\id MRK ‑ KENGA NT, TD 2012 (DBL 2014) \h Mark \toc1 Labar Jigan gɛn Isa al‑Masi gɛn Mark \toc2 Mark \toc3 Mk \mt2 Labar Jigan gɛn Isa al‑Masi gɛn \mt1 Mark \imt1 Kupm mɛtn taar taaɗjeki ɗoobm gɛn dooy Labar Jigan gɛn Isa al‑Masi gɛn Mark \ip Labar Jiga gɛn Isa al‑Masi kɛn Mark raaŋin̰o se, jee kɛn naan̰ raaŋɗen se, naaɗe paac Yaudge eyo. Labar Jigan gɛn Isa kɛn jee kuuy raaŋin̰o se, Labar Jigan kɛn Mark raaŋin̰ se, naan̰ duuk cirɗe paac. Taa naan̰ se ɓo maakŋ kitapin̰ ki se, naan̰ taaɗ te mɛtn taar Isan utu baat se eyo. Mɛtn taar Isan kɛn lee dooy jeege jɛrl jɛrl se kic ɓo gɔtɔ maakŋ kitapin̰ ki. Num gaŋ jꞋɔŋ ɓo mɛtn taargen kɛn naan̰ ɛɗ lapia ute naajn̰ kɛn naan̰ naajo ute jeege se gɔtɔ kaam dɛna. Ɔɔ gɔtn mɛtin̰ se, taar kɛn naan̰ taaɗ se, maakŋ labarge tun jiga gɔt kuuy se, gɔtɔ. Mɛtn taar kɛn Mark raaŋin̰ se, taaɗ jeege tu ɔɔ: «Isa se tap ɓo naŋa?» Mark noog jeege cɔkɔ cɔkɔ bini Ꞌjeel kɔkŋ Isa. Gaŋ Isa jaay taaɗ ute ro naan̰ malin̰ se, naan̰ taaɗ ɔɔ naan̰ \it Goon Deba\it*. Ɔɔ ro goon deba se je taaɗn ɔɔ Raa ɛɗin̰ga tɔɔgɔ do nakge tu paac ɔɔ gɛn kɔjn̰ bɔɔrɔ do jeege tu ɔɔ gɛn tɔɔl kusin̰ jeege kici. Tɛr Goon Deba se je ɗeekŋ ɔɔ Isa se, debkilim mala mala. Kɛse je taaɗn ute nakgen kꞋjeel mɛtin̰ eyo kɛn taaɗ ro Isa ki ɔɔ do naabin̰ ki. Mark taaɗ jeege tu ɔɔ Isa se naan̰ Goon Raa (kon̰ 1.1) ɔɔ do taar tɔɔl taarin̰ ki se, naan̰ raaŋ ɔɔ Goon Raa ooy se, kꞋtup kꞋtɔɔlin̰ ro kaag ki (kon̰ 15.39). \c 1 \s1 Jan‑Batist *batiz jeege \r (Mt 3.1‑12; Lk 3.1‑18) \p \v 1 Kupm mɛtn Labar Jiga gɛn Isa *al‑Masi, Goon *Raa. \v 2 Aan gɔɔ kɛn Ezayi debm taaɗ taar teeco taar Raa ki taaɗno maakŋ Kitapin̰ ki do dɔkin̰ kɛn ɔɔ: \q1 \qt ꞋBooyo, maam mꞋai kɔl debm kaan̰ naabum naani ki\qt* \q1 \qt taa ai ɗaapm ɗoobi\qt*. \m \v 3 Tɛr Ezayi ɗeek ɔɔ: \q1 \qt KꞋbooy mind deba taaɗ makɔn̰ do kɔɗ‑ɓaar ki ɔɔ:\qt* \q1 \qt ꞋƊaapki ɗoobm Mɛljege ɔɔ Ꞌtɛɗin̰sin̰ki jiga Ꞌtooɗn tal\qt*.\f + \fr 1:3 \ft Aak Eza 40.3.\f* \p \v 4 Debm taaɗ taar teeco taar Raa ki ron̰ Ezayi taaɗn se, naan̰ ɓo Jan‑Batist. Naan̰ naar teec naan jeege tu do kɔɗ‑ɓaar ki se. Gɔtn se naan̰ taaɗɗen ɔɔ: «ꞋTɛrlki maakse ɔɔ ɔn̰ jꞋasen batizi ɔɔ Raa asen tɔɔl *kusin̰sege.» \v 5 Jee taa naaŋ Jude ki paac ute jee paacn̰ iin̰o maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki se, naaɗe ɓaaɗo gɔtn Jan ki. Naaɗe tɔɔɗ mɛtn kusin̰ɗege naan jeege tu ɔɔ Jan‑Batist batizɗe maakŋ ool magal kɛn kꞋdaŋin̰ Jordan se. \p \v 6 Jan uuso kal kꞋɗaapin̰ ute bɛɛkŋ gin̰ji ɔɔ dɔɔk maakin̰ te kɔl daara; nakŋ kɔsin̰ iimi ute teeje. \v 7 Naan̰ taaɗ jeege tu ɔɔ: «Debm utu aɗe ɓaa mɛtum ki se, naan̰ magal ciruma. Maam se kɔl saan̰ kic ɓo mꞋaas gɛn no tuutin̰ eyo. \v 8 Maam se mꞋbatizsenga ute maane, num gaŋ naan̰ se ɓo utu asen *batizn ute Nirl Salal.» \s1 Isa kꞋbatizin̰a ɔɔ *Ɓubm sitange naamin̰a \r (Mt 3.13‑17, 4.1‑11; Lk 3.21‑23, 4.1‑13) \p \v 9 Anum, maakŋ ɓiige tun se, Isa iin̰o maakŋ gɛgɛr kɛn Nazarɛt, kɛn taa naaŋ Galile ki, ɓaa ɔŋ Jan‑Batist ɔɔ Jan *batizin̰ maakŋ ool Jordan ki. \v 10 Kɛn Isa jaay teeco naatn maakŋ maane ki sum ɓo, aak maakŋ raa ɔɔɗ waŋ ɔɔ *Nirl Raa bɔɔyo don̰ ki tec aan gɔɔ dɛɛrɛ. \v 11 Naan̰ booy mindi taaɗ maakŋ raa ki, ɗeek ɔɔ: «Naai se ꞋGoon maak‑jema, mꞋbɛɛr mꞋɔɔɗio taa naai Ꞌtɔɔlumi.» \p \v 12 Gɔtn se Nirl Raa naar tɔɔɗ ɔlin̰ do kɔɗ‑ɓaar ki. \v 13 Naan̰ tiŋg ɓii si‑sɔɔ do kɔɗ‑ɓaar ki. Maakŋ ɓiige tun se, Bubm sitange ɓaaɗo naamin̰a. Naan̰ iŋg ute daagen maakŋ kaag ki ɔɔ *kɔɗn Raage ɓaaɗo ɔŋin̰a ɔɔ naaɗe aakin̰ don̰ ki. \s1 Isa bɛɛr tɔɔɗ jee mɛtin̰ ki sɔɔ \r (Mt 4.12‑22; Lk 4.14‑15, 5.1‑11; Jn 1.35‑43) \p \v 14 Kɛn Jan‑Batist kꞋjꞋɔkin̰ga daŋgay ki jaay ɓo Isa iin̰ ɓaa taa naaŋ Galile ki ɔɔ baag wɔɔkŋ Labar Jiga gɛn Raa se jeege tu \v 15 ɔɔ: «Kaaɗin̰ aasga, Gaar Raa se ɓaaɗoga gɔɔrɔ. ꞋTɛrlki maakse ɔɔ aalki maakse do Labar kɛn Jiga.» \p \v 16 Kaaɗ kɛn Isa deel deel taa baar kɛn Galile ki se, aak Simon ute gɛnaan̰ Andre tund tund gɛndɗe maan. Naaɗe se jee toocn̰ kɛn̰jge. \v 17 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋƁaakiro Ꞌdaanumki! Ɓɔrse maam mꞋasen tɛɗn naase jee ɓaa Ꞌje jikilimge aɗe ɓaa ɗoobm Raa ki.» \v 18 Naaɗe naar ɔn̰ gɛndɗege ɔɔ daanin̰a. \v 19 Utu iik naan ki cɔkɔ se, naan̰ aak Jak te gɛnaan̰ Jan; naaɗe se gaan Zebedege iŋg kiŋg maakŋ markabɗe ki, ɗaap ɗaap gɛndɗege. \v 20 Gɔtn se Isa naar daŋɗe. Naaɗe iin̰ ɔn̰ bubɗe Zebede maakŋ markab ki ute jee tɛɗn naabin̰ge ɔɔ naaɗe ɓaa mɛtn Isa ki. \s1 Gaaba kalaŋ ɔk kɔɔn̰ sitan \r (Mt 8.14‑17; Lk 4.31‑44; NJKN 10.38) \p \v 21 Isa ɛnd maakŋ gɛgɛr kɛn Kaparnayum ute jee mɛtin̰ ki. Ɔɔ kɛn *ɓii sebit jaay aan se naan̰ ɛnd maakŋ *ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki ɔɔ baag dooy jeege. \v 22 Jeegen booy taar kɛn naan̰ dooyɗe se, ɔkɗen taaɗ eyo. Taa dooy naan̰ se ɔk tɔɔgɔ ɔɔ tec aan gɔɔ gɛn jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage se eyo. \v 23 Maakŋ ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki se, debm ɔk kɔɔn̰ sitan naar ɛndo gɔtn se ɔɔ ɔɔɗ ɔɔyɔ, \v 24 ɔɔ: «Naai Isan Nazarɛt. Naai tap ɓo naaje jꞋɔŋ ɗi ute naai? Naai se Ꞌɓaaɗo gɛn kutje la? Maam se mꞋjeeli, naai se Debm *Salal kɛn Raa ɓo ɔlio.» \v 25 Gaŋ Isa aacin̰ kaama ɔɔ: «ꞋƊoa! ꞋTeec naatn ro gaab kɛn se!» \v 26 Gɔtn se sitan baag tiikŋ gaaba se zak zak, ɔɔɗ ɔɔy makɔn̰ɔ ɔɔ teec naatn ron̰ ki. \v 27 Jeege paac taar se ɔkɗen taaɗ eyo ɔɔ naaɗe tɔnd mɛtn naapa ɔɔ: «Kɛse tap ɓo taar ɔɔ ɗio? Kɛse dooy kiji ɔɔ naan̰ dooy jeege ute tɔɔgin̰ mala. Naan̰ taaɗ sitange tu ɔɔ sitange kic ɓo tookin̰ taarin̰a.» \v 28 Gɔtn se nookin̰ naar eem dɔɔɗ taa naaŋ Galile ute magalin̰a. \s1 Isa aaj jee kɔɔn̰ge dɛna \p \v 29 Kɛn naaɗe iin̰ teec naatn maakŋ *ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki se sum ɓo, Isa ɓaa ɓee Simon te gɛn Andre ki. Jak ɔɔ Jan daanin̰a. \v 30 Gɔtn se moom Simon mɛnda se kɔɔn̰ɔ, tooɗ tooɗ daŋal ki, naan̰ ron̰ ɔŋ kɛɗɛk. Kɛn Isa jaay aan se, jeege naar taaɗin̰ taa mɛnd se. \v 31 Naan̰ iik cɛɛn̰ ki, ɔk jin̰a, uun ɗaarin̰a. Gɔtn se ron̰ kɛn ɔŋg kɛɗɛk se tɛrɛc urlu, naan̰ iin̰i ɔɔ baagɗen tɛɗn kɔsɔ. \p \v 32 Kɛn kaaɗa ooc jaay gɔtɔ tɛɗ ilim se, jeege baag ɓaano te jee kɔɔn̰ge ute jee ɔk kɔɔn̰ sitange paac. \v 33 Jeegen maakŋ gɛgɛr ki se paac tus taa ɓee kɛn ese. \v 34 Gɔtn se Isa ɛɗ lapia jee kɔɔn̰ge tu dɛna ɔɔ kɔɔn̰ɗege se naparin̰ dɛna. Ɔɔ naan̰ tuur sitange dɛna ro jeege tu. Gaŋ sitange se Isa ɔn̰ɗen ɗoobo gɛn taaɗn taar eyo, taa naaɗe se jeelin̰a. \s1 Isa lee taa naaŋ Galile ki \p \v 35 Mɛtbeen̰ki tanɔɔrin̰‑nɔɔrin̰ gɔt utu ilim sum ɓo, Isa iin̰ teec naatn maakŋ naaŋ kɛn se, ɓaa do kɔɗ‑ɓaar ki gɔtɔ kaam kalaŋ. Gɔtn se, naan̰ iŋg eem *Raa. \v 36 Simon ute mɛɗin̰ge teec ɓaa lee jen̰a. \v 37 Kɛn naaɗe jaay ɔŋin̰ se, ɗeekin̰ ɔɔ: «Jeege paac jei jea.» \p \v 38 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «KꞋɓaaki maakŋ naaŋge tun kuuy kɛn cɛɛs ki cɛɛs ki, mꞋɓaa taaɗn Labar Jiga gɔtn naane kici. Anum, taa naan̰ se ɓo maam mꞋteecn̰ mꞋɓaaɗo se.» \v 39 Naan̰ lee dɔɔɗ taa naaŋ Galile ute magalin̰a, taaɗɗen taar Raa maakŋ *ɓeeɗege tun kɛn naaɗe lee tusn maak ki ɔɔ naan̰ tuur sitange ro jeege tu. \s1 Isa ɛɗ lapia debm bikiɗ ki \r (Mt 8.2‑4; Lk 5.12‑16, 17.12‑19) \p \v 40 Gaaba kalaŋ ɔk kɔɔn̰ bikiɗi ɓaaɗo cɛɛ Isa ki, ɛrg naanin̰ ki, eemin̰ nɔɔ ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Kɛn naai Ꞌje num, ɛɗum lapia taa rom se ɗaapm Ꞌtooɗn kɔlɔn̰ kɔlɔn̰.» \v 41 Isa aakin̰ se, ɛɛjin̰ don̰ ki, ɔl jin̰ utin̰a ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Yɛɛ, maam mꞋjea, ɔn̰ roi ɗaapm Ꞌtooɗn kɔlɔn̰ kɔlɔn̰!» \v 42 Gɔtn se sum ɓo, gaabm se bikiɗin̰ ɔn̰in̰a ɔɔ ron̰ ɗaap tooɗ kɔlɔn̰ kɔlɔn̰. \v 43 Gɔtn se, Isa aacin̰ kaama ɔɔ naar tuurin̰a, \v 44 ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «ꞋBooy bɛɛ: ɔn̰te ɓaa taaɗn nam ki. Num gaŋ Ꞌɓaa Ꞌtaaɗ roi *debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki ɔɔ ɛɗ *sɛrkɛ Raa ki aan gɔɔ kɛn *Musa taaɗin̰o maakŋ Kitap ki, taa naai roi ɗaapga tooɗga kɔlɔn̰ kɔlɔn̰ se. Bin ɓo jeege paac Ꞌjeele, naai se ɔŋga lapia.» \p \v 45 Num kɛn gaabm se jaay iin̰ ɓaa se ɔɔ gɔtɔ ɓaa se paac naan̰ baag taaɗn labar nakŋ aanin̰ don̰ ki se jeege tu. Taa naan̰ se ɓo, naan jeege tu se Isa ɔŋ ɛnd te maakŋ gɛgɛr ki eyo, num ɓaa tiŋg do kɔɗ‑ɓaar ki ɔɔ jeege iin̰o gɔtɔ ɓaa se paac, ɓaaɗo ɔŋin̰a. \c 2 \s1 Isa ɛɗ lapi debm kꞋruŋguy ki \r (Mt 9.1‑8; Lk 5.17‑26) \p \v 1 Kɛn tɛɗ ɓii kandum se, Isa ɔk tɛrl maakŋ gɛgɛr kɛn Kaparnayum ki, kꞋbooy jꞋɔɔ naan̰ utu ɓeene. \v 2 Jeege ɓaaɗo tus dɛna ɛnd ɗooc maakŋ ɓee se tak, bini aan kaam taar ki kic ɓo gɔtɔ gɔtɔ. Gɔtn se Isa taaɗɗen taar *Raa. \v 3 Kaaɗ kɛn Isa utu taaɗ taaɗ ɓɔrt se, jeege ɓaano ute debm kꞋruŋguyu. Daanɗe ki se gaabge sɔɔ ɓo uunin̰o. \v 4 Taa jeegen dɛn dɛn se, naaɗe ɔŋ ɓaansin̰ te gɔtn Isa ki eyo. Gɔtn ese naaɗe ook do ɓee ki, uɗ buut do ɓee kɛn Isa iŋg maak ki ɔɔ uun bɔɔyo debm kꞋruŋguyu do nakŋ tooɗin̰ ki. \v 5 Kɛn Isa jaay aak naaɗe aal maakɗe don̰ ki se, ɗeek debm kꞋruŋguy ki ɔɔ: «Goonuma, *kusin̰ige se, maam mꞋtɔɔlisin̰ga naatn.» \v 6 Gɔtn se jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage kandum utu iŋg gɔtn ese jaay booy taar Isa taaɗ se, naaɗe taaɗ ute maakɗe ɔɔ: \v 7 «Gaabm se, je taaɗn ɔɔ ɗio? Naan̰ naaj naaj Raa. Kɛn Ꞌkɔŋ tɔɔl kusin̰ deba se Raa kalin̰ ki sum ey la?» \v 8 Num gaŋ taar naaɗe taaɗ ute maakɗe se, Isa naar jeelga ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Taa ɗi jaay naase Ꞌtaaɗki ute maakse bin se? \v 9 Gɛn naase ki num, kɛn gay ɓo ɔɔn̰ ciri: kɛn mꞋɗeekŋ debm kꞋruŋguy ki mꞋɔɔ: ‹Kusin̰ige se, maam mꞋtɔɔlisin̰ga naatn› lɔɓu mꞋɗeekŋ mꞋɔɔ: ‹Iin̰i, uun nakŋ tooɗi se ɔɔ Ꞌlea› se ɓo ɔɔn̰ cir lɛ? \v 10 Bin num, naase aki Ꞌjeele maam *mꞋGoon Deba se mꞋɔk tɔɔgɔ gɛn tɔɔl kusin̰ jeege do naaŋ ki ara.» Gɔtn se, Isa ɗeek debm kꞋruŋguy ki ɔɔ: \v 11 «MꞋɗeeki mꞋɔɔ: iin̰i, uun nakŋ tooɗi ɔɔ Ꞌɓaa ɓei ki.» \v 12 Gaaba se naar iin̰ uun nakŋ tooɗin̰a ɔɔ teec naan jeege tun te dɛnɗe se. Jeegen iŋg aakin̰ se, nakŋ se ɔkɗen taaɗ eyo. Naaɗe tɔɔm Raa ɗeek ɔɔ: «Nakŋ bin se ɓii kalaŋ jꞋaak te eyo.» \s1 Isa daŋ Lɛbi \r (Mt 9.1‑17; Lk 5.27‑39) \p \v 13 Isa ɔk tɛrl jɛŋ baar kɛn Galile ki daala. Jeege dɛna ɓaaɗo ɔŋin̰a ɔɔ naan̰ dooyɗe ute taar Raa. \v 14 Kɛn naaɗe deel deel gɔtn ese se, Isa uun kaamin̰ aak Lɛbi goon Alpe, *debm tɔkŋ miiri, iŋg kiŋg gɔtn tɛɗn naabin̰ ki. Naan̰ ɗeekin̰ ɔɔ: «Iin̰i Ꞌdaanuma.» Gɔtn se sum ɓo Lɛbi iin̰i ɔɔ daanin̰a. \p \v 15 Ɓii kalaŋ Isa ute jee mɛtin̰ ki iŋg ɔs kɔs ɓee Lɛbi ki se; *jee tɔkŋ miirge dɛna te jee *kusin̰ge se ɓaaɗo iŋg ɔs te naaɗe, taa jeege dɛna ɔko mɛtn Isa. \v 16 Jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raagen maakŋ *Parizige tu se aakin̰ naan̰ iŋg ɔs kɔs ute jee kusin̰ge ɔɔ te jee tɛɗn miirge se, ɗeek jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ: «Aakki tu naan̰ iŋg ɔs kɔs te jee tɔkŋ miirge ute jee kusin̰ge!» \v 17 Kɛn Isa jaay booy taarɗe se, ɗeekɗen ɔɔ: «Jee roɗe kiji se, naaɗe je daptor eyo, num kɛn jee je daptor se, jee kɔɔn̰ge. Maam mꞋɓaaɗo se gɛn daŋ jee kɛn saap ɔɔ naaɗe aak bɛɛ naan Raa ki se eyo, num maam mꞋɓaaɗo se gɛn jee jeel roɗe ki, naaɗe jee kusin̰ge se.» \s1 Dooy Isa se tec aan gɔɔ dooy *Parizige eyo \p \v 18 Ɓii kalaŋ se jee mɛtn Jan‑Batist ki ute Parizige uun kuun *siam. Naaɗe ɓaaɗo tɔnd mɛtn Isa ɔɔ: «Jee mɛtn Jan ki ute gɛn Parizige se uun siam; anum gɛn ɗi jaay jee mɛtn naai ki uun ey se?» \v 19 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Jeegen ɓaaɗo kɔkŋ mɛnda jaay gaabm mɛnda utu se, naaɗe kuun siam ɔɔ ɗio? Mɛt ki eyo. Naaɗe se kɔŋ kuun siam eyo kɛn mɛl mɛnda jaay utu te naaɗe se. \v 20 Num gaŋ ɓii kalaŋ kaaɗin̰ utu Ꞌkaan se gaabm mɛnda jꞋutu jꞋan̰ kɔɔɗn naata. Kaaɗ kɛn se jaay ɓo, mɛɗin̰ge se Ꞌkuun siam. \p \v 21 «ꞋBooyki, nam Ꞌkɔŋ kaal kal kiji ro kal kɛn koono eyo. Ey num kal kiji se an nɛɛpm ute kal koono ɔɔ gɔtn nɛɛpin̰ se Ꞌtɛɗn magal cir kɛn do dɔkin̰a. \v 22 Ɔɔ tɔtn koojn̰ bin̰ utu iin̰ kiin̰ se, jꞋɔmbin̰ maakŋ k‑lɛɛtɛrge tun koono eyo. Ey num tɔtn koojn̰ bin̰ se an dɔɔbm ute k‑lɛɛtɛrge se naatn. Tɔtn se lɛ Ꞌkɔɔy naaŋ ki cɛrɛ ɔɔ k‑lɛɛtɛrge se lɛ, Ꞌdɔɔbm tuju. Num gaŋ bɛɛki num, tɔtn koojn̰ bin̰ utu iin̰ kiin̰ se, kꞋjꞋɔmbin̰ maakŋ k‑lɛɛtɛrge tun kiji.» \s1 Isa taaɗ taa *ɓii sebit \r (Mt 12.1‑4; Lk 6.1‑11) \p \v 23 Ɓii kalaŋ ɓii sebit ki se, Isa ute jee mɛtin̰ ki deel maakŋ gɔtn gɛm ki. Kɛn naaɗe deel deel se jee mɛtin̰ ki baag tɛrɛcn̰ do gɛmge. \v 24 Kɛn *Parizige aak nakŋ ese se, taaɗ Isa ki ɔɔ: «Aaka, jee mɛti ki tɛɗ nakŋ kɛn jꞋund te kulu gɛn tɛɗ eyo ɓii sebit ki!» \v 25 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Ɓii kalaŋ naase Ꞌdooyin̰ki te ey la, nakŋ kɛn *Daud tɛɗ ute jeen̰ge kaaɗ kɛn naaɗe ɔk nakŋ kɔs eyo ɔɔ ɓo tɔɔlɗe se? \v 26 Kaaɗ kɛn se, Abiatar ɓo *magal debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki. Gɔtn se Daud ɛndo maakŋ *kɔrɔr magal gɛn Raa ki, tɔs mappan jꞋɛɗin̰ga kɛɗ *sɛrkɛ Raa ki se ɔɔ ɔsɔ. Ey num, kɛn ɔk ɗoobm Ꞌkɔs se jee tɛɗn sɛrkge Raa ki sum. Gaŋ Daud tɔs ɛɗ jeege tun mɛtin̰ ki se kici.» \v 27 Tɛr Isa ɗeekɗen daala ɔɔ: «Ɓii sebit se, Raa tɛɗin̰ taa debkilimi ey num debkilimi ɓo Raa tɛɗin̰ taa ɓii sebit eyo. \v 28 Taa naan̰ se ɓo *Goon Deba se, naan̰ ɓo Mɛl gɛn ɓii sebit.» \c 3 \s1 Isa ɛɗ lapi gaab kɛn jin̰ ooyga kooyo \p \v 1 Ɓii kalaŋ Isa ɓaa ɛnd maakŋ *ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki se daala. Gɔtn ese, ɔk gaaba kalaŋ jin̰ ooyga kooyo. \v 2 Jee iŋg gɔtn se ɔnd kaama Isa ki tak, taa naaɗe je an̰ kaaka kɛn n̰Ꞌkɛɗn lapia gaab kɛn se *ɓii sebit ki num, taa naaɗe an̰ kɔkŋ mindin̰a. \v 3 Isa taaɗ gaab kɛn jin̰ ooyga kooy se ɔɔ: «Iin̰i, Ꞌɗaar naan jeege tu.» \v 4 Isa tɔnd mɛtn jeegen iŋg aakin̰ se ɔɔ: «Ɓii sebit ki se, jꞋundsenga kulu gɛn tɛɗn bɛɛ lɔɓu, gɛn tɛɗn *kusin̰ lɛ? Ɔɔ ɔŋ deba num an̰ kaaj, lɔɓu an̰ tɔɔl lɛ?» Gaŋ naaɗe se do ɗɛk. \v 5 Gɔtn se Isa uun kaamin̰ aak dɔɔɗɗe paac. Naan̰ maakin̰ taarin̰ doɗe ki ɔɔ bɔɔbɗe makɔn̰ɔ. Ute do‑mɔŋgɗe se, naaɗe tuj naŋin̰ maakin̰ tak tak. Naan̰ ɗeek gaab kɛn jin̰ ooyga kooy se ɔɔ: «ꞋSɛɛj jii!» Ɔɔ gaabm se sɛɛj jin̰a ɔɔ gɔtn ese sum ɓo jin̰ ɔŋ lapia. \v 6 Kɛn *Parizige jaay teeco maakŋ ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki sum se, naaɗe naar ɓaaɗo tus dɔɔk taarɗe ute jee *Ɛrɔdge taa naaɗe je ɗoobm an Ꞌkutn Isa. \s1 Jeege dɛna ɔk mɛtn Isa \r (Mt 10.1‑15; Lk 6.12‑19; NJKN 1.13) \p \v 7-8 Isa iik tɔk ɓaa te jee mɛtin̰ ki jɛŋ baar Galile ki. Gɔtn se jeege dɔɔlɔ dɛna ɔko mɛtin̰a. Naaɗe se iin̰o taa naaŋ kɛn Galile. Kɛn dɔɔl jeege jaay booy nakgen naan̰ lee tɛɗ se, jee mɛtin̰ge iin̰o taa naaŋ Jude ki kɛngen mɛtin̰ge iin̰o maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki, kɛngen se iin̰o taa naaŋ Idumɛ ki, ɔɔ kɛngen kuuy se iin̰o jɛŋ ool Jordan kɛn kaam naane ɔɔ kɛngen kuuy se iin̰o taa naaŋ Tir ute gɛn Sidɔŋ ki. Naaɗe ɓaaɗo ɔŋin̰a. \v 9 Gɔtn se naan̰ taaɗ jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ kꞋɗaapin̰ markaba kaam jin̰a taa jee dɛnge se an̰ kɔtn kɔl kund eyo. \v 10 Isa se ɛɗga lapia jee kɔɔn̰ge tu dɛna. Taa naan̰ se ɓo, jeegen paacn̰ ɔk kɔɔn̰ge se ɓaaɗo tooc ron̰ ki je an̰ kutn te jiɗe. \v 11 Kɛn jee ɔk kɔɔn̰ sitange jaay aakin̰ se, naaɗe taal tooc mɛtn jɛn̰ ki tɔɔɗ tɔɔy ɔɔ: «Naai se Goon *Raa.» \v 12 Gaŋ Isa aacɗen kaama makɔn̰ɔ ɔɔ jꞋɔn̰te taaɗn jeege tu an̰ jeele. \s1 Isa bɛɛr tɔɔɗ jee kaan̰ naabin̰ge sik‑kaar‑dio \p \v 13 Gɔtn se, Isa ɓaa ook do kɔs ki ɔɔ daŋ jee kɛn naan̰ jeɗe ɔɔ naaɗe ɓaaɗo ɔŋin̰a. \v 14 Maakɗe ki se naan̰ bɛɛr tɔɔɗ gaabge sik‑kaar‑dio, kɛn naan̰ daŋɗe jee kaan̰ naabin̰ge, taa Ꞌkiŋg te naan̰a ɔɔ aɗen kɔl gɛn lee taaɗn taar Raa jeege tu, \v 15 ɔɔ naan̰ ɛɗɗen tɔɔgɔ gɛn tuur sitange. \v 16 Kɛse ɓo ro jee sik‑kaar‑di kɛn naan̰ bɛɛr tɔɔɗɗe: Simon naan̰ ɔndin̰ ron̰ Piɛr\f + \fr 3:16 \ft Piɛr se je ɗeekŋ ɔɔ: dɛlbɛ.\f*, \v 17 Jak te gɛnaan̰ Jan, naaɗe se gaan Zebedege kɛn Isa daŋɗe ute ro Bonɛrgɛs kɛn je ɗeekŋ ɔɔ: jeegen se tec aan gɔɔ raa taata. \v 18 Kɛngen kuuy se, Andre, Pilip, Bartelemi, Matiye, Tɔma, Jak goon Alpe, Tade, Simon debm je kujn̰ naaŋin̰a, \v 19 ɔɔ Judas Iskariɔt, naan̰ ɓo debm utu kutn Isa. \s1 Isa taasin̰ge ɓaan̰o jea \r (Mt 12.22‑37; Lk 11.14‑23) \p \v 20 Isa tɛrl ɓaa ɓeene. Gɔtn se jeege ɓaaɗo tus dɛn daala, bini naan̰ ute jee mɛtin̰ ki se gɔtn naaɗe Ꞌkɔŋ jaay an kɔs kic ɓo gɔtɔ. \v 21 Kɛn taasin̰ge jaay booy bin se, naaɗe je ansin̰ kɔkŋ ɓaa ɓeene, taa naaɗe taaɗ ɔɔ: «Isa se don̰ biga.» \s1 *Ɓubm sitange ute Isa taarɗe ɓaa eyo \p \v 22 Jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raagen iin̰o Jeruzalɛm ki se, naaɗe taaɗ ɔɔ: «Naan̰ se ɔk Belzebul\f + \fr 3:22 \ft Belzebul ro kuuy gɛn Bubm sitange lɔɓu Iblis, naan̰ kɛn tɔk mind jeege.\f*.» Ɔɔ: «Ute Bubm sitange se ɓo naan̰ tuur sitange ro jeege tu.» \v 23 Kɛn Isa jaay booy taarɗe se, naan̰ daŋɗeno cɛɛn̰ ki ɔɔ taaɗɗen ute kaal naagŋ taara ɔɔ: «Bubm sitange jaay tuur ron̰ mala se, an̰ tuur ɔɔ ɗio? \v 24 Kɛn maakŋ taa naaŋ gaar kɛn jeen̰ge taarɗe ɔk mɛtn naap ey se, naaɗe Ꞌkɔŋ kiŋg kalaŋ eyo. \v 25 Jee maakŋ ɓee ki jaay taarɗe ɔk mɛtn naap ey se, jil jee se kiŋgɗe kɔŋ ɓaa eyo. \v 26 Kɛn Bubm sitange jaay baagga tɛɗn bɔɔrɔ ute ro naan̰ malin̰ se bin se naan̰ tɔpga ron̰a, naan̰ se tɔɔgin̰ tɛɗn gɔtɔ ɔɔ gaarin̰ kic lɛ Ꞌtɛɗn gɔtɔ. \p \v 27 «Kɛn nam jaay je kɛnd kɔsn ɓee debm tɔɔg se, debm se naan̰ ɔk dɔɔkin̰ga jaay ɓo, Ꞌkɔsn ɓeen̰a. \v 28 ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: *kusin̰ kɛn jikilimge tɛɗ paac ute naajn̰ kɛn naaɗe naaj Raa se kic ɓo, Raa aɗesin̰ tɔɔlɔ. \v 29 Num gaŋ debm jaay naaj *Nirl Salal se, kusin̰ naan̰ se mɔɔtn Raa an̰sin̰ tɔɔl eyo, anum kusin̰ naan̰ se, an̰ tiŋg yɛmin̰a.» \v 30 Isa taaɗɗen bin se taa naaɗe taaɗga taaɗa ɔɔ naan̰ n̰Ꞌɔk sitan. \s1 Gɛnaa Isage ute kon̰ɗe \r (Mt 12.46‑50; Lk 8.19‑21) \p \v 31 Gɔtn se gɛnaa Isage ute kon̰ɗe jaay aan se, naaɗe ɗaar naatn ɔl ɔɔ kꞋdaŋɗeno Isa. \v 32 Gɔtn ese jeege dɛna iŋg gurug Isa, kꞋɗeekin̰ jꞋɔɔ: «ꞋBooyo! Koi ute gɛnaaigen mɛndge ute kɛn gaabge utu naatn, je ai kaaka.» \v 33 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Koyuma ute gɛnaamge se tap ɓo naŋge?» \v 34 Ɔɔ naan̰ uun kaamin̰a aak jee iŋg gurugin̰ se, ɗeek ɔɔ: «Aakki, jee se ɓo koyuma ute gɛnaamge. \v 35 Taa debm jaay tɛɗ nakŋ Raa maakin̰ jen ro ki se, kɛse ɓo gɛnaam gaaba, kɛn mɛnda ɔɔ koyuma.» \c 4 \s1 Kaal naagŋ taar gɛn debm kɔnd buru \r (Mt 13.1‑23; Lk 8.1‑15) \p \v 1 Tɛr daala Isa baag dooy jeege taa baar kɛn Galile ki. Taa jeegen tus ron̰ ki dɛn se ɓo, ɔlin̰ naan̰ ook iŋg maakŋ markab kɛn do maane ki. Ɔɔ jee ute dɛnɗe se lɛ, ɗaar do jɛŋ baar ki. \v 2 Gɔtn se naan̰ dooyɗen te nakge dɛna ute ɗoobm kaal naagŋ taara. Maakŋ dooyin̰ ki se, naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: \v 3 «ꞋBooyki! Deba kalaŋ tɔs kupin̰a ɔɔ teec ɓaa kɔnd buru. \v 4 Num kɛn naan̰ jaay ɔnd kɔnd burin̰ se, kupm mɛtin̰ si jɛŋ ɗoob ki ɔɔ yeelge bɔɔy ɓaaɗo naar tuun ɔsin̰ naatn. \v 5 Kupm mɛtin̰ si do naaŋ kɛn gɔtn maakin̰ ɔk koa. Kupm se naar teeco yɔkɔɗɔ taa gɔtn se, naaŋin̰ cɛɛpɛ. \v 6 Num gaŋ kɛn kaaɗa jaay baag tɔŋgɔ se, naan̰ lawaka ɔɔ tuutu, taa gɔtn se iirin̰ ɔŋ ɛnd ɓaa te dɔk eyo. \v 7 Kupm mɛtin̰ se si maakŋ ji kaag kɛn ɔk kɔrɔndɔ. Ji kaagŋ ute kɔrɔndin̰ se teepe ɔɔ aayin̰ taara ɔɔ bur se, ɔŋ ooj te eyo. \v 8 Num kupm mɛtin̰ se si do naaŋ kɛn jiga. Gɔtn se naan̰ teece, teepe, am tɔk doa ɔɔ ɔk kaama. Do kalaŋ ɔk kaama bɛɛ bɛɛ, kɛngen kuuy ɔk kaama dɛna ɔɔ kɛngen kuuy se ɔk kaama dɛn ciri.» \v 9 Gɔtn se Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Debm ɔk bi booyo num, booy ɔk taar se!» \p \v 10 Kɛn Isa iik tɔk naatn cɛɛ jee dɛnge tu se, jee cɛɛn̰ ki ute jee mɛtin̰ kɛn sik‑kaar‑di se tɔnd mɛtin̰ ɔɔ n̰Ꞌaɗen taaɗn tɔɔkŋ mɛtn kaal naagŋ taargen se. \v 11 Naan̰ tɛrlɗen ɔɔ: «Nakŋ jꞋɔyin̰ga kɔy maakŋ *Gaar Raa ki se, *Raa taaɗsenga mɛtin̰ naase ki. Num gaŋ jee kuuy se taargen se paac, naaɗe booyin̰ aan gɔɔ kaal naagŋ taara, \v 12 taa naan̰ se ɓo: \q1 \qt Naaɗe aaka naɓo ɔŋ aak ɔk eyo\qt*, \q1 \qt naaɗe booyo naɓo ɔŋ booy ɔk eyo\qt*. \q1 \qt Kɛn naaɗe booy ɔkga num, daan naane\qt*, \q1 \qt naaɗe tɛrlga maakɗe do Raa ki ɔɔ naan̰ aɗen tɔɔl *kusin̰ɗe\qt*.\f + \fr 4:12 \ft Aak Eza 6.9‑10.\f*» \s1 Isa tɔɔk mɛtn kaal naagŋ taar gɛn debm kɔnd buru \p \v 13 Gɔtn se, Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Kaal naagŋ taar maam mꞋtaaɗsesin̰ ese se jaay naase Ꞌbooy ɔkin̰ki ey se, num kaal naagŋ taar kɛn kuuy paac se, an̰ki Ꞌbooy kɔkŋ ɔɔ ɗi? \v 14 Debm kɔnd buru se lɛ tec aan gɔɔ debm taaɗ taar Raa. \v 15 Jee mɛtin̰ge se tec aan gɔɔ kupm kɛn si jɛŋ ɗoob ki se. Kɛn naaɗe jaay booyga taar Raa se, *Ɓubm sitange naar ɓaaɗo ɔɔɗ taar se maakɗe ki naatn. \v 16 Num jee mɛtin̰ge se, tec aan gɔɔ naaŋ maakin̰ ɔk koa. Jee se jaay booyga taar Raa se, naar ɔkin̰ maakɗe ki ute maak‑raapo. \v 17 Naɓo naaɗe se ɔŋ ɔkin̰ tɔɔg eyo, ɔn̰ taar Raa ɔl iiri maakɗe ki eyo, taa naaɗe ɔŋ ɔn̰ te maakɗe kaam kalaŋ eyo. Kɛn dubar ɔŋɗenga ey lɛ kꞋbaagɗenga dabar gɛn taar Raa sum ɓo, naaɗe naar rɛsn ute kaal maakɗen do Raa ki se naatn. \v 18 Jee mɛtin̰ge se, tec aan gɔɔ gɔtn ɔk jii kaagŋ ute kɔrɔndin̰a. Naaɗe se booyga taar Raa, \v 19 naɓo naaɗe uun nirlɗe do nakge tun do *duni ki, je maala ute nakgen jeege lee dɔŋ se. Nakgen se ɓo, ɓaaɗo maak‑saapɗe ki ɔɔ gaasin̰ taar Raa se ɔŋ tɛɗ naaba maakɗe ki eyo. \v 20 ꞋBooyki, kupm si do naaŋ kɛn jiga se tec aan gɔɔ jeegen booy taar Raa ɔɔ took aal maakɗe do ki. Ɔɔ taar Raa se ɔlɗe naaɗe tɛɗn nakgen bɛɛ bɛɛ. Jee mɛtin̰ge se tec aan gɔɔ gɛm kɛn ɔk kaama bɛɛ bɛɛ, kɛngen mɛtin̰ge tec aan gɔɔ gɛm kɛn ɔk kaama dɛna ɔɔ kɛngen kuuy se tec aan gɔɔ gɛm kɛn ɔk kaama dɛn cir se.» \s1 Kaal naagŋ taar gɛn lɔɔmpɔ \r (Lk 8.16‑18) \p \v 21 Tɛr Isa ɗeekɗen daala ɔɔ: «Nam ɔɔcga lɔɔmpin̰ num, deebin̰ dukulu don̰ ki ne? Lɔ ɔndin̰ mɛtn daŋal ki la? Bɛɛki num, an̰ kuun kɔl raan ey la, taa wɔɔr gɔtɔ? \v 22 Taa ɗi nakŋ ko kꞋkɔyin̰ se utu tooɗn tal, nakŋ kɛn jeege jeel mɛtin̰ ey se, jeege utu Ꞌjeel mɛtin̰ paac. \v 23 ꞋBooyki bɛɛ. Debm ɔk bi booyo num, booy ɔk taar se!» \v 24 Isa tɛrl ɗeekɗen daala ɔɔ: «Ɔndki kɔndɔ ute taar naase Ꞌlee Ꞌbooyki se. Taar kɛn Raa ɛɗsesin̰ se, utu asesin̰ dɔɔjɔ, ute nakŋ kɛn naase Ꞌlee Ꞌdɔɔjn̰ki nakge jeege tu se, naase kic jꞋutu jꞋasesin̰ dɔɔjn̰ ɗoocn̰ cirr cirr daala. \v 25 Taa debm ɔk se jꞋan̰ kɔmb do ki, num debm ɔk ey lɛ, kɛn cɔkɔn naan̰ ɔk se kic ɓo, jꞋan tɔsn naatn.» \s1 Kaal naagŋ taar gɛn nakŋ teec kalin̰ ki \r (Mt 13.31,32; Lk 13.18,19) \p \v 26 Isa tɛrl taaɗ daala ɔɔ: «*Maakŋ Gaar Raa se tec aan gɔɔ nakŋ ese: deba kalaŋ ɓaa kɔnd buru maakŋ gɔtin̰ ki. \v 27 Kɛn maakŋ nɔɔr kɛn naan̰ tooɗ tooɗo lɔ, katar kɛn lɛk lɛkɛ, gɔtn se kupu teec kalin̰ ki ɔɔ teepe, gaŋ naan̰ jeel mɛtin̰ eyo. \v 28 Naaŋ se, tɛɗ kupu teec kalin̰ ki, teepe, am tɔɔk doa ɔɔ do se ɔk kaama jiga. \v 29 Kɛn debm maakŋ‑gɔtɔ jaay aak nakin̰ aacga se, naan̰ uun gɔrɗɔ, baag kɔjn̰ nakin̰a, taa kaaɗn kɔjɔ se aanga.» \s1 Kaal naagŋ taar gɛn kaam nakŋ kꞋdaŋin̰ \it mutard\it* \p \v 30 Tɛr Isa taaɗ ɔɔ: «*Maakŋ Gaar Raa se maam mꞋan̰ kɔmb bɛyɛ ute ɗi? Ɔɔ ute kaal naagŋ taar gay jaay maam mꞋan̰ taaɗin̰ jeege tu se? \v 31 Maakŋ Gaar Raa se tec aan gɔɔ kaam nakŋ kꞋdaŋin̰ \it mutard\it*. Kɛn jꞋutu jꞋɔɔcin̰ kɔɔc naaŋ ki se, naan̰ baat cir kaam nakgen do naaŋ ki se paac. \v 32 Num gaŋ kꞋjꞋɔɔcin̰ga num, naan̰ magal cir nakgen teec maakŋ ɓar ki se paac. Naan̰ teep tɛɗ magala, tɔp tɛɗ lɛtɛ ɔɔ bini yeelge kic ɓo ɓaaɗo uj kujɗege do ki.» \p \v 33 Isa dooy jeege ute kaal naagŋ taarge dɛna tec aan gɔɔ napar naan̰gen ese se ɔɔ naan̰ taaɗɗen Taar Raa kɛn naaɗe an̰ kɔŋ kaasn gɛn booy kɔkɔ. \v 34 Naan̰ dooy jeege ute kaal naagŋ taara salal. Num kɛn naan̰ ɔɔpga kalin̰ ki ute jee mɛtin̰ ki num, naan̰ iŋg tɔɔkɗen mɛtin̰a. \s1 Isa ɔk ɗaar kuulu \r (Mt 8.18‑27; Lk 8.22‑25) \p \v 35 Ɓii kɛn se sum ɓo, aan tɛgɛr se, Isa ɗeek jee mɛtin̰ ki ɔɔ: «KꞋgaaŋ kꞋɓaaki jɛŋ baar kɛn kaam naane.» \v 36 Jee mɛtin̰ ki se iin̰ ɔn̰ jee dɛn se ɔɔ naaɗe uun markabm kɛn Isa iŋg maak ki se ɔɔ ɓaansin̰a. Gɔtn se markabgen kuuy kic ɓo ɓaa te naaɗe. \v 37 Gɔtn se kuulu dɔɔbɔ makɔn̰ɔ, ɔl maane aal walak walak ɔɔ iin̰ ɗooc ɗooc maakŋ markaba. \v 38 Gaŋ Isa aal don̰ do wasad ki tooɗ tooɗ bia kaam mɔɔtn maakŋ markab ki. Jee mɛtin̰ ki tɔnd durin̰a ɗeekin̰ ɔɔ: «Debm dooyje, ɓɛrɛ, naajege jꞋaki kutu ɔɔ naai Ꞌtɔnd mɛt ey bin se gɛn ɗio?» \v 39 Isa jaay dur se, iin̰ aac kaama kuul ki ɔɔ ɗeek maane ki ɔɔ: «ꞋDoa, Ꞌtooɗ kaam kalaŋ!» Gɔtn se kuulu ɗaara ɔɔ gɔtɔ do dil. \v 40 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay naase Ꞌɓeerki bin se? Ɓɔrse kic ɓo ɔŋ aalki te maakse dom ki ey la?» \v 41 Naaɗe aak nakŋ Isa tɛɗ se, nirlɗe teece ɔɔ gɔtn se naaɗe baag taaɗn ute naapa ɔɔ: «Kɛse tap ɓo naŋa bini, kɛn kuulu ute maane ki kic ɓo tookin̰ taarin̰ se?» \c 5 \s1 Isa ɛɗ lapia debm kɔɔn̰ sitan ki \r (Mt 8.28‑34; Lk 8.26‑39) \p \v 1 Gɔtn se naaɗe aan taa baar Galile kɛn kaam naane taa naaŋ jeege tun kꞋdaŋɗen Gɛrazɛnige. \v 2 Kɛn Isa ute jee mɛtin̰ ki jaay bɔɔyo naatn maakŋ markab ki sum se, gɔtn se gaaba kalaŋ naar teeco maakŋ iiɓge tun Yaudge tɛɗin̰o gɛn tɔl taal yoɗege se ɔɔ naan̰ ɓaa dɔɔɗ Isa. Gaabm se ɔk kɔɔn̰ sitan. \v 3 Naan̰ tiŋg maakŋ iiɓge tun se ɔɔ gaabm se kꞋdɔɔkin̰ ute zin̰ziri kic ɓo, ɔŋ ɔkin̰ eyo. \v 4 Daayum jꞋaalin̰ dɔkɔɗɔm maala jɛn̰ ki ɔɔ jin̰ kꞋdɔɔkin̰ te zin̰ziri, num gaŋ naan̰ gaaŋ ute dɔkɔɗɔm maala ɔɔ tɔnd tɛrɛcn̰ ute zin̰ziri se naatn. Nam nam tɔɔg jaay an̰ kɔkŋ ɗaar se gɔtɔ. \v 5 Nɔɔrɔ katara, daayum, naan̰ tiŋg maakŋ iiɓge tu ɔɔ do kɔsge tu, naan̰ tɔɔɗ tɔɔyɔ ɔɔ tɔnd gaaŋ ron̰ ute koge. \v 6 Kɛn naan̰ aak Isa mɛt dɔk se, naan̰ aan̰ ɓaa ɛrg naanin̰ ki, \v 7 ɔɔ naan̰ ɔɔɗ ɔɔy makɔn̰ɔ ɔɔ: «Isa Goon *Raa Taaro, jꞋɔŋ ɗi ute naai? Ɓɛrɛ, mꞋaali Raa mindi ki, ɔn̰te Ꞌdabaruma.» \v 8 Kɛn naan̰ taaɗ bin se taa Isa taaɗin̰ga taaɗa ɔɔ: «Sitan, Ꞌteec naatn ro gaab kɛn se!» \v 9 Tɛr Isa tɔnd mɛtn gaaba se ɔɔ: «Naai roi naŋa?» Ɔɔ naan̰ tɛrlin̰ ɔɔ: «Maam se rom Dɔɔl asgarge, taa naaje kꞋro naap ki.» \v 10 Naan̰ eemin̰ nɔɔ mɛtin̰ ki kɔni kɔni ɔɔ n̰Ꞌɔn̰te tuurɗe naatn maakŋ taa naaŋ kɛn ese se. \p \v 11 Kaam mɛtn kɔs ki se ɔk dɔɔl kin̰zirge dɛna gaam gaama. \v 12 Gɔtn se sitange eem nɔɔ mɛtn Isa ki ɗeekin̰ ɔɔ: «Ɔlje naaje se kꞋɓaa kɛnd maakŋ kin̰zirge tun ese se.» \v 13 Ɔɔ naan̰ undɗen kulu. Gɔtn se sitange se teeco ro gaab kɛn se ɔɔ ɓaa ɛnd maakŋ kin̰zirge tu. Dɔɔl kin̰zirgen te dɛnɗe se dɔɔbɔ rus ɔɔ naar aan̰o girdi girdi bɔɔy ɓaa si maakŋ baar ki ɔɔ paac maane ɔsɗe. Kin̰zirge se ɓaa ɓaa nakŋ dupu‑dio. \v 14 Kɛn jee gaam kin̰zirge jaay aak nakŋ tɛɗ se, naaɗe dɔɔb an̰ ɓaa taaɗ nakŋ se jeege tun maakŋ gɛgɛr ki ute jeegen iŋg ɓee naatge tu. Ɔɔ jeege se ɓaaɗo aak nakŋ kɛn tɛɗ se. \v 15 Kɛn naaɗe aan ɔŋ Isa se, naaɗe aak gaabm kɛn dɔɔl sitange iŋgo ron̰ ki se, naan̰ mɛtɛkga ɔɔ iŋg kiŋg ute kalin̰ ron̰ ki. Kɛn naaɗe aakin̰ se, ɓeere ɓaa ɔkɗe. \v 16 Jee kɛn aako nakŋ aan do gaab kɛn ɔk sitange ute gɛn kin̰zirge se, naaɗe ɔɔs maanin̰ jeege tu, \v 17 ɔɔ jee se ɓaa eem nɔɔ mɛtn Isa ki ɔɔ n̰Ꞌiin̰ n̰Ꞌɔn̰ɗen taa naaŋɗe. \p \v 18 Kɛn Isa ook maakŋ markab ki ɓaa ɓaa se, gaabm tɛɗo kɔɔn̰ sitange se eemin̰ nɔɔ mɛtin̰ ki ɔɔ Ꞌɓaa te naan̰a. \v 19 Gɔtn se Isa undin̰ te kul eyo, gaŋ naan̰ ɗeekin̰ ɔɔ: «ꞋƁaa ɓei ki ɔŋ jeeige se, Ꞌtaaɗɗen nakgen paacn̰ Raa tɛɗi naai ki se, ɔɔ kɛɛjn̰ kɛn naan̰ ɛɛji doi ki se.» \v 20 Kɛn naan̰ jaay ɓaa ɓaa se, baag taaɗn jeege tun taa naaŋ kɛn kꞋdaŋin̰ Gɛgɛrgen‑Sik taa bɛɛ paacn̰ kɛn Isa tɛɗin̰ naan̰ ki se. Ɔɔ jeegen booy taar se, paac se, ɔkɗen taaɗ eyo. \s1 Isa tɔɔg cir kɔɔn̰ɔ ute yoa \r (Mt 9.18‑26; Lk 8.40‑56) \p \v 21 Isa iin̰ gɔtn se ook maakŋ markab ki ɔɔ ɔk tɛrl ɓaaɗo jɛŋ baar kɛn kaam naane. Kɛn naan̰ jaay aan se, jee dɛnge se ɓaaɗo tus cɛɛn̰ ki. \v 22 Gɔtn se gaaba kalaŋ kꞋdaŋin̰ Jayrus, naan̰ se magal gɛn ɓee Yaudgen lee tusn maak ki, ɓaaɗo jaay aak Isa se, ɛrg mɛtn jɛn̰ ki. \v 23 Naan̰ eemin̰ nɔɔ mɛtin̰ ki kɔni kɔni ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Maam se, goonum mɛnd baat se ɓaa ɓaa kooyo. ꞋƁaaɗo ɔnd ji ron̰ ki, taa naan̰ Ꞌkɔŋ lapia ɔɔ Ꞌkiin̰i.» \v 24 Isa tooko ɔɔ ɓaa te naan̰a. Ɔɔ jee te dɛnɗe se ɔk mɛtin̰a ɔɔ tuurin̰ kaam ara kaam ara. \p \v 25 Gɔtn se mɛnda kalaŋ bini, gɔtn moosin̰ aan sum se ɔŋ ɗaar eyo. Moosin̰ se, ɔkga ɓaara sik‑kaar‑dio ron̰ ki. \v 26 Naan̰ lee dabarga ron̰ dɛna gɔtn jee dawage tu ɔɔ utga jin̰ paac naɓo ɔŋ te lapi eyo. Num gaŋ kɔɔn̰in̰ se cirin̰ cir do ki daala. \v 27-28 Num naan̰ booyga kɛn jꞋɔɔs maan Isa se, taa naan̰ se ɓo, naan̰ taaɗ ute maakin̰ ɔɔ: «Kɛn maam mꞋɓaa jaay mꞋutga kalin̰ sum ɓo, mꞋutu mꞋkɔŋ lapia.» Naan̰ ɛnd daan jeege tu, ɓaaɗo naagŋ Isa ki ɔɔ ut kalin̰a. \v 29 Naan̰ kɛn se sum ɓo, moosin̰ nɔŋ ɗaara ɔɔ naan̰ naam ɔk ron̰a. \v 30 Gɔtn se Isa naar naam tɔɔgɔ teec ron̰ ki se, naan̰ tɛrl aak jee dɛnge ɔɔ tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «Naŋa jaay ut kalum se?» \v 31 Gaŋ jee mɛtin̰ ki tɛrlin̰ ɔɔ: «Aaka, jeege ɓo tuuri kaam ara kaam ara, jaay tɛrl naai Ꞌtɔnd mɛta ɔɔ: ‹Naŋa ɓo utum se?› Gɛn ɗi?» \v 32 Num gaŋ Isa tɛrl aak jeegen gurugin̰ se, taa kaakŋ nam jaay utin̰ se. \v 33 Gɔtn se mɛnda se ɓeer ɓaa ɔkin̰a ɔɔ ron̰ ook marga, taa naan̰ jeel nakŋ aan ron̰ ki se. Naan̰ ɓaaɗo ooc mɛtn jɛn̰ ki ɔɔ taaɗin̰ nakŋ kɛn aan don̰ ki se paac. \v 34 Isa ɗeekin̰ ɔɔ: «Goonuma, taa naai aalga maaki dom ki se, kaal maaki se aajiga. ꞋƁaa ute lapia; kɔɔn̰i se ai tɛɗn ɗim ey sum.» \p \v 35 Kɛn Isa utu ɗaar taaɗ taaɗ ɓɔrt se sum ɓo, jeegen iin̰o ɓee Jayrus ki, naan̰ kɛn magal *ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki se, ɓaaɗo taaɗin̰ ɔɔ: «Ɓɛrɛ, gooni mɛnda se lɛ, ooyga; Debm dooy jeege se ɔn̰in̰ kaam kalaŋ.» \v 36 Gaŋ taar naaɗe se Isa tɔnd mɛt eyo. Naan̰ ɗeek Jayrus ki ɔɔ: «Ɔn̰te Ꞌɓeere; ɔnd maaki kaam kalaŋ.» \v 37 Isa ɔn̰ nam ɔk mɛtin̰ eyo ɔɔp Piɛr, Jak, ute gɛnaan̰ Jan sum. \v 38 Kɛn naaɗe jaay aan maakŋ ɓee kɛn gɛn magal ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki se, Isa aak jeege se tɛɗ gaaja gaaja, jee mɛtin̰ge eem keeme, kɛngen mɛtin̰ge tɔɔy tɔɔyɔ se. \v 39 Isa ɛnd maakŋ ɓee ki se ɗeekɗen ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay naase eemki ɔɔ Ꞌtɛɗki gaaja gaaja se? Bɛrɛ, goon se lɛ ooy te eyo; naan̰ tooɗ tooɗ bi sum.» \v 40 Gɔtn se naaɗe baagin̰ tooy koogo mɛtin̰ ki. Gaŋ Isa tuur ɔɔɗ jee se paac naatn, ɔɔp bubm goono ute kon̰a ɔɔ jeegen ɓaaɗo ute naan̰ se. Gɔtn se, Isa ɛnd maakŋ ɓee kɛn jꞋaal goono maak ki se. \v 41 Naan̰ ɔk ji goono ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «\it Talita kuum!\it*» Taar se je ɗeekŋ ɔɔ: mꞋɗeeki mꞋɔɔ goon mɛnda, iin̰i! \p \v 42 Gɔtn se goon mɛnda naar iin̰i ɔɔ baag lea. Goon mɛnda se goon ɓaara sik‑kaar‑dio. Kɛn jeege jaay aak nakŋ se, ɓaa deel doɗe ɔɔ ɔkɗen taaɗ eyo. \v 43 Gaŋ Isa dɛjɗen ɔɔ: «Nakŋ se, jꞋɔn̰te taaɗn nam ki.» Tɛr ɗeekɗen ɔɔ: «Goon mɛnda se jꞋɛɗin̰ kɔsɔ.» \c 6 \s1 Jee Nazarɛt aal Isa maak ki eyo \r (Mt 13.54‑58; Lk 4.16‑30) \p \v 1 Isa iin̰ ɔn̰ gɔtn se ɓaa maakŋ naaŋin̰ ki ɔɔ jee mɛtin̰ ki ɓaa te naan̰a. \v 2 *Ɓii sebit jaay aan se, naan̰ ɛnd maakŋ *ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki ɔɔ baag dooy jeege. Jee dɛn iŋg booy taar naan̰ iŋg taaɗ se, taar se tap ɓo ɔkɗen taaɗ eyo. Naaɗe taaɗ ɔɔ: «Nakgen se tap ɓo naan̰ ɔŋin̰o gay? Ɔɔ jeel‑taar se naŋa ɓo taaɗin̰o, jaay ɔlin̰ tɛɗ nakŋ‑kɔɔɓgen bin se? \v 3 Naan̰ se debm tirɗn goon Mari, kɛn lee cɔɔc ɗaap nakge se ey la? Naan̰ se gɛnaa Jak, gɛn Joos, gɛn Jud, ute gɛn Simon ey la? Ɔɔ gɛnaan̰gen mɛndge ɓo utu tiŋg te naajege ara ki ey la?» Kɛse ɓo nakŋ kɛn tɛɗɗen naaɗe ɔŋ aal maakɗe don̰ ki ey se. \v 4 Gɔtn se Isa taaɗɗen ɔɔ: «Debm taaɗ taar teeco taar Raa ki se, jeege paac aalin̰ maak ki, num kɛn aalin̰ maak ki ey se, jee maakŋ naaŋin̰ ki, taasin̰ge, ute jee kɛn maakŋ ɓeen̰ ki.» \v 5 Gɔtn se Isa ɔŋ tɛɗ te nakŋ‑kɔɔɓm gam eyo, naɓo tɔnd jin̰ ɓo do jee kɔɔn̰ge tu kandum bin sum ɔɔ naaɗe se ɔŋ lapia. \v 6 Kɛn Isa jaay aakɗe naaɗe baate tookŋ kaal maakɗe don̰ ki se, tap ɓo, ɔkin̰ taaɗ eyo. \s1 Isa ɔl jeen̰gen sik‑kaar‑di se naaba \r (Mt 10.5‑14; Lk 9.1‑6, 10.1‑20) \p Gɔtn se Isa iin̰ ɓaa lee dooy jeege maakŋ naaŋge tun cɛɛ gɛgɛr Nazarɛt ki. \v 7 Naan̰ daŋo jee mɛtin̰ kɛn sik‑kaar‑di se baagɗe tɔl naaba jeege di dio. Gɔtn se naan̰ ɛɗɗen tɔɔgɔ gɛn cir sitange, \v 8 ɔɔ dɛjɗen ɔɔ: «Ɔn̰te Ꞌkuunki ɗim gɛn kɔkŋ ɗoobo; ɔn̰te Ꞌkuunki kɔsɔ, ɔn̰te Ꞌkuunki ɓɔɔnɔ, ɔn̰te Ꞌkuunki gurs, num kɛn Ꞌɓaaki ɓaa se, Ꞌtɔski sirɗge ɓo jisege tu sum. \v 9 ꞋTɔlki saasege jɛsege tu num gaŋ ɔn̰te Ꞌtɔski kalge di dio.» \p \v 10 Tɛr naan̰ ɗeekɗen daala ɔɔ: «Kɛn naase aankiga jaay, ɛndkiga ɓee nam ki num, iŋgki gɔtn ese sum bini anki kiin̰ ɓaa maak ki. Ɔn̰te ɓaaki ɓee nam kɛn kuuyu. \v 11 Gɔtn naase Ꞌɓaaki jaay jeege baate dɔɔɗn kɔkse se ɔɔ baate booy taarse num, naase Ꞌteec ɔn̰ɗeki naaŋɗe ɔɔ kɛn Ꞌteecki teec se, Ꞌkuɗn jɛsege tu kic ɓo Ꞌtupɗenki naatn. Taa kɛse aɗen tɛɗn saaɗa.» \v 12 Kɛn naaɗe jaay ɓaa se taaɗ taar *Raa jeege tu ɗeekɗen ɔɔ kꞋtɛrl maakɗe. \v 13 Naaɗe tuur sitange dɛna ro jeege tu ɔɔ jee kɔɔn̰ge dɛna naaɗe ɔtɗen uubu roɗe ki ɔɔ naaɗe ɛɗɗen lapia. \s1 *Ɛrɔd tɔɔl Jan‑Batist \r (Mt 14.1‑12; Lk 3.19‑20, 9.7‑9) \p \v 14 Gaar Ɛrɔd se booy jeege ɔɔs maan Isa, taa nookin̰ eem dɔɔɗ gɔtɔ ɓaa se paac. Jee mɛtin̰ge ɔɔ: «Jan‑Batist ɓo duroga daan yoge tu. Taa naan̰ se ɓo Raa ɛɗin̰ga tɔɔgɔ gɛn tɛɗn nakŋ‑kɔɔɓge.» \v 15 Jee mɛtin̰gen kuuy se ɗeek ɔɔ: «Naan̰ ɓo *Ɛli\f + \fr 6:15 \ft *Ɛli se debm taaɗ taar teeco taar Raa ki do dɔkin̰a ɔɔ naan̰ se Raa uun ɓaansin̰ga maakŋ raa ki, ooy te eyo. Aak 2Gar 2.11.\f*.» Ɔɔ jeegen kuuy daala ɗeek ɔɔ: «Naan̰ se debm taaɗ taar teeco taar Raa ki tec deb kalaŋ maakŋ jeejege tun taaɗ taar teeco taar Raa kɛn do dɔkin̰ se.» \v 16 Gaŋ kɛn Ɛrɔd booy jꞋɔɔsin̰ maan Isa se, ɗeek ɔɔ: «Kɛse Jan‑Batist kɛn maam mꞋɔl kꞋgaaŋ don̰ se ɓo duroga daan yoge tu.» \p \v 17-18 Kɛn naan̰ taaɗ bin se taa naan̰ ɔkga kɔk Ɛrɔdiad, mɛnd gɛnaan̰ Pilip. Num gaŋ Jan ɓaaɗo ɗeekin̰ ɔɔ: «Kɔkŋ naai ɔk mɛnd gɛnaai se ɗoobin̰ eyo.» Taa naan̰ se ɓo, Ɛrɔd ɔl kꞋjꞋɔk kꞋdɔɔko Jan ɔɔ ɔl kꞋɓaa kꞋjꞋɔlin̰ maakŋ daŋgay ki. \v 19 Taa naan̰ se ɓo, Ɛrɔdiad kic ɓo ɔk Jan ute taar‑maaka. Naan̰ je ɗoobm an̰ tɔɔl ɓo, gaŋ ɔŋ eyo. \v 20 Ɛrɔd se aal Jan maak ki taa naan̰ jeele Jan se tɛɗ nakge te ɗoobin̰a, naan̰ se debm *salal. Taa naan̰ se ɓo, Ɛrɔd aakin̰ don̰ ki. Kɛn Jan jaay baaga taaɗn taara num, ɗoobm ron̰ tap ɓo, naan̰ jeel eyo. Ute naan̰ se kic ɓo, kɛn Jan jaay baaga taaɗn taara num, Ɛrɔd booy se, maakin̰ raapo. \v 21 Gaŋ ɓii kalaŋ se, Ɛrɔdiad ɔŋ ɗoobm gɛn tɛɗn nakŋ kɛn naan̰ maakin̰ jen ro ki, kaaɗ kɛn Ɛrɔd tɛɗ tɛɗ maak‑raapm ɓii koojin̰ se. Ɛrɔd tɛɗ kɔsɔ te kaaye dɛna, daŋo jee magalgen cɛɛn̰ ki, magal asgarin̰ge ɔɔ magalgen taa naaŋ Galile ki kici. \v 22 Kɛn jeege jaay tus maakŋ ɓee ki gɛn tɛɗn maak‑raapɗe se, gɔtn se goon Ɛrɔdiad mɛnda se, ɓaaɗo ɛnd ɔŋɗe ɔɔ baag daama. Kɛn Ɛrɔd te jeen̰ge jaay aakin̰ naan̰ daam daama se, naaɗe paac maakɗe raapo. Taa naan̰ se, gaarge taaɗin̰ ɔɔ: «Nakŋ naai maaki je se, Ꞌtɔnd mɛtuma, mꞋaisin̰ kɛɗa.» \v 23 Naan̰ ɗeekin̰ ɔɔ: «Maam se mꞋnaam roma, nakŋ naai Ꞌje ɗi ɗi bini cɛɛsn taa naaŋum kic ɓo, mꞋaisin̰ kɛɗa.» \v 24 Ɔɔ goono se teec ɓaa tɔnd mɛtn kon̰a ɔɔ: «Kaaya, maam se mꞋtɔnd mɛtn nakŋ gay?» Gaŋ kon̰ tɛrlin̰ ɔɔ: «ꞋƁaa Ꞌɗeek ɔɔ: maam se mꞋje do Jan‑Batist.» \v 25 Gɔtn se, goono naar ɛnd ɓaa ɔŋ gaarge, ɗeekin̰ ɔɔ: «ꞋGaaŋ ɛɗumo yɔkɔɗɔ do Jan‑Batist se maakŋ supura ki.» \p \v 26 Kɛn gaarge jaay booy taar se, maakin̰ tuju. Naɓo aan gɔɔ naan̰ naamga naam taarin̰ naan jeege tu se, ɗoobm naan̰ an kɔɔɗn don̰a se, gɔtɔ. \v 27 Gɔtn se sum ɓo, gaarge naar ɔl asgar taa ano ɓaa ute do Jan‑Batist. Asgar se iin̰ ɓaa gaaŋo do Jan‑Batist maakŋ daŋgay ki. \v 28 Naan̰ uunin̰o do Jan se maakŋ supura ki, ɓaaɗo ɛɗin̰ goon mɛnd ki ɔɔ goon mɛnd se uun ɓaa ɛɗin̰ kon̰ ki. \v 29 Kɛn jee mɛtn Jan jaay booyo ɔɔ mɛlɗe ooyga se, naaɗe uun ɓaa duubin̰a\f + \fr 6:29 \ft Yaudge se naaɗe duub yoɗege naaŋ ki eyo, num naaɗe tɔl taalin̰ maakŋ iiɓge tu.\f*. \s1 Isa ɛɗ kɔsɔ jeege tun dupu‑mii \r (Mt 14.13‑21; Lk 9.10‑17; Jn 6.1‑14) \p \v 30 *Jee kaan̰ naabm Isage ɓaaɗo tus cɛɛn̰ ki ɔɔ taaɗin̰ nakgen paacn̰ naaɗe tɛɗo ɔɔ dooy kɛn naaɗe dooyo jeege. \v 31 Gɔtn se ɔk jeege dɛna, jee ɓaa ɓaao, jee tɛrlo tɛrlɛ, gɔtn naaɗe an kɔs kic ɓo gɔtɔ. Taa naan̰ se, Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Naase se, iik Ꞌtɔɔk Ꞌɓaaki do kɔɗ‑ɓaar ki taa aki ɓaa tɔɔl kɔɔr se cɔkɔ.» \v 32 Gɔtn se naaɗe ook maakŋ markab ki ɔɔ gaaŋ ɓaa do kɔɗ‑ɓaar ki kalɗe ki. \v 33 Gaŋ naaɗe jaay ɓaa ɓaa se, jee dɛn se aak jeelɗega. Gɔtn se naaɗe naar teeco maakŋ gɛgɛrge tu paac, naaɗe aan̰ deel naan ki te jɛɗe. Gɔtn naaɗe ɓaa ɓaa se, naaɗe ɓo nɔŋ aan deete. \p \v 34 Kɛn Isa aan jaay bɔɔyo maakŋ markab ki se, naan̰ aak jee dɛnge se, naan̰ ɛɛjɗen doɗe ki, taa jeege se tec aan gɔɔ baatgen ɔk debm gaam eyo ɔɔ gɔtn se naan̰ baagɗe dooy ute taarge dɛna. \v 35 Gɔtn se, jee mɛtin̰ ki aak kaaɗa ɓaa se, ɓaaɗo ɔŋin̰a ɗeekin̰ ɔɔ: «Ɓɛrɛ, gɔtn ese daanin̰ kɔɗ‑ɓaara, dɔk ute ɓea ɔɔ kaaɗa lɛ kic ɓo ɓaaga. \v 36 Jeege se ɔn̰ɗe wɔɔkŋ ɓaa ɓee naatge tu ute maakŋ naaŋge tun gɔɔr gɔɔr ute gɔtn ese se, gɛn ɓaa je dugŋ nakŋ kɔsɔ.» \v 37 Gaŋ Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Jeege se, naase mala ɛɗɗeki kɔsɔ!» Gɔtn se naaɗe ɗeekin̰ ɔɔ: «ꞋJe jꞋaɗe ɓaa dugŋ mappa gɛn tamma kaaru di\f + \fr 6:37 \ft Tamman kɛn kaaru di se aas te gursn debm tɛɗn naabm jꞋɔgin̰ gɛn ɓii kaaru dio.\f* jaay jꞋaɗen kɛɗn naaɗe kɔs la?» \v 38 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Naase ɔkki mappa kando? ꞋƁaa aakin̰ki tu!» Kɛn naaɗe ɓaa aakin̰ se, tɛrl ɓaaɗo taaɗin̰ ɔɔ: «Naaje se jꞋɔk mappa mii ute kɛn̰jge dio.» \p \v 39 Gɔtn se Isa taaɗ jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ jee se paac gaaŋɗeki dɔɔlɔ dɔɔlɔ ɔɔ kꞋjꞋiŋg do mu zɛɛrge tu. \v 40 Naaɗe iŋg rɛɛs se: jee mɛtin̰gen kaaru kaaru, jee mɛtin̰gen si‑mii si‑mii. \v 41 Gɔtn se Isa tɔs mappan mii ute kɛn̰jgen di se jin̰ ki, uun kaamin̰ raan, tɔɔm Raa, mappa se naan̰ dupin̰a ɔɔ ɛɗin̰ jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ naaɗe ɓaa nigin̰ jeege tu. Ɔɔ kɛn̰jgen di se kic, Isa gaaŋ nigin̰ jeege tu paac. \v 42 Ɔɔ gɔtn se naaɗe paac ɔs dɛrɛŋ ute maraadɗe. \v 43 Togŋ mappan naaɗe ɔs ɔɔp se, kꞋtuunin̰ se ɗooc gɔrnɔ sik‑kaar‑dio ɔɔ kɛn̰jgen naaɗe ɔs se kic ɓo ɔɔpga. \v 44 Jeegen ɔs paac se, naaɗe gaabge dupu‑mii. \s1 Isa lee do maane ki \r (Mt 14.22‑36; Jn 6.15‑22) \p \v 45 Naan̰ kɛn se sum ɓo, Isa ɗeek jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ kꞋjꞋook maakŋ markab ki, kꞋgaaŋ kꞋdeel kꞋɓaa do jɛŋ kɛn naane kaam aak gɛgɛr Betsaida kɔr naan̰ utu wɔɔk wɔɔk jeege se. \v 46 Kɛn Isa wɔɔk jeege aas se, naan̰ iin̰ ɓaa ook do kɔs ki gɛn keem Raa. \v 47 Kɛn markaba jaay aan daan maane ki se, kaaɗa ɓaaga ɔɔ Isa ɔɔp do jɛŋ ki kalin̰ ki. \v 48 Kaaɗ kɛn Isa jaay aakɗe, naaɗe dabar gɛn deepm maane taa kuulu ɔl deeb doɗe ki se. Kɛn gɔtɔ ɔɔpga baata aki kiip se, Isa ɓaa kɔŋ jeen̰ge se, leeɗo do maane ki, sakɗe ɔmb bɛyɛ aan gɔɔ aɗega deele. \v 49 Kɛn naaɗe jaay aak Isa lee lee do maane ki se, naaɗe aakin̰ se saap ɔɔ nirl nam. Gɔtn se naaɗe baag tɔɔɗn tɔɔyɔ, \v 50 taa naaɗe paac aakin̰ga, kɛse ɓo teecɗen nirlɗe. Gaŋ Isa naar taaɗɗen ɔɔ: «Ɔkki maakse tɔɔgɔ. Ɔn̰te Ꞌɓeerki, kɛse maama.» \v 51 Naan̰ ook maakŋ markab ki ute naaɗe. Gɔtn se kuulu ɗaara, num nakŋ se deel doɗe ɔɔ ɔkɗen taaɗ eyo. \v 52 Taa nakŋ‑kɔɔɓm naan̰ tɛɗ ro mappa ki se, naaɗe ɔnd te te mɛtin̰ eyo, taa biɗe ɔŋ booy ɔk mɛtn nakŋ se eyo. \s1 Isa ɛɗ lapia jee kɔɔn̰ge tun taa naaŋ Genezarɛt ki \p \v 53 Kɛn naaɗe gaaŋ baar jaay aan taa naaŋ Genezarɛt ki se, naaɗe ɓaa ɗaar jɛŋ ki ɔɔ dɔɔk markabɗe. \v 54 Kɛn naaɗe jaay bɔɔyo maakŋ markab ki naatn se, jee se naar ɓaa aak jeel Isa. \v 55 Jeege se aan̰ wɔɔk taa naaŋ kɛn se paac ɔɔ tuuno jee kɔɔn̰ge do nakŋ tooɗɗege tu ɔɔ ɓaano gɔtn naaɗe booy jꞋɔɔ Isa utu se. \v 56 Gɔtn naan̰ aanga tak se, kɛn maakŋ gɛgɛrge tu, maakŋ naaŋ baat ki, kɛn maakŋ naaŋ magal ki, lɔ kɛn ɓee naat ki, jeege ɓaano ute jee kɔɔn̰ɗege bɔɔr ki. Ɔɔ naaɗe sɛl mɛtn Isa ɔɔ n̰Ꞌɔn̰ɗe num naaɗe kutn taa kalin̰ sum. Ɔɔ jeegen paacn̰ ut taa kalin̰ se, ɔŋ lapia. \c 7 \s1 Isa taaɗ te nakŋ ɓugŋ Yaudge \r (Mt 15.1‑9; Lk 11.37‑41) \p \v 1 *Parizige ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage kandum iin̰o Jeruzalɛm ki, ɓaaɗo tus gɔtn Isa ki. \v 2 Gɔtn se naaɗe aak jee mɛtin̰ kɛn mɛtin̰ge se, tug te jiɗege aan gɔɔ gɛn ɓugɗege ey sum ɓo, baag kɔsɔ. \v 3 Taa Parizige ute Yaudge paac se uun nakŋ ɓugɗege. Kɛn naaɗe jaay tug te jiɗege aan gɔɔ gɛn ɓugɗege ey se, naaɗe ɔs ɗim eyo. \v 4 Kɛn naaɗe ɓaaga suuk ki jaay ɓaaɗoga num, naaɗe tug roɗe jaay baag kɔsɔ. Num naan̰ se sum eyo, tɛɗ nakŋ ɓugɗegen kuuy kic dɛna aan gɔɔ kɛn ɔɔp kɔɔpɗege, nakŋ takŋ maanɗege ɔɔ gidirɗege. \p \v 5 Parizige ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage se tɔnd mɛtn Isa ɔɔ: «Taa ɗi jaay jee mɛti ki baate kuun nakŋ ɓugjege se? Gɛn ɗi jaay naaɗe tug te jiɗege aan gɔɔ gɛn ɓugjege ey sum ɓo, baag kɔsɔ se?» \v 6 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Naase maa jee maakse dio! Do dɔkin̰ kic se Ezayi debm taaɗ taar teeco taar Raa ki se taaɗga taaɗ taar se ro naase ki ɔɔ: \q1 \qt Jeegen ese se tɔɔmum ute taarɗe sum\qt*, \q1 \qt ey num maakɗe se dom ki eyo\qt*. \q1 \v 7 \qt Kɛn naaɗe ɓaaɗoga kɛrgŋ naanum ki gɛn keemum kic ɓo, cɛr sum\qt*, \q1 \qt taa nakŋ kɛn naaɗe lee dooy jeege se lɛ\qt*, \q1 \qt dooyɗe ute nakŋ kɛn jikilimge lee tɛɗ se sum\qt*.\f + \fr 7:7 \ft Aak Eza 29.13.\f* \m \v 8 Nakŋ kɛn *Raa taaɗ ɔɔ gɛn tɛɗa tap ɓo, naase ɔn̰ki ɔɔ uunki nakŋ jikilimgen lee tɛɗ se ɓo ciri.» \p \v 9 Tɛr Isa taaɗɗen daala ɔɔ: «Nakŋ kɛn Raa taaɗ gɛn tɛɗa tap ɓo, naase Ꞌrɛsin̰ki naatn ɔɔ Ꞌtɛɗki ɓo nakŋ ɓugsege. \v 10 Ey num *Musa taaɗ ɔɔ ne: \qt ꞋSook koi ki te bubi ki\qt*.\f + \fr 7:10 \ft Aak Dt 5.16.\f* «Tɛr naan̰ taaɗ daala ɔɔ: \qt Debm jaay naam kon̰ te bubin̰ se kꞋtɔɔlin̰a\qt*.\f + \fr 7:10 \ft Aak Ekz 20.12, 21.17 ɔɔ Dt 5.16.\f* \m \v 11-12 «Num gaŋ naase se, Ꞌtaaɗki ɔɔki nakŋ kɛn deba kɛɗn kon̰ ki ey lɛ bubin̰ ki se, jaay ɗeekga ɔɔ: ‹Kɛse tɛɗga kɔrban.› Kɔrban se je ɗeekŋ ɔɔ: nakŋ se ɔɔpga gɛn Raa. Ɔɔki, debm bin se kɔŋ noogŋ kon̰ ute bubin̰ ey sum. Kɛn bin se naan̰ je tɛɗn bɛɛ kon̰ ki ute bubin̰ ki kic num, naase Ꞌgaasin̰ki. \v 13 ꞋTɛɗki bin se, naase Ꞌtujki taar Raa, Ꞌdooyki jeege ɓo ute nakŋ ɓugsege. Ɔɔ naase utu Ꞌtɛɗki nakgen kuuy dɛna tec napar nakgen se.» \s1 Nakŋ tuj debkilimi naan Raa ki \p \v 14 Gɔtn se Isa daŋo jee dɛnge daala ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Uɗki bia ɔɔ Ꞌbooy ɔkki taar kɛn maam mꞋasen taaɗ se! \v 15 Kɛn tuj debkilimi naan Raa ki se nakŋ naan̰ uun ɔl taarin̰ ki jaay ɓaa maakin̰ ki se eyo, num gaŋ nakŋ iin̰o saapin̰ ki jaay teec taarin̰ ki se ɓo, kɛn tujin̰ naan Raa ki. \v 16 [ꞋBooyki bɛɛ, debm ɔk bi booyo num, Ꞌbooy ɔk taar se.]\f + \fr 7:16 \ft Bersen ara se maakŋ kitapgen mɛtin̰ge se gɔtɔ.\f* \p \v 17 Kɛn Isa jaay iin̰ ɔn̰ jee dɛnge ɔɔ ɓaa ɓeen se, gɔtn se jee mɛtin̰ ki tɔnd mɛtin̰a ɔɔ: «ꞋTaaɗjen tu mɛtn kaal naagŋ taar se.» \v 18 Ɔɔ naan̰ tɛrlɗen ɔɔ: «Naase kic taar se Ꞌbooy ɔkki mɛtin̰ ey ne? Naase Ꞌjeelki ey la nakŋ kɛn debkilimi ɔs jaay bɔɔy ɓaa maakin̰ ki se an̰ kɔŋ tujin̰ naan Raa ki eyo. \v 19 Taa nakŋ debkilimi jaay ɔs se, bɔɔy ɓaa maakin̰ ki ɔɔ tɛɗga num, ɓaa naamin̰ ci naatn.» Kɛn Isa taaɗ bin se ɔɔ nakŋ kɔsɔ paac se ɔk taar eyo, debkilimi Ꞌkɔŋ kɔsɔ. \v 20 Isa tɛrl taaɗɗen daala ɔɔ: «Nakŋ iin̰o saapm debkilim ki jaay teec taarin̰ ki se ɓo, kɛn tujin̰ naan Raa ki. \v 21 Taa saapgen jig ey paac se teeco maakŋ debkilim ki. Kɛse ɓo kɛn ɔl jeege lee ɛɛs naapa rɛn̰ rɛn̰, ɓoogo, tɔɔl jeege, \v 22 ɛɛs mɛnd jeege ɔɔ gaabm jeege, tɛɗ jee tamage, tɛɗ *kusin̰ ɓaa ute naanɗe, aan̰ jeege dala, tɛɗ nakŋ maakɗe jea, tɛɗ maak‑kilimi ro jeege tu, naaj jeege, nook roɗe ɔɔ ɔlɗe naaɗe tɛɗ jee dɛrlge. \v 23 Nakgen kusin̰ ese paac se teeco saapm debkilim ki, kɛse ɓo kɛn tujin̰ naan Raa ki.» \s1 Mɛnd se mɛnd Yaud eyo ɔɔ aal maakin̰ do Isa ki \r (Mt 15.21‑28) \p \v 24 Kɛn Isa taaɗ naŋ taarin̰ se, naan̰ iin̰ ɔn̰ gɔtn se ɔɔ ɓaa taa naaŋ Tir ki. Naan̰ aan se, ɛnd maakŋ ɓee ki. Naan̰ je nam jeel gɔtin̰ eyo, naɓo ɔŋ te gɔtn naan̰ an koom eyo. \v 25-26 Gɔtn se mɛnda kalaŋ bini, mɛnd Yaud eyo. Naan̰ se mɛnd Penisi tiŋg taa naaŋ Siri ki ɔɔ naan̰ ɔk goon mɛnda ɔɔ goonin̰ se ɔk kɔɔn̰ sitan. Mɛnd se booyga jꞋɔɔs kɔɔs maan Isa, gɔtn se naan̰ naar ɓaaɗo ɔŋin̰a, ɛrg mɛtn jɛn̰ ki ɔɔ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ n̰Ꞌtuurin̰ sitan ro goonin̰ ki se naatn. \v 27 Gaŋ Isa taaɗin̰ ɔɔ: «Ɔn̰ gaange se ɔs aasɗe jaayo. Mɛt ki eyo kɛn gaange ɔs dɛrɛŋ te ey sum ɓo kꞋtɔsn kɛɗn kɔsn se gaan bɛsge tu.» \v 28 Num gaŋ mɛnda se tɛrlin̰ ɔɔ: «Ɗeere Mɛluma, kɔsn si ji gaange\f + \fr 7:28 \ft Gaan Yaudge se naaɗe tɛɗ roɗe aan gɔɔ gaangen maakŋ ɓee ki ɔɔ jee mɛtjil naaɗe ey se naaɗe aakɗe aan gɔɔ bɛsge.\f* tu mɛtn tabil ki se ɓo gaan bɛsge tuun ɔsɔ.» \v 29 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «ꞋƁaa, do taari ki se gooni sitan teec ɔn̰in̰ga.» \v 30 Kɛn mɛnda jaay tɛrl aan ɓeen̰ ki se, ɔŋ goonin̰ sitan teec ɔn̰in̰ga ron̰ tɔɔlin̰ga, tooɗ tooɗ daŋal ki. \s1 Isa ɛɗ lapia debm duguy ki \r (Mt 15.29‑31) \p \v 31 Naan̰ kɛn se, Isa iin̰ ɔn̰ taa naaŋ Tir ɔɔ tɛrl ɓaa taa naaŋ Sidɔŋ ki ɔɔ naan̰ aal kaam taa naaŋ kɛn kꞋdaŋin̰ Gɛgɛrgen Sik jaay ɔk tɛrlo kaam aak taa baar Galile. \v 32 Gɔtn se jꞋɔk kꞋɓaano ute debm duguyu ɔɔ debm duguy se kɛn taaɗ kic ɓo jꞋɔŋ kꞋbooy kꞋjꞋɔk mɛc eyo, jeege eem nɔɔ mɛtn Isa ki ɔɔ n̰Ꞌɔnd jin̰ don̰ ki taa an̰ kɛɗn lapia. \v 33 Isa ɔk gaabm se, ɓaansin̰ dɔk ute jee dɛnge, ɔl jin̰a bin̰ ki ɔɔ tɛrl tup ɓooro jin̰ ki ɔɔ ut rɔɔn̰in̰a. \v 34 Gɔtn se naan̰ uun kaamin̰ raan ɔɔ ɔl kon̰ pirr ɔɔ naan̰ ɗeek gaab kɛn se ɔɔ: «Eppata!» Eppata se je ɗeekŋ ɔɔ: ɔɔɗɔ! \v 35 Gɔtn se gaaba naar booyo, rɔɔn̰in̰ tɛrlɛ ɔɔ naan̰ baag taaɗn cɛy. \v 36 Isa taaɗɗen ɔɔ jꞋɔn̰te taaɗn nam ki. Gaŋ jee se taaɗ jeege tu uun sird sird. \v 37 Naaɗe aak nakŋ se deel doɗe ɔɔ ɔkɗen taaɗ eyo, ɗeek ɔɔ: «Naan̰ se tɛɗn nakgen paacn̰ jig aak eyo. Tɛɗ jee duguyge booyo ɔɔ jee ɔŋ taaɗ taar ey kic ɓo taaɗa!» \c 8 \s1 Isa ɛɗ kɔsɔ jeege tun dupu‑sɔɔ \r (Mt 15.32‑39; Mk 6.35‑44; 2Gar 4.42‑44) \p \v 1 Maakŋ ɓiige tun se, jeege ɓaaɗo tus dɛn daala num ɗim naaɗe kɔs kic ɓo gɔtɔ. Gɔtn se Isa daŋo jee mɛtin̰ ki ɔɔ taaɗɗen ɔɔ: \v 2 «Jee dɛn ese maam mꞋaakɗe se mꞋɛɛjɗenga doɗe ki, taa naaɗe tɛɗga ɓii mɔtɔ ute maama ɔɔ ɗim kɔsɗe gɔtɔga. \v 3 Kɛn mꞋɔn̰ɗen naaɗe ɓaaga ute ɓoɗe num, naaɗe ɓaa baatn ɗoob ki, taa jee mɛtin̰ge se iin̰o gɔtn dɔkɔ.» \v 4 Jee mɛtin̰ ki tɛrlin̰ ɔɔ: «Gɔtɔ lɛ dɔk ute ɓea; gɔtn ara se jꞋaɗe kɔŋ mappa gay jaay jꞋaɗe kɛɗn naaɗe kɔsn dɛrɛŋ se?» \v 5 Isa tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «Naase tap ɓo ɔkki mappa kando?» Ɔɔ naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Naaje kꞋjꞋɔk cili.» \v 6 Gɔtn se Isa ɗeek jee dɛnge tu ɔɔ kꞋjꞋiŋg naaŋ ki. Naan̰ tɔs mappan cili se jin̰ ki, tɔɔm *Raa aas se, naan̰ dup ɛɗin̰ jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ naaɗe ɓaa nigin̰ jee dɛnge tu. \v 7 Naaɗe ɔk kɛn̰jge sɛɛm sɛɛm kandum bin kici. Taa naan̰ se Isa tɔɔm Raa kici ɔɔ ɗeek jee mɛtin̰ ki ɔɔ ɓaa nigɗesin̰ki kici. \v 8 Gɔtn se jeege ɔs dɛrɛŋ ute maraadɗe. Ɔɔ togŋ ɔɔp se, jee mɛtin̰ ki tɔs ɔmbin̰ maakŋ gɔrnge tu cili. \v 9 Jeegen ɔs se ɓaa ɓaa nakŋ dupu‑sɔɔ. Jaay Isa ɔlɗen kꞋwɔɔk kꞋɓaa. \v 10 Gɔtn se naan̰ naar ook maakŋ markab ki ute jee mɛtin̰ ki ɔɔ gaaŋ ɓaa taa naaŋ kɛn kꞋdaŋin̰ Dalmanuta\f + \fr 8:10 \ft Dalmanuta se naan̰ gɛgɛr ute baar Galile ki se, naan̰ sak kaam kaaɗa toocn̰ni.\f*. \s1 Isa ute magal Yaudge \r (Mt 16.1‑12, 12.38,39; Lk 11.16,29) \p \v 11 *Parizige ɓaaɗo baag naajn̰ ute Isa. Naaɗe je an̰ goom kɔkŋ do taarin̰ ki, tɔnd mɛtin̰ ɔɔ n̰Ꞌtɛɗɗen nakŋ‑kɔɔɓm kɛn iin̰o gɔtn Raa ki. \v 12 Isa ɔl kon̰ pirr, ɗeek ɔɔ: «Jee duni kɛn ɓɔrse jaay je nakŋ‑kɔɔɓɔ se gɛn ɗi? ꞋBooyki bɛɛ, mꞋasen taaɗa, jee se jꞋaɗen tɛɗn nakŋ‑kɔɔɓm gam eyo.» \v 13 Gɔtn se Isa ute jee mɛtin̰ ki iin̰ ɔn̰ɗe, ook maakŋ markab ki ɔɔ gaaŋ deel ɓaa jɛŋ kɛn kaam naane. \s1 Ɔndki kɔndɔ ute dooy gɛn *Parizige ute gɛn *Ɛrɔd \p \v 14 Kɛn naaɗe ɓaa ɓaa te markabɗe do maane ki se, jee mɛtin̰ ki aak se ɔɔpɗenga mappa kalaŋ sum, taa naaɗe dirigɗenoga tɔso te mapp eyo. \v 15 Gɔtn se Isa baagɗe dɛjɛ ɔɔ: «Ɔɔɗki dose ɔɔ ɔndki kɔndɔ ute ɔrɔm Parizige ɔɔ ute gɛn Ɛrɔd se.» \v 16 Gɔtn se jee mɛtin̰ ki baag naajn̰ ute naapa se, taa naaɗe tɔso te mapp eyo. \v 17 Gaŋ Isa jeelga maak‑saapɗe se ɗeekɗen ɔɔ: «Taa ɗi jaay naase Ꞌnaajki ute naapa ɔɔ kꞋjꞋuunkiro te mapp ey se? Ɓɔrse kic ɓo naase aak ɔkki te eyo ɔɔ Ꞌbooy ɔkki te ey rɔk la? Lɔɓu Ꞌbooy ɔkki te mɛtn taar se ey lɛ? \v 18 Nakŋ maam mꞋtɛɗ se, naase aakin̰kiga naɓo aak ɔkin̰ te eyo ɔɔ nakŋ maam mꞋtaaɗsen se Ꞌbooyki naɓo Ꞌbooy ɔkin̰ te eyo. Naase Ꞌsaapki tu, \v 19 kɛn mꞋdup mappan mii jaay mꞋɛɗ gaabge tun dupu‑mii ɔs se, kɛn ɔɔp se naase Ꞌtuun Ꞌɗoockiro gɔrnɔ kando?» Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Sik‑kaar‑dio.» \v 20 «Ɔɔ kɛn mꞋdupo mappagen cili jaay mꞋɛɗ jeege tun dupu‑sɔɔ ɔs se, mɛt kɔɔpin̰ se naase Ꞌtɔskiro gɔrnɔ kando?» Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Cili.» \v 21 Gɔtn se Isa tɛrl taaɗɗen daala ɔɔ: «Te naan̰ se kic ɓo, naase Ꞌbooy ɔkki te ey ɓɔrt la?» \s1 Isa ɛɗ lapia debm kaam‑tɔɔk ki \r (Mk 10.46‑52; Jn 9.1‑11) \p \v 22 Isa ute jee mɛtin̰ ki jaay aan naaŋ kɛn Bɛtsaida ki se. Gɔtn se jeege ɔk ɓaan̰o ute debm kaam‑tɔɔkɔ ɔɔ eemin̰ nɔɔ ɔɔ n̰Ꞌɔl jin̰ n̰Ꞌutin̰a. \v 23 Isa ɔk ji debm kaam‑tɔɔkɔ ɔɔ tɔɔɗ teecn̰sin̰ naata maakŋ naaŋ kɛn se. Ɔɔ naan̰ baagin̰ tupm ɓooro kaamin̰ ki ɔɔ ɔnd jin̰ don̰ ki ɔɔ tɔnd mɛtin̰a ɔɔ: «Naai aak ɗim lɔɓu gɔtɔ?» \v 24 Debm kaam‑tɔɔkɔ se ɔɔɗ kaamin̰a ɔɔ ɗeek ɔɔ: «Yɛɛ, maam mꞋaak jeege lee lea, naɓo mꞋaakɗen tec aan gɔɔ kaagge.» \v 25 Gɔtn se, Isa tɛrl ɔnd jin̰ kaam gaab kɛn se daala ɔɔ gaabm se ɔŋ lapia, kaamin̰ ɔɔɗ aak kɛlɛŋ. \v 26 Isa taaɗin̰ ɔɔ: «Ɔn̰te Ꞌkaal ute maakŋ ɓea ɔɔ uun ɗoobi, Ꞌɓaa ɓei ki.» \s1 Piɛr taaɗ ɔɔ Isa se naan̰ ɓo *al‑Masi \r (Mt 16.13‑28; Lk 9.18‑27) \p \v 27 Isa iin̰ ɓaa ute jee mɛtin̰ ki, ɓaa maakŋ naaŋge tun cɛɛ gɛgɛr Sezare kɛn taa naaŋ Pilip ki. Kɛn naaɗe ɓaa ɓaa ɗoob ki se, Isa tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «Gɛn jeege tu num, maam se tap ɓo mꞋnaŋa?» \v 28 Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Jee mɛtin̰ge ɔɔ naai Jan‑Batist, jee kuuy ɔɔ naai *Ɛli; kɛngen kuuy taaɗ ɔɔ naai se deb kalaŋ maakŋ jeege tun taaɗ taar teeco taar Raa ki do dɔkin̰ se.» \v 29 Num Isa tɔnd mɛtɗe daala ɔɔ: «Gɛn naase ki num, ɔɔki maam tap ɓo mꞋnaŋa?» Piɛr tɛrlin̰ ɔɔ: «Naai ɓo al‑Masi.» \v 30 Gɔtn se Isa aacɗen kaama ɔɔ taar se jꞋɔn̰te ɓaa taaɗn nam ki. \s1 Isa taaɗ taa yon̰a ute gɛn durin̰a \p \v 31 Gɔtn se, Isa baag dooy jee mɛtin̰ ki ɔɔ bɛɛki se, *Goon Deba se utu Ꞌdabar kusin̰ aak eyo. Magal taa ɓee Yaudge, *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu, ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage, naaɗe se utu an̰ kɔɔɗn kundu ɔɔ utu an̰ tɔɔlɔ. Naan̰ ooy, tɛɗga ɓii mɔtɔ jaay ɓo sɔm, aɗe duru. \v 32 Taar se naan̰ taaɗɗesin̰ tal tal. Gaŋ gɔtn se Piɛr daŋ ɓaansin̰ cɛɛs ki ɔɔ baagin̰ mooyo. \v 33 Num gaŋ Isa tɛrl aak jee mɛtin̰ ki, aac kaama Piɛr ki, ɗeekin̰ ɔɔ: «*Ɓubm sitange, iik naatn cɛɛm ki gam naane! Taa saapm naai se gɛn Raa eyo, kɛse saapm jikilimge.» \s1 Isa se jꞋan̰ daan jꞋɔɔ ɗi \p \v 34 Gɔtn se Isa daŋo jee dɛnge ute jee mɛtin̰ ki, taaɗɗen ɔɔ: «Debm jaay je am daan num, Ꞌbaatn ron̰ mala, Ꞌkuun kaagŋ yon̰a\f + \fr 8:34 \ft Kɛse je ɗeekŋ ɔɔ naai Ꞌtookŋ dabar bini gɛn kooy taa Isa aan gɔɔ kɛn Isa dabar ooy ro kaag ki taa naai se.\f* jaay ɓo am daana. \v 35 Taa debm jaay je kaajn̰ kon̰ se utu an̰ kutu naan Raa ki, ɔɔ debm ut kon̰a taa maama ɔɔ taa Labar Jiga se utu an̰ kaaja. \v 36 Kɛn debm jaay *duni ute magalin̰ ɓo kaam jin̰ kic num, kɛn naan̰ kutn kon̰ naan Raa ki se, naan̰ an kɔŋ ɗi ro ki? \v 37 Ey num debkilimi se kon̰a se, naan̰ an̰ dugin̰ ute ɗio? \v 38 Ɔɔ jee dunia kɛn ɓɔrse tɛɗga jee *kusin̰ge ɔɔ tujga ɔrmɗe naan Raa ki se, naan naaɗe ki se jaay debm tɛɗ sɔkɔn̰ɔ taa maama ɔɔ taa taarum se, maam *Goon Deba kic ɓo sɔkɔn̰ɔ utu am tɔɔl taa naan̰ kici, ɓiin mꞋaɗe ɓaa maakŋ Gaar Bubum ki ɔɔ ute gɛn kɔɗin̰gen *salal se.» \c 9 \p \v 1 Gɔtn se Isa ɗeekɗen daala ɔɔ: «Ɗeere, Ꞌbooyki bɛɛ, mꞋasen taaɗa: maakŋ jeege tun ɓɔrse utu ara se, mɛtin̰ge se kooy ey sum ɓo utu kaakŋ maakŋ *Gaar Raa kɛn aɗe bɔɔy te tɔɔgin̰a.» \s1 *Raa ooj ro Isa \r (Mt 17.1‑13; Lk 9.28‑36; 2Pr 1.16‑18) \p \v 2 Kɛn ɓii mɛcɛ jaay deel se, Isa daŋ Piɛr, Jak ute Jan ɔk ɓaanɗe do ko ki jɛrlɛ kalɗe ki. Kɛn naaɗe aan se, gɔtn se Raa ooj tɛrlin̰ ron̰a naanɗe ki. \v 3 Kalin̰ge ɓaa tɛɗ raap lak lak ɔɔ ɔmb mɛt ki birin̰ birin̰. Debm do naaŋ ki jaay kɛcn̰ kɔɔɗn kalin̰ aan gɔɔ naan̰ se, gɔtɔ. \v 4 Gɔtn se, jee mɛtin̰ kɛn mɔtɔ se naar aak *Ɛli ute *Musa teec naanɗe ki, ɗaar taaɗ taaɗ ute Isa. \v 5 Piɛr ɗeek Isa ki ɔɔ: «Debm dooyje, bɛɛki num, jꞋaki kiŋg gɔtn ara ki ɓo jiga; ɔn̰ jꞋasen taal daabge mɔtɔ, kalaŋ naai ki, kalaŋ Musa ki ɔɔ kalaŋ Ɛli ki.» \v 6 Kɛn naaɗe ɓeere jaay ɓaa ɔkɗe se, taar kɛn Piɛr taaɗ se kic ɓo taaɗ rɛn̰ sum, jeel mɛtin̰ eyo. \v 7 Gɔtn se, gapara naar ɓaaɗo deebɗe bat. Ɔɔ maakŋ gapar ki se, kꞋbooy mind deba taaɗ ɔɔ: «Naan̰ se Goonuma, kɛn maam jen̰a. ꞋBooy uunki taarin̰a!» \v 8 Gɔtn se, jee mɛtin̰ ki naar tɛrl aak cɛɛsɗe ki se, nam gɔtɔ ɔɔp Isa kalin̰ ki ɓo ute te naaɗe sum. \v 9 Kaaɗ kɛn naaɗe utu bɔɔyɔ bɔɔy kon se, Isa dɛjɗe ɔɔ: «Ɓɛrɛ, nakŋ naase aakkiro se, ɔn̰te Ꞌtaaɗki nam ki, bini *Goon Deba se aɗe dur daan yoge tu jaayo.» \v 10 Gɔtn se naaɗe uun taarin̰a, gaŋ naaɗe naaj ute naapa do taar kɛn naan̰ taaɗ ɔɔ utu aɗe dur daan yoge tu se, taar se tap ɓo, je taaɗn ɔɔ ɗi? \p \v 11 Gɔtn se naaɗe tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage taaɗ ɔɔ Ɛli aɗe ɓaa jaay *al‑Masi aɗe ɓaa se?» \v 12-13 Naan̰ tɛrlɗen ɔɔ: «Ɗeere, Ɛli utu aɗe ɓaao ɔɔ naan̰ ɓo utu tɔnd ɗaapm nakge paac ute ɗoobin̰ jaayo. Num Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: Ɛli se lɛ ɓaaɗoga, naɓo jeege tɛɗin̰ga nakŋ naaɗe maakɗe je don̰ ki, aan gɔɔ kɛn Kitap taaɗo do dɔkin̰a. Num tɛr maakŋ Kitap ki se, Raa taaɗga taaɗ kic ey la ɔɔ Goon Deba se, utu dabar kusin̰a ɔɔ jeege utu an̰ baate.» \s1 Isa ɛɗ lapia goon kɛn ɔk kɔɔn̰ sitan \r (Mt 17.14‑21; Lk 9.37‑43) \p \v 14 Kɛn Isa ute jee mɛtin̰ kɛn mɔtɔ jaay ɓaaɗo ɔŋ jee mɛtin̰gen kuuy se, naaɗe aak jeege dɛna iŋg gurugɗe. Gɔtn se jee jeel taaɗ tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage kic ɓo utu daan jeege tun se. Naaɗe iŋg naaj naaj ute jee mɛtin̰ kɛn se. \v 15 Kɛn jeege jaay aak Isa utu ɓaaɗo se, naaɗe paac dɔrlɔ ɔɔ aan̰ ɓaaɗo tɛɗin̰ tɔɔsɛ. \v 16 Isa tɔnd mɛtɗe ki ɔɔ: «Ɔŋki ɗi jaay naase iŋg Ꞌnaajki taara ute naaɗe se?» \v 17 Deb kalaŋ maakŋ jee dɛnge tu se ɗeekin̰ ɔɔ: «Debm dooy jeege, maam se mꞋɓaano ute goonum gaaba ɔɔ goonum se ɔk kɔɔn̰ sitan gaasin̰ ɔŋ taaɗ taar eyo. \v 18 Gɔtn mɛtin̰ se kɛn sitan ɔkin̰ga tak ɓo, uun undin̰ naaŋ ki, tɛɗin̰ taarin̰ tiin̰ gupiyu, ɔlin̰ taan̰ naaŋin̰a, tɛɗga num, ron̰ buj biŋ. Maam mꞋtɔndo mɛtn jee mɛti ki mꞋɔɔ am tuur sitan ro goonum ki, naɓo naaɗe ɔŋ aasin̰ te eyo.» \v 19 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Naase jee do duni kɛn ɓɔrsen aalki maakse do Raa ki ey se, maam tap ɓo mꞋkiŋg ute naase bini nuŋ ki jaayo? Maam tap ɓo mꞋasen sɛrkŋ bini nuŋ ki? Goono se ɔk Ꞌɓaamsin̰kiro!» \v 20 Naaɗe jaay ɔk ɓaano ɓaa ute goono se ɔɔ kɛn sitan jaay aak Isa se, baag tiikŋ goono, uun undin̰ naaŋ ki ɔɔ dircilin̰a ɔɔ taarin̰ tiin̰ gupiyu. \v 21 Isa tɔnd mɛtn bubin̰a ɔɔ: «Kɔɔn̰in̰ se tɛɛsin̰ nuŋ ki?» Bubm goono se tɛrlin̰ ɔɔ: «Kɔɔn̰in̰ se tɛɛsin̰ baatin̰ ki. \v 22 Gɔtn mɛtin̰ge sitan se iin̰ga num ɔlin̰ naan̰ tooc maakŋ pooɗ ki ey lɛ maakŋ maane ki taa je an̰ tɔɔlɔ. Ɛɛjjen doje ki, Ꞌnoogje kɛn naai jaay an̰ kaasin̰ num.» \v 23 Gaŋ Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay naai taaɗ ɔɔ: ‹Kɛn an̰ kaasin̰ num› se? ꞋBooyo, ne ɗim ɔɔn̰ cir deb kɛn aal maakin̰ do Raa ki se gɔtɔ.» \v 24 Gɔtn se, bubm goono naar ɔɔɗ ɔɔyɔ ɔɔ: «Maam mꞋaal maakuma naɓo Ꞌɓaaɗo Ꞌnooguma taa maam mꞋkaal maakum paac don̰ ki.» \p \v 25 Kɛn Isa jaay aak jeege dɛna aan̰ ɓaaɗo ɔŋɗe kɔŋ se, naan̰ aac kaama sitan ki ɔɔ: «Naai sitan debm tɛɗn jeege duguyu ɔɔ gaasɗe ɔŋ taaɗ taar ey se, mꞋɗeeki: Ꞌteec naatn ro goon ki se ɔɔ mɔɔtn Ꞌɓaaɗo eyo!» \v 26 Num sitan se tɔɔy makɔn̰ɔ, tiikin̰ zak zak, jaay teece. Gɔtn se jeege baag taaɗn ɔɔ: «Goono se ooyga!» Taa naaɗe aakin̰ naan̰ tooɗ pɛyɛd. \v 27 Gaŋ Isa ɔk ji goono, uunin̰a ɔɔ goono se iin̰ ɗaar te jɛn̰a. \v 28 Kɛn Isa jaay ɔk tɛrl ɓaa ɓeen se, ɔɔpin̰ kalin̰ ki ute jee mɛtin̰ ki sum se, naaɗe tɔnd mɛtin̰a ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay ɓo sitan se naaje jꞋɔŋ kꞋtuurin̰ te ey se?» \v 29 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Napar sitangen bin se, kɛn kꞋtɔnd te mɛtn Raa ey num, ɔŋ teec eyo.» \s1 Isa taaɗ taa yon̰a ɔɔ taa durin̰ daala \r (Mt 17.22‑23; Lk 9.43‑45; Mk 8.31‑33) \p \v 30 Naaɗe iin̰ ɔn̰ gɔtn se ɔɔ gaaŋ ɓaa taa naaŋ Galile ki. Naan̰ kɛn se, Isa je jeege Ꞌjeel gɔtin̰ eyo, \v 31 taa naan̰ dooy dooy jee mɛtin̰ ki ɔɔ taaɗɗen ɔɔ: «*Goon Deba se jꞋutu jꞋan̰ kɔkŋ kɔl ji jeege tu. Naaɗe utu an̰ tɔɔlɔ ɔɔ ɓii k‑mɔtɔge tu se naan̰ aɗe dur daan yoge tu.» \v 32 Num gaŋ jee mɛtin̰ ki se, taar se, naaɗe ɔŋ booy ɔk te mɛtin̰ eyo, gaŋ naaɗe ɓeere gɛn tɔnd mɛtin̰a. \s1 Maakjege tu se naŋa ɓo magal ciri \r (Mt 18.1‑9, 5.29‑30; Lk 9.46‑50; Mk 10.35‑45) \p \v 33 Naaɗe aan Kaparnayum ki. Kɛn naaɗe jaay ɛnd ɓeen se, gɔtn se Isa tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «Taa ɗi jaay naase Ꞌnaajkiro taara ɗoob ki se?» \v 34 Gaŋ naaɗe do ɗɛk, taa ɗoob ki se, naaɗe naajo ute naapa ɔɔ maakɗe ki se, naŋa ɓo magal ciri. \v 35 Gɔtn se, Isa iŋg naaŋ ki ɔɔ daŋo jee mɛtin̰ kɛn sik‑kaar‑dio ɗeekɗen ɔɔ: «Debm jaay je tɛɗn magal se, n̰Ꞌɔɔp ron̰ baata ɔɔ n̰Ꞌtɛɗ debm tɛɗn naabm jeege paac.» \v 36 Isa uuno goon cɔkɔ ɓaano ɗaarin̰ daanɗe ki, uun ɔkin̰ kaaɗin̰ ki ɗeekɗen ɔɔ: \v 37 «Taa maam jaay, debm ɔkga goon cɔkɔ jiga aan gɔɔ goon ese se, kɛse aan gɔɔ naan̰ ɔkum maam mala. Ɔɔ debm ɔkum maam se, ɔkum maam sum eyo, num ɔk debm kɛn ɔlumo.» \s1 Jee tɛɗn naaba ute ro Isa \p \v 38 Gɔtn se Jan ɗeek Isa ki ɔɔ: «Debm dooyje, naaje jꞋɔŋo deb kalaŋ bin se lee tuur tuur sitange ute roi. Num naaje kꞋje jꞋan̰o gaasa, taa naan̰ lɛ, lee ute naajege eyo.» \v 39 Gaŋ Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Ɔn̰te Ꞌgaasin̰ki, taa debm jaay tɛɗ nakŋ‑kɔɔɓɔ te rom se, kɔŋ naar tɛrl taaɗn kusin̰ rom ki eyo. \v 40 Debm jaay debm taamooyjege ey se, naan̰ se debm naajege. \v 41 ꞋBooyki bɛɛ, mꞋasen taaɗa: debm jaay tak ɛɗsenga maan kaaye cɔkɔ taa naan̰ jeelin̰ naase Ꞌtɛɗkiga tɛɗ jee *al‑Masige se, debm bin se, bɛɛ naan̰ tɛɗ se Ꞌkutn cɛr eyo, num naan̰ utu Ꞌkɔŋ bɛɗin̰a.» \s1 Ɔn̰te kɔl gɛnaai maakŋ *kusin̰ ki \p \v 42 «Gaŋ maakŋ gaange tun sɛɛm kɛn aalga kaal maakɗe dom ki se jaay, nam ɔlga deb kalaŋ maakŋ kusin̰ ki se. Debm kɛn ɔlin̰ se, ɔn̰ bɛɛki num, jꞋuuno ko tootn magala kꞋdɔɔkin̰ mindin̰ ki ɔɔ jꞋuun jꞋundin̰ maakŋ baar ki. \v 43 Kɛn nakŋ naai Ꞌtɛɗ te jii sum ɓo ai kɔl maakŋ kusin̰ ki num, jii se Ꞌgaaŋ und naata. Ɔɔpi jii kalaŋ ɔɔ kɔŋ kaaja gɛn daayum, bɛɛ cir kɛn Ꞌkiŋg te jii dio ɔɔ Ꞌɓaa maakŋ pooɗ kɛn gɛn daayum. \v 44 [\f + \fr 9:44 \ft Bersen ese se maakŋ Kitapgen mɛtin̰ge se, gɔtɔ. «Gɔtn naane se, kuurge lee tɔs daayum jee roɗe tiŋg aan gɔɔ ruumga ruumu ɔɔ iŋg maakŋ pooɗ kɛn gɛn daayum.»\f*] \v 45 Kɛn nakŋ naai Ꞌtɛɗ te jɛi jaay ai kɔl maakŋ kusin̰ ki num, jɛi se Ꞌgaaŋ und naata. Ɔɔpi jɛi kalaŋ ɔɔ kɔŋ kaaja gɛn daayum se, bɛɛ cir kɛn Ꞌlee te jɛi dio ɔɔ Ꞌɓaa maakŋ pooɗ kɛn gɛn daayum se. \v 46 [\f + \fr 9:46 \ft Aak berse 44.\f*] \v 47 Kɛn Ꞌkaami jaay ɓo ai kɔli maakŋ kusin̰ ki num, kaami se ɔɔɗ und naata. Ai kɔɔpm kaami kalaŋ ɔɔ Ꞌɓaa *maakŋ Gaar Raa ki bɛɛ cir kɛn Ꞌlee te kaami dio ɔɔ jꞋai Ꞌɓaa kundi maakŋ pooɗ kɛn gɛn daayum se. \v 48 Ɔɔ gɔtn naane se: \qt kuurge lee tɔs daayum jee roɗe tiŋg aan gɔɔ ruumga ruumu ɔɔ iŋg maakŋ pooɗ kɛn gɛn daayum se\qt*.\f + \fr 9:48 \ft Aak Eza 66.24.\f* \v 49 Ey num aan gɔɔ pooɗo ɗaap nakge se, Raa kic ɓo ɔn̰ dubar, taa ɗaapm debkilimi tɛɗn bɛɛ naanin̰ ki. \p \v 50 «Kaata se naan̰ nakŋ jiga, num kɛn nijim kaata se naŋga num, jꞋan̰ tɛɗn jꞋɔɔ ɗi jaay nijim gɔtin̰ ki se? Bin se, naase kic ɓo Ꞌtɛɗki jee jiga aan gɔɔ kaatn iŋg bɛɛ se ɔɔ iŋgki lapia te naapa.» \c 10 \s1 Isa taaɗ mɛtn taar piiri \r (Mt 19.1‑12; Dt 24.1‑4; Mt 5.31,32) \p \v 1 Tɛr Isa iin̰ gɔt kɛn se ɔɔ ɓaa taa naaŋ Jude ki, kaam aak jɛŋ ool kꞋdaŋin̰ Jordan kɛn kaam naane. Jee dɛnge ɓaaɗo tus cɛɛn̰ ki daala ɔɔ naan̰ baagɗe dooyo aan gɔɔ kɛn naan̰ lee dooy jeege. \v 2 Gɔtn se *Parizigen mɛtin̰ge ɓaaɗo taa an̰ naama. Naaɗe tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Deba se jꞋundin̰ga kulu gɛn piir mɛndin̰ la?» \v 3 Naan̰ tɛrlɗen ɔɔ: «Do taar kɛn se, *Musa tap ɓo taaɗseno ɔɔ ɗi maakŋ Kitap ki?» \v 4 Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Musa se und kulu ɔɔ kꞋraaŋ maktubm gɛn piiri, jꞋɛɗ mɛnd ki jaay ɓo jꞋan̰ piiri.» \v 5 Gaŋ Isa taaɗɗen ɔɔ: «Taa do‑mɔŋgse ɓo Musa raaŋsen taar se. \v 6 Ey num do kupm mɛt ki se, *Raa \qt aalo gaaba ute mɛnda\qt*.\f + \fr 10:6 \ft Aak Jɛn 1.27.\f* \v 7 \qt Taa naan̰ se ɓo gaaba teecn̰ kɔn̰ kon̰ te bubin̰a, ɓaa tum te mɛndin̰a\qt*, \v 8 \qt ɔɔ naaɗen di se tum tɛɗga daa ro kalaŋ\qt*.\f + \fr 10:8 \ft Aak Jɛn 2.24.\f*\qt Bin se naaɗe se tɛɗga aan gɔɔ jee di eyo, num aan gɔɔ deb kalaŋ sum\qt*. \v 9 Nakŋ jaay Raa dɔɔkin̰ga dɔɔk se, debkilimi ɔn̰te tuutin̰a!» \v 10 Kɛn naaɗe jaay aan ɓeen se, jee mɛtin̰ ki tɔnd mɛtin̰ do taar kɛn se daala. \v 11 Naan̰ tɛrlɗen ɔɔ: «Kɛn deba jaay piir te mɛndin̰a ɔɔ ɔk mɛnd kuuy se, aan gɔɔ debm teec ɔn̰ mɛndin̰a ɔɔ ɓaa ɛɛs mɛnd nam. \v 12 Ɔɔ mɛnda kic ɓo, kɛn piir te gaabin̰a ɔɔ ɔk gaabm kuuy se, naan̰ se aan gɔɔ mɛnd teec ɔn̰ gaabin̰a ɔɔ ɓaa ɛɛs gaabm nam.» \s1 Isa ɔɔɗ ɓooro gaange tu \r (Mt 19.13‑15; Lk 18.15‑17) \p \v 13 Gɔtn se, jeege ɓaano te gaangen sɛɛmɛ gɔtn Isa ki, taa aɗe tɔnd jin̰ doɗe ki, naɓo jee mɛtin̰ ki uunɗe kaamɗe naatn. \v 14 Kɛn Isa jaay aak nakŋ naaɗe tɛɗ se, maakin̰ tuju, ɗeekɗen ɔɔ: «Ɔn̰ki gaangen sɛɛm se aɗe ɓaa gɔtum ki, ɔn̰te Ꞌgaasɗeki. Taa jeegen tec aan gɔɔ gaangen se ɓo utu Ꞌkɔŋ gɔtɔ *maakŋ Gaar Raa ki. \v 15 ꞋBooyki bɛɛ, mꞋasen taaɗa: debm jaay took te Raa kɔsn gaar don̰ ki aan gɔɔ goon cɔkɔ ey se, naan̰ se Ꞌkɔŋ kɛnd maakŋ Gaar Raa ki eyo.» \v 16 Gɔtn se naan̰ tuun tɔkɗe kaaɗin̰ ki, tɔnd jin̰ doɗege tu ɔɔ ɔɔɗɗen ɓooro. \s1 Debm maala ɓaaɗo ɔŋ Isa \r (Mt 19.16‑30; Lk 18.18‑30) \p \v 17 Kɛn Isa jaay ɓaa ɓaa ɗoob ki se, gaaba kalaŋ aan̰ ɓaaɗo ɛrg naanin̰ ki ɔɔ tɔnd mɛtin̰a ɔɔ: «Debm dooy jeege, naai debm bɛɛ se, maam tap ɓo mꞋtɛɗn mꞋɔɔ ɗi jaay mꞋkɔŋ *kaajn̰ gɛn daayum se?» \v 18 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay naai ɔɔ maam debm bɛɛ se? Debkilim bɛɛ se tap ɓo gɔtɔ; kɛn bɛɛ se, Raa kalin̰ ki sum. \v 19 Naai lɛ Ꞌjeele nakŋ kɛn Raa taaɗ gɛn tɛɗ se, kɛn ɔɔ: \qt Ɔn̰te Ꞌtɔɔl nam, ɔn̰te Ꞌkɛɛsn mɛnd nam, ɔn̰te Ꞌkɛɛsn gaabm nam, ɔn̰te Ꞌɓoogo, ɔn̰te Ꞌtɔkŋ taar‑kɔɔɓɔ do nam ki, ɔn̰te Ꞌkujun nam, Ꞌsook koi ki te bubi ki\qt*.» \v 20 Gaabm se tɛrl Isa ki ɔɔ: «Debm dooy jeege, nakgen se paac, gɔtn mꞋiin̰ baatum ki tap ɓo, maam mꞋlee mꞋtɛɗin̰ tɛɗ tap.» \v 21 Isa jaay aak gaabm se, maakin̰ jen̰a ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Ɔɔpiga naka kalaŋ sum. Nakŋ naai ɔk paac se, Ꞌɓaa dugin̰ naatn ɔɔ gursin̰ se Ꞌɓaa Ꞌnigin̰ jee daayge tu, bin se ai tooɗn kɔrbɔtɔ maakŋ raa ki. Ɔɔ naai lɛ, Ꞌɓaaɗo Ꞌdaanuma.» \v 22 Num gaŋ kɛn gaaba jaay booy taar se, ron̰ tɛrɛcin̰ bardak, ɔk tɛrl ɓaa ɓaa se maakin̰ tuj kasak kasak, taa naan̰ debm nak dɛna. \p \v 23 Isa uun don̰a aak jee mɛtin̰ kɛn iŋg cɛɛn̰ ki se, ɗeekɗen ɔɔ: «Kɛn jee nak dɛnge jaay, kɛnd *maakŋ Gaar Raa ki se ɔɔn̰ aak eyo!» \v 24 Jee mɛtin̰ ki jaay booy taar se ɔkɗen taaɗ eyo, num Isa tɛrl ɗeekɗen ɔɔ: «Gɛnumge, kɛnd maakŋ Gaar Raa ki se ɔɔn̰ aak eyo! \v 25 Ɗeere, kɛn gin̰ji jaay deel ute ɓee luppara se ɔɔn̰ɔ; naɓo debm nak dɛna jaay Ꞌkɛnd maakŋ Gaar Raa ki se, ɔɔn̰ cir naan̰ se daala!» \v 26 Jee mɛtin̰ ki jaay booy taar se, ɔkɗen taaɗ eyo cir daala. Naaɗe taaɗ te naapa ɔɔ: «Kɛn bin num, naŋa ɓo Ꞌkɔŋ kaaja?» \v 27 Isa uun kaamin̰ aakɗe ɔɔ ɗeek ɔɔ: «Gɛn jikilimge tu sum num nakŋ se ɔɔn̰ɔ, num Raa ki se, ne ɗim ɔɔn̰in̰ gɔtɔ.» \v 28 Gɔtn se Piɛr taaɗin̰ ɔɔ: «Anum Ꞌbooyo, naaje se kꞋjꞋɔn̰oga nakge paac taa jꞋai daan naai.» \v 29 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «ꞋBooyki bɛɛ, mꞋasen taaɗa. Kɛn nam jaay ɔn̰o ɓeege, gɛnaagen gaabge ute kɛngen mɛndge, koa, bubu, gaange ey lɛ maakŋ‑gɔtin̰ge taa maama ɔɔ taa Labar Jiga se, \v 30 nakgen se paac se, naan̰ utu aɗen kɔŋ mɛt kaaru ɓeege, gɛnaagen gaabge ute kɛngen mɛndge, koge, gaange, maakŋ gɔtge, ɔɔ ute dubar kɛn jeege utu an̰ dabar taa maam se. Ɔɔ kɛn kaaɗin̰ jaay aanga num, naan̰ Ꞌkɔŋ kaajn̰ gɛn daayum. \v 31 Maakŋ jeege tun ɓɔrse naan ki se, dɛnin̰ utu kɔɔpm mɔɔtn. Ɔɔ maakŋ jeege tun ɓɔrse mɔɔtn se, dɛnin̰ utu Ꞌtɛɗn jee naan ki.» \s1 Isa taaɗ gɛn k‑mɔtɔge tu ɔɔ naan̰ utu kooyo ɔɔ aɗe dur daan yoge tu \r (Mt 20.17‑19; Lk 18.31‑34; Mk 8.31‑33) \p \v 32 Naan̰ kɛn se, naaɗe uun ɗoobo gɛn kookŋ ɓaa Jeruzalɛm ki ɔɔ kɛn naaɗe jaay ɓaa ɓaa se, Isa deel naanɗe ki. Jee mɛtin̰ ki se nakŋ se deel doɗe ɔɔ jee dɛn ɔk mɛtin̰ se lɛ, ɓeere ɔkɗe. Gɔtn se naan̰ daŋ jee mɛtin̰ sik‑kaar‑di kalɗe ki ɔɔ baagɗen taaɗn nakŋ utu kaan don̰ ki se daala. \v 33 Naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋBooyki, ɓɔrse naaje kꞋjꞋook kꞋɓaaki ɓaa Jeruzalɛm ki ɔɔ *Goon Deba se, jꞋutu jꞋan̰ kɔkŋ kɔl ji *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ute ji jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage. Naaɗe utu an̰ kɔjn̰ bɔɔrɔ don̰ ki kɛn jꞋan̰ ɓaa tɔɔlɔ ɔɔ utu an̰ kɔkŋ kɔlin̰ ji jeege tun Yaudge eyo. \v 34 Naaɗe se utu an̰ tooy koogo mɛtin̰ ki, an̰ tupm ɓooro ron̰ ki, an̰ tɔnd te mɛɛjɛ ɔɔ utu an̰ tɔɔlɔ. Anum, kɛn ooy tɛɗga ɓii mɔtɔ se, naan̰ utu aɗe dur daan yoge tu.» \s1 Jak ute gɛnaan̰ Jan tɔnd mɛta gɔtn Isa ki \r (Mt 20.20‑28; Lk 22.24‑27; Jn 13.3‑17) \p \v 35 Jak te Jan gaan Zebedege ɓaaɗo ɔŋ Isa ɔɔ tɔnd mɛtin̰a ɔɔ: «Debm dooyje, bɛɛki num, nakŋ naaje kꞋje kꞋtɔnd mɛti ro ki se, naai ajen tooko.» \v 36 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Naase Ꞌjeki mꞋasen tɛɗn ɗi?» \v 37 Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Kɛn naai aɗe tɛrl maakŋ gaari ki se, ɔn̰jen deb kalaŋ kiŋg do ji daami ki ɔɔ kɛn kalaŋ do ji jeeli ki.» \v 38 Gaŋ Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Nakŋ naase Ꞌtɔndki mɛta ro ki se, naase Ꞌjeel ɔkki te mɛtin̰ eyo.» Gɔtn se naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «*Kɔɔpm dubar maam mꞋutu mꞋkaay se, naase an̰ki kɔŋ kaasn gɛn kaayin̰ la? Lɔ *batɛm maam mꞋutu mꞋtɛɗ se, naase an̰ki Ꞌkɔŋ kaasn gɛn tɛɗin̰ la?» \v 39 Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Yɛɛ, naaje jꞋan̰ kɔŋ kaasa.» Naɓo Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Ɗeere, naase utu aki kaay kɔɔpm kɛn maam mꞋutu mꞋkaay se ɔɔ utu aki tɛɗn batɛm aan gɔɔ kɛn maam mꞋutu mꞋtɛɗ se. \v 40 Naɓo gɛn gɔtn kiŋg jaay do ji daamum ki, ey lɛ do ji jeelum ki se, ɔlum maam eyo. Gɔtn se Raa ɗaapin̰ga ɗaap malin̰ge tu.» \p \v 41 Kɛn jee mɛtn Isa kɛn sik jaay ɓaa booy taar ese se, maakɗe tuju do Jak te Jan ki. \v 42 Isa daŋɗeno paac ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋJeelki, jeegen kꞋtɔlɗe gaarge do mɛtjil jeege tun ɓaa se paac se, naaɗe iŋg doɗe ki ɔɔ magalgen kꞋtɔndɗe se tɛɗ jeege te taa tɔɔgɔ. \v 43 Num daan naase ki se ɔn̰te Ꞌtɛɗn bini. Kɛn maakse ki jaay nam je tɛɗn magalse se, ɔn̰ ron̰ tɛɗn debm kaan̰ naabse. \v 44 Ɔɔ maakse ki se jaay nam je tɛɗn naanse se ɔn̰ ron̰ asen tɛɗn ɓulse paac. \v 45 Taa *Goon Deba ɓaaɗo se, taa jeege ɓo an̰ tɛɗn naab eyo; num naan̰ ɓaaɗo se taa naan̰ ɓo tɛɗn naaba jeege tu ɔɔ kɛɗn kon̰ gɛn dugŋ do jee dɛna.» \s1 Isa ɛɗ lapia debm kaam‑tɔɔk kɛn ron̰ Bartime \r (Mt 20.29‑34; Lk 18.35‑43) \p \v 46 Isa te jee mɛtin̰ ki aan maakŋ gɛgɛr kɛn kꞋdaŋin̰ Jeriko ki. Kɛn naaɗe deel deel jaay aan taar ki se, jeege dɛna ɔk mɛtɗe. Gɔtn se naaɗe ɔŋ debm kaam‑tɔɔkɔ jɛŋ ɗoob ki iŋg baay baaya ron̰ Bartime, goon Time. \v 47 Kɛn naan̰ booy jaay jꞋɔɔ Isan Nazarɛt ɓo deel deel se, naan̰ baag tɔɔy ɔɔ: «Isa, naai *Goon Daud\f + \fr 10:47 \ft Goon Daud se goonin̰ mal eyo, num taaɗ taa *al‑Masi kɛn aɗe teecn̰ maakŋ mɛtjilin̰ ki.\f*, ɛɛjum dom ki!» \v 48 Jeege dɛna uunin̰ kaamin̰a ɔɔ n̰Ꞌdoa, gaŋ naan̰ tɔɔɗ tɔɔy makɔn̰ɔ cir daala ɔɔ: «Goon Daud, ɛɛjum dom ki!» \v 49 Isa ɔk ɗaara ɔɔ ɗeek ɔɔ: «ꞋDaŋumsin̰kiro.» Naaɗe ɓaa ɔŋin̰a, ɗeekin̰ ɔɔ: «Isa daŋi. Ɔk Ꞌmaaki tɔɔgɔ, iin̰i.» \v 50 Gɔtn ese debm kaam‑tɔɔkɔ ɔɔɗ und te kal magalin̰a, naar iin̰ kirit ɔɔ ɓaa gɔtn Isa ki. \v 51 Isa tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «ꞋJe mꞋai tɛɗn ɗi?» Debm kaam‑tɔɔkɔ tɛrlin̰ ɔɔ: «Debm dooyje, ɔɔɗum kaamuma.» \v 52 Isa taaɗin̰ ɔɔ: «ꞋƁaa. Taa naai aalga maaki dom ki se, ɔŋga lapia.» Gɔtn se kaamin̰ naar ɔɔɗ aaka ɔɔ naan̰ ɔk ɗoobo ute Isa tɛlɛ. \c 11 \s1 Isa ɛnd Jeruzalɛm ki aan gɔɔ gaarge \r (Mt 21.1‑11,14‑17; Lk 19.20‑44; Jn 12.12‑19) \p \v 1 Kɛn Isa te jee mɛtin̰ ki jaay aan gɔɔr te Jeruzalɛm se, naaɗe aan do *kɔsn ɔlib ki kɛn cɛɛ naaŋge tun kꞋdaŋɗe Bɛtpajɛ te Betani. Gɔtn se maakŋ jeen̰ge tun mɛtin̰ ki se, Isa ɔl jeege di naaba. \v 2 Naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋƁaaki maakŋ naaŋ kɛn naanse ki se. Kɛn naase ɛndki kɛnd se, aki kɔŋ goon buuru kꞋdɔɔkin̰ga dɔɔkɔ ɔɔ nam ɓii kalaŋ ook te do ki eyo. ꞋTuut Ꞌɓaansin̰kiro. \v 3 Kɛn nam jaay ɗeeksenga ɔɔ: gɛn ɗi jaay naase Ꞌtɛɗki nakŋ se? ꞋTɛrlin̰ki ɔɔki: Mɛlje ɓo jen̰a ɔɔ tɛɗga sum ɓo, asesin̰o naar tɛrl gɔtin̰ ki.» \v 4 Kɛn naaɗe jaay ɓaa aan se, ɔŋ goon buuru ɗoob ki kꞋdɔɔkin̰ga dɔɔk taa ɓee ki ɔɔ naaɗe tuutin̰o. \v 5 Jee kɛn naaɗe ɔŋɗe gɔtn ese se, jee mɛtin̰ge aakɗe se ɗeekɗen ɔɔ: «Goon buuru se, Ꞌtuutin̰ki gɛn ɗi?» \v 6 Naaɗe tɛrlɗen aan gɔɔ kɛn Isa taaɗɗeno ɔɔ jee se ɔn̰ɗe naaɗe tuuto goon buuru se. \v 7 Naaɗe ɔk ɓaansin̰ Isa ki, tɔɔɗ taal kal magalɗege do buur ki se jaay Isa iŋg do ki. \v 8 Jeege dɛna tɔɔɗ taal kal magalɗege ɗoob ki. Ɔɔ jee mɛtin̰ge gaaŋo doomo maakŋ kaag ki, ɓaaɗo tɔmbin̰ ɗoob ki se kici. \v 9 Jee deel naanin̰ ki ɔɔ jee ɔk mɛtin̰a ɗɔɔb ɔɔy ɔɔ: \q1 \qt «Ozaana! Ozaana\qt*!»\f + \fr 11:9 \ft Ozaana se je ɗeekŋ ɔɔ: Raa aaja.\f* \q1 \qt «*Raa tɛɗn bɛɛn̰ do deb kɛn ɓaaɗo te ro Mɛljege Raa\qt*!» \q1 \v 10 \qt «Raa tɛɗn bɛɛn̰ do deb kɛn ɔs gaar gɛn bubjege *Daud\qt*!» \q1 \qt «Ozaana Raa kɛn raan maakŋ raa ki\qt*!» \m \v 11 Isa ɛnd maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki ɔɔ naan̰ ɓaa ɛnd maakŋ *Ɓee Raa ki. Kɛn naan̰ bɛɛr aak dɔɔɗ nakge paac aas se, kaaɗ kɛn se kaaɗa ɓaaga. Gɔtn se naan̰ teec ɓaa ute jee mɛtin̰ kɛn sik‑kaar‑di se Betani ki. \s1 Isa naam ko ba \r (Mt 21.12‑13,18‑19; Lk 19.45‑48; Jn 2.13‑17; Lk 13.6‑9) \p \v 12 Mɛtbeen̰ki, kɛn naaɗe iin̰o Betani ki se, Isa naam ɓo tɔɔlin̰a. \v 13 Kɛn naan̰ jaay uun kaamin̰ aak ko ba ɗaar ɗaar te kambin̰ dɔk naane se ɔɔ kaaɗn naane kɔŋ koojin̰ kɔsɔ. Naɓo kɛn naan̰ jaay ɓaa mɛtin̰ ki se naan̰ ɔŋ kamba sum taa kaaɗn koojn̰ ko ba se ute ɓɔrtɔ. \v 14 Gɔtn se Isa taaɗ ko ba ki se ɔɔ: «Naan ki se mɔɔtn nam kɔsn naam kooji ey sum.» Gaŋ taar naan̰ taaɗ se jee mɛtin̰ ki se booyga. \s1 Isa tuur jee tɛɗn zogen maakŋ *Ɓee Raa ki \p \v 15 Naaɗe aan Jeruzalɛm ki ɔɔ gɔtn se, Isa ɓaa ɛnd daan bɔɔr Ɓee Raa ki ɔɔ naan̰ baag tuur jeegen ɓaano te nakɗege gɛn zoa ɔɔ jeegen ɓaaɗo dugu gɔtn ese se. Naan̰ tɔt tɔl tuun te tabil jee pɛlɛkŋ gursge naatn ɔɔ tɔt tɔl te nakgen jee tɛɗn zo dɛɛrge lee tiŋg do ki se kici. \v 16 Naan̰ gaasɗe ɔɔ nam ɔn̰te deel ɓaano ute ne ɗim daan bɔɔr Ɓee Raa ki. \v 17 Gɔtn se naan̰ dooyɗe, taaɗɗen ɔɔ: «Raa taaɗ maakŋ Kitap ki ɔɔ: \q1 \qt Ɓee maam se tɛɗn ɓee kɛn mɛtjil jeegen ɓaa se paac ansum keeme\qt*.\f + \fr 11:17 \ft Aak Eza 56.7.\f* \m Num gaŋ naase Ꞌtɛɗin̰ki tɛɗga \qt gɔtn jee ɓoogge\qt*!\f + \fr 11:17 \ft Aak Jer 7.11.\f*» \p \v 18 *Magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ɔɔ ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage jaay booy nakŋ kɛn Isa tɛɗ se, naaɗe je ɗoobm an̰ tɔɔlɔ. Naɓo naaɗe ɓeerin̰ ɓeere, taa jee dɛngen tus se jaay booy taar Isa dooyɗen se, ɔkɗen taaɗ eyo. \v 19 Kɛn aan tɛgɛr gɔtɔ ɔk jin̰ se, Isa te jee mɛtin̰ ki teec naatn maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki se. \s1 Mɛtn taar ko ba kɛn tuutu \p \v 20 Mɛtbeen̰ki tanɔɔrin̰‑nɔɔrin̰a, kɛn naaɗe tɛrlo tɛrl Jeruzalɛm ki se, naaɗe aak ko ba kɛn Isa naamin̰ se, tuutga n̰ɛs. \v 21 Gɔtn se Piɛr saap do taar kɛn Isa taaɗo se, ɗeekin̰ ɔɔ: «Debm dooyje, aaka! Ko ba naai Ꞌnaamin̰ se, tuutga n̰ɛs.» \v 22 Isa tɛrl taaɗ jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ: «Naase se aalki maakse do Raa ki! \v 23 ꞋBooyki bɛɛ, mꞋasen taaɗa. Kɛn deba jaay ɗeek ko ki ɔɔ: ‹Iin̰i ooc maakŋ baar ki› ɔɔ debm se jaay ɔk naaja maakin̰ ki eyo ɔɔ aal maakin̰ do taar kɛn naan̰ taaɗ se, nakŋ se Raa ansin̰ kɔŋ tɛɗa. \v 24 Taa naan̰ se ɓo, maam ɗeeksen mꞋɔɔ: nakŋ paacn̰ naase Ꞌje aki tɔnd mɛta gɔtn Raa ki se, aalki maakse aan gɔɔ ɔŋin̰kiga ɔɔ Raa asesin̰ kɛɗa. \v 25 Kɛn naase iin̰ ɗaarkiga raan Ꞌɓaaki Ꞌɓaa tɔnd mɛtn Raa jaay, ɔkki taar te nam num, Ꞌɓaa ɔkin̰ki naagin̰ jaayo. Bin jaay Bubsen maakŋ raa kic ɓo asen tɔɔl *kusin̰sege.» \v 26 [\f + \fr 11:26 \ft Bersen ese se maakŋ kitapgen mɛtin̰ge se naan̰ gɔtɔ. «Kɛn naase jaay Ꞌbaateki kɔkŋ naagŋ naapge lɛ, Bubsen maakŋ raa ki kic ɓo asen kɔŋ tɔɔl kusin̰sege eyo.»\f*] \s1 Magal Yaudge ɗɛm tɔɔgŋ Isa \r (Mt 21.23‑27; Lk 20.1‑8) \p \v 27 Isa ute jee mɛtin̰ ki tɛrl ɓaaɗo Jeruzalɛm ki daala. Kaaɗ kɛn naan̰ lee ɓaa kaam ara kaam ara daan bɔɔr *Ɓee Raa ki se ɓo, *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raa ki, jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage ute magal taa ɓee Yaudge se ɓaaɗo ɔŋin̰a. \v 28 Naaɗe tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Naai tap ɓo kɛn undi kulu gɛn tɛɗn nakgen se tap ɓo naŋa? Ey lɛ kɛn ɛɗi tɔɔgɔ gɛn tɛɗn nakgen se, tap ɓo naŋa?» \v 29 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Maam mꞋje tɔnd mɛtse naka kalaŋ sum. Kɛn naase jaay Ꞌtɛrlumkiga num, maam kic mꞋasen taaɗn debm kɛn undum kulu gɛn tɛɗn nakgen se. \v 30 ꞋTaaɗumki tu, naŋa jaay ɔlo Jan‑Batist *batiz jeege se: Raa lɔɓu jikilimge lɛ?» \v 31 Ɔɔ gɔtn se naaɗe baag saapa ɔɔ taaɗ te naapa ɔɔ: «Naan̰ se jꞋan̰ki tɛrl ɔɔ ɗio? Kɛn kꞋtaaɗkiga jꞋɔɔki: ‹Raa ɓo ɔlin̰o› lɛ, naan̰ ajeki ɗeekŋ ɔɔ: ‹Gɛn ɗi jaay baate tookŋ kuunki taar Jan se?› \v 32 Anum kɛn kꞋtaaɗkiga jꞋɔɔki: ‹Jikilimge ɓo ɔlin̰o› lɛ? A‑a.» Taa naaɗe se ɓeer ɓeer jeege tu, taa jeege paac se jeel maakɗe ki Jan se debm taaɗ taar teeco taar Raa kɛn mala mala. \v 33 Gɔtn se naaɗe tɛrl Isa ki ɔɔ: «Naaje se kꞋjeel eyo.» Tɛr Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Maam kic num, mꞋasen kɔŋ taaɗn debm kɛn undum kulu gɛn tɛɗn nakgen se eyo.» \c 12 \s1 Isa aan̰ kaa taara ro magal Yaudge tu \r (Mt 21.33‑46; Lk 20.9‑19; Eza 5.1‑7) \p \v 1 Gɔtn se Isa baag taaɗn jeege tu ute kaal naagŋ taara ɔɔ: «Gaaba kalaŋ tɛɗ jinɛn bin̰, iin̰ gurugin̰ te durdur, uɗ gɔɔ do ko ki gɛn rii koojn̰ bin̰in̰a ɔɔ iin̰ gɔtɔ jɛrlɛ gɛn kiŋg bɔɔbm jinɛnin̰a. Gɔtn se maakŋ jinɛnin̰ se naan̰ ɔn̰in̰ kaam ji jee tɛɗn naabge tu ɔɔ jee tɛɗn naabge se tɛɗga num utu kɔŋ bɛɗɗe ɔɔ gɔtn se naan̰ iin̰ ɓaa mɛrtɛ. \v 2 Kɛn kaaɗn kugŋ koojn̰ bin̰ jaay aan se, naan̰ ɔl debm tɛɗn naabin̰ se gɔtn jeege tun naan̰ ɔn̰ɗe jinɛnin̰ kaam jiɗe se, taa an̰o kɔkŋ bɛɗin̰a. \v 3 Num kɛn debm tɛɗn naabin̰ jaay aan jinɛnɛ ki se, jee se ɔk tɔnd dɛrɛŋin̰a ɔɔ tuurin̰ ɔn̰in̰ ɓaa jin̰ sik. \v 4 Kɛn mɛl jinɛnɛ jaay aakin̰ naan̰ ɓaaɗo jin̰ sik se, naan̰ ɔl debm tɛɗn naabm kuuy daala. Naan̰ kic kɛn ɓaa aan se, naaɗe ɔk tɔndin̰ don̰ ki ɔɔ naajin̰a. \v 5 Naan̰ kɛn se, tɛr debm jinɛnɛ ɔl debm tɛɗn naabm kuuy daala. Naan̰ se naaɗe ɔk tɔɔlin̰a. Tɛr debm jinɛnɛ se ɔlo jee tɛɗn naabgen kuuy dɛn daala. Naaɗe se kic ɓo jee mɛtin̰ge naaɗe tɔnd dɛrɛŋɗe ɔɔ kɛngen mɛtin̰ge naaɗe tɔɔlɗe. \v 6 Debm kɛn ɔɔpin̰ se, kɛse goon maak‑jen̰a. Naan̰ saap ɔɔ: ‹Goonum mala se naaɗe utu tookŋ kuun taarin̰a.› Taa naan̰ se ɓo, naan̰ ɔlin̰o kaam mɔɔtn. \v 7 Gaŋ jee tɛɗn naabgen ese jaay aakin̰ se, baag taaɗn te naapa ɔɔ: ‹Naan̰ se ɓo kɛn bubin̰ ooyga num utu Ꞌtɛɗn mɛl jinɛnɛ se; kɛn bin num Ꞌɓaakiro, kꞋtɔɔlin̰ki ɔɔ jinɛnɛ se ajeki kɔɔpm naajege tu.› \v 8 Gɔtn se naaɗe ɔkin̰a, tɔɔlin̰a ɔɔ maakŋ jinɛn ki se, naaɗe uun undin̰ naatn.» \p \v 9 Num Isa tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «Kɛn mɛl jinɛnɛ jaay ɓaaɗoga num, jee se naan̰ aɗen tɛɗn ɔɔ ɗi? Kɛn naan̰ ɓaaɗoga num, jee se naan̰ aɗen tɔɔl naatn ɔɔ jinɛnin̰ se lɛ, naan̰ an̰ kɛɗn kaam ji jeege tun kuuy. \v 10 Naase Ꞌdooyin̰kiga te ey la taar kɛn *Raa taaɗn maakŋ Kitap ki se ɔɔ: \q1 \qt Ko kɛn jee kiin̰ ɓeege baatin̰ se\qt*, \q1 \qt naan̰ se ɓo tɛɗga ko kɛn Ꞌgakŋ ɓea\qt*; \q1 \v 11 \qt kɛse ɓo naabm Mɛljege Raa\qt* \q1 \qt ɔɔ naajege tu se jꞋaakin̰ki se ɔkjeki taaɗ eyo\qt*!\f + \fr 12:11 \ft Aak KKR 118.22‑23.\f*» \p \v 12 Num magal Yaudge se jeelga kaal naagŋ taar kɛn Isa taaɗ se, taaɗ te naaɗe. Gɔtn se naaɗe je ɗoobm kɛn an̰ kɔkɔ, naɓo naaɗe ɓeer jee dɛnge tu. Gɔtn se naaɗe iin̰ ɔn̰in̰a. \s1 Mɛtn taar kɔgŋ miiri gɛn Gaar magal ron̰ Sezar \r (Mt 22.15‑22; Lk 20.20‑26) \p \v 13 Magal Yaudge ɔl *Parizigen mɛtin̰ge te jee *Ɛrɔdgen mɛtin̰ge, taa ɓaa goom kɔkŋ Isa do taarin̰ ki. \v 14 Naaɗe ɓaaɗo taaɗin̰ ɔɔ: «Debm dooy jeege, naaje kꞋjeele naai se Ꞌtaaɗ taar mɛt ki ɔɔ taar jeegen kuuy se naai Ꞌtɛɗn naaba ro ki eyo ɔɔ jeegen jeege jeelɗe jee magalge se, taar naaɗege se naai ɔli ɗim maak ki eyo. Num naai dooy jeege te ɗoobm taar Raa mɛt ki. Ɓɔrse Ꞌtaaɗjen tu: jꞋɔk ɗoobo gɛn kɔgŋ miir Sezar ki lɔɓu gɔtɔ? JꞋan̰ kɔg lɔɓu jꞋan̰ kɔg ey lɛ?» \v 15 Num gaŋ Isa jeele taar naaɗe taaɗ se, taar maakɗe eyo. Naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay naase oomumki bin se? Uun Ꞌɓaankiro te tamma kalaŋ, mꞋan̰ kaak tu.» \v 16 Naaɗe uun ɓaano te tamma kalaŋ ɔɔ Isa tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «Kaam‑nirl doa te ro kɛn kꞋraaŋin̰ ro ki se tap ɓo gɛn naŋa?» Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Gɛn Gaar Sezar.» \v 17 Gɔtn se Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Kɛn bin num, nakŋ gɛn Gaar Sezar se ɛɗin̰ki nakin̰a ɔɔ nakŋ gɛn Raa lɛ, ɛɗin̰ki nakin̰ kici.» Num kɛn naaɗe jaay booy taar Isa taaɗ se, ɔkɗen taaɗ eyo. \s1 Jeege naaj mɛtn taar jeegen utu kooy duru \r (Mt 22.23‑33; Lk 20.27‑40) \p \v 18 Jeegen kꞋdaŋɗe *Sadusege kɛn taaɗ ɔɔ jeege ooyga num dur ey sum se, ɓaaɗo gɔtn Isa ki ɔɔ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: \v 19 «Debm dooy jeege, *Musa raaŋjeno maakŋ Kitap ki ɔɔ: kɛn deba ɔk mɛnda jaay ooy ɔn̰ te goon ey se, bɛɛki num, gɛnaan̰ se Ꞌkɔkŋ mɛndin̰a taa koojn̰ mɛtjili gɛnaan̰ kɛn ooy se. \v 20 Num Ꞌbooyo, gɛnaage cili, kon̰ɗe kalaŋ. Debm deet deet se ɔk mɛnda naɓo ooy ooj te goon eyo. \v 21 Debm mɛtin̰ ki ɓaaɗo ɔk mɛndin̰a ɔɔ naan̰ kic ooy ooj te goon eyo. Debm k‑mɔtɔge tu se kic ɓo ɓaaɗo ɔk mɛnd se, naan̰ kic ɓo ooy ooj te goon eyo kici. \v 22 Ɔɔ naaɗen cili se paac tɔkŋ naamga mɛnd se, naɓo naaɗe paac ooyo ɔɔ goono kalaŋ kic ɓo nam ooj te eyo. Ɔɔ kaam mɔɔtn se, mɛnda se kic ɓaaɗo ooyo. \v 23 Bin num, ɓii kɛn jaay jeegen ooyga kooy aɗe dur daan yoge tu se, mɛnd se tap ɓo Ꞌtɛɗn mɛnd naŋa? Taa naaɗen cili se lɛ, tɔk naamin̰ga paac.» \v 24 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Naase se, ɓɛrɛ, iigkiga, taa taar Raa se lɛ Ꞌjeelki eyo ɔɔ tɔɔgŋ Raa kic lɛ, naase ɔndki te mɛtin̰ eyo. \v 25 ꞋBooyki, ɓii kɛn jaay jeegen ooyga kooy aɗe dur daan yoge tu se, gaabge te mɛndge se tɔkŋ naap ey sum. Num naaɗe se tecn̰ aan gɔɔ *kɔɗn Raagen maakŋ raa ki. \v 26 Gɛn mɛtn taar jeegen ooyga kooy jaay utu dur daan yoge tu se, taar maakŋ Kitapm Musa ki se, naase Ꞌdooyin̰ki te ey la kɛn ɔɔ: Musa aako pooɗo ɔk kɔk maakŋ ji kaag ki ɔɔ maakŋ pooɗ kɛn se Raa taaɗin̰ ɔɔ: \qt Maam se mꞋRaa gɛn *Abraam mꞋgɛn Isaka ɔɔ mꞋgɛn *Yakub\qt*?\f + \fr 12:26 \ft Kɛn Raa jaay ɗeek bin se, je taaɗn ɔɔ naan naan̰ ki se, jeegen do dɔkin̰ se utu zɛɛrɛ.\f* \v 27 Raa se, naan̰ Raa jeegen ooyga kooy eyo, num naan̰ se, Raa jee zɛɛrɛ. Naase se, ɓɛrɛ, ɗeer ɗeer iigkiga.» \s1 Maakŋ *Ko Taar Raa ki se kɛse ɓo taar gɛn tɛɗa kɛn magal cir paac \r (Mt 22.34‑46; Lk 10.25‑37; Rm 13.8‑10) \p \v 28 Kaaɗ kɛn Isa naaj naaj ute *Sadusege se, debm jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raa kalaŋ bini utu te naaɗe. Kɛn naan̰ jaay booy Isa taaɗ tɔɔk mɛtn taara nijim bin se, naan̰ iiko cɛɛn̰ ki ɔɔ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Maakŋ taarge tun kɛn Raa taaɗ ɔɔ kꞋtɛɗ paac se, kɛn gay ɓo cirɗe?» \v 29 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Taar cirɗe paac se kɛn ɔɔ: \qt ꞋBooyki gaan *Israɛlge, Mɛljege Raa se, naan̰ kalin̰ ki sum ɓo Raa\qt*. \v 30 \qt Naai Ꞌje Mɛli Raa se ute maaki paac, ute roi paac, ute saapi paac ɔɔ ute tɔɔgi paac\qt*.\f + \fr 12:30 \ft Aak Dt 6.4‑5.\f*» \p \v 31 Tɛr kɛn mɛtin̰ ki ɔɔ: «\qt ꞋJe naapi aan gɔɔ Ꞌje ro naai mala\qt*.\f + \fr 12:31 \ft Aak Lb 19.18.\f* Maakŋ taarge tun kɛn Raa taaɗ ɔɔ gɛn tɛɗa se, kɛn cir taargen ese se gɔtɔ.» \v 32 Debm jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raa ɗeek Isa ki ɔɔ: «Debm dooy jeege, kɛse jiga. Taar naai Ꞌtaaɗ se taar mɛt ki. Raa se naan̰ kalin̰ ki sum ɔɔ Raa kuuy se, gɔtɔ. \v 33 Debkilimi je Raa se, an̰ je te maakin̰ paac, ute saapin̰ paac, ute tɔɔgin̰ paac ɔɔ je naapin̰ aan gɔɔ ro naan̰ mala. Taargen se cir *sɛrkŋ kɛn naan̰ ɛɗ Raa ki ɔɔ cir sɛrkŋ kɛn naan̰ tɔjɔ ɔɔ tɔɔcin̰ se.» \v 34 Isa jaay booy taar gaabm tɛrlin̰ nijim bin se, naan̰ ɗeekin̰ ɔɔ: «Naai se Ꞌdɔk te *maakŋ Gaar Raa eyo.» Gɔtn se naaɗe mɔɔtn nam tɔnd te mɛtin̰ gɛn taar ɗim kuuy ey sum. \s1 *Daud daŋ *al‑Masi ɔɔ: Mɛluma \r (Mt 22.41‑45; Lk 20.41‑44) \p \v 35 Gaŋ kɛn Isa dooy dooy jeege daan bɔɔr *Ɓee Raa ki se, naan̰ tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage taaɗ ɔɔ al‑Masi naan̰ goon Daud se? \v 36 Daud mala kic ɓo *Nirl Salal ɔlin̰ ɗeek ɔɔ: \q1 \qt Mɛljege Raa taaɗo Mɛlum ki ɔɔ\qt*: \q1 \qt ꞋƁaaɗo iŋg do ji daamum ki\qt*, \q1 \qt bini jee taamooyige se mꞋaɗen tɛɗn naai utu Ꞌkiŋg doɗe ki\qt*.\f + \fr 12:36 \ft Aak KKR 110.1.\f* \m \v 37 Daud mala kic ɓo daŋin̰ ɔɔ: Mɛluma, anum Ꞌtɛɗn goonin̰ se, Ꞌtɛɗn ɔɔ ɗi daala?» \p Kɛn jee dɛn jaay booy taar se ɛɗɗen maak‑raapo. \s1 Isa ɗeek jeege tu ɔɔ jꞋɔnd kɔnd te jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage se \r (Mt 23.1‑14; Lk 20.45‑47) \p \v 38 Tɛr Isa ɗeek jeege tun naan̰ dooyɗe dooy se ɔɔ: «Ɔndki kɔndɔ te jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage se, taa naaɗe se je lee te kal magalɗege gɛn magal roɗe ɔɔ kɛn ɓaaga bɔɔr ki se, naaɗe je jeege aɗen tɛɗn tɔɔsɛ naaɗe ki. \v 39 Ɔɔ kɛn naaɗe jaay aanga maakŋ *ɓee Yaudge lee tusn maak ki se, naaɗe je kiŋg gɔtn naan ki. Ɔɔ kɛn aanga gɔtn kɔs ki kic lɛ, naaɗe je gɔtn naan ki. \v 40 Naaɗe se ɓo kɛn baagga keem Raa num, eem lɛk tɛc tɛɗ aan gɔɔ naaɗe ɓo jee bɛɛ taa jeege aɗen kaaka ɔɔ naaɗe ɓo jee kɛn ɔs naŋ ji mɛnd‑daayge. Num gaŋ naaɗe se, bɔɔr utu koocn̰ doɗe ki se ɔɔn̰ aak eyo.» \s1 Mɛnd‑daaye ɛɗ *sɛrkɛ Raa ki \r (Lk 21.1‑4) \p \v 41 Gɔtn se, daan bɔɔr *Ɓee Raa ki, Isa utu iŋg cɛɛ tukul kaag kɛn jeege lee tɔmb sɛrkɛ maak ki ɔɔ naan̰ aak jee dɛngen ɓaaɗo ɔmb sɛrkɛ Raa ki maakŋ tukul kaag ki se. Gɔtn se jee maalge ro naap ki ɓaaɗo ɔmb gurs dɛna. \v 42 Gɔtn se, mɛnd‑daay kalaŋ ɓaaɗo ɔmb tammage sɛɛm sɛɛm dio ɔɔ tammagen se kɔbɔrɔ kic ɓo aas eyo. \v 43 Gɔtn se Isa daŋ jee mɛtin̰ ki ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋBooyki bɛɛ, mꞋasen taaɗa. Mɛnd‑daay kɛn daay naŋ takŋ ese se, nakŋ naan̰ ɔmb maakŋ tukul kaag ki se dɛn cir gɛn jee ɓaa se paac. \v 44 Taa jeegen se ɛɗ do nak dɛnɗege tu, gaŋ mɛnd‑daay se ute daayin̰ se kic ɓo, nakŋ naan̰ ɔkŋ kɛn an tiŋg se ɓo, naan̰ ɓaaɗo ɔmbin̰ paac.» \c 13 \s1 Isa taaɗ ɔɔ *Ɓee Raa se jeege utu an̰ tɔɔkɔ \r (Mt 24.1‑51; Lk 21.5‑36; Mt 10.16‑23; Lk 17.22‑37) \p \v 1 Kaaɗ kɛn Isa teeco teec maakŋ Ɓee Raa ki se, maakŋ jeen̰ge tun mɛtin̰ ki se, deb kalaŋ ɗeekin̰ ɔɔ: «Debm dooyje, aak tu kogen aak bɛɛ kɛn jꞋiin̰ ɓee se! Aak tu ɓee se jꞋiin̰in̰ga aak bɛɛ aak eyo!» \v 2 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Aaka, ɓee magal ɗaar aak bɛɛ bɛɛ ese se, jeege utu an̰ ru naŋ tak. Kon̰gen rɛɛs aak bɛɛ bɛɛ se, utu wɔɔkŋ kalaŋ kalaŋ ɔɔ ko tap ɓo Ꞌkɔŋ tooɗn do naapin̰ ko ki eyo.» \s1 Jee Raage jꞋutu jꞋaɗen dabara \p \v 3 Naan̰ kɛn se, Isa ook iŋg do *kɔsn ɔlib ki ɔɔ ɔl kaamin̰ aak kaam sak *Ɓee Raa. Gɔtn se jee mɛtin̰ ki se, Piɛr, Jak, Jan ɔɔ Andre naaɗe se sum ɓo ute te naan̰a ɔɔ naaɗe tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: \v 4 «ꞋTaaɗjen tu, nakgen se Ꞌkaan nuŋ ki? Ɔɔ naan̰ se Ꞌtɛɗn ɔɔ ɗi jaay ɓo naaje jꞋan kaakŋ jeel ro ki kɛn nakgen se jaay kaaɗin̰ Ꞌkaan se?» \p \v 5 Gɔtn se Isa baagɗen taaɗa ɔɔ: «Ɔndki kɔndɔ, ɔn̰te Ꞌkɔn̰ki nam ɔn̰ten Ꞌdɛrlse. \v 6 Jeege dɛna utu aɗe ɓaa ute roma ɔɔ asen taaɗn ɔɔ: ‹Maam ɓo *al‑Masi!› Ɔɔ kɛn naaɗe Ꞌtɛɗ bin se utu Ꞌdɛrl jeege dɛna. \v 7 Kɛn Ꞌbooykiga jeege jaay baaga kɔɔsn maan bɔɔrge, kɛn gɔɔr utu naase lɔɓu Ꞌdɔkɔ, anum ɓɛrɛ, ɔn̰ten Ꞌɓeerki. Taa nakgen se utu Ꞌkaana, naɓo duni se Ꞌkɔŋ naŋ ey ɓɔrtɔ. \v 8 Jee taa naaŋ kaam kalaŋ utu kiin̰ bɔɔrɔ ute jee taa naaŋ kuuy. Taa naaŋ gaar kaam kalaŋ utu kiin̰ bɔɔrɔ te taa naaŋ gaar kɛn kuuy. Maakŋ naaŋge tun mɛtin̰ naaŋa utu Ꞌtea ɔɔ gɔtn mɛtin̰ ɓo utu tɔɔl jeege. Aan gɔɔ mɛnd kɛn maakin̰ tuunin̰ gɛn koojo se, nakgen se kic ɓo baaga kaana num, kɛse je taaɗn ɔɔ dunia ɔɔpga gɔɔrɔ. \v 9 Num naase jee mɛtum ki se iŋgki do mɛtɛk se ki. Taa jeege se utu asen kɔnd bɔɔrɔ ɔɔ asen ɓaa tɔnd dɛrɛŋ maakŋ *ɓeege tun Yaudge lee tusn maak ki. Taa maam se naaɗe asen tɔkŋ ɓaa naan magalge tu ɔɔ naan gaarin̰ge tu. Taa bin se, naase aki tɛɗn saaɗumge naan naaɗe ki. \v 10 Anum bɛɛki se Labar Jigan gɛn Isa al‑Masi se, jꞋutu jꞋan̰ taaɗn mɛtjil jeege tun do naaŋ ki se paac jaayo. \v 11 Kɛn jꞋɔk kꞋɓaanse ɓaa gɔtn kɔjn̰ bɔɔr ki se, nirlse ɔn̰te kaay se do taar kɛn naase aki ɓaa taaɗa, taa taar kɛn naase aki ɓaa taaɗ kaaɗ kɛn se naase mala eyo, num *Nirl Salal ɓo asen kɔl naase aki Ꞌtaaɗa. \v 12 Naan̰ kɛn se gɛnaa utu kɔl gɛnaan̰ jꞋan̰ ɓaa tɔɔlɔ ɔɔ bubu kici utu kɔl goonin̰a jꞋan̰ ɓaa tɔɔlɔ. Gaange utu tɛrl naaga bubɗege tu ɔɔ je yoɗe. \v 13 Taa maam se jeege paac utu asen kɔɔɗn kundu; naɓo debm jaay aayga kaamin̰ bini aanga do taar tɔɔlin̰ ki num, naan̰ se utu Ꞌkɔŋ kaaja.» \s1 Dubar ɔɔn̰ kusin̰a utu ɓaaɗo \r (Mt 24.15‑51; Lk 21.20‑36; Lk 17.22‑37) \p \v 14 «Kaaɗin̰ utu kaan se naase utu aki kaakŋ Debm tuj deelga te gɔtin̰ se utu Ꞌkɛnd kiŋg maakŋ *Ɓee Raa ki, gɔt kɛn *salal se, kɛn bɛɛki num, naan̰ kɛnd eyo. Bin num debm jaay dooy taar ese se booy n̰Ꞌɔkin̰ jiga jaayo! Kɛn jaay aakkiga nakgen se num, ɔn̰ jee kɛn iŋg taa naaŋ Jude ki se, kꞋjꞋaan̰ jꞋook maakŋ koge tu. \v 15 Debm iŋg kiŋg do ɓeen̰ ki raan se, kɛn naan̰ bɔɔy jaay aan̰ kaan̰ se, n̰Ꞌɔn̰te bɔɔyo gɛn tɔsn nakin̰gen maakŋ ɓeen̰ ki. \v 16 Debm jaay maakŋ gɔtin̰ ki kic lɛ n̰Ꞌɔn̰te tɛrlo ɓeene gɛn kuun kal magalin̰a. \v 17 Ɓii kɛn se, mɛndgen mɛndkaamge ute ko gaangen gɛnɗege aay kaay si se, aɗen tɛɗn ɔɔn̰ aak eyo. \v 18 Eemki *Raa taa nakgen se Ꞌkaan kaaɗn kuul ki eyo. \v 19 Kaaɗ kɛn se jeege utu dabar dɛna ɔɔ dubar se gɔtn Raa aal dunia tap ɓo nam naam te eyo ɔɔ mɔɔtn dubar naan ki jaay Ꞌkɔɔn̰ cir naan̰ ese se gɔtɔ. \v 20 Num Mɛljege Raa, ɓii dubar se, naan̰ gaaŋin̰ga duuku taa jeegen naan̰ bɛɛr tɔɔɗɗe se, kɛn ɓiigen se jaay naan̰ gaaŋɗen te duuk ey num, nam kɔŋ kaaja tap ɓo gɔtɔ. \v 21 Kaaɗ kɛn se jaay nam taaɗsenga ɔɔ: ‹ꞋƁaaɗo aakki, *al‑Masi utu ara!› Ey lɛ taaɗsen ɔɔ: ‹Aakki! Naan̰ utu naane!› Naase, ɔn̰ten Ꞌtookki taarin̰a. \v 22 ꞋBooyki! Jeegen kɛn tɛɗ roɗe ɔɔ naaɗe ɓo al‑Masige ute jeegen tɛɗ roɗe ɔɔ naaɗe jee taaɗ taar teeco taar Raa ki se utu aɗe ɓaao. Naaɗe utu Ꞌtɛɗn nakŋ‑kɔɔɓge ute nakgen deel doa, taa Ꞌkaan̰ jeege dala. Ɔɔ jee kɛn Raa bɛɛr tɔɔɗɗenga tɔɔɗ se kɛn naaɗe ɔŋga ɗoobo num, aɗen kaan̰ dal kici. \v 23 Num, naase se ɔndki kɔndɔ! Ɓɛrɛ, taar se lɛ, maam mꞋaalsenga kaal paac bise ki.» \s1 *Goon Deba utu aɗe tɛrlɛ \p \v 24 Tɛr Isa taaɗɗen daala ɔɔ: \q1 \qt «Kɛn ɓiigen gɛn dubarge se jaay deelga num\qt*, \q1 \qt kaaɗa se utu Ꞌtɛɗn ilim dib\qt* \q1 \qt ɔɔ laapa se lɛ wɔɔr eyo\qt*. \q1 \v 25 \qt K‑dijgen maakŋ raa ki aɗe si naaŋ ki\qt* \q1 \qt ɔɔ nakgen ɔk tɔɔgɔ maakŋ raa ki paac se, utu Ꞌtea\qt*.\f + \fr 13:25 \ft Eza 13.10 ɔɔ 34.4.\f* \p \v 26 «Gɔtn se jꞋkaakŋ *Goon Deba aɗe bɔɔy maakŋ gapara ki ute tɔɔgŋ Raa kɛn wɔɔr gɔtɔ kɛlɛŋ. \v 27 Ɔɔ Goon Deba se aɗe kɔl *kɔɗn Raage ɔɔ naaɗe utu Ꞌtusn jee kɛn naan̰ bɛɛr tɔɔɗɗe, mɛtn naaŋ kɛn kaam sɔɔ, gɔtn do naaŋa iin̰ ro ki bini ɗaar ro ki ɔɔ bini gɔtn mɛtn raa ɗaar ro ki.» \s1 Isa aal naagŋ taara ute ko ba \p \v 28 «Naase ɔndki doa te ko ba: kɛn naan̰ jaay baaga kɔɔɗn taa‑oomo ɔɔ dɔɔb kamba se, naase Ꞌjeelki ɔkki mɛt‑kijiri aanga ɔɔ ɓara ɔɔpga gɔɔrɔ. \v 29 Bin num naase kic ɓo, kɛn aakkiga nakgen se jaay aanga num, Ꞌjeelki *Goon Deba se, naan̰ aan ɔŋsega gɔɔr kaam‑taarse ki. \v 30 ꞋBooyki bɛɛ, mꞋasen taaɗa: jee duni ki ɓɔrse se Ꞌkooy naŋ ey sum ɓo, nakgen se utu Ꞌkaana. \v 31 Maakŋ raa ute do naaŋa se utu Ꞌdeele, num taar maam se Ꞌkɔŋ deel eyo.» \s1 Raa kalin̰ ki sum ɓo jeel ɓii kaan *Goon Deba \p \v 32 «Num gaŋ kɛn gɛn kaaɗin̰ ute ɓiin̰ Goon Deba ano ɓaa se, nam tap ɓo jeel eyo. Kɔɗgen maakŋ raa ki kic lɛ jeel eyo, ɔɔ Goono kic ɓo, jeel eyo. Nam jeel ɓiin̰ se, gɔtɔ. Kɛn jeel se, Bubu kalin̰ ki sum. \v 33 Ɔndki kɔndɔ, ɔn̰te Ꞌtooɗki bia, taa kaaɗn Goon Deba aɗe ɓaa se, naase Ꞌjeelki eyo. \v 34 Kɛse tec aan gɔɔ debm ɓaa ɓaa mɛrtɛ. Naan̰ ɔn̰ ɓeen̰ kaam ji jee tɛɗn naabin̰ge. Naŋa kic naan̰ taaɗin̰ naabin̰ naabin̰a ɔɔ debm bɔɔbm taa ɗoobo se naan̰ taaɗin̰ ɔɔ n̰Ꞌɔn̰te tooɗn bia. \v 35 Iŋgki zɛɛrɛ daayum, taa naase kic ɓo Ꞌjeelki eyo kaaɗn kɛn mɛl ɓee aɗe ɓaa se, kɛn naan̰ ɓo Ꞌkaan tɛgɛr, daan ɓea, do‑mɛtbɛɛki, lɔ tanɔɔrin̰a. \v 36 Ɔndki kɔnd ey num sɔm naan̰ asen kaan kɔŋ pirsil kaaɗ kɛn naase utu tooɗki tooɗ bia. \v 37 Taar kɛn maam mꞋtaaɗsen se, mꞋtaaɗin̰ jeege tu paac: daayum iŋgki zɛɛrɛ.» \c 14 \s1 Jee magalge ɛnd tɛl kutn Isa \p \v 1 Ɔɔpga ɓii di sum ɓo, Yaudge Ꞌtɛɗn *laa Paak ute laa mappan ɔk ɔrɔm eyo. Gɔtn se *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage je ɗoobm an goon̰ kɔkŋ Isa taa an̰ ɓaa tɔɔlɔ. \v 2 Naaɗe taaɗ ɔɔ: «JꞋɔn̰te Ꞌkɔkin̰ki ɓii laa ki, ey num jeege kiin̰ gɛn tɛɗn taara ɔɔ gɔtɔ tuju.» \s1 Mɛnda ɓaaɗo ɔt itir ro Isa ki \r (Mt 26.6‑13; Jn 12.1‑8; Lk 7.36‑50) \p \v 3 Isa ɓaa maakŋ naaŋ kɛn Betani ki ɔɔ kaaɗ kɛn naan̰ iŋg ɔs kɔsɔ maakŋ ɓee Simon kɛn kꞋdaŋin̰ debm bikiɗi se, mɛnda kalaŋ ɓaaɗo uuno naka aan gɔɔ k‑ɓɔkɔlɔ kalaŋ ɔɔ nakŋ se ko ɓo kꞋcɔɔc kꞋɗaapin̰a. K‑ɓɔkɔl se kꞋdaŋin̰ \it albatir\it*. Ɔɔ itir maak ki se itir salal ɔɔ ɔɔn̰ɔ ɔɔ kꞋdaŋin̰ \it nard\it*. Mɛnd se ɓaaɗo tɔɔk k‑ɓɔkɔlɔ se ɔɔ ɔɔy itir maak ki se do Isa ki. \v 4 Jee mɛtin̰gen iŋg gɔtn se aak se, maakɗe tuju ɔɔ baag taaɗn te naapa ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay itir se naan̰ tujin̰ bin se? \v 5 Itir se jaay kꞋɓaa kꞋdugin̰ga num, ano ɓaa te tamma cir kaar‑mɔtɔ ɔɔ gursn se jꞋan̰ nigin̰ jee daayge tu\f + \fr 14:5 \ft Tamman kaar‑mɔtɔ se aas te gursn debm kɛn tɛɗ naaba ɔŋ maakŋ ɓaar ki.\f*!» Taa naan̰ se ɓo naaɗe taaɗ taargen iŋg kusu ro mɛnd kɛn se. \p \v 6 Gaŋ Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Mɛnda se ɔn̰in̰ki jɛlɛk, ɔn̰te Ꞌtɛrɛcin̰ki mindin̰a. Nakŋ naan̰ tɛɗum maam ki se, nakŋ jig aak eyo. \v 7 Jee daayge se daayum utu te naase ɔɔ kɛn naase Ꞌjeki num aɗeki kɔŋ tɛɗn bɛɛ. Num gaŋ maam se mꞋkɔŋ kiŋg te naase daayum eyo. \v 8 Ey num, mɛnd se naan̰ tɛɗga bɛɛ kɛn naan̰ kɔŋ tɛɗa. Ɔɔ itir naan̰ ɔtum se ɗaapumga roma kɛn tɛɗga num jꞋutu jꞋam kɔl maakŋ ɓaaɗ ki se. \v 9 ꞋBooyki bɛɛ, mꞋasen taaɗa: do naaŋa ute magalin̰ se gɔtn gay gay kic ɓo, kɛn jeege utu Ꞌtaaɗn Labar Jiga se, nakŋ kɛn mɛnd se jaay tɛɗum se, jeege paac utu kɔɔsn maanin̰a ɔɔ saapm do nakŋ kɛn naan̰ tɛɗn ese se.» \s1 Judas ut Isa \r (Mt 26.14‑16; Lk 22.3‑6) \p \v 10 Judas Iskariɔt se, naan̰ maakŋ jee mɛtn Isa kɛn sik‑kaar‑dio. Naan̰ iin̰ ɓaa taaɗ *magal debm tɛɗn sɛrkɛ Raage tu taa naan̰ je aɗen taaɗn ɗoobm kɛn naaɗe an kɔkŋ Isa. \v 11 Kɛn naaɗe booy taar Judas se, maakɗe raapo ɔɔ naaɗe taaɗin̰ga taaɗ ɔɔ utu an̰ kɛɗn gurs. Naan̰ kɛn se, Judas baag je ɓo ɗoobm an kutn Isa sum. \s1 Isa ɔl jee mɛtin̰ ki tɛɗɗen kɔsn gɛn *laa Paak \r (Mt 26.17‑36; Lk 22.7‑18,21‑39; Jn 13.1‑38; 1Kɔr 11.23‑25) \p \v 12 Ɓii deet deetn gɛn laa mappan ɔk ɔrɔm eyo jaay aan se, ɓii kɛn se ɓo kꞋtɔjn̰ gaan baatge gɛn laa Paak gɛn Yaudge. Jee mɛtn Isa ki tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Kɔsn gɛn laa Paak se, naai Ꞌje jꞋaisin̰ tɛɗn kaam gay?» \v 13 Gɔtn se Isa ɔl maakŋ jeege tun mɛtin̰ ki se jeege dio, ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋƁaaki maakŋ gɛgɛr ki ɔɔ kɛn Ꞌɓaaki ɓaa se, naase aakki dɔɔɗn ute gaaba uuno kɔɔyɔ ɗooc te maane se. Ɔkki mɛtin̰a, \v 14 ɔɔ gɔtn naan̰ an kɛnd maak ki se, Ꞌtaaɗki mɛl ɓee ki se ɔɔki debm dooy jeege ɔljeno, ɔɔ kꞋtɔnd mɛti ɔɔ ɓee gay jaay ɓo naan̰ an kɔsn kɔsn laa Paak te jee mɛtin̰ ki se? \v 15 Gɔtn se naan̰ asen taaɗn ɓee magala kɛn do ɓee ki raan, ɔɔ maakŋ ɓee ki se, nakin̰ge paac aas kart. Gɔtn ese ɓo ajeki tɛɗn kɔsn gɛn laa Paak se.» \v 16 Kɛn jee mɛtin̰ ki jaay ɓaa aan maakŋ gɛgɛr kɛn ese se, naaɗe ɔŋ nakge se paac aan gɔɔ kɛn Isa taaɗɗeno. Gɔtn se ɓo naaɗe tɛɗ kɔsn gɛn laa Paak. \p \v 17 Kɛn aan tɛgɛr gɔtɔ ɓaa ɔk jin̰ se, Isa ɓaaɗo ute jee mɛtin̰ kɛn sik‑kaar‑dio. \v 18 Kɛn naaɗe jaay iŋg gɔtn kɔs ki baag kɔsɔ se, Isa ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋBooyki bɛɛ, mꞋasen taaɗa: maakse ki se, debm iŋg ɔs kɔs te maam se ɓo utu am kutu.» \v 19 Kɛn naaɗe jaay booy taar ese se, naaɗe maakɗe tuju. Gɔtn se naŋa naŋa kic ɓo baag tɔnd mɛtn Isa ɔɔ: «Lɔ, nakŋ se tɛɗn maam lɛ?» \v 20 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Maakŋ naase kɛn sik‑kaar‑di se, debm ɔl kɔl jin̰ maakŋ baay ki ute maam se ɓo, naan̰a. \v 21 Ɗeere, *Goon Deba se, utu Ꞌkooy aan gɔɔ kɛn *Raa taaɗno maakŋ Kitap ki, num gaŋ ɔɔn̰ deb kɛn an̰ kut se! Debm bin se kɛn jꞋoojin̰ te ey kic ɓo, bɛɛ kaca.» \s1 Isa ɛɗ kɔsn taaɗn mɛtn taar yon̰a \p \v 22 Kaaɗ kɛn naaɗe ɔs kɔs se, Isa uun mappa jin̰ ki, tɔɔm Raa ɔɔ dup ɛɗin̰ jeege tun mɛtin̰ ki ɗeekɗen ɔɔ: «Ɔk ɔski, kɛse roma.» \v 23 Tɛr naan̰ uun *kɔɔp ɗooc te tɔtn koojn̰ kaagŋ kꞋdaŋin̰ bin̰ se jin̰ ki, tɔɔm Raa, ɛɗɗesin̰a ɔɔ naaɗe paac naŋa kic ɓo ɔk aaye aaye. \v 24 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Kɛse moosuma kɛn taaɗ ɔɔ *Raa dɔɔkga ute naase. Moosn se ɔɔy taa jee dɛna. \v 25 ꞋBooyki bɛɛ, mꞋasen taaɗa: tɔtn koojn̰ bin̰ ese se, mɔɔtn maam mꞋkaay ey sum, bini mꞋɓaa kaay tɔtn koojn̰ bin̰ kiji se, *maakŋ Gaar Raa ki jaayo.» \p \v 26 Kɛn naaɗe aar kaa gɛn keem Raa aas se, naaɗe teec ɓaa ook do *kɔsn ɔlib ki. \s1 Isa taaɗ ɔɔ Piɛr utu an̰ baate \p \v 27 Gɔtn se Isa taaɗ jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ: «Naase Ꞌpaacki utu amki kaan̰ rɛsɛ, taa Raa taaɗga taaɗ maakŋ Kitap ki ɔɔ: \q1 \qt Maam mꞋutu mꞋtɔɔl debm gaam baatge\qt*, \q1 \qt ɔɔ baatin̰ge se lɛ utu Ꞌkaan̰ wɔɔkɔ\qt*.\f + \fr 14:27 \ft Aak Zak 13.7.\f* \m \v 28 Num kɛn maam jaay mꞋooy mꞋduroga num, maam mꞋkɔnd naana, mꞋasen ɓaa booy taa naaŋ Galile ki.» \v 29 Gɔtn se Piɛr ɗeekin̰ ɔɔ: «Kɛn jee mɛti ki jaay aan̰ rɛsi paac kic ɓo, maam se mꞋai kɔŋ rɛs eyo.» \v 30 Gaŋ Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «ꞋBooy bɛɛ, mꞋai taaɗa: maakŋ nɔɔr kɛn jaaki se, kɔr kɔrɔn̰jɔ Ꞌkɔɔy ɗɔɔl di ey sum ɓo, naai Ꞌnaajn̰ ɗɔɔl mɔtɔ Ꞌɗeekŋ ɔɔ naai Ꞌjeelum eyo.» \v 31 Gaŋ Piɛr ɗeekin̰ ɔɔ: «Gɔtɔ! Maam se kɛn am kaan te yoa kic ɓo, mꞋai baati eyo!» Ɔɔ jee mɛtin̰ kɛn kuuy se kic ɓo paac taaɗ aan gɔɔ gɛn Piɛr se. \s1 Isa tɔnd mɛtn Raa Getsemane ki \r (Mt 26.36‑46; Lk 22.40‑46) \p \v 32 Naan̰ kɛn se, naaɗe aan gɔt kɛn kꞋdaŋin̰ Getsemane. Kɛn naaɗe aan se, Isa taaɗn jee mɛtin̰ ki ɔɔ: «Iŋgki gɔtn ara, kɔr maam mꞋaɗe ɓaa tɔnd mɛtn Raa se.» \v 33 Naan̰ ɔk ɓaan te Piɛr, Jak ɔɔ Jan. Gɔtn se nirlin̰ baag teece ɔɔ taar maakin̰ ki naŋ tak. \v 34 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Maam se maakum tujga ɔɔ nirlum teecga aan gɔɔ mꞋaki kooyo. Anum naase se iŋgki gɔtn ara ɔɔ ɔn̰ten Ꞌtooɗki bia.» \v 35 Naan̰ iin̰ iik naan ki cɔkɔ, ooc naaŋ ki ɔɔ baag tɔnd mɛtn Raa ɗeek ɔɔ: «Kɛn naai Ꞌje num, kaaɗn dubar kɛn utu kaan dom ki se, iikin̰ naatn dɔkɔ.» \v 36 Naan̰ tɛrl taaɗ daala ɔɔ: «Abba, Bua, nakŋ ɔɔn̰ ciri naai ki se, gɔtɔ. Iikum *kɔɔpm dubar se rom ki naata. Num gaŋ Ꞌtɛɗ aan gɔɔ kɛn naai maaki jen ro ki, aan gɔɔ kɛn maam ɓo mꞋje se eyo.» \v 37 Kɛn naan̰ tɛrl ɓaaɗo ɔŋ jee mɛtin̰ ki se, kaamɗe ɔkga bia. Naan̰ ɗeek Simon Piɛr ki ɔɔ: «Simon, naai Ꞌtooɗ tooɗ bi la? Lɛr kalaŋ kic ɓo naai ɔŋ aasin̰ te gɛn kiŋg zɛɛr ey ne? \v 38 Naase iŋgki zɛɛrɛ, Ꞌtɔndki mɛtn Raa, taa naase aki koocn̰ maakŋ nakŋ naam ki eyo. Maakŋ debkilimi se je tɛɗn nakŋ bɛɛ, naɓo daa ron̰ ɓo ɔŋ aasin̰ eyo.» \p \v 39 Tɛr Isa iik naan ki cɔkɔ daala, ɓaa tɔnd mɛtn Raa, naan̰ iŋg ɗɔɔl taar ese sum. \v 40 Kɛn naan̰ ɔk tɛrlo daal se, ɓaaɗo ɔŋ jee mɛtin̰ ki tooɗ tooɗ bia ɔɔ kɛn bi ɔkɗe se, kaamɗe kic ɔŋ aak eyo. Gɔtn se taar naaɗe an̰ taaɗ kic ɓo jeel eyo. Isa ɔk tɛrl ɓaa tɔnd mɛtn Raa daala. \v 41 Kɛn naan̰ tɛrl ɓaaɗo ɔŋɗe gɛn k‑mɔtɔge se, ɗeekɗen ɔɔ: «Maakŋ tooɗn bise ki se naase utu Ꞌtooɗ Ꞌtɔɔlki tɔɔl kɔɔrse rɔk la? Bɛɛga, kaaɗin̰ aanga. ꞋBooyki, *Goon Deba se, jꞋutu jꞋan̰ kɔkŋ kɔl ji jee tɛɗn *kusin̰ge tu. \v 42 Iin̰ki, kꞋɓaaki! Aakki, debm am kut se aanga!» \s1 Isa jꞋɔkin̰ga \r (Mt 26.47‑56; Lk 22.47‑53; Jn 18.2‑12) \p \v 43 Kɛn Isa utu taaɗ naŋ te taarin̰ ey sum ɓo, gɔtn se Judas aana; naan̰ se maakŋ jeege tun mɛtn Isa kɛn sik‑kaar‑dio. Naan̰ ɓaaɗo ute dɔɔl jeege dɛna mɛtin̰ ki kɛn ɔk gɔrɗ‑jɛrlɗege ɔɔ te sirɗɗege. Jee se, *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu, jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage ute magal taa ɓee Yaudge ɓo ɔlɗeno. \v 44 Judas, naan̰ ɓo debm utu kutn Isa se, taaɗga taaɗ jeege tun ese se ɔɔ: «Debm jaay maam mꞋan̰ baam kɔkɔ ɔɔ mꞋkaay ciilin̰ se ɓo, kɛse ɓo naan̰a! Ɔk Ꞌɓaansin̰ki ɔɔ Ꞌbɔɔbin̰ki jiga.» \v 45 Kɛn Judas jaay ɓaaɗo aan se, naar ɓaa cɛɛ Isa ki ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Debm dooyje!» Gɔtn se naan̰ baam ɔkin̰a ɔɔ aay ciilin̰a. \v 46 Jee kuuy kꞋɓaaɗo tɛl se ɔɔ iij‑ɔkin̰a. \v 47 Num maakɗe ki se, deb kalaŋ ɔɔɗo gɔrɗ‑jɛrlin̰a, ɔg gaaŋ te bi debm tɛɗn naabm magal debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki se. \v 48 Gaŋ Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Naase Ꞌteeckiro ute gɔrɗ‑jɛrlsege ɔɔ te sirɗsege se, aan gɔɔ Ꞌɓaakiro kɔkŋ debm ɓoogo. \v 49 Ey num ɓii‑raa maam mꞋtiŋgo ute naase daan bɔɔr *Ɓee Raa ki mꞋlee dooy jeege, naɓo naase ɔŋ ɔkumkiro te eyo. Num jaaki jaay mꞋɓaamkiro kɔkɔ se, taa taar kꞋraaŋin̰o maakŋ Kitap ki do dɔkin̰ se, Ꞌkaan ɗoobin̰ ki.» \v 50 Gaŋ gɔtn se, jee mɛtin̰ ki paac baatin̰a ɔɔ aan̰ rɛsin̰a. \v 51 Anum, gɔtn se goon kɔɗɔ kalaŋ bini ɔk mɛtn Isa ɔɔ naan̰ aal kal kuulu sum ɓo ron̰ ki. Jee se ɔkin̰a, \v 52 naɓo naan̰ an̰ ɔn̰ɗe kalin̰ jiɗe ki, aan̰ ɓaa mɛt‑beere. \s1 Isa jꞋɔk kꞋɓaansin̰ naan magal Yaudge tun *jee kaakŋ mɛtn taarge \r (Mt 26.57‑68; Lk 22.54,63‑65; Jn 18.13‑24) \p \v 53 Naaɗe ɔk ɓaan te Isa ɓee *magal debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki. Gɔtn se magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu, magal taa ɓee Yaudge ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage se, paac tus gɔtn ese. \v 54 Piɛr ɔko mɛtn Isa daanɗe goon dɔkɔ, ɛnd ɓaa bini aan daan bɔɔr ɓee magal debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki. Gɔtn se naan̰ iŋg riib riib pooɗo te jee tɛɗn naabge. \p \v 55 Anum magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu, ute magal Yaudgen kuuy paacn̰ jee kaakŋ mɛtn taarge se, naaɗe je tɔl taara do Isa ki taa an̰ kɔkŋ mindin̰ num, jꞋan̰ ɓaa tɔɔlɔ, naɓo naaɗe ɔŋ te taar ɗim eyo. \v 56 Ey num saaɗge dɛna ɓaaɗo tɔlin̰ taar‑kɔɔɓɔ don̰ ki, naɓo saaɗɗege ɔk mɛtn naap eyo. \v 57 Jee mɛtin̰ge uun taar mɛt ki eyo, ɔlin̰ don̰ ki taa an̰ kɔkŋ mindin̰a, ɗeek ɔɔ: \v 58 «Naaje kꞋbooyo naan̰ taaɗ ɔɔ: ‹*Ɓee Raa kɛn jeege ɓo iin̰in̰ te jiɗe se, maam mꞋan̰ tɔɔkŋ naatn ɔɔ daan ɓiige tun mɔtɔ se, maam mꞋkiin̰ kɛn kuuy gɔtin̰ ki. Ɓee maam mꞋan̰ kiin̰ se, jikilimge ɓo an̰ kiin̰ te jiɗe eyo.›» \v 59 Ute naan̰ se kic ɓo, saaɗgen ɓaaɗo taaɗ taar se, taarɗe ɔk mɛtn naap eyo. \v 60 Gɔtn se magal debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki se iin̰ ɗaar daan jeege tu ɔɔ tɔnd mɛtn Isa ɔɔ: «Naai tap ɓo Ꞌtɛrlɗen taar ɗim ey la do taarge tun naaɗe tɔli doi ki se?» \v 61 Gaŋ Isa do ɗɛk ɔɔ tɛrlin̰ taar ɗim eyo. Tɛr magal debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki tɔnd mɛtin̰ daala ɔɔ: «Naai ɓo *al‑Masi kɛn Goon Raa kɛn jeege lee tɔɔmin̰ se la?» \v 62 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Yɛɛ, kɛse maama. Ɔɔ naase utu aki kaakŋ *Goon Deba se, iŋg kiŋg do ji daam Sidburku ki ɔɔ kɛn naan̰ aɗe bɔɔy se aɗe kiŋg do gapar ki.» \v 63 Gɔtn se magal debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki, iin̰ nɛɛpm te kalin̰ge ɔɔ ɗeek ɔɔ: «ꞋBooyki! Naase nakage kꞋjeki saaɗn nam kuuy se, gɛn ɗi daala! \v 64 Naase lɛ Ꞌbooykiga te bise kɛn naan̰ naaj naaj Raa se! Anum naase Ꞌsaapki ɔɔki ɗi?» Jee gɔtn ese paac ɔjin̰ bɔɔrɔ don̰ ki ɔɔ: «Naan̰ se nakin̰ yoa!» \v 65 Jee mɛtin̰ge baagin̰ tupm ɓooro ron̰ ki, teelin̰ kaamin̰a, tɔndin̰ ute kutupu ɔɔ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «ꞋTaaɗjen tu, debm taaɗ taar teeco taar Raa ki, kɛn tɔndi se, naŋa?» Gɔtn se asgarge kic ɓo ɔk ɓaansin̰a ɔɔ tɔndin̰ mɛtn bin̰ ki. \s1 Piɛr baate Isa \r (Mt 26.59‑75; Lk 22.55‑62; Jn 18.15‑18,25‑27) \p \v 66 Kaaɗ kɛn Piɛr jaay utu nɛŋ daan bɔɔr ki se, maakŋ mɛndge tun jee tɛɗn naabm *magal debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki se, deb kalaŋ ɓaaɗo. \v 67 Kɛn naan̰ aak Piɛr iŋg riib riib pooɗo se, gɔtn se naan̰ ɔndin̰ kaama tak, ɗeekin̰ ɔɔ: «Ɓɛrɛ, naai kic ɓo debm Isan kɔɗ Nazarɛt se.» \v 68 Gɔtn se Piɛr baag naaja ɗeek ɔɔ: «Gaabm se maam mꞋjeelin̰ eyo ɔɔ taar naai Ꞌtaaɗ se lɛ, maam mꞋbooy mꞋɔk mɛtin̰ eyo.» Gɔtn se Piɛr iin̰ teec naatn ɓaa maakŋ ɓee kɛn taa ɗoob ki. [Gaŋ gɔtn se sum ɓo kɔrɔn̰jɔ ɔɔɗ ɔɔyɔ]\f + \fr 14:68 \ft Taara se maakŋ kitapge tun mɛtin̰ge se gɔtɔ.\f*. \v 69 Num mɛnda se tɛrl aakin̰a ɔɔ baag taaɗn jeege tun iŋg gɔtn ese ɔɔ: «Gaabm ese kic ɓo mɛtn naaɗe!» \v 70 Gaŋ Piɛr tɛrl naaj daala. Tɛr cɔkɔ sum ɓo, jee iŋg gɔtn ese ɗeekin̰ daala ɔɔ: «Ɗeer ɗeer, naai se mɛtn naaɗe, taa naai kic ɓo kɔɗ Galile.» \v 71 Num Piɛr baag naam taarin̰ ɔɔ: «Ɓɛrɛ, maam mꞋnaam rom te Raa, mꞋtaaɗsen mꞋɔɔ: gaabm se maam mꞋjeelin̰ eyo ɔɔ kɛn mꞋtaaɗga taar‑kɔɔɓɔ kic ɓo ɔn̰ Raa am naama.» \v 72 Gaŋ gɔtn se sum ɓo kɔrɔn̰jɔ ɔɔɗ ɔɔy gɛn k‑dige ɔɔ Piɛr naar saap do taar kɛn Isa taaɗin̰o ɔɔ: «Kɔr kɔrɔn̰jɔ kɔɔy ɗɔɔl di se, naai am baatn ɗɔɔl mɔtɔ.» Gɔtn se naan̰ saap do taar kɛn se, naar teeco ɔɔ baag keeme. \c 15 \s1 Isa jꞋɔk kꞋɓaansin̰ naan Pilat ki \r (Mt 27.1‑2,11‑14; Lk 22.66‑71, 23.1‑5; Jn 18.28‑38) \p \v 1 Tanɔɔrin̰ nɔɔrin̰ se, *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu, ute magal taa ɓee Yaudge ɔɔ jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage, naaɗe se ɓo magal Yaudgen *jee kaakŋ mɛtn taarge, naaɗe paac tus taaɗ dɔɔk taarɗe kalaŋ. Kɛn naaɗe taarɗe tɛɗ kalaŋ se, gɔtn se ɔl kꞋjꞋɔk kꞋdɔɔk Isa ɔɔ ɔk ɓaa ɛɗin̰ Pilat ki. \v 2 Kɛn naaɗe aan se, Pilat tɔnd mɛtn Isa ɔɔ: «Naai ɓo Gaar Yaudge la?» Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Yɛɛ aan gɔɔ kɛn naai Ꞌɗeekin̰ se.» \v 3 Magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu se tɔlin̰ taarge dɛna don̰ ki taa an̰ kɔkŋ mindin̰a. \v 4 Tɛr Pilat tɔnd mɛtin̰ daala ɔɔ: «Naai Ꞌtɛrlɗen ey la? Naai Ꞌbooy ey la taar naaɗe tɔli doi ki taa ai kɔkŋ mindi se?» \v 5 Num gaŋ Isa tɛrlin̰ te taar ɗim eyo. Kɛn Pilat aakin̰ se, ɔkin̰ taaɗ eyo. \s1 Isa jꞋutin̰ga \r (Mt 27.11‑31; Lk 23.1‑4,13‑25; Jn 18.28‑40, 19.1‑16) \p \v 6 Kɛn aanga *laa Paak gɛn Yaudge se tak ɓo, jeege se ɓaaɗo tɔnd mɛtn Pilat ɔɔ jꞋɔɔɗ jꞋɔlɗen debm daŋgay kalaŋ kɛn naaɗe jenga ro ki. \v 7 Naan̰ kɛn se, gaaba kalaŋ bini debm daŋgay kꞋdaŋin̰ Barabas, jꞋɔkin̰ daŋgay ki te sawarge. Kaaɗ kɛn jeege teec sawar se, naaɗe tɔɔlga deba. \v 8 Gaŋ ɓii kɛn se sum ɓo, jeege dɔɔlɔ ook ɔŋ Pilat ɔɔ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ aɗe kɔɔɗn debɗe kalaŋ aan gɔɔ kɛn naan̰ n̰Ꞌlee n̰Ꞌtɛɗa. \v 9 Pilat tɛrlɗen ɔɔ: «ꞋJeki mꞋasen kɔɔɗn kɔl Gaar Yaudge se la?» \v 10 Taa Pilat se jeele, kɛn *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu jaay ɔk ɓaan̰o ute Isa se, naaɗe tɛɗ tɛɗ maak‑kilimi ɓo ron̰ ki. \v 11 Anum magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ɔl mɛtn jee dɛnge ɔɔ kꞋtɔnd mɛtn Pilat num, taa jꞋaɗen kɔɔɗn kɔl Barabasi. \v 12 Ɔɔ jeege se, Pilat tɔnd mɛtɗe daala ɔɔ: «Num gaabm naase Ꞌdaŋin̰ki Gaar Yaudge se, mꞋan̰ tɛɗn mꞋɔɔ ɗi?» \v 13 Gɔtn se, tɛr jeege ɗɔɔb ɔɔy caa ɔɔ: «Naan̰ se, Ꞌtup Ꞌtɔɔlin̰ ro kaag ki!» \v 14 Pilat tɛrlɗen ɔɔ: «Naan̰ tap ɓo tujga ɗi?» Num gaŋ jeege se tɔɔy dɔɔk taara ɔn̰ eyo ɔɔ: «Naan̰ se, Ꞌtup Ꞌtɔɔlin̰ ro kaag ki!» \v 15 Pilat je raapm maakŋ jee dɛnge se, ɔl kꞋɓaa kꞋjꞋɔɔɗ jꞋɔlɗen Barabas. Gaŋ gɛn Isa se, naan̰ ɔl kꞋjꞋɔndin̰ ute mɛɛjɛ ɔɔ ɔk ɔlin̰ asgarge tu taa jꞋan̰ ɓaa tupm tɔɔl ro kaag ki. \s1 Asgarge tooy koogo mɛtn Isa ki \p \v 16 Asgarge ɔk ɓaan te Isa daan bɔɔr ɓee kɛn maak ki ɔɔ ɓee se gɛn magal taa naaŋ gɔtn ese. Gɔtn se naaɗe daŋo dɔɔl asgarge paac. \v 17 Naaɗe uun uusin̰ kal gaarin̰ge aac boŋ ɔɔ uj ɗaapo jɛkɛ\f + \fr 15:17 \ft Jɛkɛ se laatn gaarin̰ge.\f* gɛn kɔrɔndɔ, ɓaaɗo ɔndin̰ don̰ ki. \v 18 Naaɗe baagin̰ tɛɗn tɔɔsɛ ɔɔ: «Tɔɔsɛ naai ki, Gaar Yaudge!» \v 19 Gaŋ gɔtn se, naaɗe tɔndin̰ don̰ ki te kaagŋ tec naala, tupin̰ ɓooro ron̰ ki, ɓaaɗo tɛrgɛ ɔɔ no naanin̰ ki. \v 20 Kɛn naaɗe tooyin̰ koogo mɛtin̰ ki aas se, kal aac boŋ se naaɗe ɔɔɗin̰ naatn ɔɔ tuusin̰ kal naan̰ge gɔtin̰ ki jaay ɔk ɓaansin̰ naata, taa jꞋan̰ ɓaa tupm tɔɔl ro kaag ki. \s1 Isa kꞋtupin̰ga ro kaag ki \r (Mt 27.32‑56; Lk 23.26‑49; Jn 19.17‑37) \p \v 21 Gɔtn se, gaaba kalaŋ kꞋdaŋin̰ Simon kɔɗ Sirɛn. Naan̰ se bubm Alekzandɛr te gɛn Rupus. Naan̰ iin̰o naatn ɔɔ deel deel te ɗoobm se. Asgarge ɔkin̰ taa tɔɔgɔ gɛn kuun kaagŋ jꞋan̰ tupm Isa ro ki se. \v 22 Naaɗe ɔk ɓaan te Isa gɔt kɛn kꞋdaŋin̰ \it Golgota\it*; Golgota se je ɗeekŋ ɔɔ: gɔtn kaaɗn do deba\f + \fr 15:22 \ft Golgota se kɔsn baata ɔɔ kɛn aakin̰ num tec aan gɔɔ kaaɗn do deba.\f*. \v 23 Naaɗe ɛɗin̰ tɔtn koojn̰ bin̰ deep te dawa kꞋdaŋin̰ mir, gaŋ Isa baate kaaye. \v 24 Gɔtn se, naaɗe tupin̰ ro kaag ki ɔɔ uun ɗaarin̰ raan ɔɔ kalin̰ge se, asgarge tɛɗin̰ salatia jaay ɓo nigin̰a ɔɔ debm oocin̰ga ɓo uunu uunu. \v 25 Naaɗe tup Isa ro kaag ki se kaaɗn mɛs ki. \v 26 Naaɗe tupin̰ aas se, raaŋ ɔlin̰ kaam don̰ ki mɛtn taar kɛn naaɗe ansin̰ tɔɔlɔ, naaɗe raaŋ ɔɔ: Kɛse ɓo Gaar Yaudge. \v 27 Naaɗe iin̰ tup jee ɓoogge dio ro kaagge tu kici. Deb kalaŋ kꞋjꞋuun kꞋɗaarin̰ do ji daamin̰ ki ɔɔ deb kalaŋ kꞋjꞋuun kꞋɗaarin̰ do ji jeelin̰ ki. \v 28 [\f + \fr 15:28 \ft Kitap gɛn mɛtin̰ge ziiɗn naan̰ se: Taa naan̰ se ɓo, taar kɛn Raa taaɗn maakŋ Kitap ki se aanga te ɗoobin̰a kɛn taaɗn ɔɔ: «Naan̰ se, jꞋaakin̰ aan gɔɔ debm kusin̰a daan jee kusin̰ge tu.» Aak Eza 53.12 ɔɔ Luk 22.37 kici.\f*] \p \v 29 Jee deel deel gɔtn se jaay ɗaar aakin̰ se, naaɗe siik doɗe ɔɔ naajin̰ ɔɔ: «Waya! Naai ɓo debm ɔɔ Ꞌtɔɔkŋ *Ɓee Raa ɔɔ an̰ kiin̰ kuuy daan ɓiige tun mɔtɔ se, \v 30 aaj roi mala; Ꞌbɔɔy do kaag ki se naata!» \v 31 *Magalgen jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage se kici, taaɗ te naapa ɔɔ tooyin̰ koogo mɛtin̰ ki ɔɔ: «Jee kuuy se, naan̰ aajɗenoga num, ɔŋ aasin̰ gɛn kaajn̰ ro naan̰ mal eyo. \v 32 Naan̰ *al‑Masi kɛn Gaar *Israɛlge ɗey se, n̰Ꞌbɔɔyɔ naatn ɓɔrse ro kaag ki ɔɔ kɛn naaje jaay jꞋaakin̰ga naan̰ bɔɔyoga num, jꞋkaal maakje don̰ ki.» Jee ɓooggen kꞋtup kꞋtɔɔlɗe do kaagge tun cɛɛsn Isa ki se kic ɓo naajin̰a. \s1 Isa ooyga \p \v 33 Kɛn kaaɗa jaay aas katar tir se, do naaŋa te magalin̰ se gɔtɔ ɓaa tɛɗ ilim dib bini aan katar do tɛgɛr ki. \v 34 Aan katar do tɛgɛr ki se, Isa ɔɔɗ ɔɔy makɔn̰ ute taar naaŋin̰a ɔɔ: «\it Eloyi, Eloyi, lɛma sabaktani?\it*» Taar se je ɗeekŋ ɔɔ: \qt Raama, Raama, naai Ꞌrɛsum gɛn ɗi\qt*?\f + \fr 15:34 \ft Aak KKR 22.2.\f* \p \v 35 Maakŋ jeege tun ɗaar gɔtn ese se kɛn booyin̰ naan̰ taaɗ bin se, jee mɛtin̰ge taaɗ ute naapa ɔɔ: «ꞋƁooyki tu, naan̰ daŋ daŋ *Ɛli!» \v 36 Gɔtn se deb kalaŋ aan̰ ɓaa uuno naka kalaŋ kɛn uun maane, ɔlin̰ maakŋ tɔtn koojn̰ bin̰ kɛn mooyo jaay, uun ɔlin̰ taa garɗ ki ɔɔ uun ɔlin̰ taar Isa ki taa n̰Ꞌsuubu. Tɛr ɗeek ɔɔ: «Ɔn̰ki jaay sɔm jꞋaakin̰ki, kɛn Ɛli jaay utu aɗe ɓaa an̰ bɔɔyin̰ naatn ro kaag ki se num.» \v 37 Gɔtn se, Isa ɔɔɗ ɔɔy makɔn̰ɔ ɔɔ kon̰ teece. \p \v 38 Naan̰ kɛn se, kal deer kꞋgaaŋ maakŋ *Ɓee Raa se, nɛɛpo raan bini aan naaŋ ki tak. \v 39 Bubm asgarge kalaŋ kɛn ɗaar kaaɗn Isa ki se, jaay booy Isa ɔɔɗ ɔɔyɔ ɔɔ kaakŋ naan̰ aak kooyin̰ se, ɗeek ɔɔ: «Ɗeer ɗeer, gaabm ara se Goon *Raa!» \v 40 Gɔtn se mɛndge ɗaar dɔkɔ ɔɔ aakin̰a. Maakɗe ki se Mari kɛn iin̰o Magdala ki, Mari ko Jakŋ baata te gɛn Yozɛ ɔɔ ute mɛnda ron̰ Salome. \v 41 Kɛn Isa utu Galile ki se, naaɗe leeɗo te naan̰a ɔɔ tɛɗin̰o naaba. Gɔtn se mɛndgen kuuy kic dɛna ɓaaɗo te naan̰a Jeruzalɛm ki tɛlɛ. \s1 Isa jꞋɔlin̰ ɓaaɗn \r (Mt 27.57‑61; Lk 23.50‑56; Jn 19.38‑42) \p \v 42 Ɓii kɛn se ɓo, Yaudge ɗaap ɗaap roɗe gɛn *ɓii sebitn kɛn Ꞌbaagŋ tɛgɛr kɛn gɔtɔ ɔkga jin̰ se. Kɛn kaaɗn tɛgɛr jaay aan se, \v 43 gaaba kalaŋ bini kɔɗ Arimate ron̰ Yusup ɓaaɗo. Maakŋ magal Yaudge tun jee lee kaakŋ mɛtn taarge se, naan̰ kic ɓo debm kꞋjeel jeel gɔtin̰a. Ɔɔ naan̰ kic iŋg aak kaak kaam *maakŋ Gaar Raa kɛn utu Ꞌkaan se. Naan̰ aay kaamin̰ ɓaa ɛnd ɔŋ Pilat ɔɔ tɔnd mɛtin̰a taa an̰ kɔn̰ ro Isa se naan̰ an̰ ɓaa kɔl maakŋ ɓaaɗ ki. \v 44 Kɛn Pilat jaay booy jꞋɔɔ Isa ooyga se, ɔkin̰ taaɗ eyo. Naan̰ ɔl kꞋdaŋo bubm asgarge tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Isa ooy se daanin̰ dɔkga la?» \v 45 Kɛn bubm asgarge jaay ɗeekin̰ ɔɔ: «Yɛɛ» naan̰ kɛn se jaay Pilat ɔn̰ Yusup ɓaa ɔɔɗ ro Isa. \v 46 Num Yusup iin̰ dugo kal duubu, bɔɔyo ro Isa naatn ro kaag ki ɔɔ teelin̰ te kal se, uun ɔlin̰ maakŋ ɓaaɗ kɛn jꞋɔŋ ko ɓo jꞋuɗ kꞋɗaapin̰a ɔɔ dircil aalin̰ ko taar ki. \v 47 Mari kɛn iin̰o Magdala ki ute Mari ko Yozɛ, naaɗe aak gɔtn jꞋɔl jꞋaalsin̰a. \c 16 \s1 Isa duroga daan yoge tu \r (Mt 28.1‑8; Lk 24.1‑8; Jn 20.1‑2) \p \v 1 Kɛn *ɓii sebit jaay deel se, Mari kɛn iin̰o Magdala ki, Mari ko Jak ute Salome dugo nakŋ oot nijimi gɛn ɓaa kɔtn ro Isa ki aan gɔɔ kɛn Yaudge lee tɛɗa. \v 2-3 Num ɓii dumas\f + \fr 16:2-3 \ft Maakŋ suuk kalaŋ ki se ɓii dumas se ɓo ɓiin baag deet deet.\f* ki tanɔɔrin̰ nɔɔrin̰, naaɗe iin̰ ɓaa ɓaa taa ɓaaɗ kɛn jꞋɔl jꞋaalo ro Isa maak ki se, taaɗ te naapa ɔɔ: «Naŋa jaay ajeki dircil ko taa ɓaaɗ ki se?» Kɛn naaɗe jaay aan taa ɓaaɗ ki se, kaaɗa utu ooko kooko. \v 4 Kɛn naaɗe jaay uun kaamɗe aak se, ko taa ɓaaɗ ki se nam dircilin̰ga, ey num, ko se magal bɛɛ eyo. \v 5 Kɛn naaɗe aan se, ɛnd maakŋ ɓaaɗ ki. Kaam do ji daamɗe ki se, aak goon kɔɗɔ iŋg ute kalin̰ raap raapo. Kɛn naaɗe aakin̰ se, dɔrlɔ ɔɔ nirlɗe teece. \v 6 Gaŋ goon kɔɗɔ se taaɗɗen ɔɔ: «Ɔn̰ten Ꞌɓeerki! Naase se Ꞌjeki je Isan kɔɗ Nazarɛtn kɛn kꞋtup kꞋtɔɔlin̰ ro kaag ki se; naan̰ se duroga daan yoge tu; gɔtn ara se, naan̰ gɔtɔ. Aakki tu, kɛse ɓo gɔtn kɛn jꞋɔl jꞋaalsin̰a. \v 7 Bin num, Ꞌɓaa Ꞌtaaɗki Piɛr ki te jee mɛtn Isa kɛn kuuy se ɔɔki: naan̰ se ɔndsenga naana, asen ɓaa booy taa naaŋ Galile ki. Gɔtn naane se ɓo, naase an̰ki Ꞌɓaa kaaka, aan gɔɔ kɛn naan̰ taaɗseno.» \v 8 Naaɗe teec aan̰ ɔn̰ taa ɓaaɗa taa naaɗe se nirlɗe teecga ɔɔ roɗe kic ɓo ɔk marga jɛg jɛg. Kɛn ɓeere ɔkɗe se, taar ɗim kic ɓo naaɗe ɔŋ taaɗ nam ki eyo. \s1 Isa teec naan jeen̰ge tu \r (Mt 28.9‑10; Jn 20.11‑18) \p \f + \fr 16:8 \ft Taar naan ki se (kon̰ 16.9‑20) maakŋ kitapge tun mɛtin̰ge se taar se gɔtɔ.\f*[ \v 9 Isa duro daan yoge tu se ɓii dumas ki tanɔɔrin̰ nɔɔrin̰. Deet deet se naan̰ teec naan Mari kɛn iin̰o Magdala ki, naan̰ ɓo kɛn Isa tuurin̰o sitange cili ron̰ ki. \v 10 Mɛnd se ɓaa taaɗ jeege tun tiŋgo te Isa ɔɔ kɛn naan̰ ɔŋɗe se, naaɗe maakŋ kɔl do ki ɔɔ iŋg eem keeme. \v 11 Kɛn naaɗe jaay booy taar naan̰ taaɗɗen ɔɔ Isa se duroga daan yoge tu ɔɔ naan̰ mala aakin̰oga ute kaamin̰ se, gaŋ jee se baate tookŋ taarin̰a. \p \v 12 Kɛn nakgen se jaay deel se, jee mɛtin̰ kɛn dio ɓaa ɓaa ɓee naata. Kɛn naaɗe jaay ɓaa ɓaa ɗoob ki se, Isa teec naanɗe ki ute ro kuuy. \v 13 Jee se tɛrl ɓaaɗo taaɗ jeeɗege tun kuuy ɔɔ jee se kic ɓo naaɗe baate tookŋ taarɗe. \p \v 14 Tɛr Isa ɓaaɗo teec naan jee mɛtin̰ kɛn sik‑kaar‑kalaŋ, kaaɗ kɛn naaɗe iŋg ɔs kɔsɔ. Gɔtn se naan̰ mooyɗe taa naaɗe baate kaal maakɗe don̰ ki ɔɔ taa do‑mɔŋgɗen kɛn ɔlɗe naaɗe baate tookŋ taar jeegen ɓaaɗo taaɗɗen ɔɔ naan̰ duroga ɔɔ naaɗe aakin̰ga te kaamɗe se. \v 15 Naan̰ taaɗɗen ɔɔ: «ꞋƁaaki do naaŋ ki paac ɔɔ Ꞌtaaɗki Labar Jiga se jeege tu paac. \v 16 Debm took aalga maakin̰ se jꞋan̰ *batizi ɔɔ naan̰ kɔŋ kaaja, num debm baate tookŋ kaal maakin̰ lɛ bɔɔr utu kɔjn̰ don̰ ki.» \v 17-18 ꞋBooyki! Jee aalga maakɗe dom ki se, naaɗe kɔŋ tuur sitange te roma ɔɔ naaɗe kɔŋ taaɗn taar naaŋgen kuuy. Naaɗe tɔkŋ wɔɔjge te jiɗe ɔɔ kɛn aayga kaagŋ tɔɔlɔ kic ɓo, aɗe kɔŋ tɛɗn ɗim eyo. Naaɗe tɔnd jiɗege do jee kɔɔn̰ge tu ɔɔ jee kɔɔn̰ge Ꞌkɔŋ lapia. Kɛse ɓo nakŋ‑kɔɔɓgen naaɗe tɛɗa. \s1 Isa ɔk tɛrl gɔtn *Raa ki \p \v 19 Kɛn Mɛljege Isa jaay taaɗ naŋ taarin̰ se, Raa uun ɓaansin̰ maakŋ raa ki ɔɔ naan̰ iŋg do ji daamin̰ ki. \v 20 Ɔɔ jee mɛtin̰ ki se ɓaa gɔtɔ ɓaa se paac taaɗ Labar Jiga gɛn Isa se jeege tu. Ɔɔ Mɛlje Isa noogɗe maakŋ naabɗe ki, naaɗe tɛɗga nakgen deel doa taa jeege jeele taar naaɗe taaɗ se, taar mɛt ki.]