\id MAT ‑ KENGA NT, TD 2012 (DBL 2014) \h Matiye \toc1 Labar Jigan gɛn Isa al‑Masi gɛn Matiye \toc2 Matiye \toc3 Mt \mt2 Labar Jigan gɛn Isa al‑Masi gɛn \mt1 Matiye \imt1 Kupm mɛtn taar taaɗjeki ɗoobm gɛn dooy Labar Jigan gɛn Isa al‑Masi gɛn Matiye \ip Taar jiga gɛn Isa al‑Masi kɛn Matiye raaŋin̰o se, naan̰ raaŋ jee al‑Masige tun Yaudge. Naaɗe Yaudge se ɓo jeel ɔk mɛtn Kitapm kɛn Raa dɔɔko ute jeege do dɔkin̰ se. Matiye taaɗ jeege tu ɔɔ Isa se, naan̰ ɓo debm kɛn utu Ꞌtɛɗn kaasn nakgen kɛn Kitapm Raa dɔɔko ute jeege do dɔkin̰a taaɗn se. Taa naan̰ se ɓo maakŋ taarin̰ kɛn naan̰ raaŋ se, daayum naan̰ lee tuun tɔl taar Kitapm Raa dɔɔko ute jeege do dɔkin̰ se maak ki. Kaaɗ kɛn Matiye raaŋo Labar Jigan gɛn Isan ese se, jee al‑Masigen Yaudge se, kꞋtuurɗe tuur naatn maakŋ ɓeege tun Yaudge lee tusn maak ki gɛn keem Raa. Naaɗe se lee tusu ɔɔ jee kɛn Yaudge ey se kic ɓo naaɗe took ɔkɗe ute naaɗe. Gɛn Matiye ki num, Isa ɓo mɛl kɛn lee dooy jeege ute tɔɔgin̰a do nakge tun kɛn Raa jen ro ki. Isa se taaɗɗen ɗoobm kiji kɛn naaɗe an jeel kɔkŋ ko taargen maakŋ Kitap kɛn Raa dɔɔko ute jeege do dɔkin̰ se. Isa se naan̰ ɓo al‑Masi kɛn Yaudge iŋg aak kaak kaamin̰ se. Kɛn naan̰ jaay taaɗɗen taa maakŋ Gaar Raa se, naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: Raa se naan̰ ɓo gaarge ɔɔ naan̰ baagga kɔsn gaara do jeege tun do naaŋ ki ara. Maakŋ kitapin̰ ki se Matiye taaɗ mɛtn taar Isan dooy jeege ute taargen jɛrl jɛrl gɔtɔ kaam mii aan gɔɔ kɛn naan̰ dooy jeege do kɔs ki se (kon̰ 5‑7). \c 1 \s1 Mɛtjil Isa *al‑Masi \r (Lk 3.23‑38) \p \v 1 Kɛse ɓo mɛtjil Isa al‑Masige. Naan̰ *goon Daud ɔɔ goon *Abraam. \q1 \v 2 Abraam ooj Isak, Isak ooj *Yakub ɔɔ Yakub ooj Juda ute gɛnaan̰gen gaabge\f + \fr 1:2 \ft Gɛnaan̰gen gaabgen se ɓo kɛn ɓaaɗo tɛɗ taa ɓee gaan *Israɛlgen sik‑kaar‑dio.\f*. \q1 \v 3 Juda ɓo ooj Pɛrɛz ute Zɛra\f + \fr 1:3 \ft Naaɗe se rɔŋgɔge.\f* ɔɔ gaangen se Tamar ɓo kon̰ɗe. \q1 Pɛrɛz ooj Esrom. Esrom ooj Aram. \q1 \v 4 Aram ooj Aminadab. Aminadab ooj Naason. Naason ooj Salmon. \q1 \v 5 Salmon ooj Booz ɔɔ ko Booz se ron̰ Raab. \q1 Booz se ɓo ooj Obed ɔɔ ko Obed se ron̰ Rut. \q1 \v 6 Obed ooj Jɛsɛ. Jɛsɛ se ɓo ooj Gaar *Daud. \q1 Daud se ɓo ooj Salomon do mɛnd Uri ki. \q1 \v 7 Salomon ooj Roboam. Roboam ooj Abiya. Abiya ooj Asa. \q1 \v 8 Asa ooj Yozapat. Yozapat ooj Yɔram. Yɔram ooj Ozias. \q1 \v 9 Ozias ooj Yɔtam. Yɔtam ooj Akaz. Akaz ooj Ɛzɛkias. \q1 \v 10 Ɛzɛkias ooj Manase. Manase ooj Amon. Amon ooj Jɔsias. \q1 \v 11 Jɔsias ooj Yekonia ute gɛnaan̰gen gaabge \q1 ɔɔ kaaɗ kɛn se ɓo gaan *Israɛlge kꞋtɔs kꞋɓaanɗe ɓulu taa naaŋ Babilon ki\f + \fr 1:11 \ft Aak 2Gar 24.12‑16.\f*. \p \v 12 Kɛn naaɗe ɓaa aan Babilon ki se jaay ɓo, \q1 Yekonia ooj Salatiɛl ɔɔ Salatiɛl ooj Zorobabɛl. \q1 \v 13 Zorobabɛl ooj Abiud. Abiud ooj Ɛliakim. Ɛliakim ooj Azor. \q1 \v 14 Azor ooj Sadok. Sadok ooj Akim. Akim ooj Ɛliud. \q1 \v 15 Ɛliud ooj Ɛliɛzɛr. Ɛliɛzɛr ooj Matan. Matan ooj Yakub. \q1 \v 16 Yakub ooj Yusup. Yusup se ɓo gaabm Mari ɔɔ Mari se ɓo ooj Isan kɛn kꞋdaŋin̰ al‑Masi se. \p \v 17 Mɛtjilɗegen iin̰ do Abraam ki bini aan do Daud ki se, aas mɛtjili sik‑kaar‑sɔɔ. Kɛn iin̰ do Daud ki bini kꞋtɔs kꞋɓaanɗen ɓulu taa naaŋ Babilon ki se, aas mɛtjili sik‑kaar‑sɔɔ. Kɛn naaɗe ɓaan Babilon ki jaay bini aan do al‑Masi ki se, kic ɓo aas mɛtjili sik‑kaar‑sɔɔ. \s1 Koojn̰ Isa *al‑Masi \r (Lk 2.1‑21) \p \v 18 Te ɗoobm gay jaay jꞋoojn̰ Isa al‑Masi: kon̰ Mari se mɛnd kɛɛsn Yusup, num kɛn naan̰ ɓaa te ron̰ ki ey sum ɓo, Mari tɛɗ mɛndkaama ute tɔɔgŋ *Nirl Salal. \v 19 Gaabm kɛɛsin̰ Yusup se, debm kɛn lee tɛɗ nakge te ɗoobin̰a ɔɔ je an̰ kɔɔɗn mɛtin̰ naan jeege tu eyo. Taa naan̰ se ɓo naan̰ je an̰ rɛsɛ taa nam Ꞌbooy taarɗe eyo. \p \v 20 Kaaɗ kɛn naan̰ utu iŋg saap saap do taar kɛn se, gaŋ *kɔɗn Mɛljege Raa maakŋ nin̰ ki se teec naanin̰ ki taaɗin̰ ɔɔ: «Yusup, naai se mɛtjil *Daud, ɔn̰te ɓeere Mari se ɔkin̰ Ꞌtɛɗn mɛndi, taa Mari se aam te Nirl Salal. \v 21 Naan̰ se utu Ꞌkoojn̰ goon gaaba ɔɔ goon se naai an̰ daŋ Isa\f + \fr 1:21 \ft Ron̰ Isa je ɗeekŋ ɔɔ: Mɛljege aaj jeege.\f*, taa naan̰ ɓo debm utu kɔɔɗn do jeen̰ge maakŋ *kusin̰ ki.» \p \v 22 Nakgen paacn̰ tɛɗ se, taa taar Mɛljege Raa taaɗo do dɔkin̰ ute taar debm taaɗ taar teeco taar Raa ki ron̰ Ezayi se aanga ɗoobin̰ ki kɛn ɔɔ: \v 23 \qt ꞋBooyki! Goon mɛnd kɛn gaaba ɓaa te ron̰ ki eyo, utu Ꞌtɛɗn mɛndkaama ɔɔ koojn̰ goono ɔɔ goon se jeege an̰ daŋ Emanuel\qt*.\f + \fr 1:23 \ft Aak Eza 7.14.\f* Ro Emanuel se je ɗeekŋ ɔɔ: *Raa ute naajege. \p \v 24 Kɛn Yusup jaay iin̰ maakŋ bin̰ ki se, naan̰ took taar kɔɗn Mɛljege Raa taaɗin̰o se. Gɔtn se, Mari se naan̰ ɔkin̰ tɛɗn mɛndin̰a. \v 25 Num gaŋ naan̰ baate ɓaa ron̰ ki bini Mari oojn̰ maak ki. Ɔɔ goon jꞋoojin̰ se, Yusup ɔndin̰ ron̰ Isa. \c 2 \s1 Jee jeel k‑dijge ɓaaɗo kaakŋ Isa \p \v 1 Isa se jꞋoojin̰ maakŋ gɛgɛr kɛn Betleem kɛn taa naaŋ Jude ki, do Gaar *Ɛrɔd ki. Kɛn Isa jaay jꞋoojin̰ se, jee jeel k‑dijge iin̰o kaam kaaɗa tookŋo ɔɔ ɓaa aan maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki. \v 2 Kɛn naaɗe jaay aan se, naaɗe tɔnd mɛtn jeege ɔɔ: «Goon kꞋjꞋoojin̰ jaay ute kɔsn gaar Yaudge se tap ɓo, gayo? Taa naaje se jꞋaako k‑dijin̰ kaam kaaɗa tookŋo ɔɔ naaje kꞋɓaaɗo kɛrgŋ naanin̰ ki.» \p \v 3 Kɛn Ɛrɔd jaay booy taar se, nirlin̰ teece taa gaarin̰a; bin se ɔl jee Jeruzalɛm ki paac se ɓeere ɔkɗe. \v 4 Gɔtn se Gaar Ɛrɔd daŋ tus magal *jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu paac ɔɔ ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raa paac kɛn maakŋ jeen̰ge tu ɔɔ naan̰ tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «*Al‑Masi do dɔkin̰ Raa taaɗ taa koojin̰ se tap ɓo, jꞋan̰ koojn̰ gayo?» \p \v 5 Gɔtn se, naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Naan̰ se jꞋan̰ koojn̰ maakŋ gɛgɛr kɛn Betleem kɛn taa naaŋ Jude ki, aan gɔɔ kɛn do dɔkin̰ debm taaɗ taar teeco taar Raa ki raaŋin̰o ɔɔ: \q1 \v 6 \qt Gɛgɛr kɛn Betleem kɛn taa naaŋ Jude ki se,\qt* \q1 \qt naai kic lɛ maakŋ gɛgɛrge tun magal magal kɛn taa naaŋ Jude ki.\qt* \q1 \qt Taa maakŋ naaŋi ki se ɓo utu aɗe teecn̰ magal kɛn utu Ꞌtɔɔɗn *Israɛl\qt* \q1 \qt jeemge aan gɔɔ debm gaama se\qt*\f + \fr 2:6 \ft Aak Mis 5.1.\f*.» \m \v 7 Gɔtn jaay Ɛrɔd daŋ jee jeel k‑dijge kalɗe ki se, nam kic ɓo jeel eyo. Kɛn naaɗe aan ɔŋin̰ se, naan̰ tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «Kɛn tap ki se, k‑dijn̰ se tap ɓo naase aakin̰ki nuŋ ki?» \v 8 Ɔɔ naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋƁaaki Betleem ki je ɔŋumkiro gɔtn goono se tak. Kɛn jaay ɔŋin̰kiroga num, Ꞌtɛrl Ꞌɓaakiro Ꞌtaaɗumki gɔtin̰a taa maam kic ɓo mꞋɓaa kɛrgŋ naanin̰ ki.» \p \v 9 Kɛn naaɗe jaay booy taar gaarge aas sum se, gɔtn se naaɗe iin̰ ɓaa, ɔɔ kɛn naaɗe ɓaa ɓaa se, k‑dijn̰ kɛn naaɗe aakin̰o kaam gɔtn kaaɗa tookŋo se, tɛr teec naanɗe ki daala. K‑dijn̰ se tɔɔɗɗe bini ɓaa ɗaar do ɓee kɛn goon maak ki se. \v 10 Kɛn naaɗe aak k‑dijn̰ se maakɗe raap sakan̰. \p \v 11 Kɛn naaɗe aan se, ɛnd maakŋ ɓee ki ɔɔ ɔŋ goono ute kon̰ Mari. Naaɗe ɛrg naan goon ki ɔɔ tɔɔmin̰ jaay ɓo naaɗe tɔɔɗ taa ɓɔɔnɗege ɔɔ ɛɗin̰ nakgen bɛɛ bɛɛ: daab, nakŋ ooto, ute uubm ootn kꞋdaŋin̰ \it mir\it* se\f + \fr 2:11 \ft Mir se kaagŋ kꞋtɛɗn uubm ooto ɔɔ ɔɔn̰ɔ jꞋɔt ro deb kɛn ooyga kooyo taa ruum eyo.\f*. \p \v 12 Kɛn naaɗe iin̰ ɔn̰ Mari sum se, *Raa ɔɔjɗe maakŋ niɗe ki ɔɔ jꞋɔn̰ten tɛrl kaal gɔtn Gaar Ɛrɔd ki. Taa naan̰ se ɓo naaɗe uun ɗoobm kuuy ɔɔ tɛrl ɓaa taa naaŋɗe ki. \s1 Yusup ute mɛndin̰ Mari ɔɔ goonɗe aan̰ ɓaa Masar ki \p \v 13 Kɛn jee jeel k‑dijge jaay iin̰ ɓaa sum se, kɔɗn Mɛljege Raa kalaŋ ɓaaɗo taaɗ Yusup ki maakŋ nin̰ ki ɔɔ: «Iin̰ ute mɛndi ɔɔ uun goono aan̰ Ꞌɓaaki taa naaŋ Masar ki. Iŋg gɔtn naane bini maam mꞋai taaɗ jaay ɓo sɔm naai aɗe tɛrlɛ. Ɓɛrɛ, Gaar *Ɛrɔd se je je goono taa an̰ tɔɔlɔ.» \v 14 Maakŋ nɔɔr ki se sum ɓo, Yusup iin̰ ute mɛndin̰a uun goono ɔɔ aan̰ ɓaa taa naaŋ Masar ki. \v 15 Naan̰ tiŋg gɔtn naane bini Gaar Ɛrɔd ooyo. Nakŋ se aan ɗoobin̰ ki aan gɔɔ kɛn Mɛljege Raa taaɗo ute taar debm taaɗ taar teeco taar Raa ki do dɔkin̰ ɔɔ: \qt Maam mꞋdaŋ mꞋɔɔɗo goonum gaaba naatn taa naaŋ Masar ki\qt*.\f + \fr 2:15 \ft Aak Oz 11.1.\f* \s1 *Ɛrɔd tɔɔl gaan sɛɛmgen maakŋ naaŋ kɛn Betleem ki \p \v 16 Kaaɗ kɛn se Ɛrɔd utu zɛɛrɛ; ɔɔ naan̰ kɛn se naan̰ ɓaaɗo jeel ɔkga mɛtin̰a kɛn jee jeel k‑dijge dɛrlin̰ dɛrl se, gɔtn se naan̰ maakin̰ taarin̰ makɔn̰ɔ. Naan̰ und kulu ɔɔ num gaangen gaabgen ɔndo do ɓaar di ki jaay bɔɔyɔ bɔɔy paacn̰ kɛn maakŋ gɛgɛr kɛn Betleem ki ute maakŋ naaŋgen cɛɛs ki cɛɛs ki se, kꞋtɔɔlɗe paac. Taa ɓaar di ese se tum te kaaɗn kɛn jee jeel k‑dijge taaɗ Ɛrɔd ki gɛn k‑dijn̰ naaɗe aakin̰o. \v 17 Bin ɓo, nakŋ se aanga ɗoobin̰ ki aan gɔɔ kɛn debm taaɗ taar teeco taar Raa ki, ron̰ Jeremi, taaɗɗeno do dɔkin̰ ɔɔ: \q1 \v 18 \qt KꞋbooy nɔɔ eem maakŋ naaŋ Rama ki\qt* \q1 \qt jeege tɔɔyɔ ɔɔ eem nɔɔ dɛna\qt*. \q1 \qt Kɛse Rasɛl ɓo eem taa gɛnin̰ge\qt*, \q1 \qt naan̰ kꞋsɛlin̰ kic ɓo ɗaar eyo gɛn tɔɔyɔ\qt*, \q1 \qt taa gɛnin̰ge utga\qt*.\f + \fr 2:18 \ft Aak Jer 31.15.\f* \s1 Yusup ute mɛndin̰a ɔɔ goonɗe dɛɛt ɔn̰ taa naaŋ Masar \p \v 19 Kɛn Gaar *Ɛrɔd jaay ooy sum se, kɔɗn Mɛljege Raa taaɗ Yusup ki maakŋ nin̰ ki kaaɗ kɛn naan̰ utu taa naaŋ Masar ki. \v 20 Naan̰ taaɗin̰ ɔɔ: «Iin̰ ute mɛndi ɔɔ uun goono ɔk Ꞌtɛrl Ꞌɓaaki taa naaŋ *Israɛl ki taa jeegen kɛn je tɔɔl goono se, naaɗe ooyga.» \v 21 Ɔɔ Yusup iin̰ ute mɛndin̰a, uun goono ɔɔ ɔk tɛrl taa naaŋ Israɛl ki. \v 22 Anum kɛn naan̰ booy ɔɔ Arkɛlɛɔs ɔsga gaar gɛn taa naaŋ Jude gɔɔ bubin̰ Ɛrɔd ki se, gɔtn se Yusup ɓeere ɔkin̰ gɛn tɛrl ɓaa taa naaŋ Jude ki. Ɔɔ Mɛljege Raa taaɗin̰ maakŋ nin̰ ki ɔɔ n̰Ꞌiin̰ ɓaa taa naaŋ Galile ki. \v 23 Naan̰ iin̰ ɓaa iŋg maakŋ gɛgɛr kɛn kꞋdaŋin̰ Nazarɛt. Nakgen se aan ɗoobin̰ ki aan gɔɔ kɛn jee taaɗ taar teeco taar Raa ki taaɗo do dɔkin̰ ɔɔ: \qt Naan̰ se jꞋan̰ daŋin̰ kɔɗ Nazarɛt\qt*. \c 3 \s1 Jan‑Batist *batiz jeege \r (Mk 1.2‑8; Lk 3.1‑20) \p \v 1 Kɛn kaaɗin̰ jaay aan sum se, Jan‑Batist naar teec naan jeege tu ɔɔ baag taaɗn taar *Raa do kɔɗ‑ɓaar kɛn taa naaŋ Jude ki. Naan̰ taaɗ jeege tu ɔɔ: \v 2 «ꞋTɛrlki maakse taa *maakŋ Gaar Raa se ɔɔpga gɔɔrɔ!» \v 3 Taa Jan se ɓo, debm taaɗ taar teeco taar Raa ki ron̰ Ezayi taaɗo taarin̰ do dɔkin̰ kɛn ɔɔ: \q1 \qt KꞋbooy mind deba taaɗ makɔn̰ do kɔɗ‑ɓaar ki ɔɔ:\qt* \q1 \qt ꞋƊaapki ɗoobm Mɛljege ɔɔ Ꞌtɛɗin̰sin̰ki jiga Ꞌtooɗn tal\qt*.\f + \fr 3:3 \ft Aak Eza 40.3.\f* \p \v 4 Jan uuso kal kꞋɗaapin̰ ute bɛɛkŋ gin̰ji ɔɔ dɔɔk maakin̰ te kɔl daara; nakŋ kɔsin̰ iimi ute teeje. \v 5 Gɔtn se jeegen iin̰o maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki ute kɛngen taa naaŋ Jude ki paac ɔɔ ute kɛngen iin̰o taa ool Jordan ki paac, naaɗe ɓaaɗo gɔtn Jan ki. \v 6 Naaɗe tɔɔɗ mɛtn *kusin̰ɗege naan jeege tu ɔɔ Jan‑Batist batizɗe maakŋ ool magal kɛn kꞋdaŋin̰ Jordan se. \p \v 7 Kɛn Jan aak *Parizige ute *Sadusege dɛna ɓaaɗo ɔŋin̰ taa naan̰ aɗen batiz se, naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «Aakumki tu wɔɔjgen ara! Naŋa jaay ɓo dɛjseno taa aki kaan̰ kɔtn maak‑taar Raa kɛn utu bɔɔy do jeege tu se? \v 8 Naan ki se, Ꞌtɛɗki nakgen jiga kɛn Ꞌtaaɗn jeege tu ɔɔ naase se Ꞌtɛrlkiga maakse, \v 9 ɔɔ ɔn̰te Ꞌtaaɗki ɔɔki: naaje se lɛ kꞋgaan *Abraamge. ꞋBooyki mꞋasen ɗeeke, kogen ese se kɛn Raa je kic ɓo an̰ dɛlin̰ Ꞌtɛɗn gaange Abraam ki. \v 10 Ɓɛrɛ, alpasa se lɛ kꞋɗaarin̰ga mɛtn ko kaag ki. Ko kaaggen paacn̰ jaay ooj jig ey se, jꞋaɗen tɔgŋ tuun naatn ɔɔ jꞋaɗen tɔɔcn pooɗn. \p \v 11 «Maam se, mꞋasen batizn ute maane ɔɔ kɛse je ɗeekŋ ɔɔ naase Ꞌtɛrlkiga kiŋgse; num gaŋ debm utu ɓaaɗo mɛtum ki se, naan̰ magal ciruma. Maam se saa jɛn̰ ki kic ɓo mꞋaas gɛn kɔɔɗin̰ eyo. Debm ese se ɓo utu asen *batizn ute Nirl Salal ɔɔ ute pooɗo. \v 12 Ute gɛrt magalin̰ se naan̰ utu tuuy teen̰in̰a ɔɔ kɛn naan̰ jaay tuuy aasga num, kaam teen̰in̰ se naan̰ utu an̰ tɔsn kɔmb maakŋ giijin̰ ki; num tɛsin̰ se, naan̰ utu an̰ kɔmb maakŋ pooɗ kɛn ooy eyo.» \s1 Isa *kꞋbatizin̰a \r (Mk 1.9‑11; Lk 3.21‑22; Jn 1.32‑34) \p \v 13 Gɔtn se Isa iin̰ taa naaŋ Galile ki ɔɔ ɓaaɗo maakŋ ool magal gɛn Jordan ki, ɓaaɗo ɔŋ Jan taa an̰ batizin̰a. \v 14 Num Jan se baate tooko, ɗeek Isa ki ɔɔ: «Maam se, naai ɓo am batiz ey ɓo, tɛr naai ɓo ɓaaɗo gɔtn maam ki la!» \v 15 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Ɓɔrse se naai Ꞌtooko, taa naajege se jꞋaki tɛɗn nakŋ kɛn Raa maakin̰ jen ro ki ute ɗoobin̰a.» Gɔtn se Jan tooko. \v 16 Kɛn Isa kꞋbatizin̰ jaay ooko maakŋ maane ki sum se, naan̰ kɛn se sum ɓo maakŋ raa ɔɔɗ waŋ ɔɔ naan̰ aak *Nirl Raa bɔɔyo don̰ ki tec aan gɔɔ dɛɛrɛ. \v 17 Ɔɔ gɔtn se kꞋbooy mind deba taaɗ maakŋ raa ki ɔɔ: «Naan̰ se Goon maak‑jema. Maam ɓo mꞋbɛɛr mꞋɔɔɗin̰o taa naan̰ tɔɔlumi.» \c 4 \s1 *Bubm sitange naam Isa \r (Mk 1.12‑13; Lk 4.1‑13) \p \v 1 Gɔtn se *Nirl Raa tɔɔɗ ɓaan ute Isa do kɔɗ‑ɓaar ki, taa Bubm sitange an̰ ɓaa naama. \v 2 Maakŋ ɓiige tun si‑sɔɔ se, nɔɔrɔ katara se Isa ɔs te ɗim eyo ɔɔ kɛn ɓii si‑sɔɔ jaay aas se, naan̰ ɓo tɔɔlin̰a. \v 3 Bubm sitange, naan̰ debm naam jeege se, ɓaaɗo ɔŋ Isa ɗeekin̰ ɔɔ: «Kɛn naai ꞋGoon *Raa ɗeer num, Ꞌtaaɗ koge tun se ai dɛl nakŋ kɔsɔ.» \v 4 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Taar se kꞋraaŋin̰ga raaŋ do dɔkin̰ kɛn ɔɔ: \qt Kɛn tɛɗ debkilimi iŋg se kɔsɔ kalin̰ ki sum eyo, num ute taargen paacn̰ kɛn teeco taar Raa ki\qt*.\f + \fr 4:4 \ft Aak Dt 8.3.\f*» \p \v 5 Tɛr Bubm sitange ɓaan ute Isa maakŋ gɛgɛr kɛn *salal Jeruzalɛm ki, ɓaa uun ɔlin̰ do *Ɓee Raa ki raan lɛŋ lɛŋ, \v 6 ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Kɛn naai ꞋGoon Raa ɗeer num, do ɓee ki ara se, iin̰ aal naaŋ ki. Taa taara se kꞋraaŋin̰ga raaŋ do dɔkin̰ kɛn ɔɔ: \q1 \qt Raa Ꞌkund Ꞌkulu kɔɗin̰ge tu ɔɔ naaɗe ai caapm kɔkŋ jiɗege tu\qt*, \q1 \qt taa jɛige se Ꞌkɔŋ rɔɔkŋ ro ko kɛn gam eyo\qt*.\f + \fr 4:6 \ft Aak KKR 91.11‑12.\f*» \p \v 7 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Taar se kic kꞋraaŋin̰ga raaŋ do dɔkin̰ kɛn ɔɔ: \qt Ɓɛrɛ, naai se Ꞌkɔŋ Ꞌnaam Mɛli Raa eyo\qt*.» \v 8 Tɛr Bubm sitange tɔɔɗ ɓaansin̰ do ko kɛn jɛrlɛ ɔɔ taaɗin̰ taa naaŋ gaarin̰gen do naaŋ ki paac ute nakŋ kaakŋ bɛɛɗege. \v 9 Gɔtn se naan̰ ɗeekin̰ ɔɔ: «Kɛn naai jaay Ꞌɓaaɗo ɛrgga naanum ki ɔɔ Ꞌdaanumga num, nakgen se paac maam mꞋaisin̰ kɛɗa.» \v 10 Anum Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Iik naatn cɛɛm ki Bubm sitange! Taa taar se kꞋraaŋin̰ga raaŋ do dɔkin̰ kɛn ɔɔ: \qt Mɛli Raa kalaŋ tak se ɓo naai Ꞌkɛrgŋ naanin̰ ki ɔɔ an̰ Ꞌtɛɗn naabin̰a\qt*.\f + \fr 4:10 \ft Aak Dt 6.13‑14.\f*» \p \v 11 Gɔtn se Bubm sitange iin̰ ɔn̰in̰a ɔɔ *kɔɗn Raage ɓaaɗo aakin̰ don̰ ki. \s1 Isa baag tɛɗn naabin̰ taa naaŋ Galile ki \r (Mk 1.16‑20; Lk 4.14‑15; Jn 1.35‑43) \p \v 12 Jan‑Batist se kꞋjꞋɔkin̰ga daŋgay ki ɔɔ kɛn Isa jaay booy ɔɔ Jan jꞋɔkin̰ga daŋgay ki se, naan̰ iin̰ tɛrl ɓaa taa naaŋ Galile ki. \v 13 Kɛn naan̰ aan sum se, ɔn̰ gɛgɛrin̰ Nazarɛt ɔɔ ɓaa tiŋg maakŋ gɛgɛr kɛn Kaparnayum ki kɛn taa baar ki, taa naaŋ Zabulon ki ute gɛn Nɛptali ki. \v 14 Taa naan̰ se ɓo nakŋ kɛn debm taaɗ taar teeco taar Raa ki ron̰ Ezayi taaɗno do dɔkin̰ se, aanga ɗoobin̰ ki kɛn ɔɔ: \q1 \v 15 \qt Naase jee taa naaŋ Zabulon ki ute jee taa naaŋ Nɛptali ki kɛn sak kaam aak baar\qt*, \q1 \qt naase ɓo jee kɛn iŋgki jɛŋ ool Jordan kaam naane kɛn taa naaŋ Galile kɛn jeen̰ge Yaudge ey se\qt*; \q1 \v 16 \qt naase jeegen kɛn iŋgki maakŋ gɔt kɛn ɔɔɗɔ utu aki kaakŋ gɔtɔ asen wɔɔr kɛlɛŋ\qt*! \q1 \qt Naasen kɛn iŋgki taa naaŋ kɛn ɔɔɗɔ aan gɔɔ jee ooyga kooy se\qt*, \q1 \qt gɔtn wɔɔr, ɓɛrɛ, aanga\qt*.\f + \fr 4:16 \ft Aak Eza 8.23–9.1.\f* \p \v 17 Kaaɗ kɛn se sum ɓo Isa baag taaɗn taar Raa jeege tu ɔɔ: «ꞋTɛrlki maakse taa *maakŋ Gaar Raa se ɔɔpga gɔɔrɔ!» \s1 Jee sɔɔ deet deetn kɛn iin̰ ɔk mɛtn Isa \p \v 18 Isa jaay aan taa naaŋ Galile ki se, naan̰ ɓaa lee taa baar ki ɔɔ gɔtn se naan̰ aak gɛnaage dio: deb kalaŋ ron̰ Simon kɛn kꞋdaŋin̰ ute ro Piɛr kici ɔɔ gɛnaan̰ se ron̰ Andre, tund tund gɛndɗe maan. Naaɗe se jee toocn̰ kɛn̰jge. \v 19 Naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋƁaaɗo daanumki! Ɓɔrse maam mꞋasen tɛɗn naase jee ɓaa Ꞌje jikilimge aɗe ɓaa ɗoobm Raa ki.» \v 20 Naaɗe naar ɔn̰ gɛndɗege ɔɔ daanin̰a. \p \v 21 Utu iik naan ki cɔkɔ se, naan̰ aak gɛnaage di kuuy, Jak te gɛnaan̰ Jan, gaan Zebedege, naaɗe ute bubɗe se iŋg kiŋg maakŋ markabɗe ki ɗaap ɗaap gɛndɗege ɔɔ gɔtn se Isa daŋɗe. \v 22 Naaɗe naar iin̰ ɔn̰ bubɗe te markabɗe ɔɔ naaɗe daan Isa. \s1 Isa dooy jeege ɔɔ ɛɗ lapia jee kɔɔn̰ge tu \p \v 23 Tɛr Isa lee dɔɔɗ taa naaŋ Galile se paac dooy jeege maakŋ *ɓeeɗege tun Yaudge lee tusn maak ki gɛn keem Raa. Naan̰ taaɗɗen Labar Jiga gɛn *maakŋ Gaar Raa ɔɔ jeegen ɔk kɔɔn̰ge paac ute jeegen kɛn kɔɔn̰ge tujɗenga tuju maakɗe ki se, naan̰ ɛɗɗen lapia. \v 24 Gɔtn se *nookin̰ eem dɔɔɗ taa naaŋ Siri se paac. Ɔɔ jeege ɓaano ute jee kɔɔn̰ge paac kɛn dɔɔl kɔɔn̰ɗege kaam kalaŋ eyo ɔɔ lee dabarɗe aan gɔɔ: jee ɔk kɔɔn̰ sitange, jee ɔk kɔɔn̰ puputu ɔɔ jee kꞋruŋguyge, paac se, naan̰ ɛɗɗen lapia. \v 25 Jeege dɔɔlɔ dɛna ɔk mɛtn Isa: naaɗe se iin̰o taa naaŋ Galile ki, jeegen iin̰o taa naaŋ kɛn kꞋdaŋin̰ te ro Gɛgɛrgen Sik, kɛngen iin̰o maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki ute kɛngen taa naaŋ Jude ki ɔɔ jeegen iin̰o jɛŋ ool Jordan kɛn kaam kaaɗa tookŋo. \c 5 \ms1 Isa dooy jeege do kɔs ki \s1 Jee maakɗe‑raap naan Raa ki \r (Lk 6.20‑26) \p \v 1 Kɛn Isa aak dɔɔl jeegen dɛn ese se jaay ɓaaɗo cɛɛn̰ ki se, naan̰ ookŋ iŋg do kɔs ki ɔɔ jeegen mɛtin̰ ki ɓaaɗo ɔŋin̰a. \v 2 Gɔtn se Isa uun taara ɔɔ baagɗen dooyo ɗeekɗen ɔɔ: \q1 \v 3 «Maak‑raapo jeege tun jeel roɗe ki naaɗe se jee daayge naan *Raa ki, taa *maakŋ Gaar Raa se naaɗe ki! \q1 \v 4 Maak‑raapo jeege tun iŋg eem keeme, taa Raa utu aɗen sɛlɛ. \q1 \v 5 Maak‑raapo jeege tun dalul, taa do naaŋa se Raa utu aɗesin̰ kɛɗn naaɗe ki. \q1 \v 6 Maak‑raapo jeege tun kɛn je nakŋ kɛn tɔɔl Raa ki ute maakɗe paac taa nakŋ naaɗe je se, Raa utu aɗesin̰ kɛɗn ute maraadin̰a. \q1 \v 7 Maak‑raapo jeege tun kɛn ɛɛj do jeege tu, taa naaɗe kic Raa utu aɗen kɛɛjn̰ doɗe ki. \q1 \v 8 Maak‑raapo jeege tun maakɗe *salal taa naaɗe utu kaakŋ Raa. \q1 \v 9 Maak‑raapo jeege tun je ano ɓaa ute tɔɔsɛ, taa naaɗe se Raa utu aɗen daŋ ɔɔ: gɛnin̰ge. \q1 \v 10 Maak‑raapo jeege tun kꞋdabarɗe taa nakŋ kɛn naaɗe lee tɛɗ jaay tɔɔl Raa ki, taa maakŋ Gaar Raa se naaɗe ki. \q1 \v 11 Maak Ꞌraapo naase kɛn jeege jaay naajse, dabarse ɔɔ tɔlsen taar jig eyo ute taargen mɛt ki eyo dose ki, taa naase Ꞌtɛɗkiga jee maamge. \v 12 Ɔn̰ki maakse Ꞌraapm dɛn aak eyo, taa maakŋ raa ki se, Raa utu asen kɔgŋ bɛɗse dɛn aak eyo. Bin ɓo jee taaɗ taar teeco taar Raa ki do dɔkin̰ ɓaaɗo naanse ki se kic, kꞋdabarɗeno bin kici.» \s1 Naase ɓo kaata ɔɔ gɔtn wɔɔr gɛn do naaŋa \p \v 13 «Naase se ɓo aan gɔɔ kaatn gɛn do naaŋa. Num kɛn kaata jaay kiŋgin̰ nijim se gɔtɔga num, jꞋan̰ tɛɗn jꞋɔɔ ɗi jaay Ꞌtɛɗn nijim gɔtin̰ ki se? Kɛn nijimin̰ se jaay gɔtɔga num, naan̰ se tɛɗga nakŋ cɛrɛ, jꞋan̰ ɓaa si naata ɔɔ jeege lee do ki. \p \v 14 «Naase se ɓo gɔtn wɔɔr gɛn *dunia. Gɛgɛr kɛn jaay jꞋɔndin̰ do kɔs ki raan se, jꞋaakin̰ tal. \v 15 Kɛn jꞋɔɔc lɔɔmpɔ se taa jꞋan̰ deebm dugul don̰ ki eyo, num jꞋan̰ kuun kɔl ro kaag ki raan taa wɔɔr gɔtɔ jeege tun maakŋ ɓee ki se paac. \v 16 Bin num ɔn̰ki gɔtn wɔɔrse se wɔɔr naan jeege tu paac, taa naan̰ se ɓo jeege kaakŋ naabsen jigan kɛn Ꞌlee tɛɗki se, naaɗe *Ꞌnookŋ Bubsen maakŋ raa ki.» \s1 Isa dooy jeege do *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo *Musa ki \r (Lk 16.17, 12.58,59, 16.18) \p \v 17 «Maakŋ Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki ute taar jee taaɗ taar teeco taar Raa ki raaŋo ɔɔ dooyno jeege do dɔkin̰ se, ɔn̰ten Ꞌsaapki ɔɔki maam mꞋɓaaɗo se taa Ko Taar se tɛɗn gɔtɔ, naɓo maam mꞋɓaaɗo se taa mꞋan̰ tɛɗn Ꞌkaasn ɗoobin̰ ki. \v 18 ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: kaaɗ kɛn maakŋ raa ute do naaŋa utu deel te ey ɓɔrt se, taar kꞋraaŋin̰ do Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki jaay naase iŋgki do ki se, maakŋ taar ki se ɗimin̰ cɔkɔ kic ɓo, Ꞌkɔŋ Ꞌkut eyo bini, nakgen se paac kaan ɗoobin̰ ki. \v 19 Taa naan̰ se ɓo, maakŋ Ko Taarge tun kɛn Raa ɛɗo Musa ki taaɗ ɔɔ gɛn tɛɗa jaay debm baate tɛɗn kɛn kalaŋ cɔkɔ aan gɔɔ ɗi kic ɓo ɔɔ dooy jeege Ꞌtɛɗn aan gɔɔ kɛn naan̰ tɛɗ se, debm bin se, Ꞌkɔɔpm debm baata *maakŋ Gaar Raa ki. Num debm took do taarge tun se, tɛɗin̰ paac te ɗoobin̰a ɔɔ dooy jeege Ꞌtɛɗn aan gɔɔ naan̰ se, debm bin se utu Ꞌtɛɗn magala maakŋ Gaar Raa ki. \v 20 ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: kɛn nakŋ naase Ꞌtɛɗki jaay tɔɔl te Raa ki cir te gɛn jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage ute *Parizige ey se, naase aki kɔŋ kɛnd maakŋ Gaar Raa ki eyo.» \s1 Isa dooy jeege do taar maak‑taar ki \p \v 21 «Naase Ꞌbooykiroga taar kɛn kꞋtaaɗo bubsege tu do dɔkin̰ kɛn ɔɔ: \qt Ɔn̰te tɔɔl nam murs, ɔɔ debm jaay tɔɔlga nam murs se jꞋan̰ kɔkŋ kɔlin̰ gɔtn kɔjn̰ bɔɔr ki\qt*.\f + \fr 5:21 \ft Aak Ekz 20.13.\f* \v 22 Num maam se, mꞋɗeeksen mꞋɔɔ: debm kɛn jaay tɛɗ taamooyo ro gɛnaan̰ ki se jꞋutu jꞋan̰ kɔjn̰ bɔɔrɔ don̰ ki. Ɔɔ debm jaay naaj gɛnaan̰ ɔɔ: ‹Naai se Ꞌdala› debm bin se, bɛɛki num, jꞋan̰ kɔl naan Yaudge tun *jee kaakŋ mɛtn taarge se. Ɔɔ tɛr debm jaay naaj gɛnaan̰ ɔɔ: ‹Naai se debm dɛrlɛ› debm bin se, bɛɛki num, jꞋan̰ kɔkŋ kɔl pooɗn, gɔtn dubar kɛn gɛn daayum. \p \v 23 «Kɛn naai jaay Ꞌɓaa ɓaa kɛɗn *sɛrki gɔtn kɛn kꞋjꞋiin̰ gɛn lee tɛɗn sɛrkɛ Raa ki se ɔɔ gɔtn ese se naai Ꞌsaap jaay ɔk taara ute gɛnaai num, \v 24 ɔn̰ sɛrki naai Ꞌɓaan̰ ɓaa kɛɗa se ram ɔɔ ɔk tɛrl ɓaa ɔk taasa te gɛnaai jaay ɓo Ꞌɓaaɗo kɛɗn sɛrki se Raa ki. \p \v 25 «Kɛn naai jaay ɔk taar ɗim te debm taamooyi se, kɛn utu Ꞌɓaaki ɓaa ɗoob ki sum ɓo, Ꞌnaar Ꞌɗaapin̰ki taarse se ute naapa; ey num, ɓɛrɛ, debm taamooyi se ai ɓaa kɔli gɔtn debm kɔjn̰ bɔɔr ki ɔɔ debm kɔjn̰ bɔɔrɔ se lɛ ai kɔkŋ kɛɗi ji magal asgarge tu ɔɔ naan̰ ai kɔli daŋgay ki. \v 26 ꞋBooy bɛɛ mꞋai taaɗa: nakŋ doi ki paac se, bini kɔbɔrɔ kic ɓo ɔg naŋin̰ te ey se, naai Ꞌkɔŋ teecn̰ maakŋ daŋgay ki eyo.» \s1 Isa taaɗ te jee kɛn lee ɛɛs mɛnd jeege \p \v 27 «Naase Ꞌbooykiga kɛn *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki taaɗ ɔɔ: \qt Ɔn̰te Ꞌkɛɛsn mɛnd nam, ɔn̰te Ꞌkɛɛsn gaaba nam\qt*.\f + \fr 5:27 \ft Aak Ekz 20.14.\f* \v 28 Num gaŋ maam se mꞋɗeeksen mꞋɔɔ: debm kɛn jaay aak mɛnd nam ɔɔ dɔŋin̰ te maakin̰ se, debm bin se aan gɔɔ tooɗnsin̰ga. \v 29 Num kɛn Ꞌkaami do ji daama ɓo ai kɔli maakŋ *kusin̰ ki num, kaami se ɔɔɗ und naatn. Roi kaam kalaŋ se jaay gɔtɔ num, bɛɛ cir kɛn roi paac ɓo Ꞌɓaa maakŋ pooɗ kɛn gɛn daayum. \v 30 Num kɛn naai aak ji daami jaay ɓo ai kɔli maakŋ kusin̰ ki num, naai Ꞌgaaŋ undin̰ naatn. Kɛn roi kaam kalaŋ se jaay gɔtɔ num, bɛɛ cir kɛn roi paac ɓo Ꞌɓaa maakŋ pooɗ kɛn gɛn daayum.» \s1 Isa tɔɔkŋ mɛtn taar piir gɛn gaaba te mɛnda \p \v 31 «Tɛr *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki taaɗsenga daala ɔɔ: \qt Debm kɛn jaay piir mɛndin̰ se an̰ kɛɗn maktubm gɛn piirin̰ jaayo\qt*.\f + \fr 5:31 \ft Aak Dt 24.1. Maktubm jꞋɛɗin̰ se je taaɗn ɔɔ jꞋundin̰ kulu gɛn kɔkŋ gaabm kuuy.\f* \v 32 Num gaŋ maam se mꞋɗeeksen mꞋɔɔ: debm jaay an piir te mɛndin̰ se, kɛn mɛndin̰ ɛɛs kɛɛs gaabge jaayo. Ey num debm jaay piir mɛndin̰ se, kɛse gɔɔ ɔɔɗin̰ kɔɔɗ ɗoobm gɛn kɛɛsn gaabm nam. Ɔɔ debm ɔk mɛnd nam kꞋpiirin̰ga piir se lɛ, kɛse naan̰ aan gɔɔ debm ɛɛs mɛnd nam kici.» \s1 Isa taaɗ ute jeegen naam taarɗe \p \v 33 «Daala, naase Ꞌbooykiga taar kɛn kꞋtaaɗo bubsege tu kɛn ɔɔ: ‹Taar naai naam taari ro ki naan Raa ki gɛn tɛɗa se, ɔn̰te kuum kaalin̰ naaŋ ki. Num gaŋ do nakge tun paacn̰ naai Ꞌnaamga naam taari naan Mɛli Raa ki se, naai an̰ tɛɗin̰a.› \v 34 Num gaŋ maam se mꞋɗeeksen mꞋɔɔ: ɔn̰ten Ꞌnaamki rose. Ɔn̰ten Ꞌnaamki rose ute maakŋ raa, taa maakŋ raa se ɓo gɔtn kaag do Raa ro ki; \v 35 ɔn̰ten Ꞌnaamki rose ute do naaŋa, taa do naaŋa se gɔtn tɔɔbm jɛ Raa; ɔn̰ten Ꞌnaamki rose ute Jeruzalɛm, taa Jeruzalɛm se gɛgɛr gɛn Gaar Magala\f + \fr 5:35 \ft Gaar Magala gɔtn ara se je taaɗn ute Raa.\f*. \v 36 Ɔn̰ten Ꞌnaam roi ute daan doi, taa bɛɛki doi ki se kalaŋ tap ɓo, naai an̰ kɔŋ tɛɗin̰ raap eyo ey lɛ ilim eyo. \v 37 Kɛn taarse ɓo mɛt ki lɛ ɔɔki: yɛɛ mɛt ki; kɛn mɛt ki ey lɛ ɔɔki: gɔtɔ, mɛt ki eyo. Ey num taar kɛn kꞋziiɗin̰ ziiɗ do ki se iin̰o gɔtn *Ɓubm sitange tu.» \s1 Isa taaɗ ute jee kɛn kꞋtɛɗɗega *kusin̰ num, je kɔgŋ sɛɛɗe \p \v 38 Isa taaɗɗen daala ɔɔ: «Naase Ꞌbooykiga kɛn *Ko Taar Raa taaɗ ɔɔ: \qt debm kɛn tɔɔkga kaam nam num jꞋan̰ tɔɔkŋ kaam naan̰ kici, ɔɔ debm kɛn jaay tɛrɛcga naaŋ nam lɛ, jꞋan̰ tɛrɛcn̰ naaŋ naan̰ kici\qt*.\f + \fr 5:38 \ft Ekz 21.24; Lb 24.20; Dt 19.21.\f* \v 39 Num maam se mꞋɗeeksen mꞋɔɔ: debm jaay tɛɗsenga kusin̰ num ɔn̰ten Ꞌtɛrlin̰ki kusin̰a. Taa naan̰ se ɓo kɛn nam jaay ɔndiga mɛtn bi kɛn do ji daama num, Ꞌtɛrlin̰ kɛn do ji jeele ki se kici. \v 40 Kɛn nam jaay ɓaansiga naan debm kɔjn̰ bɔɔr ki taa Ꞌkuun kali baat se num, kali magal se kic, ɔn̰in̰sin̰a. \v 41 Kɛn debm jaay ɔli taa tɔɔgɔ ɔɔ Ꞌlee kilɔmɛtir kalaŋ se\f + \fr 5:41 \ft Do dɔkin̰ se asgar *Rɔmɛge se naaɗe ɔk ɗoobo gɛn tɔnd mɛtn debm gay kic ɓo taa aɗen kuun daamɗe ɔɔ an ɓaa gɛn kilɔmɛtir kalaŋ.\f*, naai Ꞌleen̰ kilɔmɛtir dio sɔrɔk ute naan̰a. \v 42 Debm kɛn jaay tɔnd mɛtn ɗim gɔti ki num, ɛɗin̰ ɔɔ debm jaay je dɛm ɗimi num, ɔn̰te Ꞌkɔɔgin̰a.» \s1 Isa dooy jeege ɔɔ Ꞌje debm taamooyi \p \v 43 «Naase Ꞌbooykiga kɛn *Ko Taar Raa taaɗ ɔɔ: \qt Naai Ꞌje naapi\qt*\f + \fr 5:43 \ft Aak Lb 19.18.\f* ɔɔ naase ɔɔki: ‹Debm taamooyi se ɔɔɗ undin̰a.› \v 44 Num gaŋ maam se, mꞋɗeeksen mꞋɔɔ: Ꞌjeki jee taamooysege ɔɔ eemki Raa taa jeegen kɛn dabarse se. \v 45 Bin jaay ɓo aki tɛɗn gaan Bubsen maakŋ raa ki. Taa Raa se naan̰ ɓo debm lee ooko kaaɗin̰ do jee kusin̰ge tu ɔɔ do jeege tun bɛɛ. Ɔɔ naan̰ ɓo lee eeɗ maane do jeege tun tɛɗn nakgen ute ɗoobin̰a ɔɔ do jeege tun kɛn tɛɗn nakgen ute ɗoobin̰ ey se kici. \v 46 Ɔɔ kɛn naase jaay Ꞌjeki jeegen jese sum num, ute naan̰ se Ꞌsaapki ɔɔ aki kɔŋ bɛɗse naan Raa ki ne? Kɛn bin num *jee tɔkŋ miirge kic ɓo ɔŋ tɛɗ bin kici. \v 47 Num kɛn naase jaay Ꞌlee Ꞌtɛɗki tɔɔsɛ gɛnaase tu sum num, ɗim jaay naase Ꞌtɛɗki jaay Ꞌcir gɛn jeege se tap ɓo ne ɗi? Taa jeegen Yaudge ey kic lɛ lee tɛɗ tɔɔsɛ ute naapa kici. \v 48 Bin num aan gɔɔ Bubsen maakŋ raa ki debm mɛc se, naase kic Ꞌtɛɗki jeegen mɛc.» \c 6 \s1 Isa dooy jeege gɛn mɛtn taar kɛɗn ɗim jee daayge tu \r (Lk 11.2‑4) \p \v 1 Tɛr Isa ɗeek daala ɔɔ: «Kɛn aki Ꞌtɛɗn naabm *Raa num, ɔn̰ten Ꞌtɛɗin̰ki naan jeege tu taa naaɗe asen kaaka. Ey num naase aki kɔŋ bɛɗse gɔtn Bubse kɛn maakŋ raa ki eyo. \v 2 Kɛn naai Ꞌje kɛɗn ɗim jee daayge tu num, ɔn̰ten Ꞌtɛɗin̰ naan jeege tu taa naaɗe ai kaaka aan gɔɔ gɛn jeegen tɛɗ roɗe jee bɛɛ jaay lee tɛɗ maakŋ *ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki ɔɔ daan ɗoobge tun gɔtn jeege lee tusni, taa jeege jaay aakɗega num aɗen tɔɔm se. ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: naaɗe se ɔŋga bɛɗɗe do naaŋ ki ara sum. \v 3 Num gaŋ kɛn naai se jaay Ꞌje kɛɗn ɗim jee daayge tu ute ji daama num, ɔn̰te kɔn̰ ji jeeli Ꞌjeele\f + \fr 6:3 \ft Do ji jeele se je ɗeekŋ ɔɔ: bɛɛ naai tɛɗ se, debm gɔɔr ute naai kic ɓo ɔn̰te booyo.\f*. \v 4 Bin num nakŋ naai ɛɗ nam ki jaay ɔyin̰ kɔy kꞋjeel gɔtin̰ ey se, Raa Bubi se aak nakŋ naai tɛɗin̰ se, naan̰ ɓo utu ai kɛɗn bɛɗi.» \s1 Isa dooy jeege gɛn tɔnd mɛtn Raa \p \v 5 «Kɛn naase jaay aki tɔnd mɛtn Raa num, ɔn̰ten Ꞌtɛɗki aan gɔɔ gɛn jeegen tɛɗ roɗe aan gɔɔ naaɗe ɓo jee bɛɛ se. Taa kɛn naaɗe jaay ɓaaga maakŋ *ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki, ey lɛ daan ɗoobge tu se, naaɗe ɗaar ɗaar jaay eem Raa taa je jeege aɗen kaaka. ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: jee bin se naaɗe ɔŋga bɛɗɗe ɓɔrse do naaŋ ki ara. \v 6 Num gaŋ kɛn naai Ꞌje keem Raa num, ɛnd maakŋ pakar tooɗi ki, Ꞌgaas kaam taara doi ki ɔɔ gɔtn se Ꞌtɔnd mɛtn Bubi Raa kɛn iŋg cɛɛi kɛn naai ɔŋ aakin̰ ey se ɔɔ Bubi Raa se, aak nakŋ kɛn naai Ꞌtɛɗin̰ ɔyin̰ kɔy jaay nam jeel gɔtin̰ ey se, utu ai kɛɗn bɛɗi. \p \v 7 «Kɛn naase aki tɔnd mɛtn Raa num, ɔn̰ten Ꞌɗɔɔlki taargen rɛn̰ rɛn̰ se cɔk cɔk aan gɔɔ jeegen Yaudge ey lee tɛɗ se. Naaɗe saap ɔɔ ute taargen naaɗe ɗɔɔlɗen cɔk cɔk se sum ɓo Raa aɗen booyo. \v 8 Anum naase ɔn̰te Ꞌtɛɗki aan gɔɔ gɛn naaɗe se, taa Bubsen Raa se jeele nakŋ naase Ꞌjeki kɛn naase utu Ꞌtɔndki te mɛtin̰ ey kic num. \v 9 Bin num kɛn naase jaay aki keem Raa num, Ꞌɗeekki ɔɔki: \q1 Bubjen maakŋ raa ki, \q1 ɔn̰ jeege paac ai jeeli naai kali ki sum ɓo Raa. \q1 \v 10 Ɔn̰ naai ɓo kɔsn gaara do jeege tu paac. \q1 Ɔn̰ jeegen do naaŋ ki ara paac se, \q1 ai tɛɗn maak‑jei aan gɔɔ gɛn jeegen maakŋ raa ki. \q1 \v 11 Ɛɗjeno kɔsn kɛn ajen kaasn jaaki. \q1 \v 12 ꞋTɔɔljen *kusin̰jen naaje kꞋtujn̰ naani ki, \q1 aan gɔɔ naaje kic ɓo kꞋtɛɗn kalɗɛ jeege tun kɛn tujjenga naaje ki kici. \q1 \v 13 Ɔn̰te Ꞌkɔn̰je kꞋkɛnd maakŋ nakŋ naam ki, \q1 num ɔɔɗjen doje maakŋ ji *Ɓubm sitange tu. \q2 [Taa gaara, tɔɔgɔ ɔɔ *nooko se gɛn naai gɛn daayum daayum. *Amin.]\f + \fr 6:13 \ft Taara ara se, maakŋ Kitapge tun do dɔkin̰ se, mɛtin̰ge maakɗe ki se gɔtɔ.\f*» \p \v 14 Kɛn Isa jaay dooyɗen gɛn keem Raa aas se, tɛr naan̰ taaɗɗen ɔɔ: «Kɛn naase jaay Ꞌtɛɗki kalɗɛ jeege tun tujsen rose ki se, Bubsen maakŋ raa ki asen tɔɔl kusin̰ naase kici. \v 15 Num gaŋ kɛn naase jaay Ꞌbaateki Ꞌtɛɗn kalɗɛ jeege tu lɛ, Bubsen maakŋ raa ki se asen tɔɔl kusin̰se ey kici.» \s1 Isa taaɗ mɛtn taar kuun *siam \p \v 16 «Kɛn naase uunki kuun siam num, ɔn̰te dɔɔkki naanse aan gɔɔ jeegen tɛɗ roɗe aan gɔɔ jee bɛɛ se. Kɛn naaɗe jaay uunga siam num, tɛɗ daan‑kaamɗe taa jeege aakɗega num Ꞌɗeekŋ ɔɔ: jee se uun kuun siam. Anum Ꞌbooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: naaɗe se ɓɔrse ɔŋga bɛɗɗe do naaŋ ki ara. \v 17 Num naai, kɛn Ꞌkuun siam num, Ꞌtug daan‑kaami ɔɔ Ꞌtɛɗ uubu roi ki. \v 18 Bin ɓo jeege kaakŋ jeel eyo kɛn naai uun kuun siam. Num Bubi Raa kalin̰ kɛn iŋg cɛɛi kɛn naai ɔŋ aakin̰ ey se ɓo, Ꞌjeel sum. Ɔɔ Bubi Raa kɛn aak nakŋ kɛn naai Ꞌtɛɗin̰ ɔyin̰ kɔy nam jeel ey se ɓo, utu ai kɛɗn bɛɗi.» \s1 Isa taaɗ ɔɔ Ꞌtuski maalse maakŋ raa ki \r (Lk 11.34‑36, 12.15‑34; 1Tim 6.9‑10) \p \v 19 «Ɔn̰ten Ꞌdabarki rose gɛn Ꞌtusn maalse do naaŋ ki ara, taa maalsen Ꞌtusin̰ki do naaŋ ki ara se, k‑n̰ɔɔge ute kuurge an̰ kɔŋ tujn̰ naatn ɔɔ jee ɓoogge kic lɛ Ꞌkɛnd ɓeene ɔɔ an̰ kɔŋ ɓoogo. \v 20 Bin num Ꞌtuski maalse maakŋ raa ki, gɔtn kɛn k‑n̰ɔɔge ute kuurge aɗen kɔŋ tuj eyo ɔɔ jee ɓoogge kic kɔŋ Ꞌkɛnd jaay an̰ ɓoog eyo. \v 21 Taa gɔtn maali ro ki se, gɔtn ese ɓo maak‑saapi iŋg ro ki kici.» \s1 Kaama se naan̰ ɓo aan gɔɔ lɔɔmpɔn roa \r (Lk 11.34‑36, 12.22‑31) \p \v 22 «Kaama se naan̰ ɓo lɔɔmpɔn gɛn roa. Bin num kɛn kaami jaay lapi se, roi te dɛnin̰ paac se, iŋg maakŋ gɔt kɛn wɔɔrɔ. \v 23 Num kɛn kaamige jaay lapi ey se, roi paac ɓo iŋg maakŋ gɔt kɛn ɔɔɗɔ. Kɛn nakŋ kɛn ai wɔɔr gɔtɔ se jaay tɛɗga ɔɔɗ dɔrɔɗ num, gɔtɔ ai kilim doi ki dib!» \s1 Raa ey lɛ gurs \p \v 24 «Deb kalaŋ se Ꞌkɔŋ tɛɗn naaba gɔtn mɛlge tu di eyo. Kɛn naan̰ ɓo tɛɗn naaba gɔtɔ kaam di num, deb kalaŋ naan̰ an̰ kɔɔɗn kundu ɔɔ deb kalaŋ naan̰ an̰ Ꞌjea; ey lɛ deb kalaŋ se, naan̰ an̰ kɔkŋ ɔɔn̰ɔ ɔɔ kɛn kuuy se, naan̰ an̰ kaal maak ki eyo. Taa naan̰ se ɓo naase aki Ꞌkɔŋ tɛɗn naabm Raa ɔɔ ute gɛn gurs taa naapki eyo.» \s1 Isa ɗeek ɔɔ ɔn̰ten Ꞌkuunki nirlse \p \v 25 «Taa naan̰ se ɓo maam mꞋɗeeksen mꞋɔɔ: taa kose se ɔn̰ten Ꞌkuunki nirlse taa nakŋ naase aki kɔsɔ, aki kaaye ɔɔ taa rose se ɔn̰ten Ꞌkuunki nirlse do kal kɛn naase aki tuusu. Taa kose se, naan̰ cir nakŋ kɔsɔ ɔɔ rose se lɛ, naan̰ cir kala. \v 26 Aakki tu yeelge se, naaɗe lɛ ɔɔc eyo ɔɔ ɔk teen̰ gɛn kɔj eyo ɔɔ giiji lɛ, naaɗe ɔk eyo ɔɔ ɔmb ɗim maak ki eyo. Ute naan̰ se kic ɓo Bubsen maakŋ raa ki ulɗe. Num naase se mɛt kando yeelge se, naase Ꞌcirɗeki? \v 27 Maakse ki se, naŋa jaay ute kuun nirlin̰ sum ɓo Ꞌkɔŋ ziiɗn ɓii kiŋgin̰ do naaŋ ki ne? \v 28 Num gɛn ɗi jaay naase uunki nirlse do kalge tun aki tuus se? Aakki tu pɔɔn̰ nakgen taak bɛɛ maakŋ kaag ki se; naaɗe se ɔɓ kuub eyo ɔɔ ɔnd cɛk eyo. \v 29 ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: Gaar Salomon do dɔkin̰ se ute maalin̰ dɛn paac se kic ɓo, ɓii kalaŋ ɔŋ uus te kal aak bɛɛ tec aan gɔɔ gɛn naaɗe se eyo. \v 30 Mu jaaki ɗaar maakŋ kaag ki ɔɔ mɛtbeeki sum ɓo jꞋutu jꞋan̰ tɔɔc se kic Raa tamarin̰ aak bɛɛ bɛɛ se ɓo, mɛt kando asen kɔŋ kɛɗn kal tuusu naase ki ey ne? Ɓɛrɛ, naase se jee kɛn aalki te maakse paac do Raa ki eyo! \v 31 Bin num ɔn̰te Ꞌkuunki nirlse ɔɔki: naaje tap ɓo jꞋkɔsn ɗi, jꞋkaay ɗi, ey lɛ jꞋtuusn ɗi? \v 32 Nakgen bin se paac jee jeel Raa mal ey se ɓo daayum iŋg saap do ki. Ey num Bubsen maakŋ raa ki se jeele nakŋ kɛn naase Ꞌjeki. \v 33 Kɛn deet deet se, Ꞌjeki ɓo Raa kɔsn gaara dose ki ute nakŋ kɛn tɔɔlin̰ ɔɔ nakgen ɔɔp paac se, naan̰ asesin̰ kɛɗn do ki. \v 34 Bin num ɔn̰ten Ꞌkuunki nirlse do nakge tun Ꞌtɛɗn mɛtbeeki: taa nakŋ Ꞌtɛɗn mɛtbeeki se, naase Ꞌjeelki eyo. Dubar aan jaaki se ɓo aasga gɛn ɓii se sum.» \c 7 \s1 Ɔn̰te Ꞌkɔjki bɔɔrɔ do jeege tu \r (Lk 6.37,38,41,42, 11.5‑13) \p \v 1 Tɛr Isa ɗeekɗen daala ɔɔ: «Ɔn̰ten Ꞌkɔjki bɔɔrɔ do jeege tu, bin se naase kic ɓo jꞋasen kɔjn̰ bɔɔrɔ dose ki eyo. \v 2 Taa *Raa se utu asen kɔjn̰ bɔɔrɔ dose ki aan gɔɔ kɛn naase Ꞌlee ɔjki do jeege tu, ɔɔ bin ɓo nakŋ naase Ꞌlee Ꞌdɔɔjn̰ki nakge jeege tu se, naase kic jꞋutu jꞋasesin̰ dɔɔjn̰ bin kici. \v 3 Mu cɔkɔn kɛn kaam gɛnaai ki ɓo naai ɔŋ aakin̰a. Num gɛn ɗi jaay naai ɔŋ aak guɗum kaagŋ kaami ki ey se? \v 4 Ute naan̰ se ɓo naai Ꞌkɔŋ ɗeekŋ gɛnaai ki ɔɔ: Gɛnaama, Ꞌɓaaɗo mꞋai kɔɔɗn mu kaami ki. Ey num naai ɔk mɛt‑guɗum kaaga kaami ki se kici! \v 5 Nakŋ naai Ꞌtɛɗin̰ se, mɛt ki eyo. Bɛɛki num, ɔɔɗ mɛt‑guɗum kaagŋ kaami ki se ram, jaay naai Ꞌkaakŋ jiga ɔɔ tɛr kɔɔɗn mu cɔkɔn kɛn kaam gɛnaai ki kici! \p \v 6 «Ɔn̰ten Ꞌkɛɗki nakŋ *salal gɛn Raa se bɛsge\f + \fr 7:6 \ft Bɛsge ute kin̰zirge se, Yaudgen kɛn iŋg do Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se, ƴɛɛmɗe ƴɛɛmɛ taa daagen se salal eyo naan Raa ki ɔɔ jeegen baate tookŋ taar Raa se, naaɗe se kic tec aan gɔɔ bɛsge ute kin̰zirge.\f* tu, ɓɛrɛ sɔm ɓaa naaɗe asen tɛrl dose ki ɔɔ asen don̰ nɛɛpm cɛrɛk cɛrɛk. Ɔɔ meeɗgen te roɗe se ɔn̰te siɗeki kin̰zirge tu, sɔm ɓaa naaɗe lee do ki cɛrɛ.» \s1 ꞋTɔndki mɛta, Ꞌjeki, Ꞌtɔndki kaam‑taara \r (Lk 6.31,43‑49) \p \v 7 «ꞋLee Ꞌtɔndki mɛta ɔɔ jꞋasen kɛɗa, Ꞌlee Ꞌjeki ɔɔ naase aki kɔŋɔ, Ꞌlee Ꞌtɔndki kaam‑taara ɔɔ jꞋasen kɔɔɗɔ. \v 8 Ɗeere, debm tɔnd mɛta se jꞋan̰ kɛɗɛ, debm je se Ꞌkɔŋɔ ɔɔ debm tɔnd kaam‑taara se lɛ, jꞋutu jꞋan̰ kɔɔɗɔ. \v 9 ꞋSaapki tu, kɛn gooni jaay tɔnd mɛtn mappa gɔti ki se, maakse ki se naŋa jaay an̰ kɛɗn koa? \v 10 Lɔɓu kɛn gooni jaay tɔnd mɛtn kɛn̰je num, maakse ki se naŋa jaay an̰ kɛɗn wɔɔjɔ? \v 11 Naasen jeegen kɛn jig ey se kic ɓo Ꞌjeelki kɛɗn nakŋ bɛɛ gɛnsege tu. Num mɛt kando Bubsen maakŋ raa ki Ꞌkɛɗn nakgen jiga jeege tun tɔnd mɛtin̰ ey ne! \p \v 12 «Taa naan̰ se ɓo, nakŋ paacn̰ jaay naase Ꞌjeki jeege asen tɛɗn naase ki se, naase kic Ꞌtɛɗki jeege tu bin kici. Kɛse ɓo *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki ute jee taaɗ taar teeco taar Raa ki dooyno jeege do dɔkin̰a.» \s1 Taa ɗoobge kaam dio \p \v 13 Tɛr Isa aal naagŋ taara ɗeek ɔɔ: «Ɛndki ute taa ɗoobm baata! Taa taa ɗoobm magal budul se, naan̰ ɓo kɛn ɔl jeege gɔtn kut ki ɔɔ jeege dɛna aal te ɗoobm magal ese se. \v 14 Gaŋ taa ɗoobm kɛn ɔl jeege gɔtn kaaj ki se, naan̰ se baata ɔɔ ɗoobin̰ kic baat n̰ɛlɛl, bin num jeegen jaay ɛnd te taa ɗoobm ese se, naaɗe baata.» \s1 Kaaga se kꞋjeelin̰ ute koojin̰a \p \v 15 «Ɔndki kɔnd te jeegen jig eyo tɛɗ roɗe aan gɔɔ jee taaɗ taar teeco taar Raa ki se. Naaɗe ɓaaɗo ɔŋse ɔɔ tɛɗ roɗe dalul aan gɔɔ baatge, num gaŋ te maakɗe se naaɗe jee *kusin̰ aan gɔɔ k‑sogsogige. \v 16 Naase aɗeki kaakŋ jeel ro naabɗe ki aan gɔɔ kꞋjꞋaak kꞋjeel ko kaaga ute koojin̰ se. ꞋJeelki, koojn̰ mɔŋgɔ se jꞋan̰ tuugŋ do tɔndɔm ki eyo. Ɔɔ koojn̰ goyab se jꞋan̰ tuugŋ do mɛrɛn̰j ki eyo. \v 17 Kaagŋ jaay jiga se ooj koojin̰ kic ɓo jiga, ɔɔ kaagŋ jaay kɔɔn̰\f + \fr 7:17 \ft Kɔɔn̰ ara se taaɗ ute ɗim ɛndga ron̰ ki.\f* se, ooj koojin̰ kic ɓo jig eyo. \v 18 Kaagŋ jaay jiga se, kꞋkɔŋ koojn̰ kaagŋ jig ey se do ki eyo. Ɔɔ kaagŋ jaay kɔɔn̰ se lɛ kꞋkɔŋ koojn̰ kaagŋ jiga se do ki eyo. \v 19 Kaagŋ paacn̰ kɛn ooj koojin̰ jig ey se, jꞋan̰ gaaŋa ɔɔ jꞋan̰ toocn̰ naata. \v 20 Bin num, jeegen jig ey jaay tɛɗ roɗe aan gɔɔ jee taaɗ taar teeco taar Raa ki se, ute naabɗen naaɗe tɛɗ se ɓo, naase aɗeki kaakŋ jeel ro ki bin kici.» \s1 Jee mɛtn Isa kɛn mala mala \p \v 21 «Jeegen kɛn daŋum ɔɔ: Mɛluma, Mɛluma se, naaɗe se paac ɓo kɔŋ kɛnd *maakŋ Gaar Raa ki eyo, num jeegen kɛn tɛɗ maak‑je Bubum kɛn maakŋ raa ki se sum ɓo Ꞌkɛndɗe. \v 22 Ɓii kɛn kaam mɔɔtn se jeege dɛna am ɗeekŋ ɔɔ: ‹Mɛluma, Mɛluma, ute ro naai se ɓo naaje kꞋtaaɗo taar Raa, ute ro naai se ɓo naaje kꞋtuuro sitange ro jeege tu, ɔɔ ute roi naai se ɓo, naaje kꞋtɛɗo nakŋ‑kɔɔɓge dɛna!› \v 23 Ɓii kɛn se maam mꞋaɗen taaɗn mꞋɔɔ: naase se, maam mꞋjeelseno te eyo. Iikki naatn cɛɛm ki dɔkɔ, naasen paacn̰ jee tɛɗn kusin̰ge se!» \s1 Ɓeege dio \p \v 24 Tɛr Isa aal naagŋ taara ɔɔ: «Debm kɛn jaay booy taaruma ɔɔ iŋg do ki se, naan̰ se tec aan gɔɔ debm mɛtɛkŋ kɛn iin̰ ɓeen̰ do ko ki. \v 25 Ɓee se, kɛn maane eeɗe ɔɔ oolge kic ɓo ɗooco ɔɔ kuul ɔl makɔn̰ɔ ɓaaɗo deeb ɓee se bat naɓo, ɔŋ ruin̰ te eyo, taa ɓee se kꞋjꞋiin̰in̰ do ko ki. \v 26 Num gaŋ debm booy taaruma ɔɔ iŋg do ki ey se, naan̰ se tec aan gɔɔ debm dɛrl kɛn iin̰ ɓeen̰ do kɛɛs ki. \v 27 Ɓee se kɛn maane eeɗe, oolge kic ɓo ɗooco ɔɔ kuul ɔl makɔn̰ɔ ɓaaɗo deeb ɓee se bat, ɔɔ ɓee se ru naŋ tak.» \s1 Isa dooy jeege ute tɔɔgin̰a \p \v 28 Kɛn Isa jaay taaɗ naŋ taarin̰ge sum se, jee dɛngen tus se jaay booy taar naan̰ dooyɗen se, ɔkɗen taaɗ eyo. \v 29 Taa dooy naan̰ se ɔk tɔɔgɔ\f + \fr 7:29 \ft Dooy naan̰ ɔk tɔɔgɔ se je taaɗn ɔɔ naan̰ tuun tɔl taar nam gam eyo.\f* ɔɔ tec aan gɔɔ gɛn jeeɗegen jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage se eyo. \c 8 \s1 Isa ɛɗ lapi debm bikiɗ ki \r (Mk 1.40‑45; Lk 5.12‑14) \p \v 1 Kɛn Isa bɔɔyo do kɔs ki se dɔɔl jeege dɛna ɔk mɛtin̰a. \v 2 Gɔtn se gaaba kalaŋ ɔk kɔɔn̰ bikiɗi ɓaaɗo cɛɛ Isa ki, ɛrg naanin̰ ki tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Mɛlje, kɛn naai Ꞌje num, ɛɗum lapia taa rom se ɗaapm Ꞌtooɗn kɔlɔn̰ kɔlɔn̰.» \v 3 Isa ɔl jin̰ utin̰a ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Yɛɛ, maam mꞋjea, ɔn̰ roi Ꞌɗaapm Ꞌtooɗn kɔlɔn̰ kɔlɔn̰!» Gɔtn se sum ɓo, debm kɔɔn̰ bikiɗn se ɔŋ lapia ɔɔ ron̰ ɗaap tooɗ kɔlɔn̰ kɔlɔn̰. \v 4 Tɛr Isa ɗeekin̰ ɔɔ: «Iin̰ Ꞌɓaao, naɓo ɔn̰te ɓaa taaɗn nam ki; num Ꞌɓaa Ꞌtaaɗ roi *debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki se ɔɔ Ꞌɓaa ɛɗ *sɛrkɛ Raa ki aan gɔɔ kɛn *Musa taaɗin̰o maakŋ Kitap ki. Bin ɓo jeege paac Ꞌjeele, naai se ɔŋga lapia.» \s1 Isa ɛɗ lapi debm tɛɗn naabm bubm asgarge tu kalaŋ \r (Lk 7.1‑10) \p \v 5 Kɛn Isa jaay ɛnd kɛnd maakŋ gɛgɛr kɛn Kaparnayum ki se ɔɔ gɔtn se bubm asgarge kalaŋ ɓaaɗo ɔŋin̰a ɔɔ eemin̰ nɔɔ ɔɔ: \v 6 «Mɛlje, maam se mꞋɔk debm tɛɗn naabum kalaŋ se kɔɔn̰ɔ dɛna tooɗ tooɗ ɓeene. Kɔɔn̰in̰ se tɛrɛcin̰ kꞋruŋguyu ɔɔ dabarin̰ dɛn aak eyo.» \v 7 Gɔtn se Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Maam mꞋɓaa ɓei ki ɔɔ mꞋan̰ ɓaa kɛɗn lapia.» \p \v 8 Gɔtn se bubm asgar *Rɔmɛge se ɗeekin̰ ɔɔ: «Mɛlje, ɓɛrɛ, maam se mꞋaas te debm naai Ꞌɓaa ɓeem ki eyo. Num gɔtn ɗaari ki se, naai Ꞌtaaɗ ute taari sum ɓo, debm tɛɗn naabum se Ꞌkɔŋ lapia. \v 9 Taa maam se, kic mꞋkaam ji deb kuuy, naɓo mꞋɔk asgarge kaam ji maam kici. Ɔɔ kɛn maakɗe ki se jaay mꞋɗeek deb kalaŋ ki mꞋɔɔ: ‹ꞋƁaa se› naan̰ iin̰ Ꞌɓaa. Ɔɔ mꞋɗeek deb kuuy ki mꞋɔɔ: ‹ꞋƁaaɗo se› naan̰ iin̰ ɓaaɗo. Ɔɔ ɓulum ki se jaay, mꞋɗeekin̰ mꞋɔɔ: ‹ꞋTɛɗ nakŋ ese se› naan̰ iin̰ tɛɗin̰a.» \p \v 10 Kɛn Isa jaay booy taar gaabm ese se, taara se ɔkin̰ taaɗ eyo. Naan̰ ɗeek jeege tun daanin̰ se ɔɔ: «Naase Ꞌbooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: maakŋ gaan *Israɛlge tun ute dɛnɗe se kic ɓo, maam mꞋɔŋ te nam jaay aal maakin̰ do *Raa ki aan gɔɔ gaabm ara se eyo. \v 11 Anum mꞋɗeeksen mꞋɔɔ: jeege dɛna utu aɗe kiin̰ ɓaa gɔtn kaam kaaɗa tookŋo, ɔɔ kaam kaaɗa toocn̰ ni, naaɗe aɗe ɓaa utu tusn Ꞌkiŋg kɔsn ɓii laa ki ute maak‑raapo ute ɓugjege *Abraam, Isaka ɔɔ *Yakub *maakŋ Gaar Raa ki tɛlɛ. \v 12 Num gaangen gɛn maakŋ Gaar Raa tap ɓo, naaɗe se ɓo jꞋutu jꞋaɗen kɔɔɗɔ ɔɔ jꞋutu jꞋaɗen kɔmb naatn maakŋ gɔt kɛn ɔɔɗ dɔrɔɗ. Gɔtn se ɓo naaɗe ɓaa keeme ɔɔ taan̰ naaŋɗege.» \v 13 Tɛr Isa ɗeek bubm asgar *Rɔmɛge tu se ɔɔ: «Ɔk Ꞌtɛrl Ꞌɓaa ɓei ki. Ute kaal maaki naai aal dom ki paac se, nakŋ naai Ꞌtɔnd mɛta ro ki se Ꞌkɔŋ tɛɗa.» Ɔɔ kaaɗ kɛn se sum ɓo, debm tɛɗn naabin̰ se ɔŋ lapia. \s1 Isa ɛɗ lapi jee kɔɔn̰ge tu dɛna \r (Mk 1.29‑34; Lk 4.38‑41) \p \v 14 Tɛr Isa iin̰ ɓaa ɓee Piɛr ki. Kɛn naan̰ jaay aan sum se, ɔŋ moom Piɛr mɛnda se kɔɔn̰ɔ tooɗ tooɗ daŋal ki ɔɔ naan̰ ron̰ ɔŋ kɛɗɛk. \v 15 Gɔtn se naan̰ ɔl jin̰ utin̰a ɔɔ ron̰ ɔŋg kɛɗɛk se tɛrɛc urlu ɔɔ gɔtn se naan̰ iin̰ ɗaara ɔɔ baag tɛɗn kɔsɔ Isa ki. \p \v 16 Kɛn kaaɗa ooc jaay gɔtɔ tɛɗ ilim se, jeege ɓaano ute jee kɔɔn̰ sitange se dɛna gɔtn Isa ki. Ute taarin̰ se sum ɓo, naan̰ tuur sitange naatn ro jeege tu ɔɔ jee kɔɔn̰ge se paac naan̰ ɛɗɗen lapia kici. \v 17 Nakŋ Isa tɛɗ se aanga ɗoobin̰ ki aan gɔɔ taar kɛn debm taaɗ taar teeco taar Raa ki ron̰ Ezayi taaɗno do dɔkin̰ kɛn ɔɔ: \q1 \qt Kɔɔn̰jegen tujjeki rojege se, naan̰ uunin̰ga paac don̰ ki\qt*.\f + \fr 8:17 \ft Aak Eza 53.4.\f* \s1 Jeegen kɛn je daan Isa \r (Lk 9.57‑62) \p \v 18 Kɛn Isa jaay aak jee dɛnge ɔl gurugin̰ se, gɔtn se naan̰ ɗeek jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ kꞋgaaŋ kꞋɓaaki jɛŋ baar kɛn kaam naane. \v 19 Gaŋ maakŋ jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage se, deb kalaŋ iiko cɛɛn̰ ki ɗeekin̰ ɔɔ: «Debm dooy jeege, gɔtn naai Ꞌɓaa gay gay kic ɓo, maam mꞋai daana.» \v 20 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «ꞋBooyo! K‑bukumbɔɔge kic ɓo ɔk ɓee tooɗɗege, ɔɔ yeelge kic lɛ ɔk kujɗege. Num gaŋ maam *Goon Deba se mꞋɔk gɔtn maam mꞋan kɔl dom eyo.» \v 21 Maakŋ jeege tun mɛtin̰ ki se, deb kalaŋ kuuy se ɗeekin̰ ɔɔ: «Mɛlje, ɔn̰um mꞋaɗe ɓaa duubm bubum jaayo.» \v 22 Gaŋ Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Ɔn̰ jeegen aan gɔɔ ooyga kooy naan Raa ki se Ꞌduubm naapa, num naai se, Ꞌɓaaɗo Ꞌdaanuma.» \s1 Isa ɔk ɗaar kuulu \r (Mk 4.35‑41; Lk 8.22‑25) \p \v 23 Gɔtn se Isa ook maakŋ markab ki ɔɔ jee mɛtin̰ ki ɓaa ute naan̰a. \v 24 Gɔtn se sum ɓo kuulu dɔɔbɔ ɔɔ ɔl makɔn̰ɔ do baar ki. Kuulu se tɛɗ maane aal walak walak ɔɔ iin̰ ɓaa ɓaa ɗoocn̰ markaba. Num naan̰ kɛn se, Isa tooɗ tooɗ bia. \v 25 Jee mɛtin̰ ki iiko cɛɛn̰ ki tɔnd durin̰a ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Mɛlje, naakje! Ey num ɓɛrɛ, naajege jꞋaki kutu.» \v 26 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay naase Ꞌɓeerki bin se? Naase se aalki te maakse paac do Raa ki eyo.» Gɔtn se naan̰ iin̰ ɗaara, aac kaama kuul ki ute maane ki ɔɔ naan̰ kɛn se, gɔtɔ ɓaa tooɗ dil. \v 27 Kɛn naaɗe jaay aak nakŋ ese se, paac ɔkɗen taaɗ eyo ɔɔ ɗeek ɔɔ: «Aakki tu nakage! Kɛse tap ɓo naŋa bini kɛn taaɗ kuulu ute maane ki kic ɓo tookin̰ taarin̰ se?» \s1 Isa ɛɗ lapia gaabge tu dio kɛn ɔk kɔɔn̰ sitange \r (Mk 5.1‑20; Lk 8.26‑39) \p \v 28 Kɛn Isa jaay aan jɛŋ baar kɛn kaam naane, taa naaŋ jee Gadarge tu se, gɔtn se gaabge dio ɔk kɔɔn̰ sitange teeco maakŋ iiɓge tun Yaudge tɛɗin̰o gɛn tɔl taal yoɗege se, ɓaaɗo dɔɔɗin̰a. Gaabgen di se naaɗe kusin̰a ɔɔ gɔtn naaɗe iŋg se nam ɔŋ aal te ɗoobm se eyo. \v 29 Kɛn naaɗe jaay aakin̰ se, gɔtn se naaɗe baag tɔɔɗn tɔɔyɔ ɔɔ: «Goon Raa, naai Ꞌje ɗi roje ki? Kɛn kaaɗn Raa ɔndin̰ se aas te ey ɓɔrt sum ɓo, naai Ꞌɓaaɗo Ꞌje ajen dabar la?» \v 30 Naanɗe ki dɔk cɔkɔ se ɔk dɔɔl kin̰zirge dɛna kꞋgaamɗe gaama. \v 31 Sitange se eem nɔɔ mɛtn Isa ki, ɗeekin̰ ɔɔ: «Kɛn ajen tuur num, ɔlje naaje kꞋɓaa kɛnd maakŋ dɔɔl kin̰zirge tu se.» \v 32 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋTeec Ꞌɓaaki.» Gɔtn se sitange se teeco ro gaabge tun di se ɔɔ ɓaa ɛnd maakŋ kin̰zirge tu. Naan̰ kɛn se sum ɓo dɔɔl kin̰zirgen te dɛnɗe se dɔɔb rus ɔɔ naar aan̰o girdi girdi bɔɔy ɓaa si maakŋ baar ki ɔɔ naaɗe ooy ut kap. \v 33 Kɛn jee gaam kin̰zirge jaay aak nakŋ tɛɗ se, naaɗe dɔɔb aan̰ ɓaa maakŋ gɛgɛr ki ɔɔ ɓaa taaɗ mɛtn taar nakgen deel se paac jeege tu nakŋ aan do gaabge tun di kɛn ɔk kɔɔn̰ sitange se. \v 34 Gɔtn se jee maakŋ gɛgɛr ki se paac teec ɓaaɗo ɔŋ Isa. Kɛn naaɗe ɓaaɗo ɔŋin̰ sum se, naaɗe sɛlin̰ mɛtin̰a ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Naai se iin̰ Ꞌteec ɔn̰jen naaŋje!» \c 9 \s1 Isa ɛɗ lapi debm kꞋruŋguy ki \r (Mk 2.1‑12; Lk 5.17‑26) \p \v 1 Tɛr Isa ook maakŋ markab ki, gaaŋ baar ɓaa maakŋ gɛgɛrin̰\f + \fr 9:1 \ft Gɛgɛrin̰ ara se, taaɗ ute Kaparnayum.\f* ki. \v 2 Gɔtn se jeege uuno debm kꞋruŋguyu do nakŋ tooɗin̰ ki, ɔɔ ɓaano gɔtn Isa ki. Kɛn Isa jaay aak naaɗe aal maakɗe don̰ ki se, ɗeek debm kꞋruŋguy ki se ɔɔ: «Aay kaami goonuma! *Kusin̰ige se, maam mꞋtɔɔlisin̰ga naatn.» \v 3 Gaŋ jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage kandum se baag taaɗn ute maakɗe ɔɔ: «Gaabm ese se naan̰ naaj naaj *Raa.» \v 4 Kɛn Isa jaay jeel saapɗe sum se, ɗeekɗen ɔɔ: «Taa ɗi jaay naase Ꞌsaapki nakŋ jig eyo ute maakse bin se? \v 5 Gɛn naase ki num kɛn gay ɓo ɔɔn̰ ciri kɛn mꞋɗeekŋ mꞋɔɔ: ‹Kusin̰ige se, maam mꞋtɔɔlisin̰ga naatn› lɔɓu kɛn mꞋɗeekŋ mꞋɔɔ: ‹Iin̰i ɔɔ Ꞌlea› se ɓo ɔɔn̰ cir lɛ? \v 6 Bin num, naase aki Ꞌjeele maam *mꞋGoon Deba se, do naaŋ ki ara se, mꞋɔk tɔɔgɔ gɛn tɔɔl kusin̰ jeege.» Gɔtn se, Isa ɗeek debm kꞋruŋguy ki ɔɔ: «Iin̰i, uun nakŋ tooɗi se ɔɔ Ꞌɓaa ɓei ki!» \v 7 Gɔtn se gaaba se iin̰i ɔɔ ɓaa ɓeen̰ ki. \v 8 Kɛn dɔɔl jee dɛnge jaay aak nakŋ ese se, ɓeere ɓaa ɔkɗe ɔɔ gɔtn se naaɗe tɔɔm Raa kɛn ɛɗ tɔɔgŋ bin se jikilimge tu. \s1 Isa daŋ Matiye \r (Mk 2.13‑22; Lk 5.27‑39) \p \v 9 Kɛn Isa jaay deel deel naane se, naan̰ aak gaaba kalaŋ kꞋdaŋin̰ Matiye *debm tɔkŋ miiri iŋg kiŋg gɔtn tɛɗn naabin̰ ki. Naan̰ ɗeekin̰ ɔɔ: «Iin̰i Ꞌdaanuma!» Gɔtn se sum ɓo Matiye iin̰i ɔɔ daanin̰a. \p \v 10 Ɓii kalaŋ Isa ute jee mɛtin̰ ki iŋg ɔs kɔs ɓee Matiye ki se, *jee tɔkŋ miirge\f + \fr 9:10 \ft Jee tɔkŋ miirge se Yaudge aakɗen aan gɔɔ jee kusin̰ge.\f* dɛna te jee kusin̰ge se ɓaaɗo iŋg ɔs te naaɗe kici. \v 11 Kɛn *Parizige jaay aak nakŋ ese se, naaɗe ɗeek jeege tun mɛtn Isa ki ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay Debm dooyse se iŋg ɔs te jee tɔkŋ miirge ɔɔ jee tɛɗn kusin̰ge se?» \v 12 Kɛn Isa jaay booy taarɗe se, ɗeekɗen ɔɔ: «Jee roɗe kiji se, naaɗe je daptor eyo, num kɛn je daptor se, jee kɔɔn̰ge. \v 13 Bin num Ꞌɓaa Ꞌsaapki do taar kɛn Raa taaɗno se kɛn ɔɔ: \qt Maam mꞋje amki tɔjn̰ *sɛrkɛ sum eyo, num nakŋ maam mꞋje se, Ꞌtɛɗki bɛɛ ɓo jeege tu\qt*.\f + \fr 9:13 \ft Aak Oz 6.6.\f* Maam mꞋɓaaɗo se gɛn daŋ jee kɛn saap ɔɔ naaɗe aak bɛɛ naan Raa ki se eyo, num maam mꞋɓaaɗo se gɛn jee jeel roɗe ki, naaɗe jee kusin̰ge se.» \s1 Isa taaɗ taar kuun *siam \p \v 14 Gɔtn se jee mɛtn Jan‑Batist ki ɓaaɗo tɔnd mɛtn Isa ɗeekin̰ ɔɔ: «Naaje jꞋute *Parizige se kꞋlee kꞋtuun siam; anum gɛn ɗi jaay jee mɛtn naai ki uun siam ey se?» \v 15 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Jeegen ɓaaɗo kɔkŋ mɛnda jaay gaabm mɛnda utu se, naaɗe Ꞌkɔŋ kiŋg maak‑tuj ki la? Mɛt ki eyo. Naaɗe se kɔŋ kuun siam eyo kɛn mɛl mɛnda jaay utu te naaɗe se. Num gaŋ ɓii kalaŋ kaaɗin̰ utu Ꞌkaana gaabm mɛnda jꞋan̰ kɔɔɗn naatn se jaay ɓo mɛɗin̰ge se Ꞌkuun siam. \p \v 16 «ꞋBooyki: nam kɔŋ kaal kal kiji ro kal kɛn koon eyo. Ey num kal kiji se an nɛɛpm ute kal koono. Ɔɔ gɔtn nɛɛpin̰ se Ꞌtɛɗn magal cir kɛn do dɔkin̰a. \v 17 Ɔɔ tɔtn koojn̰ bin̰ utu iin̰ kiin̰ se jꞋan̰ kɔŋ maakŋ k‑lɛɛtɛrge tun koon eyo. Ey num tɔtn koojn̰ bin̰ utu iin̰ kiin̰ se an dɔɔbm ute k‑lɛɛtɛrge. Ɔɔ tɔtɔ se lɛ kɔɔy naaŋ ki cɛrɛ, ɔɔ k‑lɛɛtɛrge se lɛ tujn̰ kici. Bin num, tɔtn koojn̰ bin̰ utu iin̰ kiin̰ se jꞋan̰ kɔmbin̰ maakŋ k‑lɛɛtɛrge tun kiji; taa bin se, tɔtn maak ki se lɛ tuj eyo ɔɔ k‑lɛɛtɛrge se lɛ kɔŋ Ꞌdɔɔb eyo.» \s1 Isa ɛɗ lapi mɛnd ki ɔɔ dur goon mɛnda daan yoge tu \r (Mk 5.22‑43; Lk 8.40‑56) \p \v 18 Kaaɗ kɛn Isa utu taaɗɗen taaɗ ɓɔrt sum ɓo, maakŋ magal Yaudge tu se deb kalaŋ ɓaaɗo ɔŋin̰a, ɛrg naanin̰ ki ɗeekin̰ ɔɔ: «Goonum mɛnda se te ooy kooy ɓɔrse sum, Ꞌɓaaɗo kɔnd ji don̰ ki taa naan̰ duru.» \v 19 Gɔtn se Isa ute jee mɛtin̰ ki iin̰ ɔk mɛtin̰a. \v 20-21 Kɛn naaɗe utu ɓaa ɓaa ɗoob ki se, gɔtn se, mɛnda kalaŋ bin se gɔtn moosin̰ aan sum se ɔŋ ɗaar eyo bini tɛɗ ɓaar sik‑kaar‑dio, naan̰ ɔko mɛtn Isa ɔɔ taaɗ te maakin̰ ɔɔ: «Kɛn maam mꞋɓaa jaay mꞋutga taa kalin̰ sum ɓo, mꞋutu mꞋkɔŋ lapia.» Gɔtn se naan̰ ɓaaɗo naagŋ Isa ki ut taa kalin̰a ɔɔ naar ɔŋ lapia. \v 22 Isa ɔk tɛrl aakin̰a ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Aay kaami goonuma! Taa naai aalga maaki dom ki se, kaal maaki se aajiga.» Ɔɔ kaaɗ kɛn se sum ɓo, mɛnda se ɔŋ lapia. \p \v 23 Kɛn Isa jaay aan ɓee gaab kɛn magal Yaudge se, naan̰ ɔŋ jee tuuy kaage ɔɔ jee dɛnge se lɛ ɗaar tɔɔy tɔɔy makɔn̰ɔ. \v 24 Naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋTeecki naatn! Ɓɛrɛ, goon mɛnda se lɛ ooy te eyo, naan̰ tooɗ tooɗ bi sum.» Gaŋ gɔtn se naaɗe ooyin̰ koogo mɛtin̰ ki. \v 25 Kɛn jee dɛn jaay jꞋɔɔɗɗeno naatn se, Isa ɛnd maakŋ ɓee ki ɔɔ ɔk ji goon mɛnda ɔɔ gɔtn se goon mɛnda se iin̰i. \v 26 Gɔtn se labarin̰ se wɔɔk dɔɔɗ taa naaŋ gɔtn ese paac. \s1 Isa ɔɔɗ kaam jee kaam‑tɔɔkge dio \p \v 27 Kɛn Isa iin̰ gɔtn se jaay ɓaa ɓaa se, gɔtn se jee kaam‑tɔɔkge dio ɔk mɛtin̰a ɔɔ tɔɔɗ tɔɔy ɔɔ: «Ɛɛjjen doje ki, naai *Goon Daud!» \v 28 Kɛn Isa jaay aan ɓeen se, jee kaam‑tɔɔkge se ɓaaɗo ɔŋin̰a ɔɔ naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «Naase Ꞌtook aalki maakse dom ki la kɛn maam mꞋɔk tɔɔgɔ gɛn tɛɗn nakŋ ese se?» Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Yɛɛ Mɛlje, naaje kꞋtooko.» \v 29 Gɔtn se Isa uun jin̰ tɔndɗen kaamɗege tu ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Aan gɔɔ naase aalkiga maakse dom ki se, nakŋ naase Ꞌjeki se Ꞌkaan̰ kaama.» \v 30 Naan̰ kɛn se sum ɓo, kaamɗege naar tɔɔɗ taaka. Num gɔtn ese se Isa aacɗen kaama ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Ɔndki kɔndɔ: taar se, ɔn̰te Ꞌɓaa taaɗin̰ki nam ki.» \v 31 Num gaŋ kɛn naaɗe jaay iin̰ ɓaa ɓaa sum se, nakŋ Isa tɛɗɗen se, naaɗe ɓaa wɔɔkin̰ taa naaŋ kɛn ese paac. \s1 Isa ɛɗ lapi debm kɛn ɔŋ taaɗ taar eyo \p \v 32 Gaŋ kɛn jee kaam‑tɔɔkgen di se jaay teec ɓaa ɓaa sum se, naan̰ kɛn se, naaɗe ɓaano gɔtn Isa ki ute gaaba kalaŋ bin se, ɔk kɔɔn̰ sitan kɛn ɔlin̰ ɔŋ taaɗ taar eyo. \v 33 Gɔtn se Isa tuur te sitan ro gaab kɛn ese se, ɔɔ gaabm ɔŋ taaɗ taar ey se, baag taaɗn taara cɛy. Ɔɔ kɛn jee dɛnge aak se nakŋ se deel doɗe ɔɔ ɔkɗen taaɗ eyo ɔɔ ɗeek ɔɔ: «Maakŋ *Israɛl ki paac se, nakŋ bin se ɓii kalaŋ kꞋjꞋaak te eyo!» \v 34 Gaŋ *Parizige se ɗeek ɔɔ: «Ute *Ɓubm sitange se ɓo naan̰ tuur sitange ro jeege tu.» \s1 Isa ɛɛj do jee dɛnge tu \r (Mk 3.6‑19; Lk 6.12‑16, 10.2) \p \v 35 Isa lee ɓaa maakŋ gɛgɛrge tu ɔɔ maakŋ naaŋge tu paac, lee dooy jeege maakŋ *ɓeege tun Yaudge lee tusn maak ki. Naan̰ lee taaɗɗen Labar Jiga gɛn *maakŋ Gaar Raa ɔɔ lee ɛɗ lapi jee kɔɔn̰ge tu paac ɔɔ jeegen paacn̰ kɔɔn̰ɔ tujɗenga tuju. \v 36 Kɛn naan̰ aak jee dɛnge se, naan̰ ɛɛjɗen doɗe ki taa naaɗe se ɔɔrga ɔɔ maakɗe tujga aan gɔɔ baatgen ɔk debm gaam eyo. \v 37 Gɔtn se Isa ɗeek jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ: «Maakŋ‑gɔtn tɛɗga gɛn kɔjɔ se dɛna, naɓo jee tɛɗn naabge se, baata\f + \fr 9:37 \ft Ara se Isa taaɗ te jeegen iŋg aak kaak kaama jꞋaɗen taaɗn labarin̰ kɛn jiga se naɓo jeegen ɓaa taaɗ se, naaɗe baata.\f*. \v 38 Bin num, Ꞌtɔndki mɛtn Mɛl maakŋ‑gɔtɔ taa aɗe kɔl jee tɛɗn naabge do ki gɛn kɔjn̰ maakŋ gɔtin̰a.» \c 10 \s1 *Jee kaan̰ naabm Isagen sik‑kaar‑dio \p \v 1 Tɛr Isa daŋo jee mɛtin̰ kɛn sik‑kaar‑dio. Naan̰ ɛɗɗen tɔɔgɔ gɛn tuur sitange ro jeege tu ɔɔ gɛn kɛɗn lapi jee kɔɔn̰ge tu paac ɔɔ jeegen paacn̰ kɛn kɔɔn̰ɔ tujɗenga tuju. \v 2 Kɛn ara ɓo ro jee kaan̰ naabm Isagen sik‑kaar‑dio: kɛn deet se, Simon kꞋdaŋin̰ Piɛr se ute gɛnaan̰ Andre; Jak ute gɛnaan̰ Jan, naaɗen di se gaan Zebedege; \v 3 Pilip ɔɔ Bartelemi; Tɔma ɔɔ Matiye kɛn naabin̰ tɔkŋ miiri se; Jak goon Alpe ɔɔ Tade; \v 4 Simon debm je kujn̰ naaŋin̰a\f + \fr 10:4 \ft Debm je naaŋin̰ ara se je ɗeekŋ ɔɔ: debm je kuun naaŋin̰ kaam ji jee wɔɔyɗege tu. Jee wɔɔyɗegen ara se je taaɗn ute *Rɔmɛge, taa kaaɗ kɛn ese se taa naaŋ *Israɛl se kaam ji Rɔmɛge.\f* ɔɔ Judas Iskariɔt, naan̰ ɓo debm utu kutn Isa se. \s1 Isa ɔl *jee kaan̰ naabin̰gen sik‑kaar‑di se naaba \r (Mk 6.7‑12; Lk 9.1‑6) \p \v 5 Naaɗe se ɓo jee kaan̰ naabm Isagen sik‑kaar‑di kɛn naan̰ ɔlɗen naaba. Kɛn ɔlɗe kɔl se, naan̰ dɛjɗe ɔɔ taaɗɗen ɔɔ: «Ɔn̰te Ꞌɓaaki maakŋ naaŋge tun mɛlin̰ge Yaudge eyo ɔɔ maakŋ gɛgɛr *Samarige tu se kalaŋ kic ɓo ɔn̰te Ꞌkɛndki maak ki. \v 6 Num Ꞌɓaaki gɔtn gaan *Israɛlge tu, naaɗen tec aan gɔɔ baatgen iigga kiig se. \v 7 Kɛn Ꞌɓaaki ɓaa ɗoob ki se Ꞌtaaɗɗeki taar *Raa ɔɔki: ‹Ɓɛrɛ, *maakŋ Gaar Raa se ɔɔpga gɔɔrɔ!› \v 8 Ɛɗki lapi jee kɔɔn̰ge tu, Ꞌdurki jeegen ooyga kooyo, ɛɗki lapi jee bikiɗge tu taa roɗe Ꞌɗaapm tɛɗn aak bɛɛ naan Raa ki ɔɔ Ꞌtuurki sitange ro jeege tu. Taa naase lɛ ɔŋki cɛrɛ ɗey se, naase kic ɓo ɛɗin̰ki jeege tu cɛrɛ. \p \v 9 «Kɛn naase Ꞌɓaaki ɓaa se, ɔn̰te Ꞌkuunki daab, pudda ey lɛ gurs maakŋ pɔs ki. \v 10 Ɔɔ kɛn Ꞌɓaaki ɓaa ɗoob ki se ɔn̰te Ꞌkuunki ɓɔɔnɔ, ɔn̰ten Ꞌtɔski kalge di dio, saage ɔɔ ɔn̰ten Ꞌkuunki sirɗi. Taa debm tɛɗn naaba se, bɛɛki num, jꞋan̰ kɛɗn kɔsin̰a. \p \v 11 «Kɛn naase jaay aki kɛnd maakŋ gɛgɛr ki ey lɛ maakŋ naaŋ ki se, Ꞌjeki debm bɛɛ kɛn asen dɔɔɗn kɔkŋ jiga. Naase iŋgki gɔtn deb kɛn ese sum bini anki kiin̰ ɓaa maak ki. \v 12 Maakŋ ɓee kɛn jaay naase ɛndkiga maak ki se, Ꞌtɛɗɗeki tɔɔsɛ. \v 13 Kɛn jee maakŋ ɓee ki se jaay dɔɔɗ ɔksenga lɛ, ɔn̰ tɔɔsɛ se kiŋg te naaɗe. Num kɛn naaɗe jaay dɔɔɗ ɔksen te ey lɛ, ɔn̰ tɔɔsɛ se asen tɛrl kɔŋ gɔtin̰ ki. \v 14 Kɛn maakŋ gɛgɛr ki ey lɛ maakŋ ɓee kɛn naase aki kɛnd maak ki jaay, naaɗe baate dɔɔɗn kɔkse se, ɔɔ baate booy taarse num, naase Ꞌteec ɔn̰ɗenki ɓeeɗe ey lɛ maakŋ gɛgɛrɗe ɔɔ kɛn teec Ꞌɓaaki ɓaa se, kuɗn jɛsege tu se kic ɓo Ꞌtupɗeki naatn. \v 15 ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: ɓii kɛn Raa Ꞌkɔjn̰ bɔɔrɔ do jeege tu se, jee maakŋ gɛgɛr kɛn ese se bɔɔr koocn̰ do naaɗe ki se aɗen tɛɗn ɔɔn̰ cir gɛn jee taa naaŋ Sɔdɔm ute gɛn Gɔmɔr\f + \fr 10:15 \ft Aak Jɛn kon̰ 13, 18 ɔɔ 19.\f*!» \s1 Dubar utu kaan do jeege tun mɛtn Isa ki \r (Mk 13.9‑13; Lk 21.12‑17; Lk 12.2‑9) \p \v 16 «ꞋƁooyki! Maam mꞋɔlse aan gɔɔ baatge maakŋ k‑sogsogige tu; naɓo naase se iŋgki do mɛtɛkse ki aan gɔɔ wɔɔjge ɔɔ Ꞌtɛɗki rose miskinge aan gɔɔ dɛɛrge. \v 17 Ɔndki kɔndɔ, taa jeege utu asen tɔkŋ ɓaa gɔtn kɔjn̰ bɔɔrge tu, naaɗe asen tɔnd ute mɛɛjɛ maakŋ *ɓeege tun Yaudge lee tusn maak ki. \v 18 Taa maam se naaɗe asen tɔkŋ ɓaa naan magalge tu ɔɔ naan gaarin̰ge tu, taa bin se naase aki tɛɗn saaɗumge naan naaɗe ki ɔɔ naan jeege tun Yaudge ey se kici. \v 19 Kɛn jaay jꞋɔk kꞋɓaansinga naan tɔɔgge tu num, gɔtn naane se ɔn̰te Ꞌɓeerki do taar kɛn naase aki ɓaa taaɗa ɔɔ ute raay naase aki kɔŋ jaay anki taaɗn taar se. Taa kaaɗ kɛn se, Raa ɓo asen kɛɗn taar kɛn naase aɗeki taaɗa. \v 20 Taa taar naase aki taaɗ se, gɛn naase malin̰ge eyo, num taar se Nirl gɛn Bubse Raa ɓo asen kɔl naase aki taaɗa. \v 21 Naan̰ kɛn se, gɛnaa utu kɔl gɛnaan̰ jꞋan̰ ɓaa tɔɔlɔ ɔɔ bubu kici utu kɔl goonin̰a jꞋan̰ ɓaa tɔɔlɔ. Gaange utu tɛrl naaga bubɗege tu ɔɔ je yoɗe. \v 22 Taa maam se jeege paac utu asen kɔɔɗn kundu; naɓo debm jaay aayga kaamin̰ bini aanga do taar tɔɔlin̰ ki num, naan̰ se utu Ꞌkɔŋ kaaja.» \v 23 Kɛn jaay kꞋdabarse maakŋ gɛgɛr kɛn kaam kalaŋ num, aan̰ Ꞌɓaaki maakŋ gɛgɛr kɛn kuuyu. ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: gɛgɛrgen maakŋ naaŋ *Israɛl ki se, naase aɗeki lee dɔɔɗ ey sum ɓo, maam *Goon Deba se mꞋkaan ro ki. \p \v 24 «Debm lee mɛtn deb kɛn dooyin̰ se, Ꞌkɔŋ cir debm dooyin̰ eyo; ɔɔ debm tɛɗn naaba gɔtn deb ki se, naan̰ se Ꞌkɔŋ cir mɛlin̰ eyo. \v 25 Anum debm lee mɛtn deb kɛn lee dooyin̰ se n̰Ꞌtɛɗ aan gɔɔ debm dooyin̰ se. Ɔɔ debm Ꞌtɛɗ naaba gɔtn deb ki se kic lɛ, n̰Ꞌtɛɗ aan gɔɔ mɛlin̰ se. Taa debm kɛn mɛl ɓee se kic naaɗe naajin̰a ɔɔ naan̰ ɓo Belzebul\f + \fr 10:25 \ft Belzebul se ro *Ɓubm sitange kici taa maakŋ Kitap ki se Bubm sitange se ɔk ro dɛna.\f*, bin num mɛt kando kꞋnaajn̰ jeegen maakŋ ɓeen̰ ki se cir gɛn naan̰ se daala!» \s1 Ɔn̰te Ꞌɓeerki jeege tu \p \v 26 «Taa naan̰ se ɓo jeege se, ɔn̰ten Ꞌɓeerɗeki! Taa kaaɗin̰ jaay utu Ꞌkaan se, nakŋ paacn̰ jꞋɔyin̰ga kɔy se, utu Ꞌtooɗn tal. Ɔɔ nakŋ ɓɔrse kꞋjeelki mɛtin̰ ey se, jꞋutu jꞋan̰ki jeele. \v 27 Nakŋ paacn̰ maam mꞋtaaɗsesin̰ maakŋ nɔɔr ki se, Ꞌɓaa Ꞌtaaɗin̰ki jeege tu ute kaam kaaɗa. Nakŋ kɛn naase Ꞌbooyin̰ki kꞋtaaɗsen naaŋ ki mɛtn bisege tu se Ꞌwɔɔkin̰ki do ɓeege tu kici. \v 28 Ɔn̰te Ꞌɓeerki jeege tun Ꞌtɔɔl daa roa, ey num kɔŋ tɔɔl ko ey se; num Ꞌɓeerki ɓo Raa ki, naan̰ ɓo debm kɛn ɔk tɔɔgɔ kɛn tɔɔl daa rose ɔɔ tɔɔl kose maakŋ pooɗ kɛn gɛn daayum se. \v 29 Yeelge sɛɛm sɛɛm di se kꞋdugin̰ ute kɔbɔrɔ kalaŋ sum ey la? Ute naan̰ se kic ɓo kɛn maakɗe ki se jaay kalaŋ Ꞌkoocn̰ naaŋ ki se kɛn Bubsen Raa tookga jaayo. \v 30 Num gaŋ naase se bɛɛkŋ dosege kic ɓo Raa jeelin̰ kalaŋ kalaŋ. \v 31 Bin se, ɔn̰te Ꞌɓeerki! Naan Raa ki se, naase se Ꞌcirki yeelge se dɔkɔ. \v 32 Debm jaay taaɗ naan jeege tu ɔɔ naan̰ debm maam se, maam kic mꞋtaaɗn naan Bubum kɛn maakŋ raa ki mꞋɗeekŋ mꞋɔɔ: naan̰ se debm maama. \v 33 Num debm kɛn baatum naan jeege tu se, maam kic mꞋutu mꞋan̰ baatin̰ naan Bubum kɛn maakŋ raa ki kici.» \s1 Isa se ɓaano ute tɔɔsɛ ɓo do naaŋ ki eyo num bɔɔrɔ \r (Lk 12.51‑53, 14.26‑27) \p \v 34 Isa taaɗ ɔɔ: «Ɔn̰ten Ꞌsaapki ɔɔki maam se mꞋɓaano ute lapia ɓo do naaŋ ki. Maam se mꞋɓaano ɓo ute lapi eyo, num mꞋɓaano ute bɔɔrɔ. \v 35 Ɗeere, maam se mꞋɓaaɗo gɛn: \q1 \qt gaaŋ goon gaaba ute bubin̰a\qt*, \q1 \qt goon mɛnda ute kon̰a\qt*, \q1 \qt moom mɛnda ute mɛnd goonin̰a\qt*. \q1 \v 36 \qt Jeegen maakŋ ɓei ki se ɓo utu Ꞌtɛɗn jee wɔɔyige\qt*.\f + \fr 10:36 \ft Aak Mis 7.6.\f* \m \v 37 «Debm jaay je bubin̰ ute kon̰ cirum maam se, naan̰ se aas te gɛn tɛɗn debm maam eyo. Ɔɔ debm jaay je goonin̰ gaaba ute goonin̰ mɛnda cirum maam se, naan̰ se aas te gɛn tɛɗn debm maam eyo. \v 38 Ɔɔ debm jaay baate kuun kaagŋ jꞋansin̰ tupm ro ki ɔɔ ɔk mɛtum ey se, naan̰ se aas te gɛn tɛɗn debm maam eyo. \v 39 Debm jaay je kaajn̰ kon̰ se, naan̰ utu an̰ kutu, ɔɔ debm jaay ut kon̰a taa maam se, naan̰ utu an̰ kaaja.» \s1 Debm ɔksen naase se aan gɔɔ ɔkum maama \p \v 40 «Debm jaay dɔɔɗ ɔksen naase se, aan gɔɔ naan̰ dɔɔɗ ɔkum maama ɔɔ debm dɔɔɗ ɔkum maam se lɛ, aan gɔɔ naan̰ dɔɔɗ ɔk debm kɛn ɔlumo. \v 41 Debm kɛn jaay dɔɔɗ ɔk debm taaɗ taar teeco taar Raa ki, taa naan̰ jeelin̰ naan̰ se debm taaɗ taar teeco taar Raa ki se, naan̰ Ꞌkɔŋ bɛɗin̰a aan gɔɔ gɛn debm taaɗ taar teeco taar Raa ki se kici. Debm jaay dɔɔɗ ɔk debm kɛn tɛɗ naka ute ɗoobin̰a, taa naan̰ jeelin̰ naan̰ debm daan ki se, naan̰ se Ꞌkɔŋ bɛɗin̰a aan gɔɔ gɛn debm daan ki se kici. \v 42 ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: maakŋ gaange tun sɛɛm sɛɛm se, debm jaay ɛɗga maan kurlu cɔkɔ deb kalaŋ ki, taa naan̰ jeelin̰ naan̰ debm maam se, debm bin se, bɛɛ naan̰ tɛɗ se Ꞌkutn cɛr eyo, num naan̰ utu Ꞌkɔŋ bɛɗin̰a.» \c 11 \s1 Isa ute Jan‑Batist \r (Lk 7.18‑35) \p \v 1 Kɛn Isa jaay dooy jee mɛtin̰ kɛn sik‑kaar‑di aas sum se, naan̰ iin̰ ɔn̰ gɔtn ese ɔɔ ɓaa lee taaɗ taar *Raa jeege tun maakŋ gɛgɛrge tun gɛn taa naaŋ gɔtn ese ɔɔ dooyɗe. \p \v 2 Kaaɗ kɛn Jan‑Batist utu maakŋ daŋgay ki se, naan̰ booyga nakŋ paacn̰ kɛn *al‑Masi tɛɗ se. Ɔɔ naan̰ daŋo maakŋ jeege tun mɛtin̰ ki se jeege kandum ɔɔ ɔlɗe gɔtn Isa ki. \v 3 Naaɗe ɓaa tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Naai ɓo debm kɛn jeege iŋg aak kaama jꞋɔɔ utu aɗe ɓaa se lɔɓu, kꞋbooy nam kuuy ne?» \v 4 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «ꞋƁaa taaɗki Jan ki nakŋ naase mala aakin̰ki ute kaamse se ɔɔ booyin̰ki ute bise se: \v 5 jee kaam‑tɔɔkge lɛ, kaamɗege tɔɔɗ taakga, jee cɛkɛɗge lɛ, leega talam talam, jee bikiɗge lɛ, ɔŋga lapia ɔɔ roɗege tooɗga kɔlɔn̰ kɔlɔn̰, jee duguyge lɛ, ɓɔrse booy booyo, jee ooyga kooy kic lɛ, duroga daan yoge tu ɔɔ Labar Jiga se lɛ, kꞋtaaɗin̰ga jee daayge tu. \v 6 Maak‑raapo deb kɛn jaay ai kaamin̰ ɔn̰te ɗoobm gɛn kaal maakin̰ do maam ki eyo.» \p \v 7 Kɛn jee Jan ɔlɗeno naaba jaay ɔk tɛrl ɓaa se, Isa baag taaɗn taar Jan se jee dɛnge tu ɔɔ: «Do kɔɗ‑ɓaar ki se, naase tap ɓo iŋgkiro kaakŋ naŋa? Lɔɓu iŋgkiro kaakŋ mu taa baar kɛn kuul teen̰ ɓaansin̰ kaam ara kaam ara se la? \v 8 A‑a! Bin num naase iŋgkiro kaakŋ naŋa? Lɔɓu iŋgkiro kaakŋ gaabm kɛn tus kal aak bɛɛ se ne? Gɔtɔ. Jee lee tus kalgen aak bɛɛ gɛn koono se tiŋg maakŋ ɓee gaarin̰ge tu. \v 9 Lɔɓu naase tap ɓo iŋgkiro kaakŋ naŋa? Naase se iŋgkiro kaakŋ debm taaɗ taar teeco taar Raa ki se la? Ɗeere, Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: naan̰ se debm taaɗ taar teeco taar Raa ki naɓo naan̰ magal cir debm taaɗ taar teeco taar Raa ki se daala. \v 10 Naan̰ se ɓo debm kɛn kꞋraaŋo mɛtn taarin̰ do dɔkin̰ jꞋɔɔ: \q1 \qt ꞋBooyo, maam mꞋai kɔl debm kaan̰ naabum naani ki\qt*, \q1 \qt taa ai ɗaapm ɗoobi\qt*.\f + \fr 11:10 \ft Aak Mal 3.1.\f* \m \v 11 ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: maakŋ jeege tun mɛndge toojɗen do naaŋ ki ara bini aan do Jan‑Batist ki se, debm kɛn magal cirin̰ Jan se, gɔtɔ. Anum debm *maakŋ Gaar Raa ki se baat aan gɔɔ ɗi kic ɓo, naan̰ se ɓo magal\f + \fr 11:11 \ft Kɛn ɓaano ute maakŋ Gaar Raa se, Isa. Taa naan̰ se ɓo Matiye taaɗ ɔɔ jee kɛn maakŋ Gaar Raa ki se naaɗe cir Jan‑Batist kɛn ɓaaɗo naan Isa ki gɛn ɗaapm ɗoobin̰a.\f* cir Jan. \v 12 Kaaɗ kɛn Jan‑Batist lee taaɗo Taar Raa jeege tu bini aan ɓɔrse se, maakŋ Gaar Raa se jeege je kɛnd ute taa tɔɔgɔ. Ɔɔ jeegen tɛɗ naka ute taa tɔɔgɔ se, je an̰ kuun maakŋ Gaar Raa se kaam jiɗe. \v 13 Taar kɛn jee taaɗ taar teeco taar Raa ki taaɗo ute *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki do dɔkin̰ se, paac, bini aan do Jan ki se, taaɗo mɛtn taar Gaar Raa kɛn utu aɗe ɓaa se. \v 14 Kɛn naase jaay Ꞌje aki booy kɔkŋ num, *Ɛli kɛn naase ɔɔki utu aɗe ɓaa se, Jan se ɓo naan̰a. \v 15 Debm jaay ɔk bi booyo num, booy ɔk taar se! \v 16 Jeegen ɓɔrse tap ɓo mꞋaɗen kɔmb bɛyɛ ute naŋge? Naaɗe tec aan gɔɔ gaangen iŋg bɔɔr ki jaay taaɗ ute naapa ɔɔ: \q1 \v 17 Naaje kꞋtuuysen kaa \q1 naɓo naase Ꞌbaate daamki. \q1 Naaje kꞋjꞋaarsen kaa yoa \q1 naɓo naase Ꞌbaate keemki. \p \v 18 «Ey num kɛn Jan ɓaaɗo se, naan̰ je kɔs dɛn eyo ɔɔ aay tɔtn\f + \fr 11:18 \ft Maakŋ taa naaŋ *Israɛlge tu se jeege tɛɗ tɔtɔ ute teen̰ eyo num ute koojn̰ bin̰ sum.\f* koojn̰ bin̰ eyo ɔɔ jeege ɗeek ɔɔ: naan̰ se debm sitan! \v 19 Kɛn *Goon Deba jaay ɓaaɗo se ɔsɔ ɔɔ aaye, naɓo jeege ɗeek ɔɔ: naan̰ se debm kaam‑kɔsɔ ɔɔ debm kaay‑koono ɔɔ ɔk mɛɗɛ ute *jee tɔkŋ miirge ɔɔ ute jee *kusin̰ge! Num jeel‑taar gɛn Raa se jꞋaak kꞋjeelin̰ naan̰ mɛt ki se ute nakgen jikilimge tɛɗa, taa naaɗe se took aalga maakɗe do Raa ki\f + \fr 11:19 \ft Jeel‑taar gɛn Raa se: naan̰ ɔlo Goonin̰ do duni ki.\f*.» \s1 Jee maakŋ gɛgɛrge tun kɛn baate tookŋ kaal maakɗe do Isa ki \r (Lk 10.13‑16) \p \v 20 Gɔtn se Isa mooy jeegen maakŋ gɛgɛrge tun ese dɛna taa naaɗe baate Ꞌtɛrl kiŋgɗe, ey num gɔtn ese se ɓo, gɔtn naan̰ tɛɗno nakŋ‑kɔɔɓin̰ge dɛna. \v 21 Naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «Utu asen kɔɔn̰ aak eyo naasen jee maakŋ gɛgɛr kɛn Kɔrɔzin ki! Utu asen kɔɔn̰ aak eyo naasen jee maakŋ gɛgɛr kɛn Betsaida ki! Taa nakŋ‑kɔɔɓgen tɛɗ gɔtse ki se jaay Ꞌtɛɗoga tɛɗ maakŋ gɛgɛrge tun Tir ki ute kɛn Sidɔŋ ki num, kaaɗn do dɔkin̰ naaɗe tɛrloga maakɗe do Raa ki, naaɗe tuusn kal kɔl doa ɔɔ bɔɔy burku doɗege tu ɔɔ kɔn̰ kusin̰ɗege. \v 22 ꞋBooyki, mꞋasen taaɗa: ɓii kɛn Raa utu Ꞌkɔjn̰ bɔɔrɔ do jeege tu se, nakŋ utu Ꞌkaan dose ki se utu Ꞌkɔɔn̰ cir kɛn aano do jeege tun Tir ki ute kɛn Sidɔŋ ki se daala. \v 23 Ɔɔ naase, jee maakŋ gɛgɛr kɛn Kaparnayum ki, gɛn naase ki num, ɔɔki nookse se Ꞌkeem kaan maakŋ raa ki la? Gɔtɔ! Naase se utu aki kooy Ꞌɓaa gɔtn jee ooyga kooy tusn ro ki se. Taa nakŋ‑kɔɔɓgen tɛɗo gɔti ki se jaay ɓo tɛɗoga tɛɗ Sɔdɔm ki num, kaaɗn naane gɛgɛr Sɔdɔm se ɓɔrse kic tɛɗn utu\f + \fr 11:23 \ft Aak Jɛn 13.\f*. \v 24 Taa naan̰ se ɓo, Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: ɓii kɔjn̰ bɔɔr ki se, nakŋ utu Ꞌkaan dose ki se utu Ꞌcir nakŋ kɛn utu kaan do jeege tun taa naaŋ Sɔdɔm ki se.» \s1 Isa tɔɔm Raa \r (Lk 10.21‑22; 1Kɔr 1.26‑29) \p \v 25 Kaaɗ kɛn se Isa ɗeek ɔɔ: «Bua, naai ɓo Mɛl maakŋ raa ute gɛn do naaŋa, maam mꞋtɔɔmi taa nakgen se naai ɔyin̰ga kɔyɔ jee jeel‑taarge tu ute jee mɛtɛkge tu, ɔɔ ɓɔrse naai Ꞌtaaɗga mɛtin̰a gaan sɛɛmge tu. \v 26 Ɗeere, Bua, kɛse ɓo nakŋ jigan kɛn naai maaki Ꞌjen ro ki. \p \v 27 «Nakge paac se Bubum ɛɗumsin̰ga kaam jima. Ey num Goono se nam tap ɓo jeelin̰ eyo; kɛn jeelin̰ se Raa Bubu kalin̰ ki sum. Ɔɔ Raa Bubu se kic ey num, nam tap ɓo jeelin̰ eyo num kɛn jeelin̰ se, Goonin̰ kalin̰ ki sum ɔɔ Goonin̰ se ɓo ɓaaɗo taaɗ Raa Bubu se jeege tu taa an̰ jeele. \p \v 28 «ꞋƁaakiro gɔtum ki, naasen paacn̰ kɛn ɔɔrkiga kɔɔrɔ ɔɔ daamse deerse se ɔɔ maam mꞋasen kɛɗn gɔtn tɔɔl maaka. \v 29 Uunki daamum se dose ki ɔɔ Ꞌbooy uunki taaruma. Taa maam se mꞋɔɔp rom baata ɔɔ mꞋdalul. Ute maam se, naase aki kɔŋ gɔtn tɔɔl maakse. \v 30 Ɗeere, taarum mꞋɔɔ aki kuun se lɛ, naan̰ ɔɔn̰ eyo, ɔɔ daamum mꞋɔɔ aki kuun se kic lɛ, naan̰ cɛɛpɛ.» \c 12 \s1 Isa se naan̰ ɓo Mɛl *ɓii sebit \r (Mk 2.23‑28, 3.1‑6; Lk 6.1‑11) \p \v 1 Kaaɗ kɛn se Isa deel maakŋ gɔtn gɛm ki ɓii sebit\f + \fr 12:1 \ft Ɓii sebit se ɓii kɛn Yaudge lee jamakŋ ro ki.\f* ki ute jee mɛtin̰ ki. Kɛn naaɗe deel deel se, jee mɛtin̰ ki jaay, ɓo tɔɔlɗe se baag tɛrɛcn̰ do gɛmge ɔɔ ɔsɔ. \v 2 Kɛn *Parizige jaay aak nakŋ ese se, naaɗe ɗeek Isa ki ɔɔ: «Aaka, jee mɛti ki se tɛɗ nakŋ kɛn jꞋund te kulu gɛn tɛɗ eyo ɓii sebit ki!» \v 3 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Naase Ꞌdooyin̰ki te ey la, nakŋ kɛn *Daud tɛɗ ute jeen̰ge kaaɗ kɛn naaɗe ɓo tɔɔlɗe se? \v 4 Gɔtn se Daud ɛndo maakŋ *kɔrɔr magal gɛn *Raa ki ɔɔ tɔs mappan jꞋɛɗin̰ga kɛɗ *sɛrkɛ Raa ki, ɔsɔ ɔɔ ɛɗ jeen̰ge tun mɛtin̰ ki kici. Ey num mappan se naaɗe kɔŋ kɔs eyo; kɛn Ꞌkɔs se, *jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu kalɗe ki sum. \v 5 Lɔɓu naase Ꞌdooyin̰ki te ey la, maakŋ *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se, ɓii sebit ki se jee tɛɗ sɛrkɛ Raage tu kɛn tɛɗ naaba maakŋ kɔrɔr magal gɛn Raa ki kic ɓo uum aal te ɓii sebit se naaŋ ki eyo. \v 6 ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: nam utu gɔtn ara se, magal cir *Ɓee Raa se daala. \v 7 Taar kɛn taaɗ ɔɔ: \qt Maam se mꞋje amki tɔjn̰ sɛrkɛ eyo, num mꞋje se naase aki Ꞌkɛɛjn̰ ɓo do naapge tu\qt*\f + \fr 12:7 \ft Aak Oz 6.6.\f* ɔɔ kɛn taar se jaay Ꞌbooy ɔkkiga mɛtin̰ num, jee se, naase aɗeki tɔkŋ mindɗe eyo, taa naaɗe se tuj te ɗim eyo. \v 8 Taa *Goon Deba se lɛ, naan̰ ɓo Mɛl gɛn ɓii sebit.» \s1 Isa ɛɗ lapi gaab kɛn jin̰ ooyga kooyo \p \v 9 Isa iin̰ ɔn̰ gɔtn se ɔɔ ɓaa ɛnd maakŋ *ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki. \v 10 Gɔtn ese, naan̰ ɔŋ gaaba kalaŋ jin̰ ooyga kooyo. Taa *Parizige je ɗoobm an kɔkŋ mind Isa se, tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Ɗoobm naajege tu se, *ɓii sebit ki nam ɔk ɗoobo kɛn kɛɗn lapia debm kɔɔn̰ ki la?» \v 11 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Maakse ki se nam ɔk baata kalaŋ sum, ɔɔ baatin̰ se jaay ooc maakŋ gɔɔ ki ɓii sebit ki num, an̰ ɓaa kɔɔɗin̰ ey ne? \v 12 ꞋBooyki, debkilimi se naan̰ ɔɔn̰ cir baata! Bin num ɓii sebit ki se, jeege ɔk ɗoobo gɛn tɛɗn bɛɛ jeege tu.» \v 13 Gɔtn se Isa ɗeek gaab kɛn se ɔɔ: «ꞋSɛɛj jii!» Gɔtn se naan̰ sɛɛj jin̰a ɔɔ gɔtn ese sum ɓo jin̰ se ɔŋ lapia aan gɔɔ naapin̰ se. \p \v 14 Gɔtn se Parizige teeco naatn maakŋ ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki se, ɓaa tus dɔɔk taarɗe gɛn je ɗoobm an Ꞌkutn Isa. \s1 Isa se naan̰ ɓo debm tɛɗn naabm kɛn Raa bɛɛr ɔɔɗin̰o \p \v 15 Kɛn Isa jaay booy ɔɔ naaɗe dɔɔkga taarɗe gɛn tɔɔlin̰ se, naan̰ iin̰ ɔn̰ gɔtn ese se ɔɔ jeege dɛna ɔk mɛtin̰a ɔɔ naan̰ ɛɗ lapi jee kɔɔn̰ge tu paac. \v 16 Num naan̰ aacɗen kaama ɔɔ jꞋɔn̰te taaɗn jeege tu an̰ jeele. \v 17 Bin ɓo taar kɛn debm taaɗ taar teeco taar Raa ki ron̰ Ezayi taaɗno do dɔkin̰ se aanga ɗoobin̰ ki, kɛn ɔɔ: \q1 \v 18 \qt «Kɛn ara ɓo debm tɛɗn naabum kɛn maam Raa mꞋbɛɛr mꞋɔɔɗin̰o\qt*. \q1 \qt Naan̰ ɓo debm maak‑jema ɔɔ tɔɔlum jaay maam mꞋbɛɛr mꞋɔɔɗin̰o\qt*. \q1 \qt Maam mꞋan̰ bɔɔy Nirlum se don̰ ki ɔɔ ɗoobm maam daan ki se\qt*, \q1 \qt naan̰ an̰ taaɗin̰ jikilimge tu paac\qt*. \q1 \v 19 \qt Naan̰ se lɛ mooy te nam eyo ɔɔ taaɗ te makɔn̰ eyo\qt*. \q1 \qt Taar naan̰ se jꞋan̰ booyin̰ ɗoobge tun kaam ara kaam ara se eyo\qt*. \q1 \v 20 \qt Mu taa baar kɛn ɗug ɗug se kic ɓo, naan̰ an̰ tɛrɛc eyo\qt*. \q1 \qt Ɔɔ lɔɔmpɔn pooɗin̰ ɓaa ɓaa kooyo se kic lɛ, naan̰ an̰ tɔɔl eyo\qt*. \q1 \qt Naan̰ tɛɗ nakge ute ɗoobin̰ se bini Ꞌcir nakgen bɛɛ ey se paac\qt*. \q1 \v 21 \qt Ɔɔ jee do naaŋ ki se paac kɔnd doɗe do naan̰ ki\qt*.\f + \fr 12:21 \ft Aak Eza 11.12.\f*» \s1 Isa ute *Ɓubm sitange se taarɗe kalaŋ la? \r (Mk 3.20‑27; Lk 11.14‑23) \p \v 22 Gɔtn se jeege ɔk ɓaano gɔtn Isa ki ute gaaba kalaŋ ɔk kɔɔn̰ sitan ɔɔ kɔɔn̰ sitan se tɛɗin̰ gaabm se tɛɗ kaam‑tɔɔkɔ ɔɔ ɔŋ taaɗ taar eyo. Gaabm se Isa ɛɗin̰ lapia, kaamin̰ ɔɔɗ aaka ɔɔ naan̰ baag taaɗn taara cɛy. \v 23 Ɔɔ gɔtn se jee dɛnge paac aak nakŋ se, deel doɗe ɔɔ ɔkɗen taaɗ eyo, ɗeek ɔɔ: «Gaabm ese se, teeco mɛtjil Gaar *Daud ki ey la?» \v 24 Num gaŋ kɛn *Parizige jaay booy taar se, naaɗe ɗeek ɔɔ: «Gaabm se tuur sitange ro jeege tu ute tɔɔgŋ Belzebul\f + \fr 12:24 \ft Aak Mt 10.25.\f*, naan̰ kɛn Bubm sitange se.» \v 25 Gaŋ Isa jeel maak‑saapɗe ɗey se ɗeekɗen ɔɔ: «Maakŋ taa naaŋ gaar kɛn jeen̰ge taarɗe ɔk mɛtn naap eyo ɔɔ baagga tɛɗn bɔɔrɔ ute naapa se, naaŋ se utu tɛrɛcɛ. Maakŋ gɛgɛr, ey lɛ maakŋ ɓee kɛn malin̰ge tɛɗ taara ute naapa se kic ɓo, malin̰ge Ꞌkɔŋ kiŋg eyo. \v 26 Kɛn Bubm sitange jaay tuur naapin̰ Bubm sitange se, kɛse aan gɔɔ naan̰ tɛɗ bɔɔrɔ ute ro naan̰ malin̰a ɔɔ bin se naan̰ tɔpga ron̰a. Kɛn bin num, gaarin̰ se naan̰ an̰ kɔkŋ ɔɔ ɗio? \v 27 Naase ɔɔki maam mꞋtuur sitange ute ro Belzebul se; num jee mɛtse ki se, kɛn ɛɗɗen tɔɔgɔ jaay tuur sitange se, naŋa? Bin num naaɗe mala se ɓo asen kɔjn̰ bɔɔrɔ dose ki. \v 28 Kɛn ɗeer num, maam se mꞋtuur sitange ute *Nirl Raa, bin se Ꞌjeelki, *maakŋ Gaar Raa se aanga gɔtse ki. \v 29 Kɛn nam jaay je kɛnd kɔsn ɓee debm tɔɔg se, debm se naan̰ ɔk dɔɔkin̰ga jaay ɓo, kɔsn ɓeen̰a. \v 30 Debm jaay ute maam ey se, naan̰ se debm taamooyuma ɔɔ debm jaay noogum gɛn tusn jeege ey se, debm bin se wɔɔkɗen wɔɔkɔ. \p \v 31 «Taa naan̰ se ɓo Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: *kusin̰ paacn̰ kɛn jikilimge tɛɗa ute naajn̰ kɛn naaɗe lee naaj Raa se kic ɓo, Raa aɗesin̰ kɔŋ tɔɔlɔ. Num debm jaay naaj Nirl Raa se, kusin̰ naan̰ se Raa an̰sin̰ tɔɔl eyo. \v 32 Anum debm jaay taaɗ taar iŋg kus ro maam *Goon Deb ki kic ɓo, Raa an̰ tɔɔl kusin̰in̰a. Num gaŋ debm jaay taaɗ taar iŋg kus ro *Nirl Salal ki se, Raa an̰ tɔɔl kusin̰in̰ do naaŋ ki ara ki eyo ɔɔ ɓii kɛn kaam mɔɔtn se ey kici.» \s1 Ko kaaga ute koojin̰a \p \v 33 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋBooyki. Kaagŋ jiga se ooj koojin̰ kic ɓo jiga, num kaagŋ kɛn kɔɔn̰ɔ se, ooj koojin̰ kic ɓo jig eyo. Taa kaaga se jꞋaak kꞋjeelin̰ ute koojin̰a. \v 34 Aakumki tu wɔɔjgen ara! Naase lɛ jee bɛɛki eyo, num te ɗoobm gay jaay naase aki taaɗn nakŋ bɛɛ se? Taa taar kɛn jikilimge lee taaɗ paac se iin̰o maakɗe ki. \v 35 Debm bɛɛ se, bɛɛn̰ se iin̰o maakin̰ ki ɔɔ taar kɛn teec taarin̰ ki kic ɓo bɛɛ, ɔɔ debm *kusin̰ se, kusin̰in̰ se kic ɓo iin̰o maakin̰ ki ɔɔ taar kɛn teec taarin̰ ki kic ɓo iŋg kusu. \v 36 ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: ɓiin Raa kɔjn̰ bɔɔr do jeege tu se, taargen jeege taaɗin̰ rɛn̰ rɛn̰ paac se, Raa utu ɓaa tɔnd mɛtɗe. \v 37 Taa ute taar kɛn Ꞌteec taari ki se jaay ɓo ai ɗaapa ey lɛ ai kutu.» \s1 Jeege je kaakŋ nakŋ‑kɔɔɓɔ \r (Lk 11.24‑32) \p \v 38 Gaŋ gɔtn se jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage kandum ute *Parizige naaɗe ɗeek Isa ki ɔɔ: «Debm dooy jeege, naaje kꞋje jꞋai kaakŋ naai ajen tɛɗn nakŋ‑kɔɔɓm kɛn jꞋan kaakŋ jeel ro ki naai se iin̰o gɔtn Raa ki.» \v 39 Naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «Jee ɓɔrse jig eyo ɔɔ Ꞌtuj ɔrmɗe naan Raa ki se je kaakŋ nakŋ‑kɔɔɓɔ, naɓo nakŋ‑kɔɔɓm naaɗe an kaakŋ jeel ro ki se, tecn̰ aan gɔɔ kɛn gɛn debm taaɗ taar teeco taar Raa ki kɛn kꞋdaŋin̰ Yunus\f + \fr 12:39 \ft Aak Yunus 3.3‑5.\f* se sum. \v 40 Aan gɔɔ Yunus tɛɗo ɓii mɔtɔ maakŋ kɛn̰j kɛn magal se, *Goon Deba se kic ɓo Ꞌtɛɗn ɓii mɔtɔ maakŋ naaŋ ki. \v 41 Ɓii kɛn jaay Raa an kɔjn̰ bɔɔrɔ do jeege tu se, jeegen Ninib ki se kic utu Ꞌkɔkŋ mind jeegen duni kɛn ɓɔrse. Taa naaɗe se booy uunga taar Yunus ɔɔ tɛrlga maakɗe do Raa ki, anum Ꞌbooyki debm ara se, cir Yunus se daala. \v 42 Ɓii kɛn Raa an kɔjn̰ bɔɔrɔ do jeege tu se, nɛɛlgen iin̰o kaam kaam bɔɔyɔ\f + \fr 12:42 \ft Aak 1Gar 10.1‑13.\f* gɔtn duni ɗaar ro ki se utu kɔkŋ mind jeegen duni kɛn ɓɔrse se. Taa naan̰ iin̰o gɔtn dɔkɔ gɛn booy taar Gaar Salomon debm jeel‑taara se, ɔɔ Ꞌbooyki, debm jeel‑taar ara se, cir Salomon se daala.» \s1 Sitan ɔk tɛrlo gɔtin̰ ki \p \v 43 Tɛr Isa taaɗɗen ɔɔ: «Kɛn sitan jaay teec ɔn̰ga nam se, naan̰ ɓaa leeɗo do kɔɗ‑ɓaarge tu je gɔtn kiŋgi, naɓo naan̰ ɔŋo te eyo. \v 44 Kɛn naan̰ jaay ɔŋ te ey num, baag taaɗn ute maakin̰ ɔɔ: maam se mꞋkɔkŋ mꞋtɛrl gɔtn kɛn mꞋiin̰no ro ki. Kɛn naan̰ jaay ɔk tɛrl aan se, ɔŋ ɓee se kꞋɗaapin̰ga aak bɛɛ aac walak ɔɔ nam maak ki se gɔtɔ. \v 45 Gɔtn se naan̰ ɔk tɛrlɛ ɔɔ ɓaa ɔŋo sitangen kuuy cili kɛn kusin̰ cirin̰ naan̰ se daala. Naaɗe ɓaaɗo tɛlɛ ɛnd iŋg maakŋ gaab kɛn se ɔɔ kiŋg gaabm se tɛrl ɓaa tɛɗ kusin̰ cir kɛn deet se daala. Ɗeere, naan̰ se ɓo nakŋ kɛn utu kaan do jeegen do duni kɛn ɓɔrse jig ey se.» \s1 Gɛnaa Isage ute kon̰ɗe \r (Mk 3.31‑35; Lk 8.19‑21) \p \v 46 Kaaɗ kɛn Isa utu taaɗ taaɗ jee dɛnge tu ɓɔrt sum ɓo, gɔtn se gɛnaan̰ge ute kon̰ɗe ɗaar naatn je taaɗn te naan̰a. \v 47 [Deb kalaŋ ɓaaɗo taaɗin̰ ɔɔ: «ꞋƁooyo! Koi ute gɛnaaige se utu naatn ɔɔ naaɗe se je ai kaaka.»]\f + \fr 12:47 \ft Bersen ara se, maakŋ Kitapge tun do dɔkin̰ se, mɛtin̰ge maakɗe ki se, gɔtɔ.\f* \v 48 Gaŋ Isa tɛrl deb kɛn jꞋɔlin̰o se ɔɔ: «Koyuma ute gɛnaamge se tap ɓo naŋge?» \v 49 Tɛr gɔtn se, naan̰ uun jin̰ tɔj ro jeen̰ge tun mɛtin̰ ki ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Aakki jee se ɓo koyumge ute gɛnaamge. \v 50 Taa debm jaay tɛɗ nakŋ Bubum maakŋ raa ki maakin̰ jen ro ki se, naan̰ se ɓo gɛnaam gaaba, kɛn mɛnda ɔɔ koyuma.» \c 13 \s1 Kaal naagŋ taar gɛn debm kɔnd buru\f + \fr 13:0 \ft Taa naaŋ Yaudge tu se gɛmɛ se naaɗe ɔɔcin̰ se naaɗe sin aan gɔɔ kɔnd buru.\f* \r (Mk 4.1‑20; Lk 8.4‑15) \p \v 1 Ɓii kɛn se sum ɓo, Isa teec ɔn̰ ɓea ɔɔ ɓaa iŋg taa baar kɛn Galile ki. \v 2 Ɔɔ gɔtn se dɔɔl jeege dɛna tus cɛɛn̰ ki ɔlin̰ naan̰ iin̰ ook iŋg maakŋ markab ki ɔɔ jee ute dɛnɗe se ɗaar do jɛŋ baar ki. \v 3 Gɔtn se naan̰ taaɗɗenga taarge dɛna ute ɗoobm kaal naagŋ taara ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋBooyki, deb kalaŋ tɔs kupin̰a ɔɔ teec ɓaa kɔnd buru. \v 4 Kɛn naan̰ jaay ɔnd kɔnd burin̰ se, kupm mɛtin̰ si jɛŋ ɗoob ki ɔɔ yeelge bɔɔy ɓaaɗo tuun ɔsin̰ naatn paac. \v 5 Kupm mɛtin̰ si do naaŋ kɛn gɔtin̰ ɔk koa. Kupm se naar teeco yɔkɔɗɔ taa gɔtn se, naaŋin̰ cɛɛpɛ. \v 6 Num gaŋ kɛn kaaɗa jaay baag tɔŋgɔ se, naan̰ lawaka ɔɔ tuutu, taa gɔtn se iirin̰ ɔŋ ɛnd ɓaa te dɔk eyo. \v 7 Kupm mɛtin̰ se si maakŋ ji kaag kɛn ɔk kɔrɔndɔ. Ji kaagŋ ute kɔrɔndɔ se teepe ɔɔ aayin̰ taara. \v 8 Kupm mɛtin̰ si do naaŋ kɛn jiga. Kupm se am tɔɔk doa ɔɔ ɔk kaama. Kɛngen mɛtin̰ge se ɔk kaama bɛɛ bɛɛ, kɛngen kuuy ɔk kaama dɛna ɔɔ kɛngen kuuy se ɔk kaama dɛn ciri.» \v 9 Gɔtn se Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Debm jaay ɔk bi booyo num, booy ɔk taar se.» \s1 Gɛn ɗi Isa taaɗɗen ute kaal naagŋ taara \p \v 10 Jee mɛtn Isa ki ɓaaɗo ɔŋin̰a ɔɔ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay naai Ꞌtaaɗ jeege tu ute ɗoobm kaal naagŋ taara se?» \v 11 Naan̰ tɛrlɗen ɔɔ: «Nakŋ jꞋɔyin̰ga kɔy maakŋ *Gaar Raa ki se, naase se *Raa taaɗsenga naase Ꞌjeelin̰kiga. Gaŋ jee kuuy se, nakŋ se Raa ɔŋ taaɗɗen te mɛtin̰ eyo. \v 12 Taa naan̰ se debm kɛn ɔk se jꞋan̰ kɔmb do ki Ꞌtɛɗn dɛna, num debm kɛn ɔk ey se lɛ, kɛn cɔkɔn naan̰ ɔk se kic ɓo jꞋan tɔsn naatn. \v 13 Taa naan̰ se ɓo, maam mꞋtaaɗɗen ute kaal naagŋ taara se: \q1 \qt taa naaɗe aaka ɔɔ ɔŋ aak ɔk eyo\qt*, \q1 \qt naaɗe booyo ɔɔ ɔŋ booy ɔk taar se eyo\qt*. \m \v 14 Bin ɓo taar kɛn debm taaɗ taar teeco taar Raa ki ron̰ Ezayi taaɗɗen do dɔkin̰ se aanga ɗoobin̰ ki kɛn ɔɔ: \q1 \qt Taar se naase utu aki booy ute bise, naɓo aki booy kɔk eyo\qt* \q1 \qt ɔɔ naase utu aki kaakŋ ute kaamse, naɓo aki kaakŋ kɔk eyo\qt*. \q1 \v 15 \qt Ɗeere, jee se maakɗe mɔŋgɔ\qt*, \q1 \qt naaɗe tɔlga kamba biɗege tu ɔɔ turumga kaamɗege\qt*, \q1 \qt ey num naaɗe Ꞌkɔŋ kaaka, Ꞌkɔŋ booyo\qt*, \q1 \qt ɔɔ ute maakɗe kic naaɗe Ꞌkɔŋ booy kuun jaay aɗe tɛrl ro maam ki\qt*, \q1 \qt ɔɔ kaaɗn naane se, maam Raa mꞋaɗen kaaja\qt*.\f + \fr 13:15 \ft Aak Eza 6.9‑10.\f*» \m \v 16 Isa taaɗ ɔɔ: «Gaŋ naase maakse raapo taa kaamsege lɛ aak kaaka ɔɔ bisege lɛ booy booyo! \v 17 ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: jee taaɗ taar teeco taar Raa ki dɛna ute jeegen tɛɗ nakŋ ute ɗoobin̰ se, je ɔɔ aɗe kaakŋ nakŋ ɓɔrse naase aakki se, naɓo ɔŋ aakin̰ te eyo, ɔɔ je ɔɔ aɗe booy nakŋ ɓɔrse naase Ꞌbooyki se, naɓo ɔŋ booyin̰ te eyo.» \s1 Isa taaɗ tɔɔk mɛtn kaal naagŋ taar gɛn debm kɔnd buru \p \v 18 «Naase Ꞌbooyki mɛtn taar gɛn kaal naaŋ taar gɛn debm kɔnd buru se. \v 19 Jeegen booy mɛtn taar Gaar Raa jaay ɔŋ booy ɔkin̰ ey se, tec aan gɔɔ kupm kɛn si jɛŋ ɗoob ki se. Taar naaɗe booyga se, *Ɓubm sitange ɓaaɗo ɔɔɗɗesin̰ naatn maakɗe ki. \v 20 Num jee mɛtin̰ge se tec aan gɔɔ kupm si do naaŋ kɛn maakin̰ ɔk ko se; naaɗe se kɛn booyga taar Raa se, naar ɔkin̰ maakɗe ki ute maak‑raapo. \v 21 Naɓo naaɗe se ɔŋ ɔn̰ taar Raa ɔl iiri maakɗe ki eyo, taa naaɗe ɔŋ ɔn̰ te maakɗe kaam kalaŋ eyo. Kɛn dubar ɔŋɗenga ey lɛ kꞋbaagɗenga dabar gɛn taar Raa sum ɓo, naaɗe naar rɛsn ute kaal maakɗen do Raa ki se naatn. \v 22 Kupm si maakŋ ji kaag ki se tec aan gɔɔ jeegen booy taar Raa, naɓo uun nirlɗe do nakge tun do duni ki ute je maala. Nakgen se ɓo, ɓaaɗo maakŋ saapɗe ki ɔɔ gaasin̰ taar Raa se ɔŋ tɛɗ naaba maakɗe ki eyo. \v 23 Kupm si do naaŋ kɛn jiga se tec jeegen booy taar Raa ɔɔ took aal maakɗe do ki. Ɔɔ taar Raa se ɔlɗe naaɗe tɛɗn nakgen bɛɛ bɛɛ. Jee mɛtin̰ge se tec aan gɔɔ gɛm kɛn ɔk kaama bɛɛ bɛɛ, kɛngen mɛtin̰ge tec aan gɔɔ gɛm kɛn ɔk kaama dɛna ɔɔ kɛngen kuuy se tec aan gɔɔ gɛm kɛn ɔk kaama dɛn cir se.» \s1 Isa aal naagŋ taara ro dɛrɛŋgɛl\f + \fr 13:23 \ft Dɛrɛŋgɛlɛ se jee mɛtin̰ge daŋin̰ biziri.\f* ki \p \v 24 Tɛr Isa taaɗɗen ute kaal naagŋ taar kuuy daala ɔɔ: «*Maakŋ Gaar Raa se tec aan gɔɔ gaabm tɔs kupm jiga ɔɔ ɓaa kɔɔcn̰ maakŋ‑gɔtin̰ ki se. \v 25 Num kaaɗ kɛn jeege tooɗ tooɗ bi nɔɔr se, debm wɔɔyin̰ ɓaaɗo ɔɔc dɛrɛŋgɛlɛ maakŋ teen̰ kɛn naan̰ ɔɔcin̰ se ɔɔ naan̰ teec ɓaa. \v 26 Kɛn teen̰e jaay ɓaa teepe ɔɔ tɔk do se, gɔtn se dɛrɛŋgɛlɛ kic ɓaa tɔk kici. \v 27 Gɔtn se jee tɛɗn naabge se ɓaaɗo ɔŋ mɛlɗe ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Mɛlje, naai ɔɔco kupm jiga ɓo maakŋ‑gɔti ki ey la? Num dɛrɛŋgɛl maak ki se tap ɓo iin̰o gay?› \v 28 Naan̰ tɛrlɗen ɔɔ: ‹Kɛse debm wɔɔyɔ ɓo tɛɗin̰ naan̰ se.› Jee tɛɗn naabge se tɔnd mɛtn mɛlɗe ɔɔ: ‹ꞋJe dɛrɛŋgɛlge se jꞋaɗen ɓaa tɔɔɗn si naatn la?› \v 29 Mɛlɗe ɗeekɗen ɔɔ: ‹Dɛrɛŋgɛlge se ɔn̰te Ꞌtɔɔɗɗeki, ey num sɔm aki tɔɔɗn teen̰gen maak ki se, cɛrɛ. \v 30 Ɔn̰ɗeki naaɗe teepm kalaŋ bini kaan kaaɗn kɔj ki, ɔɔ kɛn kaaɗn kɔjɔ aanga jaay ɓo maam mꞋtaaɗn jee kɔjge tu mꞋɔɔ: Deet deet se dɛrɛŋgɛlge se Ꞌdɔɔk Ꞌtusɗeki kaam kalaŋ taa aɗeki tɔɔcn̰ pooɗo. Ɔɔ teen̰e se lɛ ɔj Ꞌtusɗeki kaam kalaŋ Ꞌɓaaɗo Ꞌtɔnd ɔmbin̰ki maakŋ giijum ki.›» \s1 Isa aal naagŋ taar ute kaam nakŋ kꞋdaŋin̰ \it mutard\it* \r (Mk 4.30‑32; Lk 13.18‑21) \p \v 31 Tɛr Isa taaɗɗen ute kaal naagŋ taara kuuy daala ɔɔ: «*Maakŋ Gaar Raa se tec aan gɔɔ kaam nakŋ kꞋdaŋin̰ \it mutard\it*, kɛn gaaba kalaŋ uun ɔɔcin̰ maakŋ‑gɔtin̰ ki. \v 32 Kaam nakŋ kꞋdaŋin̰ mutard se, naan̰ baat cir kaam nakgen do naaŋ ki se paac. Num kɛn jꞋɔɔcin̰ga teecga se, naan̰ teepe tɛɗ magal cir nakgen teec maakŋ ɓar ki se paac bini yeelgen kic ɓo ɓaaɗo uj kujɗege tɛlɛtin̰ge tu.» \s1 Isa aal naagŋ taara ute ɔrɔmɔ \p \v 33 Tɛr Isa taaɗɗen ute kaal naagŋ taar kuuy daala ɔɔ: «*Maakŋ Gaar Raa se tec aan gɔɔ ɔrɔm kɛn mɛnda jaay tɔsga rujn̰ gɛmɛ ɗooc gɔrn magala ɔɔ kɛn naan̰ jaay deepin̰ga ɔɔ ɔmbin̰ga maak ki num, iin̰in̰ paac se.» \s1 Taa ɗi jaay Isa taaɗɗen ute kaal naagŋ taara \p \v 34 Taargen paac se Isa dooy jee dɛnge ute kaal naagŋ taara. Ɔɔ ɗim jaay naan̰ dooyɗen ute kaal naagŋ taar ey se, gɔtɔ. \v 35 Bin ɓo taar kɛn debm taaɗ taar teeco taar Raa ki taaɗo do dɔkin̰ se aanga ɗoobin̰ ki, kɛn ɔɔ: \q1 \qt Maam mꞋutu mꞋaɗen taaɗn ute kaal naagŋ taara\qt*, \q1 \qt do nakge tun ko kꞋkɔyin̰a do dɔkin̰ kaaɗ kɛn Raa utu aalo kaal do naaŋa se\qt*.\f + \fr 13:35 \ft Aak KKR 78.2.\f* \s1 Isa taaɗ tɔɔk mɛtn taar kaal naagŋ taar ro dɛrɛŋgɛl ki \p \v 36 Gaŋ gɔtn se Isa iin̰ ɔn̰ jee dɛnge ɔɔ ɔk tɛrl ɓaa ɓeene. Jee mɛtin̰ ki ɓaaɗo ɔŋin̰a tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «ꞋTaaɗ tɔɔkjen tu mɛtn taar kaal naagŋ taar ro dɛrɛŋgɛl kɛn maakŋ‑gɔt ki se?» \v 37 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Debm ɔɔc kupm jiga se, kɛse maam *Goon Deba. \v 38 Maakŋ‑gɔtɔ se lɛ do naaŋa ɔɔ kupm jiga se lɛ, kɛse jeegen gɛn *maakŋ Gaar Raa, dɛrɛŋgɛlɛ se lɛ taaɗn ute jee *Ɓubm sitange. \v 39 Debm wɔɔy ɔɔco dɛrɛŋgɛlɛ se, kɛse Bubm sitange\f + \fr 13:39 \ft Ara se ɓo Bubm sitange ron̰ Iblis kici.\f*, kɔjɔ se lɛ taaɗ te ɓiin dunia an naŋa, ɔɔ jee kɔjge se lɛ *kɔɗn Raage. \v 40 Aan gɔɔ dɛrɛŋgɛlɛ se kꞋtusin̰ jaay kꞋtɔɔcin̰ pooɗn se, ɓiin dunia naŋ se kic ɓo utu tɛɗn bin kici. \v 41 Bin ɓo maam Goon Deba mꞋaɗe mꞋkɔl kɔɗumge ɔɔ jeegen jaay ɔl jeege ɔn̰ ɗoobm Raa, ɔɔ ɔlɗe tɛɗ *kusin̰a se, kɔɗn Raage aɗen tuur naatn maakŋ gaarin̰ ki. \v 42 Kɔɗn Raage aɗen tɔsn kɔmb maakŋ baal pooɗ ki, ɔɔ gɔtn se ɓo gɔtn naaɗe tɔɔyɔ ɔɔ taan̰ naaŋɗege. \v 43 Anum jeegen jaay tɛɗ naka ute ɗoobin̰ naan Raa ki se, naaɗe se wɔɔr aan gɔɔ kaaɗa maakŋ gaar Bubɗe ki. Debm ɔk bi booyo num booy ɔk taar se jiga!» \s1 Isa aal naagŋ taara ro kɔrbɔt ki ute meeɗe \p \v 44 «*Maakŋ Gaar Raa se tec aan gɔɔ kɔrbɔtn kꞋjꞋɔyin̰ maakŋ‑gɔt ki ɔɔ deba ɓaaɗo rɛk ɔŋin̰a ɔɔ naan̰ ɔyin̰ gɔtin̰ ki ɔɔ iin̰ ɓaa. Ute maak‑raapm naan̰ ɔk se, naan̰ ɓaa dugŋ ute nakŋ naan̰ ɔk se paac, ɔɔ ɔk tɛrl ɓaaɗo dug maakŋ‑gɔtn ese se. \p \v 45 «Tɛr maakŋ Gaar Raa se tec aan gɔɔ debm tɛɗn suukŋ kɛn je meeɗgen zoɗe ɔɔn̰ɔ. \v 46 Kɛn naan̰ je ɔŋ meeɗn zon̰ ɔɔn̰ se, naan̰ ɔk tɛrl ɓaa dugno ute nakŋ naan̰ ɔk se paac, ɔɔ ɓaaɗo dug meeɗn ese se.» \s1 Isa aal naagŋ taara ute gɛndɛ \p \v 47 «Tɛr *maakŋ Gaar Raa se tec aan gɔɔ gɛnd jꞋundin̰ maakŋ baar ki ɔɔ tɔso napar kɛn̰jge dɛna. \v 48 Kɛn gɛndɛ jaay tɔso kɛn̰jge ɗooc se, naaɗe iik teecsin̰ taar ki, iŋg naaŋ ki, bɛɛr kɛngen jiga jiga ɔmb maakŋ ɛɛs ki ɔɔ kɛngen naapak ey se naaɗe sin naatn. \v 49 Bin ɓo ɓiin dunia an naŋ se tecn̰ bini. *Kɔɗn Raage utu ɓaa nigŋ jeege kaam dio: jee *kusin̰ge gɛn doɗe ɔɔ jee tɛɗ nakŋ ute ɗoobin̰ se tɛɗn gɛn doɗe kici. \v 50 Jee kusin̰ge se kɔɗn Raage aɗen si maakŋ baal pooɗ ki ɔɔ gɔtn se ɓo, gɔtn naaɗe tɔɔyɔ ɔɔ taan̰ naaŋɗege.» \p \v 51 Isa tɔnd mɛtn jee mɛtin̰ ki ɔɔ: «Taar se, naase Ꞌbooy ɔkkiga la?» Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Yɛɛ, kꞋbooy jꞋɔkga.» \v 52 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Debm jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raa jaay kꞋdooyin̰ga ute nakgen gɛn maakŋ Gaar Raa se, naan̰ se tec aan gɔɔ mɛl ɓee kɛn ɔɔɗ taa kɔrbɔtin̰ num ɔŋ nakgen kiji maak ki ɔɔ kɛngen do dɔkin̰ se kici.» \s1 Jee Nazarɛt ki baate tookŋ kaal maakɗe do Isa ki \r (Mk 6.1‑6; Lk 4.16‑30) \p \v 53 Kɛn Isa jaay dooy jee mɛtin̰ ki ute kaal naagŋ taarge aas se, naan̰ iin̰ ɔn̰ gɔtn se. \v 54 Gɔtn se naan̰ iin̰ ɓaa maakŋ naaŋin̰ ki\f + \fr 13:54 \ft Maakŋ naaŋin̰ ki se ron̰ Nazarɛt, gɔtn kɛn naan̰ teepmno maak ki.\f* ɔɔ kɛn naan̰ aan se, baag dooy jeege maakŋ ɓee kɛn Yaudge lee tus maak ki. Ɔɔ kɛn jee se jaay booy taar kɛn naan̰ dooyɗe se, tap ɓo ɔkɗen taaɗ eyo ɗeek ɔɔ: «Jeel‑taara ute nakŋ‑kɔɔɓgen naan̰ tɛɗ se tap ɓo, ɔŋin̰o gayo? \v 55 Naan̰ ɓo goon debm tirɗn lee cɔɔc ɗaap nakge se ey la? Kon̰ ron̰ Mari ey la? Gɛnaan̰ge ɓo Jak, Yusup, Simon ɔɔ Jud se ey la? \v 56 Gɛnaan̰gen mɛndge ɓo utu tiŋg ute naajege ara ki ey la? Anum tap ɓo tɔɔgŋ se paac naan̰ ɔŋin̰o gayo?» \v 57 Kɛse ɓo nakŋ kɛn tɛɗɗen naaɗe ɔŋ aal maakɗe don̰ ki ey se. Gɔtn se Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Debm taaɗ taar teeco taar Raa ki se jeege paac aalin̰ maak ki; anum jee maakŋ naaŋin̰ ki ute jee maakŋ ɓeen̰ ki se ɓo aalin̰ maak ki eyo.» \v 58 Taa naan̰ se ɓo, gɔtn se, Isa ɔŋ tɛɗ te nakŋ‑kɔɔɓge dɛn eyo taa naaɗe baate tookŋ kaal maakɗe don̰ ki. \c 14 \s1 Kooy Jan‑Batist \r (Mk 6.14‑29; Lk 9.7,9) \p \v 1 Kaaɗ kɛn se, Gaar *Ɛrɔd Antipas naan̰ ɓo magal taa naaŋ Galile se, booy jeege ɔɔs kɔɔs maan Isa. \v 2 Naan̰ ɗeek jee tɛɗn naabin̰ge tu ɔɔ: «Kɛse Jan‑Batist ɓo duroga daan yoge tu! Taa naan̰ se ɓo *Raa ɛɗin̰ga tɔɔgɔ gɛn tɛɗn nakŋ‑kɔɔɓge se.» \p \v 3 ꞋJeelki do dɔkin̰ se, Ɛrɔd ɔl kꞋjꞋɔk kꞋdɔɔko Jan ute zin̰ziri ɔɔ ɔl kꞋɓaa kꞋjꞋɔlin̰ maakŋ daŋgay ki, taa Ɛrɔdiad mɛnd gɛnaan̰ Pilip kɛn naan̰ ɔkin̰ mɛnda se. \v 4 Taa Jan taaɗin̰ga taaɗ ɔɔ gɛnaai utu te kaamin̰ se, naai ɔk ɗoobm jaay an kɔkŋ mɛndin̰ eyo. \v 5 Ɛrɔd se je tɔɔl Jan, naɓo ɓeer jee dɛnge tu taa jee dɛnge se, Jan se naaɗe aakin̰ aan gɔɔ debm taaɗ taar teeco taar Raa ki. \v 6 Ɓii kalaŋ gaar Ɛrɔd tɛɗ tɛɗ maak‑raapm gɛn ɓii koojin̰ se, goon Ɛrɔdiad mɛnda se daam naan jeege tun kꞋdaŋɗeno ɓaaɗo gɔtn tɛɗn maak‑raap ki se ɔɔ daamin̰ se tɔɔl Gaar Ɛrɔd ki. \v 7 Gɔtn se Gaar Ɛrɔd naam taarin̰ naan jeege tu ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Nakŋ paacn̰ naai tɔndga mɛta ro ki ɓo, maam mꞋai kɛɗa.» \v 8 Kon̰ ɔlin̰ mɛtin̰ ɔɔ ɓaa ɗeekin̰ ɔɔ: «ꞋGaaŋ ɛɗumo maakŋ supura ki ara, do Jan‑Batist.» \v 9 Do taar kɛn se gaarge maakin̰ tuju, naɓo naan̰ lɛ naamga naam taarin̰ naan jeege tu se, naan̰ took ɔl kꞋgaaŋo do Jan jꞋɛɗ goon mɛnd ki se. \v 10 Gɔtn se naan̰ ɔl deba ɓaa maakŋ daŋgay ki ɓaa gaaŋo do Jan. \v 11 Do Jan se kꞋgaaŋ kꞋjꞋaalin̰o maakŋ supura ki, jꞋɛɗin̰ goon mɛnd ki se, ɔɔ goon mɛnd se uun ɓaa ɛɗin̰ kon̰ ki. \v 12 Jee mɛtn Jan ki ɓaaɗo uun ɓaa duubin̰a, jaay ɓo ɓaa taaɗ mɛtn taar nakŋ deel se Isa ki. \s1 Isa ɛɗ kɔsɔ gaabge tu dupu‑mii \r (Mk 6.30‑44; Lk 9.10‑17; Jn 6.1‑14) \p \v 13 Kɛn Isa jaay booy naan̰ se, naan̰ iin̰ ook maakŋ markab ki ɔɔ gaaŋ ɓaa do kɔɗ‑ɓaar ki kalin̰ ki. Kɛn jee dɛnge jaay booy labar se, naaɗe teeco maakŋ gɛgɛrge tun cɛɛs ki cɛɛs ki ɔɔ uun jɛn̰a aal te taa baar. \v 14 Kɛn Isa aan jaay bɔɔyo maakŋ markab ki se, naan̰ aak jee dɛnge se, naan̰ ɛɛjɗen doɗe ki ɔɔ jee kɔɔn̰ɗege se naan̰ ɛɗɗen lapia. \v 15 Aan tɛgɛr se jee mɛtn Isa ki ɓaaɗo ɔŋin̰a ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Ɓɛrɛ, kaaɗa se ɓaaga, gɔtɔ se kic lɛ daanin̰ kɔɗ‑ɓaara dɔk ute ɓea. Jee dɛnge se ɔn̰ɗe wɔɔkŋ ɓaa maakŋ naaŋge tun cɛɛs ki cɛɛs ki ɓaa dugŋ nakŋ kɔsɔ.» \v 16 Gaŋ Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Jee se ɓaa eyo, naase mala ɓo ɛɗɗeki kɔsɔ.» \v 17 Gɔtn se naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Naaje se jꞋɔk ɓo mappa mii ɔɔ kɛn̰jge di sum.» \v 18 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋƁaanɗekiro naanum ki ara ki.» \v 19 Tɛr Isa ɗeek jee dɛnge tu se ɔɔ jꞋiŋg naaŋ ki do mu ki ɔɔ gɔtn se, naan̰ tɔs mappan mii ute kɛn̰jgen di se jin̰ ki, uun kaamin̰ raan, tɔɔm Raa, dup mappa ɔɔ ɛɗin̰ jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ jee mɛtin̰ ki nigin̰ jee dɛnge tu. \v 20 Naaɗe paac ɔs dɛrɛŋ te maraadɗe ɔɔ togŋ ɔɔp se kꞋtuunin̰ se ɗooc gɔrnɔ sik‑kaar‑dio. \v 21 Jeegen ɔs paac se gaabge kalɗe ki sum ɓo ɓaa ɓaa nakŋ dupu‑mii. Mɛndge ute gaange se maak ki eyo. \s1 Isa lee do maane ki \r (Mk 6.45‑56; Jn 6.15‑21) \p \v 22 Naan̰ kɛn se, Isa naar ɗeek jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ kꞋjꞋook maakŋ markab ki, kꞋgaaŋ kꞋdeel kꞋɓaa naan ki jɛŋ baar kɛn kaam naane kɔr naan̰ utu wɔɔk wɔɔk jeege ɓɔrt se. \v 23 Kɛn naan̰ jaay wɔɔk jee dɛnge aas sum se, naan̰ iin̰ ɓaa ook do kɔs ki kalin̰ ki gɛn keem Raa. Kɛn kaaɗa ooc sum se, Isa ɔɔp kalin̰ ki sum. \v 24 Markabm jee Isage maak ki se ɓaaga daan maan ki dɔkɔ ɔɔ kɛn kuulu jaay ɔl deeb doɗe ki se, uuno maane undin̰ ro markaba ki se das das. \v 25 Kɛn gɔtɔ ɔɔpga baata aki kiip se, Isa ɓaa kɔŋ jeen̰ge se, leeɗo do maane ki. \v 26 Kɛn jee mɛtin̰ ki jaay aakin̰ naan̰ leeɗo do maane ki se, naaɗe nirlɗe teece ɗeek ɔɔ: «Kɛse nirl nam!» Kɛn naaɗe jaay ɓeere ɔkɗen sum se, gɔtn se naaɗe baag tɔɔɗn tɔɔyɔ. \v 27 Gaŋ Isa naar taaɗɗen ɔɔ: «Ɔkki maakse tɔɔgɔ. Ɔn̰te Ꞌɓeerki, kɛse maama!» \v 28 Gɔtn se Piɛr tɛrlin̰ ɔɔ: «Mɛluma, kɛn ɗeer naai num, ɔn̰um mꞋlee do maane ki mꞋai ɓaa kɔŋɔ.» \v 29 Isa ɗeekin̰ ɔɔ: «ꞋƁaaɗo.» Piɛr iin̰ bɔɔyo maakŋ markab ki ɔɔ lee do maane ki sak Isa. \v 30 Gaŋ kɛn naan̰ jaay aak kuulu ɔl dɛna ɔɔ kɛn ɓeere ɓaa ɔkin̰ sum se, naan̰ baag bɔɔy maan. Gɔtn se naan̰ ɔɔɗ ɔɔy ɔɔ: «Mɛluma Ꞌnaakuma!» \v 31 Gaŋ Isa naar ɔl jin̰ ɔkin̰a ɗeekin̰ ɔɔ: «Gɛn ɗi maaki naaja? Kɛn bin num naai aal te maaki paac dom ki eyo.» \v 32 Gɔtn se naaɗe di paac ook maakŋ markab ki ɔɔ kuulu ɗaara. \v 33 Jeegen paacn̰ maakŋ markab ki se ɛrg naanin̰ ki ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Ɗeere, naai se ꞋGoon Raa!» \s1 Isa ɛɗ lapi jee kɔɔn̰ge tun taa naaŋ Genezarɛt ki \p \v 34 Kɛn Isa ute jee mɛtin̰ ki gaaŋ baar jaay aan taa naaŋ Genezarɛt ki se, naaɗe ɓaa ɗaar jɛŋ ki. \v 35 Jee gɔtn se ɓaa aak jeel Isa, ɔɔ taa naaŋ kɛn se paac, naaɗe taaɗ labarin̰ jeege tu ɔɔ jeege ɓaano ute jee kɔɔn̰ge paac gɔtn Isa ki. \v 36 Gɔtn se naaɗe eem nɔɔ mɛtn Isa ki ɔɔ n̰Ꞌɔn̰ɗe naaɗe kutn taa kalin̰ sum. Ɔɔ jeegen paacn̰ ut taa kalin̰ se ɔŋ lapia. \c 15 \s1 Isa taaɗ te nakŋ bubgen do dɔkin̰a \r (Mk 7.1‑23) \p \v 1 *Parizige mɛtin̰ge ute jee jeel taaɗ tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raagen mɛtin̰ge iin̰o Jeruzalɛm ki ɓaaɗo ɔŋ Isa ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: \v 2 «Gɛn ɗi jaay jee mɛti ki baate tookŋ gɛn tɛɗn nakŋ bubjegen do dɔkin̰ se? Taa naaɗe tug te jiɗege aan gɔɔ gɛn bubgen do dɔkin̰ ey sum ɓo ɔsɔ.» \v 3 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Nakŋ kɛn *Raa taaɗ ɔɔ gɛn tɛɗa tap ɓo, naase ɔn̰in̰ki ɔɔ Ꞌtɛɗki nakŋ bubsege ɓo cir se, gɛn ɗi? \v 4 Ey num Raa se taaɗga taaɗa ɔɔ: \qt ꞋSook koi ki te bubin̰ ki\qt*\f + \fr 15:4 \ft Aak Ekz 20.12 ɔɔ Dt 5.16.\f* ɔɔ \qt Debm jaay naam kon̰ te bubi se jꞋan̰ tɔɔlɔ\qt*.\f + \fr 15:4 \ft Aak Ekz 21.17.\f* \v 5 Num gaŋ naase se, Ꞌtaaɗki ɔɔki: ‹Debm jaay ɗeek kon̰ ki ey lɛ bubin̰ ki ɔɔ: nakŋ maam mꞋai kɛɗ jaay ai noog se, maam mꞋɛɗin̰ga *sɛrkɛ Raa ki.› \v 6 Naase ɔɔki debm bin se kɔŋ sookŋ kon̰ ki te bubin̰ ki eyo. Bin ɓo naase Ꞌrɛsŋki ute ɗoobm taar Raa ɔɔ Ꞌtɛɗki nakŋ bubsege ɓo ciri. \v 7 Naase maa jee maakse dio! Ezayi debm taaɗ taar teeco taar Raa ki se taaɗga taaɗ taar se ro naase ki ɔɔ: \q1 \v 8 \qt Jeegen ese se tɔɔmum ute taarɗe sum, ey num maakɗe se dom ki eyo\qt*. \q1 \v 9 \qt «Kɛn naaɗe ɓaaɗoga kɛrgŋ naanum ki gɛn keemum kic ɓo, cɛr sum\qt*, \q1 \qt taa nakŋ kɛn naaɗe lee dooy jeege se lɛ, dooyɗe ute nakŋ kɛn jikilimge lee tɛɗ se sum\qt*.\f + \fr 15:9 \ft Aak Eza 29.13.\f*» \p \v 10 Gɔtn se Isa daŋo jee dɛnge ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Uɗki bia ɔɔ Ꞌbooyki bɛɛ! \v 11 Kɛn tuj debkilimi naan Raa ki se, nakŋ kɛn naan̰ ɔs jaay booy maakin̰ ki se eyo, num gaŋ nakŋ kɛn naan̰ saapin̰a ɔɔ teec jig eyo taarin̰ ki se ɓo, tujin̰a.» \v 12 Gaŋ gɔtn se jee mɛtn Isa ki ɓaaɗo ɔŋin̰a ɔɔ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Naai Ꞌjeele ute taar naai Ꞌtaaɗ se, Parizige maakɗe tujga ɗaamo?» \v 13 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Kaaggen paacn̰ Bubum maakŋ raa ki ɓo duubɗen ey se, jꞋutu jꞋaɗen tɔɔɗn naatn\f + \fr 15:13 \ft Ara ɓo Isa taaɗ taa Parizige.\f*. \v 14 Ɔn̰ɗeki naaɗe se jee kaam‑tɔɔkge ɔɔ tɔɔɗ jee kaam‑tɔɔkge. Kɛn debm kaam‑tɔɔkɔ jaay tɔɔɗ naapin̰ se, naaɗen di paac se Ꞌsi maakŋ gɔɔ ki!» \p \v 15 Gɔtn se Piɛr tɔnd mɛtn Isa ɔɔ: «ꞋTaaɗ tɔɔkjen tu mɛtn kaal naagŋ taar se.» \v 16 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Naase kic taar se Ꞌbooy ɔkki mɛtin̰ ey ne? \v 17 Naase Ꞌjeelki ey la nakŋ kɛn debkilimi ɔs paac jaay bɔɔy ɓaa maakin̰ ki se, tɛɗga num, naan̰ ɓaa naamin̰ ci naagŋ boog ki naatn. \v 18 Num gaŋ nakŋ iin̰o saapin̰ ki jaay teecga taarin̰ ki se ɓo, kɛn tuj debkilimi naan Raa ki. \v 19 Saapgen jig ey paac se iin̰o maak ki. Kɛse ɓo kɛn ɔl jeege tɔɔl jeege, lee ɛɛs naapa rɛn̰ rɛn̰, lee ɛɛs mɛnd jeege ɔɔ gaabm jeege, ɓoogo, taaɗ taargen mɛt ki eyo ro jeege tu ɔɔ naaj jeege. \v 20 Kɛse ɓo nakŋ kɛn tuj debkilimi naan Raa ki. Ey num kɛn ɓaa ɓaa kɔsɔ jaay tug te ji ey kic num, an̰ kɔŋ tujn̰ naan Raa ki eyo.» \s1 Mɛnd se mɛnd Yaud eyo ɔɔ aal maakin̰ do Isa ki \r (Mk 7.24‑30) \p \v 21 Isa iin̰ ɔn̰ gɔtn se, ɔɔ ɓaa taa naaŋ kɛn Tir ute gɛn Sidɔŋ ki. \v 22 Gɔtn se mɛnda kalaŋ mɛnd *Kanan iŋg taa naaŋ kɛn se ɓaaɗo ɔŋ Isa ɔɔ baag tɔɔy mɛtin̰ ki ɔɔ: «Ɛɛjum dom ki Mɛluma *Goon Daud! Goonum mɛnda se ɔk kɔɔn̰ sitan ɔɔ sitan se dabarin̰ dɛna.» \v 23 Gaŋ Isa tɛrlin̰ taar eyo. Jee mɛtin̰ ki iiko cɛɛn̰ ki ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Mɛnd se Ꞌtuurin̰ naatn, taa naan̰ lɛ tɔɔy ɔn̰ eyo ɔɔ ɔk mɛtjege tak kaam mɔɔtn.» \v 24 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Maam se, Raa ɔlumo taa gaan *Israɛlge iigga kiig aan gɔɔ gaan baatge se.» \v 25 Gaŋ mɛnda se ɓaaɗo ɛrg naanin̰ ki ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Mɛluma, Ꞌnaakuma!» \v 26 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Mɛt ki eyo kɛn gaange ɔs dɛrɛŋ te ey sum ɓo kꞋtɔsn kɛɗn kɔsn se gaan bɛsge tu.» \v 27 Mɛnda tɛrlin̰ ɔɔ: «Mɛluma, taari mɛt ki, naɓo gaan bɛsge kic ɓo ɔs kɔsgen si mɛtn tabil mɛlɗege tu.» \v 28 Gaŋ Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Mɛnda, naai se aalga maaki paac dom ki! Ɔn̰ Raa ai kɛɗn nakŋ maaki jea.» Ɔɔ kaaɗ kɛn se sum ɓo goonin̰ se ɔŋ lapia. \s1 Isa ɛɗ lapi jee kɔɔn̰ge tu dɛna \r (Mk 7.31‑37) \p \v 29 Isa iin̰ gɔtn se ɔɔ ɓaa taa baar kɛn kꞋdaŋin̰ Galile. Ɔɔ gɔtn se naan̰ ook ɓaa iŋg do kɔs ki. \v 30 Dɔɔl jeege dɛna ɓaaɗo ɔŋin̰a. Naaɗe ɓaaɗo ute jee cɛkɛɗge, jee kaam‑tɔɔkge, jee ɗukurge, jee ɔŋ taaɗ taar eyo ute jee kɔɔn̰ɗegen kuuy kic dɛna. Naaɗe ɓaanɗeno naan Isa ki ɔɔ naan̰ ɛɗɗen lapia. \v 31 Gɔtn se dɔɔl jeege se jaay aak nakŋ se, paac ɓo ɔkɗen taaɗ eyo, kɛn naaɗe jaay aak jee ɔŋ taaɗ taar eyo baag taaɗa, ɔɔ jee ɗukurge ɔŋ lapia, jee cɛkɛɗge baaga lee talam talam ɔɔ jee kaam‑tɔɔkge baaga kaaka. Gɔtn se naaɗe *nook Raa gɛn *Israɛl. \s1 Isa ɛɗ kɔsɔ gaabge tun dupu‑sɔɔ \r (Mk 8.1‑10; Mt 14.25‑31) \p \v 32 Isa daŋo jee mɛtin̰ ki ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Jee se maam mꞋaakɗe ɔɔ mꞋɛɛjɗenga doɗe ki, taa naaɗe tɛɗga ɓii mɔtɔ ute maama ɔɔ ɗim kɔsɗe gɔtɔga. Maam mꞋaɗe kɔn̰ naaɗe ɓaa te ɓoɗe se eyo, ey num naaɗe ɓaa baatn ɗoob ki.» \v 33 Jee mɛtin̰ ki ɗeekin̰ ɔɔ: «Do kɔɗ‑ɓaar kɛn ara jꞋakiro kɔŋ mappa gay jaay jꞋaki kɛɗn jeege tun dɛn se kɔsn dɛrɛŋ se?» \v 34 Isa tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «Naase ɔkki mappa kando?» Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «JꞋɔk cili ute kɛn̰jge sɛɛm sɛɛm kandum.» \v 35 Gɔtn se Isa ɗeek jee dɛnge tu ɔɔ jꞋiŋg naaŋ ki. \v 36 Naan̰ tɔs mappan cili se ute kɛn̰jge se jin̰ ki, tɔɔm Raa, dup ɛɗin̰ jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ jee mɛtin̰ ki nigin̰ jee dɛnge tu. \v 37 Ɔɔ gɔtn se jeege paac se ɔs dɛrɛŋ ute maraadɗe. Ɔɔ jee mɛtin̰ ki se tɔs togŋ ɔɔp se, ɗooc gɔrnɔ cili. \v 38 Jeegen ɔs paac se gaabge kalin̰ ki dupu‑sɔɔ ɔɔ mɛndge ute gaange maak ki eyo. \v 39 Kɛn Isa jaay ɔl jee dɛnge ɓaa sum se, naan̰ ook maakŋ markab ki ɔɔ ɔmb gaaŋ baar ɓaa taa naaŋ Magadan\f + \fr 15:39 \ft Taa naaŋ Magadan se ɓɔrse jeege jeel gɔtin̰ eyo lɛ ɗaam, Ꞌtɛɗn Magdala.\f* ki. \c 16 \s1 *Parizige ute *Sadusege tɔnd mɛtn nakŋ‑kɔɔɓm aɗe kiin̰ maakŋ Raa ki \r (Mk 8.11‑21; Mt 12.38‑42) \p \v 1 Parizige ute Sadusege ɓaaɗo ɔŋ Isa. Naaɗe je an̰ goom kɔk se tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Naaje kꞋje ajen tɛɗn nakŋ‑kɔɔɓm kɛn jꞋan kaakŋ jeel ro ki, kɛn iin̰o maakŋ *Raa ki.» \v 2 Naan̰ tɛrlɗen ɔɔ: «Kɛn aanga tɛgɛr kaaɗa aki kooc jaay, naase aakki maakŋ raa aac aan gɔɔ pooɗo se, naase Ꞌtaaɗki ɔɔki gɔtɔ Ꞌtɛɗn jiga. \v 3 Ɔɔ tanɔɔrin̰ jaay naase aakkiga maakŋ raa se aac ilim zum zum se, naase Ꞌtaaɗki ɔɔki: ‹Jaaki se gɔtɔ tɛɗn jig eyo.› Ute nakgen tɛɗ maakŋ raa ki se ɓo naase Ꞌjeelki nakgen utu Ꞌtɛɗa. Anum gɛn ɗi jaay naase aak Ꞌjeelki nakgen aan ɓɔrse ey se? \v 4 Jee ɓɔrsen jig eyo ɔɔ Ꞌtuj ɔrmɗe naan Raa ki se. Naaɗe je ɔɔ kaakŋ nakŋ‑kɔɔɓɔ, naɓo nakŋ‑kɔɔɓm naaɗe an kaakŋ jeel ro ki se, tecn̰ aan gɔɔ kɛn gɛn Yunus se sum.» Gɔtn se tɛr Isa iin̰ ɔn̰ɗe ɔɔ ɓaa. \s1 Ɔndki kɔndɔ ute dooy gɛn *Parizige ute gɛn *Sadusege \p \v 5 Kɛn jee mɛtn Isa ki jaay gaaŋ ɔmb baar ɓaa jɛŋ kɛn kaam naane se, kɛn naaɗe ɓaa ɓaa se dirigo tɔso te mapp eyo. \v 6 Gɔtn se Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Ɔɔɗki dose ɔɔ ɔndki kɔnd ute ɔrɔm\f + \fr 16:6 \ft Ara se ɔrɔm se je taaɗ ute dooy kɛn Parizige ute Sadusege lee dooy jeege se.\f* Parizige ute gɛn Sadusege se!» \v 7 Jee mɛtin̰ ki baag taaɗn ute naapa ɔɔ: «Naan̰ taaɗ bin se taa naaje kꞋtɔskiro te mappa eyo.» \v 8 Gaŋ Isa se jeelga saapɗe ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Naase aalki te maakse paac dom ki eyo, ey num gɛn ɗi jaay naase Ꞌtaaɗki ute naapa ɔɔki: ‹Naan̰ taaɗ bin se taa naaje kꞋtɔskiro te mapp ey se?› \v 9 Ɓɔrse kic naase Ꞌbooy ɔkki te ey rɔk la? Naase Ꞌsaapin̰ki tu, kɛn ute mappa mii sum ɓo gaabge dupu‑mii ɔso ɔɔ mɛt kɔɔpin̰ se, naase Ꞌtɔskiro gɔrnɔ kando? \v 10 Ɔɔ gɛn mappan cili jaay gaabge dupu‑sɔɔ ɔso se, mɛt kɔɔpin̰ se naase Ꞌtɔskiro gɔrnɔ kando? \v 11 Taar maam mꞋtaaɗsen mꞋɔɔ: ɔndki kɔnd ute ɔrɔm Parizige ute gɛn Sadusege se, maam mꞋje mꞋtaaɗ te mappa eyo. Anum gɛn ɗi jaay naase Ꞌbooy ɔkumki ey se?» \v 12 Gɔtn se jee mɛtn Isa ki se ɓaa booy ɔkga taar Isan taaɗɗen se taa jꞋan kɔnd ɓo ute ɔrɔm kꞋtɛɗ mappa se eyo, num jꞋan kɔnd ɓo ute dooy gɛn Parizige ute gɛn Sadusegen lee dooy jeege se. \s1 Piɛr taaɗ ɔɔ Isa se naan̰ ɓo *al‑Masi \r (Mk 8.27‑30; Lk 9.18‑21) \p \v 13 Kɛn Isa jaay aan taa naaŋ Sezare kɛn gɛn Pilip ki se, naan̰ tɔnd mɛtn jee mɛtin̰ ki ɔɔ: «Gɛn jeege tu num, *Goon Deba se tap ɓo naŋa?» \v 14 Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Jee mɛtin̰ge ɔɔ naai Jan‑Batist, jee mɛtin̰ge ɔɔ naai *Ɛli, kɛngen mɛtin̰ge ɔɔ naai Jeremi ey lɛ debm taaɗ taar teeco taar Raa kɛn gam.» \v 15 Isa tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «Gɛn naase ki num, ɔɔki maam tap ɓo mꞋnaŋa?» \v 16 Simon Piɛr tɛrlin̰ ɔɔ: «Naai se al‑Masi, Goon Raa zɛɛrɛ.» \v 17 Gaŋ Isa ɗeekin̰ ɔɔ: «Simon goon Jan, naai maaki raapo taa taar naai taaɗ se, debkilimi ɓo taaɗio mɛtin̰ eyo, num Bubum maakŋ raa ki ɓo taaɗio taar se. \v 18 Bin num Ꞌbooyo Piɛr: roi Piɛr se je ɗeekŋ ɔɔ \it dɛlbɛ\it* ɔɔ do dɛlɛb kɛn ese ɓo, maam mꞋkiin̰ *eglizuma ɔɔ yoa ute tɔɔgin̰ se kic ɓo an̰ kɔŋ tɛɗn ɗim eyo. \v 19 Maam mꞋai kɛɗn lɛkɛrlɛgen gɛn *maakŋ Gaar Raa. Nakŋ paacn̰ jaay naai Ꞌdɔɔkin̰ga do naaŋ ki se, maakŋ raa kic ɓo Raa dɔɔkin̰ga. Ɔɔ nakŋ paacn̰ jaay naai Ꞌtuutin̰ga do naaŋ ki ara ki se, maakŋ raa ki kic ɓo Raa an̰ tuutu.» \v 20 Gɔtn se jee mɛtin̰ ki naan̰ aacɗen kaama ɔɔ taar kɛn naan̰ ɓo al‑Masi se ɔɔ jꞋɔn̰te taaɗn nam ki. \s1 Isa taaɗ ɔɔ naan̰ utu Ꞌkooyo ɔɔ duru \p \v 21 Naan̰ kɛn se, Isa baag taaɗn jeege tun mɛtin̰ ki tal ɔɔ: «Maam se, bɛɛki num mꞋɓaa Jeruzalɛm ki, ɔɔ magal taa ɓee Yaudge, magal jee tɛɗn *sɛrkɛ Raage tu, ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage se, naaɗe se utu am dabar dɛna, am tɔɔlɔ ɔɔ ɓii k‑mɔtɔge tu se mꞋaɗe Ꞌdur daan yoge tu.» \v 22 Piɛr daŋ ɓaansin̰ cɛɛs ki ɔɔ baagin̰ mooyo ɔɔ: «Mɛluma, Raa ai bɔɔbɔ! Ɔn̰ nakŋ se Ꞌkaan doi ki eyo! Ɔn̰ Raa ai bɔɔbɔ!» \v 23 Num gaŋ Isa tɛrl aak Piɛr ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «*Ɓubm sitange iik naatn cɛɛm ki gam naane! Taa naai se Ꞌje am gaasn naabm kɛn Raa je ɔɔ mꞋan̰ tɛɗ se ɔɔ saapm naai se gɛn Raa eyo, kɛse saapm jikilimge.» \s1 Isa se jꞋan̰ daan jꞋɔɔ ɗi \p \v 24 Tɛr Isa ɗeek jeege tun mɛtin̰ ki daala ɔɔ: «Debm jaay je am daan num, Ꞌbaatn ron̰ mala, Ꞌkuun kaagŋ yon̰a\f + \fr 16:24 \ft Kɛse je ɗeekŋ ɔɔ ɔn̰ roi dabara bini kooy taa Isa.\f* jaay ɓo am daana. \v 25 Taa debm je kaajn̰ kon̰ se utu an̰ kutu naan Raa ki ɔɔ debm ut kon̰a taa maam se, utu an̰ kaaja. \v 26 Kɛn debm jaay *duni ute magalin̰ ɓo kaam jin̰ kic num, kɛn naan̰ kutn kon̰ naan Raa ki se, naan̰ an kɔŋ ɗi ro ki? Lɔ debkilimi se kon̰a se, naan̰ an̰ dugin̰ ute ɗio? \v 27 Taa naan̰ se ɓo, *Goon Deba utu aɗe ɓaa maakŋ gaar Bubin̰ ki ute kɔɗin̰ge ɔɔ naŋa naŋa kic ɓo naan̰ an̰ kɛɗn bɛɗin̰a ro naabin̰ kɛn naan̰ tɛɗa. \v 28 Ɗeere, Ꞌbooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: maakŋ jeege tun ɓɔrse utu ara se, mɛtin̰ge se kooy ey sum ɓo utu kaakŋ Goon Deba aɗe ɓaa maakŋ gaarin̰ ki.» \c 17 \s1 *Raa ooj ro Isa \r (Mk 9.2‑13; Lk 9.28‑36; 2Pr 1.16‑18) \p \v 1 Kɛn ɓii mɛcɛ jaay deel se, Isa daŋ Piɛr, Jak ute gɛnaan̰ Jan. Naaɗe ɓaa do ko ki jɛrlɛ kalɗe ki. \v 2 Kɛn naaɗe aan se, gɔtn se Raa ooj tɛrlin̰ ron̰a naanɗe ki. Daan kaamin̰ se ɓaa tɛɗ raap aan gɔɔ kaaɗa ɔɔ kalin̰ge kic ɓaa tɛɗ raap lak lak aan gɔɔ gɔtn wɔɔrɔ. \v 3 Gɔtn se jee mɛtin̰ kɛn mɔtɔ se naar aak *Musa ɔɔ *Ɛli, teec naanɗe ki. Ɔɔ kɛn naaɗe aakɗe se, naaɗe ɗaar taaɗ taaɗ ute Isa. \v 4 Gaŋ Piɛr ɗeek Isa ki ɔɔ: «Mɛluma, bɛɛki num, jꞋaki kiŋg gɔtn ara. Maam mꞋtaal daabge mɔtɔ: kalaŋ naai ki, kalaŋ Musa ki ɔɔ kɛn kalaŋ Ɛli ki.» \v 5 Kaaɗ kɛn naan̰ utu taaɗ taaɗ ɓɔrt sum ɓo, gapar wɔɔr gɔtɔ se ɓaaɗo naar deebɗe bat. Ɔɔ maakŋ gapar ki se kꞋbooy mind deba taaɗ ɔɔ: «Naan̰ se Goonuma, Goon maak‑jema ɔɔ naan̰ tɔɔlum jaay maam mꞋbɛɛr mꞋɔɔɗin̰o, Ꞌbooy uunki taarin̰a!» \v 6 Kɛn jee mɛtin̰ ki jaay booy taar se, nirlɗe teece, ɓeere ɔkɗe se ɔɔ naaɗe taal tooco ɔɔ tɔnd naanɗege naaŋ ki. \v 7 Isa ɓaaɗo iiko cɛɛɗe ki ɔl jin̰ tuutɗe ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Iin̰ Ꞌɗaarki! Naase ɔn̰te Ꞌɓeerki!» \v 8 Kɛn jee mɛtin̰ ki jaay uun kaamɗe aak se, ɔɔp Isa kalin̰ ki sum, nam kuuy gɔtɔ. \v 9 Kaaɗ kɛn naaɗe utu bɔɔyɔ bɔɔy kon se, Isa dɛjɗe ɔɔ: «Ɓɛrɛ, nakŋ naase aakkiro se, ɔn̰te Ꞌtaaɗki nam ki, bini *Goon Deba se aɗe dur daan yoge tu jaayo.» \s1 Jee mɛtn Isa ki tɔnd mɛtin̰ taa *Ɛli \p \v 10 Gaŋ jee mɛtn Isa ki tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage taaɗ ɔɔ Ɛli aɗe ɓaa jaay *al‑Masi aɗe ɓaa se?» \v 11 Naan̰ tɛrlɗen ɔɔ: «Ɗeere, Ɛli utu aɗe ɓaao ɔɔ naan̰ ɓo utu tɔnd ɗaapm nakge paac ute ɗoobin̰a. \v 12 Num Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: Ɛli se lɛ ɓaaɗoga, naɓo jeege jeelin̰ te eyo, tɛɗin̰ga nakŋ maakɗe je don̰ ki. Ɔɔ bin ɓo *Goon Deba kic naaɗe utu an̰ dabar bini.» \v 13 Do taar kɛn se jaay jee mɛtin̰ ki se ɓaa booy ɔkga taar Isa taaɗɗen se, naan̰ taaɗ ute Jan‑Batist. \s1 Isa ɛɗ lapia goon kɛn ɔk kɔɔn̰ puputu \r (Mk 9.14‑32; Lk 9.37‑45) \p \v 14 Kɛn Isa ute jee mɛtin̰ ki jaay aan cɛɛ jee dɛnge tu se, gaaba kalaŋ ɓaaɗo ɛrg naan Isa ki, \v 15 ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Mɛluma, goonum se ɛɛjin̰ don̰ ki. Naan̰ se ɔk kɔɔn̰ puputu ɔɔ lee dabarin̰ dɛna, daayum ɔlin̰ naan̰ tooc maakŋ pooɗ ki ey lɛ maakŋ maane ki. \v 16 Maam mꞋɓaansin̰o gɔtn jeege tun mɛti ki, naɓo naaɗe ɔŋ ɛɗin̰o te lapi eyo.» \v 17 Isa ɛɛp taarin̰a ɔɔ ɗeek ɔɔ: «Jee do naaŋ kɛn ɓɔrse se, jee naaj taarge ɔɔ jee bɛɛki eyo. Maam tap ɓo mꞋkiŋg ute naase bini nuŋ ki? Maam tap ɓo mꞋasen sɛrkŋ bini nuŋ ki? Goono se ɔk Ꞌɓaamsin̰kiro tu ara!» \v 18 Isa aac kaama sitan kɛn tɛɗ goono puputu se ɔɔ n̰Ꞌteec naatn ro goon ki se. Ɔɔ kaaɗ kɛn se sum ɓo goono se ɔŋ lapia. \v 19 Tɛr jee mɛtn Isa ki daŋ ɓaansin̰ cɛɛs ki ɔɔ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay ɓo sitan se naaje kꞋjꞋɔŋ kꞋtuurin̰ te ey se?» \v 20 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Taa naase kaal maakse baata. ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: kɛn naase jaay ɔkki kaal maakŋ do Raa ki magal aan gɔɔ kaam koobi se num, naase aki ɗeekŋ ko kɛn ese se ɔɔ iin̰ ɗɛɛtɛ ɔɔ ko se kiin̰ ɗɛɛtɛ. Nakŋ jaay asen cir se gɔtɔ.» \v 21 [Tɛr Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Napar sitan bin se kɛn naase jaay ɔŋ uunki te *siam gɛn tɔnd mɛtn Raa ey num, naan̰ se Ꞌkɔŋ teec eyo.»]\f + \fr 17:21 \ft Taargen ara se maakŋ Kitapge tun do dɔkin̰ se, mɛtin̰ge maakɗe ki se, gɔtɔ.\f* \s1 Isa taaɗ daala ɔɔ naan̰ utu kooyo ɔɔ duru \p \v 22 Ɓii kalaŋ jee mɛtn Isa ki tus paac taa naaŋ kɛn Galile ki ɔɔ gɔtn se, Isa ɗeekɗen ɔɔ: «*Goon Deba se jꞋutu jꞋan̰ kɔkŋ kɔl ji jeege tu. \v 23 Naaɗe utu an̰ tɔɔlɔ ɔɔ ɓii k‑mɔtɔge tu se naan̰ aɗe dur daan yoge tu.» Kɛn jee mɛtin̰ ki jaay booy taar se, naaɗe roɗe oojɗe walak. \s1 Isa ute Piɛr ɔg miir gɛn *Ɓee Raa \p \v 24 Kɛn Isa ute jee mɛtin̰ ki jaay aan maakŋ gɛgɛr kɛn Kaparnayum ki se, jeegen lee tɔk gursn miir gɛn Ɓee Raa se ɓaaɗo ɔŋ Piɛr ɔɔ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Mɛlse tap ɓo, lee ɔg miir taa gɛn Ɓee Raa lɔɓu gɔtɔ?» \v 25 Piɛr tɛrlin̰ ɔɔ: «Yɛɛ naan̰ ɔgɔ.» Kɛn jaay Piɛr ɓaa ɓeen se, Isa ɓo uun taara deete ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Gɛn naai ki num saap ɔɔ ɗi, Simon Piɛr: gaarin̰gen do naaŋ ki se, kɛn lee ɔgɗen miiri tap ɓo naŋge? Jee maakŋ naaŋɗege tu lɔɓu mɛrtge?» \v 26 Piɛr tɛrlin̰ ɔɔ: «Mɛrtge.» Isa kic tɛrlin̰ ɔɔ: «Kɛn ɗeer num, gaan naaŋge se lee ɔg miiri eyo! \v 27 Naɓo, naaje se kꞋje jee se maakɗe tuj eyo, taa naan̰ se ɓo Piɛr, Ꞌɓaa taa baar ki und kuuyi maan, ɔɔ kɛn̰j kɛn naai an̰ kɔkŋ deet deet se, ɛɛpin̰ taarin̰a ɔɔ kɔŋ tamma kalaŋ aas kɔgŋ miir jeege dio. Uunin̰a ɔɔ Ꞌɓaa ɛɗɗen taa tɔɔl bɛɗ gɛn miir maama ɔɔ gɛn naai.» \c 18 \s1 Maakŋ *Gaar Raa ki se naŋa ɓo tɛɗn magala \r (Mt 5.29‑30; Mk 9.33‑50; Lk 9.46‑50) \p \v 1 Kaaɗ kɛn se jee mɛtn Isa ki ɓaaɗo ɔŋin̰a ɔɔ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Naŋa ɓo Ꞌtɛɗn magal cir jeege paac *maakŋ Gaar Raa ki?» \v 2 Isa daŋo goon cɔkɔ ɓaaɗo ɗaar daanɗe ki, \v 3 ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: kɛn naase Ꞌtɛrlki te maakse te eyo ɔɔ Ꞌtɛɗki te rose aan gɔɔ gɛn gaangen sɛɛm ey se, naase aki kɔŋ kɛnd maakŋ Gaar Raa ki eyo. \v 4 Taa naan̰ se ɓo debm jaay ɔɔp ron̰ baat aan gɔɔ goon cɔkɔn ese se, naan̰ ɓo debm Ꞌtɛɗn magal cir jeege paac maakŋ Gaar Raa ki. \v 5 Taa maam jaay, debm ɔkga goon cɔkɔ jiga aan gɔɔ goon ese se, kɛse aan gɔɔ naan̰ ɔkum maam mala.» \s1 Ɔn̰te kɔl gɛnaai maakŋ *kusin̰ ki \p \v 6 «Gaŋ maakŋ gaange tun sɛɛm kɛn aalga kaal maakɗe dom ki se jaay, nam ɔlga deb kalaŋ maakŋ kusin̰ ki se, debm kɛn ɔlin̰ se ɔn̰ bɛɛki num, jꞋuuno ko tootn magala ɔɔ kꞋdɔɔkin̰ mindin̰ ki ɔɔ jꞋuun jꞋundin̰ maakŋ baar kɛn jɛrlɛ. \v 7 Jeegen do duni ki se utu aɗen tɛɗn ɔɔn̰ aak eyo taa nakgen kɛn utu kɔl jeege maakŋ kusin̰ ki se utu Ꞌtɛɗn dɛn aak eyo. Ɗeere, nakgen bin se utu tap, naɓo ɔɔn̰ɔ deb kɛn Ꞌkɔl jeege maakŋ kusin̰ ki se. \v 8 Kɛn jii ey lɛ jɛi jaay ɓo ai kɔl maakŋ kusin̰ ki num, gaaŋ siɗen dɔkɔ. Kɛn ɔɔpi jii kalaŋ ey lɛ jɛi kalaŋ jaay kɔŋ kaaja se, bɛɛ cir kɛn Ꞌkiŋg te jige dio ey lɛ jɛige dio ɔɔ ɓaa maakŋ pooɗ kɛn gɛn daayum. \v 9 Kɛn kaami jaay ɓo ai kɔli maakŋ kusin̰ ki num, kaami se ɔɔɗ und naata. Kɛn ɔɔpi kaami kalaŋ jaay kɔŋ *kaajn̰ gɛn daayum se, bɛɛ cir kɛn Ꞌkiŋg te kaamige dio ɔɔ ɓaa maakŋ pooɗ kɛn gɛn daayum.» \s1 Mɛtn taar baatn iig jaay jꞋɔŋin̰a \p \v 10 «Ɔndki kɔndɔ gaan sɛɛmgen ese se, nam kalaŋ kic ɓo ɔn̰te aakin̰ki aan gɔɔ nakŋ cɛrɛ! Anum Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: kɔɗɗegen iŋg cɛɛ Bubum ki maakŋ raa ki se, daayum utu aakɗen doɗe ki. \v 11 [Taa maam *Goon Deba mꞋɓaaɗo se taa kaajn̰ jeegen iigga kiigi.]\f + \fr 18:11 \ft Bersen ara se, maakŋ Kitapge tun do dɔkin̰ se, mɛtin̰ge maakɗe ki se, gɔtɔ.\f* \p \v 12 «Naase tap ɓo Ꞌsaapin̰ki ɔɔki ɗi? Kɛn deba jaay ɔk baatge kaaru ɔɔ maakɗe ki se kɛn kalaŋ iigga num, baatgen sik‑jɛrnaŋ‑kaar‑jɛrnaŋ kuuy se naan̰ aɗe kɔn̰ maakŋ ko ki taa Ꞌɓaa je kɛn kalaŋ iig kiig se ey la? \v 13 ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: kɛn naan̰ jaay je ɔŋin̰ga se, naan̰ maakin̰ raapm dɛna do baat kɛn se cir do kɛnge tun si‑jɛrnaŋ‑kaar‑jɛrnaŋ kɛn iig te ey se. \v 14 Taa naan̰ se ɓo Bubsen maakŋ raa ki kic num, je ɔɔ maakŋ gaange tun sɛɛm se, nam kalaŋ tap ɓo kut eyo.» \s1 ꞋTɛɗki kalɗɛ naapge tu \p \v 15 «Kɛn gɛnaai jaay tɛɗiga *kusin̰a num, Ꞌɓaa ɔŋin̰ kali ki ɔɔ Ꞌmooyin̰a. Kɛn naan̰ jaay booy uunga taari num, kɛse naai Ꞌɗaapin̰ga. \v 16 Kɛn naan̰ jaay baate booy kuun taari se, ɔk Ꞌtɛrl Ꞌɓaa ɔŋo deb kalaŋ ey lɛ jeege dio taa naan jeege tun dio ey lɛ mɔtɔ se ɓo, ai tɛɗn saaɗige ɔɔ ute naaɗe se ɓo, naase aki naŋ taarse\f + \fr 18:16 \ft Aak Dt 19.15.\f*. \v 17 Kɛn jee se jaay naan̰ baate booyɗe taarɗe kic num, Ꞌɓaa Ꞌtaaɗn mɛtn taar se *egliz ki. Ɔɔ kɛn jee egliz ki ɓaa ɔŋin̰ jaay naan̰ baate booy kuun taarɗe daal num, naai aakin̰ aan gɔɔ debm jeel *Raa mal eyo ey lɛ aan gɔɔ *debm tɔkŋ miiri. \v 18 ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: nakŋ paacn̰ jaay naase Ꞌdɔɔkin̰kiga do naaŋ ki se, maakŋ raa kic ɓo Raa an̰ dɔɔkɔ. Ɔɔ nakŋ paacn̰ jaay naase Ꞌtuutin̰ga do naaŋ ki ara ki se, maakŋ raa ki kic ɓo Raa an̰ tuutu. \p \v 19 «ꞋBooyki mꞋasen taaɗn daala: do naaŋ ki ara jaay jeege dio maakse ki taarɗe kalaŋ ɔɔ tɔnd mɛtn ɗim se, nakŋ naaɗe je se, Bubum kɛn maakŋ raa ki aɗesin̰ kɛɗa. \v 20 Ɗeere, taa gɔtn jaay jeege dio ey lɛ mɔtɔ jaay tus ute ro maam se, maam mꞋutu daanɗe ki.» \p \v 21 Gaŋ Piɛr ɓaaɗo ɔŋ Isa ɔɔ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Mɛluma, kɛn gɛnaam jaay tɛɗumga kusin̰a num, mꞋan̰ tɛɗn kalɗɛ mɛt kando? Bin num mꞋan̰ tɛɗn ɗɔɔl cili ne?» \v 22 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Maam mꞋɗeeki mꞋɔɔ: ɗɔɔl cili sum eyo, num sik‑cili‑cili mɛt cili.» \s1 Mɛtn taar debm sɛɛ baate tɛɗn kalɗɛ gɛnaan̰ ki \p \v 23 «Taa naan̰ se ɓo Ꞌbooyki mꞋɔɔ: *maakŋ Gaar Raa se tec aan gɔɔ gaar kɛn tus jee tɛɗn naabin̰ge taa kaakŋ sɛɛn̰ do jeege tu. \v 24 Kɛn naan̰ utu baag baag kaakŋ gursin̰ sum ɓo, jꞋɔk kꞋɓaano ute gaaba kalaŋ kɛn an̰ kɔgŋ gurs dupu‑kaar kando kando\f + \fr 18:24 \ft Gurs naan̰ an̰ kɔg se aas gɛn kɔgŋ debm tɛɗ naaba gɛn ɓaara sik‑kaar‑mii.\f*. \v 25 Aan gɔɔ gaabm se ɔk ɗim naan̰ an kɔgŋ sɛɛn̰ gɔtɔ ɗey se, gaarge ɗeek ɔɔ: ‹ꞋƁaa Ꞌdugin̰ki naan̰a, mɛndin̰a, gɛnin̰ge ɔɔ nakŋ naan̰ ɔk paac se, kꞋdugin̰a ɔɔ gursin̰ se kꞋɓaaɗo kꞋjꞋɔgum sɛɛma.› \v 26 Gɔtn se gaabm ese se ɓaaɗo ooc mɛtn jɛn̰ ki ɔɔ ɛrg naan mɛlin̰ ki ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Aay kaami, uɗum bia, sɛɛi se paac mꞋutu mꞋaisin̰ kɔgɔ!› \v 27 Gɔtn se mɛlin̰ ɛɛjin̰ don̰ ki, ɔɔ tɔɔl te sɛɛn̰ se naata ɔɔ ɔn̰in̰ iin̰ ɓaa. \v 28 Kɛn gaabm ese jaay teec ɓaa ɓaa se, ɓaa dɔɔɗ ute mɛɗin̰ kalaŋ kɛn naaɗe tɛɗ naaba kalaŋ. Debm se ɔkoga kɔkŋ sɛɛn̰ tamma kaaru\f + \fr 18:28 \ft Gurs naan̰ an̰ kɔg se aas gɛn kɔgŋ debm tɛɗ naaba gɛn ɓii kaaru.\f*. Gɔtn se naan̰ ɔkin̰ bɔrlin̰ ki ai karat ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Ɔgumo sɛɛma!› \v 29 Gɔtn se mɛɗin̰ se ooc mɛtn jɛn̰ ki ɔɔ eemin̰ nɔɔ mɛtin̰ ki ɔɔ: ‹Aay kaami, uɗum bia, sɛɛi se maam mꞋutu mꞋaisin̰ kɔgɔ!› \v 30 Gaabm se baate, ɔk mɛɗin̰ se ɓaa ɔlin̰ daŋgay ki kɔr naan̰ an̰ kɔgŋ naŋ sɛɛn̰ se. \v 31 Mɛɗɗegen kꞋtɛɗ naaba kalaŋ jaay aak nakŋ kɛn gaabm ese tɛɗ se, naaɗe paac maakɗe tuju ɔɔ ɓaa taaɗ taar se mɛlɗe ki. \v 32 Gɔtn se mɛlɗe se ɔl kꞋdaŋo gaabm ese se ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Naai se debm jig eyo! Ey num naai eemum nɔɔ sum ɓo sɛɛige se, maam mꞋtɔɔlin̰sin̰o naatn. \v 33 Aan gɔɔ maam mꞋɛɛji doi ki se, naai kic ɛɛj do mɛɗi ki ey la!› \v 34 Kɛn mɛlin̰ jaay maakin̰ tuj se, gaabm se naan̰ ɔk ɔlin̰ daŋgay ki taa jꞋan̰ ɓaa dabara bini kɔgŋ naŋ sɛɛn̰ se maak ki.» \v 35 Gɔtn se Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Kɛn naase jaay debm ɔŋ tɛɗ te kalɗɛ gɛnaan̰ ki te maakin̰ paac ey se, Bubum maakŋ raa ki kic an̰ tɛɗn kalɗɛ ey bin kici.» \c 19 \s1 Isa taaɗ mɛtn taar piiri \r (Mk 10.1‑12; Dt 24.1‑4; Mt 5.31‑32) \p \v 1 Kɛn Isa taaɗ naŋ taarin̰ se, naan̰ iin̰ ɔn̰ Galile ɔɔ ɓaa taa naaŋ Jude ki, kaam aak jɛŋ ool kꞋdaŋin̰ Jordan kɛn kaam naane. \v 2 Dɔɔl jeege dɛna ɔk mɛtin̰a ɔɔ gɔtn se naan̰ ɛɗɗen lapia. \v 3 *Parizige mɛtin̰ge se ɓaaɗo ɔŋ Isa je ɗoobm an̰ goom kɔk se, naaɗe tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Deba se, do taar ɗim kɛn gay kic ɓo, naan̰ ɔk ɗoobo kɛn Ꞌpiir mɛndin̰ la?» \v 4 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Naase Ꞌdooyin̰ki te ey la, taar kꞋraaŋin̰o maakŋ Kitap ki se? Do kupm mɛt ki se, *Raa Mɛl Kaala aalo gaaba ute mɛnda, \v 5 ɔɔ ɗeek ɔɔ: \qt Taa naan̰ se ɓo gaaba teecn̰ kɔn̰ kon̰ te bubin̰a, ɓaa tum te mɛndin̰a, ɔɔ naaɗen di se tum tɛɗga daa ro kalaŋ\qt*.\f + \fr 19:5 \ft Aak Jɛn 2.24.\f* \v 6 Bin se naaɗe se tɛɗga aan gɔɔ jee di eyo, num aan gɔɔ deb kalaŋ sum. Nakŋ jaay Raa dɔɔkin̰ga dɔɔk se, debkilimi ɔn̰te tuutin̰a!» \p \v 7 Parizige tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay *Musa ɗeek ɔɔ gaaba raaŋ maktubm gɛn piiri, kɛɗn mɛndin̰ ki jaay an̰ piir se?» \v 8 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Kɛse taa do‑mɔŋgse ɓo, Musa ɔɔɗsen ɗoobm piir mɛndsege. Ey num do kupm mɛt ki se bin eyo. \v 9 ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: nam jaay Ꞌpiir mɛndin̰ se, kɛn mɛndin̰ ɛɛs kɛɛs gaabge jaayo, ɔɔ kɛn naan̰ jaay ɔkga mɛnd kuuy se, naan̰ se aan gɔɔ debm ɛɛs mɛnd nam.» \p \v 10 Jee mɛtn Isa ki ɗeekin̰ ɔɔ: «Kɛn daan gaaba ute mɛnda jaay kiŋgɗe bin num, naan̰ se kɛn debm ɔk te mɛnda ey kic num bɛɛ kaca!» \v 11 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Jeege paac se kɔŋ booy kɔkŋ taar se eyo. Jeegen an̰ booy kɔk se, jeegen kɛn Raa ɛɗɗenga jeele gɛn booy kɔkŋ mɛtn taar se jaayo. \v 12 Ɗeere, ɗoobm jaay gaasn gaabge gɛn tɔkŋ mɛndge se dɛna: jee mɛtin̰ge se jꞋoojɗe ɓo roɗe gɔtɔ, jee mɛtin̰ge se lɛ jikilimge ɓo tɛɗɗe roɗe tɛɗ gɔtɔ, ɔɔ kɛngen mɛtin̰ge se taa taar Raa ɓo naaɗe baate tɔkŋ mɛndge. Debm kɔŋ booy kɔkŋ taar se num, ɔn̰in̰ an̰ booy kɔkɔ!» \s1 Isa ɔɔɗ ɓooro gaange tu \r (Mk 10.13‑16; Lk 18.15‑17) \p \v 13 Gɔtn se jeege ɓaano ute gaangen sɛɛmɛ gɔtn Isa ki taa naan̰ aɗen tɔnd jin̰ doɗe ki ɔɔ tɔnd mɛtn Raa taa naaɗe, naɓo jee mɛtin̰ ki uunɗe kaamɗe naatn. \v 14 Gaŋ Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Ɔn̰ɗeki gaangen sɛɛm se aɗe ɓaa gɔtum ki, ɔn̰te Ꞌgaasɗeki, taa *maakŋ Gaar Raa se gɛn jeegen tec aan gɔɔ gaangen sɛɛm se.» \v 15 Kɛn naan̰ jaay tɔnd jin̰ doɗege tu aas se, naan̰ iin̰ ɔn̰ gɔtn se, ɔɔ ɓaa. \s1 Isa ute debm maala \r (Mk 10.17‑31; Lk 18.18‑30; 1Tim 6.9‑10) \p \v 16 Gaŋ gaaba kalaŋ ɓaaɗo ɔŋ Isa ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Debm dooy jeege, bɛɛ maam mꞋtɛɗ jaay am kɛɗn *kaajn̰ gɛn daayum se, kɛn gay?» \v 17 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Gɛn ɗi Ꞌtɔnd mɛtum ro nak kɛn bɛɛ se? Kɛn bɛɛ se, Raa kalin̰ ki sum. Kɛn naai jaay Ꞌje Ꞌkɔŋ kaajn̰ gɛn daayum num, Ꞌtɛɗn nakŋ kɛn Raa taaɗ ɔɔ gɛn tɛɗa se.» \v 18 Gaaba se ɗeekin̰ ɔɔ: «Kɛn gayo?» Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «\qt Ɔn̰te Ꞌtɔɔl nam, ɔn̰te Ꞌkɛɛsn mɛnd nam, ɔn̰te Ꞌkɛɛsn gaabm nam, ɔn̰te Ꞌɓoogo, ɔn̰te Ꞌtɔkŋ taar‑kɔɔɓɔ do nam ki\qt*, \v 19 \qt Ꞌsook koi ki te bubi ki\qt*\f + \fr 19:19 \ft Aak Ekz 20.12‑16 ɔɔ Dt 5.16‑20.\f*\qt ɔɔ Ꞌje naapi aan gɔɔ ro naai mala\qt*.\f + \fr 19:19 \ft Aak Lb 19.18.\f*» \p \v 20 Gaaba se tɛrlin̰ ɔɔ: «Nakgen se maam mꞋlee mꞋtɛɗin̰o tɛɗ paac tap, anum ɔɔpum kɛn gay daala?» \v 21 Isa ɗeekin̰ ɔɔ: «Kɛn naai jaay je tɛɗn debm bɛɛ mala mala naan Raa ki num, maali naai ɔk paac se, Ꞌɓaa Ꞌdugin̰ naatn ɔɔ gursin̰ se Ꞌnigin̰ jee daayge tu. Kɛn tɛɗin̰ga bin se, ai tooɗn kɔrbɔtɔ maakŋ raa ki. Ɔɔ naai lɛ, Ꞌɓaaɗo Ꞌdaanuma.» \v 22 Kɛn goon kɔɗɔ se jaay booy taar kɛn Isa taaɗin̰ se, ɔk tɛrl ɓaa ɓaa se maakin̰ tuj kasak kasak, taa naan̰ debm nak dɛna. \v 23 Isa ɗeek jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ: «ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: debm nak dɛna se kɛndin̰ kɔɔn̰ɔ *maakŋ Gaar Raa ki. \v 24 MꞋɗeek mꞋɗɔɔlsen daala: kɛn gin̰ji jaay deel ute ɓee luppara se ɔɔn̰ɔ; naɓo debm nak dɛna jaay Ꞌkɛnd maakŋ Gaar Raa ki se, ɔɔn̰ cir naan̰ se daala!» \v 25 Kɛn jee mɛtin̰ ki jaay booy taar se, ɔkɗen taaɗ eyo ɗeek ɔɔ: «Kɛn bin num naŋa jaay Ꞌkɔŋ kaaja?» \v 26 Isa uun kaamin̰ aakɗe ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Gɛn jikilimge tu sum num nakŋ se ɔɔn̰ɔ, num Raa ki se, ne ɗim ɔɔn̰in̰ gɔtɔ.» \p \v 27 Gɔtn se Piɛr ɗeek Isa ki ɔɔ: «ꞋBooyo, naaje se kꞋjꞋɔn̰oga nakge paac taa jꞋai daan naai, num naaje tap ɓo jꞋkɔŋ ɗi?» \v 28 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: kaaɗ kɛn Raa utu tɛɗn nakge paac Ꞌtɛɗn kiji se, maam *Goon Deba mꞋutu mꞋkiŋg do kaag do kɛn iin̰o gɔtn Raa ki ɔɔ naasen sik‑kaar‑di kɛn lee daanumkiro se, utu aki kiŋg do kaag do kɛn sik‑kaar‑dio gɛn kɔjn̰ bɔɔrɔ do taa ɓee gaan *Israɛlge tun sik‑kaar‑di se. \v 29 Ɔɔ debm jaay ɔn̰o ɓeen̰ge, gɛnaan̰gen gaabge ute kɛngen mɛndge, bubin̰a, kon̰a, gɛnin̰ge ey lɛ maakŋ‑gɔtin̰ge taa maam se, nakgen se paac se naan̰ utu aɗen kɔŋ dɛn cir kɛn naan̰ ɔn̰o, ɔɔ Ꞌkɔŋ kaajn̰ gɛn daayum. \v 30 Num maakŋ jeege tun ɓɔrse naan ki se, dɛnin̰ utu kɔɔpm mɔɔtn. Ɔɔ maakŋ jeege tun ɓɔrse mɔɔtn se, dɛnin̰ utu tɛɗn jee naan ki.» \c 20 \s1 Isa aal naagŋ taara ute mɛl jinɛnɛ ɔɔ jee tɛɗn naabin̰ge \p \v 1 Tɛr Isa ɗeek daala ɔɔ: «*Maakŋ Gaar Raa se tec aan gɔɔ mɛl ɓee kɛn iin̰ tanɔɔrin̰ nɔɔrin̰ je jeege taa aɗen kɔl ɓaa tɛɗn naaba maakŋ jinɛnin̰ ki. \v 2 Mɛl jinɛnɛ se taaɗ dɔɔk taarin̰ ute jee tɛɗn naabge se kɛn naaɗe tɛɗ naaba lɛkga se, deba kic ɓo naan̰ an̰ kɛɗn tamma\f + \fr 20:2 \ft Tamma kalaŋ se aas kɔgŋ debm tɛɗ naaba gɛn ɓii kalaŋ.\f* kalaŋ kalaŋ. Bin jaay ɓo naan̰ ɔlɗen maakŋ jinɛnin̰ ki. \v 3 Kɛn aan kaaɗn mɛs ki se, naan̰ teeco ɓeen̰ ki ɔŋ jeege iŋg kiŋg cɛrɛ. \v 4 Gɔtn se naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: ‹Naase kic Ꞌɓaa Ꞌtɛɗki naaba maakŋ jinɛnum ki ɔɔ maam mꞋasen kɔgŋ te ɗoobin̰a.› \v 5 Gɔtn se jee tɛɗn naabge se iin̰ ɓaa maakŋ jinɛnɛ ki. Kɛn aan katar ki tir se, tɛr naan̰ teeco ɔɔ katar do tɛgɛr ki kic naan̰ teeco. Ɔɔ kɛn naan̰ teeco jaay ɔŋ jeegen kuuy iŋg kiŋg cɛrɛ daal se, naan̰ ɔlɗen ɔɔ kꞋɓaa tɛɗn naaba maakŋ jinɛnin̰ ki kici. \v 6 Kɛn aan tɛgɛr se, naan̰ teeco daala ɔɔ ɔŋ jeegen iŋg kiŋg cɛr se, naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: ‹Gɛn ɗi jaay naase iŋg Ꞌlɛkki cɛr se?› \v 7 Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: ‹Nam ajen kuun gɛn naaba ɓo gɔtɔ.› Naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: ‹Naase kic Ꞌɓaa Ꞌtɛɗki naaba maakŋ jinɛnum ki.› \v 8 Kɛn aan tɛgɛr kaaɗa ɓaa ɓaa kooco se, mɛl jinɛnɛ se ɗeek debm tɛɗn naabin̰ ki ɔɔ: ‹ꞋƁaa Ꞌdaŋo jee tɛɗn naabge se paac ɔɔ naŋa naŋa kic ɓo ɔgin̰ nakin̰ nakin̰a. ꞋBaag do jeege tun kaam mɔɔtn bini Ꞌkaan do jeege tun kɛn ɓaaɗo deete.› \v 9 Gɔtn se jeegen jaay baag tɛɗn naaba kaam mɔɔtn ɗɛs se, ɓaaɗo ɔɔ naŋa kic ɓo jꞋɛɗin̰ tamma kalaŋ kalaŋ. \v 10 Kɛn gɛn kɔgŋ jeegen baag naaba deet se, naaɗe saap ɔɔ kaaɗn naane, naaɗe Ꞌkɔŋ cir naapɗege. Naɓo deba kic ɓo ɔŋ tamma kalaŋ kalaŋ sum. \v 11 Kɛn naaɗe jaay aak bɛɗɗen jꞋɛɗɗen se, maakɗe taarɗe mooy naaŋ ki dir dir do mɛl ɓee ki se. \v 12 Ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Jee se ɓaaɗo kaam mɔɔtn ɔɔ naaba kic ɓo naaɗe tɛɗ lɛr kalaŋ sum, ɔɔ naai ɔgɗen aas kaas ute naajen kɛn kꞋdabar kꞋlɛk tɛc maakŋ kaaɗ ki.› \v 13 Gaŋ mɛl jinɛnɛ se ɗeek deb kalaŋ ki ɔɔ: ‹Mɛɗuma, maam mꞋtuji te ɗim eyo ɔɔ taarje se lɛ kꞋtaaɗ kꞋtɔɔlin̰oga tɔɔlɔ mꞋɔɔ kɛn jaay naai Ꞌtɛɗn naaba lɛkga num, mꞋai kɔgŋ tamma kalaŋ se, naai Ꞌtookoga took ey la? \v 14 Ɓɔrse, ɔk bɛɗi ɔɔ Ꞌɓaa ɓei ki. Ɔɔ debm tɛɗn naabm baag kaam mɔɔtn se, kɛn maam mꞋje se maam mꞋan̰ kɛɗn bɛɗin̰ aan gɔɔ gɛn naai se sum kici. \v 15 Ute gursum se, nakŋ maam mꞋje ɓo mꞋan tɛɗn ro ki ey la? Lɔɓu do bɛɛ kɛn maam mꞋtɛɗ se, naai Ꞌmaaki ilim ro ki la?›» \v 16 Taa naan̰ se ɓo Isa ɗeek ɔɔ: «Jeegen kaam mɔɔtn se, utu tɛɗn jeegen naan ki. Ɔɔ jeegen naan ki se lɛ, utu kɔɔpm kaam mɔɔtn.» \s1 Isa taaɗ gɛn k‑mɔtɔge tu ɔɔ naan̰ utu kooyo ɔɔ aɗe dur daan yoge tu \r (Mk 10.32‑34; Lk 18.31‑34) \p \v 17 Isa ook ɓaa Jeruzalɛm ki ɔɔ kɛn naaɗe ɓaa ɓaa ɗoob ki se, naan̰ daŋ jee mɛtin̰ sik‑kaar‑di kalɗe ki ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: \v 18 «ꞋBooyki, ɓɔrse naaje kꞋjꞋook kꞋɓaaki ɓaa Jeruzalɛm ki ɔɔ *Goon Deba se, jꞋutu jꞋan̰ kɔkŋ kɔl ji *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raa. Naaɗe utu an̰ kɔjn̰ bɔɔrɔ don̰ ki ɔɔ an̰ kɔl jꞋan̰ ɓaa tɔɔlɔ. \v 19 Naaɗe an̰ kɔkŋ kɔl ji jeege tun Yaudge eyo, utu an̰ tooy koogo mɛtin̰ ki, an̰ tɔnd te mɛɛjɛ jaay an̰ tupm tɔɔl ro kaag ki. Ɔɔ ɓii k‑mɔtɔge tu se, naan̰ aɗe dur daan yoge tu.» \s1 Jak te gɛnaan̰ Jan kon̰ɗe tɔndɗe mɛta gɔtn Isa ki \r (Mk 10.35‑45; Lk 22.24‑47) \p \v 20 Gɔtn se gaan Zebedege ɓaaɗo ute kon̰ɗe naan Isa ki. Kon̰ɗe se ɛrg naaŋ ki taa tɔnd mɛtin̰a. \v 21 Kɛn Isa aakin̰ se ɗeekin̰ ɔɔ: «Naai tap ɓo Ꞌje ɗi?» Mɛnda se tɛrlin̰ ɔɔ: «Ɔn̰ gɛnumgen di naani ki se maakŋ gaari ki se, ɔn̰ deb kalaŋ Ꞌkiŋg do ji daami ki ɔɔ kɛn kalaŋ do ji jeeli ki.» \v 22 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Nakŋ naase Ꞌtɔndki mɛta ro ki se, naase Ꞌjeel ɔkki te mɛtin̰ eyo. *Kɔɔpm dubar maam mꞋutu mꞋkaay se, naase an̰ki kɔŋ kaasn gɛn kaayin̰ la?» Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Yɛɛ, naaje jꞋan̰ kɔŋ kaasa.» \v 23 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Ɗeere, kɔɔpm dubarum se naase an̰ki kaayin̰a, naɓo gɛn gɔtn kiŋg jaay do ji daamum ki ey lɛ do ji jeelum ki se, ɔlum maam eyo. Gɔtn se Bubum ɗaapin̰ga ɗaap malin̰ge tu.» \p \v 24 Kɛn jee mɛtn Isa kɛn sik jaay ɓaa booy taar ese se, naaɗe maakɗe tuj do gɛnaa naapge tun di se. \v 25 Gaŋ gɔtn se Isa daŋɗeno paac ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋJeelki, jeegen kꞋtɔlɗe gaarge se iŋg do jeege tu ɔɔ magalgen kꞋtɔndɗe se tɛɗ jeege te taa tɔɔgɔ. \v 26 Num naase se ɔn̰te Ꞌtɛɗki bini. Kɛn maakse ki jaay nam je tɛɗn magalse se, ɔn̰ ron̰ tɛɗn debm kaan̰ naabse. \v 27 Kɛn maakse ki se jaay nam je tɛɗn naanse se ɔn̰ ron̰ asen tɛɗn ɓulse. \v 28 Taa *Goon Deba ɓaaɗo se, taa jeege ɓo an̰ tɛɗn naab eyo, num naan̰ ɓaaɗo se taa naan̰ ɓo tɛɗn naaba jeege tu ɔɔ kɛɗn kon̰ gɛn dugŋ do jee dɛna.» \s1 Isa ɛɗ lapi jee kaam‑tɔɔkge tu dio \r (Mk 10.46‑52; Lk 18.35‑43) \p \v 29 Kɛn Isa ute jee mɛtin̰ ki jaay teec teec maakŋ gɛgɛr kɛn Jeriko ki se, jeege dɛna ɔk mɛtin̰a. \v 30 Gɔtn se naaɗe ɔŋ jee kaam‑tɔɔkge di iŋg kiŋg jɛŋ ɗoob ki. Kɛn jee kaam‑tɔɔkge se booy jaay ɔɔ Isa ɓo deel deel se, naaɗe baag tɔɔɗn tɔɔyɔ ɔɔ: «Mɛlje, *Goon Daud ɛɛjjen doje ki!» \v 31 Gɔtn se jee dɛnge uunɗe kaamɗe ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋƊoki!» Gaŋ jee kaam‑tɔɔkgen se tɛr tɔɔɗ tɔɔy makɔn̰ daala ɔɔ: «Mɛlje, Goon Daud ɛɛjjen doje ki!» \v 32 Gɔtn se Isa ɔk ɗaara, daŋɗeno ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Naase Ꞌjeki mꞋasen tɛɗn ɗi?» \v 33 Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Mɛlje, ɔn̰ kaamjege Ꞌtɔɔɗn taaka!» \v 34 Gɔtn se Isa ɛɛjɗen doɗe ki, uun jin̰ tɔndɗen kaamɗege tu ɔɔ kaamɗege naar tɔɔɗ taaka ɔɔ naaɗe ɔk mɛtin̰a. \c 21 \s1 Isa ɛnd Jeruzalɛm ki aan gɔɔ gaarge \r (Mk 11.1‑10; Lk 19.28‑44; Jn 12.12‑19; Eza 12.6) \p \v 1 Kɛn Isa ute jee mɛtin̰ ki jaay aan gɔɔr ute Jeruzalɛm, cɛɛ naaŋ kɛn kꞋdaŋin̰ Bɛtpajɛ do *kɔsn ɔlib ki se, gɔtn se, maakŋ jeege tun mɛtin̰ ki se, Isa ɔl jeege di naaba. \v 2 Naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋƁaaki maakŋ naaŋ kɛn naanse ki se, ɔɔ naase aki ɓaa naar kɔŋ ko buuru kꞋdɔɔkin̰ga dɔɔkɔ ute goonin̰ cɛɛn̰ ki. Kon̰ se Ꞌtuutin̰kiro ɔɔ naaɗe di paac Ꞌɓaamɗekiro. \v 3 Kɛn nam jaay ɗeeksenga taar ɗim num, Ꞌtɛrlin̰ki ɔɔki: Kɛse Mɛlje ɓo jeɗe. Ɔɔ naan̰ asesin̰ naar kɔn̰ɔ naase anɗekiro Ꞌɓaa.» \v 4 Nakŋ se paac jaay aan se taa taar kɛn debm taaɗ taar teeco taar Raa ki raaŋin̰o do dɔkin̰ se kaan ɗoobin̰ ki, kɛn ɔɔ: \v 5 \qt ꞋƊeekki jeege tun maakŋ gɛgɛr kɛn Sion\qt*\f + \fr 21:5 \ft Sion se ro Jeruzalɛm kici.\f*\qt ki ɔɔki:\qt* \q1 \qt Aakki, gaarse te ɓaaseno kɔŋɔ\qt*, \q1 \qt naan̰ se debm dalul ooko do ko buur ki\qt*, \q1 \qt ɔɔ do goonin̰ ki kɛn kon̰ kꞋlee kꞋjꞋuun daama se\qt*.\f + \fr 21:5 \ft Aak Zak 9.9.\f* \p \v 6 Gɔtn se jee mɛtn Isa ki iin̰ ɓaa ɔɔ ɓaa tɛɗin̰ aan gɔɔ kɛn Isa taaɗɗeno ro ki. \v 7 Naaɗe tuut ko buuru ute goonin̰a ɔɔ ɓaanɗeno. Gɔtn se naaɗe tɔɔɗ taal kal magalɗege do buurge tu\f + \fr 21:7 \ft Ɗeere maakŋ Matiye ki se taaɗ ɔɔ Isa ook do buur ki ute do goonin̰ ki num maakŋ Kitapm Mark ki se, 11.2 taaɗ ɔɔ Isa se ooko do goon buur ki sum.\f* se jaay Isa iŋg do ki. \v 8 Jeege dɛna tɔɔɗ taal kal magalɗege ɗoob ki ɔɔ jee mɛtin̰ge gaaŋo doomo ɓaaɗo tɔmbin̰ ɗoob ki. \v 9 Jee te dɛnɗe paacn̰ daanin̰ se, jee naan ki, jee mɔɔtn ɗɔɔb ɔɔy ɔɔ: \q1 «Ozaana *Goon Daud!» \q1 «*Raa tɛɗn bɛɛn̰ do deb kɛn ɓaaɗo te ro Mɛljege Raa!» \q1 «Ozaana Raa kɛn raan maakŋ raa ki!» \p \v 10 Kɛn Isa jaay ɛnd maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki se, jee maakŋ gɛgɛr ki se paac taaɗ gajalaŋ ɔɔ taaɗ ute naapa ɔɔ: «Naan̰ se tap ɓo naŋa?» \v 11 Jee dɛngen ɔko mɛtin̰ se tɛrlin̰ ɔɔ: «Kɛse Isan debm taaɗ taar teeco taar Raa ki, kɛn iin̰o Nazarɛt kɛn taa naaŋ Galile ki.» \s1 Isa tuur te jee lee tɛɗn zogen daan bɔɔr *Ɓee Raa ki \r (Mk 11.15‑19; Lk 19.45‑48; Jn 2.13‑22) \p \v 12 Naan̰ kɛn se Isa ɓaa ɛnd daan bɔɔr Ɓee Raa ki ɔɔ gɔtn se naan̰ baag tuur jeegen ɓaano te nakɗege gɛn zoa ute jeegen ɓaaɗo dugu. Naan̰ tɔt tɔl tuun te tabil jee pɛlɛkŋ gursge naatn ɔɔ tɔt tɔl te nakgen jee tɛɗn zo dɛɛrge lee tiŋg do ki se kici. \v 13 Ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Taar se kꞋraaŋin̰ga raaŋ maakŋ Kitap ki jꞋɔɔ: \qt Ɓee maam se tɛɗn ɓee kɛn jeege ansum keeme\qt*,\f + \fr 21:13 \ft Aak Eza 56.7.\f* num gaŋ naase Ꞌtɛɗin̰ki tɛɗga \qt gɔtn jee ɓoogge\qt*!\f + \fr 21:13 \ft Aak Jer 7.11.\f*» \p \v 14 Gɔtn se jee kaam‑tɔɔkge ute jee cɛkɛɗge ɓaaɗo ɔŋ Isa daan bɔɔr Ɓee Raa ki ɔɔ naan̰ ɛɗɗen lapia. \v 15 Kɛn *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu, ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage jaay aak nakŋ‑kɔɔɓgen Isa tɛɗo se, ɔɔ booy gaangen jaay tɔɔɗ tɔɔy daan bɔɔr Ɓee Raa ki ɔɔ: Ozaana, *kꞋnookki *Goon Daud se; gɔtn se naaɗe maakɗe tuj aak eyo. \v 16 Ɔɔ naaɗe taaɗ Isa ki ɔɔ: «Taar gaangen taaɗ se, naai utu Ꞌbooy ɗey?» Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Yɛɛ, mꞋutu mꞋbooyo. Num naase tap ɓo Ꞌdooyin̰ki te ey la, taar kɛn Kitap ɔɔ: \q1 \qt Ute taar gaangen sɛɛmɛ ɔɔ kɛngen kꞋtaacege se ɓo\qt*, \q1 \qt naai Ꞌnook roi aan gɔɔ kɛn naai maaki jen ro ki\qt*?\f + \fr 21:16 \ft Aak KKR 8.3.\f*» \p \v 17 Gɔtn se Isa iin̰ ɔn̰ɗe ɔɔ ɓaa tooɗ naaŋ kɛn Bɛtani ki. \s1 Isa naam ko ba \r (Mk 11.12‑14,19‑26; Lk 13.6‑9) \p \v 18 Mɛtbeen̰ki tanɔɔrin̰ kɛn Isa iin̰ Bɛtani ki jaay ɔk tɛrlo ɓaaɗo ɓaa Jeruzalɛm ki se, naan̰ naam ɓo tɔɔlin̰a. \v 19 Naan̰ aak ko ba se ɗaar ɗaar cɛɛ ɗoob ki. Naan̰ ɓaaɗo mɛtn ko ba ki se, naɓo ɔŋ kamba sum. Gɔtn se naan̰ taaɗ ko ba ki se ɔɔ: «Naan ki se, mɔɔtn naai kooj ey sum!» Ɔɔ gɔtn se sum ɓo ko ba se naar tuutu. \v 20 Kɛn jee mɛtin̰ ki jaay aak nakŋ Isa tɛɗ se, ɔkɗen taaɗ eyo, ɗeek ɔɔ: «Tɛɗ ɔɔ ɗi jaay ko ba se naar tuut yɔkɔɗ bin se?» \v 21 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: kɛn naase jaay aalki maakse do Raa ki ɔɔ ɔkki naaja maakse ki ey se, naase aki kɔŋ tɛɗn nakŋ maam mꞋtɛɗ do ko ba ki se sum eyo, num aki ɗeekŋ kɔs ki ɔɔki: ‹Iin̰ ooc maakŋ baar ki› ɔɔ naan̰ Ꞌkiin̰ kooco. \v 22 Kɛn nakŋ paacn̰ naase Ꞌtɔndki mɛta ro ki jaay aalki maakse paac do Raa ki se, naase utu an̰ki kɔŋɔ.» \s1 Magal Yaudge ɗem tɔɔgŋ Isa \r (Mk 11.27‑33; Lk 20.1‑8) \p \v 23 Isa ɓaaɗo ɛnd daan bɔɔr *Ɓee Raa ki ɔɔ baag dooy jeege. Gaŋ *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ɔɔ magal taa ɓee Yaudge ɓaaɗo ɔŋin̰a ɔɔ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Naai tap ɓo tɔɔgi se ɔŋin̰o gay jaay ɔli Ꞌtɛɗ nakgen bin se? Kɛn undi kulu tɛɗ nakgen se tap ɓo naŋa?» \v 24 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Maam kic mꞋɔk taara kalaŋ mꞋje tɔnd mɛtse. Kɛn naase jaay ɔŋ Ꞌtɛrlumkiga num, maam kic mꞋasen taaɗn debm kɛn undum kulu gɛn tɛɗn nakgen se. \v 25 ꞋTaaɗumki tu: kɛn ɔlo Jan‑Batist *batiz jeege se, Raa lɔɓu jikilimge lɛ?» Naaɗe baag taaɗ ute naapa ɔɔ: «Kɛn kꞋtaaɗkiga jꞋɔɔki: Raa ɓo ɔlin̰o lɛ, naan̰ ajeki ɗeekŋ ɔɔ: Gɛn ɗi jaay Ꞌbaate Ꞌkuunki taar Jan se? \v 26 Kɛn kꞋɗeekkiga jꞋɔɔki: ‹Jikilimge ɓo ɔlin̰o› lɛ, jee dɛnge ajeki kɔn̰ eyo, taa naaɗe jeel Jan se debm taaɗ taar teeco taar Raa ki.» \v 27 Gɔtn se naaɗe tɛrl Isa ki ɔɔ: «Naaje se kꞋjeel eyo.» Tɛr Isa kic ɗeekɗen ɔɔ: «Maam kic num, mꞋasen kɔŋ taaɗn debm kɛn undum kulu gɛn tɛɗn nakgen se eyo.» \s1 Isa aal naagŋ taara ro gaange tu dio \p \v 28 Tɛr Isa ɗeekɗen daala ɔɔ: «Saapm naase ki num ɔɔki ɗi: gaaba kalaŋ ɔk gaangen gaabge dio. Naan̰ ɓaa ɔŋ goonin̰ deet se ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Goonuma, jaaki se Ꞌɓaa tɛɗo naaba maakŋ jinɛnɛ ki.› \v 29 Goonin̰ tɛrlin̰ ɔɔ: ‹Maam mꞋɓaa eyo.› Naan̰ iŋg cɔkɔ se taar naan̰ taaɗ se saapin̰ jig eyo, ɔɔ naan̰ iin̰ ɓaa maakŋ jinɛnɛ ki. \v 30 Tɛr bubɗe ɓaaɗo ɔŋ goonin̰ kuuy se taaɗin̰ aan gɔɔ kɛn naan̰ taaɗo goonin̰ kɛn deet se kici. Goonin̰ se tɛrlin̰ ɔɔ: ‹Yɛɛ, maam mꞋɓaao› naɓo gaŋ baate ɓaa. \v 31 Maakŋ gaange tun di se kɛn gay ɓo took uunga taar bubin̰a?» Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Goon deete.» Isa taaɗɗen ɔɔ: «ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: *jee tɔkŋ miirge ute mɛnd kɛɛsn gaabge se, kɛnd *maakŋ Gaar Raa ki dose ki. \v 32 Ɗeere, Jan‑Batist se ɓaaɗo taaɗsenga ɗoobm gɛn tɛɗn nakgen ute ɗoobin̰a, naɓo naase Ꞌtookkiro te taarin̰ eyo. Ey num *jee tɔkŋ miirge, ute mɛnd kɛɛsn gaabge se kic ɓo, tookga taarin̰a. Gaŋ naase se, kɛn aakɗeki naaɗe took taarin̰ se kic ɓo, naase Ꞌbaate Ꞌtɛrlki maakse ɔɔ ɔŋ Ꞌtookki te taarin̰ eyo.» \s1 Isa aal naagŋ taara ute jee tɛɗn naabgen jig eyo \r (Mk 12.1‑12; Lk 20.9‑19; Eza 5.1‑7) \p \v 33 Tɛr Isa taaɗɗen ɔɔ: «ꞋBooyki kaal naagŋ taar kuuy daala! Gaaba kalaŋ tɛɗ jinɛn bin̰, iin̰ gurugin̰ te durdur, naan̰ uɗ gɔɔ do ko ki gɛn rii koojn̰ bin̰in̰a ɔɔ iin̰ gɔtɔ jɛrlɛ gɛn kiŋg bɔɔbm jinɛnin̰a. Gɔtn se maakŋ jinɛnin̰ se, naan̰ ɔn̰in̰ kaam ji jee tɛɗn naabge tu ɔɔ naan̰ iin̰ ɓaa mɛrtɛ. \v 34 Kɛn kaaɗn kugŋ koojn̰ bin̰ jaay aan se, naan̰ ɔl jee tɛɗn naabin̰ge se gɔtn jeege tun naan̰ ɔn̰ɗe jinɛnin̰ kaam jiɗe se, taa an̰o kɔkŋ bɛɗin̰a. \v 35 Num gaŋ jee kɛn naan̰ ɔn̰ɗe jinɛnin̰ kaam jin̰ se tɔk jee kɛn naan̰ ɔlɗeno se. Deb kalaŋ naaɗe tɔnd dɛrɛŋin̰a ɔɔ deb kalaŋ kuuy se naaɗe tɔɔlin̰a ɔɔ kɛn kuuy kalaŋ se, kic naaɗe tund tɔɔlin̰ te koa. \v 36 Tɛr naan̰ ɔl jee tɛɗn naabgen kuuy dɛn cir jeegen deet se daala, naɓo naaɗe se kic ɓo, naaɗe tɛɗɗen bini. \v 37 Bin num kaam mɔɔtn se naan̰ ɔlɗeno goonin̰a, taa naan̰ saap ɔɔ: ‹Goonum mala se naaɗe utu tookŋ kuun taarin̰a.› \v 38 Gaŋ kɛn naaɗe jaay aak goonin̰ se, naaɗe taaɗ ute naapa ɔɔ: ‹Naan̰ se ɓo kɛn bubin̰ ooyga num utu Ꞌtɛɗn mɛl jinɛnɛ se! Bin num Ꞌɓaakiro kꞋtɔɔlin̰ki ɔɔ jinɛnɛ se lɛ, ajenki kɔɔpm naajege tu!› \v 39 Gɔtn se naaɗe ɔk ɔɔɗo goono se maakŋ jinɛn ki se naata ɔɔ ɓaa tɔɔlin̰a.» \v 40 Gɔtn se Isa tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «ꞋBooyki mɛtn taar se: kɛn mɛl jinɛnɛ se jaay ɓaaɗoga num, jee tɛɗn naabgen maakŋ jinɛn kɛn ese se naan̰ aɗen tɛɗn ɔɔ ɗi?» \v 41 Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Jee tɛɗ bɛɛ ey bin se, naan̰ aɗen kɛɛjn̰ doɗe ki eyo ɔɔ aɗen tɔɔl naatn ɔɔ jinɛnɛ se lɛ, naan̰ an̰ kɛɗn ji jeege tun kuuy taa an̰sin̰ kaaka. Ɔɔ kɛn aanga kaaɗn koojn̰ bin̰ ki se, jee se an̰o kɔkŋ bɛɗin̰a.» \v 42 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Naase Ꞌdooyin̰ki te ey la taar kɛn Raa taaɗ maakŋ Kitap ki se ɔɔ: \q1 \qt Ko kɛn jee kiin̰ ɓeege baatin̰ se, naan̰ se ɓo tɛɗga ko kɛn Ꞌgakŋ ɓea\qt*; \q1 \qt kɛse ɓo naabm Mɛljege Raa ɔɔ naajege tu se jꞋaakin̰ki se ɔkjeki taaɗ eyo\qt*.\f + \fr 21:42 \ft Aak KKR 118.22‑23.\f* \m \v 43 «Taa naan̰ se ɓo Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: *maakŋ Gaar Raa se jꞋutu jꞋasesin̰ kɔɔɗ naatn jise ki ɔɔ Raa utu an̰ kɛɗin̰ jeege tun an̰ga tɛɗn naabin̰a. \v 44 Nam jaay oocga do ko kɛn jee kiin̰ ɓeege baatin̰ se lɛ, Ꞌtɛrɛcɛ ɔɔ debm kɛn ko se oocga don̰ ki lɛ, an̰ daala.» \v 45 Num *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ute *Parizige booy kaal naagŋ taar ese se, naaɗe ɓaa jeel ɔkga roɗe ki kaal naagŋ taar se taaɗ ute naaɗe se. \v 46 Gɔtn se naaɗe je ɗoobm an̰ kɔkɔ, naɓo naaɗe ɓeer jee dɛnge tu, taa jee dɛnge se jeel Isa se, naan̰ debm taaɗ taar teeco taar Raa ki. \c 22 \s1 Isa aal naagŋ taara ute jee kꞋdaŋɗe gɔtn kɔs ki ɓii kɔkŋ mɛnd ki \r (Lk 14.16‑24) \p \v 1 Tɛr Isa baagɗen taaɗn ute kaal naagŋ taara daala ɔɔ: \v 2 «*Maakŋ Gaar Raa se tec aan gɔɔ gaar kɛn tɛɗ kɔsɔ dɛna ɓii kɔkŋ mɛnd goonin̰ ki. \v 3 Naan̰ ɔl jee tɛɗn naabin̰ge taa aɗe ɓaa daŋ jeegen kꞋdaŋɗeno gɔtn kɔkŋ mɛnd ki se, naɓo jee se baate ɓaaɗo. \v 4 Tɛr naan̰ ɔl jee tɛɗn naabgen kuuy ɓaa ɗeek jeege tun kꞋdaŋɗeno se ɔɔ: ‹Ɓɔrse kɔsɔ se bɛɛga, kɔs taarumge ute maalumgen teer se mꞋtɔɔlɗenga. Ɔɔ ɓɛrɛ, kɔsɔ se ooyga, Ꞌɓaakiro aki kɔsɔ!› \v 5 Naɓo jee se taar se naaɗe an ɗim eyo ɔɔ wɔɔk ɓaa naabɗege tu. Deb kalaŋ ɓaa maakŋ‑gɔtin̰ ki ɔɔ kɛn kalaŋ ɓaa gɔtn tɛɗn zo nakin̰ge tu. \v 6 Jeegen kuuy se kic iin̰ tɔk jee tɛɗn naabge se dabarɗe ɔɔ tɔɔlɗe naatn. \v 7 Gɔtn se gaarge maakin̰ taarin̰a, ɔl asgarin̰ge gɛn ɓaa tɔɔl jeegen tɔɔlo jee tɛɗn naabin̰ge se ɔɔ tɔɔcn̰ gɛgɛrɗe se naatn. \v 8 Gɔtn se naan̰ ɗeek jee tɛɗn naabin̰ge tu ɔɔ: ‹Kɔsɔ se ooyga, naɓo jeegen kꞋdaŋɗeno se ɔŋ aasin̰ te gɛn kɔsn kɔsn ese se eyo. \v 9 ꞋƁaaki gɔtn jeege tun lee tusn daan ɗoobge tu se, jeegen paacn̰ naase ɔŋɗekiga ɓo Ꞌdaŋɗekiro aɗe ɓaa gɔtn kɔkŋ mɛnd ki se.› \v 10 Jee tɛɗn naabge se ɓaa daan ɗoobge tu ɔɔ daŋ tuso jeegen naaɗe ɔŋɗeno paac se kaam kalaŋ, kɛn jee bɛɛ, kɛn jee bɛɛ eyo; ɔɔ ɓaanɗeno maakŋ ɓee kɛn jeege utu an kɔsn maak ki se ɔɔ maakŋ ɓee se jee kɛn kꞋdaŋɗeno se ɓaaɗo ɗoocin̰ tal. \v 11 Gɔtn se gaarge ɛnd maakŋ ɓee ki gɛn kaakŋ jeegen maak ki se, gaŋ aak deb kalaŋ se uuso kal tec gɛn jeegen ɓaaɗo gɔtn kɔkŋ mɛnd ki se eyo. \v 12 Gɔtn se gaarge ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Mɛɗuma, tɛɗ ɔɔ ɗi jaay naai ɛndo gɔtn ara? Naai lɛ ɔk kal tec aan gɔɔ jeegen ɓaaɗo gɔtn kɔkŋ mɛnd ki ey se.› Num gaabm se ɔk taar kɛn an̰ tɛrl eyo. \v 13 Gɔtn se gaarge ɗeek jee tɛɗn naabin̰ge tu ɔɔ: ‹Gaabm se, Ꞌdɔɔkin̰ki jin̰ge ute jɛn̰ge ɔɔ uun undin̰ki naatn maakŋ gɔt kɛn ɔɔɗɔ, ɔɔ gɔtn se ɓo gɔtn naan̰ an tɔɔyɔ ɔɔ an taan̰ naaŋin̰a.›» \v 14 Tɛr Isa ɗeek ɔɔ: «Ɗeere, *Raa se daŋga jeege dɛna, naɓo jeegen naan̰ bɛɛr tɔɔɗɗenga tɔɔɗ se baata.» \s1 Mɛtn taar kɔgŋ miiri \r (Mk 12.13‑17; Lk 20.20‑26) \p \v 15 Gɔtn se *Parizige ɓaa tus dɔɔk taarɗe gɛn goom kɔkŋ Isa do taarin̰ ki. \v 16 Naaɗe ɔl maakŋ jeege tun mɛtn Parizige tu ute jee *Ɛrɔdge kandum se gɔtn Isa ki ɔɔ naaɗe ɓaa ɗeekin̰ ɔɔ: «Debm dooy jeege, naaje kꞋjeele naai se taaɗ taar mɛt ki. Ɔɔ ɗoobm Raa se naai Ꞌdooy jeege ute kɛn mɛt ki ɔɔ naai lɛ taar jeegen kuuy se naai Ꞌtɛɗn naaba ro ki eyo. \v 17 Maak‑saapm naai ki num, taaɗjen tu Sezar se jꞋɔk ɗoobm jꞋan̰ kɔgŋ miiri lɔɓu gɔtɔ?» \v 18 Num gaŋ Isa se jeel saapɗen jig ey se ɗeekɗen ɔɔ: «Naase se jeegen Ꞌtɛɗki rose aan gɔɔ jee taaɗ taar mɛt ki se. Gɛn ɗi naase oomumki bin se? \v 19 ꞋTaaɗumki tu tamman gɛn kɔgŋ miiri se, mꞋan̰ kaaka.» Gɔtn se naaɗe uun taaɗin̰ tamma kalaŋ. \v 20 Naan̰ tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «Kaam‑nirl doa te ro kɛn kꞋraaŋin̰ ro ki se tap ɓo gɛn naŋa?» \v 21 Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Gɛn Sezar.» Gɔtn se Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Kɛn bin num, nakŋ gɛn Gaar Sezar se ɛɗin̰ki nakin̰a ɔɔ gɛn Raa lɛ ɛɗin̰ki nakin̰ kici.» \v 22 Kɛn naaɗe jaay booy taar Isa taaɗ se, taar se ɔkɗen taaɗ eyo. Gɔtn se Isa se naaɗe ɔn̰in̰a ɔɔ iin̰ ɓaa. \s1 Jee naaj mɛtn taar jeegen aɗe duru daan yoge tu \r (Mk 12.18‑27; Lk 20.27‑40) \p \v 23 Ɓii kɛn se sum ɓo, jeegen kꞋdaŋɗe *Sadusege kɛn taaɗ ɔɔ jeege ooyga num dur ey sum se ɓaaɗo ɔŋ Isa ɔɔ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: \v 24 «Debm dooy jeege, *Musa se taaɗjenga taaɗ maakŋ Kitap ki ɔɔ: kɛn deba jaay ɔk mɛnda ɔɔ ooy ɔn̰ te goon ey se, ɔn̰ gɛnaan̰ kɔkŋ mɛndin̰a ɔɔ koojn̰ mɛtjili gɛnaan̰ kɛn ooy se. \v 25 Gaŋ maakjege tu se gɛnaage cili kon̰ɗe kalaŋ. Debm deet deet se ɔk mɛnda naɓo ooy ooj te goon eyo, ɔɔ mɛnda se ɔɔp gɛnaan̰ gɔɔsin̰ ki. \v 26 Gɔɔsin̰ kic ɓaaɗo ɔk mɛnd se ɔɔ naan̰ kic ooy ooj te goon eyo. Tɛr debm gɛn k‑mɔtɔge tu se kic ɓo ɓaaɗo ɔk mɛnd se ɔɔ naan̰ ooyo ooj te goon eyo; bini aan do deb kɛn gɛn k‑cilige tu. \v 27 Kɛn naaɗen cili se jaay ooy paac se, kaam mɔɔtn se mɛnda se kic ɓaaɗo ooyo. \v 28 Bin num ɓii kɛn jaay jeegen ooyga kooy aɗe dur daan yoge tu se, maakŋ gɛnaage tun cili se, mɛnd se tap ɓo Ꞌtɛɗn mɛnd naŋa? Taa naaɗe paac lɛ tɔk naamin̰ga naam mɛnd se.» \v 29 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Naase se, ɓɛrɛ, iigkiga, taa taar Raa se lɛ Ꞌjeelki eyo ɔɔ tɔɔgŋ Raa kic lɛ naase ɔndki te mɛtin̰ eyo. \v 30 Taa ɓii kɛn jaay jeegen ooyga kooy aɗe dur daan yoge tu se, gaabge te mɛndge se Ꞌtɔkŋ naap ey sum. Num naaɗe se tecn̰ aan gɔɔ *kɔɗn Raagen maakŋ raa ki. \v 31 Gɛn jeegen ooyga kooy jaay utu dur daan yoge tu se, taar Raa taaɗsen maakŋ Kitapin̰ ki se, naase Ꞌdooyin̰ki te ey la kɛn ɔɔ: \v 32 \qt Maam se mꞋRaa gɛn *Abraam mꞋgɛn Isaka ɔɔ mꞋgɛn *Yakub\qt*.\f + \fr 22:32 \ft Aak Ekz 3.6.\f* Raa se, naan̰ Raa jeegen ooyga kooy eyo, num naan̰ se, Raa jee zɛɛrɛ.» \v 33 Kɛn jee dɛnge jaay booy taar kɛn Isa dooyɗe se, taar se tap ɓo ɔkɗen taaɗ eyo. \s1 Kɛse taar magal cir paac maakŋ *Ko Taar Raa ki \r (Mk 12.28‑34; Lk 10.25‑37) \p \v 34 Kɛn *Parizige jaay booy ɔɔ *Sadusege ɔŋ aasin̰ te ro Isa ki ey se, naaɗe daŋ tus naapa. \v 35 Maakɗe ki se, deb kalaŋ se debm jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raa, je ɗoobm an goom kɔkŋ Isa se, ɓaaɗo tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: \v 36 «Debm dooy jeege, maakŋ Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se taar gɛn tɛɗa kɛn cirɗe paac se, kɛn gay?» \v 37 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «\qt Mɛli Raa se, Ꞌjen̰ ute maaki paac ute roi paac ɔɔ ute saapi paac\qt*.\f + \fr 22:37 \ft Aak Dt 6.5.\f* \v 38 Kɛse ɓo taar deet deetn gɛn tɛɗa kɛn cirɗe paac paac. \v 39 Tɛr kɛn mɛtin̰ ki tecin̰ tec se kɛn ɔɔ: \qt ꞋJe naapi aan gɔɔ ro naai mala\qt*.\f + \fr 22:39 \ft Aak Lb 19.18.\f* \v 40 Maakŋ Ko Taar Raa ki ute taargen jee taaɗ taar teeco taar Raa ki taaɗo paac se, don̰ ɓo ɔɔs do taarge tun di ese sum.» \s1 *Al‑Masi ute *Daud \r (Mk 12.35‑37; Lk 20.41‑44) \p \v 41 Aan gɔɔ *Parizige lɛ tusga ɗey se, Isa tɔnd mɛtɗe ɔɔ: \v 42 «Gɛn naase ki num, al‑Masi se tap ɓo naŋa? Naan̰ tap ɓo goon naŋa?» Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Naan̰ se mɛtjil Daud.» \v 43 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Num tɛɗ ɔɔ ɗi jaay *Nirl Raa ɔl Daud daŋin̰ ɔɔ: Mɛluma? Ɔɔ naan̰ mala taaɗga taaɗ maakŋ Kitap ki ɔɔ: \q1 \v 44 \qt Mɛljege Raa taaɗo Mɛlum ki ɔɔ\qt*: \q1 \qt ꞋƁaaɗo iŋg do ji daamum ki\qt* \q1 \qt bini jee taamooyige se mꞋaɗen tɛɗn naai utu Ꞌkiŋg doɗe ki\qt*.\f + \fr 22:44 \ft Aak KKR 110.1.\f* \m \v 45 Kɛn Daud jaay daŋ al‑Masi ɔɔ Mɛluma, anum tɛɗ ɔɔ ɗi jaay Mɛlin̰ Ꞌtɛɗn goon Daud se?» \v 46 Maakɗe ki se, nam jaay an̰ tɛrl taara kalaŋ Isa ki kic ɓo gɔtɔ ɔɔ naan̰ kɛn se mɔɔtn nam tɔnd te mɛtin̰ do taar ɗim kɛn kuuy ey sum. \c 23 \s1 Isa ɗeek ɔɔ jꞋɔnd kɔnd ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn taar Raage te *Parizige \r (Mk 12.38‑39; Lk 11.39‑52, 20.45‑46) \p \v 1 Isa ɗeek jee dɛnge tu ute jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ: \v 2 «Parizige ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage se, naaɗe se ɓo kɛn lee dooy jeege ute *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki. \v 3 Kɛn bin num Ꞌtookɗeki taarɗe ɔɔ Ꞌtɛɗki nakgen paacn̰ naaɗe lee taaɗsen se. Naɓo ɔn̰ten Ꞌtɛɗki aan gɔɔ naaɗe, taa naaɗe nakgen naaɗe taaɗ paac se, naaɗe ɔŋ tɛɗin̰ eyo. \v 4 Naaɗe dɔɔk daam deere ɔɔ tɔnd do jeege tu ɔɔ naaɗe malin̰ge tap ɓo baate kutin̰ te goon jiɗe. \v 5 Naabɗen naaɗe tɛɗ paac se je taa jeege aɗen kaaka. Ɔɔ taar Raagen mɛtin̰gen kꞋraaŋ jaay naaɗe ɔɔsin̰ aan gɔɔ laaye ɔɔ lee dɔɔk do naanɗege tu ey lɛ kɛyɗege tu se, naaɗe tɛɗin̰ magal magal cir gɛn jeege. Ɔɔ taa kalɗege se, naaɗe tɔɔs ziiɗin̰ taar ki tɛɗn jɛrl cir gɛn jeege\f + \fr 23:5 \ft Nakŋ naaɗe tɛɗ se kꞋraaŋin̰oga raaŋ maakŋ Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki naɓo naaɗe se tɛɗin̰ magal magal ɔɔ jɛrlɛ taa jeege aɗen kaaka aan gɔɔ naaɗe ɓo jee daan Raa cir jeege.\f*. \v 6 Kɛn kꞋdaŋɗenga gɔtn kɔs ki se, naaɗe je gɔtn kiŋg naan ki. Ɔɔ kɛn ɓaaga maakŋ ɓeege tun Yaudge lee tusn maak ki se, naaɗe je gɔtn kiŋg naan ki kici. \v 7 Kɛn aanga bɔɔr ki kic lɛ, naaɗe je jꞋaɗen tɛɗn tɔɔsɛ naaɗe ki ɓo deete ɔɔ je jꞋaɗen daŋ: jee dooy jeege. \v 8 Num naase ɔn̰ten Ꞌkɔn̰ki jꞋasen daŋ \it jee dooy jeege\it* taa naase Ꞌpaacki se gɛnaage ɔɔ debm dooyse lɛ kalaŋ sum. \v 9 Do naaŋ ki ara se ɔn̰ten Ꞌdaŋki nam ɔɔki: \it Bubje\it*, taa naase ɔkki Bubu kalaŋ sum ɔɔ naan̰ kɛn iŋg maakŋ raa ki. \v 10 Ɔn̰ten Ꞌkɔn̰ki jꞋasen daŋ \it Debm dooy jeege\it*, taa naase mɛl dooyse se *al‑Masi kalin̰ ki sum. \v 11 Debm jaay tɛɗn magala maakse ki se, ɔn̰ ron̰ tɛɗn debm tɛɗn naabse. \v 12 Taa debm magal ron̰ se utu kɔɔpm baata, ɔɔ debm jaay ɔɔp ron̰ baat se, ron̰ utu kookŋ raan. \p \v 13 «Naasen jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage ute Parizigen kɛn Ꞌtɛɗki rose aan gɔɔ jee taaɗn taar mɛt ki se utu asen tɛɗn ɔɔn̰ aak eyo; taa naase Ꞌgaaski ɗoobm *maakŋ Gaar Raa jeege tu. Ɔɔ naase mala kic lɛ baate kɛndki, ɔɔ jeegen je kɛndɛ se lɛ, naase Ꞌgaasɗeki ɗoobo. \v 14 [Naasen jee taaɗn tɔɔkŋ mɛtn taar Raage ute Parizigen kɛn Ꞌtɛɗki rose aan gɔɔ jee taaɗn taar mɛt ki se utu asen tɛɗn ɔɔn̰ aak eyo! Taa naase ɔski ji mɛnd daayge ɔɔ tɔndki mɛtn *Raa ɔn̰ki eyo taa jeege asen kaaka. Taa naan̰ se ɓo bɔɔrɔ utu koocn̰ dose ki se utu asen tɛɗn ɔɔn̰ aak eyo.]\f + \fr 23:14 \ft Bersen ara se, maakŋ Kitapge tun do dɔkin̰ se, mɛtin̰ge maakɗe ki se, gɔtɔ.\f* \v 15 Naasen jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage ute Parizige se, naasen kɛn Ꞌtɛɗki rose aan gɔɔ jee taaɗ taar mɛt ki utu asen tɛɗn ɔɔn̰ aak eyo. Naase Ꞌleeki do baarge tu ɔɔ gɔtɔ ɓaa se paac ɔɔ jeki aki tɛɗn jeege Ꞌtɛɗn Yaudge aan gɔɔ naase se ɔɔ kɛn naase ɔŋkiga deb kalaŋ jaay uunga ɗoobse se, debm se naase Ꞌtɛɗin̰ki debm aas gɛn ɓaa maakŋ pooɗ ki mɛt dio cirse naase se. \p \v 16 «Naasen jee kaam‑tɔɔkgen jee tɔɔɗn jeege utu asen tɛɗn ɔɔn̰ aak eyo! Naase taaɗki ɔɔki: ‹Kɛn nam jaay naam te ro *Ɓee Raa se tɛɗ ɗim eyo. Num nam jaay naam te ro daabm maakŋ Ɓee Raa ki se, kɛse ɓo kɛn ɔɔn̰ɔ.› \v 17 Naase jee kaam‑tɔɔkgen jee dɛrlge ara! Kɛn gay ɓo ɔɔn̰ ciri? Daab lɔɓu Ɓee Raa kɛn kꞋɓaanoga te daab maak ki jaay daabm se, tɛɗ gɛn Raa se ne? \v 18 Tɛr naase Ꞌɗeeki ɔɔ: ‹Kɛn nam jaay naam ron̰ te *gɔtn kꞋjꞋiin̰ kꞋɗaapin̰ gɛn tɛɗn sɛrkɛ do ki se, tɛɗ ɗim eyo, num kɛn naan̰ jaay naam ron̰ te nakŋ kꞋɓaano do ki gɛn tɛɗn *sɛrkɛ Raa ki se, kɛse ɓo kɛn ɔɔn̰ɔ.› \v 19 Jee kaam‑tɔɔkge Ꞌtaaɗumki tu: nakŋ kꞋɓaano gɛn tɛɗn sɛrkɛ se ɓo cir lɔɓu, gɔtn kꞋjꞋiin̰ kꞋɗaapin̰ gɛn tɛɗn sɛrkɛ ɔɔ sɛrkŋ kꞋjꞋɔmbin̰ga do ki num, taaɗ ɔɔ sɛrkŋ se tɛɗga gɛn Raa se ɓo cir ne? \v 20 Bin num debm jaay naam ron̰ te gɔtn kꞋjꞋiin̰ ɗaapin̰ gɛn tɛɗn sɛrkɛ do ki se, kɛse naan̰ naam te ro nakgen paacn̰ kꞋɓaano gɛn tɛɗn sɛrkɛ do ki se kici. \v 21 Debm kɛn naam ron̰ te Ɓee Raa se, kɛse naan̰ naam ron̰ te ro mɛlin̰ Raa kɛn iŋg maak ki se kici. \v 22 Debm jaay naam ron̰ te maakŋ raa se naan̰ naam ron̰ ute kaag do Raa ɔɔ ute mɛlin̰ kɛn iŋg do ki. \p \v 23 «Naasen jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage ute Parizigen kɛn tɛɗki rose aan gɔɔ jee taaɗn taar mɛt ki se, utu asen tɛɗn ɔɔn̰ aak eyo! Nakgen naase ɔkki sɛɛm sɛɛm kɛn Ꞌlee Ꞌtɔmbki maakŋ taaɗsege tu kɛn tɛɗin̰ nijim se kic ɓo, naase Ꞌlee Ꞌnigin̰ki gɔtɔ kaam sik ɔɔ kɛn kaam kalaŋ se ɛɗki Raa ki. Naɓo taargen maakŋ Ko Taar kɛn Raa ɛɗo *Musa kɛn bɛɛ bɛɛ tap ɓo, naase aalin̰ki maak ki eyo kɛn taaɗsen ɔɔ Ꞌtɛɗki nakŋ ute ɗoobin̰a, kɛɛjn̰ do jeege tu ɔɔ gɛn tujn̰ ɔrm eyo. Kɛse ɓo nakgen, bɛɛki num, an̰ki lee tɛɗa ɔɔ nakgen kɛn naase lee gaaŋɗeki gɔtɔ kaam sik jaay kɛn kalaŋ ɛɗki Raa ki se kic ɓo ɔn̰ten Ꞌdirigin̰ki kici. \v 24 Jee kaam‑tɔɔkgen Ꞌlee tɔɔɗki jeege! Naase ɔɔyki maanse te rɛɛsɛ taa bɔtɔr kalaŋ bɔɔy maak ki eyo, gaŋ naase tap ɓo tulki gin̰jge\f + \fr 23:24 \ft Maakŋ nakge tun sɛɛm sɛɛm kɛn Yaudge lee ƴeemɗe se bɔtɔrɔ se ɓo kɛn baat cirɗe ɔɔ maakŋ daage tun magal magal kɛn Yaudge lee ƴeemɗe se gin̰ji se ɓo kɛn magal cirɗe.\f*. \p \v 25 «Naasen jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage ute Parizigen Ꞌtɛɗki rose aan gɔɔ jee taaɗ taar mɛt ki se, asen Ꞌtɛɗn ɔɔn̰ aak eyo! Taa naase Ꞌtugki naagŋ nakgen naase Ꞌlee aayki ɔɔ ɔsnki se aac walak, num gaŋ maakin̰ tap ɓo, naase Ꞌɗoocin̰ki ute nakgen naase Ꞌɓoogkiro ɔɔ Ꞌtujkiro gɛn jeege. \v 26 Kɔɗ Parizi naai se debm kaam‑tɔɔkɔ! ꞋTug Ꞌɗaap maakŋ naki kɛn naai lee aay maak ki se jaay ɓo naagin̰ kic Ꞌtɛɗn aak bɛɛ. \p \v 27 «Naase jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage ute Parizigen kɛn tɛɗki rose aan gɔɔ jee taaɗ taar mɛt ki se, asen tɛɗn ɔɔn̰ aak eyo! Taa naase Ꞌtecki do ɓaaɗgen kꞋtɛɗɗen raap kaar kaar aak bɛɛ kaam ki, gaŋ maakɗege ɗooc te cɛŋ jeegen ooyga kooyo ɔɔ ruumga ruumu maak ki se paac. \v 28 Naase kic Ꞌtecki bini, taa naan jeege tu se, naase Ꞌtɛɗki rose jee bɛɛ, gaŋ maakse ɗooc te taar mɛt ki eyo ɔɔ te *kusin̰a. \p \v 29 «Naasen jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage ute Parizigen kɛn tɛɗki rose aan gɔɔ jee taaɗ taar mɛt ki se, asen tɛɗn ɔɔn̰ aak eyo! Naasen Ꞌlee iin̰ Ꞌɗaapki do ɓaaɗn jee taaɗ taar teeco taar Raa ki do dɔkin̰a, ɔɔ jeegen kɛn leeɗo ute kɛn mɛt ki se, naase Ꞌtamarɗeki do ɓaaɗɗege aak bɛɛ bɛɛ. \v 30 Ɔɔ tɛr naase Ꞌɗeekki ɔɔki: Kɛn do bubjege tu naane jaay naaje jꞋutu num, naaje kꞋtookɗe taarɗe eyo gɛn tɔɔl jee taaɗ taar teeco taar Raa ki. \v 31 Kɛn bin num naase mala ɓo Ꞌtaaɗki ɔɔki naase se ɓo mɛtjil jee kɛn tɔɔlo jee taaɗ taar teeco taar Raa ki. \v 32 Kɛn bin num Ꞌɓaaki ute naan se, naabm bubsege lee tɛɗo se, naase Ꞌtɛɗ naŋin̰ki sɔrɔk cir gɛn naaɗe se. \p \v 33 «Aakumki tu wɔɔjgen ara ɔɔ mɛtjil kꞋmɔrpɔpgen ara! Naase aki kɔŋ kaan̰ kɔtn dubar pooɗ kɛn gɛn daayum se ɔɔ ɗi? \v 34 Taa naan̰ se ɓo Ꞌbooyki mꞋɗeekseni: maam mꞋaseno kɔl jee taaɗ taar teeco taar Raa ki, jee jeel‑taarge ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage. Num jee mɛtin̰ge utu aɗeki tɔɔlɔ ɔɔ jee mɛtin̰ge aɗeki tupm tɔɔl ro kaag ki, jee mɛtin̰ge utu aɗeki tɔnd te mɛɛjɛ maakŋ *ɓeege tun naase lee tusnki maak ki. Ɔɔ kɛngen mɛtin̰ge aɗeki tuuru ɔɔ aɗeki lee je maakŋ gɛgɛrge tu. \v 35 Ɔɔ jee kɛn lee ute kɛn mɛt kɛn naase tɔɔlɗeki jaay moosɗe ɔɔy do naaŋ ki se, kɛn iin̰o do yo Abɛl ki bini aan do yo Zakari kɛn goon Baraci, kɛn naase Ꞌtɔɔlin̰ki daan Ɓee Raa ute *gɔtn kɛn kꞋlee kꞋtɛɗn sɛrkɛ Raa ki se asen kɔɔpm mindse ki. \v 36 ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: moosn jeegen kꞋtɔɔlɗe paac se utu kɔɔpm do jeege tun ɓɔrse utu se.» \s1 Isa eem nɔɔ taa Jeruzalɛm \p \v 37 Isa ɗeek ɔɔ: «Waay Jeruzalɛm, waay Jeruzalɛm, naai kɛn debm tɔɔl jee taaɗ taar teeco taar Raa ki ɔɔ jee kɛn Raa ɔlɗeno gɔti ki kic ɓo, naai ɓo debm tund tɔɔlɗe! Mɛt kando, maam mꞋje mꞋtusn gɛnige aan gɔɔ ko kɔrɔn̰j kɛn lee tus gɛnin̰ge taa bɛɛkŋ kɛyin̰ ki tu, naɓo naase Ꞌjeki te eyo. \v 38 ꞋBooyki, kɛn bin num *Ɓee Raase se utu Ꞌtooɗn kuuɗu. \v 39 Taa naan̰ se ɓo Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: naan ki se mɔɔtn naase amki kɔŋ kaak ey sum, bini kaan kaaɗ kɛn aki ɗeekŋ ɔɔki: \qt Ɔn̰ Mɛlje Raa tɛɗn bɛɛn̰a do deb kɛn utu ɓaaɗo ute ro naan̰a\qt*!\f + \fr 23:39 \ft Aak KKR 118.26.\f*» \c 24 \s1 Isa taaɗ ɔɔ *Ɓee Raa se jeege utu an̰ tɔɔkɔ \r (Mk 13.1‑37; Lk 21.5‑30, 17.22‑37) \p \v 1 Kaaɗ kɛn se Isa teecoga naatn maakŋ Ɓee Raa ki ɔɔ kɛn ɓaa ɓaa se, jee mɛtin̰ ki ɓaaɗo ɔŋin̰a taa an̰ taaɗn Ɓee Raa kɛn kꞋjꞋiin̰in̰ga aak bɛɛ se. \v 2 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Ɓee se paac aakin̰ki se jiga ɗaamo? Naɓo Ꞌbooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: ɓee ɗaar aak bɛɛ se jeege utu an̰ ru naŋ tak. Kon̰gen rɛɛs aak bɛɛ bɛɛ se, utu wɔɔkŋ kalaŋ kalaŋ ɔɔ ko tap ɓo Ꞌkɔŋ tooɗn do naapin̰ ko ki eyo.» \s1 Dubar utu kaan do jeege tu \p \v 3 Naan̰ kɛn se, Isa iŋg do *kɔsn ɔlib ki. Gɔtn se jee mɛtin̰ ki ɓaaɗo ɔŋin̰a ɔɔ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «ꞋTaaɗjen tu nakgen se Ꞌkaan nuŋ ki? Ɔɔ naan̰ se Ꞌtɛɗn ɔɔ ɗi jaay ɓo naaje jꞋan kaakŋ jeel ro ki gɛn ɓii kaani ɔɔ ɓiin dunia an naŋ se?» \v 4 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Ɔndki kɔndɔ nam ɔn̰ten Ꞌdɛrlse!» \v 5 Taa jeege dɛna utu aɗe ɓaa ute roma ɔɔ naŋa kic utu asen taaɗn ɔɔ: maam ɓo *al‑Masi! Ɔɔ kɛn naaɗe Ꞌtɛɗ bin se utu Ꞌdɛrl jeege dɛna. \v 6 Naase utu aki booy gɔtn bɔɔrɔ ɔɔ jeege utu asen kɔɔsn maan bɔɔrɔ, anum ɓɛrɛ, ɔndki kɔndɔ, ɔn̰ten Ꞌɓeerki! Taa nakgen se utu Ꞌkaana, naɓo duni se Ꞌkɔŋ naŋ ey ɓɔrtɔ. \v 7 Jee taa naaŋ kaam kalaŋ utu kiin̰ bɔɔrɔ ute jee taa naaŋ kuuy. Taa naaŋ gaar kaam kalaŋ utu kiin̰ bɔɔrɔ te taa naaŋ gaar kɛn kuuy. Maakŋ naaŋge tun mɛtin̰ naaŋa utu Ꞌtea ɔɔ gɔtn mɛtin̰ ɓo utu tɔɔl jeege. \v 8 Aan gɔɔ mɛnd kɛn maakin̰ tuunin̰ gɛn koojo se, nakgen se paac kic ɓo baaga kaana num, kɛse je taaɗn ɔɔ dunia ɔɔpga gɔɔrɔ. \p \v 9 «Kaaɗ kɛn se jꞋutu jꞋasen dabar dɛna ɔɔ jꞋasen tɔɔlɔ. Ɔɔ taa maam se jee do naaŋ ki se paac utu asen kɔɔɗn kundu. \v 10 Gaŋ kaaɗ kɛn se jeege dɛna utu an rɛsn ute kaal maakɗen do *Raa ki. Naaɗe kutn naapge naan tɔɔgge tu ɔɔ tɔɔɗn tund naapa. \v 11 Jee tɛɗ roɗe aan gɔɔ jee taaɗ taar teeco taar Raa ki se, utu aɗe ɓaa dɛna ɔɔ dɛrl jeege dɛna. \v 12 *Kusin̰ se ziiɗn ɓaa ute naanin̰a ɔɔ jeege dɛna maakjeɗege utu tɛɗn baata do naapge tu. \v 13 Naɓo debm jaay aayga kaamin̰ bini aanga do taar tɔɔlin̰ ki num, naan̰ se utu Ꞌkɔŋ kaaja. \v 14 Labar Jigan gɛn *maakŋ Gaar Raa ese se jꞋutu jꞋan̰ taaɗin̰ jeege tun do naaŋ ki paac, kɛse tɛɗn saaɗa jeege tun ɓaa se paac jaay ɓo sɔm kaam mɔɔtn duni naŋa.» \s1 Dubar ɔɔn̰ utu ɓaaɗo \p \v 15 «Naase utu aki kaakŋ Deb tuj deelga te gɔtin̰ se utu kɛnd kiŋg maakŋ *Ɓee Raa ki, gɔt kɛn *salal se, aan gɔɔ debm taaɗ taar teeco taar Raa ki, ron̰ Daniɛl, taaɗo do dɔkin̰ se. Bin num debm jaay dooy taar ese se n̰Ꞌbooy n̰Ꞌɔkin̰ jiga jaayo! \v 16 Kaaɗ kɛn se ɔn̰ jee kɛn iŋg taa naaŋ Jude ki se, kꞋjꞋaan̰ jꞋook maakŋ koge tu. \v 17 Debm iŋg kiŋg do ɓeen̰ ki raan se, n̰Ꞌɔn̰te bɔɔyo naaŋ ki gɛn tɔsn nakin̰gen maakŋ ɓeen̰ ki. \v 18 Debm jaay ɓaaga maakŋ‑gɔtin̰ ki kic lɛ, n̰Ꞌɔn̰ten tɛrlo ɓeene gɛn kuun kalin̰a. \v 19 Ɓii kɛn se, mɛndgen mɛndkaamge ute ko gaangen gɛnɗege aay kaay si se, aɗen tɛɗn ɔɔn̰ aak eyo. \v 20 Eemki Raa taa nakgen se Ꞌkaan kaaɗn kuul ki eyo ey lɛ *ɓii sebit ki eyo. \v 21 Kaaɗ kɛn se jeege utu dabar dɛna ɔɔ dubar se gɔtn Raa aal dunia tap ɓo nam naam te eyo, ɔɔ mɔɔtn dubar naan ki jaay Ꞌkɔɔn̰ cir naan̰ ese se gɔtɔ. \v 22 Num Raa se ɓii dubar ese se, naan̰ gaaŋin̰ga duuku taa jeegen naan̰ bɛɛr tɔɔɗɗe se. Kɛn ɓiigen se jaay naan̰ gaaŋɗen te duuk ey num, nam Ꞌkɔŋ kaaja tap ɓo gɔtɔ. \v 23 Kaaɗ kɛn se jaay nam taaɗsenga ɔɔ: ꞋƁaaɗo aakki, *al‑Masi utu ara ey lɛ taaɗsen ɔɔ: Naan̰ utu naane! Ɔn̰ten Ꞌtookki taarin̰a. \v 24 ꞋBooyki! Jeegen kɛn tɛɗ roɗe ɔɔ naaɗe ɓo al‑Masige ute jeegen tɛɗ roɗe ɔɔ naaɗe jee taaɗ taar teeco taar Raa ki se utu aɗe ɓaao. Naaɗe utu Ꞌtɛɗn nakŋ‑kɔɔɓge ute nakgen deel doa, taa Ꞌkaan̰ jeege dala. Ɔɔ jee kɛn Raa bɛɛr tɔɔɗɗenga tɔɔɗ se kɛn naaɗe ɔŋga ɗoobo num, aɗen kaan̰ dal kici. \v 25 ꞋBooyki! Ɓɛrɛ, taar se lɛ, maam mꞋaalsenga kaal bise ki. \p \v 26 «Kɛn kꞋtaaɗsenga jꞋɔɔ: Al‑Masi utu do kɔɗ‑ɓaar ki naane num, ɔn̰ten ɓaaki. Ey lɛ kɛn jꞋɔɔ: naan̰ utu oom ara! Num ɔn̰ten Ꞌtookki taarɗe. \v 27 Taa ɓii kɛn *Goon Deba aɗe ɓaa se tecn̰ aan gɔɔ maan aalo kaam kooko wusuk bini dɔɔk te gɔtn kaaɗa toocn̰ni. \v 28 Ɓii kaanum kic tecn̰ aan gɔɔ gɔtn daa ɗim gam ooyga jaay ɓo marlge kic lee bɔɔy tus ro ki se. \q1 \v 29 «\qt Kɛn ɓiigen gɛn dubarge se jaay naar deelga num\qt*, \q1 \qt kaaɗa se utu Ꞌtɛɗn ilim dib\qt* \q1 \qt ɔɔ laapa se lɛ wɔɔr eyo\qt*. \q1 \qt K‑dijgen maakŋ raa ki aɗe si naaŋ ki\qt* \q1 \qt ɔɔ nakgen ɔk tɔɔgɔ maakŋ raa ki se utu Ꞌtea\qt*.\f + \fr 24:29 \ft Aak Eza 13.10 ɔɔ 34.4.\f* \p \v 30 «Gɔtn se jeege an kaakŋ nakŋ jeel maakŋ raa ki kɛn taaɗ ɔɔ Goon Deba utu ɓaaɗo ɔɔ jeegen do naaŋ ki paac keem nɔɔ an kaakŋ Goon Deba aɗe bɔɔy maakŋ gapara ki ute tɔɔgŋ Raa ɔɔ gɔtɔ wɔɔr kɛlɛŋ. \v 31 Pulu Ꞌkeem makɔn̰ɔ maakŋ raa ki ɔɔ Goon Deba aɗe kɔl kɔɗin̰ge taa te Ꞌtusn jee kɛn naan̰ bɛɛr tɔɔɗɗe mɛtn naaŋ kɛn kaam sɔɔ ɔɔ kɛn iŋg mɛtn raa kɛn kaam gay gay kici.» \s1 Isa aal naagŋ taara ute ko ba \p \v 32 «Naase ɔndki doa te ko ba: kɛn naan̰ jaay baaga kɔɔɗn taa‑oomo ɔɔ dɔɔb kamba se, naase Ꞌjeelki ɔkki mɛt‑kijiri aanga ɔɔ ɓara ɔɔpga gɔɔrɔ. \v 33 Bin num naase kic ɓo, kɛn aakkiga nakgen se paac jaay aanga num, Ꞌjeelki *Goon Deba se naan̰ aan ɔŋsega gɔɔr kaam taarse ki. \v 34 ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: jee duni kɛn ɓɔrse se Ꞌkooy naŋ ey sum ɓo nakgen se paac utu Ꞌkaana. \v 35 Maakŋ raa ute do naaŋa se utu Ꞌdeele, num taar maam se Ꞌkɔŋ deel eyo. \s1 Nam jaay jeel ɓii kaan Isa se gɔtɔ \p \v 36 «Num gaŋ kɛn gɛn kaaɗin̰ ute ɓiin̰ *Goon Deba ano ɓaa se, nam tap ɓo jeel eyo. *Kɔɗn Raage maakŋ raa ki kic lɛ jeel eyo, ɔɔ Goono kic lɛ jeel eyo. Nam jeel ɓiin̰ se, gɔtɔ. Kɛn jeel se, Bubu kalin̰ ki sum. \v 37 Ɓii kɛn Goon Deba aɗe ɓaa se, Ꞌtecn̰ aan gɔɔ nakgen deelo do Noe\f + \fr 24:37 \ft Aak Jɛn kon̰ 6–8.\f* ki. \v 38 Naan̰ kɛn naane se, kaaɗ kɛn maan magala bɔɔyo gɔɔb te jeege ey ɓɔrt se, jeege ɔsɔ, aaye, tɔk mɛndge, tɔk gaabge ɔɔ ɔl gɛnɗege kic ɓo tɔkŋ naapge bini aan ɓii kɛn Noe ɛnd maakŋ markab kɛn magala. \v 39 Gɔtn se jeege se, nakŋ utu kaan doɗe ki se, naaɗe ɔnd eyo bini maan magala ɓaaɗo gɔɔb tɔɔlɗe paac. Kɛn Goon Deba aɗe ɓaa se kic ɓo Ꞌtecn̰ bini. \v 40 Ɓii kɛn se gaabge dio tɛɗ tɛɗ naaba maakŋ‑gɔtɗe ki se, deb kalaŋ jꞋan̰ kuunu ɔɔ deb kalaŋ Ꞌkɔɔpɔ. \v 41 Ɔɔ mɛndgen di ɗaar uus kuus do toot ki se kic, deb kalaŋ jꞋan̰ kuunu ɔɔ deb kalaŋ Ꞌkɔɔpɔ. \v 42 Iŋgki zɛɛrɛ daayum, taa naase kic ɓo Ꞌjeelki eyo ɓiin Mɛlse aɗe ɓaa se. \v 43 Naase Ꞌjeelki kɛn mɛl ɓee jaay jeel kaaɗn debm ɓoogo ano ɓaa nɔɔr num, naan̰ tooɗn bi eyo ɔɔ kɔn̰ debm ɓoogo an̰ tɛrɛcn̰ ɓeen̰ eyo. \v 44 Taa naan̰ se ɓo naase kic Ꞌɗaapki rose, iŋgki do mɛtɛkse ki, taa Goon Deba jaay aɗe ɓaa se lɛ, kaaɗ kɛn naase Ꞌjeelki eyo.» \s1 Debm tɛɗn naabm mɛtɛkɛ ɔɔ tuj ɔrmin̰ eyo \r (Lk 12.41‑48) \p \v 45 Isa ɗeek ɔɔ: «Debm tɛɗn naabm mɛtɛkɛ ɔɔ tuj ɔrmin̰ ey se kɛn gay? Naan̰ ɓo debm kɛn mɛlin̰ ɔn̰in̰ jee tɛɗn naabgen kuuy kaam jin̰a, ɔɔ kɛn aanga kaaɗin̰ ki num, lee ɛɗɗen kɔsɔ. \v 46 Maak‑raapo debm tɛɗn naabm kɛn mɛlin̰ aan jaay ɔŋin̰ naan̰ utu tɛɗin̰ tɛɗn naabm kɛn naan̰ ɔn̰in̰sin̰ kaam jin̰ se. \v 47 ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: debm tɛɗn naabm bin se, mɛlin̰ utu an̰ kɔn̰ nakin̰ge paac kaam jin̰a. \v 48 Num gaŋ kɛn naan̰ ɓo debm tɛɗn naabm jig eyo ɔɔ taaɗ ute maakin̰ ɔɔ: Mɛlum se aɗe kɔŋ tɛrl yɔkɔɗ eyo, \v 49 ɔɔ gɔtn se iin̰ baag tɔnd jeen̰gen kꞋtɛɗ naaba tɛl se, naan̰ ɔsɔ ɔɔ aay te jee kaay koonge. \v 50 Gaŋ mɛl gaabm ese se, ɓiin jaay naan̰ ano tɛrl se, naan̰ ɔnd eyo ɔɔ kaaɗ kɛn naan̰ aan kaan kic lɛ, naan̰ saap do ki eyo. \v 51 Debm tɛɗn naabm bin se, kɛn mɛlin̰ jaay aanga num, utu an̰ tuur naata ɔɔ an̰ kɔlin̰ Ꞌdabar ute jeegen tɛɗ roɗe aan gɔɔ jee taaɗ taar mɛt ki. Ɔɔ gɔtn se ɓo gɔtn naaɗe tɔɔyɔ ɔɔ taan̰ naaŋɗege.» \c 25 \s1 Isa aal naagŋ taara gɛn gaan mɛndgen sik \p \v 1 Tɛr Isa aal naagŋ taara ɗeek ɔɔ: «Maakŋ *Gaar Raa se, naan̰ tec aan gɔɔ gaan mɛndgen sik tɔs lɔɔmpɗege ɔɔ teec ɓaa dɔɔɗn gaabm ɓaa kɔkŋ mɛnda\f + \fr 25:1 \ft Gaabm ɓaa kɔkŋ mɛnda se, mɛnd naan̰ ɓaa kɔkɔ se maakŋ gaan mɛndge tun sik se eyo.\f*. \v 2 Num maakŋ gaan mɛndge tun sik se, jee mii se mɛnd dɛrlge ɔɔ kɛngen kuuy mii se mɛnd mɛtɛkge. \v 3 Mɛnd dɛrlge se, tɔs ɓaan te lɔɔmpɗege ɔk uubu maak ki, naɓo uun te zaaɗn uubm kuuy ey sum. \v 4 Gaŋ mɛndgen mii mɛnd mɛtɛkge se tɔs ɓaan te lɔɔmpɗege ɔk uubu maak ki ɔɔ tɛr ɔk maakŋ nakge tun kuuy do ki. \v 5 Aan gɔɔ gaabm mɛnda lɛ aan yɔkɔɗ ey ɗey se, gaan mɛndgen se bi ɓaa tɔɔlɗe ɔɔ naaɗe paac tooɗ bia. \v 6 Kɛn aan daan ɓee se kꞋbooy nam baag taaɗn makɔn̰ ɔɔ: ꞋBooyki! Gaabm mɛnda se, ɓɛrɛ, aanga. ꞋTeec ɓaa Ꞌdɔɔɗin̰ki! \v 7 Gɔtn se gaan mɛndgen sik se paac iin̰ duru ɔɔ tɔɔc tɔl tɔnd ɗaap lɔɔmpɗege. \v 8 Num gaŋ mɛnd dɛrlge se tɔnd mɛtn mɛnd mɛtɛkge se ɔɔ: ‹Ɛɗjekiro uubsege se cɔkɔ, ey num lɔɔmpjege se uubin̰ ɓaa ɓaa naŋa.› \v 9 Gaŋ mɛnd mɛtɛkge se tɛrlɗen ɔɔ: ‹A‑a, uubu se ajenki kɔŋ kaasn kꞋpaacki eyo! Naase Ꞌɓaa Ꞌdugkiro gɔtn jee zoge tu.› \v 10 Kaaɗ kɛn mɛnd dɛrlge se iin̰ ɓaa gɛn dugŋ uubu se, gaŋ gaabm mɛnda se iin̰ aana. Ɔɔ naan̰ ɔŋ gaan mɛndgen mɛnd mɛtɛkge se iŋg aak kaak kaamin̰a. Naan̰ ɛnd ute naaɗe maakŋ ɓee mɛnd mɔrɔb ki se ɔɔ kɛn naaɗe jaay ɛnd se, kaam‑taara se kꞋgaasin̰a. \v 11 Cɔkɔ se, mɛnd dɛrlge se aana ɔɔ baag tɔnd kaam taara ɗeek ɔɔ: Mɛlje, Mɛlje, ɔɔɗjen kaam taara! \v 12 Gaŋ naan̰ tɛrlɗen ɔɔ: ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: ɓɛrɛ, maam se mꞋjeelsen eyo.» \v 13 Tɛr Isa taaɗɗen ɔɔ: «Taa naan̰ se ɓo, iŋgki zɛɛrɛ! Taa ɓii ute kaaɗn maam mꞋano ɓaa se, naase Ꞌjeelki eyo.» \s1 Isa aal naagŋ taara ute jee tɛɗn naabgen mɔtɔ \r (Lk 19.12‑27) \p \v 14 «Tɛr daala, kɛse tec aan gɔɔ debm ɓaa ɓaa mɛrtɛ jaay daŋ tus jee tɛɗn naabin̰ge ɔɔ ɔn̰ɗen maalin̰ paac se kaam jiɗe. \v 15 Deb kalaŋ naan̰ ɛɗin̰ gɔkɔl\f + \fr 25:15 \ft Gɔkɔl se ɔɔn̰ dɛna kaam kɔgŋ deba laapa kando kando.\f* daab magal magal mii, debm kuuy naan̰ ɛɗin̰ gɔkɔl daab magal magal dio, ɔɔ kɛn kuuy naan̰ ɛɗin̰ gɔkɔl daab magal kalaŋ. Naŋa kic ɓo naan̰ ɛɗin̰ kaam do ron̰ ron̰a, jaay ɓo naan̰ naar iin̰ ɓaa gɔtn mɛrtin̰ ki. \v 16 Debm jꞋɛɗin̰ gɔkɔl daab magal magal mii se, naan̰ naar ɓaa tɛɗin̰ oojo gɔkɔl daab magal magal kuuy mii do ki. \v 17 Debm jꞋɛɗin̰ gɔkɔl daab magal magal di se, naan̰ kic ɓaa tɛɗin̰ oojo gɔkɔl daab magal magal kuuy di do ki. \v 18 Naɓo debm kɛn mɛlin̰ ɛɗin̰ gɔkɔl daab magal kalaŋ se, naan̰ ɓaa uɗ gɔɔ duubin̰ naaŋ ki, nam jeel gɔtin̰ eyo. \p \v 19 «Gɔtn mɛrtin̰ ki se, mɛlɗe se ɓaa iŋgoga dɛn jaay ɔk tɛrl ɓaaɗo. Ɔɔ kɛn naan̰ jaay aan se, daŋ tɔnd mɛtɗe do gɔkɔl daabge tun magal magal kɛn naan̰ nigɗesin̰ se. \v 20 Debm kɛn jꞋɛɗin̰ gɔkɔl daab mii se iiko cɛɛn̰ ki ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Mɛluma, naai ɛɗumo gɔkɔl daab mii ɔɔ maam mꞋtɛɗin̰ oojga kɛn kuuy mii do ki daala.› \v 21 Mɛlin̰ ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Kɛse jiga. Naai se debm tɛɗn naabm bɛɛ ɔɔ tuj ɔrmi ey se. Ute nakŋ maam mꞋɛɗi cɔkɔ se kic, naai tuj te ɔrmi ey se; ɓɔrse maam mꞋai kɛɗn nakge dɛna kaam ji. ꞋƁaaɗo Ꞌtɛɗ maak‑raapo ute maama.› \v 22 Debm kɛn jꞋɛɗin̰ gɔkɔl daab di se kic iiko cɛɛn̰ ki ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Mɛluma, naai ɛɗumo gɔkɔl daab dio ɔɔ maam mꞋtɛɗin̰ oojga kɛn kuuy di do ki daala.› \v 23 Mɛlin̰ ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Kɛse jiga! Naai se debm tɛɗn naabm bɛɛ ɔɔ tuj ɔrmi ey se. Ute nakŋ maam mꞋɛɗi cɔkɔ se kic, naai tuj te ɔrmi ey se; ɓɔrse maam mꞋai kɛɗn nakge dɛna kaam ji. ꞋƁaaɗo Ꞌtɛɗ maak‑raapo ute maama.› \p \v 24 Debm kɛn jꞋɛɗin̰ gɔkɔl daab kalaŋ se, naan̰ kic iiko cɛɛn̰ ki ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Mɛluma, maam mꞋjeele naai se debm aali ɔɔn̰ɔ. Maakŋ‑gɔtn naai ɔɔc te ey kic ɓo, naai ɔj naai ki ɔɔ gɔtn naai duub te ey kic ɓo, naai ɔjɔ. \v 25 Bin num maam se ɓeere ɔkuma. Taa naan̰ se ɓo gɔkɔl daabi kɛn naai ɛɗumsin̰ se, maam mꞋɓaa duubin̰o naaŋ ki ɔɔ ɓɔrse ara ɔk naki.› \v 26 Gaŋ mɛlin̰ tɛrlin̰ ɔɔ: ‹Naai se debm tɛɗn naabm jig eyo ɔɔ debm kaar naaba! Naai Ꞌjeelum maam se maakŋ‑gɔtn maam mꞋɔɔc te ey kic ɓo, maam mꞋɔjɔ ɔɔ gɔtn maam mꞋduub te ɗim ey kic lɛ, maam mꞋɔj maam ki. \v 27 Bɛɛki num, gɔkɔl daabum se, naai an̰o kɔmb maakŋ baŋki ki; ɔɔ kɔr maam mꞋaɗe tɛrl se, mꞋan̰ kɔŋin̰ am koojn̰ ziiɗn do ki. \v 28 Gɔkɔl daabm jin̰ ki se, uunin̰ki ɔɔ ɛɗin̰ki deb kɛn ɔk gɔkɔl daabge sik se. \v 29 Taa, debm kɛn ɔk se, jꞋan̰ kɛɗn do ki, taa nakin̰ an̰ ziiɗn tɛɗn dɛna. Num gaŋ debm ɔk ey se lɛ, kɛn naan̰ ɔk cɔkɔn se kic ɓo, jꞋan kuun naatn. \v 30 Num debm tɛɗn naabm jaay tɔɔl sɛr ey se, ɔk undin̰ki naatn maakŋ gɔt kɛn ɔɔɗɔ. Ɔɔ gɔtn se ɓo gɔtn tɔɔyɔ ɔɔ gɔtn taan̰ naaŋa.›» \s1 Ɓii kɔjn̰ bɔɔr kaam mɔɔtn \p \v 31 Isa ɗeek daala ɔɔ: «Ɓii kɛn maam *mꞋGoon Deba mꞋaɗe bɔɔy maakŋ gaarum ki ute kɔɗumge paac se, maam mꞋutu mꞋkiŋg do kaag do gaarum ki. \v 32 Jee do naaŋ ki paac tus naanum ki ɔɔ maam mꞋaɗen nigŋ aan gɔɔ debm gaam nigŋ baatin̰ge ute bɛn̰in̰ge se. \v 33 Baatge se, maam mꞋaɗen kɔl do ji daamum ki ɔɔ bɛn̰ge se lɛ, do ji jeelum ki. \v 34 Gɔtn se maam gaarge mꞋɗeekŋ jeege tun do ji daamum ki mꞋɔɔ: ‹ꞋƁaakiro, naasen kɛn Bubum tɛɗsenga tɛɗn bɛɛn̰ se; ɛndki maakŋ gaarin̰ kɛn naan̰ ɗaapsesin̰ga ɗaap do dɔkin̰a, kaaɗ kɛn naan̰ utu aalo kaal do naaŋa se. \v 35 Taa maam ɓo tɔɔlumo ɔɔ naase ɛɗumkiroga kɔsɔ; maane tɔɔlumo ɔɔ naase ɛɗumkiroga mꞋaayga; mꞋiŋgoga mɛrtɛ gɔtse ki ɔɔ naase ɔkumkiroga jiga. \v 36 Kɛn maam mɛt‑beere, naase ɛɗumkiroga kal kuusu. Kɛn maam mꞋkɔɔn̰o naase Ꞌɓaa aakumkiroga. Kɛn maam jꞋɔkum daŋgay ki, naase Ꞌɓaa aakumkiroga.› \p \v 37 «Gaŋ jeegen tɛɗo nakŋ ute ɗoobin̰ se utu an̰ tɛrl ɔɔ: ‹Mɛlje, nuŋ ki jaay naaje kꞋjꞋaakio naai ɓo tɔɔlio jaay kꞋjꞋɛɗio kɔsɔ se? Ey lɛ kɛn maane tɔɔlio jaay kꞋjꞋɛɗio maan kaaye se? \v 38 Naai iŋgo mɛrtɛ gɔtje ki nuŋ ki jaay naaje kꞋjꞋɔkkio jiga se? Ey lɛ nuŋ ki jaay naaje kꞋjꞋaakio naai Ꞌmɛt‑beere jaay naaje kꞋjꞋɛɗio kal tuusu se? \v 39 Nuŋ ki jaay naai ooco kɔɔn̰ɔ ey lɛ maakŋ daŋgay ki, jaay naaje kꞋɓaaɗo kꞋjꞋaakkiga se?› \v 40 Gɔtn se gaarge aɗen tɛrl ɔɔ: ‹ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: maakŋ gɛnaamge tun se debm baat aan gɔɔ ɗi kic jaay, naase Ꞌtɛɗin̰kiroga bɛɛ se, kɛse gɔɔ Ꞌtɛɗin̰kiro maam ki.› \p \v 41 «Tɛr gaarge utu ɗeekŋ jeege tun do ji jeelin̰ ki se ɔɔ: ‹Iikki naatn cɛɛm ki dɔkɔ, naasen jee *Raa naamsenga naam se! ꞋƁaaki maakŋ pooɗ kɛn gɛn daayum kɛn Raa tɛɗin̰ gɛn *Ɓubm sitange ute kɔɗin̰ge. \v 42 Taa maam ɓo tɔɔlumo ɔɔ naase ɛɗumkiro te kɔs eyo; maane tɔɔlumo ɔɔ naase ɛɗumkiro te maan kaay eyo. \v 43 Maam mꞋiŋgo mɛrtɛ gɔtse ki ɔɔ naase dɔɔɗ ɔkumkiro te eyo. Maam mɛt‑beere ɔsumo kic ɓo, naase ɛɗumkiro te kal kuus eyo; kɛn mꞋooco kɔɔn̰ɔ ɔɔ jꞋɔkumo daŋgay kic ɓo, naase Ꞌɓaa aakumkiro te eyo.› \p \v 44 «Gaŋ jee do ji jeelin̰ ki utu an̰ tɛrl ɔɔ: ‹Mɛlje, nuŋ ki jaay kɛn naaje kꞋjꞋaaki naai ɓo tɔɔlio, ey lɛ maane tɔɔlio, kɛn mɛrtɛ, kɛn mɛt‑beere, kɔɔn̰ɔ ey lɛ maakŋ daŋgay ki, jaay naaje kꞋɓaaɗo kꞋnaaki te ey se?› \v 45 Gɔtn se naan̰ utu aɗen tɛrl ɔɔ: ‹ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: maakŋ gaange tun sɛɛm se, debm baat aan gɔɔ ɗi kic jaay naase Ꞌtɛɗin̰kiro te bɛɛ ey se, kɛse gɔɔ naase Ꞌtɛɗumkiro te maam ki eyo.› \v 46 Jee do ji jeelin̰ ki se utu ɓaa tiŋg maakŋ dubar ki gɛn daayum, ɔɔ jeegen kɛn tɛɗ nakgen ute ɗoobin̰ se lɛ, kɔŋ *kaajn̰ gɛn daayum.» \c 26 \s1 Jee magalge ɛnd tɛl kutn Isa \r (Mk 14.1‑2; Lk 22.1‑2) \p \v 1 Kɛn Isa jaay dooy jeege aas sum se, naan̰ taaɗ jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ: \v 2 «ꞋJeelki *laa Paak gɛn Yaudge se ɔɔpga ɓii di sum ɓo Ꞌkaana ɔɔ *Goon Deba se jꞋutu jꞋan̰ kɔkŋ kɔl ji jeege tu ɔɔ naaɗe an̰ ɓaa tupm tɔɔl ro kaag ki.» \v 3 Gɔtn se *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ɔɔ magal taa ɓee Yaudge tus maakŋ ɓee magal debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki kɛn ron̰ Kayip se, \v 4 naaɗe tus dɔɔk taarɗe je ɗoobm an̰ goon̰ kɔkŋ Isa taa an̰ ɓaa tɔɔlɔ. \v 5 Naaɗe taaɗ ute naapa ɔɔ: «JꞋɔn̰te kɔkin̰ki ɓii laa ki, ey num jeege kiin̰ gɛn tɛɗn taara ɔɔ gɔtɔ tuju.» \s1 Mɛnda ɓaaɗo ɔɔy itir do Isa ki \r (Mk 14.3‑9; Jn 12.1‑8; Lk 7.36‑50) \p \v 6 Kaaɗ kɛn Isa Betani ki maakŋ ɓee Simon kɛn kꞋdaŋin̰ debm bikiɗi se, \v 7 mɛnda kalaŋ ɓaaɗo ɔŋin̰a. Naan̰ se ɔk naka kalaŋ aan gɔɔ k‑ɓɔkɔlɔ, nakŋ se ko ɓo kꞋcɔɔc kꞋɗaapin̰a. K‑ɓɔkɔl se kꞋdaŋin̰ \it albatir\it*. Ɔɔ itir maak ki se itir salal ɔɔ ɔɔn̰ɔ. Naan̰ ɓaaɗo ɔɔyin̰ do Isa ki, kaaɗ kɛn Isa iŋg ɔs kɔsɔ. \v 8 Kɛn jee mɛtin̰ ki jaay aak nakŋ mɛnd se tɛɗ se, maakɗe tuju ɔɔ baag taaɗn ute naapa ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay itir se naan̰ tujin̰ bin se? \v 9 Itir se jꞋan̰ dugin̰ te zo ɔɔn̰ɔ ɔɔ gursin̰ se jꞋan̰ nigin̰ jee daayge tu.» \v 10 Kɛn Isa jaay booy taarɗe se, naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay naase Ꞌtɛrɛcki mind mɛnda se? Nakŋ naan̰ tɛɗum maam ki se, kɛse nakŋ jiga. \v 11 Jee daayge se daayum utu te naase. Num gaŋ maam se, daayum mꞋkɔŋ kiŋg te naase eyo. \v 12 Itir mɛnd ɔɔyum rom ki se, ɗaapumga roma gɛn kɛnd maakŋ ɓaaɗ ki. \v 13 ꞋBooyki bɛɛ, mꞋasen taaɗa: do naaŋa ute magalin̰ se gɔtn gay gay kic ɓo, kɛn jeege utu Ꞌtaaɗn Labar Jiga se, nakŋ kɛn mɛnd se jaay tɛɗum se, jeege paac utu kɔɔsn maanin̰a ɔɔ saapm do nak kɛn naan̰ tɛɗ ese se.» \s1 Judas ut Isa \r (Mk 14.10‑11; Lk 22.3‑6) \p \v 14 Tɛr Judas Iskariɔt, naan̰ maakŋ jee mɛtn Isa kɛn sik‑kaar‑di se, ɓaa ɔŋo *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu, \v 15 ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Kɛn maam mꞋɔk mꞋɛɗsenga Isa num, naase amki kɛɗn ɗio?» Gɔtn se naaɗe mɛɗ ɛɗin̰ gurs tamma si‑mɔtɔ. \v 16 Naan̰ kɛn se sum ɓo Judas baag je ɗoobm an kutn Isa. \s1 Isa tɛɗ *laa Paak gɛn Yaudge ute jee mɛtin̰ ki \r (Mk 14.12‑31; Lk 22.7‑34; Jn 13.1‑38; 1Kɔr 11.23‑25) \p \v 17 Ɓii deet deetn gɛn laa mappan ɔk ɔrɔm ey se, jee mɛtn Isa ki ɓaaɗo tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Kɔsn gɛn laa Paak se, naai Ꞌje jꞋaisin̰ tɛɗn kaam gay?» \v 18 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋƁaaki maakŋ gɛgɛr ki, gɔtn gaab ki kalaŋ bini ɔɔ ɗeekin̰ki ɔɔki: ‹Debm dooyje ɗeek ɔɔ ɓɛrɛ, kaaɗin̰ ɔɔpga gɔɔrɔ ɔɔ naan̰ ute jee mɛtin̰ ki se je ɓaa tɛɗn laa Paak se ɓei ki.›» \v 19 Jee mɛtin̰ ki ɓaa tɛɗin̰ aan gɔɔ kɛn Mɛlɗe taaɗɗeno ɔɔ naaɗe ɓaa tɛɗ kɔsn gɛn laa Paak se gɔtn ese. \s1 Isa taaɗ jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ deb kalaŋ utu an̰ kutu \p \v 20 Kɛn aan do tɛgɛr gɔtɔ ɓaa ɔk jin̰ se, Isa ute jee mɛtin̰ kɛn sik‑kaar‑di se ɓaaɗo iŋg ɔs do tabil ki. \v 21 Kaaɗ kɛn naaɗe iŋg ɔs kɔs se, Isa ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: maakse ki se, deb kalaŋ utu am kutu.» \v 22 Gɔtn se jee mɛtin̰ ki se maakɗe tuj kasak kasak ɔɔ naŋa naŋa kic ɓo baag tɔnd mɛtn Isa ɔɔ: «Mɛluma, lɔ nakŋ se tɛɗn maam lɛ?» \v 23 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Debm kɛn ɔl jin̰ maakŋ baay ki ute maam se, naan̰ ɓo debm utu am kutu. \v 24 Ɗeere, *Goon Deba se, utu Ꞌkooy aan gɔɔ kɛn *Raa taaɗno maakŋ Kitap ki, num gaŋ ɔɔn̰ deb kɛn an̰ kut se! Debm bin se kɛn jꞋoojin̰ te ey kic ɓo bɛɛ kaca.» \v 25 Judas, naan̰ ɓo debm kɛn utu kutn Isa se, tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Debm dooyje, lɔ nakŋ se tɛɗn maam lɛ?» Ɔɔ Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Aan gɔɔ kɛn naai ɗeekin̰ se.» \s1 Isa ɛɗɗen kɔsn taaɗ mɛtn taar yon̰a \p \v 26 Kaaɗ kɛn naaɗe ɔs kɔs se, Isa uun mappa jin̰ ki, tɔɔm Raa ɔɔ dup ɛɗin̰ jeege tun mɛtin̰ ki ɗeekɗen ɔɔ: «Ɔk ɔski, kɛse roma.» \v 27 Tɛr naan̰ uun *kɔɔp ɗooc te tɔtn koojn̰ kaagŋ kꞋdaŋin̰ bin̰ se jin̰ ki, tɔɔm Raa ɔɔ ɛɗɗesin̰a, ɗeekɗen ɔɔ: «Paacki se, naŋa naŋa kic ɓo ɔk aaye aaye, \v 28 kɛse moosuma kɛn taaɗ ɔɔ *Raa dɔɔkga ute naase. Moosn se ɔɔy taa jee dɛna, taa Raa aɗen tɔɔl *kusin̰ɗege. \v 29 ꞋƁooyki mꞋasen taaɗa: tɔtn ese se, mɔɔtn maam mꞋkaay ey sum, bini mꞋɓaa kaay tɔtn koojn̰ bin̰ kiji ute naase se maakŋ gaar Bubum ki jaay sum.» \s1 Isa taaɗ ɔɔ Piɛr utu an̰ baate \p \v 30 Kɛn naaɗe aar kaa gɛn keem Raa aas se, naaɗe teec ɓaa ook do *kɔsn ɔlib ki. \v 31 Kɛn naaɗe utu ɓaa ɓaa sum ɓo, Isa taaɗ jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ: «Maakŋ nɔɔr kɛn jaaki se, naase paacki utu amki kaan̰ rɛsɛ. Taa Raa taaɗga taaɗ maakŋ Kitapin̰ ki ɔɔ: \qt Maam mꞋutu mꞋtɔɔl debm gaam baatge, ɔɔ baatin̰ge se lɛ utu Ꞌkaan̰ wɔɔkɔ\qt*.\f + \fr 26:31 \ft Aak Zak 13.7.\f* \v 32 Num kɛn maam jaay mꞋooy mꞋduroga num, maam mꞋkɔnd naana mꞋasen ɓaa booy taa naaŋ Galile ki.» \v 33 Gɔtn se Piɛr ɗeekin̰ ɔɔ: «Kɛn jee mɛti ki jaay rɛsi paac kic ɓo, maam se mꞋai kɔŋ rɛs eyo!» \v 34 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «ꞋƁooy bɛɛ mꞋai taaɗa: maakŋ nɔɔr kɛn jaaki se, kɔr kɔrɔn̰jɔ Ꞌkɔɔy ey sum ɓo, naai am Ꞌbaatn ɗɔɔl mɔtɔ Ꞌɗeekŋ ɔɔ Ꞌjeelum eyo.» \v 35 Piɛr ɗeekin̰ ɔɔ: «Maam se kɛn am kaan te yoa kic ɓo, mꞋai baati eyo!» Ɔɔ jee mɛtin̰ kɛn kuuy se kic ɓo paac taaɗ aan gɔɔ gɛn Piɛr se. \s1 Isa tɔnd mɛtn Raa Getsemane ki \r (Mk 14.32‑42; Lk 22.39‑46; Ɛb 5.7) \p \v 36 Gɔtn se Isa ute jeegen mɛtin̰ ki aan gɔt kɛn kꞋdaŋin̰ Getsemane ki se ɔɔ naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «Iŋgki gɔtn ara, kɔr maam mꞋkiikŋ cɔkɔ mꞋaɗe ɓaa tɔnd mɛtn Raa se.» \v 37 Naan̰ ɔk ɓaan ute Piɛr ɔɔ gaan Zebedege dio, gɔtn se maakin̰ baag tuju ɔɔ taar maakin̰ ki naŋ tak. \v 38 Gɔtn se naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «Maam se maakum tujga ɔɔ nirlum teecga aan gɔɔ mꞋaki kooyo. Anum naase se iŋgki gɔtn ara; ɔɔ ɔn̰ten Ꞌtooɗki bia, iŋgki zɛɛrɛ ute maama.» \v 39 Naan̰ iin̰ iik naan ki cɔkɔ se, ɓaa ɛrg ɔnd naanin̰ naaŋ ki ɔɔ baag tɔnd mɛtn Raa ɗeek ɔɔ: «Bubuma, kɛn naai Ꞌje num iikum *kɔɔpm dubar se\f + \fr 26:39 \ft Kɔɔpm ara taaɗn ute kaaɗn kɛn naan̰ utu dabara dɛna do kaag ki aan gɔɔ debm kusin̰a.\f* rom ki naata! Naɓo Ꞌtɛɗ aan gɔɔ kɛn naai maaki jea, num aan gɔɔ kɛn maam ɓo mꞋje se eyo.» \p \v 40 Kɛn naan̰ ɔk tɛrl ɓaaɗo ɔŋ jee mɛtin̰ kɛn mɔtɔ se, tooɗ tooɗ bia, ɔɔ naan̰ ɗeek Piɛr ki ɔɔ: «Lɛr kalaŋ kic ɓo naase ɔŋ aasin̰ki te gɛn kiŋg zɛɛr te maam ey ne? \v 41 Naase iŋgki zɛɛrɛ, Ꞌtɔndki mɛtn Raa, taa naase aki koocn̰ maakŋ nakŋ naam ki eyo. Maakŋ debkilimi se je tɛɗn nakŋ bɛɛ, naɓo daa ron̰ ɓo ɔŋ aasin̰ eyo.» \p \v 42 Tɛr naan̰ ɔk tɛrl gɛn k‑dige iik naan ki cɔkɔ daala ɔɔ ɓaa tɔnd mɛtn Raa ɔɔ: «Bubuma, kɔɔpm dubar se jaay naai amsin̰ kiik eyo ɔɔ kɛn mꞋan̰ kaay tak num ɔn̰ maakje naai ɓo Ꞌtɛɗa!» \v 43 Kɛn naan̰ ɔk tɛrlo daal se, ɓaaɗo ɔŋ jee mɛtin̰ ki tooɗ tooɗ bia ɔɔ kɛn bi ɔkɗe se, kaamɗe kic ɔŋ aak eyo. \v 44 Isa iin̰ ɔn̰ɗe kɛn naan̰ iik naan ki cɔkɔ se, naan̰ baag tɔnd mɛtn Raa gɛn k‑mɔtɔge, ɔɔ maakŋ tɔnd mɛtin̰ ki se naan̰ iŋg ɗɔɔl taar ese sum. \v 45 Tɛr naan̰ ɔk tɛrl ɓaaɗo ɔŋ jee mɛtin̰ ki ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Maakŋ tooɗn bise ki se naase utu Ꞌtooɗ Ꞌtɔɔlki tɔɔl kɔɔrse rɔk la? Bɛrɛ, bɛɛga, kaaɗin̰ aasga ɔɔ *Goon Deba se jꞋan̰ kɔkŋ kɔl ji jee tɛɗn kusin̰ge tu. \v 46 Iin̰ki, kꞋɓaaki! Aakki, debm am kut se aanga.» \s1 Isa jeege ɔkin̰a \r (Mk 14.43‑50; Lk 22.47‑53; Jn 18.3‑11) \p \v 47 Kaaɗ kɛn Isa utu taaɗ naŋ te taarin̰ ey sum ɓo, gaŋ maakŋ jeege tun mɛtin̰ kɛn sik‑kaar‑di se, debm ron̰ Judas se aana. Naan̰ ɓaaɗo ute dɔɔl jeege dɛna mɛtin̰ ki kɛn ɔk gɔrɗ‑jɛrlɗege ɔɔ te sirɗɗege. Jee se *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ute magal taa ɓee Yaudge ɓo ɔlɗeno. \v 48 Judas, naan̰ ɓo debm utu kutn Isa se, taaɗoga taaɗ jeege tun ese se ɔɔ: «Debm jaay maam mꞋan̰ baam kɔkɔ ɔɔ mꞋkaay ciilin̰ se, kɛse ɓo naan̰a! Ɔkin̰ki.» \v 49 Judas naar ɓaaɗo cɛɛ Isa ki ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Debm dooyje, tɔɔsɛ!» Gɔtn se naan̰ baam ɔkin̰a ɔɔ aay ciilin̰a. \v 50 Ɔɔ Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Mɛɗuma, nakŋ naai Ꞌɓaaɗo tɛɗa se, Ꞌtɛɗin̰a.» Gɔtn se jee dɛngen kꞋɓaaɗo tɛl se, iij‑ɔkin̰a. \v 51 Gaŋ kɛn Isa jaay jꞋɔkin̰ se, maakŋ jeege tun mɛtin̰ ki se, deb kalaŋ ɔɔɗo gɔrɗ‑jɛrlin̰a ɔɔ ɔg gaaŋ te bi debm tɛɗn naabm magal debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki. \v 52 Gɔtn se Isa ɗeekin̰ ɔɔ: «Gɔrɗ‑jɛrli se Ꞌtɛrl ɔlin̰ maakŋ saapin̰ ki gɔtin̰ ki. Taa jeegen tɔɔl jeege ute gɔrɗ‑jɛrlɗege se, naaɗe jꞋutu jꞋaɗen tɔɔl ute gɔrɗ‑jɛrlɛge kici. \v 53 Naai Ꞌjeel ey la, kɛn maam jaay mꞋtɔndga mɛtn Bubum num, naan̰ am naar naakŋ ute dɔɔl kɔɗin̰ge sik‑kaar‑di se? \v 54 Kɛn bin ey num taar Kitap taaɗ se Ꞌkaan ɗoobin̰ ki ɔɔ ɗio?» \v 55 Naan̰ kɛn se Isa ɗeek jee dɛnge tu se ɔɔ: «Naase Ꞌteeckiro ute gɔrɗ‑jɛrlsege ɔɔ te sirɗsege jaay, Ꞌɓaamkiro kɔkɔ aan gɔɔ debm ɓoogo se. Ey num ɓii‑raa maam mꞋlee dooy jeege daan bɔɔr *Ɓee Raa ki se, naɓo naase ɔŋ ɔkumkiro te eyo. \v 56 Num gaŋ nakŋ se jaay aan se, taa taar kɛn jee taaɗ taar teeco taar Raa ki raaŋin̰o maakŋ Kitap ki do dɔkin̰ se, Ꞌkaan ɗoobin̰ ki.» Gaŋ gɔtn se, jee mɛtin̰ ki paac baatin̰a ɔɔ aan̰ rɛsin̰a. \s1 Isa jꞋɔk kꞋɓaansin̰ naan Yaudge tun *jee kaakŋ mɛtn taarge \r (Mk 14.53‑65; Lk 22.54,63‑65; Jn 18.12,13,19‑24) \p \v 57 Jee ɔko Isa se ɓaansin̰o ɓee Kayip ki, naan̰ ɓo *magal debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki. Ɔɔ maakŋ ɓee naan̰ ki se ɓo jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage ute magal taa ɓee Yaudge ɓaaɗo tusn maak ki. \v 58 Piɛr ɔko mɛtn Isa daanɗe goon dɔkɔ, daanin̰o bini aan daan bɔɔr ɓee magal debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki. Piɛr ɛndo ɓaa iŋg ute jee tɛɗn naabge, taa kaakŋ nakŋ kɛn utu Ꞌkaan do Isa ki. \p \v 59 Anum magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu, ute magal Yaudgen kuuy paacn̰ jee kaakŋ mɛtn taarge se, naaɗe je tɔl taara do Isa ki taa an̰ kɔkŋ mindin̰ num jꞋan̰ ɓaa tɔɔlɔ, \v 60 naɓo naaɗe ɔŋ te taar ɗim eyo. Ey num saaɗge dɛna ɓaaɗo tɔlin̰ taar‑kɔɔɓɔ don̰ ki taa an̰ kɔkŋ mindin̰a. \p Cɔkɔ se maakŋ naaɗe ki se jeege di ɓaaɗo, \v 61 ɔɔ taaɗ ɔɔ: «Naaje kꞋbooyga gaabm ese se taaɗo ɔɔ: *Ɓee Raa se maam mꞋan̰ tɔɔkŋ naatn ɔɔ maakŋ ɓiige tun mɔtɔ sum ɓo mꞋan̰ kiin̰in̰ gɔtin̰ ki.» \p \v 62 Gɔtn se magal debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki se iin̰ ɗaara ɔɔ ɗeek Isa ki ɔɔ: «Naai tap ɓo Ꞌtɛrlɗen taar ɗim ey la do taarge tun naaɗe tɔli doi ki se?» \v 63 Gaŋ Isa do ɗɛk ɔɔ tɛrlin̰ taar ɗim eyo. Tɛr magal debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki se taaɗin̰ daala ɔɔ: «Ute ro Raa zɛɛrɛ mꞋtɔnd mɛti, Ꞌtaaɗjen tu naai ɓo *al‑Masi, Goon Raa se la?» \v 64 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Kɛse naai ɓo Ꞌɗeekin̰a. Naɓo Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: naan ki se, naase utu aki kaakŋ *Goon Deba se, iŋg kiŋg do ji daam Sidburku ki ɔɔ kɛn naan̰ aɗe bɔɔy se aɗe kiŋg do gapar ki.» \v 65 Gɔtn se magal debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki iin̰ nɛɛpm te kalin̰a ɔɔ ɗeek ɔɔ: «ꞋBooyki! Gaabm se naan̰ naaj Raa! Naase nakage kꞋjeki saaɗn nam kuuy se, gɛn ɗi daala! Naase lɛ Ꞌbooykiga te bise kɛn naan̰ naaj Raa se. \v 66 Anum naase Ꞌsaapki ɔɔki ɗi?» Jee dɛn se tɛrlin̰ ɔɔ: «Ɗeere, naan̰ se nakin̰ yoa!» \v 67 Gɔtn se naaɗe tupin̰ ɓooro daan‑kaamin̰ ki ɔɔ tɔndin̰a. Jee kuuy se tɔndin̰ mɛtn bin̰ ki, \v 68 ɗeekin̰ ɔɔ: «Naai al‑Masi, debm kɛn taaɗ taar teeco taar Raa ki se, Ꞌtaaɗjen tu: debm kɛn tɔndi se, naŋa?» \s1 Piɛr naaj ɔɔ naan̰ jeel Isa eyo \r (Mk 14.66‑72; Lk 22.55‑62; Jn 18.15‑18,25) \p \v 69 Naan̰ kɛn se, Piɛr ɔɔp iŋg naata daan bɔɔr ki. Gɔtn se mɛnda kalaŋ, mɛnd tɛɗn naaba, ɓaaɗo ɔŋin̰a ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Ɓɛrɛ, naai kic ɓo debm Isan kɔɗ Galile.» \v 70 Gaŋ naan jeege tu paac se, naan̰ naaja ɗeek ɔɔ: «Taar naai Ꞌtaaɗ se lɛ, maam mꞋbooy mꞋɔk mɛtin̰ eyo.» \v 71 Tɛr Piɛr iin̰ ɔn̰ gɔtn se ɔɔ ɓaa ɓaa kaam taa ɗoob kɛn magal se, mɛnd tɛɗn naabm kuuy aakin̰a ɔɔ ɗeek jeege tun gɔtn ese se ɔɔ: «Ɓɛrɛ, gaabm ese kic debm Isan kɔɗ Nazarɛt se!» \v 72 Gɔtn se Piɛr baag naaja daala ɔɔ naam taarin̰ ɔɔ: «Ɓɛrɛ, gaabm se maam mꞋjeelin̰ eyo!» \v 73 Kɛn naaɗe jaay iŋg cɔkɔ se, jeegen paacn̰ iŋg gɔtn ese se iiko cɛɛn̰ ki ɗeekin̰ ɔɔ: «Ɗeer ɗeer, naai se mɛtn naaɗe, taa taari taaɗ se kic ɓo tec gɛn naaɗe!» \v 74 Gɔtn se Piɛr baag naam taarin̰ ɔɔ: «Ɓɛrɛ, maam mꞋnaam rom te Raa, mꞋtaaɗsen mꞋɔɔ: gaabm se maam mꞋjeelin̰ eyo!» Gaŋ gɔtn se sum ɓo kɔrɔn̰jɔ naar ɔɔɗ ɔɔyɔ. \v 75 Gɔtn se, Piɛr naar saap do taar kɛn Isa taaɗin̰o ɔɔ: «Kɔr kɔrɔn̰jɔ tɔɔy ey sum ɓo, naai am baatn ɗɔɔl mɔtɔ.» Gɔtn se naan̰ teeco ɔɔ baag keem gab gab. \c 27 \s1 Isa jꞋɔk kꞋɓaansin̰ naan tɔɔg ki ron̰ Pilat \r (Mk 15.1; Lk 22.66‑71, 23.1) \p \v 1 Tanɔɔrin̰ nɔɔrin̰ se, *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu paac, ute magal taa ɓee Yaudge tus dɔɔk taarɗe kalaŋ gɛn tɔɔl Isa. \v 2 Gɔtn se naaɗe ɔl jꞋɔk kꞋdɔɔk Isa ɔɔ naaɗe ɓaa ɛɗin̰ magal *Rɔmɛge tu, ron̰ Pilat. \s1 Kooy Judas \r (NJKN 1.16‑20) \p \v 3 Judas, debm kɛn ut Isa se, kɛn naan̰ jaay aak Isa jꞋɔkin̰ga gɛn ɓaa kutu se, gɔtn se naan̰ nirlin̰ teece. Gursn tamman si‑mɔtɔ kɛn jꞋɛɗin̰ se, naan̰ ɔk tɛrl ɓaa ɛɗin̰ *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ute magal taa ɓee Yaudge tu gɔtin̰ ki. \v 4 Naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «Maam se mꞋtujga naan *Raa ki, kɛn mꞋkutn debm kɛn tuj te ɗim ey se!» Gaŋ naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «ꞋƁaa tɛɗn gam naane, kɛse ɔljen naaje eyo!» \v 5 Gɔtn se Judas ɓaa sin te gurs se maakŋ *Ɓee Raa ki ɔɔ naan̰ malin̰ ɓaa aal ooc ooyo. \v 6 Magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu tɔs gursn se ɔɔ ɗeek ɔɔ: «Gursn se naaje jꞋɔkki ɗoobm jaay jꞋan̰ki kɔmb maakŋ Ɓee Raa ki eyo, taa gursn se, gursn ut ko debkilimi.» \v 7 Naaɗe tus dɔɔk taarɗe kalaŋ ɔɔ gursn se naaɗe ɓaa dugŋ maakŋ‑gɔtn debm kɔɓm dukulge ɔɔ maakŋ‑gɔtn se naaɗe ɔn̰in̰ gɔtn duubm mɛrtge. \v 8 Taa naan̰ se ɓo maakŋ‑gɔtn se ɓɔrse kic naaɗe utu daŋin̰ \it Maakŋ‑gɔtn ut ko debkilimi\it*. \v 9 Bin ɓo taar kɛn debm taaɗ taar teeco taar Raa ki ron̰ Jeremi taaɗno do dɔkin̰ se, aanga ɗoobin̰ ki kɛn ɔɔ: \qt Naaɗe took ɔkga tamman si‑mɔtɔ se, kɛse ɓo zo kɛn gaan *Israɛlge jen ro ki\qt*, \v 10 \qt ɔɔ gursn se naaɗe dugŋ maakŋ‑gɔtn debm kɔɓ dukulge ɔɔ kɛse ɓo taar Mɛljege Raa ɔlum ɔɔ mꞋaɗen taaɗa\qt*.\f + \fr 27:10 \ft Aak Zak 11.12‑13 ɔɔ Jer 18.2‑3; 19.1‑2; 32.6‑15.\f* \s1 Pilat tɔnd mɛtn Isa \r (Mk 15.2‑20; Lk 23.1‑4,13‑25; Jn 18.28–19.16) \p \v 11 Isa kꞋjꞋɔk kꞋɓaansin̰ naan magal *Rɔmɛge tu ron̰ Pilat ɔɔ naan̰ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Naai ɓo Gaar Yaudge la?» Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Aan gɔɔ kɛn naai Ꞌɗeekin̰ se.» \v 12 Gɔtn se *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ute magal taa ɓee Yaudge ɔkin̰ mindin̰a, naɓo naan̰ tɛrlɗen taar ɗim eyo. \v 13 Gɔtn se Pilat se ɗeekin̰ ɔɔ: «Naai Ꞌbooy ey la taar naaɗe tɔli doi ki taa ai kɔkŋ mindi se?» \v 14 Naɓo do taarge tun kꞋtɔlin̰ don̰ ki se, taar ɗim tap ɓo Isa tɛrlin̰ te eyo. Kɛn magal Rɔmɛge jaay aakin̰ se paac ɓo, ɔkin̰ taaɗ ey paac paac. \s1 Jeege je yo Isa \p \v 15 Kɛn aanga *laa Paak gɛn Yaudge se tak ɓo, magal *Rɔmɛge se lee tɔɔɗ tɔlɗen tɔl debm daŋgay kalaŋ kɛn jee dɛnge jenga ro ki. \v 16 Kaaɗ kɛn se, naaɗe ɔk debm daŋgay kalaŋ kɛn jeege jeelin̰ paac, ron̰ Isan Barabas. \v 17 Gɔtn se Pilat tɔnd mɛtn jee dɛngen tus se ɔɔ: «Naase Ꞌjeki mꞋasen kɔɔɗn kɔl naŋa: Isan Barabas lɔɓu Isan kꞋdaŋin̰ *al‑Masi se?» \v 18 Taa Pilat se jeele kɛn naaɗe ɔk ɓaano ute Isa se, naaɗe tɛɗ tɛɗ maak‑kilimi ɓo ron̰ ki. \p \v 19 Kaaɗ kɛn Pilat utu gɔtn kɔjn̰ bɔɔr ki se, mɛndin̰ ɔlo jeege ɓaaɗo taaɗin̰ ɔɔ: «Gaabm ese se naan̰ debm bɛɛ ɔɔ tuj te ɗim eyo! Ɓɛrɛ, ɔn̰ten kɔl doi maakŋ taarin̰ ki taa maakŋ nɔɔr kɛn deel se, maakŋ nim ki se, maam mꞋdabarga dɛna taa naan̰a.» \p \v 20 Gaŋ *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ute magal taa ɓee Yaudge ɔl mɛtn jee dɛnge ɔɔ kꞋtɔnd mɛtn Pilat num aɗen kɔɔɗn kɔl Barabas ɔɔ Isa se lɛ, kꞋtɔɔlin̰ naatn. \v 21 Magal Rɔmɛge se ɛɛp taarin̰ daala ɔɔ: «Maakŋ naaɗe kɛn di se, Ꞌjeki mꞋasen kɔɔɗn kɔl naŋa?» Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Barabasi.» \v 22 Pilat tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «Num debm kꞋdaŋin̰ Isa al‑Masi se mꞋan̰ tɛɗn mꞋɔɔ ɗi?» Naaɗe paac tɛrlin̰ ɔɔ: «KꞋtup kꞋtɔɔlin̰ ro kaag ki!» \v 23 Pilat tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «Naan̰ tap ɓo tujga ɗi?» Tɛr naaɗe dɔɔb ɔɔy makɔn̰ cir daala ɔɔ: «KꞋtup kꞋtɔɔlin̰ ro kaag ki!» \v 24 Kɛn Pilat jaay aak naan̰ Ꞌkɔŋ tɛɗn ɗim eyo, ɔɔ jeege lɛ tɔɔy dɔɔk taara ɔn̰ ey se, naan̰ uun maane, tug jin̰ naan jee dɛnge tu ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Yo gaabm se ɔlum maam eyo. Kɛse naase mala aakin̰ki!» \v 25 Jeege paac se tɛrlin̰ ɔɔ: «Ɔn̰ moosn naan̰ se ajen kɔɔpm mindje ki ɔɔ mind gɛnjege tu!» \v 26 Gɔtn se Pilat ɔl kꞋɓaa kꞋjꞋɔɔɗ jꞋɔlɗen Barabas. Gaŋ gɛn Isa se, naan̰ ɔl kꞋjꞋɔndin̰ ute mɛɛjɛ ɔɔ ɔk ɔlin̰ ji jeege tu taa jꞋan̰ ɓaa tupm tɔɔl ro kaag ki. \s1 Asgarge tooy koogo mɛtn Isa ki \p \v 27 Gɔtn se asgargen gɛn magal *Rɔmɛge ɔk ɓaan te Isa maakŋ ɓee magalɗe ki maak ki naane, ɔɔ gɔtn se dɔɔl asgarge paac ɓaaɗo tus ɔl gurugin̰a. \v 28 Naaɗe tɔɔɗn te kalin̰ge naata ɔɔ uun uusin̰ kal kuuy aac boŋ\f + \fr 27:28 \ft Kal aac boŋ jꞋuusin̰ se kɛse kal gaarin̰ge.\f*. \v 29 Tɛr naaɗe uj ɗaapo jɛkɛ gɛn kɔrɔndɔ ɓaaɗo ɔndin̰ don̰ ki ɔɔ ɛɗin̰ naka aan gɔɔ naala ji daamin̰ ki. Gɔtn se naaɗe ɛrg naanin̰ ki ɔɔ tooyin̰ koogo mɛtin̰ ki ɔɔ: «ꞋTɔɔsɛ naai ki, Gaar Yaudge!» \v 30 Naaɗe tupin̰ ɓooro ron̰ ki ɔɔ uun kaagŋ tec naala se, tɔndin̰ don̰ ki. \v 31 Kɛn naaɗe tooyin̰ koogo mɛtin̰ ki aas se, naaɗe ɔk ɔɔɗn naatn te kal aac boŋ kɛn naaɗe uusin̰o se, ɔɔ tuusin̰ kal naan̰ge gɔtin̰ ki, jaay ɔk ɓaansin̰ naata taa jꞋan̰ ɓaa tupm tɔɔl ro kaag ki. \s1 Isa kꞋtupin̰ga ro kaag ki \r (Mk 15.21‑41; Lk 23.26‑49; Jn 19.16‑30) \p \v 32 Kɛn asgarge ɔko Isa teecn̰sin̰o teec naatn maakŋ gɛgɛr ki se, naaɗe dɔɔɗ ute gaaba kalaŋ kɔɗ Sirɛn kꞋdaŋin̰ Simon. Naaɗe ɔkin̰ taa tɔɔgɔ gɛn kuun kaagŋ jꞋan̰ tupm Isa ro ki. \v 33 Naaɗe ɔk ɓaansin̰ gɔt kɛn kꞋdaŋin̰ Golgota; Golgota se je ɗeekŋ ɔɔ: gɔtn kaaɗn do deba. \v 34 Gɔtn se naaɗe ɛɗin̰ n̰Ꞌaay tɔtn koojn̰ bin̰ deep te ƴɔrlɔ, naɓo kɛn Isa jaay uum naamin̰ se, baate kaaye. \v 35 Kɛn naaɗe jaay tup tɔɔlo Isa ro kaag ki ɔɔ uun ɗaarin̰ raan se, kalin̰ge se naaɗe tɛɗin̰ salatia jaay ɓo nigin̰a ɔɔ debm oocin̰ga ɓo uunu uunu. \v 36 Tɛr naaɗe iŋg naaŋ ki gɔtn ese ɔɔ bɔɔb Isa. \v 37 Naaɗe raaŋ ɔlin̰ kaam don̰ ki mɛtn taar kɛn naaɗe tɔɔlsin̰ ro ki ɔɔ: Kɛse ɓo Isan, Gaar Yaudge se. \v 38 Gɔtn se asgarge tup jee ɓoogge dio ro kaagge tu cɛɛ Isa ki se kici, deb kalaŋ kꞋjꞋuun kꞋɗaarin̰ do ji daamin̰ ki ɔɔ deb kalaŋ kꞋjꞋuun kꞋɗaarin̰ do ji jeelin̰ ki. \p \v 39 Jee deel deel gɔtn se jaay ɗaar aakin̰ se, naaɗe siik doɗe ɔɔ naajin̰a, \v 40 ɗeek ɔɔ: «Naai ɓo kɛn ɔɔ tɔɔkŋ *Ɓee Raa ɔɔ an̰ kiin̰ kuuy daan ɓiige tun mɔtɔ se, aaj roi mala. Kɛn naai jaay Goon Raa num, Ꞌbɔɔyɔ do kaag ki se naata!» \v 41 *Magalgen jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu, jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage ute magal taa ɓee Yaudge se kic, tooyin̰ koogo mɛtin̰ ki ɔɔ ɗeek ɔɔ: \v 42 «Jee kuuy se, naan̰ aajɗenoga num ɔŋ aasin̰ gɛn kaajn̰ ro naan̰ malin̰ eyo! Naan̰ Gaar *Israɛlge ɗey se, n̰Ꞌbɔɔyɔ naatn ɓɔrse ro kaag ki ɔɔ naaje jꞋtookŋ kaal maakje don̰ ki. \v 43 Naan̰ ɔɔ aal maakin̰ do Raa ki, ɔɔ kɛn Raa jaay ɓo jen̰ ɗeer num, ɔn̰ ɓɔrse an̰ kaaja! Taa naan̰ taaɗga taaɗ ɔɔ: Maam se mꞋGoon Raa.» \v 44 Jee ɓooggen kꞋtup tɔɔlɗe do kaagge tun cɛɛsn Isa ki se kic ɓo naajin̰ bin kici. \s1 Kooy gɛn Isa \p \v 45 Aan katar tir se, do naaŋa te magalin̰ se gɔtɔ ɓaa tɛɗ ilim dib bini aan katar do tɛgɛr ki. \v 46 Aan katar do tɛgɛr ki se, Isa ɔɔɗ ɔɔy makɔn̰ ute taar naaŋin̰a ɔɔ: «Ɛli, Ɛli\f + \fr 27:46 \ft Maakŋ kitapgen kuuy se: Ɛli, Ɛli. Ara se Isa taaɗ ute taar naaŋin̰a kɛn kꞋdaŋin̰ Aramayik.\f*, lɛma sabaktani?» Taar se je ɗeekŋ ɔɔ: Raama Raama, naai Ꞌrɛsum gɛn ɗi\f + \fr 27:46 \ft Aak KKR22.2.\f*? \v 47 Maakŋ jeege tun ɗaar gɔtn ese se kɛn booyin̰ naan̰ taaɗ bin se, jee mɛtin̰ge taaɗ ute naapa ɔɔ: «ꞋƁooyki tu, naan̰ daŋ daŋ *Ɛli.» \v 48 Deb kalaŋ naar aan̰ ɓaa uuno naka kalaŋ kɛn uun maane, ɔlin̰ maakŋ tɔtn koojn̰ bin̰ kɛn mooyo jaay uun ɔlin̰ taa garɗ ki ɔɔ uun ɔlin̰ taar Isa ki taa n̰Ꞌsuubu. \v 49 Jee mɛtin̰ge ɔɔp se taaɗ ɔɔ: «Ɔn̰ki jaay sɔm jꞋutu jꞋan̰ kaaka kɛn Ɛli jaay utu aɗe ɓaa an̰ kaajin̰ se!» \v 50 Gɔtn se Isa ɔɔɗ ɔɔy makɔn̰ɔ daala ɔɔ ɔn̰ kon̰ teece. \v 51 Gɔtn se, kal deer kꞋgaaŋ maakŋ *Ɓee Raa se nɛɛpo raan bini aan naaŋ ki tak. Naaŋa tea ɔɔ liŋge tɔp pak pak. \v 52 Taa ɓaaɗn jeegen *salal ooyga kooy do dɔkin̰ se tɔɔɗ kalɗe ki ɔɔ naaɗe duro daan yoge tu, \v 53 ɔɔ teeco maakŋ ɓaaɗɗege tu. Ɔɔ kɛn Isa jaay ooy duro se, naaɗe ɓaa ɛnd maakŋ gɛgɛr kɛn salal Jeruzalɛm ki, ɔɔ jeege dɛna aakɗenga. \v 54 Kɛn bubm asgarge ute asgargen kuuy kɛn ɗaar bɔɔb Isa se, aak naaŋa tea ute nakgen deel paac se, ɓeere ɔkɗe taaɗ ɔɔ: «Ɗeer ɗeer, gaabm ara se Goon Raa!» \s1 Isa jꞋɔlin̰ga maakŋ ɓaaɗ ki \r (Mk 15.42‑47; Lk 23.50‑56; Jn 19.38‑42) \p \v 55 Gɔtn se mɛndge dɛna ɗaar dɔkɔ aak Isa. Mɛndgen se, baago kɔkŋ mɛtin̰ taa naaŋ Galile ki ɔɔ naaɗe tɛɗin̰o naaba. \v 56 Maakɗe ki se Mari kɛn iin̰o Magdala ki, Mari ko Jak ute gɛn Yusup ɔɔ ko gaan Zebedege. \p \v 57 Kɛn kaaɗa ɓaa ɓaa kooco se, gaaba kalaŋ debm maala, kɔɗ Arimate ron̰ Yusup ɓaaɗo. Naan̰ kic debm maakŋ jeege tun mɛtn Isa ki. \v 58 Gaabm se ɓaa ɔŋ Pilat ɔɔ tɔnd mɛtin̰a taa an̰ kɔn̰ ro Isa se naan̰ an̰ ɓaa kɔl maakŋ iiɓ ki. Gɔtn se Pilat tooko undin̰ kulu ɔɔ kꞋbɔɔyin̰sin̰o. \v 59 Yusup uun ro Isa se ɔɔ teelin̰ ute kal duubm kiji. \v 60 Naan̰ uun ɓaa ɔl aalin̰ maakŋ iiɓ kɛn jꞋɔŋ ko sum ɓo jꞋuɗ\f + \fr 27:60 \ft Yaudge se uɗ ɓaaɗa maakŋ koge tu se.\f* kꞋɗaapin̰a ɔɔ ɓaaɗn se lɛ kiji, ɔɔ dircil aalin̰ ko magal taar ki jaay ɓo naan̰ ɓaa. \v 61 Mari kɛn iin̰o Magdala ki ute Mari kuuy se, naaɗe utu iŋg dɔk cɔkɔ ute taa ɓaaɗa. \s1 Asgarge bɔɔb do ɓaaɗn Isa \p \v 62 Ɓii kɛn Yaudge ɗaap ɗaap roɗe gɛn *ɓii sebit jaay deel se, mɛtbeen̰ki se, *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ute *Parizige tuso naapa ɓaaɗo ɔŋ Pilat, \v 63 ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Jaamus, naaje kꞋsaap jꞋɔŋga taar kɛn debm taar‑kɔɔɓm se taaɗo kaaɗ kɛn naan̰ utu zɛɛr se ɔɔ: ‹Maakŋ ɓiige tun mɔtɔ se maam mꞋutu mꞋaɗe dur daan yoge tu.› \v 64 ꞋƊeek asgarge tu se, Ꞌbɔɔbm taa ɓaaɗa se bini kaan ɓii k‑mɔtɔge tu, ey num sɔm jee mɛtin̰ ki se aɗe ɓaa te an̰ ɓoogo ɔɔ taaɗn jeege tu ɔɔ: ‹Naan̰ duroga daan yoge tu!› Kɛn bin num taar‑kɔɔɓm naaɗe tɛɗ se Ꞌcir kɛn deete\f + \fr 27:64 \ft Isa tɛɗ ron̰ ɔɔ naan̰ ɓo *al‑Masi kɛn utu aɗe ɓaa. Kɛse ɓo taar‑kɔɔɓm kɛn Yaudge saap ɔɔ Isa taaɗ jeege tu deet deet se.\f*.» \v 65 Pilat ɗeekɗen ɔɔ: «Naase kic ɔkki asgarge kaam jise. Bin num ɔlɗeki asen bɔɔbm do ɓaaɗa aan gɔɔ kɛn naase Ꞌjenki ro ki.» \v 66 Naaɗe ɓaa ɗaap roɗe gɛn bɔɔbm do ɓaaɗa se, ɔɔ ko magal kɛn naaɗe dircil aalin̰ taa ɓaaɗ ki se, naaɗe gaasn taa ɓaaɗa tak tak tɛɗin̰ nakŋ kaakŋ jeele ro ko kɛn naaɗe gaasin̰ se ɔɔ ɔl asgarge ɗaar bɔɔbin̰a. \c 28 \s1 Isa duroga daan yoge tu \r (Mk 16.1‑8; Lk 24.1‑12; Jn 20.1‑20; 1Kɔr 15.4‑7) \p \v 1 Kɛn *ɓii sebit jaay deel se, ɓii dumas ki tanɔɔrin̰ nɔɔrin̰ se, Mari kɛn iin̰o Magdala ki ute Mari kɛn kuuy se, naaɗe ɓaa gɛn kaakŋ taa ɓaaɗa. \v 2 Gɔtn ese sum ɓo naaŋa naar te makɔn̰ɔ ɔɔ kɔɗn Mɛljege bɔɔyo maakŋ raa ki ɓaaɗo dircil ko taa ɓaaɗ ki se ɔɔ iŋg do ki. \v 3 Naan̰ se ron̰ wɔɔr gɔtɔ aan gɔɔ maan aal wusuk wusuk ɔɔ kalin̰ kic ɓo raap lak lak aan gɔɔ kuubu. \v 4 Anum asgargen ɗaar bɔɔb do ɓaaɗa gɔtn ese se, kɛn naaɗe aakin̰ se, ɓeere ɔkɗe se, roɗe ook marga jɛg jɛg ɔɔ si naaŋ ki aan gɔɔ jee ooyga kooyo. \v 5 Gaŋ *kɔɗn Raa se ɗeek mɛndge tu se ɔɔ: «Naase se, ɔn̰ten Ꞌɓeerki. Maam mꞋjeele naase Ꞌjeki je Isan kɛn kꞋtup kꞋtɔɔlin̰ ro kaag ki se. \v 6 Ɓɛrɛ, gɔtn ara se naan̰ gɔtɔ! Naan̰ se duroga daan yoge tu aan gɔɔ kɛn naan̰ mala taaɗo. ꞋƁaaɗo aakki gɔtn kɛn jꞋɔl jꞋaalsin̰a. \v 7 ꞋNaar Ꞌɓaa Ꞌtaaɗki jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔki: naan̰ se duroga daan yoge tu ɔɔ ɔndga naana asen ɓaa booy taa naaŋ Galile ki. Gɔtn naane se ɓo naase an̰ki Ꞌɓaa kaaka.» Kɛse ɓo taar mꞋtaaɗseno. \p \v 8 Ey num mɛndge ɓeere ɔkɗega, naɓo maakɗe raap aak eyo. Naaɗe iin̰ taa ɓaaɗ ki naar aan̰ ɓaa taaɗ labar se jeege tun mɛtn Isa ki. \v 9 Kɛn naaɗe jaay ɓaa ɓaa se, naaɗe aak Isa naar teeco piris naanɗe ki, ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋTɔɔsɛ ki.» Gɔtn se, naaɗe iiko cɛɛn̰ ki, baam ɔk jɛn̰a ɔɔ ɛrg naanin̰ ki. \v 10 Gɔtn se, Isa taaɗɗen ɔɔ: «Ɔn̰te Ꞌɓeerki! ꞋƁaa Ꞌtaaɗki gɛnaamge tu kꞋɓaa taa naaŋ Galile ki. Gɔtn naane ɓo, naaɗe utu am kaakŋ te kaamɗe.» \s1 Magal Yaudge rɛj asgargen bɔɔb do ɓaaɗa \p \v 11 Kaaɗ kɛn mɛndgen ese iin̰o taa ɓaaɗ ki jaay ɔk tɛrlo tɛrlɛ aan te ey sum ɓo, gaŋ asgargen jee bɔɔbm do ɓaaɗa se, mɛtin̰ge ɓaa maakŋ gɛgɛr ki, ɔɔ ɓaa taaɗ *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu nakgen deel paac se. \v 12 Kɛn magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu jaay booy taar se, daŋ tuso magal taa ɓee Yaudge. Naaɗe dɔɔk taarɗe kalaŋ, uun gurs dɛna ɔɔ ɛɗ asgarge tu, \v 13 dɛjɗe ɔɔ: «ꞋƁaa Ꞌtaaɗki ɔɔki num: ‹Nɔɔr kaamje ɔk bi sum ɓo, jee mɛtin̰ ki ɓaaɗo ɓoog ɔɔɗ uun ɓaansin̰ga.› \v 14 Ɔɔ kɛn taar se jaay oocga bi magal *Rɔmɛge tu kic ɓo, naaje jꞋan̰ kurl maakin̰a ɔɔ taar ɗim tap ɓo Ꞌkoocn̰ dose ki eyo.» \v 15 Gɔtn se asgarge took uun gurs ɔɔ ɓaa taaɗ jeege tu aan gɔɔ taar kꞋdɛjɗeno se. Anum taar se Yaudge paac ɓaa booyin̰a ɔɔ ɓɔrse kic ɓo taar se jꞋutu kꞋlee kꞋtaaɗin̰ taaɗa. \s1 Isa ɔl jee mɛtin̰ ki naaba \p \v 16 Anum jee mɛtn Isa kɛn sik‑kaar‑kalaŋ se, naaɗe iin̰ ɓaa taa naaŋ kɛn Galile ɔɔ ɓaa ook do ko kɛn Isa taaɗɗen ɔɔ kꞋɓaa do ki se. \v 17 Kɛn naaɗe jaay aan do ko ki se, gɔtn se naaɗe aak Isa ɔɔ ɛrg naanin̰ ki. Naɓo maakɗe ki se, jee mɛtin̰ge maakɗe naaja. \v 18 Gɔtn se, Isa iiko cɛɛɗe ki ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «*Raa ɛɗumga tɔɔgɔ do nakge tu paac kɛn maakŋ raa ki ɔɔ kɛn do naaŋ ki. \v 19 ꞋƁaa Ꞌtaaɗki mɛtjil jeege tun do naaŋ ki se paac ɔɔ Ꞌtɛɗɗeki naaɗe tɛɗn jee mɛtum ki. *ꞋBatizɗeki ute ro Bubu, Goono, te *Nirl Salal. \v 20 ꞋDooyɗeki naaɗe tookŋ kuun taar kɛn maam mꞋdooyseno paac se ɔɔ kiŋg do ki. Maam se, daayum mꞋutu te naase, bini ɓii kɛn dunia an naŋ ro ki.»