\id JHN - Rangi
\ide UTF-8
\h Yooháani
\toc2 Yooháani
\toc1 Masáare Maaja ja ˆvyeene yaandɨkwa nɨ Yooháani
\rem consultant - Tom Matthews
\mt1 Masáare Maaja ya Yéesu Kirisitʉ
\mt2 ja ˆvyeene yaandɨkwa nɨ
\mt1 Yooháani
\imt Mʉlongooryo
\ip Kɨtáabu ɨkɨ chaandɨkwa nɨ Yooháani ʉmwɨ wa vapooji ikimi na vavɨrɨ va Yéesu. Yooháani aandɨka kɨtáabu ɨkɨ, Kɨtáabu cha Wiivariyuli na barʉ́wa itatʉ, 1 Yooháani, 2 Yooháani, na 3 Yooháani. ˆVyeene vyoónekanaa, Yooháani aandɨka kɨtáabu ɨkɨ mwaaka 90 keende Kirisitʉ ˆavyaalwa. Kɨtáabwii ɨkɨ, Yooháani alʉʉswa ja mʉpooji ˆajáa eendwa nɨ Yéesu (\xt 13:23; 19:26; 21:20\xt*).
\ip Kɨɨntʉ kɨkʉʉlʉ ˆchabweeyya Yooháani aandɨke kɨtáabu ɨkɨ, nɨ kʉlʉʉsa masáare makʉʉlʉ ˆyarɨ foo Yéesu ˆatʉmama na ukiindya ˆavaheera. Aya yoonekya kɨmʉvɨrɨ, Yéesu nɨ mʉʉntʉ kɨkomi ajáa, na kei yeeye nɨ Mʉlʉʉngʉ kɨkomi.
\ip Kɨtáabwii ɨkɨ, Yooháani aanda ko lumirirya, Yéesu noo Isáare ra Mʉlʉʉngʉ (\xt 1:1\xt*) na nɨ muumbi wa viintʉ vyoosi hamwɨ na Mʉlʉʉngʉ (\xt 1:3\xt*). Kei asea, yeeye nɨ Muríisi Mʉʉja ˆatoola nkaasʉ yaachwe sa muundi jaachwe (\xt 10:14-15\xt*). Na yeeye Yéesu noo Masía valáali na mʉtwe ˆvalaaláa na mʉtwe (\xt 6:14; 7:40-41\xt*).
\ip Súurii ya 13-17, Yéesu alʉʉsa kweenda kwaachwe kwa vapooji vaachwe, na kwa vaantʉ voosi ˆvamuruma mpɨɨndɨ joosi, na avawyɨɨra masáare yo vafafya mɨtɨma. Yooháani amarikirirya kɨtáabu ɨkɨ, ko vaa isimwi ra Yéesu kʉheewa irya ro ningʼiniwa mʉsaláabii fʉʉrʉ akwye, kʉfʉfʉka kwa Yéesu, na ˆvyeene Yéesu avafʉmɨra vapooji vaachwe.
\iot ˆVyeene Kɨtáabu ɨkɨ Chagavwa
\io1 Yéesu nɨ Mʉlʉʉngʉ \ior 1:1-14\ior*
\io1 Mʉrɨmo wa Yéesu de atamanye na Galiláaya \ior 1:15–4:54\ior*
\io1 Mʉrɨmo wa Yéesu ʉko Galiláaya na ʉkɨɨkani ˆalʉmana nowo ʉko Yerusaléemu \ior 5:1–10:42\ior*
\io1 Kʉfʉfʉlwa kwa Lasáaro \ior 11:1-57\ior*
\io1 Kukimikiririwa kwa Mʉrɨmo wa Yéesu \ior 12:1–13:38\ior*
\io1 Ukiindya wo kiimikirirya wa Yéesu \ior 14:1–17:26\ior*
\io1 Kukwya na kʉfʉfʉka kwa Yéesu \ior 18:1–20:10\ior*
\io1 Kʉvafʉmɨra vaantʉ Yéesu ˆakafʉfʉke \ior 20:11–21:25\ior*
\c 1
\s1 Isáare Aava Mʉʉntʉ
\p
\v 1 Aho ncholo, kʉjáa kwatɨɨte Isáare. Ne Isáare nɨ na Mʉlʉʉngʉ ajáa, na yeeye Isáare nɨ Mʉlʉʉngʉ. 
\v 2 Keende ncholo, Isáare nɨ hamwɨ ajáa na Mʉlʉʉngʉ. 
\v 3 Viintʉ vyoosi vijáa vyʉʉmbwa kwa njɨra ya ʉwo Isáare. Kusiina kɨɨntʉ chochoosi ˆchʉʉmbwa baa tweera kwa Isáare tʉkʉ. 
\v 4 Kʉrɨ yeeye ʉwo Isáare, noo kʉrɨ ufumo wa nkaasʉ yoosi, na ɨyo nkaasʉ noo yaava kɨweerʉ cha vaantʉ. 
\v 5 Ɨkyo kɨweerʉ, chiiyéreryaa kilwiiryii, na kilwiirya sɨ chadáhaa kusiinda tʉkʉ.
\p
\v 6 Mʉʉntʉ ʉmwɨ ajáa ʉʉja. Ʉwo mʉʉntʉ ajáa atʉmwa nɨ Mʉlʉʉngʉ. Irina raachwe noo Yooháani aséwaa. 
\v 7 Yooháani ajáa ʉʉja jo koonekya ɨkyo kɨweerʉ, na ko tweera koonekya kwaachwe, vaantʉ voosi vadahe ruma. 
\v 8 Yooháani sɨ ajáa ɨkyo kɨweerʉ tʉkʉ, maa kaa, yeeye ʉʉja jo voonekya vaantʉ ˆvyeene ɨkyo kɨweerʉ kɨrɨ. 
\v 9 Ɨkyo kɨweerʉ cha kɨkomi, ˆkɨmʉ́rɨkɨraa kɨra mʉʉntʉ, chavijáa chookʉʉja na kʉrɨ weerʉ.
\p
\v 10 Ʉhʉ Isáare ajáa amwaarɨ kʉrɨ ɨhɨ weerʉ. Na baa neembe weerʉ yʉʉmbwa nɨ Mʉlʉʉngʉ ko tweera yeeye, weerʉ sɨ yamʉtaanga tʉkʉ. 
\v 11 Yeeye ʉʉja kwa vaantʉ vaachwe, novo sɨ vamʉhokera tʉkʉ. 
\v 12 Maa kaa, vara voosi ˆvamʉhokera na ˆvamwiilaangya, avabweeyya vave vaana va Mʉlʉʉngʉ. 
\v 13 Ava sɨ vaana va Mʉlʉʉngʉ ˆvavyaalwa kwa ufumo wa wʉʉntʉ tʉkʉ, au sɨ ko kiiseeserera kwa mʉʉntʉ mʉlʉme na mʉʉntʉ muki tʉkʉ, au kwa kʉsaaka kwa mʉʉntʉ tʉkʉ, maa kaa, kwa uvyaalo ˆufúmaa kwa Mʉlʉʉngʉ. 
\v 14 Haaha ʉwo Isáare aava mʉʉntʉ, na iikala na suusu. Na suusu toona nkongojima yaachwe, nkongojima ya Mwaana wa mpeke ˆafuma kwa Taáta, amema nduwo na kɨmáárɨ.
\p
\v 15 Yooháani oonekya kɨmáárɨ cha masáare ya ʉwo. Alʉʉsa kwa sawúti nkʉʉlʉ yoosea, “Ʉhʉ noo ʉra ˆnavawyɨɨra nkavasea, ‘Amwaarɨ yookʉʉja nyuma yaanɨ, yeeye nɨ mʉkʉʉlʉ kʉʉndookya, yeeye ajáa amwaarɨ nɨɨnɨ sɨ nɨnavyaalwa.’” 
\v 16 Na sa kukiimana kwaachwe, suusu voosi tahokera nduwo ˆjiri foo mʉnʉmʉʉnʉ. 
\v 17 Mʉlʉʉngʉ atoola \w Miiro\w* kwa mʉkono wa \w Mʉ́sa\w*, maa kaa, nduwo na kɨmáárɨ vyʉʉja ko tweera \w Yéesu\w* \w Kirisitʉ\w*. 
\v 18 Kusiina mʉʉntʉ yoyoosi ˆamoona Mʉlʉʉngʉ mpɨɨndɨ yoyoosi tʉkʉ. Maa kaa, Mwaana waachwe wa mpeke, yeeye nɨ Mʉlʉʉngʉ, na yeeye nɨ hamwɨ arɨ na Taáta, yeeye noo atʉkʉnʉkʉrɨra Mʉlʉʉngʉ.
\s1 Koonekya Kɨkomi kwa Yooháani Mʉbatisáaji
\r (Matáayo 3:1-12; Maáriki 1:1-8; Lʉ́ka 3:1-18)
\p
\v 19 Sikʉ ɨmwɨ, vakʉ́ʉ́lʉ va \w Vayahúudi\w* vajáa vatʉma \w veeneɨsɨ\w* va Ijʉva na \w Valáawi|lemma="Valáawi"\w* fuma Yerusaléemu, vadome na kwa Yooháani vamuurye oonekye yeeye nɨ ani. Na ʉkʉ noo kwiiyoonekya kwaachwe. 
\v 20 Yooháani alʉʉsa baa siita tʉkʉ, yoosea, “Nɨɨnɨ sɨ ndɨrɨ \w Masía\w* tʉkʉ.” 
\v 21 Vakamuurya voosea, “Ha weewe ʉrɨ ani? Eri, weewe ʉrɨ \w Elía\w* \w mʉláali na mʉtwe|lemma="Valáali na mʉtwe"\w* wʉʉ?”\x + \xo 1:21 \xo*\xt Laanga Nkʉmbʉkɨra ya Miiro 18:15-22.\xt*\x* Yooháani akavasea, “Tʉkʉ, nɨɨnɨ sɨ ndɨrɨ Elía tʉkʉ.” Vakamuurya kei, “Weewe noo ʉra mʉláali na mʉtwe wʉʉ?” Yooháani akavasea, “Tʉkʉ.” 
\v 22 Aho, maa vakamʉsea, “Haaha tʉwyɨɨre weewe ʉrɨ ani, sa tʉvatwaarɨre mʉlomo vara ˆvatutúmire. Ha weewe nɨ joolɨ wiiséaa?” 
\v 23 Maa Yooháani akavasea, “Nɨɨnɨ noo ʉra ˆalʉʉswa nɨ Isáaya mʉláali na mʉtwe yoosea, ‘Nɨɨnɨ nɨ sawúti ya mʉʉntʉ ˆyookaanɨrɨra vikʉlʉkʉʉlʉ ɨsɨ ya ibaláángwii, “Wololi njɨra ya \nd Ijʉva\nd*.”’”\x + \xo 1:23 \xo*\xt Laanga Isáaya 40:3.\xt*\x* 
\v 24 Na avo vaantʉ vajáa vatúmirwe fuma kwa \w Mafarisáayo\w*. 
\v 25 Aho, vakamuurya, “Koonɨ weewe sɨ ʉrɨ Masía, au Elía au ʉra mʉláali na mʉtwe, haaha sa che \w woobatisa|lemma="Batisa"\w*?” \fig Mʉʉntʉ yookaanɨrɨra ɨsɨ ya ibaláángwii|alt="A person calling in the desert" src="CN01651B.tif" size="col" copy="© 1996 David C. Cook" ref="1:23"\fig*
\p
\v 26 Yooháani akavasea, “Nɨɨnɨ noobatisa na maaji, maa kaa, katɨ na katɨ yaanyu amwaarɨ sɨ mʉmʉmányire. 
\v 27 Ʉwo noo ʉra ˆyookʉʉja nyuma yaanɨ. Ʉwo nɨɨnɨ sɨ nɨɨma neeja kʉtʉmama mʉrɨmo wa mʉtʉ́mwa wo reherya nkova ja mirunkumo yaachwe tʉkʉ.” 
\v 28 Masáare aya yoosi yafʉmɨra ʉko múujii wa Besanía, fɨrɨro ya lʉʉjɨ lwa Yorodáani, kʉʉntʉ Yooháani ˆabatisáa.
\s1 Yéesu noo Mpóryo ya Mwaana wa Muundi ya Mʉlʉʉngʉ
\p
\v 29 Lomʉtóondo yaachwe, Yooháani akamoona Yéesu yookʉʉja na kwaachwe. Aho, akavasea vaantʉ, “Ʉhʉ noo \w mpóryo\w* ya Mwaana wa Muundi wa Mʉlʉʉngʉ. Yeeye noo ˆyooseyya ʉvɨ wa weerʉ!\x + \xo 1:29 \xo*\xt Laanga Ufumo 12:21-28.\xt*\x* 
\v 30 Ʉhʉ noo ʉra ˆnavawyɨɨra masáare yaachwe ˆnkavasee, ‘Amwaarɨ ˆyookʉʉja nyuma yaanɨ, yeeye nɨ mʉkʉʉlʉ kʉʉndookya, yeeye ajáa amwaarɨ nɨɨnɨ sɨ nɨnavyaalwa.’ 
\v 31 Nɨɨnɨ mweeneevyo sɨ nɨjáa namʉmányire tʉkʉ, maa kaa, nʉʉja noobatisa vaantʉ na maaji sa vaantʉ va \w Isiraéeli|lemma="Viisiraéeli"\w* vamʉtaange.”
\p
\v 32 Aho, maa Yooháani akoonekya masáare ya ɨkɨ kɨkomi yoosea, “Namoona \w Mʉtɨma Mʉʉja\w* yookiima fuma kurumwii ja nkúnde, akiikala mweeri yaachwe. 
\v 33 Nɨɨnɨ sɨ namʉtaanga tʉkʉ. Maa kaa, Mʉlʉʉngʉ yeeye ˆaantʉma mbatise na maaji, yeeye aansea, ‘Mʉʉntʉ ʉra ˆʉrɨ koona Mʉtɨma Mʉʉja yookiima fuma kurumwii noo kiikala mweeri yaachwe, ʉwo noo ˆɨɨndoobatisa kwa Mʉtɨma Mʉʉja.’ 
\v 34 Nɨɨnɨ mweeneevyo noona isáare ɨrɨ, na nɨ lʉʉsa niise kɨkomi, ʉhʉ noo \w Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ\w*.”
\s1 Vapooji va Ncholo va Yéesu
\p
\v 35 Lomʉtóondo yaachwe, Yooháani Mʉbatisáaji ajáa amwaarɨ aho haantʉ, hamwɨ na vavɨrɨ va vapooji vaachwe kei. 
\v 36 ˆAkamoone Yéesu yoolooka na aho, maa akasea, “Laangi, mpóryo ya Mwaana wa Muundi ya Mʉlʉʉngʉ!” 
\v 37 Vara vapooji vavɨrɨ ˆvakateere Yooháani Mʉbatisáaji yoosea jeyyo, vakamutuuba Yéesu. 
\v 38 Yéesu akiilorera, ˆakavoone voomutuuba, maa akavuurya, “Nɨ che moosaakɨra?” Maa vakamʉsea, “Ráabi,” noo kʉsea, Mukiindya, “Nɨ hai ˆwiíkalaa?” 
\v 39 Yéesu akavasea, “Yeendi, na nyuunyu kʉhoona mʉrɨ.” Jeyyo, avo vapooji vakamutuuba Yéesu, vakoona haantʉ ˆiikaláa. Sikʉ ɨra vakava ne. Jijáa nɨ mpɨɨndɨ ja kyʉʉlwa.
\p
\v 40 Anderéa mwaanaavo na \w Simóoni Peéteri\w*, nɨ ʉmwɨ wa vara vavɨrɨ ˆvajáa vateera vira Yooháani ˆajáa alúusire, ne akamutuuba Yéesu. 
\v 41 Kɨɨntʉ cha ncholo ˆatʉmama Anderéa, nɨ kʉmʉloonda Simóoni mwaanaavo, akamʉsea, “Tamwɨɨ́ne Masía,” noo kʉsea Kirisitʉ. 
\v 42 Aho, Anderéa akamʉtwaala Simóoni na kwa Yéesu. Yéesu akamʉlaanga Simóoni, maa akamʉsea, “Weewe Simóoni mwaana wa Yooháani, maa kaa, kwaandɨra haaha nɨ Kéefa\f + \fr 1:42 \fr*\fk Kéefa: \fk*\ft Nɨ irina rɨɨngɨ ra Kɨeburanía ra Simóoni Peéteri. Laanga \ft*\bdit Peéteri\bdit* Ʉtamanulii wa Masáare na Kɨlaangi. \f* ʉkaánɨrɨrwaa.” Irina ɨrɨ na Kɨgiríki nɨ Peéteri.
\s1 Yéesu Yoovaanɨrɨra Vala Filíipi na Nasaniéeli
\p
\v 43 Lomʉtóondo yaachwe, Yéesu akalamʉla kʉdoma na ɨsɨ ya \w Galiláaya\w*. Akamʉshaana Filíipi, maa akamʉsea, “Ntuuba.” 
\v 44 Filíipi nɨ mʉʉntʉ fuma múuji wa Besaída ajáa, múuji haantʉ Anderéa na Peéteri ˆvafuma. 
\v 45 Filíipi ne akamʉshaana Nasaniéeli, na akamʉsea, “Tamwɨɨ́ne ʉra Mʉ́sa ˆaandɨka masáare yaachwe Kɨtáabwii cha Miiro, na ʉwo baa valáali na mʉtwe ˆvaandɨka masáare yaachwe noo kʉsea, Yéesu wa Nasaréeti, mwaana wa Yooséefu.” 
\v 46 Aho, maa Nasaniéeli akamuurya, “Eri, kwatɨɨte kɨɨntʉ kiija ˆkɨrɨ fuma iturii ra Nasaréeti wʉʉ?” Filíipi akamʉsea, “Yeenda jɨ woone.”
\p
\v 47 Kamʉsaambo, Yéesu ˆakamoone Nasaniéeli yookʉʉja, maa akalʉʉsa sáare ja Nasaniéeli yoosea, “Laangi, ʉhʉ nɨ Mwiisiraéeli wa kɨkomi, asiina ʉvaangʉ isii yaachwe tʉkʉ.” 
\v 48 Nasaniéeli akamuurya Yéesu, “Joolɨ wʉʉntáangire?” Yéesu akamʉsea, “Baa Filíipi viintʉ ˆaarɨ akaarɨ kwaanɨrɨra, nɨɨnɨ naarɨ nakwɨɨ́ne wiikyɨ́ɨre nchinii ya mʉsaambu.” 
\v 49 Nasaniéeli akamʉsea, “Mukiindya, weewe nɨ Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ! Weewe nɨ Mʉtemi wa Isiraéeli!”
\p
\v 50 Yéesu akamʉsea, “Weewe warúmire sa viintʉ ˆnakʉséire, nakwɨɨ́ne viintʉ ˆwaarɨ ʉkaarɨ wiikyɨ́ɨre nchinii ya mʉsaambu. Koona ʉrɨ masáare makʉʉlʉ kʉlookya ayo.” 
\v 51 Yéesu akasea, “Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, koona mʉrɨ kurumu koochʉngʉlʉka, na mirimʉ ya Mʉlʉʉngʉ yookaambʉka no kiima mweeri ya \w Mwaana wa Mʉʉntʉ\w*.”
\c 2
\s1 Ngovi ya Ilóola Múujii wa Káana
\p
\v 1 Sikʉ ya katatʉ, kʉjáa kwatɨɨte ngovi ya ilóola múujii wa Káana ˆʉrɨ ɨsɨ ya \w Galiláaya\w*. Aho ngovii, íyo waala \w Yéesu\w* ajáa amwaarɨ. 
\v 2 Yéesu na vapooji vaachwe novo vajáa valáarikirwe aho ngovii. 
\v 3 \w Diváai\w* ˆɨkasire, íyo waavo akamʉsea Yéesu, “Vasɨ́rɨɨrwe nɨ diváai.” 
\v 4 Yéesu akamʉsea íyo waavo, “Íyo, sa che wookuungwyɨɨra ayo? Mpɨɨndɨ yaanɨ yo tʉmama sɨ ɨnafika tʉkʉ.” 
\v 5 Aho, maa íyo waavo akavasea vara vatʉmami va aho ngovii, “Chochoosi ˆarɨ vasea, kɨtʉmami.” 
\v 6 Aho, kʉjáa kwatɨɨte sʉvɨya mʉsasatʉ ja mawye ˆyasongolwa. Ijo sʉvɨya, jɨɨ́ngɨraa ja madúumu yasaano au mʉsasatʉ. Jijáa javíikirwe aho, so vɨkɨra maaji yo seyyirya \w njeo\w*, ja ˆvyeene tʉʉva ja \w Vayahúudi\w* jalʉʉsa.\fig Sʉvɨya mʉsasatʉ ja maaji|alt="six jars of water" src="lb00135c.tif" size="col" copy="Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994" ref="2:6"\fig*
\p
\v 7 Yéesu akavasea vara vatʉmami, “Memyi ijo sʉvɨya maaji.” Avo vatʉmami vakamemya ijo sʉvɨya fʉʉrʉ ʉkeenkii. 
\v 8 Aho, Yéesu akavasea, “Haaha, tahi ayo maaji kiduudi, mʉmʉtwaarɨre mwiimiriri wa ɨhɨ ngovi.” Vatʉmami vakataha, maa vakamʉtwaarɨra. 
\v 9 Mwiimiriri ˆakasaɨre yara maaji, kʉmba yaválandʉkɨre yakava diváai. Ʉwo mwiimiriri sɨ ataanga ɨyo diváai nɨ hai ˆɨjáa ifúmire tʉkʉ. Maa kaa, vara vatʉmami ˆvajáa vatáire, vajáa vatáangire. Aho, ʉra mwiimiriri akamwaanɨrɨra mweenengovi, 
\v 10 maa akamʉsea, “Kɨra mʉʉntʉ alóongoryaa ta ɨra diváai ˆyaboohabooha, na vaantʉ ˆvarɨ kiikuta de akareeta ɨra ɨrɨ ferefere. Maa kaa, weewe wachíhiirye diváai ˆyabooha fʉʉrʉ haaha.”
\p
\v 11 Ɨhɨ noo isháara ya ncholo Yéesu ˆabweeyya ʉko múujii wa Káana ˆʉrɨ ɨsɨ ya Galiláaya. Jeyyo, Yéesu akoonekya nkongojima yaachwe, na vapooji vaachwe vakamuruma.
\s1 Yéesu Kaayii Njija ya Ijʉva
\r (Matáayo 21:12-13; Maáriki 11:15-17; Lʉ́ka 19:45-46)
\p
\v 12 Ayo ˆyakalooke, Yéesu, íyo waavo, vandʉʉ vaachwe na vapooji vaachwe vakagirita na múujii wa Kaperenáumu. Ʉko vakiikala sikʉ ɨnke.
\p
\v 13 \w Ngovi ya Paásika\w* ya Vayahúudi ɨjáa yaséngerɨɨre, Yéesu akaambʉka na múujii wa Yerusaléemu. 
\v 14 Ʉko, akɨɨngɨra waámii ya \w Kaaya Njija ya Ijʉva\w*, akavashaana vaantʉ voovaa iyoombe ngʼoombe, muundi na njɨva. Na vɨɨngɨ vajáa viíkyɨɨre méesii, vookaasakanʼya mpía. 
\v 15 Yéesu akalʉka mʉréesa wa ludihi, akavakibirya voosi fuma waámii ya Kaaya Njija, hamwɨ na muundi na ngʼoombe jaavo. Akakʉndʉla méesa ja vara ˆvaasakanʼyáa mpía na akamyaaha mpía jaavo. 
\v 16 Aho, Yéesu akavasea vara ˆvaváa iyoombe njɨva, “Seyyi njɨva jaanyu aha! Kɨɨbweeyyi nyuumba ya Taáta waanɨ ja haantʉ ho vaɨra iyoombe viintʉ tʉkʉ.” 
\v 17 Vapooji vaachwe vakakʉmbʉkɨra Masáare ˆYarɨ Mpeho ja ˆvyeene yalʉʉsa, “Kweenda kwaanɨ nyuumba yaako, kʉʉnjʉlaa kʉrɨ.”\x + \xo 2:17 \xo*\xt Laanga Sabúuri 69:9.\xt*\x*
\p
\v 18 Vamwɨ va Vayahúudi vakamuurya, “Nɨ isháara che ʉrɨ tʉlaɨra sa woonekye kɨkomi ʉtɨɨte wiimiriri wo tʉmama aya?” 
\v 19 Yéesu akavasea, “Vai ɨhɨ Kaaya Njija, na nɨɨnɨ kɨɨjeenga ndɨrɨ kwa sikʉ itatʉ.” 
\v 20 Aho, Vayahúudi vakamʉsea, “Ɨhɨ Kaaya Njija yajeengwa kwa myaaka makumi yanɨ na mʉsasatʉ (46). Atɨ, weewe kɨɨjeenga ʉrɨ kwa sikʉ itatʉ?” 
\v 21 Maa kaa, kaaya Yéesu ˆalʉʉsáa nɨ mʉvɨrɨ waachwe. 
\v 22 ˆAkafʉfʉke, vapooji vaachwe vakakʉmbʉkɨra yara ˆajáa alʉʉsa. Aho, vakaruma Masáare ˆYarɨ Mpeho na yara masáare ˆajáa alʉʉsa Yéesu.
\s1 Yéesu Amányire ˆYarɨ Mitimii ya Vaantʉ
\p
\v 23 Mpɨɨndɨ Yéesu ˆajáa Yerusaléemu ngovii ya Paásika, vaantʉ ˆvarɨ foo ˆvakoone isháara na myuujíisa ˆabweeyyáa, maa vakamuruma. 
\v 24 Maa kaa, Yéesu sɨ iiviikya kwa vaantʉ tʉkʉ, sa amányire yoosi ˆyarɨ mutimii wa mʉʉntʉ. 
\v 25 Yeeye sɨ ajáa mpaka oonekiwe vira ˆvyeene vaantʉ varɨ tʉkʉ, sa yeeye ajáa amányire yoosi ˆyarɨ mutimii wa mʉʉntʉ.
\c 3
\s1 Yéesu na Nikodéemu
\p
\v 1 Kʉjáa kwatɨɨte mʉʉntʉ ʉmwɨ wa mpuka ya \w Mafarisáayo\w*, irina raachwe Nikodéemu. Yeeye nɨ ʉmwɨ wa vakʉ́ʉ́lʉ va \w Vayahúudi\w* ajáa. 
\v 2 Sikʉ ɨmwɨ nuuchikʉ, Nikodéemu akadoma na kʉrɨ \w Yéesu\w*, maa akamʉsea, “Mukiindya, tamányire weewe watʉmwa nɨ Mʉlʉʉngʉ, sa kusiina mʉʉntʉ ˆarɨ daha tʉmama isháara na myuujíisa ɨhɨ ˆwootʉmama tʉkʉ, koonɨ Mʉlʉʉngʉ sɨ arɨ ne.”
\p
\v 3 Yéesu akamʉsea, “Kɨmaarɨ kaa nookuwyɨɨra, kusiina mʉʉntʉ ˆarɨ koona \w Ʉtemi wa Mʉlʉʉngʉ\w* tʉkʉ koonɨ sɨ avyɨ́ɨrwe lwa kavɨrɨ.”\x + \xo 3:3 \xo*\xt Laanga Yooháani 1:13.\xt*\x* 
\v 4 Nikodéemu akamuurya, “Joolɨ mʉʉntʉ arɨ daha vyaalwa lwa kavɨrɨ na kʉnʉ avɨ́ɨre moosi? Sɨ viri dahɨka tʉkʉ ahɨndʉke na indii ya íyo waavo, sa avyaalwe kei.” 
\v 5 Yéesu akamʉsea, “Kɨmaarɨ kaa nookuwyɨɨra, kusiina mʉʉntʉ ˆarɨ kɨɨngɨra Ʉtemii wa Mʉlʉʉngʉ tʉkʉ, koonɨ sɨ avyɨ́ɨrwe kwa maaji na kwa \w Mʉtɨma Mʉʉja\w*. 
\v 6 Mʉʉntʉ avyáalwaa kɨmʉvɨrɨ kwa taáta na íyo waavo, maa kaa, mʉtɨma mufya wavyáalwaa kwa Mʉtɨma Mʉʉja. 
\v 7 Hwaalala tʉkʉ sa viintʉ ˆnookʉsea, nɨ mpaka uvyaalwe lwa kavɨrɨ. 
\v 8 Mpeho yafwɨ́ɨraa na kʉʉntʉ ˆyoosaaka. Teera ʉrɨ viintʉ ˆyoofwɨɨra, maa kaa, sɨ ʉrɨ taanga kʉʉntʉ ˆyoofuma na kʉʉntʉ ˆyoodoma tʉkʉ. Noo ˆvyeene viri kwa kɨra mʉʉntʉ ˆavyaalwa nɨ Mʉtɨma Mʉʉja.”
\p
\v 9 Aho, Nikodéemu akamuurya Yéesu, “Aya masáare joolɨ yarɨ dahɨka?” 
\v 10 Yéesu akamʉsea, “Weewe ʉrɨ mukiindya ˆʉnyémiwaa maatʉkʉ vii kʉrɨ ɨhɨ ɨsɨ ya \w Isiraéeli|lemma="Viisiraéeli"\w*, joolɨ sɨ ʉmányire masáare aya? 
\v 11 Kɨmaarɨ kaa nookuwyɨɨra, suusu toolʉʉsa yara ˆtʉyamányire na tookoonekya kɨmáárɨ cha yara ˆtoona. Maa kaa, nyuunyu sɨ mooruma kɨra ˆtookoonekya tʉkʉ. 
\v 12 Navawyɨ́ɨrɨɨre viintʉ ˆvitʉ́mamwaa aha weerwii, maa kaa, nyuunyu sɨ mooruma tʉkʉ. Haaha joolɨ mʉrɨ kuunduma koonɨ navawyɨ́ɨrɨɨre viintʉ ˆvitʉ́mamwaa kurumwii? 
\v 13 Kusiina mʉʉntʉ ˆaambʉka na kurumwii tʉkʉ. Nɨ \w Mwaana wa Mʉʉntʉ\w* vii, yeeye akiima fuma kurumwii.
\p
\v 14 Ja ˆvyeene \w Mʉ́sa\w* ajáa iinurirya ɨra njoka ya chʉʉ́ma cha sháaba kʉra ɨsɨ ya ibaláángwii,\x + \xo 3:14 \xo*\xt Laanga Ʉvalo 21:4-9.\xt*\x* viivyo nɨ mpaka Mwaana wa Mʉʉntʉ iinuririwe na mweeri, 
\v 15 sa kɨra mʉʉntʉ ˆarɨ muruma, ave na nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero.\fig Njoka ya chʉʉ́ma ya sháaba yiínuririiwe|alt="Moses raises the snake" src="Moses snake 002-2.tif" size="col" copy="Kenny Woodrow, SIL 2020?" ref="3:14-15"\fig*
\p
\v 16 Sa viintʉ Mʉlʉʉngʉ ˆeenda weerʉ mʉnʉmʉʉnʉ, amʉtoola Mwaana waachwe wa mpeke Yéesu, na kɨra mʉʉntʉ ˆarɨ muruma Yéesu sɨ arɨ malwa tʉkʉ, maa kaa, kʉva arɨ na nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero. 
\v 17 Mʉlʉʉngʉ sɨ amʉtʉma Mwaana waachwe sa jɨ alʉʉse irya kwa weerʉ tʉkʉ, maa kaa, ko tweera yeeye weerʉ ɨlamuririwe. 
\v 18 Yoyoosi ˆamuruma Mwaana sɨ arɨ heewa irya tʉkʉ. Maa kaa, ʉra sɨ ˆamuruma ahʉmʉla heewa irya, sa asiita kumuruma \w Mwaana wa mpeke wa Mʉlʉʉngʉ|lemma="Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ"\w*. 
\v 19 Na ʉhʉ noo ʉlamu, kɨweerʉ chʉʉja kʉrɨ weerʉ, kɨrɨ vyoova jeyyo,\x + \xo 3:19 \xo*\xt Laanga Yooháani 1:4-5.\xt*\x* vaantʉ veenda kilwiirya, kʉlookya kɨweerʉ, sa nteendo jaavo nɨ mbɨ. 
\v 20 Kɨra mʉʉntʉ ˆatʉ́mamaa ʉvɨ, asʉʉla kɨweerʉ. Sɨ asáakaa kʉʉja na kɨweerwii tʉkʉ, sa nteendo jaachwe mbɨ jo taangwa jiri. 
\v 21 Maa kaa, ʉra ˆakwáatyaa kɨmáárɨ, ʉʉja na kɨweerwii, sa masáare yaachwe yataangɨkane ˆyatʉ́mwamwaa kwa ngururu ja Mʉlʉʉngʉ.”
\s1 Masáare ya Yooháani Mʉbatisáaji Kʉrɨ Yéesu
\p
\v 22 Aya ˆyakalooke, Yéesu na vapooji vaachwe vakatamanya fʉʉrʉ ɨsɨ ya \w Yudéea|lemma="Vayahúudi"\w*. Novo vakiikala ʉko kwa mpɨɨndɨ sa \w vabatisáa|lemma="Batisa"\w* vaantʉ. 
\v 23 Yooháani ne abatisáa vaantʉ ʉko iturii ra Ainóoni, ˆrɨrɨ heehi na múuji wa Saléemu, sa ʉko kʉjáa kwatɨɨte maaji ˆyarɨ foo. Vaantʉ vʉʉjáa na kwaachwe, sa avabatise. 
\v 24 Mpɨɨndɨ ijo, Yooháani ajáa akaarɨ sɨ anavɨɨkwa mʉnyololwii tʉkʉ.
\p
\v 25 Sikʉ ɨmwɨ, vapooji va Yooháani vajáa vaanda kiiruta ndihi na Mʉyahúudi ʉmwɨ. Kɨɨntʉ ˆviirʉtɨráa ndihi, nɨ tʉʉva jo kiijirʉla. 
\v 26 Vakatamanya na kwa Yooháani, maa vakamʉsea, “Mukiindya, mʉkʉmbʉkɨra wiise ʉra mʉʉntʉ ˆajáa hamwɨ na weewe fɨrɨro ya lʉʉjɨ lwa Yorodáani, ʉra ˆwatoonekya masáare yaachwe ya kɨkomi. Haaha yoobatisa, na kɨra mʉʉntʉ yoodoma na kwaachwe.”
\p
\v 27 Yooháani akavasea, “Kusiina mʉʉntʉ arɨ ˆturya kɨɨntʉ chochoosi tʉkʉ, koonɨ Mʉlʉʉngʉ sɨ amʉhɨ́ɨre kurumwii. 
\v 28 Nyuunyu veeneevyo daha mʉrɨ koonekya kɨmaarɨ, nɨɨnɨ navawyɨɨra, ‘Nɨɨnɨ sɨ ndɨrɨ \w Masía\w* tʉkʉ, maa kaa, natʉmwa sa nɨmʉlongorere.’ 
\v 29 Mʉʉntʉ muki ˆalóorirwe, nɨ wa mʉlʉme waachwe. Maa kaa, mʉʉntʉ mʉlʉme kɨjeengi ʉra ˆɨɨ́maa ivarwii ra mʉlóoli de ɨndooteera kɨra mʉlóoli ˆyoolʉʉsa, avyeéndaa maatʉkʉ vii ˆarɨ teera sawúti ya mʉlóoli. Sa ɨkɨ, kʉvyeenda kwaanɨ kwakíimɨɨne. 
\v 30 Yoosaakwa yeeye ave mʉkʉʉlʉ kʉlookya, na nɨɨnɨ nɨve muduudiduudi.”
\p
\v 31 Yeeye ˆafuma mweeri, nɨ mweeri arɨ ya vaantʉ voosi. Mʉʉntʉ yoyoosi ˆafuma kʉrɨ weerʉ, nɨ wa weerʉ, na masáare ˆalʉ́ʉsaa nɨ ya weerʉ. Maa kaa, ʉra ˆafuma kurumwii, nɨ mweeri ya vaantʉ voosi arɨ. 
\v 32 Yeeye oónekyaa yara ˆoona na ˆayateera, maa kaa, kusiina mʉʉntʉ ˆyooruma kɨra ˆyookoonekya tʉkʉ. 
\v 33 Ʉra ˆyooruma ayo masáare ˆyoolʉʉsa, koonekya iise kɨweerwii Mʉlʉʉngʉ nɨ kɨkomi. 
\v 34 Yeeye atʉmwa nɨ Mʉlʉʉngʉ. Alʉ́ʉsaa masáare ya Mʉlʉʉngʉ, sa Mʉlʉʉngʉ amʉheera Mʉtɨma Mʉʉja baa yerenʼya tʉkʉ. 
\v 35 Taáta amweenda Mwaana, na avɨɨka viintʉ vyoosi mɨkonwii yaachwe. 
\v 36 Mʉʉntʉ yoyoosi ˆamuruma Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ, atɨɨte nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero. Maa kaa, mʉʉntʉ yoyoosi ʉra ˆamusíitaa Mwaana, ʉwo asiina nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero tʉkʉ, kʉrɨ yeeye nkalari ya Mʉlʉʉngʉ chaala ɨrɨ ne.
\c 4
\s1 Yéesu na Mʉʉntʉ Muki Mʉsamaría
\p
\v 1 Haaha, \w Mafarisáayo\w* vajáa vateera \w Yéesu\w* yooturya no \w batisa|lemma="Batisa"\w* vapooji ˆvarɨ foo kʉlookya va Yooháani. 
\v 2 Maa kaa, kɨmaarɨ Yéesu sɨ abatisáa tʉkʉ, vapooji vaachwe noo vabatisáa. 
\v 3 Yéesu ˆakateere masáare aya, akiinʉka fuma \w Yudéea|lemma="Vayahúudi"\w*, akahɨndʉka na \w Galiláaya\w*.
\p
\v 4 Haaha, ɨkava nɨ mpaka atweere na ɨsɨ ya \w Samaría\w*. 
\v 5 Ʉko, akafika múuji ʉmwɨ wa Samaría ˆʉséwaa Sikáari. Ʉwo múuji nɨ heehi ʉjáa na iwʉnda Yaakúupu ˆajáa amʉheera Yooséefu mwaana waachwe.\x + \xo 4:5 \xo*\xt Laanga Ncholo 48:21-22.\xt*\x* 
\v 6 Aho, kʉjáa kwatɨɨte isima Yaakúupu ˆajáa asiimba. Yéesu akiikala mbarɨmbarɨ ya rɨra isima, sa ajáa akátɨɨre sa lʉyeendo lʉlɨɨhɨ. Mpɨɨndɨ ijo, nɨ mpɨɨndɨ ja mpoloonge jijáa. 
\v 7 Aho, akʉʉja mʉʉntʉ muki ʉmwɨ Mʉsamaría noo taha maaji. Yéesu akamʉsea, “Nooloomba maaji yo nywa.” 
\v 8 Mpɨɨndɨ ijo, vapooji vaachwe vajáa vatámiinye na múujii no wʉla chóorya.
\p
\v 9 Ʉra mʉʉntʉ muki Mʉsamaría akamʉsea Yéesu, “Weewe ʉrɨ Mʉyahúudi na nɨɨnɨ ndɨrɨ Mʉsamaría. Haaha joolɨ ʉrɨ kʉʉnoomba nɨɨnɨ maaji yo nywa?” Ʉwo mʉʉntʉ muki alʉʉsa jeyyo, sa \w Vayahúudi\w* na Vasamaría sɨ vasaangɨrɨráa tʉkʉ. 
\v 10 Yéesu akamʉsea, “Ngaarɨ wootaanga kɨlʉngʉlʉngʉ cha Mʉlʉʉngʉ, na nɨ ani ˆyookʉloomba maaji yo nywa, ngaarɨ wʉʉnóombire, naanɨ ngaarɨ nakʉhɨ́ɨre maaji ya nkaasʉ.”
\p
\v 11 Ʉra mʉʉntʉ muki akamʉsea Yéesu, “Aaɨ, weewe usiina kɨɨntʉ cho tahɨrɨra maaji tʉkʉ na ɨrɨ isima nɨ ilɨ́ɨ́hɨ. Ayo maaji ya nkaasʉ hai ʉrɨ yaturirya? 
\v 12 Eri, weewe ʉrɨ mʉkʉʉlʉ kʉlookya baaba wiitʉ Yaakúupu wʉʉ? Yeeye atʉheera isima ɨrɨ. Isima ɨrɨ noo ˆanywijáa maaji yaachwe, yeeye, vaana vaachwe na nchúwo jaachwe.”
\p
\v 13 Yéesu akamʉsea, “Kɨra mʉʉntʉ ˆanywíjaa maaji ya isima ɨrɨ, oónaa nyóota kei. 
\v 14 Maa kaa, yoyoosi ˆarɨ kʉnywa maaji ˆndɨrɨ mʉheera nɨɨnɨ, sɨ arɨ koona nyóota kei vii kaa tʉkʉ. Maaji ˆndɨrɨ mʉheera, kʉrɨ yeeye kʉva yarɨ nchóonko sɨ ˆyʉʉ́maa ya maaji ya nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero.”\x + \xo 4:14 \xo*\xt Laanga Isáaya 58:11.\xt*\x*
\p
\v 15 Ʉra mʉʉntʉ muki akamʉsea Yéesu, “Aaɨ taáta, kalaama mpeera ayo maaji ndɨɨre koona nyóota kei, na ndeke kʉʉja noo taha maaji aha isimii!” 
\v 16 Yéesu akamʉsea, “Tamanya ʉkamwaanɨrɨre mʉlʉme waako wʉʉje ne na aha.” 
\v 17 Ʉra mʉʉntʉ muki akamʉsea, “Nsiina mʉlʉme tʉkʉ.” Yéesu akamʉsea, “Ulúusire kɨmáárɨ, usiina mʉlʉme tʉkʉ! 
\v 18 Sa waava na valʉme vasaano na ʉhʉ ˆʉrɨ ne haaha, sɨ mʉlʉme waako tʉkʉ. Ulúusire kɨmáárɨ.” 
\v 19 Ʉra mʉʉntʉ muki akamʉsea, “Aaɨ, nookoona weewe ʉrɨ \w mʉláali na mʉtwe|lemma="Valáali na mʉtwe"\w*! 
\v 20 Vala baaba wiitʉ vamwiinamɨráa Mʉlʉʉngʉ ncholwii ya ʉlʉ lʉʉlʉ. Maa kaa, nyuunyu Vayahúudi mʉndoosea, nɨ ʉko Yerusaléemu vii noo haantʉ ho mwiinamɨra Mʉlʉʉngʉ.”\x + \xo 4:20 \xo*\xt Laanga Nkʉmbʉkɨra ya Miiro 11:29; 2 Masáare ya Mpɨɨndɨ 6:6.\xt*\x*
\p
\v 21 Aho, Yéesu akamʉsea ʉra mʉʉntʉ muki, “Maáma, nduma nɨɨnɨ. Mpɨɨndɨ kʉʉja jiri, sɨ mʉkamwiinamɨraa Mʉlʉʉngʉ Taáta mweeri ya ʉlʉ lʉʉlʉ tʉkʉ, baa kʉra Yerusaléemu tʉkʉ. 
\v 22 Nyuunyu Vasamaría mwamwiínamɨraa ʉra sɨ ˆmwamʉmányire. Suusu Vayahúudi tamwiínamɨraa Mʉlʉʉngʉ ˆtamʉmányire, sa ʉlamuriri nɨ kwa Vayahúudi woofuma.\x + \xo 4:22 \xo*\xt Laanga Ncholo 12:3.\xt*\x* 
\v 23 Maa kaa, mpɨɨndɨ kʉʉja jiise, na kɨkomi jafíkire. Vaantʉ ˆvasáakaa mwiinamɨra Mʉlʉʉngʉ Taáta kɨmaarɨ, mwiinamɨra varɨ Taáta kwa kɨmáárɨ na kwa mʉtɨma. Vaantʉ ˆvamwiínamɨraa jeyyo noo Taáta yoosaaka. 
\v 24 Mʉlʉʉngʉ nɨ \w Mʉtɨma|lemma="Mʉtɨma Mʉʉja"\w*, na voosi ˆvamwiínamɨraa, nɨ mpaka vamwiinamɨre kwa mʉtɨma na kɨkomi.”
\p
\v 25 Ʉra mʉʉntʉ muki akamʉsea Yéesu, “Namányire kʉʉja iise \w Masía\w* ˆaséwaa \w Kirisitʉ\w*. Na ˆarɨ kʉʉja, tʉvariyʉrɨra arɨ masáare yoosi.” 
\v 26 Yéesu akamʉsea ʉra mʉʉntʉ muki, “Nɨɨnɨ noolʉʉsɨka na weewe, noo yeeye.”
\p
\v 27 Aho, vapooji vaachwe vakahɨndʉka. Vakahwaalala maatʉkʉ kʉshaana Yéesu yoolʉʉsɨka na mʉʉntʉ muki. Maa kaa, kusiina mʉʉntʉ ˆuurya, “Che woosaaka kwaachwe?” tʉkʉ, au “Sa che woolʉʉsɨka ne?” tʉkʉ.
\p
\v 28 Ʉra mʉʉntʉ muki akareka sʉvɨya yaachwe hara isimii, akahɨndʉka na múujii. Ʉko akavasea vaantʉ, 
\v 29 “Hendi mʉkamoone mʉʉntʉ ˆaangwyɨ́ɨrɨɨre masáare yoosi ˆnawaayya tʉmama! Eri, ifaanaa ɨkava ʉhʉ noo Masía wʉʉ?” 
\v 30 Vaantʉ vakafuma múujii mayɨɨmbɨ na mayɨɨmbɨ, vakava voodoma na kʉʉntʉ Yéesu ˆajáa.
\p
\v 31 De vaantʉ vafike, vapooji vaachwe vajáa vamʉloomba voosea, “Mukiindya, hoonɨ irya chóorya.” 
\v 32 Maa kaa, yeeye akavasea, “Nɨɨnɨ natɨɨte chóorya ˆcheene nyuunyu sɨ mʉkɨmányire.” 
\v 33 Aho, vapooji vaachwe vakaanda kiiyurya, “Eri, kwatɨɨte mʉʉntʉ ˆamʉréetire chóorya viintʉ ˆtwaarɨ tusiina wʉʉ?”
\p
\v 34 Yéesu akavasea, “Chóorya chaanɨ nɨ kʉtʉmama kɨra Mʉlʉʉngʉ ˆeenda, yeeye aantʉma nkiimikirirye mʉrɨmo waachwe. 
\v 35 Eri, nyuunyu sɨ moosea, ‘Ɨkaarɨ myeeri ɨne vii, kuchwa tʉrɨ!’ Maa kaa, nɨɨnɨ nɨ kʉvawyɨɨra niise, laangi ˆvyeene mawʉnda yarɨ. Viintʉ vyo chwa vyahʉ́mwɨɨre, nɨ vyo chwa vii! 
\v 36 Muchwi ahʉ́mwɨɨre hokera mʉsáala waachwe, na nɨ saankanʼya iise viryo, sa nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero. Aho, ʉra ˆahaanda na ʉra ˆaachwa vyeenda varɨ. 
\v 37 Jeyyo ɨra mpɨ́rɨ ˆyasea, ‘Ʉmwɨ aháandaa na wɨɨngɨ achwíjaa,’ nɨ ya kɨkomi. 
\v 38 Navatʉma mʉkachwe viintʉ sɨ ˆmwafʉmɨra irʉtɨra. Vaantʉ vɨɨngɨ vatʉmama mʉrɨmo woosi muruto, maa kaa, nyuunyu mooturya kʉnáálo ya uturikiri waavo.”
\s1 Vasamaría ˆVarɨ Foo Voomuruma Yéesu
\p
\v 39 Vasamaría ˆvarɨ foo va ʉwo múuji wa Sikáari, vakamuruma Yéesu, sa vajáa vateera ˆvyeene ʉra mʉʉntʉ muki ajáa oonekya kɨkomi yoosea, “Mʉʉntʉ ʉhʉ aangwyɨ́ɨrɨɨre yoosi ˆmeene nawaayya tʉmama.” 
\v 40 Aho, vara Vasamaría ˆvakafike kʉrɨ Yéesu, vakamʉkalaamya achaale aho meevo, ne akiikala novo kwa sikʉ ivɨrɨ. 
\v 41 Vasamaría ˆvarɨ foo vakamuruma sa yara ˆmeene alʉʉsáa. 
\v 42 Vara vaantʉ vakamʉsea ʉra mʉʉntʉ muki, “Tamurúmire mʉʉntʉ ʉhʉ, sɨ sa masáare yaako vii ˆʉtʉwyɨ́ɨrɨɨre tʉkʉ, suusu veeneevyo tatéɨɨre ˆcheene yoolʉʉsa. Kei tatáangire kɨkomi mʉʉntʉ ʉhʉ nɨ Mʉlamuriri wa weerʉ.”
\s1 Yéesu Yoomʉhorya Mwaana wa Mʉkʉ́ʉ́lʉ
\r (Matáayo 8:5-13; Lʉ́ka 7:1-10)
\p
\v 43 Sikʉ ivɨrɨ ˆjikalooke, Yéesu akiinʉka fuma Sikáari akatamanya na ɨsɨ ya Galiláaya. 
\v 44 Na Yéesu ajáa avaséire vapooji vaachwe, “Mʉláali na mʉtwe wa Ijʉva sɨ anyémiwaa nɨ vaantʉ va ɨsɨ ya yaachwe tʉkʉ.” 
\v 45 ˆAkafike Galiláaya, vaantʉ va Galiláaya vakamʉteengya vyabooha. Vamʉteengya sa mpɨɨndɨ ˆvajáa ʉko \w ngovi ya Paásika\w* kʉra Yerusaléemu, vajáa voona yoosi ˆmeene Yéesu atʉmamáa.
\p
\v 46 Yéesu akatamanya kei na múujii wa Káana ˆʉrɨ ɨsɨ ya Galiláaya. Aho múujii, noo haantʉ ˆajáa abweeyya maaji yakava \w diváai\w*. Ʉko Kaperenáumu, kʉjáa kwatɨɨte mʉkʉ́ʉ́lʉ ʉmwɨ wa ɨsɨ. Ʉwo ajáa na mʉtavana waachwe mʉlwɨ́ɨrɨ. 
\v 47 Haaha ʉwo mʉkʉ́ʉ́lʉ ˆakateere Yéesu uújire na Galiláaya fuma Yudéea, akatamanya na kʉrɨ Yéesu, maa akamʉkalaamya vatamanyanʼye na Kaperenáumu, sa akamʉhorye musinga waachwe ˆajáa alwɨ́ɨre sengerera kukwya. 
\v 48 Aho, Yéesu akamʉsea, “Eri, sɨ mʉrɨ kuunduma vii tʉkʉ koonɨ sɨ mwɨɨ́ne isháara na viintʉ ˆvihwáalaryaa wʉʉ?” 
\v 49 Ʉra mʉkʉ́ʉ́lʉ akamʉsea Yéesu, “Aaɨ kalaama, hende tugiritanʼye musinga waanɨ viintʉ ˆakaarɨ sɨ anaakwya.”
\p
\v 50 Aho, Yéesu akamʉsea, “Tamanya na kaayii, mwaana waako ahórire.” Ʉra mʉkʉ́ʉ́lʉ akaruma masáare ya Yéesu, maa akahɨndʉka na kaayii kwaachwe.
\p
\v 51 Viintʉ ˆajáa akaarɨ njirii, akalʉmana na vatʉmami vaachwe vakamʉsea, “Musinga ahoriré ndwáala yaachwe.” 
\v 52 Jeyyo, akavuurya mpɨɨndɨ ndwáala yaándire mʉrekera. Vakamʉsea, “Niijo, mpɨɨndɨ ja mpoloonge.” 
\v 53 Aho, taáta waala ʉra musinga akataanga nɨ mpɨɨndɨ jijira Yéesu ˆaarɨ amʉseiré, “Mwaana waako ahórire.” Aho, yeeye na kaaya yaachwe vakamuruma Yéesu. 
\v 54 Ɨhɨ nɨ isháara ya kavɨrɨ ˆngʼeene Yéesu atʉmama, ˆakahɨndʉke na Galiláaya fuma Yudéea.\x + \xo 4:54 \xo*\xt Laanga Yooháani 2:11.\xt*\x*
\c 5
\s1 Yéesu Yoomʉhorya Mʉʉntʉ ˆAakwya Iyandiyandi Sikʉ ya Sabáato
\p
\v 1 Ayo ˆyakalooke, kʉjáa kwatɨɨte ngovi ya \w Vayahúudi\w*. \w Yéesu\w* ne akaambʉka na Yerusaléemu. 
\v 2 Ʉko Yerusaléemu, kʉjáa kwatɨɨte mutiryaango ʉséwaa “Mutiryaango wa Muundi.”\x + \xo 5:2 \xo*\xt Laanga Nehemía 3:1; 12:39.\xt*\x* Heehi na ʉwo mutiryaango, kʉjáa kwatɨɨte isima na Kɨeburanía ˆraséwaa Betisáata. Ɨro isima, rɨjáa rarɨɨngɨrɨrwa nɨ balása isaano.\fig Isima ra Betisáata|src="lb00307c.tif" size="col" copy="The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="5:2"\fig* 
\v 3 Aho balásii, valaaláa valwɨ́ɨrɨ ˆvarɨ foo, baa ja vahoku, vivete, na vaantʉ ˆvaakwya iyandiyandi. [Vawojeráa maaji yatikʉlwe. 
\v 4 Sa kwatɨɨte mpɨɨndɨ jimwi \w murimʉ mʉʉja|lemma="Mirimʉ miija"\w* wa Ijʉva wakiimáa, ʉkatikʉla maaji. Na mʉʉntʉ ˆajáa wa ncholo kɨɨngɨra na luujii maaji ˆyakatɨkʉlwe, aholáa ʉlwɨ́ɨrɨ waachwe wowoosi ˆajáa nowo.] 
\v 5 Haaha, kʉjáa kwatɨɨte mʉʉntʉ ʉmwɨ ˆajáa mʉlwɨ́ɨrɨ kwa myaaka makumi yatatʉ na ɨnaanɨ (38). 
\v 6 Yéesu ˆakamoone alɨ́ɨre aho, na kʉnʉ yootaanga nɨ aho ajáa kwa sikʉ ˆjiri foo, maa akamuurya, “Eri, saaka wiise ʉhole wʉʉ?”
\p
\v 7 Ʉra mʉlwɨ́ɨrɨ akamʉsea, “Aaɨ, nɨɨnɨ nsiina mʉʉntʉ wo kuumburukirya luujii mpɨɨndɨ maaji yatíkwɨɨrwe tʉkʉ. Kɨra ˆndɨrɨ saaka kɨɨngɨra, mʉʉntʉ wɨɨngɨ ɨɨngɨráa mbere yaanɨ.”
\p
\v 8 Yéesu akamʉsea, “Inʉka, toola ndɨrɨ yaako, ʉtamanye.” 
\v 9 Hahara, ʉra mʉʉntʉ akahola. Akatoola ndɨrɨ yaachwe, maa akaanda yeenda. Ayo yafʉmɨra sikʉ ya \w Sabáato\w*.
\p
\v 10 Sa jeyyo, vakʉ́ʉ́lʉ va Vayahúudi ˆvakamoone ʉra mʉʉntʉ ˆahóriiwe, maa vakamʉsea, “Isikʉ nɨ Sabáato, ndairiri jasiita mʉʉntʉ kʉtʉmama mʉrɨmo wo kwiitɨɨka ndɨrɨ yaachwe.” 
\v 11 Maa kaa, ʉra mʉʉntʉ akavasea, “Ʉra ˆaampóriirye noo aanséire, ‘Inʉka, toola ndɨrɨ yaako ʉyeende.’”
\p
\v 12 Vayahúudi vakamʉsea, “Ʉwo mʉʉntʉ ˆakʉséire toola ndɨrɨ yaako ʉdome, nɨ ani?” 
\v 13 Maa kaa, ʉra mʉʉntʉ sɨ ajáa atáangire ˆmweene amʉhóriirye tʉkʉ, sa Yéesu ajáa alóokire kimi, asáangɨrɨɨre mpukii ya vaantʉ.
\p
\v 14 Kamʉsaambo, Yéesu akamʉshaana ʉra mʉʉntʉ \w Kaayii Njija ya Ijʉva|lemma="Kaaya Njija ya Ijʉva"\w*, maa akamʉsea, “Laanga, ʉhóriiwe, karɨ ʉbweeyye ʉvɨ kei tʉkʉ, sa luu ʉdɨɨre lʉmana na irema ikʉʉlʉ kʉlookya ɨrɨ.” 
\v 15 Aho, akatamanya noo vawyɨɨra Vayahúudi, nɨ Yéesu noo ˆamʉhóriirye.
\s1 Nkaasʉ ya Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ
\p
\v 16 Aho, Vayahúudi vakaanda saakɨra njɨra yoomʉlaa Yéesu, sa viintʉ ajáa atʉ́mamire masáare ayo sikʉ ya Sabáato. 
\v 17 Maa kaa, Yéesu akavasea, “Taáta waanɨ atʉ́mamaa mʉrɨmo sikʉ joosi baa reka tʉkʉ. Baa nɨɨnɨ nootʉmama viivyo.” 
\v 18 Sa jeyyo, Vayahúudi vakoongererya saakɨra njɨra yo mʉʉlaa Yéesu. Vabweeyya jeyyo, sɨ sa viintʉ ajáa awúnire miiro ya Sabáato vii tʉkʉ, maa kaa, sa viintʉ ajáa aséire Mʉlʉʉngʉ nɨ Taáta waachwe. Kwa njɨra ɨyo, ajáa iibwéeyyiirye nɨ ja Mʉlʉʉngʉ mweeneevyo.\x + \xo 5:18 \xo*\xt Laanga Vafilíipi 2:6.\xt*\x*
\s1 Wiimiriri wa Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ
\p
\v 19 Aho, Yéesu akavasea valongooli va Vayahúudi, “Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, Mwaana sɨ arɨ tʉmama isáare roroosi kwa ngururu jaachwe tʉkʉ. Noo ˆchooreka, yeeye atʉ́mamaa kɨra vii ˆoona Taáta yootʉmama. Sa kɨra ˆatʉ́mamaa Taáta, noo Mwaana ˆatʉ́mamaa. 
\v 20 Taáta amweenda Mwaana, na noo ˆchooreka amoónekyaa yara ˆatʉ́mamaa yeeye mweeneevyo. Kei, moonekya arɨ masáare makʉʉlʉ kʉlookya aya, na nyuunyu hwaalala mʉrɨ. 
\v 21 Ja ˆvyeene Taáta avafʉ́fʉlaa vaantʉ no vaheera nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero, viivyo Mwaana avahéeraa nkaasʉ vara ˆeendire kʉvaheera. 
\v 22 Kei, Taáta sɨ amʉlámʉrɨraa mʉʉntʉ yoyoosi tʉkʉ, maa kaa, mʉrɨmo woosi wo lamʉrɨra, amʉheera Mwaana. 
\v 23 Abweeyya jeyyo, sa vaantʉ voosi vamʉnyemye Mwaana ja ˆvyeene vamʉnyémyaa Taáta. Mʉʉntʉ yoyoosi sɨ ˆamʉnyémyaa Mwaana, ʉwo sɨ amʉnyémyaa Taáta tʉkʉ. Na Taáta noo amʉtʉma Mwaana. 
\v 24 Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, Taáta aantʉma. Yoyoosi ˆatéeraa masáare yaanɨ na ˆamurúmaa Taáta, atɨɨte nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero. Ʉwo sɨ arɨ heewa irya tʉkʉ, yeeye afɨrɨra inkwya, akɨɨngɨra na nkaaswii.
\p
\v 25 Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, mpɨɨndɨ kʉʉja yiise, na mpɨɨndɨ ɨyo yafíkire, vaantʉ ˆvaakwya teera varɨ \w Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ\w* yoolʉʉsa. Na vara ˆvooteera, kʉva varɨ nkaasʉ. 
\v 26 Ja ˆvyeene Taáta atɨɨte nkaasʉ yeeye mweeneevyo, viivyo amʉheera Mwaana nkaasʉ isii yaachwe. 
\v 27 Kei, amʉheera Mwaana wiimiriri wo lamʉrɨra vaantʉ, sa yeeye nɨ \w Mwaana wa Mʉʉntʉ\w*. 
\v 28 Karɨ mʉhwaalale tʉkʉ. Mpɨɨndɨ kʉʉja jiri, voosi ˆvarɨ \w mbiríírii|lemma="Mbɨrɨ́ɨ́ra"\w* teera varɨ sawúti yaachwe, 
\v 29 na fuma varɨ mbiríírii. Yoyoosi ˆatʉmamáa maaja, heewa arɨ nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero. Maa kaa, vara ˆvabweeyyáa ʉvɨ, heewa varɨ irya.
\s1 Yéesu Oónekiwaa Yeeye nɨ Ani
\p
\v 30 Nɨɨnɨ sɨ ndɨrɨ daha tʉmama isáare roroosi kwa lʉvɨro lwaanɨ tʉkʉ. Noolamʉrɨra vaantʉ ja ˆvyeene Taáta aangwyɨɨra. Na ʉlamuli waanɨ nɨ wa ʉwoloki, sa sɨ nootʉmama yara ˆnoosaaka nɨɨnɨ tʉkʉ, kɨrɨ vyoova jeyyo, nootʉmama yara ˆyoosaaka Taáta, yeeye aantʉma. 
\v 31 Koonɨ nookiiyonekerya masáare yaanɨ nɨɨmweene, kɨra ˆnookiiyonekerya sɨ cha kɨmáárɨ tʉkʉ. 
\v 32 Maa kaa, amwaarɨ wɨɨngɨ ˆoónekyaa kɨkomi chaanɨ, na nɨ kʉvawyɨɨra niise, kɨra ˆyookoonekya chaanɨ nɨ cha kɨmáárɨ.
\p
\v 33 Nyuunyu mwatʉma \w vatumwi\w* na kwa Yooháani Mʉbatisáaji, ne avoonekya kɨra kɨmáárɨ. 
\v 34 Sɨ nookiilaangya koonekya kwa vaantʉ tʉkʉ, maa kaa, nɨ kʉvawyɨɨra niise masáare aya, sa mʉlamuririwe. 
\v 35 Yooháani Mʉbatisáaji ajáa nɨ ja kɨmʉrɨ ˆkɨmʉ́rɨkaa kilwiiryii. Nyuunyu mʉjáa mwacheenda ɨkyo kɨmʉrɨ, kwa mpɨɨndɨ nduudi.
\p
\v 36 Maa kaa, natɨɨte masáare makʉʉlʉ nookoonekya kʉlookya ya Yooháani. Sa mɨrɨmo ˆnootʉmama, koonekya yiise Mʉlʉʉngʉ Taáta noo aantʉma. 
\v 37 Taáta yeeye mweeneevyo aantʉma, oónekiirye kɨkomi chaanɨ. Maa kaa, nyuunyu sɨ mʉnateera sawúti yaachwe vii tʉkʉ, baa kei, sɨ mʉnamoona mpula na miiso tʉkʉ. 
\v 38 Kei, isáare raachwe sɨ riíkalaa isii yaanyu tʉkʉ, sa sɨ mwaandúmaa nɨɨnɨ tʉkʉ. Nɨɨnɨ, natʉmwa nɨ Mʉlʉʉngʉ.
\p
\v 39 Nyuunyu mwasímbʉlaa Masáare ˆYarɨ Mpeho, sa mwiiséaa isii yaachwe turya mʉrɨ nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero. Kʉmba kaa, Masáare ˆYarɨ Mpeho yoónekyaa kɨkomi mweeri yaanɨ. 
\v 40 Nyuunyu moosiita kʉʉja na kʉrɨ nɨɨnɨ, sa mʉhokere nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero. 
\v 41 Nɨɨnɨ sɨ nooruma kʉdʉʉmbɨrɨrwa nɨ vaantʉ tʉkʉ. 
\v 42 Maa kaa, nɨɨnɨ navamányire nyuunyu. Nyuunyu sɨ mwamweenda Mʉlʉʉngʉ mitimii yaanyu tʉkʉ. 
\v 43 Nɨɨnɨ nʉʉja kwa irina ra Taáta waanɨ, na nyuunyu mwasíitire kʉʉmpokera. Maa kaa, mʉʉntʉ wɨɨngɨ koonɨ uújire kwa irina raachwe kʉmʉhokera mʉrɨ. 
\v 44 Nyuunyu, mweenda dʉʉmbɨrɨrwa nɨ viivaanyu, na sɨ mweenda saakɨra dʉʉmbɨ ˆifúmaa kwa Mʉlʉʉngʉ mweeneevyo tʉkʉ. Haaha joolɨ mʉrɨ kuunduma? 
\v 45 Maa kaa, karɨ mwiisee nɨɨnɨ vasitaakya ndɨrɨ kwa Taáta tʉkʉ, ˆarɨ vasitaakya, nɨ \w Mʉ́sa\w* nyuunyu ˆmumwiiláangyaa. 
\v 46 Ngaarɨ mwamuruma Mʉ́sa, ngaarɨ mwaanduma baa nɨɨnɨ, sa Mʉ́sa aandɨka masáare yaanɨ. 
\v 47 Maa kaa, koonɨ sɨ mooruma ˆmeene aandɨka Mʉ́sa, joolɨ mʉrɨ ruma ˆcheene noolʉʉsa?”
\c 6
\s1 Yéesu Yooriisha Vaantʉ Valʉme Mayana Yasaano
\r (Matáayo 14:13-21; Maáriki 6:33-44; Lʉ́ka 9:12-17)
\p
\v 1 Ayo ˆyakalooke, \w Yéesu\w* akatamanya na fɨrɨro ya iriva ra \w Galiláaya\w*, irina rɨɨngɨ rɨséwaa iriva ra Tibéria. 
\v 2 Mpuka nkʉʉlʉ ya vaantʉ ɨkava yoomutuuba, sa vajáa vɨɨ́ne myuujíisa ˆmyeene abweeyyáa kwa valwɨ́ɨrɨ. 
\v 3 Aho, Yéesu na vapooji vaachwe vakaambʉka na luulwii. Ʉko vakiikala voosi hamwɨ. 
\v 4 Ngovi ya \w Vayahúudi\w* ˆɨséwaa \w Paásika|lemma="Ngovi ya Paásika"\w*, ɨjáa yaséngerɨɨre. 
\v 5 Yéesu akalaanga, maa akoona yara mayɨɨmbɨ ya vaantʉ ˆyookʉʉja na kwaachwe. Aho, akamuurya Filíipi, “Hai tʉrɨ wʉrɨra mɨkáate sa ava vaantʉ voosi varye?” 
\v 6 Yéesu alʉʉsa jeyyo yoomʉyera Filíipi, sa ajáa amányire ˆcheene arɨ tʉmama.
\p
\v 7 Filíipi akamʉsea, “Aaɨ baa na tʉwʉle mɨkáate ya mpía ja \w dináari\w* magana yavɨrɨ (200), ava vaantʉ sɨ varɨ keenera kwa kɨra mʉʉntʉ kʉpata kiduudi tʉkʉ.” 
\v 8 Aho, ʉmwɨ wa vapooji vaachwe ˆaséwaa Anderéa, mwaanaavo na \w Simóoni Peéteri\w*, akamʉsea Yéesu, 
\v 9 “Mʉkʉ́lʉ, aha kwatɨɨte mʉtavana ʉmwɨ ˆarɨ na mɨkáate ɨsaano ya shayíiri\f + \fr 6:9 \fr*\fk shayíiri: \fk*\ft Shayíiri nɨ mpeke ˆjijáa jiifwɨ́ɨne na ngáano. Mɨkáate ya shayíiri na ngáano noo kɨjáa chóorya kɨkʉʉlʉ cha Viisiraéeli. Shayíiri noo kɨjáa chóorya kɨkʉʉlʉ cha vakɨva. Kei shayíiri noo vakoloweráa irʉsʉ. Shayíiri ɨjáa nɨ chóorya cha nchúwo, baa ja ngʼoombe na faráasi.\ft*\f* na fisoompa fivɨrɨ. Ha de ivi nɨ kɨɨntʉ che kwa ɨrɨ iyɨɨmbɨ ra vaantʉ?” \fig Maangala ya shayíiri|alt="barley" src="lb00102c.tif" size="col" copy="The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="6:9"\fig*
\p
\v 10 Yéesu akasea, “Vasei vaantʉ viikale ɨsɨ.” Aho haantʉ, kʉjáa kwatɨɨte masaambɨ ˆyarɨ foo, maa vaantʉ vakiikala. Aho mpukii, kʉjáa kwatɨɨte vaantʉ valʉme\f + \fr 6:10 \fr*\fk vaantʉ valʉme: \fk*\ft Vayahúudi vavaláa vaantʉ valʉme vii, maa kaa, kwajáa kwatɨɨte vaantʉ vaki na vasinga ˆveene vaarya ɨyo mɨkáate na soompa.\ft*\f* mayana yasaano (5,000). 
\v 11 Yéesu akatoola ɨra mɨkáate, akamʉdʉʉmba Mʉlʉʉngʉ, maa akavaheera vaantʉ ˆvajáa aho. Kei akabweeyya vivira kwa fira fisoompa. Kɨra mʉʉntʉ apata ja ˆvyeene asaakáa. 
\v 12 Vaantʉ ˆvakarye no kiikuta, Yéesu akavasea vapooji vaachwe, “Tooreri mabéendʉ ya mɨkáate yoosi ˆɨchɨ́hɨɨre, sa yadɨɨre chaala ja kosu.” 
\v 13 Aho, vakatoorera mabéendʉ ya mɨkáate ya shayíiri ˆyachɨ́hɨɨre, vakamemya vikápu ikimi na vivɨrɨ. 
\v 14 Vaantʉ ˆvakoone ɨra isháara na muujíisa ˆajáa abwéeyyiirye, maa vakasea, “Kɨmaarɨ, ʉhʉ noo ʉra \w mʉláali na mʉtwe|lemma="Valáali na mʉtwe"\w* ˆtawóojeraa, ˆyookʉʉja na kʉrɨ weerʉ.”\x + \xo 6:14 \xo*\xt Laanga Nkʉmbʉkɨra ya Miiro 18:15-19.\xt*\x* 
\v 15 Yéesu kʉnʉ yootaanga vaantʉ voosaaka vamʉdoomererye ave mʉtemi waavo, yeeye akalooka, akaambʉka na luulwii, akava yeemweene.
\s1 Yéesu Yooyeendera Mweeri ya Maaji
\r (Matáayo 14:22-33; Maáriki 6:45-52)
\p
\v 16 Na kyʉʉlwa, vapooji vaachwe vakagirita na irivii ra Galiláaya. 
\v 17 Vakɨɨngɨra mashúwii, maa vakaanda fɨrɨra iriva voodoma na iturii ra Kaperenáumu. Mpɨɨndɨ ijo, kilwiirya kɨjáa chɨɨ́ngɨɨre, na Yéesu sɨ ajáa anafika ave novo tʉkʉ. 
\v 18 Aho, iriva rɨkatikʉlwa nɨ ihúmbuuto ikarɨ ˆrawuváa. 
\v 19 Vapooji vaachwe vajáa vayéendire ja lʉyeendo lwa kilomíita isaano au mʉsasatʉ, maa vakamoona Yéesu yooyeenda luujii mweeri aséngerɨɨre mashʉ́wa yaavo. Aho, vakakwaatwa nɨ woowa mʉnʉmʉʉnʉ. 
\v 20 Maa kaa, Yéesu akavasea, “Nɨ nɨɨnɨ, koofi tʉkʉ.” 
\v 21 Aho, varɨ na cheerʉ vakasaaka aambʉke na mashúwii, na hahara mashʉ́wa ɨkafika haantʉ ˆvadomáa.
\s1 Vaantʉ Voomʉsaakɨra Yéesu
\p
\v 22 Lomʉtóondo yaachwe, mpuka ya vaantʉ ˆvajáa vachɨ́hɨɨre nyambʉko ya iriva, vajáa vataanga kʉjáa kwatɨɨte mashʉ́wa imudu vii ɨchɨ́hɨɨre hara. Kei vajáa vatáangire Yéesu sɨ ajáa adómiinʼye na vapooji vaachwe na ɨra mashʉ́wa tʉkʉ, nɨ vooveene vajáa vadómire. 
\v 23 Maa kaa, mashʉ́wa jɨɨngɨ fuma múuji wa Tibéria, jikʉʉja na heehi na haantʉ vaantʉ ˆvaarɨ varíire mɨkáate Mweenevyoosi ˆakamʉdʉʉmbe Mʉlʉʉngʉ. 
\v 24 Aho, vara vaantʉ ˆvakataange Yéesu na vapooji vaachwe valóokire, maa vakaambʉka ijo mashʉ́wa, vakadoma na múujii wa Kaperenáumu noo mʉsaakɨra Yéesu.
\s1 Yéesu nɨ Chóorya cha Nkaasʉ
\p
\v 25 Avo vaantʉ ˆvamʉsaakɨráa Yéesu, vakamʉshaana nyambʉko ya iriva, maa vakamuurya voosea, “Mukiindya, naadi wuújire na kʉnʉ?” 
\v 26 Yéesu akavasea, “Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, sɨ mookʉʉnsaakɨra sa mwatáangire isháara na myuujíisa mwɨɨ́ne tʉkʉ, kɨrɨ vyoova jeyyo, mookʉʉnsaakɨra sa viintʉ mwariiré ɨra mɨkáate mukiikuta. 
\v 27 Karɨ mʉndootʉmama sa muturye chóorya ˆkɨsáambʉkaa tʉkʉ, kɨrɨ vyoova jeyyo, mʉndootʉmama sa muturye chóorya sɨ ˆkɨsaambʉka kwa sikʉ ˆjisiina ʉhero. Ɨkyo chóorya, \w Mwaana wa Mʉʉntʉ\w* noo arɨ vaheera. Yeeye noo avɨkɨrwa mʉtooso mweeri yaachwe nɨ Mʉlʉʉngʉ Taáta.”
\p
\v 28 Aho, vakamuurya Yéesu voosea, “Eri, tʉbweeyye che sa tʉtʉmame mʉrɨmo wa Mʉlʉʉngʉ ˆmweene yoosaaka?” 
\v 29 Yéesu akavasea, “Mʉrɨmo wa Mʉlʉʉngʉ ˆyoosaaka mʉtʉmame noo ʉhʉ, ndumi nɨɨnɨ ˆnatʉmwa nɨ yeeye.” 
\v 30 Aho, maa vakamʉsea, “Eri, nɨ isháara na muujíisa ʉrɨkwɨ ˆʉrɨ tʉmama tʉʉyoone, maa de tukurume? Nɨ kɨɨntʉ che ʉrɨ bweeyya? 
\v 31 Vala baaba wiitʉ vaarya máana\f + \fr 6:31 \fr*\fk máana: \fk*\ft Nɨ chákurya ˆcheene Viisiraéeli varijáa mpɨɨndɨ ˆvajáa ɨsɨ ya ibaláángwii. Laanga \ft*\xt Ufumo 16. \xt*\f* ɨsɨ ya ibaláángwii ja ˆvyeene Masáare ˆYarɨ Mpeho yalʉʉsa, ‘Avaheera mʉkáate fuma kurumwii, sa varye.’”\x + \xo 6:31 \xo*\xt Laanga Ufumo 16:4-36; Sabúuri 78:24-25.\xt*\x*
\p
\v 32 Yéesu akavasea, “Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, sɨ \w Mʉ́sa\w* ˆavaheera mɨkáate fuma kurumwii tʉkʉ, kɨrɨ vyoova jeyyo, nɨ Taáta waanɨ, yeeye noo ˆyoovaheera chóorya cha kɨkomi fuma kurumwii. 
\v 33 Sa mʉkáate wa Mʉlʉʉngʉ, nɨ ʉra ˆyookiima fuma kurumwii na yookʉʉheera weerʉ nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero.” 
\v 34 Aho, vakamʉsea, “Mʉkʉ́lʉ, ʉndootʉheera ʉwo mʉkáate sikʉ joosi.”
\p
\v 35 Yéesu akavasea, “Nɨɨnɨ noo chóorya cha nkaasʉ, yoyoosi ˆʉʉ́jaa na kʉrɨ nɨɨnɨ, na ˆaandúmaa sɨ arɨ kwaavwa nɨ njala kei vii kaa tʉkʉ, na yoyoosi ˆaandúmaa nɨɨnɨ, sɨ arɨ koona nyóota kei tʉkʉ. 
\v 36 Maa kaa, ja ˆvyeene navawyɨ́ɨrɨɨre, baa neembe mʉʉnyɨɨ́ne, mʉkaarɨ sɨ mookuunduma tʉkʉ. 
\v 37 Voosi ˆaampeera Taáta, kʉʉja varɨ na kwaanɨ, na kɨkomi nɨɨnɨ sɨ ndɨrɨ musiita baa ʉmwɨ vii tʉkʉ ˆarɨ kʉʉja na kwaanɨ. 
\v 38 Nɨɨnɨ nakiima fuma kurumwii, sa jɨ ntʉmame vira Taáta ˆyoosaaka ntʉmame. Sɨ nʉʉja jo tʉmama vira ˆnoosaaka tʉkʉ. 
\v 39 Na kɨra Taáta ˆasáakaa noo ɨkɨ, karɨ nɨmʉtaahe baa ʉmwɨ vii tʉkʉ wa vara ˆaampeera. Kɨrɨ vyoova jeyyo, yoosaaka nɨvafʉfʉle sikʉ ya ʉhero wa weerʉ. 
\v 40 Sa kɨra Taáta waanɨ ˆasáakaa nɨ ɨkɨ, kɨra mʉʉntʉ ˆamʉláangaa Mwaana na ˆamurume, ave na nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero, na nɨɨnɨ mʉfʉfʉla ndɨrɨ sikʉ ya ʉhero wa weerʉ.”
\p
\v 41 Aho, Vayahúudi vakaanda ngʼuula sa viintʉ Yéesu ˆajáa aséire, “Nɨɨnɨ nɨ chóorya ˆchakiima fuma kurumwii.” 
\v 42 Vaakaanda kiiyurya, “Ʉhʉ sɨ Yéesu, mwaana wa Yooséefu tʉkʉ wʉʉ? Taáta waavo na íyo waavo sɨ ava tavamányire tʉkʉ wʉʉ? Haaha joolɨ yoosea, ‘Nakiima fuma kurumwii’?”
\p
\v 43 Yéesu akavasea, “Reki kwiingʼʉʉrɨra nyuunyu kwa nyuunyu. 
\v 44 Taáta aantʉma. Kusiina mʉʉntʉ ˆarɨ daha kʉʉja na kwaanɨ tʉkʉ, koonɨ Taáta sɨ amʉlóngwɨɨre. Na nɨɨnɨ mʉfʉfʉla ndɨrɨ sikʉ ya ʉhero wa weerʉ. 
\v 45 Ja ˆvyeene vyaandɨkwa masáarii ya valáali na mʉtwe, ‘Mʉlʉʉngʉ vakiindya arɨ vaantʉ voosi.’\x + \xo 6:45 \xo*\xt Laanga Isáaya 54:13.\xt*\x* Yoyoosi ˆamʉtéeraa na ˆiikíindyaa fuma kwa Taáta, ʉʉ́jaa na kwaanɨ. 
\v 46 Kusiina mʉʉntʉ yoyoosi ˆanamoona Taáta tʉkʉ, nɨ ʉra vii ˆafuma kwa Mʉlʉʉngʉ, yeeye noo amoona Taáta. 
\v 47 Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, ʉra ˆyookuunduma nɨɨnɨ, atɨɨte nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero. 
\v 48 Nɨɨnɨ nɨ chóorya cha nkaasʉ. 
\v 49 Vala baaba waanyu vaarya máana kʉra ɨsɨ ya ibaláángwii, vakakwya. 
\v 50 Maa kaa, aha kwatɨɨte chóorya ˆchafuma kurumwii, na mʉʉntʉ yoyoosi ˆarɨ kurya, sɨ arɨ kukwya tʉkʉ. 
\v 51 Nɨɨnɨ nɨ chóorya cha nkaasʉ kɨra ˆchafuma kurumwii. Mʉʉntʉ yoyoosi ˆarɨ kurya chóorya ɨkɨ, kʉva arɨ nkaasʉ kwa sikʉ ˆjisiina ʉhero. Chóorya ɨkɨ, nɨ mʉvɨrɨ waanɨ ˆnookʉʉtoola sa nkaasʉ ya vaantʉ voosi va weerʉ.”
\p
\v 52 Vayahúudi vakaanda kiiyurya voovo kwa voovo voosea, “Ʉhʉ mʉʉntʉ, joolɨ arɨ tʉheera mʉvɨrɨ waachwe turye?” 
\v 53 Sa jeyyo, Yéesu akavasea, “Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, koonɨ sɨ mʉrɨ́ɨre mʉvɨrɨ wa Mwaana wa Mʉʉntʉ na koonɨ sɨ munywíire sakami yaachwe, sɨ mʉrɨ na nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero tʉkʉ. 
\v 54 Mʉʉntʉ yoyoosi ˆaríjaa mʉvɨrɨ waanɨ na ˆanywíjaa sakami yaanɨ, atɨɨte nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero, naanɨ mʉfʉfʉla ndɨrɨ sikʉ ya ʉhero wa weerʉ. 
\v 55 Mʉvɨrɨ waanɨ noo chóorya cha kɨkomi, na sakami yaanɨ nɨ choonywa cha kɨkomi. 
\v 56 Mʉʉntʉ yoyoosi ˆaríjaa mʉvɨrɨ waanɨ na ˆanywíjaa sakami yaanɨ, yeeye na nɨɨnɨ, kei nɨɨnɨ na yeeye, tavíjaa kɨɨntʉ kɨmwɨ. 
\v 57 Taáta nɨ nkaasʉ arɨ. Ja ˆvyeene yeeye aantʉma, na nɨɨnɨ napátaa nkaasʉ fuma kwaachwe, jeyyo, ˆmweene arɨ kurya mʉvɨrɨ waanɨ, turya arɨ nkaasʉ fuma kwaanɨ.\x + \xo 6:57 \xo*\xt Laanga Yooháani 5:21.\xt*\x* 
\v 58 Ɨkɨ noo chóorya ˆchafuma kurumwii. Ɨkɨ chóorya sɨ chiifwɨ́ɨne na chóorya ˆvaarya vala baaba waanyu tʉkʉ. Voovo vaarya vakakwya. Maa kaa, mʉʉntʉ yoyoosi ˆaríjaa chóorya ɨkɨ, kʉva arɨ na nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero.” 
\v 59 Yéesu alʉʉsa masáare aya, mpɨɨndɨ ˆakiindyáa \w sinagóogii|lemma="Sinagóogi"\w* ʉko Kaperenáumu.
\s1 Vapooji va Yéesu ˆVarɨ Foo Voomʉreka Yéesu
\p
\v 60 Vapooji vaachwe ˆvarɨ foo ˆvakateere jeyyo, maa vakasea, “Ukiindya ʉhʉ wakaangaala maatʉkʉ vii. Ani arɨ daha kuuruma?” 
\v 61 Yéesu akataanga vapooji vaachwe nɨ ngʼuula viise sa ɨrɨ isáare, aho, akavuurya, “Eri, ɨrɨ isáare ravatɨ́kwɨɨre wʉʉ? 
\v 62 Haaha joolɨ viri kʉva, mʉrɨ moona Mwaana wa Mʉʉntʉ yookaambʉka na kʉʉntʉ ˆajáa aho ncholo? 
\v 63 \w Mʉtɨma wa Mʉlʉʉngʉ|lemma="Mʉtɨma Mʉʉja"\w* noo ʉvahéeraa vaantʉ nkaasʉ. Mʉvɨrɨ usiina kɨɨntʉ chochoosi tʉkʉ. Masáare ˆnavawyɨ́ɨrɨɨre nɨ Mʉtɨma na nɨ nkaasʉ. 
\v 64 Maa kaa, vamwaarɨ kʉrɨ nyuunyu sɨ ˆvookuunduma tʉkʉ.” Yéesu alʉʉsa jeyyo, sa ajáa ataanga fuma ncholo nɨ vala ani sɨ ˆvarɨ muruma, na nɨ ani ˆarɨ mʉvarindʉka. 
\v 65 Kei akasea, “Noo ˆchooreka noovasea, kusiina mʉʉntʉ ˆarɨ daha kʉʉja na kwaanɨ tʉkʉ, nɨ mpaka Taáta vii amʉlongoole.”
\p
\v 66 ˆVakateere masáare ayo, vapooji ˆvarɨ foo vakamʉreka na vakareka mutuuba. 
\v 67 Aho, Yéesu akavuurya vapooji vaachwe ikimi na vavɨrɨ, “Eri, baa nyuunyu saaka mwiise mwaandeke wʉʉ?” 
\v 68 Simóoni Peéteri akamʉsea, “Mʉkʉ́lʉ, tʉdome na kwa ani? Weewe ʉtɨɨte masáare ya nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero. 
\v 69 Suusu taruma, tataanga weewe noo ʉra ˆArɨ Mʉʉja wa Mʉlʉʉngʉ.” 
\v 70 Aho, Yéesu akavasea, “Eri, sɨ navasaawʉla nyuunyu ikimi na vavɨrɨ tʉkʉ wʉʉ? Maa kaa, ʉmwɨ waanyu nɨ ja Ikʉ́ʉ́lʉ ra \w Mirimʉ Mɨvɨ\w*.” 
\v 71 Aha Yéesu amʉlʉʉsɨkɨráa Yʉ́ʉda mwaana wa Simóoni Isikarióoti. Ʉwo ʉʉja jo mʉvarindʉka Yéesu, baa neembe ajáa ʉmwɨ wa vapooji ikimi na vavɨrɨ.
\c 7
\s1 Ndʉʉ ya Yéesu sɨ Yamuruma Tʉkʉ
\p
\v 1 Aya ˆyakalooke, \w Yéesu\w* akatamanya na míiji ˆɨrɨ foo ʉko ɨsɨ ya \w Galiláaya\w*. Sɨ arɨɨngɨrɨra ɨsɨ ya \w Yudéea|lemma="Vayahúudi"\w* tʉkʉ, sa viintʉ vakʉ́ʉ́lʉ va \w Vayahúudi\w* vasaakáa mʉʉlaa. 
\v 2 Haaha ngovi ya Vayahúudi ya matibu\f + \fr 7:2 \fr*\fk ngovi ya Vayahúudi ya matibu: \fk*\ft Nɨ ngovi Vayahúudi ˆvabweeyyáa kwa sikʉ mufungatɨ ˆvakahʉmʉle kuchwa sabíibu na seitúuni. Ngovi ɨhɨ vabweeyyáa ko kiikala matibwii ˆmeene vajeengáa na matáampi ya mɨtɨ ja nkʉmbʉkɨra ya vala baaba waavo kʉyeenda ɨsɨ ya ibaláángwii kwa myaaka makumi yanɨ (40). Laanga \ft*\xt Valáawi 23:33-36, 39-43; Nkʉmbʉkɨra ya Miiro 16:13-17.\xt*\f* ɨjáa yaséngerɨɨre. 
\v 3 Jeyyo, vandʉʉ vaachwe vakamʉsea, “Inʉka aha, ʉtamanye na Yudéea sa vapooji vaako voone myuujíisa ˆwootʉmama. 
\v 4 Koonɨ mʉʉntʉ yoosaaka ataangɨkane kwa vaantʉ, mɨrɨmo yaachwe ˆyootʉmama sɨ arɨ kɨɨtʉmama kimbiso tʉkʉ. Weewe tʉmama wiise aya masáare, iyonekye kwa weerʉ.” 
\v 5 Baa vaanaavo na Yéesu sɨ vamuruma tʉkʉ. 
\v 6 Yéesu akavasea, “Mpɨɨndɨ jaanɨ sɨ jinafika tʉkʉ, maa kaa, nyuunyu tamanya mʉrɨ mpɨɨndɨ jojoosi ˆmʉsáakire. 
\v 7 Weerʉ sɨ ɨrɨ vasʉʉla nyuunyu tʉkʉ, maa kaa, yaansʉʉla nɨɨnɨ sa nookɨɨyonekya kɨkomi yootʉmama ʉvɨ. 
\v 8 Nyuunyu ambuki na Yerusaléemu ngovii. Nɨɨnɨ sɨ nookaambʉka tʉkʉ, sa mpɨɨndɨ jaanɨ jikaarɨ fika.” 
\v 9 ˆAkavawyɨɨre jeyyo, maa akachaala ʉko ɨsɨ ya Galiláaya.
\s1 Yéesu Ngovii ya Matibu
\p
\v 10 Vandʉʉ va Yéesu ˆvakalooke na ngovii, Yéesu ne akaambʉka na Yerusaléemu, maa kaa, kwa kimbiso sɨ iiyonekya tʉkʉ. 
\v 11 Mpɨɨndɨ ja ngovi, vakʉ́ʉ́lʉ va Vayahúudi vamʉsaakɨráa Yéesu aho ngovii. Vakavuurya vaantʉ voosea, “Hai arɨ ʉra mʉmaka?” 
\v 12 Vaantʉ ˆvarɨ foo vangʼuuláa sa Yéesu voosea, “Nɨ mʉʉntʉ mʉʉja.” Na vɨɨngɨ vaseáa, “Yoovakoovera vaantʉ.” 
\v 13 Maa kaa, kusiina mʉʉntʉ ˆamʉlʉʉsáa Yéesu mbere ja vaantʉ tʉkʉ, sa voofáa vakʉ́ʉ́lʉ va Vayahúudi.
\s1 Yéesu Yoovakiindya Vaantʉ Kaayii Njija ya Ijʉva
\p
\v 14 Mpɨɨndɨ ja sikʉ ja ngovi ˆjikafike katɨkatɨ, Yéesu akɨɨngɨra na waámii ya \w Kaaya Njija ya Ijʉva\w*, maa akaanda kiindya. 
\v 15 Vayahúudi vakahwaalariwa nɨ ukiindya waachwe, vakasea, “Eri, ʉhʉ mʉʉntʉ nɨ hai ˆafumya ʉmanyi ʉhʉ na yeeye sɨ anakiindiwa tʉkʉ?”
\p
\v 16 Aho, Yéesu akavasea, “Ʉhʉ ukiindya sɨ waanɨ tʉkʉ, nɨ wa ʉra ˆaantʉma. 
\v 17 Mʉʉntʉ yoyoosi ʉra ˆasáawʉlaa kʉtʉmama vira ˆvyoosaakwa nɨ Mʉlʉʉngʉ, amányire ukiindya ʉhʉ wafuma kwa Mʉlʉʉngʉ, na sɨ masáare yaanɨ tʉkʉ. 
\v 18 Vara ˆvalʉ́ʉsɨkaa sa voovo, vasáakaa nkongojima jaavo vooveene, maa kaa, mʉʉntʉ ʉra ˆasáakaa kʉmʉnyemya ʉra ˆamʉtʉma, alʉ́ʉsɨkaa kɨmáárɨ vii, sɨ ʉloongo tʉkʉ. 
\v 19 Eri, \w Mʉ́sa\w* sɨ avaheera \w Miiro\w*? Baa jeyyo, kusiina baa ʉmwɨ waanyu ˆakwáatyaa ɨyo Miiro tʉkʉ. Haaha sa che moosaaka kʉʉnjʉlaa?”
\p
\v 20 Ɨra mpuka ya vaantʉ ɨkamʉsea, “Weewe watɨɨte \w murimʉ mʉvɨ|lemma="Mirimʉ mɨvɨ"\w*. Ani yoosaaka kʉkʉʉlaa?” 
\v 21 Yéesu akavasea, “Nabweeyya muujíisa ʉmwɨ vii sikʉ ya \w Sabáato\w*, na nyuunyu voosi mwahwaalala.\x + \xo 7:21 \xo*\xt Laanga Yooháani 5:1-15.\xt*\x* 
\v 22 Mʉ́sa avalairirya kʉvatwaala na \w kɨbawii|lemma="Kɨbawo"\w* vasinga voosi va kɨɨntʉ kɨlʉme, baa neembe ɨhɨ tʉʉva sɨ yafuma kwa Mʉ́sa, maa kaa, kwa vala baaba waanyu. Kɨrɨ vyoova jeyyo, nyuunyu mwatwáalaa vasinga na kɨbawii baa sikʉ ya Sabáato. 
\v 23 Koonɨ musinga atwáalwaa na kɨbawii baa sikʉ ya Sabáato sa Miiro ya Mʉ́sa ɨdɨɨre wunwa, joolɨ de mookʉʉnkalarɨra nɨɨnɨ so horya mʉʉntʉ sikʉ ya Sabáato? 
\v 24 Reki lamʉrɨra mʉʉntʉ kwa kɨra ˆmookoona weerwii, kɨrɨ vyoova jeyyo, lamuriri kwa ʉwoloki.”
\s1 Yéesu noo Masía wʉʉ?
\p
\v 25 Haaha, vamwɨ va vaantʉ va Yerusaléemu vakaanda sea, “Eri, ʉhʉ sɨ noo ʉra mʉʉntʉ ˆvoosaaka mʉʉlaa tʉkʉ wʉʉ? 
\v 26 Hoonɨ laangi, amwɨ yoolʉʉsɨka novo kɨweerwii na baa sɨ voomuwyɨɨra kɨɨntʉ chochoosi tʉkʉ? Ifaanaa vikava vakʉ́ʉ́lʉ vatáangire ʉhʉ noo \w Masía\w* wʉʉ? 
\v 27 Suusu tamányire ʉhʉ mʉʉntʉ kʉʉntʉ ˆafuma. Maa kaa, Masía ˆarɨ kʉʉja sɨ tʉrɨ taanga kʉʉntʉ ˆarɨ fuma tʉkʉ.”
\p
\v 28 Yéesu akatuuba kiindya waámii wa Kaaya Njija, akalʉʉsɨka na sawúti nkʉʉlʉ yoosea, “Nyuunyu mwaamányire nɨɨnɨ, na mwamányire kʉʉntʉ ˆnafuma. Nɨɨnɨ sɨ nʉʉja kwa ngururu jaanɨ tʉkʉ. Maa kaa, ʉra ˆaantʉma nɨ wa kɨkomi na nyuunyu sɨ mwamʉmányire tʉkʉ. 
\v 29 Nɨɨnɨ namʉmányire, sa nafuma kwaachwe, na yeeye noo aantʉma.”
\p
\v 30 Aho, vakayera mʉkwaata, maa kaa, kusiina mʉʉntʉ yoyoosi ˆadaha mʉkwaata tʉkʉ, sa mpɨɨndɨ yaachwe ɨjáa ɨkaarɨ fika. 
\v 31 Vaantʉ ˆvarɨ foo vajáa aho, vakamuruma, na vakasea, “Eri, Masía ˆarɨ kʉʉja, tʉmama arɨ isháara na myuujíisa mɨkʉʉlʉ kʉlookya ɨhɨ ˆyootʉmama ʉhʉ mʉʉntʉ wʉʉ?”
\s1 Valʉkalʉka Vootʉmwa no Mʉkwaata Yéesu
\p
\v 32 \w Mafarisáayo\w* vakateera vaantʉ vookiihweehera ayo masáare ya Yéesu. Aho, Mafarisáayo na vakʉ́ʉ́lʉ va \w veeneɨsɨ\w* va Ijʉva vakatʉma valʉkalʉka va Kaayii Njija, vakamʉkwaate Yéesu. 
\v 33 Yéesu akavasea, “Nɨɨnɨ mwaarɨ na nyuunyu kwa mpɨɨndɨ nduudi vii, aho, hɨndʉka ndɨrɨ kwa ʉra ˆaantʉma. 
\v 34 Kʉʉnsaakɨra mʉrɨ, maa kaa, sɨ mʉrɨ kʉʉnyona tʉkʉ, na haantʉ ˆndɨrɨ veera, nyuunyu sɨ mʉrɨ daha kʉʉja tʉkʉ.”
\p
\v 35 Aho, Vayahúudi vakiiyurya voovo kwa voovo voosea, “Ʉhʉ mʉʉntʉ nɨ na hai ˆyoodoma haantʉ sɨ ˆtʉrɨ daha kʉmoona? Bakʉ saaka iise adome na kwa Vayahúudi vara ˆviipasa míijii ya Vagiríki, sa avakiindye Vagiríki wʉʉ? 
\v 36 Nɨ kɨɨntʉ che ɨkɨ ˆyoolʉʉsa, ‘Kʉʉnsaakɨra mʉrɨ, maa kaa, sɨ mʉrɨ kʉʉnyona tʉkʉ, na haantʉ ˆndɨrɨ veera, nyuunyu sɨ mʉrɨ daha kʉʉja tʉkʉ?’”
\s1 Maboote ˆYiíkaa Maaji ˆYarɨ Nkaasʉ
\p
\v 37 Sikʉ yo herererya ngovi ya matibu, nɨ sikʉ nkʉʉlʉ ɨjáa. Yéesu akɨɨma katɨ na katɨ ya waama wa Kaaya Njija, akalʉʉsɨka kwa sawúti nkʉʉlʉ yoosea, “Koonɨ ʉrɨ na nyóota yeenda na kwaanɨ jɨ unywe. 
\v 38 Masáare ˆYarɨ Mpeho yalʉʉsa, ‘Ʉra ˆaanduma nɨɨnɨ, maboote ˆyiíkaa maaji ya nkaasʉ fuma yarɨ isii yaachwe.’”\x + \xo 7:38 \xo*\xt Laanga Isáaya 44:3; 55:1; 58:11.\xt*\x* 
\v 39 Yéesu alʉʉsɨkɨra \w Mʉtɨma Mʉʉja\w*. Ʉhʉ Mʉtɨma Mʉʉja, vaantʉ voosi ˆvamurúmaa Yéesu lo mʉhokera varɨ. Mpɨɨndɨ ijo, Mʉlʉʉngʉ ajáa akaarɨ mʉtʉma Mʉtɨma Mʉʉja na kwa vaantʉ ˆvamuruma Yéesu, sa Mʉlʉʉngʉ ajáa akaarɨ laɨra nkongojima kwa Yéesu.
\s1 Vaantʉ Vookiigava sa Yéesu
\p
\v 40 Vamwɨ va vaantʉ va ɨra mpuka ˆvakateere ayo masáare, maa vakasea, “Kɨkomi, ʉhʉ noo ʉra \w mʉláali na mʉtwe|lemma="Valáali na mʉtwe"\w* ˆtawóojeraa fuma kwa Mʉlʉʉngʉ.”\x + \xo 7:40 \xo*\xt Laanga Nkʉmbʉkɨra ya Miiro 18:15-22.\xt*\x* 
\v 41 Vamwɨ vakasea, “Ʉhʉ noo Masía!” Maa kaa, vɨɨngɨ vakasea, “Tʉkʉ, Masía sɨ arɨ fuma Galiláaya tʉkʉ. 
\v 42 Masáare ˆYarɨ Mpeho yasea, Masía fuma arɨ ichinii ra mʉtemi \w Daúdi\w*, vyaarɨrwa arɨ múujii wa Betelehéemu, múuji haantʉ mʉtemi Daúdi ˆiikala.”\x + \xo 7:42 \xo*\xt Laanga 2 Samwéeli 7:12-16; Míika 5:2; Matáayo 2:5-6.\xt*\x* 
\v 43 Sa jeyyo, vaantʉ vakiigava sa Yéesu. 
\v 44 Vamwɨ vaavo vakasaaka kʉmʉkwaata, maa kaa, kusiina ˆayera kʉmʉkwaata tʉkʉ.
\s1 Vakʉ́ʉ́lʉ va Vayahúudi sɨ Vamuruma Yéesu Tʉkʉ
\p
\v 45 Valʉkalʉka ˆvakahɨndʉke na kwa vakʉ́ʉ́lʉ va veeneɨsɨ va Ijʉva na Mafarisáayo, ˆveene vajáa vavatúmire vakamʉkwaate Yéesu, maa vakuuriwa, “Sa che sɨ mʉmʉréetire?” 
\v 46 Valʉkalʉka vakavasea, “Kusiina mʉʉntʉ wɨɨngɨ ˆanalʉʉsɨka ja ʉhʉ mʉʉntʉ tʉkʉ.” 
\v 47 Mafarisáayo vakavasea, “Arumi, baa nyuunyu mwakóovɨɨrwe wʉʉ? 
\v 48 Eri, kwatɨɨte mʉkʉ́ʉ́lʉ ʉmwɨ au Mʉfarisáayo ʉmwɨ ˆamuruma wʉʉ? 
\v 49 Tʉkʉ! Maa kaa, ɨhɨ mpuka ya vaantʉ ˆvoomuruma, sɨ vamányire Miiro tʉkʉ. Ava, vajumwa.”
\p
\v 50 Aho, Nikodéemu, ʉra ˆajáa ʉmwɨ waavo sikʉ ɨmwɨ ajáa adoma na kwa Yéesu nuuchikʉ, akuurya, 
\v 51 “Eri, Miiro yiitʉ yaruma kʉheera mʉʉntʉ irya baa mʉteerera no taanga kɨra ˆatʉ́mamaa tʉkʉ wʉʉ?” 
\v 52 Novo vakamʉsea, “Bakʉ baa weewe nɨ Galiláaya wafuma wʉʉ? Doma kasole neeja Masáare ˆYarɨ Mpeho, aho, taanga ʉrɨ kusiina mʉláali na mʉtwe wa Ijʉva ˆafúmaa Galiláaya tʉkʉ!”
\s1 [Masáare aya 7:53–8:11 yasiina nakáalii jɨɨngɨ ja kalɨkaalɨ tʉkʉ.]
\p
\v 53 Aho, kɨra mʉʉntʉ akatamanya na kaayii kwaachwe.
\c 8
\nb
\v 1 \w Yéesu\w* ˆakahʉmʉle kukiindya, maa akatamanya na Luulwii lwa \w Mɨseitúuni\w*.
\s1 Mʉʉntʉ Muki ˆAkwáatirwe Yooyeenda na Mʉlʉme wa Mʉʉntʉ
\p
\v 2 Lomʉtóondo yaachwe namʉtóondo dwɨɨ, Yéesu akatamanya kei na waámi wa \w Kaaya Njija ya Ijʉva\w*. Vaantʉ voosi vakatamanya na kʉrɨ yeeye, akiikala ɨsɨ, maa akaanda vakiindya. 
\v 3 Aho, \w vakiindya va Miiro\w* na \w Mafarisáayo\w* vakamʉreeta mʉʉntʉ muki ʉmwɨ ˆajáa akwáatirwe yooyeenda na mʉlʉme wa mʉʉntʉ. Vakamwiimya katɨ na katɨ ya mpuka ya vaantʉ. 
\v 4 Aho, vakamuurya Yéesu voosea, “Mukiindya, ʉhʉ mʉʉntʉ muki asháanɨrɨɨrwe yooyeenda na mʉlʉme wa mʉʉntʉ. 
\v 5 \w Miirwii|lemma="Miiro"\w* yiitʉ, \w Mʉ́sa\w* atʉlairirya tʉmʉvae na mawye fʉʉrʉ akwye mʉʉntʉ muki ja ʉhʉ.\x + \xo 8:5 \xo*\xt Laanga Valáawi 20:10; Nkʉmbʉkɨra ya Miiro 22:22-24.\xt*\x* Haaha weewe joolɨ woosea?” 
\v 6 Valʉʉsa jeyyo ja mʉteo sa vapate kɨɨntʉ cho musitakirya. Maa kaa, Yéesu akiinama, maa akaanda tala ɨsɨ na imaamba raachwe. 
\v 7 ˆVakatuube kumuurya, akiinʉla mʉtwe, maa akavasea, “Ʉmwɨ waanyu ʉra ˆasiina ʉvɨ kati yaanyu, ʉwo ave wa ncholo kʉmʉvaa na iwye ʉhʉ mʉʉntʉ muki.” 
\v 8 Aho, akiinama kei, maa akatala ɨsɨ na imaamba raachwe.
\p
\v 9 ˆVakateere jeyyo, vakaanda looka ʉmwɨ ʉmwɨ, vakaanda vawosi. Yéesu akachaala yeemweene na ʉra mʉʉntʉ muki ˆajáa iímire mbere yaachwe. 
\v 10 Yéesu akiinʉla mʉtwe waachwe, akamuurya ʉra mʉʉntʉ muki, “Maáma, hai varɨ vara vaantʉ ˆvaalʉʉsa irya raako?” 
\v 11 Ʉra mʉʉntʉ muki akasea, “Taáta, kusiina baa ʉmwɨ tʉkʉ.” Yéesu ne akamʉsea, “Baa nɨɨnɨ sɨ noolʉʉsa irya raako tʉkʉ. Doma, maa kaa, kwaandɨra isikʉ karɨ ʉtʉ́mamaa ʉvɨ tʉkʉ.”
\s1 Yéesu nɨ Kɨweerʉ cha Weerʉ
\p
\v 12 Aho, Yéesu akatuuba lʉʉsɨka na ɨra mpuka ya vaantʉ akavasea, “Nɨɨnɨ noo kɨweerʉ cha weerʉ. Mʉʉntʉ yoyoosi ˆaantúubaa, sɨ arɨ yeendera kilwiiryii vii kaa tʉkʉ, yeeye kʉva arɨ na kɨweerʉ cha nkaasʉ.” 
\v 13 Jeyyo, Mafarisáayo vakamʉsea, “Wootoola ʉshahíidi waako mweeneevyo, sa jeyyo, ʉshahíidi ʉwo sɨ ʉrɨ rʉmɨka tʉkʉ.” 
\v 14 Yéesu akavasea, “Baa koonɨ nootoola ʉshahíidi waanɨ mweeneevyo, ɨkɨ ˆnoolʉʉsa nɨ cha kɨmáárɨ, sa namányire kʉʉntʉ ˆnafuma na kʉʉntʉ ˆnoodoma. Maa kaa, nyuunyu sɨ mʉmányire kʉʉntʉ ˆnafuma na kʉʉntʉ ˆnoodoma tʉkʉ. 
\v 15 Nyuunyu mookʉʉndamʉrɨra kwa miiririkano ya vaantʉ. Maa kaa, nɨɨnɨ sɨ noolamʉrɨra mʉʉntʉ yoyoosi tʉkʉ. 
\v 16 Baa koonɨ noolamʉrɨra mʉʉntʉ, ʉlamuli waanɨ nɨ wa kɨkomi. Nɨɨnɨ sɨ nalámʉrɨraa mʉʉntʉ nɨɨmweene tʉkʉ, maa kaa, nɨ hamwɨ navíjaa na Taáta. Taáta noo aantʉma. 
\v 17 Miirwii yaanyu vyaandɨkwa, ʉshahíidi wa vaantʉ vavɨrɨ nɨ wa kɨmáárɨ.\x + \xo 8:17 \xo*\xt Laanga Nkʉmbʉkɨra ya Miiro 17:6; 19:15.\xt*\x* 
\v 18 Nɨɨnɨ nootoola ʉshahíidi waanɨ mweeneevyo, na Taáta atóolaa ʉshahíidi mweeri yaanɨ. Yeeye noo aantʉma.”
\p
\v 19 Aho, maa vakamuurya, “Taáta waanyu hai arɨ?” Yéesu akavasea, “Nyuunyu sɨ mwaamányire nɨɨnɨ tʉkʉ. Na baa kei sɨ mwamʉmányire Taáta waanɨ tʉkʉ. Ngaarɨ mwaamányire nɨɨnɨ, ngaarɨ mwamʉmányire Taáta waanɨ.” 
\v 20 Yéesu alʉʉsa masáare aya, mpɨɨndɨ ˆakiindyáa chúumbii cha kʉʉntʉ ˆvavɨkáa isandúku ra mpía ja Kaaya Njija. Maa kaa, kusiina mʉʉntʉ ˆamʉkwaata tʉkʉ, sa mpɨɨndɨ jaachwe jijáa jikaarɨ fika.
\s1 Yéesu Yoolʉʉsɨkɨra Inkwya Yaachwe
\p
\v 21 Aho, Yéesu akavasea kei vara Mafarisáayo, “Nɨɨnɨ kiitamanyirya niise, naanyu kʉʉnsaakɨra mʉrɨ, maa kaa, kukwya mʉrɨ na ʉvɨ waanyu. Kʉʉntʉ ˆnootamanya, nyuunyu sɨ mʉrɨ daha fika tʉkʉ.”
\p
\v 22 Aho, vara \w Vayahúudi\w* vakaanda kiiyurya, “Eri, nɨ kookiiyʉlaa iise wʉʉ? Ɨkɨ noo ˆchooreka yoosea, ‘Kʉʉntʉ ˆnootamanya, nyuunyu sɨ mʉrɨ daha fika tʉkʉ wʉʉ’?” 
\v 23 Yéesu akavasea, “Nyuunyu mwafuma kʉrɨ ɨhɨ ɨsɨ, na nɨɨnɨ nafuma mweeri. Nyuunyu mʉrɨ va ɨhɨ weerʉ, nɨɨnɨ sɨ ndɨrɨ wa ɨhɨ weerʉ tʉkʉ. 
\v 24 Ɨkɨ noo ˆchooreka noovawyɨɨra, kukwya mʉrɨ na ʉvɨ waanyu. Koonɨ sɨ mookuunduma, ‘Nɨɨnɨ Mwaarɨ,’\f + \fr 8:24 \fr*\fk Nɨɨnɨ Mwaarɨ: \fk*\ft Aha, Yéesu iilʉʉsa ja ˆvyeene Mʉlʉʉngʉ iilʉʉsa Mʉhákwii wa Ncholo. \ft*\xt Laanga Ufumo 3:14; Isáaya 3:14\xt*.\f* kukwya mʉrɨ na ʉvɨ waanyu.”
\p
\v 25 Aho, vakamuurya Yéesu voosea, “Weewe ʉrɨ ani?” Ne akavasea, “Keende naanda vakiindya, navawyɨɨra nɨɨnɨ ndɨrɨ ani. 
\v 26 Natɨɨte masáare ˆyarɨ foo yo vawyɨɨra nyuunyu na yo valamʉrɨra. Maa kaa, lʉʉsa ndɨrɨ yara ʉra ˆaantʉma ˆyookuungwyɨɨra ndʉʉse. Yeeye nɨ wa kɨmáárɨ, na nɨɨnɨ niiwyɨ́ɨraa weerʉ kɨra ˆnateera fuma kwaachwe.”
\p
\v 27 Avo vaantʉ sɨ vataanga tʉkʉ kɨɨntʉ Yéesu ˆavawyɨɨráa, nɨ masáare ya Taáta waachwe wa kurumwii. 
\v 28 Aho, Yéesu akavasea, “Mʉrɨ hʉmʉla kumwiinʉla na mweeri \w Mwaana wa Mʉʉntʉ\w*, aho, noo mʉrɨ taanga kʉmba ‘Nɨɨnɨ Mwaarɨ,’ na yoosi ˆnatʉ́mamaa sɨ kwa wiimiriri waanɨ tʉkʉ, maa kaa, nalʉʉsa yara vii Taáta waanɨ ˆaankiindya. 
\v 29 Yeeye aantʉma, kei nɨ hamwɨ arɨ na nɨɨnɨ. Yeeye sɨ aandeka nɨɨmweene tʉkʉ, sa sikʉ joosi natʉ́mamaa yara ˆyamweéryaa mʉtɨma.” 
\v 30 Mpɨɨndɨ Yéesu alʉ́ʉsaa ayo masáare, vaantʉ ˆvarɨ foo vakamuruma.
\s1 Vaana va Kɨkomi va Aburaháamu
\p
\v 31 Aho, Yéesu akavasea Vayahúudi vara ˆvajáa vamurúmire, “Koonɨ mʉkwáatiirye masáare yaanɨ, kɨkomi nyuunyu mʉrɨ vapooji vaanɨ. 
\v 32 Taanga mʉrɨ kɨmáárɨ, na kɨmáárɨ vabweeyya kɨrɨ mwiiyanjaale.” 
\v 33 Novo vakamʉsea, “Suusu tʉrɨ vaana va \w Aburaháamu\w*, na sɨ tʉnaava vatʉ́mwa va mʉʉntʉ yoyoosi tʉkʉ. Haaha joolɨ woosea kwiiyanjaala tʉrɨ?” 
\v 34 Yéesu akavasea, “Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, mʉʉntʉ yoyoosi ˆatʉ́mamaa ʉvɨ, ʉwo nɨ mʉtʉ́mwa wa ʉvɨ.\x + \xo 8:34 \xo*\xt Laanga Varúumi 6:12-23.\xt*\x* 
\v 35 Mʉtʉ́mwa sɨ arɨ ʉmwɨ wa vaantʉ va kaaya ya mweenenyuumba waachwe sikʉ joosi tʉkʉ, maa kaa, mwaana nɨ ʉmwɨ wa vaantʉ va kaaya yaavo kwa sikʉ ˆjisiina ʉhero. 
\v 36 Sa jeyyo, koonɨ \w Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ\w* avachʉ́ngʉrɨɨre, nyuunyu sɨ mʉrɨ kʉva vatʉ́mwa kei tʉkʉ, kwiiyanjaala mʉrɨ kɨkomi. 
\v 37 Namányire nyuunyu mʉrɨ vaana va Aburaháamu, maa kaa, moosaakɨra nkalo yo kʉʉnjʉlaa sa moosiita ruma ukiindya waanɨ. 
\v 38 Nɨɨnɨ noovawyɨɨra yara ˆnoona kwa Taáta waanɨ. Viivyo, naanyu mootʉmama yara ˆavawyɨɨra taáta waanyu.”
\p
\v 39 Novo Vayahúudi vakamʉsea, “Aburaháamu nɨ taáta wiitʉ.” Yéesu akavasea, “Ngaarɨ mʉrɨ vaana va Aburaháamu, ngaarɨ tʉmama mwiise mɨrɨmo ya Aburaháamu. 
\v 40 Maa kaa, nyuunyu moosaakɨra nkalo yo kʉʉnjʉlaa, baa neembe navawyɨɨra kɨmáárɨ kɨra ˆnateera fuma kwa Mʉlʉʉngʉ. Aburaháamu sɨ abweeyya jeyyo tʉkʉ. 
\v 41 Nyuunyu mootʉmama yara ˆatʉ́mamaa taáta waanyu.” Voovo vakamʉsea, “Suusu sɨ vaana va hʉlʉrɨ tʉkʉ, tatɨɨte Taáta ʉmwɨ vii, noo Mʉlʉʉngʉ.”
\p
\v 42 Yéesu akavasea, “Ngaarɨ Mʉlʉʉngʉ nɨ Taáta waanyu, ngaarɨ mwaanyenda, sa nafuma kwa Mʉlʉʉngʉ. Nɨɨnɨ sɨ nʉʉja kwa lʉvɨro lwaanɨ tʉkʉ, maa kaa, nɨ yeeye noo aantʉma. 
\v 43 Sa che sɨ mootaanga ˆcheene noovawyɨɨra? Sɨ mootaanga tʉkʉ, sa viintʉ musiina lʉvɨro lo teerera masáare yaanɨ. 
\v 44 Nyuunyu taáta waanyu nɨ Ikʉ́ʉ́lʉ ra \w Mirimʉ Mɨvɨ\w*, na nyuunyu moosaaka tʉmama kɨra rataáta waanyu ˆreenda tʉmama. Rooro nɨ rʉʉlai keende ncholo, na sɨ rɨsáakaa kɨmáárɨ tʉkʉ, sa kɨmáárɨ kisiina mutimii waachwe tʉkʉ. Kati ˆroolʉʉsa ʉloongo, nɨ lʉʉsa riise vira ˆvyeene rɨrɨ, sa rooro nɨ iloongo na ncholo ya ʉloongo. 
\v 45 Maa kaa, sa viintʉ nɨɨnɨ noovawyɨɨra kɨmáárɨ, nyuunyu sɨ mookuunduma tʉkʉ. 
\v 46 Nɨ ani katɨ na katɨ yaanyu kɨkomi arɨ koonekya nɨɨnɨ natɨɨte ʉvɨ? Koonɨ aya ˆnoovawyɨɨra nɨ ya kɨkomi, sa che sɨ mookuunduma? 
\v 47 Mʉʉntʉ wa Mʉlʉʉngʉ atéeraa masáare ya Mʉlʉʉngʉ. Kɨɨntʉ choobweeyya musiindwe teera kɨra Mʉlʉʉngʉ ˆalʉʉsa, nɨ sa viintʉ sɨ mʉrɨ va Mʉlʉʉngʉ.”
\s1 Yéesu nɨ Mʉkʉʉlʉ Kʉlookya Aburaháamu
\p
\v 48 Aho, Vayahúudi vakamʉsea Yéesu, “Eri, kati ˆtoosea ʉrɨ \w Mʉsamaría|lemma="Samaría"\w* na watɨɨte \w murimʉ mʉvɨ|lemma="Mirimʉ mɨvɨ"\w*, sɨ talʉ́ʉsaa kɨmáárɨ tʉkʉ wʉʉ?” 
\v 49 Yéesu akavasea, “Nɨɨnɨ nsiina murimʉ mʉvɨ tʉkʉ. Nɨɨnɨ namʉnyémyaa Taáta waanɨ, maa kaa, nyuunyu sɨ mwaanyémyaa tʉkʉ. 
\v 50 Nɨɨnɨ sɨ noosaakɨra nkongojima yaanɨ tʉkʉ, maa kaa, amwaarɨ ˆmweene yoosaaka nɨɨnɨ nyemiwe, na yeeye noo mʉlamuli. 
\v 51 Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, mʉʉntʉ yoyoosi ʉra ˆarɨ kwaatya masáare yaanɨ, ʉwo sɨ arɨ kukwya vii kaa tʉkʉ.”
\p
\v 52 Aho, Vayahúudi vakamʉsea, “Haaha tatáangire watɨɨte murimʉ mʉvɨ. Aburaháamu aakwya, viivyo baa \w valáali na mʉtwe\w* va Ijʉva, atɨ weewe woosea, ‘Mʉʉntʉ ˆarɨ teera masáare yaanɨ sɨ arɨ kukwya tʉkʉ?’ 
\v 53 Eri, weewe ʉrɨ mʉkʉʉlʉ kʉlookya taáta wiitʉ Aburaháamu wʉʉ? Yeeye aakwya, baa valáali na mʉtwe novo vaakwya. Ivi weewe wookiisea ʉrɨ ani?” 
\v 54 Yéesu akavasea, “Koonɨ nookiibweeyyirya nkongojima nɨɨnɨ mweeneevyo, nkongojima yaanɨ isiina kɨɨntʉ tʉkʉ. Maa kaa, ˆaanyínʉlaa nɨɨnɨ, nɨ Taáta waanɨ, nyuunyu ˆmoosea nɨ Mʉlʉʉngʉ waanyu. 
\v 55 Baa haaha, nyuunyu sɨ mʉnamʉtaanga Mʉlʉʉngʉ tʉkʉ, maa kaa, nɨɨnɨ namʉmányire. Koonɨ naséire sɨ namʉmányire tʉkʉ, kʉva ndɨrɨ mʉloongo ja nyuunyu. Maa kaa, nɨɨnɨ namʉmányire na isáare raachwe narɨkwaatya. 
\v 56 Taáta waanyu Aburaháamu ajáa avyeenda maatʉkʉ kʉtaanga nɨɨnɨ kʉʉja ndɨrɨ. Ɨyo sikʉ ɨɨyɨɨ́ne, maa akavyeenda.”
\p
\v 57 Aho, Vayahúudi vakamʉsea, “Weewe baa sɨ ʉnafikya myaaka makumi yasaano (50) tʉkʉ, joolɨ de wamoona Aburaháamu?” 
\v 58 Yéesu akavasea, “Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, Aburaháamu sɨ anavyaalwa, ‘Nɨɨnɨ Mwaarɨ.’” 
\v 59 Vayahúudi ˆvakateere jeyyo, maa vakatoola mawye voosaaka vamʉvae Yéesu. Yéesu akiivisa, maa akafuma aho Kaayii Njija.
\c 9
\s1 Yéesu Yoomʉhorya Mʉʉntʉ ˆAvyaalwa Mʉhoku
\p
\v 1 Sikʉ ɨmwɨ mpɨɨndɨ \w Yéesu\w* ˆalookáa, akamoona mʉʉntʉ ʉmwɨ ˆajáa mʉhoku keende kʉvyaalwa kwaachwe. 
\v 2 Vapooji vaachwe vakamuurya, “Mukiindya, nɨ ani ˆatʉmama ʉvɨ fʉʉrʉ ʉhʉ avyaalwe mʉhoku? Nɨ yeeye bakʉ vavyɨɨrɨ vaachwe?” 
\v 3 Yéesu akavasea, “Sɨ yeeye tʉkʉ na sɨ vavyɨɨrɨ vaachwe ˆvatʉmama ʉvɨ tʉkʉ. Avyaalwa mʉhoku sa mɨrɨmo ya Mʉlʉʉngʉ ɨvariyʉlwe mwiikalwii waachwe aha weerwii. 
\v 4 Mʉlʉʉngʉ aantʉma. Viintʉ ˆkʉkaarɨ namuusi, nɨ mpaka tʉtʉmame mɨrɨmo yaachwe. Uchikʉ kʉʉja wiise, mpɨɨndɨ ijo, sɨ tʉrɨ daha tʉmama tʉkʉ. 
\v 5 Mpɨɨndɨ ˆnkaarɨ aha weerwii, nɨɨnɨ nɨ kɨweerʉ cha weerʉ.”
\p
\v 6 Yéesu ˆakalʉʉse jeyyo, akachwa matɨ ɨsɨ, akabweeyya fitoe na yara matɨ, maa akamʉhaka ʉra mʉhoku miiswii. 
\v 7 Aho, akamʉsea, “Tamanya ʉkoowe iduundwii ra Siloáamu.” Siloáamu noo kʉsea “vaantʉ ˆvatʉmwa.” Aho, ʉra mʉhoku akatamanya noo koowa, akahɨndʉka kʉnʉ yookoona.
\p
\v 8 Vakaaya vaachwe na vaantʉ ˆvajáa vamoona aho ncholo yooloomba, vakaanda kiiyurya voosea, “Eri, ʉhʉ sɨ ʉra mʉʉntʉ ˆiikaláa aha no loomba tʉkʉ wʉʉ?” 
\v 9 Vamwɨ vaavo vakasea, “Nɨ yeeye.” Vɨɨngɨ vakasea, “Sɨ yeeye tʉkʉ nɨ iifwɨ́ɨne vii.” Maa kaa, ʉwo mʉʉntʉ akavasea, “Nɨ nɨɨnɨ.” 
\v 10 Maa kaa, voovo vakaanda muurya, “Joolɨ vyavɨ́ɨre amwɨ miiso yaako yookoona?” 
\v 11 Ne akavasea, “Mʉʉntʉ ˆaséwaa Yéesu, abwéeyyiirye fitoe na matɨ yaachwe, akaampaka miiswii, maa akaansea, ‘Tamanya na Siloáamu ʉkooyye kisho chaako.’ Na ˆnkooyye kisho, maa nkaanda koona.” 
\v 12 Avo vaantʉ vakamuurya, “Ʉwo mʉʉntʉ hai arɨ?” Ʉra mʉhoku akavasea, “Iyaʉ.”
\s1 Mafarisáayo Vookuurikirirya Kʉhoriwa Mʉhoku
\p
\v 13 Aho, avo vaantʉ vakamʉtwaala ʉwo mʉʉntʉ ˆajáa mʉhoku aho ncholo na kwa \w Mafarisáayo\w*. 
\v 14 Sikʉ Yéesu ˆajáa abweeyya fitoe na akamʉhorya ʉra mʉhoku, nɨ sikʉ ya \w Sabáato\w* ɨjáa. 
\v 15 Jeyyo, Mafarisáayo vakaanda muurya kei ˆvyeene ajáa ahóriiwe. Ne akavasea, “Aampákire fitoe miiswii, nkooyya kisho, na haaha nookoona.”
\p
\v 16 Vamwɨ va Mafarisáayo vakasea, “Ʉhʉ mʉʉntʉ sɨ afuma kwa Mʉlʉʉngʉ tʉkʉ, sa sɨ yookɨɨnyemya Sabáato tʉkʉ.” Maa kaa, vɨɨngɨ vakasea, “Joolɨ mʉʉntʉ mʉvɨ arɨ daha bweeyya isháara na myuujíisa ja ɨhɨ?” Aho, maa vakiigava voovo kwa voovo. 
\v 17 Jeyyo, Mafarisáayo vakamuurya kei ʉra mʉhoku voosea, “Weewe noo ˆʉhóriiwe miiso nɨ ʉra mʉʉntʉ, joolɨ woosea kwa ʉwo mʉʉntʉ?” Yeeye akasea, “Ʉra nɨ \w mʉláali na mʉtwe|lemma="Valáali na mʉtwe"\w* wa Ijʉva.” 
\v 18 Vara \w Vayahúudi\w* sɨ varuma koonɨ ʉwo mʉʉntʉ aho ncholo ajáa mʉhoku tʉkʉ. Kukiimikirirya, vakavaanɨɨrɨra vavyɨɨrɨ va ʉra mʉhoku. 
\v 19 Vakavuurya, “Eri, ʉhʉ nɨ mwaana waanyu nyuunyu ˆmoosea ajáa avyaalwa mʉhoku wʉʉ? Koonɨ moosea jeyyo, joolɨ haaha yookoona?”
\p
\v 20 Vavyɨɨrɨ vaachwe vakavasea, “Nɨ kɨmáárɨ ʉhʉ nɨ mwaana wiiswi na nɨ kɨmáárɨ ajáa avyaalwa mʉhoku. 
\v 21 Maa kaa, sɨ tootaanga nɨ joolɨ aándire koona tʉkʉ, na baa sɨ tootaanga nɨ ani ˆamʉhóriirye tʉkʉ. Muuryi mweeneevyo, sɨ musinga tʉkʉ, lʉʉsa arɨ mweeneevyo.” 
\v 22 Vavyɨɨrɨ vaachwe vajáa valʉʉsa jeyyo, sa voofáa Vayahúudi. Vayahúudi vajáa vasea, koonɨ mʉʉntʉ amurúmire Yéesu noo \w Masía\w*, kibiriwa arɨ fuma \w sinagóogii|lemma="Sinagóogi"\w*. 
\v 23 Noo ˆchooreka vavyɨɨrɨ vaachwe vajáa vasea, “Muuryi mweeneevyo, sɨ musinga tʉkʉ.”
\p
\v 24 Aho, vakʉ́ʉ́lʉ va Vayahúudi vakamwaanɨrɨra lwa kavɨrɨ ʉra ˆajáa mʉhoku vakamʉsea, “Mʉheere Mʉlʉʉngʉ nkongojima koonɨ nɨ kɨmáárɨ woolʉʉsa! Suusu tamányire ʉhʉ mʉʉntʉ ˆakʉhóriirye nɨ mʉvɨ.” 
\v 25 Maa yeeye akavasea, “Nɨɨnɨ sɨ namányire koonɨ nɨ mʉvɨ tʉkʉ. Kɨɨntʉ kimudu ˆnamányire nɨ ɨkɨ, nɨɨnɨ nɨ mʉhoku nɨjáa, na haaha nookoona.” 
\v 26 Maa vakamuurya, “Che ʉwo mʉʉntʉ akʉbwéeyyiriirye? Joolɨ akʉtʉ́ʉnʉkwɨɨre miiso yaako?” 
\v 27 Ʉra ˆajáa mʉhoku akavasea, “Nahʉ́mwɨɨre vawyɨɨra, naanyu sɨ mookʉʉnteerera tʉkʉ. Sa che moosaaka nɨvawyɨɨre kei? Eri, saaka mwiise mʉve vapooji vaachwe wʉʉ?”
\p
\v 28 Aho, \w vakamʉtʉkɨra|lemma="Tʉkɨra"\w* voomʉsea, “Weewe noo mʉpooji waachwe, suusu tʉrɨ vapooji va \w Mʉ́sa\w*. 
\v 29 Tamányire Mʉlʉʉngʉ alʉʉsɨka na Mʉ́sa, maa kaa, sɨ tamányire ʉhʉ mʉʉntʉ kʉʉntʉ ˆafuma tʉkʉ.”
\p
\v 30 Ʉra ˆajáa mʉhoku akavasea, “Ɨkɨ nɨ kɨɨntʉ cho hwaalarya! Atɨ sɨ mʉmányire kʉʉntʉ ˆafuma tʉkʉ, maa kaa, aantʉ́ʉnʉkwɨɨre miiso yaanɨ. 
\v 31 Tamányire Mʉlʉʉngʉ sɨ atéeraa kʉloomba kwa vavɨ tʉkʉ, yeeye atéeraa kʉloomba kwa voosi ˆvamʉnyémyaa na ˆvatʉ́mamaa kɨra ˆasáakaa.\x + \xo 9:31 \xo*\xt Laanga Sabúuri 34:15-16; Mpɨ́rɨ 15:29.\xt*\x* 
\v 32 Keende weerʉ yʉʉmbwa, sɨ tʉnateera mʉʉntʉ amʉhóriirye mʉʉntʉ ˆavyaalwa mʉhoku tʉkʉ. 
\v 33 Ngaarɨ ʉhʉ mʉʉntʉ sɨ afuma kwa Mʉlʉʉngʉ, ngaarɨ sɨ adáhire tʉmama chochoosi tʉkʉ.” 
\v 34 Novo vakamʉsea, “Weewe wavyaalwa na warerwa uvii. Eri, watɨɨte lʉvɨro lo tukiindya suusu wʉʉ?” Aho, maa vakamukibirya na weerwii.
\s1 Ʉhoku wa Mutimii
\p
\v 35 Yéesu akateera vajáa vamukíbiirye ʉra mʉʉntʉ fuma sinagóogii. Yéesu akamʉshaana maa akamuurya, “Eri, muruma wiise \w Mwaana wa Mʉʉntʉ\w* wʉʉ?” 
\v 36 Ʉra mʉʉntʉ akamuurya Yéesu, “Mʉkʉ́lʉ, ʉhʉ mʉʉntʉ nɨ ani? Ngwyɨɨra sa nɨɨnɨ nimurume.” 
\v 37 Yéesu akamʉsea, “Wamwɨɨ́ne, noo ʉhʉ ˆyoolʉʉsɨka na weewe.” 
\v 38 Ʉra mʉʉntʉ akasea, “Mʉkʉ́lʉ, narúmire.” Aho, maa akamwiinamɨra Yéesu.
\p
\v 39 Yéesu akamʉsea, “Nɨɨnɨ nʉʉja na aha weerwii jo lamʉrɨra, sa vahoku voone na vara ˆvoónaa vave vahoku.” 
\v 40 Kʉjáa kwatɨɨte Mafarisáayo vamwɨ ˆvajáa heehi na Yéesu ˆvakateere jeyyo, maa vakamʉsea, “Atɨ, baa suusu tʉrɨ vahoku wʉʉ?” 
\v 41 Yéesu akavasea, “Ngaarɨ mʉrɨ vahoku, ngaarɨ musiina ʉvɨ tʉkʉ, maa kaa, sa viintʉ moosea koona mwiise, mʉkaarɨ mʉrɨ na ʉvɨ.”
\c 10
\s1 Lusímo lwa Muríisi Mʉʉja
\p
\v 1 “Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, mʉʉntʉ yoyoosi koonɨ sɨ ɨɨ́ngɨɨre na waámii ya muundi ko tweera na mutiryaangwii, maa kaa, ɨɨngɨre ko tweera na haantʉ hɨɨngɨ, ʉwo nɨ mwiívi na mʉhóki. 
\v 2 Mʉʉntʉ ˆɨɨ́ngɨraa ko tweera na mutiryaangwii, ʉwo noo muríisi wa muundi. 
\v 3 Mʉlaangiriryi wa mutiryaango amʉyʉ́ʉrɨraa, na muundi jatéeraa sawúti yaachwe. Aánɨrɨraa muundi jaachwe kwa marina yaavo, na ajifúmyaa na weerwii. 
\v 4 ˆArɨ hʉmʉla kujifumya muundi jaachwe na weerwii, ajilóngoreraa na muundi jaachwe jamutúubaa sa jamányire sawúti yaachwe. 
\v 5 Ijo muundi, sɨ jiri mutuuba mʉyeni tʉkʉ, maa kaa, mʉtɨɨja jiri sa sɨ jamányire sawúti yaachwe tʉkʉ.” 
\v 6 \w Yéesu\w* avawyɨɨra lusímo ʉlʉ, maa kaa, sɨ vataanga tʉkʉ ˆcheene alʉʉsáa.
\p
\v 7 Aho, Yéesu akavasea kei, “Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, nɨɨnɨ noo mutiryaango wa muundi. 
\v 8 Voosi vara ˆvalongoola kʉva varíisi va muundi mpɨɨndɨ nɨɨnɨ ˆnɨjáa nkaarɨ kʉʉja, avo nɨ viívi na vahóki, muundi sɨ ja vateera tʉkʉ. 
\v 9 Nɨɨnɨ noo mutiryaango. Mʉʉntʉ yoyoosi ˆarɨ kɨɨngɨra na waámii ko tweera kʉrɨ nɨɨnɨ, lamuririwa arɨ, kɨɨngɨra arɨ na fuma arɨ, na turya arɨ uríisi ˆwabooha. 
\v 10 Mwiívi ʉʉ́jaa sa iive, ʉʉlae au asaambʉle. Maa kaa, nɨɨnɨ nʉʉja sa muundi jive nkaasʉ na jive na ɨyo nkaasʉ ˆyakiimana.
\p
\v 11 Nɨɨnɨ ndɨrɨ muríisi mʉʉja. Muríisi mʉʉja atóolaa nkaasʉ yaachwe sa muundi jaachwe. \fig Muríisi mʉʉja|alt="good shepherd" src="bk00010c.tif" size="col" copy="Horace Knowles revised by Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994" ref="10:11"\fig* 
\v 12 Mʉtʉmami ʉra sɨ ˆarɨ muríisi wa muundi, na kei muundi sɨ ˆjiri jaachwe, ʉwo arɨ koona mbʉʉjɨ yookʉʉja, tɨɨja arɨ na jireka arɨ muundi. Mbʉʉjɨ yakɨ́ɨmɨrɨraa ikukikuki ra muundi na jɨɨngɨ jiípasaa. 
\v 13 Mʉtʉmami atɨ́ɨjaa, sa sɨ iitwéetyaa sa muundi tʉkʉ. 
\v 14 Nɨɨnɨ ndɨrɨ muríisi mʉʉja. Na namányire muundi jaanɨ na muundi jaanɨ jaamányire nɨɨnɨ, 
\v 15 ja ˆvyeene Taáta aamányire nɨɨnɨ, na nɨɨnɨ namʉmányire Taáta. Kei, nɨɨnɨ nootoola nkaasʉ yaanɨ sa muundi jaanɨ. 
\v 16 Natɨɨte muundi jɨɨngɨ sɨ ˆjiri ja ɨhɨ waama. Nɨ mpaka nijireete, nojo jiteere sawúti yaanɨ. Jeyyo, jive ufya ʉmwɨ na muríisi ʉmwɨ.
\p
\v 17 Taáta waanɨ aanyenda nɨɨnɨ sa nootoola nkaasʉ yaanɨ sa nɨɨpate kei. 
\v 18 Kusiina mʉʉntʉ ˆarɨ daha kʉʉmpoka nkaasʉ yaanɨ tʉkʉ, maa kaa, nɨɨnɨ noo nookɨɨtoola nkaasʉ yaanɨ ko keenda. Nɨɨnɨ natɨɨte wiimiriri wo toola nkaasʉ yaanɨ, na kei natɨɨte wiimiriri wo va nkaasʉ kei. Nɨ Taáta waanɨ mweeneevyo noo ˆaandairirya mbweeyye jeyyo.”
\p
\v 19 Sa ayo masáare, \w Vayahúudi\w* vakiigava. 
\v 20 ˆVarɨ foo vaavo vakasea, “Ʉhʉ mʉʉntʉ atɨɨte \w murimʉ mʉvɨ|lemma="Mirimʉ mɨvɨ"\w* na nɨ mʉsari. Sa che toomʉteerera?” 
\v 21 Vɨɨngɨ vakasea, “Aya sɨ masáare ya mʉʉntʉ ˆarɨ na murimʉ mʉvɨ tʉkʉ. Eri, murimʉ mʉvɨ daha ʉrɨ tʉʉnʉkʉla miiso ya vahoku wʉʉ?”
\s1 Yéesu Yoosiitwa nɨ Vayahúudi
\p
\v 22 Haaha, ʉko Yerusaléemu kʉjáa kwatɨɨte ngovi yo talarya \w Kaaya Njija ya Ijʉva\w*, na nɨ mpɨɨndɨ ja mpeho jijáa. 
\v 23 Yéesu nɨ Kaayii Njija ajáa, na akava yooyeenda waámii ˆʉséwaa Waama wa Solomóoni. 
\v 24 Vayahúudi vajáa aho, vakamʉrɨɨngɨrɨra, maa vakamuurya Yéesu voosea, “Fʉʉrʉ naadi ʉrɨ tuuba kutulumya mɨtɨma? Tʉwyɨɨre ilaarii, koonɨ weewe noo \w Masía\w*.” 
\v 25 Yéesu akavasea, “Nahʉmʉla vawyɨɨra, na nyuunyu sɨ mooruma tʉkʉ. Masáare ˆmeene noobweeyya kwa irina ra Taáta yookoonekya nɨɨnɨ ndɨrɨ ani. 
\v 26 Maa kaa, sɨ mooruma tʉkʉ, sa sɨ mʉrɨ va ikukikuki ra muundi jaanɨ tʉkʉ. 
\v 27 Muundi jaanɨ jatéeraa sawúti yaanɨ. Nɨɨnɨ najimányire na jaantúubaa. 
\v 28 Nɨɨnɨ najihéeraa nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero, na sɨ jiri rɨmɨra vii kaa tʉkʉ. Kei kusiina mʉʉntʉ ˆarɨ daha kʉʉmpoka fuma mɨkonwii yaanɨ tʉkʉ. 
\v 29 Taáta waanɨ yeeye aampeera iji muundi, nɨ mʉkʉʉlʉ kʉlookya voosi, na kusiina ˆarɨ daha kʉmʉhoka fuma mɨkonwii yaachwe tʉkʉ. 
\v 30 Nɨɨnɨ na Taáta, nɨ ʉmwɨ!”
\p
\v 31 Aho, maa Vayahúudi vakatoorera mawye kei voosaaka vamʉvae fʉʉrʉ akwye. 
\v 32 Maa kaa, Yéesu akavasea, “Navoónekiirye mɨrɨmo miija ˆɨrɨ foo fuma kwa Taáta. Nɨ sa kɨrɨkwɨ moosaaka kʉʉnvaa na mawye mʉʉnjʉlae?” 
\v 33 Vayahúudi vakamʉsea, “Sɨ tookʉvaa na mawye sa mɨrɨmo miija ˆwootʉmama tʉkʉ, maa kaa, nɨ sa \w uhiintiki|lemma="Hɨɨntɨka"\w* waako kwa Mʉlʉʉngʉ. Weewe ʉrɨ mʉʉntʉ vii, wookiibweeyya ʉrɨ Mʉlʉʉngʉ.”
\p
\v 34 Yéesu akavasea, “Eri, sɨ vyaandɨkwa \w Miirwii|lemma="Miiro"\w* yaanyu, ‘Nɨɨnɨ nasea, nyuunyu nɨ mɨlʉʉngʉ’ tʉkʉ wʉʉ?\x + \xo 10:34 \xo*\xt Laanga Sabúuri 82:6.\xt*\x* 
\v 35 Koonɨ avaanɨrɨra mɨlʉʉngʉ vara ˆvahokera isáare raachwe, na isáare ra Mʉlʉʉngʉ nɨ ra kɨkomi sikʉ joosi, 
\v 36 eri, sa che moosea noomʉhɨɨntɨkɨra Mʉlʉʉngʉ kati noosea, ‘Nɨɨnɨ ndɨrɨ \w Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ\w*?’ Taáta noo ˆaantalarya na ˆaantʉma kʉrɨ weerʉ. 
\v 37 Koonɨ sɨ nootʉmama mɨrɨmo ya Taáta waanɨ, reki kuunduma. 
\v 38 Maa kaa, koonɨ nootʉmama mɨrɨmo ya Taáta, baa koonɨ sɨ mookuunduma nɨɨnɨ, rumi ɨyo mɨrɨmo. Kwa njɨra ɨyo, taanga mʉrɨ na tuuba mʉrɨ taanga, Taáta na nɨɨnɨ, kei nɨɨnɨ na Taáta, nɨ kɨɨntʉ kɨmwɨ.” 
\v 39 Vayahúudi ˆvakateere ayo, maa vakayera kʉmʉkwaata kei, maa kaa, akavahonyoka mɨkonwii yaavo.
\p
\v 40 Yéesu akadoma na fɨrɨro ya lʉʉjɨ lwa Yorodáani, fʉʉrʉ hara haantʉ Yooháani Mʉbatisáaji \w ˆabatisiryáa|lemma="Batisa"\w* vaantʉ hara mbere, maa akiikala ʉko. 
\v 41 Vaantʉ ˆvarɨ foo vakʉʉja na kwa Yéesu, maa vandoosea, “Yooháani sɨ abweeyya isháara tʉkʉ, maa kaa, kɨra isáare ˆalʉʉsa kwa ʉhʉ mʉʉntʉ nɨ ra kɨmáárɨ.” 
\v 42 Aho, vaantʉ ˆvarɨ foo vajáa aho, vakamuruma Yéesu.
\c 11
\s1 Inkwya ya Lasáaro
\p
\v 1 Kʉjáa kwatɨɨte mʉʉntʉ ʉmwɨ ˆaséwaa Lasáaro, mʉʉntʉ wa iturii ra Besanía. Ʉhʉ Lasáaro ajáa alwaala. Marʉʉmbʉ yaachwe Maríia na Maárita novo viikaláa iturii ra Besanía. 
\v 2 Ʉhʉ Maríia noo ˆajáa amʉhaka \w Yéesu\w* makuta ˆyanyʉkɨra, na akamʉhonola majeo na njwɨɨrɨ jaachwe.\x + \xo 11:2 \xo*\xt Laanga Yooháani 12:1-8.\xt*\x* 
\v 3 Jeyyo, Maríia na Maárita marʉʉmbʉ ya Lasáaro, vakatʉma mʉlomo na kʉrɨ Yéesu voomʉsea, “Mʉkʉ́lʉ, kɨjeengi chaako ˆwamweenda nɨ mʉlwɨ́ɨrɨ.” 
\v 4 Maa kaa, Yéesu ˆakateere ayo, akasea, “Ʉlwɨ́ɨrɨ ʉhʉ sɨ ʉrɨ reeta inkwya tʉkʉ, nɨ so mʉretera Mʉlʉʉngʉ nkongojima, na kwa njɨra ɨyo, \w Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ\w* abweeyyiriwe nkongojima.” 
\v 5 Yéesu ajáa aveenda maatʉkʉ vii vala Maárita, Maríia na irʉʉmbʉ raavo Lasáaro. 
\v 6 Jeyyo, ˆakateere Lasáaro nɨ mʉlwɨ́ɨrɨ, akiikala aho haantʉ ˆajáa kwa sikʉ ivɨrɨ. 
\v 7 Sikʉ ivɨrɨ ˆjikalooke, maa akavasea vapooji vaachwe, “Hendi tʉhɨndʉke na \w Yudéea|lemma="Vayahúudi"\w*.” 
\v 8 Vapooji vaachwe vakamʉsea, “Mukiindya, amwɨ nɨ ɨra sikʉ vii \w Vayahúudi\w* vasaakáa kʉkʉvaa na mawye ukwye. Na haaha woosaaka hɨndʉka nooko kei?”
\p
\v 9 Yéesu akavasea, “Eri, sikʉ sɨ ɨtɨɨte masaa ikimi na yavɨrɨ ya muusi tʉkʉ wʉʉ? Mʉʉntʉ koonɨ yooyeenda namuusi sɨ arɨ kiikunguvarya kʉʉlʉ kwaachwe tʉkʉ, sa koona iise kɨweerʉ cha ɨhɨ weerʉ. 
\v 10 Maa kaa, koonɨ mʉʉntʉ yooyeenda nuuchikʉ, kunguvala arɨ, sa asiina kɨweerʉ isii yaachwe tʉkʉ.”\x + \xo 11:9-10 \xo*\xt Laanga Yooháani 8:12.\xt*\x*
\p
\v 11 ˆAkahʉmʉle lʉʉsa aya, Yéesu akavasea, “Kɨjeengi chiiswi Lasáaro alɨ́ɨre, maa kaa, nɨ tamanya niise nkamwiinukye.” 
\v 12 Vapooji vaachwe vakamʉsea, “Mʉkʉ́lʉ, koonɨ alɨ́ɨre tʉlo, hola arɨ.” 
\v 13 Kɨɨntʉ Yéesu ˆalʉʉsáa aha nɨ inkwya ya Lasáaro, maa kaa, vapooji sɨ vataangáa tʉkʉ, viiseáa kɨra ˆyoolʉʉsa kʉrɨ Lasáaro nɨ alɨ́ɨre tʉlo vii. 
\v 14 Sa jeyyo, Yéesu akavawyɨɨra pusu, “Lasáaro akwíire. 
\v 15 Baa neembe nɨ jeyyo, navyeéndire sa nyuunyu, sa viintʉ naarɨ nsiina kʉra mpɨɨndɨ Lasáaro ˆaakukwya, sa mʉdahe kuunduma. Haaha hendi na kwaachwe.” 
\v 16 Aho, mʉpooji waachwe ʉmwɨ ˆasewáa Tomáasi, irina rɨɨngɨ vamwaanɨrɨráa Maása, akavasea viivaachwe, “Hendi baa suusu, tʉkakwye hamwɨ ne.”
\s1 Yéesu nɨ Ʉfʉfʉ́ʉko na Nkaasʉ
\p
\v 17 Yéesu ˆakafike ʉko Besanía, akashaana Lasáaro avéerɨɨre \w mbiríírii|lemma="Mbɨrɨ́ɨ́ra"\w* kwa sikʉ ine. 
\v 18 Ituri ra Besanía nɨ heehi rɨjáa na múuji wa Yerusaléemu, ja ʉlɨ́ɨ́hɨ wa kilomíita itatʉ. 
\v 19 Vayahúudi ˆvarɨ foo vajáa vuújire noo vafɨɨta vala Maárita na Maríia, sa viintʉ vajáa vawúlarɨɨrwe nɨ irʉʉmbʉ raavo Lasáaro.
\p
\v 20 Maárita ˆakateere Yéesu amwaarɨ yookʉʉja, akatamanya noo musingirirya. Maa kaa, Maríia akachaala kaayii. 
\v 21 Maárita akamʉsea Yéesu, “Mweenevyoosi, ngaarɨ waarɨ ʉmwaarɨ aha, ngaarɨ irʉʉmbʉ raanɨ sɨ akwíire tʉkʉ. 
\v 22 Maa kaa, taanga niise baa haaha kɨɨntʉ chochoosi ˆʉrɨ mʉloomba Mʉlʉʉngʉ, kʉheera arɨ.” 
\v 23 Yéesu akamʉsea, “Irʉʉmbʉ raako fʉfʉka arɨ.” 
\v 24 Maárita akamʉsea, “Namányire sikʉ ya ʉhero wa weerʉ fʉfʉka arɨ.” 
\v 25 Yéesu akamʉsea, “Nɨɨnɨ noo ʉwo ʉfʉfʉ́ʉko na nkaasʉ. Yoyoosi ˆaandúmaa nɨɨnɨ baa neembe arɨ kukwya, kʉva arɨ nkaasʉ. 
\v 26 Na yoyoosi ˆarɨ mooyo na ˆaandúmaa nɨɨnɨ sɨ arɨ kukwya vii kaa tʉkʉ. Eri, yaruma wiise aya wʉʉ?” 
\v 27 Maárita akamʉsea, “Mweenevyoosi naruma weewe noo \w Masía\w* Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ, ʉra ˆyookʉʉja na kʉrɨ weerʉ.”
\s1 Yéesu Yoomʉrɨrɨra Lasáaro
\p
\v 28 Maárita ˆakahʉmʉle lʉʉsa ayo, akatamanya noo mwaanɨrɨra mwaanaavo Maríia na ivarwii, akamʉsea, “Mukiindya amwaarɨ aha yookwaanɨrɨra.” 
\v 29 Maríia ˆakateere jeyyo, akiinʉka chaangʉ, maa akatamanya na kwa Yéesu. 
\v 30 Yéesu ajáa akaarɨ kɨɨngɨra na iturii, ajáa akaarɨ hara haantʉ Maárita ˆajáa amʉshɨ́hɨɨne. 
\v 31 Vara Vayahúudi ˆvajáa na Maríia kaayii vuújire noo mʉfɨɨta, ˆvakoone iínukire chaangʉ, maa akafuma na weerwii, vakamutuuba sa viiseáa nɨ tamanya iise na mbiríírii noo rɨra.
\p
\v 32 Maríia ˆakafike hara haantʉ ˆajáa Yéesu na ˆakamoone Yéesu, akachwaama majewii yaachwe kʉnʉ yoosea, “Mweenevyoosi, ngaarɨ waarɨ aha, ngaarɨ irʉʉmbʉ raanɨ sɨ akwíire tʉkʉ.” 
\v 33 Yéesu ˆakamoone Maríia yoorɨra, na ˆakoone na vara Vayahúudi ˆvajáa vamutúubire novo voorɨra, akiiteera ʉsʉʉngʉ mutimii, maa akavisʉʉla. 
\v 34 Aho, akavuurya, “Hai mʉmʉtaahɨɨré?” Vakamʉsea, “Mweenevyoosi, yeenda tʉkoonekye.” 
\v 35 Aho, Yéesu akaanda rɨra. 
\v 36 Vayahúudi vakasea, “Laangi ta viintʉ ˆajáa amweenda Lasáaro!” 
\v 37 Maa kaa, vɨɨngɨ vakasea, “Eri, ʉhʉ sɨ noo ʉra ˆamʉhorya mʉhoku, sa che sɨ adaha kɨtɨra Lasáaro adɨɨre kukwya?”
\s1 Yéesu Yoomʉfʉfʉla Lasáaro
\p
\v 38 Yéesu kʉnʉ aviswɨ́ɨre mutimii, akafika mbiríírii. Ɨyo mbɨrɨ́ɨ́ra nɨ ya mpaanga ɨjáa, na ɨjáa yakʉnɨkɨrɨrwa na iwye ikʉʉlʉ mʉryaangwii. 
\v 39 Yéesu akavasea, “Seyyi iwye mʉryaangwii.” Maárita, irʉʉmbʉ ra ʉhʉ ˆajáa awʉ́lɨɨre, akasea, “Aaɨ aándire nyuka, sa avéerɨɨre mbiríírii kwa sikʉ ine.” 
\v 40 Yéesu akamʉsea Maárita, “Sɨ nakʉséire koonɨ wooruma koona ʉrɨ nkongojima ya Mʉlʉʉngʉ tʉkʉ wʉʉ?”
\p
\v 41 Aho, vakarɨseyya rɨra iwye. Yéesu akalaanga kurumwii, maa akasea, “Taáta, kuusa sa waantéɨɨre. 
\v 42 Namányire weewe waantéeraa mpɨɨndɨ joosi, maa kaa, nɨ lʉʉsa niise aya, sa ɨhɨ mpuka ya vaantʉ ˆɨrɨ aha irume weewe noo ˆwaantʉma.”
\p
\v 43 ˆAkalʉʉse jeyyo, akaanɨrɨra na sawúti nkʉʉlʉ yoosea, “Lasáaro, fuma na weerwii!” 
\v 44 Lasáaro akafuma kʉnʉ mɨkono yaachwe na mawʉlʉ yaachwe yafárɨmbɨrɨɨrwe ntaamɨ ja sáanda ya \w kɨtáani\w*. Kei da kisho chaachwe kɨjáa chafárɨmbɨrɨɨrwe na ntaamɨ njerʉ. Yéesu akavasea, “Muchunguli, na mʉreki iitamanyirye.” \fig Lasáaro yoofuma mbiríírii|alt="Lazarus comes out of the tomb" src="CN01769B.TIF" size="col" copy="David C. Cook Publishing Co., 1978" ref="11:44"\fig*
\s1 Nchuungo yo Mʉʉlaa Yéesu
\r (Matáayo 26:1-5; Maáriki 14:1-2; Lʉ́ka 22:1-2)
\p
\v 45 Jeyyo, Vayahúudi ˆvarɨ foo vara ˆvajáa vuújire noo mʉfɨɨta Maríia, na ˆvajáa voona yara Yéesu ˆajáa abwéeyyiirye, maa vakamuruma. 
\v 46 Maa kaa, vamwɨ vaavo vakatamanya na kwa \w Mafarisáayo\w* noo vawyɨɨra yara Yéesu ˆajáa atʉ́mamire. 
\v 47 Sa jeyyo, vakʉ́ʉ́lʉ va \w veeneɨsɨ\w* va Ijʉva na Mafarisáayo vakaanɨrɨra \w Balása Nkʉʉlʉ\w* ya Vayahúudi, maa vakasea, “Joolɨ tʉrɨ bweeyya? Ʉhʉ mʉʉntʉ yoobweeyya isháara na myuujíisa ˆɨrɨ foo. 
\v 48 Koonɨ tamʉrékɨɨre atuube bweeyya jei, vaantʉ voosi muruma varɨ, na Varúumi kʉʉja varɨ, na saambʉla varɨ ɨsɨ yiitʉ na \w Kaaya yiitʉ Njija|lemma="Kaaya Njija ya Ijʉva"\w*.”
\p
\v 49 Ʉmwɨ waavo ˆasewáa Kayáafa ˆajáa \w mweeneɨsɨ mʉkʉʉlʉ|lemma="Veeneɨsɨ"\w* mwaaka ʉwo, akavasea, “Nyuunyu sɨ mʉmányire kɨɨntʉ tʉkʉ! 
\v 50 Eri, sɨ mookoona nɨ vyabooha mʉʉntʉ ʉmwɨ kukwya sa vaantʉ, kʉlookya vaantʉ va ɨsɨ yoosi kusira imalo tʉkʉ wʉʉ?” 
\v 51 Kayáafa sɨ alʉʉsa masáare aya ko keenda kwaachwe tʉkʉ. Maa kaa, yeeye noo ajáa mweeneɨsɨ mʉkʉʉlʉ mwaaka ʉwo, sa jeyyo, nɨ \w laala alaaláa na mʉtwe|lemma="Valáali na mʉtwe"\w* Yéesu kukwya arɨ sa ɨsɨ ya Vayahúudi. 
\v 52 Na sɨ sa ɨsɨ ya Vayahúudi veene vii tʉkʉ, maa kaa, sa avajiinge vaana voosi va Mʉlʉʉngʉ ˆviipasa, vave hamwɨ. 
\v 53 Kwaandɨra sikʉ ɨyo, vakarya nchuungo yo mʉʉlaa Yéesu. 
\v 54 Sa jeyyo, Yéesu akareka yeenda ko kiiyonekya kwa Vayahúudi. Akiinʉka aho, akatamanya na ituri ˆraséwaa Efʉraímʉ, ˆrɨrɨ heehi na ɨsɨ ya ibaláángʉ. Akiikala ʉko hamwɨ na vapooji vaachwe.
\p
\v 55 Ngovi ya Vayahúudi ɨséwaa \w Paásika|lemma="Ngovi ya Paásika"\w*, ɨjáa yaséngerɨɨre, vaantʉ ˆvarɨ foo vakaambʉka na Yerusaléemu fuma maturii, vakatamanya noo kiijirʉla ngovi ɨyo sɨ ɨnafika.\x + \xo 11:55 \xo*\xt Laanga 2 Masáare ya Mpɨɨndɨ 30:17-19; Ʉvalo 9:10.\xt*\x* 
\v 56 Vaantʉ vakava voomʉsaakɨra Yéesu. Novo ˆvakiijiinge hamwɨ Kaayii Njija, vakaanda kiiyurya, “Joolɨ mookiisea? Ʉhʉ mʉʉntʉ sɨ arɨ kʉʉja vii kaa tʉkʉ na ngovii wʉʉ?” 
\v 57 Vakʉ́ʉ́lʉ va veeneɨsɨ va Ijʉva na Mafarisáayo, vajáa valairirya voosea, koonɨ mʉʉntʉ yoyoosi atáangire kʉʉntʉ Yéesu ˆarɨ, avatwaarɨre mʉlomo sa vakamʉkwaate.
\c 12
\s1 Maríia Yoomʉhaka Yéesu Makuta ˆYanyʉkɨra
\r (Maáriki 14:3-9; Matáayo 26:6-13; Lʉ́ka 7:36-50)
\p
\v 1 Sikʉ mʉsasatʉ de ifike \w ngovi ya Paásika\w*, \w Yéesu\w* akatamanya na Besanía, múujii haantʉ ˆiikaláa Lasáaro, ʉra ˆajáa amʉfʉfʉla. 
\v 2 Ʉko, vaantʉ vakamwiimirya neeja kiiwʉlo ja nyemi kwa Yéesu. Maárita akava yoovatʉmamɨra vayeni. Lasáaro ne nɨ ʉmwɨ wa vara ˆvajáa viíkyɨɨre méesii hamwɨ na Yéesu. 
\v 3 Maríia akatoola chʉ́pa ya núusu líita ya makuta ˆyanyʉ́kɨraa\f + \fr 12:3 \fr*\fk makuta ˆyanyʉ́kɨraa: \fk*\ft Na Kɨgiríki nɨ \ft*\fqa nárdo\fqa*, noo kʉsea, makuta ˆyanyʉ́kɨraa.\f* ya iyoombe ikʉlʉkʉʉlʉ. Aho, akamʉhaka Yéesu makuta majewii, maa de ɨndoomʉhonola na njwɨɨrɨ jaachwe. Nyuumba yoosi ɨkanyukɨra makuta.
\p
\v 4 Maa kaa, Yʉ́ʉda Isikarióoti, ʉmwɨ wa vapooji ikimi na vavɨrɨ, ʉra ˆarɨ mʉvarindʉka Yéesu, akasea, 
\v 5 “Sa che aya makuta ˆyanyʉkɨra sɨ yaváirwe iyoombe ra mpía ja \w dináari\w* magana yatatʉ (300), na mpía ijo vaheewe vakɨva?” 
\v 6 Yʉ́ʉda alʉʉsa jei, sɨ sa avooneráa mbavariri vakɨva tʉkʉ, maa kaa, nɨ sa viintʉ ajáa mwiívi. Yeeye noo iikaláa na mufuko wa mpía, na kweene ɨɨváa mpía fuma aho mufukwii. 
\v 7 Aho, Yéesu akasea, “Mʉreki. Awʉla makuta aya ˆyanyʉkɨra, akayavɨɨka, sa sikʉ yaanɨ yo taahwa. 
\v 8 Vakɨva novo mʉrɨ sikʉ joosi, maa kaa, sɨ mʉrɨ kʉva na nɨɨnɨ sikʉ joosi tʉkʉ.”
\s1 Nchuungo yo Mʉʉlaa Lasáaro
\p
\v 9 Mpuka nkʉʉlʉ ya \w Vayahúudi\w* vakateera Yéesu amwaarɨ ʉko Besanía, maa vakʉʉja sɨ so jo moona Yéesu vii tʉkʉ, maa kaa, baa so moona Lasáaro. Ʉhʉ Lasáaro Yéesu ajáa amʉfʉfʉla. 
\v 10 Jeyyo, vakʉ́ʉ́lʉ va \w veeneɨsɨ\w* va Ijʉva vakarya nchuungo yo mʉʉlaa Lasáaro. 
\v 11 Sa Lasáaro, Vayahúudi ˆvarɨ foo vajáa vareka kutuuba vakʉ́ʉ́lʉ vaavo, maa vakamuruma Yéesu.
\s1 Yéesu Yooteengiwa Yerusaléemu na Siriri
\r (Matáayo 21:1-11; Maáriki 11:1-11; Lʉ́ka 19:28-40)
\p
\v 12 Lomʉtóondo yaachwe, mpuka nkʉʉlʉ ya vaantʉ ˆngʼeene ɨjáa yuújire na ngovii, ɨkateera Yéesu amwaarɨ njirii yookʉʉja na Yerusaléemu. 
\v 13 Aho, vakawuna matáampi ya mɨtéende, maa vakatamanya noo musingirirya, kʉnʉ vootʉla isóso voosea,
\q1 “Adʉʉmbwe Mweenevyoosi!
\q1 Atalariwa yeeye ˆyookʉʉja kwa irina ra \nd Ijʉva\nd*.\x + \xo 12:13 \xo*\xt Laanga Sabúuri 118:25-26.\xt*\x*
\q1 Atalariwa Mʉtemi wa \w Isiraéeli|lemma="Viisiraéeli"\w*.”
\p
\v 14 Aho, Yéesu akashaana mwaana wa ndákwi, akiiverekya ja ˆvyeene Masáare ˆYarɨ Mpeho yalʉʉsa,
\q1
\v 15 “Nyuunyu vaantʉ va múuji wa Sayúuni, koofi tʉkʉ,
\q2 laangi, Mʉtemi waanyu yookʉʉja,
\q2 iivérekiirye mwaana wa ndákwi.”\x + \xo 12:15 \xo*\xt Laanga Isáaya 40:9; Sefanía 3:16.\xt*\x*
\p
\v 16 Mpɨɨndɨ ijo, vapooji va Yéesu sɨ vataanga aya masáare tʉkʉ. Maa kaa, Yéesu ˆakahɨndʉke na kurumwii, aho de vakakʉmbʉkɨra aya masáare yajáa yaandɨkwa sa yeeye, na yajáa yatʉmamwa kwaachwe.
\p
\v 17 Mpuka ya vaantʉ ɨra ˆɨjáa ne mpɨɨndɨ ˆamwaanɨrɨráa Lasáaro fuma \w mbiríírii|lemma="Mbɨrɨ́ɨ́ra"\w*, akamʉfʉfʉla, vakatuuba koonekya ko kwaarya aya masáare. 
\v 18 Sa jeyyo, mpuka ya vaantʉ ɨkadoma noo musingirirya, sa voosi vajáa vatéɨɨre ʉwo muujíisa Yéesu ˆajáa abwéeyyiirye. 
\v 19 Maa kaa, \w Mafarisáayo\w* vakiisea voovo kwa voovo, “Koona mwiise wʉʉ? Sɨ tʉrɨ tʉmama kɨɨntʉ chochoosi tʉkʉ, weerʉ yoosi yoomutuuba yeeye vii.”
\s1 Vagiríki Vamwɨ Voosaaka Moona Yéesu
\p
\v 20 Haaha, vamwɨ va vaantʉ ˆvajáa vatamanya noo mwiinamɨra Mʉlʉʉngʉ mpɨɨndɨ ja ngovi ya Paásika, nɨ Vagiríki vajáa. 
\v 21 Ava vaantʉ vakatamanya na kwa Filíipi. Ʉhʉ Filíipi meevo nɨ iturii ra Besaída ˆrɨrɨ ɨsɨ ya \w Galiláaya\w* kʉjáa. Vakamʉloomba voosea, “Mʉkʉ́lʉ, tooloomba tʉlʉʉsɨke na Yéesu.” 
\v 22 Filíipi akɨɨta muwyɨɨra Anderéa, maa voosi vavɨrɨ vakatamanya noo muwyɨɨra Yéesu. 
\v 23 Yéesu akavasea, “Mpɨɨndɨ ja \w Mwaana wa Mʉʉntʉ\w* kʉbweeyyiriwa nkongojima jafíkire. 
\v 24 Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, koonɨ mpeke ya ngáano sɨ iwíire ɨsɨ ɨkakwya, chaala ɨrɨ viintʉ ɨrɨ mpeke ɨmwɨ vii. Maa kaa, koonɨ yakwíire, yavyáalaa mpeke ˆjiri foo. 
\v 25 Mʉʉntʉ yoyoosi ˆeenda nkaasʉ yaachwe, kɨɨtaaha arɨ, maa kaa, mʉʉntʉ yoyoosi ˆɨɨsʉʉla nkaasʉ yaachwe aha weerwii, kɨɨlamurirya arɨ kwa sikʉ ˆjisiina ʉhero. 
\v 26 Mʉʉntʉ yoyoosi ˆaantʉ́mamɨraa nɨɨnɨ, nɨ mpaka aantuube. Na haantʉ ˆndɨrɨ veera baa yeeye veera arɨ. Taáta waanɨ mʉnyemya arɨ yoyoosi ˆaantʉ́mamɨraa.
\s1 Yéesu Yoolʉʉsɨkɨra Inkwya Yaachwe
\p
\v 27 Haaha mʉtɨma waanɨ woólolokɨɨre maatʉkʉ vii. Che kaa ndɨrɨ lʉʉsa? Ndʉʉse, ‘Taáta, ndamurirya fuma mpiindii ɨhɨ ya uturikiri wʉʉ?’ Tʉkʉ, sɨ ndɨrɨ loomba jeyyo tʉkʉ, sa nʉʉja jɨ ntʉrɨkɨre mpɨɨndɨ iji. 
\v 28 Taáta, bweeyyirya irina raako nkongojima.” Aho, sawúti fuma kurumwii ɨkasea, “Narɨbwéeyyiriirye nkongojima na kei, rɨbweeyyirya ndɨrɨ nkongojima.” 
\v 29 Mpuka ya vaantʉ ˆɨjáa hara ˆɨkateere ɨyo sawúti, maa ɨkasea, “Kwakíririmire.” Vamwɨ vakasea, “\w Murimʉ mʉʉja|lemma="Mirimʉ miija"\w* walúusikire ne.” 
\v 30 Yéesu akavasea, “Sawúti ɨhɨ ˆmwatéɨɨre sɨ sa nɨɨnɨ tʉkʉ, maa kaa, nɨ sa nyuunyu. 
\v 31 Haaha, mpɨɨndɨ ja ɨhɨ weerʉ kʉlamʉrɨrwa, jafíkire. \w Irimʉ\w* noo kʉsea mʉkʉ́ʉ́lʉ wa ɨhɨ weerʉ kibiriwa riise nɨ Mʉlʉʉngʉ. 
\v 32 Maa kaa, nɨɨnɨ ˆndɨrɨ kiinʉlwa na mweeri, varuta ndɨrɨ vaantʉ voosi vʉʉje na kwaanɨ.” 
\v 33 Yéesu alʉʉsa jei, koonekya nɨ inkwya ɨrɨ joolɨ ˆarɨ kukwya.
\p
\v 34 Ɨra mpuka ya vaantʉ ɨkamʉsea, “Suusu tateera fuma \w Miirwii|lemma="Miiro"\w* yiitʉ yasea, \w Masía\w* kʉva arɨ amwaarɨ kwa sikʉ ˆjisiina ʉhero.\x + \xo 12:34 \xo*\xt Laanga Sabúuri 110:4.\xt*\x* Haaha sa che woosea vaantʉ mwiinurirya varɨ Mwaana wa Mʉʉntʉ? Eri, Mwaana wa Mʉʉntʉ nɨ ani?” 
\v 35 Yéesu akavasea, “Kɨweerʉ kɨkaarɨ na nyuunyu kwa mpɨɨndɨ vii. Sa jeyyo, yeendi viintʉ ˆmʉkaarɨ na ɨkyo kɨweerʉ, sa mʉdɨɨre remeerwa nɨ kilwiirya. Koonɨ mʉʉntʉ yooyeenda kilwiiryii, sɨ amányire na kʉʉntʉ ˆyootamanya tʉkʉ. 
\v 36 Mpɨɨndɨ mʉrɨ na ɨkɨ kɨweerʉ, kirumi kɨweerʉ, sa mʉve vaantʉ va kɨweerʉ.” ˆAkahʉmʉle lʉʉsa ayo, Yéesu akavareka vaantʉ, maa akɨɨta kiivisa.
\s1 Vayahúudi ˆVarɨ Foo Voodɨɨra Ruma
\p
\v 37 Baa neembe Yéesu abweeyya isháara na myuujíisa ˆɨrɨ foo mbere yaavo, sɨ vamuruma tʉkʉ. 
\v 38 Vyaava jeyyo, sa yakiimane masáare ya \w mʉláali na mʉtwe|lemma="Valáali na mʉtwe"\w* Isáaya viintʉ ˆyasea,
\q1 “Ee \nd Ijʉva\nd*, nɨ ani aruma masáare yiiswi?
\q2 Kei, ani oonekiwa ngururu jaachwe nɨ \nd Ijʉva\nd*?”\x + \xo 12:38 \xo*\xt Laanga Isáaya 53:1.\xt*\x*
\p
\v 39 Jeyyo, sɨ vamuruma tʉkʉ ja ˆvyeene Isáaya alʉʉsa haantʉ hɨɨngɨ,
\q1
\v 40 “Mʉlʉʉngʉ avahokurya miiso yaavo,
\q2 na mɨtɨma yaavo abweeyya ɨfafe,
\q1 sa vasiindwe koona kwa miiso yaavo,
\q2 na vasiindwe taanga na mɨtɨma yaavo,
\q2 karɨ luu \w vavalandʉke|lemma="Valandʉka"\w*, nɨvahonʼye tʉkʉ.”\x + \xo 12:40 \xo*\xt Laanga Isáaya 6:10.\xt*\x*
\p
\v 41 Isáaya alʉʉsa aya, sa ajáa oona nkongojima ya Yéesu, na akalʉʉsa masáare yaachwe.
\p
\v 42 Baa neembe nɨ jeyyo, ˆvarɨ foo katɨ na katɨ ya vakʉ́ʉ́lʉ va Vayahúudi vakamuruma. Maa kaa, sa Mafarisáayo, sɨ valʉʉsa italii tʉkʉ, sa voofáa kibiriwa varɨ \w masinagóogii|lemma="Sinagóogi"\w*. 
\v 43 Avo vakʉ́ʉ́lʉ vajáa veenda nkongojima ja vaantʉ, kʉlookya nkongojima ˆjifúmaa kwa Mʉlʉʉngʉ.
\s1 Masáare ya Yéesu Lʉʉsa Yarɨ Irya kwa Vaantʉ
\p
\v 44 Aho, Yéesu akavasea jei na sawúti nkʉʉlʉ, “Mʉʉntʉ ˆaandúmaa nɨɨnɨ, sɨ aandúmaa nɨɨnɨ vii tʉkʉ, maa kaa, amurúmaa ʉra ˆaantʉma. 
\v 45 Yoyoosi ˆaanyona nɨɨnɨ, amoona ʉra ˆaantʉma. 
\v 46 Nɨɨnɨ nʉʉja nɨve kɨweerʉ cha ɨhɨ weerʉ, sa mʉʉntʉ yoyoosi ˆarɨ kuunduma adɨɨre chaala kilwiiryii.
\p
\v 47 Mʉʉntʉ ˆayatéeraa masáare yaanɨ baa yakwaatya tʉkʉ, nɨɨnɨ sɨ nkaluusire irya raachwe tʉkʉ. Sa sɨ nʉʉja jo lamʉrɨra weerʉ tʉkʉ, kɨrɨ vyoova jeyyo, nʉʉja jo lamurirya weerʉ. 
\v 48 Ʉra ˆaansíitaa na sɨ ˆahókeraa masáare yaanɨ, ʉwo atɨɨte mʉlamuli. Masáare ayo ˆnoolʉʉsa noo ˆyakaluusire irya sikʉ ya ʉhero wa weerʉ. 
\v 49 Nɨɨnɨ sɨ noolʉʉsɨka kwa lʉvɨro lwaanɨ tʉkʉ, maa kaa, kwa lʉvɨro lwa Taáta ˆaantʉma, yeeye aandairirya ndʉʉse, na ˆvyeene nasaakwa ndʉʉse. 
\v 50 Nɨɨnɨ namányire ʉlairiri waachwe nɨ nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero. Haaha ɨkɨ ˆnoolʉʉsa nɨ kɨra vii Taáta ˆaandairirya ndʉʉse.”
\c 13
\s1 Yéesu Yookooyya Vapooji Vaachwe Mawʉlʉ
\p
\v 1 Sikʉ ya \w ngovi ya Paásika\w* ɨjáa yaséngerɨɨre. \w Yéesu\w* akataanga mpɨɨndɨ jaachwe jo kiinʉka fuma kʉrɨ weerʉ no tamanya na kwa Taáta waavo, jijáa jafíkire. Yéesu ajáa aveenda vaantʉ vaachwe ˆvajáa aha weerwii maatʉkʉ vii, akavalaɨra kʉveenda fʉʉrʉ ʉhero.
\p
\v 2 Mpɨɨndɨ ja iwʉlo, Yéesu na vapooji vaachwe vakiikala kurya kiiwʉlo. Ikʉ́ʉ́lʉ ra \w Mirimʉ Mɨvɨ\w* rɨjáa rahʉ́mwɨɨre kʉmwɨɨngɨra mutimii Yʉ́ʉda mwaana wa Simóoni Isikarióoti amʉvalandʉke Yéesu. 
\v 3 Yéesu ajáa amányire Taáta ajáa amʉheera viintʉ vyoosi mɨkonwii yaachwe. Kei ajáa amányire yeeye afuma kwa Mʉlʉʉngʉ na hɨndʉka arɨ na kwa Mʉlʉʉngʉ. 
\v 4 Aho, Yéesu akareka kurya, akiinʉka, akafumya nkáancho yaachwe, akatoola táwʉlo, maa akiichuunga mukiiswii. 
\v 5 Akakʉʉrɨra maaji ibésenii, maa akaanda vooyya majeo vapooji vaachwe, maa de ɨndoovahonola na ɨra táwʉlo ˆajáa iimʉ́tɨɨre mukiiswii.
\p
\v 6 ˆAkafike kwa \w Simóoni Peéteri\w*, maa Peéteri akamuurya, “Mʉkʉ́lʉ, atɨ weewe wʉʉnjoyye majeo nɨɨnɨ?” 
\v 7 Yéesu akamʉsea, “Weewe sɨ wootaanga kɨra ˆnootʉmama haaha tʉkʉ. Maa kaa, mpɨɨndɨ ˆjookʉʉja taanga ʉrɨ.” 
\v 8 Peéteri akamʉsea Yéesu, “Baa sikʉ ɨmwɨ, sɨ ʉrɨ kʉʉnjoyya majeo yaanɨ vii kaa tʉkʉ.” Aho, Yéesu akamʉsea, “Koonɨ sɨ nakoóyyiirye majeo, usiina lʉtaamɨ na nɨɨnɨ tʉkʉ.” 
\v 9 Aho, Simóoni Peéteri akamʉsea, “Mʉkʉ́lʉ, kʉʉnjoyya majeo vii tʉkʉ, njoyya mɨkono baa na mʉtwe waanɨ.” 
\v 10 Yéesu akamʉsea, “Mʉʉntʉ ˆahʉ́mwɨɨre koowa, sɨ asaakwa oowe kei tʉkʉ, maa kaa, kooyya majeo vii. Nyuunyu mweérire, maa kaa, sɨ kɨra mʉʉntʉ tʉkʉ.” 
\v 11 Yéesu ajáa amʉmányire ˆmweene arɨ mʉvarindʉka, noo ˆchooreka asea, “Mweérire, maa kaa, sɨ voosi tʉkʉ.”
\p
\v 12 Yéesu ˆakahʉmʉle kʉvooyya vapooji vaachwe majeo, akatoola nkáancho yaachwe, akiivɨkɨra, maa akiikala kei kurya. Aho, akavasea vapooji vaachwe, “Eri, mwatáangire kɨra ˆnavabwéeyyiiriirye wʉʉ? 
\v 13 Nyuunyu mwaanyánɨrɨraa nɨɨnɨ ‘Mukiindya’ na ‘Mweenevyoosi,’ ɨkyo ˆmʉlʉ́ʉsaa nɨ kɨmáárɨ na noo ˆvyeene ndɨrɨ. 
\v 14 Sa jeyyo, koonɨ nɨɨnɨ ˆndɨrɨ Mweenevyoosi na Mukiindya waanyu navoóyyiirye majeo, viivyo baa nyuunyu mʉndookiiyoyya majeo nyuunyu kwa nyuunyu. 
\v 15 Navoónekiirye jei sa mʉndookiibweeyyirya ja ˆvyeene nɨɨnɨ navabwéeyyiriirye. 
\v 16 Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, mʉtʉmami sɨ mʉkʉʉlʉ kʉlookya mweenenyuumba waachwe tʉkʉ. Kei, ʉra ˆatʉmwa sɨ mʉkʉʉlʉ kʉlookya ʉra ˆamʉtʉma tʉkʉ. 
\v 17 Koonɨ mʉyatáangire aya, Mʉlʉʉngʉ vatalarya arɨ koonɨ mooyatʉmama.
\p
\v 18 Sɨ noolʉʉsa aya kʉrɨ nyuunyu voosi tʉkʉ. Navamányire vara ˆnavasaawʉla. Maa kaa, nɨ lʉʉsa niise aya sa Masáare ˆYarɨ Mpeho yakiimane ja ˆvyeene yalʉʉsa, ‘Ʉra ˆaríjaa na nɨɨnɨ, noo ˆaankɨ́ɨkɨɨne.’\x + \xo 13:18 \xo*\xt Laanga Sabúuri 41:9.\xt*\x* 
\v 19 Nɨ kʉvawyɨɨra niise aya haaha, viintʉ ˆyakaarɨ fʉmɨra, sa ˆyarɨ fʉmɨra, murume, ‘Nɨɨnɨ Mwaarɨ.’\x + \xo 13:19 \xo*\xt Laanga Ufumo 3:14; Isáaya 43:10.\xt*\x* 
\v 20 Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, mʉʉntʉ yoyoosi ʉra ˆamʉhókeraa ʉra ˆnamʉtʉma, aampókeraa nɨɨnɨ. Na nɨɨnɨ Taáta aantʉma. Jeyyo, ʉra ˆaampókeraa nɨɨnɨ, amʉhókeraa Taáta.”
\s1 Yéesu Yoovawyɨɨra Vapooji Vaachwe Varindʉkwa Arɨ
\r (Matáayo 26:20-25; Maáriki 14:17-21; Lʉ́ka 22:21-23)
\p
\v 21 Yéesu ˆakahʉmʉle lʉʉsa aya masáare, mʉtɨma waachwe ʉkaava, maa akoonekya ko sea, “Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, ʉmwɨ waanyu kʉʉnvarindʉka arɨ.” 
\v 22 Vapooji vaachwe vakiilaanga voovo kwa voovo, sa sɨ vataangáa nɨ ani ˆyoomʉlʉʉsa tʉkʉ. 
\v 23 Kʉjáa kwatɨɨte mʉpooji waachwe ʉmwɨ Yéesu ˆajáa amweenda. Yeeye ajáa iisíkiriirye kɨpeembii cha Yéesu. 
\v 24 Simóoni Peéteri akamʉkonyera sa amuurye Yéesu nɨ ani ˆyoomʉlʉʉsa. 
\v 25 Ʉra mʉpooji kʉnʉ iisíkiriirye kwa Yéesu akuurya yoosea, “Mweenevyoosi, nɨ ani?”
\p
\v 26 Yéesu akamʉsea, “Nɨ ʉra ˆndɨrɨ mʉheera ɨrɨ ibéendʉ ra mʉkáate ˆndɨrɨ tukya aha luumbwii.” Sa jeyyo, ˆakatukye rɨra ibéendʉ ra mʉkáate luumbwii, akamʉheera Yʉ́ʉda mwaana wa Simóoni Isikarióoti. 
\v 27 Yʉ́ʉda ˆakahokere rɨra ibéendʉ ra mʉkáate, \w Irimʉ\w* rɨkamwɨɨngɨra. Aho, Yéesu akamʉsea Yʉ́ʉda, “ˆCheene woosaaka tʉmama, tʉmama chaangʉ.” 
\v 28 Maa kaa, kusiina baa ʉmwɨ aho méesii ˆataanga sa che Yéesu alúusire jeyyo tʉkʉ. 
\v 29 Sa viintʉ Yʉ́ʉda noo ˆakwaatáa mufuko wa mpía, vɨɨngɨ vakiisea Yéesu amʉséire akawʉle viintʉ ˆvyoosaakwa sa ngovi ya Paásika, au avaheere vakɨva mpía kiduudi. 
\v 30 Jeyyo, ˆakahokere rɨra ibéendʉ ra mʉkáate, haaho akafuma na weerwii. Na mpɨɨndɨ ijo nɨ uchikʉ ʉjáa.
\s1 Ʉlairiri Mufya
\p
\v 31 Yʉ́ʉda ˆakafume na weerwii, Yéesu akavasea vapooji vaachwe, “Haaha \w Mwaana wa Mʉʉntʉ\w* ahʉ́mwɨɨre bweeyyiriwa nkongojima, ne Mʉlʉʉngʉ abwéeyyiriiwe nkongojima kʉrɨ yeeye. 
\v 32 Koonɨ Mʉlʉʉngʉ abwéeyyiriiwe nkongojima kwa njɨra ya Mwaana, Mʉlʉʉngʉ ne mʉbweeyyirya arɨ nkongojima kʉrɨ yeeye mweeneevyo, na bweeyya arɨ jeyyo haaha vii. 
\v 33 Vanavaanɨ vaduudi, nkaarɨ na nyuunyu kwa mpɨɨndɨ nduudi vii. Kʉʉnsaakɨra mʉrɨ, maa kaa, ja ˆvyeene navawyɨɨra vakʉ́ʉ́lʉ va \w Vayahúudi\w*, viivyo baa nyuunyu nɨ kʉvawyɨɨra niise haaha, kʉʉntʉ ˆnootamanya, nyuunyu sɨ mʉrɨ daha fika tʉkʉ. 
\v 34 Haaha nɨ kʉvaheera niise ʉlairiri mufya, ‘Mwiiyende, ja ˆvyeene nɨɨnɨ naveenda nyuunyu, viivyo naanyu mwiiyende.’ 
\v 35 Koonɨ mwiiyéndire nyuunyu kwa nyuunyu, vaantʉ voosi taanga varɨ nyuunyu mʉrɨ vapooji vaanɨ.”
\s1 Yéesu Yoolʉʉsa Peéteri Sea Arɨ sɨ Amʉmányire Tʉkʉ
\r (Matáayo 26:31-35; Maáriki 14:27-31; Lʉ́ka 22:31-34)
\p
\v 36 Aho, Simóoni Peéteri akamuurya Yéesu, “Mweenevyoosi, na hai wootamanya?” Yéesu akamʉsea, “Na kʉʉntʉ ˆnootamanya sɨ ʉrɨ daha kuuntuuba haaha tʉkʉ, maa kaa, kuuntuuba ʉrɨ sikʉ ˆjookʉʉja.” 
\v 37 Peéteri akamuurya, “Mweenevyoosi, sa che sɨ ndɨrɨ kutuuba haaha? Nɨɨnɨ nɨɨ́mɨre neeja kʉtoola nkaasʉ yaanɨ sa weewe.” 
\v 38 Yéesu akamuurya, “Peéteri, eri, kɨmaarɨ toola ʉrɨ nkaasʉ yaako sa nɨɨnɨ? Kɨmaarɨ kaa nookuwyɨɨra, lomʉtóondo namʉtóondo nkʉkʉlʉme sɨ ɨnavɨɨka, lʉʉsa ʉrɨ katatʉ sɨ waamányire tʉkʉ.”
\c 14
\s1 Yéesu noo Njɨra yo Tamanya na kwa Taáta
\p
\v 1 \w Yéesu\w* akavasea vapooji vaachwe, “Karɨ mʉrékeraa mɨtɨma yaanyu ɨndootʉrɨkɨra tʉkʉ, murumi Mʉlʉʉngʉ na kei ndumi nɨɨnɨ. 
\v 2 Kaayii kwa Taáta waanɨ, kwatɨɨte haantʉ ho kiikala ˆharɨ foo. Ngaarɨ sɨ viri jeyyo, ngaarɨ navawyɨɨra. Haaha, nɨ tamanya niise noo viimirya neeja haantʉ ho kiikala. 
\v 3 Na ˆndɨrɨ tamanya no kooviimirya neeja haantʉ ho kiikala, kʉʉja ndɨrɨ kei no vasʉmʉla na kwaanɨ, sa haantʉ ˆndɨrɨ veera nɨɨnɨ, baa nyuunyu mʉvere haaho. 
\v 4 Nyuunyu mwɨɨmányire njɨra ˆyatamanya na haantʉ ˆnoodoma.”
\p
\v 5 Aho, Tomáasi akamʉsea, “Mweenevyoosi, suusu sɨ tʉmányire na haantʉ ˆwootamanya tʉkʉ, joolɨ tʉrɨ kwɨɨtaanga njɨra?” 
\v 6 Yéesu akavasea, “Nɨɨnɨ noo njɨra, kɨmáárɨ na nkaasʉ. Kusiina mʉʉntʉ yoyoosi ˆarɨ kʉʉja na kwa Taáta tʉkʉ, nɨ mpaka atweere na kwaanɨ vii. 
\v 7 Ngaarɨ mwaamányire nɨɨnɨ, ngaarɨ mwamʉmányire baa Taáta. Kwaandɨra haaha mwamʉmányire Taáta waanɨ, baa kei mwamwɨɨ́ne.”
\p
\v 8 Filíipi akamʉsea Yéesu, “Mʉkʉ́lʉ, toonekye Taáta waanyu, naasu twiikinkime.” 
\v 9 Yéesu akamʉsea, “Filíipi niikala na nyuunyu mpɨɨndɨ joosi iji, atɨ sɨ waamányire tʉkʉ? Mʉʉntʉ yoyoosi ˆaanyona nɨɨnɨ, amoona Taáta. Haaha joolɨ wookʉʉnsea, ‘Toonekye Taáta?’ 
\v 10 Eri, sɨ wooruma nɨɨnɨ na Taáta, kei Taáta na nɨɨnɨ nɨ kɨɨntʉ kɨmwɨ tʉkʉ wʉʉ? Masáare ˆnoovawyɨɨra sɨ miiririkano yaanɨ tʉkʉ, kɨrɨ vyoova jeyyo, Taáta, yeeye na nɨɨnɨ tʉrɨ kɨɨntʉ kɨmwɨ, noo atʉ́mamaa mɨrɨmo ko tweera nɨɨnɨ. 
\v 11 Rumi yara ˆnoovawyɨɨra, nɨɨnɨ na Taáta, kei Taáta na nɨɨnɨ nɨ kɨɨntʉ kɨmwɨ. Maa kaa, koonɨ sɨ mooruma aya ˆnoolʉʉsa, ndumi nɨɨnɨ sa mɨrɨmo ˆnootʉmama. 
\v 12 Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, yoyoosi ˆaandúmaa nɨɨnɨ, tʉmama arɨ mɨrɨmo ˆnatʉ́mamaa. Na kɨkomi tʉmama arɨ mɨkʉ́ʉ́lʉ kʉlookya ɨhɨ, sa nɨɨnɨ nɨ tamanya niise na kwa Taáta. 
\v 13 Kɨɨntʉ chochoosi ˆmʉrɨ loomba kwa irina raanɨ, nɨɨnɨ tʉmama ndɨrɨ. Kwa njɨra ɨyo Taáta abweeyyiriwe nkongojima ko tweera Mwaana. 
\v 14 Kɨɨntʉ chochoosi ˆmʉrɨ loomba kwa irina raanɨ, nɨɨnɨ tʉmama ndɨrɨ.”
\s1 Kʉʉja kwa Mʉtɨma Mʉʉja
\p
\v 15 “Koonɨ mwaanyenda, kwaatya mʉrɨ ndairiri jaanɨ. 
\v 16 Nɨɨnɨ mʉloomba ndɨrɨ Taáta, yeeye vaheera arɨ Mwaambiriryi, ne kiikala arɨ na nyuunyu kwa sikʉ ˆjisiina ʉhero. 
\v 17 Ʉhʉ Mwaambiriryi noo \w Mʉtɨma wa kɨmáárɨ|lemma="Mʉtɨma Mʉʉja"\w*. Vaantʉ va weerʉ sɨ varɨ daha kʉmʉhokera tʉkʉ, sa sɨ vamoónaa tʉkʉ na sɨ vamʉmányire tʉkʉ. Maa kaa, nyuunyu mwamʉmányire sa nɨ hamwɨ arɨ na nyuunyu na kiikala arɨ mitimii yaanyu. 
\v 18 Sɨ ndɨrɨ vareka nyuuveene ja varekwa tʉkʉ, maa kaa, kʉʉja ndɨrɨ kei na kwaanyu. 
\v 19 Mpɨɨndɨ kiduudi, weerʉ sɨ ɨrɨ kʉʉnyona kei tʉkʉ, maa kaa, nyuunyu kʉʉnyona mʉrɨ. Sa viintʉ nɨɨnɨ ndɨrɨ nkaasʉ, baa nyuunyu kʉva mʉrɨ nkaasʉ. 
\v 20 Sikʉ ɨyo taanga mʉrɨ nɨɨnɨ na Taáta waanɨ nɨ kɨɨntʉ kɨmwɨ, na nyuunyu na nɨɨnɨ, kei nɨɨnɨ na nyuunyu nɨ kɨɨntʉ kɨmwɨ tʉrɨ. 
\v 21 Mʉʉntʉ yoyoosi ˆamányire na ˆakwáatyaa ndairiri jaanɨ, ʉwo noo ˆaanyenda. Na ʉra ˆaanyenda nɨɨnɨ, Taáta waanɨ mweenda arɨ na nɨɨnɨ mweenda ndɨrɨ na kwiiyonekya ndɨrɨ kwaachwe.”
\p
\v 22 Aho, mʉpooji waachwe ʉmwɨ ˆaséwaa Yʉ́ʉda, sɨ Yʉ́ʉda Isikarióoti tʉkʉ, akamuurya Yéesu, “Mʉkʉ́lʉ, joolɨ vyavɨ́ɨre woosaaka wiiyonekye kwiiswi vii na sɨ kwa weerʉ yoosi tʉkʉ?” 
\v 23 Yéesu akamʉsea, “Mʉʉntʉ yoyoosi ˆaanyenda, kwaatya arɨ isáare raanɨ, Taáta waanɨ mweenda arɨ, na suusu kʉʉja tʉrɨ na kwaachwe noo kiikala hamwɨ ne. 
\v 24 Maa kaa, mʉʉntʉ sɨ ˆaanyenda, sɨ arɨ kwaatya masáare yaanɨ tʉkʉ. Aya masáare ˆmooteera sɨ yaanɨ tʉkʉ, nɨ ya Taáta yeeye aantʉma.
\p
\v 25 Navawyɨ́ɨrɨɨre masáare aya yoosi, viintʉ ˆnkaarɨ hamwɨ na nyuunyu. 
\v 26 Maa kaa, Taáta waanɨ varetera arɨ Mwaambiriryi, noo kʉsea Mʉtɨma Mʉʉja, ʉwo Taáta mʉtʉma arɨ kʉrɨ nyuunyu kwa irina raanɨ, yeeye vakiindya arɨ masáare yoosi na kʉvakumbusikya arɨ yoosi ˆnavawyɨɨra. 
\v 27 Varekera niise mwiikalo mʉʉja, mwiikalo waanɨ mʉʉja kʉvaheera niise. Sɨ noovaheera mwiikalo waanɨ mʉʉja ja ˆvyeene weerʉ ɨtóolaa tʉkʉ. Karɨ mʉndoojʉʉwɨka mitimii yaanyu tʉkʉ na karɨ mʉndookoofa chochoosi tʉkʉ.
\p
\v 28 Mwateera noosea, ‘Kiitamanyirya niise, maa kaa, kʉʉja ndɨrɨ kei.’ Ngaarɨ kɨmaarɨ mwaanyenda, ngaarɨ mwavyeéndire kʉteera nootamanya na kwa Taáta, sa Taáta nɨ mʉkʉʉlʉ kʉlookya nɨɨnɨ. 
\v 29 Nɨɨnɨ noovawyɨɨra aya mpɨɨndɨ ˆyakaarɨ fʉmɨra, sa ˆyarɨ fʉmɨra, muundume. 
\v 30 Sɨ ndɨrɨ tuuba lʉʉsɨka masáare ˆyarɨ foo kʉrɨ nyuunyu tʉkʉ, sa ʉra mʉkʉ́ʉ́lʉ wa weerʉ, noo kʉsea \w Irimʉ\w*, rɨmwaarɨ rookʉʉja. Rooro risiina lʉvɨro kʉrɨ nɨɨnɨ tʉkʉ. 
\v 31 Nɨɨnɨ nootʉmama yara Taáta ˆaandairirya ntʉmame, sa vaantʉ voosi vataange nɨɨnɨ namweenda Taáta waanɨ. Haaha inuki, hendi tʉlooke fuma aha.
\c 15
\s1 Yéesu nɨ Mʉsabíibu wa Kɨkomi
\p
\v 1 Nɨɨnɨ ndɨrɨ mʉsabíibu wa kɨkomi, na Taáta waanɨ nɨ murimi. 
\v 2 Kɨra itáampi raanɨ rɨra sɨ ˆrɨtʉ́ʉngaa ndɨɨwa, Taáta arɨtémaa akarɨseyya. Na kɨra itáampi ˆratʉ́ʉngaa ndɨɨwa, Taáta arɨpʉ́ʉtɨraa sa rɨtʉʉngetʉʉnge. 
\v 3 Nyuunyu mwahʉmʉla pʉʉtɨrwa no jirʉlwa ko tweera ukiindya waanɨ ˆnavawyɨɨra. 
\v 4 Mʉve kɨɨntʉ kɨmwɨ na nɨɨnɨ, naanɨ kʉva ndɨrɨ kɨɨntʉ kɨmwɨ na nyuunyu. Itáampi sɨ rɨrɨ tʉʉnga ndɨɨwa rooreene tʉkʉ, koonɨ sɨ rakwaatana na mʉsabíibu. Viivyo baa nyuunyu sɨ mʉrɨ daha kʉva na ndɨɨwa tʉkʉ, koonɨ sɨ mʉvɨ́ɨre kɨɨntʉ kɨmwɨ na nɨɨnɨ.\fig Mʉsabíibu|alt="Vine" src="hk00108C.tif" size="col" copy="Bass, The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="15:4"\fig*
\p
\v 5 Nɨɨnɨ nɨ mʉsabíibu, na nyuunyu nɨ matáampi. Ʉra ˆatúubaa kʉva kɨɨntʉ kɨmwɨ na nɨɨnɨ, na nɨɨnɨ kʉva kɨɨntʉ kɨmwɨ ne, ʉwo atúungaa ndɨɨwa mʉnʉmʉʉnʉ. Sa nyuunyu veene vii sɨ mʉrɨ daha tʉmama chochoosi tʉkʉ. 
\v 6 Mʉʉntʉ yoyoosi ʉra sɨ ˆarɨ kɨɨntʉ kɨmwɨ na nɨɨnɨ, nɨ ja itáampi rakerwa, rɨkʉʉma. Matáampi ja ayo, yʉʉ́maa, yakajiingwa mavɨɨvɨ, yakafweitɨrwa mootwii, maa yakamalwa. 
\v 7 Nyuunyu koonɨ mwavɨ́ɨre kɨɨntʉ kɨmwɨ na nɨɨnɨ, na masáare yaanɨ yiíkyɨɨre isii yaanyu, loombi chochoosi ˆmoosaaka, na heewa mʉrɨ. 
\v 8 Vapooji vaanɨ va kɨkomi, vatʉ́ʉngaa ndɨɨwa ˆjiri foo. Sa jeyyo, voónekyaa ʉkʉ́ʉ́lʉ wa nkongojima ya Taáta.
\p
\v 9 Naveenda nyuunyu ja ˆvyeene Taáta aanyenda nɨɨnɨ. Sa jeyyo, ikali kʉrɨ kweenda kwaanɨ. 
\v 10 Koonɨ mwakwáatiirye ndairiri jaanɨ, kiikala mweende kʉrɨ kweenda kwaanɨ, ja ˆvyeene nɨɨnɨ nakwaatya ndairiri ja Taáta, jo kiikala kʉrɨ kweenda kwaachwe. 
\v 11 Navawyɨ́ɨrɨɨre aya, sa kʉvyeenda kwaanɨ kʉve isii yaanyu na kʉvyeenda kwaanyu kukiimane. 
\v 12 Ʉlairiri waanɨ nɨ ʉhʉ, iyendi nyuunyu kwa nyuunyu, ja ˆvyeene nɨɨnɨ naveenda nyuunyu. 
\v 13 Kusiina mʉʉntʉ ˆarɨ na kweenda kʉkʉʉlʉ ja ʉkʉ tʉkʉ, mʉʉntʉ kʉtoola nkaasʉ yaachwe sa vijeengi vyaachwe. 
\v 14 Nyuunyu nɨ vijeengi vyaanɨ, koonɨ mootʉmama yara ˆnavalairirya. 
\v 15 Sɨ ndɨrɨ vaanɨrɨra kei vatʉmami tʉkʉ, sa mʉtʉmami sɨ amányire kɨra mweenenyuumba waachwe ˆyootʉmama tʉkʉ. Kɨrɨ vyoova jeyyo, nɨɨnɨ noovaanɨrɨra nyuunyu vijeengi, sa navawyɨɨra yoosi ˆnateera fuma kwa Taáta waanɨ. 
\v 16 Sɨ nyuunyu mwaansaawʉla nɨɨnɨ tʉkʉ, kɨrɨ vyoova jeyyo, nɨ nɨɨnɨ navasaawʉla mʉve vapooji vaanɨ. Navasaawʉla mʉve na ndɨɨwa sɨ ˆjisíraa. Sa jeyyo, chochoosi ˆmʉrɨ mʉloomba Taáta kwa irina raanɨ, vaheera arɨ. 
\v 17 Haaha, ʉlairiri waanɨ noo ʉhʉ, iyendi.
\s1 Weerʉ Yamʉsʉʉla Yéesu na Vapooji Vaachwe
\p
\v 18 Koonɨ weerʉ yavaswɨ́ɨre nyuunyu, taangi ɨjáa yaansʉʉla nɨɨnɨ ta. 
\v 19 Ngaarɨ mʉrɨ va ɨhɨ weerʉ, ngaarɨ weerʉ yaveenda ja ˆvyeene yeenda vaantʉ vaachwe. Maa kaa, nyuunyu sɨ mʉrɨ va ɨhɨ weerʉ tʉkʉ, na nɨɨnɨ navasaawʉla fuma kʉrɨ ɨhɨ weerʉ. Noo ˆchooreka weerʉ yavasʉʉla. 
\v 20 Kumbukiri rɨra isáare ˆnavawyɨɨra, ‘Mʉtʉmami sɨ arɨ mʉkʉʉlʉ kʉlookya mweenenyuumba waachwe tʉkʉ.’ Koonɨ vaanturikirya nɨɨnɨ, vaturikirya varɨ baa nyuunyu. Maa kaa, koonɨ vakwáatiirye isáare raanɨ, kwaatya varɨ baa isáare raanyu. 
\v 21 Ayo yoosi vabweeyyirya varɨ sa irina raanɨ, sa voovo sɨ vamʉmányire ʉra ˆaantʉma tʉkʉ. 
\v 22 Ngaarɨ sɨ nʉʉja no lʉʉsɨka novo, ngaarɨ vasiina irya ra ʉvɨ tʉkʉ. Maa kaa, haaha vasiina cho lʉʉsa cho seyya ʉvɨ waavo tʉkʉ. 
\v 23 Mʉʉntʉ yoyoosi ʉra ˆaansʉʉla nɨɨnɨ, amʉsʉʉla baa Taáta waanɨ. 
\v 24 Ngaarɨ sɨ nabweeyya myuujíisa ˆɨhwáalaryaa kwaavo kusiina mʉʉntʉ ˆanabweeyya, ngaarɨ vatɨɨte kɨɨntʉ cho kitirirya ʉvɨ waavo. Maa kaa, haaha vɨɨyona myuujíisa yoosi, na baa neembe nɨ jeyyo, vaansʉʉla nɨɨnɨ na Taáta waanɨ. 
\v 25 Aya yafʉmɨra, sa yara masáare ˆyaandɨkwa \w Miirwii|lemma="Miiro"\w* yaavo yakiimane, ‘Vaansʉʉla bweete.’\x + \xo 15:25 \xo*\xt Laanga Sabúuri 35:19; 69:4.\xt*\x*
\p
\v 26 Nɨɨnɨ mʉtʉma ndɨrɨ Mwaambiriryi na kʉrɨ nyuunyu fuma kwa Taáta, noo kʉsea \w Mʉtɨma Mʉʉja\w*. Yeeye ˆarɨ kʉʉja, kʉʉnkʉnʉkʉla arɨ kwa vaantʉ koonekya kɨkomi nɨɨnɨ nɨ ani. 
\v 27 Nyuunyu naanyu saakwa mʉrɨ moonekye kɨkomi masáare yaanɨ, sa nɨ hamwɨ mʉjáa na nɨɨnɨ keende ncholo.
\c 16
\p
\v 1 Navawyɨ́ɨrɨɨre yoosi aya, sa karɨ jɨ mʉreke kuunduma tʉkʉ. 
\v 2 Vakibirya veende fuma \w masinagóogii|lemma="Sinagóogi"\w*. Na fika jiri mpɨɨndɨ ˆvʉʉlaa veende vookiisea nɨ tʉmama viise mʉrɨmo wa Mʉlʉʉngʉ. 
\v 3 Tʉmama veende ayo, sa sɨ vamʉmányire Taáta tʉkʉ, na sɨ vaamányire baa nɨɨnɨ tʉkʉ. 
\v 4 Maa kaa, navawyɨ́ɨrɨɨre masáare aya, sa ɨra mpɨɨndɨ ˆɨrɨ fika, mʉkʉmbʉkɨre nɨjáa navawyɨɨra. Sɨ navawyɨɨra ayo hara ncholo tʉkʉ, sa viintʉ nɨjáa hamwɨ na nyuunyu.
\s1 Mɨrɨmo ya Mʉtɨma Mʉʉja
\p
\v 5 Haaha nɨɨnɨ nɨ tamanya niise na kwa Taáta yeeye aantʉma. Maa kaa, kusiina baa ʉmwɨ ˆyookuunjurya tʉkʉ, ‘Na hai woodoma?’ 
\v 6 Sa viintʉ navawyɨ́ɨrɨɨre masáare aya, mɨtɨma yaanyu yaviswɨ́ɨre maatʉkʉ vii. 
\v 7 Maa kaa, nɨ kɨmáárɨ noovawyɨɨra, nɨ vyabooha kwaanyu nootamanya na kwa Taáta. Sa koonɨ sɨ natámiinye, ʉwo Mwaambiriryi sɨ arɨ kʉʉja na kʉrɨ nyuunyu tʉkʉ. Maa kaa, koonɨ natámiinye, mʉtʉma ndɨrɨ na kʉrɨ nyuunyu. 
\v 8 Yeeye ˆarɨ kʉʉja, koonekya arɨ kɨkomi weerʉ nɨ mbɨ, laɨra arɨ ʉwoloki na ʉlamuli. 
\v 9 Kwa ʉvɨ, kʉvalaɨra eende kɨkomi vaantʉ nɨ vavɨ sa vasiita kuunduma. 
\v 10 Kwa ʉwoloki, kʉvoonekya eende kɨkomi nɨɨnɨ nɨ mʉwoloki, sa tamanya niise na kwa Taáta, na sɨ mʉkʉʉnyɨɨne kei tʉkʉ. 
\v 11 Kwa ʉlamuli, kʉvoonekya eende kɨkomi Mʉlʉʉngʉ valamʉrɨra arɨ, sa alʉʉsa irya ra \w Irimʉ\w*, rooro noo Ikʉ́ʉ́lʉ ra ˆvatʉ́mamaa ʉvɨ.
\p
\v 12 Nkaarɨ na masáare ˆyarɨ foo yo vawyɨɨra, maa kaa, haaha sɨ mʉrɨ daha kʉyahokera tʉkʉ. 
\v 13 \w Mʉtɨma ʉwo wa kɨmáárɨ|lemma="Mʉtɨma Mʉʉja"\w* ˆarɨ kʉʉja, valongoola arɨ mʉtaange kɨmáárɨ choosi. Sɨ arɨ lʉʉsa masáare yaachwe tʉkʉ, maa kaa, lʉʉsa arɨ yara yoosi ˆarɨ teera na vawyɨɨra arɨ masáare ˆyarɨ kʉʉja. 
\v 14 Yeeye kʉvoonekya eende nkongojima yaanɨ, sa masáare ˆɨɨndoovawyɨɨra nɨ yara ˆyarɨ kwaanɨ. 
\v 15 Viintʉ vyoosi ˆarɨ novyo Taáta, nɨ vyaanɨ. Noo ˆchooreka noovasea, masáare ˆɨɨndoovawyɨɨra nɨ yara ˆyarɨ kwaanɨ.
\s1 Kʉvyeenda na Kuvisʉʉla
\p
\v 16 Jachɨ́hɨɨre mpɨɨndɨ kiduudi vii sɨ mʉrɨ kʉʉnyona tʉkʉ, na jachɨ́hɨɨre mpɨɨndɨ kiduudi vii kʉʉnyona mʉrɨ.” 
\v 17 Aho, vamwɨ va vapooji vaachwe vakiiyurya, “Nɨ che ˆyoolʉʉsa kati ˆyoosea, ‘Jachɨ́hɨɨre mpɨɨndɨ kiduudi vii sɨ mʉrɨ kʉʉnyona tʉkʉ, na jachɨ́hɨɨre mpɨɨndɨ kiduudi vii kʉʉnyona mʉrɨ?’ Na nɨ che yoolʉʉsa kati ˆyoosea, ‘Tamanya niise na kwa Taáta’?” 
\v 18 Vakatuuba kiiyurya, “Nɨ che yoolʉʉsa kati ˆyoosea, ‘Mpɨɨndɨ kiduudi?’ Sɨ tootaanga ˆcheene yoolʉʉsa tʉkʉ.”
\p
\v 19 \w Yéesu\w* akataanga kɨra ˆvoosaaka muurya, maa akavasea, “Nɨ kiiyurya mwiise nɨ che ˆnoolʉʉsa kati ˆnoosea, ‘Jachɨ́hɨɨre mpɨɨndɨ kiduudi vii sɨ mʉrɨ kʉʉnyona tʉkʉ, na jachɨ́hɨɨre mpɨɨndɨ kiduudi vii kʉʉnyona mʉrɨ wʉʉ?’ 
\v 20 Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, nyuunyu rɨra mʉrɨ no myaa, maa kaa, vaantʉ va weerʉ vyeenda varɨ. Kuvisʉʉla mʉrɨ, maa kaa, kuvisʉʉla kwaanyu kʉva kʉrɨ kʉvyeenda. 
\v 21 Mʉʉntʉ muki ˆyootamanya no kiichʉngʉla avisʉ́ʉlaa sa mpɨɨndɨ yo tʉrɨkɨra yafíkire. Maa kaa, ˆarɨ hʉmʉla kiichʉngʉla, sɨ akʉ́mbʉkɨraa ʉsʉʉngʉ tʉkʉ sa avíjaa na cheerʉ sa aréetire mwaana na aha weerwii. 
\v 22 Viivyo, nyuunyu mwatɨɨte ʉsʉʉngʉ haaha, maa kaa, ˆndɨrɨ kʉʉja kei na kwaanyu, kʉva mʉrɨ na cheerʉ mitimii. Aho, kusiina ˆarɨ daha seyya ɨkyo cheerʉ mitimii yaanyu tʉkʉ. 
\v 23 Sikʉ ɨyo ˆɨrɨ fika, sɨ mʉkaanóombire kɨɨntʉ chochoosi tʉkʉ. Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, chochoosi ˆmʉrɨ loomba Taáta waanɨ kwa irina raanɨ, vaheera arɨ. 
\v 24 Fʉʉrʉ haaha sɨ mʉnaloomba chochoosi kwa Taáta kwa irina raanɨ tʉkʉ. Loombi, naanyu heewa mʉrɨ, sa kʉvyeenda kwaanyu kukiimane.
\s1 Yéesu Iisiinda Weerʉ
\p
\v 25 Noovawyɨɨra aya masáare kwa símo. Mpɨɨndɨ kʉʉja yiise, sɨ ndɨrɨ lʉʉsɨka na nyuunyu kwa símo tʉkʉ, vapʉsʉrɨra ndɨrɨ pwaa ˆvyeene Taáta waanɨ arɨ. 
\v 26 Sikʉ ɨyo, mʉloomba mʉrɨ Taáta kwa irina raanɨ. Sɨ noosea valoombera ndɨrɨ kwa Taáta kɨpaango chaanyu tʉkʉ. 
\v 27 Taáta mweeneevyo aveenda nyuunyu, sa nyuunyu mwaanyenda nɨɨnɨ, na mwaanduma nafuma kwa Taáta. 
\v 28 Nafuma kwa Taáta nkʉʉja na kʉrɨ weerʉ, maa kaa, haaha looka niise fuma kʉrɨ weerʉ, na hɨndʉka niise na kwa Taáta.”
\p
\v 29 Aho, vapooji vaachwe vakamʉsea, “Haaha woolʉʉsɨka pusu, sɨ wootumia símo tʉkʉ. 
\v 30 Haaha tatáangire weewe wamányire kɨra kɨɨntʉ, na baa kusiina ˆchoobweeyya mʉʉntʉ yoyoosi akuurye chochoosi tʉkʉ. Ayo, noo yabwéeyyiirye turume weewe wafuma kwa Mʉlʉʉngʉ.” 
\v 31 Yéesu akavasea, “Haaha mwarúmire wʉʉ? 
\v 32 Mpɨɨndɨ yaséngerɨɨre, kei yahʉ́mwɨɨre fika. Paswa mʉrɨ, kɨra mʉʉntʉ na kaayii kwaachwe, na kʉʉndeka mʉrɨ nɨɨmweene. Maa kaa, sɨ ndɨrɨ nɨɨmweene tʉkʉ, sa Taáta waanɨ nɨ hamwɨ arɨ na nɨɨnɨ. 
\v 33 Navawyɨ́ɨrɨɨre masáare aya, sa mʉve na mwiikalo mʉʉja mitimii yaanyu, sa viintʉ mʉrɨ kɨɨntʉ kɨmwɨ na nɨɨnɨ. Kʉrɨ weerʉ turikiriwa mʉrɨ, maa kaa, koofi tʉkʉ, sa nɨɨnɨ niisiinda weerʉ.”
\c 17
\s1 Yéesu Yoovaloombera Vapooji Vaachwe
\p
\v 1 \w Yéesu\w* ˆakahʉmʉle lʉʉsa aya, akalaanga kurumwii, akasea, “Taáta, ɨra mpɨɨndɨ yaanɨ yafíkire. Mʉbweeyyirye nkongojima Mwaana waako, sa Mwaana waako ne akʉbweeyyirye nkongojima. 
\v 2 Weewe waampeera wiimiriri wo longoola vaantʉ voosi va weerʉ, sa nɨvaheere nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero vara voosi ˆwaampeera. 
\v 3 Ɨyo nkaasʉ ya sikʉ ˆjisiina ʉhero noo ɨhɨ, vakʉtaange Mʉlʉʉngʉ weemweene wa kɨkomi, na vamʉtaange Yéesu \w Kirisitʉ\w*, ˆʉmʉtʉma kʉrɨ weerʉ. 
\v 4 Nɨɨnɨ nakʉbweeyyirya nkongojima ko kiimikirirya ʉra mʉrɨmo ˆwaampeera ntʉmame. 
\v 5 Ee Taáta, haaha nookʉloomba mbweeyyirya nkongojima mbere yaako, nkongojima ɨra ˆnɨjáa noyo mpɨɨndɨ ˆtʉjáa hamwɨ na weewe, mpɨɨndɨ sɨ ˆʉjáa ʉnʉʉmba weerʉ.
\p
\v 6 Taáta nakʉvariyʉla ˆvyeene ʉrɨ kwa vaantʉ vara ˆwaampeera fuma kʉrɨ weerʉ. Ava vaantʉ nɨ vaako vajáa, na ʉkaampeera nɨɨnɨ vakava vaanɨ. Voovo vakwaatya isáare raako. 
\v 7 Haaha vatáangire viintʉ vyoosi ˆwaampeera nɨ kwaako vyafuma, 
\v 8 sa nɨɨnɨ navaheera isáare rɨra ˆwaampeera, novo varɨhokera. Voovo vataanga kɨkomi nɨɨnɨ nafuma kwaako, na kei varuma nɨ weewe waantʉma. 
\v 9 Noovaloombera avo, sa nɨ vaantʉ vaako. Sɨ nooloombera vaantʉ voosi va weerʉ tʉkʉ, kɨrɨ vyoova jeyyo, noovaloombera avo ˆwaampeera. 
\v 10 Vaantʉ voosi ˆndɨrɨ novo, nɨ vaako, na voosi ˆʉrɨ novo nɨ vaanɨ. Novo vookʉʉmbweeyyirya nkongojima. 
\v 11 Haaha nɨɨnɨ kiinʉka niise aha weerwii nʉʉje na kwaako, maa kaa, ava vaantʉ vaako vakaarɨ aha weerwii. Taáta Mʉʉja, nookʉloomba ʉvɨɨmɨrɨre kwa ngururu ja irina raako ˆwaampeera, sa vave kɨɨntʉ kɨmwɨ ja nɨɨnɨ na weewe viintʉ tʉrɨ kɨɨntʉ kɨmwɨ. 
\v 12 Mpɨɨndɨ ˆnɨjáa novo, navɨɨmɨrɨráa kwa ɨro irina ˆwaampeera. Navɨɨmɨrɨra vyabooha. Kusiina ˆarɨmɨra tʉkʉ, nɨ ʉra umudu vii, yeeye ajáa nɨ wo malwa sa Masáare ˆYarɨ Mpeho yakiimane.\x + \xo 17:12 \xo*\xt Laanga Sabúuri 41:9.\xt*\x*
\p
\v 13 Taáta haaha nɨ na kwaako nookʉʉja. Maa kaa, nɨ lʉʉsa niise masáare aya, viintʉ ˆnkaarɨ aha weerwii, sa vave na cheerʉ ˆchakiimana mitimii yaavo. 
\v 14 Nɨɨnɨ navawyɨɨra vapooji vaanɨ isáare raako, maa kaa, weerʉ yavasʉʉla sa viintʉ voovo sɨ va weerʉ, ja nɨɨnɨ viintʉ sɨ ndɨrɨ wa ɨhɨ weerʉ. 
\v 15 Nɨɨnɨ sɨ nooloomba ʉvaseyye aha weerwii tʉkʉ, maa kaa, nooloomba ʉvɨɨmɨrɨre fuma kwa ʉra Mʉvɨ. 
\v 16 Voovo sɨ varɨ va ɨhɨ weerʉ tʉkʉ, ja nɨɨnɨ viintʉ sɨ ndɨrɨ wa ɨhɨ weerʉ. 
\v 17 Taáta, isáare raako nɨ kɨkomi, jeyyo, vatalarye vaantʉ vaako kwa kɨkomi ɨkyo. 
\v 18 Ja viintʉ ˆwaantʉma nɨɨnɨ kʉrɨ weerʉ, viivyo baa nɨɨnɨ navatʉma kʉrɨ weerʉ. 
\v 19 Haaha nɨ kwiitalarya niise sa voovo, sa voovo novo vatalariwe kɨkomi.
\s1 Yéesu Yoovaloombera Voosi ˆVamuruma
\p
\v 20 Taáta sɨ nooloomba sa ava vapooji vaanɨ vii tʉkʉ, maa kaa, noovaloombera baa vara ˆvarɨ kuunduma, so teera ukiindya waavo. 
\v 21 Taáta nooloomba voosi vave kɨɨntʉ kɨmwɨ, ja viintʉ nɨɨnɨ ˆndɨrɨ kɨɨntʉ kɨmwɨ na weewe, na weewe ˆʉrɨ kɨɨntʉ kɨmwɨ na nɨɨnɨ. Kei nooloomba vave kɨɨntʉ kɨmwɨ na suusu, sa weerʉ ɨtaange nɨ weewe ˆwaantʉma nɨɨnɨ. 
\v 22 Nkongojima ɨra ˆwaampeera, naanɨ navahɨ́ɨre, sa vave kɨɨntʉ kɨmwɨ, ja viintʉ suusu ˆtʉrɨ kɨɨntʉ kɨmwɨ. 
\v 23 Nɨɨnɨ nɨ kɨɨntʉ kɨmwɨ ndɨrɨ novo, na weewe nɨ kɨɨntʉ kɨmwɨ ʉrɨ na nɨɨnɨ. Nooloomba vave vakiimana hamwɨ, sa kwa njɨra ɨhɨ, weerʉ yoosi ɨtaange weewe waantʉma, na waveenda ja ˆvyeene waanyenda nɨɨnɨ. 
\v 24 Taáta, nɨ mpɨɨma yaanɨ ava ˆwaampeera vave hamwɨ na nɨɨnɨ hara haantʉ ˆndɨrɨ. Sa voone nkongojima yaanɨ ɨra ˆwaampeera, sa waanyenda, baa mwaariryo wa weerʉ sɨ ʉnavɨɨkwa.
\p
\v 25 Taáta Mʉwoloki, baa neembe weerʉ sɨ ɨkʉmányire, nɨɨnɨ nakʉmányire, na ava vamányire weewe waantʉma. 
\v 26 Nɨɨnɨ navakiindya ˆvyeene ʉrɨ, na kei tuuba ndɨrɨ kʉbweeyya jeyyo, sa vaveende vaanaavo ja ˆvyeene waanyenda, kei nɨɨnɨ nɨve kɨɨntʉ kɨmwɨ novo.”
\c 18
\s1 Yéesu Yoovarindʉkwa na Yookwaatwa
\r (Matáayo 26:47-56; Maáriki 14:43-50; Lʉ́ka 22:47-53)
\p
\v 1 \w Yéesu\w* ˆakahʉmʉle kʉlʉʉsa masáare ayo, akiinʉka na vapooji vaachwe, maa vakadoma na fɨrɨro ya ilolo ra Kediróoni. Ʉko kʉjáa kwatɨɨte iwʉnda ra \w mɨseitúuni\w*. Yéesu na vapooji vaachwe vakɨɨngɨra aho iwundii. 
\v 2 Yʉ́ʉda ʉra ˆamʉvarindʉka Yéesu, ajáa ahamányire aho haantʉ, sa Yéesu na vapooji vaachwe vadomáa kweene na aho. 
\v 3 Yʉ́ʉda akʉʉja na aho iwundii alóngorɨɨre mpuka ya valwi nkoondo va Kɨrúumi, na vamwɨ va vatʉmami fuma kwa vakʉ́ʉ́lʉ va \w veeneɨsɨ\w* va Ijʉva na \w Mafarisáayo\w*. Vara valwi nkoondo na vatʉmami vajáa vakwáatɨrɨɨre vimʉrɨ, masasaankʉ na mata.
\p
\v 4 Yéesu ajáa amányire yoosi ˆyarɨ mʉfʉmɨra. Akiiturirya mbere yaavo, maa akavasea, “Ani moomʉsaakɨra?” 
\v 5 Voovo vakamʉsea, “Yéesu wa Nasaréeti.” Yéesu akavasea, “Noo nɨɨnɨ.” Aho, Yʉ́ʉda ʉra ˆamʉvalandʉka, ajáa iímire hamwɨ na vara vavɨ. 
\v 6 Yéesu ˆakavasee “Noo nɨɨnɨ,” vakahɨndʉka na nyuma, maa vakawya na ɨsɨ. 
\v 7 Akavuurya kei, “Ani moomʉsaakɨra?” Novo vakamʉsea, “Yéesu wa Nasaréeti.” 
\v 8 Yéesu akavasea, “Nahʉ́mwɨɨre kʉvawyɨɨra noo nɨɨnɨ. Koonɨ mookʉʉnsaakɨra nɨɨnɨ, vareki ava viilookere.” 
\v 9 Masáare aya ˆyafʉmɨra sa isáare rɨra ˆalʉʉsa rikiimane, “Vara ˆwaampeera sɨ namʉtaaha baa ʉmwɨ vii tʉkʉ.”\x + \xo 18:9 \xo*\xt Laanga Yooháani 6:39; 17:12.\xt*\x*
\p
\v 10 \w Simóoni Peéteri\w* ajáa atɨɨte nyaasʉka njatwii. Akakʉʉla, maa akamʉtema kutu kwa kʉlʉme mʉtʉ́mwa wa \w mweeneɨsɨ mʉkʉʉlʉ|lemma="Veeneɨsɨ"\w*, kʉkadʉmʉka dúú. Ʉwo mʉtʉ́mwa irina raachwe noo Maáliko asewáa. 
\v 11 Aho, Yéesu akamʉsea Peéteri, “Fyʉʉrɨra nyaasʉka yaako na njatwii. Eri, sɨ wootaanga nasaakwa ninywe ndʉvo ya uturikiri, ja ˆvyeene Taáta aampeera nturikiriwe tʉkʉ wʉʉ?”
\s1 Yéesu Mbere ya Mweeneɨsɨ Mʉkʉʉlʉ
\r (Matáayo 26:57-58; Maáriki 14:53-54; Lʉ́ka 22:54)
\p
\v 12 Aho, mpuka ya valwi nkoondo na mʉkʉ́ʉ́lʉ wa vakʉ́ʉ́lʉ vaavo, na vatʉmami va vakʉ́ʉ́lʉ va \w Vayahúudi\w*, vakamʉkwaata Yéesu, maa vakamuchuunga. 
\v 13 Vakamʉtwaala ta na kwa Anáasi. Ʉhʉ Anáasi nɨ mʉkʉ́lʉ wa Kayáafa ajáa. Na Kayáafa noo ajáa mweeneɨsɨ mʉkʉʉlʉ mwaaka ʉwo. 
\v 14 Kayáafa ʉko nyuma ajáa avasea vakʉ́ʉ́lʉ va Vayahúudi, nɨ vyabooha mʉʉntʉ ʉmwɨ akwye sa vaantʉ.\x + \xo 18:14 \xo*\xt Laanga Yooháani 11:50.\xt*\x*
\s1 Peéteri Yoosea sɨ Amʉmányire Yéesu Tʉkʉ
\r (Matáayo 26:58, 69-70; Maáriki 14:54, 66-68; Lʉ́ka 22:55-57)
\p
\v 15 Haaha, Simóoni Peéteri na mʉpooji wɨɨngɨ vamutuubáa Yéesu. Ʉhʉ mʉpooji wɨɨngɨ ajáa amányirwe nɨ mweeneɨsɨ mʉkʉʉlʉ. Sa jeyyo, akɨɨngɨra na Yéesu fʉʉrʉ balásii ya nyuumba ya mweeneɨsɨ mʉkʉʉlʉ. 
\v 16 Maa kaa, Peéteri ajáa iímire weerwii, mbarɨmbarɨ ya mʉryaango. Aho, ʉra mʉpooji wɨɨngɨ ˆajáa amányirwe nɨ mweeneɨsɨ mʉkʉʉlʉ, akafuma na weerwii, akalʉʉsɨka na mʉʉntʉ muki ʉmwɨ ˆɨɨ́mɨrɨraa aho mʉryaangwii, maa akamʉrekera Peéteri ɨɨngɨre na nyuumbii. 
\v 17 Ʉra mʉʉntʉ muki akamuurya Peéteri, “Eri, weewe naawe sɨ ʉmwɨ wa vapooji va ʉhʉ mʉʉntʉ tʉkʉ wʉʉ?” Peéteri akamʉsea, “Tʉkʉ, aka nɨɨnɨ tʉkʉ.” 
\v 18 Sa viintʉ kʉjáa na mpeho, vara vatʉmami na valʉkalʉka va mweeneɨsɨ mʉkʉʉlʉ vajáa vakóriirye mooto wa makala, viímire vookoota. Peéteri ne ajáa iímire hamwɨ novo, yookoota mooto. \fig Peéteri yoomusiita Yéesu|alt="Peter denies Jesus" src="WA03920b.tif" size="col" copy="Graham Wade © United Bible Societies, 1989" ref="18:17"\fig*
\s1 Mweeneɨsɨ Mʉkʉʉlʉ Yoomuurya Yéesu
\r (Matáayo 26:59-66; Maáriki 14:55-64; Lʉ́ka 22:66-71)
\p
\v 19 Mpɨɨndɨ jiijo, mweeneɨsɨ mʉkʉʉlʉ akamuurya Yéesu masáare ya vapooji vaachwe, na masáare ya ukiindya waachwe. 
\v 20 Yéesu akamʉsea, “Nɨɨnɨ nalʉ́ʉsaa masáare yaanɨ kɨweerwii kwa kɨra mʉʉntʉ. Sikʉ joosi nakíindyaa \w sinagóogii|lemma="Sinagóogi"\w* na \w Kaayii Njija ya Ijʉva|lemma="Kaaya Njija ya Ijʉva"\w*, haantʉ Vayahúudi ˆvarɨ foo ˆviijíingaa. Nɨɨnɨ sɨ nalʉ́ʉsaa kɨɨntʉ chochoosi kimbiso tʉkʉ. 
\v 21 Sa che wookuunjurya nɨɨnɨ? Vuurye vara ˆvateera kɨra ˆnakíindyaa. Voovo vamányire kɨra ˆnalʉ́ʉsaa.” 
\v 22 Yéesu ˆakalʉʉse jei, ʉmwɨ wa valʉkalʉka ˆajáa iímiire heehi ne, akamʉvaa ikóofi, maa akamʉsea, “Eri, jei noo ˆvyeene wuúyiryaa mweeneɨsɨ mʉkʉʉlʉ wʉʉ?” 
\v 23 Yéesu akamʉsea, “Koonɨ nalúusire kɨɨntʉ ˆchavɨɨha, hoonɨ toola ʉshahíidi wa ʉvɨ waanɨ. Maa kaa, koonɨ nalúusire kɨmáárɨ, sa che waanváire?” 
\v 24 Aho, Anáasi akamʉtwaala Yéesu na kwa Kayáafa mweeneɨsɨ mʉkʉʉlʉ, kʉnʉ akaarɨ achúungirwe.
\s1 Peéteri Yoosea sɨ Amʉmányire Yéesu Tʉkʉ lwa Kavɨrɨ
\r (Matáayo 26:71-75; Maáriki 14:69-72; Lʉ́ka 22:58-62)
\p
\v 25 Mpɨɨndɨ Simóoni Peéteri ˆajáa iímire yookoota mooto, vamwɨ va vara ˆvajáa aho, vakamuurya voosea, “Eri, weewe sɨ ʉmwɨ wa vapooji vaachwe tʉkʉ wʉʉ?” Yeeye akasiita yoosea, “Aka, nɨɨnɨ tʉkʉ.” 
\v 26 Ʉmwɨ wa vatʉmami va mweeneɨsɨ mʉkʉʉlʉ, mʉndʉʉ na ʉra ˆajáa adʉmʉlwa kutu nɨ Peéteri, akamʉsea, “Eri, sɨ nakwɨɨ́ne kʉra iwundii ʉrɨ hamwɨ na Yéesu tʉkʉ wʉʉ?” 
\v 27 Peéteri akasiita kei, haaho nkʉkʉlʉme ɨkavɨɨka.
\s1 Yéesu Yootwaalwa na kwa Gávana Piláato
\r (Matáayo 27:1-2; Maáriki 15:1-5; Lʉ́ka 23:1-5)
\p
\v 28 Aho, vakamʉsʉmʉla Yéesu fuma kwa Kayáafa, maa vakamʉtwaala fʉʉrʉ ijuumbii ra kɨtemi ra gávana \w Piláato\w*. Mpɨɨndɨ ijo, nɨ namʉtóondo uchikʉ kʉjáa. Vayahúudi sɨ vɨɨngɨráa na nyuumbii tʉkʉ, sa vadɨɨre kʉva na \w njeo\w*, aho, vadahe kurya chóorya cha \w Paásika|lemma="ngovi ya Paásika"\w*. 
\v 29 Sa jeyyo, Piláato akafuma na weerwii haantʉ ˆvajáa, maa akavuurya, “Eri, ʉhʉ mʉʉntʉ che abwéeyyiirye moomusitaakya kwaanɨ?” 
\v 30 Voovo vakamʉsea, “Ngaarɨ ʉhʉ mʉʉntʉ sɨ abwéeyyiirye kɨɨntʉ kɨvɨ, ngaarɨ sɨ tamʉreetire na kwaako tʉkʉ.” 
\v 31 Aho, maa Piláato akavasea, “Musumuli nyuunyu, mʉkamʉlamʉrɨre kwa \w Miiro\w* yaanyu.” Maa kaa, Vayahúudi vakamʉsea, “Suusu tusiina wiimiriri wo kʉʉlaa mʉʉntʉ yoyoosi tʉkʉ.” 
\v 32 Ayo yabweeyyiwa jeyyo, sa rɨra isáare ˆalʉʉsa Yéesu nɨ inkwya ɨrɨ joolɨ arɨ kukwya, rikiimane.
\p
\v 33 Aho, Piláato akɨɨngɨra na ijuumbii raachwe, akamwaanɨrɨra Yéesu, maa akamuurya, “Eri, weewe ʉrɨ mʉtemi wa Vayahúudi wʉʉ?” 
\v 34 Yéesu akamʉsea, “Aya ˆwoolʉʉsa nɨ masáare yaako mweeneevyo bakʉ vaantʉ vɨɨngɨ vakuwyɨ́ɨrɨɨre masáare yaanɨ?” 
\v 35 Piláato akamʉsea, “Eri, nɨɨnɨ ndɨrɨ Mʉyahúudi wʉʉ? Vaantʉ va ɨsɨ yaako na vakʉ́ʉ́lʉ va veeneɨsɨ va Ijʉva noo vakʉréetire na kwaanɨ. Nɨ che ʉbwéeyyiirye?” 
\v 36 Yéesu akamʉsea, “\w Ʉtemi|lemma="Ʉtemi wa Mʉlʉʉngʉ"\w* waanɨ sɨ wa ɨhɨ weerʉ tʉkʉ. Ngaarɨ viri jeyyo, ngaarɨ vapooji vaanɨ valwíire nkoondo ndɨɨre veera mɨkonwii ya Vayahúudi. Maa kaa, Ʉtemi waanɨ sɨ wafuma kʉrɨ ɨhɨ weerʉ tʉkʉ.” 
\v 37 Piláato akamuurya yoosea, “Haaha, weewe ʉrɨ mʉtemi wʉʉ?” Yéesu akamʉsea, “Weewe waséire, nɨɨnɨ ndɨrɨ mʉtemi. Sa jeyyo, nɨɨnɨ navyaalwa, na nʉʉja aha weerwii sa nɨvoonekye vaantʉ kɨmáárɨ. Mʉʉntʉ yoyoosi ˆatúubaa ɨkyo kɨmáárɨ, akwáatyaa masáare yaanɨ.” 
\v 38 Piláato akamʉsea Yéesu, “Kɨmáárɨ noo che?”
\p Aho, Piláato ˆakalʉʉse jeyyo, akafuma na weerwii, maa akɨɨta noo vasea valongooli va Vayahúudi, “Nɨɨnɨ sɨ nookoona ʉvɨ wowoosi kwa ʉhʉ mʉʉntʉ tʉkʉ. 
\v 39 Maa kaa, nyuunyu mwatɨɨte tʉʉva yo loomba nɨmʉrekere mʉʉntʉ ʉmwɨ ˆmoosaaka fuma mʉnyololwii, mpɨɨndɨ ja ɨhɨ ngovi ya Paásika. Eri, saaka mwiise nɨmʉchʉngʉrɨre mʉtemi wa Vayahúudi wʉʉ?” 
\v 40 Maa kaa, voovo vakatʉlatʉʉla isóso voosea, “Ʉhʉ tʉkʉ, tʉchʉngʉrɨre Baráaba.” Ʉhʉ Baráaba nɨ mʉvarinduki wa wiimiriri wa Kɨrúumi ajáa.
\c 19
\s1 Irya ra Yéesu Kʉʉlawa Mʉsaláabii Roolʉʉswa
\p
\v 1 Aho, \w Piláato\w* akalairirya \w Yéesu\w* anʉswe \w mɨjeléedi\w*, maa valʉkalʉka vakamʉvaa.\fig Yéesu yoonʉswa mɨjeléedi|alt="Jesus being whipped" src="WA03923b.tif" size="col" copy="Graham Wade © United Bible Societies, 1989" ref="19:1"\fig* 
\v 2 Valwi nkoondo vakalʉka kɨsasaavo cha miíwa, vakamʉvɨkɨra mutwii na kei vakamʉrwɨɨka ɨngo ya kɨtemi ˆɨrɨ gyaa. 
\v 3 Vakava vootamanya na mbere ya Yéesu, maa de vandoomuluumbya ko mʉhenchʉla voosea, “Lʉmbɨ niijo ee mʉtemi wa \w Vayahúudi\w*,” kʉnʉ voomʉlatʉla makóofi. 
\v 4 Piláato akafuma kei na weerwii, akavasea vara vaantʉ ˆvajáa viijíingire aho, “Laangi, namʉréetire Yéesu na kʉnʉ weerwii kei, sa mʉtaange nɨɨnɨ sɨ nookoona ʉvɨ wowoosi kwaachwe tʉkʉ.” 
\v 5 Aho, Yéesu akafuma na weerwii kʉnʉ iivɨ́kɨɨre kɨsasaavo cha miíwa, na ɨra ɨngo ˆɨrɨ gyaa. Piláato akavasea, “Laangi, mʉʉntʉ mweeneevyo nɨ ʉhʉ!” 
\v 6 Vakʉ́ʉ́lʉ va \w veeneɨsɨ\w* va Ijʉva na valʉkalʉka ˆvakamoone Yéesu, vakatʉlatʉʉla isóso voosea, “Muningʼinʼye \w mʉsaláabii|lemma="Mʉsaláaba"\w* fʉʉrʉ akwye! Muningʼinʼye mʉsaláabii fʉʉrʉ akwye!” Piláato akavasea, “Musumuli nyuunyu mʉkamuningʼinʼye, nɨɨnɨ sɨ nookoona ʉvɨ wowoosi kwaachwe tʉkʉ.” 
\v 7 Vayahúudi vakamʉsea Piláato, “Suusu tatɨɨte \w Mwiiro|lemma="Miiro"\w*, ʉwo Mwiiro wasea, yoosaakwa akwye sa yoosea yeeye nɨ \w Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ\w*.”\x + \xo 19:7 \xo*\xt Laanga Valáawi 24:16.\xt*\x*
\p
\v 8 Piláato ˆakateere jeyyo, akoofa mʉnʉmʉʉnʉ kʉlookya. 
\v 9 Akɨɨngɨra kei na ijuumbii raachwe ra kɨtemi, maa akamuurya Yéesu, “Hai wafuma?” Maa kaa, Yéesu akakirinya sawu, sɨ alʉʉsa isáare roroosi tʉkʉ. 
\v 10 Piláato akamʉsea, “Sɨ woosaaka kuuyirya tʉkʉ wʉʉ? Sɨ wootaanga natɨɨte wiimiriri wo kʉrekera, na wiimiriri wo kuningʼinʼya mʉsaláabii fʉʉrʉ ukwye tʉkʉ wʉʉ?” 
\v 11 Yéesu akamʉsea, “Weewe ngaarɨ usiina wiimiriri wowoosi mweeri yaanɨ tʉkʉ, ngaarɨ sɨ wooheewa nɨ Mʉlʉʉngʉ. Sa jeyyo, ʉra ˆaanvíikire mɨkonwii yaako, atɨɨte ʉvɨ kʉlookya.” 
\v 12 Piláato ˆakateere jeyyo, akaanda saakɨra njɨra yo mʉrekera Yéesu. Maa kaa, Vayahúudi vakatʉlatʉʉla isóso voosea, “Koonɨ wamʉrekɨɨre mʉʉntʉ ʉhʉ, weewe sɨ ʉrɨ kɨjeengi cha \w Kaisáari\w* tʉkʉ. Mʉʉntʉ yoyoosi ˆiibwéeyyaa mʉtemi, amusíitaa Kaisáari mʉtemi wa Rúumi.” 
\v 13 Piláato ˆakateere aya masáare, akamʉreeta kei Yéesu na weerwii. Akiikala ichuumbii raachwe ro lamʉrɨra ˆrɨrɨ haantʉ ˆhaséwaa Mʉtambalala wa Iwye, na Kɨeburanía Gabáata.
\p
\v 14 Haaha sikʉ ɨyo, nɨ sikʉ yo kiimya neeja \w ngovi ya Paásika\w* ɨjáa, na ɨjáa yafíkire mpɨɨndɨ ja mpoloonge. Piláato akavasea Vayahúudi, “Mʉtemi waanyu nʉ aha.” 
\v 15 Maa kaa, voovo vakatʉlatʉʉla isóso voosea, “Mʉseyye! Mʉseyye! Muningʼinʼye mʉsaláabii fʉʉrʉ akwye.” Piláato akavuurya, “Eri, moosaaka nimuningʼinʼye mʉsaláabii mʉtemi waanyu wʉʉ?” Vakʉ́ʉ́lʉ va veeneɨsɨ va Ijʉva vakamʉsea, “Suusu tusiina mʉtemi wɨɨngɨ tʉkʉ, tatɨɨte Kaisáari vii.” 
\v 16 Aho, Piláato akamʉkwaatya Yéesu mɨkonwii ya Vayahúudi, sa ˆvakamuningʼinʼye mʉsaláabii fʉʉrʉ akwye.
\s1 Yéesu Yooningʼiniwa Mʉsaláabii Fʉʉrʉ Akwye
\r (Matáayo 27:32-44; Maáriki 15:21-32; Lʉ́ka 23:26-43)
\p Aho, valwi nkoondo vakamʉsʉmʉla Yéesu. 
\v 17 Yéesu akavereka mʉsaláaba waachwe, akakwaata njɨra yo doma na haantʉ ˆhaánɨrɨrwaa Goligóota na Kɨeburanía, noo kʉsea Kɨsááya cha Mʉtwe. 
\v 18 Aho, noo haantʉ ˆvamuningʼinʼya mʉsaláabii fʉʉrʉ akakwya. Vaantʉ vavɨrɨ vajáa vaningʼiniwa hamwɨ ne, kɨra mʉʉntʉ mʉsaláabii waachwe, ʉmwɨ mʉkono wa kʉlʉme, na wɨɨngɨ mʉkono wa kʉmooso, ne Yéesu katɨkatɨ.
\p
\v 19 Piláato akalairirya yaandɨkwe masáare na yavɨɨkwe mweeri ya mʉsaláaba. Masáare ayo nɨ jei yajáa yasea, “\sc Yéesu wa Nasaréeti, mʉtemi wa Vayahúudi\sc*.” 
\v 20 Masáare aya, yajáa yaandɨkwa kwa ndʉʉsɨka ya Kɨeburanía, Kɨrúumi na Kɨgiríki. Vayahúudi ˆvarɨ foo vasomáa ayo, sa haantʉ ˆvajáa vamuningʼinʼya mʉsaláabii fʉʉrʉ akakwya nɨ heehi kʉjáa na múuji wa Yerusaléemu. 
\v 21 Vakʉ́ʉ́lʉ va veeneɨsɨ va Ijʉva va Vayahúudi vakamʉsea Piláato, “Kaandɨka, ‘Mʉtemi wa Vayahúudi’ tʉkʉ, andɨka jei, ‘Mʉʉntʉ ʉhʉ asea, nɨɨnɨ ndɨrɨ mʉtemi wa Vayahúudi.’ ” 
\v 22 Piláato akavasea, “ˆCheene nɨɨnɨ naándikire, naándikire!” 
\v 23 Valwi nkoondo ˆvakahʉmʉle kumuningʼinʼya Yéesu mʉsaláabii, vakatoola ɨngo jaachwe, maa vakajigava malʉʉndʉ yanɨ. Kɨra mulwi nkoondo akasʉmʉla ilʉʉndʉ rɨmwɨ. Nkáancho yaachwe ɨjáa yachʉmɨrɨrwa ko domerera fuma mweeri fʉʉrʉ ɨsɨ, na ɨjáa isiina mʉláwo tʉkʉ. Noyo vakɨɨtoola. 
\v 24 Vakiiwyɨɨra voosea, “Karɨ twɨɨmoole ɨhɨ nkáancho tʉkʉ, hendi tʉvae mbare sa tʉtaange nɨ ani arɨ kɨɨsʉmʉla.” Aya yafʉmɨra sa Masáare ˆYarɨ Mpeho yakiimane ja ˆvyeene yasea,
\q1 Viigavɨra ɨngo jaanɨ,
\q2 na nkáancho yaanɨ vakɨɨvaɨra mbare.\x + \xo 19:24 \xo*\xt Laanga Sabúuri 22:18.\xt*\x*
\p Jeyyo, noo ˆvyeene valwi nkoondo vabweeyya.
\p
\v 25 Heehi na mʉsaláabii wa Yéesu, kʉjáa kwatɨɨte Maríia íyo waavo, mwaanaavo na íyo waavo, Maríia muki wa Kiléeopa na \w Maríia Makɨdaléena\w*. 
\v 26 Yéesu akamoona íyo waavo iímire aho, hamwɨ na mʉpooji waachwe ʉmwɨ. Ʉhʉ mʉpooji Yéesu ajáa amweenda. Jeyyo, akamʉsea íyo waavo, “Íyo, laanga, ʉwo haaha nɨ mwaana waako.” 
\v 27 Aho, akamʉsea ʉra mʉpooji, “Laanga, ʉwo haaha nɨ íyo waanyu.” Keende mpɨɨndɨ ɨra, ʉra mʉpooji akamʉsʉmʉla íyo waala Yéesu, akɨɨta kiikala kwaachwe.
\s1 Yéesu Yookwya Mʉsaláabii
\r (Matáayo 27:45-56; Maáriki 15:33-41; Lʉ́ka 23:44-49)
\p
\v 28 Ayo ˆyakalooke, na kʉnʉ Yéesu yootaanga ahʉ́mwɨɨre tʉmama mʉrɨmo waachwe, akasea, “Nakálukirwe,” sa Masáare ˆYarɨ Mpeho yakiimane.\x + \xo 19:28 \xo*\xt Laanga Sabúuri 69:21.\xt*\x* 
\v 29 Aho, kʉjáa kwatɨɨte bakúuri ˆɨmémire \w diváai\w* ˆyasasʉka. Vakatukya kɨɨntʉ kɨrɨ monyomonyo diváaii ˆyasasʉka, vakatuungirirya nkomii ya faaɨ, maa vakamʉheera Yéesu mʉlomwii. 
\v 30 Yéesu ˆakasaɨre ɨra diváai ˆyasasʉka, maa akasea, “Yakíimɨɨne.” Aho, akiinamya mʉtwe waachwe, maa akawulala.
\s1 Yéesu Yootʉʉngwa na Ichimu Lʉvarwii
\p
\v 31 Sikʉ ɨra, nɨ sikʉ yo kiimya neeja ngovi ya Paásika ɨjáa, na \w Sabáato\w* ɨra nɨ nkʉ́ʉ́lʉ ɨjáa. Vayahúudi sɨ vasaakáa mɨvɨrɨ ɨchaale mɨsaláabii sikʉ ya Sabáato tʉkʉ. Sa jeyyo, vakamʉloomba Piláato, vaantʉ vara ˆvajáa vaníngʼiniiwe mɨsaláabii, mawʉlʉ yaavo yawunwe, na mɨvɨrɨ yaavo ɨseyyiwe mɨsaláabii. 
\v 32 Valwi nkoondo vakatamanya, vakawuna mawʉlʉ ya mʉʉntʉ wa ncholo na wa kavɨrɨ wa vara ˆvajáa vaníngʼiniiwe fʉʉrʉ vakwye hamwɨ na Yéesu. 
\v 33 Maa kaa, ˆvakafike kwa Yéesu, vakashaana awʉ́lɨɨre. Sa jeyyo, sɨ vamʉwʉna mawʉlʉ yaachwe tʉkʉ. 
\v 34 Kɨrɨ vyoova jeyyo, ʉmwɨ wa valwi nkoondo akamʉtʉʉnga na ichimu lʉvarwii, aho, sakami na maaji vikafuma. 
\v 35 Mʉʉntʉ ˆoona masáare aya noo ˆmweene ayalʉʉsa, na kɨra ˆoonekya nɨ cha kɨmáárɨ. Ʉhʉ ayalʉʉsa masáare aya, amányire masáare aya nɨ ya kɨmáárɨ, na yoovoonekya nyuunyu sa murume. 
\v 36 Aya yafʉmɨra sa Masáare ˆYarɨ Mpeho yakiimane ja ˆvyeene yalʉʉsa,
\q1 “Kusiina ikúfa raachwe ˆrɨrɨ wunwa tʉkʉ.”\x + \xo 19:36 \xo*\xt Laanga Sabúuri 34:20; Ufumo 12:46; Ʉvalo 9:12.\xt*\x*
\m
\v 37 Kei Masáare ˆYarɨ Mpeho haantʉ hɨɨngɨ yasea,
\q1 “Moona varɨ ʉra ˆvamʉtʉʉnga.”\x + \xo 19:37 \xo*\xt Laanga Sakaría 12:10.\xt*\x*
\s1 Yéesu Yootaahwa
\r (Matáayo 27:57-61; Maáriki 15:42-47; Lʉ́ka 23:50-56)
\p
\v 38 Kʉjáa kwatɨɨte mʉʉntʉ ʉmwɨ ˆaséwaa Yooséefu fuma múuji wa Arimatáaya. Yeeye nɨ mʉpooji wa Yéesu ajáa wa kimbiso, sa avoofáa Vayahúudi. Yeeye akatamanya na kwa Piláato akɨtooloomba mʉvɨrɨ wa Yéesu sa akʉʉtaahe. Piláato akamʉrʉmɨra, maa Yooséefu akɨɨta kʉʉsʉmʉla mʉvɨrɨ wa Yéesu. 
\v 39 Nikodéemu ʉra aho ncholo ˆajáa adoma na kwa Yéesu nuuchikʉ,\x + \xo 19:39 \xo*\xt Laanga Yooháani 3:1-2.\xt*\x* akareeta makuta ya idumbaasi ˆyasaangiwa na manemáane\f + \fr 19:39 \fr*\fk manemáane: \fk*\ft Nɨ mooda ˆvahákaa mʉvɨrɨ wa mʉʉntʉ de ataahwe. Mooda ʉhʉ ʉjáa nɨ wa iyoombe ikʉʉlʉ.\ft*\f* ja kílo makumi yatatʉ (30). 
\v 40 Vakasʉmʉla mʉvɨrɨ wa Yéesu, vakʉʉfarɨmbɨrɨra na sáanda ya \w kɨtáani\w*, kʉnʉ voohaka yara makuta ˆyanyʉkɨra, ja viintʉ tʉʉva ja Vayahúudi jo taaha ˆjiri. 
\v 41 Heehi na aho haantʉ Yéesu ˆajáa aníngʼiniiwe mʉsaláabii fʉʉrʉ akakwya, kʉjáa kwatɨɨte iwʉnda. Aho iwundii, kʉjáa kwatɨɨte \w mbɨrɨ́ɨ́ra\w* ya mpaanga ifya ˆyabokwa mwaalaliwyii sɨ ˆɨnataahwa mʉʉntʉ. 
\v 42 Sa viintʉ sikʉ ɨyo nɨ sikʉ ya Kɨyahúudi yo kiimya neeja Sabáato ɨjáa, na sa viintʉ ɨyo mbɨrɨ́ɨ́ra ɨjáa heehi, vakamʉtaaha Yéesu aho.
\c 20
\s1 Kʉfʉfʉka kwa Yéesu
\r (Matáayo 28:1-8; Maáriki 16:1-8; Lʉ́ka 24:1-12)
\p
\v 1 Namʉtóondo uchikʉ wa sikʉ ya Jumapɨ́ɨrɨ, viintʉ kʉkaarɨ chi chi, \w Maríia Makɨdaléena\w* akatamanya na \w mbiríírii|lemma="Mbɨrɨ́ɨ́ra"\w* ya mpaanga ˆyabokwa mwaalaliwyii kʉʉntʉ \w Yéesu\w* ˆataahwa. Kʉra, akashaana rɨra iwye ˆrakʉnɨkɨrɨra mbɨrɨ́ɨ́ra, raséyyiiwe fuma mʉryaangwii wa mbɨrɨ́ɨ́ra. 
\v 2 Jeyyo, akafuma itɨ́ɨjo fʉʉrʉ kʉrɨ \w Simóoni Peéteri\w*, na kwa ʉra mʉpooji wɨɨngɨ Yéesu ˆajáa amweenda. Aho, maa akavasea, “Vamʉséyyiirye Mweenevyoosi mbiríírii, na sɨ tootaanga haantʉ ˆvamʉvɨ́ɨkɨre tʉkʉ!”
\p
\v 3 Jeyyo, Peéteri na ʉra mʉpooji wɨɨngɨ vakafuma itɨ́ɨjo voodoma na mbiríírii. 
\v 4 Voosi vavɨrɨ vatɨɨjáa, maa kaa, ʉra mʉpooji akamʉlooka Peéteri, na akava wa ncholo kufika mbiríírii. 
\v 5 ˆAkafike, akasʉngɨrɨra mbiríírii, akoona ntaamɨ ja sáanda ya \w kɨtáani\w* ivarwii, maa kaa, sɨ ɨɨngɨra na mbiríírii tʉkʉ. 
\v 6 Aho, Simóoni Peéteri akʉʉja nyuma, akahʉlʉlʉka na mbiríírii. Ne akoona jira ntaamɨ ja sáanda ya kɨtáani jiri ivarwii. 
\v 7 Kei, akoona ɨra ntaamɨ ˆɨjáa yachuungwa mutwii wa Yéesu, ɨrɨ kisima na jira ntaamɨ jɨɨngɨ, yaárirwe na ivarwii. 
\v 8 Aho, ʉra mʉpooji ˆajáa afíkire wa ncholo akɨɨngɨra na mbiríírii, akoona na akaruma. 
\v 9 Mpɨɨndɨ ijo, vapooji vajáa vakaarɨ taanga Masáare ˆYarɨ Mpeho ˆvyeene yalʉʉsa, Yéesu nɨ mpaka afʉfʉke fuma inkwyii. 
\v 10 Aho, avo vapooji vakahɨndʉka na kaayii.
\s1 Yéesu Yoomʉfʉmɨra Maríia Makɨdaléena
\r (Matáayo 28:9-10; Maáriki 16:9-11)
\p
\v 11 Maa kaa, Maríia Makɨdaléena akachaala iímire weerwii ya mbɨrɨ́ɨ́ra yoorɨra. Mpɨɨndɨ ˆarɨráa, akiinama, maa akasʉngɨrɨra na isii ya mbɨrɨ́ɨ́ra. 
\v 12 Akoona \w mirimʉ miija\w* ɨvɨrɨ ˆyiivɨ́kɨɨre ɨngo njerʉ chwee, yiíkyɨɨre haantʉ mʉvɨrɨ wa Yéesu ˆʉjáa ʉlaarɨɨwé, ʉmwɨ mitwii na wa kavɨrɨ majewii.
\p
\v 13 Ɨra mirimʉ miija ɨkamuurya Maríia yoosea, “Íyo, sa che woorɨra?” Ne akavasea, “Sa vamʉtwɨ́ɨre Mweenevyoosi waanɨ, na sɨ nootaanga nɨ hai ˆvamuvíikire tʉkʉ.” 
\v 14 ˆAkahʉmʉle lʉʉsa ayo, akiilorera, akamoona Yéesu iímire, maa kaa, sɨ ataanga koonɨ nɨ Yéesu ajáa tʉkʉ.
\p
\v 15 Yéesu akamuurya, “Íyo, sa che woorɨra? Nɨ ani woomʉsaakɨra?” Maríia akɨɨsea ʉra ˆyoolʉʉsɨka ne nɨ mʉlaangiriryi wa iwʉnda. Sa jeyyo, akamʉsea, “Taáta, koonɨ nɨ weewe ʉmʉtwɨ́ɨre, kalaama ndaɨra haantʉ ˆumuvíikire, naanɨ mʉsʉmʉla ndɨrɨ.”
\p
\v 16 Aho, Yéesu akamwaanɨrɨra, “Maríia!” Maríia akavarindʉka, maa akasea na Kɨeburanía, “Rabóoni!” noo kʉsea, “Mukiindya!” 
\v 17 Yéesu akamʉsea, “Kʉʉnsaasya tʉkʉ, sa nkaarɨ kaambʉka na kwa Taáta waanɨ. Kɨrɨ vyoova jeyyo, tamanya na kwa vandʉʉ vaanɨ ʉkavasee, ‘Kaambʉka niise na kwa Taáta waanɨ, ne nɨ Taáta waanyu, na kwa Mʉlʉʉngʉ waanɨ, ne nɨ Mʉlʉʉngʉ waanyu.’ ”
\p
\v 18 Jeyyo, Maríia Makɨdaléena akatamanya na kwa vapooji va Yéesu, akavawyɨɨra masáare aya, yoosea, “Namwɨɨ́ne Mweenevyoosi!” Ne akavawyɨɨra yoosi Yéesu ˆajáa amʉwyɨ́ɨrɨɨre.
\s1 Yéesu Yoovafʉmɨra Vapooji Vaachwe
\r (Matáayo 28:16-20; Maáriki 16:14-18; Lʉ́ka 24:36-49)
\p
\v 19 Nakyʉʉlwa ya sikʉ ɨʼɨra ya Jumapɨ́ɨrɨ, vapooji va Yéesu vajáa viisaanga hamwɨ nyuumbii ɨmwɨ. Vajáa vachuunga mɨryaango sa voofa vakʉ́ʉ́lʉ va \w Vayahúudi\w*. Aho, Yéesu akavafʉmɨra, akɨɨma katɨ na katɨ yaavo akavasea, “Mwiikalo mʉʉja ʉve na nyuunyu!” 
\v 20 ˆAkahʉmʉle kʉlʉʉsa ayo, akavoonekya mɨkono yaachwe na lʉvaru lwaachwe. Vapooji vaachwe vakavyeenda maatʉkʉ kʉmoona Mweenevyoosi.
\p
\v 21 Yéesu akavasea kei, “Mwiikalo mʉʉja ʉve na nyuunyu! Ja ˆvyeene Taáta aantʉma nɨɨnɨ, naanɨ nɨ kʉvatʉma niise nyuunyu.” 
\v 22 ˆAkahʉmʉle kʉlʉʉsa ayo, akavafwɨɨrɨra nkeeho, maa akavasea, “Hokeri \w Mʉtɨma Mʉʉja\w*. 
\v 23 Koonɨ mʉmʉséire mʉʉntʉ ʉvɨ waachwe wasírire, Mʉlʉʉngʉ sea arɨ ʉvɨ waachwe wasírire. Koonɨ sɨ mʉmʉséire mʉʉntʉ ʉvɨ waachwe wasírire, Mʉlʉʉngʉ ne sɨ arɨ sea ʉvɨ waachwe wasírire tʉkʉ.”
\s1 Yéesu Yoomʉfʉmɨra Tomáasi
\p
\v 24 Ʉmwɨ wa vapooji ikimi na vavɨrɨ va Yéesu ˆasewáa Tomáasi, irina rɨɨngɨ Maása, yeeye sɨ ajáa na viivaachwe mpɨɨndɨ Yéesu ˆavafʉmɨráa tʉkʉ. 
\v 25 Jeyyo, vara vapooji viivaachwe vakamʉsea, “Tamwɨɨ́ne Mweenevyoosi.” Maa kaa, Tomáasi akavasea, “Koonɨ sɨ nɨɨ́ne nkoru ja mɨsʉmáari mɨkonwii yaachwe, na nkwaate ijo nkoru na imaamba raanɨ, na nvɨɨke mʉkono waanɨ lʉvarwii lwaachwe, sɨ ndɨrɨ ruma tʉkʉ.”
\p
\v 26 Sikʉ inaanɨ ˆjikalooke, vapooji va Yéesu kei vajáa hamwɨ nyuumbii. Sikʉ ɨyo, Tomáasi ne nɨ hamwɨ ajáa novo. Aho, Yéesu akʉʉja kʉnʉ mɨryaango ichúungirwe. Akɨɨma katɨ na katɨ yaavo, maa akasea, “Mwiikalo mʉʉja ʉve na nyuunyu!” 
\v 27 Aho, akamʉsea Tomáasi, “Vɨɨka imaamba mɨkonwii yaanɨ, woone mɨkono yaanɨ. Wolola mʉkono waako ʉkwaate lʉvaru lwaanɨ. Karɨ ʉve na wiikoveriri kei tʉkʉ, maa kaa, urume.” 
\v 28 Tomáasi akamʉsea, “Mweenevyoosi waanɨ, na Mʉlʉʉngʉ waanɨ!” 
\v 29 Yéesu akamʉsea Tomáasi, “Urúmire sa viintʉ wanyɨɨ́ne wʉʉ? Vatalariwa vara sɨ ˆvaanyona, maa kaa vaanduma.”
\s1 Sa che ɨkɨ Kɨtáabu Chaandɨkwa
\p
\v 30 Yéesu abweeyya isháara na myuujíisa ˆɨrɨ foo miiswii ya vapooji vaachwe, ˆmyeene sɨ yaandɨkwa aha kɨtáabwii. 
\v 31 Maa kaa, ɨhɨ yaandɨkwa sa murume Yéesu noo \w Masía\w*, \w Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ\w*, na sa kwa njɨra yo muruma, mʉve nkaasʉ kwa irina raachwe.
\c 21
\s1 Yéesu Yoovafʉmɨra Vapooji Mufungatɨ
\p
\v 1 Ayo ˆyakalooke, \w Yéesu\w* akavafʉmɨra vapooji vaachwe mbarɨmbarɨ ya iriva ra Tibéria, noo kʉsea iriva ra \w Galiláaya\w*. Jei noo ˆvyeene iiyonekya kwaavo, 
\v 2 \w Simóoni Peéteri\w*, Tomáasi ˆaséwaa Maása, Nasaniéeli mʉʉntʉ wa Káana ya Galiláaya, vaana vavɨrɨ va Sebedáayo,\x + \xo 21:2 \xo*\xt Laanga Matáayo 10:2.\xt*\x* na vapooji vɨɨngɨ vavɨrɨ nɨ hamwɨ vajáa. 
\v 3 Simóoni Peéteri akavasea viivaachwe, “Nɨɨnɨ tamanya niise no kwaata soompa.” Novo vakamʉsea, “Tamanya tiise hamwɨ na weewe.” Vakatamanya na mashúwii, maa kaa, uchikʉ ʉra sɨ vaambʉrɨra kɨɨntʉ tʉkʉ.
\p
\v 4 ˆKʉkaande mwaa, Yéesu akɨɨma mbarɨmbarɨ ya iriva, maa kaa, vapooji sɨ vataanga koonɨ nɨ Yéesu tʉkʉ. 
\v 5 Yéesu akavuurya, “Vanavaanɨ, mwakwáatɨre soompa yoyoosi wʉʉ?” Vakamʉsea, “Tʉkʉ.”
\p
\v 6 Yéesu akavasea, “Haaha kiimyi njwaavu na ivaru ra kʉlʉme ra mashʉ́wa yaanyu, naanyu kwaata mʉrɨ soompa.” Aho, vakakiimya njwaavu, laanga, vakasiindwa rʉta njwaavu, sa jijáa jakwáatire soompa ˆjamema maatʉkʉ vii. 
\v 7 Maa mʉpooji Yéesu ˆajáa amweenda, akamʉsea Peéteri, “Ʉhʉ nɨ Mweenevyoosi.” Simóoni Peéteri ˆakateere jei, akiichuunga ɨngo yaachwe, ˆngʼeene ajáa iifúmiirye mpɨɨndɨ ˆaandáa mʉrɨmo, aho, akiifweitɨra na irivii. 
\v 8 Vara vapooji vɨɨngɨ vakʉʉja na mashʉ́wa kʉnʉ vooruta njwaavu ˆjimémire soompa. Sɨ vajáa kʉlɨ na mbarɨmbarɨ tʉkʉ, nɨ ja mawʉlʉ igana rɨmwɨ (100) vii vajáa. 
\v 9 ˆVakafike mbarɨmbarɨ ya iriva haantʉ ˆhʉʉma, vakoona mooto wa makala na soompa na mɨkáate ˆyoókiiwe mweeri yaachwe.
\p
\v 10 Yéesu akavasea, “Reeti jimwi ja soompa ˆmʉkwáatire haaha vii.” 
\v 11 Simóoni Peéteri akaambʉka na mashúwii, akarʉta lʉra lwaavu fʉʉrʉ mbarɨmbarɨ haantʉ ˆhʉʉma. Lʉjáa lwamémire soompa nkʉʉlʉ igana rɨmwɨ, makumi yasaano na itatʉ (153). Baa neembe soompa jijáa jamema jeyyo, lwaavu sɨ lwaatʉka tʉkʉ. 
\v 12 Yéesu akavasea vapooji vaachwe, “Yeendi murye cha mʉtóondo!” Kusiina baa ʉmwɨ ˆadaha kumuurya kʉsea, “Weewe ʉrɨ ani?” tʉkʉ. Ava vajáa vataanga nɨ Mweenevyoosi. 
\v 13 Yéesu akaseesa, akatoola ʉra mʉkáate, maa akavaheera. Akabweeyya vivira baa na jira soompa. 
\v 14 Ʉlʉ nɨ lwa katatʉ Yéesu avafʉmɨra vapooji vaachwe, keende ˆakafʉfʉlwe.
\s1 Yéesu Yoomuurya Peéteri Koonɨ Amweenda
\p
\v 15 ˆVakahʉmʉle kurya, Yéesu akamuurya Simóoni Peéteri, “Eri, Simóoni mwaana wa Yooháani, waanyenda kʉlookya ava viivaako wʉʉ?” Simóoni akasea, “Hɨɨ Mʉkʉ́lʉ, weewe wamányire nakweenda.” Yéesu akamʉsea, “Riisha muundi jaanɨ.” 
\v 16 Yéesu akamuurya kei, “Simóoni mwaana wa Yooháani, waanyenda wʉʉ?” Peéteri akasea, “Hɨɨ Mʉkʉ́lʉ, weewe wamányire nakweenda.” Yéesu akamʉsea, “Laanga muundi jaanɨ.” 
\v 17 Yéesu akamuurya Peéteri lwa katatʉ, “Simóoni mwaana wa Yooháani, waanyenda wʉʉ?” Peéteri akiirya kisho, akavisʉʉla sa viintʉ Yéesu ajáa amuúriirye lwa katatʉ, “Waanyenda wʉʉ?” Peéteri akamʉsea Yéesu, “Mʉkʉ́lʉ, weewe wamányire yoosi, wamányire nɨɨnɨ nakweenda.”
\p Yéesu akamʉsea, “Riisha muundi jaanɨ. 
\v 18 Kɨmaarɨ kaa nookuwyɨɨra, mpɨɨndɨ ˆʉjáa mʉtavana, wiichuungáa ɨngo jaako na watamanyáa na haantʉ ˆwoosaaka. Maa kaa, ˆʉrɨ kʉva moosi, wolola ʉrɨ mɨkono yaako, na mʉʉntʉ wɨɨngɨ kʉkʉvɨkɨra arɨ ɨngo jaako, na kʉtwaala arɨ haantʉ sɨ ˆwoosaaka.” 
\v 19 Yéesu alʉʉsa aya, koonekya inkwya ˆarɨ kukwya Peéteri, na mʉbweeyyirya arɨ Mʉlʉʉngʉ nkongojima. Aho, Yéesu akamʉsea Peéteri, “Ntuuba!”
\s1 Yéesu na Ʉra Mʉpooji ˆAjáa Amweenda
\p
\v 20 Aho, Peéteri akiilorera, akamoona mʉpooji yoovatuuba. Ʉhʉ mʉpooji Yéesu ajáa amweenda. Ʉhʉ noo ʉra ˆajáa iisikirirya kɨpeembii cha Yéesu mpɨɨndɨ ˆvarijáa kiiwʉlo na akuurya, “Mʉkʉ́lʉ, nɨ ani ˆarɨ kʉvarindʉka?” 
\v 21 Peéteri ˆakamoone ʉwo mʉpooji, akamuurya Yéesu, “Mʉkʉ́lʉ, na ʉhʉ ne joolɨ?” 
\v 22 Yéesu akamʉsea, “Koonɨ noosaaka achaale arɨ nkaasʉ fʉʉrʉ sikʉ ˆndɨrɨ hɨndʉka, chaako che? Weewe ntuuba nɨɨnɨ.”
\p
\v 23 Sa jeyyo, fwefwe ikeenera kwa vapooji ˆvarɨ foo, kʉsea ʉhʉ mʉpooji sɨ arɨ kukwya tʉkʉ. Maa kaa, Yéesu sɨ alʉʉsa ʉwo mʉpooji sɨ arɨ kukwya tʉkʉ, kɨɨntʉ ˆalʉʉsa nɨ ɨkɨ, “Koonɨ noosaaka ave nkaasʉ fʉʉrʉ sikʉ ˆndɨrɨ hɨndʉka, chaako che?” 
\v 24 Mʉpooji ʉhʉ, noo ayoonekya kɨkomi masáare aya na ayaandɨka. Na suusu tamányire aya ˆoonekya nɨ ya kɨmáárɨ.
\s1 Masáare yo Kiimikirirya
\p
\v 25 Kwatɨɨte masáare yɨɨngɨ ˆyarɨ foo ˆatʉmama Yéesu. Ngaarɨ yoosi yaandɨkwa, ngaarɨ weerʉ yoosi sɨ yatoosha kʉvɨkɨra vitáabu ˆviri kaandɨkwa tʉkʉ.