\id ROM ‑ KENGA NT, TD 2012 (DBL 2014) \h Rɔmɛge \toc1 Maktubm kɛn Pɔl raaŋin̰ jeege tun Rɔm ki \toc2 Rɔmɛge \toc3 Rm \mt1 Maktubm kɛn Pɔl raaŋin̰ jeege tun Rɔm ki \imt1 Kupm mɛtn taar taaɗjeki ɗoobm gɛn dooy maktubm kɛn Pɔl raaŋin̰ jeege tun Rɔm ki \ip Pɔl raaŋ maktubm ara se jee al‑Masige tun Rɔm ki kaaɗ kɛn se naan̰ iŋgo mɛrtɛ gɛn k‑mɔtɔge naɓo ɔŋ aan te Rɔm ki eyo. Mɛtn taar kɛn naan̰ raaŋ ɔlɗen se, naan̰ je aɗen kaal biɗe ki taa naan̰ je ɓaa gɔtɗe ki ɔɔ taaɗɗen mɛtn taar kɛn naan̰ Ꞌɓaa dooy jee al‑Masigen maakŋ gɛgɛr kɛn Rɔm ki. Maktubm kɛn Pɔl raaŋ jeege tun Rɔm ki se, naan̰ taaɗ tɔɔk mɛtn taar Raa jeege tu paac paac. Maakŋ taarin̰ge tun paac paac se, naan̰ tumin̰ do ko taar kɛn ɔɔ: jikilimgen jaay Raa aakɗe aakin̰ bɛɛ naanin̰ ki se, jee kɛn took aal maakɗe don̰ ki ɔɔ ute kaal maakŋ ese se ɓo, aasga sum (kon̰ 1.17). Maakŋ taarge tun naan̰ dooyɗe se, naan̰ gaaŋin̰ gɔtɔ kaam mɔtɔ: Kɛn deet deet se (kon̰ 1‑8), naan̰ taaɗ tɔɔkɗe mɛtn taar jee kɛn tooko do ko taarge tun kɛn Yaudge iŋg do ki ute daan jee kɛn took aal maakɗe do Isa al‑Masi ki. Gɛn k‑dige se (kon̰ 9‑11), naan̰ taaɗ tɔɔk mɛtn taar gaan Israɛlge ute daan jee aal maakɗe do Isa ki. Gɛn k‑mɔtɔge tu se (kon̰ 12‑15), naan̰ taaɗ tɔɔk mɛtn taar kiŋg jee Isa al‑Masige naan Raa ki ɔɔ naan jeege tu. Do taar tɔɔlin̰ ki se (kon̰ 16), Pɔl tɛɗga tɔɔsɛ jeege tu dɛna. \c 1 \s1 Pɔl raaŋ ɔl tɔɔsin̰ jee Raage tun maakŋ gɛgɛr kɛn *Rɔm ki \p \v 1 Kɛn ara maam Pɔl mꞋɓul Isa al‑Masi ɓo mꞋraaŋsen maktubm se. Maam se *Raa ɓo tɛɗum mꞋtɛɗ *debm kaan̰ naabm Isa al‑Masi ɔɔ bɛɛr ɔɔɗum se, taa mꞋtaaɗn Labar Jigan gɛn Raa se jeege tu. \p \v 2 Labar Jigan ese se do dɔkin̰ tap ɓo, Raa taaɗoga taaɗ jeege tun taaɗ taar teeco taarin̰ ki ɔɔ taar ese se naaɗe raaŋin̰oga raaŋa maakŋ Kitapm Raa ki. \v 3 Labar Jigan ese se taaɗ te Goonin̰ Isa ɔɔ Goonin̰ jaay uuno ro debkilimi se, teeco maakŋ mɛtjil Gaar *Daud ki. \v 4 Ɔɔ kɛn Raa jaay durin̰o daan yoge tu se, *Nirl Salal taaɗ tɔɔgŋ Isa jeege tu tal ɔɔ naan̰ Goon Raa ɔɔ naan̰ ɓo Isa *al‑Masi, kɛn Mɛljege se. \v 5 Ute Isa se, Raa tɛɗjenkiga bɛɛ ɔɔ mꞋtɛɗga debm kaan̰ naabm Isa al‑Masi gɛn taaɗn taarin̰ jeege tun paacn̰ kɛn Yaudge eyo taa naaɗe tookŋ kaal maakɗe don̰ ki ɔɔ kiŋg do taarin̰ ki ɔɔ an̰ *nookŋ ron̰a. \v 6 Ɔɔ naasen kɛn Raa daŋseno Ꞌtɛɗkiga gɛn Isa al‑Masi se, naase kic ɓo mɛtn naaɗe. \p \v 7 Maktubm se, maam mꞋraaŋsen naasen kɛn iŋgki maakŋ gɛgɛr kɛn Rɔm ki, kɛn Raa jese ɔɔ daŋse se taa aki tɛɗn jee naan̰ge. Ɔn̰ Bubjege Raa ɔɔ Mɛljege Isa al‑Masi asen tɛɗn bɛɛɗe ɔɔ asen kɛɗn lapia. \s1 Pɔl je ɓaa kaakŋ gɛnaagen *Rɔm ki \r (Rm 15.23‑32) \p \v 8 Deet deet se, maam mꞋtɔɔm Raa ute ɗoobm Isa *al‑Masi, taa naase paac. ꞋJeelki gɔtɔ ɓaa se paac, jeege ɔɔsn maan gɛn kaal maaksen naase aalki do Isa ki se. \v 9 Ɗeere, Raa se jeele taar maam mꞋtaaɗ se taar mɛt ki. Maam mꞋtɛɗin̰ naabin̰ ute maakŋ kalaŋ gɛn taaɗn Labar Jigan gɛn Goonin̰ se jeege tu, ɔɔ ɓii‑raa, maam mꞋsaap dose ki. \v 10 Daayum maam mꞋtɔnd mɛtn Raa taa kɛn naan̰ jaay je num, am kɔɔɗn ɗoobo mꞋutu mꞋɓaa gɔtse ki. \v 11 Ɗeere, maam se mꞋje ute maakum paac mꞋasen ɓaa kaaka, taa nakŋ kɛn *Nirl Salal ɛɗum se, jꞋan̰ki ɓaa nigŋ ute naapa. Ɔɔ ute naan̰ se jaay, naase aki tɛɗn jee tɔɔgŋ naan Raa ki. \v 12 Tapki num, kɛn mꞋje mꞋɓaa gɔtse ki se, taa jꞋaki ɓaa kɛɗn kaay kaama naapge tu, taa kaal maakŋ naase se am kɛɗn kaay kaama ɔɔ kaal maakŋ maam lɛ, asen kɛɗn kaay kaama naase ki kici. \p \v 13 Gɛnaamge, mꞋje naase aki jeele, maam se mꞋsaap mꞋɔɔ daayum mꞋɓaa gɔtse ki, naɓo ɓɔrse kic Raa ɔɔɗum te ɗoob eyo. Aan gɔɔ maam mꞋlee mꞋtɛɗ naaba gɔtn jeege tun Yaudge ey kɛn gɔtɔ ɓaa se paac jaay aan̰ kaama se, mꞋje gɔtn naase kic Ꞌkaan̰ kaama bin kici. \v 14 Naabm kɛn Raa je ɔɔ mꞋan̰ tɛɗn tak se taa mꞋɓaa taaɗn taarin̰ jeege tun kaamɗe ɔɔɗ aakga kaaka ɔɔ jeege tun kaamɗe ɔɔɗ aak te eyo. MꞋɓaa gɔtn jeege tun dooyga dooyo ɔɔ kɛngen paacn̰ dooy te ey se kici. \v 15 Taa naan̰ se, maam mꞋje mꞋasen ɓaa taaɗn Labar Jiga gɛn Isa al‑Masi naase kɛn iŋgki maakŋ gɛgɛr kɛn Rɔm ki se kici. \s1 Ute Labar Jigan gɛn Isa *al‑Masi se ɓo Raa aaj jeege \p \v 16 Maam se sɔkɔn̰ tɔɔlum eyo do Labar Jigan gɛn Isa al‑Masi ki, taa naan̰ se tɔɔgŋ Raa mala. Ɔɔ debm jaay aal maakin̰ do naan̰ ki se, Raa an̰ kaaja: taar se, deet deet se kꞋtaaɗin̰o Yaudge tu ɔɔ tɛr kꞋtaaɗin̰ jeege tun ɓaa se paac kici. \v 17 Labar Jigan ese ɓo, taaɗ jeege tu ute ɗoobm gay jaay ɓo Raa Ꞌtɛɗn jikilimge aak bɛɛ naanin̰ ki. Ɔɔ Raa tɛɗn naan̰ se, ute kaal maakŋ do Isa ki kalin̰ ki sum, do kupm mɛt ki bini do taar tɔɔlin̰ ki. Taa naan̰ se ɓo Kitapm Raa taaɗ ɔɔ: \qt Debm kɛn tɛɗ nakge ute ɗoobin̰ se ɓo Ꞌkɔŋ kaaja taa naan̰ aalga maakin̰ do Raa ki\qt*.\f + \fr 1:17 \ft Aak Aab 2.4.\f* \s1 Jeege paac ɔk tuju naan Raa ki \p \v 18 Ɗeere, Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: Raa maakŋ raa ki se taaɗ maak‑taarin̰ do jeege tun tɛɗ nakgen jig eyo ɔɔ aalin̰ maak ki eyo. Ute nakgen *kusin̰ kɛn naaɗe lee tɛɗ se, naaɗe gaas jeege gɛn jeel taar mɛt ki. \v 19 Ey num nakŋ kɛn jꞋan kaakŋ jeel Raa se, naan̰ tɛɗɗesin̰ga tooɗga tal. Nakgen se Raa mala ɓo tɛɗɗesin̰ tooɗga tal. \v 20 Anum Raa se, ɓii kalaŋ nam aakin̰ te eyo. Num ute kaal kɛn naan̰ aal dunia ɔɔ ute nakgen naan̰ tɛɗ paac se, ute mɛtɛkɗe se, kɛse jikilimge an̰ kɔŋ kaakŋ jeele, naan̰ ɓo Raa, naan̰ tiŋg gɛn daayum ɔɔ tɔɔgin̰ kic tiŋg gɛn daayum. Taa naan̰ se ɓo, naaɗe kɔŋ taar kɛn naaɗe an kɔŋ kɔɔɗn doɗe eyo. \v 21 Ey num naaɗe se jeel Raa, naɓo baate *nookin̰a ɔɔ baate tɔɔmin̰ aan gɔɔ kɛn, bɛɛki num, jeege an̰ lee tɛɗ se. Num gaŋ naaɗe se lɛ jee dɛrlge ɔɔ jeel ɗim eyo, ɔɔ naaɗe iŋg ɓo gɛn saapm do nakge tun rɛn̰ rɛn̰ sum. \v 22 Naaɗe se jee dɛrlge num naaɗe tɛɗn roɗe aan gɔɔ jee jeel‑taara, \v 23 ey num bɛɛki num, naaɗe keem Raa kɛn tiŋg gɛn daayum ute nookin̰ se. Num gaŋ naaɗe cɔɔcɔ nakgen tec jikilimge, yeelge, daagen jɛɗege sɔɔ sɔɔ ute kuurgen ɛrg kɛrg se ɓo, naaɗe lee ɛrg naanɗe ki ɔɔ lee eemɗe. \p \v 24 Taa naan̰ se ɓo kusin̰ kɛn naaɗe tɛɗ ɔn̰ ey se ɓo, Raa ɔn̰ɗe maakŋ kusin̰ɗe ki, gɛn tɛɗn nakgen kusin̰ gɔɔ kɛn naaɗe maakɗe jea. Bin ɓo naaɗe tuj roɗe ɔɔ ɔl roɗe maakŋ sɔkɔn̰ ki. \v 25 Taar mɛt kɛn gɛn Raa se, naaɗe rɛsin̰a ɔɔ naaɗe uun taar‑kɔɔɓɔ ɓo ciri. Naaɗe lee ɛrg naan nakge tun Raa aalo ɔɔ lee eemɗe. Num gaŋ naaɗe baate kɛrgŋ naan Raa kɛn Mɛl Kaal nakge naan̰ kɛn, bɛɛki num, jeege paac daayum lee tɔɔmin̰ se. *Amin. \p \v 26 Taa nakŋ jig ey kɛn naaɗe tɛɗ se ɓo, Raa ɔn̰ɗe gɛn tɛɗn nakŋ sɔkɔn̰ge. Ey num mɛndge se lee tooɗ ute gaabɗege, num gaŋ naaɗe tɛrlin̰ mɛndge ɓo lee tooɗ ute naapa. \v 27 Ɔɔ gaabge kic lee tɛɗ bini. Naaɗe ɔn̰ mɛndge ɔɔ je ɓo ɓaa lee tooɗn ute naapa. Naaɗe tɛɗ nakŋ sɔkɔn̰ge. Taa naan̰ se ɓo kusin̰ kɛn naaɗe lee tɛɗ se, nakŋ ɔɔn̰ lee aan doɗe ki. \p \v 28 Aan gɔɔ naaɗe baate je jeel Raa se, Raa kic ɓo ɔn̰ɗe ute maak‑saapɗegen jig ey se ɔɔ naaɗe lee tɛɗ nakgen kusin̰ ɓaa ute naanɗe, bin jaay naaɗe lee tɛɗ nakgen gɛn tɛɗ ey se. \v 29 Naaɗe maakɗe ɗooc ute kusin̰a: naaɗe lee tɛɗ nakŋ ute ɗoobin̰ eyo, naaɗe tuj ɓaa ute naanɗe, tɛɗ jee tamage ɔɔ tɛɗ nakgen kusin̰a, dɔŋ nakŋ jeege, tɔɔl jeege, mooy ute jeege, aan̰ jeege dala, naaɗe tɛɗ nakŋ kɛn maakɗe jea ɔɔ taaɗ taargen iŋg kus ro jeege tu, \v 30 naaɗe lee ɔɔɗ jeege, je Raa eyo, naaɗe naaj jeege, magal roɗe, tɛɗ jee koonge, ɔlɗe ɓo je ɗoobm gɛn tɛɗn kusin̰ jeege tu, took taar bubɗege ute kɛn̰ɗege eyo, \v 31 naaɗe se jee tɔɔj eyo, jee tuj ɔrmɗe, naaɗe je jeege eyo ɔɔ ɛɛj do jeege tu ey kici. \v 32 Jee se jeel bɔɔr kɛn Raa utu kɔjn̰ do jeege tu ute ɗoobin̰ se, taa Raa taaɗga taaɗ ɔɔ: jee tɛɗn nakgen bin se, bɛɛki num, jꞋaɗen tɔɔlɔ. Ɔɔ ute naan̰ se kic ɓo, naaɗe iŋg ɓo gɛn tɛɗn nakgen se. Naaɗe ɓo lee tɛɗin̰ sum eyo, num gaŋ maakɗe raap sakan̰ do jeege tun lee tɛɗ nakgen kusin̰ se kici. \c 2 \s1 *Raa utu kɔjn̰ bɔɔrɔ do jeege tu ute ɗoobin̰a \r (Mt 7.1‑5; Jak 2.12‑13) \p \v 1 Bin se, naai kɛn Ꞌlee ɔj bɔɔrɔ do jeege tun kuuy se, Ꞌjeele naan Raa ki se, naai Ꞌkɔŋ kɔɔɗn doi eyo. Taa nakŋ naai Ꞌtaaɗ jeege tu ɔɔ ɔn̰te tɛɗin̰ se, naai kic Ꞌlee tɛɗin̰a. Anum bin se, taari mala ɓo ai kutu. \v 2 Ɗeere, kꞋjeelki, jee kɛn lee tɛɗ nakgen bin se, Raa utu aɗen kɔjn̰ bɔɔrɔ doɗe ki ute kɛn mɛt ki. \v 3 Kɛn naai jaay aakga jeegen tɛɗga *kusin̰ jaay Ꞌlee ɔjɗe bɔɔrɔ doɗe ki se, ɔɔ kusin̰ se naai Ꞌlee tɛɗin̰ kic se, kɛn bin num, ɓii kɛn Raa kɔjn̰ bɔɔrɔ do jeege tu se, naai Ꞌsaap ɔɔ Ꞌkaan̰ kɔtn ne? \v 4 Bin num Raa kɛn tɛɗi bɛɛ dɛn se, naan̰ tɛɗ maakin̰ deer roi ki ɔɔ kɛrcɛl roi ki se, ɔn̰te kaakin̰ aan gɔɔ nakŋ cɛrɛ. Naan̰ tɛɗi bɛɛ taa naai Ꞌtɛrl maaki don̰ ki. \v 5 Gaŋ naai lɛ, debm do mɔŋgɔ ɔɔ Ꞌbaate tɛrl maaki. Bin se naai mala Ꞌɓaano ute maak‑taar Raa doi ki. Ɔɔ Ꞌjeele ɓii kɛn Raa utu kɔjn̰ bɔɔrɔ do jeege tu ute ɗoobin̰ se, naai bɔɔrɔ utu Ꞌkoocn̰ doi ki ɔɔ utu Ꞌdabar dɛna. \v 6 \qt ꞋJeele, naŋa naŋa kic ɓo, Raa an̰ kɛɗn bɛɗin̰ do naabin̰ kɛn naan̰ lee tɛɗa\qt*\f + \fr 2:6 \ft Aak KKR 62.12.\f*. \v 7 Jee kɛn aay kaamɗe ɔɔ je nakŋ kɛn tɔɔl Raa ki, naaɗe je Raa ɓo aɗen tɔɔmɔ ɔɔ aɗen *nooko ɔɔ aɗen kɛɗn *kaajn̰ gɛn daayum. Kɛse ɓo nakŋ kɛn Raa utu aɗen kɛɗa kaaɗ kɛn naaɗe ɓaa tiŋg gɛn daayum ute naan̰ se\f + \fr 2:7 \ft Aak KKR 62.13.\f*. \v 8 Num gaŋ jee mɛtin̰ge se tɛɗ jee taamooy Raage ɔɔ je taar mɛt ki eyo ɔɔ ɔn̰ roɗe ɓo gɛn tɛɗn nakgen ute ɗoobin̰ ey se, jee se, Raa maakin̰ taarin̰ doɗe ki, ɔɔ naan̰ utu aɗen dabara. \v 9 Ɗeere, jee paacn̰ kɛn lee tɛɗ nakgen kusin̰ se, Raa utu aɗen dabar makɔn̰ɔ ɔɔ aɗen kɔɔɗn yɛɛɓɗe, Yaudgen booyo Taar Raa deet se Ꞌtɛɗn maak ki ɔɔ jeegen Yaudge ey se kici. \v 10 Anum jee tɛɗ bɛɛ se, Raa aɗen kɛɗn tɔɔsin̰a, aɗen nooko ɔɔ aɗen tɔɔmɔ: maakŋ jeege tun se, Yaudgen booyo Taar Raa deet se Ꞌtɛɗn maak ki ɔɔ tɛr jeegen Yaudge ey se kici. \v 11 Taa Raa se, naan̰ bɛɛr nam eyo. \p \v 12 Jee kɛn jeel Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki ey se, kɛn naaɗe jaay tɛɗga kusin̰a num, naaɗe utu kutn naatn ɔɔ *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se lɛ, naaɗe ɔlɗe maak ki eyo. Num gaŋ jee jeel Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se, kɛn naaɗe jaay tɛɗga kusin̰a num, Raa aɗen kɔjn̰ bɔɔrɔ ute ɗoobm Ko Taar ese se. \v 13 Debm jaay Raa aakin̰ naanin̰ ki debm daan ki se, debm kɛn lee booy Ko Taar naan̰ taaɗa ɔɔ iŋg do ki. Num gaŋ debm kɛn lee booy Ko Taar Raa taaɗa ɔɔ iŋg do ki ey se, debm bin se Raa aakin̰ naanin̰ ki se debm daan ki eyo. \v 14 Jee kɛn Yaudge ey se, Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se, naaɗe jeelin̰ eyo. Naɓo gɔtn mɛtin̰ se, naaɗe lee tɛɗ nakgen aan gɔɔ kɛn Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki taaɗ jeege tu se. Kɛn naaɗe jaay tɛɗ bin se, je taaɗn ɔɔ Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se utu maakɗe ki. \v 15 Kɛn naaɗe jaay tɛɗ nakgen bin se, kɛse naaɗe je taaɗn ɔɔ Ko Taar kɛn Raa taaɗ se, Raa mala ɓo ɛɗɗesin̰ga kɛɗ maakɗe ki, taa naaɗe jeel nakŋ kɛn naaɗe je tɛɗa. Bin ɓo, maakɗe lee taaɗɗen taara, gɔtn mɛtin̰ kɛn naaɗe tɛɗga kusin̰ kic ɓo, naaɗe jeele ɔɔ tɛɗga bɛɛ kic lɛ, naaɗe jeele. \v 16 Nakgen maam mꞋtaaɗsen se, utu teecn̰ tooɗn tal ɓii kɛn Raa aɗe kɔl Isa *al‑Masi gɛn kɔjn̰ bɔɔrɔ do jeege tu se. Nakgen jikilimge ɔyin̰ kɔy paac se, utu Ꞌtooɗn tal. Taar kɛn maam mꞋtaaɗsen se tec ute Labar Jigan kɛn maam mꞋtaaɗsen mɛtin̰ se. \s1 Yaudge se ɔŋ took iŋg te do Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se eyo \p \v 17 Num naai kɛn Ꞌtaaɗ ɔɔ: «Maam se mꞋkɔɗ Yaud ɔɔ maam mꞋjeel *Ko Taar Raa» ɔɔ naai Ꞌtɔɔm roi ɔɔ naai se debm Raa; \v 18 naai Ꞌjeel nakŋ kɛn Raa maakin̰ jea, ɔɔ Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se taaɗiga ɔɔ naai Ꞌjeel bɛɛr kuun nakŋ kɛn jiga. \v 19 Naai Ꞌsaap ɔɔ naai ɓo debm tɔɔɗ jee kaam‑tɔɔkge ɔɔ naai ɓo gɔtn wɔɔr kɛn lee wɔɔr jeegen maakŋ gɔt kɛn ɔɔɗɔ. \v 20 Naai ɔɔ naai ɓo Ꞌtɛɗga debm dooy jeegen jeel Ko Taar Raa eyo, ɔɔ Ꞌtɛɗga debm dɛjn̰ jeegen je jꞋaɗen dooy teepm ɗoobm Raa ki. Ɔɔ ute ɗoobm Raa se naai Ꞌsaap ɔɔ Ꞌjeel nakge paac ɔɔ Ꞌjeel taar mɛt ki. \v 21 Anum, naai kɛn Ꞌdooy jeege se, Ꞌdooy ro naai malin̰ jaayo. Naai Ꞌtaaɗ jeege tu ɔɔ ɔn̰ten Ꞌɓoogki ɔɔ naai tap ɓo Ꞌɓoogo. \v 22 Naai ɔɔ jeege ɔn̰ten kɛɛsn mɛnd jeege, ɔɔ naai Ꞌlee ɛɛs mɛnd jeege. Naai ɓo ɔɔɗ und nakgen kꞋcɔɔcin̰ jaay jeege lee eemin̰ aan gɔɔ raa ɔɔ tɛr naai sum ɓo Ꞌɓaa tuun nakgen jiga jigan kɛn maakŋ ɓeeɗege tu se, naai ki. \v 23 Naai maaki raap sakan̰ taa naai ɔk Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki, num gaŋ naai se baate tookŋ kiŋg do ki. Bin se, naai Ꞌnaaj ro Raa. \v 24 Taa nakgen bin se ɓo, Kitap taaɗ ɔɔ: \qt «Taa naase Yaudge se ɓo, jee ɔɔp ɓaa se paac naaj Raa\qt*\f + \fr 2:24 \ft Aak Eza 52.5.\f*.» \p \v 25 Kɛn naai jaay iŋg do Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se, *kɔjn̰ pɔndi\f + \fr 2:25 \ft Kɔjn̰ pɔnd kɛn Yaudge lee ɔj se taaɗ ɔɔ naaɗe tɛɗga gɛn Raa.\f* se ɔs aay naan Raa ki. Num kɛn naai jaay iŋg do Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki ey se, kɛn naai ɔjga kɔj pɔndɔ kic ɓo kɔjn̰ pɔndi se aan gɔɔ nakŋ cɛrɛ. \v 26 Ɔɔ debm ɔj te pɔnd ey jaay iŋg do Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki jiga se, naan Raa ki se, naan̰ aan gɔɔ debm kɛn ɔjga kɔj pɔndɔ. \v 27 Ɔɔ naai kɛn jꞋɔjiga kɔj pɔndɔ ɔɔ Ꞌjeel Ko Taar Raa jaay iŋg do ki jig ey se, debm kɛn jꞋɔjin̰ te pɔnd eyo ɔɔ iŋg do Ko Taar Raa ki se, utu ai kɔjn̰ bɔɔrɔ doi ki. \p \v 28 Anum kɔɗ Yaud mala mala naan Raa ki se, kɛn jꞋaakin̰ ute kaama ɓo kꞋjeelin̰ eyo ɔɔ kɔjn̰ pɔnd mala mala kic ɓo aan gɔɔ kɛn jikilimge lee tɔj se eyo. \v 29 Daala kɔɗn Yaud mala mala se, debm kɛn Raa tɛrlin̰ga tɛrl maakin̰a ɔɔ kɔjn̰ pɔnd mala mala se lɛ, nakŋ kɛn *Nirl Salal tɛɗ maakŋ debkilim ki. Bin num debm bin se, je jikilimge ɓo an̰ tɔɔm eyo, num Raa ɓo an̰ tɔɔmɔ. \c 3 \s1 *Raa tuj ɔrmin̰ eyo \p \v 1 Bin num debm kɛn kɔɗ Yaud tap ɓo bɛɛn̰ ɗi? Ɔɔ *kɔjn̰ pɔnd kɛn naan̰ ɔj se, jigin̰ ɗi? \v 2 Ɗeere, nakgen se kɛn jꞋaakin̰ num noogɗe aak eyo. Naɓo Ꞌbooy mꞋai taaɗa. Deet deet se nakŋ kɛn Raa utu kɛɗ se, naan̰ taaɗin̰o Yaudge tu. \v 3 Anum Yaudgen mɛtin̰ge jaay tuj ɔrmɗe ro taar kɛn se, naan̰ kic kɔŋ tujn̰ ɔrmin̰ bin ne? \v 4 Kɛse gɔtɔ! Kɛn jikilimge paac tɛɗ jee taar‑kɔɔɓge kic ɓo, Raa se naan̰ daayum taaɗ taar mɛt ki. Taa naan̰ se ɓo Kitap taaɗ ɔɔ: \q1 \qt Naai Raa se, taar kɛn naai taaɗ se taar se ɓo jeege jeelin̰ taar mɛt ki\qt*. \q1 \qt Gɔtn kɔjn̰ bɔɔr ki kic ɓo, naai nam tap ɓo kɔŋ kɔŋ taar jaay ai kɔkŋ mindi eyo\qt*.\f + \fr 3:4 \ft Aak KKR 51.6.\f* \m \v 5 Kɛn naase jaay Ꞌtaaɗki ɔɔki *kusin̰ kɛn kꞋlee kꞋtɛɗki se ɓo, ɔl jeege jeel Raa debm daan ki, kɛn bin se, jꞋasen tɛrl ɔɔ ɗi? Bin num kɛn Raa jaay lee dabar jeege taa kusin̰ɗege se, nakin̰ tɛɗn mɛt ki ey ɗaamo? (Ɔɔ taar maam mꞋtaaɗsen ese se, kɛse taar kɛn jikilimge ɓo lee taaɗa.) \v 6 Anum gɔtɔ! Raa se, naan̰ tɛɗ nakge ute ɗoobin̰a. Bin ey num naan̰ kɔjn̰ bɔɔrɔ do jeege tu ɔɔ ɗi? \p \v 7 Gɔtn mɛtin̰ jee kuuy Ꞌkɔŋ taaɗn ɔɔ kɛn maam mꞋtɛɗ nakŋ mɛt ki ey sum ɓo ɔl jeege jeel Raa se taaɗ taar mɛt ki ɔɔ *nookin̰ se, anum gɛn ɗi jaay jꞋɔjum bɔɔrɔ dom ki aan gɔɔ debm kusin̰ se? \v 8 Kɛn bin num jꞋaki kɔŋ taaɗn jꞋɔɔki: «ꞋTɛɗki kusin̰ kꞋɓaaki ute naanjege, ɔɔ te kusin̰jege se ano ɓaa ute bɛɛ.» Taargen se jee kɛn lee taaɗ taar iŋg kus roje ki se ɓo taaɗ ɔɔ naaje ɓo kꞋlee kꞋdooy jeege ute taargen bin se. Ɔɔ jee se ɓo, bɔɔrɔ utu koocn̰ doɗe ki. \p \v 9 MꞋtɔnd mɛtse tu naaje Yaudge se, kꞋcirki jee ɔɔp ɓaa se paac la? Gɔtɔ. Taa taar se maam mꞋtaaɗga taaɗ mɛtin̰a mꞋɔɔ: naaje Yaudge ute jeegen Yaudge ey paac se, kusin̰a ɔk tɔɔgɔ dojege tu. \v 10 Taa naan̰ se ɓo Kitap taaɗ ɔɔ: \q1 \qt Debm daan ki naan Raa ki se gɔtɔ; kalaŋ kic ɓo gɔtɔ\qt*. \q1 \v 11 \qt Maakŋ jikilimge tu se, nam jaay jeel nakŋ mɛt ki se, kalaŋ kic ɓo gɔtɔ\qt*. \q1 \qt Ɔɔ nam jaay je ɗoobm an jeel Raa kic lɛ, gɔtɔ\qt*. \q1 \v 12 \qt Naaɗe se paac tɛrlga naaga Raa ki ɔɔ naaɗe paac iigga\qt*. \q1 \qt Maakɗe ki se, debm jaay Ꞌtɛɗn bɛɛ jeege tu gɔtɔ, kalaŋ kic ɓo gɔtɔ\qt*.\f + \fr 3:12 \ft Aak KKR 14.1‑3.\f* \q1 \v 13 \qt Yo maakŋ ɓaaɗ ki jaay ruumga oot iŋg kus se\qt*, \q1 \qt taar kɛn teec taarɗe ki se kic ɓo, tec bin kici\qt*.\f + \fr 3:13 \ft Aak KKR 5.10.\f* \q1 \qt Ute taarɗe se naaɗe lee aan̰ jeege dala\qt*. \q1 \qt Ɔɔ taar teec taarɗe ki se, tec aan gɔɔ saam wɔɔjn̰ kɛn lee tɔɔl jeege se\qt*.\f + \fr 3:13 \ft Aak KKR 140.4.\f* \q1 \v 14 \qt Ute taarɗege se, naaɗe naam jeege ɔɔ taaɗ taar kataka jeege tu\qt*.\f + \fr 3:14 \ft Aak KKR 10.7.\f* \q1 \v 15 \qt Jɛɗe se lɛ cɛɛp gɛn ɓaa tɔɔl jeege\qt*. \q1 \v 16 \qt Gɔtn naaɗe aanga tak ɓo, naaɗe tuj nakge ɔɔ ɔɔɗ yɛɛɓm jeege\qt*. \q1 \v 17 \qt Ɗoobm kɛn naaɗe an kiŋg lapi ute jeege tap ɓo naaɗe jeel eyo\qt*\f + \fr 3:17 \ft Aak Eza 59.7.\f*. \q1 \v 18 \qt Naaɗe se, jeegen kɛn ɓeer Raa ki eyo\qt*\f + \fr 3:18 \ft Aak KKR 36.2.\f*. \p \v 19 KꞋjeelki, *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki jaay taaɗ se taaɗ ute jeegen jeel Ko Taar Raa ese se. Taa naan̰ se ɓo debm jaay Ꞌkɔŋ taar jaay an kɔɔɗn don̰ naan Raa ki se gɔtɔ. Taa naan Raa ki se jeege paac, jeel roɗe ki naaɗe tujga. \v 20 Anum debm iŋg do Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki sum ɓo, Ꞌtɛɗn debm daan ki naan Raa ki se, gɔtɔ. Taa ute ɗoobm Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se, ɔlɗe ɓo naaɗe jeel kusin̰ sum. \s1 Debkilimi Ꞌtɛɗn ɔɔ ɗi jaay tɛɗn debm aak bɛɛ naan Raa ki \r (Gal 2.15,16, 3.8‑14,22‑29; Ɛp 2.7‑9) \p \v 21 Anum ɓɔrse se jaay ɓo, Raa taaɗga ɗoobm kɛn debkilimi Ꞌtɛɗn aak bɛɛ naanin̰ ki. Ɔɔ ɗoobm se, ɔlin̰ eyo ute nakŋ kɛn *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki ɔɔ kꞋtɛɗ se. Ko Taar ese se, Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki ute jeegen taaɗ taar teeco taar Raa ki kic ɓo do dɔkin̰ se, taaɗoga saaɗin̰ jeege tu. \v 22 Nakŋ kɛn ɔl debkilimi tɛɗn aak bɛɛ naan Raa ki se, kaal maakŋ do Isa *al‑Masi ki. Taa naan̰ se ɓo jeegen paacn̰ kɛn aalga maakɗe do Isa al‑Masi ki se naan̰ tɛɗɗenga jee aak bɛɛ naan Raa ki, taa Raa se lɛ, naan̰ bɛɛr nam eyo. \v 23 Taa jikilimge paac se lɛ tɛɗga *kusin̰a naan Raa ki ɔɔ tɛɗga dɔk ute Raa ɔɔ kɔŋ kaan maakŋ *nookin̰ ki eyo. \v 24 Num Raa ute bɛɛn̰ se, naan̰ tɛɗɗen tɛɗga aak bɛɛ naanin̰ ki se, cɛrɛ. Ɔɔ ute ɗoobm Isa al‑Masi se ɓo, naan̰ dugɗenga doɗe. \v 25 Al‑Masi se, Raa ɔlin̰ taa Ꞌkɛɗn ron̰ *sɛrkɛ taa naajege ɔɔ moosin̰ se tugjeki kusin̰jege naajegen kɛn jꞋaalkiga maakjege do Isa ki. Ute naan̰ se ɓo Raa taaɗ jeege tu ɔɔ naan̰ se debm daan ki, taa kusin̰ kɛn jeege lee tɛɗo do dɔkin̰ se, Raa jeele naɓo kaaɗ kɛn se naan̰ dabarɗen te eyo. \v 26 Kaaɗ kɛn se, Raa uɗoga bia jeege tu. Ɔɔ ɓɔrse naan̰ taaɗ jeege tu ɔɔ naan̰ se, debm daan ki. Bin ɓo naan̰ taaɗ jeege tu ɔɔ naan̰ se debm daan ki ɔɔ jeegen kɛn aal maakɗe do Isa ki se, naan̰ tɛɗɗenga jee aak bɛɛ naanin̰ ki. \p \v 27 Ey num debm took iŋg do Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki te ɗoobin̰ se, naan̰ kɔŋ tɔɔm ron̰a naɓo debm Ꞌkɔŋ tɛɗn naan̰ se gɔtɔ. Taa ɗi? Taa debkilimi se kɛn naan̰ aal maakin̰ do Isa al‑Masi ki se, ɔs aay cir kɛn naan̰ iŋg do Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki. \v 28 ꞋJeelki, jikilimge jaay Raa aakɗe aak bɛɛ naanin̰ ki se, taa naaɗe ɓo tookga Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki ɔɔ iŋg do ki eyo, num taa naaɗe ɓo aalga kaal maakɗe do Isa al‑Masi ki. \v 29 Bin num, Raa se gɛn Yaudge kalin̰ ki sum la? Gɔtɔ. Naan̰ gɛn jeegen ɓaa se kici. Taa Raa se naan̰ gɛn jeege paac. \v 30 Raa se, naan̰ kalaŋ lak ɔɔ ute Yaudge, ey lɛ jeegen Yaudge eyo, paac se, debm jaay aalga maakin̰ do naan̰ ki se, tɛɗga aak bɛɛ naanin̰ ki. \v 31 Kɛn kꞋtaaɗ jaay jꞋɔɔ debm aal maakin̰ do Isa al‑Masi ki jaay tɛɗn aak bɛɛ naan Raa ki se, bin num naajen kꞋjꞋuum jꞋaalga Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se naaŋ ki la? Gɔtɔ. Naaje se jꞋuun jꞋɔndin̰ kɔnd ɓo ɗoobin̰ ki. \c 4 \s1 *Abraam tɛɗ ɔɔ ɗi jaay tɛɗ aak bɛɛ naan *Raa ki \r (Gal 3.6‑9,29; KKR 32) \p \v 1 KꞋsaapki tu do bubje Abraam ki se. Naan̰ mala tap ɓo ɔŋga ɗi gɛn naan̰ debkilim ki sum se? \v 2 Kɛn naan̰ jaay tɛɗga tɛɗ naabm jiga naan Raa ki sum ɓo tɛɗin̰ debm aak bɛɛ naan Raa ki se, naan̰ Ꞌkɔŋ tɔɔm ron̰a. Num gaŋ naan Raa ki se, naan̰ Ꞌkɔŋ tɔɔm ron̰ eyo. \v 3 Taa naan̰ se ɓo Kitap taaɗ ɔɔ: \qt Abraam took aal maakin̰ do Raa ki ɔɔ taa naan̰ se ɓo, Raa aakin̰ aan gɔɔ debm daan ki\qt*.\f + \fr 4:3 \ft Aak Jɛn 15.6.\f* \v 4 ꞋJeelki, debm tɛɗn naaba se jꞋɔgin̰ gɔt‑tɔŋgin̰a. Nakŋ kɛn jꞋɔgin̰ se aan gɔɔ jꞋɛɗin̰sin̰ cɛr eyo, num jꞋɔgin̰sin̰ taa naabm kɛn naan̰ tɛɗa. \v 5 Kɛn debm jaay tɛɗ naab eyo, naɓo aal maakin̰ do Raa kɛn tɛɗ jee *kusin̰ge aak bɛɛ naanin̰ ki se, kaal maakŋ kɛn naan̰ aal do Raa ki se, tɛɗin̰ naan̰ tɛɗga aak bɛɛ naan Raa ki. \v 6 Taa naan̰ se ɓo maakŋ kaa tɔɔm Raa ki se, Gaar *Daud taaɗ taa maak‑raapm deb kɛn tɛɗ te naab ɗim eyo, num aal maakin̰ do Raa ki se. Debm ese se Raa aakin̰ aan gɔɔ debm daan ki. Gɔtn se naan̰ ɗeek ɔɔ: \q1 \v 7 \qt Maak‑raapo jeege tun kɛn Raa tɔɔlɗenga tujɗege \qt* \q1 \qt ɔɔ kusin̰ɗege se naan̰ dirigin̰ga naata\qt*. \q1 \v 8 \qt Maak‑raapo deb kɛn Mɛljege tɔnd te mɛtn kusin̰in̰ eyo\qt*\f + \fr 4:8 \ft Aak KKR 32.1‑2.\f*. \p \v 9 Taar kɛn Gaar Daud taaɗ se je taaɗn ɔɔ: maak‑raapo se jeege tun ɔjoga kɔj pɔndɔ kalɗe ki sum la? Gɔtɔ. Maak‑raapo jeege tun ɔj te pɔnd ey kici. Taa naaje kꞋtaaɗsenoga taaɗa Abraam tɛɗ aak bɛɛ naan Raa ki se, taa naan̰ aalga kaal maakin̰ ɓo, do Raa ki. \v 10 Num kɛn Raa jaay aak Abraam aakin̰ bɛɛ naanin̰ ki se, kaaɗ kɛn naan̰ ɔjga kɔj pɔndɔ lɔɓu ɔj te ey lɛ? Ɔɔ kaaɗ kɛn se, naan̰ ɔj te ey ɓɔrtɔ. \v 11 Abraam se kꞋtaaɗin̰ te taa *kɔjn̰ pɔnd ey ɓo, naan̰ tɛɗga tɛɗ aak bɛɛ naan Raa ki taa kaal maakŋ kɛn naan̰ aal do Raa ki se. Ɔɔ kɔjn̰ pɔndɔ se, kɛse Raa tɛɗin̰ nakŋ jꞋan kaakŋ jeel ro ki, Raa se tɛɗin̰ naan̰ tɛɗga aak bɛɛ naanin̰ ki ute kaal maakŋ kɛn naan̰ aal don̰ ki se. Taa naan̰ se ɓo Abraam se tɛɗga ɓugŋ jee ɔj te pɔnd eyo kɛn aal maakɗe do Raa ki, taa naaɗe kic tɛɗga aak bɛɛ naan Raa ki. \v 12 Abraam se naan̰ ɓugŋ jeegen ɔjga kɔj pɔndɔ kici, naɓo naaɗe se kɔnd doɗe ɓo do kɔjn̰ pɔnd ki sum eyo, num naaɗe kaal maakɗe do Raa ki aan gɔɔ gɛn ɓugje Abraam se jaayo. \s1 Raa taaɗga ɔɔ naan̰ utu kɛɗn naka jeege tun aal maakɗe don̰ ki \r (Ɛb 11.8‑19) \p \v 13 Raa se naan̰ taaɗga taaɗ *Abraam ki ɔɔ mɛtjilin̰ ki ɔɔ utu aɗen kɛɗn do naaŋa ute magalin̰ se naaɗe ki. Ey num Raa ɔɔ an̰sin̰ kɛɗ se taa naaɗe ɓo took iŋgga do *Ko Taar Raa ki eyo, num gaŋ taa Abraam took aalga kaal maakin̰ ɓo do Raa ki. Kɛse ɓo kɛn tɛɗin̰ naan̰ aak bɛɛ naan Raa ki se. \v 14 Kɛn jee took iŋg do Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki sum ɓo Ꞌkɔŋ naan̰ se num, debm aal maakin̰ do Raa ki se kaal maakin̰ se tɛɗga nakŋ cɛrɛ ɔɔ nakŋ kɛn Raa taaɗ ɔɔ ute kɛɗn jeege tu se kic lɛ, Ꞌtɛɗga nakŋ cɛrɛ. \v 15 Taa Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se, jeege ɔŋ iŋg te do ki jig ey se ɓo ɔl Raa maakin̰ taarin̰ doɗe ki. Ɔɔ kɛn Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki jaay gɔtɔ se, tuju kic ɓo, gɔtɔ. \p \v 16 Taa naan̰ se ɓo nakŋ kɛn Raa taaɗo ɔɔ utu kɛɗn jeege tu se, debm aalga maakin̰ do naan̰ ki jaay ɓo Ꞌkɔŋ nakŋ se taa Raa lɛ ute bɛɛn̰ se, naan̰ ɛɗ jeege tu cɛrɛ sum. Bin ɓo nakŋ kɛn Raa ɔɔ utu kɛɗn mɛtjil Abraam ki se, mɛtjilin̰ kɛn iŋg do Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki kalin̰ ki sum eyo, num mɛtjilin̰ kɛn aal maakɗe do Raa ki aan gɔɔ gɛn Abraam se kici. Taa Abraam se, naan̰ ɓugjege paac. \v 17 Taa naan̰ se ɓo Raa taaɗ Abraam ki maakŋ Kitap ki ɔɔ: \qt Maam mꞋtɛɗiga naai Ꞌtɛɗga ɓugŋ mɛtjil jeege dɛna\qt*\f + \fr 4:17 \ft Aak Jɛn 17.5.\f*. Naan Raa ki se Abraam se naan̰ ɓugjege taa naan̰ aalga maakin̰ do Raa ki. Ɔɔ Raa ɓo debm kɛn dur jeegen kɛn ooyga kooyo ɔɔ naan̰ ɓo debm kɛn taaɗo ute taarin̰ sum ɓo, nakge tɛɗa. \v 18 Ey num Abraam se kɔŋ kɔnd don̰ do ɗim ki eyo. Ute naan̰ se kic ɓo, Abraam aay kaami ɔnd don̰ do Raa ki ɔɔ naan̰ aal maakin̰ paac do Raa ki. Taa naan̰ se ɓo naan̰ tɛɗga ɓugŋ mɛtjil jee dɛna aan gɔɔ taar kɛn Raa taaɗin̰ ɔɔ: \qt Mɛtjil naai se, utu Ꞌtɛɗn dɛn aak eyo\qt*\f + \fr 4:18 \ft Aak Jɛn 15.5.\f*. \v 19 Kaaɗ kɛn se Abraam ɓaarin̰ ɓaa ɓaa nakŋ kaaru, naan̰ gɔɔl naŋga tak tak ɔɔ mɛndin̰ Sara kic lɛ magalga Ꞌkɔŋ koojn̰ goon ey sum. Ute naan̰ se kic ɓo, naan̰ aal maakin̰ paac do Raa ki. \v 20 Anum Abraam se jeele nakŋ kɛn Raa taaɗin̰ga ɔɔ utu an̰sin̰ kɛɗ se, Raa an̰sin̰ kɛɗa. Naan̰ naaj eyo, ɔk kaal maakin̰ do Raa ki se tɔɔgɔ ɔɔ naan̰ *nook Raa. \v 21 Naan̰ jeel maakin̰ ki, Raa se, nakŋ naan̰ taaɗga ɔɔ utu an̰ kɛɗ se, naan̰ ɔk tɔɔgɔ an̰ kɔŋ tɛɗa. \v 22 Ute naan̰ se ɓo kaal maakin̰ kɛn naan̰ aal do Raa ki se, Abraam: \qt Raa aakin̰ se debm daan ki\qt*. \v 23 Kɛn Kitap jaay taaɗ ɔɔ: \qt Raa aakin̰ debm daan ki se\qt*, taar se taaɗ ute Abraam kalin̰ ki sum eyo, \v 24 num taar se taaɗ ute naajege kici, kɛn Raa utu ajeki tɛɗn jee aak bɛɛ naanin̰ ki se kaaɗ kɛn naajege jꞋaalkiga maakjege do Raa kɛn duro Mɛljege Isa daan yoge tu se jaayo, \v 25 ɔɔ naan̰ ɓo ɔn̰ jeege tɔɔlin̰o taa *kusin̰jege ɔɔ Raa se durin̰oga daan yoge tu taa jꞋaki tɛɗn jee aak bɛɛ naanin̰ ki. \c 5 \s1 Isa ɔkjeki taasa ute *Raa \r (1Pr 1.3‑9; 1Jn 4.9,10) \p \v 1 Ɗeere, Raa tɛɗjeki jaay jꞋaki bɛɛ naanin̰ ki se, taa naajege jꞋaalkiga maakjege don̰ ki. Ɔɔ ute Mɛljege Isa *al‑Masi se, naajege jꞋɔŋkiga tɔɔsɛ ute Raa. \v 2 Naajege kꞋjeelki ute kaal maakŋ kɛn jꞋaalki do Isa ki se ɓo, Isa ɔljeki kꞋjꞋɔŋkiga bɛɛ Raa ɔɔ bɛɛ Raa se ɓo, ɓɔrse naajege jꞋiŋgki do ki. Ɔɔ naajege maakjege raapo do kɔnd do kɛn jꞋɔndki do Raa kɛn utu ajeki kɔl maakŋ *nookin̰ ki se. \v 3 Anum naajege maakjege raapm taa naan̰ se sum eyo, tɛr daala kɛn dubar aanga dojege tu kic ɓo, naajege maakjege raapo. KꞋjeelki dubar se, naan̰ ɛɗ kaay kaama taa jꞋaki tɛɗn jee tɔɔgɔ. \v 4 Ɔɔ kaay kaama se tɛɗ deba tɛɗ debm mɛc. Taa naan̰ se ɓo naajege kꞋtɛɗkiga jee mɛc ɔɔ jꞋɔndkiga dojege do Raa ki. \v 5 Kɔnd do kɛn jꞋɔndki do Raa ki se, cɛr eyo taa Raa se ɛɗjeki maak‑jen̰ dɛn aak eyo maakjege tu se, ute *Nirl Salal kɛn naan̰ ɛɗjeki se. \p \v 6 Ɗeere, naajege do dɔkin̰ se, naajege jꞋɔkki ɗoobm kɛn jꞋanki kɔɔɗn dojege eyo. Anum kaaɗn kɛn Raa ɔndin̰ jaay aan ɗoobin̰ ki se, al‑Masi ɓaaɗo ooy taa naajegen jee *kusin̰ge. \v 7 KꞋjeelki, debkilimi jaay ɔn̰ ron̰ jaay jꞋan̰ tɔɔlin̰ taa debm tɛɗ naka ute ɗoobin̰ se, ɓɛrɛ, tookin̰ an̰ tɛɗn ɔɔn̰ɔ. Baat ey num, daan naan̰ tookŋ jꞋan̰ tɔɔl kic ɓo taa debm kɛn lee tɛɗ bɛɛ jeege tu. \v 8 Num gaŋ aakki, Raa se taaɗga maak‑jen̰ do naajege tu! Kaaɗ kɛn naajege kꞋjee kusin̰ge se ɓo, Isa al‑Masi ɓaaɗo ooy taa naajege. \v 9 Ute moosin̰ se, ɓɔrse al‑Masi tɛɗjekiga kꞋtɛɗkiga aak bɛɛ naan Raa ki. Taa naan̰ se, kꞋjeelki, Isa al‑Masi se utu ajeki kaaja ɔɔ maak‑taar Raa se kɔŋ bɔɔy dojege tu ey sum. \v 10 Do dɔkin̰ se, naajege kꞋjee taamooy Raage, num ɓɔrse, ute yo Goonin̰ kɛn ooy do kaag ki se, Raa ɔkjekiga taasa ute naan̰a. Kɛn naajege jaay jꞋɔkkiga taasa ute Raa num, mɛt kando ute dur Isan kɛn duro daan yoge tu se, naan̰ ajeki kaaja. \v 11 Kɛse ɗaar ara sum eyo, num tɛr ute ɗoobm Mɛljege Isa al‑Masi se, naajege maakjege raap aak eyo do Raa ki, taa ɓɔrse Raa ɔkjekiga taasa ute naan̰ kici. \s1 Bubjege Adum ute Mɛljege Isa *al‑Masi \r (1Kɔr 15.21‑22,45‑49,56‑57) \p \v 12 ꞋBooyki! Bubjege Adum kalin̰ ki sum ɓo kɛn ɓaano ute *kusin̰a do *duni ki. Ɔɔ kusin̰ ese se ɓo kɛn ɓaano ute yo dojege tu. Taa naan̰ se ɓo yo se utu tɔɔl jeege paac, taa jeege paac ɔk kusin̰a. \v 13 Kaaɗ kɛn Raa ɛɗo te *Ko Taarin̰ *Musa ki ey ɓɔrt se, kic ɓo kusin̰ utu do duni ki tap. Naɓo aan gɔɔ Raa taaɗ te Ko Taarin̰ jeege tu ey ɓɔrt se, taa kusin̰ naaɗe tɛɗ se, Raa tɔnd te mɛtn kusin̰ɗe eyo. \v 14 Ute naan̰ se kic ɓo iin̰ do Adum ki bini aan do Musa ki se, jeege paac yo ɔk tɔɔgɔ doɗe ki. Ey num naaɗe se tɛɗ te kusin̰ tec aan gɔɔ gɛn Adum se eyo kɛn baate tookŋ taar Raa se, ute naan̰ se kic ɓo, naaɗe lee ooy kooy tap. Ey num Adum se, naan̰ tec aan gɔɔ debm kɛn utu aɗe ɓaa se. \v 15 Num gaŋ kusin̰ kɛn Adum tɛɗ se, aas ute bɛɛ kɛn Raa tɛɗ jeege tu cɛrɛ se eyo. Ɗeere, taa kusin̰ deb kalaŋ tɛɗ se ɓo, ɔl jeege dɛna utu ooy kooyo. Mɛt kando bɛɛ Raa se dɛn aak eyo ɔɔ jeege dɛna, naan̰ tɛɗɗen bɛɛ cɛrɛ sum ute ɗoobm deb kalaŋ kꞋdaŋin̰ Isa al‑Masi se. \v 16 Nakŋ kɛn Raa ɛɗ cɛrɛ se, naan̰ tec aan gɔɔ kusin̰ kɛn Adum ɓaano do duni ki se eyo. Ute ɗoobm kɛn Adum tujn̰no deet deet se ɓo ɔl Raa kɔjn̰ bɔɔrɔ do jeege tu paac. Num kɛn Raa jaay tɛɗ bɛɛn̰ jeege tu se, kɛn jeege ɓo kusin̰ɗege dɛn aan gɔɔ ɗi kic ɓo, naan̰ tɛɗ jeege aak bɛɛ naanin̰ ki ɔɔ bɔɔrɔ kɔŋ koocn̰ doɗe ki ey sum. \v 17 Ɗeere, ute kusin̰ deb kalaŋ lak sum ɓo yo aan do jeege tu paac, mɛt kando ute Isa al‑Masi kalin̰ ki sum ɓo, Raa tɛɗ bɛɛn̰ dɛna jeege tu. Bɛɛ se, naan̰ tɛɗɗesin̰ cɛrɛ sum ɔɔ naan̰ tɛɗɗenga naaɗe tɛɗga aak bɛɛ naanin̰ ki. Ɔɔ ute Isa al‑Masi se, naaɗe kɔsn gaara ɔɔ ɓaa tiŋg ute naan̰a. \p \v 18 Taa kusin̰ Adum kɛn tɛɗ kalin̰ ki se ɔl bɔɔrɔ ooc do jeege tu paac. Bin ɓo ute naabm Isan kalin̰ ki kɛn tɛɗin̰ ute ɗoobin̰ se sum ɓo, naan̰ ɔɔɗ do jeege maakŋ kusin̰ ki ɔɔ ɛɗɗen kaaja. \v 19 ꞋBooyki! Do dɔkin̰ se deb kalaŋ sum ɓo baate tookŋ taar Raa ɔɔ ɔl jeege ute dɛnɗe tɛɗ jee kusin̰ge. Gaŋ Isa se, naan̰ kalin̰ ki sum ɓo debm took taar Raa ɔɔ ute naan̰ se, tɛɗ jeege dɛna tɛɗ aak bɛɛ naan Raa ki. \p \v 20 Kɛn Raa jaay ɛɗo Ko Taarin̰ Musa ki sum se, kusin̰ se ziiɗ ɓaa ute naanin̰a. Num gaŋ gɔtn jaay kusin̰ ziiɗ ɓaa ute naanin̰ se, bɛɛ Raa se ziiɗ cir kusin̰ se daala. \v 21 Taa naan̰ se ɓo aan gɔɔ kusin̰ ɓaano te yoa do jeege tu se, ɓɔrse se bɛɛ Raa kic tɛɗga jikilimge aakga bɛɛ naan Raa ki. Bin ɓo ute ɗoobm Mɛljege Isa al‑Masi se jꞋaki kɔŋ *kaaja gɛn tiŋg daayum. \c 6 \s1 *Kusin̰ se ɔk tɔɔgɔ dojege tu ey sum \r (Kɔl 3.1‑10) \p \v 1 Anum jꞋaki taaɗn jꞋɔɔki ɗi? Naajege jꞋaki lee tɛɗn kusin̰ ɓo taa bɛɛ *Raa se Ꞌziiɗn tɛɗn dɛn la? \v 2 Gɔtɔ! Taa naajege se aan gɔɔ jeegen ooyga kooyo ɔɔ ute kusin̰ se lɛ, kꞋgaaŋkiga. Bin num, jꞋaki kiŋg maakŋ kusin̰ ki ɔɔ ɗi daala? \v 3 ꞋJeelki ey la? Kɛn naajegen paacn̰ jaay *kꞋbatizjekiro se, naajege kꞋtɛɗkiga kalaŋ ute Isa *al‑Masi. Kaaɗ kɛn se naajege jꞋooykiroga tɛlɛ ute naan̰a. \v 4 Ute *batɛm kɛn kꞋbatizjeki se, naajege jꞋooykiga ute naan̰a ɔɔ kꞋduubjekiga ute naan̰ kici. Aan gɔɔ Raa Bubjege duro al‑Masi daan yoge tu ute tɔɔgin̰ se, naajege kic ɓo, naan̰ tɛrljekiga kiŋgjege tɛɗga kiji. \p \v 5 Ɗeere, naajege se jꞋooykiga kalaŋ ute naan̰a. Ɔɔ aan gɔɔ naan̰ duro daan yoge tu se, naajege kic jꞋutu jꞋaki dur daan yoge tu aan gɔɔ gɛn naan̰ se kici. \v 6 KꞋjeelki, aan gɔɔ Isa kꞋtɔɔlin̰ do kaag ki se, naajege ute kiŋgjegen do dɔkin̰ se kic ɓo jꞋooykiroga ute naan̰a tɛlɛ. Taa naan̰ se ɓo daa rojegen kɛn ɔljeki kꞋtɛɗki kusin̰ se, Ꞌkɔkŋ tɔɔgɔ dojege tu ey sum. Bin se, naajege jꞋaki kɔŋ tɛɗn ɓul gɛn tɛɗn kusin̰ ey sum. \v 7 Ɗeere, debm ooyga se, ɔɔɗnga ute kusin̰a. \v 8 Anum kɛn naajege jaay jꞋooykiga ute al‑Masi se, kꞋjeelki jꞋaki ɓaa kiŋg ute naan̰a kici. \v 9 KꞋjeelki, al‑Masi jaay ooy duro daan yoge tu se, mɔɔtn naan̰ Ꞌkɔŋ kooy eyo, taa yo se ɔk tɔɔgɔ don̰ ki ey sum. \v 10 Num Isa se ooyga ɔɔ naan̰ ooy se jɛ‑kalaŋ sum taa kusin̰ jikilimge ɔɔ mɔɔtn naan̰ kooy ey sum. Ɔɔ ɓɔrse jaay naan̰ utu iŋg zɛɛr se kiŋg naan̰ iŋg se, gɛn Raa. \v 11 Ɔɔ naase kic ɓo iŋgki aan gɔɔ jeegen ooyga kooyo kɛn Ꞌgaaŋkiga ute kusin̰a. Ɔɔ ɓɔrse iŋgki kiŋg gɛn Raa, taa naase Ꞌtɛɗkiga kalaŋ ute Isa al‑Masi. \p \v 12 Ɔn̰te kɔn̰ki kusin̰ kɔkŋ tɔɔgɔ do daa rose kɛn utu kooy se ɔɔ ɔn̰te Ꞌtɛɗki nakŋ naan̰ ɓo je se. ꞋJeelki, ɓii kalaŋ se, naase utu aki kooyo. \v 13 Ɔn̰te Ꞌkɔn̰ki ɗoobo daa rose ki ɗimin̰ kalaŋ kic ɓo ɔn̰ten Ꞌtɛɗn kusin̰a; ɔɔ ɔn̰ten Ꞌkɔn̰in̰ki *Ɓubm sitange an lee tɛɗn kusin̰a; num gaŋ ɔn̰ki rosege paac kaam ji Raa taa naan̰ an tɛɗn nakgen ute ɗoobin̰a, aan gɔɔ jeegen ooy duroga duru daan yoge tu. \v 14 Bin num kusin̰ se kɔŋ kɔkŋ tɔɔgɔ dose ki ey sum, taa naase se iŋgki do *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki ey sum, num naase se iŋgki ute bɛɛ gɛn Raa. \s1 Naajege kꞋtɛɗkiga ɓul Raage \p \v 15 Kɛse tap ɓo je taaɗn ɔɔ ɗi? Aan gɔɔ naajege lɛ kꞋjꞋiŋgki do *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki eyo, num naajege lɛ kꞋjꞋiŋgki ute bɛɛ Raa sum se, bin num jꞋaki kɔŋ tɛɗn *kusin̰a aan gɔɔ kɛn maakjege je la? Gɔtɔ! \v 16 ꞋJeelki, kɛn naase jaay ɔɔpkiga kaam ji nam ɔɔ Ꞌtookki taarin̰ se, naase Ꞌtɛɗkiga ɓul debm kɛn naase Ꞌtookin̰ki taarin̰ se. Taa naan̰ se ɓo kɛn kusin̰ jaay ɔk tɔɔgɔ dose ki se, naase Ꞌtɛɗkiga ɓulu gɛn tɛɗn kusin̰a ɔɔ kusin̰ naase Ꞌtɛɗki se, asen kɔl yo ki. Anum kɛn naase jaay Ꞌtook uunki taar Raa se, kɛse naase Ꞌtɛɗkiga ɓul gɛn Raa ɔɔ naan̰ asen tɛɗn aki kaakŋ bɛɛ naanin̰ ki. \v 17 Do dɔkin̰ se, naase iŋgkiro ɓulu gɛn tɛɗn kusin̰a, num gaŋ ɓɔrse, naase Ꞌtook uunkiga ute maakse paac taar mɛt kɛn kꞋdooyseno se. Taa naan̰ se, kꞋtɔɔmki Raa! \v 18 Naase se Raa ɔɔɗsenga dose naatn maakŋ kusin̰ ki. Ɔɔ ɓɔrse naase Ꞌtɛɗkiga ɓul Raa gɛn tɛɗn nakgen ute ɗoobin̰a. \v 19 Kɛn maam jaay mꞋtaaɗsen ute nakgen jikilimge lee tɛɗ se, taa naase Ꞌbooy ɔkumki yɔkɔɗ eyo do taarge tun maam mꞋlee mꞋtaaɗsen se. Aan gɔɔ naase ɔn̰kiro rose gɛn tɛɗn nakgen aak kusu ɔɔ jig eyo kɛn ɔlse naase iŋgki kiŋg gɔrɗio naan Raa ki se, ɓɔrse ɔn̰ki rose Ꞌtɛɗki ɓul Raa gɛn tɛɗn nakgen ute ɗoobin̰a; kɛse ɓo kɛn asen tɛɗn jee *salal. \p \v 20 Kɛn naase iŋgkiro ɓulu gɛn tɛɗn kusin̰ se, nakŋ jaay asen kɔl naase aki tɛɗn nakŋ te ɗoobin̰ taa tɔɔgɔ se, gɔtɔ. \v 21 Anum kusin̰ kɛn naase Ꞌtɛɗkiro se tap ɓo ɔŋkiga ɗi ro ki? Taa nakgen naase iŋg Ꞌtɛɗkiro se, ɓɔrse ɔlseno maakŋ sɔkɔn̰ ki. ꞋJeelki nakgen se ɔl jeege maakŋ yo ki. \v 22 Ɔɔ gaŋ ɓɔrse Raa ɔɔɗsenga dose naatn maakŋ kusin̰ ki ɔɔ Ꞌtɛɗkiga ɓulin̰ge. Bin num ɓɔrse Raa tɛɗsenga Ꞌtɛɗkiga jee salal ɔɔ naase utu aki kɔŋ *kaajn̰ gɛn daayum. \v 23 Aan gɔɔ debm tɛɗga naaba num jꞋɔgin̰ gɔt‑tɔŋgin̰ se, bin ɓo debm tɛɗga kusin̰ se kusin̰in̰ se, bɛɗin̰ yoa. Num gaŋ Raa se, kaajn̰ gɛn daayum se, naan̰ ɛɗjesin̰ki cɛrɛ taa naajege kꞋtɛɗkiga kalaŋ ute Mɛljege Isa *al‑Masi. \c 7 \s1 Jee al‑Masige se, *Raa ɔɔɗɗega doɗe do ɗoobm jikilimge tu \r (Ɛp 5.25‑31; Gal 2.19,20) \p \v 1 Gɛnaamge, mꞋje mꞋasen taaɗn ute ɗoobm kɛn jikilimge lee uuno ɔɔ maam mꞋjeele ɗoobm se naase kic Ꞌjeelin̰ki, ɗoobm jikilimge lee tɛɗ se ɔk tɔɔgɔ do debkilim ki kaaɗ kɛn naan̰ utu zɛɛr sum. \v 2 ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: mɛnda jaay ɔkga gaaba se. Kaaɗ kɛn jaay gaabin̰ utu iŋg zɛɛr se, ɗoobm jikilimge lee tɛɗ se, gaasin̰ gɛn rɛsn gaabin̰a. Num kɛn gaabin̰ jaay ooyga se, ɗoobm jikilimge lee tɛɗ se, ɔk tɔɔgɔ don̰ ki ey sum ɔɔ naan̰ kɔŋ kɔkŋ gaabm kuuy. \v 3 Anum kɛn gaabin̰ utu zɛɛr sum ɓo, naan̰ teec ɓaa ɔk gaabm kuuy se, jꞋan̰ daŋin̰ mɛnd kɛɛsn gaaba. Num kɛn gaabin̰ jaay ooyga se, ɗoobm kɛn jikilimge lee tɛɗ se ɔk tɔɔgɔ don̰ ki ey sum. Kɛn naan̰ ɔk gaaba kuuy kic ɓo, jꞋan̰ kɔŋ daŋ mɛnd kɛɛsn gaaba ey sum. \v 4 Gɛnaamge, naase kic Ꞌtecki bini. Naase se, *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se ɔk tɔɔgɔ dose ki ey sum taa naase ooykiga ute *al‑Masi. Ɓɔrse naase se Ꞌtɛɗkiga mɛtn deb kuuy, naan̰ se al‑Masi kɛn Raa durin̰oga daan yoge tu se, taa naan̰ se ɓo naajege jꞋaki tɛɗn nakgen tɔɔl Raa ki. \v 5 Ɗeere, do dɔkin̰ se, naajege kꞋtɛɗkiro nakŋ kɛn daa rojege ɓo jea. Ɔɔ nakgen ɔk tɔɔgɔ do rojege tu se ɓo kɛn ɔljeki kꞋtɛɗki nakgen kɛn ajenki kɔl yo ki. \v 6 Do dɔkin̰ se, naajege jꞋiŋgkiro ɓulu do Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se, num ɓɔrse naajege se aan gɔɔ jee ooyga kooyo naɓo al‑Masi ɔɔɗjekiga dojege maakŋ Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki jaay tɛɗjeki ɓulge se. Bin ɓo naajege ɓɔrse jꞋɔŋkiga ɗoobm kiji gɛn tɛɗn naabm Raa. Ɔɔ ɗoobm se, *Nirl Salal ɓo taaɗjesin̰ki. Bin num naajege se, kꞋtɛɗki naabm Raa se ute Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki jaay kꞋraaŋin̰oga raaŋ do dɔkin̰ se eyo, taa ɗoobm se kaaɗin̰ deelga. \s1 Naabm kɛn *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki tɛɗa \p \v 7 Tap ki num jꞋaki taaɗ jꞋɔɔki ɗi? Kɛn ɔl jeege tɛɗ *kusin̰ se, Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki la? Gɔtɔ! Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se kusin̰ la? Gɔtɔ! Num kɛn ɔlum jaay maam mꞋjeel kusin̰ se Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki. Num kɛn Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki jaay taaɗ ɔɔ: \qt Ɔn̰te dɔŋɔ\qt*,\f + \fr 7:7 \ft Aak Ekz 20.17.\f* ey se kɛn maam mꞋdɔŋ kic num, mꞋjeelin̰ nakŋ se mꞋtɛɗ te kusin̰ eyo. \v 8 Num kɛn Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki jaay taaɗum mꞋjeel kusin̰ sum se, kusin̰ ɔŋ ɗoobo ɔɔ ɔlum mꞋbaag dɔŋ napar nakgen ɓaa se paac. ꞋJeelki, kɛn Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se jaay gɔtɔ se, kusin̰ kic ɓo, gɔtɔ. \v 9 Do dɔkin̰ kɛn maam mꞋjeel te Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki ey se, maam mꞋutu mꞋiŋg zɛɛrɛ. Num kɛn Ko Taar Raa ɛɗo Musa ki taaɗum nakgen gɛn tɛɗa sum se, kusin̰ ɓaaɗo taaɗ tɔɔgin̰ dom ki, \v 10 ɔɔ kusin̰ kɛn ɔk tɔɔgɔ dom ki se, tɛɗum maam mꞋooyga. Ɔɔ maam kɛn debm mꞋooyga kooy se, Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki ey num am kɛɗn kaaja se, ɓɔrse, ɔlumga yo ki. \v 11 Ute ɗoobm nakgen Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki taaɗ ɔɔ gɛn tɛɗa se, kusin̰ ɔŋ ɗoobo ɔɔ dɛrlum ɔlum mꞋtɛɗn kusin̰a ɔɔ tɔɔluma. \p \v 12 Ey num Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se ɗoobm *salal ɔɔ nakgen naan̰ taaɗ ɔɔ gɛn tɛɗ se kic ɓo, salal, ute ɗoobin̰a ɔɔ jiga. \v 13 Bin num nakŋ jigan ese se ɓo tɛɗga nakŋ kɛn am tɔɔl la? Gɔtɔ! Num gaŋ kɛn tɔɔlum se, kusin̰a. Ute nakgen jiga se ɓo, kusin̰ ɔŋ ɗoobo gɛn tɔɔluma. Bin jaay ɓo kꞋjeele kusin̰ se, naan̰ kusin̰ ɗeer ɗeer. Anum ute Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa kɛn taaɗjeki ɔɔ jꞋɔn̰te Ꞌtɛɗki kusin̰ se, ute naan̰ se ɓo, kusin̰ taaɗ naabin̰ tooɗ tal ɔɔ naan̰ se, kusin̰ aak eyo. \s1 Kusin̰a se ɔk tɔɔgɔ do jikilimge tu \p \v 14 KꞋjeelki *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se iin̰o gɔtn Raa ki, num maam lɛ, goon debkilim sum ɔɔ *kusin̰ se, tɛɗumga maam tɛɗga ɓulin̰a. \v 15 Ɗeere, nakŋ maam mꞋtɛɗ se mꞋɔnd te mɛtin̰ eyo, taa maam mꞋtɛɗ nakŋ kɛn maam mꞋje eyo; ey num nakŋ maam mꞋje, tap ɓo maam mꞋɔŋ tɛɗin̰ eyo. \v 16 Kɛn maam jaay mꞋtɛɗ nakŋ kɛn maam mꞋje ey se, bin se maam mꞋjeele Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se, naan̰ jiga. \v 17 Anum kɛn ɔlum jaay mꞋtɛɗn nakŋ jig ey se, maam mal eyo, num kusin̰a kɛn utu maakum ki se ɓo, ɔlum mꞋtɛɗn naan̰ se. \v 18 Maam mꞋjeele maakŋ maam goon debkilim ki se, nakŋ bɛɛ tap ɓo gɔtɔ. Taa maam se mꞋje mꞋtɛɗn nakŋ bɛɛ, naɓo maam mꞋɔk tɔɔgŋ gɛn tɛɗn naan̰ se eyo. \v 19 Ɗeere, bɛɛ kɛn maam mꞋje se, tap ɓo maam mꞋɔŋ tɛɗin̰ eyo; gaŋ kusin̰ kɛn maam mꞋje ey se ɓo, maam mꞋlee mꞋtɛɗin̰a. \v 20 Kɛn maam jaay mꞋtɛɗ nakŋ kɛn maam mꞋje ey se, kɛse maam mala ɓo tɛɗin̰ ute maakum eyo, num kusin̰ kɛn maakum ki se ɓo, ɔlum mꞋtɛɗ naan̰ ese. \p \v 21 Maam mꞋjeelin̰ ute maakum se, bɛɛki num, mꞋtɛɗn nakŋ bɛɛ, naɓo kusin̰ se ɔk tɔɔgɔ dom ki ɔɔ ɔlum ɓo gɛn tɛɗn kusin̰ sum. \v 22 Saapm maam ki se, Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se tɔɔlumi. \v 23 Num maam mꞋnaam maakum ki ne ɗim kuuy kɛn ɔk tɔɔgɔ ɔɔ ɔŋ ɔn̰um saapum ɔŋ tɛɗ nakŋ bɛɛ eyo ɔɔ kusin̰ se ɓo tɛɗum mꞋtɛɗga ɓulu gɛn tɛɗn nakgen jig eyo. \v 24 Maam se kapin̰ tɔɔluma! Num naŋa jaay am kɔɔɗn doma maakŋ daa ro kɛn am kɔl yo ki se? \v 25 Kɛse ute ɗoobm Mɛljege Isa *al‑Masi! Bin num kꞋtɔɔmki Raa! \p Taa naan̰ se ɓo ute saapum se maam mꞋje mꞋtɛɗ nakŋ bɛɛ; num gaŋ maakŋ daa rom ki se, kusin̰ se ɔk tɔɔgɔ dom ki. \c 8 \s1 Jeegen ɔk *Nirl Salal maakɗe ki \r (Gal 3.13‑14, 5.16‑25) \p \v 1 Tɛr daala, ɓɔrse, jee kɛn tɛɗga kalaŋ ute Isa *al‑Masi se, mɔɔtn *Raa aɗen kɔjn̰ bɔɔrɔ doɗe ki eyo. \v 2 Taa maam mꞋtɛɗga kalaŋ ute Isa al‑Masi se, Nirl Salal kɛn ɔk tɔɔgɔ se, ɛɗumga kaaja ɔɔ ɔɔɗumga doma maakŋ *kusin̰ kɛn ɔk tɔɔgɔ dom ki ɔɔ am kɔlum maakŋ yo ki se. \v 3 *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se, ɔko tɔɔgŋ gɛn kɔɔɗn kusin̰ eyo. Taa jikilimge kic lɛ ɔko tɔɔgɔ gɛn bɔɔbm kɔkŋ Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se eyo. Num gaŋ Raa mala ɓo, tɛɗin̰ ute ɗoobm kɛn naan̰ ɔlo Goon maakin̰a ɔɔ Goon maakin̰ se uuno ro tec gɛn jikilimge ɔɔ ɛɗ ron̰ *sɛrkɛ taa kusin̰a. Ute naan̰ se Raa ɔn̰ bɔɔrɔ ooc do Goonin̰ ki taa kɔɔɗn kusin̰ jeege. \v 4 Raa tɛɗjeki naan̰ se, taa naajegen kɛn kꞋlee kꞋtɛɗki nakŋ kɛn daa rojege je se eyo, num naajegen Nirl Salal lee tɔɔɗjeki se ɓo, taa nakŋ kɛn Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki taaɗ se jꞋan̰ki tɛɗin̰ ute ɗoobin̰a. \v 5 Ɗeere, jee kɛn lee aan gɔɔ kɛn daa roɗe ɓo je se, naaɗe saap do nakgen tun daa roɗe jea. Ɔɔ jee kɛn Nirl Salal ɓo tɔɔɗɗe se lɛ, naaɗe saap ɓo do nakge tun Nirl Salal ɓo je se. \v 6 Anum debm saap do nakge tun daa ro ɓo je se, an̰ kɔl yo ki. Num gaŋ debm saap do nakge tun Nirl Salal je se, naan̰ Ꞌkɔŋ kaaja ute lapia. \v 7 Taa jee kɛn je nakŋ kɛn daa roɗe ɓo je se, jee se jee taamooy Raage. Ko Taar Raa se naaɗe took iŋg do ki eyo taa naaɗe se lɛ ɔŋ aasin̰ eyo. \v 8 Jee kɛn saap ɓo do nakge tun daa roɗe ɓo je sum se, naaɗe kɔŋ tɔɔl Raa ki eyo. \p \v 9 Anum naase se iŋgki aan gɔɔ kɛn daa rose ɓo je se eyo, num aan gɔɔ kɛn Nirl Salal ɓo jea, taa naase se, naŋa naŋa kic ɓo *Nirl Raa se utu maakin̰ ki. Ɔɔ debm jaay ɔk Nirl gɛn al‑Masi ey se, naan̰ se debm naan̰ eyo. \v 10 Kɛn al‑Masi utu maakse ki se, taa kusin̰ se daa rose se utu Ꞌkooyo. Num aan gɔɔ Raa tɛɗsenga aak bɛɛ naanin̰ ki se, Nirl Salal se ɛɗsenga kaaja. \v 11 Kɛn Nirl Raa kɛn duro Isa daan yoge tu se jaay utu iŋg maakse ki num, Raa kɛn duro Isa al‑Masi daan yoge tu se, ute Nirlin̰ kɛn utu maakse ki se, Ꞌdur rosen kɛn utu kooy se daan yoge tu kici. \p \v 12 Taa naan̰ se ɓo, gɛnaamge, Raa je ɔɔ tak ɓo jꞋaki kiŋg aan gɔɔ kɛn Nirl Salal ɓo jea, num jꞋɔn̰te kiŋgki aan gɔɔ kɛn daa rojege ɓo je se. \v 13 Taa kɛn naase jaay iŋgki aan gɔɔ kɛn daa rose ɓo je se, naase utu aki kooyo. Num kɛn naase jaay ɔn̰ki Nirl Salal ɓo tɔɔɗse se, nakŋ kɛn daa ro ɔlsen Ꞌlee tɛɗki se, naase an̰ki rɛsn naata ɔɔ naase aki kaaja. \v 14 Taa jee paacn̰ kɛn Nirl Raa tɔɔɗɗe se, naaɗe se tɛɗga gaan Raage. \v 15 Nirl Raa, kɛn ɛɗsen se taa asen tɛɗn ɓulge eyo ɔɔ jee kɛn ɔk ɓeere maakɗe ki eyo, num Nirl Raa se, tɛɗsenga Ꞌtɛɗkiga aan gɔɔ gɛnin̰ge mala. Ute Nirlin̰ se ɓo, naajege kꞋdaŋki Raa jꞋɔɔki: \it Abba\it* kɛn je ɗeekŋ ɔɔ: Bua. \v 16 Nirl Raa se ɓo kɛn taaɗjeki maakjege tu ɔɔ naajege se kꞋgaan Raage. \v 17 Ɗeere, naajege kꞋgɛnin̰ge se, jꞋutu jꞋaki kɔŋ nakgen jig aak eyo kɛn naan̰ bɔɔbin̰ jeen̰ge tu se ɔɔ nakŋ kɛn Raa bɔɔbin̰ se gɛn al‑Masi ɔɔ naajege se jꞋutu jꞋaki kɔŋ bɛɗjege ute naan̰ kici. Kɛn naajege jaay kꞋdabarkiga ute naan̰ se, jꞋutu jꞋaki ɓaa kɛnd maakŋ *nookin̰ ki kici. \s1 Raa utu kɔl gɛnin̰ge maakŋ nookin̰ ki \r (Jn 10.27‑30) \p \v 18 Maam mꞋjeele, dubarjegen kɛn ɓɔrse jaay, kꞋdɔɔjin̰ ute ɗoobm jaay Raa utu ajeki taaɗn *nookin̰ se, dubar se paac paac aas ɗim eyo. \v 19 Taa nakgen Raa aal paac se, iŋg aak kaama booy nuŋ ki, Raa utu Ꞌtaaɗn gɛnin̰ge jeege tu tal. \v 20 Nakgen kɛn Raa aalɗeno paac se, Ꞌtɛɗga nakŋ cɛrɛ ɔɔ kɛse naaɗe malin̰ge ɓo je eyo, num tɔɔgŋ kuuy ɓo tɛɗɗen naaɗe tɛɗn nakŋ cɛrɛ. Ɔɔ ute naan̰ se kic ɓo, Raa ɛɗɗenga nakŋ kɛn naaɗe an kɔnd doɗe ro ki. \v 21 Taa ɓii kalaŋ se, nakgen Raa aalo paac se, naan̰ utu aɗen kɔɔɗn doɗe naatn maakŋ nak kɛn ɔk tɔɔgɔ doɗe ki ɔɔ tɛɗɗen naaɗe Ꞌruumu ɔɔ naaɗe utu kɔŋ doɗe aan gɔɔ gaan Raagen utu kɛnd maakŋ nookin̰ ki. \v 22 KꞋjeelki, bini ɓɔrse kic ɓo nakgen Raa aalɗe paac se, utu dabara dabara aan gɔɔ mɛnd diig ɓaa ɓaa koojo. \v 23 Anum naaɗe kalɗe ki sum ɓo dabar eyo, num naajegen jꞋɔŋkiga *Nirl Raa deet deet ɔɔ naan̰ utu ajeki kɛɗn nakgen kuuy kic se, naajege kic kꞋdaayki aan gɔɔ mɛnd ɓaa ɓaa koojo se. Kaaɗ kɛn naajege jꞋutu jꞋaakki kaak kaam Raa kɛn utu ajeki kɔɔɗn rojege naatn maakŋ dubar ki ɔɔ jꞋaki tɛɗn gɛnin̰gen mala mala se. \v 24 Ɗeere, Raa se aajjekiga naɓo naajege jꞋɔŋ jꞋaakki ey ɓɔrtɔ num naajege jꞋɔndki dojege don̰ ki. Ɔɔ nakŋ jaay jꞋaakin̰kiga ute kaamjege se jꞋɔndki do, do ki ey sum, taa nakŋ jaay jꞋaakin̰kiga se, jꞋɔŋin̰kiga. Naŋa jaay Ꞌkɔnd don̰ do nakŋ kɛn naan̰ aakga kaak ute kaamin̰ se? Nam Ꞌtɛɗn naan̰ se tap ɓo, gɔtɔ. \v 25 Num naajege jꞋɔndki do se, do nakge tun kꞋjꞋaakin̰ki te ey ɓɔrtɔ ɔɔ ute naan̰ se naajege jꞋaayki kaamjege jꞋiŋg jꞋaakki kaamin̰a. \p \v 26 Daala, naajegen kɛn jꞋɔkki tɔɔgɔ ɗoobm Raa ki ey se, Nirl Raa se ɓo ɓaaɗo noogjeki. Taa naajege se kꞋjeelki tɔnd mɛtn Raa ute ɗoobin̰ eyo, num Nirl Raa ɓo eem Raa taa naajege. Naan̰ eemin̰ ɔɔ daay ɗɛs ɗɛs se ute taargen cir taargen kꞋlee kꞋtɔndki mɛtn Raa se. \v 27 Ɔɔ Raa se lɛ, naan̰ jeel naŋ maakŋ jikilimge ɔɔ jeel saapm *Nirl Salal se kici. Ɔɔ Nirl Salal se tɔnd mɛta taa jee naan̰ge. Naan̰ tɔnd mɛta se aan gɔɔ kɛn Raa maakin̰ jen ro ki. \p \v 28 KꞋjeelki, nakŋ paacn̰ kɛn aan do jeege tun je Raa se, Raa tɛɗin̰ paac aan̰ kaama taa aɗen tɛɗn bɛɛ. Do dɔkin̰ tap ɓo, Raa se uunoga kuun doa ɔɔ daŋɗen taa tɛɗn nakŋ kɛn naan̰ maakin̰ jen ro ki. \v 29 Taa kaaɗ kɛn Raa utu aal kaal duni tap ɓo, jeegen kɛn naan̰ aɗen tɛɗn Ꞌtecn̰ Goonin̰ se, Raa jeelɗenoga. Bin se, Goonin̰ se tɛɗn goon paragŋ gɛn gɛnaagen dɛna. \v 30 Kɛn Raa jaay uun doa gɛn tɛɗn nakŋ se, naan̰ daŋɗe gɛn tɛɗn jeen̰ge. Ɔɔ kɛn naan̰ jaay daŋɗe sum se, naan̰ tɛɗɗe tɛɗga aak bɛɛ naanin̰ ki. Bin sum eyo, num naan̰ nookɗenoga kici. \s1 Raa se jejeki aak eyo \p \v 31 Bin num jꞋaki taaɗn jꞋɔɔki ɗi? Kɛn Raa jaay ute naajege num, kɛn ajeki cir tap ɓo naŋa? \v 32 Raa se, Goonin̰ kic ɓo naan̰ ɔn̰in̰ ɓaaɗo ooy taa naajege paac. Ɔɔ kɛn Raa jaay ɛɗjeki Goonin̰ mala se, ɗeer ɗeer naan̰ ajeki kɔŋ kɛɗn nakgen ɓaa se paac kic ey la? \v 33 Jee kɛn Raa bɛɛr tɔɔɗɗenga tɔɔɗ tɛɗga jee naan̰ge se, naŋa ɓo aɗen kɔkŋ mindɗe? Ɔɔ jee se lɛ, Raa mala ɓo tɛɗɗen tɛɗga aak bɛɛ naanin̰ ki. \v 34 Bin num kɛn aɗen kɔjn̰ bɔɔrɔ doɗe ki se tap ɓo, naŋa? Gɔtɔ! Taa Isa *al‑Masi se ooyga taa naajege, tɛr Raa durin̰oga daan yoge tu ɔɔ ɓɔrse, naan̰ utu iŋg do ji daam Raa ki ɔɔ utu eem Raa taa naajege. \p \v 35 Kɛn ajeki gaaŋ ute maak‑je al‑Masi se tap ɓo ɗi? Dubar la? Nakŋ ɔɔn̰ deel do la? Jee kɛn lee ɔɔɗjeki yɛɛɓjege se la? Ɓo la? Daaye la? Gɔtn jig ey kɛn utu kutn deba la? Lɔ yo ne? Gɔtɔ! Ɗim jaay ajeki gaaŋ ute maak‑je al‑Masi se, gɔtɔ. \v 36 Aan gɔɔ taar kɛn Kitap taaɗ ɔɔ: \q1 \qt Taa naai Raa se, ɓii‑raa jeege je ɗoobm kɛn ajen tɔɔlɔ\qt*; \q1 \qt ɔɔ naaje se kꞋtec aan gɔɔ baatgen kꞋɓaaɗo ɓaa tɔɔlɔ se\qt*\f + \fr 8:36 \ft Aak KKR 44.22.\f*. \p \v 37 Num ute tɔɔgŋ debm kɛn jejeki se, naajege kꞋcirki nakge paac. \v 38 Maam se mꞋjeelin̰ maakum ki ɗeer ɗeer: yoa, Ꞌkiŋg ɓɔrse, *kɔɗn Raage, nakgen ɔk tɔɔgɔ raan, nakgen ɓɔrse ute kɛngen naan ki, nakgen paac ɔk tɔɔgɔ do jikilimge tu, \v 39 nakgen raan ɔɔ kɛngen maakŋ naaŋ ki, nakgen Raa aalin̰ paac se, ɗim jaay ajeki kɔŋ gaaŋ ute maak‑je Raa kɛn jejeki ute ɗoobm Mɛljege Isa al‑Masi se tap ɓo, gɔtɔ. \c 9 \s1 *Raa ute jeen̰gen gaan *Israɛlge \r (Gal 4.22‑31) \p \v 1 Gɛnaamge, taa maam mꞋute *al‑Masi se kꞋkalaŋ se, taar maam mꞋje taaɗn se mɛt ki, ɔk taar‑kɔɔɓ eyo. Ɔɔ *Nirl Salal kic taaɗum ɔɔ taarum se mɛt ki ɔɔ maakum kic took do taarge tun se. \v 2 Ɔɔ maam maakum tuj kasak kasak ɔɔ daayum nakŋ se ɔɔn̰um aak eyo. \v 3 Ɗeere, gɛn gɛnaamge se, kɛn ɗoobo jaay kuuy gɔtɔ num, ɔn̰ Raa am naama ɔɔ mꞋgaaŋ ute al‑Masi, kɛn naan̰ se jaay Ꞌtɛɗn bɛɛ gɛnaamge tun mɛtjilje kalaŋ se ɔɔ naaɗe Ꞌkɔŋ kaaja se, taa naan̰ se maam mꞋtooko. \v 4 Naaɗe se ɓo gaan Israɛlge kɛn Raa bɛɛr tɔɔɗɗeno taa tɛɗn gɛnin̰ge. Naaɗe ki ɓo Raa taaɗɗeno *nookin̰a, *dɔɔko ute naaɗe, taaɗɗeno *Ko Taar kɛn naan̰ ɛɗo *Musa ki, taaɗɗeno ɗoobm kɛn naaɗe an̰ lee keeme ɔɔ taaɗɗeno nakŋ kɛn naan̰ utu aɗen kɛɗa. \v 5 Naaɗe se teeco mɛtjil ɓugge tun do dɔkin̰a ɔɔ kɛn al‑Masi jaay uuno ro debkilimi se, naan̰ kic ɓo teeco mɛtjil ɓugge tun se. Ɔɔ al‑Masi se, naan̰ ɓo Raa ɔɔ naan̰ tiŋg do nakge tun ɓaa se paac, ɔɔ daayum jeege lee tɔɔmin̰a. *Amin! \p \v 6 Bin num jꞋɔn̰te Ꞌsaapki jꞋɔɔki nakŋ kɛn Raa taaɗo ɔɔ utu kɛɗn jeege tu se tɛɗga nakŋ cɛrɛ. Taa naan̰ se ɓo Ꞌbooyki. Gaan Israɛlge se, naaɗe paac Israɛlgen mala mala eyo. \v 7 Gaan *Abraamge sum se dɛna, naɓo naaɗe paac se gɛnin̰gen aan gɔɔ kɛn Raa taaɗin̰ se eyo. Taa naan̰ se ɓo, Raa taaɗ Abraam ki ɔɔ: \qt Mɛtjil Isaka se ɓo, Ꞌtɛɗ mɛtjil naai\qt*.\f + \fr 9:7 \ft Aak Jɛn 21.12.\f* \v 8 Gɔtn se, Raa je taaɗn ɔɔ gaangen Abraam toojɗe se, naaɗe paac gaan Raage eyo; num Raa taaɗin̰o gɛnin̰gen mala mala se, kɛɗgen kɛn Raa mala taaɗin̰ga taaɗ ɔɔ utu an̰sin̰ kɛɗ se. \v 9 Nakŋ kɛn Raa taaɗin̰ ɔɔ utu an̰ kɛɗ se, naan̰ ɗeekin̰ ɔɔ: \qt Ɓaar kuuy kaaɗn ara bin se, maam mꞋutu mꞋaɗe tɛrlɛ ɔɔ mꞋkɔŋ mɛndi Sara se te goon gaaba jin̰ ki\qt*\f + \fr 9:9 \ft Aak Jɛn 18.10, 14.\f*. \p \v 10 Bin sum eyo. ꞋJeelki, Rebeka se gɛnin̰gen naan̰ toojɗen di se bubjege tu Isaka ki. \v 11-12 Num Raa taaɗ Rebeka ki ɔɔ: \qt Goon naai an̰ koojn̰ deet se utu Ꞌtɛɗn ɓul gɛn debm baat se\qt*\f + \fr 9:11-12 \ft Aak Jɛn 25.23.\f*. Kaaɗ kɛn jaay Raa taaɗ taar bin se, gaange se jꞋtoojɗen te ey ɓɔrtɔ ɔɔ naaɗe lɛ ɔŋ tɛɗ te jiga ey lɛ *kusin̰ ey ɓɔrt kici. Kɛn Raa jaay taaɗ bin se, taa naan̰ se je taaɗn ɔɔ naan̰ tɛɗn nakŋ kɛn maakin̰ jen ro ki. Naan̰ daŋ debm kɛn naan̰ ɓo bɛɛr ɔɔɗin̰a. Ɔɔ debm kɛn naan̰ bɛɛr ɔɔɗin̰ se, taa naan̰ ɓo tɛɗga tɛɗ nakŋ bɛɛ eyo. \v 13 Aan gɔɔ taar maakŋ Kitap ki Raa taaɗ ɔɔ: \qt Maam mꞋjeɗoga *Yakub ɔɔ Ɛzo se, maam mꞋɔɔɗ mꞋundin̰oga naatn\qt*.\f + \fr 9:13 \ft Aak Mal 1.2‑3.\f* \p \v 14 Bin num jꞋaki taaɗn jꞋɔɔki ɗi? Raa se tɛɗn nakge ute ɗoobin̰ ey la? Gɔtɔ! \v 15 Taa naan̰ se ɓo, do dɔkin̰ Raa taaɗ Musa ki ɔɔ: \q1 \qt Maam mꞋtɛɗn bɛɛ debm kɛn maam mꞋje mꞋan̰ tɛɗn bɛɛ\qt* \q1 \qt ɔɔ mꞋkɛɛjn̰ do deb kɛn maam mꞋje mꞋan̰ kɛɛjn̰ don̰ ki\qt*\f + \fr 9:15 \ft Aak Ekz 33.19.\f*. \m \v 16 Kɛn Raa jaay bɛɛr ɔɔɗ deba se taa deba se ɓo je eyo lɔ tɛɗga tɛɗ nakŋ bɛɛ eyo, num kɛse Raa mala ɓo, tɛɗin̰ bɛɛ. \v 17 Tɛr maakŋ Kitap ki Raa taaɗ Gaar magal gɛn Masar ki ɔɔ: \qt Maam mꞋɔli Gaarge se taa maam mꞋtaaɗn tɔɔgum doi ki ɔɔ jeegen do naaŋ ki paac am nooko\qt*\f + \fr 9:17 \ft Aak Ekz 9.16.\f*. \v 18 Taa naan̰ se ɓo, Raa aak taa‑daay debm kɛn naan̰ je an̰ kaakŋ taa‑daayin̰a ɔɔ debm don̰ mɔŋg se, Raa ɔn̰in̰ tɛɗn do mɔŋgɔ ɓaa ute naanin̰a. \s1 Raa se naan̰ aan gɔɔ debm kɔɓɔ \p \v 19 Daan naane naai am taaɗ ɔɔ: kɛn Raa jaay bɛɛr tɔɔɗ jeege bin se gɛn ɗi jaay naan̰ mooy jeege? Nakŋ kɛn Raa ɓaa tɛɗ se, naŋa jaay Ꞌtookŋ do ki ey se? \v 20 Naai debm taaɗ bin se: naai tap ɓo naŋa jaay Ꞌnaaj ute Raa se? Nakŋ jꞋɔɓin̰ga kɔɓ ute nɛŋje se kɔŋ taaɗ debm kɛn ɔɓin̰ se ɔɔ: naai tap ɓo ɔɓum bin se, gɛn ɗi? Gɔtɔ! \v 21 Debm kɔɓm nakge se, naan̰ se mɛl nɛŋje. Kɛn naan̰ je se ute nɛŋjen ese sum ɓo, naan̰ ɔɓ nakŋ aak bɛɛ kɛn kꞋtɔɔɗɗen naatn ute ɓii laa, ey lɛ ɔɓ nakgen kuuy se kɛn ɓii‑raa kꞋlee kꞋtɛɗn naaba, bin ey la? \p \v 22 Kɛn Raa jaay je tɛɗn aan gɔɔ debm kɔɓm nakge se, naai tap ɓo ɔli ɗi maak ki? Ey num Raa se je taaɗn maak‑taarin̰ ute tɔɔgin̰a naɓo naan̰ aay kaamin̰ dɛna sɛrk jee kɛn taarin̰ maakin̰a, naaɗen kɛn nakŋ naaɗe tɛɗ se aasɗenga kɛn Raa utu aɗen kutu. \v 23 Ute nakgen naan̰ tɛɗ paac se Raa se je jeege paac jeele, naan̰ se debm magala ɔɔ ɔk *nooko ɔɔ naan̰ je naajegen kɛn naan̰ tɛɗjeki bɛɛ se jꞋaki kɛnd maakŋ nookin̰ kɛn naan̰ ɗaapin̰ga ɗaap do dɔkin̰ se. \v 24 Jee ese se Raa taaɗ ute naajege. Ɔɔ Raa se bɛɛr tɔɔɗo maakŋ Yaudge tu kalin̰ ki sum eyo, num naan̰ bɛɛr tɔɔɗɗega maakŋ jeege tun ɓaa se paac kici. \v 25 Aan gɔɔ kɛn Raa taaɗ maakŋ Kitapm Oze ki ɔɔ: \q1 \qt Jee kɛn do dɔkin̰ jee maamge ey se, ɓɔrse maam mꞋtaaɗɗen mꞋɔɔ: naase se Ꞌtɛɗkiga jee maamge\qt*. \q1 \qt Ɔɔ mɛtjil jee kɛn maam mꞋjeɗe ey se, ɓɔrse maam mꞋtaaɗɗen mꞋɔɔ: maam se mꞋjese\qt*\f + \fr 9:25 \ft Aak Oz 2.23.\f*. \m \v 26 Daala, jee kɛn kꞋtaaɗɗen jꞋɔɔ: \q1 \qt naase se jee maamge ey se, ɓɔrse kꞋtaaɗɗen jꞋɔɔ: naase se jꞋutu jꞋasen daŋ gaan Raagen zɛɛrɛ\qt*.\f + \fr 9:26 \ft Aak Oz 1.10.\f* \m \v 27 Taa maakŋ gaan *Israɛlge tu se debm taaɗ taar teeco taar Raa ki ron̰ Ezayi kic ɓo taaɗga taaɗ taarin̰a maakŋ Kitap ki do dɔkin̰ ɔɔ: \q1 \qt Kɛn gaan Israɛlge jaay tɛɗga dɛna aan gɔɔ kɛɛsn taa baar ki kic ɓo\qt*, \q1 \qt maakɗe ki se jee mɛtin̰ge sum ɓo Ꞌkɔŋ kaaja\qt*. \q1 \v 28 \qt Taa Mɛljege Raa taarin̰ naan̰ taaɗ se\qt*, \q1 \qt naan̰ utu an̰ naar tɛɗn kaasn ute ɗoobin̰a\qt*.\f + \fr 9:28 \ft Aak Eza 10.22.\f* \m \v 29 Daala, maakŋ Kitapm debm taaɗ taar teeco taar Raa ki ron̰ Ezayi taaɗ daala ɔɔ: \q1 \qt Kɛn Mɛljege Sidburku jaay ɔn̰te jeejegen mɛtin̰ge ey se\qt*, \q1 \qt kaaɗn naane mɛtjil naajege se kꞋjꞋutkiga aan gɔɔ jee maakŋ gɛgɛr kɛn Sɔdɔm ki ute kɛn Gɔmɔr ki se\qt*.\f + \fr 9:29 \ft Aak Eza 1.9.\f* \s1 Kɛn tɛɗ debkilimi aak bɛɛ naan Raa ki \r (Rm 3.19‑29; Gal 3.8‑14,21‑29) \p \v 30 Anum jꞋaki taaɗn jꞋɔɔki ɗi? Jeegen Yaudge ey se, je te ɗoobm kɛn tɛɗn aak bɛɛ naan Raa ki eyo. Num gaŋ naaɗe se ɓo tɛɗga aak bɛɛ naan Raa ki se, taa naaɗe aalga maakɗe don̰ ki. \v 31 Ey num gaan *Israɛlgen ɔk *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki ɔɔn̰ɔ ɔɔ ute naan̰ se sum ɓo, naaɗe je tɛɗn jee aak bɛɛ naan Raa ki se, naɓo naaɗe ɔŋ aasin̰ te eyo. \v 32 Anum kɛn tɛɗɗen jaay naaɗe ɔŋ aasin̰ ey se tap ɓo ne ɗi? Naaɗe jeɗe te eyo kɛn naaɗe tɛɗn aak bɛɛ naan Raa ki ute ɗoobm kaal maakɗe se, taa naaɗe se saap ɔɔ taar kɛn Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki taaɗ se, kɛn naaɗe tɛɗ aasin̰ga ute ɗoobin̰ sum ɓo, naaɗe kaakŋ bɛɛ naan Raa ki. Kɛse ɓo kɛn ɔlɗe naaɗe rɔk ko se ɔɔ tooc se. \v 33 Taar se Kitap kic ɓo taaɗga taaɗ ɔɔ: \q1 \qt Aakki! Maam mꞋɔndga ko maakŋ gɛgɛr kɛn Sion ki\qt* \q1 \qt ɔɔ ko se utu rɔkŋ jeege ɔɔ naan̰ se liŋ kɛn utu Ꞌtɛɗn jeege tooco\qt*. \q1 \qt Num debm jaay aalga maakin̰ do liŋ kɛn ese se, naan̰ kɔŋ kɛnd maakŋ sɔkɔn̰ ki eyo\qt*\f + \fr 9:33 \ft Aak Eza 8.14 ɔɔ 28.16.\f*. \c 10 \p \v 1 Gɛnaamge, maam se mꞋje ute maakum paac taasum Yaudge se kic Ꞌkɔŋ kaaja. Taa naan̰ se ɓo, maam mꞋeem *Raa taa naaɗe. \v 2 Ɗeere, maam mꞋjeele naaɗe se dɔk maakɗe do Raa ki, naɓo Raa se naaɗe jeel ɔkin̰ te mala mala eyo. \v 3 Ɔɔ naaɗe jeɗo te ɗoobm kɛn Raa tɛɗn jeege aak bɛɛ naanin̰ ki se eyo. Num naaɗe malin̰ge ɓo je ɗoobm kɛn aɗen Ꞌtɛɗn aak bɛɛ naan Raa ki. Taa naan̰ se ɓo, ɗoobm kɛn Raa tɛɗ jeege aak bɛɛ naanin̰ ki se, naaɗe baate tookŋ do ki. \v 4 Taa tɔɔgŋ gɛn *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki ɔk do jeege tu se, *al‑Masi Ꞌɗaarin̰ga taa jee paacn̰ kɛn aalga maakɗe do al‑Masi ki se, tɛɗga aak bɛɛ naan Raa ki. \s1 Debm jaay aal maakin̰ do *al‑Masi ki se ɔŋga kaaja \p \v 5 ꞋBooyki taar kɛn *Musa raaŋ do dɔkin̰ maakŋ *Ko Taar kɛn Raa ɛɗin̰o se, naan̰ ɔɔ taargen Ko Taar Raa taaɗ ɔɔ gɛn tɛɗa se: \qt Debm kɛn tɛɗ aasin̰ ute ɗoobin̰ paac jaay ɓo Ꞌkɔŋ kaaja\qt*\f + \fr 10:5 \ft Aak Lb 18.5.\f*. \v 6 Num ɗoobm kɛn ɔl jeege aal maakɗe do Raa ki jaay tɛɗn aak bɛɛ naanin̰ ki se, Kitap taaɗ ɔɔ: \qt Ɔn̰te taaɗn ute maaki ɔɔ: «Naŋa jaay Ꞌkookŋ maakŋ raa ki» kɛse je ɗeekŋ ɔɔ: naŋa aɗe daŋ al‑Masi aɗe bɔɔy do naaŋ ki se\qt*. \v 7 \qt Tɛr ɔn̰te taaɗn ɔɔ: naŋa jaay bɔɔy ɓaa maakŋ ɓee yoge tu, kɛse je ɗeekŋ ɔɔ: naŋa aɗe daŋ al‑Masi aɗe teecn̰ daan yoge tu\qt*. \v 8 Num maakŋ Kitap ki taaɗ ɔɔ: \qt Taar Raa se, naan̰ gɔɔr ute naai; naan̰ utu maaki ki ɔɔ taari ki\qt*.\f + \fr 10:8 \ft Aak Dt 30.11‑14.\f* \p Taar Raa ese ɓo naaje kꞋlee kꞋtaaɗin̰ jeege tu jꞋɔɔ jꞋaal maakɗe do Raa ki. \v 9 Kɛn naai jaay Ꞌtook ute maaki ɔɔ Ꞌjeel Raa se duroga Isa daan yoge tu, ɔɔ Ꞌtaaɗ naan jeege tu ɔɔ Isa se naan̰ ɓo Mɛli se, kɛse naai Ꞌkɔŋ kaaja. \v 10 Taa kɛn naajege jaay jꞋaalkiga maakjege do Isa ki se, kꞋtɛɗkiga aak bɛɛ naan Raa ki. Ɔɔ kɛn kꞋtaaɗki naan jeege tu jꞋɔɔki: naan̰ ɓo Mɛljege se, jꞋaki kɔŋ kaaja. \v 11 Aan gɔɔ taar kɛn Kitap taaɗ ɔɔ: \qt Debm jaay aalga maakin̰ do naan̰ ki se, sɔkɔn̰ an̰ tɔɔl eyo\qt*\f + \fr 10:11 \ft Aak Eza 28.16.\f*. \v 12 Anum Yaudge ute Yaudge ey paac se naaɗe ɔŋga kaaja ute ɗoobm kalaŋ sum, taa naaɗe paac se Mɛlɗe ɓo kɛn kalaŋ ese sum. Naan̰ tɛɗ bɛɛ jeege tun paacn̰ kɛn lee eemin̰a. \v 13 Taa naan̰ se ɓo Kitap taaɗ ɔɔ: \qt Debm jaay eem ro Mɛljege se, Mɛljege an̰ kaaja\qt*\f + \fr 10:13 \ft Aak Jl 2.32.\f*. \p \v 14 Kɛn bin num jeege jaay utu aal te maakɗe don̰ ki ey ɓɔrt se, naaɗe an̰ keem ɔɔ ɗi? Naaɗe kaal maakɗe don̰ ki ɔɔ ɗi? Ɔɔ kɛn nam jaay ɓaaɗo taaɗɗe te taarin̰ ey se, ute ɗoobm gay jaay naaɗe Ꞌbooy ron̰ se? \v 15 Ɔɔ kɛn jꞋɔl te jee taaɗn Taar Raa gɔtɗe ki ey se, naŋa jaay aɗe ɓaa taaɗn taar se? Taa naan̰ se ɓo, Kitap taaɗ ɔɔ: \q1 \qt Aakki! Jee kɛn ɓaano ute Labar Jiga se, jeege maakɗe raap doɗe ki dɛn aak eyo\qt*\f + \fr 10:15 \ft Aak Eza 52.7.\f*. \m \v 16 Anum Labar Jigan ese, jee mɛtin̰ge sum ɓo took aal maakɗe do ki. Taa naan̰ se ɓo, debm taaɗ taar teeco taar Raa ki ron̰ Ezayi taaɗ maakŋ Kitap ki ɔɔ: \q1 \qt Mɛlje, taar kɛn naaje kꞋtaaɗ jeege tu se, naŋa ɓo took uunga\qt*?\f + \fr 10:16 \ft Aak Eza 51.3.\f* \m \v 17 Anum Ꞌbooyki: debm jaay took aal maakin̰ do taar kɛn ese se, booy kꞋtaaɗin̰ga taar se jaayo. Ɔɔ taar kɛn naan̰ booyin̰ ese se, iin̰o gɔtn al‑Masi ki. \p \v 18 Anum mꞋtɔnd mɛtse tu: taar se, Yaudge booyin̰ te ey la? Gɔtɔ! Taar se naaɗe booyin̰ga aan gɔɔ kɛn Kitap taaɗ ɔɔ: \q1 \qt Jeege ɓaa taaɗga taar Raa se jeege tu gɔtn ɓaa se paac\qt*, \q1 \qt ɔɔ taar se jee do naaŋ ki paac booyin̰ga\qt*.\f + \fr 10:18 \ft Aak KKR 19.4.\f* \m \v 19 Tɛr mꞋtɔnd mɛtse daala: mɛtn taar se tap ɓo, gaan *Israɛlge booy ɔkin̰ te ey la? Ɗeere, naaɗe booy ɔkin̰ga naɓo baate tookŋ do ki. Taar se Musa ɓo uuno mɛtin̰ deete ɔɔ taaɗɗeno taar kɛn Raa ɔɔ: \q1 \qt Naase jeemge se, mꞋasen tɛɗn aki ni ro jeege tun rɛn̰ rɛn̰\qt*. \q1 \qt Ɔɔ mꞋasen tɛɗn naase maakse asen taar do jeege tun jeel ɗim eyo\qt*.\f + \fr 10:19 \ft Aak Dt 32.21.\f* \m \v 20 Tɛr debm taaɗ taar teeco taar Raa ki ron̰ Ezayi se, aay kaamin̰ bini taaɗɗen daala ɔɔ: \q1 \qt Maam Raa se, jee kɛn jem ey se ɓo, ɔŋumga\qt*. \q1 \qt Ɔɔ jee kɛn je te ɗoobum ey se ɓo, maam mꞋtaaɗɗen roma\qt*.\f + \fr 10:20 \ft Aak Eza 65.1.\f* \m \v 21 Gaŋ ute gaan Israɛlge se Raa taaɗ ɔɔ: \q1 \qt Ɓii‑raa maam mꞋɔl jim mꞋdaŋ gaan Israɛlge mꞋɔɔ aɗe ɓaa gɔtum ki\qt* \q1 \qt naɓo naaɗe se, jee naajn̰ taarge ɔɔ baate tookŋ Taaruma\qt*.\f + \fr 10:21 \ft Aak Eza 65.2.\f* \c 11 \s1 Gaan *Israɛlge se *Raa baatɗe te eyo \p \v 1 Tɛr mꞋtɔnd mɛtse daala: bin num Raa se, baatega jeen̰ge la? Gɔtɔ! Naan̰ baatɗen te eyo. Taa maam kic mꞋkɔɗ Israɛl, mꞋteeco mɛtjil *Abraam ki ɔɔ mꞋteeco taa ɓee Benjamin ki. \v 2 Bin num Raa se jeen̰gen naan̰ bɛɛr tɔɔɗɗen do dɔkin̰ se, naan̰ baatɗen te eyo. Ey num naase Ꞌbooyin̰ki te ey la, taar kɛn kꞋraaŋo maakŋ Kitap ki, kɛn taaɗ ute *Ɛli, debm kɛn taaɗ taar teeco taar Raa ki, kaaɗ kɛn naan̰ sakak gaan Israɛlge gɔtn Raa ki, naan̰ ɔɔ: \v 3 \qt Mɛluma, jee kɛn taaɗ taar teeco taari ki se, naaɗe tɔɔlɗenoga ɔɔ gɔtn kɛn kꞋlee kꞋtɛɗi *sɛrkɛ se lɛ, naaɗe tɔɔkin̰ga naatn. Ɔɔ maam lɛ, mꞋɔɔpga mꞋkalum ki sum. Ɔɔ naaɗe je am tɔɔlɔ\qt*.\f + \fr 11:3 \ft Aak 1Gar 19.10, 14.\f* \v 4 Num Raa tap ɓo tɛrlin̰ ɔɔ ɗi? \qt Jeege dupu‑cili se, maam mꞋbɔɔbɗenga ɔɔ naaɗe se ɔŋ ɛrg te naan maragŋ kꞋdaŋin̰ Baal kɛn jeege lee eemin̰ se eyo\qt*.\f + \fr 11:4 \ft Aak 1Gar 19.18.\f* \v 5 Ɓɔrse kic ɓo, maakŋ gaan Israɛlge tu se, ɔɔpga jeege cɔkɔ kɛn Raa bɛɛr tɔɔɗɗenga ute bɛɛn̰a. \v 6 Raa bɛɛr tɔɔɗɗe se taa naaɗe ɓo tɛɗga nakŋ bɛɛ eyo, num naan̰ bɛɛr tɔɔɗɗe se ute bɛɛn̰a, kɛn bin ey num, bɛɛ Raa se kɔŋ tɛɗn bɛɛ ey sum. \p \v 7 Taar se tap ɓo je taaɗ ɔɔ ɗio? Gaan Israɛlge se nakŋ naaɗe je se tap ɓo ɔŋ te eyo. Num jee ɔɔpm kɛn Raa bɛɛr tɔɔɗɗenga tɔɔɗ se ɓo, ɔŋga nakŋ se. Num jee kuuy se lɛ, tɛɗga jee naajn̰ taarge. \v 8 Aan gɔɔ kɛn Kitap taaɗ ɔɔ: \q1 \qt Raa tɛɗɗen naaɗe se jee taara ɛnd doɗe ki eyo\qt*, \q1 \qt deebɗenga kaamɗe naaɗe ɔŋ aak ɔk eyo\qt* \q1 \qt ɔɔ turumɗenga biɗege naaɗe ɔŋ booy eyo\qt*; \q1 \qt bini jaaki kic ɓo, naaɗe utu iŋg gɔtn kiŋgɗeki se sum\qt*\f + \fr 11:8 \ft Aak Dt 29.4 ɔɔ Eza 29.10.\f*. \m \v 9 Maakŋ Kitap ki se, jee se Gaar *Daud kic ɓo taaɗ roɗe ki ɔɔ: \q1 \qt Ɔn̰ kɔsɗege se aɗen tɛɗn aan gɔɔ rɛɛcn̰ kɛn aɗen tɔnd kɔkɔ\qt*. \q1 \qt Ɔn̰ Ꞌtɛɗn aan gɔɔ nakŋ aɗen rɔkŋ naaɗe tooco ɔɔ ɔn̰ Raa aɗen dabara\qt*. \q1 \v 10 \qt Ɔn̰ Raa aɗe tɔɔkŋ kaamɗe mɔɔtn naaɗe kɔŋ kaakŋ ɗim eyo\qt*, \q1 \qt ɔɔ ɔn̰ aɗen tɔnd daam deere doɗe ki\qt*\f + \fr 11:10 \ft Aak KKR 69.22.\f*. \p \v 11 Maam mꞋje mꞋtɔnd mɛtse daala: kɛn gaan Israɛlge jaay rɔkŋ tooc se, gɛn sɔrɔkin̰ la? Gɔtɔ! Num ute rɔkŋ toocn̰ kɛn naaɗe tooc se, kaaɗ kɛn se ɓo, Raa kaajn̰ jee kɛn Yaudge eyo. Anum kɛn Raa jaay aaj jee kɛn Yaudge ey se, Yaudge se aakɗega num, maakɗe aɗe kɔɔn̰ɔ ɔɔ je ɗoobm kaaja kici. \v 12 Num kaaɗ kɛn gaan Israɛlge jaay baate tookŋ taar Raa se ɓo, Raa tɛɗn bɛɛn̰ dɛna jeege tun ɓaa se paac. Ɔɔ kɛn Yaudge jaay tɛɗn jee naajn̰ taarge sum se, Raa tɛɗ bɛɛn̰ jeege tun do naaŋ ki paac. Anum Ꞌsaapki tu, kaaɗn kɛn jaay gaan Israɛlge utu kɔŋ kaaja se, bɛɛ Raa ese se, utu Ꞌtɛɗn dɛn cir daal ey ne? \s1 Raa aaj jeegen Yaudge eyo \p \v 13 Ɓɔrse, maam mꞋje taaɗn ute naasen Yaudge ey se. Maam se *mꞋdebm kaan̰ naabm Isa al‑Masi taa naasen Yaudge ey se. Taa naan̰ se ɓo, maam maakum raapo do naab kɛn Raa ɛɗumsin̰ se. \v 14 Maam mꞋje taasum Yaudge se, jee mɛtin̰ge kaakŋ naabum se aɗe rɔɔn̰ maakɗe ɔɔ aɗen kɔl naaɗe ni ro jeege tu, taa ɓii kalaŋ jee mɛtin̰ge utu kɔŋ kaaja kici. \v 15 Kɛn Raa rɛs gaan *Israɛlge kaaɗ kɛn se sum ɓo, naan̰ ɔk taasa ute jee kɛn Yaudge eyo. Num kaaɗ kɛn jaay Raa utu tɛrl kɔkŋ gaan Israɛlge jiga se, kɛse Ꞌtɛɗn ɔɔ ɗi? Kɛse tɛɗn nakŋ bɛɛ aak eyo, Ꞌtɛɗn aan gɔɔ jee ooyga kooyo kɛn Raa utu aɗen kɛɗn kaaja. \p \v 16 Kɛn mappa jaay kꞋdup cɔkɔ jꞋɛɗga Raa ki se, mappan ɔɔp se paac tɛɗga gɛn Raa. Kɛn kaaga jaay jꞋɛɗga mɛt kon̰ Raa ki se, lɛtin̰ se kic ɓo, tɛɗga gɛn Raa. \v 17 Gaan Israɛlge se tec aan gɔɔ *ko ɔlibm maakŋ jinɛnɛ ki kɛn kꞋtɔgŋga ute lɛtin̰gen mɛtin̰ge se. Ɔɔ naai kɛn kɔɗ Yaud ey se tec aan gɔɔ lɛtn ko ɔlibm maakŋ kaag ki ɔɔ naai jꞋɔgio ɔɔ kꞋɓaaɗo jꞋɔli gɔɔ lɛtn ko ɔlib kɛn kꞋtɔgŋga tɔg lɛtin̰gen mɛtin̰ge se. Ɓɔrse, naai kic iŋg te tɔɔgŋ mɛtn ko ɔlibm kɛn maakŋ jinɛnɛ ki se. \v 18 Taa naan̰ se ɓo, ɔn̰te koono do lɛtn ko ɔlib kɛn kꞋtɔgɗenoga se. Kɛn ɔli oon tap ɓo taa ɗi? Naai lɛ lɛtɛ sum. Naai ɓo gak ko kaag eyo num ko kaaga ɓo gaki naai. \p \v 19 Maakse ki se, deb kalaŋ am taaɗn ɔɔ: «Raa se naan̰ ɓo debm Ꞌtɔgŋ lɛtge ɔɔ uunumo ɔɔ ɓaaɗo ɔlum gɔɔɗe ki.» \v 20 Ɗeere, naaɗe se jaay Raa tɔgɗe se taa naaɗe baatega kaal maakɗe don̰ ki ɔɔ naai jaay ɓaaɗo kꞋjꞋɔli gɔɔɗe ki se, taa naai aal maaki don̰ ki. Bin num ɔn̰te magal roi, ɔɔ ɔnd kɔndɔ. \v 21 Ey num Yaudge se ɓo lɛtgen ɗeer ɗeer. Ute naan̰ se kic ɓo, Raa ɔŋ ɔn̰ɗe te eyo. Anum naai lɛtn kꞋɓaaɗo kꞋjꞋɔli kɔl gɔɔɗe ki sum se, kɛn naai jaay aal maaki don̰ ki ey se, naan̰ utu ai kɔgŋ kundi naatn kici. \v 22 ꞋJeelki, Raa se naan̰ debm jiga naɓo naan̰ debm kɔjn̰ bɔɔrɔ do jeege tu kici. Jee ɔn̰ ɗoobm Raa se, naan̰ utu aɗen kɔjn̰ bɔɔrɔ doɗe ki ɔɔ ute naai se, kɛn naai jaay iŋg aal maaki do bɛɛn̰ ki se, naan̰ debm jiga ute naai. Ey num, ɓɛrɛ, naan̰ ai kɔɔɗn kundi kici. \v 23 Bin ɓo kɛn Yaudge jaay tɛrloga gɔtn Raa ki se, Raa aɗen kɔŋ tɔl gɔɔɗe ki daala, taa Raa se ɔk tɔɔgɔ kɛn tɛɗn naan̰ se. \v 24 Naasen kɛn Yaudge ey se, Ꞌtecki aan gɔɔ lɛtn ko ɔlibm maakŋ kaag ki kɛn kꞋtɔgin̰o jaay kꞋɓaaɗo kꞋtɔlin̰ gɔɔ lɛtn ko ɔlib kɛn maakŋ jinɛn ki se. Kɛn Raa jaay tɛɗn nakŋ ese se, Yaudge se kic, naan̰ aɗeno tɛrl tɔl gɔɔn̰ ki ey ne, naaɗen kɛn lɛtn ko ɔlibm mala mala se? \s1 Yaudge kici utu kɔŋ kaaja \p \v 25 Anum gɛnaamge, maam mꞋje mꞋasen taaɗn nakŋ kɛn Raa ɓaa tɛɗa jaay naase *Ꞌjeelki mɛtin̰ ey se. Bin ɓo naase aki tɛɗn rose aan gɔɔ jee jeel taar eyo. Taa kɛn gaan *Israɛlgen mɛtin̰ge jaay baate tookŋ kaal maakɗe do Raa ki se, bini jee ɓaa se paac aɗe ɓaa gɔtn Raa ki jaayo. \v 26 Ɔɔ bin ɓo gaan Israɛlge paac utu Ꞌkɔŋ kaaja bin kici aan gɔɔ kɛn Kitap taaɗ ɔɔ: \q1 \qt Debm utu Ꞌkɔɔɗn do jeege se\qt*,\f + \fr 11:26 \ft Debm utu Ꞌkɔɔɗn do jeege se kꞋdaŋin̰ Isa.\f* \q1 \qt utu aɗe kiin̰ maakŋ gɛgɛr kɛn Sion ki\qt*. \q1 \qt Ɔɔ mɛtjil *Yakub se, naan̰ utu aɗen kɔɔɗn doɗe maakŋ naajn̰ taarɗe ki\qt*. \m \v 27 Tɛr Raa taaɗ ɔɔ: \q1 \qt Kɛse *dɔɔkŋ kɛn maam mꞋutu mꞋdɔɔkŋ ute naaɗe\qt*, \q1 \qt kaaɗ kɛn se ɓo maam mꞋaɗe tɔɔl *kusin̰ɗege\qt*\f + \fr 11:27 \ft Aak Eza 59.20.\f*. \p \v 28 Yaudge se baate tookŋ Labar Jiga gɛn Isa; taa naan̰ se ɓo naaɗe tɛɗga jee taamooy Raage. Kɛse tɛɗsenga bɛɛ naase ki. Ey num naaɗe se Raa bɛɛr tɔɔɗɗenga tɔɔɗ do dɔkin̰a. Naaɗe se Raa jeɗe, taa ɓugɗege. \v 29 Kɛn Raa jaay bɛɛr ɔɔɗga deba ɔɔ ɛɗin̰ga naka se, mɔɔtn naan̰ tɛrl taarin̰ ey sum. \v 30 Do dɔkin̰ se, naasen kɛn Yaudge ey se, Ꞌbaatekiro tookŋ taar Raa. Num kɛn ɓɔrse jaay Yaudge baate tookŋ taar Raa sum se, Raa se tɛɗsenga bɛɛ. \v 31 Ɔɔ kɛn Yaudge jaay baate tookŋ taar Raa se, ute naan̰ se jaay naasen Yaudge ey se, Raa tɛɗsenga bɛɛ. Bin ɓo, ɓɔrse Yaudge Raa utu aɗen tɛɗn bɛɛn̰ kici. \v 32 Taa Raa se ɔn̰ jikilimge paac baate tookŋ taarin̰ se naan̰ ɔn̰ɗe gɔtɗe ki aan gɔɔ ɓulge taa naan̰ je aɗen tɛɗn bɛɛn̰ paac. \s1 Raa se naan̰ magal aak eyo, kꞋtɔɔmin̰ki \p \v 33 Ɗeere, bɛɛ Raa se dɛn bɛɛ eyo! Raa se naan̰ jeel‑taara ɔɔ nakge paac naan̰ jeelɗe. Nakŋ naan̰ saap jaay uun do se, nam tap ɓo jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtin̰ eyo. Nakgen kɛn naan̰ tɛɗɗen paac se, nam tap ɓo ɔŋ ɔnd ute mɛtin̰ eyo. \v 34 Taa Kitap taaɗ ɔɔ: \q1 \qt Saapm Mɛljege Raa se naŋa tap ɓo jeele? Ɓii kalaŋ tap ɓo naŋa dɛjin̰ga\qt*\f + \fr 11:34 \ft Aak Eza 40.13.\f*? \q1 \v 35 \qt Lɔɓu ɓii kalaŋ nam ɛɗin̰ga ne ɗim deet Raa ki jaay Raa tɛrlin̰ nakin̰ la\qt*?\f + \fr 11:35 \ft Aak Jb 41.3.\f* \p \v 36 Ɗeere, nakgen ɓaa se paac, naan̰ ɓo Mɛl‑kaalɗe. Naan̰ ɓo debm kɛn aakɗe doɗe ki ɔɔ nakge se paac kaam jin̰a. Bin num Raa se, ɔn̰ jeege daayum an̰ *nooko! *Amin! \c 12 \s1 *Raa aajjeki se gɛn tɛɗn naabin̰a \r (Ɛp 4.1‑16; 1Kɔr 12.12‑27) \p \v 1 Gɛnaamge, Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: aan gɔɔ Raa tɛɗjekiro bɛɛ se, bin se daayum ɛɗki rose paac Raa ki, ɔɔ kiŋgse se ɔn̰in̰ki *sɛrkɛ Raa ki. Kɛse ɓo sɛrkŋ *salal kɛn tɔɔl Raa ki. Anum Raa se je ɔɔ jꞋan̰ keeme ute ɗoobm se. \v 2 Ɔn̰te gɛn tɛɗki aan gɔɔ gɛn jee duni kɛn ɓɔrse lee tɛɗ se. Num gaŋ ɔn̰ki Raa asen Ꞌtɛrl maakse ute saapm kuuy kɛn naan̰ asen kɛɗ se. Ute naan̰ se jaay ɓo, naase aki jeel nakŋ Raa maakin̰ jen ro ki. Ɔɔ nakŋ Raa maakin̰ jen se, kɛse nakŋ jiga, nakŋ tɔɔlin̰ naan̰ ki ɔɔ nakŋ mɛc. \p \v 3 Ute bɛɛ kɛn Raa tɛɗum se, maam mꞋtaaɗsen paac mꞋɔɔ: maakŋ kiŋgse ki se ɔn̰te Ꞌkuunki magala; iŋgki ute gɔtn kiŋgse se sum aan gɔɔ kɛn naŋa naŋa kic ɓo Raa ɛɗin̰ga naabin̰ naabin̰ do kaal maakin̰ ki se. \v 4 ꞋJeelki, debkilimi se ɔk ro kalaŋ sum, naɓo ron̰ se, tɔp kaam dɛna, ɔɔ naŋa kic ute naabin̰ naabin̰a. \v 5 Ɔɔ naajege kic kꞋdɛnki, naɓo taa naajege kꞋdɔɔkkiga ute *al‑Masi se, kꞋtum kꞋtɛɗkiga daa ro kalaŋ ɔɔ naajege kic kꞋtum kꞋtɛɗkiga kalaŋ bini. \v 6 Naajege se Raa ɛɗjekiga naaba, naɓo naŋa naŋa kic ɓo ute naabin̰ naabin̰a. Naŋa kic ɓo tɛɗn naaba ute bɛɛ kɛn Raa tɛɗin̰. Taa naan̰ se ɓo, debm kɛn taaɗ taar teeco taar Raa ki se, ɔn̰ taargen naan̰ taaɗ se aɗe teecn̰ taar Raa ki te ɗoobm kɛn Raa taaɗn ro ki se. \v 7 Debm jaay Raa ɛɗin̰ga naabm gɛn noogŋ jeege se, n̰Ꞌaay kaamin̰ n̰Ꞌnoog jeege ɔɔ debm kɛn Raa ɛɗin̰ga naabm gɛn dooy jeege lɛ, n̰Ꞌaay kaamin̰a n̰Ꞌdooy jeege. \v 8 Kɛn debm jaay naabin̰ gɛn kɛɗn kaay kaam jeege tu se, n̰Ꞌaay kaamin̰ n̰Ꞌɛɗ kaay kaama jeege tu. Ɔɔ debm kɛn ɛɗ naka jeege tu se lɛ, n̰Ꞌɛɗ naka jeege tu ute maakŋ kalaŋ. Ɔɔ debm kɛn Raa jaay ɛɗin̰ga naabm gɛn tɔɔɗn jeege se, naabin̰ se n̰Ꞌtɛɗin̰ ute ɗoobin̰a. Ɔɔ debm kɛn Raa jaay tɛɗin̰ga debm kaakŋ taar‑daay jeege se, naabin̰ se, n̰Ꞌtɛɗin̰ ute maak‑raapo. \p \v 9 ꞋJeki jeege ute maakŋ kalaŋ. Ɔɔɗki dose naatn ro *kusin̰ ki. ꞋTɛɗn bɛɛ se, ɔkin̰ki tɔɔgɔ. \v 10 ꞋJeki naapa aan gɔɔ gɛnaagen je naapa se ɔɔ ɔkki naapa ɔɔn̰ɔ. \v 11 Ɔn̰te Ꞌtɛɗki jee kaar‑naabge, naɓo aayki kaamse, Ꞌtɛɗki jee tɛɗn naabge. Ɔɔ Mɛljege se, Ꞌtɛɗin̰ki naabin̰ ute maakŋ kalaŋ. \v 12 Aan gɔɔ naase ɔndkiga dose do Raa ki se, ɔn̰ki maakse Ꞌraapo. Kɛn nakŋ ɔɔn̰ aanga dose ki lɛ, ɔkki maakse tɔɔgɔ ɔɔ aayki kaamse, eemki Raa. \v 13 Gɛnaasegen ɗoobm al‑Masi kɛn ɔk ɗim ey se, aakɗeki doɗe ki. Ɔɔ jee paacn̰ kɛn ɓaa gɔtse ki se ɔkɗeki jiga. \p \v 14 Jee kɛn lee dabarse se, ɔn̰te Ꞌnaamɗeki naɓo Ꞌtɔndki mɛtn Raa aɗen tɛɗn bɛɛ. \v 15 ꞋTɛɗki maak‑raapo ute jee kɛn maakŋ maak‑raap ki, ɔɔ eemki ute jee kɛn maakŋ kaa‑maan ki. \v 16 Iŋgki bɛɛ ute naapa. Ɔn̰te Ꞌmagalki rose. Ɔɔ kɛn jꞋɛɗsenga naabm baat gɔɔ ɗi kic ɓo, Ꞌtɛɗin̰ki. Ɔn̰te Ꞌtɛɗki rose aan gɔɔ jee jeel nakge. \p \v 17 Debm tɛɗsenga kusin̰a se, ɔn̰te Ꞌtɛrlin̰sin̰ki. Ɔɔ aayki kaamse, Ꞌtɛɗki bɛɛ jeege tu paac. \v 18 Kɛn naai jaay ɔk ɗoobo num, aay kaami iŋg ute lapia ute jeege paac. \v 19 Gɛnaa maak‑jemge, kɛn nam jaay tɛɗsenga kusin̰a se, ɔn̰te kɔgki sɛɛse, num ɔn̰ki Raa ɓo Ꞌbɔɔy maak‑taarin̰ doɗe ki. Taa maakŋ Kitap ki se, Mɛljege Raa taaɗga taaɗ ɔɔ: \qt Taar‑don̰ ɔn̰umsin̰ki maam ki ɔɔ maam ɓo mꞋasen kɔgŋ sɛɛse\qt*.\f + \fr 12:19 \ft Aak Dt 32.35.\f* \m \v 20 Bin num Kitap taaɗ ɔɔ: \q1 \qt Kɛn debm taamooyi jaay ɓo tɔɔlin̰ se, ɛɗin̰ kɔsɔ\qt*; \q1 \qt ɔɔ kɛn maane ɓo tɔɔlin̰ lɛ, ɛɗin̰ Ꞌkaaye\qt*. \q1 \qt Bin se, naai an̰ kɔl maakŋ sɔkɔn̰ ki\qt*.\f + \fr 12:20 \ft Gɔtn ese se taaɗ ɔɔ kꞋtɔs naal pooɗo ɓo jꞋɔmbin̰ don̰ ki. Aak KKT 25.21.\f* \m \v 21 Ɔn̰te kɔn̰ki kusin̰ se asen ciri, num naase ɓo Ꞌcirin̰ki ute bɛɛ kɛn naase aki tɛɗa. \c 13 \s1 ꞋSookki tɔɔgge tu \r (1Pr 2.13‑17) \p \v 1 Tɔɔggen iŋg do jeege tu paac se, Ꞌsookɗeki. Taa tɔɔgge se paacn̰ iin̰o gɔtn *Raa ki ɔɔ kɛngen ɓɔrse utu do naaŋ ki se kic ɓo Raa ɓo tɔndɗe. \v 2 Taa naan̰ se ɓo, debm baate sookŋ tɔɔgge tu se, kɛse aan gɔɔ naan̰ baate tookŋ tɛɗn nakŋ Raa maakin̰ jen ro ki. Ɔɔ jee baate sookŋ tɔɔgge tu se, nakŋ ɔɔn̰ utu kaan doɗe ki. \v 3 Anum jee tɛɗn nakŋ bɛɛ se, naaɗe ɓeer tɔɔgge tu eyo, num jee tɛɗn nakŋ *kusin̰ se ɓo, kɛn ɓeer tɔɔgge tu. Kɛn naai jaay Ꞌje ɓeer tɔɔgge tu ey num, Ꞌtɛɗ bɛɛ. Bin se naaɗe ai tɔɔmɔ. \v 4 ꞋJeelki, tɔɔgge se naaɗe se kaam ji Raa taa asen noogo gɛn tɛɗn nakgen jiga. Kɛn naase jaay Ꞌtɛɗkiga kusin̰ se, Ꞌɓeerɗeki. Taa tɔnd kɛn Raa tɔndɗe se cɛr eyo, num naan̰ tɔndɗe se taa an̰ tɛɗn naabin̰a gɛn dabar jee kɛn tɛɗn nakŋ kusin̰a. Ɔɔ ute ɗoobm se ɓo, Raa taaɗ maak‑taarin̰ do jeege tun tɛɗ nakgen jig eyo. \v 5 Kɛn bin num, Ꞌsookki tɔɔgge tu, taa jꞋasen dabar sum eyo, num Ꞌsookɗeki taa naase Ꞌjeelki maakse ki naabɗe se ute ɗoobin̰a. \p \v 6 Taa naan̰ se ɓo, naase Ꞌlee ɔgɗeki miiri. Ɔɔ jee kɛn kꞋtɔndɗe gɛn lee tiir gurs miiri gɔtse ki se, naabm kɛn naaɗe lee tɛɗin̰ ute ɗoobin̰ se, naaɗe tɛɗin̰ gɛn Raa. \v 7 Jee se jaay nakŋ kɛn naaɗe je ɔɔ jꞋaɗe kɔgse, ɔgɗesin̰ki. *Jee tɔkŋ miirge se, Ꞌtiir ɛɗɗeki nakɗe ɔɔ nakgen paacn̰ gɛn kɔgɔ se, ɔgɗesin̰ki. Tɔɔggen kɛn aɗeki sook se, Ꞌsookɗeki. Jeegen aalɗeki kaal maak ki se aalɗeki maak ki kici. \s1 ꞋJeki naapa \r (Mt 22.35‑40; 1Jn 3.11‑23) \p \v 8 Ɔn̰te kɔn̰ki sɛɛ nam dose ki. Num sɛɛ kɛn Ꞌtɛɗn dose ki se, Ꞌjeki naapa. Taa debm jaay je naapin̰ se, kɛse *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se, naan̰ tɛɗ aasin̰ga ute ɗoobin̰a. \v 9 Taa nakgen kɛn Raa taaɗ ɔɔ gɛn tɛɗa kɛn ɔɔ: \qt Ɔn̰te Ꞌkɛɛsn mɛnd nam, ɔn̰te Ꞌkɛɛsn gaaba nam, ɔn̰te Ꞌtɔɔl nam, ɔn̰te Ꞌɓoogŋ nakŋ nam, ɔn̰ten Ꞌdɔŋ nakŋ nam se\qt*. Taargen kuuy ɔɔp se kic paac kon̰ ɓo kɛn ɔɔ: \qt ꞋJe naapi aan gɔɔ roi mala\qt*.\f + \fr 13:9 \ft Aak Ekz 20.13‑17.\f* \v 10 Anum debm je naapin̰ se tɛɗin̰ *kusin̰ eyo. Taa naan̰ se ɓo, debm je jeege se, Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki taaɗ paac se, naan̰ tɛɗ aasin̰ga ute ɗoobin̰a. \s1 ꞋƊaapki rose gɛn kaakŋ kaam Isa \p \v 11 Bin ɓo gɛnaamge, Ꞌtɛɗki nakgen se taa naase Ꞌjeelki kaaɗn ɓɔrsen kɛn jꞋiŋgki maak ki se. Taa kaaɗn jꞋanki kiin̰ maakŋ bijege tu se aanga. Taa kaaɗn kɛn Raa utu aɗe ɓaa asen kaaj se, ɔɔpga gɔɔrɔ. Kaaɗn se, dɔk eyo aan gɔɔ kaaɗn kɛn jꞋutu jꞋaalki kaal maakjege do Isa ki ey sum. \v 12 Nɔɔrɔ deelga, gɔtɔ ɔɔpga baata kiipi. Nakgen kɛn jeege lee tɛɗ maakŋ gɔt kɛn ɔɔɗ se, ɔɔɗki dose ro ki. ꞋJeki nakgen kɛn jꞋan kuɗn bɔɔrɔ maakŋ gɔt kɛn wɔɔrɔ. \v 13 KꞋjꞋiŋgki aan gɔɔ debm kɛn lee maakŋ katara ki. Ɔn̰te Ꞌkɔski anki deel te gɔtin̰a ɔɔ ɔn̰te Ꞌkaayki tɔtɔ kic anki deel te gɔtin̰a, ɔn̰te Ꞌkɛɛski naapa rɛn̰ rɛn̰, ɔn̰te Ꞌtɛɗki nakŋ sɔkɔn̰ge, ɔn̰te Ꞌmooyki te naapa, ɔɔ ɔn̰te Ꞌtɛɗki maak‑kilimi do naapge tu. \v 14 Num ɔn̰ki gaab tɔɔgse se Ꞌtɛɗn Mɛljege Isa *al‑Masi. Ɔn̰te jeki nakŋ kɛn daa rose ɓo dɔŋɔ gɛn tɛɗn nakŋ maakse jea. \c 14 \s1 Ɔn̰te Ꞌkɔjki bɔɔrɔ do gɛnaage tu \r (1Kɔr 4.3‑5, 8.1‑13, 10.23‑33) \p \v 1 Gɛnaamge, jee maakjege tun kɛn ɔk tɔɔgɔ do ɗoobm *al‑Masi ki ey se, ɔkɗeki jiga. Ɔn̰te kɔjki bɔɔrɔ do nakge tun naaɗe lee saapin̰ se. \v 2 Maam je mꞋasen taaɗa taa nakgen jeege lee ɔsɔ. Jee mɛtin̰ge se saap ɔɔ ɔk ɗoobo gɛn kɔsn nakgen ɓaa se paac. Num jee mɛtin̰gen ɔk tɔɔgɔ ɗoobm Mɛljege tu ey se, ɔs daa eyo, naɓo lee ɔs kamb zɛɛrɛ sum. \v 3 Debm ɔs daa se, ɔn̰te kaakŋ gɛnaan̰ kɛn ɔs ey se aan gɔɔ debm naan̰ aalin̰ maak eyo; ɔɔ debm ɔs daa ey se, ɔn̰te kɔjn̰ bɔɔrɔ do gɛnaan̰ kɛn ɔs daa se. Taa naaɗe paac se, *Raa ɔkɗega jiga. \v 4 Naai ara tap ɓo naŋa, jaay kɔjn̰ bɔɔrɔ ro deb kɛn tɛɗ naaba nam ki se? Kɛn naan̰ jaay tɛɗ jig ey lɛ mɛlin̰ ɓo an̰ kaaka. Ɔɔ naan̰ se ɗaar tɔɔgɔ, taa Mɛlin̰ Raa se ɔk tɔɔgɔ kɛn an̰ kɔkin̰ naan̰ Ꞌkɔŋ kooc eyo. \p \v 5 Naan Raa ki se, jee mɛtin̰ge saap ɔɔ ɓiigen mɛtin̰ge se cir ɓiigen kuuy; num gaŋ jee mɛtin̰gen kuuy se, taaɗ ɔɔ naan Raa ki se, ɓiige paac aas kaasa. Bin se, naŋa naŋa kic ɓo tɛɗn aan gɔɔ kɛn naan̰ jeelin̰ maakin̰ ki mala mala. \v 6 Debm saap ɔɔ ɓii mɛtin̰ge cir kɛngen kuuy se, ute saapin̰ se naan̰ *nook Mɛljege. Debm kɛn ɔs daa se, naan̰ kic tɛɗin̰ gɛn nookŋ Mɛljege, taa kɛn naan̰ ɓaa kɔsɔ se, tɔɔm Raa. Debm kɛn baate kɔsn daa se kic, naan̰ tɛɗin̰ gɛn nookŋ Mɛljege, taa naan̰ kic ɓo tɔɔm Raa. \v 7 ꞋJeelki, maakjege tu se, nam tap ɓo iŋg gɛn don̰ eyo ɔɔ nam tap ɓo ooy gɛn don̰ ey kici. \v 8 Taa naan̰ se ɓo, kɛn jꞋutu jꞋiŋgki zɛɛrɛ lɛ, naaje jꞋiŋgki gɛn Mɛljege. Ɔɔ kɛn jꞋaki kooy kic ɓo, jꞋaki kooy gɛn Mɛljege. Kɛn jꞋutuki zɛɛrɛ lɔ jꞋooykiga kooyo, naajege se kꞋgɛn Mɛljege. \v 9 Taa al‑Masi se ooyga ɔɔ duroga daan yoge tu ɔɔ naan̰ ɓo Mɛl jee utu iŋg zɛɛrɛ ɔɔ Mɛl jee ooyga kooy kici. \v 10 Naai tap ɓo naŋa jaay ɔj bɔɔrɔ do gɛnaai ki se? Ɔɔ tɛr naai tap ɓo naŋa jaay aal gɛnaai maak ki ey se? ꞋJeelki, naajege paac se jꞋutu jꞋaki ɓaa naan Raa kɛn utu ajeki kɔjn̰ bɔɔrɔ dojege tu. \v 11 Taa naan̰ se ɓo Kitap taaɗ ɔɔ: \q1 \qt Maam se, mꞋRaa zɛɛrɛ ɔɔ jeege paac utu Ꞌɓaa kɛrgŋ naanum ki\qt* \q1 \qt ɔɔ naaɗe paac utu am nookŋ maam Raa\qt*.\f + \fr 14:11 \ft Aak Eza 45.23 ɔɔ 49.18.\f* \m \v 12 Taa naan̰ se ɓo, naŋa naŋa kic ɓo naan̰ malin̰ ɓo Ꞌɓaa taaɗn taarin̰ naan Raa ki. \p \v 13 Bin se, jꞋɔn̰te kɔjki bɔɔrɔ do naapge tu. Naase ɔn̰te Ꞌtɛɗki nakŋ kɛn Ꞌtɛɗ gɛnaase Ꞌkoocn̰ ɗoobm al‑Masi ki ey lɛ kɛn an̰ gaasn gɛn tɛɗn bɛɛ. \v 14 Anum aan gɔɔ maam te Mɛljege Isa kꞋtɛɗga kalaŋ se, maam mꞋjeel maakum ki, nakŋ kɔsn jaay kɛn tuj debkilimi naan Raa ki se, gɔtɔ. Num kɛn debm jaay aak nakŋ kɔs se aan gɔɔ nakŋ an̰ tujn̰ naan Raa ki num, ɔn̰te kɔsɔ. \v 15 Kɛn taa kɔsɔ jaay naai tujn̰ maakŋ gɛnaai se, kɛse naai ɔk maakje don̰ ki eyo. ꞋJeele, al‑Masi se ooyga taa naan̰a, bin num taa kɔsɔ se, ɔn̰te Ꞌkutn gɛnaai. \v 16 Nakŋ kɛn naai saap ɔɔ jiga se, ɔn̰ jee kuuy kic ɓo an̰ kaakin̰ aan gɔɔ nakŋ jiga. \v 17 *Maakŋ Gaar Raa se, ɔlin̰ ute nakŋ kɔsɔ ɔɔ ute kaay eyo. Num maakŋ Gaar Raa se je nakŋ ute ɗoobin̰a, lapia ɔɔ maak‑raapm kɛn *Nirl Salal lee ɛɗ jeege tu. \v 18 Debm ɗoobm al‑Masi ki jaay tɛɗn naabm ese se, naan̰ tɔɔl Raa ki ɔɔ jeege paac tɔɔmin̰a. \p \v 19 Bin num jꞋaayki kaamjege gɛn je lapia ute naapa; kꞋtɛɗki nakŋ kɛn ajeki noogo jꞋaki ziiɗn ɓaa ute naanjege ɗoobm al‑Masi ki. \v 20 Taa kɔsɔ se, ɔn̰te tujn̰ naabm Raa. Ɗeere, nakŋ kɔsn tuj debkilimi naan Raa ki se gɔtɔ, naɓo taa kɔs sum ɓo, Ꞌtɛɗ gɛnaai Ꞌkoocn̰ ɗoobm al‑Masi ki num, ɔn̰te kɔsn kɔsn se. \v 21 Bɛɛki se, nam ɔn̰te tɛɗ nakŋ kɛn Ꞌtɛɗ gɛnaan̰ koocn̰ ɗoobm al‑Masi ki: taa naan̰ se ɓo ɔn̰te kɔsn daa, ɔn̰te kaay tɔtɔ ɔɔ ɔn̰te tɛɗn ne ɗim kuuy kɛn Ꞌtɛɗn gɛnaai koocn̰ ɗoobm al‑Masi ki. \v 22 Nakŋ kɛn naai jeel maaki ki se, Ꞌbɔɔbin̰a. Ɔn̰ nakŋ se Ꞌtɛɗn daan naai ki ute Raa sum. Taa naan̰ se ɓo, debm kɛn tɛɗ naka jaay maakin̰ naaj eyo ɔɔ jeel nakŋ naan̰ tɛɗ se jaay jiga se, naan̰ se maakin̰ raap aak eyo. \v 23 Num debm tɛɗ naka jaay maakin̰ naaj do ki ɔɔ jeelin̰ nakŋ naan̰ tɛɗ se jig ey se, bɔɔrɔ utu koocn̰ don̰ ki, taa naan̰ maakin̰ naaj naaja ute naan̰ se kic ɓo naan̰ ɔs tap. Bin num nakgen kꞋtɛɗ paac jaay, kɛn kꞋjeelin̰ki maakjege tu ɔɔ kꞋnaajki do ki ɔɔ kꞋtɛɗin̰kiga num, kɛse kꞋtɛɗkiga *kusin̰a naan Raa ki. \c 15 \s1 ꞋJeki bɛɛ jeege tun kuuy kici \p \v 1 Naajegen kꞋtɔɔgki ɗoobm *al‑Masi ki se, kꞋsɛrkki gɛnaajegen ɔk tɔɔg eyo gɛn kiŋg ɗoobm *Raa ki se ɔɔ jꞋɔn̰te jeki nakŋ kɛn ajeki tɔɔl naajege tu sum. \v 2 Naŋa naŋa kic ɓo je nakŋ kɛn tɔɔl naapin̰ ki taa an̰ tɛɗn bɛɛ ɔɔ an̰ noogin̰ kɔkŋ ɗoobm al‑Masi se tɔɔgŋ ɓaa ute naanin̰a. \v 3 ꞋJeelki, al‑Masi se je te bɛɛ naan̰ mala eyo, num aan gɔɔ kɛn Kitap taaɗ ɔɔ: \qt Naajn̰ kɛn kꞋnaaji naai Raa se, kɛse kꞋnaajum maama\qt*.\f + \fr 15:3 \ft Aak KKR 69.9.\f* \v 4 Anum taargen kɛn kꞋraaŋin̰o do dɔkin̰ maakŋ Kitap ki se, taa ajeki dooyo. Taargen se ɓo kɛn ajeki kɛɗn kaay kaama ɔɔ ajeki sɛl maakjege taa jꞋaki kɔnd dojege do Raa ki. \v 5 Ɔn̰ Raa debm kɛɗn kaay kaama ɔɔ debm sɛl jeege se, asen tɛɗn aki kiŋg dɔɔkŋ taarse kalaŋ aan gɔɔ kɛn Isa al‑Masi jen ro ki. \v 6 Bin jaay ɓo, maakse Ꞌtɛɗn kalaŋ ɔɔ mindse kic tɛɗn kalaŋ, naase aki *nookŋ Raa kɛn Bubm Mɛljege Isa al‑Masi se. \p \v 7 Anum ɔkki naapa jiga aan gɔɔ kɛn al‑Masi ɔksen naase jiga se. Bin se aki kɔl jeege Ꞌnookŋ Raa. \v 8 ꞋƁooyki mꞋasen taaɗa: al‑Masi jaay ɓaaɗo tɛɗ debm tɛɗn naabm Yaudge se, taa nakŋ kɛn Raa taaɗo ɓugŋ Yaudge tu ɔɔ utu aɗen tɛɗ se, naan̰ tɛɗɗesin̰ga ute ɗoobin̰a ɔɔ kɛse je aɗen taaɗn ɔɔ Raa se naan̰ tuj ɔrmin̰ eyo. \v 9 Ɔɔ naan̰ ɓaaɗo se, taa jeegen kɛn Yaudge ey kic ɓo nookŋ Raa taa bɛɛn̰a aan gɔɔ kɛn Kitap taaɗ ɔɔ: \q1 \qt Taa naan̰ se ɓo, maakŋ jeege tun Yaudge ey se, maam mꞋutu mꞋai tɔɔmɔ\qt*; \q1 \qt ɔɔ maam mꞋutu mꞋkaar kaa taa mꞋnookŋ roi\qt*.\f + \fr 15:9 \ft Aak KKR 18.49.\f* \m \v 10 Tɛr Kitap taaɗ ɔɔ: \q1 \qt Naasen jee ɓaa se paac se Ꞌtɛɗki maak‑raapo\qt* \q1 \qt ute jee kɛn Raa bɛɛr tɔɔɗɗenga tɔɔɗɔ ɔɔ naaɗe tɛɗga jee naan̰ge se\qt*.\f + \fr 15:10 \ft Aak Dt 32.43.\f* \m \v 11 Ɔɔ tɛr daala Kitap taaɗ ɔɔ: \q1 \qt Naasen paacn̰ kɛn Yaudge ey se, Ꞌtɔɔmki Mɛljege Raa\qt* \q1 \qt ɔɔ ɔn̰ jeegen ɓaa se paac, an̰ nooko\qt*.\f + \fr 15:11 \ft Aak KKR 117.1.\f* \m \v 12 Ɔɔ tɛr debm taaɗ taar teeco taar Raa ki ron̰ Ezayi kic taaɗga daala ɔɔ: \q1 \qt Deba utu aɗe teecn̰ mɛtjil Jɛsɛ\f + \fr 15:12 \ft Jɛsɛ se bubm Gaar *Daud.\f* ki se ɔɔ naan̰ se utu aɗe ɓaa kɔsn gaara do jeege tu paac\qt* \q1 \qt ɔɔ mɛtjil jeegen do naaŋ ki paac utu kɔnd doɗe don̰ ki\qt*.\f + \fr 15:12 \ft Aak Eza 11.10.\f* \m \v 13 Ɔn̰ Raa kɛn tɛɗ jeege ɔnd doɗe don̰ ki ɔɔ kɛn naase aalki maakse don̰ ki se, asen kɛɗn maak‑raap dɛna ute lapia. Taa naan̰ se ɓo, ute tɔɔgŋ *Nirl Salal se, naase aki kɔnd dose paac don̰ ki. \s1 Pɔl taaɗ mɛtn taar naabin̰a \r (2Kɔr 10.13‑18) \p \v 14 Gɛnaamge, maakum ki se maam mꞋjeele naase se jeegen kɛn lee tɛɗ nakgen bɛɛ. Ɔɔ taar mɛt ki se kic, naase Ꞌjeel ɔkkiga mɛtin̰a. Ɔɔ naase se, aaskiga gɛn dɛjn̰ naapa. \v 15 Naɓo maakŋ maktub kɛn mꞋraaŋsen ese se, nakgen mɛtin̰ge se maam mꞋtaaɗsenoga mɛtin̰ tal, taa naase aki saapm do nakge tun kɛn naase Ꞌjeelin̰kiga jeele. Ɔɔ kɛn ɔlum jaay mꞋtaaɗsen mɛtn nakgen se tal se, taa bɛɛ Raa kɛn tɛɗum se, \v 16 mꞋtɛɗga debm tɛɗn naabm Isa *al‑Masi daan jeege tun Yaudge eyo. Maam mꞋɛɗ rom paac gɛn taaɗn Labar Jiga gɛn Raa se jeege tu, taa jee Yaudge ey se kic ɓo Ꞌkaal maakɗe don̰ ki ɔɔ bin se, naaɗe tɛɗn gɔɔ *sɛrkŋ kɛn tɔɔl Raa ki. Ɔɔ kɛn tɛɗɗe jaay naaɗe tɛɗ jee Raage se, kɛse *Nirl Salal. \v 17 Taa naan̰ se ɓo, maam kɛn mꞋtɛɗga kalaŋ ute Isa al‑Masi se, maakum raap do naabum kɛn maam mꞋtɛɗ Raa ki. \v 18 Anum maam se mꞋje mꞋkuun maan ɗim ey sum, num mꞋje ɓo mꞋtaaɗn nakŋ kɛn al‑Masi tɛɗ ute ɗoobm maama kɛn taa jeegen Yaudge ey se tookŋ taar Raa. Ɔɔ naabm se, naan̰ tɛɗin̰ ute naabum kɛn maam mꞋtɛɗa ɔɔ ute taarum kɛn maam mꞋtaaɗa, \v 19 ɔɔ ute tɔɔgŋ Nirl Salal se, naan̰ ɔlum mꞋtɛɗn nakŋ‑kɔɔɓge ute nakgen deel doa. Bin ɓo gɔtɔ ɓaa se paac, maam mꞋtaaɗga Labar Jigan gɛn al‑Masi se paac jeege tu, mꞋbaago maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki bini mꞋaan taa naaŋ kɛn Iliri ki. \v 20 Naɓo maam se daayum mꞋje taaɗn Labar Jigan gɛn Isa al‑Masi se, gɔtn kɛn kꞋtaaɗ te ro al‑Masi ey ɓɔrtɔ. Anum jee kɛn booyga booy taar gɛn jee dooygen kuuy se, maam mꞋje mꞋɓaa gɔtn ese ey sum, taa maam se mꞋje tɛɗn naab eyo do naabm gɛn deb kuuy ki. \v 21 Taa naan̰ se ɓo, maam mꞋtɛɗ aan gɔɔ kɛn Kitap taaɗa: \q1 \qt Jee kɛn booy jꞋɔɔsɗe te maanin̰ ey se, naaɗe utu an̰ kaaka\qt*. \q1 \qt Ɔɔ jeegen kɛn booy te taarin̰ ey se lɛ, naaɗe utu booy kɔkŋ taarin̰a\qt*.\f + \fr 15:21 \ft Aak Eza 52.12.\f* \s1 Pɔl je ɓaa mɛrtɛ \p \v 22 Kɛse ɓo nakŋ gaasumga ɗoobo mɛt dɛna gɛn ɓaa gɔtse ki. \v 23 Anum ɓɔrse jaay ɓo, naabum gɔtn ara se naŋga. Ey num mꞋɔkga ɓaara dɛna kɛn maam mꞋje mꞋɓaa gɔtse ki, naɓo mꞋɔŋ te ɗoob eyo. \v 24 Anum kɛn maam jaay mꞋɓaa taa naaŋ Espan̰ ki se, maam mꞋkaal gɔtse ki. Ɗeere, kɛn am kɔlum mꞋɓaa gɔtse ki se, taa mꞋasen ɓaa kaak jaay am tɔɔlɔ ɔɔ kɛn maam jaay mꞋaanga gɔtse ki se, mꞋtiŋg cɔkɔ jaay ɓo sɔm amki noogŋ gɛn ɓaa taa naaŋ Espan̰ ki. \v 25 Num ɓɔrse se, maam mꞋɓaa ɓaa maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki taa ɓaa noogŋ jee Raagen gɔtn naane. \v 26 Taa jee al‑Masigen taa naaŋ Masedoan ki ute kɛngen taa naaŋ Akayi ki se, uuno doa gɛn tusn naka gɛn noogŋ jee Raagen Jeruzalɛm ki jaay ɔk ɗim ey se. \v 27 Ɗeere, naaɗe se malin̰ge ɓo uuno doa taa aɗe noogo. Kɛn ɗeer se, naaɗe kic ɔk sɛɛ doɗe ki, taa Yaudge se noogoga jee kɛn Yaudge ey se gɛn kɔŋ bɛɛ Raa. Bin num jeegen Yaudge ey se, naaɗe noogŋ Yaudge ute maalɗe kici. \v 28 Kɛn naabm se jaay mꞋnaŋin̰ga ɔɔ nakse jaay ɓaa mꞋɛɗin̰ga gɛnaage tun Jeruzalɛm ki se, maam mꞋutu mꞋɓaa taa naaŋ Espan̰ ki ɔɔ maam mꞋutu mꞋkaal gɔtse ki kici. \v 29 Maam mꞋjeele, ɓii kɛn mꞋkaan gɔtse ki se, *al‑Masi asen tɛɗn bɛɛn̰ dɛn aak eyo. \p \v 30 Gɛnaamge, Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: aan gɔɔ naajege jꞋaalki maakjege do Mɛljege Isa al‑Masi ki ɔɔ ute maak‑je kɛn *Nirl Salal ɛɗjeki do naapge tu se, aayki kaamse Ꞌɗoki gɛn tɔnd mɛtn Raa taa maama. \v 31 ꞋTɔndki mɛtn Raa kɛn maam jaay mꞋaanga taa naaŋ Jude ki num, jee kɛn aal maakɗe do Isa al‑Masi ki ey se, am dabar eyo. Ɔɔ tɛr Ꞌtɔndki mɛtn Raa taa nakŋ kɛn maam mꞋɓaa kɛɗn jee Raage tun maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki se, nakŋ se naaɗe an̰ kɔkin̰ jiga aɗen tɛɗn bɛɛ. \v 32 Bin ɓo, kɛn Raa jaay je num, maam mꞋutu mꞋɓaa gɔtse ki ute maak‑raapo ɔɔ kɛn mꞋaanga naane se, mꞋutu mꞋɓaa tɔɔl maakuma. \v 33 Ɔn̰ Raa debm kɛɗn lapia jeege tu se, Ꞌkiŋg ute naase paac. *Amin. \c 16 \s1 Pɔl ɔl tɔɔsin̰ jeege tun *Rɔm ki \p \v 1 Maam mꞋɔlsen gɛnaajegen mɛnd kɛn ron̰ Pɛbɛ, naan̰ se mɛnd mɛc ɔɔ tɛɗn naabm *Raa maakŋ *egliz kɛn maakŋ gɛgɛr kɛn Sankre ki. \v 2 Kɛn naan̰ aan ɔŋsega num, aan gɔɔ jee Raagen lee ɔk naapa jiga se, naase kic ɔkin̰ki jiga bin kici. Maakŋ naabin̰ kɛn naan̰ je tɛɗ paac se aakin̰ki jaay ɗim baatin̰ga num Ꞌnoogin̰ki. Taa naan̰ se noogoga jeege dɛna ɔɔ maam mala kic, naan̰ noogumga. \p \v 3 ꞋTɛɗki tɔɔsɛ Priska ki ute gaabin̰ Akilas ki. Naaɗe se tɛɗ naabm Isa *al‑Masi ute maam kalaŋ. \v 4 Naaɗe mala kic ɓo jeɗo kutn koɗe taa am kaaja. Taa nakŋ naaɗe tɛɗo ese se, maam mꞋkalum ki sum ɓo mꞋtɔɔmɗe eyo, num eglizge paacn̰ maakŋ taa naaŋge tun malin̰ge Yaudge ey se kic ɓo tɔɔmɗe. \v 5 ꞋTɛɗki tɔɔsɛ eglizn kɛn lee tus ɓeeɗe ki se kici. \p ꞋTɛɗki tɔɔsɛ mɛɗn dom Epaynɛt ki. Taa naaŋ Azi ki se, naan̰ ɓo debm aal maakin̰ deet do al‑Masi ki. \v 6 Mari kɛn tɛɗga naaba dɛn taa naase se kic, Ꞌtɛɗin̰ki tɔɔsɛ. \v 7 ꞋTɛɗki tɔɔsɛ Andronikus ki ute Junias ki. Naaɗe se taasumge ɔɔ kꞋtɔkjeno daŋgay ki kalaŋ kici. Naaɗe se *jee kaan̰ naabm Isa al‑Masigen kꞋjeel jeel gɔtɗe. Ɔɔ naaɗe aalo maakɗe do Isa al‑Masi ki se, deet naan maam ki. \p \v 8 ꞋTɛɗki tɔɔsɛ Ampliatus ki. Ɗoobm Mɛljege tu se, naan̰ mɛɗn doma. \v 9 ꞋTɛɗki tɔɔsɛ Urban ki. Naan̰ se debm kɛn kꞋtɛɗn naabm al‑Masi kalaŋ se. Ɔɔ Stakis kɛn mɛɗn dom se kic, Ꞌtɛɗin̰ki tɔɔsɛ. \v 10 ꞋTɛɗki tɔɔsɛ Apɛlɛsn kɛn ɔk ɗoobm al‑Masi ɔɔn̰ se. Ɔɔ Ꞌtɛɗki tɔɔsɛ jee maakŋ ɓee Aristobul ki kici. \v 11 ꞋTɛɗki tɔɔsɛ taasum Ɛrɔdion ki. Ɔɔ jee maakŋ ɓee Narsis kɛn aal maakɗe do Mɛljege tu se kic Ꞌtɛɗɗeki tɔɔsɛ. \p \v 12 ꞋTɛɗki tɔɔsɛ Tripen ute Tripoz ki, mɛndgen se tɛɗoga naaba dɛna Mɛljege tu. ꞋTɛɗki tɔɔsɛ gɛnaam kɛn mɛnd kɛn ron̰ Persid kɛn maam jen̰ ɗoobm al‑Masi ki se. Naan̰ kic tɛɗga naaba dɛn aak eyo Mɛljege tu. \v 13 ꞋTɛɗki tɔɔsɛ Rupus ki, naan̰ kɛn Mɛljege bɛɛr ɔɔɗin̰ga kɔɔɗ se. Ɔɔ Ꞌtɛɗki tɔɔsɛ kon̰ ki ɔɔ kon̰ se tɛɗn aan gɔɔ ko maam kici. \p \v 14 ꞋTɛɗki tɔɔsɛ Asynkrit ki, Plegon ki, Ermes ki, Patrobas ki, Ermas ute gɛnaan̰gen ute naan̰ se kici. \v 15 ꞋTɛɗki tɔɔsɛ Pilolog ute Juli ki ɔɔ Nere ki ute gɛnaan̰ mɛnd Ɔlympas ɔɔ jee Raagen paacn̰ utu iŋg te naaɗe se kici. \p \v 16 Kɛn Ꞌɓaaki ɓaa tɛɗn tɔɔsɛ se, Ꞌbaam Ꞌtɔkki naapa ɔɔ aayki ciil naapge. Eglizgen paacn̰ gɛn al‑Masi kɛn gɔtn ara se, tɛɗsen tɔɔsɛ. \s1 Dɛjn̰ Pɔl kɛn kaam mɔɔtn \p \v 17 Gɛnaamge, Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: ɔndki kɔndɔ ute jee kɛn gaaŋ jeege ɔɔ iig jeege ɗoobm *al‑Masi ki se. Jee se taar kɛn kꞋdooyse jaay naase Ꞌtookki do ki se, naaɗe se, took do ki eyo. Ɔɔɗki dose dɔkɔ roɗe ki! \v 18 Taa jee se naaɗe tɛɗn naabm Mɛljege al‑Masi eyo, num naaɗe saap ɓo do maakɗe ki sum. Naaɗe lee taaɗɗen taar nijim ute taargen kɛn tɔɔl jeege tu ɔɔ ute taargen se naaɗe lee dɛrl jeege kɛn jeel mɛt nakgen ese se eyo. \v 19 Jeege paac jeele, naase se Ꞌtookki taar Mɛljege. Taa naase se maam maakum raap aak eyo. Maam mꞋjese naase aki tɛɗn jee jeel‑taarge gɛn jeel tɛɗn bɛɛ, ɔɔ bɛɛ ese se, *kusin̰ cɔkɔ kic ɓo ɔn̰te deepmsin̰ki. \v 20 Raa kɛn debm kɛɗn lapia jeege tu se, ɔɔpga baata *Ɓubm sitange se naan̰ utu aan̰o tɛrɛcn̰ tɔɔgin̰ mɛtn jɛse ki. \p Ɔn̰ Mɛljege Isa se asen tɛɗn bɛɛn̰a. \p \v 21 Timote kɛn kꞋtɛɗn naaba kalaŋ se tɛɗsen tɔɔsɛ. Ɔɔ Lusius, Jason ɔɔ Sosipater kɛn taasumge se kic, tɛɗsen tɔɔsɛ. \p \v 22 Ɔɔ maam Tɛrtius, kɛn Pɔl ɔlum raaŋ maktubm ara se kic, mꞋtɛɗsen tɔɔsɛ ute ro Mɛljegen kɛn tumjekiga kꞋtɛɗkiga kalaŋ se. \p \v 23 Gayus kic ɓo tɛɗsen tɔɔsɛ; maam Pɔl se, naan̰ ɓo debm kɛn ɔkum ɓeen̰ ki ɔɔ jee *egliz ki kic ɓo lee tus gɔtin̰ ki kici. Ɛrastn kɛn debm bɔɔb gursn gɛn gɛgɛr se kic, tɛɗsen tɔɔsɛ ɔɔ Kartus gɛnaaje kic ɓo, tɛɗsen tɔɔsɛ. \p \v 24 [Naase paacki se, ɔn̰ Mɛljege Isa al‑Masi asen tɛɗn bɛɛn̰a. *Amin.]\f + \fr 16:24 \ft Maakŋ Kitapge tun do dɔkin̰ se, mɛtin̰ge maakɗe ki se, bersen ara se, gɔtɔ.\f* \s1 *KꞋnookki Raa \p \v 25 KꞋtɔɔmki Raa! Taa Raa se naan̰ ɔk tɔɔgɔ ɔɔ ute Labar Jigan gɛn Isa *al‑Masi kɛn maam mꞋlee taaɗ jeege tu se, asen tɛɗn naase aki kɔkŋ ɗoobm al‑Masi se tɔɔgɔ. Taa do dɔkin̰ se mɛtn taar se, *Raa taaɗ te mɛtin̰ jeege tu eyo, \v 26 num ɓɔrse ute taargen kɛn jee taaɗ taar teeco taar Raa ki raaŋo do dɔkin̰ se, naan̰ taaɗga mɛtn taar se tooɗga tal. Bin ɓo Raa kɛn Daayum se ɔl kꞋtaaɗga mɛtin̰ jeege tun ɓaa se paac taa naaɗe kic paac kɔŋ ɗoobm gɛn tookŋ kaal maakɗe don̰ ki ɔɔ tookŋ taarin̰a. \p \v 27 ꞋTɔɔmki Raa kɛn kalin̰ ki sum ɓo debm jeel‑taara se, ɔɔ daayum daayum kꞋnookin̰ki ute ro Isa al‑Masi! *Amin.