\id ACT Label \h Aposel \toc3 Ap \toc2 Aposel \toc1 A titolla anuna Aposella \mt2 A titolla anuna \mt1 Aposella \is1 A warwara talapor nigo \ip A buk ne, e Luk i tumusi. I han taum ana nuna ningnigo na buk ning i tumusi, a Wakak a Warwara o e Iesu Karisito. Ting na buk Aposel dala oroi mang a Talngan Tabu i arakrakai a kakak a asaerla sur lar warawai ana Wakak a Warwara o e Iesu. \ip A buk ne i warwara ana lotu ane Karisito, ning i turpasi tumo na papar Judia pa lamur i han sarara uting na pukpuknala rop ting na rakrakan hanua. A ningnigo na te Karisitola, la tagun a tarai Juda ka. La nuki mang a lotu ane Karisito anunla ka, pa bel anuna tarai masik otleng. Ika lamur e God i asangani mang a lotu anuna taraila rop (Ap 10). A te Karisitola miting tana tarai Juda la mang sur a te Karisitola ning bel a tarai Juda, la otleng lar murmur a warkuraila ana lotu Juda. A kot talilis a palaona kaklik barsan, i ning a warkurai ning la mang sur a tarai masik otleng lar muri. Ika ning la kes taum ana ta tnan kiwung la warkurai pasi mang dingla na warkuraila ka a te Karisitola ning bel a tarai Juda lar muri (Ap 15). \ip Dingla na tnan utna ning a buk ne i warwara onoi, a titol anuna Talngan Tabu, a inguna e God. A Talngan Tabu i hanot nigo tetek a tarai a asasaer ane Iesu ana pukakiar a Pentikos. A Talngan Tabu ot i nigon a nuknukinla pa i saran a rakrakai tetek la. \ip Ona dingla na tinan ane Pol e Luk i han taum onoi (Ap 16:10-17; 20:5-21; 27:1-28:16). \is1 A tinan ona buk Aposel: \io1 A ararop a warwara ane Iesu tetek a kakak a asaerla (1:1-26) \io1 A kakak a asaer la warawai saot e Jerusalem (2:1-8:3) \io1 A kakak a asaer la warawai tumo e Judia pa e Samaria (8:4-12:25) \io1 A ningnigo na tinan ane Pol (13:1-14:28) \io1 A kiwung anuna aposella saot e Jerusalem (15:1-35) \io1 A munaur a tinan ane Pol (15:36-18:22) \io1 A munatol a tinan ane Pol (18:23-21:16) \io1 Di akarabus e Pol saot e Jerusalem (21:17-23:22) \io1 E Pol i kes tumo Kaisaria (23:23-26:52) \io1 E Pol i han utumo e Rom (27:1-28:30) \c 1 \p \v 1-3 Tetek e Tiopilus, \m Ana nuka ningnigo na buk a tumus a ututnala rop ning e Iesu i tol tari, pa ka asaer tar a taraila onoi, ana turturpas ana nuna titol, tuk ana pukakiar ning e God i los pasi usaot na langit. Lamur tana nuna minat, i hanhanot ulak tetek anuna aposella, pa a ututnala ning i toli i amomol tari mang ka laun ulak kusun a minat. Diat a bonot a pukakiar ning i kes ulak pasi te lapiu, i sira hananot tetek la, pa i warwara ana matanitu ane God. Ka asaer tar anuna aposella ana rakrakai ana Talngan Tabu, a aposella ning i aslang pas la. \v 4 Ona ning a pukakiar tagun a pukakiarla ning, ning ka kamtur ulak kusun a minat, la hangan taum pa i sairas la mang, “Gong mulo han kusun e Jerusalem, mulor kes nanan a Talngan Tabu ning e Tata i lele tar onoi, ning ia ka atai tar mulo ono. \v 5 E Jon i baptais ana malum, pa bel i bongnani ning dir baptais mulo ana Talngan Tabu.” \s1 E Iesu i han kas usaot na langit \p \v 6 Ning a aposella la kes taum o e Iesu, la dekeni mang, “Leklek, onone ur saran ulak a matanitu tetek mila, a tarai Israel, sur milar kes langolango kusun a matanitu Rom?’\f + \fr 1:6 \ft Ana raula ning, a tarai Israel la kes nahai a matanitu Rom. La nuki mang e Iesu ir tolsot pas o e Rom pa lar langolango. \f* \v 7 I keles la mange, “Belsur a utna anumuloi sur mulor tasman a pukakiar pa a rau ning e Tata i warkurai tari sur ir sarani ono. \v 8 Ning a Talngan Tabu ir kes o mulo, mulor kibas a rakrakai, pa a ututnala ning mulo oroi tak mulor warwara talapor ono saot e Jerusalem, pa ting na hananuala rop tumo na naur a papar Judia pa e Samaria, pa ting na rakrakan hanua rop.” \p \v 9 Ning i arop anuna warwara, e God i los kas pasi usaot na langit namatmatanla. Lamur a laukap i poroi alari kusun la. \p \v 10 Kaning ot la tadai murmur e Iesu, ning i han kusun la usaot na langit, naur a barsan dia mermer taum ana kokok a kaenla, dia tur ot kakat ting na risinla. \v 11 Pa dia atongi mang, “A tarai Galilila, sur asa ning mulo tur pa mulo tandai tikin usaot na langit? E Iesu ning di ka los pasi kusun mulo usaot na langit, ir hanot ulak ute, larotne mulo ka oroi i, ning i han usaot.” \s1 E Matias i keles e Judas Iskariot \p \v 12 Lamur a aposella la ulak usaot e Jerusalem, kusun a mangir di atongi a Mangir Oliw. I milau ka e Jerusalem, i arlar ka ana takai a kilomita. \v 13 Ning la hanot saot e Jerusalem, la kas usaot na tuka rumai, ning la borborbor pa la keskes ia. La ne, ning la kes taum tingia: E Pita, Jon, Jems, Endru, Pilip, Tomas, Batolomiu, Matiu, Jems a nat e Alpius, e Saimon takai tagun a kunum a Silot, pa e Judas, a nat a maskan na Jems. \v 14 La taum ma e Maria, etana e Iesu, pa na tastasna e Iesu, pa dingla na gurarala otleng. La rop bel la manah ona nunung ana pukakiarla. \p \v 15 Ona ning a pukakiar na arpotor tana pukakiarla ning, a tena tortorotla la kes taum, la rop la arlar ana takai amar pa pisir naur a bonot. E Pita i tur pa i atongi mang, \v 16 “Na tastasikla, a warwara anuna Talngan Tabu, ning e Dewit i warwara tar onoi nating ot ting na Buk Tabu, onone di ka tolsot pasi. I warwara o e Judas esaning i nigon la ning la tong pas e Iesu. \v 17 I ning a halimila, pa i harnangai ana titol ne.” \p \v 18 E Judas i lou pas ning a puka kabalapiu ana mani tagun anuna toltol laulau. Tingia na nuna kabalapiu i punga purum, pa a balana i tapuros potor, pa a suan balana i purum rop. \v 19 La rop ning la kes tisa e Jerusalem, la longori, pa la atong a kabalapiu ning ana nunla warwara mang Akeldama, a kamkamna mange, a kabalapiu a suluk. \p \v 20 E Pita i atongi mang, “Di ka tumus tari ana Saksakla ane Dewit mang, \q1 ‘Anuna rumai ir belbel, \q2 pa gong tik i kes tingia.’ \rq Buk Song 69:25\rq* \m Pa di tumusi otleng manglarne, \q1 ‘Tik ir kelesi ana nuna titol.’ \rq Buk Song 109:8\rq* \m \v 21-22 I wakak ning dalar aslang pas ta barsan sur i otleng a tena warwara talapor taum ondala o e Iesu, ana nuna kamkamtur ulak kusun a minat. I wakak ning ta halindala, ning dala keskes taum o e Iesu. A barsan ning i kes taum ondala turpasi ning e Jon i baptais tuk ana pukakiar ning di los pas e Iesu kusun dala usaot na langit.” \p \v 23 Pa la atong otnan pas naur: E Josep, di atongi e Barsabas, pa ning a risana otleng e Jastus, diau ma e Matias. \v 24 Pa la nunung mang, “Leklek, u tasman a balana taraila rop, ur asangan mila, esi momol tagun diau ne u ka aslang tari, \v 25 sur ir kibas a titol na aposel, ning e Judas ka mat pas kusuni pa ka han uting na hanua ning i arlar taum ana nuna toltol laulau.” \v 26 Pa la tol a titol na aslang ana naur a hat, pa hat ane Matias i hanot. Pa la was taman e Matias tetek ning a bonot pa pisir takai a aposella. \c 2 \s1 A tinan ot anuna Talngan Tabu ana pukakiar a Pentikos \p \v 1 Ning a pukakiar na Pentikos i hanot, a tena tortorotla rop la kes taum ona ning a rumai. \v 2 Pa a rurung misaot ana langit ning i arlar ana rurung ona tnan wuwu, i hanot kulkulan tetek la, pa i abukus pas a rumai ning la kes ono. \v 3 Pa la oroi a ututnala la arlar ana irnga na iahla, la han sarara pa la kes saot onla taktakai. \v 4 Pa la rop la bukus taum ana Talngan Tabu, pa la turpas a warwara ana urmatana warwarala, ning a Talngan Tabu i sarani tanla. \p \v 5 Pa galis a te Judala otleng la kes tisaot e Jerusalem, la na tena lotu miting na hananuala rop ting na rakrakan hanua. \v 6 Ning la longor a rurung ne, la dun ot taum, pa i loklokron a nuknukinla onoi, anasa la taktakai la longor anunla na warwarala, ning a tena tortorotla la warwara ono. \v 7 Pa la rop la kulkulan pa la nuknuk kol ana utna ne, pa la atongi mange, “Oroi, la ne, ning la warwara, a tarai Galilila rop ka! \v 8 Asa kamkamna ning dala rop taktakai, dala longor lalan anundala na warwarala? \v 9 Dala na te Partiala, a te Midiala, a te Elamla, pa dala mitimo na paparla ne Mesopotemia, Judia, Kapadosia, Pontus, Esia, \v 10 Prigia, Pampilia pa e Ijip. Dala mitimo na papar Libia ning i milau e Sairini, pa dingla na tarai mitimo e Rom. Dala na tarai Juda pa dingla ondala ning la kas ana lotu Juda. \v 11 Pa dala miting e Krit pa a papar Arebia. Dala rop dala longor la ning la warwara ana tatatnan titolla anun e God ana nundala na warwarala.” \v 12 Pa la kulkulan, pa i loklokron a nuknukinla, pa la deken artalai la mang, “Dalar tasman mangmangasa a utna ne?” \v 13 Ika dingla na tarai la morot onla, pa la atongi mang, “La gang a wain pa la laulau ono.” \s1 A warawai ane Pita \p \v 14 Lamur e Pita i tur taum ana ning a bonot pa pisir takai aposella, pa i warwara kol tetek a taraila mange, “Mulo a tarai Juda, pa mulo rop ning mulo kes te Jerusalem, ar atalapor a utna ne ta mulo, pa mulor longor wakaki. \v 15 Mulo atongi mang la sipak. Ika bel, anasa i 9 kilok ot ne ana kobot. \v 16 A utna ne mulo oroi, a propet Joel ka warwara nigo tar onoi mang, \q1 \v 17 ‘E God i atongi mange: \q1 Ana ararop a pukakiarla \q2 ar saran purum a Inguk tetek a taraila rop. \q2 A natnatumulola, a taraila pa gurarala, lar warwara na propet. \q2 Anumulo na barmanla lar oroi a tatataila, \q2 pa anumulo na bun lar resnan a reresala. \q1 \v 18 Ana pukakiarla ning, ar saran a Inguk \q1 tetek la otleng anuk na tena titol oros a taraila pa gurarala, \q2 pa lar warwara na propet. \q1 \v 19 Par asangan a ututnala na kulkulan saot na langit, \q2 pa akinalangla te lapiu na rakrakan hanua, \q2 lar a suluk, a iah, pa a tnan sasawan. \q1 \v 20 A kamis ir mormorom, \q2 pa a kalang ir kubar, lar a suluk, \q2 pa lamur a pukakiar ana Leklek ir hanot, \q2 a tnan pukakiar ning, a pukakiar a matatar. \q1 \v 21 Pa la rop ning la nunung tetek a Leklek, ir alaun la.’ \rq Joel 2:28-32\rq* \p \v 22 “A tarai Israel, mulor longor iau. Ar atai mulo o e Iesu, a te Nasaret. Mulo ot mulo tasmani mang ana rakrakai e God, i tol a ututnala na kulkulan, pa rakrakai a titolla pa akinalangla. I toli na arpotor ta mulo, sur e God ir asangani tetek mulo mang i ot i sune seni. \v 23 Di saran tar e Iesu ta mulo, pa mulo taum ana laulau a taraila mulo sai ahati saot na rakai kutus. E God ka tasman nigon tari mang a ututnala ne ir hanot arlar ana nuknukna. \v 24 Ika e God i akamtur ulak pasi, pa i kepsen a kankan ona minat kusuni, anasa a minat bel i toh pasi sur ir tong akesi. \v 25 E Dewit ka atong tari o e Iesu mang, \q1 ‘A tasmani mang a Leklek i kes tetek iau. \q2 Bel ar koloron, \q2 anasa i kes te na sot a kuk. \q1 \v 26 A balak i gas kol, pa a warwara taum ana gasgas, \q2 pa a tortorot mang a palaok bel ir laulau tikin, \q1 \v 27 anasa bel ur noren sen iau ting na kulam a minat, \q2 pa bel ur saran tar esining anumi, sur ir marase. \q1 \v 28 U ka asangan tar iau ana ngasla sur a lalaun. \q2 Ning ar kes taum hom, ur abukus iau ana gasgas.’ \rq Buk Song 16:8-11\rq* \p \v 29 “Na tastasikla, ar warwara talapor tetek mulo o e Dewit, a tubundala tagun nating. I mat pa di akasi ting na kulam a minat, pa anuna kulam a minat kanet tan dala tuk onone. \v 30 Ika e Dewit i a propet, pa i tasmani mang e God ka lele tar teteki mang i ot ir akes tar tik miting na mangis a tarai anunai, sur ir kelesi ana nuna keskes a king. \v 31 E Dewit ka tasman nigon tar a utna ning ir hanot, pa i atong a warwara ne ana kamkamtur ulak ane Karisito, mang bel di noren seni ting na kulam a minat pa a palaona bel i marase. \v 32 E Iesu ot ning, e God i akamtur pasi kusun a minat, pa mila rop mila oroi pa mila warwara talapor onoi. \v 33 Di aleklek pasi pa di akesi ting na sot a kuna e God, pa e God e Tamana ka saran tar a Talngan Tabu teteki larning i lele tari, pa onone e Iesu ka saran purum tar a utna ne ning mulo oroi pa mulo longori. \v 34 E Dewit bel i han usaot na langit, ika i atongi mange, \q1 ‘A Leklek i atongi tetek anuka Leklek, \q2 “Ur kes te na sot a kuk, \q1 \v 35 tuk ning ar tolsot pas anuma hiruala \q2 sur lar kes nahaim.” ’ \f + \fr 2:35 \ft “A Leklek” i warwara o e God, pa “anuka Leklek” i warwara o e Iesu. \f* \rq Buk Song 110:1\rq* \p \v 36 “Mulo a tarai Israel rop mulor tasman wakaki, mang e Iesu ning mulo sai ahati saot na rakai kutus, e God ka akesi sur ir Leklek pa ir Karisito otleng.” \p \v 37 Ning la longor a warwara ne, i sot na balanla, pa la deken e Pita taum ana dingla na aposella mang, “Na tastasimila, asaning milar toli?” \v 38 E Pita i keles la mang, “Mulo rop taktakai mulor lingir a nuknukim mulo, pa dir baptais mulo ana risana e Iesu Karisito, sur dir kepsen anumulo na toltol laulaula, pa mulor kibas a Talngan Tabu. \v 39 Anasa a artabar ne ning e God ka lele tar ono, ir han tetek mulo, pa tetek na natnatum mulola, pa tetek la otleng ning la kes bakbak. Pa ir han tetek la rop, ning a Leklek anundala a God, ir kabah pas la teteki.” \v 40 Pa i atumarang la ana galis a warwara otleng, pa i nung rakrakai la mang, “Mulor tai alar mulo, pa mulor tur masik kusun a toltol laulau anuna tarai tagun onone, sur gong e God i saran a warkurai na arkeles tetek mulo.” \v 41 La ning la kibas a warwara ane Pita dir baptais la. La arlar ona natol a rip, pa di suah taum la ana tena tortorotla. \v 42 Pa la saran tar la ana asasaer anuna aposella, ana kes taum ana marmaris, pa ana utna na hangan taum, pa ana nunung. \s1 A tena tortorotla la kes taum \p \v 43 A aposella la tol a galis a utna na kulkulan, pa galis a akinalang otleng, pa a taraila rop la hanrawai e God. \v 44 Pa a tena tortorotla rop la kes taum, pa a ututnala rop ning anunla taktakai, anunla rop ka. \v 45 La siuran anunla na puka kabalapiula, taum ana nunla na ututnala, pa a mani taguni, la salari tetek esining i kapan. \v 46 La sira kes taum ting na rumai a artabar ana pukakiarla rop. La hangan taum ting na nunla na rumaila ana gasgas taum ana momolna ting na balanla. \v 47 Pa la rakan aleklek pas e God, pa a taraila rop la gas onla. Pa ana pukakiarla rop a Leklek i alaun a galis a tarai, pa di was taman la ana tena tortorotla. \c 3 \s1 Di alangolango pas a barsan ning bel i sira han \p \v 1 Ning a pukakiar e Pita pa e Jon dia han usaot na rumai a artabar, sur a lotu na nunung, ona 3 kilok ana rah. \v 2 A tarai la los pas ning a barsan bel i sira han, di agon pasi mang ot larning. Pa ana pukakiarla rop, la akakesi ting na taman na rumai a artabar, di atongi mang a wakak a taman, sur ir nununung utna tanla ning la kas. \v 3 Ning i oroi e Pita pa e Jon dia mang sur diar kas, i nunung diau sur al mani. \v 4 Pa dia tai tostos teteki, pa e Pita i atai mang, “Ur ngoson miau!” \v 5 I ngoson diau, pa i kes nanan diau sur al utna tan diau. \p \v 6 Pa e Pita i atai mange, “Iau belal mani, ika ar tabar u ana utna ning anuki. Ana risana e Iesu Karisito, a te Nasaret, ur tur pa ur han!” \v 7 E Pita i tong pas a sot a kuna, i dat atur pasi, pa ano otning naur a hana dia rakrakai. \v 8 I tur kapit, pa i bot han. Pa ditol kas uting na rumai a artabar, i hanhan, i sirok pa i rakan aleklek e God. \v 9 Ning a taraila rop la oroi ning i han, pa i rakan aleklek e God, \v 10 la oroi lalani mang i ka, esaning i keskes, pa i sira nunung utna ting na wakak a taman, pa la kulkulan kol ana utna ne di toli onoi. \v 11 Pa a barsan ne i tong akes e Pita pa e Jon, pa a taraila rop la kulkulan kol pa la dun tetek ditol ting na parada na rumai a artabar, ning di atongi mang a Parada ane Solomon. \s1 E Pita i warawai ting na rumai a artabar \p \v 12 Ning e Pita i oroi la, i atai la mang, “Mulo a tarai Israel, sur asa ning mulo kulkulan ana utna ne pa mulo ngoson rakrakai miau? Mangasa, mulo nuki mang mia alangolango pas a barsan ne ana rakrakai i miau ot, o anasa mia tol a toltol ning e God i mang suri? Bel! \v 13 E God ot i toli. A God ane Abaram, Aisak pa e Jekop, e God anuna nundala mangis a tarai tagun nating, i aleklek e Iesu anuna tena titol. Mulo saran tari sur dir sai koli, pa mulo puain seni namatana e Pailat, ning i mang sur ir pak seni. \v 14 Mulo puain sen a Tena Tostos ane God, pa mulo nunung sur dir pak sen a tena umkol a tarai tetek mulo. \v 15 Pa mulo umkol e Iesu, ning a kama lalaun, ika e God i akamtur ulak pasi kusun a minat. Pa mila oroi i, pa mila warwara talapor onoi. \v 16 Ana tortorot ana risana e Iesu, di arakrakai pas naur a hana barsan ning mulo oroi i, pa mulo tasmani. Ana tortorot ana risana e Iesu di alangolango pas a barsan ne namatamulo rop. \p \v 17 “Na tastasikla, a tasmani mang mulo taum ana numulo na ningnigo otleng bel mulo tasman asaning mulo toli o e Iesu. \v 18 Ika ana ututnala ne mulo toli, e God i tolsot pas a ututnala ning ka atong tari nating ana warwara anuna propetla rop mang anuna Karisito ir mat. \v 19 Mulor lingir a nuknukim mulo, pa mulor han tetek e God, sur ir kepsen anumulo na toltol laulaula. \v 20 Pa mulor kilang a wakak a lalaun tana Leklek, pa ir sune e Karisito tetek mulo, e Iesu ning e God ka aslang tari. \v 21 Ir kes saot na langit, tuk ana pukakiar ning e God ir atona ulak a ututnala rop, ning ka lele nigo tar onoi ana warwara ana nuna tostos a propetla. \v 22 Anasa e Moses i atongi mang, ‘A Leklek anumulo a God, ir sune ta propet i arlar hok tetek mulo, miting na numulo a mangis a tarai. Mulor longor a ututnala rop ning ir atongi ta mulo. \v 23 Esining bel i longor tana propet ning, dir umsem onoi kusun a taraila ane God.’ \rq Lo 18:15, 18-19\rq* \p \v 24 “A propetla rop ning la warwara ana warwara ane God, turpasi o e Samuel, pa la ning la hanot lamur tana, la warwara nigo ana pukakiarla ne. \v 25 A warwara anuna propetla anumuloi ka, pa a kunubus otleng ning e God i tol tari tetek anumulo a kaba tarai nating ot, ning i atongi tetek e Abaram mang, ‘O e tubum ar angisngis a kaba tarai rop te na rakrakan hanua.’ \rq Stat 22:18\rq* \m \v 26 Ning e God i sune sen anuna Tena Titol, i sune nigoni tetek mulo, sur ir angisngis mulo, ning ir ben ulak mulo rop kusun anumulo na toltol laulaula.” \c 4 \s1 E Pita pa e Jon dia tur ana warkurai \p \v 1 Ning e Pita pa e Jon dia warwara tetek a taraila, a tena artabarla tetek e God, pa ningnigo anuna tena tai alarla miting na rumai a artabar, pa Sadusila, la han tetek diau. \v 2 La balakut diau, anasa dia asaer a taraila mange, a minatla lar kamtur ulak kusun a minat, arlar lar a kamkamtur ane Iesu. \v 3 La dat pas diau pa la akas diau ting na rumai a dodot, sur diar kes tuk latu, anasa ka rah. \v 4 Ika, a galis ning la longor a warwara ane Pita pa e Jon, la tortorot. Pa a wawas ana taraila ka ning la tortorot i arlar ana dilima na rip. \p \v 5 Ana pukakiar lamur tana, a ningnigola, pa a tarai a kiwungla taum ana tena asaerla tagun a warkurai, la kes taum saot e Jerusalem. \v 6 La taum ma e Anas, a ningnigo na tena artabar tetek e God, pa na mainla la ne: E Kaiapas, e Jon, e Aleksanda, pa dingla na tarai otleng. \v 7 La ben pas e Pita pa e Jon pa dia tur namatanla, pa la deken diau mang, “Esi na ngas a rakrakai, pa ana risana esi, ning mu tol a utna ne onoi?” \p \v 8 E Pita i bukus ana Talngan Tabu, pa i atai la mang, “Mulo a ningnigola anuna taraila pa a tarai a kiwung otleng, \v 9 onone mulo deken miau ana wakak a titol ne mia toli ana barsan, ning bel i sira han pa di alangolango mangasa pasi. \v 10 Mulo taum ana tarai Juda rop, mulor tasmani mang, a barsan ne i tur salanigo ta mulo, di alangolango pasi ana risana e Iesu Karisito a te Nasaret, i ning mulo sai ahat tari saot na rakai kutus, pa e God i akamtur ulak pasi kusun a minat. \q1 \v 11 E Iesu ‘A hat ning mulo na tena tol rumai mulo kepseni, \q1 i ot ning a wakak a hat kes, ning di tol a rumai saot ono, i wakak tana hatatla rop.’ \rq Buk Song 118:22\rq* \m \v 12 Bel tik masik ir alaun dala, pa bel ta risana tik otleng te na rakrakan hanua, ning e God i saran tari tetek a taraila sur dir alaun dala onoi.” \p \v 13 La tasmani mang e Pita pa e Jon naur a barsan oros ka, bel dia asasaer pas on ta tnan asasaer. Pa la kulkulan kol on diau ning dia warwara pa bel dia matmataut. Pa la tasmani mang nating ditol ararmuri taum ma e Iesu. \v 14 Ika ning la oroi a barsan ning di alangolango pasi, i tur taum on diau, belal warainla ma sur lar keles diau onoi. \v 15 La sune maskan sen ditol kaba kusun a kiwung, pa la warwara taum pas mange, \v 16 “Dalar tol asa ana naur a barsan ne? Anasa dia ka tol tar ning a tnan utna na kulkulan, pa ka talapor tetek la rop ning la kes te e Jerusalem. Pa dalar puai mangmangasa? \v 17 Dalar sairas rakrakai diau, sur gong ulak ma dia warwara tetek tik ana risana e Iesu, sakana a warwara ne ir han sarara tetek a taraila rop.” \p \v 18 Lamur la kabah ulak pas diau, pa la sairas diau sur gong ma dia warwara pa dia asaer halala ana risana e Iesu. \v 19 Ika e Pita pa e Jon dia keles la mang, “Mangasa, i tostos ana matana e God ning miar longor tetek mulo, pa tetek e God gong? Mulo ot mulor oroi sursuri. \v 20 Ika miau, bel miar sairas lar pas miau ana warwara ona ututnala ning mila ka oroi tari, pa mila ka longor tari.” \p \v 21 Ning la ka sairas rakrakai tar diau, la pak sen diau. Bel la pastek ta utna ning lar um diau onoi, anasa a tarai la rakan aleklek pas e God ana utna na kulkulan ning dia ka tol tari. \v 22 Anasa a barsan ning di tol tar a utna na kulkulan onoi pa i langolango, anuna rau a lalaun i ka bolos tar diat a bonot a rau. \s1 A tena tortorotla la nunung \p \v 23 Ning di ka pak sen e Pita pa e Jon, dia ulak tetek na halalindiau, pa dia atai la ana warwarala rop ning a leklek a tena artabarla tetek e God taum ana ningnigola la ka atong tari tan diau. \v 24 Ning la longori, la nunung taum tetek e God mange, “Leklek, u akes a langit, a rakrakan hanua, a puka tasi, taum a ututnala rop tingui onditol. \v 25 Pa ana Talngan Tabu u warwara tetek a tubumila e Dewit anuma tena titol mange, \q1 ‘Asa kamkamna ning a taraila ning bel a tarai Israel la balakut kol, \q1 pa la pinpindaiwol na tol a toltol laulau? \q2 Ika anunla pinpindaiwol i utna oros ka. \q1 \v 26 A kingla miting na rakrakan hanua la tur na harum, \q2 pa a ningnigola la han taum, \q2 sur lar alaulau a Leklek pa anuna Mesaia, ning i aslang pasi.’ \rq Buk Song 2:1-2\rq* \m \v 27 A momolna, e Herot pa e Pontius Pailat la han taum ana taraila ning bel a tarai Israel, pa a tarai Israel otleng, te na hanua ne, sur lar alaulau anuma Totoh na Tena Titol e Iesu, ning u ka aslang pasi. \v 28 Ning la toli manglarning, la tolsot pas a ututnala ning nating u ka sang tari ana rakrakaim pa ana nuknukim sur ir hanot. \v 29 Onone, Leklek ur nuk pas anunla na rakrakai a warwarala, pa ur arakrakai mila, anuma tena titol orosla, sur gong mila matmataut ning milar warwara talapor ana numa warwara. \v 30 Pa ur nangan mila ana rakrakaim sur a tinsamanla lar langolango, a ututna na kulkulan pa a akinalang lar hanot ana risana e Iesu anuma Tohtoh a Tena Titol.” \p \v 31 Ning la ka nunung pas, a rumai ning la kes onoi, i gulgule, pa la rop la bukus ana Talngan Tabu, pa la warwara ana warwara ane God, pa bel la matmataut. \s1 A tena tortorotla la asauran anunla na ututnala \p \v 32 A tena tortorotla rop, takai ka a nuknukinla pa a balanla, pa bel tik ta halinla i atong tar ta utna mang anunai ka. La suah taum a ututnala sur anunla rop. \v 33 A aposella la warwara talapor taum ona tnan rakrakai, ana lalaun ulak ana Leklek e Iesu kusun a minat ning la ka oroi tari. Pa a tnan marmaris ane God i kes onla rop. \v 34 Bel tik ta halinla i kapan sur ta utna, anasa la ning anunla na puka kaba lapiula pa la otleng ning anunla na rumaila, la siuran la, pa mani ono, \v 35 la losi tetek a aposella. Pa la salari tetek esining i kapan. \p \v 36 Pa e Josep otleng, a barsan misaot na ailan Saiprus, i miting na mangis a tarai Liwai, ning a aposella la atongi e Barnabas, a kamkamna mang a Tena Wunan a taraila. \v 37 I siuran pas ning a puka kabalapiu anunai, pa i los a mani onoi tetek a aposella. \c 5 \s1 E Ananaias pa e Sapaira \p \v 1 Ning a barsan a risana e Ananaias taum o e nuna hane a risana e Sapaira dia otleng dia siuran ning a puka kabalapiu. \v 2 Pa dia malmaling taum sur diar tong akes ta tuka mani ning di lou tar a kabalapiu ono, pa ta tuka mani ka e Ananaias i losi tetek a aposella. \v 3 Pa e Pita i atai i mang, “Ananaias, mangasa ning u malmaling pas e Satan sur ir solong a balam pa u asongo a Talngan Tabu? Sur asa ning u bunur pas a tuka mani ning di lou tar a puka kabalapiu onoi? \v 4 Ning a kabalapiu kaning ot tam, anumi ot. Pa ning u siuran pasi, u ot u warkurai sur a mani onoi. Asa kamkamna ning u nuk pas a laulau a toltol ne? Bel u asongo a taraila, u asongo ot e God. \v 5 Ning e Ananaias i longor a warwara ne, i punga purum pa i mat. Pa la rop ning la longor a arkaltai onoi, la matmataut kol. \v 6 A kakak tarai la hanot, la poroi pas a minatna, la los purumi, pa la pori. \p \v 7 Ning natola awa alar tar a minat e Ananaias, e nuna hane i kas, ika bel i tasman a utna ning i hanot. \v 8 Pa e Pita i dekeni mang, “Ur atai iau, a matana kabalapiu rop ot ne, ning mu siuran pasi?” Pa i kelesi mang, “Momol, a matana ot ning.” \v 9 E Pita i atongi tana mang, “Sur asa mu taum ma e num mese mu malmaling pas sur mur lar a Inguna a Leklek? Oroi, la ning la por e num mese, la kane na taman, onone lar los purum u otleng.” \v 10 Ano otning i punga purum ting lanigo ta e Pita, pa i mat. Pa a kakak tarai la kas, la oroi mang ka mat, la los purum a minatna, pa la pori ting napire nuna mese. \v 11 Pa a tarai a lotula rop la matmataut kol, pa la rop otleng ning la longor a ututnala ne. \s1 A akinalangla taum ana ututnala na kulkulan \p \v 12 A aposella la tol a galis a akinalang pa galis a utna na kulkulan tana taraila. Pa a tena tortorotla rop la sira kes taum ting na parada na rumai a artabar ning di atongi mang a Parada ane Solomon. \v 13 A taraila masik, la hanrawai kol la, ika la matmataut sur lar kes taum onla. \v 14 Ika a galis, a taraila pa gurarala kale, la bot tortorot ona Leklek, pa di was taman la ana tarai a lotula. \v 15 Ning a tarai la oroi a titol anuna aposella, la los la ning la kurah pa di aborbor la ting na ris a ngas ana logo ngasinla pa ting na matla, sur ning e Pita ir bolos la, a manarna ir han saot on hala onla pa lar langolango. \v 16 Pa galis a taraila mitimo na hananuala milau e Jerusalem, la hanot. La los a tinsamanla pa la ning a motla la alaulau la, pa di alangolango arop la. \s1 A aposella la tur ana warkurai \p \v 17 A nuknuk laulau ona aposella i song a ningnigo na tena artabar tetek e God, taum ana halalnala rop tagun a kunum a Sadusila. \v 18 Pa la dat pas a aposella, pa la akas la ting na rumai a dodot. \v 19 Ika ana morom, ning a angelo anuna Leklek i sapang a tamanla ana rumai a dodot, pa i ben purum la pa i atongi mang, \v 20 “Mulor han, pa mulor tur ting na rumai a artabar, pa mulor atai a taraila ana warwarala rop ana tona lalaun ne.” \v 21 Pa ana komkobot ning ot, la kas ting na rumai a artabar pa la asaer a taraila, lar ning di ka atai tar la. \p Ning a ningnigo na tena artabar tetek e God taum ona halalnala la hanot, la kabah taum a tarai a kiwungla rop, a ningnigola anuna tarai Israel. Pa la arsune utumo na rumai a dodot sur dir ben pas a aposella. \v 22 Ika ning a tena tai alarla ana rumai a artabar la hanot, bel ma la oroi la ting na rumai a dodot. La ulak, pa la warwara mang, \v 23 “Ning mila hanot ting na rumai a dodot, mila oroi mang di ka tagar rakrakai tar ot, pa a tena tai alarla kaning ot la tur ana tamanla, ika ning mila sapang a tamanla, bel ma mila oroi la.” \p \v 24 Ning a ningnigo anuna tena tai alarla taum ana leklek a tena artabarla tetek e God la longor a warwara ne, i loklokron a nuknukinla onoi, mang asa ma ir hanot. \v 25 Lamur ning a barsan i hanot, pa i atai la mang, “Oroi, a tarai ning mulo akas tar la te na rumai a dodot, la kanumo ma na rumai a artabar, pa la asaer a taraila.” \v 26 A tena tai alarla taum ana nunla ningnigo la ben pas a aposella. La ben wakak pas la ka, anasa la matatan a taraila, sakana lar wolot la. \p \v 27 Ning la ka ben pas a aposella, la atur la namatana tarai a kiwung. Pa a ningnigo na tena artabar tetek e God i atai la mang, \v 28 “Mila ka sairas rakrakai tar mulo mang gong mulo asaer a taraila ana risana e Iesu. Ika onone, a hanua Jerusalem ka bukus ana numulo na asasaer, pa mulo mang sur mulor arup mila ona minat e Iesu.” \p \v 29 E Pita taum ana aposella la kelesi mang, “Milar longor ot ta e God, pa bel milar longor tana tik. \v 30 A God anuna nundala mangis a tarai tagun nating i akamtur ulak e Iesu, esaning mulo ka umkol tari saot na rakai kutus. \v 31 I ot ning e God i aleklek pasi pa i akesi ting na sot a kuna, sur i a Ningnigo pa a Tena Alaun, pa ir tol a ngas sur a tarai Israel lar lingir a nuknukinla, pa dir kepsen anunla na toltol laulaula. \v 32 Mila oroi a ututnala ne pa mila warwara talapor onoi, pa a Talngan Tabu i amomol tar anumila na warwara. A Talngan Tabu, i a artabar ane God tetek la ning la longor tana.” \p \v 33 Ning la longor a warwara ne, la balakut kol, pa la mang sur lar umkol a aposella. \v 34 Ika ning a Parisaio, a risana e Gamaliel, a tena asaer ana Warkuraila ane Moses, esaning a taraila rop la hanrawai i, i tur ting na kiwung, pa i atongi mang a aposella lar purum kaba. \v 35 Pa i atai a tarai a kiwung mang, “Mulo a tarai Israel, mulor nuknuk wakak ana saning mulor toli ona taraila ne. \v 36 Dingla na rau nating e Teudas i hanot, pa i iaunani mang i itna, pa galis a tarai, ngandek i arlar ana diat a mar, la muri. Ika ning di umkoli, la rop ning la muri la han sarara, pa anuna titol i rop oros ka. \v 37 Lamur ta e Teudas, ning kale, e Judas, a te Galili, i hanot ana rau na tumus risandi, pa i ben maskan pas dingla na tarai sur lar harum taum ana matanitu. I otleng i hirua, pa la rop ning la muri, la han sarara. \p \v 38 “Ika ne a atai mulo mang: Gong mulo tol ta utna onla, mulor pak sen la. Ning a utna ne la toli i kamna ka tana taraila, ir rarop ka. \v 39 Ika ning i kamna ot o e God, mulor tol panai sur mulor sairas la. Sakana lamur ir talapor tetek mulo mang mulo harum taum o e God.” \p \v 40 La malmaling ana nuna na warwara, pa la kabah ulak a aposella, la dapis la, pa la sairas la mang gong ma la warwara ana risana e Iesu. Pa lamur la pak sen la. \v 41 Pa a aposella la purum miting na kiwung, la gas, anasa e God i oroi la mang, la wakak sur lar kilang a meme ana risana e Iesu. \v 42 Ana pukakiarla rop ting na rumai a artabar, pa ting na nunla na rumaila, bel la manah ana asasaer pa warawai ana Wakak a Warwara mang e Iesu i a Karisito. \c 6 \s1 Di aslang pas mais a barsan sur a titol na artabar \p \v 1 Ana pukakiarla ning, a tarai a asasaerla la galis amon. Dingla na tarai Juda la warwara ana warwara Grik, pa dingla onla la warwara ana warwara Hibru. La ning la warwara Grik la warwara na ururai onla ning la warwara Hibru, anasa la hanhan lakai a laola anuna Grikla, ning la sira asauran a utna na hangan tana laola ana pukakiarla rop. \v 2 Pa ning a bonot pa pisir naur a aposel la kabah taum a tarai a asasaerla rop, pa la atai la mang, “Bel i tostos ning milar molot ka ana artabar ana utna na hangan, pa bel milar tol a titol na warwara talapor ana warwara ane God. \v 3 Na tastasimila, mulor aslang pas ir mais a wakak a barsan tagun mulo, ning la tastasman pa la bukus ana Talngan Tabu, sur milar saran tar a titol na artabar ne tanla. \v 4 Pa mila, milar molot ka ana nunung pa a titol na warwara talapor ana warwara ane God.” \p \v 5 Pa la rop la gas ana warwara ne. Pa la aslang pas e Stiwen, a barsan ning i bukus ana tortorot pa a Talngan Tabu. Pa la aslang pas otleng e Pilip, e Prokorus, e Nikano, e Timon, e Pamenas, pa e Nikolas, a barsan mitimo e Antiok ning bel a te Juda, ika i kas ana lotu Juda. \v 6 La ben la tetek a aposella. Pa la suah a kunla saot onla, pa la nunung. \p \v 7 A warwara ane God i han sarara, pa a tarai a asasaerla la galis amon saot e Jerusalem. Pa galis a tena artabar tetek e God la tortorot pa la longor ana Wakak a Warwara. \s1 Di arup e Stiwen \p \v 8 E Stiwen i bukus ana rakrakai taum ana marmaris ane God, pa i tol a tatatnan utna na kulkulanla, taum ana akinalangla na arpotor a taraila. \v 9 Ika dingla na tarai Juda la arngaras taum o e Stiwen. A taraila ne miting na ning a kunum ning di atongi A Rumai Lotu anuna Langolango na Tarai. La miting na naur a hanua, e Sairini, pa e Aleksandria pa mitimo na naur a papar e Silisia pa e Esia. \v 10 La tol panai sur lar keles anuna warwara anasa a Talngan Tabu ot i saran a mananos tana. \p \v 11 Pa la arakrakai kumnan pas dingla na taraila, sur lar atongi mang, “Mila longor tari ot ning i warwara laulau o e Moses pa o e God otleng.” \v 12 Pa la akutkut balana ningnigola, taum ana tena asaer la tagun a warkurai pa a taraila oros otleng. La han tetek e Stiwen, la tong akes pasi, pa la beni sur ir tur salanigo tana tarai a kiwung. \v 13 Pa la ben pas a taraila, ning lar arupi ana asasongo na warwarala mang, “A barsan ne bel i manah ana warwara laulau ana tostos a rumai a artabar pa ana Warkuraila otleng anun e Moses. \v 14 Mila longori i atongi mang e Iesu, a te Nasaret, ir regen sen a rumai ne, pa ir keles sen a toltola ning e Moses ka asaer tar dala onoi.” \p \v 15 Pa la rop ning la kes ana kiwung la ngoson rakrakai e Stiwen, pa la oroi mang a matana i arlar taum ana matana angelo. \c 7 \s1 A warawai anun e Stiwen \p \v 1 A ningnigo na tena artabar tetek e God i deken e Stiwen mange, “I momol ot a warwarala ne?” \v 2 Pa i kelesi mange, “Na tastasikla, taum ana tatala, mulor longor tak. A God na matatar i hanot tetek e tubundala e Abaram, ning kaning ot i kes ting e Mesopotemia, pa belot i kes tumo e Haran. \v 3 Pa e God i atongi tana mang, ‘Ur han kusun anuma hanua, pa na maimla otleng, pa ur han sur a hanua ning ar asangan u onoi.’ \rq Stat 12:1\rq* \p \v 4 “Pa i han kusun a hanua anuna Kaldiala, pa i kes tumo e Haran. Lamur ana minat ane tamana, e God i sune ulaki sur a hanua ne, onone dala kes ono. \v 5 Belot i saran ta puka kabalapiu tana sur anunai, o ta natar a pukna kama. Ika, i lele tari mang lamur ir saran tar a kabalapiu ne tana pa tetek na tumtumbunala. Ning e God i lele, e Abaram belot ta natnalik. \v 6 Pa e God i atai i mang, ‘Na tumtubumla lamur tam lar kes na wasira ana ta wasira na hanua, pa lar titol na dodot, pa dir alaulau la ona diat a mar a rau. \v 7 Ika ar warkurai a taraila ning la dat pas na tumtubumla sur lar titol na dodot. Pa lamur la ning la titol na dodot lar han kusun a hanua ning, pa lar lotu tetek iau ana hanua ne.’ \rq Stat 15:13-14\rq* \m \v 8 E God i saran tar a kunubus ta e Abaram. Pa a aslang ana kunubus ning, a kot talilis a palaona kaklik barsan. E Abaram i aitna e Aisak, pa ning ka siwal a pukakiar anoi, e Abaram i kot talilis a palaona e Aisak. Lamur e Aisak i aitna e Jekop, pa e Jekop i aitna pas ning a bonot pa pisir naur a tumtubundala. \p \v 9 “Pa na tumtubundala tagun nating la nuknuk laulau o e Josep, a tasinla, pa la siurani sur ir titol na dodot tumo e Ijip. Ika e God i kes taum onoi, \v 10 pa i alauni kusun a mamahatla ning i kilangi. I saran a wakak a mananos tana, pa i nangani sur e Pero, a king mitimo e Ijip, ir gas onoi. E Pero i suahi sur ir ningnigo ting na hanua Ijip pa ir ningnigo otleng ana rumai anun e Pero. \p \v 11 “Pa a tnan munurak i hanot rop tumo e Ijip, pa e Kenan otleng, pa a galis a mamahat i kibas a taraila, pa belal utna na hangan ana tumtubundala. \v 12 Ning e Jekop i tasmani mang a wit kanumo e Ijip, i sune na natnatnala, a tumtubundala, la han mitimo e Kenan uto e Ijip a ningnigo na tinan. \v 13 Ning i munaur na tinan anunla, e Josep i atai talapor la mang i a tasinla. Pa e Pero otleng i talapor bot ana tastasna e Josep. \v 14 Lamur e Josep i arsune sur e tamana, e Jekop, la taum ana mainala. La rop mais a bonot pa pisir dilima. \v 15 Pa e Jekop taum ana mainala la han pa la kes tumo e Ijip. Lamur e Jekop taum na natnatnala la mat tumo ia. \v 16 A galis a raula lamur di los pas a sursurinla pa di akas la ting na kulam a minat tumo e Kenan ana hanua Sikem. A kulam a minat ning e Abaram ka lou tari tana natnatna e Hamor. \p \v 17 “Ning i milau amon a taem sur e God ir tolsot pas anuna lele tetek e Abaram, anundala na tarai la ka galis rop tumo e Ijip. \v 18 Pa ning a tona king i turpasi sur ir warkurai e Ijip, pa bel i talapor ana titol ane Josep nating. \v 19 Pa i asongo tar anundala na tarai, pa i alaulau la, pa i warkurai tari sur lar kepsen anunla na kakak betbetela sur lar mat. \p \v 20 “Ana rau ning di agon e Moses onoi, pa i a wakak a kaklik kol ana matana e God, pa di taninsus onoi ana natol a kalang ting na rumai ane tamana. \v 21 Ning di apurumi tumo lapiu, a nat na hane e Pero i los pasi, pa i lawati suri e natnalik. \v 22 Pa di asaer e Moses ana ngasa mananosla rop anuna tarai Ijip, pa i ning a rakrakai a barsan ana nuna na warwarala pa nuna na titolla. \p \v 23 “Ning ka diat a bonot a rau a lalaun ane Moses, i nuknuk sur ir han pa ir oroi anuna tarai Israella. \v 24 I oroi ning a te Ijip i um laulau ning a te Israel, i dun tetek diau pa i umkol a te Ijip, sur ir balu pas ning a halna. \v 25 E Moses i nuki mang anuna na tarai lar tasman lalani mang e God i sune i sur ir alaun pas la, ika bel la tasmani. \p \v 26 “Ana pukakiar lamur tana, i oroi naur a te Israel dia harum, pa e Moses i mang sur ir amolmol diau mange, ‘Naur a barsan, mu ka. Mangasa ning mu alaulau atalai mu?’ \v 27 Pa esaning ning i um laulau tar ning a halna i sugut sen e Moses, pa i atai i mang, ‘Esi i suah tar u sur ur ningnigo pa ur tena warkurai anumila? \v 28 U mang sur ur umkol iau, lar ning u umkol a te Ijip nabong, gepi?’ \rq Kisim Bek 2:14\rq* \m \v 29 Ning e Moses i longor a warwara ne, i liu kumna utumo na hanua Midian. Ana nuna keskes na wasira tumo, i aitna naur a natna, naur a kaklik barsan. \p \v 30 “Ning ka diat a bonot a rau ana nuna keskes tumo e Midian, ning a angelo i hanot teteki ting na irnga ting na bual ting na hanua bel milau a Mangir Sinai. \v 31 Ning e Moses i oroi, i kulkulan ono. I han milau sur ir oroi wakaki, pa i longor a elngena Leklek i mang, \v 32 ‘Iau a God anuna tumtubumla tagun nating, a God ane Abaram, e Aisak pa e Jekop.’ \rq Kisim Bek 3:6\rq* \m Pa e Moses i koloron, pa i matmataut sur ir oroi. \v 33 Pa e Leklek i atai i mange, ‘Ur pak sen naur a su kusun naur a ham, anasa a kabalapiu ne u tur onoi, anuki. \v 34 Ia ka oroi a mamahatla ning i kibas anuka tarai ning la kes tumo e Ijip, pa ia ka longor anunla na tinangis. Pa ia ka han purum, sur ar alangolango pas la. Lamut ute, pa ar sune ulak u utumo e Ijip.’ \rq Kisim Bek 3:5, 7-8, 10\rq* \p \v 35 “A tarai Israella ning la aliu sen e Moses, ana nunla na warwara mang, ‘Esi i suah tar u sur ningnigo pa ur tena warkurai anumila?’ Ika, i ot ning e God i sune i sur ir ningnigo pa ir alangolango a taraila. I sune i ana warwara anuna angelo ning i hanot teteki ting na bual ning i irnga. \v 36 E Moses i nigon purum la mitimo e Ijip, i tol a ututnala na kulkulan, pa a asilangla tumo e Ijip pa tumo ana Tasi Kubar, pa ting na hanua bel otleng, arlar ona diat a bonot a rau. \v 37 E Moses ot ning i atai tar a tarai Israella mang, ‘E God ir saran ta propet arlar hok tagun anumulo a mangis a tarai ot.’ \rq Lo 18:15\rq* \m \v 38 E Moses i kes taum ona maindala tagun nating, a tarai Israella, ting na hanua bel, pa angelo i warwara teteki saot na Mangir Sinai. Pa i kibas a warwara na lalaun pa i tumus akesi sur dala. \p \v 39 “Ika na maindala tagun nating bel la mang sur lar longor ta e Moses. Pa bel la malmaling suri, pa la nuknuk ulak utumo e Ijip. \v 40 Pa la atai e Aron mang, ‘Ur tol pas anundala al god sur lar nigon dala, anasa e Moses, esaning i nigon purum pas dala mitimo e Ijip, bel ma dala tasman asaning ka hanot onoi.’ \rq Kisim Bek 32:1\rq* \m \v 41 Ana pukakiarla ning, la tol pas a natar a bulumakau ana gol, pa la gas ana ngen kunla pa la artabar teteki. \v 42 Pa e God i talingir kusun la, pa i noren la, sur lar lotu tetek a komkomaila, larning di ka tumus tari ting na buk anuna propetla mange, \q1 ‘Mulo a tarai Israel, \q2 diat a bonot a rau ning mulo kes ting na hanua bel, \q2 bel mulo artabar, pa bel mulo umkol ta inagoi sur mulor artabar onoi tetek iau. \q1 \v 43 Mulo los a rumai lotu anuna asasongo na god Molek, \q2 pa a manar a nangnang anuna numulo a asasongo na god Repan. \q2 A ututnala ning mulo tol la, sur mulor lotu tetek la. \q1 Ar kepsen sen mulo’ \rq Amos 5:25-27\rq* \m pa mulor han bolos e Babilon pa utumo. \p \v 44 “A rumai sel ning i apuasai mang e God i kes tetek na maindala tagun nating. A rumai sel ning i kes taum onla ting na hanua bel. Di toli muri ot a warwara ane God tetek e Moses arlar ana manar ning i oroi tari. \v 45 Pa na tumtubundala tagun nating la sarani tetek na natnatunla. Pa la male la los amoni ning e Josua i nigon la, sur lar kibas a hananuala kusun a taraila miting na matanitula ning e God i lu sen la. Pa i kes tingia tuk ana rau ane Dewit, \v 46 i ning e God i mang kol suri. Pa e Dewit i nunung e God sur ir tol ta rumai, sur a tarai ane Jekop lar lotu ono. \v 47 A rumai ning, e Solomon i toli. \v 48 Ika e God ning i Leklek Kol bel i kes ting na rumaila ning a tarai la toli, larning a propet i atongi mange, \q1 \v 49 ‘A Leklek i atongi mange: A langit anuka keskes na king, \q2 pa a rakrakan hanua a utna ning a suah naur a hak saot ono. \q1 Pa i mangmangasa, i topas mulo sur mulor tol anuk ta rumai? \q2 Kanaha anuka pukna na manah? \q1 \v 50 Mangasa, bel a ngen kuk ana ututnala rop ne?’” \rq Ais 66:1-2\rq* \p \v 51 Pa e Stiwen i atai a tarai a kiwung mange, “Mulo na tabun longorla, a balamulo i bakbak kusun e God pa a talngamulo i kutkut. Mulo sairas liknan a Talngan Tabu, arlar ana numulo na mangis a tarai tagun nating. \v 52 Esi na propet ning anumulo a mangis a tarai tagun nating, bel la alaulau i? La umkol la, ning la warwara nigo ana tinan ot ute anuna Tena Tostos, ning mulo ka tuam tari, pa mulo ka umkol tari, \v 53 mulo ning mulo ka los a Warkuraila ane God, ning a angelola la sarani tetek mulo, ika bel mulo muri.” \s1 Di wolot amat e Stiwen \p \v 54 Ning a tarai a kiwungla la longor a warwarala ane Stiwen, la balakut kol, pa la harat pap suri. \v 55 E Stiwen i bukus taum ana Talngan Tabu, i tandai usaot na langit, pa i oroi a matatar ane God, pa e Iesu ning i tur ana sot a kuna e God. \v 56 Pa i atongi mang, “Oroi! A oroi a langit i sapang, pa a Nat a Barsan i tur ana sot a kuna e God.” \v 57 Pa la bari ana tnan elngenla, la tong alar a talnganla, pa la dun alari. \v 58 La rihi kusun a hanua, pa la wololoti. Pa la ning la arup e Stiwen, la pak sen anunla na kaenla ning la polpol alar anunla na minmar ono, pa la suai ting na naur a hana ning a barman a risana e Sol. \v 59 Ning kaning ot la wololoti, e Stiwen i nunung mange, “Leklek e Iesu, ur los pas a inguk.” \v 60 Pa i kes ana bokona hana, pa i kukuk mang, “Leklek, gong u keles a toltol laulau ne la toli.” Ning i atong aropi larne, i mat. \c 8 \p \v 1 E Sol i malmaling taum onla sur dir umkol e Stiwen. \s1 E Sol i alaulau a tarai a lotula \p Ana pukakiar ning, a tarai la turpasi sur lar alaulau a tarai a lotula saot e Jerusalem, pa a tarai a lotula la han sarara ana naur a papar e Juda pa e Samaria. Ika, a aposella bel la han. \v 2 A momol na tena lotula la por e Stiwen, pa la domos rakrakai suri. \v 3 Ika e Sol i alaulau a tarai a lotula, i kas ana nunla na rumaila, pa i rih a taraila pa gurarala, pa i akas la ting na rumai a dodot. \s1 Di warawai ana Wakak a Warwara tumo ana papar Samaria \p \v 4 Pa la ning la han sarara misaot e Jerusalem, la warawai ana Wakak a Warwara ting na hananuala ning la han ia. \v 5 Pa e Pilip i han uting na tnan hanua tumo na papar Samaria, pa i warawai o e Karisito tetek la. \v 6 Ning a kunum a tarai la longor a warwara ane Pilip, pa la oroi a ututnala na kulkulan ning i toli, la mang kol sur lar longor a warwarala ning i atongi. \v 7 I kepsen a motla kusun a galis, pa ning a motla la purum, la kukuk rakrakai. Pa i alangolango pas a galis ning a palaonla i mat, pa la ning bel la tolsot pas a tinan. \v 8 Pa a taraila misaot na hanua ning, la gas kol. \s1 E Saimon a tena wah \p \v 9 Ning a barsan mitingia, a risana e Saimon, i sira wah pa i akulkulan a tarai Samaria ana ututnala ning i toli. Pa i iaunani namatana taraila. \v 10 Pa a taraila rop, a leklekla taum ana tarai oros ka, la hanranwai i, pa la atongi onoi mang, “A barsan ne i tong akes a rakrakai ane God, a rakrakai ning di atongi mang A Tnan Rakrakai.” \v 11 Pa la longor wakaki, anasa ka bongnan la la sira kulkulan ana nuna toltol na wahla. \p \v 12 Ika onone, a taraila pa gurarala la tortorot ana Wakak a Warwara ning e Pilip i warawai onoi, ana matanitu ane God, pa ana risana e Iesu Karisito, pa di baptais la. \v 13 E Saimon otleng i tortorot, pa ning di ka baptais tari, i mur mokos e Pilip. Ning e Saimon i oroi a akinalangla pa a ututna na kulkulan i toli, i kulkulan kol onoi. \p \v 14 A aposella ning la kes saot e Jerusalem, la longori mang a tarai Samariala otleng la ka longor ana warwara ane God, pa la sune e Pita pa e Jon tetek la. \v 15 Ning dia hanot, dia nunung sur la, sur lar kibas a Talngan Tabu, \v 16 anasa belot i kes ona tik ta halinla, di baptais tar la ka ana risan a Leklek e Iesu. \v 17 Pa e Pita pa e Jon dia suah a kundiau saot onla pa la bot kibas a Talngan Tabu. \p \v 18 Ning e Saimon i oroi mang di tabar la ana Talngan Tabu ning naur a aposel dia suah a kundiau saot onla, i los a mani tetek diau. \v 19 Pa i atongi mang, “Mur saran a rakrakai ning tak, sur iau otleng ar suah a kuk saot on tik, pa dir tabari ana Talngan Tabu.” \v 20 Pa e Pita i kelesi mang, “U taum ana numa mani mur hirua, anasa u nuki mang ur lou a artabar ane God ana mani. \v 21 Bel anum ta tiniba pa ta tukna ana titol ne, anasa a balam bel i tostos namatana e God. \v 22 Ur lingir a nuknukim kusun a laulau a ginim ne, pa ur nunung tetek a Leklek. Ngandek ir kepsen a laulau a nuknukim. \v 23 Anasa a oroi u mang u bukus ana laulau a nuknuk, pa a laulau a ginim i dot akes u.” \v 24 Pa e Saimon i kelesi mang, “Mur nunung tetek a Leklek sur iau, sur gong ta utna ning mu atong tari, ir hanot hok.” \p \v 25 Ning e Pita pa e Jon dia ka warwara talapor tar ana ututnala ning a Leklek i toli, pa dia ka warawai tar ana nuna warwarala, dia ulak usaot e Jerusalem. Ning dia han, dia warawai amon ana Wakak a Warwara ting na galis a hanua ana papar Samaria. \s1 E Pilip dia arsongo taum ana ning a barsan a te Itiop \p \v 26 Ning a angelo anuna Leklek i atai e Pilip mang, “Ur tur, pa ur han utumo ana matana tobar sur a ngas misaot e Jerusalem utumo e Gasa, a ngas ning i han potor a hanua bel.” \v 27 Pa e Pilip i kamtur, pa i han. Pa dia arsongo taum ana ning a barsan mitimo e Itiop, a ningnigo na tena tai alar ana ututna anuna Kandake, a kwin anuna tarai Itiop. A barsan ne i han usaot e Jerusalem pa i lotu tetek e God. \v 28 Ning i ulak ma sur anuna hanua, i kes ana keskes a tinan, pa i was a buk ane propet Aisaia. \v 29 Pa a Talngan Tabu i atai e Pilip mang, “Ur han milau a keskes a tinan ning, pa mur armuri.” \v 30 Pa e Pilip i dun teteki, pa i longor a barsan ning i was a buk ane propet Aisaia, pa i dekeni mang, “I mangmangasa, u talapor ot ana sa ning u wasi?” \v 31 Pa i kelesi mang, “Ar tasman mangmangasa i, ning bel tik ir atalapori tetek iau?” Pa i nunung e Pilip sur ir abit teteki pa diar kes taum. \p \v 32 Ine, a warwarala ting na Buk Tabu ning i wasi: \q1 “Di beni arlar ana sipsip, \q2 sur dir umkoli. \q1 Bel i warwara, \q2 arlar ana nat a sipsip ning i tur longoroi tetek esining ir kot a hihna. \q1 \v 33 Di ame tari, pa bel di atostos a warkurai onoi. \q1 Esi ir warwara ana nuna kakakla? \q2 Anasa di kepsen anuna lalaun mite ana rakrakan hanua.” \rq Ais 53:7-8\rq* \p \v 34 A te Itiop i deken e Pilip mange, “Ur atai iau, a propet i warwara o esi? Ono i ot, o ana tik masik?” \v 35 Pa e Pilip i turpas a papak teteki. I atai i ana Wakak a Warwara o e Iesu, turpasi ot ana buk ning a te Itiop i wasi. \p \v 36-37 Ning dia han amon ana ngas, dia hanot ana ning a malum, pa a te Itiop i atai e Pilip mange, “Oroi, a malum ne. Asa ir sairas iau sur gong di baptais iau?”\f + \fr 8:36-37 \ft Dingla na tena tastasmai ana Buk Tabu la nuki mang dingla na warwarala otleng i kes te na ves ne. I manglarne: \ft \+it Pa e Pilip i atai i mange, “Ning u tortorot ana balam rop, i wakak ka sur dir toli.” Pa a te Itiop i kelesi mang, “A tortorot mang e Iesu Karisito a Nat e God’. \+it* \f* \v 38 Pa i sairas a keskes a tinan sur ir tur. Pa dia han purum uting na malum pa e Pilip i baptaisi. \v 39 Ning dia saur kusun a malum, a inguna Leklek i kepsen e Pilip. Pa a te Itiop bel ma i oroi ulaki, pa i han ana nuna tinan taum ana tnan gasgas ting na nuna lalaun. \v 40 Pa e Pilip i oroi mang i kanumo ma na hanua Asdot. Pa ning i han mitingia, i warawai amon ana Wakak a Warwara ting na hananuala tuk i hanot tumo e Sisaria. \c 9 \s1 E Sol i lingir a nuknukna \r (Ap 22:6-16; 26:12-18) \p \v 1 Ana pukakiarla ning, e Sol i mang kol sur ir um amat a tarai a asasaer anuna Leklek. I han tetek a ningnigo na tena artabar tetek e God, \v 2 pa i nunungi mang, “Ur tumus al pas sur ar losi utumo na rumai lotula to e Damaskus. Dir tumusi mang, ning ar pastetek al taraila pa al gurarala ning la mur a Ngas anun e Karisito, ar dat pas la usaot e Jerusalem, sur lar dodot.” \p \v 3 Ning i han milau e Damaskus, a tnan talapor misaot na langit i hanot kulkulan pa i sasai talilisi. \v 4 I punga purum tumo lapiu, pa i longor a elngena mainla i atai i mange, “Sol, Sol, sur asa u alaulau iau\f + \fr 9:4 \ft Ning e Sol i alaulau a tarai anuna Leklek i alaulau ot a Leklek.\f*?” \v 5 Pa e Sol i dekeni mange, “Leklek, esi u?” Pa i kelesi mange, “Iau e Iesu ning u alaulau iau. \v 6 Onone ur tur pa ur hanot tumo e Damaskus, pa dir atai u ana sa ning ur toli.” \p \v 7 Pa a taraila ning la armuri, la kulkulan pa la matmataut pa bel la warwara, anasa la longor a elngena mainla, ika bel la oroi. \v 8 E Sol i kamtur miting lapiu, pa ning i palpalas matana, bel i oroi sot ta utna. Pa la beni ana kuna utumo e Damaskus. \v 9 Pa i kes tingia natola pukakiar, a matana i kut, bel i hangan pa bel i gang. \p \v 10 Ning a barsan tagun a tarai a asasaerla, a risana e Ananias, i kes tumo e Damaskus. A Leklek i kabah i ana tatatai mange, “Ananias!” Pa e Ananias i kelesi mange, “Leklek, iau ot ne.” \v 11 Pa a Leklek i atai i mange, “Ur tur, pa ur han sur a rumai ane Judas, ana ngas ning di atongi a Tostos a Ngas. Pa ur kabah sur e Sol, a te Taso, kanumo i nunung. \v 12 Ana tatatai, e Sol i oroi ning a barsan, a risana e Ananias, i kas teteki, pa i suah naur a kuna saot onoi sur ir tai ulak.” \v 13 Pa e Ananias i kelesi mang, “Leklek, ia ka longor a galis a warwara ana barsan ning, pa a toltol laulau ning i toli ona anuma tarai saot e Jerusalem. \v 14 Pa a leklek a tena artabarla tetek e God la malmaling seni sur ir dat la rop ning la lotu ana risam. Pa i hanot te e Damaskus.” \v 15 Ika a Leklek i atai i mange, “Ur han ka, anasa ia ka aslang tari sur i anuka tena titol, ir warwara talapor ana risak tetek a taraila ning bel a tarai Israel, tetek a kingla, pa tetek a tarai Israel otleng. \v 16 Pa ar asangani mang ir kilang a galis a kankan ana risak.” \p \v 17 Lamur e Ananias i han, pa i kas ting na rumai ning e Sol i kes ia. I suah naur a kuna saot onoi, pa i atai i mange, “Tasiklik e Sol, a Leklek e Iesu, i ning i tur ot tetek u ting na ngas ning u han ute, i sune iau ute sur ur tai ulak, pa ur bukus ana Talngan Tabu.” \v 18 Pa ning a utna i arlar ana palakotoi a sis i punga purum kakat kusun naur a kalso matana, pa i tai ulak. I tur pa di baptaisi. \v 19 Ning i hangan pas, a palaona i rakrakai ulak. \s1 E Sol i warawai tumo e Damaskus \p E Sol i kes ulak pas tetek a tarai a asasaerla tumo e Damaskus. \v 20 Pa i turpas a warawai kakat ana rumai lotula anuna tarai Juda, mang e Iesu a Nat e God. \v 21 Pa la rop ning la longori, la kulkulan onoi pa la atongi mang, “A barsan kaning, i umkol la ning la lotu tetek e Iesu saot e Jerusalem. Pa ne i hanot ute sur ir dat pas a tarai a lotu o e Iesu, tetek a leklek a tena artabarla tetek e God.” \v 22 Ika a warawai ane Sol i rakrakai pa i atong a ututnala ning i amomol pasi mang e Iesu ot a Karisito. Pa a tarai Juda ning la kes tumo e Damaskus la nuknuk kol ana nuna na warwara, pa bel la kelesi. \p \v 23 Ning a galis a pukakiar ka rop, a tarai Juda la warwara taum sur lar umkol e Sol. \v 24 Ika e Sol ka tasmani mang la warwara taum suri. Ana moromla pa a kabakiarla a matanla i makas sur a tamanla ana hanua sur e Sol, sur lar umkoli. \v 25 Ika anuna kakak a asaer lar ben pasi ana morom, pa la alorong purumi ana rat ting na ris a woroh ning di tol alar a hanua ono. \s1 E Sol i kes saot e Jerusalem \p \v 26 Ning e Sol i hanot saot e Jerusalem, i tohoi sur ir kes taum ana tarai a asasaerla, ika la rop la matatani, anasa bel la tortorot ono i mang i otleng ning tagun a tarai a asasaer. \v 27 Ika e Barnabas i ben pasi, pa dia armuri tetek a aposella, pa i atai la mang, “E Sol ka oroi tar a Leklek, pa a Leklek i warwara teteki ana nuna tinan utumo e Damaskus. Pa ning i kes tumo e Damaskus, i warawai ana risana e Iesu pa bel i matmataut.” \v 28 Pa e Sol i kes taum ana tarai a lotu saot e Jerusalem, i han taltal, pa i warwara ana risana Leklek, pa bel i matmataut. \v 29 I warwara pa i keles a kabahla anuna Judala ning la warwara Grik, ika la mang sur lar umkoli. \v 30 Ning na tastasnala ana tortorot la longori, la beni utumo e Sisaria, pa lamur la sune seni utumo e Taso. \p \v 31 Lamur a tarai a lotula ting na hananuala rop ana natol a papar Judia, e Galili pa e Samaria, la kes ana bal molmol. Pa a lotu i rakrakai, pa la kes na hanrawai tetek a Leklek, a Talngan Tabu i wunan la, pa a wawas ana tarai a lotula i han kas. \s1 E Pita i kes tumo e Lida pa e Jopa \p \v 32 Ning e Pita i han amon ana hananuala, i geren alar a tarai ane God otleng tumo e Lida. \v 33 Tingia, i pastetek ning a barsan, a risana e Aineas, a palaona i mat. Ka arlar ana siwal a rau, i borbor ka ting na logo ngasna. \v 34 Pa e Pita i atai i mange, “Aineas, e Iesu Karisito i alangolango u. Ur tur, pa ur in a logo ngasim.” Pa i tur kakat. \v 35 La rop ning la kes ana hanua e Lida pa e Saron, la oroi a barsan ning, pa la lingir a nuknukinla tetek a Leklek. \p \v 36 Ning a hane tagun a tarai a asasaer i kes tumo e Jopa, a risana e Tabita, ana warwara Grik mang e Dokas. A hane ne, ka tol tar a galis a wakak a titol, pa a tena artabar tetek a kapan na taraila. \v 37 Ana pukakiarla ning e Pita i titol tumo e Lida, e Dokas i kurah, pa i mat. Ning la ka pukur tari, la aborbor tari ona ning a tuka rumai saot. \v 38 E Lida i kes milau e Jopa, pa ning a tarai a asasaer miting e Jopa la longori mang e Pita kanumo e Lida, la sune naur a barsan teteki pa dia angongosi mang, “Maris mila, ur lamut kapit tetek mila.” \p \v 39 E Pita i han taum on diau. Ning i hanot, la beni usaot ana tuka rumai. Pa a laola rop la tur talilisi pa la domos. Pa la asangan a kolosla taum ana kaenla, ning e Dokas i suk tar la ning kaning ot i laun. \v 40 E Pita i sune purum la rop miting na tuka rumai ning, pa i kes ana bokona hana, pa i nunung. I talingir tetek a hane ning i mat, i atongi mang, “Tabita, ur tur.” Pa e Tabita i palpalas matana, pa ning i oroi e Pita, i kes kakat. \v 41 Pa e Pita i tuslan a kuna teteki, pa i dat aturi. Pa i kabah pas a tena tortorotla pa a laola, pa i saran tar e Tabita tetek la, ka laun. \v 42 A utna ne i talapor pa la rop la tasmani tumo e Jopa, pa a galis la tortorot ona Leklek. \v 43 E Pita i kes suai ulak te Jopa taum ning a barsan a risana e Saimon, a tena toltol utna ana palaona inagoila. \c 10 \s1 E Konilius ning bel a te Juda i arsune sur e Pita \p \v 1 Ning a barsan kanumo e Sisaria, a risana e Konilius, i ning a ningnigo anuna ning a mar a tarai a harum, la tagun a tnan kunum a tarai a harum mitimo e Itali. \v 2 E Konilius pa la rop ning la kes ting na nuna rumai la na momol a tena lotula pa na tena hanrawai tetek e God. E Konilius ning a tena artabar tetek a kapan a tarai, pa a pukakiarla rop i nunung tetek e God. \p \v 3 Ning a rah ana natola matana kamis i oroi ning a tatatai. I oroi talapor a angelo ane God i hanot teteki pa i kabah i mang, “Konilius!” \v 4 Pa e Konilius i ngoson rakrakai i ana matmataut, pa i dekeni mang, “Leklek, asaning?” Pa a angelo i kelesi mange, “Anum a nunungla taum ana artabarla tetek a kapan a tarai la han usaot tetek e God, pa la tur namatana, pa i gas ana sa ning u toli. \v 5 Onone ur sune al tarai utumo e Jopa, sur lar ben pas ning a barsan, e Saimon, i ning a risana otleng e Pita. \v 6 Kaning i kes napire maurana e Saimon, i ning a tena toltol utna ana palaona inagoila. Anuna rumai i tur milau a tasi.” \v 7 A angelo ning i warwara teteki i han, e Konilius i kabah pas naur tagun a anuna tena titolla, pa ning a tena lotu tagun anuna tarai a harum. \v 8 I atai ditol ana ututnala rop ne, pa i sune ditol utumo e Jopa. \s1 A tatatai anune Pita \p \v 9 Ana pukakiar lamur tana, ditol han, pa ana tnan kamis ning ditol han milau sur a hanua Jopa, e Pita i abit kas usaot na pukul a rumai, sur ir nunung. \v 10 Ning i nunung, i kilang a munurak pa i mang sur ir hangan. Kaning ot di sang a utna na hangan, i oroi a tatatai. \v 11 I oroi a langit i sapang, pa ning a utna i arlar ana tnan kaen na polpol, di tong pas diat a ris ono pa di alorong purumi teteki. \v 12 Tingui onoi a urmatana inagoi, pa la ning la kawar, pa manila otleng. \v 13 A elngen takai i atai e Pita mange, “Pita, ur tur, ur umkol la, pa ur ien la.” \v 14 Pa e Pita i kelesi mange, “Leklek, bel! Bel a ien tar ta utna ning di arsairas ono pa i dur na matam.” \v 15 Pa elngen takai i keles ulaki mange, “A utna ning e God ka atotoh tari, gong u atongi mang a dur a utna.” \v 16 A utna ne di toli munatol, pa di dat kas kakat a kaen usaot na langit. \p \v 17 Kaning ot e Pita i nuknuk kol ana kamkama tatatai ne, natol a barsan, ning e Konilius i sune ditol, ditol ka seren pas a rumai ane Saimon, pa ditol tur ting na taman. \v 18 Ditol arkabah kas mange, “E Saimon ning a risana otleng e Pita kaning ui?” \v 19 Kaning ot e Pita i nuknuk ana tatatai, a Talngan Tabu i atai i mange, “Oroi! Natol a barsan kaning ditol tai sur u. \v 20 Ur tur, pa ur han purum. Gong u nuknuk kol, ur han pa mulor armuri, anasa iau ot a sune ditol ute.” \v 21 E Pita i purum tetek ditol pa i atai la mange, “Iau kane ning mutol tai sur iau. Asa ning mutol tai sur iau suri?” \v 22 Ditol kelesi mang, “E Konilius, a ningnigo anuna ning a mar a tarai a harum i sune mitol. E Konilius i ning a tena tostos pa a tena hanrawai tetek e God, pa a tarai Juda rop la hanrawai i. A angelo ane God i atai tari mang ir arsune pas u utumo ana nuna rumai, sur ir longor anum ta warwara.” \v 23 E Pita i ben kas ditol sur ditol ar borbor pas. \s1 E Pita i hanot ana rumai anune Konilius \p Ning i kabakiar ot, e Pita i tur pa la han, pa dingla na tarai ning la tas ana tortorot misaot e Jopa la armuri. \v 24 E Konilius i tasmani mang lar hanot, i ben taum pas na mainala, pa na halhalna, pa la kes nanan e Pita. Pa ning ka takai a pukakiar alar tar a tinan anune Pita la, la hanot tumo e Sisaria. \v 25 Ning e Pita i kas, e Konilius i han barati, pa i punga purum ana hanrawai ting na naur a hana. \v 26 Ika e Pita i dat atur pasi, pa i atai i mange, “Ur tur, iau otleng a barsan ka.” \p \v 27 Ning dia warwara amon, e Pita i kas tar ana kunum a tarai kaning la ka kes taum. \v 28 Pa i atai la mange, “Mulo tasmani mang di arsairas ting na warkurai mang mila na te Judala, milar lasan taum tik ning bel tagun a tarai Juda, pa milar gereni otleng. Ika e God ka asangan tar iau mang gong a atong tik mang i dur namatana e God, pa gong a nuki mang di arsairas tetek mila ning milar lasan taum onoi. \v 29 Pa bel a ngongoio ning di arsune sur iau ute. Pa ar deken mulo: Mulo arsune sur iau sura?” \p \v 30 Pa e Konilius i kelesi mange, “Ka diat a pukakiar alar tar anuka nunung ting na nuka rumai ana matana kamis larne, ona natola matana kamis ana rah. A oroi ning a barsan i mermer ana kaen ning i pilpil, i hanot kulkulan pa i tur salanigo tak, \v 31 pa i mang, ‘Konilius, e God ka longor anum na nunung, pa ka tasman anum na artabarla tetek a kapan a taraila. \v 32 Ur arsune utumo e Jopa, sur e Saimon, ning a risana otleng e Pita. I wasira e Saimon, a tena toltol utna ana palaona inagoila, i kes milau a tasi.’ \p \v 33 “Pa a arsune kakat sur u. I wakak kol ning u lamut ute. Onone mila rop mila kes namatana e God, sur milar longor a warwarala rop ning a Leklek ka atai tar u sur ur atai mila ono.” \s1 E Pita i warawai \p \v 34 Lamur e Pita i atongi mange, “A tasman momoli mang, e God bel i tasman a purpurngis. \v 35 I malmaling pas a urmatana tarai rop, ning la hanrawai i pa la titol ana tostosna. \v 36 Mulo tasmani mang e God ka saran sen anuna warwara tetek a tarai Israel. A warwara ne, i a Wakak a Warwara ana bal molmol kamna o e Iesu Karisito, i ning a Leklek anuna tarai rop. \v 37 Mulo ka tasman asaning i hanot ana hananuala tumo e Israel, turpasi tumo e Galili lamur tana baptais ning e Jon i warawai ono. \v 38 Mulo tasmani mang e God ka saran tar a Talngan Tabu taum ana rakrakai tetek e Iesu, a te Nasaret. Ning i han taltal, i tol a wakak a titolla, pa i alangolango pas la, ning la kes nahai a warkurai ane Satan. E Iesu i tol a ututnala ne, anasa e God i kes taum onoi. \p \v 39 “Pa mila na tena warwara talapor ana ututnala rop ning mila oroi, ning i sira toli ana hananuala anumila a tarai Juda, pa saot e Jerusalem. Di umkoli saot na rakai kutus, \v 40 ika e God i akamtur ulak pasi kusun a minat ana natola pukakiar, pa i asangani tetek a tarai. \v 41 Bel tetek a tarai rop, tetek la ning e God ka aslang nigon tar la sur lar oroi pa lar warwara talapor ono, mila ning mila hangan pa mila gang taum onoi, ning i laun ulak kusun a minat. \v 42 I sune mila, sur milar warawai pa milar warwara talapor tetek a tarai, mang i ot ning e God ka aslang pasi sur ir tena warkurai anunla ning la laun pa la ning la ka mat. \v 43 A propetla rop la warwara o e Iesu, mang esining i tortorot onoi, dir kepsen anuna na toltol laulaula ana risana.” \s1 A Talngan Tabu i han purum onla ning bel a tarai Juda \p \v 44 Kaning ot e Pita i warwara ting na rumai ane Konilius, a Talngan Tabu i han purum onla rop, ning la longor a warwara ne. \v 45 Dingla na tena tortorot tagun a tarai Juda ning la armuri taum o e Pita, la kulkulan, mang e God i artabar otleng ana Talngan Tabu tetek a tarai ning bel a tarai Juda. \v 46 Anasa la longor la, ning la warwara ana urmatana warwara, pa la atong leklek pas e God. \v 47 Lamur e Pita i mang, “Bel tik ir sairas lar pas la ne sur gong di baptais la ana malum. Anasa a Talngan Tabu ka kes onla arlar larning i kes ondala.” \v 48 Pa i arsune sur dir baptais la ana risana e Iesu Karisito. Lamur la nunung e Pita sur ir kes taum onla al pukakiar. \c 11 \s1 E Pita i warwara talapor ana nuna titol \p \v 1 A aposella pa la ning la tas ana tortorot ning la kes tumo e Judia, la longori mang a tarai otleng ning bel a tarai Juda la ka tortorot ana warwara ane God. \v 2 Pa ning e Pita i han usaot e Jerusalem, a taraila ning la mang sur a tena tortorotla rop dir kot talilis a palaonla, la bor i. \v 3 La atai i mange, “U kas uting na rumai anuna tarai ning bel di kot talilis a palaonla, pa u hangan taum onla.” \p \v 4 E Pita i papak tostos tetek la ana ututnala rop ning i hanot mange, \v 5 “Ning a kes ana hanua Jopa, a nunung, pa a oroi ning a tatatai. A oroi ning a utna i arlar ana tnan kaen na polpol ning di tong pas diat a ris pa di alorong purumi misaot na langit tetek iau. \v 6 Ning a tai tingui ono, a oroi a inagoila, la ning di lawat la pa dingla na rokoiona, pa la ning la kawar, pa manila. \v 7 Pa a longor a elngen takai i atai iau mange, ‘Pita, ur tur, ur umkol la, pa ur ien la.’ \v 8 Pa a kelesi mange, ‘Leklek, a momolna ot! Bel a ien tar ta utna ning di arsairas ono pa i dur namatam.’ \v 9 Pa a elngen takai misaot na langit i atong ulaki mange, ‘A utna ning e God ka atotoh tari, gong u atongi mang a dur a utna.’ \v 10 A utna ne di toli munatol, pa di dat kas ulaki usaot na langit. \p \v 11 “Ono otning, natola barsan ning di sune ditol mitimo e Sisaria tetek iau, ditol hanot ting na rumai ning a kes ono. \v 12 Pa a Talngan Tabu i atai iau sur ar han taum on ditol, pa gong a nuknuk kol. Diono na barsan otleng ne, ning mila tas ana tortorot, mila han taum on ditol utumo e Sisaria pa mila kas uting na rumai ane Konilius. \v 13 Pa i atai mila mang i oroi a angelo i hanot ana nuna rumai pa i atai i mange, ‘Ur arsune utumo e Jopa sur e Saimon, ning a risana otleng e Pita. \v 14 Pa ir atai u on al warwara ning ir alaun u pa la rop ning la kes ting na numa rumai.’ \v 15 Ning a turpas a warwara, a Talngan Tabu i kes onla, larning i toli ondala nating. \v 16 Pa a nuk pas a warwara anuna Leklek, ning i atongi mange, ‘E Jon i baptais ana malum, pa lamur dir baptais mulo ana Talngan Tabu.’ \v 17 E God ka saran tar a artabar tanla, larning ka saran tari tan dala, ning dala tortorot ana Leklek e Iesu Karisito. Pa esi na ngas a barsan iau, ning ar sairas e God?” \p \v 18 Ning la longor a warwara ne, la tuk ana warwara, pa la atong leklek e God mange, “E God ka tol tar a ngas sur la ning bel a tarai Juda lar lingir a nuknukinla pa lar laun.” \s1 A Wakak a Warwara i hanot tumo e Antiok \p \v 19 A tarai a lotu ning la han sarara misaot e Jerusalem anasa a tarai la alaulau la lamur ona minat e Stiwen, la han bakbak utumo na papar Ponisia, a lolo Saiprus, pa a hanua Antiok. La warwara ka tetek a tarai Juda ana Wakak a Warwara o e Iesu. \v 20 Ika dingla na tarai tagun a tarai a lotu ning, a tarai Saiprus taum ana tarai Sairini, la hanot tumo e Antiok pa la atai a tarai ning bel a tarai Juda otleng ana Wakak a Warwara ona Leklek e Iesu. \v 21 A rakrakai ana Leklek i kes onla ning la warwara talapor, pa galis kol la tortorot pa la lingir a nuknukinla tetek a Leklek. \p \v 22 Ning a tarai a lotu saot e Jerusalem la longor a warwara ne, la sune e Barnabas utumo e Antiok. \v 23-24 E Barnabas i ning a wakak a barsan, i bukus ana Talngan Tabu taum ana tortorot. Ning i hanot pa i oroi a marmaris ane God ning i titol onla, i gas ono, pa i wunan la rop sur lar tur momol ana tortorot ana nunla lalaun tetek a Leklek. Pa galis a tarai la lingir a nuknukinla tetek a Leklek. \p \v 25 Lamur e Barnabas i han utumo e Taso, sur ir tai sur e Sol. \v 26 Ning i seren pasi, i beni utumo e Antiok. Ning a kidol a rau dia kes taum ana tarai a lotu tumo, pa dia asaer a galis a tarai. Bot ning di atong a tarai a asasaer tumo e Antiok mang a te Karisitola. \p \v 27 Ana taem ning, dingla na propet la han misaot e Jerusalem utumo e Antiok. \v 28 Ning tagun la, a risana e Agabus, i tur, pa ana rakrakai ana Talngan Tabu i warwara nigo ana tnan munurak ning ir kibas a hananuala rop. A munurak ne i hanot ning e Klodius i warkurai tumo e Rom. \v 29 Pa a tarai a asasaer la warkurai pas mang la rop taktakai lar artabar arlar ana nunla na gongonla tetek a tarai a lotula ning la kes ana papar Judia. \v 30 Pa la saran tari. E Barnabas pa e Sol dia losi tetek a ningnigola ana lotu saot e Jerusalem. \c 12 \s1 Di akas tar e Pita ana rumai a dodot \p \v 1 Ana pukakiarla ning, king Herot i dat pas dingla na tarai tagun a tarai a lotu sur ir alaulau la. \v 2 I arsune tar sur e Jems, tas e Jon, pa di umkoli ana liwan na harum. \v 3 Ning i oroi a tarai Juda la gas ana minat e Jems, i dat pas e Pita otleng ana ning a pukakiar ana lotu ana bret ning belal is ono. \v 4 Ning ka dat pas e Pita, lamur i akasi uting na rumai a dodot. Pa diat a kunum a tarai a harum la tai alari, la areiat ana ning a kunum. E Herot i mang sur ir beni sur dir warkurai i namatana tarai, lamur ana lotu na Han Lakai. \v 5 Ning e Pita i kes ting na rumai a dodot, a tarai a lotu rop bel la manah ana nunung tetek e God suri. \s1 A Leklek i alaun pas e Pita kusun a kuna e Herot \p \v 6 Ana morom lanigo ona pukakiar ning e Herot ir ben pas e Pita sur a warkurai, e Pita i borbor tar na arpotor tana naur a tena harum. La ka dot tar naur a kuna taum ana naur a sen. Pa dingla na tena harum la tur ting na taman pa la tai alar a rumai a dodot. \v 7 A angelo anuna Leklek i hanot kulkulan teteki, pa a talapor i sasai tingui na rumai a dodot. I dapis amata e Pita ana risna, pa i atai i mange, “Tur kapit!” Pa sen i tapapak kusun naur a kuna. \v 8 Pa angelo i atai i mange, “Ur mermer, pa ur suah pas anum naur a su.” Pa i toli larning. Pa angelo i atai ulaki mange, “Ur polpol alar u ana numa kaen, pa ur mur iau.” \v 9 E Pita i mur purumi kusun a rumai a dodot. E Pita i nuki mang a utna ne a angelo i toli, bel a momolna, i nuki mang i oroi a tatatai ka. \v 10 Dia bolos a ningnigo na tena tai alar, pa a munaur na otleng, lamur dia hanot ting na taman a aen, ning di purpurum onoi utumo a tnan hanua. Ning dia tur tingia, a taman i sapang oros ka, pa dia purum. Ning dia hanot uting na pukna ning a ngas i han sarara, a angelo i rorom kakat kusuni. \p \v 11 Ning a nuknukna e Pita i talapor, i atongi mange, “A tasman momoli mang a Leklek i sune anuna angelo, pa i alaun pas iau kusun a kuna e Herot, pa a ututnala ning a tarai Juda la mang sur lar toli hok.” \p \v 12 Ning i tasman lalani mang ka langolango, i han sur a rumai ane Maria, tana e Jon ning a risana otleng e Mak. A galis a tarai la kes taum tingia, pa la nunung. \v 13 E Pita i pinpindir ting na taman, pa ning a tena titol a basbas, a risana e Roda, i dun sur a taman. \v 14 Ning i longor lalan pas a elngena e Pita, i gas. Pa ana nuna gasgas, bel i sapang pasi, i dun ulak, pa i atai la mange, “E Pita kanumo na taman i tur.” \v 15 Pa la atai i mang, “U talar.” Pa i angongos la mang, “I momol ot, i ot ne lapiu.” Pa la atai i mang, “Ngandek anuna angelo ka.” \v 16 Ika e Pita i pinpindir ngongos, pa ning la sapang pa la oroi i, la kulkulan onoi. \v 17 Pa i sairas la ana kuna, sur lar kes longoroi, pa i atai la mang a Leklek i ben purum mangmangasa pasi kusun a rumai a dodot. Pa i atai la mang, “Mulor atai e Jems pa na tastasindala ana tortorot ana utna ne.” Pa i han kusun la sur ning a hanua masik. \p \v 18 Ana kobot a tena harumla la tai sur e Pita pa a nuknukinla i loklokron mang kanaha i ma. \v 19 Ning e Herot i longori mang bel ma i kes ting na rumai a dodot, i arsune sur lar tai suri. Ika bel la seren pasi. Lamur i warkurai a tena harumla ning la tai alar a rumai a dodot, pa i arsune onla sur dir umkol la. Lamur e Herot i han miting na papar Judia utumo e Sisaria, sur ir kes tumo. \s1 E Herot i mat \p \v 20 E Herot i balakut tetek a tarai ana naur a hanua Tair pa e Saidon. Pa tarai miting na naur a hanua ning, la han taum sur lar oroi i. Pa lar nunungi sur a bal molmol, anasa anunla naur a hanua la laun ka ana utna na hangan miting na papar anuna king Herot. La bal taum nigo taum o e Blastus, a tnan tena tai alar anuna king, pa i nangan la sur lar oroi a king. \v 21 Ana pukakiar ning e Herot i kubus tari tanla, i mermer pas ana kaenla anuna king, pa i kes tar ana keskes na king, pa i warwara tetek a tarai. \v 22 Pa tarai la kukuk na gasgas, pa la atongi mang, “A elngen ning a god ot ne, belsur a barsan i.” \v 23 Ono otning, a angelo anuna Leklek i umi, anasa bel i atong leklek e God, pa a pompobola la ien a palaona, pa i mat. \p \v 24 Ika a warwara ane God i gomo, pa i han sarara uting na hanhanuala. \p \v 25 Ning e Sol pa e Barnabas dia titol rop saot e Jerusalem, dia ulak utumo e Antiok. Dia ben e Jon, ning a risana otleng e Mak, pa ditol han taum. \c 13 \s1 Di aslang pas e Barnabas pa e Sol \p \v 1 A propetla pa a tena asaerla tagun a tarai a lotu tumo e Antiok a risanla ne: e Barnabas, e Simion ning a risana otleng e Niger, pa e Lusius a te Sairini, e Sol pa e Manain ning di lawat taum diau ma e Herot a ningnigo. \v 2 Ning la lotu tetek a Leklek pa la tamai, a Talngan Tabu i atongi mang, “Mulor aslang tar e Barnabas pa e Sol sur anuki, sur a titol ning a kabah pas diau suri.” \v 3 Lamur ana tamai pa nunung, la suah a kunla saot on diau, pa la sune sen diau. \s1 A titol ane Barnabas pa e Sol tumo e Saiprus \p \v 4 A Talngan Tabu i sune e Barnabas pa e Sol, pa dia han utumo e Selusia, dia kas ana sip pa dia han utumo na lolo Saiprus. \v 5 Ning dia hanot tumo e Salamis, dia warawai ana warwara ane God, ting na rumai lotula anuna tarai Juda. Ditol armuri taum ma e Jon, anundiau a tena harnangai. \p \v 6-8 Ditol han taltal ting na kidol a lolo rop ning, tuk tumo e Papos. A ningnigo tagun a lolo ning, a risana ning e Sergius Pol, a tena tastasmai, i arsune pas e Barnabas pa e Sol anasa i mang sur ir longor a warwara ane God. Ika ning a hal e Sergius Pol, a risana e Bariesu, i sairas diau. I ning a te Juda, a asasongo na propet, pa di atongi mang e Elimas, a kamkamna mang a tena wah. I mang sur ir sairas a ningnigo sur gong i tortorot. \v 9 Pa e Sol ning di atongi otleng mang e Pol, i bukus ana Talngan Tabu, i ngoson rakrakai e Elimas, \v 10 pa i atai i mange, “U a nat e Satan, u a hirua ana tostos a toltol rop. U bukus ana urmatana asasongo pa ana asobor. Nangse ma ur manah kusun anuma toltol ning u lingir kol a tostos a ngas anuna Leklek? \v 11 Onone a warkurai anuna Leklek ir hanot tetek u, a matam ir kut bongnani ot, pa bel ur oroi a talapor ana kamis.” Ono otning a laukap taum ana mormorom i hanot teteki, pa i tabah taltal sur tik ning ir tong pas a kuna pa ir beni. \v 12 Ning a ningnigo i oroi a utna ne i hanot, i tortorot, anasa i kulkulan ana asasaer ana Leklek. \s1 Tumo e Antiok ana papar Pisidia \p \v 13 E Pol taum ana naur a halna ning ditol han taum, ditol kas ana sip miting e Papos, pa ditol han utumo e Perga, ana papar Pampilia. Pa e Jon i han kusun diau tingia, pa i ulak usaot e Jerusalem. \v 14 E Pol pa e Barnabas dia han mitimo e Perga sur e Antiok ana papar Pisidia.\f + \fr 13:14 \ft Naur a hanua a risandiau e Antiok. Takai ana papar Pisidia pa takai otleng ana papar Siria. \f* Pa ana Pukakiar Sabat dia kas uting na rumai lotu anuna tarai Juda, pa dia kes. \v 15 Ning di ka was tar a warwarala ana Buk a warkurai ane Moses pa ana tumtumus ana propetla, a ningnigola ana rumai lotu la arsune tetek diau mang, “Naur a tastasimila, ning ta warwara na arakrakai kaning sur mur atai a taraila ono, mur warwara ka ono.” \v 16 E Pol i tur, pa i sairas la taum ana kuna sur lar kes longoroi, pa i atongi mange, \p “A tarai Israel, pa mulo a tarai masik otleng ning mulo lotu tetek e God, mulor longor iau. \v 17 E God anumila a tarai Israel i aslang pas na tumtubumila, pa i abereng pas la ning la kes tumo e Ijip, pa i ben purum pas la mitimo taum ana rakrakaina. \v 18 Ana diat a bonot a rau ning la kes ana hanua bel, i noren la ana toltolla anunla. \v 19 Pa ning ka kamar sen tar a taraila miting na mais a matanitu ning la kes tumo e Kenan, lamur i saran tar a kabalapiu Kenan sur anuna tarai Israel. \v 20 A ututnala rop ne i hanot na arpotor diat a mar pa dilima na bonot a rau. \p “Lamur e God i suah tar a tena warkuraila sur lar nigon la, tuk ana propet Samuel. \v 21 Lamur la nunung sur ta king, pa e God i saran tar e Sol tetek la. E Sol, a nat e Kis, miting na mangis a tarai Benjamin pa i nigon la diat a bonot a rau. \v 22 Ning e God ka kepsen tar e Sol, i suah tar e Dewit sur ir king anunla. Pa i atongi onoi mang, ‘A oroi e Dewit a nat e Jesi, a barsan ne i arlar ana nuknukik, pa ir tol arop a ututnala ning a mang suri.’ \p \v 23 “Pa miting na mangis a tarai ane Dewit, e God i saran a Tena Alaun, e Iesu, tetek a tarai Israel, arlar ana nuna lele. \v 24 Lanigo ana tinan ot ane Iesu, e Jon a Tena Baptais i warawai tetek a tarai Israel rop ana lingir a nuknukinla pa a baptais. \v 25 Ning milau ma anuna titol ir rarop, i atai la mang, ‘Mulo nuki mang iau esi? Iau bel sur esining mulo harnanai suri. Ika esaning ir mur tak, bel a tolsot pasi sur ar paksen a inau ana anuna su. A natarna kol tana.’ \p \v 26 “Tastasikla, a mangis a tarai ane Abaram, pa mulo a tarai masik otleng ning mulo lotu tetek e God, di ka saran tar a warwara tetek dala mang e God i alaun a tarai. \v 27 A tarai Jerusalem, taum ana anunla na ningnigola, bel la oroi lalan e Iesu mang i a Tena Alaun ning a propetla la ka tumus tari ono. Ika ning la malmaling tar e Iesu sur ir mat, la tolsot pas a warwara anuna propetla, ning di wasi ana pukakiar Sabatla rop. \v 28 Bel la pastek pas ta laulau a ginina e Iesu sur ir mat ono, ika la nunung e Pailat sur ir saran tar e Iesu sur dir umkoli. \v 29 Ning la ka tolsot rop tar a warwarala ning la ka tumus tari onoi, la pak purumi kusun a rakai kutus, pa la aborbori ting na kulam a minat. \v 30 Ika e God i akamtur ulaki kusun a minat. \v 31 Pa galis a pukakiar, la ning nating la armuri taum onoi mitimo e Galili usaot e Jerusalem la oroi. Pa onone la warwara talapor onoi tetek a tarai Israel. \p \v 32 “Pa mila atai mulo ana Wakak a Warwara mange: A lele ning e God ka saran tari tetek na tumtubundala tagun nating, \v 33 onone ka tolsot pasi tetek dala, na tumtubunla, ning i akamtur ulak pas e Iesu. Larning di ka tumus tari ana areur a Saksak mange, \q1 ‘U a Natuklik, \q1 onone iau e Tamam.’ \rq Buk Song 2:7\rq* \m \v 34 E God ka akamtur pas e Iesu kusun a minat, pa bel ir marase. Larning e God ka atongi mange, \q1 ‘A wakak a ututna ning a lele tar onoi tetek e Dewit, \q2 ar angisngis mulo onoi. \q1 A ngisngis ne i toh pa ir hanot momol ot.’ \rq Ais 55:3\rq* \m \v 35 Pa ka atong tari otleng ting na ning a Saksak mange, \q1 ‘Bel ur noren tar anuma Totoh na Barsan sur ir marase.’ \rq Buk Song 16:10\rq* \p \v 36 “E Dewit i tolsot rop pas a nuknuk anune God ana nuna pukakiarla na lalaun. Lamur i mat, pa di pori taum dingla na tumtubunala, pa a palaona i marase. \v 37 Ika, esaning e God i akamtur pasi kusun a minat bel i marase. \p \v 38 “Manglarning, na tastasikla, mila warawai tetek mulo mange: Mulor tasmani mang e Iesu i hanot sur ir kepsen a laulau a ginimulo. \v 39 A Warkuraila ane Moses bel i tolsot pasi sur ir kepsen a laulau a ginimulo, sur dir atong mulo mang a tena tostosla. Ika, la rop ning la tortorot o e Iesu, dir atong la mang a tena tostosla. \v 40 Mulor tai alar mulo sur gong a ututnala ning a propetla ka warwara tar onoi i sot o mulo. La atongi larne, \q1 \v 41 ‘Oroi, mulo a tena morot laulaula, \q2 mulor kulkulan pa mulor hirua, \q1 anasa ar tol ta utna ana numulo na pukakiar a lalaun. \q2 Ning tik ir atai mulo ana utna ning ar toli, \q1 bel mulor tortorot onoi.’” \rq Hab 1:5\rq* \p \v 42 Ning e Pol pa e Barnabas dia purum miting na rumai lotu, a tarai la nunung diau sur diar warwara ulak ana ututnala ne ana Pukakiar Sabat lamur. \v 43 Ning a tarai la han sarara kusun a rumai lotu, a galis a te Juda pa dingla na tarai masik ning la kas ana lotu Juda pa la lotu ana momolna, la mur e Pol pa e Barnabas. Dia warwara tetek la, pa dia arakrakai la, sur lar tur rakrakai ana marmaris ane God. \p \v 44 Ana Pukakiar Sabat ning la ka kubus tari, milau sur la rop miting na hanua ning la hanot taum, sur lar longor a warwara anuna Leklek. \v 45 Ning a te Judala la oroi a kunum a tarai, a balanla i laulau tetek e Pol pa e Barnabas, pa la lingir ka a warwarala ning e Pol i warwara ono, pa la atong saksakani. \v 46 Ika bel dia matmataut pa dia keles la mange, “Wakak mia ka atalapor nigon tar a warwara ane God ta mulo. Ika ning bel mulo kibasi pa mulo san alar pas mulo sur gong mulo los a lalaun tikin, onone, miar han tetek a tarai ning bel a tarai Juda. \v 47 Anasa a Leklek, i sune miau mange, \q1 ‘A suah tar u sur u a talapor tetek a tarai ning bel a tarai Juda, \q1 sur ur los a harlaun tetek a taraila ana rakrakan hanua rop.’” \rq Ais 49:6\rq* \p \v 48 Ning a taraila ning bel a tarai Juda la longor a warwara ne la gas kol, pa la atong leklek pas a warwara anuna Leklek. Pa la ning e God ka aslang pas la sur a lalaun tikin, la tortorot. \p \v 49 A warwara anuna Leklek i han sarara uting na hananuala rop ting na papar ning. \v 50 Ika a te Judala, la akutkut balana ningnigo na gurarala ning na tena hanrawai tetek e God, pa a ningnigo na tarai otleng tagun a hanua ning. La akutkut balan dingla otleng, sur lar balakut tetek e Pol pa e Barnabas, pa la alulu sen diau kusun anunla papar. \v 51 Pa dia tang sen a kubus kusun a handiau sur a asilang mang e God ka saran kabaina tanla, pa dia han utumo Ikonion. \v 52 Pa tarai a asasaer tumo e Antiok la bukus taum ana gasgas, pa Talngan Tabu. \c 14 \s1 Tumo e Ikonion \p \v 1 E Pol pa e Barnabas dia kas uting na rumai lotu anuna tarai Juda tumo e Ikonion, lar ot ning dia sira toli ana hananuala. Ning dia warwara, anundia na warwara i talapor, pa a galis a tarai Juda pa dingla na tarai otleng, la tortorot. \v 2 Ika dingla na tarai Juda ning bel la mang sur lar tortorot, la akamtur a balan dingla na tarai ning bel a tarai Juda, pa la alaulau a nuknukinla sur a nuknukinla ir laulau tetek la ning la tas ana tortorot. \v 3 E Pol pa e Barnabas dia kes bongnandiau tumo e Ikonion, pa bel dia matmataut, dia rakrakai ana warwara ana risana Leklek. Pa a Leklek i amomol tar anundia na warwara ana nuna tnan marmaris ning i saran a rakrakai tan diau sur diar tol a ututnala na kulkulan, pa akinalangla. \p \v 4 A tarai tagun a hanua ning la taptapagal, dingla la tur taum ana tarai Juda ning bel la tortorot, pa dingla la tur taum ana naur a aposel. \v 5 Dingla na tarai Juda pa dingla na tarai otleng ning bel a tarai Juda pa anunla na ningnigola, la warwara taum pas sur lar alaulau e Pol pa e Barnabas, pa lar wolot amat diau ana hatatla. \v 6 Ika, ning e Pol pa e Barnabas dia longori, dia han masik uto na papar Likonia, sur naur a hanua Listra pa e Derbe, pa dingla na hananua otleng ning la kes milau. \v 7 Pa dia warawai amon tetek la tingia ana Wakak a Warwara. \s1 Tumo e Listra \p \v 8 Tumo e Listra, ning a barsan i kes, naur a hana dia mat. Di agon pasi ot larning, pa bel i tolsot pas a tinan. \v 9 I longor e Pol i warwara. Pa e Pol i ngosoni, pa i oroi mang a barsan ning i tortorot sur dir alangolango i. \v 10 Pa e Pol i warwara kol teteki, “Ur tur tostos ana naur a ham.” A barsan ning i tur kapit pa i han kakat. \p \v 11 Ning a kunum a tarai la oroi asaning e Pol i toli, la warwara kol ana warwara Likonia mange, “Naur a god dia ka han purum arlar ana naur a momolna tetek dala!” \v 12 La atong e Barnabas a god Sus pa e Pol a god Hermes, anasa i a tena warwara tan diau. \v 13 A rumai a artabar anuna god Sus i tur tumo lapiu milau a ris a hanua ning, pa a tena artabar tetek a god Sus taum ana kunum a tarai la ben a bulumakaula sur a tnan taman ana hanua, sur lar tuni ana artabar tetek e Pol pa e Barnabas. Pa la los otleng a purpurla ning di ka suk tari sur lar tabar diau ono. \p \v 14 Ika ning naur a aposel ning dia tasman pas a utna ning a tarai la mang sur lar toli, dia nuk lingir diau pa dia silir anundiau na kaenla,\f + \fr 14:14 \ft A tarai Israel la sira silir anunla na kaenla sur lar asangani mang la nuk lingir la ning ta utna i laulau kol. \f* pa dia dun potor a taraila, pa dia kukuk kol mange, \v 15 “Mulo a taraila, asa kamkamna ning mulo tol a ututnala ne? Mia naur a barsan ka, mia arlar ka o mulo! Mia hanot ka ana Wakak a Warwara tetek mulo, pa mia atai mulo sur mulor talingir kusun a ututna oros ka, ning mulo lotlotu tetek la, sur mulor mur e God ning i laun. Esaning i tol a langit, a rakrakan hanua, pa tasi, pa a ututnala rop tingui onla. \v 16 Nating i noren tar a taraila miting na matanitula rop sur lar laun arlar ana nunla na nemnem. \v 17 Ika e God i akes tar a ututnala sur mulor tasmani mang i ot e God. Ana nuna marmaris i tabar mulo ana kiar misaot na langit, a rakaila la wai ana kalang inla ot, i tabar mulo ana galis a utna na hangan, pa i abukus mulo ana gasgas.” \v 18 Dia atong a warwara ne, ika a tarai la mang ot sur lar lotu tetek diau taum ana artabar ning di tun tari. Pa dia sairas rakrakai la tuk ning la manah. \p \v 19 Lamur dingla na te Judala la hanot mitimo e Antiok pa e Ikonion, la dat lingir pas a nuknuk a kunum a tarai kusun e Pol pa e Barnabas. La wolot e Pol ana hatatla, pa la dat purumi kusun a hanua, pa la nuki mang ka mat. \v 20 Ika ning a tarai a asasaer la tur talilis pasi, i tur, pa i kas ulak uting na hanua. Ana pukakiar lamur, i han taum o e Barnabas utumo e Derbe. \s1 Dia han utumo ana naur a papar Pisidia pa e Pampilia \p \v 21 Ning e Pol pa e Barnabas dia ka warawai pas ana Wakak a Warwara tumo e Derbe pa dia ka asaer tar a galis a tarai sur la a kakak a asaerla, dia ulak utumo e Listra, Ikonion, pa e Antiok. \v 22 Dia arakrakai a tarai a asasaer tagun a natola hanua ning, pa dia wunan la, sur lar tur rakrakai ana nunla tortorot. Dia atai la mange, “A galis a mamahat ir kibas nigon tar dala, lamur ma dalar kas ana matanitu ane God.” \v 23 Dia akes tar dingla na tarai sur lar ningnigo anuna tarai a lotu ana taktakai hanua. Dia nunung pa dia tamai, pa dia saran tar la tetek a Leklek, esining la tortorot ono. \v 24 Ning dia ka han pas ting na hananuala ana papar Pisidia, lamur dia hanot tumo ana papar Pampilia. \v 25 Ning dia ka warawai pas tumo e Perga, dia han utumo e Atalia. \s1 Dia ulak utumo e Antiok ana papar Siria \p \v 26 Dia kas ana sip mitimo e Atalia sur uto e Antiok. E Antiok a hanua ning a tena tortorotla la saran tar diau ana marmaris ane God, sur a titol ne dia ka arop tari. \v 27 Ning dia hanot, dia kabah taum pas a tarai a lotu, pa dia atai la ana ututnala rop ning dia toli taum ana rakrakai ane God. Dia atai la otleng mang e God ka tol a ngas tagun a tortorot tetek a tarai ning bel a tarai Juda. \v 28 Pa dia kes bongnan diau tingia taum ana tarai a asasaerla. \c 15 \s1 A tarai a lotu la kes taum saot e Jerusalem \p \v 1 Dingla na tarai misaot e Judia la han uto e Antiok, pa la asaer la ning la tas ana tortorot mange, “Ning bel di kot talilis a palaona ta kaklik barsan arlar ana warkurai ane Moses, bel dir alaun mulo.” \v 2 E Pol pa e Barnabas dia arlak kol taum onla. Pa a tarai a lotu la aslang tar e Pol pa e Barnabas pa dingla na tarai a tortorot otleng, sur lar han usaot e Jerusalem tetek a aposella pa a ningnigola anuna tarai a lotu, sur lar deken la ana utna ne. \p \v 3 A tarai a lotu la tur tulan la, pa la han potor naur a papar e Ponika pa e Samaria. Ning la han, la warwara amon tetek a tarai a lotu ting na hananuala, mang a tarai ning bel a tarai Juda la lingir a nuknukinla. Pa la ning la tas ana tortorot, la gas kol ning la longori. \v 4 Ning la hanot saot e Jerusalem, a tarai a lotu pa a aposella pa ningnigola ana lotu la agasgas pas la. Pa dia atai la ana ututnala ning dia toli ana rakrakai ane God. \p \v 5 Dingla na Parisaio ning la tortorot o e Iesu, la tur pa la atongi mang, “I tostos ot sur dir kot talilis a tarai ning bel a tarai Juda ning la lingir a nuknukinla. Pa dir asaer la sur lar mur a Warkuraila ane Moses.” \p \v 6 A aposella taum ana ningnigola la kes taum sur lar nuknuk wakak ana utna ne. \v 7 Ning la ka warwara kol pas onoi, e Pita i tur pa i atai la mange, “Na tastasikla, mulo tasmani mang nating ot, e God i aslang pas iau kusun mulo, sur ar warawai ana Wakak a Warwara tetek la ning bel a tarai Juda, sur lar longori pa lar tortorot ono. \v 8 E God, ning i tasman a nuknuk a taraila rop, i asangani tetek dala mang i gasgas pas la ning bel a tarai Juda, ning i saran a Talngan Tabu tetek la, larning i sarani tetek dala. \v 9 Bel i purpurngis ondala, anasa i atotoh la otleng ning la tortorot. \v 10 Sur asa ning mulo mang sur mulor lar e God, ning mulo saran tar a mamahat a titol tetek a tarai a asasaer ning mulo atongi mang lar mur a Warkuraila ane Moses? Anundala mangis a tarai tagun nating bel la tolsot sur lar muri, pa dala otleng ne bel dala tolsot pasi. \v 11 Ika dala tortorot mang dir alaun dala kamna ana marmaris ana nundala Leklek e Iesu, arlar otleng onla.” \p \v 12 Pa tarai rop ning la kes taum, la kes longoroi, ning la longor e Pol pa e Barnabas, dia warwara ana asilangla taum ana ututna na kulkulan dia toli ana rakrakai ane God tetek a taraila ning bel a tarai Juda. \v 13 Ning dia manah na warwara, e Jems i atongi mang, “Na tastasikla, mulor longor iau. \v 14 E Saimon i atai dala ana ningnigo na pukakiar mang e God i maris la ning bel a tarai Juda pa i ben pas dingla na tarai tagun la sur la anunai ot. \v 15 A utna ne e God i toli i arlar ana warwara anuna propetla. Larning di ka tumus tari mange, \q1 \v 16 ‘Lamur ono, ar ulak, \q2 pa ar tol ulak a rumai ane Dewit, ning ka taroh. \q1 Pa ar atur ulak pas a rumai ning i taroh, \q2 pa ar tol wakak ulaki. \q1 \v 17-18 Pa a taraila masik otleng, \q2 a taraila ning bel a tarai Juda, \q1 lar talingir tetek a Leklek, \q2 la ning ia ka kabah pas la sur anuki. \q1 A Leklek ka atong tari larne, \q2 ka warwara talapor ana ututnala ne’ \rq Amos 9:11-12\rq* \q2 natnating ot. \p \v 19 “Pa a nuknukik i manglarne, gong dala saran a mamahat tetek a taraila ning bel a tarai Juda, ning la talingir tetek e God. \v 20 Dalar tumtumus tetek la, pa dalar atai la mang gong la ien ta utna ning di ka artabar tar ono tetek a asasongo na godla, anasa a lotu ning i adur a utna na hangan, gong la tol a toltol a pamuk, gong la ien ta utna ning bel di gos wakak a suluk kusuni, pa gong la ien ta inagoi ning di pos koli ka, anasa a suluk kaning ot ono. \v 21 Anasa tagun nating ot ana hananuala rop, di was a Warkuraila ane Moses, pa la warawai onoi ting na rumai lotula ana pukakiar Sabatla.” \s1 Di tumtumus tetek a tarai a tortorotla ning bel a tarai Juda \p \v 22 A aposella, pa dingla na ningnigo, taum ana tarai a lotu rop, la warwara taum sur lar aslang pas ir naur a barsan tagun la, sur diar han taum o e Pol pa e Barnabas utumo e Antiok. La aslang pas e Judas, ning a risana otleng e Barsabas, pa e Sailas, naur a ningnigo tagun la ning la tas ana tortorot. \v 23 Pa la tumus tar a pas sur lar losi. A pas i atongi mange: \p Mila a aposella pa a ningnigola, na tastasimulo, mila tumtumus tetek mulo a tena tortorotla tagun a tarai ning bel a tarai Juda ning mulo kes tumo e Antiok, pa ana naur a papar Siria pa e Silisia: \b \p Marmaris tetek mulo, \p \v 24 Mila ka longori mang dingla na tarai tagun mila, la atongi mang mulor mur a Warkuraila rop ane Moses, pa la aloklokron a nuknukimulo ono. Bel mila sune la. \v 25 Onone mila ka warwara taum pas, pa mila rop mila nuki mang i wakak sur milar aslang pas naur a barsan, pa milar sune diau tetek mulo taum ana naur a halimila, e Barnabas pa e Pol, \v 26 naur a barsan ning bel dia mangan alar anundiau a lalaun ana risana anundala Leklek e Iesu Karisito. \v 27 Mila sune e Judas pa e Sailas tetek mulo, pa diar atai mulo ana warwarala ne mila tumusi ana pas. \v 28 A Talngan Tabu i asangan mila sur gong mila saran tar ta mamahat tetek mulo. Dingla na ututnala ka ne mulor muri:\f + \fr 15:28 \ft A kamkama warwara ne, mang a tarai ning bel a tarai Juda la langolango kusun a Warkuraila anuna tarai Juda, larning gong di kot talilis a palaonla. \f* \p \v 29 Gong mulo ien ta utna ning di artabar ono tetek a asasongo na godla. Gong mulo ien ta utna ning bel di gos wakak a suluk kusuni, pa ta inagoi ning di pos koli ka, anasa a suluk kaning ot ono. Pa gong mulo tol a toltol laulau ana tik. Ir wakak kol tetek mulo ning bel mulor tol a ututnala ne. \p Ai ka i ning, marmaris tetek mulo. \p \v 30 Di sune sen la pa la han utumo e Antiok. Pa la kabah taum pas a tarai a lotu, pa la saran tar a pas ning tanla. \v 31 Ning la wasi, la gas kol ana wakak a warwara na atumarang. \v 32 E Judas pa e Sailas dia wunan la pa dia arakrakai la ning la tas ana tortorot ana galis a warwara, anasa diau naur a propet. \v 33-34 Ning dia ka kes bongnan diau tingia, na tastasindiau ana tortorot la tur tulan diau taum ana bal molmol, sur diar ulak usaot e Jerusalem tetek la ning la sune diau.\f + \fr 15:33-34 \ft Dingla na tena tastasmai ana Buk Tabu la nuki mang dingla na warwara otleng i kes te na ves ne. I manglarne: \ft \+it Ika e Sailas i mang sur ir kes ot tingia. \+it* \f* \p \v 35 Ika e Pol pa e Barnabas dia kes ot tumo e Antiok. Dia taum ana a galis a tarai tagun la, la asaer a tarai, pa la warawai ana warwara anuna Leklek. \s1 E Pol pa e Barnabas dia han sarara \p \v 36 Dingla na pukakiar lamur, e Pol i atai e Barnabas mang, “Dar ulak sur a hananuala rop, ning da ka warawai pas tanla ana warwara anuna Leklek, sur dar oroi na tastasindiau ana tortorot, mang kaning ma la mangasa.” \v 37 Pa e Barnabas i mang sur diar ben e Jon, ning a risana otleng e Mak. \v 38 Ika e Pol i nuki mang bel i wakak ning diar beni, anasa i han kusun diau tumo e Pampilia, pa bel i mur diau tuk a titol i rop. \v 39 Pa dia warwara na balakut kol ono, pa lamur dia han sarara. E Barnabas i ben pas e Mak, pa dia kas ana sip uto na lolo Saiprus. \v 40 Pa e Pol i aslang pas e Sailas, sur diar han. Pa na tastasindiau ana tortorot la saran tar diau ana marmaris ana Leklek. \v 41 Dia han taltal ting na arpotor a naur a papar Siria pa e Silisia, pa dia arakrakai a tarai a lotu ana hananuala. \c 16 \s1 E Timoti i han taum o e Pol pa e Sailas \p \v 1 Ana tinan ane Pol pa e Sailas dia hanot uting e Derbe pa lamur uting e Listra. Ning tagun a tarai a asasaerla i kes ting na hanua Listra, a risana e Timoti, a nat a hane Juda, a tena tortorot, pa e tamana a te Grik. \v 2 La ning la tas ana tortorot tumo e Listra pa e Ikonion la warwara o e Timoti mang i a wakak a barsan. \v 3 Pa e Pol i mang sur ditol ar han taum. I ben pasi, pa i kot talilisi, anasa te Judala ning la kes ana hananuala ning, la tasmani mang e tamana a te Grik. \v 4 Ning ditol han uting na hananuala, ditol warwara amon ana warkurai anuna aposella pa a ningnigola saot e Jerusalem, sur a tarai lar muri. \v 5 Di arakrakai a tortorot anuna tarai a lotu ana hananuala, pa a wawas onla i han kas amon ana pukakiarla. \s1 A tatatai ane Pol tumo e Troas \p \v 6 A Talngan Tabu i sairas ditol sur gong kaba ditol warawai ana Wakak a Warwara tumo na papar Esia. Ditol han taltal ka utumo na naur a papar Prigia pa e Galesia. \v 7 Ning ditol hanot ting na ararop a papar Misia, ditol mang sur ditol ar han uto e Bitinia, ika a Inguna e Iesu bel i malmaling sur ditol ar han uto. \v 8 Pa ditol bolos a papar Misia, pa ditol han uto e Troas. \p \v 9 Ana morom, e Pol i oroi a tatatai. I oroi pas ning a barsan a te Makedonia i tur pa i nunungi mange, “Ur lamut ute Makedonia, pa ur nangan mila.” \v 10 Ning ka oroi tar a tatatai, mila\f + \fr 16:10 \ft E Luk i tumus “mila”, anasa i han taum o e Pol. \f* sang kakat sur a tinan uto e Makedonia, anasa mila tasmani mang e God ot i kabah mila, sur milar warawai tetek la ana Wakak a Warwara. \s1 E Lidia i lingir a nuknukna tumo e Pilipai \p \v 11 Ning mila han mitimo e Troas mila kas ana sip, pa mila han tostos uto na lolo Samotres, ning a pukakiar ulak mila han kale uto e Neapolis. \v 12 Pa mila han miting e Neapolis uto e Pilipai, a tnan hanua kol tana hananuala masik tumo na papar Makedonia, pa tarai Rom la kes tingia. Mila kes pas dingla na pukakiar tingia. \v 13 Ana Pukakiar Sabat mila purum ana taman na hanua ning, sur a malum, anasa mila nuki mang ta pukna na nunung kaning ia. Mila kes, pa mila warwara tetek a gurarala ning la kes taum tingia. \p \v 14 Ning a halinla ning la longor mila a risana e Lidia, a hane mitimo e Tiatira, a tena siuran kubar a kaen pa a tena lotu tetek e God. Pa a Leklek i lingir anuna lalaun sur ir longor ana warwarala ning e Pol i atongi. \v 15 Ning di ka baptais tar e Lidia, pa la otleng ning la kes ting na nuna rumai, i ben pas mila, pa i atongi mang, “Ning mulo nuki mang a tortorot ana Leklek, mulor kas ana nuka rumai, pa mulor kes napik.” Pa i arakrakai pas mila tuk mila malmaling. \s1 E Pol pa e Sailas dia dodot tumo e Pilipai \p \v 16 Ning a pukakiar mila han sur a pukna na nunung, mila songo pas ning a tena titol oros, a hane, a mot kaning onoi, pa i tolsot pasi sur ir warwara nigo ana utna ning ir hanot lamur. Anuna na ningnigola la kumkubas a tnan mani ana nuna titol. \v 17 A hane ne i mur mila taum ma e Pol, pa i warwara kol mange, “A taraila ne, la na tena titol oros ane God i Leklek Kol, pa la atai mulo ana ngas ning dir alaun mulo ono.” \v 18 A galis a pukakiar i toli larne. Ning e Pol i ngoro onoi, i talingir, pa i atai a mot mange, “A atai u ana risana e Iesu Karisito, ur purum kusun a hane ne.” Pa ono ot ning, a mot i purum kusuni. \p \v 19 A ningnigola anuna hane ne la tasmani mang bel ma lar oroi ulak ta mani taguni. La tong akes pas e Pol pa e Sailas, pa la dat diau tetek a ningnigola uting na tinine hanua. \v 20 La ben diau tetek a tena warkuraila pa la atongi mange, “Naur a barsan ne, naur a te Juda, dia tol a tnan mamahat ting na anundala hanua. \v 21 Pa dia asaer a tarai ana ututnala ning bel i tostos sur dala a tarai Rom dalar longor ono, pa dalar muri.” \v 22 A kunum a tarai otleng la warwara kol ana ararup on diau, pa a tena warkuraila la arsune sur dir silir sen anundiau na kaenla pa dir dapis diau. \v 23 Ning di ka dapis rakrakai tar diau, di akas diau ting na rumai a dodot, pa di atai a tena tai alar mang ir tai alar rakrakai diau sur gong dia purum. \v 24 Ning a tena tai alar i longor a warwara ne, i akas diau ting na tuka rumai a dodot potor, pa i suah alar tar diat a handiau ana palang. \p \v 25 Ana tnan morom, e Pol pa e Sailas dia nunung, pa dia saken a saksakla tetek e God, pa tarai otleng ning la dodot, la longor diau. \v 26 Bel i bongnani, pa a tnan mamais i hanot kulkulan, pa i gulen a kaba pos ana rumai, a tamanla rop la sapang, pa a senla miting na kun a tarai a dodotla rop la tapapak kakat. \v 27 A tena tai alar i mata, pa ning i oroi a tamanla i sapang, i dat pas anuna liwan na harum sur ir umkol i ot onoi, anasa i nuki mang a tarai a dodot la ka liu rop. \v 28 Ika e Pol i arkabah rakrakai teteki mange, “Gong u alaulau u, mila rop kane.” \p \v 29 Pa a tena tai alar i arkabah sur a lamla, i dun kas kapit, i matmataut pa i koloron, i punga purum salanigo napire Pol pa e Sailas. \v 30 Pa i ben purum pas diau, pa i deken diau mange, “Naur a barsan, asaning ar toli sur dir alaun iau?” \v 31 Pa dia kelesi mange, “Ur tortorot ana Leklek e Iesu pa dir alaun u, pa la otleng ning la kes ting na numa rumai.” \v 32 Pa dia warwara ana warwara anuna Leklek tetek la rop ning la kes ting na nuna rumai. \v 33 Ana morom ot ning, a tena tai alar i ben pas diau, pa i gos a mangmangrasla kaning na palaon diau. Pa ana pukakiar ot ning di baptais a tena tai alar, pa la rop ning la kes ting na nuna rumai. \v 34 I ben pas diau uting na nuna rumai, pa i tabar diau ana utna na hangan. Pa i bukus ana gasgas, la taum ana nuna tarai, anasa la tortorot o e God. \p \v 35 Ana kobot ning ot a tena warkuraila la sune naur a polis tetek a tena tai alar ana warwara mange, “Ur pak sen naur a barsan ning.” \v 36 Pa a tena tai alar i atai e Pol mange, “A tena warkuraila la arsune sur dir pak sen mu. Onone mur purum, mur han taum ana bal molmol.” \v 37 Ika e Pol i atai naur a polis mange, “Bel ot tik i warkurai miau, la dapis miau namatana tarai, ika miau naur a te Rom ot. La akas tar miau uting na rumai a dodot, pa ine la mang sur lar pak kumnan sen miau. Ika bel! I wakak sur la ot lar lamut ute pa lar pak sen miau.” \v 38 Naur a polis dia ulak, pa dia atai a tena warkuraila ana warwarala ne. Ning la longori mang diau naur a te Rom, la matmataut. \v 39 Pa la han, la apuasa anunla na rongo tetek diau. La ben purum diau kusun a rumai a dodot, pa la nunung diau sur diar han masik kusun a nunla hanua. \v 40 Pa ning dia ka han kusun a rumai a dodot, dia han sur a rumai ane Lidia. Pa dia oroi la ning la tas ana tortorot tingia. Dia wunan tar la, lamur dia han kusun a hanua. \c 17 \s1 Tumo e Tesalonika \p \v 1 Ning e Pol pa e Sailas dia bolos e Ampipolis pa e Apolonia, dia hanot tumo e Tesalonika. Ning a rumai lotu anuna tarai Juda kaning ia. \v 2 Pa e Pol i kas tetek la ting na rumai lotu larning i sira toli. Ana natol a Pukakiar Sabat ot, i warwara taum onla ana Buk Tabu. \v 3 I papak, pa i atong talapori mang i sot ot sur e Karisito ir mat pa ir kamtur ulak kusun a minat. Pa i atongi mange, “E Iesu ning a atai mulo onoi, i ot e Karisito.” \v 4 Dingla na tarai Juda pa galis a te Grik ning la lotu tetek e God, pa galis a ningnigo na gurarala otleng la tortorot ning la longor a warwara, pa la mur e Pol pa e Sailas. \p \v 5 Ika, dingla na tarai Juda la nuknuk laulau on diau, pa la ben pas a tarai laulaula miting na tinine hanua. La han taum, pa la tol a tnan mamahat ting na hanua. La dun kas uting na rumai ane Jeson, la seren e Pol pa e Sailas sur lar ben purum diau tetek a taraila. \v 6 Ika bel la pastek diau. La dat pas e Jeson pa dingla na tarai otleng ning la tas ana tortorot, tetek a ningnigola ana hanua ning, pa la warwara kol mange, “A taraila ne la tol a tatatnan mamahatla ting na hananuala te na rakrakan hanua, pa onone, la hanot kale tetek dala! \v 7 Pa e Jeson i ben kas la uting na nuna rumai. La rop ne la lakai a warkuraila anun e Sisar, a king anuna tarai Rom, pa la atongi mang ning a barsan, a risana e Iesu, i ning a king.” \v 8 Ning a taraila taum ana ningnigola la longor a warwara ne, la loklokron kol ono. \v 9 La los mani kusun e Jeson pa la otleng ning di dat taum pas la, sur dir lou purum la ono\f + \fr 17:9 \ft E Jeson i malmaling sur gong ulak ma dia tol a mamahatla ting lahanua.\f*. Lamur la pak sen la. \s1 Tumo e Beria \p \v 10 Ning i morom purum, la ning la tas ana tortorot la sune e Pol pa e Sailas uto e Beria. Ning dia ka hanot tingia, dia kas uting na rumai lotu anuna tarai Juda. \v 11 La ne la wakak tanla tumo e Tesalonika, anasa la mang kol sur lar kibas a warwara ne, pa la was wakak a warwarala miting na Buk Tabu ana pukakiarla rop, sur lar tasmani mang a warwara ane Pol i momol o bel. \v 12 Pa galis a tarai Juda, a galis a tarai Grik otleng, pa galis a gurara Grik ning a ningnigola, la tortorot. \p \v 13 Ning a tarai Juda mitimo e Tesalonika la longori mang e Pol i warawai ana warwara ane God tumo e Beria, la han utumo pa la akutkut a balan a kunum a tarai pa la akamtur a balanla. \v 14 Pa la ning la tas ana tortorot la sune kapit e Pol utumo latasi. Ika e Sailas dia ma e Timoti dia kes ot tumo e Beria. \v 15 A taraila ning la ben e Pol, la han taum onoi uto e Atens. Lamur i sune ulak la ana warwara tetek e Sailas pa e Timoti mang diar han kapit teteki. \s1 Tumo e Atens \p \v 16 Ning e Pol i nanan diau, i nuk marisi, ning i oroi a hanua Atens i bukus ana manarla ning la sira lotu tetek la. \v 17 Pa i warwara ting na rumai lotu taum ana tarai Juda, pa dingla na tarai masik otleng ning la lotu tetek e God. Pa ana pukakiarla rop i warwara otleng tanla ning la arsongo ting na tinine hanua. \v 18 A tena tastasmanla ana asasaer anuna kunum Epikurian pa kunum Stoik la harum na warwara taum o e Pol.\f + \fr 17:18 \ft A tarai Atens la sira mur a galis a asasaer anuna tena tastasmanla tagun nating. A tarai miting na naur a kunum Epikurian pa e Stoik la mur naur a ngas a asasaer larning. A asasaer ka anuna tarai, bel i arlar ana Buk Tabu. \f* Dingla na tarai la deke mang, “Asa ine a tena aregaia oros ne i atai dala ono?” Pa dingla otleng la atongi mange, “Ngandek i atai dala ana tona godla tagun ta hanua masik.” La atongi larne, anasa e Pol i warawai o e Iesu pa ana lalaun ulak kusun a minat. \p \v 19 La ben pas e Pol usaot ana kiwung di atongi mang e Areopagus, pa la atai i mange, “Mila mang sur milar tastasman ana tona warwara ning u asaer mila ono. \v 20 A utna ning u warwara ono, i maskana tetek mila, pa mila mang sur milar tasman a kamkamna.” \v 21 La atongi larning anasa a te Atensla taum ana wasirala otleng ning la kes tingia, la arnore ka ana pukakiarla ana warwara pa longlongor sur al tona asasaer. \p \v 22 E Pol i tur potor a tarai a kiwung Areopagus, pa i atongi mange, “A tarai Atens, ana titolla mulo toli a oroi mang mulo a tena lotula. \v 23 Anasa, ning a han taltal te, a oroi a manarla ning mulo sira lotu tetek la, pa ia ka oroi tar otleng ning a logo ning di tun a artabarla onoi, a tumtumus ono i mange, ‘Tetek a god ning bel di tasmani’. Esaning mulo lotu teteki, ika bel mulo tasmani, i ot ne, a warawai onoi tetek mulo. \v 24 E God ot ning i tol a rakrakan hanua taum ana ututnala rop ning la kes ono, i a Leklek ana langit pa a rakrakan hanua, pa bel i kes ana rumai lotula ning a tarai la toli. \v 25 Pa bel i kapan sur tik ir nangani, anasa i ot i tabar a taraila rop ana lalaun, taum ana wuwu na lalaun ning la losi, pa a ututnala rop. \v 26 E God i akes tar a ningnigo na barsan. Pa tarai tagun a matanitula rop la hanot taguni, pa la kes ana rakrakan hanua rop. Ana nuknukna e God i nuki mang lar kes tahaia pa nangse lar hanot pa nangse lar rop ulak. \v 27 E God i tol a ututnala ne sur a tarai lar tai suri, pa ngandek lar tai taltal suri pa lar seren pasi. Ika, e God bel i kes bakbak kusun dala rop. \v 28 Larning di ka atong tari, ‘Dala laun, dala han taltal, pa dala tong akes a lalaun, i kamkamna ot o e God.’ Arlar ana numulo na tena pak saksak la atongi mange, ‘Dala otleng na natnatnala ot.’ \p \v 29 “Ning dala na natnat e God, bel i wakak sur dalar nuki mang e God i arlar ana manar a gol, o silva, o a hat, ning a tarai la nuk otnan pasi pa la toli ana kunla. \v 30 Ana raula nating, e God i noren a taraila ning bel la nuk pasi, ika onone, i atai a taraila rop ana hananuala sur lar lingir a nuknukinla. \v 31 Anasa ka kubus tar a pukakiar, sur ir warkurai a rakrakan hanua ana tostos a warkurai, pa ka aslang tar ning a mainla ning ir tol a warkurai, pa i amomol i tetek a taraila rop, ning i akamtur ulak pas a barsan ning kusun a minat.” \p \v 32 Ning la longor a warwara ana lalaun ulak kusun a minat, dingla na tarai tagun la, la morot laulau onoi, ika dingla la atai i mange, “Mila mang sur ur warwara ulak tetek mila ana utna ne.” \v 33 Pa e Pol i purum kusun la. \v 34 Pa dingla na tarai la tortorot, pa la mur e Pol. La ne: E Dionisius, i miting na tarai a kiwung Areopagus, pa ning a hane, a risana e Damaris, pa dingla na tarai otleng. \c 18 \s1 Tumo e Korin \p \v 1 Ning a ututnala ne ka rop, e Pol i han mitimo e Atens uto e Korin. \v 2 Dia arsongo taum ana ning a te Juda tingia, a risana e Akuila, i mitimo e Pontus, pa anuna hane, a risana e Prisila. Nating ka dia hanot mitimo e Itali, anasa e Sisar Klodius i warkurai i mang a tarai Juda rop lar han mitimo e Rom, a tnan hanua tumo e Itali. Pa e Pol i han sur ir geren diau. \v 3 I kes taum andiau pa ditol titol taum, anasa ditol natola tena toltol rumai sel. \v 4 Ana Pukakiar Sabatla i warwara taum onla ting na rumai lotu, sur ir dat atur a nuknuk a tarai Juda pa la otleng ning bel a tarai Juda sur lar tortorot o e Iesu. \p \v 5 Ning e Sailas pa e Timoti dia hanot mitimo na papar e Makedonia, e Pol bel i manah kusun a warawai ana warwara ane God, pa i apuasa i tetek a tarai Juda mang e Iesu a Karisito ning e God i sune i ute. \v 6 Ika a tarai Juda la saran taurunla sur e Pol pa la atong saksakani. Pa e Pol i daplan anuna kaen, a asilang mang bel ma ir warwara ulak tetek la. Pa i atai la mange, “Ning mulor hirua ana warkurai ane God, mulo ot a kamkamna, pa ia ka langolango. Turpasi onone, ar han kama tetek la ning bel a tarai Juda.” \v 7 Pa i purum kusun a rumai lotu, pa i kas uting na rumai anuna ning a barsan, a risana e Titius Jastus, a tena lotu tetek e God, pa anuna rumai i tur milau a rumai lotu. \v 8 E Krispus a ningnigo tagun a rumai lotu pa la rop otleng ning la kes ana nuna rumai, la tortorot ana Leklek. Pa a galis a tarai Korin, ning la longor a warawai ane Pol, la tortorot, pa di baptais la. \p \v 9 Ning a morom a Leklek i warwara tetek e Pol ana tatatai mange, “Gong u matmataut, warwara ka. Gong u kes longoro, \v 10 anasa a kes taum hom, pa bel tik ir alaulau u, anasa anuka galis a tarai kane ana hanua ne.” \v 11 Pa e Pol i kes tingia ning a rau pa diono na kalang, pa i asaer la ana warwara ane God. \p \v 12 Ning e Galio i ningnigo tumo na papar Akaia, a tarai Juda la tur taum sur lar um e Pol, pa la beni sur ir tur ana warkurai. \v 13 Pa la atongi mange, “A barsan ne i asaer a tarai sur lar lotu tetek e God ana toltol ning bel i arlar ana Warkuraila anumila a tarai Juda.” \v 14 Ning e Pol i mang sur ir warwara, e Galio i atai a tarai Juda mang, “Mulo a tarai Juda, ngandek a utna ne i toli ir laulau, pa bel i mur a warkurai anuna matanitu, ir tostos sur ar longor mulo ono. \v 15 Ika ning mulo arupi ka ana warwarala, pa ana risingla, pa ana numulo na warkuraila ot, i wakak ning mulo ot mulor warkurai i. Iau bel ar warkurai a toltola larne.” \v 16 Pa i kepsen la kusun a keskes na warkurai. \v 17 Pa la rop la tong akes pas e Sostenes, a ningnigo tagun a rumai lotu anuna tarai Juda, pa la umi namatana keskes a warkurai. Ika e Galio bel i pos balana ana utna ne. \s1 E Pol i ulak utumo e Antiok \p \v 18 Ning e Pol ka kes bongnani tumo e Korin, i han kusun la ning la tas ana tortorot pa i han uto e Senkria. Ning i kes tingia di kot arop a hihna, anasa ka tolsot pas anuna lele tetek e God. E Prisila pa e Akuila taum o e Pol ditol kas ana sip utumo na papar Siria. \v 19 Ning a sip i sot to e Epeses, e Pol i han kusun diau tingia, pa i kas uting na rumai lotu, pa la warwara taum ana tarai Juda. \v 20 Ning la nunungi sur ir kes bongnani al siklik taum onla, bel i longor. \v 21 Pa ning la han sarara, i atai la mange, “Ning a nemnem ane God, io, ar ulak tetek mulo.” Pa i han mito e Epeses ana sip. \p \v 22 Ning i sot to e Sisaria i han usaot e Jerusalem pa i oroi tar a tarai a lotu, pa lamur i han uto e Antiok. \v 23 Ning ka kes pas dingla na pukakiar tingia, i han kusun la. Pa i han taltal ana hananuala ana naur a papar e Galesia pa e Prigia, pa i arakrakai a tortorot anuna tarai a asasaerla rop. \s1 E Apolos i kes to e Epeses \p \v 24 Ning a te Juda mito e Aleksandria, a risana e Apolos, i hanot to e Epeses. I ning a wakak a tena warwara, pa i tastasman kol ana Buk Tabu. \v 25 Di ka asaer tari ana ngas anuna Leklek, pa i gas kol sur ir warawai. I asasaer wakak o e Iesu, ika i tasman ka a baptais ane Jon\f + \fr 18:25 \ft A baptais ane Jon tagun a lingir a nuknukindala. E Apolos bel i tasman a baptais ane Iesu Karisito. A baptais ane Iesu Karisito tagun a tortorot ana minat e Iesu sur ir alaun dala.\f*. \v 26 I han uting na rumai lotu pa i turpas a warwara pa bel i matmataut. Ning e Prisila pa e Akuila dia longori, dia ben pasi, pa dia atong talapor a ngas ane God teteki. \v 27 Ning e Apolos i mang sur ir han utumo na papar Akaia, la ning la tas ana tortorot to e Epeses, la wunan tari, pa la tumtumus tetek a tarai a asasaer tumo e Akaia, sur lar gas pasi. Pa ning ka hanot tumo na papar e Akaia, i a wakak a tena harnangai tetek la, ning e God ka lingir pas la ana tnan marmaris anunai sur lar tortorot. \v 28 Anasa i keles rakrakai a warwara anuna tarai Juda namatana tarai ning la puai mang e Iesu bel a Karisito. Pa i amomol tari ana warwara na Buk Tabu mang e Iesu ot a Karisito. \c 19 \s1 E Pol i kes to e Epeses \p \v 1 Ning e Apolos i kes ting e Korin, e Pol i mur a ngas bual pa i hanot to e Epeses, pa i pastek pas dingla na tarai a asasaer tingia. \v 2 Pa i deken la mange, “Mangasa, a Talngan Tabu i kes o mulo ning mulo tortorot?” Pa la kelesi mange, “Belal, bel di atai mila ana Talngan Tabu.” \v 3 Pa i deken la, “Di baptais mulo on esi na ngas a baptais?” Pa la kelesi mange, “A baptais ane Jon.” \v 4 Pa e Pol i atongi mange, “E Jon i baptais ana baptais na lingir a nuknuk, pa i atai a tarai, sur lar tortorot o esining ir hanot lamur tana. I ning e Iesu.” \v 5 Ning la ka longor tar a warwara ane Pol, di baptais la ana risana Leklek e Iesu. \v 6 Ning e Pol i suah naur a kuna saot onla, a Talngan Tabu i kes onla, pa la warwara ana urmatana warwara, pa la warwara na propet. \v 7 Ngandek la ning a bonot pa pisir naur, pa la a taraila. \p \v 8 E Pol i sira kas uting na rumai lotu, i warwara pa bel i matmataut, pa i papak wakak ana matanitu ane God sur lar tortorot. I toli larning arlar ana natol a kalang. \v 9 Ika a balan dingla na tarai tagun la i rakrakai kol, pa bel la mang sur lar tortorot, pa la atong laulau a Ngas ane Karisito namatana taraila. Pa e Pol i han kusun la sur a rumai a asasaer ane Tiranus. A tarai a asasaerla la muri pa la warwara taum ana pukakiarla ana rumai ning. \v 10 Ana naur a rau i sira toli manglarning. Pa la rop, a tarai Juda taum ana tarai ning bel a tarai Juda, ning la kes ana papar Esia, la longor a warwara anuna Leklek. \s1 Mahis a nat e Skewa \p \v 11 E Pol i tol a maskan a ututnala na kulkulan ana rakrakai e God. \v 12 Pa tarai la los pas anunla na dia tawolla pa a didia kaenla otleng, la suah pasi ting na palaona e Pol, lamur la suah i ana tinsamanla pa la langolango, pa a motla otleng la purum kusun la. \p \v 13 Dingla na te Juda, la sira han taltal uting na hananuala, sur lar kepsen a motla kusun a tarai. Pa la tohoi sur lar kepsen otleng a motla taum ana risana e Iesu. La sira atongi mange, “A kepsen mulo ana risana e Iesu, ning e Pol i warawai onoi.” \v 14 Mahis a nat na e Skewa a te Juda, a tnan tena artabar tetek e God, la toli larne. \v 15 Ning a pukakiar a mot i keles la mange, “A tasman ot e Iesu, pa a tasman otleng e Pol. Ika mulo, esi mulo?” \v 16 Pa a barsan ning a mot i kas tar onoi, i sirok pas la, pa i um laulau la pa i silir anunla na kaenla pa la dun utumo lapiu a mengere in la kama. \p \v 17 A warwara ana utna ne, i hanot tetek a tarai Juda pa a taraila ning bel a tarai Juda ning la kes to e Epeses, pa la matmataut rop, pa la hanrawai a risan a Leklek e Iesu. \v 18 A galis tagun la ning la tortorot, la hanot pa la patuai ana laulau a gininla. \v 19 Pa a galis otleng tagun la ning la wah, la los taum pas anunla na buk a wahla, pa la tun la namatana taraila. Ning la was taman a matana bukla, i arlar ot ana dilima na bonot a rip a mani. \v 20 A warwara anuna Leklek i han sarara, pa i gomo ana rakrakai. \s1 A arsakai to e Epeses \p \v 21 Ning a ututnala ne ka rop, e Pol i mang sur ir han usaot e Jerusalem, pa ir bolos ana papar Makedonia pa a papar Akaia. Pa i atongi mange, “Ning ia ka han pas saot e Jerusalem, ar han kale uto e Rom.” \v 22 I sune nigon e Timoti pa e Erastus, dia tagun la ning la sira nangani, utumo e Makedonia, pa i, i kes kaba to na papar Esia. \p \v 23 Ana pukakiarla ning, a tnan arsakai i hanot, anasa a taraila bel la mang sur a Ngas anuna Leklek. \v 24 Ning a barsan a risana e Demitrius, a tena tol manar ana silva. I toltol a nanatar a rumai lotu ane Artemis a hane na god, ana silva. Pa a titol ne i tol otnan a tnan mani ane Demitrius pa anuna tarai a titol. \v 25 I ben taum pas anuna tarai a titol, pa dingla na tarai otleng ning anunla na titol i arlar, pa i atai la mange, “Taraila, mulo tasmani mang dala sira tol otnan a tnan mani tagun a titol ne. \v 26 Te e Epeses, pa ting na hananuala rop te na papar Esia, a barsan ne, e Pol, ka ben rongon pas a galis a tarai, ning i atai la mang a ututnala ne dala sira toli ana kundala, bel a godla. \v 27 Ning a utna ne ir hanot tetek dala, bel ir alaulau ka a wakak a risana nundala titol, lar nuk atarna pas otleng a rumai lotu ane Artemis a hane na god, pa lar atarna pas a risana. Anundala a god, ning onone a tarai Esia rop pa a rakrakan hanua otleng la lotu teteki.” \p \v 28 Ning la longor a utna ne, la balakut kol, pa la warwara kol mange, “Artemis anuna tarai Epeses, i itna kol!” \v 29 Pa taraila rop miting na hanua ning la arsakai. La dun pa la tong akes pas e Gaius pa e Aristarkus, naur a te Makedonia ning ditol armuri ma e Pol, pa la kas taum on diau uting na nunla tnan rumai a kiwung. \v 30 Ning e Pol i mang sur ir kas tetek a tarai, a tarai a asasaer la sairasi. \v 31 Pa dingla na ningnigola tagun a matanitu na papar Esia, a halalna e Pol, la saran a warwara teteki sur gong i kas uting na rumai a kiwung. \p \v 32 Pa kunum a tarai la arsakai. Dingla na tarai la atong ning a warwara ot, pa dingla otleng la atong maskana warwara, pa galis tagun la bel la tasmani mang asaning la hanot suri. \v 33 A tarai Juda la sugut otnan e Aleksander tetek a kunum a tarai, pa la ben pasi usalanigo. Pa dingla la atai i ana sa ning ir atongi. E Aleksander i sairas la ana kuna, sur lar kes longoroi, pa i mang sur ir atalapor i ot namatana tarai. \v 34 Ika ning a tarai Epeses la tasmani mang e Aleksander a te Juda, bel la longor, la warwara kol ana naur a awa mange, “Artemis anuna tarai Epeses, i leklek kol!” \p \v 35 Ning a tena tumtumus anuna hanua ning i sairas a tarai sur lar kes longoroi, i atai la mange, “A tarai Epeses, esi na hanua kane ning bel i tasmani mang a tarai mite e Epeses la tai alar a rumai lotu anuna tnan god Artemis, pa a manarna otleng ning i punga purum misaot na langit? \v 36 Bel tik ir puai kusun a ututnala ne, i wakak ning mulor kes longoroi pa gong mulo tol ororos. \v 37 Mulo ka ben tar naur a barsan ne ute, ika bel dia kinkinau ana rumai lotu, pa bel dia atong laulau anundala a hane na god. \v 38 A keskes a warkurai pa a tena warkuraila kanet. Ning e Demitrius pa a tena titolla ning la armuri, la mang sur lar arup tik on ta utna, lar atai a keskes a warkurai onoi. Pa la, lar atostos a warkurai onoi. \v 39 Ning ta utna kaning ot mulo mang sur mulor warwara ono, dir atostosi ot ana kiwung na hanua. \v 40 Sakana dir arup dala ana arsakai ning i hanot ana pukakiar ne. Pa asa ma dalar atong alar dala ono? Anasa bel ta kamkamna.” \v 41 Ning ka atong tari larning, i sune sarara a taraila kusun a kiwung. \c 20 \s1 A tinan ane Pol utumo e Makedonia pa e Grik \p \v 1 Ning a arsakai ka rop, e Pol i arsune pas a tarai a asasaer, i wunan tar la, pa i artulai tanla, lamur i han utumo na papar Makedonia. \v 2 Ning ka han pas ana hananuala ning, pa ka wunan tar la ana galis a wakak a warwara, i hanot tumo na papar Grik. \v 3 I kes tingia natol a kalang. Ning i sang sur ir kas ana sip utumo na papar Siria, i tasmani mang a te Judala la pinpidaiwol sur lar umkoli. Pa i nuki mang i wakak sur ir han potor ana papar Makedonia ana nuna tinan ulak. \v 4 Pa e Sopater, a te Beria, a nat e Pirus, pa naur a te Tesalonika, e Aristarkus pa Sekundus, e Gaius a te Derbe, pa e Timoti, pa naur a te Esia, Tikikus pa e Tropimus, la armuri taum o e Pol. \v 5 La ne la nigo utumo e Troas, pa la kes nanan mila\f + \fr 20:5 \ft E Luk i tumus “mila”, anasa i han taum o e Pol. \f* tumo. \v 6 Ning ka rop a lotu na bret ning belal is ono, mila han ana sip mito e Pilipai. Ning dilima na pukakiar ka rop, mila sot tumo e Troas tetek la ning la nigo kusun mila, pa mila kes pas a mais a pukakiar tingia. \s1 E Pol i alaun pas e Utikus \p \v 7 Ana ningnigo na pukakiar ana wik, mila kes taum sur milar hangan. E Pol i warwara tetek la, pa i dat abarah anuna warwara, tuk ana tnan morom, anasa i mang sur ir han kusun la ana pukakiar lamur. \v 8 Ana tuka rumai tisaot ning mila kes taum ono a galis a lam kol tingia. \v 9 Ning a barman, a risana e Utikus, i kes saot ana windo. Ning e Pol i warwara amon, a matana e Utikus i sulam kol, pa i borbor duman, pa i punga purum misaot ana natol a dek ana rumai ning, utumo na kabalapiu. Pa la los pasi, ka mat. \v 10 E Pol i purum, pa i borbor saot ono, pa i pos pasi, pa i atongi mang, “Gong mulo matmataut, ka laun.” \p \v 11 Lamur e Pol i han kas ulak, i kibik pas a bret\f + \fr 20:11 \ft Dingla na tena tastasmai ana Buk Tabu la nuki mang e Pol i kibik a bret sur ir anuknuk a tarai ana minat e Iesu.\f* pa i hangan. I warwara bongnani ot tetek la, tuk a kamis i pusa ot, pa lamur i han kusun la. \v 12 A tarai la han sarara taum o e Utikus, a lalaun na, pa la gas kol. \s1 E Pol i han mito e Troas utumo e Miletus \p \v 13 Mila kas nigo ana sip utumo e Asos sur milar akas pas e Pol tingia, lar i ot i warkurai tari larning, anasa i mur a ngas. \v 14 Ning mila arsongo onoi tumo e Asos, mila akas pasi pa mila han utumo e Mitilini. \v 15 Ana pukakiar lamur mila han mito pa mila hanot milau ning a lolo, a risana e Kios. I kabakiar ulak, mila bolos e Samos, pa ana pukakiar lamur, mila sot to e Miletus. \v 16 E Pol ka warkurai tari mang ir bolos sen ka e Epeses, sur gong i molot to na papar Esia, anasa i mang sur ir han kapit usaot e Jerusalem ngandek sur ir kes tisaot ana pukakiar a Pentikos. \s1 A ararop na warwara ane Pol tetek a ningnigola anuna tarai a lotu to e Epeses \p \v 17 Ning mila hanot ana hanua e Miletus, e Pol i arsune uto e Epeses sur a ningnigola anuna tarai a lotu sur lar lamut teteki. \v 18 Ning la hanot teteki, i atai la mange, “Mulo tasman ot a ngas a keskes anuki ana pukakiarla ning a kes napirimulo, turpasi ana ningnigo na pukakiar ning a hanot totoh to na papar Esia. \v 19 A tarai Juda la warwara taum sur lar alaulau iau, pa a kilang a mamahat onoi. Ika, a titol ot tetek a Leklek, a atarna pas iau pa a luru matak i punga. \v 20 Ning a warawai pa a asaer mulo, namatana tarai pa ana numulo na rumrumaila, bel a matmataut pa bel a bunur ta utna ning ir nangan mulo. \v 21 A warawai tetek a taraila rop, a tarai Juda taum ana tarai masik otleng, sur lar lingir a nuknukinla tetek e God pa lar tortorot ana nundala Leklek e Iesu. \p \v 22 “Pa ne a Talngan Tabu i angongos iau sur ar han ot usaot e Jerusalem, pa bel a tasman asa ar pasteki tisaot. \v 23 A tasmani ka mang ana hananuala rop, a Talngan Tabu i atai iau mang a dodot pa a mamahatla la kes pas iau. \v 24 Ika bel a nuk pas anuka lalaun, pa bel a maris alari. A saran tari ka sur ar tolsot pas anuka tinan pa a titol, ning a Leklek e Iesu i saran tari tak, sur ar warwara talapor ana Wakak a Warwara ana marmaris ane God. \p \v 25 “A tasmani mang mulo rop, ning a han taltal tetek mulo ana warawai ana matanitu ane God, bel mulor oroi ulak a matak. \v 26 Pa ne a atai talapor mulo, ning tik tagun mulo ir hirua ana warkurai ane God, a sulukna bel ir arup iau, ia ka langolango. \v 27 Anasa, bel a matmataut pa bel a bunur ta utna ana nuknuk e God, ning a warawai tetek mulo. \p \v 28 “Mulor tai alar wakak mulo ot, pa a kunum a sipsip otleng ning a Talngan Tabu ot i saran tari ta mulo sur mulor tai alar la. Mulor tai alar a tarai a lotu ane God, ning ka lou pas la ana sulukna ot. \v 29 A tasmani, ning ar han kusun mulo, al tarai arlar ana lomlom a papla ning la ngalngaliah, lar kas tetek mulo, pa lar alaulau a kunum a sipsipla. \v 30 Pa al tarai otleng o mulo lar tur ot, pa lar lingir a momolna, sur a tarai a lotu lar mur la. \v 31 Mulor tumarang mulo! Pa mulor nuk pas natol a rau ning a kes taum o mulo. Bel a manah ana warwara na atumarang tetek mulo, ana moromla pa a kabakiarla, pa a luru matak i punga ono. \p \v 32 “Onone a saran tar mulo tetek e God sur ir tai alar mulo, pa a saran tar mulo ana nuna warwara ning i apuasa anuna marmaris. A warwara ning i tolsot sur ir arakrakai mulo, pa ir tabar mulo ana wakak a artabarla ning e God i sira tabar anuna tostos a tarai onoi. \v 33 A nuknukik bel i laulau sur ta mani pa ta kaen anuna tik. \v 34 Mulo ot mulo tasmani mang a titol ot ana naur a kuk sur a ututnala ning i topas iau, pa la otleng ning mila armuri. \v 35 Iau ot a pas benben mulo ana rakrakai a titol sur mulo otleng mulor sira toli larning, pa mulor nangan la ning la ngoro, pa mulor nuk pas a warwara ning a Leklek e Iesu ka atong tari mange, ‘La ning la artabar la angis tanla ning la kibas a utna.’” \p \v 36 Ning ka atong arop tar a warwara ne, e Pol taum ana taraila rop la kes ana bokona hanla, pa la nunung. \v 37 La rop la tangis, pa la pos pas e Pol, pa la goro a ris a pahana. \v 38 Pa a tarai la nuk lingir kol la, anasa ka atai tar la mang bel ma lar tai taum ulak. Pa lamur la tur tulani ting na ngas sur a sip. \c 21 \s1 A tinan ane Pol usaot e Jerusalem \p \v 1 Ning mila ka han kusun la, mila kas ana sip sur milar han tostos utumo na lolo Kos. Pa ana pukakiar lamur, mila han utumo na lolo Rodes, mitingia mila han utumo e Patara. \v 2 Pa mila pastek pas ning a sip tingia, ning ir han utumo na papar Ponika. Mila kas ono, pa mila han. \v 3 Mila oroi a lolo Saiprus i kes ana ris a kair i mila, mila bolosi. Pa mila han utumo na papar Siria, pa mila sot tumo e Tair, sur a sip ir asirok a ututnala. \v 4 Ning mila pastek pas a tarai a asasaer tingia mila kes pas a mais a pukakiar taum onla. Pa a Talngan Tabu i anuknuk la ana warwara mang, e Pol gong i han usaot e Jerusalem. \v 5 Ika ning ka rop anumila na pukakiar na keskes tingia, mila ulak, pa a tarai a asasaer rop taum ana nunla na gurarala pa na natnatunla la tur tulan mila miting na hanua utumo latasi. Lamur mila tur ana bokona hamila, pa mila nunung. \v 6 Lamur mila atong artulai tar, mila kas ana sip, pa la, la ulak sur anunla na rumaila. \p \v 7 Mila han mitimo e Tair pa mila sot to e Tolemes, pa mila gasgas pas la ning la tas ana tortorot, pa mila kes taum onla ning a pukakiar. \v 8 Ana pukakiar lamur, mila han ulak, pa mila hanot to e Sisaria, pa mila kes ting na rumai ane Pilip, a tena warawai ana Wakak a Warwara, i ning tagun a mais a barsan, ning a aposella la ka aslang pas la. \v 9 A barsan ne, diat a nat na hane, ning bel la taulai pa la sira warwara na propet. \p \v 10 Ning mila kes tingia ana galis a pukakiar, ning a propet, a risana e Agabus, i hanot misaot na papar Judia. \v 11 I han tetek mila, i los pas a let ane Pol, pa i dot pas naur a hana pa naur a kuna ot ono, pa i atongi mange, “A Talngan Tabu i atongi mange, a tarai Juda saot e Jerusalem lar dot a barsan ning anuna let ne larotne a toli, pa lar sarani uting na kuna tarai ning bel a tarai Juda.” \p \v 12 Ning mila longor a warwara ne, mila taum ana tarai miting na hanua ning, mila sairas e Pol sur gong i han usaot e Jerusalem. \v 13 Ika e Pol i keles la mange, “Sur asa ning mulo domos, pa mulo abal maris iau? A ka saran tar iau sur lar dot iau pa dir umkol iau otleng saot e Jerusalem, anasa ana risana Leklek e Iesu.” \v 14 Ning mila tolpanai sur milar sairasi, mila manah kama, pa mila atongi mange, “I wakak ning dir tolsot pas a nemnem anuna Leklek.” \p \v 15 Pa lamur, mila sang pas, pa mila han usaot e Jerusalem. \v 16 Mila armuri taum ana tarai a asasaer mitimo e Sisaria. La tulan tar mila tetek ning a barsan, a risana e Nason, a te Saiprus, sur milar kes napirna. I ning tagun a tarai a asasaer tagun nating. \s1 E Pol i hanot saot e Jerusalem \p \v 17 Ning mila hanot saot e Jerusalem, na tastasimila ana tortorot la ben pas mila ana gasgas. \v 18 Ana pukakiar lamur, mila ma e Pol, mila han sur milar oroi e Jems. Pa a ningnigola rop tagun a lotu la kaning ma. \v 19 Ning e Pol ka warwara na gasgas pas la, i atai la ana taktakai utna ning i toli ana rakrakai e God ana nuna titol tetek la ning bel a tarai Juda. \p \v 20 Ning la longori, la rakan aleklek pas e God. La atai e Pol mange, “Tasimila, u tasmani mang a galis a rip tan dala a tarai Juda, la ka tortorot, pa la rop la rakrakai sur lar mur a Warkuraila ane Moses. \v 21 La ka longor a asasongo na warwara hom, mang u asaer a tarai Juda rop ning la kes napira tarai ning bel a tarai Juda, sur lar suah sen a Warkuraila ane Moses, pa u atai la otleng mang gong la kot talilis a natnatunla, pa gong la mur a toltolla ana lotu Juda. \v 22 Lar longori ot mang u ka hanot ute. Pa asa ma dalar toli? \v 23 Ur tol a utna ne mila atai u ono: Diat a barsan ne omila, la ka lele tar tetek e God. \v 24 Ur ben pas la, pa mulor atotoh pas mulo arlar ana warwara na warkurai, pa u, ur lou a ututnala na artabar ning lar artabar ono, sur dir bot kokor arop a hihinla. Ning ur toli larne, a taraila rop lar tasmani mang a warwarala ning la longori, bel i momol, pa u otleng u mur ot a warkurai. \v 25 Pa tetek a tena tortorotla tagun la ning bel a tarai Juda, dala ka tumtumus tar tetek la mange: Gong la ien ta utna ning di artabar ono tetek a asasongo na godla. Gong la ien ta utna ning bel di gos wakak sen a suluk kusuni, pa ta inagoi ning di pos koli ka, anasa a suluk kaning ot ono. Pa gong la tol a pamuk a toltol.” \p \v 26 Ana pukakiar lamur, e Pol i ben pas diat a barsan ning, pa la taum la atotoh la. La kas uting na rumai a artabar, sur ir atong tar a pukakiar ning a titol na atotoh ir rop ono, pa dir tun otleng a artabar anun la taktakai. \s1 Di tong akes pas e Pol ting na rumai a artabar \p \v 27 Ning a mais a pukakiar na atotoh milau ir rarop, dingla na tarai Juda mitimo na papar Esia, la oroi e Pol ting na rumai a artabar. Pa la angangas a tarai sur lar balakut e Pol pa la tong akesi. \v 28 Pa la warwara kol mange, “A tarai Israel, mulor nangan mila. A barsan ne, i asaer a taraila rop ana rakrakan hanua sur lar nget dala, pa a Warkuraila ane Moses, pa a rumai a artabar. Pa ka ben kas pas otleng a te Grikla ute na rumai a artabar, a pukna ning e God i aslang tari anunai, pa ka aduri namatana e God.” \v 29 La atongi larne anasa nating, la ka oroi tar diau ma e Tropimus, a te Epeses, tumo lahanua, pa la nuki mang e Pol i ben kas pasi uting na rumai a artabar. \p \v 30 A taraila rop la arlak pa la dun taum, la tong akes pas e Pol, pa la dat purum pasi kusun a rumai a artabar, pa la tagar kapit a tamanla. \v 31 Ning la mang ma sur lar umkoli, a warwara i kibas a tnan ningnigo anuna tarai a harum mitimo e Rom, mang a tarai Jerusalem rop la arlak. \v 32 I ben taum kapit pas a tarai a harum pa anunla ningnigola, pa la dun purum tetek la. Ning a tarai la oroi a tnan ningnigo taum ana tarai a harum, la manah ana um e Pol. \v 33 A tnan ningnigo i han tetek e Pol, pa i tong akes pasi, pa i arsune sur dir dot akesi ana naur a sen. Pa i deken la mange, “Esi na barsan ne? Asa ning i tol rongon tari?” \v 34 Dingla na tarai tagun a kunum, la atong ning a warwara, pa dingla otleng la atong ning a warwara masik. A tnan ningnigo bel i kibas lar pas a momolna, kamna ana tnan arlak, pa i arsune sur dir ben e Pol uting na rumai anuna tarai a harum. \v 35 Ning e Pol i hanot ting na leta na rumai, a tarai a harum la losi, anasa a kunum a tarai la ngalngalia kol. \v 36 Pa kunum a tarai ning la mur la, bel la manah na arkabah mange, “Sai koli!” \s1 E Pol i awara a taraila \p \v 37 Ning la mang ma sur lar kas taum o e Pol uting na rumai anuna tarai a harum, i deken a tnan ningnigo mange, “I wakak ka ning ar atong ta utna tam?” Pa a tnan ningnigo i dekeni mang, “Ai, u tasman ot a warwara Grik? \v 38 A nuki mang u a te Ijip, ning nating i akamtur a harum taum ana matanitu, pa i ben diat a rip a tena tol arlak usaot na hanua bel.” \v 39 Pa e Pol i kelesi mange, “Iau a te Juda mitimo e Taso, ana papar Silisia, iau bel tagun ta hanua oros ka. Lak, ur malmaling sen iau, sur ar awara a taraila ne.” \v 40 Ning a tnan ningnigo ka malmaling tar e Pol, i tur ting na leta na rumai, pa i sairas la ana kuna. Ning la tur longoroi, i atai la ana warwara Hibru mange, \c 22 \p \v 1 “Na tastasikla, pa na tamtamangla mulor longor a warwara ning ar atalapor iau ono.” \p \v 2 Ning la longori ning i warwara ana warwara Hibru tetek la, la tur longoroi rop. Pa i atongi mange, \v 3 “Iau a te Juda, di agon iau tumo e Taso ana papar Silisia. A barman tar ot te e Jerusalem, pa iau a kaklik a asaer ot ane Gamaliel, pa i asaer wakak iau ana Warkuraila anuna tumtubundala, pa a titol rakrakai tetek e God larotne mulo toli. \v 4 Pa a alaulau a tarai ning la mur a Ngas ane Karisito. A umkol dingla na tarai, pa dingla na tarai taum ana gurarala otleng a tong akes la, pa a akas la ana rumai a dodot. \v 5 A ningnigo na tena artabar tetek e God pa a tarai a kiwung rop la talapor ana utna ne sur lar warwara talapor ono, pa a los pas a bukla kusun la ning la tumusi tetek na tastasinla a te Judala tumo e Damaskus. Manglarning ar han uto sur ar tong akes pas a taraila, pa ar dot akes la, pa ar ben la, sur dir alaulau la saot e Jerusalem. \s1 E Pol i warwara talapor ana pukakiar ning i lingir a nuknukna \r (Ap 9:1-19; 26:12-18) \p \v 6 “Ning a han milau e Damaskus, ana tnan kamis, a tnan talapor misaot na langit i hanot kulkulan pa i pil talilis pas iau. \v 7 A punga purum ting lapiu, pa a longor a elngena mainla i atai iau mange, ‘Sol, Sol, sur asa u alaulau iau?’ \v 8 Pa a dekeni mange, ‘Leklek, esi u?’ Pa i keles iau mange, ‘Iau e Iesu, a te Nasaret, ning u alaulau iau.’ \v 9 Pa tarai ning mila armuri, la oroi a talapor, ika bel la longor a elngena mainla ning i warwara tetek iau. \v 10 Pa a dekeni, ‘Leklek, asaning ar toli?’ Pa a Leklek i keles iau mange, ‘Ur tur pa ur han utumo e Damaskus, pa dir atai u ana ututnala ning di ka aslang tari sur ur toli.’ \v 11 La ning mila armuri la tong benben otnan iau utumo e Damaskus, anasa a matak i kut ana rakrakai a talapor. \p \v 12 “Ning a barsan, a risana e Ananias, a tena lotu momol ning i sira mur asot a Warkuraila, pa a tarai Juda rop ning la kes tingia, la hanrawai koli. I hanot tetek iau, \v 13 pa i tur milau iau, i atongi mange, ‘Sol, a tasiklik, ur tai ulak.’ Pa ana mais a kamis ot ning, a matak i tapalas pa a oroi e Ananias. \v 14 Pa e Ananias i atai iau mange, ‘E God anuna tumtubundala nating ka aslang tar u, sur ur tasman anuna nemnem, pa ur oroi a Tena Tostos, pa ur longor anuna warwara miting na pahana. \v 15 Pa ur tena warwara talapor anunai tetek a taraila rop ana ututnala ne ning u ka oroi tari pa u ka longor tari. \v 16 U kes pas asa? Ur tur, pa dir baptais u, pa ur nunung ana risana, sur dir kepsen anum na toltol laulaula.’ \s1 A arkabah tetek e Pol sur ir warawai tetek a tarai ning bel a tarai Juda \p \v 17-18 “Ning a ulak usaot e Jerusalem, pa a nunung ting na rumai a artabar, a oroi a Leklek ana tatatai, i atai iau mange, ‘Tur kapit! Ur han kapit mite e Jerusalem, anasa bel lar kibas anuma warwara talapor hok.’ \v 19 Pa a kelesi mange, ‘Leklek, la tasmani mang a sira kas ana rumai lotu rop, pa a akas la ning la tortorot hom ting na rumai a dodot, pa a um la. \v 20 Pa ning di umkol e Stiwen, esining i warwara talapor hom, iau otleng a tur tingia, a malmaling taum onla, pa a tai alar a kaenla anunla ning la umkoli.’ \v 21 Pa a Leklek i atai iau mange, ‘Ur han, ar sune bakbak u tetek a tarai ning bel a tarai Juda.’” \p \v 22 A tarai la longor a warwara ane Pol tuk ot ana warwara ne. Lamur la kukuk ana tnan elngenla mange, “A barsan ne ir rarop kusun a rakrakan hanua, bel i sot sur ir laun.” \v 23 Ning la kukuk larne, la pas sen anunla na kaenla ning la polpol alar anunla na mermer ono, pa la minggen sarara a kubus usaot. \v 24 Pa a tnan ningnigo i arsune sur dir ben e Pol uting na rumai anuna tena harumla, pa dir dapisi pa dir dekeni sur dir tasman asa a kamkamna ning a tarai la kukuk larne ono. \v 25 Ning la dot tari taum ana senla, sur lar dapisi, e Pol i atai a ningnigo anuna tena harumla ning i tur milau mang, “Mangasa, i tostos ka ning mulor dapis ta te Rom, ning belot di warkurai i?” \p \v 26 Ning a ningnigo anuna tarai a harum i longori, i han tetek anuna ningnigo, pa i atai i mange, “Asa ning u mang sur ur toli? A barsan ne a te Rom.” \v 27 A tnan ningnigo i han tetek e Pol pa i dekeni mange, “Atai iau. U a te Rom?” Pa i kelesi mange, “Momol. Iau a te Rom.” \v 28 Pa a tnan ningnigo i atai i mange, “A lou a warkurai sur ar te Rom ana tnan mani.” Pa e Pol i kelesi mange, “Ika iau, di agon iau ot a te Rom.” \v 29 Pa la ning la mang sur lar dekeni, la tur sarara kapit kusuni. Ning a tnan ningnigo i tasmani mang e Pol a te Rom, i matmataut, anasa ka dot tari ana sen. \s1 E Pol i tur namatana tarai a kiwung \p \v 30 Ana pukakiar lamur, ning a tnan ningnigo i mang sur ir tasman wakak asaning a tarai Juda la arup e Pol onoi, i pak sen a sen, pa i arsune sur a leklek na tena artabar tetek e God, pa a tarai a kiwung rop sur lar han taum. Pa i ben purum pas e Pol, pa i aturi namatanla. \c 23 \p \v 1 E Pol i tai tostos sur a tarai a kiwung, pa i atai la mange, “Na tastasik, tuk onone ia ka han tostos namatana e God, pa a balak bel i arup iau ana ta utna.” \v 2 Pa e Ananias a ningnigo na tena artabar tetek e God, i sune la ning la tur milau e Pol sur lar pasar a pahana. \v 3 Pa e Pol i atai i mange, “E God ir pasar u, u arlar ana ris a rumai di sabar tari ana kokok, ika tingui i laulau kol. U kes sur ur warkurai iau arlar ana Warkuraila, ika u kutus a Warkuraila ning u arsune sur dir pasar iau.” \v 4 La ning la tur milau i la atongi mange, “Mangasa, u asa u, sur ur atong laulau a ningnigo na tena artabar tetek e God?” \v 5 E Pol i keles la mange, “A tastasikla, bel a tasmani mang i a ningnigo na tena artabar tetek e God, anasa di ka tumus tari ting na Buk Tabu mange, ‘Gong u atong laulau ta ningnigo ana num a taraila.’” \rq Kisim Bek 22:28\rq* \p \v 6 Ning e Pol i tasmani mang dingla na tarai tagun la, a Sadusila, pa dingla a Parisaiola, i kukuk ting na kiwung mange, “A tastasikla, iau a Parisaio, pa a nat a Parisaio, onone di arup iau kamna ana nuka tortorot ana lalaun ulak kusun a minat.” \v 7 Ning ka atong tari larning, a Parisaiola pa a Sadusila la turpas a arlak, pa a kiwung i taptapagal. \v 8 Anasa a Sadusila bel la tortorot ana lalaun ulak kusun a minat, pa angelola, pa motla, ika a Parisaiola la tortorot on ditol rop. \v 9 Pa la turpas a tnan arbalakut, pa dingla na Parisaiola, la ning a tena asaerla ana Warkuraila, la tur, pa la arlak kol, pa la atongi mange, “Bel mila pastek ta laulau a utna ning a barsan ne i rongo ono. Sakana ta mot, pa ta angelo kar awarwara tari.” \v 10 Ning a arlak ka itna pa la turpas a harum, a tnan ningnigo anuna tena harumla i matmataut, sakana lar dat kakahal e Pol. I sune a tarai a harum, sur lar han pa lar dat pasi kusun a taraila, pa lar beni usaot na rumai anuna tarai a harum. \p \v 11 Ana morom ning, a Leklek i hanot tetek e Pol, pa i atai i mange, “Gong u matmataut, ur tur rakrakai. U ka warwara talapor tar hok te e Jerusalem, mangotleng larning ur warwara talapor hok tumo e Rom.” \s1 La pinpidaiwol sur lar umkol e Pol \p \v 12-13 Ana kabakiar kobot ulak, dingla na te Judala, i arlar ona diat a bonot pa i apapisir, ning la warwara taum sur lar lele, mang bel lar hangan, pa bel lar gang, tuk ot ning lar umkol tar e Pol. \v 14 La han tetek a leklek a tena artabarla tetek e God, pa a ningnigola tagun a lotu, pa la atongi mange, “Mila ka lele tar mang bel milar ien ta utna tuk ot ning milar umkol tar e Pol. \v 15 Mila mang sur mulo pa a tarai a kiwung, mulor saran a warwara tetek a tnan ningnigo anuna tena harumla pa mulor asongo pas e Pol kusuni, sur ir sune i tetek mulo. Mulor atongi mang mulo mang sur mulor longor ta warwara talapor ulak tana. Pa mila ka sang sur milar umkoli ting na ngas ning bel ot ir hanot tetek mulo.” \p \v 16 Ning a etna ane Pol i longor a pinpidaiwol ne, i han sur a rumai anuna tena harumla, pa i atai e Pol ono. \v 17 Pa e Pol i kabah pas ning a ningnigo ana tena harumla, pa i atai i mange, “Ur ben a barman ne tetek anumulo a tnan ningnigo, anasa i mang sur ir atai i ana ning a warwara.” \v 18 Pa i beni tetek a tnan ningnigo, pa i atai i mange, “E Pol, ning i dodot, i arsune sur iau, pa i nunung iau sur ar ben tar a barman ne tetek u, anasa i mang sur ir atai u ana ning a warwara.” \v 19 A tnan ningnigo i tong pas a kuna pa i ben masik pasi, pa i dekeni mange, “Asa ning u mang sur ur atai iau ono?” \v 20 Pa i atongi mange, “A tarai Juda la ka pinpidaiwol pas sur lar asongo pas e Pol kusun u, sur ur tulani latu tetek a tarai a kiwung, sur lar longor ta warwara talapor ulak tana. \v 21 Gong u longor tanla, anasa diat a bonot pa i apapisir, la mumun suri. La ka lele tar mang, bel lar hangan pa bel lar gang, tuk ot ning lar umkol tar e Pol. Pa la harnanai kama sur ur malmaling.” \v 22 Pa tnan ningnigo i atumarangi mang, “Gong u atai tar tik mang u ka atai tar iau ana utna ne.” Pa lamur i sune seni. \s1 Di ben pas e Pol tetek e Feliks \p \v 23 A tnan ningnigo anuna tena harumla, i kabah pas naur a ningnigo teteki pa i atai diau mange, “Mur sang naur a mar a tena harum, pa mais a bonot a tena harum ning la kas ana hosla, pa naur a mar a tena harum ning la los a turaila, pa mulor han ana siuk a matana kamis onone na morom uto e Sisaria. \v 24 Mur ben ir naur a hos, sur e Pol ir han ono. Mulor tai alar wakaki tuk mulor hanot onoi tetek e Feliks, a tnan ningnigo ana matanitu.” \v 25 Pa i tumus a pas mange teteki: \p \v 26 Iau e Klodius Lisia, a tumtumus tetek u Feliks, a tnan ningnigo ana matanitu. \p A marmaris tetek u. \p \v 27 A barsan ne a sune i tetek u, a tarai Juda la tong akes pasi, pa milau lar umkoli. Ika mila pa a tena harumla, mila hanot, pa mila alaun pasi, anasa ia ka tasman tari mang i a te Rom. \v 28 Pa a mang sur ar tasman asaning di arupi ono, pa a ben tari ana nunla kiwung. \v 29 Onone a talapor onoi mang di arup orosi ka ana toltol ana warkuraila tagun anunla na lotu, ika bel i tol ta laulau a utna sur ir dodot ono, pa dir umkoli ono. \v 30 Ning di atai iau ana pinpidaiwol sur a barsan ne mang lar umkoli, a sune kapiti tetek u. Pa a atai la ning la arupi, sur lar atalapor anunla na ararup tetek u. Ai ka i ning. Ka rop. \p \v 31 Pa a tarai a harum la ben pas e Pol ana morom uto e Antipatris, larning di atai tar la. \v 32 Ana pukakiar lamur, a tarai a harum ning la kas ana hosla, la bolos taum o e Pol, pa a tarai a harum otleng la ulak usaot e Jerusalem. \v 33 Ning la hanot ting e Sisaria, la saran tar a pas tetek e Feliks, a tnan ningnigo ana matanitu, pa la saran tar e Pol ana kuna. \v 34 Ning e Feliks ka was tar a pas, i deken e Pol mange, “U tagun esi na papar?” Pa ning ka tasman tari mang e Pol a te Silisia, \v 35 i atai i mange, “Ning a tarai a ararup lar hanot ute, ar longor a utna ning lar arup u ono.” Pa i arsune sur dir tai alari ting na rumai ane Herot. \c 24 \s1 A tarai Juda la arup e Pol \p \v 1 Dilima na pukakiar lamur, e Ananias, a ningnigo na tena artabar tetek e God pa dingla na ningnigola tagun a lotu, pa e Tertulus, a tena tastasmai ana Warkuraila, la hanot tumo e Sisaria, pa la atalapor anunla na ararup o e Pol tetek e Feliks a tnan ningnigo ana matanitu. \v 2 Ning di ka kabah pas e Pol, e Tertulus i turpas a warwara teteki mange, \p “Feliks, u leklek kol. Mila kes bongnani ana bal molmol nahai a warkurai anumi. A galis a utna i hanot ana nundala papar anasa anuma tai alar i wakak kol. \v 3 Mila taum ana tarai tagun a hananuala rop, mila gas ana numa warkuraila pa mila atong wakak kol tetek u ono. \v 4 Pa bel ar angoro u an al warwara. A nunung u sur ur maris mila pa ur longor anumila al siklik warwara. \p \v 5 Mila oroi a barsan ne a tena tol arsakai, pa i akamtur a arsakai na arpotor a tarai Juda ana rakrakan hanua rop. Pa i a ningnigo ana asasongo na lotu di atongi mang a lotu Nasaret. \v 6-8 Pa i mang sur ir tol adur a rumai a artabar sur ir dur ana matana e God. Ika mila tong akes pasi.\f + \fr 24:6-8 \ft Dingla na tena tastasmai ana Buk Tabu la nuki mang dingla na warwara otleng i kes ana rinala ne. I manglarne: \ft \+it Pa mila nuki mang milar warkurai i arlar ana numila na warkurai. Ika e Lisia, a tnan ningnigo anuna tena harumla, i kas pa i dat maskan pasi kusun a kumila ana rakrakai. Pa i arsune mang mila ning mila arup a barsan ne, milar han tetek u pa milar tur na matam. \+it*\f* Ning u ot ur tikini, ur tasman a momolna ana sa ne mila arupi ono.” \v 9 Ning e Tertulus ka warwara rop, dingla na tarai Juda otleng la harnangai ana ararup, la atongi mang i momol ot a ararupla ne. \s1 E Pol i warwara talapor namatana e Feliks \p \v 10 Ning e Feliks, a tnan ningnigo ana matanitu, i amaler a pukulna tetek e Pol sur ir warwara, e Pol i atai i mange, “A gas ning ar atalapor iau kusun u, anasa a tasmani mang u ka warkurai a galis a rau tetek a tarai ne. \v 11 Ning ur deke, ur tasmani mang ning a bonot pa pisir naur a pukakiar alar tari ka, a hanot saot e Jerusalem, sur ar lotu. \v 12 Pa bel la oroi tar tik ning mia arlak taum ting na rumai a artabar, pa bel la oroi tar iau otleng mang a akamtur ta arsakai ting na rumai lotula, pa ting na tinine hanua. \v 13 Pa bel lar amomol sot pas anunla na ararup tetek u ana sa ning la arup iau ono. \p \v 14 “Ar atai talapor u mang, iau a mur a Ngas ane Karisito, ning la atongi ana asasongo na lotu. Ika ana lotu ne, a lotu ot tetek e God anuna tumtubumila tagun nating, pa a tortorot ana ututnala rop ning di ka tumus tari ana Warkuraila pa ana bukla anuna propetla. \v 15 Anuka tortorot o e God i arlar ana tarai ne. Iau otleng a harnanai ana tortorot mang e God ir akamtur ulak pas a wakak a tarai pa a laulau a tarai kusun a minat. \v 16 Ine a kamkamna ning a sira rakrakai sur anuka lalaun ir kes talapor namatana e God, pa namatana taraila otleng. \p \v 17 “A galis a rau bel a kes saot e Jerusalem, pa lamur a ulak usaot sur ar abaran a mani na artabar tetek a kapan a taraila, pa ar saran otleng a artabarla ning dir tun la sur a artabar tetek e God. \v 18 Lanigo ning belot a kas uting na rumai a artabar ia ka tol arop tar a warkuraila sur ar totoh namatana e God. Ning a kas sur ar tol a titol a artabar, bel la pastetek iau taum ana galis a tarai, pa bel al arsakai. \v 19 Ika dingla na tarai Juda mitimo na papar Esia la kes tingia ana pukakiar ning la tong akes pas iau. Ning ta utna lar arup iau ono, i wakak sur la ot lar han ute pa lar arup iau na matam. \v 20 Pa i wakak sur la ning kane, lar warwara talapor anal laulau a utna ning la pasteteki hok, ning a tur namatana tarai a kiwung saot e Jerusalem. \v 21 Ngandek la arup iau ana ning a warwara ka. Ning a tur namatanla, a warwara kol mange, ‘A tur ana warkurai na matamulo onone, anasa a tortorot ana lalaun ulak kusun a minat.’” \p \v 22 E Feliks ning i talapor wakak ot ana lotu di atongi a Ngas ane Karisito, i amanah tar kaba a warkurai, pa i atongi mange, “Ning e Lisia, a tnan ningnigo anuna tarai a harum ir hanot, ar bot suah ta warkurai ana ararup ne.” \v 23 Pa i atai a ningnigo anuna tena harumla mange, “E Pol ir kes na dodot ana numa warkurai. Ur noreni, pa gong u sairas na halalnala ning lar nangani.” \s1 E Pol i warwara tetek e Feliks pa e Darusila \p \v 24 Dingla na pukakiar lamur, e Feliks i hanot ulak taum ana nuna hane e Darusila, a hane Juda. I arsune sur e Pol, pa i longor anuna warwara ana tortorot o e Karisito Iesu. \v 25 Ning e Pol i warwara ana tostos a toltol, pa a toltol ning tik ir warkurai tostos pas anuna lalaun, pa a pukakiar na warkurai ning ir hanot, e Feliks i matmataut, pa i atongi mange, “Pol, ur han kaba. Ning ar langolango, ar arsune ulak sur u.” \v 26 Pa i mang otleng sur e Pol ir atostosi anal mani, sur ir pak seni. Pa i tikai arsune ot suri, pa dia warwara taum. \p \v 27 Ning naur a rau ka rop, e Porsius Festus i keles e Feliks. Ika e Feliks belot i pak sen e Pol, anasa i mang sur ir agasgas a tarai Juda. \c 25 \s1 E Pol i tur namatana e Festus \p \v 1 Ning ka natol a pukakiar alar a tinan ot ane Festus ting na hanua Sisaria ana papar ning ir warkurai i, i han usaot e Jerusalem. \v 2 Pa leklek a tena artabarla tetek e God pa a ningnigola anuna tarai Juda, la hanot teteki pa la warwara na ararup o e Pol. \v 3 Pa la nunung e Festus sur ir longor tanla, pa la atai i mange, “Ur maris mila pa ur sune e Pol ute e Jerusalem.” Anasa la ka pinpidaiwol pas sur lar umkoli na arpotor ana nuna tinan. \v 4 Pa e Festus i keles la mange, “E Pol i dodot ot tumo e Sisaria, pa iau otleng ka milau sur ar ulak utumo. \v 5 I wakak ning al ningnigo o mulo lar han taum hok utumo, pa ning ta utna a barsan ne i rongo ono, mulor arupi ono tumo.” \p \v 6 Ning e Festus ka kes taum pas onla ngandek siwal o ning a bonot a pukakiar, i ulak utumo e Sisaria. Pa ana pukakiar lamur tana, i turpas a warkurai, pa i arsune sur dir ben e Pol teteki. \v 7 Ning e Pol i hanot, a tarai Juda misaot e Jerusalem la tur talilis pasi, pa la arupi ana galis a mamahat na ararup, ika bel la atong pas ta utna sur ir amomol tari. \v 8 Pa e Pol i atalapori mange, “Bel a tol ta rongo ana warkurai anuna tarai Juda, pa ana rumai a artabar, pa tetek e Sisar.” \p \v 9 E Festus i mang sur ir agasgas pas a tarai Juda, pa i deken e Pol mange, “Mangasa, ur malmaling ka sur ur han usaot e Jerusalem, sur ar warkurai u ana ararupla ne tisaot?” \v 10 Pa e Pol i kelesi mange, “Onone a tur ana warkurai ane Sisar, pa i tostos ning dir warkurai iau ot te. Bel a tol ta rongo tetek a tarai Juda, pa u otleng u tasmani. \v 11 Ning ia ka tol ta laulauna ning i arlar sur ar hirua ono, i wakak ka ning ar hirua. Ika ning a warwara na ararup ne la arup iau onoi bel i momol, bel i tostos sur tik ir saran tar iau tetek la. A nunung sur e Sisar ot ir longor a warkurai hok.” \v 12 Ning e Festus ka warwara taum tar ana nuna tena harnangai na warwara, i atongi mang, “U ka nunung sur ur han tetek e Sisar, pa ar saran sen u uto e Rom tetek e Sisar.” \s1 E Agripa pa e Bernaisi dia mang sur diar longor e Pol \p \v 13 Dingla na pukakiar lamur, King Agripa ditas ma e Bernaisi a hane, dia hanot tumo e Sisaria, sur diar saran a hanrawai tetek e Festus ana nuna keskes na ningnigo. \v 14 Ning dia ka kes a galis a pukakiar tingia, e Festus i atai a king o e Pol, pa i atongi mange, “E Feliks ka manah kusun anuna titol, ika i noren tar ning a barsan kanet ana rumai a dodot. \v 15 Pa ning a han usaot e Jerusalem, a leklek na tena artabar tetek e God pa a ningnigola anuna tarai Juda la atai iau ana warwara na ararup onoi, pa la nunung iau sur ar warkurai i sur dir umkoli. \v 16 Pa a atai la mange, ‘Bel a toltol anuna tarai Rom mang dir saran tar ta barsan tetek a tena ararupla, ning belot i tur taum onla, sur i otleng ir atalapori ana nunla na ararupla.’ \p \v 17 “Ning mila hanot taum te, bel a harnanai sur ar longor a warkurai. A pukakiar lamur ka tana, a tol a warkurai, pa a arsune sur dir ben pas a barsan ning. \v 18 Ning a tarai a ararup la tur sur lar warwara, bel la arupi ana ta laulau a utna larning a nuki. \v 19 Ika la arupi ana ututnala ana lotu anunla, pa ana ning a minat a barsan, a risana e Iesu, ning e Pol i atongi mang ka laun ulak. \v 20 Bel a tasmani mang ar tikin mangmangasa a ututnala ne. A nunungi sur ir han usaot e Jerusalem pa dir warkurai i ana warwara na ararup tisaot. \v 21 Ika, ning e Pol i nunung sur a Sisar ir warkurai i, a arsune sur ir kes kaba ana dodot, tuk ning ar tulani utumo e Rom tetek a Sisar.” \v 22 Lamur e Agripa i atai e Festus mange, “Iau ot, a mang sur ar longor a barsan ne.” E Festus i kelesi mange, “Latu ur longori.” \p \v 23 Ana pukakiar lamur, e Agripa pa e Bernaisi dia hanot pa di amermer diau ana urmatana minmar anuna leklek a tarai. Pa diau taum ana ningnigola anuna tarai a harum, pa dingla na ningnigola tagun a hanua ning, la kas uting na rumai a kiwung. E Festus i arsune sur e Pol, pa di ben pasi. \v 24 Pa e Festus i atongi mange, “King Agripa, pa mulo otleng a tarai ning dala keskes taum te, mulo oroi a barsan ne. A tarai Juda rop saot e Jerusalem pa te Sisaria otleng, la nunung iau sur ar warkurai i, pa la kukuk mang bel ma i tostos sur ir laun. \v 25 Ika bel a pastetek pas ta utna ning dir umkoli onoi. Pa ning i nunung sur e Sisar ir warkurai i, a nuki mang ar sune i utumo e Rom. \v 26 Bel a tasman ta momolna ning ar tumus akesi onoi tetek e Sisar. Mang larning a beni na matam, King Agripa, pa na matamulo pa mulor tikin tari sur ar tasman ta utna ning ar tumusi. \v 27 Anasa a nuki mang bel i sot sur ar sune tik ning i dodot tetek e Sisar, pa bel di tumus akes asaning di arupi ono.” \c 26 \s1 E Pol i warwara talapor namatana e King Agripa \p \v 1 E Agripa i atai e Pol mange, “A malmaling sur u ot ur warwara talapor hom.” Pa e Pol i kodos kas a kuna pa i turpasi sur ir atalapori mange, \v 2 “King Agripa, a angis kol sur ar tur te lanigo tam, pa ar atalapor iau ana ututnala rop ning a tarai Juda la arup iau onoi. \v 3 Anasa u tasman wakak a toltol anuna tarai Juda pa a utna otleng ning la arlak ono. Mang larning, a nunung u sur ur kes longoroi pa ur longor iau. \p \v 4 “A tarai Juda rop la tasman anuka ngas a lalaun turpasi ot ning a kaklik, ana nuka hanua, pa saot otleng e Jerusalem. \v 5 La tasman iau tagun nating, ning la mang, lar warwara talapor mang a mur ot a toltolla anuna Parisaiola. Mila ning a kunum tagun a tarai Juda ning mila mur sot rop pas a Warkuraila ana numila lotu. \v 6 Pa onone a tur ana warkurai anasa a tortorot ana lele ning e God ka tol tari tetek na tumtubumila tagun nating. \v 7 Anumila ning a bonot pa pisir naur a mangis a tarai la harnanai ana tortorot sur dir tolsot pas a lele ning tetek la, pa la lotlotu tetek e God ana kabakiarla pa ana moromla rop. King, a tarai Juda la arup iau, anasa a tortorot ana lele ning. \v 8 Sur asa ning tik ta halimulo i nuki mang e God bel i tolsot sur ir akamtur ulak a minatla? \p \v 9 “Iau otleng, nating a nuki mang i wakak ning ar toh arop tar a rakrakai a ngas sur ar sairas a taraila mang gong la tortorot ana risana e Iesu, a te Nasaret. \v 10 Pa a tol a titolla ne saot e Jerusalem. Ana malmaling anuna leklek a tena artabarla tetek e God, a han pa a akas a galis a tena tortorot ting na rumai a dodot. Pa ning di umkol la, iau otleng, a malmaling sur lar mat. \v 11 A galis a taem a kas ting na rumai lotula sur ar alaulau la, pa a ngongos la sur lar warwara laulau o e Iesu. A sira balakut rakrakai tetek la, pa a han otleng ana dingla na hananuala masik, sur ar tai pas la pa ar alaulau la. \s1 E Pol i warwara talapor ana pukakiar ning i lingir a nuknukna \r (Ap 9:1-19; 22:6-16) \p \v 12 “Ona ning a tinan anuki, a han ulak utumo e Damaskus ana malmaling pa a arsune anuna leklek a tena artabarla tetek e God. \v 13 King, ning a kamis i kes tostos, a han ting na ngas pa oroi a tnan talapor misaot na langit, i tapgar kol ana talapor na kamis, pa i sasai talilis iau taum onla ning mila armuri. \v 14 Mila punga rop uting lapiu, pa a longor a elngen takai i warwara tetek iau ana warwara Hibru mange, ‘Sol, Sol, sur asa u alaulau iau? U ot u alaulau pas u ana mamahatla ning u toli hok.’ \v 15 Pa a deke mange, ‘Leklek, esi u?’ Pa a Leklek i keles iau mange, ‘Iau e Iesu, ning u alaulau iau. \v 16 Ur kamtur. A hanot tetek u, anasa a aslang pas u, sur ur tol anuka titol pa ur warwara talapor ana ututnala, u ka oroi tari hok, pa a ututnala otleng ning ar asangani tam. \v 17 Pa ar alaun u kusun a tarai Juda, pa a tarai masik otleng, la ning ar sune u tetek la. \v 18 Ur apalpalas a matanla sur lar talingir kusun a mormorom sur a talapor, pa kusun a rakrakai ane Satan tetek e God, sur dir kepsen anunla na toltol laulau, pa lar kes taum onla ning a aslang pas la sur anuka tostos a tarai, la ning la tortorot hok.’ \s1 E Pol i warwara talapor ana nuna titol \p \v 19 “King Agripa, bel a longor orsan a tatatai ne misaot na langit. \v 20 A warawai nigo tumo e Damaskus pa e Jerusalem pa ana hananuala ana papar Judia rop, pa lamur tetek la ning bel a tarai Juda, mang lar lingir a nuknukinla, pa lar talingir tetek e God, pa lar tol a titolla, sur ir asangani mang la ka lingir a nuknukinla. \v 21 A kamkamna ne ning a tarai Juda la tong akes pas iau ting na rumai a artabar, pa la mang sur lar umkol iau. \v 22 Ika e God i nangan iau tuk onone, pa a tur te na matam pa a warwara talapor tetek a tarai oros ka, pa a leklek a tarai otleng. Bel a atong ta tona utna, a warwara ka ana utna ning e Moses pa a propetla la ka warwara tar ono ning ir hanot. \v 23 La atongi mang e Karisito ir mat, pa i a ningnigona ning ir kamtur kusun a minat pa ir warwara ana talapor tetek a tarai Juda pa a tarai masik otleng.” \p \v 24 Ning kaning ot i atalapori, e Festus i warwara kol teteki mange, ‘Pol, u talar. Anum a tnan asasaer ka atalar pas u.” \v 25 E Pol i kelesi mange, “Festus, u u leklek, bel a talar. Asa ning a warwara onoi i momol, pa a kamkamna ot. \v 26 A king i tasman wakak a ututnala ne, pa a langolango sur ar warwara talapor onoi. A tasmani mang bel ta utna i mumun ana matana pa ana longlongor anuna i, anasa a ututnala ne i hanot, bel di tol kumnani. \v 27 King Agripa, mangasa, u tortorot tana propetla? A tasmani mang u tortorot.” \v 28 E Agripa i deken e Pol mange, “Mangasa, u nuki mang bel ir bongnani ur lingir pas a nuknukik, sur iau otleng ar te Karisito?” \v 29 E Pol i kelesi mange, “Ning i bongnani o bel i bongnani, ar nunung tetek e God sur u. Ika bel sur u ka, sur mulo rop ning mulo longor iau onone, sur mulor arlar hok, ika gong di dot akes mulo.” \p \v 30 Pa a king i kamtur, taum e Festus pa e Bernaisi, pa la otleng ning la kes taum. \v 31 Ning la han purum, la warwara pa la atongi mange, “A barsan ne bel i tol ta utna ning i laulau sur ir hirua onoi, pa ir dodot ono.” \v 32 Pa e Agripa i atai e Festus mange, “Ning a barsan ne bel i nunung sur e Sisar ir warkurai i, i wakak ka sur dir pak seni.” \c 27 \s1 E Pol i kas ana sip utumo e Rom \p \v 1 Ning di ka kubus tari sur milar \f + \fr 27:1 \ft E Luk i tumus “mila”, anasa i han taum o e Pol. \f* kas ana sip utumo ana papar Itali, di saran tar e Pol, pa dingla otleng ning la dodot, tetek a ningnigo, a risana e Julius, tagun a tarai a harum ane Sisar. \v 2 Mila kas ana ning a sip misaot Adramitium, ning ir han sur ir sot amon ting na hananuala ana papar Esia. Ning mila kas, a sip i han. Mila armuri taum o e Aristarkus misaot e Tesalonika ana papar Makedonia. \p \v 3 Ana pukakiar lamur mila sot te e Saidon. E Julius i maris e Pol, i malmaling seni sur ir han pas tetek na halalna, sur lar tabari ana sa ning i kapan suri. \v 4 Ning a sip i han ulak, mila dun rait a lolo Saiprus, anasa a wuwu i um mila misalanigo. \v 5 Lamur, mila kutus milau naur a papar Silisia pa e Pampilia, pa mila sot tumo e Maira, ana papar Lisia. \v 6 Tingia, e Julius i pastetek ning a sip mitimo e Aleksandria, ning ir han utumo e Itali, pa i akas tar mila onoi. \v 7 Pa galis a pukakiar mila boko longoroi ka, anasa i rakrakai kol anumila tinan utumo e Nidus. A wuwu i rakrakai, pa bel mila tolsot sur milar han tostos, pa mila dun rait a lolo Krit milau e Salmone. \v 8 Mila rarat tumokorot, ning a wuwu i rakrakai, pa mila hanot ana ning a pukna, di atongi A Wakak a Mulukun, milau a hanua Lasea. \p \v 9 Mila ka kes a galis a pukakiar, pa a tinan salatasi ka laulau, anasa a Pukakiar na Tamai ka rop pa milau a kalang na wuwu. \f + \fr 27:9 \ft A kalang lamur tana Pukakiar na Tamai i sira wuwu tumo. \f* Pa e Pol i atumarang la mange, \v 10 “A taraila! A oroi mang, ning dalar han ka, a sip ir hirua taum ana ututnala, pa dala otleng dalar hirua.” \v 11 Ika e Julius bel i longor ana warwara ane Pol, i longor pas ka a warwara anuna kiapten pa a tamana sip. \v 12 A mulukun ning la kes ia, bel i wakak sur lar nanan sen a kalang na wuwu tingia, pa a galis tagun la, la malmaling mang, i wakak ning lar han bolos ka utumo e Poniks, sur lar nanan sen a kalang na wuwu tingia. E Poniks a wakak a mulukun tumo ana lolo Krit, ning i tai sur a pukna ning a kamis i sup ia. \s1 A tnan wuwu i hanot \p \v 13 Ning a wakak a wuwu na tobar i hanot, la nuki mang i wakak ka sur a tinan. La dat kas a aga, pa la rarat amon tumokorot ana lolo Krit. \v 14 Pa bel i bongnani, a rakrakai a wuwu i hanot, di atongi mang Urakilon. I harum purum misa na lolo. \v 15 Ning a wuwu i tong kes ana sip, bel i tolsot sur ir han, pa mila lingir seni sur ir mur a wuwu. \v 16 Ning mila dun rait ana natar a lolo Kauda, i rakrakai kol tetek mila sur milar dat kas a gigi. \v 17 Ning la dat kas pasi usaot, la rau rakrakai a sip ana inaula. La matmataut sakana lar dun tar na palai a puka woio ning i masmasa milau Sirtis, pa la dat purum sen a sel, pa a sip i saler oros kama, a wuwu i wus amoni. \v 18 A pukakiar lamur, a sip milau ir tarege ana tnan wuwu, pa la minggen parung a ututnala. \v 19 Pa ana natola pukakiar, a boskurula la minggen parung a ututnala na sip. \v 20 Pa galis a pukakiar a kamis pa a nangnang bel la sasai, pa a rakrakai a wuwu bel i manah, pa bel ma mila nuki mang milar laun. \p \v 21 A galis a pukakiar bel la hangan. Lamur e Pol i tur namatanla pa i atai la mange, “A taraila! Ngandek ning mulor longor a nuk a warwara pa bel dala han mitimo e Krit, bel ta utna larne ir kibas dala, pa a sip taum ana ututnala bel ir laulau. \v 22 Pa onone, a nunung mulo mang, gong mulo matmataut, anasa bel tik ta halimulo ir hirua, a sip ka ir hirua. \v 23 Nangana morom, ning a angelo ane God i hanot tetek iau, a God ning a titol teteki, pa iau anunai. \v 24 Pa a angelo i atongi mange, ‘Pol, gong u matmataut, ur tur ot ana warkurai namatana e Sisar. Pa e God ir alaun la rop ning mulo han taum ting na sip.’ \v 25 Pa a tastasikla, gong mulo matmataut, anasa a tortorot o e God mang ir tolsot asaning ka atai tar iau onoi. \v 26 Ika a sip ir kes ot na palai a masmasa milau ta lolo.” \p \v 27 Ana ning a bonot pa pisir diat a pukakiar ana morom, a wuwu kaning ot i wus amon mila ting na tasi Adria. Ana tnan morom, a boskurula la nuki mang mila ka saler milau ta hanua. \v 28 Pa la toho a laman ana tasi, pa la pasteki mang i naur a bonot a pukna. Lamur siklik ka, la toho ulaki, pa la pasteki mang ning a bonot pa dilima na pukna kama. \v 29 Pa la matmataut sakana milar saler tar ana ta masmasa, pa la minggen purum diat a aga tumo lamur ana sip, pa la nunung sur ir kabakiar kapit. \v 30 A boskurula la mang sur lar liu kumna kusun a sip ana gigi. La alorong purumi uting na tasi, pa la asongo mang lar suah a agala salanigo ana sip. \v 31 E Pol i atai e Julius pa anuna tarai a harum mange, “Ning la ne lar liu kusun tar a sip, bel mulor laun.” \v 32 Pa a tena harumla la kutus sen a inaula kusun a gigi, pa i saler masik. \p \v 33 Ana lar, e Pol i atai la rop mange, “Mulor hangan, anasa ka ning a bonot pa pisir diat a pukakiar ning mulo kes taum ana matmataut, pa bel mulo ien ta utna. \v 34 Pa a nunung pas mulo sur mulor hangan, sur mulor laun. Pa bel tik ta halimulo ir laulau.” \v 35 Ning e Pol i atong tari larne, i los pas a bret, i atong wakak pas ono tetek e God namatanla rop, i kibiki, pa i hangan. \v 36 Ning la oroi, la rop la gas, pa la otleng la hangan. \v 37 Mila rop ting na sip, mila arlar ana naur a mar pa mais a bonot pa diono mila. \v 38 Ning la ka masur, la minggen parung a utna na hanganla usalatasi, sur a sip ir halala. \s1 A sip i hirua pa a tarai la laun \p \v 39 Ning ka kabakiar, la oroi ning a hanua, ika bel la oroi lalani. La oroi pas ning a mulukun a woio tumokorot, pa la atongi mang ngandek i wakak ning lar akes masmasa a sip tingia. \v 40 Lamur la kot sen a agala, pa la han kusun la tisa latasi, pa ono otning la pak sen otleng a inaula kusun naur a woso na stia, pa la dat paksen a sel salanigo ana sip sur a wuwu ir wus purum la utumo na masmasa. \v 41 Ika a sip i kes masmasa na palai a woio, a patara sip i kes kas tingia, bel i tolsot pasi sur ir susur. Lamur a tatatnan top la dapis pagal pas a kabala sip pa i tarege. \v 42 Pa tena harumla la mang sur lar umkol a taraila ning la dodot, sakana halala onla, lar iel purum, pa lar liu. \v 43 Ika e Julius, a ningnigo anuna tena harumla i mang sur ir alaun e Pol, pa i sairas la. Pa i arsune sur la ning la tasman a iel, lar sirok parung, pa lar iel nigo utumo na masmasa. \v 44 Pa la ning bel la tasman a iel, lar saler murmur ana palangla pa ana didia sip. Manglarning, la rop la sot purum utumo na masmasa pa la laun. \c 28 \s1 Tumo e Malta \p \v 1 Ning mila ka sot tar tumo na masmasa, mila bot tasmani mang a lolo ning di atongi e Malta. \v 2 A taraila mitingia la maris kol mila, la hatna tar a iah, pa la ben pas mila rop, anasa a kiar pa i kotkoto. \v 3 Ning e Pol i los pas a buta na rakai, pa i suah i ting na iah, a laplapang a iah i lapang sen a soi laulau miting na buta na rakai, pa i ararat tar ana kuna pa i kulam kes ono. \v 4 Ning a taraila miting na lolo la oroi mang a soi i kulam kes ana kuna e Pol, la awara artalai la mange, “Ngandek a barsan ne, a tena umkol a tarai. Pa i laun ot miting latasi, ika a god na arkeles bel i malmaling sur ir laun.” \v 5 Ika e Pol i lakran sen a soi kusun a kuna usaot na iah, pa bel i alaulau i. \v 6 La nuki mang a palaona ir surung, o ir punga purum pa aiap ka ir mat. Ika, ning la harnanai kol pa bel ta laulau a utna i han tar ono, la lingir ulak a nuknukinla, pa la atongi mang e Pol ning a god. \p \v 7 E Publius, a leklek a ningnigo tagun a lolo ne, anuna kabalapiula i kes milau. I ben pas mila uting na nuna rumai, pa i agasgas mila. Pa mila kes pas natola pukakiar ting na nuna rumai. \v 8 E tamana e Publius i kurah ana laplapang pa balsal, pa i borbor. Pa e Pol i kas teteki, pa i nunung, pa i suah naur a kuna saot ono, pa i alangolango pasi. \v 9 Ning i toli larne, la rop ning la kurah ting na lolo la hanot pa di alangolango la. \v 10 Pa la asangan anunla hanrawai tetek mila ana galis a wakak a titol. Ning mila kas ulak ana sip sur milar han ma, la tabar mila ana ututnala rop ning mila kapan suri. \s1 Mitumo e Malta uto e Rom \p \v 11 Lamur ana natol a kalang, mila kas ana ning a sip ning i nanan sen a kalang a wuwu ting na lolo. A sip ning, mitimo e Aleksandria pa salanigo ono di ka kot tar a manar ana naur a kasang, a naur a nat a god Sus. \v 12 Mila sot pas ting e Sirakus, pa mila kes pas natola pukakiar. \v 13 Mila han mitingia pa mila sot tumo e Regium. Pa ana pukakiar lamur, a tobar i hanot. Pa ana ning a pukakiar ulak lamur tana, mila sot ting e Puteoli. \v 14 Mila pastetek pas dingla na tastasimila ana tortorot tingia, pa la ben mila sur milar kes pas ta wik napirin la. Lamur, mila han utumo e Rom. \v 15 La ning la tas ana tortorot tingia, la longor a warwara omila, pa la han barat mila tumo na hanua na sisiurai di atongi e Apius, pa tumo ana hanua di atongi Natol a Rumai a Borbor. Ning e Pol i oroi pas la, i atong wakak tetek e God, pa a ututnala ning i arakrakai anuna lalaun. \s1 E Pol i kes to e Rom \p \v 16 Ning mila hanot uto e Rom, di malmaling tar e Pol sur i ot masik ir kes ana ta rumai, pa ta tena harum ir tai alari. \p \v 17 Lamur ana natola pukakiar, e Pol i kabah taum a ningnigola anuna tarai Juda. Pa ning la hanot taum, i atai la mange, “Na tastasikla, bel a alaulau anundala na tarai, pa a toltol anuna tumtubundala tagun nating. Ika la tong akes pas iau, pa la saran tar iau tana tarai Rom saot e Jerusalem. \v 18 Pa ning a tarai Rom la ka longor tar a warwara ning a alar iau ono, la mang sur lar pak sen iau, anasa bel la pastek ta utna ning ar hirua ono. \v 19 A tarai Juda bel la malmaling, pa bel a pastek pas ta ngas ning ar langolango onoi, pa a nunung sur e Sisar ir warkurai iau. Ika bel ta laulau a utna ning ar arup anuka tarai ono. \v 20 A kamkamna ne ning a arsune sur mulo sur ar oroi mulo, pa dalar warwara taum. Di sen akes tar iau anasa a harnanai ana tortorot sur esaning a tarai Israel otleng la harnanai suri.” \p \v 21 Pa la kelesi mange, “Bel ta pas mitimo e Judia i hanot tetek mila hom, pa bel ta tasimila mitimo ning i hanot te i ususrai hom pa i warwara talapor hom anal laulauna ning u tol tari. \v 22 Mila mang sur milar longor anumal warwara, anasa mila ka longor tari mang, di atong laulau a tona lotu ne ting na hananuala.” \p \v 23 La kubus pas ning a pukakiar sur lar warwara taum o e Pol. A kumun a tarai kol la hanot teteki ting na rumai ning i kes ono. Turpasi ana kobot tuk ana rah, i papak tetek la ana matanitu ane God, pa i atai talapor la o e Iesu, tagun a Warkuraila ane Moses pa a buk anuna propetla sur lar tortorot. \v 24 Dingla na tarai tagun la, la tortorot ana sa ning e Pol i atongi, ika dingla bel la tortorot. \v 25 La arlak na arpotor in la. Ning la tur sur lar han, e Pol i atong a ararop na warwara tetek la mange, “A momolna ot ning a Talngan Tabu i atongi ana pahana propet Aisaia, tetek na tumtubumulo tagun nating mange, \v 26 ‘Ur han tetek a taraila ne pa ur atai la mange, \q1 Mulor longori pa mulor longori, ika bel mulor longor lalani, \q2 mulor oroi pa mulor oroi, ika bel mulor oroi lalani. \q1 \v 27 Anasa a taraila ne a balanla i rakrakai \q2 a talnganla i kutkut, \q2 pa a matanla i kut. \q1 Sakana lar oroi lalani ana matanla, \q2 pa lar longor lalani ana talnganla, \q2 pa lar tastasman ana nuknukinla, \q1 pa lar ulak tetek iau, ar alaun la.’ \rq Ais 6:9-10\rq* \p \v 28-29 “Onone mulor tasmani mang di ka han ana warwara talapor ana arlaun ane God tetek a tarai ning bel a tarai Juda. I wakak, la, lar kibasi.’ \f + \fr 28:28-29 \ft Dingla na tena tastasmai ana Buk Tabu la nuki mang ning a warwara otleng i kes te na ves ne, mange: \fqa Lamur ana nuna warwara, a tarai Juda la han, pa la arlak rakrakai na arpotor in la.\f* \p \v 30 Pa e Pol i kes pas naur a kidol a rau ana rumai ning i ot i loulou i, pa i gasgas pas a taraila rop ning la hanan teteki. \v 31 I warawai ana matanitu ane God, pa i asaer a tarai ona Leklek e Iesu Karisito, pa bel i matmataut, pa bel tik otleng i sairasi.