\id LUK ‑ KENGA NT, TD 2012 (DBL 2014) \h Luk \toc1 Labar Jigan gɛn Isa al‑Masi gɛn Luk \toc2 Luk \toc3 Lk \mt2 Labar Jigan gɛn Isa al‑Masi gɛn \mt1 Luk \imt1 Kupm mɛtn taar taaɗjeki ɗoobm gɛn dooy Labar Jigan gɛn Isa al‑Masi gɛn Luk \ip Luk kɛn raaŋ Labar Jigan ese se, naan̰ ɓo debm kɛn raaŋ kitapm gɛn Naabm jee kaan̰ naabm Isage se kici. Maakŋ kitap kɛn deet deet kɛn naan̰ raaŋin̰o se, naan̰ raaŋ mɛɗin̰ Teopil ki ɔɔ ute ɗoobm Teopil se naan̰ taaɗ jeege tun jee al‑Masige tun Yaudge eyo ɔɔ naaɗe taaɗ taar Grɛk. Naan̰ taaɗ tɔɔkɗen mɛtn taar nakgen naaɗe jeel ɔk mɛtin̰ eyo ute kiŋg Yaudge. Bin ɓo jeegen Yaudge ey gɔtɔ ɓaa se paac se Ꞌjeele Isa se naan̰ ɓo Mɛl Kaajɗe. Maakŋ raaŋin̰ ki se, nakŋ kɛn naan̰ ɔŋin̰ jiga cir paac se, mɛtn taar kɛn Isa dooy jeege ute kiŋgin̰a naan̰ ɔɔ: Raa ɔlo goonin̰ Isa al‑Masi se taa kaajn̰ jeegen kɛn tookin̰ taarin̰a. Jee kɛn jeege aalɗe maak ki ey se, Isa ɔkɗen ɔɔn̰ɔ aan gɔɔ: jee kusin̰ge, gaan sɛɛmge, jee daayge, jee kɔɔn̰ge ɔɔ mɛrtge. Jee al‑Masigen Luk raaŋɗen taar ara ese se, jee mɛtin̰ge jee maalge. Taa naan̰ se ɓo naan̰ raaŋɗe mɛtn taarge dɛna kɛn Isa taaɗ taa maala, aan gɔɔ mɛtn taar kɛn jꞋɔŋin̰ maakŋ kon̰ 12.16‑21 ɔɔ kon̰ 16. Taa naan̰ se ɓo, Luk taaɗ jee al‑Masige tu ɔɔ maalɗe se kꞋtɛɗn naabm Raa ɔɔ kꞋnoogŋ jeege. Maakŋ kitapin̰ ki se Luk taaɗ ɔɔ: Isa se naan̰ ɓo Mɛlɛ. \c 1 \s1 Mɛtn Taar Jigan gɛn Isa *al‑Masi kɛn Luk raaŋo \r (Mk 1.1; NJKN 1.1‑3) \p \v 1 Teopil, jeege dɛna raaŋoga mɛtn taar nakgen deel daanjege tu se. \v 2 Jeegen ɓaaɗo taaɗjeki mɛtn taar nakgen deel ese se ɔɔ naaɗe se ɓo jee saaɗgen mɛtn‑jiki aako ute kaamɗe, ɓɔrse naaɗe se ɓo kɛn tɛɗga jee lee wɔɔk taar *Raa se. \v 3 Taa naan̰ se ɓo, Jaamus, gɔtn nakŋ se jaay uuno mɛtin̰ sum se, maam mꞋtuuro mɛtin̰ tak tak jaay ɓo maakin̰ tɔɔlumi ɔɔ mꞋje mꞋaisin̰ raaŋ te ɗoobin̰a. \v 4 Bin ɓo do nakge tun kꞋtaaɗio mɛtin̰ se, naai Ꞌjeele kɛse ɓo taar mɛt ki. \s1 *Kɔɗn Raa ɓaaɗo taaɗ taar koojn̰ Jan‑Batist \p \v 5 Kaaɗ kɛn *Ɛrɔd iŋgo gaar taa naaŋ Jude se, gaaba kalaŋ, *debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki kꞋdaŋin̰ Zakari. Naan̰ se mɛtn jee Abiage ɔɔ mɛndin̰ se ron̰a Elizabet; naan̰ kic mɛtjil gɛn *Aarunge. \v 6 Naaɗen di se paac jee bɛɛ naan Raa ki, naaɗe iŋg do *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo *Musa ki ɔɔ nakgen kɛn Raa ɔɔ kꞋtɛɗ se, naaɗe paac tɛɗin̰ te ɗoobin̰a. \v 7 Gaŋ naaɗe se ɔk gaange eyo, taa mɛndin̰ Elizabet se mɛndkarta ɔɔ naaɗe di se lɛ paac gɔɔlga. \p \v 8 Ɓii kalaŋ se, aan kaabm Zakari ki ute jeen̰ge gɛn ɓaa tɛɗn *sɛrkɛ maakŋ *Ɓee Raa ki. \v 9 Aan gɔɔ jee tɛɗn sɛrkgen naan Raage tu kɛn lee tɛɗ do dɔkin̰ se, kɛn kaaɗin̰ jaay aanga num, naaɗe bɛɛr ɔɔɗ deb kalaŋ te salatia gɛn ɓaa kɛnd ɓee Mɛljege tu Raa ki ɔɔ taa Ꞌɓaa tɔɔcn nakŋ oot nijim naanin̰ ki. \v 10 Kaaɗ kɛn jaay Zakari ɛnd maakŋ Ɓee Raa ki gɛn tɔɔcn nakŋ oot nijim se, jee dɛn se iŋg naatn eem keem Raa. \v 11 Gɔtn se, kɔɗn Mɛljege Raa teec naan Zakari ki ɔɔ naan̰ ɗaar do ji daam ki gɔtn kɛn kꞋlee kꞋtɔɔcn nakŋ oot nijim se. \v 12 Kɛn Zakari jaay aakin̰ se, nirlin̰ teece ɔɔ ɓeere ɔkin̰a. \v 13 Gaŋ kɔɗn Raa ɗeekin̰ ɔɔ: «Ɔn̰te Ꞌɓeere Zakari! Taa Raa se naan̰ booyiga keemi. Mɛndi Elizabet se utu ai koojn̰ goon gaaba ɔɔ naai an̰ kɔnd ron̰ Jan. \v 14 Goon se ai tɛɗi naai maaki ute raapm dɛn aak eyo ɔɔ ɓii koojin̰ ki se, jeege dɛna maakɗe utu Ꞌraapm kici. \v 15 Taa naan̰ se utu Ꞌtɛɗn debm magala naan Mɛljege tu. Tɔtn koojn̰ bin̰ ute tɔtn te ɔrɔmin̰ se, naan̰ Ꞌkaay eyo. Num kɛn naan̰ utu maakŋ kon̰ ki sum ɓo, Raa utu an̰ ɗoocin̰ te *Nirl Salal. \v 16 Naan̰ an tɔɔɗn ɓaa ute gaan *Israɛlge dɛna naan Mɛlɗe Raa ki. \v 17 Ɔɔ naan̰ utu Ꞌlee naan Raa ki ute tɔɔgŋ *Ɛli ɔɔ ute Nirl Raa kɛn bɔɔyo don̰ ki se, taa naan̰ Ꞌtɛɗn bubge ute gaange se Ꞌkɔkŋ taasa ute naapa, ɔɔ jeegen kɛn baate tookŋ taar Raa se lɛ, naan̰ aɗen tɛrl maakɗe Ꞌtɛɗn jee kɛn tɛɗ nakge ute ɗoobin̰a. Bin jaay ɓo, naan̰ Ꞌtɛɗn jeege se Ꞌɗaap roɗe gɛn booy Mɛlɗe.» \p \v 18 Zakari ɗeek kɔɗn Raa ki ɔɔ: «Naan̰ se maam mꞋan̰ mꞋjeelin̰ mꞋɔɔ ɗio? Taa maam lɛ mꞋgɔɔlga ɔɔ mɛndum kic lɛ gɔɔlga gɔɔlɔ.» \v 19 Gɔtn se kɔɗn Raa tɛrlin̰ ɔɔ: «Maam ɓo mꞋGabriɛl kɛn mꞋɗaar naan Raa ki gɛn tɛɗn naabin̰a. Naan̰ ɓo ɔlumo taa mꞋtaaɗn te naai ɔɔ mꞋai taaɗn labar jigan ese se. \v 20 ꞋBooyo! Aan gɔɔ naai uun te taarum ey se, naan ki se, naai Ꞌbooyo, naɓo Ꞌkɔŋ taaɗn taar eyo bini, taar maam taaɗi se Ꞌkaan ɗoobin̰ ki.» \p \v 21 Kaaɗ kɛn se jee dɛn se iŋg aak kaamin̰a ɔɔ nakŋ se deel doɗe kɛn Zakari ɛnd maakŋ Ɓee Raa ki jaay teeco yɔkɔɗ ey se. \v 22 Kɛn naan̰ teeco sum se, naan̰ ɔŋ taaɗ taar eyo. Naan̰ kɛn se, jee dɛn se saap jeelga ɔɔ Zakari aakoga ne ɗim maakŋ Ɓee Raa ki. Kɛn naan̰ jaay teeco se, naan̰ taaɗ te jin̰a, ɔŋ taaɗga ute taarin̰ ey sum. \v 23 Kɛn ɓii tɛɗn naabin̰ jaay aas se, Zakari ɔk tɛrl ɓaa ɓeen̰ ki. \p \v 24 Kɛn nakgen se jaay deel se, mɛndin̰ Elizabet tɛɗ mɛndkaama. Kɛn Elizabet jaay uun maaka sum se, maakŋ laap kɛn mii se, naan̰ ɔy ron̰ maak ki ɔɔ taaɗ te maakin̰ ɔɔ: \v 25 «Kɛse ɓo bɛɛ kɛn Mɛlum tɛɗum maam ki ɔɔ sɔkɔn̰um se, naan̰ ɔɔɗumsin̰ga naatn naan jeege tu.» \s1 *Kɔɗn Raa taaɗ mɛtn taar koojn̰ Isa \r (Mt 1.18‑23) \p \v 26 Kɛn Elizabet jaay uun maaka ɔɔ ɔk laapa mɛcɛ se, tɛr Raa ɔlo kɔɗin̰ Gabriɛl daala taa naaŋ Galile ki, maakŋ gɛgɛr kɛn kꞋdaŋin̰ Nazarɛt, \v 27 gɔtn goon mɛnd ki. Ɔɔ goon mɛnd se jeel te gaab eyo. Naan̰ se ron̰ Mari, gaabm kɛɛsin̰ se ron̰ Yusup ɔɔ Yusup se, naan̰ mɛtjil *Daud. \v 28 *Kɔɗn Raa ɛnd ɔŋin̰ ɓeen̰ ki ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Tɔɔsɛ Mari, naai se ɔn̰ maaki raapm sakan̰. Taa Mɛljege Raa se naan̰ tɛɗiga bɛɛ ɔɔ naan̰ utu te naai.» \v 29 Kɛn Mari jaay booy taar ese se, taar se deel don̰a ɔɔ naan̰ taaɗ te maakin̰ ɔɔ: «Kɛse ɓo tɛɗn tɔɔsn ɔɔ ɗio bini?» \v 30 Kɔɗn Raa tɛrlin̰ ɔɔ: «Mari, ɔn̰te gɛn ɓeere, taa naai se ɔŋga bɛɛ naan Raa ki! \v 31 ꞋBooyo. Naai utu Ꞌtɛɗn mɛndkaama utu Ꞌkoojn̰ goon gaaba ɔɔ goon se an̰ kɔnd ron̰ Isa. \v 32 Naan̰ utu Ꞌtɛɗn magala naan Raa ki ɔɔ jꞋan̰ daŋin̰ Goon Raa Taaro. Mɛljege Raa utu an̰ kɛɗn gaar ɓugin̰ Daud. \v 33 Naan̰ Ꞌkɔsn gaara gɛn daayum do gaan *Israɛlge tu ɔɔ gaar naan̰ se Ꞌkɔŋ naŋ eyo.» \v 34 Mari tɔnd mɛtn kɔɗn Raa ɔɔ: «Nakŋ se tap ɓo Ꞌtɛɗn ɔɔ ɗio? Maam lɛ mꞋjeel te gaab ey ɓɔrtɔ.» \v 35 Kɔɗn Raa tɛrlin̰ ɔɔ: «*Nirl Salal utu aɗe bɔɔy doi ki, ɔɔ tɔɔgŋ Raa Taaro se utu ai deebm ute Nirlin̰ bat. Taa naan̰ se ɓo, goon naai an̰ kooj se Ꞌtɛɗn goon *salal ɔɔ naan̰ se jꞋan̰ daŋin̰ Goon Raa. \v 36 ꞋBooyo: taasi Elizabet kɛn mɛndkarta se kic ɓo do gɔɔlin̰ ki se, tɛɗga mɛndkaama ɓɔrse ɔkga laapa mɛcɛ. \v 37 Ɓɛrɛ, ne ɗim jaay ɔɔn̰ Raa ki se, gɔtɔ.» \v 38 Gɔtn se Mari ɗeek ɔɔ: «Maam se mꞋɓul gɛn Raa. Maam mꞋtooko do taari ki. Ɔn̰ Ꞌtɛɗn aan gɔɔ kɛn naai Ꞌtaaɗum ro ki se.» \p Ɔɔ gɔtn se kɔɗn Raa iin̰ ɔn̰in̰a. \s1 Mari ɓaa kaakŋ Elizabet \r (1Sam 2.1‑10; KKR 113) \p \v 39 Naan̰ kɛn se, Mari naar ook ɓaa maakŋ koge tun taa naaŋ Jude ki maakŋ gɛgɛr ki kalaŋ bini. \v 40 Naan̰ ɓaa ɛnd ɓee Zakari ki ɔɔ tɛɗ tɔɔsɛ mɛndin̰ Elizabet ki. \v 41 Kɛn Elizabet jaay booy tɛɗn tɔɔsn Mari se, goon maakin̰ ki kic ɓo baag tɔɔbm ron̰a ɔɔ *Nirl Salal se ɗooc maakŋ kon̰ Elizabet. \v 42 Gɔtn se naan̰ ɔɔɗ ɔɔy makɔn̰ɔ ɔɔ ɗeek Mari ki ɔɔ: \q1 «Maakŋ mɛndge tu se, \q1 naai sum ɓo kɛn Raa tɛɗiga bɛɛ cir paac \q1 ɔɔ goon kɛn maaki ki se kic ɓo, Raa tɛɗin̰ga bɛɛn̰a! \q1 \v 43 Maam ara ɓo mꞋnaŋa kaca jaay ɓo \q1 ko Mɛluma ɓaaɗo ɓaa gɔtum ki taa am kaak se! \p \v 44 «ꞋBooyo: kɛn jaay maam booy tɛɗn tɔɔsn naai sum se, goon maakum ki kic ɓo maakin̰ ɓaa raapo ɔɔ baag tɔɔbm maakum ki. \v 45 Naai se Ꞌmaaki raapo taa naai Ꞌtookga taar kɛn Mɛljege taaɗi se, taa nakŋ naan̰ taaɗi se utu Ꞌkaan ɗoobin̰ ki.» \s1 Mari tɔɔm Raa ute kaa \p \v 46 Gɔtn se Mari ɗeek ɔɔ: \q1 «Maam se *mꞋnook Mɛlum Raa ute maakum paac. \q1 \v 47 Maakum ɗooc te maak‑raapo do Raa ki; naan̰ se Mɛl Kaajuma. \q1 \v 48 Maam mꞋɓulin̰ kɛn jeege aalum maak ey se, naan̰ saapga dom ki. \q1 Ɗeere, naan ki se, kɛngen jꞋutu jꞋaɗega tooj paac se, \q1 utu am daŋum mɛnd maak‑raapo. \q1 \v 49 Taa Raa Sidburku se tɛɗumga nakgen bɛɛ dɛn aak eyo \q1 ɔɔ ro naan̰ se, ro kɛn *salal. \q1 \v 50 Daayum naan̰ tɛɗ bɛɛn̰a do jeege tun ɓeerin̰. \q1 \v 51 Raa se taaɗga tɔɔgin̰a \q1 ɔɔ jee kɛn magal roɗe se, naan̰ wɔɔkɗenga. \q1 \v 52 Gaarin̰gen tɔɔgŋ kꞋjeel jeel gɔtɗe se, \q1 naan̰ tuurɗege naatn maakŋ gaarɗege tu. \q1 Num gaŋ jee ɔɔp roɗe baat se, naan̰ uunɗega roɗe raan. \q1 \v 53 Jee ɓo tɔɔlɗe se, naan̰ ɛɗɗenga kɔsɔ ute maraadɗe \q1 ɔɔ jee maalge se lɛ, naan̰ tuurɗega te jiɗe sik. \q1 \v 54 Raa se naan̰ dirig te gɛn tɛɗn bɛɛn̰ jeen̰ge tu eyo \q1 «ɔɔ naan̰ ɓaaɗoga noogŋ jee tɛɗn naabin̰gen gaan *Israɛlge. \q1 \v 55 Kɛse ɓo nakŋ kɛn naan̰ taaɗo bubjege tu \q1 ɔɔ utu Ꞌtɛɗn *Abraam ki ute mɛtjilin̰ ki gɛn daayum daayum se.» \p \v 56 Tɛr gɔtn se, Mari tiŋg te Elizabet se ɓaa ɓaa nakŋ laapa mɔtɔ jaay, ɔk tɛrl ɓaa ɓeen̰ ki. \s1 Ɓii koojn̰ Jan‑Batist \p \v 57 Ɓii kɛn Elizabet an kooj jaay aan se, naan̰ ooj goon gaaba. \v 58 Kɛn jee do daamboogin̰ge ute taasin̰ge jaay booy bɛɛ kɛn Raa tɛɗin̰ se, naaɗe tɛɗ maak‑raapo ute naan̰a. \p \v 59 Kɛn ooj jaay ɔk ɓii marta se, naaɗe uun ɓaano ute goono taa jꞋan̰ *kɔjn̰ pɔndɔ. Gɔtn se jeege ɔɔ goono se jꞋan̰ daŋin̰ ute ro bubin̰ Zakari. \v 60 Gɔtn se kon̰a ɛɛp taarin̰a ɔɔ taaɗɗen ɔɔ: «Bin eyo! Goono se jꞋan̰ daŋin̰ Jan.» \v 61 Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Taa ɓeese ki se nam ron̰a bin se, ɓɛrɛ, gɔtɔ.» \v 62 Ɔɔ naaɗe tɔnd mɛtn bubin̰a ute jiɗe, taa n̰Ꞌaɗen taaɗa goono se tap ɓo naan̰ je jꞋan̰ daŋin̰ naŋa? \v 63 Bubin̰ taaɗɗen ute jin̰a ɔɔ kꞋɓaano ute kaaga paak paaka\f + \fr 1:63 \ft Kaagŋ paak paaka se nakŋ raaŋ ro ki aan gɔɔ gɛn paakarmajige.\f*. Naan̰ raaŋ ro ki ɔɔ: goono se ron̰ Jan. Jeegen paacn̰ iŋg gɔtn ese jaay aak nakŋ se tap ɓo ɔkɗen taaɗ eyo. \v 64 Gaŋ gɔtn se sum ɓo, Zakari, Raa ɛɛpin̰ taarin̰a baag taaɗn taara ɔɔ naan̰ tɔɔm Raa. \v 65 Jee do daamboogɗege jaay booy se, ɓeere ɓaa ɔkɗe ɔɔ jeegen iŋg maakŋ koge tun kɛn taa naaŋ Jude ki paac se, naaɗe lee ɔɔs maana do nakge tun deel se. \v 66 Jeegen paacn̰ booy mɛtn taar nakgen ese se, taar se naaɗe ɔkin̰ maakɗe ki ɔɔ naaɗe taaɗ ute naapa ɔɔ: «Goon se tap ɓo Ꞌtɛɗn goon ɔɔ ɗi?» Anum goon se, ɗeere, Raa utu te naan̰a. \s1 Zakari tɔɔm Raa \p \v 67 Gɔtn se, Zakari bubm Jan se, maakin̰ ɗooc ute *Nirl Salal ɔɔ Nirl Salal se ɔlin̰ taaɗ ɔɔ: \q1 \v 68 «KꞋtɔɔmki Mɛljege, naan̰ ɓo Raa gɛn gaan *Israɛlge, \q1 taa naan̰ ɓaaɗoga kaakŋ jeen̰ge ɔɔ dugɗenga doɗe. \q1 \v 69 Maakŋ ɓee gɛn ɓulin̰ Gaar *Daud se, \q1 naan̰ ɛɗjekiga Debm Kaajn̰ tɔɔgɔ. \q1 \v 70 Kɛse ɓo taar kɛn jeegen *salal kɛn taaɗ taar teeco taar Raa ki \q1 taaɗo do dɔkin̰ jeege tu se. \q1 \v 71 Naan̰ taaɗjekiga ɔɔ \q1 naan̰ utu ajeki kɔɔɗn dojege maakŋ ji jee taamooyjege tu \q1 ɔɔ ji jeege tun paacn̰ jejeki eyo. \q1 \v 72 Taa naan̰ tɛɗga bɛɛ do bubjege tu \q1 ɔɔ naan̰ se saapga do *dɔɔk kɛn salal kɛn naan̰ dɔɔko ute naaɗe se, \q1 \v 73 aan gɔɔ kɛn naan̰ naamo taarin̰a bubjege tu *Abraam ki. \q1 \v 74 Kɛn naan̰ jaay ɔɔɗjekiga dojege ji jee taamooyjege tu se, \q1 naan̰ utu ajeki tɛɗn bɛɛ ɔɔ naajege jꞋan̰ki keem kic ɓo jꞋan̰ki ɓeer eyo, \q1 \v 75 ɔɔ daayum naanin̰ ki se jꞋaki tɛɗn jee salal, \q1 jꞋaki kɔkŋ taarin̰ ɔɔn̰ɔ ɔɔ jꞋaki tɛɗn nakge ute ɗoobin̰a. \q1 \v 76 Anum, naai goonum se, \q1 jꞋutu jaay daŋi debm kɛn taaɗ taar teeco taar Raa kɛn Taaro. \q1 Taa naai se utu Ꞌlee naan Mɛli Raa ki taa an̰ ɗaapm ɗoobin̰a, \q1 \v 77 ɔɔ naai Ꞌtɛɗn jeen̰ge Ꞌjeele, Raa se debm tɔɔl *kusin̰ɗe \q1 ɔɔ naan̰ ɓo debm aɗen kɛɗn kaaja. \q1 \v 78 Taa Raa naajege se, naan̰ debm bɛɛ dɛn aak eyo. \q1 Taa bɛɛ naan̰ se ɓo, naan̰ utu ajekiro kɔl gɔtn wɔɔrɔ \q1 taa ajeki wɔɔr gɔtɔ aan gɔɔ bɔɔr kaaɗn utu ooko kook se. \q1 \v 79 Naan̰ utu wɔɔr jeegen iŋg maakŋ gɔt kɛn ɔɔɗɔ \q1 ɔɔ jee kɛn iŋg taa yo ki, \q1 taa naan̰ ajeki tɔɔɗn te ɗoobm kɛn jꞋanki kɔŋ lapia.» \p [Gɔtn se Zakari taaɗ naŋ taarin̰ bini\f + \fr 1:79 \ft Taargen ara se maakŋ Kitap ki eyo.\f*.] \p \v 80 Goono se teepe ɔɔ mɛtɛk ɓaa te naanin̰a. Naan̰ ɓaa iŋg do kɔɗ‑ɓaar ki ɔɔ tiŋg bini aan ɓii kɛn naan̰ baag tɛɗn naabin̰ naan gaan *Israɛlge tu. \c 2 \s1 Kaaɗn koojn̰ Isa \r (Mt 1.18‑25; Mis 5.1‑2; Eza 7.14, 9.5) \p \v 1 Kaaɗ kɛn se, Gaar magal iŋg *Rɔm ki kɛn kꞋdaŋin̰ Sezar Ogust se, ɔlo ɔɔ jee taa naaŋin̰ ki paac se jꞋaɗen Ꞌɓaa mɛɗɛ. \v 2 Mɛɗn deet deet bin se baag kaaɗ kɛn Kirinius ɓo magal jee taa naaŋ Siri ki. \v 3 Jeege paac, naŋa naŋa kic ɓo iin̰ ɓaa maakŋ naaŋin̰ ki taa jꞋan̰ ɓaa mɛɗɛ. \v 4 Taa naan̰ se ɓo Yusup iin̰o maakŋ gɛgɛr kɛn Nazarɛt kɛn taa naaŋ Galile ki, naan̰ kic ook ɓaa maakŋ gɛgɛr kɛn Betleem kɛn taa naaŋ Jude ki. Betleem se, gɔtn jꞋoojn̰ Gaar *Daud. Kɛn ɔlin̰ Yusup jaay ɓaa naane se, taa naan̰ kic iin̰o mɛtjil Daud ki ɔɔ teeco kaagŋ ɓee naan̰ ki. \v 5 Naan̰ ɓaa ute mɛnd kɛɛsin̰ Mari mɛndkaama maakin̰ magalga magala taa jꞋan̰ ɓaa mɛɗɛ. \p \v 6 Kɛn naaɗe aan Betleem ki se, kaaɗ kɛn naaɗe tiŋg naane se ɓo, ɓii kɛn Mari an kooj se, aasa. \v 7 Gɔtn se Mari ooj goon paragin̰ gaaba. Naan̰ teelin̰ ute kala ɔɔ uun aalin̰ maakŋ kɔlay ki taa naaɗe ɔŋ te gɔt eyo maakŋ ɓee tooɗn mɛrtge tu se. \s1 *Kɔɗn Raage ɓaaɗo ɔŋ jee gaam baatge \p \v 8 Maakŋ taa naaŋ gɔtn ese se naatn cɛɛs ki cɛɛs ki se, jee gaam baatge tiŋg lee gaam baatɗege nɔɔr. \v 9 Gɔtn se sum ɓo kɔɗn Raa naar teec naanɗe ki, ɔɔ Mɛljege *Raa tɛɗɗen gɔtɔ wɔɔr kɛlɛŋ ɔɔ naaɗe nirlɗe teece. \v 10 Num kɔɗn Raa se ɗeekɗen ɔɔ: «Ɔn̰ten Ꞌɓeerki! ꞋBooyki: maam ɓaanseno ute Labar Jiga kɛn utu Ꞌraapm maakŋ jeege paac dɛn bɛɛ eyo. \v 11 Taa nɔɔr jaaki ara se, jꞋoojsega Debm Kaaja maakŋ gɛgɛr gɛn Gaar *Daud ki. Naan̰ ɓo *al‑Masi kɛn Raa taaɗo mɛtn taarin̰ do dɔkin̰a. Naan̰ se ɓo, Mɛljege. \v 12 Kɛn naase jaay ɓaa aankiga se, naase aki kɔŋ goon kꞋtaace se kꞋteelin̰ga teel ute kala ɔɔ jꞋaalin̰ga tooɗ tooɗ maakŋ kɔlay ki. Kɛse ɓo nakŋ kɛn naase anki kaakŋ jeel ro ki.» \v 13 Gɔt kɛn se sum ɓo kɔɗn Raagen kuuy dɔɔlɔ naar ɓaaɗo ɔŋ debɗe se ɔɔ baag tɔɔm Raa tɛlɛ ute kaa ɔɔ: \q1 \v 14 \qt «*KꞋnookki Raa kɛn iŋg raan maakŋ raa ki\qt*. \q1 \qt Naan̰ ɓo debm ɛɗ tɔɔsɛ jeege tun do naaŋ ki kɛn naan̰ jeɗe\qt*.» \p \v 15 Kɛn kɔɗn Raage jaay iin̰ ɔn̰ɗe ɔɔ ɔk tɛrl ɓaa maakŋ raa ki se, gɔtn se jee gaam baatge baag taaɗn ute naapa ɔɔ: «KꞋɓaaki ɓɔrse Betleem ki jꞋaki ɓaa kaakŋ nakŋ kɛn tɛɗ jaay Mɛljege taaɗjekiro mɛtin̰ se.» \v 16 Gɔtn se naaɗe naar iin̰ ɓaa. Kɛn naaɗe aan se ɔŋ Mari, Yusup ɔɔ goon kꞋtaace tooɗ tooɗ maakŋ kɔlay ki. \v 17 Kɛn naaɗe jaay aakin̰ se, naaɗe baag kɔɔsn maanin̰ jeege tu taar kɛn kɔɗn Raa taaɗɗeno ro goon ki se. \v 18 Ɔɔ jee paacn̰ kɛn booy maan jee gaam baatge paac se, naaɗe booy taar se ɔkɗen taaɗ eyo. \v 19 Gaŋ Mari se, taargen deel paac se, naan̰ ɔkin̰ maakin̰ ki tak ɔɔ tiŋg saap do ki. \v 20 Gɔtn se jee gaam baatge ɔk tɛrl uun ɗoobm baatɗege. Kɛn naaɗe ɓaa ɓaa se, nook Raa ɔɔ tɔɔmin̰ ute kaa taa nakgen naaɗe aako ɔɔ booyo se, taa nakgen se paac, naaɗe ɓaa ɔŋin̰ te ɗoobin̰a aan gɔɔ kɛn kɔɗn Raa taaɗɗeno se. \p \v 21 Kɛn goono kꞋjꞋoojin̰ jaay ɔk ɓii marta se, kɛse ɓo ɓii kɛn jꞋɔjin̰ pɔndɔ. Goono se jꞋɔndin̰ ron̰ Isa, ro se ɓo kɛn kɔɗn Raa taaɗɗesin̰ kaaɗ kɛn kon̰a utu aam te ey ɓɔrtɔ. \s1 Isa jꞋuun kꞋɓaansin̰ maakŋ *Ɓee Raa ki \p \v 22 Kɛn nakgen se jaay deel paac se, kaaɗin̰ aas se naaɗe ɓaaɗo maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki ɛnd maakŋ Ɓee Raa ki gɛn tugŋ ɗaapm roɗe. Naaɗe tɛɗin̰ aan gɔɔ *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki taaɗno. Ɔɔ kaaɗ kɛn se ɓo naaɗe uun ɓaano ute goono ɓaaɗo taaɗin̰ naan Mɛljege tu Raa ki kici. \v 23 Taa maakŋ Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se kꞋraaŋga raaŋ jꞋɔɔ: \qt Gaan paragen gaabge paac se, jꞋɛɗin̰ Mɛljege tu Raa ki\qt*.\f + \fr 2:23 \ft Aak Ekz 13.2.\f* \v 24 Taa naan̰ se tɛr Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se taaɗ ɔɔ gɛn tɛɗn *sɛrkɛ Raa ki se jꞋano ɓaa ute: \qt dɛɛrge dio ey lɛ napar gaan dɛɛrgen kuuy dio\qt*.\f + \fr 2:24 \ft Aak Lb 12.8.\f* \s1 Simɛon tɔɔm Raa taa Isa \p \v 25 Anum maakŋ Jeruzalɛm ki se, gaaba kalaŋ ron̰ Simɛon. Naan̰ se debm daan ki ɔɔ ɔk ɗoobm Raa ɔɔn̰ɔ. Naan̰ iŋg aak kaam debm kɛn utu Ꞌkaajn̰ gaan *Israɛlge ɔɔ *Nirl Salal utu te naan̰a. \v 26 Nirl Salal taaɗin̰oga taaɗa ɔɔ: «Naai se Ꞌkooy eyo Ꞌtiŋg bini utu Ꞌkaakŋ ute kaami *al‑Masi kɛn Mɛljege Raa utu an̰o kɔl se jaayo.» \v 27 Nirl Salal ɔl Simɛon iin̰ ɓaa maakŋ *Ɓee Raa ki ɔɔ kaaɗ kɛn se ɓo bubm Isa ute kon̰a ɓaansin̰o naan Raa ki gɛn tɛɗn nakŋ kɛn *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki ɔɔ kꞋtɛɗ se. \v 28 Gɔtn se Simɛon uun Isa jin̰ ki ɔɔ tɔɔm Raa ɗeek ɔɔ: \q1 \v 29 «Ɓɔrse Mɛluma, taar naai Ꞌtaaɗum se aanga ɗoobin̰ ki, \q1 ɔn̰ ɓuli se Ꞌkooy ɓaa ute lapia. \q1 \v 30 Taa kaamum se aakga Debm‑kaajn̰ kɛn naai ɔlin̰o se. \q1 \v 31 Kɛse ɓo Debm‑kaajn̰ kɛn naai ɔlo jeege tu paac. \q1 \v 32 Naan̰ ɓo debm kɛn utu wɔɔr gɔtɔ \q1 ɔɔ tɛɗn jeegen Yaudge eyo Ꞌjeel Raa \q1 ɔɔ ute ro naan̰ se, gaan Israɛlge roɗe utu Ꞌkookŋ raan.» \p \v 33 Taar kɛn Simɛon taaɗ ro goon ki, jaay bubin̰ ute kon̰ booy se, taar se tap ɓo ɔkɗen taaɗ eyo. \v 34 Gɔtn se Simɛon ɔɔɗɗen ɓooro ɔɔ ɗeek Mari kon̰ ki ɔɔ: «ꞋJeele, ute goon ese se gaan Israɛlgen dɛn mɛtin̰ge se, utu Ꞌkiigi ɔɔ jee mɛtin̰ge se utu Ꞌkaaja. Taa naan̰ ɓo Ꞌtɛɗn debm kɛn jeege an jeel Raa, naɓo jeegen mɛtin̰ge se Ꞌtook eyo. \v 35 Ute naan̰ se maak‑saapm naaɗe se, Raa utu an̰ Ꞌtɛɗin̰ Ꞌtooɗn tal ɔɔ naai, Mari kon̰ se, utu Ꞌdabara aan gɔɔ debm kꞋjꞋɔɔsin̰ ute gɔrɗ‑jɛrlɛ.» \s1 Ann ɔŋ Isa maakŋ *Ɓee Raa ki \p \v 36 Gɔtn se mɛnd gɔɔlɔ kalaŋ se, ron̰ Ann. Naan̰ se, goon Panuel, mɛtjil gɛn Asɛrge. Naan̰ se mɛnd taaɗ taar teeco taar Raa ki. Ute gaabin̰ se, naaɗe tiŋgo ɓaara cili sum. \v 37 Gɔtn gaabin̰ ooy sum se, naan̰ ɔɔp mɛnd‑daaye ɔɔ kaaɗ kɛn se naan̰ ɓaarin̰ sik‑marta‑kaar‑sɔɔ naan̰ lee maakŋ Ɓee Raa ki daayum gɛn tɛɗn naabm Raa. Ɔɔ nɔɔrɔ katara naan̰ eem Raa ɔɔ iin̰ga num lee uun *siam. \v 38 Num kaaɗ kɛn jaay kꞋɓaano ute goon Isa naan Raa ki se, naan̰ baag tɔɔm Raa ɔɔ taaɗ mɛtn taar goon se jeege tun paacn̰ kɛn iŋg aak kaak kaam debm kɛn utu Ꞌkɔɔɗn do jee kɛn Jeruzalɛm ki. \s1 Yusupge ɔk tɛrl ɓaa Nazarɛt ki \p \v 39 Kɛn naaɗe jaay tɛɗ aas nakŋ kɛn *Ko Taar kɛn Mɛljege Raa ɛɗo *Musa ki jaay aas se, naaɗe ɔk tɛrl ɓaa taa naaŋ Galile ki, maakŋ gɛgɛrɗe kɛn Nazarɛt ki. \v 40 Goono se teep ɓaa ute naanin̰a ɔɔ naan̰ mɛtɛkɛ ɔɔ jeel‑taara dɛna ɔɔ daayum Raa se tɛɗin̰ bɛɛn̰a. \s1 Isa aas goon ɓaara sik‑kaar‑dio \p \v 41 Aanga ɓaara tak ɓo, ko Isa ute gaabin̰ se lee ɓaaɗo Jeruzalɛm ki gɛn tɛɗn *laa Paak gɛn Yaudge. \v 42 Kɛn Isa jaay ɓaarin̰ aas sik‑kaar‑di se, naaɗe ɔk ɓaansin̰ Jeruzalɛm ki gɛn tɛɗn Laaɗen kɛn naaɗe lee tɛɗ se. \v 43 Kɛn ɓii Laa Paak jaay naŋ sum se, naaɗe ɔk tɛrl ɓaa Nazarɛt ki. Num goonɗe Isa se ɔɔp iŋg Jeruzalɛm ki, naɓo kon̰ ute bubin̰ se, gɔtn goonɗe ɔɔp se, naaɗe jeel te eyo. \v 44 Gɛn kon̰ te bubin̰ ki num ɔɔ kaaɗn naane, naan̰ utu ɓaaɗo ute jeeɗegen kꞋɓaaɗo ɓaa kalaŋ se. Kɛn naaɗe lee lɛk tɛc se jaay ɓo naaɗe ɓaa saap don̰ ki ɔɔ gɔtn se, naaɗe baagin̰ je gɔtn jee jeelɗege tu ɔɔ gɔtn taasɗege tu. \v 45 Kɛn naaɗe jaay je bini ɔŋin̰ ey se, naaɗe ɔk tɛrl ɓaan̰ je Jeruzalɛm ki. \p \v 46 Naaɗe jen̰ ɓii mɔtɔ jaay ɓo ɓaa ɔŋin̰ maakŋ *Ɓee Raa ki iŋg kiŋg daan jee jeel tɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage. Naan̰ iŋg booy booy taarɗe ɔɔ do taarɗege tu se naan̰ tɔnd mɛtɗe. \v 47 Jeegen paacn̰ iŋg uɗ bi do taar kɛn naan̰ tɛrlɗen se, naaɗe booy jeelin̰ se deel doɗe ɔɔ ɔkɗen taaɗ eyo. \v 48 Kɛn kon̰ge jaay ɔŋin̰ se, naaɗe aakin̰ se tap ɓo, ɔkɗen taaɗ eyo. Ɔɔ gɔtn se kon̰ ɗeekin̰ ɔɔ: «Goonuma, kɛse naai Ꞌtɛɗjen nakŋ‑kɔɔɓm ɗi bini? ꞋBooyo, maam ute bubi se, nirlje teecga kꞋlee kꞋjei jea.» \v 49 Num gɔtn se Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Naase Ꞌjemki gɛn ɗi? Naase Ꞌjeelki ey la kɛn maam mꞋɓaaɗo tap ɓo gɛn maakŋ ɓee Bubum se?» \v 50 Gaŋ taar kɛn naan̰ taaɗɗen se, naaɗe ɔŋ booy ɔk te mɛtin̰ eyo. \v 51 Gɔtn se naan̰ iin̰ bɔɔy ɓaa ute naaɗe Nazarɛt ki ɔɔ daayum naan̰ lee took taarɗe. Anum nakgen deel paacn̰ ese se, kon̰ se ɔkin̰ maakin̰ ki. \p \v 52 Ɔɔ Isa se teepe ɔɔ jeel‑taara ɓaa te naanin̰a. Kɛn Raa aakin̰ se, tɔɔlin̰ ɔɔ tɔɔl jeege tu kici. \c 3 \s1 Jan‑Batist ɗaap ɗoobm Mɛljege \r (Mt 3.1‑12; Mk 1.1‑8; Jn 1.6‑8,19‑28) \p \v 1 Kaaɗ kɛn Tiber Sezar, Gaar magal iŋg *Rɔm ki, jaay ɔk ɓaara sik‑kaar‑mii maakŋ gaarin̰ ki se ɔɔ naan̰ kɛn se Pons Pilat ɓo magal gɛn taa naaŋ Jude ɔɔ *Ɛrɔd se gaar gɛn taa naaŋ Galile ɔɔ gɛnaan̰ Pilip se gaar gɛn taa naaŋ Iturɛ ute taa naaŋ Trakonitis ɔɔ Lisanias se gaar gɛn taa naaŋ Abilɛn. \v 2 Kaaɗ kɛn se Annan ute Kayip ɓo *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu. Naan̰ kɛn se ɓo *Raa ɓaaɗo taaɗ Jan goon Zakari kɛn iŋg do kɔɗ‑ɓaar ki se. \v 3 Ɔɔ Jan se ɓaa lee taa naaŋ ool magal kɛn Jordan ki se paac ɔɔ naan̰ taaɗ jeege tu ɔɔ: «ꞋTɛrlki maakse ɔɔ ɔn̰ jꞋasen *batizi ɔɔ Raa asen tɔɔl *kusin̰sege. \v 4 Aan gɔɔ kɛn Ezayi debm taaɗ taar teeco taar Raa ki raaŋo do dɔkin̰a maakŋ Kitapin̰ ki kɛn ɔɔ: \q1 \qt KꞋbooy mind deba taaɗ makɔn̰ do kɔɗ‑ɓaar ki ɔɔ\qt*: \q1 \qt ꞋƊaapki ɗoobm Mɛljege ɔɔ Ꞌtɛɗin̰sin̰ki jiga Ꞌtooɗn tal\qt*. \q1 \v 5 \qt Gɔɔgen daan koge tu se, kꞋtuurumɗe naata\qt* \q1 \qt ɔɔ koge ute kɔsge se kꞋtɔɔkɗe naatn\qt*. \q1 \qt Ɔɔ ɗoobgen ɗug ɗug se kꞋtɛɗɗe Ꞌtɔɔjn̰ Ꞌtooɗn tal\qt* \q1 \qt ɔɔ ɗoobm kɛn ɔk koge kɔrcɔm kɔrcɔm se kic lɛ kꞋɗaapɗe Ꞌtooɗn kɔlɔn̰\qt*. \q1 \v 6 \qt Bin jaay jeege paac utu kaakŋ debm kɛn Raa utu aɗeno kɔlɔ jaay aɗen kaaj se\qt*.\f + \fr 3:6 \ft Aak Eza 40.3‑5.\f*» \p \v 7 Gɔtn se jee dɛngen ɓaaɗo tɛɗn *batɛm gɔtn Jan ki se, naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «Aakumki tu wɔɔjgen ara! Naŋa jaay ɓo dɛjseno taa aki kaan̰ kɔtn maak‑taar gɛn Raa kɛn utu bɔɔy do jeege tu se? \v 8 Naan ki se, Ꞌtɛɗki nakgen jiga kɛn Ꞌtaaɗn jeege tu ɔɔ naase se Ꞌtɛrlkiga maakse do Raa ki ɔɔ ɔn̰te Ꞌtaaɗki ɔɔki: naaje se lɛ kꞋgaan *Abraamge. ꞋBooyki mꞋasen ɗeeke: kogen ese se kɛn Raa je kic ɓo an̰ dɛlin̰ Ꞌtɛɗn gaange Abraam ki. \v 9 Ɓɛrɛ, alpasa se lɛ kꞋɗaarin̰ga mɛtn ko kaag ki. Ko kaaggen paacn̰ jaay ooj jig ey se, jꞋaɗen tɔgŋ tund naatn ɔɔ jꞋaɗen tɔɔcn̰ pooɗn.» \p \v 10 Gɔtn se jee dɛnge ɓaaɗo tɔnd mɛtn Jan ɔɔ: «Naaje tap ɓo kꞋtɛɗn roje ɔɔ ɗio?» \v 11 Jan tɛrlɗen ɔɔ: «Maakse ki se, debm ɔk kal di se uun ɛɗ kalaŋ se deb kɛn ɔk eyo ɔɔ debm ɔk nakŋ kɔsɔ kic ɓo nigin̰ ute debm kɛn ɔk eyo.» \v 12 Gɔtn se, jee tɛɗn miirge kic ɓaaɗo taa jꞋaɗen batizi ɔɔ naaɗe tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Debm dooy jeege, naaje tap ɓo kꞋtɛɗn roje ɔɔ ɗio?» \v 13 Naan̰ tɛrlɗen ɔɔ: «Miir kɛn kꞋtaaɗsen jꞋɔɔ aki kɔkŋ gɔtn jeege tu se, ɔn̰te Ꞌziiɗin̰ki ɗim do ki.» \v 14 Asgarge ɓaaɗo tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Naaje kic ɓo kꞋtɛɗn roje jꞋɔɔ ɗio?» Jan tɛrlɗen ɔɔ: «Ɔn̰te Ꞌkuunki gursn nam ute taa tɔɔgɔ ɔɔ ɔn̰te Ꞌtɔlki taara do nam ki. Num iŋgki do gursn laapse ki sum.» \s1 Jan taaɗ taa debm kɛn utu ɓaaɗo mɛtin̰ ki \p \v 15 Aan gɔɔ kaaɗ kɛn se jeege iŋg aak kaak kaam nakŋ utu Ꞌtɛɗ se ɔɔ kɛn naaɗe jaay aak Jan se, gɔtn se naaɗe saap‑maakɗe ki ɔɔ: «Kɛse ɓo Ꞌtɛɗn *al‑Masi lɛ ɗaam?» \v 16 Jan tɛrlɗen naaɗe ki paac ɔɔ: «Maam se, mꞋasen *batizn ute maane, num gaŋ debm kɛn utu ɓaaɗo mɛtum ki se, naan̰ magal ciruma. Maam se kɔl saan̰ kic ɓo mꞋaas gɛn no tuutin̰ eyo. Debm ese se ɓo utu asen *batizn ute Nirl Salal ɔɔ ute pooɗo. \v 17 Ute gɛrt magalin̰ se naan̰ utu tuuy teen̰in̰a ɔɔ kɛn naan̰ jaay tuuy aasga num kaam teen̰in̰ se, naan̰ utu an̰ tɔsn kɔmb maakŋ giijin̰ ki, num tɛsin̰ se, naan̰ utu an̰ kɔmb maakŋ pooɗ kɛn ooy eyo.» \p \v 18 Do taarge tun naan̰ taaɗɗen se tɛr Jan dɛjɗenga ute taargen kuuy kic dɛna. Gɔtn ese se naan̰ taaɗɗen Labar Jiga se jeege tu. \s1 *Ɛrɔd ɔk Jan‑Batist daŋgay ki \p \v 19 Num kɛn Gaar Ɛrɔd jaay ɔk Ɛrɔdiad mɛnd gɛnaan̰a ɔɔ do kɛn se tɛr tɛɗn nakgen kuuy kusin̰ kici, gɔtn se Jan taaɗin̰sin̰ tal. \v 20 Naɓo do *kusin̰ kɛn naan̰ lee tɛɗ se, tɛr do kɛn se naan̰ iij‑ɔk ɔl Jan daŋgay ki daala. \s1 *Batɛm gɛn Isa \r (Mt 3.13‑17; Mk 1.9‑11; Jn 1.32‑34) \p \v 21 Kɛn jeege paac jaay kꞋbatizɗe aas se, Isa kic ɓo kꞋbatizin̰a. Kɛn naan̰ eem keem Raa se, gɔtn se maakŋ raa ɔɔɗ waŋ. \v 22 Gɔtn se, *Nirl Salal se tec aan gɔɔ dɛɛrɛ ɓaaɗo bɔɔy do Isa ki. Gɔtn se kꞋbooy mind deba taaɗ maakŋ raa ki ɔɔ: «Naai se ꞋGoonuma. Maam ɓo mꞋbɛɛr mꞋɔɔɗio ute maak‑raapuma.» \s1 Mɛtjil gɛn Isa \p \v 23 Kaaɗ kɛn Isa baagŋ naabin̰ se, naan̰ ɔk ɓaara ɓaa ɓaa si‑mɔtɔ. Jeege se saap ɔɔ naan̰ goon Yusup, \q1 Yusup se goon Ɛli, \v 24 Ɛli se goon Matat, \q1 Matat se goon Lɛbi, Lɛbi se goon Mɛlki, \q1 Mɛlki se goon Yanay, Yanay se goon Yusup, \q1 \v 25 Yusup se goon Matatias, Matatias se goon Amɔs, \q1 Amɔs se goon Naum, Naum se goon Ɛsli, \q1 Ɛsli se goon Nagay, \v 26 Nagay se goon Maat, \q1 Maat se goon Matatias, Matatias se goon Semeyin, \q1 Semeyin se goon Yɔsɛk, Yɔsɛk se goon Yɔda, \q1 \v 27 Yɔda se goon Yɔanan, Yɔanan se goon Rɛsa, \q1 Rɛsa se goon Zorobabɛl, Zorobabɛl se goon Salatiɛl, \q1 Salatiɛl se goon Neri, \v 28 Neri se goon Mɛlki, \q1 Mɛlki se goon Addi, Addi se goon Kɔsam, \q1 Kɔsam se goon Ɛlmadam, Ɛlmadam se goon Ɛr, \q1 \v 29 Ɛr se goon Jɛzu, Jɛzu se goon Ɛliɛzɛr, \q1 Ɛliɛzɛr se goon Yɔrim, Yɔrim se goon Matat, \q1 Matat se goon Lɛbi, \v 30 Lɛbi se goon Simɛon, \q1 Simɛon se goon Juda, Juda se goon Yusup, \q1 Yusup se goon Yɔnam, Yɔnam se goon Ɛliakim, \q1 \v 31 Ɛliakim se goon Mɛlɛa, Mɛlɛa se goon Mɛnna, \q1 Mɛnna se goon Matata, Matata se goon Natan, \q1 Natan se goon *Daud, \v 32 Daud se goon Jɛsɛ, \q1 Jɛsɛ se goon Obed, Obed se goon Booz, \q1 Booz se goon Sala, Sala se goon Naason, \q1 \v 33 Naason se goon Aminadab, Aminadab se goon Admin, \q1 Admin se goon Arni, Arni se goon Ɛzrɔm, \q1 Ɛzrɔm se goon Pɛrɛz, Pɛrɛz se goon Juda, \q1 \v 34 Juda se goon *Yakub, Yakub se goon Isak, \q1 Isak se goon *Abraam, Abraam se goon Tɛra, \q1 Tɛra se goon Naɔr, \v 35 Naɔr se goon Sɛruk, \q1 Sɛruk se goon Ragau, Ragau se goon Pɛlɛg, \q1 Pɛlɛg se goon Ɛbɛr, Ɛbɛr se goon Sala, \q1 \v 36 Sala se goon Kaynam, Kaynam se goon Arpakzad, \q1 Arpakzad se goon Sɛm, Sɛm se goon Noe, \q1 Noe se goon Lɛmɛk, \v 37 Lɛmɛk se goon Matuzala, \q1 Matuzala se goon Ɛnɔk, Ɛnɔk se goon Yɛrɛd, \q1 Yɛrɛd se goon Maalalɛɛl, Maalalɛɛl se goon Kaynam, \q1 \v 38 Kaynam se goon Ɛnɔs, Ɛnɔs se goon Sɛt, \q1 Sɛt se goon Adum, Adum se goon Raa. \c 4 \s1 *Ɓubm sitange naam Isa \r (Mt 4.1‑11; Mk 1.12‑13) \p \v 1 Gɔtn se Isa ɗooc te *Nirl Salal se, iin̰o taa ool magal Jordan ki ɔɔ Nirl Salal se tɔɔɗ ɔlin̰ do kɔɗ‑ɓaar ki. \v 2 Maakŋ ɓiige tun si‑sɔɔ se, Bubm sitange ɓaaɗo naamin̰a. Nɔɔrɔ katara se Isa ɔs te ɗim eyo ɔɔ kɛn ɓiigen si‑sɔɔ jaay aas se, naan̰ ɓo tɔɔlin̰a. \v 3 Gɔtn ese se, Bubm sitange ɗeekin̰ ɔɔ: «Kɛn naai ꞋGoon *Raa ɗeer num, Ꞌtaaɗ ko ki se ai dɛl nakŋ kɔsɔ.» \v 4 Ɔɔ Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Taar se Kitap taaɗga taaɗa ɔɔ: \qt Kɛn tɛɗ debkilimi iŋg se kɔsɔ kalin̰ ki sum eyo\qt*.\f + \fr 4:4 \ft Aak Dt 8.3.\f*» \p \v 5 Tɛr Bubm sitange tɔɔɗ ɔlin̰ gɔtn raan. Gɔtn ese sum ɓo naan̰ naar taaɗin̰ taa naaŋ gaarin̰gen do naaŋ ki paac se. \v 6 Ɔɔ Bubm sitange ɗeekin̰ ɔɔ: «Maam mꞋai kɛɗn tɔɔgɔ paac ute nakgen aak bɛɛ kɛn do naaŋ ki kaam jii, taa nakgen se jꞋɛɗumsin̰ga kɛɗ maam ki ɔɔ maam mꞋan̰ kɛɗn deb kɛn maakum jen̰a. \v 7 Ɔɔ kɛn naai jaay Ꞌɓaaɗo ɛrgga naanum ki ɔɔ Ꞌdaanumga num, nakgen se paac maam mꞋaisin̰ kɛɗa.» \v 8 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Taa Kitap taaɗga taaɗ ɔɔ: \qt Mɛli Raa kalaŋ tak se ɓo naai Ꞌkɛrgŋ naanin̰ ki ɔɔ an̰ Ꞌtɛɗn naabin̰a\qt*.\f + \fr 4:8 \ft Aak Dt 6.13‑14.\f*» \v 9 Tɛr Bubm sitange tɔɔɗ ɓaansin̰ maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki ɔɔ ɓaa uun ɔlin̰ do *Ɓee Raa ki raan lɛŋ lɛŋ ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Kɛn naai ꞋGoon Raa ɗeer num, do ɓee ki ara se iin̰ aal naaŋ ki. \v 10 Taa Kitap se taaɗga taaɗ ɔɔ: \q1 \qt Raa Ꞌkund Ꞌkulu kɔɗin̰ge tu ai bɔɔbɔ\qt* \q1 \v 11 \qt ɔɔ naaɗe ai caapm kɔkŋ jiɗege tu\qt* \q1 \qt taa jɛige se Ꞌkɔŋ rɔɔkŋ ro ko kɛn gam eyo\qt*.\f + \fr 4:11 \ft Aak KKR 91.11‑12.\f*» \p \v 12 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Kitap taaɗga taaɗ ɔɔ: \qt Ɓɛrɛ, naai se Ꞌkɔŋ Ꞌnaam Mɛli Raa eyo\qt*.\f + \fr 4:12 \ft Aak Dt 6.16.\f*» \v 13 Kɛn Bubm sitange naamin̰ kaam ara kaam ara jaay aas se, naan̰ iin̰ ɔn̰in̰a ɔɔ booy bini aan kaaɗ kɛn Raa mala ɔndin̰ se jaayo. \s1 Isa aan taa naaŋ Galile ɔɔ baag tɛɗn naabin̰a \p \v 14 Gɔtn se Isa ɗooc te tɔɔgŋ *Nirl Salal, ɔk tɛrl ɓaa taa naaŋ Galile ki ɔɔ nookin̰ eem dɔɔɗ taa naaŋ gɔtn ese paac. \v 15 Naan̰ lee dooyɗe maakŋ *ɓeege tun kɛn Yaudge lee tus maak ki ɔɔ jeege paac tɔɔmin̰a. \s1 Jee Nazarɛt ki baate Isa \p \v 16 Isa tɛrl maakŋ gɛgɛr kɛn Nazarɛt gɔtn naan̰ teepmno ro ki. Kɛn *ɓii sebit jaay aanga num, aan gɔɔ daayum naan̰ lee ɓaa maakŋ *ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki gɛn keem Raa ɗey se, naan̰ ɛnd maak ki ɔɔ ɓii kɛn se ɓo, naan̰ iin̰ ɗaara gɛn dooy Kitap naan jeege tu. \v 17 Gɔtn se jꞋuun jꞋɛɗin̰ Kitapm gɛn debm taaɗ taar teeco taar Raa ki kɛn kꞋdaŋin̰ Ezayi. Naan̰ wɔrgin̰a, ɔɔ ɔŋ gɔtn kɛn kꞋraaŋin̰ jꞋɔɔ: \q1 \v 18 \qt Nirl gɛn Mɛljege se, utu maakum ki\qt*, \q1 \qt taa naan̰ bɛɛr ɔɔɗumo gɛn taaɗn Labar Jiga se jee daayge tu\qt*. \q1 \qt Naan̰ ɔlumo taa mꞋtaaɗn ɓulge tu se\qt* \q1 \qt jꞋutu jꞋaɗen kɔɔɗn doɗe\qt* \q1 \qt ɔɔ jee kaam‑tɔɔkge se utu Ꞌkaaka\qt* \q1 \qt ɔɔ jee kɛn jꞋɔɔɗɗe yɛɛɓɗe cɛrɛ se, jꞋutu jꞋaɗen kɔɔɗn doɗe\qt*, \q1 \v 19 \qt ɔɔ maam mꞋɓaaɗo se mꞋasen taaɗn\qt* \q1 \qt ɓaar kɛn Raa tɛɗn bɛɛn̰ jeege tu kici\qt*.\f + \fr 4:19 \ft Eza 61.1‑2.\f* \p \v 20 Kɛn naan̰ jaay dooy Kitap aas se, naan̰ teelin̰a\f + \fr 4:20 \ft Kitap do dɔkin̰ se kꞋteelin̰ teele aan gɔɔ raaga.\f*, ɔɔ ɛɗin̰ gaab kɛn tɛɗn naaba gɔtn ese se ɔɔ naan̰ tɛrl iŋg gɔtin̰ ki ɔɔ jee iŋg maakŋ ɓee kɛn gɔtn ese paac ɔndin̰ kaama. \v 21 Gɔtn se naan̰ baagɗen taaɗa ɔɔ: «ꞋBooyki, taar Kitapm kɛn naase Ꞌbooyin̰ki jaaki se, aanga ɗoobin̰ ki.» \p \v 22 Gɔtn se jeegen paacn̰ iŋg booy taarin̰ se taaɗ taargen jiga ron̰ ki ɔɔ taarin̰ nijim kɛn naan̰ taaɗɗen se, ɔkɗen taaɗ eyo. Naaɗe ɗeek ɔɔ: «Kɛse tap ɓo goon Yusup ey la?» \v 23 Gɔtn se Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Ɗeere, kaan̰ kaa taar kɛn jeege lee taaɗ se utu amsin̰ki tɛɗn dom ki kɛn taaɗ ɔɔ: ‹Kɛn naai jaay daptor num, aaj roi mala.› Bin se naase kic utu amki taaɗn ɔɔ: nakŋ naaje kꞋbooy kɛn naai Ꞌtɛɗo maakŋ gɛgɛr kɛn Kaparnayum ki se, ɓɔrse naai Ꞌtɛɗin̰ maakŋ naaŋi ki ara kici.» \v 24 Tɛr naan̰ taaɗɗen ɔɔ: «Ɗeere, Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: ɓii kalaŋ debm taaɗ taar teeco taar Raa ki gam jꞋɔkin̰ te ɔɔn̰ maakŋ naaŋin̰ ki eyo. \v 25 ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: do dɔkin̰ do *Ɛli ki se, *Israɛl ɔk mɛnd‑daayge dɛna ɔɔ kaaɗ kɛn se ɓaara mɔtɔ ute laapa mɛcɛ se, maane baate keeɗe ɔɔ ɓo tɔɔl tɛɗ daama maakŋ naaŋ ki. \v 26 Num gaŋ Ɛli se, Raa ɔlin̰ te gɔtn mɛnd‑daay kɛn gam kɛn maakŋ taa naaŋ Israɛl ki se eyo; num ɔlin̰ gɔtn mɛnd‑daay kɛn iŋg maakŋ gɛgɛr kɛn kꞋdaŋin̰ Sarepta kɛn taa naaŋ Sidɔŋ ki. \v 27 Do dɔkin̰ do Ɛlizɛ ki kɛn debm taaɗ taar teeco taar Raa ki se kic ɓo, Israɛlge se ɔk jee bikiɗge dɛna. Naɓo maakɗe ki paac se, deb kalaŋ kic ɓo Ɛlizɛ ɛɗin̰ te lapi eyo; num gaŋ ɛɗ lapi ɓo gaab ki kalaŋ kɛn kꞋdaŋin̰ Naaman kɛn kɔɗ Siri.» \p \v 28 Kɛn jee maakŋ ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki jaay booy taar kɛn naan̰ taaɗɗen se, naaɗe maakɗe taarɗe don̰ ki pirin̰. \v 29 Aan gɔɔ gɛgɛr se lɛ do ko ki se, naaɗe iin̰ iij‑ɔkin̰ teecn̰sin̰ naatn ɔɔ ɓaansin̰ taa an̰ Ꞌkɔtn kɔl ziri ki. \v 30 Num gɔtn se naan̰ iik uj jiɗe ki ɔɔ but aal daanɗe ki se ɔɔ uun ɗoobin̰ ɓaa. \s1 Isa taaɗ tɔɔgin̰a \p \v 31 Gɔtn se Isa bɔɔy ɓaa maakŋ gɛgɛr kɛn Kaparnayum kɛn taa naaŋ Galile ki. *Ɓii sebit jaay aan se, naan̰ ɓaa dooy jeege. \v 32 Jeegen booy taar kɛn naan̰ dooyɗe se ɔkɗen taaɗ eyo, taa naan̰ dooyɗen ute tɔɔgin̰ mala. \p \v 33 Jee iŋg maakŋ *ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki gɔtn ese se, gaaba kalaŋ se ɔk kɔɔn̰ sitan. Kɛn naan̰ aak Isa se ɔɔɗ ɔɔy makɔn̰ɔ ɔɔ: \v 34 «Waay! Naai Isan Nazarɛt. Naai tap ɓo naaje jꞋɔŋ ɗi ute naai? Naai se Ꞌɓaaɗo gɛn kutje! Maam se mꞋjeeli, naai se Debm *Salal kɛn Raa ɓo ɔlio.» \v 35 Gaŋ Isa aacin̰ kaama ɔɔ: «ꞋƊoa! ꞋTeec naatn ro gaab kɛn se!» Gɔtn se gaabm se ooc daan jeege tu ɔɔ sitan se teec naatn ron̰ ki ɔɔ tɛɗin̰ te ɗim eyo. \v 36 Jee paacn̰ aak nakŋ se, ɓeer ɔkɗe ɔɔ lee taaɗ ute naapa ɔɔ: «Kɛse taar ɔɔ ɗi ɓo bini! Gaabm se ute tɔɔgin̰ se, naan̰ taaɗ sitange tu ɔɔ naaɗe teec aan̰a.» \v 37 Gɔtn se nookin̰ eem dɔɔɗ taa naaŋ gɔtn ese paac. \s1 Isa ɛɗ lapia jee kɔɔn̰ge tu \p \v 38 Kɛn Isa jaay teeco maakŋ *ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki se, naan̰ ɓaa ɓee Simon ki ɔɔ ɔŋ moomin̰ mɛnda se ron̰ ɔŋg kɛɗɛk kɛɗɛk. Gɔtn ese naaɗe tɔnd mɛtn Isa ɔɔ n̰Ꞌsaapm don̰ ki. \v 39 Isa ɓaaɗo no don̰ ki aac kaama kɔɔn̰ ki ɔɔ ron̰ ɔŋg kɛɗɛk se tɛrɛc urlu. Gɔtn ese sum ɓo mɛnda se naar iin̰ ɗaara ɔɔ baagɗen tɛɗn kɔsɔ. \p \v 40 Kaaɗ kɛn jaay kaaɗa ɓaa ɓaa kooco se, jeege dɛna ɓaano ute jee kɔɔn̰ge napar napar gɔtn Isa ki ɔɔ naŋa naŋa kic ɓo naan̰ ɔndin̰ jin̰ don̰ ki, ɔɔ jee kɔɔn̰gen se paac ɔŋ lapia. \v 41 Gɔtn ese kic sitange dɛna teec naatn ro jeege tu ɔɔ kɛn naaɗe teec teec se tɔɔɗ tɔɔy makɔn̰ ɔɔ: «Naai se, ꞋGoon Raa.» Gaŋ Isa aacɗen kaama ɔɔ jꞋɔn̰te taaɗa, taa naaɗe se jeelin̰a naan̰ ɓo *al‑Masi. \s1 Isa ɓaa taaɗ Labar Jiga taa naaŋ Jude ki \p \v 42 Tanɔɔrin̰‑nɔɔrin̰ se, Isa iin̰ teec ɓaa do kɔɗ‑ɓaar ki gɔtɔ kaam kalaŋ. Gɔtn se jee dɛnge se iin̰ taa jen̰a ɔɔ kɛn naaɗe jaay ɔŋin̰ se, jee se je naan̰ aɗe kɔn̰ɔ eyo, num Ꞌkɔɔpm kiŋg ute naaɗe. \v 43 Gaŋ Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Bɛɛki se, mꞋɓaa taaɗn Labar Jigan gɛn Gaar Raa se, maakŋ gɛgɛrge tun kuuy kici. Taa naan̰ se ɓo Raa ɔlumo.» \p \v 44 Isa lee taaɗ taar Raa maakŋ *ɓeege tun kɛn Yaudge lee tusn maak ki kɛn taa naaŋ Jude ki se paac. \c 5 \s1 Jee sɔɔ deet deet kɛn took gɛn tɛɗn jee mɛtn Isa ki \r (Mt 4.18‑22; Mk 1.16‑20) \p \v 1 Ɓii kalaŋ, Isa ɗaar ɗaar taa baar kɛn kꞋdaŋin̰ Genezarɛt se ɔɔ gɔtn se jee dɛnge ɓaaɗo deebin̰ bat gɛn booy taar *Raa. \v 2 Gɔtn se Isa aak markabge dio ɗaar ɗaar taa baar ki ɔɔ jee toocn̰ kɛn̰jgen bɔɔyo maak ki se ɗaar tug tug gɛndɗege. \v 3 Gɔtn se Isa ook maakŋ markab kɛn kalaŋ ɔɔ markabm ese se gɛn Simon. Naan̰ taaɗ Simon ki ɔɔ: «Iik Ꞌɓaa naan ki cɔkɔ.» Gɔtn se Isa iŋg maakŋ markab ki ɔɔ baag dooy jee dɛnge. \p \v 4 Kɛn naan̰ jaay taaɗ naŋ taarin̰ se, naan̰ ɗeek Simon ki ɔɔ: «Iik Ꞌɓaa gɔtn kɛn maanin̰ jɛrlɛ, ute jeeige se, Ꞌtuunki gɛndsege maan gɛn toocn̰ kɛn̰jge.» \v 5 Simon tɛrlin̰ ɔɔ: «Debm dooy jeege, daan nɔɔr ki ute magalin̰ se, naaje kꞋdabarga dɛna naɓo jꞋɔŋ te ɗim eyo. Num gaŋ do taari ki se, gɛndge se maam mꞋaɗen tuun maan.» \v 6 Kɛn naaɗe jaay tuun gɛndɗege maan se, naaɗe uuno kɛn̰jge dɛna; bini gɛndɗege kic ɓo ɓaa ɓaa nɛɛpɛ! \v 7 Naaɗe daŋ mɛɗɗegen maakŋ markab kɛn kuuy se te jiɗe taa aɗe ɓaa num, aɗen noogo. Mɛɗɗege jaay ɓaaɗo ɔŋɗe se, markabɗegen di se paac naaɗe ɗoocin̰ tal tal ute kɛn̰jge, bini ɓaa ɓaa duubm maan. \p \v 8 Kɛn Simon Piɛr jaay aak nakŋ ese se, naan̰ ɓaaɗo ooc mɛtn jɛ Isa ki ɗeekin̰ ɔɔ: «Mɛluma, iik naatn cɛɛm ki; taa maam se mꞋdebm *kusin̰a.» \v 9 Taa kɛn̰jgen dɛn kɛn naaɗe uuno se, Piɛr ute mɛɗin̰ge se ɓeere ɓaa ɔkɗe. \v 10 Mɛɗin̰gen Jak ute Jan kɛn gaan Zebedege se aak se, ɓeere ɔkɗe kici. Gɔtn se Isa ɗeek Simon ki ɔɔ: «Ɔn̰te ɓeere! Naan ki se, naai Ꞌɓaa je jikilimge ɓo anɗeno ɓaa ɗoobm Raa ki.» \v 11 Markabɗege se naaɗe tiik ɓaano taa jɛŋ ki ɔɔ gɔtn ese sum ɓo, naaɗe rɛsn te nakɗege paac ɔɔ daanin̰a. \s1 Isa ɛɗ lapia debm bikiɗ ki \r (Mt 8.2‑4; Mk 1.40‑45) \p \v 12 Ɓii kalaŋ Isa iin̰ ɓaa maakŋ gɛgɛr kɛn kalaŋ ɔɔ gɔtn se debm bikiɗi ɓaaɗo ɔŋin̰a. Gaabm se ron̰ paac taal aace. Kɛn naan̰ aak Isa se, naan̰ ooc mɛtn jɛn̰ ki ɔɔ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Mɛlje, kɛn naai Ꞌje num, ɛɗum lapia taa rom se ɗaapm Ꞌtooɗn kɔlɔn̰ kɔlɔn̰.» \v 13 Isa ɔl jin̰ utin̰a ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Yɛɛ, maam mꞋjea, ɔn̰ roi ɗaapm Ꞌtooɗn kɔlɔn̰ kɔlɔn̰!» Gɔtn se sum ɓo, gaabm se kɔɔn̰in̰ ɔn̰in̰a. \v 14 Gɔtn se Isa ɗeekin̰ ɔɔ: «Ɔn̰te ɓaa Ꞌtaaɗn nam ki. Taa naai ɔŋga lapi se Ꞌɓaa Ꞌtaaɗ roi *debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki se ɔɔ Ꞌɓaa ɛɗ *sɛrkɛ Raa ki aan gɔɔ kɛn *Musa taaɗin̰o maakŋ Kitap ki, taa naai se roi ɗaapga tooɗga kɔlɔn̰ kɔlɔn̰ se. Bin ɓo, jeege paac Ꞌjeele, naai se ɔŋga lapia.» \v 15 Gɔtn se jeege baag kɔɔsn maanin̰ gɔtɔ ɓaa se paac ɔɔ jeege dɛna lee tusu gɛn booy taarin̰a ɔɔ jee kɔɔn̰ge se lɛ ɓaaɗo se gɛn je lapia roɗe. \v 16 Gaŋ Isa se teec ɓaa do kɔɗ‑ɓaar ki kalin̰ ki gɛn tɔnd mɛtn Raa. \s1 Isa ɛɗ lapia debm kꞋruŋguy ki \r (Mt 9.1‑8; Mk 2.1‑12) \p \v 17 Ɓii kalaŋ Isa dooy dooy jeege ɔɔ maakŋ jeege tun naan̰ dooyɗe dooy se ɔk *Parizige ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage. Naaɗe se iin̰o maakŋ naaŋge tun taa naaŋ Galile ki ute kɛngen taa naaŋ Jude ki ɔɔ ute kɛngen iin̰o maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki. Gɔtn se Isa ute tɔɔgŋ Mɛljege se, ɛɗ lapi jee kɔɔn̰ge tu. \v 18 Gɔtn ese sum ɓo jeege uuno debm kꞋruŋguyu do nakŋ tooɗin̰ ki. Kɛn naaɗe aan se, naaɗe je ɗoobm an kɛnd kɔŋ Isa. \v 19 Naɓo taa jeege dɛn dɛn se naaɗe ɔŋ te ɗoobm an kɛnd kɔŋ Isa eyo. Taa naan̰ se ɓo naaɗe uun ookŋsin̰ do ɓee ki raan ɔɔ ɔɔɗ taa bɔlɔ ɔɔ naaɗe bɔɔyin̰o do nakŋ tooɗin̰ ki naan Isa ki daan jeege tu. \v 20 Kɛn Isa jaay aak naaɗe aal maakɗe don̰ ki se, ɗeek ɔɔ: «Gaaba, *kusin̰ige se, maam mꞋtɔɔlisin̰ga naatn.» \p \v 21 Kɛn jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage ute Parizige jaay booy se, naaɗe baag naajn̰ te naapa ute mind naaŋ ki ɔɔ: «Naan̰ se tap ɓo naŋa jaay naaj Raa bin se? Kɛn Ꞌkɔŋ tɔɔl kusin̰ deba se, Raa kalin̰ ki sum ey la?» \v 22 Aan gɔɔ Isa jeel maak‑saapɗe se, naan̰ tɛrlɗen ɔɔ: «Taa ɗi jaay naase Ꞌtaaɗki ute maakse bin se? \v 23 Gɛn naase ki num, kɛn gay ɓo ɔɔn̰ ciri, kɛn mꞋɗeekŋ mꞋɔɔ: ‹Kusin̰ige se, maam mꞋtɔɔlisin̰ga naatn› lɔɓu mꞋɗeekŋ mꞋɔɔ: ‹Iin̰i ɔɔ Ꞌlee› se lɛ? \v 24 Bin num, naase aki Ꞌjeele maam *mꞋGoon Deba se mꞋɔk tɔɔgɔ gɛn tɔɔl kusin̰ jeege.» Gɔtn se, Isa ɗeek debm kꞋruŋguy ki ɔɔ: «MꞋɗeeki mꞋɔɔ: iin̰i, uun nakŋ tooɗi se ɔɔ Ꞌɓaa ɓei ki.» \p \v 25 Gɔtn ese se sum ɓo, gaabm se, iin̰ ɗaara naan jeege tu, uun nakŋ tooɗin̰a ɔɔ ɓaa ɓeen̰ ki. Kɛn naan̰ ɓaa ɓaa se naan̰ tɔɔm Raa. \v 26 Jee gɔtn ese paac nakŋ se deel doɗe ɔɔ naaɗe tɔɔm Raa kici. Gɔtn se naaɗe ɓeere ɔkɗe se, taaɗ ute naapa ɔɔ: «Nakage, jaaki se, jꞋaakkiga nakgen kɛn deel do aak eyo!» \s1 Isa daŋ Lɛbi \r (Mt 9.9‑17; Mk 2.13‑22) \p \v 27 Kɛn nakgen se jaay deel se, Isa teec teec se aak *debm tɔkŋ miiri ron̰ Lɛbi iŋg kiŋg gɔtn tɛɗn naabin̰ ki. Naan̰ ɗeekin̰ ɔɔ: «Iin̰i Ꞌdaanuma!» \v 28 Gɔtn se sum ɓo Lɛbi iin̰i, ɔn̰ nakin̰ge paac ɔɔ daan Isa. \p \v 29 Gɔtn se Lɛbi tɛɗ kɔsɔ dɛna ɔɔ daŋ Isa ɓeen̰ ki gɛn ɓaa kɔsɔ. Ɔɔ jeege dɛna iŋg ɔs te naaɗe ɔɔ maakɗe ki se *jee tɔkŋ miirge ɔɔ jee kuuy se kici ute te naaɗe. \v 30 Gɔtn se, *Parizige ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage se jaay aakɗe se mooy naaŋ ki dir dir ɔɔ taaɗ jeege tun mɛtn Isa ki se ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay naase ɔski ɔɔ aayki ute jee tɔkŋ miirge ɔɔ jee *kusin̰ge se?» \v 31 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Jee roɗe kiji se, naaɗe je daptor eyo, num kɛn je daptor se, jee kɔɔn̰ge. \v 32 Maam mꞋɓaaɗo se gɛn daŋ jee kɛn saap ɔɔ naaɗe aak bɛɛ naan Raa ki se eyo, num maam mꞋɓaaɗo se gɛn jee jeel roɗe ki naaɗe jee kusin̰ge, taa Ꞌtɛrl maakɗe do Raa ki.» \s1 Mɛtn taar *siam \p \v 33 Naan̰ kɛn se jeege ɓaaɗo taaɗ Isa ki ɔɔ: «Jee mɛtn Jan‑Batist ki ute jee mɛtn *Parizige se tɛɗga num lee tuun siam ɔɔ tɔnd mɛtn Raa. Num jee mɛtn naai ki se ɔsɔ ɔɔ aaye.» \v 34 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Jeegen ɓaaɗo kɔkŋ mɛnda jaay gaabm mɛnda utu te naaɗe se, kaaɗ kɛn se naaɗe Ꞌkɔŋ kuun siam la? Mɛt ki eyo. \v 35 Num gaŋ ɓii kalaŋ kaaɗin̰ utu kaana gaabm mɛnda se jꞋutu jꞋan̰ kɔɔɗn naata ɔɔ naan̰ kɛn se jaay ɓo, mɛɗin̰ge se lee tuun siam gɛn tɔnd mɛtn Raa.» \p \v 36 Isa taaɗɗen ute kaal naagŋ taara daala ɔɔ: «Nam ɔk kala koono nɛɛpga nɛɛp se, aɗe kɔŋ nɛɛpm taar kal kiji jaay an̰ kal do ki eyo; ey num taa kal kijin kɛn kꞋnɛɛpo se cɛrɛ sum, ɔɔ kɛn jꞋaalin̰ga kic num, naaɗe se kɔŋ tum eyo. \v 37 Ɔɔ tɔtn koojn̰ bin̰ utu iin̰ kiin̰ se, jꞋɔmbin̰ maakŋ k‑lɛɛtɛrge tun koono eyo; ey num tɔtn koojn̰ bin̰ se, an dɔɔbm ute k‑lɛɛtɛrge se naatn. Ɔɔ tɔtn koojn̰ bin̰ se lɛ Ꞌkɔɔy naaŋ ki cɛrɛ ɔɔ k‑lɛɛtɛrge se lɛ, dɔɔbm tujn̰ kici\f + \fr 5:37 \ft Yaudge se tɔmb tɔtɗegen gɛn koojn̰ bin̰ se maakŋ k‑lɛɛtɛrge tu.\f*. \v 38 Num gaŋ bɛɛki num, tɔtn kaam ki se jꞋan̰ kɔmb maakŋ k‑lɛɛtɛrge tun kiji kici. \v 39 Ɔɔ debm aayga kaay tɔtn\f + \fr 5:39 \ft Tɔtn Yaudge se daayum taaɗ ute tɔtn koojn̰ bin̰ se sum.\f* cooɗi tɔɔlum se lɛ, tɔtn kaam ki se, ɓon̰ tɔɔlin̰ ey sum. Taa naan̰ ɗeek ɔɔ: kɛn nijim cir paac se tɔtn kɛn cooɗi tɔɔlum se.» \c 6 \s1 Isa se naan̰ ɓo mɛl *ɓii sebit \r (Mt 12.1‑14; Mk 2.23‑28, 3.1‑6) \p \v 1 Ɓii kalaŋ ɓii sebit ki se, Isa ute jee mɛtin̰ ki deel maakŋ gɔtn gɛm ki. Gɔtn se jee mɛtin̰ ki tɛrɛc do gɛmge ɔɔ ɔɔɗ kaamin̰ maakŋ jiɗe ki ɔɔ taan̰e. \v 2 Num *Parizigen kandum gɔtn ese taaɗɗen ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay naase Ꞌtɛɗki nakŋ kɛn jꞋund te kulu eyo gɛn tɛɗ ɓii sebit ki se?» \v 3 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Naase Ꞌdooyin̰ki te ey la, nakŋ kɛn *Daud tɛɗ ute jeen̰ge kaaɗ kɛn naaɗe ɓo tɔɔlɗe se? \v 4 Naan̰ ɛndo maakŋ *kɔrɔr gɛn *Raa ki, ɔɔ tɔs mappan jꞋɛɗin̰ga kɛɗ *sɛrkɛ Raa ki, ɔso ɔɔ ɛɗo jeen̰ge tun mɛtin̰ ki kici. Ey num, kɛn ɔk ɗoobm Ꞌkɔsn se jee tɛɗn sɛrkge Raa ki kalɗe ki sum.» \p \v 5 Ɔɔ tɛr Isa ɗeekɗen ɔɔ: «*Goon Deba se lɛ, naan̰ ɓo Mɛl gɛn ɓii sebit.» \p \v 6 Kɛn aan ɓii sebit kɛn kuuy se, Isa ɓaa ɛnd maakŋ *ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki se ɔɔ dooy jeege. Gɔtn ese, naan̰ ɔŋ gaaba kalaŋ ji daamin̰ ooyga kooyo. \v 7 Jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage ute Parizige se ɔnd kaama Isa ki tak taa naaɗe je an̰ kaaka kɛn n̰Ꞌkɛɗn lapia gaab kɛn se ɓii sebit ki num, bin se naaɗe an̰ kɔkŋ mindin̰a. \v 8 Aan gɔɔ Isa jeel saapm‑maakɗe ki se, naan̰ ɗeek gaab kɛn jin̰ ooyga kooy se ɔɔ: «Iin̰i Ꞌɗaar naan jeege tu.» Ɔɔ gaabm se iin̰ ɗaara. \v 9 Gɔtn se Isa taaɗɗen ɔɔ: «Maam mꞋje tɔnd mɛtse: ɓii sebit ki se, jꞋundsenga kulu gɛn tɛɗn bɛɛ lɔɓu gɛn tɛɗn *kusin̰ lɛ? Ɔɔ ɔŋ deba jaay ɗim an don̰ ki num, an̰ kaaj lɔɓu an̰ kɔn̰in̰ naan̰ Ꞌkut lɛ?» \v 10 Gɔtn se Isa uun kaamin̰ aak dɔɔɗɗe paac ɔɔ ɗeek gaabm kɛn jin̰ ooyga kooy se ɔɔ: «ꞋSɛɛj jii!» Ɔɔ gaabm se sɛɛj jin̰a ɔɔ gɔtn ese sum ɓo jin̰ ɔŋ lapia. \v 11 Kɛn Parizige ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage jaay aak nakŋ se, maakɗe taarɗe don̰ ki pirin̰ ɔɔ taaɗ ute naapa do nak kɛn naaɗe utu Ꞌtɛɗn do Isa ki. \s1 Isa bɛɛr tɔɔɗ jee kaan̰ naabin̰gen sik‑kaar‑dio \r (Mk 3.13‑19; Mt 10.1‑15; NJKN 1.13) \p \v 12 Kaaɗ kɛn se sum ɓo, ɓii kalaŋ Isa ɓaa ook do ko ki gɛn keem Raa ɔɔ maakŋ nɔɔr kɛn te magalin̰ se, naan̰ eem Raa. \v 13 Kɛn gɔtɔ jaay iip se, naan̰ daŋ jee mɛtin̰ ki ɔɔ maakɗe ki se, naan̰ bɛɛr tɔɔɗ jeege sik‑kaar‑dio kɛn naan̰ daŋɗe jee kaan̰ naabin̰ge. Kɛse ɓo ro jee se: \v 14 Simon se, naan̰ daŋin̰ te ro Piɛr, Andre se gɛnaan̰a, Jak, Jan, Pilip, Bartelemi, \v 15 Matiye, Tɔma, Jak goon Alpe, Simon debm je kujn̰ naaŋin̰a, \v 16 Jud goon Jak ɔɔ Judas Iskariɔt, naan̰ ɓo debm utu kutn Isa se. \s1 Isa dooy jeege ɔɔ ɛɗ lapia jee kɔɔn̰ge tu \r (Mt 5.2‑12) \p \v 17 Kɛn Isa jaay bɔɔy do ko ki ute jee mɛtin̰ kɛn sik‑kaar‑di se naan̰ ɔŋ gɔtn tooɗ tal jaay naan̰ ɗaara ɔɔ gɔtn se naan̰ ɔŋ jee dɛn mɛtin̰ ki ute jeege dɔɔlɔ dɛna iin̰o taa naaŋ Jude ki, kɛngen iin̰o maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki, ɔɔ kɛngen kuuy se iin̰o taa naaŋ Tir ute gɛn Sidɔŋ ki kɛn iŋg maakŋ gɛgɛrge tun taa baar ki. \v 18 Naaɗe ɓaaɗo se gɛn booy taarin̰a ɔɔ gɛn je lapi roɗe, ɔɔ jee ɔk kɔɔn̰ sitangen kɛn lee dabarɗe se kic ɓo ɔŋ lapia. \v 19 Jee dɛngen tus paac se naŋa naŋa kic ɓo je kutn ro Isa taa debm utga ron̰ num, tɔɔg Isan Ꞌteec ron̰ ki se, ɛɗɗen lapia. \s1 Jee maak‑raapge ute jee kɛn aɗen kaan nakŋ ɔɔn̰ɔ \q1 \v 20 Gɔtn se Isa uun kaamin̰a aak jee mɛtin̰ ki ɔɔ taaɗɗen ɔɔ: \q1 «Maak‑raapo naase jee daayge tu, \q1 taa *maakŋ Gaar Raa se naase ki. \q1 \v 21 Maak‑raapo naase jee ɓo tɔɔlsen ɓɔrse se, \q1 taa naase utu aki kɔsn dɛrɛŋ te maraad se! \q1 Maak‑raapo naase kɛn ɓɔrse maakŋ kaa‑maan ki, \q1 taa naase se utu aki kooy koogo. \q1 \v 22 Maak‑raapo naase kɛn jeege jese eyo, ɔɔɗ undse naatn, \q1 naajse ɔɔ tɔlsen taar jig eyo dose ki, \q1 taa naase aalki maakse do *Goon Deb ki\f + \fr 6:22 \ft Goon Deba je taaɗ te Isa *al‑Masi.\f*. \p \v 23 «Kɛn nakgen se jaay aanga dose ki num, ɓii kɛn se ɔn̰ki maakse Ꞌraap sakan̰ ɔɔ Ꞌdaamki te maak‑raapo! Taa maakŋ raa ki se, Raa utu asen kɔgŋ bɛɗse dɛn aak eyo. Bin ɓo ɓugɗegen do dɔkin̰ se lee dabaro jee taaɗ taar teeco taar Raa ki se bin kici. \q1 \v 24 «Num gaŋ asen kɔɔn̰ naasen jee nak dɛnge \q1 taa ɓɔrse naase ɔŋkiga dose. \q1 \v 25 Asen kɔɔn̰ naasen kɛn ɓɔrse ɗim daaysen ey se, \q1 taa naase ɓo utu asen tɔɔlɔ. \q1 Asen kɔɔn̰ naasen jee iŋg Ꞌtooyki koogo ɓɔrse, \q1 taa naase se maakse utu Ꞌtuju ɔɔ utu aki keeme. \q1 \v 26 Asen kɔɔn̰ naasen kɛn jeege paac taaɗ taargen nijim rose ki sum se, \q1 bin ɓo ɓugɗegen do dɔkin̰ se tɛɗo ute jeegen tɛɗ roɗe aan gɔɔ jee taaɗ taar teeco taar Raa ki bin kici.» \s1 ꞋJeki jee taamooysege \r (Mt 5.38‑48; Rm 12.17‑21) \p \v 27 «Gaŋ maam mꞋtaaɗsen naase kɛn iŋg booyki taarum se, mꞋɔɔ: Ꞌjeki jee taamooysege, Ꞌtɛɗki bɛɛ jeege tun jese eyo. \v 28 Ɔɔɗki ɓooro do jeege tun naamse ɔɔ eemki Raa taa jeegen kɛn dabarse se. \v 29 Kɛn nam jaay ɔndiga mɛtn bi ki num, Ꞌtɛrlin̰ kɛn do ji kuuy se kici. Kɛn nam jaay uunga kali magal se, kali baatn maak ki se kic num, ɔn̰te Ꞌkɔɔgin̰. \v 30 Debm kɛn jaay tɔnd mɛtn ɗim gɔti ki num, ɛɗin̰ ɔɔ nam jaay uunga ɗimi num, ɔn̰te Ꞌɓaa baayin̰a. \v 31 Bɛɛ kɛn naase Ꞌjeki jeege asen tɛɗse, naase kic num, Ꞌtɛɗki jeege tu bin kici. \p \v 32 «Kɛn naase jaay Ꞌjeki jeegen jese sum num, bin se nakŋ jaay jꞋasen tɔɔm ro ki tap ɓo gɔtɔ. Taa jee *kusin̰ge kic lɛ je naapa bin kici! \v 33 Ɔɔ kɛn naase jaay Ꞌtɛɗki bɛɛ jeege tun Ꞌtɛɗsen bɛɛ naase ki sum num, bin se nakŋ jaay jꞋasen tɔɔm ro ki se tap ɓo gɔtɔ. Taa jee kusin̰ge kic lɛ lee tɛɗ bɛɛ ute naapa kici! \v 34 Kɛn naase jaay ɛɗki sɛɛ ɓo jeege tun utu asesin̰ tɛrl kɔgŋ gɔtin̰ ki sum num, bin se nakŋ jaay jꞋasen tɔɔm ro ki se tap ɓo gɔtɔ. Taa jee kusin̰ge kic ɓo lee ɛɗ kɛɗ sɛɛ ute naapa, taa naaɗe jeele jꞋaɗesin̰ kɔgŋ gɔtin̰ ki! \v 35 Num gaŋ naase se, Ꞌjeki jee taamooysege; Ꞌtɛɗki bɛɛ jeege tu ɔɔ kɛn ɛɗkiga sɛɛ jeege tu num, ɔn̰te Ꞌsaapki ɔɔki jꞋasesin̰ kɔgɔ. Bin ɓo Raa utu asen tɛɗn bɛɛn̰ dɛn aak eyo ɔɔ naase se jꞋutu jꞋasen daŋ gaan Raagen Taaro. Taa Raa se naan̰ debm jiga ɔɔ naan̰ tɛɗ bɛɛn̰a do jeege tun kꞋtɛɗɗen bɛɛ kic ɓo naaɗe jeel eyo ɔɔ tɛɗ bɛɛ jee kusin̰ge tu kici. \v 36 ꞋKɛrcɛlki aan gɔɔ Bubsen maakŋ raa ki, kɛrcɛl se.» \s1 Ɔn̰te Ꞌkɔjki bɔɔrɔ do jeege tu \r (Mt 7.1‑5,15‑20, 12.33‑37) \p \v 37 «Ɔn̰ten Ꞌkɔjki bɔɔrɔ do jeege tu, ɔɔ naase kic ɓo jꞋasen kɔjn̰ bɔɔrɔ dose ki eyo. Ɔn̰ten Ꞌkɛndki tɛl nam gɛn kutin̰a, bin se naase kic jꞋasen kɔŋ kut eyo. Kɛn naase jaay Ꞌlee ɔkki naagŋ naapa num, Raa kici asen tɔɔl kusin̰se. \v 38 Ɛɗki naka jeege tu taa jꞋutu jꞋasen kɛɗn naase ki kici: ute gɔrn kɛn naase Ꞌlee Ꞌdɔɔjn̰ki jeege tu se, Raa utu asesin̰ dɔɔjn̰, ɗoocn̰ kɔnd gazagaza ɔɔ asesin̰ dɔɔjn̰ cir cir. Bin ɓo ute nakŋ kɛn naase Ꞌlee Ꞌdɔɔjn̰ki nakge jeege tu se, naase kic jꞋutu jꞋasesin̰ dɔɔjn̰ bin kici. \p \v 39 «Tɛr Isa taaɗɗen ute kaal naagŋ taara kuuy daala ɔɔ: debm kaam‑tɔɔkɔ Ꞌkɔŋ tɔɔɗn naapin̰ debm kaam‑tɔɔkɔ la? Naaɗen di paac se Ꞌsi maakŋ gɔɔ ki ey ne? \v 40 Debm lee mɛtn deb kɛn dooyin̰ se Ꞌkɔŋ cir debm dooyin̰ eyo. Num gaŋ debm mɛtn deb ki jaay mɛlin̰ dooy ɔkin̰ga se, naan̰ utu Ꞌtɛɗn aan gɔɔ mɛlin̰a. \p \v 41 «Mu cɔkɔn kɛn kaam gɛnaai ki ɓo naai ɔŋ aakin̰a. Num gɛn ɗi jaay naai ɔŋ aak guɗum kaagŋ kaami ki ey se? \v 42 Ute naan̰ se ɓo, naai Ꞌkɔŋ ɗeekŋ gɛnaai ki ɔɔ: Gɛnaama, Ꞌɓaaɗo mꞋai kɔɔɗn mu kaami ki. Nakŋ naai Ꞌtɛɗin̰ se, mɛt ki eyo! Ey num naai ɔk mɛt‑guɗum kaagŋ kaami ki se kici! Bɛɛki num, ɔɔɗ mɛt‑guɗum kaagŋ kaami ki se ram, jaay ɓo kaami Ꞌkɔɔɗn kaakŋ jiga bin jaay Ꞌkɔɔɗn mu cɔkɔn kɛn kaam gɛnaai ki se!» \s1 Kaaga ute koojin̰a \p \v 43 «Kaagŋ jiga se koojin̰ aak kus eyo ɔɔ kaagŋ kɔɔn̰ɔ lɛ ɔŋ ooj koojin̰ jig ey kici. \v 44 Taa kaagge se jꞋaak kꞋjeelɗe ute koojɗege: taa naan̰ se ɓo jꞋkɔŋ tuugŋ koojn̰ mɔŋgɔ do kaag kɛn ute kɔrɔndin̰ eyo ɔɔ kɔŋ tuugŋ koojn̰ k‑ƴooko se do k‑lili ki ey kici. \v 45 Debm bɛɛ se, bɛɛn̰ se iin̰o maakin̰ ki, ɔɔ debm *kusin̰ se, kusin̰in̰ se kic ɓo iin̰o maakin̰ ki. Taa taar kɛn jikilimge lee taaɗ paac se iin̰o maakɗe ki.» \s1 Ɓeegen dio \r (Mt 7.21‑29; 2Pr 1.5‑10) \p \v 46 «Naase iŋg Ꞌdaŋum ki: Mɛluma, Mɛluma. Num gɛn ɗi jaay ɓo naase Ꞌbaateki gɛn tɛɗn nakŋ kɛn maam mꞋtaaɗsen mꞋɔɔ aki tɛɗ se? \v 47 Debm ɓaaɗo gɔtum ki, booy taaruma ɔɔ iŋg do ki se, Ꞌbooyki mꞋasen taaɗn nakŋ kɛn naan̰ tecin̰ tece. \v 48 Naan̰ se tec aan gɔɔ debm ɓaa kɔɓm ɓeen̰a: naan̰ uɗ gɔɔ jɛrlɛ bini aan do ko ki jaay ɓo ɔndo mɛtn ɓeen̰a. Kɛn naan̰ jaay iin̰in̰ aas sum se, maane eeɗ dɛna ɔɔ oolge kic ɓo ɗooco ɔɔ ɔɔy makɔn̰ɔ ɓaaɗo deeb ɓee se bat naɓo, ɔŋ tɛɗin̰ te ɗim eyo, taa ɓee se kꞋjꞋiin̰in̰ga jiga. \v 49 Num gaŋ debm booy taaruma ɔɔ iŋg do ki ey se, naan̰ se tec aan gɔɔ debm kɛn uɗ te gɔɔ ey sum ɓo iin̰ ɓeen̰a. Kɛn oolge ɗooco jaay ɔɔyɔ makɔn̰ɔ ɔɔ ɓaaɗo deebin̰ bat se, ɓee se ru naŋ tak.» \c 7 \s1 Isa ute bubm asgarge \r (Mt 8.5‑13) \p \v 1 Kɛn Isa jaay taaɗ naŋ taarin̰ naan jeege tu aas se, naan̰ ɓaa ɛnd maakŋ gɛgɛr kɛn Kaparnayum ki. \v 2 Gɔtn se bubm asgarge se ɔk ɓulu kalaŋ bin se naan̰ jen̰ dɛn aak eyo. Naɓo ɓulin̰ se ooc kɔɔn̰ɔ kaam yoa. \v 3 Kɛn gaabm se jaay booy jꞋɔɔs maan Isa se, gɔtn se naan̰ iin̰ ɔl magal Yaudge kandum taa ɓaa sɛl mɛtn Isa num, aɗe ɓaa utu kɛɗn lapia ɓulin̰ ki se. \v 4 Kɛn magal Yaudge jaay aan gɔtn Isa ki se, naaɗe eemin̰ nɔɔ ɔɔ: «Bɛɛki num, gɛn tɛɗn bɛɛ se, Ꞌtɛɗn gaab kɛn se. \v 5 Taa naaje Yaudge se, gaabm se jejeki dɛna ɔɔ naan̰ mala ɓo iin̰jeki ɓee kɛn kꞋlee kꞋtusn maak ki se.» \p \v 6 Gɔtn se Isa ɓaa ute naaɗe. Num kɛn naan̰ aan te cɛɛ ɓee magal asgarge tu ey sum ɓo, bubm asgar *Rɔmɛge ɔlo mɛɗin̰ge taa an̰ taaɗn ɔɔ: «Mɛluma, ɔn̰te dabar roi gɛn ɓaaɗo ɓeem ki, taa maam se mꞋaas ɗim naani ki eyo. \v 7 Taa naan̰ se ɓo, maam mꞋɔŋ mꞋɓaa te gɔti ki ey se. Num gɔtn ɗaari ki se, naai Ꞌtaaɗ ute taari sum ɓo, debm tɛɗn naabum se Ꞌkɔŋ lapia. \v 8 Taa maam se, kic mꞋkaam ji deb kuuy, naɓo mꞋɔk asgarge kaam ji maam kici. Kɛn mꞋiŋgga num mꞋɗeek deb kalaŋ ki mꞋɔɔ: ꞋƁaa se, naan̰ iin̰ Ꞌɓaa. Ɔɔ mꞋɗeek deb kuuy ki mꞋɔɔ: ꞋƁaaɗo se, naan̰ iin̰ ɓaaɗo. Ɔɔ ɓulum ki se jaay, mꞋɗeekin̰ mꞋɔɔ: ꞋTɛɗn nakŋ ese se, naan̰ iin̰ tɛɗin̰a.» \v 9 Kɛn Isa jaay booy taar ese se, taara se ɔkin̰ taaɗ eyo. Gɔtn se naan̰ tɛrl aak jee dɛngen ɓaaɗo mɛtin̰ ki se ɔɔ naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: maakŋ gaan *Israɛlge tun ute dɛnɗe kic ɓo maam mꞋɔŋ te nam jaay aal maakin̰ do *Raa ki aan gɔɔ gaabm ara se eyo.» \v 10 Kɔr jee naan̰ ɔlɗeno naaba jaay aan ɓeen se, naaɗe ɔŋ ɓul se ɔŋga lapia. \s1 Isa dur goon mɛnd‑daay daan yoge tu \p \v 11 Naan̰ kɛn se jaay, Isa iin̰ ɓaa maakŋ gɛgɛr kɛn kꞋdaŋin̰ Nayn. Jee mɛtin̰ ki ute jeege dɛna ɓaa ute naan̰a. \v 12 Kɛn Isa ute jeege jaay aan taa ɗoob kɛn jꞋan kɛnd maakŋ gɛgɛr ki se, naaɗe aak jeege uuno yoa ɔɔ kɛn ooy se goon mɛnd‑daaye ɔɔ naan̰ kalin̰ ki sum ɓo maakŋ kon̰ ki. Gɔtn se jeege dɛna daan mɛnd se. \v 13 Kɛn Mɛljege jaay aak ko goono se, naan̰ ɛɛjin̰ don̰ ki ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Ɔn̰te Ꞌtɔɔyɔ.» \v 14 Gɔtn se Isa iiko cɛɛ jeege tun uuno yo se, ɔnd jin̰ do baraŋgal ki ɔɔ gɔtn se, jee ɓaan ɓaa ute yo se ɗaara ɔɔ Isa ɗeek goon kɔɗ ki se ɔɔ: «MꞋɗeeki mꞋɔɔ, iin̰i!» \v 15 Gɔtn se goon kɔɗn ooyga kooy se duru iin̰ iŋg ute mɛtin̰a ɔɔ baag taaɗn taara. Ɔɔ Isa ɔk ɛɗin̰ kon̰ ki. \v 16 Kɛn jeege jaay aak nakŋ se, ɓeere ɓaa ɔkɗe paac ɔɔ naaɗe *nook Raa ɔɔ: «Debm taaɗ taar teeco taar Raa ki magal se, ɓɛrɛ, ɓaaɗoga daanjege tu. Kɛse Raa mala ɓo ɓaaɗoga kaakŋ jeen̰ge!» \v 17 Taa naan̰ se ɓo jee taa naaŋ Jude ki ute jee kɛn taa naaŋge tun cɛɛs ki se, paac se iŋg ɓo gɛn kɔɔsn maana do nakge tun kɛn Isa tɛɗo se. \s1 Jan‑Batist ute Isa \r (Mt 11.2‑19) \p \v 18 Gɔtn se jee mɛtn Jan‑Batist ki ɓaaɗo taaɗ mɛlɗe ki. Kɛn Jan jaay booy taarɗe sum se, maakɗe ki se naan̰ daŋ jeege dio, \v 19 ɔɔ ɔlɗe gɔtn Mɛlje Isa ki taa Ꞌɓaa tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Naai ɓo debm kɛn jeege iŋg aak kaama jꞋɔɔ utu aɗe ɓaa se lɔɓu kꞋbooy nam kuuy lɛ?» \v 20 Kɛn naaɗe jaay aan gɔtn Isa ki se, jee se taaɗ ɔɔ: «Naaje se Jan‑Batist ɓo ɔljeno gɔti ki ɔɔ kꞋtɔnd mɛti: naai ɓo debm kɛn jeege iŋg aak kaama jꞋɔɔ utu aɗe ɓaa se lɔɓu kꞋbooy nam kuuy lɛ?» \v 21 Naanɗe ki se sum ɓo, Isa ɛɗ lapia jee kɔɔn̰ɗege tu dɛna. Maakɗe ki se jeegen kɛn kɔɔn̰ɔ tujɗenga tuju ute jee ɔk kɔɔn̰ sitange se kic naan̰ ɛɗɗen lapia ɔɔ jee kaam‑tɔɔkge dɛn se kic ɓo naan̰ ɔɔɗɗen kaamɗege. \v 22 Gɔtn se Isa ɗeek jeege tun Jan ɔlɗeno naaba se ɔɔ: «ꞋƁaa Ꞌtaaɗki Jan ki nakŋ naase mala aakin̰kiga ute kaamse ɔɔ booyin̰kiga ute bise: jee kaam‑tɔɔkge lɛ aakga, jee cɛkɛɗge lɛ leega talam talam, jee bikiɗge lɛ ɔŋga lapia ɔɔ roɗege lɛ tooɗga kɔlɔn̰ kɔlɔn̰, jee duguyge lɛ ɓɔrse booy booyo, jee ooyga kooy kic lɛ duroga daan yoge tu ɔɔ Labar Jiga se lɛ, kꞋtaaɗin̰ga jee daayge tu. \v 23 Maak‑raapo debm kɛn jaay ai kaamin̰ ɔn̰te ɗoobm gɛn kaal maakin̰ do maam ki ey se.» \p \v 24 Kɛn jee Jan ɔlɗeno naaba jaay ɔk tɛrl ɓaa se, Isa baag taaɗn taar Jan se jee dɛnge tu ɔɔ: «Do kɔɗ‑ɓaar ki se naase tap ɓo iŋgkiro kaakŋ naŋa? Lɔɓu iŋgkiro kaakŋ mu taa baar kɛn kuul teen̰ ɓaansin̰ kaam ara kaam ara se la? \v 25 A‑a! Bin num naase iŋgkiro kaakŋ naŋa? Lɔɓu iŋgkiro kaakŋ gaabm kɛn tus kalge aak bɛɛ se lɛ? Gɔtɔ. Jee lee tus kalgen aak bɛɛ gɛn koono se ute jee maalge se, naaɗe se tiŋg maakŋ ɓee gaarin̰ge tu. \v 26 Lɔɓu naase tap ɓo iŋgkiro kaakŋ naŋa? Naase se iŋgkiro kaakŋ debm taaɗ taar teeco taar Raa ki se la? Ɗeere, Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: naan̰ se debm taaɗ taar teeco taar Raa ki naɓo naan̰ magal cir debm taaɗ taar teeco taar Raa ki se daala. \v 27 Naan̰ se ɓo debm kɛn Raa taaɗo taarin̰ do dɔkin̰ maakŋ Kitap ki ɔɔ: \q1 \qt ꞋBooyo, maam mꞋai kɔl debm kaan̰ naabum naani ki\qt*, \q1 \qt taa ai Ꞌɗaapm ɗoobi\qt*.\f + \fr 7:27 \ft Aak Mal 3.1.\f* \p \v 28 «ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: maakŋ jeege tun mɛndge toojɗen do naaŋ ki ara bini aan do Jan ki se, debm kɛn magal cirin̰ Jan se, gɔtɔ. Anum debm *maakŋ Gaar Raa ki se baat aan gɔɔ ɗi kic ɓo, naan̰ se ɓo magal cir Jan. \p \v 29 «Jee dɛnge ute *jee tɔkŋ miirge jaay booy taarin̰ se, Jan *batizɗe taa naaɗe jeelga Raa se tɛɗ naka ute ɗoobin̰a. \v 30 Num gaŋ *Parizige utu jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage se, naaɗe se baate tookŋ do nakge tun kɛn Raa je ɔɔ aɗen tɛɗn naaɗe ki se. Bin ɓo, naaɗe baate tookŋ kɛn Jan aɗen batizi.» \p \v 31 Tɛr Isa taaɗɗen ɔɔ: «Jee ɓɔrse tap ɓo, mꞋaɗen kɔmb bɛyɛ ute naŋge? Naaɗe tap ɓo tec naŋge? \v 32 Naaɗe se tec aan gɔɔ gaangen iŋg bɔɔr ki jaay taaɗ ute naapa ɔɔ: \q1 \qt Naaje kꞋtuuysen kaa\qt* \q1 \qt naɓo naase Ꞌbaate daamki\qt*. \q1 \qt Naaje kꞋjꞋaarsen kaa yoa\qt* \q1 \qt naɓo naase Ꞌbaate keemki\qt*. \p \v 33 «Ey num Jan‑Batist ɓaaɗo se, naan̰ ɔs mapp eyo ɔɔ aay tɔtn koojn̰ bin̰ eyo ɔɔ naase ɔɔki num: naan̰ se debm sitan! \v 34 Kɛn *Goon Deba jaay ɓaaɗo se ɔsɔ ɔɔ aaye, naɓo naase ɔɔki num: naan̰ se debm kaam‑kɔsɔ ɔɔ debm kaay‑koono ɔɔ ɔk mɛɗɛ ute jee tɔkŋ miirge ɔɔ ute jee *kusin̰ge! \v 35 Num gaŋ jee took aal maakɗe don̰ ki se, aak ɔkga jeel‑taar Raa se ute ɗoobin̰a.» \s1 Isa ute mɛnd tɛɗn *kusin̰a \p \v 36 Ɓii kalaŋ kɔɗ *Parizi kalaŋ bini, daŋ Isa ɓeen̰ ki, gɛn ɓaa kɔsn ute naan̰a. Kɛn Isa jaay ɓaa ɓeen̰ ki se, gɔtn se naaɗe tooɗ ute cɛɛsɗe jaay ɓo baag kɔsɔ do tabil ki. \v 37 Mɛnda kalaŋ iin̰o maakŋ gɛgɛr kɛn se ɔɔ jeege paac jeelin̰ naan̰ se, mɛnd tɛɗn kusin̰a. Naan̰ ɓaaɗo ɔŋɗe taa naan̰ booyga booy jꞋɔɔ Isa utu iŋg ɔs kɔs gɔtn kɔɗ Parizi ki se. Kɛn naan̰ ɓaaɗo ɓaa se, naan̰ uuno naka aan gɔɔ k‑ɓɔkɔlɔ kalaŋ ko ɓo kꞋcɔɔc kꞋɗaapin̰a. K‑ɓɔkɔl se kꞋɗaapin̰ ute nakŋ kɛn kꞋdaŋin̰ albatir\f + \fr 7:37 \ft Albatir se napar koa aama kɛn kꞋcɔɔc kꞋɗaapin̰a gɛn kɔmb itir.\f*, ɔɔ naan̰ se ɗooc ute itir. \v 38 Naan̰ ɓaaɗo kaam jɛ Isa ki ɔɔ naan̰ eeme ɔn̰ kaa‑maanin̰ se neet jɛ Isa ɔɔ naan̰ ɔtin̰sin̰ ute bɛɛkin̰a ɔɔ baam ɔk aay jɛn̰ se ute maak‑raapo ɔɔ ɔɔyin̰ itir do jɛn̰ ki. \p \v 39 Kɔɗ Parizi kɛn daŋ Isa ɓeen̰ ki jaay aak nakŋ bin se, taaɗ ute maakin̰ ɔɔ: «Kɛn gaabm se jaay debm taaɗ taar teeco taar Raa ki ɗeer num, mɛnd ɓaaɗo utin̰ se, naan̰ an̰ Ꞌjeelin̰ naan̰ se, mɛnd tɛɗn kusin̰a.» \v 40 Gɔtn se Isa taaɗin̰ ɔɔ: «Simon, maam se mꞋɔk taara mꞋai ɗeeke.» Naan̰ tɛrlin̰ ɔɔ: «Debm dooy jeege, Ꞌtaaɗa.» \v 41 Isa ɔɔ: «ꞋBooyo. Debm kalaŋ ɔk jee sɛɛge dio. Deb kalaŋ se ey num an̰ kɔgŋ tamma kaar‑mii ɔɔ debm kuuy se lɛ ey num an̰ kɔgŋ tamma si‑mii. \v 42 Num gaŋ ɗim naaɗe aan kɔgŋ sɛɛɗe gɔtɔ se, naaɗe di se paac, naan̰ tɔɔlɗen sɛɛɗege se naata. Num maakŋ naaɗe kɛn di se, debm ɛɗɗen sɛɛ se kɛn gay ɓo an̰ Ꞌje ciri?» \v 43 Simon tɛrlin̰ ɔɔ: «Gɛn maam ki num mꞋɔɔ, debm kɛn sɛɛn̰ dɛn jaay ɓo kꞋtɔɔlin̰sin̰ se.» Isa ɗeekin̰ ɔɔ: «Kɛse naai Ꞌtaaɗga taar mɛt ki.» \p \v 44 Gɔtn se Isa uun tɛrl aak mɛnd se, ɔɔ ɗeek Simon ki ɔɔ: «Naai aak mɛnd se ɗaamo! Gɔtn maam mꞋɛndo ɓei ki se, naai ɛɗum te maan tugŋ jɛm eyo; num gaŋ mɛnd se neetum jɛm ute kaa‑maanin̰a ɔɔ ɔtumsin̰ ute bɛɛkin̰a. \v 45 Ɔɔ naai Ꞌbaam ɔk aay te taarum ute maak‑raap eyo; num mɛnd se kɛn maam mꞋaan sum se, gɔtn naan̰ baam ɔk aay jɛma ute maak‑raapo sum se, ɔn̰um te eyo. \v 46 Naai ɔtum te uubm oot dom ki eyo; num mɛnd se ɔtum itir jɛm ki. \v 47 ꞋƁooyo mꞋai taaɗa: mɛnd se kusin̰in̰gen dɛn se, Raa tɔɔlisin̰ga naatn. Taa naan̰ se ɓo, naan̰ jem dɛn se. Gaŋ debm kꞋtɔɔlin̰ kusin̰in̰ baat se, naan̰ kic ɓo ɔk maak‑je baata.» \v 48 Tɛr Isa taaɗ mɛnd ki ɔɔ: «Kusin̰ige se maam mꞋtɔɔlisin̰ga naata.» \v 49 Jeegen iŋg ɔs ute naaɗe se, baag taaɗn ute naapa ɔɔ: «Kɛse tap ɓo naŋa jaay taaɗ taa Ꞌtɔɔl kusin̰ jeege se?» \v 50 Isa ɗeek mɛnd ki ɔɔ: «Mɛnda, ute kaal maaki kɛn naai aal dom ki se, aajiga. Iin̰i, Ꞌɓaa ute lapia.» \c 8 \s1 Mɛndgen lee mɛtn Isa ki \p \v 1 Naan̰ kɛn se jaay Isa ɓaa lee maakŋ gɛgɛrge tu ɔɔ maakŋ naaŋge tu. Naan̰ taaɗ wɔɔk Labar Jigan gɛn Gaar Raa se jeege tu. Gɔtn se jee kaan̰ naabin̰gen sik‑kaar‑dio, \v 2 ute mɛndge kandum se lee ute naan̰a. Mɛndgen se ɓo kɛn naan̰ ɛɗɗeno lapia gɛn kɔɔn̰ roɗege tu ɔɔ tuurɗeno sitange roɗege tu se. Maakɗe ki se, Mari iin̰o Magdala ɔɔ ro naan̰ ki se ɓo, Isa tuurin̰o sitange cili se. \v 3 Ɔɔ Yoanna kɛn mɛnd Kuza, gaabin̰ se Gaar *Ɛrɔd ɔn̰in̰ maalin̰ paac kaam jin̰a ɔɔ Suzaan ute mɛndgen kuuy dɛn kici. Naaɗe se ɓo kɛn lee noog Isa ute jee mɛtin̰ ki ute nakgen naaɗe ɔkɔ. \s1 Isa aal naagŋ taara te debm kɔnd buru \r (Mt 13.1‑23; Mk 4.1‑25) \p \v 4 Jeege dɛna iin̰o maakŋ gɛgɛrge tu paac ɔɔ ɓaaɗo tus gɔtn Isa ki ɔɔ naan̰ taaɗɗen ute kaal naagŋ taara ɔɔ: \v 5 «Ɓii kalaŋ deba kalaŋ teec ɓaa kɔnd buru. Kɛn naan̰ jaay ɔnd kɔnd burin̰ se, kupm mɛtin̰ si jɛŋ ɗoob ki; gɔtn se jeege tuumin̰a ɔɔ yeelge ɓaaɗo tuun ɔsin̰ naatn paac. \v 6 Kupm mɛtin̰ge se si gɔt kɛn naaŋin̰ maakin̰ ɔk koa. Kɛn naan̰ jaay utu teec teec sum ɓo naar tuutu taa gɔtn se naaŋin̰ cɛɛpɛ. \v 7 Kupm mɛtin̰ se, si maakŋ ji kaag kɛn ɔk kɔrɔndɔ se, naan̰ teece naɓo aan gɔɔ teep maakŋ ji kaag ki se, ji kaaga aayin̰ taara. \v 8 Num kupm kɛn si do naaŋ kɛn jiga se, gɔtn se naan̰ teece, teepe, tɔk doa ɔɔ ɔk kaama dɛn aak eyo.» Do taar kɛn se, Isa uun mindin̰ raan ɗeekɗen ɔɔ: «Debm jaay ɔk bi booyo num, booy ɔk taar se.» \p \v 9 Jee mɛtn Isa ki se tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Kaal naagŋ taar kɛn naai Ꞌtaaɗ se tap ɓo je ɗeekŋ ɔɔ ɗio?» \v 10 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Nakŋ jꞋɔyin̰ga kɔy *maakŋ Gaar Raa ki se, naase se *Raa taaɗsenga naase Ꞌjeelin̰kiga. Num gaŋ jee kuuy se kꞋtaaɗɗen ute kaal naagŋ taara se, taa: \q1 \qt Naaɗe Ꞌkaakŋ ute kaamɗe naɓo Ꞌkaakŋ kɔk eyo\qt*, \q1 \qt Ꞌbooy ute biɗe naɓo Ꞌbooy kɔk eyo\qt*.\f + \fr 8:10 \ft Aak Eza 6.9.\f*» \s1 Kaal naagŋ taar se, Isa taaɗ tɔɔk mɛtin̰a \p \v 11 «ꞋBooyki kaal naagŋ taar ese se je ɗeekŋ ɔɔ: kupm maam mꞋtaaɗn se, kɛse taar Raa. \v 12 Kupm kɛn si jɛŋ ɗoob ki se, kɛse taaɗ ute jeegen booy taar Raa naɓo *Ɓubm sitange ɓaaɗo ɔɔɗ taar se maakɗe ki naatn, taa sɔm naaɗe booy uunga num Ꞌkɔŋ kaaja. \v 13 Kupm kɛn si gɔtn naaŋin̰ ɔk ko maak ki se, kɛse taaɗ te jeegen mɛtn‑jiki booy uun taar Raa ute maak‑raapo naɓo naaɗe ɔŋ ɔkin̰ tɔɔg eyo. Kaaɗ kɛn gɔtɔ utu bɛɛ se naaɗe ɔk taar Raa se ɔɔn̰ɔ, gaŋ nakŋ naama jaay aanga doɗe ki num, naaɗe rɛsn naatn ute taar Raa se. \v 14 Kupm si maakŋ ji kaag kɛn ɔk kɔrɔndɔ se, kɛse taaɗ te jeegen booy ɔk taar Raa naɓo, naaɗe uun nirlɗe, je maal *dunia ɔɔ je nakŋ kɛn daa roɗe ɓo jea. Kɛse ɓo tɛɗɗen kaal maakɗe ɓaa tɛɗn nakŋ cɛrɛ sum se. \v 15 Num kupm kɛn si do naaŋ kɛn jiga se, kɛse taaɗ te jeegen maakɗe bɛɛ, booy uun taar Raa ɔɔ ɔkin̰ maakɗe ki jiga ɔɔ jee se, naaɗe aay kaamɗe aal maakɗe do Raa ki ɔɔ tɛɗn nakgen jiga.» \s1 Isa aal naagŋ taar ute lɔɔmpɔ \r (Mk 4.21‑26) \p \v 16 «Nam Ꞌkɔɔcn̰ lɔɔmpɔ jaay an̰ deebm dukulu don̰ ki, ey lɛ an̰ kɔl kɔnd mɛtn daŋal ki se, gɔtɔ. Gaŋ lɔɔmpɔ se kꞋjꞋɔɔcin̰ga num, jꞋuun jꞋɔlin̰ raan ro kaag ki taa jee ɛnd gɔtn ese se, Ꞌkaakŋ gɔtn wɔɔrɔ. \v 17 Taa nakŋ jꞋɔyin̰ kɔy se jꞋutu jꞋan̰ kaakŋ Ꞌtooɗn tal ɔɔ nakŋ jeege jaay jeel mɛtin̰ ey se jeege utu Ꞌjeel mɛtin̰ paac ɔɔ jꞋutu jꞋan̰ kaakŋ kaam kaaɗ ki utu Ꞌtooɗn tal. \v 18 Bin se kɛn aki booy taar Raa num, ɔndki kɔndɔ! Taa debm ɔk se jꞋan̰ kɔmb do ki, num debm ɔk ey se lɛ, kɛn nakŋ naan̰ saap ɔɔ ɔk se kic ɓo, jꞋan tɔsn naatn.» \s1 Gɛnaa Isage ute kon̰ɗe \r (Mt 12.46‑50; Mk 3.31‑35) \p \v 19 Gɔtn se gɛnaa Isage ute kon̰ɗe ɓaan̰o kaaka, naɓo taa jeegen dɛn se, naaɗe ɔŋ aan te gɔtin̰ ki eyo. \v 20 Nam ɓaaɗo taaɗ Isa ki ɔɔ: «Koi ute gɛnaaige se utu naatn ɔɔ naaɗe je ai kaaka.» \v 21 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Koyuma ute gɛnaamge se, kɛse jee kɛn booy taar Raa ɔɔ took iŋg do ki.» \s1 Isa ɔk ɗaar kuulu \r (Mt 8.23‑27; Mk 4.35‑41) \p \v 22 Ɓii kalaŋ se, Isa ook maakŋ markab ki ute jee mɛtin̰ ki ɔɔ naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «KꞋgaaŋ kꞋɓaaki jɛŋ baar kɛn kaam naane.» Ɔɔ gɔtn se naaɗe iin̰ ɓaa. \v 23 Kɛn naaɗe ɓaa ɓaa do maane ki se, gɔtn se Isa kaamin̰ ɓaa ɔk bia. Kaaɗ kɛn se guduray dɔɔbɔ do baar ki ɔɔ ɔl maane ɛnd ɗooc ɗooc maakŋ markaba se ɔɔ naan̰ kɛn se gɔtɔ ɓaa tɛɗɗen ɔɔn̰ɔ. \v 24 Naaɗe iiko cɛɛ Isa ki, durin̰a ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Debm dooyje, Debm dooyje, ɓɛrɛ, naajege jꞋaki kutu!» Kɛn naan̰ jaay iin̰ se, naan̰ aac kaama kuul ki ute maane ki ɔɔ gɔtn se, kuulu ute maan se ɔk ɗaara ɔɔ gɔtɔ do dil. \v 25 Gɔtn se naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «Kaal maaksen jaay naase aalki dom ki se, tap ɓo gay?» \p Kɛn naaɗe jaay aak nakŋ ese se, ɔkɗen taaɗ eyo ɔɔ ɓeere ɓaa ɔkɗe ɔɔ gɔtn se, naaɗe baag taaɗn ute naapa ɔɔ: «Kɛse tap ɓo naŋa bini, kɛn taaɗ kuul ki ute maane ki kic ɓo tookin̰ taarin̰ se?» \s1 Isa ɛɗ lapia debm kɔɔn̰ sitan ki \r (Mt 8.28‑34; Mk 5.1‑20) \p \v 26 Gɔtn se naaɗe ɓaa aan taa naaŋ jeege tun kꞋdaŋɗen Gɛrazɛnige kɛn sak kaam taa naaŋ Galile ki. \v 27 Kɛn naaɗe aan taa jɛŋ ki jaay Isa bɔɔy bɔɔy naaŋ ki se, gɔtn se gaab kalaŋ bini ɔk kɔɔn̰ sitan iin̰o maakŋ gɛgɛr kɛn ese ɔɔ ɓaaɗo dɔɔɗ Isa. Ɔɔ gaabm se, naan̰ tiŋg ɓeen eyo ɔɔ lee ute kal ey se daanin̰ dɔkga, num naan̰ se tiŋg maakŋ iiɓge tun Yaudge tɛɗin̰o gɛn tɔl taal yoɗege se. \v 28 Kɛn naan̰ jaay aak Isa se, ɔɔɗ ɔɔy makɔn̰ɔ ɔɔ ɓaaɗo ooc mɛtn jɛn̰ ki ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Isa Goon Raa Taaro, jꞋɔŋ ɗi ute naai? MꞋeemi nɔɔ mɛti ki, ɔn̰te gɛn dabaruma!» \v 29 Kɛn ɔlin̰ taaɗ bin se, taa Isa ɗeekin̰ga ɗeek ɔɔ n̰Ꞌteec naatn ro gaab kɛn se. Taa sitan se, iin̰ga num tɛɗ gaabm se kusin̰a ɔɔ ɔl kꞋdɔɔkin̰ ute sɛsɛrɛ ɔɔ jꞋaalin̰ dɔkɔɗɔm maala se kic ɓo, naan̰ gaaŋ naatn ɔɔ sitan se ɔlin̰ aan̰ teec ɓaa do kɔɗ‑ɓaar ki. \v 30 Ɔɔ Isa tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Naai, Ꞌroi naŋa?» Naan̰ tɛrlin̰ ɔɔ: «Maam rom Dɔɔl asgarge,» taa gaabm se ɔk sitange ron̰ ki dɛna. \v 31 Gɔtn se sitange eem nɔɔ mɛtn Isa ki ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Ɔn̰te Ꞌtɔkŋ kɔmbje maakŋ gɔɔ kɛn jɛrl zuzu se.» \p \v 32 Gaŋ gɔtn se ɔk dɔɔl kin̰zirge dɛna lee gaam gaam do kɔs ki. Gɔtn se sitange se sɛl mɛtn Isa ɔɔ: «Ɔn̰je naaje kꞋɓaa kɛnd maakŋ kin̰zirge tu se.» Gɔtn se Isa tookɗen. \v 33 Ɔɔ sitange se teeco ro gaab kɛn se ɓaa ɛnd maakŋ kin̰zirge tu se ɔɔ dɔɔl kin̰zirgen te dɛnɗe se dɔɔbɔ rus ɔɔ naar aan̰o girdi girdi bɔɔy ɓaa si maakŋ baar ki ɔɔ maane ɔsɗe paac. \p \v 34 Kɛn jee gaam kin̰zirge jaay aak nakŋ tɛɗ se, naaɗe dɔɔb aan̰ ɓaa taaɗ jeege tun maakŋ gɛgɛr ki ute jeege tun iŋg ɓee naatge tu. \v 35 Kɛn jeege jaay ɓaa booy se, naaɗe ɓaaɗo gɛn kaakŋ nakŋ tɛɗ se. Kɛn naaɗe jaay aan ɔŋ Isa se, ɔŋ gaabm debm sitan se, sitanin̰ge se teecga naatn ron̰ ki ɔɔ naan̰ iŋg kiŋg mɛtn jɛ Isa ki ɔɔ tusga kala ron̰ ki jiga jiga. Kɛn naaɗe jaay aakin̰ se, ɓeere ɓaa ɔkɗe. \v 36 Jeegen aako nakŋ se ute kaamɗe se, ɓaaɗo taaɗ jeege tu nakŋ kɛn Isa tɛɗo do gaabm kɛn debm sitan jaay ɓo ɔŋ lapi se. \v 37 Gɔtn se jee iŋg taa naaŋ Gɛrazɛ ki paac se, kɛn naaɗe jaay ɓeere ɓaa ɔkɗe se, naaɗe taaɗ Isa ki ɔɔ: «Iin̰ ɔn̰je, Ꞌɓaa dɔkɔ.» Gɔtn se Isa ook maakŋ markab ki gɛn tɛrl ɓaa. \v 38 Gaabm kɛn sitange teec ɔn̰in̰ se, tɔnd mɛtn Isa ɔɔ: «Ɔn̰um mꞋɓaa ute naai.» Gaŋ Isa taaɗin̰ ɔɔ: \v 39 «ꞋTɛrl ɓaa ɓei ki ɔɔ taaɗ nakŋ paacn̰ kɛn Raa tɛɗi naai ki se.» Kɛn gaabm se jaay ɔk tɛrl ɓaa ɓeen̰ ki se, ɓaa taaɗin̰ jeege tun maakŋ gɛgɛr ki se paac nakŋ kɛn Isa tɛɗin̰o naan̰ ki se. \s1 Isa ɛɗ lapia mɛnd ki ɔɔ dur goon Jayrus mɛnda daan yoge tu \r (Mt 9.1,18‑26; Mk 5.21‑43) \p \v 40 Kɛn Isa jaay aan se, jee dɛnge dɔɔɗin̰a, taa naaɗe se iŋg aak kaak kaamin̰a. \v 41 Gaaba kalaŋ kꞋdaŋin̰ Jayrus; naan̰ se magal *ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki. Naan̰ ɓaaɗo ooc mɛtn jɛ Isa ki eemin̰ nɔɔ ɔɔ n̰Ꞌɓaaɗo ɓeen̰ ki. \v 42 Taa naan̰ ɔk goon mɛnda kalaŋ lak, ɓaarin̰ ɓaa ɓaa sik‑kaar‑dio ɔɔ goonin̰ se tooɗ kɔɔn̰ɔ kaam yoa. \p Kaaɗ kɛn Isa ɓaa ɓaa gɔtn goon mɛnd ki se, jeege dɛna tus ron̰ ki ɔɔ gɔtn lee kic naan̰ ɔŋ eyo. \v 43 Maakŋ jee dɛnge tu se, mɛnda kalaŋ bin se, gɔtn moosin̰ aan sum se ɔŋ ɗaar eyo ɔkga ɓaara sik‑kaar‑dio ron̰ ki. Naan̰ utga jin̰ paac gɔtn jee dawage tu, naɓo nam ɔŋ ɛɗin̰ te lapi eyo. \v 44 Mɛnd se ɓaaɗo naagŋ Isa ki ɔɔ ut taa kalin̰a ɔɔ gɔtn ese sum ɓo, moosin̰ naar ɗaara. \v 45 Isa tɔnd mɛta ɔɔ: «Kɛn ɔl jin̰ utum se naŋa?» Aan gɔɔ jeege paac baaga naaja se, gɔtn se Piɛr ɗeek Isa ki ɔɔ: «Mɛluma, aaka jeege ɓo lee uri mak mak se ɗey!» \v 46 Gaŋ Isa ɗeek ɔɔ: «Num nam ɔlga jin̰ utumga, taa maam mꞋnaamga tɔɔgŋ kɛn teec rom ki se.» \v 47 Kɛn mɛnd se jaay jeel jeege an̰ jeel se, ɓeere ɓaa ɔkin̰ se ron̰ ook marga ɔɔ ɓaaɗo ooc mɛtn jɛ Isa ki. Gɔtn se naan̰ taaɗ naan jeege tu paac nakŋ kɛn ɔlin̰ jaay ɓo, naan̰ ɔl jin̰ ut taa kal Isa se. Mɛnd se taaɗɗen ɔɔ: «Maam mꞋnaar mꞋut kali sum ɓo, mꞋɔŋ lapia.» \v 48 Gɔtn se Isa ɗeekin̰ ɔɔ: «Goonuma, taa naai aalga maaki dom ki se, kaal maaki se aajiga. ꞋƁaa ute lapia.» \p \v 49 Kɛn Isa utu ɗaar taaɗ taaɗ ɓɔrt se sum ɓo, deb kalaŋ iin̰o gɔtn Jayrus ki ɔɔ ɓaaɗo taaɗin̰ ɔɔ: «Ɓɛrɛ, gooni mɛnda se lɛ ooyga. Ɔn̰te dabar Debm dooy jeege se cɛrɛ.» \v 50 Num kɛn Isa jaay booy taar se, naan̰ taaɗ Jayrus ki ɔɔ: «Ɔn̰te ɓeere; ɔnd maaki kaam kalaŋ. Gooni mɛnda se utu Ꞌkaaja.» \v 51 Kɛn Isa jaay aan ɓee Jayrus ki se, jee dɛn se naan̰ gaasɗe naatn. Gɔtn se ɔɔp Piɛr, Jan, Jak ɔɔ ko goono ute bubm goono sum ɓo ɛnd ute naan̰a. \v 52 Jeege paac eeme ɔɔ tɔɔy makɔn̰ɔ do yo ki se. Num gaŋ Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Ɔn̰te Ꞌkeemki. Goono se ooy te eyo; naan̰ lɛ tooɗ tooɗ bi sum.» \v 53 Kɛn naaɗe jaay booy taarin̰ se, naaɗe baag tooy koogo mɛtin̰ ki taa naaɗe jeele goon mɛnda se lɛ, ooyga ɗeere. \v 54 Gɔtn se Isa ɔk jin̰a, uun mindin̰ raan ɔɔ: «Goonuma, iin̰i!» \p \v 55 Gɔtn se sum ɓo goono se duru ɔɔ naar iin̰ ɗaara. Tɛr Isa taaɗɗen ɔɔ: «Goono se, jꞋɛɗin̰ kɔsɔ.» \v 56 Kɛn bubin̰ ute kon̰ jaay aak nakŋ se, nakŋ se ɓaa deel doɗe ɔɔ ɔkɗen taaɗ eyo. Gɔtn se Isa dɛjɗen ɔɔ nakŋ deel se, jꞋɔn̰te ɓaa taaɗin̰ nam ki. \c 9 \s1 Isa ɔl jee kaan̰ naabin̰ge sik‑kaar‑di se naaba \r (Mt 10; Mk 6.7‑13) \p \v 1 Ɓii kalaŋ Isa tus jee kaan̰ naabin̰gen sik‑kaar‑dio ɔɔ naan̰ ɛɗɗen tɔɔgɔ do sitange tu paac ɔɔ ɛɗɗen tɔɔgŋ gɛn kɛɗn lapia jee kɔɔn̰ge tu. \v 2 Naan̰ ɔlɗen naaba se taa Ꞌɓaa taaɗn labar gɛn *maakŋ Gaar Raa se jeege tu ɔɔ gɛn kɛɗn lapi jee kɔɔn̰ge tu. \v 3 Naan̰ taaɗɗen ɔɔ: «Kɛn Ꞌɓaaki ɓaa mɛrtɛ se, ɔn̰te Ꞌkuunki ɗim, ɔn̰te Ꞌkuunki sirɗi, ɓɔɔnɔ, kɔsɔ ɔɔ ɔn̰te Ꞌkuunki gurs kici. Ɔɔ maakse ki se, nam ɔn̰te Ꞌtɔsn kalge dio. \v 4 Ɓee kɛn naase Ꞌbɔɔykiga maak ki se, Ꞌtooɗki gɔtn ese, bini anki kiin̰ ɓaa maak ki. \v 5 Gɔtn naase Ꞌɓaaki jaay jeege baate dɔɔɗn kɔkse num, kɛn naase Ꞌteecki teec maakŋ gɛgɛrɗe kɛn ese se, kuɗn jɛsege se kic ɓo Ꞌtupɗenki naatn, kɛse aɗen tooɗn saaɗa.» \v 6 Bin ɓo, *jee kaan̰ naabm Isage se ɓaa lee maakŋ naaŋge tu, taaɗ Labar Jiga jeege tu ɔɔ gɔtɔ ɓaa se paac, naaɗe ɛɗ lapia jee kɔɔn̰ge tu. \s1 Nookŋ Isa se ɛɗ saapm maaka *Ɛrɔd ki \r (Mt 10; Mk 6.7‑13) \p \v 7 Kɛn Gaar Ɛrɔd Antipas naan̰ ɓo magal taa naaŋ Galile se jaay booy jꞋɔɔs maan nakgen deel se, taar se ɓaa deel don̰a taa jee mɛtin̰ge ɗeek ɔɔ: «Kɛse Jan‑Batist ɓo duroga daan yoge tu.» \v 8 Ɔɔ jee mɛtin̰gen kuuy taaɗ ɔɔ: «*Ɛli do dɔkin̰ se ɓo, ɓaaɗoga.» Ɔɔ kɛngen kuuy kic taaɗ ɔɔ: «Kaaɗn naane maakŋ jeege tun taaɗ taar teeco taar Raa ki do dɔkin̰ se ɓo, deb kalaŋ duroga daan yoge tu.» \v 9 Taa naan̰ se ɓo ɔl Ɛrɔd taaɗ ɔɔ: «Nakage, ey num Jan‑Batist se lɛ maam mala ɓo mꞋɔl kꞋgaaŋo ute don̰a. Num kɛse tap ɓo debm gay daala jaay mꞋbooy tɛɗ nakgen bin se?» Gɔtn se naan̰ je Isa taa an̰ kaaka. \s1 Isa ɛɗ kɔsɔ gaabge tu dupu‑mii \r (Mt 14.13‑21; Mk 6.30‑44; Jn 6.1‑14) \p \v 10 Kɛn *jee kaan̰ naabm Isage jaay tɛrl ɓaa ɔŋ Isa se, taaɗin̰ mɛtn nakgen naaɗe tɛɗo paac se. Gɔtn se naan̰ ɔk ɓaanɗe cɛɛs ki kaam gɛgɛr kɛn sak Betsaida. \v 11 Kɛn jee dɛnge jaay booy labar se, naaɗe ru ɓaa mɛtin̰ ki. Ɔɔ Isa dɔɔɗ ɔkɗe ɔɔ gɔtn se, naan̰ taaɗɗen taar *maakŋ Gaar Raa ɔɔ jee kɛn ɓaaɗo je lapi roɗe se, naan̰ ɛɗɗen lapia. \p \v 12 Gaŋ kɛn kaaɗa ɓaa ɓaa kooco se, jee kaan̰ naabm Isagen sik‑kaar‑di se, ɓaaɗo taaɗin̰ ɔɔ: «ꞋƊeek jeege tu se kꞋwɔɔk kꞋɓaa maakŋ naaŋge tu ɔɔ maakŋ ɓee naatge tun gɔɔr gɔɔr se. Taa gɔtn naane se, naaɗe Ꞌkɔŋ nakŋ kɔsɔ ɔɔ Ꞌkɔŋ gɔtn tooɗo kici. Ey num gɔtn ara se, naajege kꞋdo kɔɗ‑ɓaar ki.» \v 13 Gaŋ Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Naase mala ɛɗɗeki kɔsɔ.» Gɔtn se naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Mappan jꞋɔk se lɛ cir mii eyo ɔɔ kɛn̰jge kic lɛ kꞋjꞋɔk di sum. Kɛn jee se jaay Ꞌkɔŋ kɔsɔ paac num, naan̰ se naaje jꞋaɗe ɓaa dugŋ kɔsɔ kuuy do ki.» \v 14 Jee tus gɔtn ese paac se, gaabge kalɗe ki sum ɓo ɓaa ɓaa nakŋ dupu‑mii. \p Gɔtn se Isa taaɗ jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ: «ꞋTaaɗki jeege tu kꞋjꞋiŋg naaŋ ki ɔɔ Ꞌgaaŋɗeki jeege se si‑mii si‑mii.» \v 15 Naaɗe tɛɗ jeege paac iŋg naaŋ ki. \v 16 Num Isa tɔs mappan mii ute kɛn̰jgen di se jin̰ ki, naan̰ uun kaamin̰ raan, tɔɔm *Raa, dup mappa ɔɔ ɛɗin̰ jeege tun mɛtin̰ ki taa Ꞌkɛɗn jee dɛnge tu. \v 17 Naaɗe paac ɔs dɛrɛŋ ute maraadɗe ɔɔ togŋ ɔɔp se kꞋtuun kꞋtusin̰ maakŋ gɔrnge tu sik‑kaar‑dio. \s1 Piɛr taaɗ ɔɔ Isa se naan̰ ɓo *al‑Masi \r (Mt 16.13‑28; Mk 8.27–9.1) \p \v 18 Ɓii kalaŋ se, Isa iik took cɛɛs ki kalin̰ ki gɛn tɔnd mɛtn Raa. Naan̰ kɛn se, jee mɛtin̰ ki utu te naan̰a. Gɔtn se naan̰ tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «Jee dɛnge tap ɓo taaɗ ɔɔ maam mꞋnaŋa?» \v 19 Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Jee mɛtin̰ge ɔɔ naai Jan‑Batist ɔɔ jee kuuy ɔɔ naai *Ɛli kɛn do dɔkin̰a ɔɔ kɛngen kuuy daala ɔɔ naai se kaaɗn naane maakŋ jeege tun taaɗ taar teeco taar Raa ki do dɔkin̰ se ɓo, deb kalaŋ duroga daan yoge tu ɗaam.» \v 20 Ɔɔ Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Kɛn maak‑saap naase ki num ɔɔki maam mꞋnaŋa?» Piɛr ɛɛp taarin̰ ɔɔ: «Naai ɓo al‑Masi kɛn Raa ɔlo.» \v 21 Gɔtn se Isa aacɗen kaama ɔɔ taar se jꞋɔn̰te ɓaa taaɗn nam ki. \v 22 Tɛr naan̰ taaɗɗen mɛtin̰ ɔɔ: «Bɛɛki num, *Goon Deba utu Ꞌdabar kusin̰a. Magal taa ɓee Yaudge, *jee magal tɛɗn sɛrkɛ Raa ki, ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage, naaɗe se utu an̰ kɔɔɗn kundu ɔɔ utu an̰ tɔɔlɔ ɔɔ daan ɓii k‑mɔtɔge tu se, naan̰ utu aɗe dur daan yoge tu.» \s1 Jee je daan Isa \p \v 23 Gɔtn se naan̰ taaɗɗen paac ɔɔ: «Debm jaay je am daan maam se, naan̰ Ꞌbaatn ron̰ mala ɔɔ ɓii‑raa Ꞌkuun kaagŋ yon̰a jaay ɓo am daana. \v 24 Taa debm je kaajn̰ kon̰ se utu an̰ kutu naan Raa ki ɔɔ debm ut kon̰a taa maam se, utu an̰ kaaja. \v 25 Kɛn debm jaay *duni ute magalin̰ ɓo kaam jin̰ kic num, kɛn naan̰ kutn kon̰ naan Raa ki se, an kɔŋ ɗi ro ki? \v 26 Taa naan̰ se ɓo, debm jaay tɛɗ sɔkɔn̰ɔ taa maama ɔɔ ro taarum ki se, maam *Goon Deba kic ɓo, ɓiin mꞋaɗe ɓaa maakŋ *nookum ki gɛn Bubum ki ɔɔ ute gɛn kɔɗin̰gen *salal se, maam kic sɔkɔn̰ɔ utu am tɔɔl taa naan̰ kici. \v 27 Ɗeere, Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: maakŋ jeege tun ɓɔrse utu ara se, mɛtin̰ge se kooy ey sum ɓo, utu Ꞌkaakŋ Raa Ꞌkɔsn gaara doɗe ki.» \s1 Raa ooj ro Isa \r (Mt 17.1‑9; Mk 9.2‑10; 2Pr 1.16‑18) \p \v 28 Kɛn Isa taaɗ aas taarin̰ jeege tu jaay ɔk nakŋ ɓaa ɓaa ɓii marta se, naan̰ ɔk Piɛr, Jan ɔɔ Jak ɔɔ naaɗe ook do ko ki gɛn ɓaa keem Raa. \v 29 Kaaɗ kɛn Isa eem keem Raa se, daan‑kaamin̰ ɓaa tɛrl kuuy ɔɔ kalin̰ se ɓaa tɛɗ raap lak lak ɔɔ ɔmb mɛt ki birin̰ birin̰. \v 30 Gɔtn se naaɗe aak gaabge dio ɗaar taaɗ taaɗ ute Isa ɔɔ jee di ese se, *Musa ute *Ɛli. \v 31 Ɔɔ gɔtn Musa ute Ɛli ɗaar ro ki se, Raa tɛɗin̰ gɔtɔ wɔɔr kɛlɛŋ. Gɔtn se naaɗe taaɗ mɛtn taar kɛn tɛɗga num, Isa utu Ꞌkooy Jeruzalɛm ki se. \v 32 Gaŋ Piɛr ute mɛɗin̰ge se bi ɓaa cirɗe. Num kɛn naaɗe duro maakŋ biɗe ki se, naaɗe aak Isa se ron̰ wɔɔr gɔtɔ kɛlɛŋ ɔɔ naaɗe aak jee di se ɗaar ɗaar cɛɛn̰ ki. \v 33 Kɛn Musa ute Ɛli jaay iin̰ ɔn̰ kɔn̰ Isa se, Piɛr ɗeek Isa ki ɔɔ: «Debm dooyje, bɛɛki num, jꞋaki kiŋg gɔtn ara ki ɓo jiga; ɔn̰ jꞋasen taal daabge mɔtɔ, kalaŋ naai ki, kalaŋ Musa ki ɔɔ kalaŋ Ɛli ki.» Gaŋ taar naan̰ taaɗ se tap ɓo, ɔnd te mɛtin̰ eyo. \v 34 Kɛn Piɛr utu taaɗ taaɗ sum ɓo, gapara naar ɓaaɗo deebɗe bat. Kɛn naaɗe jaay aak gapara ɓaa deebɗe se, ɓeere ɓaa ɔkɗe. \v 35 Tɛr naaɗe booy mind deba taaɗ maakŋ gapar ki ɔɔ: «Kɛse goonum kɛn maam mꞋbɛɛr mꞋɔɔɗin̰o. ꞋBooy uunki taarin̰a.» \v 36 Kaaɗ kɛn naaɗe booy mind deba utu taaɗ taaɗ se, kɔr naaɗe aak ɔk se, ɔɔp Isa kalin̰ ki sum. Nakŋ naaɗe aakin̰ paac se, kaaɗ kɛn se naaɗe taaɗin̰ te nam ki eyo, num naaɗe bɔɔbin̰ maakɗe ki. \s1 Isa ɛɗ lapia goon gaab ki kɛn ɔk kɔɔn̰ sitan \r (Mt 17.14‑21; Mk 9.14‑29; Mk 1.23‑27) \p \v 37 Ɔɔ mɛtbeen̰ki se, kɛn naaɗe bɔɔyɔ bɔɔy do ko ki se, jeege dɛna ɓaaɗo dɔɔɗn Isa. \v 38 Maakŋ jeege tu se, gaaba kalaŋ daŋin̰ makɔn̰ɔ ɔɔ: «Debm dooy jeege, mꞋeemi nɔɔ Ꞌɓaaɗo aakum tu goonum ara se. Ɓɛrɛ, goonum ɓo kalaŋ ese sum. \v 39 Gɔtn mɛtin̰ se kɛn sitan ɔkin̰ga tak ɓo, goono tɔɔy makɔn̰ɔ, uun undin̰ naaŋ ki, tiikin̰ zak zak ɔɔ taarin̰ kic ɓo tiin̰ gupiyu. Kɛn sitan se jaay ɔkin̰ga num, tɛɗin̰ ɔɔn̰ jaay teec ron̰ ki dabarin̰ bini naŋin̰ tɔɔgin̰ jaay ɔn̰in̰a. \v 40 Maam mꞋtɔndo mɛtn jee mɛti ki mꞋɔɔ am tuur sitan ro goonum ki se naatn, naɓo naaɗe ɔŋ aasin̰ te eyo.» \v 41 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Naase jee do naaŋ kɛn ɓɔrse aalki maakse do Raa ki ey se. Naase se jee naajn̰ taarge ɔɔ jee bɛɛki eyo! Maam tap ɓo mꞋkiŋg ute naase se bini nuŋ ki ɔɔ mꞋasen sɛrkŋ bini nuŋ ki? Ɔk ɓaano ute gooni se ara.» \p \v 42 Kɛn goono jaay kꞋɓaano ɓaa gɔtn Isa ki se, sitan uun undin̰ naaŋ ki ɔɔ naan̰ baag tiikŋ zak zak. Gaŋ kɛn Isa jaay aakin̰ se, naan̰ aac kaama sitan ki ɔɔ sitan teec ɔn̰ goono. Ɔɔ goono se, Isa uun ɛɗin̰ bubin̰ ki. \v 43 Kɛn jeege jaay aak nakŋ tɛɗ se, ɓaa deel doɗe ɔɔ ɔkɗen taaɗ eyo ɔɔ ɗeek ɔɔ: «Ɗeere, Raa se magal aak eyo.» \s1 Tɛr Isa taaɗ taa dubar kɛn utu Ꞌkaan don̰ ki \p Kaaɗ kɛn jeege paac utu aak kaak nakŋ kɛn Isa tɛɗ jaay ɔkɗen taaɗ ey se, Isa ɗeek jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ: \v 44 «Uɗki bi jiga ro taar kɛn maam mꞋje mꞋasen taaɗse. *Goon Deba se, jꞋutu jꞋan̰ kɔkŋ kɔl ji jeege tu.» \v 45 Num gaŋ jee mɛtin̰ ki se, taar se, naaɗe ɔŋ booy ɔk te mɛtin̰ eyo; taa taar se mɛtin̰ ute don̰ naaɗe ɔnd te eyo. Ɔɔ gɛn tɔnd mɛtin̰ lɛ, naaɗe ɓeerin̰ ɓeere. \s1 Jee mɛtn Isa ki naar magala \r (Mt 18.1‑7; Mk 9.33‑42) \p \v 46 Jee mɛtn Isa ki baag naajn̰ ute naapa ɔɔ maakɗe ki se, naŋa ɓo Ꞌtɛɗn magalɗe. \v 47 Aan gɔɔ Isa jeel maak‑saapɗe se, naan̰ uuno goon cɔkɔ ɓaaɗo ɔndin̰ cɛɛn̰ ki. \v 48 Ɔɔ naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «Goon ese se jaay debm ɔkin̰ jiga taa maam se, kɛse naan̰ ɔkum maam mala. Ɔɔ debm ɔkum maam se, naan̰ ɔk debm kɛn ɔlumo. Taa naan̰ se ɓo, maakŋ naase kɛn paac se, debm ɔɔp ron̰ baat se, naan̰ ɓo asen Ꞌtɛɗn magalse.» \s1 Jee tɛɗn naaba ute ro Isa \p \v 49 Gɔtn ese Jan ɛɛp taarin̰ ɗeekin̰ ɔɔ: «Debm dooyje, naaje jꞋɔŋo deb kalaŋ bin se lee tuur tuur sitange ute roi. Num naaje kꞋje jꞋan̰o gaasa, taa naan̰ lɛ lee ute naajege eyo.» \v 50 Gaŋ Isa ɗeekin̰ ɔɔ: «Ɔn̰te Ꞌgaasin̰ki! Debm jaay debm taamooyse ey se, naan̰ se debm naase.» \s1 Jee *Samari baate dɔɔɗn kɔkŋ Isa naaŋɗe ki \p \v 51 Kaaɗn naan̰ aan kiin̰ kɔn̰ do naaŋa jaay aan se, Isa uun doa ute maakin̰ paac gɛn ɓaa Jeruzalɛm ki. \v 52 Gɔtn se naan̰ ɔl jeege naanin̰ ki ɔɔ jee se jaay ɓaa aan maakŋ naaŋ kɛn kalaŋ gɛn taa naaŋ Samari ki se, naaɗe je an̰ ɗaapm gɔtɔ. \v 53 Num gaŋ taa naan̰ ɓaa ɓaa Jeruzalɛm ki se, jee se baate kɔkin̰ gɔtɗe ki. \v 54 Kɛn naaɗe jaay aak nakŋ ese se, jee mɛtin̰ kɛn Jak ute Jan se ɗeekin̰ ɔɔ: «Mɛlje, kɛn naai je num jꞋaki Ꞌtɔnd mɛtn Raa aɗe bɔɔy pooɗo doɗe ki taa aɗen kɔsn naŋa.» \v 55 Kɛn Isa jaay booy taarɗe se, naan̰ ɔk tɛrl mooyɗe. \v 56 Gɔtn se naaɗe uun ɗoobm naaŋ kuuy. \s1 Debm je daan Isa \r (Mt 8.19‑22) \p \v 57 Kɛn naaɗe ɓaa ɓaa ɗoob ki se, deb kalaŋ ɗeek Isa ki ɔɔ: «Gɔtn naai Ꞌɓaa gay gay kic ɓo, maam mꞋai daana.» \v 58 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «ꞋBooyo! K‑bukumbɔɔge kic ɓo ɔk ɓee tooɗɗege, ɔɔ yeelge kic lɛ ɔk kujɗege. Num gaŋ maam *Goon Deba se mꞋɔk gɔtn maam mꞋan kɔl dom eyo.» \p \v 59 Naan̰ ɗeek deb kuuy ki ɔɔ: «ꞋDaanuma!» Gaabm se tɛrlin̰ ɔɔ: «Ɔn̰um mꞋaɗe ɓaa duubm bubum jaayo.» \v 60 Gaŋ Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Ɔn̰ jeegen aan gɔɔ ooyga kooy naan Raa ki se Ꞌduubm naapa. Num naai se, Ꞌɓaa taaɗ labar gɛn *maakŋ Gaar Raa se jeege tu.» \v 61 Tɛr deb kuuy daala ɓaaɗo ɔŋin̰ ɗeekin̰ ɔɔ: «Mɛlje, maam se mꞋje mꞋai daana, naɓo ɔn̰um mꞋaɗe tɛɗn tɔɔsɛ jeemge tun maakŋ ɓeem ki jaayo.» \v 62 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Debm kɛn naab naab ute maraŋge jaay tɛrl aak mɛtin̰ ki se, debm bin se aas gɛn Ꞌkɔŋ tɛɗn naaba maakŋ Gaar Raa ki eyo.» \c 10 \s1 Isa ɔl jee mɛtin̰ kɛn sik‑cili‑kaar‑di se naaba \r (Mt 10.7‑16) \p \v 1 Kɛn nakgen se jaay deel se, Mɛljege bɛɛr tɔɔɗ jee kuuy sik‑cili‑kaar‑dio, nigɗe di dio ɔɔ ɔlɗen naaba maakŋ gɛgɛrge tu ɔɔ maakŋ naaŋge tun kɛn naan̰ mala utu ɓaa maak ki kici. \v 2 Gɔtn se Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Maakŋ‑gɔtn tɛɗga gɛn kɔjɔ se utu dɛna, naɓo jee tɛɗn naabge se, baata. Bin num, Ꞌtɔndki mɛtn Mɛl maakŋ‑gɔtɔ taa aɗe kɔl jee tɛɗn naabge do ki gɛn kɔjn̰ maakŋ gɔtin̰a.» \v 3 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Iin̰ Ꞌɓaaki! Naɓo Ꞌbooyki: maam se mꞋɔlsen aan gɔɔ gaan baatge maakŋ k‑sogsogige tu. \v 4 Kɛn Ꞌɓaaki ɓaa se, ɔn̰te Ꞌkuunki kꞋbɔnd gurs, ɓɔɔnɔ, saa ɔɔ daan ɗoob ki se, ɔn̰te Ꞌɗaarki gɛn tɛɗn tɔɔsɛ nam ki. \p \v 5 «Maakŋ ɓee kɛn naase ɛndkiga maak ki deet deet se, Ꞌtɛɗɗeki tɔɔsɛ. \v 6 Maakŋ ɓee kɛn jaay ɔŋkiga debm jaay je tɔɔsɛ se, ɔn̰ki tɔɔsɛ se Ꞌkɔɔpm maakŋ ɓeen̰ ki; kɛn ɔŋki nam jaay je tɔɔsɛ ey num, tɔɔsɛ se Ꞌtɛrl ute naase. \v 7 Maakŋ ɓee jaay mɛlin̰ge ɔksenga jiga num, iŋgki gɔtn ese; ɔski ɔɔ aayki, taa debm tɛɗn naaba se, bɛɛki num, jꞋan̰ kɔgŋ dal dubarin̰a. Ɔɔ iŋgki kaam kalaŋ, ɔn̰te Ꞌleeki ɓee jeege tu. \p \v 8 «Maakŋ gɛgɛr kɛn naase ɛndkiga jaay mɛlin̰ge ɔksenga jiga se, kɔsn kɛn naaɗe ɓaansenoga se ɔn̰te Ꞌbaatin̰ki, ɔski. \v 9 Jee kɔɔn̰gen gɔtn ese ɛɗɗeki lapia ɔɔ jee se Ꞌtaaɗɗeki ɔɔki: ɓɛrɛ, ɓɔrse *maakŋ Gaar Raa se aanga gɔtse ki. \v 10 Num gaŋ, maakŋ gɛgɛr kɛn naase ɛndkiga jaay, mɛlin̰ge baatsenga kɔkŋ num, Ꞌteecki naatn bɔɔr ki ɔɔ Ꞌɗeekɗeki ɔɔki: \v 11 Kuɗn maakŋ gɛgɛr se kɛn uun naagŋ jɛje ki se kic ɓo, kꞋtupsesin̰ naatn naanse ki. Ɓɛrɛ Ꞌjeelki: maakŋ Gaar Raa se aanga gɔtse ki! \v 12 ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: ɓii kɛn *Raa Ꞌkɔjn̰ bɔɔrɔ do jeege tu se, jee ese se bɔɔr kɛn koocn̰ do naaɗe ki se aɗen tɛɗn ɔɔn̰ cir gɛn jee maakŋ gɛgɛr Sɔdɔm ki se dɔkɔ\f + \fr 10:12 \ft Aak Jɛn 19.24.\f*.» \s1 Jee maakŋ gɛgɛr kɛn baate kaal maakɗe do Isa ki \p \v 13 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Utu asen kɔɔn̰ aak eyo naasen jee maakŋ gɛgɛr kɛn Kɔrɔzin ki ɔɔ utu asen kɔɔn̰ aak eyo naasen jee maakŋ gɛgɛr kɛn Betsaida ki! Taa nakŋ‑kɔɔɓgen kɛn tɛɗo gɔtse ki se, jaay Ꞌtɛɗoga tɛɗ maakŋ gɛgɛrge tun Tir ki ute kɛn Sidɔŋ kɛn jee *kusin̰ge se num, kaaɗn do dɔkin̰ naaɗe tɛrlɗega maakɗe do Raa ki, naaɗe tuusn kal kɔl doa ɔɔ bɔɔy burku doɗege tu. \v 14 Ɗeere, ɓii kɛn Raa utu Ꞌkɔjn̰ bɔɔrɔ do jeege tu se, nakŋ utu Ꞌkaan dose ki se utu Ꞌkɔɔn̰ cir kɛn aano do jeege tun Tir ki ute Sidɔŋ ki se daala. \v 15 Ɔɔ naase jee gɛgɛr kɛn Kaparnayum ki, gɛn naase ki num, ɔɔki nookse se Ꞌkeem kaan maakŋ raa ki la? Gɔtɔ! Naase se utu aki kooy Ꞌɓaa ɓee yoge tu.» \p \v 16 Tɛr Isa taaɗɗen ɔɔ: «Debm booy uun taar naase se, booy uun taar maam kici ɔɔ debm baatse naase se, baatum maam kici. Anum debm kɛn baatum maam se, baate debm kɛn ɔlumo se kici.» \s1 Jee mɛtin̰ kɛn sik‑cili‑kaar‑di se ɔk tɛrl ɓaaɗo \p \v 17 Kɛn jee mɛtn Isa kɛn sik‑cili‑kaar‑di jaay naŋo naabɗe se, naaɗe ɔk tɛrl ɓaaɗo ɔŋ Isa ute maak‑raapo ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Mɛlje, kɛn naaje kꞋtuuro sitange ute ro naai se, naaɗe kic ɓo tookjeno taarje.» \v 18 Gɔtn se Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Maam mꞋaak *Ɓubm sitange bɔɔy ooco maakŋ raa ki aan gɔɔ maan kɛn aal wusuk wusuk se. \v 19 ꞋBooyki, kɛse ɓo tɔɔgŋ kɛn maam mꞋɛɗsen taa anki tuum wɔɔjge ute iin̰ge ɔɔ ute tɔɔgŋ se, naase anki cir jee wɔɔysege ɔɔ naaɗe se paac asen Ꞌkɔŋ tɛɗn ɗim eyo. \v 20 Bin num maakse ɔn̰te raapo taa sitange ɓeersenoga ɔɔ booysenoga taarse, num gaŋ Ꞌtɛɗki maak‑raapo taa rosege se Raa raaŋin̰ga raaŋ maakŋ raa ki.» \s1 Maak‑raapm gɛn Isa \r (Mt 11.25‑27) \p \v 21 Naan̰ kɛn se sum ɓo, Isa ɗooc ute *Nirl Salal, ɔɔ gɔtn se maakin̰‑raap sakan̰ ɔɔ baag tɔɔm Raa ɔɔ: «Bua, naai ɓo Mɛl maakŋ raa ute gɛn do naaŋa, maam mꞋtɔɔmi taa nakgen se naai ɔyin̰ga kɔyɔ jee jeel‑taarge tu ute jee mɛtɛkge tu, ɔɔ ɓɔrse naai Ꞌtaaɗga mɛtin̰a gaan sɛɛmge tu. Ɗeere, Bua, kɛse ɓo nakŋ jigan kɛn naai maaki jen ro ki. \v 22 Nakge paac se Bubum ɛɗumsin̰ga kaam jima. Ey num Goono se nam tap ɓo jeelin̰ eyo; kɛn jeelin̰ se Raa Bubu kalin̰ ki sum. Ɔɔ Raa Bubu se kic ey num, nam tap ɓo jeelin̰ eyo num kɛn jeelin̰ se, Goonin̰ kalin̰ ki sum ɔɔ Goonin̰ se ɓo je an̰ taaɗn Raa Bubu se jeege tu.» \p \v 23 Gɔtn se Isa tɛrl aak jee mɛtin̰ ki ɔɔ taaɗɗen naaɗe kalɗe ki sum ɔɔ: «Naase Ꞌmaakse raapo taa nakŋ kɛn naase aakin̰ki ute kaamse se. \v 24 ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: jee taaɗ taar teeco taar Raa ki dɛna ute gaarin̰gen do dɔkin̰ dɛn se, je ɔɔ aɗe kaakŋ nakŋ kɛn ɓɔrse naase aakki se, naɓo ɔŋ aakin̰ te eyo, ɔɔ je ɔɔ aɗe booy nakŋ ɓɔrse naase Ꞌbooyki se, naɓo ɔŋ booyin̰ te eyo.» \s1 Isa aal naagŋ taara ute kɔɗ *Samari debm bɛɛ \p \v 25 Ɓii kalaŋ debm jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raa kalaŋ bini iin̰ ɗaar tɔnd mɛtn Isa taa an̰ naama ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Debm dooy jeege, mꞋtɛɗn mꞋɔɔ ɗi jaay mꞋkɔŋ *kaajn̰ gɛn daayum se?» \v 26 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Do *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se kꞋraaŋo jꞋɔɔ ɗi? Kɛn naai Ꞌdooyin̰ se Ꞌbooy ɔkin̰ ɔɔ ɗio?» \v 27 Gaaba se tɛrlin̰ ɔɔ: «Kɛn maam dooyin̰ se ɗeek ɔɔ: \qt Naai Ꞌje Mɛli Raa se ute maaki paac, ute roi paac, ute tɔɔgi paac, ute saapi paac ɔɔ Ꞌje naapi se aan gɔɔ Ꞌje ro naai mala\qt*.\f + \fr 10:27 \ft Aak Dt 6.4‑5.\f*» \p \v 28 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Taar se, naai Ꞌtɛrlin̰ga ute ɗoobin̰a. ꞋƁaa Ꞌtɛɗn naan̰ se ɔɔ naai Ꞌkɔŋ kaajn̰ gɛn daayum.» \p \v 29 Num gaaba je ɗaapm taarin̰ se tɔnd mɛtn Isa ɔɔ: «Naapum tap ɓo naŋa?» \v 30 Isa ɗeekin̰ ɔɔ: ꞋBooy mꞋai taaɗn mɛtn taara kalaŋ. Ɓii kalaŋ se, gaaba kalaŋ iin̰o maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki bɔɔy ɓaa ɓaa maakŋ gɛgɛr kɛn Jeriko ki. Kɛn naan̰ ɓaa ɓaa se, ɓaa ooc ji jee ɓoogge tu. Gɔtn se jee ɓoogge se ɔkin̰a, tɔɔɗn te kalin̰ naatn, ɔɔ tɔnd aalin̰ par kaam yoa; jaay ɓo naaɗe aan̰ rɛsin̰a. \v 31 Num gɔtn se, *debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki kalaŋ bini, ɓaaɗo ɓaa te ɗoobm se rɛn̰ sum ɓo, gaŋ kɛn naan̰ aak gaabm tooɗ par se, naan̰ aal cɛɛs ki dɔkɔ uun ɗoobin̰ ɓaa. \v 32 Tɛr kɔɗ Lɛbi\f + \fr 10:32 \ft Lɛbige, naaɗe se mɛtjil Lɛbi ki se ɔɔ naaɗe lee noog jee tɛɗ sɛrkɛ Raage tu maakŋ Ɓee Raa ki.\f* kalaŋ bin kic, aalo te ɗoobm se. Num kɛn naan̰ jaay aan gɔtn se, naan̰ aak gaabm tooɗ par se ɔɔ naan̰ kic aal cɛɛs ki dɔkɔ ɔɔ uun ɗoobin̰ ɓaa kici. \v 33 Num gaŋ kɔɗ Samari\f + \fr 10:33 \ft Samarige se ute Yaudge se taarɗe ɓaa eyo.\f* kalaŋ bin kic ɓaa ɓaa mɛrtɛ ute ɗoobm se. Kɛn naan̰ jaay aak gaabm tooɗ par se, naan̰ ɛɛjin̰ don̰ ki. \v 34 Naan̰ ɓaaɗo ɔŋin̰a, tugin̰ taan‑dun̰a ute tɔtn koojn̰ bin̰, ɔtin̰ uubu ɔɔ saamin̰sin̰a; jaay ɓo uun ɔndin̰ do buurin̰ ki ɔɔ ɓaansin̰ ɓee bɔɔy mɛrtge tu ɔɔ iŋg don̰ ki. \v 35 Mɛtbeen̰ki se, naan̰ ɔɔɗ tamma dio, ɛɗ debm tɛɗn mɛrtge tu se ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Gaabm se, aakin̰ don̰ ki. Nakŋ naai utga cir naan̰ se num, maam mꞋtɛrloga se, mꞋutu mꞋaisin̰ kɔgŋ gɔtin̰ ki.» \p \v 36 Gɔtn se Isa tɔnd mɛtn debm jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raa se ɔɔ: «Maakŋ naai ki num, maakŋ jeege tun mɔtɔ se, gaab kɛn jee ɓoogge tɔndin̰o se kɛn gay ɓo naapin̰a?» \v 37 Naan̰ tɛrl Isa ki ɔɔ: «Jaay debm kɛn tɛɗ bɛɛ deb kɛn jee ɓoogge tɔndin̰ se.» Gɔtn se Isa ɗeekin̰ ɔɔ: «Naai kic Ꞌɓaa Ꞌtɛɗ bin kici.» \s1 Isa ɓaa ɓee Mart ute gɛn Mari ki \p \v 38 Kɛn Isa jaay ɓaa ɓaa ɗoob ki ute jee mɛtin̰ ki se, naan̰ ɓaa ɛnd maakŋ naaŋ ki kalaŋ bini, ɔɔ gɔtn se mɛnda kalaŋ ron̰ Mart dɔɔɗ ɔkin̰ ɓeen̰ ki. \v 39 Naan̰ ɔk gɛnaa ron̰ Mari ɔɔ Mari se, ɓaaɗo iŋg mɛtn jɛ Mɛljege tu ɔɔ naan̰ iŋg booy booy taar Mɛljege taaɗ se. \v 40 Kɛn Mart jaay naaba ɓaa deel don̰ se, naan̰ ɓaaɗo ɗeek Isa ki ɔɔ: «Mɛluma, aaka gɛnaam se. Naaba se paac ɔn̰umsin̰ dom ki. Kɛse tap ɓo naai an ɗim ey ne? ꞋƊeekin̰ Ꞌɓaaɗo utu am noogo!» \v 41 Num Mɛljege tɛrlin̰ ɔɔ: «Mart, Mart, naai se uun nirli do nakge tun paacn̰ kɛn naai tɛɗ se; taa naan̰ se ɓo naai Ꞌbaate roi tak tak ɔɔ Ꞌtɛɗi ɓaa kaam ara kaam ara. \v 42 Num Mart, Ꞌbooyo. Naka kalaŋ sum ɓo jiga cir paac. Kɛn se ɓo Mari bɛɛr uunga. Num nakŋ Mari bɛɛr uun se, nam an̰sin̰ kɔŋ kɔɔɗ eyo.» \c 11 \s1 Isa dooy jee mɛtin̰ ki gɛn keem *Raa \r (Mt 6.9‑13, 7.7‑11) \p \v 1 Ɓii kalaŋ Isa iŋg gɔtɔ kaam kalaŋ bini, gɛn keem Raa. Kɛn naan̰ jaay eem Raa aas se, maakŋ jeege tun mɛtin̰ ki se, deb kalaŋ ɓaaɗo tɔnd mɛtin̰a ɔɔ: «Mɛlje, Ꞌdooyje gɛn keem Raa aan gɔɔ kɛn Jan dooy jee mɛtin̰ ki se.» \v 2 Isa taaɗɗen ɔɔ: «Kɛn naase jaay aki keem Raa num, Ꞌɗeekki ɔɔki: \q1 Bua, ɔn̰ jeege paac ai jeeli naai kali ki sum ɓo Raa. \q1 Ɔn̰ naai ɓo kɔsn gaara do jeege tu paac. \q1 \v 3 Ɛɗjeno kɔsn kɛn ajen kaasn ɓii‑raa. \q1 \v 4 ꞋTɔɔlje *kusin̰je taa naaje kic ɓo kꞋtɛɗn kalɗɛ jeege tun paacn̰ kɛn tujjenga naaje ki kici. \q1 Ɔn̰te Ꞌkɔn̰je kꞋkɛnd maakŋ nakŋ naam ki.» \p \v 5 Gɔtn se Isa ɗeekɗen daala ɔɔ: «Kɛn maakse ki se jaay, deb kalaŋ ɔk mɛɗɛ ɔɔ mɛɗin̰ se ɓaaɗo ɔŋin̰ daan nɔɔr ki ɔɔ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: ‹Mɛɗuma, ɛɗumo tu mappa mɔtɔ, \v 6 taa maakŋ mɛɗumge tu se, deb kalaŋ ɓaaɗoga mɛrtɛ gɔtum ki, naɓo maam mꞋɔk ɗim mꞋan̰ kɛɗ eyo.› \v 7 Num kɛn debm maak ki se jaay, tɛrlin̰ ɔɔ: ‹Ɔn̰um, mꞋtooɗn kaam kalaŋ. Ɓɔrse kaam taarum lɛ mꞋgaasin̰ga, ɔɔ maam mꞋute gɛnumge paac kic lɛ, kꞋtooɗga. Bin num, maam se mꞋkɔŋ kiin̰ jaay mꞋai kɛɗn mapp eyo.› \v 8 Gaŋ Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: naan̰ Ꞌkiin̰ an̰ kɛɗ se taa gaaba se mɛɗin̰ sum eyo, num taa naan̰ dɔɔk taar tɔnd mɛta ɔn̰ ey se ɓo, naan̰ Ꞌkiin̰i an̰ kɛɗa. \p \v 9 «Maam mꞋɗeeksen mꞋɔɔ: Ꞌlee Ꞌtɔndki mɛta ɔɔ jꞋasen kɛɗa, Ꞌlee Ꞌjeki ɔɔ naase aki kɔŋɔ, Ꞌlee Ꞌtɔndki kaam‑taara ɔɔ jꞋasen kɔɔɗɔ. \v 10 Ɗeere, debm tɔnd mɛta se jꞋan̰ kɛɗɛ, debm je se Ꞌkɔŋɔ ɔɔ debm tɔnd kaam‑taara se lɛ, jꞋutu jꞋan̰ kɔɔɗɔ. \v 11 ꞋSaapki tu, maakse ki se bubm gay jaay, goonin̰ tɔnd mɛtn kɛn̰jɛ gɔtin̰ ki num, naan̰ an̰ kɔŋ kɛɗn wɔɔjɔ ne? \v 12 Ey lɛ, kɛn tɔnd mɛtn kaaɓm kɔrɔn̰jɔ se, an̰ kɔŋ kɛɗn iin̰i ne? \v 13 Naasen jeegen kɛn jig ey se kic ɓo Ꞌjeelki kɛɗn nakŋ bɛɛ gɛnsege tu. Num mɛt kando Bubm kɛn maakŋ raa ki Ꞌkɛɗn *Nirl Salal jeege tun tɔnd mɛtin̰ ey ne!» \s1 Isa ɔɔ *Bubm sitange \r (Mt 12.22‑45; Mk 3.22‑30) \p \v 14 Gaaba kalaŋ bini ɔk kɔɔn̰ sitan ɔɔ naan̰ ɔŋ taaɗ taar eyo. Ɓii kalaŋ, Isa tuurin̰ sitan se naatn ron̰ ki. Kɛn sitan jaay teec ɔn̰in̰ se, gaabm ɔŋ taaɗ taar ey se baag taaɗn taara cɛy. Ɔɔ kɛn jee dɛnge aak se nakŋ se deel doɗe ɔɔ ɔkɗen taaɗ eyo. \v 15 Num gaŋ maakɗe ki se jee kandum ɗeek ɔɔ: «Ute Belzebul, naan̰ kɛn Bubm sitange se ɓo, naan̰ tuur sitange ro jeege tu.» \v 16 Mɛtin̰gen kuuy se je an̰ naam se, tɔnd mɛtin̰ ɔɔ n̰Ꞌaɗen tɛɗn nakŋ‑kɔɔɓm kɛn naaɗe an kaakŋ jeel ro ki, kɛn bɔɔyo maakŋ raa ki. \v 17 Gaŋ Isa jeel maak‑saapɗe ɗey se, ɗeekɗen ɔɔ: «Maakŋ taa naaŋ gaar kɛn jeen̰ge taarɗe ɔk mɛtn naap eyo ɔɔ baagga tɛɗn bɔɔrɔ ute naapa se, naaŋ se utu tɛrɛcɛ ɔɔ gɔtin̰ utu Ꞌtooɗn kuuɗu. \v 18 Naase ɔɔki: ute tɔɔgŋ Bubm sitangen Belzebul se ɓo, maam mꞋtuur sitange ro jeege tu. Kɛn Bubm sitange tɛɗ bɔɔrɔ ute ro naan̰ malin̰ se, bin se naan̰ tɔpga ron̰a. Kɛn bin num, gaarin̰ se naan̰ an̰ kɔkŋ ɔɔ ɗio? \v 19 Naase ɔɔki: maam mꞋtuur sitange ute ro Belzebul se; num jee mɛtse ki se, kɛn ɛɗɗen tɔɔgɔ jaay tuur sitange se, naŋa? Bin num naaɗe mala se ɓo asen kɔjn̰ bɔɔrɔ dose ki. \v 20 Num gaŋ kɛn maam jaay mꞋtuur sitange ute tɔɔgŋ Raa ɗeer num, kɛse *maakŋ Gaar Raa se bɔɔy aanga gɔtse ki. \v 21 Kɛn debm gaabm bɔɔrɔ jaay iŋg ute bɔɔrin̰ ɓeen̰ ki ɔɔ kɛn naan̰ jaay bɔɔb ɓeen̰ jiga se, maalin̰ge se Ꞌkɔŋ kut eyo. \v 22 Num gaŋ debm kuuy kɛn tɔɔg cirin̰ jaay ɓaaɗo oocin̰ga ɔɔ cirin̰a jaay tɔsn ute bɔɔrin̰gen naan̰ ɔndo do ki se num, maalin̰ge se, naan̰ an̰ tɔsn nigin̰ jeege tu. \p \v 23 «Debm jaay ute maam ey se, naan̰ se debm taamooyuma ɔɔ debm jaay noogum gɛn tusn jeege ey se, debm bin se wɔɔkɗen wɔɔkɔ.» \s1 Sitan ɔk tɛrl gɔtin̰ ki \p \v 24 Tɛr Isa taaɗɗen ɔɔ: «Kɛn sitan jaay teec ɔn̰ga nam se, naan̰ ɓaa leeɗo do kɔɗ‑ɓaarge tu je gɔtn an tɔɔl maakin̰a naɓo naan̰ jaay ɔŋo te ey se. Kɛn naan̰ jaay ɔŋ te ey num, baag taaɗn ute maakin̰ ɔɔ: ‹Maam se mꞋkɔkŋ mꞋtɛrl gɔtn kɛn mꞋiin̰no ro ki.› \v 25 Kɛn naan̰ jaay ɔk tɛrl aan se, ɔŋ ɓee se jꞋɔtin̰ga aac walak ɔɔ nakin̰ge se kꞋrɛɛs kꞋɗaapin̰ga ute ɗoobin̰a. \v 26 Gɔtn se naan̰ ɔk tɛrlɛ ɔɔ ɓaa ɔŋo sitangen kuuy cili kɛn kusin̰ cirin̰ naan̰ se daala. Naaɗe ɓaaɗo tɛlɛ ɛnd iŋg maakŋ gaab kɛn se ɔɔ kiŋg gaabm se tɛrl ɓaa tɛɗ kusin̰ cir kɛn deet se daala.» \s1 Maak‑raapo jeege tun uun taar Isa \p \v 27 Kɛn Isa jaay utu taaɗ taaɗ taarin̰ se, mɛnda kalaŋ uun mindin̰ raan daan jee dɛnge tu ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Mɛnd kɛn ooji naai ɔɔ kɛn naai aayo sin̰ se, ɔn̰ maakin̰ Ꞌraapm aak eyo.» \v 28 Gaŋ Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Jeegen booy taar Raa ɔɔ ɔkin̰ maakɗe ki se ɓo ɔn̰ maakɗege Ꞌraapm cir daala.» \s1 Isa uun maan nakŋ‑kɔɔɓm kɛn Raa tɛɗo ute Yunus \r (Mt 12.38‑42) \p \v 29 Aan gɔɔ jeege baag tus tɛɗn dɛn se, Isa baagɗen taaɗ ɔɔ: «Jeegen duni kɛn ɓɔrse se, jee jig eyo. Ɔɔ naaɗe je kaakŋ nakŋ‑kɔɔɓɔ, naɓo nakŋ‑kɔɔɓm naaɗe an kaakŋ jeel ro ki se, tecn̰ aan gɔɔ kɛn gɛn Yunus se sum. \v 30 Aan gɔɔ nakŋ aan do Yunus ki jaay taaɗ jeege tun Ninib ki taa an kaakŋ jeel ro ki Raa ɓo ɔlin̰o gɔtɗe ki se\f + \fr 11:30 \ft Aak Yunus 3.3‑5.\f*, *Goon Deba se utu Ꞌtɛɗn bin kici, taa Ꞌtaaɗn jeege tun duni kɛn ɓɔrse se, an Ꞌkaakŋ jeel ro ki naan̰ kic Raa ɓo ɔlin̰o. \v 31 Ɓii kɛn Raa an kɔjn̰ bɔɔrɔ do jeege tu se, nɛɛlgen iin̰o kaam kaam bɔɔyɔ\f + \fr 11:31 \ft Aak 1Gar 10.1‑13.\f* gɔtn duni ɗaar ro ki se utu kɔkŋ mind jeegen duni kɛn ɓɔrse se. Taa naan̰ iin̰o gɔtn dɔkɔ gɛn booy taar Gaar Salomon debm jeel‑taara se, ɔɔ Ꞌbooyki, debm jeel‑taar ara se, cir Salomon se daala. \v 32 Ɓii kɛn jaay Raa an kɔjn̰ bɔɔrɔ do jeege tu se, jeegen Ninib ki se kic utu Ꞌkɔkŋ mind jeegen duni kɛn ɓɔrse. Taa naaɗe se booy uunga taar Yunus ɔɔ tɛrlga maakɗe do Raa ki, anum Ꞌbooyki, debm ara se cir Yunus se daala.» \s1 Kaama se aan gɔɔ lɔɔmpɔn roa \r (Mt 5.15, 6.22‑23) \p \v 33 Tɛr Isa taaɗɗen ɔɔ: «Nam jaay ɔɔcga lɔɔmpɔ num ɔyin̰ mɛtn ɗim ki eyo ey lɛ deebin̰ ute ɗim eyo, num jꞋuun jꞋɔlin̰ raan ro kaag ki taa jee ɛnd gɔtn ese Ꞌkaakŋ gɔtn wɔɔrɔ. \v 34 Kaami se, naan̰ ɓo lɔɔmpɔn gɛn roi. Bin num kɛn kaami jaay lapi se, roi te dɛnin̰ paac kic iŋg maakŋ gɔt kɛn wɔɔrɔ. Num kɛn kaami jaay kɔɔn̰ɔ num, roi ute dɛnin̰ paac kic maakŋ gɔt kɛn ɔɔɗɔ. \v 35 Bin se, ɔnd kɔndɔ ute gɔtn wɔɔr kɛn naai ɔkse, ɔn̰te kɔn̰in̰ Ꞌtɛɗn gɔtn ɔɔɗɔ. \v 36 Kɛn kiŋgi jaay paac iŋg gɔt kɛn wɔɔr se ɔɔ kɛn ɗim ɔɔɗ cɔkɔ kic gɔtɔ roi ki num, bin se, kiŋgi ute dɛnin̰ paac se, Ꞌtɛɗn gɔtn wɔɔrɔ aan gɔɔ lɔɔmpɔn kɛn lee wɔɔri gɔtɔ kɛlɛŋ se.» \s1 Isa mooy *Parizige \r (Mt 23.1‑36) \p \v 37 Kɛn Isa utu taaɗ taaɗ ɓɔrt sum ɓo, kɔɗ Parizi kalaŋ bini daŋin̰ ɔɔ kꞋɓaa kɔsn ɓeen̰ ki. Kɛn naaɗe jaay aan se, naaɗe tooɗ ute cɛɛsɗe jaay ɓo baag kɔsɔ do tabil ki. \v 38 Kɛn kɔɗ Parizi jaay aak Isa tug te jin̰ aan gɔɔ kɛn naaɗe lee tug se ey sum ɓo, baag kɔsɔ se, naan̰ aak se ɔkin̰ taaɗ eyo. \v 39 Gɔtn se Mɛljege ɗeek kɔɗ Parizi ki ɔɔ: «Naase Parizige se, naase Ꞌtugki naagŋ nakgen naase Ꞌlee aayki ɔɔ ɔsnki se aac walak, num gaŋ maakin̰ tap ɓo ɔn̰in̰ki ɗooc ute saapm gɛn ɓoogo ute nakgen *kusin̰a. \v 40 Kalɛ jee dɛrlge! Raa kɛn ɔɓo daa roi se, kɛn maak ki kic naan̰ ɓo debm kɔɓin̰ ey la? \v 41 Nakŋ naase ɔkki maakŋ baay kɔssege tu se, ɛɗin̰ki *sɛrkɛ jee daayge tu, bin jaay ɓo maakse Ꞌtɛɗn aak bɛɛ naan Raa ki. \p \v 42 «Num naasen Parizige utu asen tɛɗn ɔɔn̰ aak eyo, taa nakgen naase ɔkki sɛɛm sɛɛm kɛn Ꞌlee tɔmbki maakŋ taaɗsege tu kɛn tɛɗin̰ nijimi ute naksegen maakŋ jinɛn ki se kic ɓo, naase Ꞌlee Ꞌnigin̰ki gɔtɔ kaam sik ɔɔ kɛn kaam kalaŋ se, naase Ꞌlee ɛɗin̰ki Raa ki. Naɓo naase Ꞌtɛɗki nakge ute ɗoobin̰ eyo ɔɔ Ꞌjeki Raa eyo. Bɛɛki num, naase aki tɛɗn nakgen ute ɗoobin̰a ɔɔ aki je Raa jaay ɓo, naksegen kɛn naase Ꞌlee ɛɗki sɛrkɛ Raa ki sɛɛm sɛɛm se kic ɓo, ɔn̰ten Ꞌdirigin̰ki kici. \p \v 43 «Naasen Parizige utu asen tɛɗn ɔɔn̰ aak eyo, naasen kɛn Ꞌɓaakiga maakŋ *ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki se, Ꞌjeki ɔɔki naase ɓo aki kiŋg naan ki. Ɔɔ kɛn aankiga bɔɔr ki kic lɛ, Ꞌjeki ɔɔki jeege ɓo asen tɛɗn tɔɔsɛ naase ki ɓo deete. \p \v 44 «Utu asen tɛɗn ɔɔn̰ aak eyo, naasen kɛn Ꞌtecki aan gɔɔ yogen kꞋduubɗe maakŋ ɓaaɗ ki kɛn jeege ɔŋ aakɗe eyo, jaay lee do ki se\f + \fr 11:44 \ft Do dɔkin̰ se Yaudge jaay leega do ɓaaɗ ki num, saap ɔɔ naaɗe tɛɗga aak kusu naan Raa ki.\f*.» \p \v 45 Gɔtn se debm jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raa kalaŋ bini ɗeek Isa ki ɔɔ: «Debm dooy jeege, taar kɛn naai iŋg Ꞌtaaɗ se, kɛse naai Ꞌnaajjen naaje kici.» \p \v 46 Gaŋ Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Naasen jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage se utu asen tɛɗn ɔɔn̰ aak ey kici, taa naase Ꞌtuun Ꞌtɔndki daam deer se do jeege tu, num naase, ute goon jisen baat se kic ɓo utin̰ki eyo. \p \v 47 «Utu asen tɛɗn ɔɔn̰ aak eyo naasen Ꞌlee iin̰ Ꞌɗaapki do ɓaaɗn jee taaɗ taar teeco taar Raa ki do dɔkin̰a ɔɔ naaɗe se ɓugsege ɓo kɛn tɔɔlɗeno. \v 48 Kɛn bin num, naase ute bubsege se taarse kalaŋ; jee taaɗ taar teeco taar Raa ki se, naaɗe ɓo jee tɔɔlɗeno ɔɔ naase ɓo jee kiin̰ do ɓaaɗɗege. \v 49 Taa naan̰ se ɓo, Raa kɛn jeel‑taar mala mala se taaɗo ɔɔ: MꞋutu mꞋaseno kɔl jee taaɗ taar teeco taarum ki ute jee kaan̰ naabumge ɔɔ mɛtin̰ge naaɗe utu aɗen tɔɔlɔ ɔɔ mɛtin̰gen kuuy se, naaɗe utu aɗen dabara. \v 50 Taa naan̰ se ɓo, jee duni kɛn ɓɔrse se, taa moosn jeegen taaɗ taar teeco taar Raa ki se, naan̰ utu aɗen kɔkŋ mindɗe do yoɗege tun baago kaaɗ kɛn Raa utu aalo kaal do dunia, \v 51 kɛn iin̰o do yo Abɛl ki bini aan do yo Zakari, kɛn kꞋtɔɔlin̰o daan *gɔtn kɛn kꞋlee kꞋtɛɗn sɛrkɛ Raa ki ute *Ɓee Raa. Ɗeere, Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: jee duni kɛn ɓɔrse se Raa utu aɗen kɔkŋ mindɗe. \p \v 52 «Naasen jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage se utu asen tɛɗn ɔɔn̰ aak eyo! Taa naase Ꞌgaaskiga ɗoobm kɛn Ꞌkɔl jeege gɔtn Raa ki ɔɔ naase malin̰ge lɛ Ꞌbaate kɛndki, ɔɔ jeegen je kɛndɛ se lɛ, naase Ꞌgaasɗeki ɗoobo.» \p \v 53 Kɛn Isa jaay taaɗ naŋ taarin̰a ɔɔ teeco teec gɔtn ese se, jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage ute Parizige se iin̰ ron̰ ki cɛy ɔɔ naaɗe baag tɔnd mɛtin̰ do taarge tu dɛna. \v 54 Do taarge tun Isa taaɗ se, naaɗe goomin̰ kɛn naan̰ jaay taaɗ tujin̰ga num, naaɗe an̰ kɔkŋ mindin̰a. \c 12 \s1 Jee taaɗ tal ɔɔ naaɗe se jee Isage \r (Mt 6.12, 10.16‑39) \p \v 1 Kaaɗ kɛn se, jeege tus dupu kando kando bini baag tuum naapa. Gɔtn se Isa baag taaɗn jeege tun mɛtin̰ ki se ɓo deete ɗeekɗen ɔɔ: «Naase se, ɔndki kɔndɔ ute ɔrɔm *Parizige. Ɔrɔm naaɗe se je taaɗn ɔɔ naaɗe tɛɗ roɗe aan gɔɔ naaɗe ɓo jee taaɗ taar mɛt ki. \p \v 2 «Taa kaaɗin̰ jaay utu Ꞌkaan se, nakŋ paacn̰ jꞋɔyin̰ga kɔy se, utu tooɗn tal. Ɔɔ nakŋ ɓɔrse kꞋjeelki mɛtin̰ ey se, jꞋutu jꞋan̰ki jeele. \v 3 Bin ɓo, nakŋ paacn̰ naase Ꞌtaaɗin̰ki maakŋ nɔɔr ki se, Ꞌɓaa Ꞌtaaɗin̰ki jeege tu ute kaam kaaɗa. Nakŋ kɛn naase Ꞌbooyin̰ki kꞋtaaɗsen naaŋ ki mɛtn bisege tu maakŋ ɓee ki se, Ꞌwɔɔkin̰ki do ɓeege tu kici. \p \v 4 «Mɛɗumge, taar se maam mꞋtaaɗsen naase ki: ɔn̰te Ꞌɓeerki jeege tun Ꞌtɔɔl daa roa, num mɔɔtn asen kɔŋ tɛɗn ɗim ey se. \v 5 Num Ꞌbooyki mꞋasen taaɗn debm kɛn naase an̰ki ɓeere: Ꞌɓeerki deb kɛn ooykiga kic ɓo, naan̰ ɔk tɔɔgŋ kɛn asen kɔl maakŋ pooɗ kɛn gɛn daayum. Ɗeere, Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: kɛse ɓo debm kɛn naase an̰ki ɓeere. \p \v 6 «ꞋJeelki, yeelge sɛɛm sɛɛm mii se kꞋdugin̰ ute kɔbɔrɔ di sum ey la? Ute naan̰ se kic ɓo, *Raa ɔŋ dirig kalaŋ maakɗe ki eyo. \v 7 Num gaŋ naase se bini bɛɛkŋ dosege se kic ɓo, Raa jeelin̰ kalaŋ kalaŋ. Bin se, ɔn̰te Ꞌɓeerki! Naan Raa ki se naase Ꞌcirki yeelge se dɔkɔ. \p \v 8 «ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: debm taaɗ naan jeege tu ɔɔ naan̰ debm maam se, maam *Goon Deba kic ɓo maam mꞋtaaɗn naan *kɔɗn Raage tu mꞋɔɔ naan̰ se debm maama. \v 9 Num debm kɛn baatum naan jeege tu se, maam kic mꞋutu mꞋan̰ baatin̰ naan kɔɗn Raage tu. \v 10 Ɔɔ debm kɛn tuj taarin̰a ro Goon Deb ki se, Raa an̰ tɔɔl *kusin̰in̰ ese se; num debm kɛn jaay naaj *Nirl Salal se, naan̰ se Raa an̰ tɔɔl kusin̰in̰ se eyo. \v 11 Kɛn naase jaay kꞋtɔk kꞋɓaansenga maakŋ *ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki se ey lɛ naan gaarin̰ge tu ɔɔ gɔtn tɔɔgge tu se num, naase ɔn̰te Ꞌɓeerki do taar kɛn naase aki ɓaa taaɗn naanɗe ki kɛn anki nakŋ kɔɔɗn dose. \v 12 Taa kaaɗ kɛn se, Nirl Salal ɓo asen kɔl naase aki jeel taaɗn taara naanɗe ki.» \s1 Debm maal debm dɛrlɛ \p \v 13 Maakŋ jee dɛnge tu se, deb kalaŋ bini ɓaaɗo ɔŋ Isa ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Debm dooy jeege, gɛnaam se ɔl nam ɓaa Ꞌtaaɗin̰, n̰Ꞌɓaaɗo num maal bubje se ɔn̰ naai ɓo ajesin̰ nigi.» \v 14 Gɔtn se Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Debm kɛn ɔndum gɛn kaakŋ mɛtn taarsege ey lɛ gɛn nigŋ maalsege se, tap ɓo naŋa?» \v 15 Tɛr naan̰ taaɗ jeege tu paac ɔɔ: «Ɔndki kɔndɔ! Ɔɔ naase se ɔndki dose daan ki, bɔɔbki rose ro tama ki. Taa debkilim se, maalin̰ dɛn aan gɔɔ ɗi kic ɓo, kɛn ɔlin̰ iŋg se, maalin̰ eyo.» \v 16 Gɔtn se tɛr Isa taaɗɗen ute kaal naagŋ taara ɔɔ: «Debm maala kalaŋ bin se, maakŋ gɔtin̰ ooj tuun karat karat. \v 17 Kɛn naan̰ aak nakin̰ jaay ooj dɛn se, naan̰ baag taaɗn ute maakin̰ ɔɔ: ‹Ɓaar jaaki tap ɓo, maam mꞋtɛɗn rom mꞋɔɔ ɗi? Ɓɛrɛ, gɔtn am kaasn mꞋan kɔmb nakumge se lɛ gɔtɔ.› \v 18 Tɛr naan̰ taaɗ ute maakin̰ ɔɔ: ‹Ɓɔrse, kɛse ɓo nakŋ maam mꞋutu mꞋtɛɗa: giijumge se mꞋaɗen tɔɔkŋ paac naatn ɔɔ mꞋkɔɓm kɛngen kuuy magala magala cir naaɗege se daala. Kɛn mꞋɔɓɗenga jaay aasga num, teen̰umge ute nakumge paac se, mꞋaɗen tusn kɔmb maak ki. \v 19 Gɔtn se maam mꞋɗeekŋ rom ki mꞋɔɔ: ai roma, Ꞌtɔɔl kɔɔri gɛn ɓaara ɓaara, taa kɔsɔ ute kaayi lɛ, dɛna. Taa naan ki se maam mꞋkɔsɔ, mꞋkaaye ɔɔ mꞋtɛɗ nakgen kɛn maakum jea.› \v 20 Num gaŋ Raa ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Kalɛ debm dɛrlɛ, maakŋ nɔɔr kɛn ese sum ɓo, naai lɛ Ꞌkooyo; num nakigen naai Ꞌtusin̰ se, tap ɓo Ꞌkɔɔpm naŋ ki?› \v 21 ꞋBooyki! Kɛse nakŋ kɛn utu Ꞌkaan do deb kɛn tusn maala dɛna do duni ki, naɓo naan Raa ki se, naan̰ ɔk ɗim ey se.» \s1 Aalki maakse do Raa ki \r (Mt 6.19‑34) \p \v 22 Gɔtn se Isa taaɗ jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ: «Taa naan̰ se ɓo, maam mꞋɗeeksen mꞋɔɔ: taa kose se ɔn̰ten Ꞌkuunki nirlse taa nakŋ naase aki kɔsɔ ɔɔ taa rose se ɔn̰ten Ꞌkuunki nirlse do kal kɛn naase aki tuusu. \v 23 Taa kose se, naan̰ cir nakŋ kɔsɔ ɔɔ rose se lɛ, naan̰ cir kala. \v 24 Aakki tu gaakge se; naaɗe lɛ ɔɔc eyo ɔɔ ɔk teen̰ gɛn kɔj eyo ɔɔ giiji lɛ, naaɗe ɔk eyo ɔɔ gɔtn kɔmb kɔrbɔtɗe kic ɓo, naaɗe ɔk eyo. Ute naan̰ se kic ɓo, Raa ulɗe. Num naase se mɛt kando yeelge se, naase Ꞌcirɗeki? \v 25 Maakse ki se, naŋa jaay ute kuun nirlin̰ sum ɓo Ꞌkɔŋ ziiɗn ɓii kiŋgin̰ do naaŋ ki ne? \v 26 Kɛn ese jaay naase ɔŋ aasin̰ki te ey num, gɛn ɗi jaay naase uunki nirlse do nakge tun ɔɔp ɓaa se? \p \v 27 «Aakki tu pɔɔn̰ nakgen taak bɛɛ maakŋ kaag ki se; naaɗe se ɔɓ kuubu eyo ɔɔ ɔnd cɛkɛ eyo. Naɓo Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: Gaar Salomon do dɔkin̰ se, ute maalin̰ dɛn paac se kic ɓo, ɓii kalaŋ ɔŋ uus te kal aak bɛɛ tec aan gɔɔ gɛn naaɗe se eyo. \v 28 Mu jaaki ɗaar maakŋ kaag ki ɔɔ mɛtbeeki sum ɓo jꞋutu jꞋan̰ tɔɔc se kic ɓo Raa tamarin̰ aak bɛɛ bɛɛ se, mɛt kando asen kɔŋ kɛɗn kal tuusu naase ki ey ne? Ɓɛrɛ, naase se jee kɛn aalki te maakse paac do Raa ki eyo. \v 29 Ɔɔ ɔn̰te Ꞌkuunki nirlse gɛn je nakŋ naase aki kɔsɔ ɔɔ aki kaaye. \v 30 Nakgen bin se paac, jee jeel Raa mal ey ɓo daayum iŋg saap do ki. Ey num, Bubsen maakŋ raa ki se jeele nakŋ kɛn naase Ꞌjeki. \v 31 Num naase se Ꞌjeki ɓo Raa kɔsn gaara dose ki ɔɔ nakgen ɔɔp se, naan̰ asesin̰ kɛɗn do ki. \v 32 Naasen dɔɔl baatgen cɔkɔ ara, ɔn̰te Ꞌɓeerki! Taa Bubsen maakŋ raa ki se, nakŋ kɛn tɔɔlin̰ naan̰ ki se, naase utu aki kiŋg ute naan̰a maakŋ gaarin̰ ki.» \s1 Kɔrbɔtn maakŋ raa ki \p \v 33 «Bin se, nakŋ naase ɔkki se, dugin̰ki naatn ɔɔ gursin̰ se, ɛɗin̰ki *sɛrkɛ jee daayge tu. Bin se gɔɔ naase ɔmbkiga naksege gɔtn Ꞌkɔŋ Ꞌtuj eyo ɔɔ daayum asen tooɗn kɔrbɔtɔ maakŋ raa ki. Gɔtn naane se, debm ɓoogo gɔtɔ ɔɔ k‑n̰ɔɔ kic ɓo an̰ kɔŋ tuj eyo. \v 34 Taa gɔtn maalse ro ki se, gɔtn ese ɓo maak‑saapse iŋg ro ki kici.» \s1 Ɔn̰te Ꞌtooɗki bia \r (Mk 13.33‑37; Mt 24.42‑51) \p \v 35 «Iŋgki daayum ute kal tɛɗn naabse rose ki, ɔɔ ɔn̰te Ꞌkɔn̰ki lɔɔmpsege Ꞌkooyo. \v 36 Ɔɔ naase iŋgki aan gɔɔ jeegen kɛn iŋg aak kaak kaam mɛlɗen kɛn utu aɗe tɛrl gɔtn kɔkŋ mɛnd ki se. Taa kɛn naan̰ jaay aanga ɔɔ tɔndga kaam taara num, naaɗe an̰ naar kɔɔɗɔ. \v 37 Maak‑raapo naaɗe kɛn mɛlɗe ɓaaɗo ɔŋɗega jaay naaɗe utu iŋg kiŋg zɛɛr se. ꞋƁooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: mɛlɗe se, naan̰ mala Ꞌkuun kuusn kal tɛɗn naabin̰a aɗen kɔŋ naaŋ ki ɔɔ naan̰ ɓo aɗen kɛɗn kɔsɔ. \v 38 Maak‑raapo naaɗe kɛn mɛlɗe Ꞌkaan daan nɔɔr ki lɔ do mɛtbeeki kɛn aɗen kɔŋ naaɗe utu iŋg zɛɛr se. \p \v 39 «Naase Ꞌjeelki, kɛn mɛl ɓee jaay jeel kaaɗn debm ɓoogo ano ɓaa num, naan̰ Ꞌkɔn̰ ɓeen̰ se debm ɓoogo an̰ tɛrɛc eyo. \v 40 Naase kic Ꞌɗaapki rose, iŋgki do mɛtɛkse ki, taa kaaɗn kɛn *Goon Deba jaay aɗe ɓaa se lɛ, naase Ꞌjeelki eyo.» \p \v 41 Gɔtn se Piɛr tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Mɛluma, kaal naagŋ taar kɛn naai taaɗ se, taaɗ ute naaje sum lɔɓu ute jeege paac lɛ?» \p \v 42 Mɛljege tɛrlin̰ ɔɔ: «Debm tɛɗn naabm mɛtɛkɛ ɔɔ tuj ɔrmin̰ ey se kɛn gay? Naan̰ ɓo debm kɛn mɛlin̰ utu an̰ kɔn̰ jee tɛɗn naabgen kuuy kaam jin̰a ɔɔ kɛn aanga kaaɗin̰ ki num, aɗen lee Ꞌnigŋ nakŋ kɔsɔ. \v 43 Maak‑raapo debm tɛɗn naab kɛn mɛlin̰ aan jaay ɔŋin̰ naan̰ utu tɛɗin̰ tɛɗn naabm kɛn naan̰ ɔn̰in̰sin̰ kaam jin̰ se. \v 44 ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: debm tɛɗn naabm bin se, mɛlin̰ utu an̰ kɔn̰ nakin̰ge paac kaam jin̰a. \v 45 Num gaŋ kɛn debm tɛɗn naabm se jaay taaɗ ute maakin̰ ɔɔ: Mɛlum se aɗe kɔŋ tɛrl yɔkɔɗ eyo, ɔɔ gɔtn se naan̰ iin̰ baag tɔnd jee tɛɗn naabgen mɛndge ute gaabge, jaay naan̰ ɔsɔ ɔɔ aay oono. \v 46 Gaŋ mɛl gaabm ese se, ɓiin jaay naan̰ ano tɛrl se, naan̰ ɔnd eyo ɔɔ kaaɗ kɛn naan̰ aan kaan kic lɛ, naan̰ saap do ki eyo. Kɛn mɛlin̰ jaay aanga num, utu an̰ tuur naata ɔɔ an̰ kɔlin̰ Ꞌdabar ute jee kɛn baate kaal maakɗe do Raa ki. \v 47 Debm tɛɗn naabm kɛn jeel naabm kɛn mɛlin̰ maakin̰ jen ro ki se, naɓo ɔŋ tɛɗin̰ te ey se, naan̰ se mɛlin̰ utu an̰ kɔnd dɛn aak eyo. \p \v 48 «Num gaŋ debm tɛɗn naabm jeel eyo naabm kɛn mɛlin̰ maakin̰ jen ro ki se, kɛn naabin̰ se jaay tujga kic num, jꞋan̰ kɔndin̰ kaam dɔɔɗin̰ki sum. \p «Taa naan̰ se ɓo, debm kɛn jꞋɛɗin̰ga nakge dɛn num, kꞋje gɔtin̰ ki kic ɓo dɛna ɔɔ debm kɛn jꞋɔn̰in̰ga nakge dɛn kaam jin̰ se, jꞋutu kꞋtɔnd mɛtn nakge dɛna gɔtin̰ ki kici.» \s1 Taa Isa se jeege utu Ꞌgaaŋ ute taasɗege \r (Mt 10.34‑36) \p \v 49 Isa taaɗ ɔɔ: «Maam se mꞋɓaano ute pooɗo do naaŋ ki ɔɔ mꞋje pooɗn se Ꞌkɔkɔ. \v 50 Kɔr naan̰ se kaan se, maam mꞋɔk *batɛm dubar kɛn maam mꞋutu mꞋbatizi. Naan̰ se ɓo, nakŋ deerum kɛn iŋg booyum bini mꞋutu mꞋan̰ tɛɗn Ꞌkaasn jaay se. \p \v 51 «Ɔn̰ten Ꞌsaapki ɔɔki maam se mꞋɓaano ute lapia ɓo do naaŋ ki. Gɔtɔ! ꞋBooyki, mꞋasen taaɗa: maam se mꞋɓaaɗo ɓo gɛn gaaŋ jeege ute naapa. \v 52 Taa naan̰ se ɓo, naan ki se, jee maakŋ ɓeeɗe ki mii se utu gaaŋ ute naapa. Maakɗe ki se, jee mɔtɔ taarɗe Ꞌkɔŋ kɔkŋ mɛtn naapa ute jee di eyo ɔɔ jee di se kic ɓo taarɗe Ꞌkɔŋ kɔkŋ mɛtn naapa ute jee mɔtɔ eyo. \v 53 Naaɗe utu gaaŋ ute naapa: bubu se, utu Ꞌgaaŋ te goonin̰ gaaba ɔɔ goon gaaba se, utu Ꞌgaaŋ ute bubin̰ kici; ko se, utu Ꞌgaaŋ ute goonin̰ mɛnda ɔɔ goon mɛnda se, utu Ꞌgaaŋ ute kon̰a kici. Moom mɛnda se, utu Ꞌgaaŋ ute mɛnd goonin̰a ɔɔ mɛnd goono se, utu Ꞌgaaŋ ute moomin̰ mɛnda kici.» \s1 Jee se jeel kaakŋ kaaɗn nakge \p \v 54 Isa taaɗ jee dɛnge tu daala ɔɔ: «Kɛn naase jaay aakkiga gapara ɔsga mɛtn raa ki num, ɓɔrse sum ɓo naase naar ɔɔki maane utu aɗe ɓaao. Ɔɔ maane se ɓaaɗo ɗeere. \v 55 Kɛn naase jaay aakkiga kuulu baagga kɔl ɓaa kaam kaam bɛrɗe se\f + \fr 12:55 \ft Taa naaŋ *Israɛl se gapara ute maane se ɓaaɗo kaam kaaɗ toocn̰ni.\f*, naase ɔɔki, jaaki se gɔtɔ utu Ꞌkɔŋgɔ ɔɔ gɔtɔ ɓaaɗo ɔŋg ɗeere. \v 56 Kɛn naase jaay Ꞌjeelki kaakŋ jeel kaaɗn nakgen kɛn tɛɗ do naaŋ ki, ute kɛn tɛɗn maakŋ raa ki num, Ꞌtɛɗ ɔɔ ɗi jaay Ꞌjeel ɔkki mɛtn nakgen kɛn deel daanse ki ey se? Naase se jee kɛn saap ɔkki mɛtn nakge eyo. \s1 ꞋƊaap taari ute debm taamooyi \p \v 57 «Gɛn ɗi jaay naase ɔŋ aak ɔkki mɛtn nakgen gɛn tɛɗ ute ɗoobin̰ ey se? \v 58 Taa naan̰ se ɓo, kɛn naai Ꞌɓaa ɓaa gɔtn kɔjn̰ bɔɔr ki num, ɗoob ki se, ute debm taamooyi se naai ai kaami ɗaap taari. Ey num, ɓɛrɛ, naan̰ ai ɓaa kɔli gɔtn debm kɔjn̰ bɔɔr ki ɔɔ debm kɔjn̰ bɔɔrɔ se lɛ ai kɔli gɔtn asgarge tu ɔɔ asgarge se, ai kɔkŋ kɔli daŋgay ki. \v 59 ꞋBooy mꞋai taaɗa: nakŋ doi ki paac se, bini kɔbɔrɔ kic ɓo ɔg naŋin̰ te ey se, naai Ꞌkɔŋ teecn̰ maakŋ daŋgay ki eyo.» \c 13 \s1 Ɓɔrse Ꞌtɛrlki maakse do *Raa ki \p \v 1 Kaaɗ kɛn se, jee mɛtin̰ge ɓaaɗo taaɗ Isa ki taa Galilegen ɓaaɗo tɛɗn *sɛrkɛ jaay ɓo, Pilat tɔɔlɗe kaaɗ kɛn naaɗe tɛɗ tɛɗ sɛrkɛ se. \v 2 Gɔtn se Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Saapm naase ki num, ɔɔki Galilegen kɛn Pilat tɔɔlɗe se ɓo, tɛɗga jee *kusin̰ cir Galilegen ɓaa se paac la? \v 3 Gɔtɔ! ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: kɛn naase jaay Ꞌtɛrlki te maakse do Raa ki te ey se, naase paac utu aki Ꞌkutn bin kici. \v 4 Lɔ jeegen sik‑kaar‑martn ɓee jɛrlɛ kꞋdaŋin̰ Siloe kɛn ooc doɗe ki jaay tɔɔlɗe se, gɛn naase ki num, jee Jeruzalɛm ki te dɛnɗe se, ɔɔki naaɗen kɛn ooy se ɓo, jee kusin̰ge cir jee ɓaa se paac la? \v 5 Gɔtɔ! ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: kɛn naase jaay Ꞌtɛrlki te maakse do Raa ki ey se, naase paac utu aki Ꞌkutn bin kici.» \s1 Kaal naagŋ taara ro ko ba kɛn ooj eyo \p \v 6 Gɔtn se Isa taaɗ ute kaal naagŋ taara ɔɔ: «Gaaba kalaŋ ɔk ko ba maakŋ jinɛnin̰ ki ɔɔ naan̰ ɓaaɗo je koojin̰a, naɓo ɔŋ te koojin̰ eyo. \v 7 Gaŋ naan̰ ɗeek deb kɛn tɛɗin̰ naaba maakŋ jinɛnin̰ ki se ɔɔ: ‹Aaka, ko kaagŋ se maam mꞋleega ɓaara mɔtɔ ɔɔ mꞋje koojin̰ naɓo mꞋɔŋ eyo. Ɓɔrse ɔg Ꞌgaaŋ undin̰ naatn, taa naan̰ lɛ ɗaar gaas gɔtɔ cɛrɛ sum.› \v 8 Num debm tɛɗn naaba se tɛrlin̰ ɔɔ: ‹Mɛluma, ɔn̰umsin̰ gɛn ɓaara kalaŋ daala; maam mꞋan̰ kuɗn mɛtin̰a ɔɔ mꞋutu mꞋan̰ kɔmb yɛɛn̰ɛ. \v 9 Bin sum ɓo ute naan̰ se kɔr ɓaar kuuy se, sɔm utu Ꞌkoojo ɗaam; kɛn naan̰ jaay ooj te ey lɛ, an̰ kɔgŋ kund naatn.›» \s1 Isa ɛɗ lapia mɛnd ki *ɓii sebit ki \p \v 10 Ɓii kalaŋ, ɓii sebit ki se, maakŋ *ɓeege tun kɛn Yaudge lee tusn maak ki se, gɔtn se Isa ɓaa ɛnd maakŋ ɓee kɛn kalaŋ ɔɔ baag dooy jeege. \v 11 Gɔtn se, mɛnda kalaŋ ɔk kɔɔn̰ sitan ɔɔ gɔtn kɔɔn̰in̰ ɔkin̰ sum se, ɔkga ɓaara sik‑kaar‑marta. Ɔɔ kɔɔn̰in̰ se ɔkin̰ durunin̰ki tɛɗin̰ tap ɓo ɔŋ sɛɛj eyo. \v 12 Kɛn Isa jaay aakin̰ se, daŋin̰a ɔɔ taaɗin̰ ɔɔ: «Mɛnda Ꞌbooyo, maam se mꞋɔɔɗiga doi maakŋ kɔɔn̰i kɛn lee dabari se.» \v 13 Gɔtn se Isa ɔnd jin̰a do mɛnd kɛn se, ɔɔ mɛnd se naar ɔŋ lapia, iin̰ ɗaara sɛɛj tal ɔɔ baag *nookŋ Raa. \v 14 Gaŋ magal ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki jaay aak Isa ɛɗ lapia mɛnd ki, ɓii sebit ki se, naan̰ maakin̰ taarin̰a. Gɔtn se naan̰ uun mindin̰ raan taaɗ jeege tu ɔɔ: «ꞋBooyki! Naajege se, jꞋɔkki ɓii mɛcɛ gɛn tɛɗn naaba. Bin se, debm je lapia ron̰ num, n̰Ꞌɓaaɗo daan ɓiige tun se. Ey num ɓii sebit se, ɓii tɛɗn naab eyo.» \v 15 Gaŋ Mɛljege tɛrlin̰ ɔɔ: «Aak jeegen kɛn tɛɗ roɗe aan gɔɔ jee taaɗ taargen mɛt ki ara! Maakse ki se, naŋa jaay aanga ɓii sebit ki num, kɔŋ kɔn̰ maraŋin̰a ey lɛ buurin̰a mɛtn bɛlɛn̰ ki ɔɔ an̰ tuutn gɛn ɓaa kɛɗn maan ey se? \v 16 Num mɛnd se lɛ, naan̰ mɛtjil *Abraam mala, ɔɔ aaka, gɔtn *Ɓubm sitange ɔkin̰ sum se ɔkga ɓaara sik‑kaar‑marta. Bɛɛki num, ɓii sebit ki se ɓo, jꞋan̰ kɔɔɗn don̰a maakŋ ji Bubm sitange tu se ey la?» \v 17 Kɛn jee taamooyin̰ge jaay ɓaa booy taar se, sɔkɔn̰ɔ ɓaa tɔɔlɗe; gaŋ jee dɛngen aak nakŋ‑kɔɔɓgen paacn̰ naan̰ tɛɗ se, maakɗe raapo. \s1 Isa aal naagŋ taara ute kaam nakŋ kꞋdaŋin̰ \it mutard\it* \r (Mt 13.31‑33; Mk 4.30‑32) \p \v 18 Gɔtn se, Isa tɛr taaɗɗen daala ɔɔ: «Kɛn Raa utu Ꞌkɔsn gaar do jeege tu tap ɓo Ꞌtecn̰ aan gɔɔ ɗi? Maam mꞋan̰ kɔmb bɛyɛ ute ɗi? \v 19 *Maakŋ Gaar Raa se, tecn̰ aan gɔɔ kaam nakŋ kꞋdaŋin̰ \it mutardn\it* ese se, kɛn gaaba kalaŋ uun ɔɔcin̰ maakŋ jinɛnin̰ ki. Kɛn naan̰ jaay ɔɔcin̰ sum se, naan̰ teece ɔɔ teep tɛɗ ko kaaga. Bini yeelge kic ɓo ɓaaɗo uj kujɗege tɛlɛtin̰ge tu.» \s1 Isa taaɗ kaal naagŋ taara ute ɔrɔmɔ \p \v 20 Isa ɗeek daala ɔɔ: «*Maakŋ Gaar Raa se tap ɓo mꞋan̰ kɔmb bɛyɛ ute ɗi? \v 21 Naan̰ se tec aan gɔɔ ɔrɔm kɛn mɛnda jaay tɔs rujn̰ gɛmɛ ɗooc gɔrn magala ɔɔ kɛn naan̰ jaay deepin̰ga ɔɔ ɔmbin̰ga maak ki num, iin̰in̰ paac se.» \s1 Ɗoobm kɛn ɔl jeege *maakŋ Gaar Raa ki \r (Mt 7.13‑14,21‑23, 8.11‑12) \p \v 22 Kɛn Isa jaay ɓaa ɓaa Jeruzalɛm ki se, naan̰ aal teeco maakŋ gɛgɛrge tu ɔɔ maakŋ naaŋge tu ɔɔ naan̰ kɛn se, naan̰ lee dooy jeege. \v 23 Gɔtn se nam kalaŋ bini tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Mɛluma, jee kɛn utu kaaj se, baat ey ne?» Gɔtn se Isa tɛrlɗen ɔɔ: \v 24 «Aayki kaamse ɛndki ute taa ɗoobm baata, taa maam mꞋɗeeksen mꞋɔɔ: jeege dɛna utu Ꞌje ɗoobm Ꞌkɛndɛ naɓo naaɗe an̰ kɔŋ kaas eyo. \v 25 Kɛn kaaɗin̰ jaay utu kaan se, mɛl ɓee utu kiin̰i ɔɔ Ꞌgaasn kaam taarin̰a ɔɔ naasen aki kɔɔpm naatn se aki baagŋ tɔnd kaam taara aki ɗeekŋ ɔɔki: Mɛlje, ɔɔɗjen kaam taara! Gaŋ naan̰ maak ki se asen tɛrl ɔɔ: Naase tap ɓo, iin̰kiro gayo? Maam se, mꞋjeelsen eyo. \v 26 Kaaɗ kɛn naane se, naase an̰ki taaɗn ɔɔki: naaje se jꞋɔso ɔɔ jꞋaayo ute naai tɛlɛ ɔɔ naai dooy jeege daan ɗoobjege tu kici. \v 27 Gaŋ naan̰ utu asen tɛrl ɔɔ: Naase iin̰kiro gay gay se, maam mꞋjeelsen eyo. Iikki naatn cɛɛm ki dɔkɔ, naasen paacn̰ jee tɛɗn *kusin̰ge se! \v 28 Gɔtn naane se, naase aki ɓaa keeme ɔɔ aki taan̰ naaŋsege kɛn aki ɓaa kaakŋ *Abraam, Isak ɔɔ *Yakub ute jee taaɗ taar teeco taar Raa ki paac maakŋ Gaar Raa ki; naɓo naase se, jꞋasen tuur naatn. \v 29 Ɓii kɛn se, jee mɛtin̰ge se aɗe kiin̰ gɔtn kaaɗa tookŋo ɔɔ jee mɛtin̰ge se aɗe kiin̰ gɔtn kaaɗa toocn̰ni, ɔɔ kɛngen mɛtin̰ge aɗe kiin̰ kaam kaam kooko ɔɔ kɛngen kuuy se aɗe kiin̰ kaam kaam bɔɔyɔ, ɔɔ paac naaɗe aɗe ɓaa utu tusn Ꞌkiŋg kɔsn ɓii laa ki ute maak‑raapo maakŋ Gaar Raa ki. \v 30 ꞋBooyki! Bin ɓo, jee kaam mɔɔtn se ɓo, utu Ꞌtɛɗn jee deet deete ɔɔ jee deet deet se ɓo, utu Ꞌtɛɗn jee kaam mɔɔtn.» \s1 Isa ute *Ɛrɔd \r (Mt 23.34‑39) \p \v 31 Naan̰ kɛn se sum ɓo, *Parizige kandum bini ɓaaɗo ɔŋ Isa ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Ɓɛrɛ, iin̰ gɔti ki se Ꞌɓaa; taa Ɛrɔd se lɛ je ai tɔɔlɔ.» \v 32 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «ꞋƁaa ɔŋki k‑bukumbɔɔ kɛn ese ɔɔ Ꞌtaaɗin̰ki ɔɔki: ꞋBooyo, maam se mꞋtuur tuur sitange ɔɔ mꞋɛɗ kɛɗ lapia jee kɔɔn̰ge tu jaaki ɔɔ mɛtbeeki; ɔɔ maakŋ ɓii k‑mɔtɔge tu se, maam mꞋnaŋ naabuma. \v 33 Bin num, jaaki, mɛtbeeki ɔɔ pɛlɛn̰ se, maam mꞋɓaa ute naanuma, taa ɗoobin̰ eyo kɛn debm taaɗ taar teeco taar Raa ki jaay Ꞌkooy Jeruzalɛm ki ey se.» \s1 Isa eem taa Jeruzalɛm \p \v 34 Isa ɗeek ɔɔ: «Waay Jeruzalɛm, waay Jeruzalɛm, naai kɛn debm tɔɔl jee taaɗ taar teeco taar Raa ki ɔɔ jee kɛn Raa ɔlɗeno gɔti ki kic ɓo, naai ɓo debm tund tɔɔlɗe! Mɛt kando, maam mꞋje mꞋtusn gɛnige aan gɔɔ ko kɔrɔn̰j kɛn lee tus gɛnin̰ge taa bɛɛkŋ kɛyin̰ ki se, naɓo naase Ꞌjeki te eyo. \v 35 ꞋBooyki! *Ɓee Raase se utu Ꞌtooɗn kuuɗu. ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: naan ki se, naase Ꞌje amki kaak kic ɓo amki Ꞌkɔŋ eyo, bini utu Ꞌkaan kaaɗ kɛn naase utu aki ɗeekŋ ɔɔki: Ɔn̰ Mɛlje Raa tɛɗn bɛɛn̰a do debm kɛn utu ɓaaɗo ute ro naan̰a!» \c 14 \s1 Tɛr Isa ɛɗ lapia debm kɔɔn̰ ki *ɓii sebit ki \r (Lk 6.6‑11, 13.10‑17) \p \v 1 Ɓii kalaŋ se, Isa ɓaa kɔsn maakŋ ɓee magal *Parizige tu kalaŋ bini, gaŋ ɓiin se, ɓii sebit. Ɔɔ jee iŋg gɔtn ese ɔndin̰ kaama tak. \v 2 Gɔtn se gaaba kalaŋ mɔɔɓga mɔɔɓ se, ɓaaɗo ɗaar naanin̰ ki. \v 3 Naan̰ kɛn se, Isa taaɗ jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage tu ute Parizige tu ɔɔ: «Gɛn naase ki num, ɓii sebit ki se, debm kɔɔn̰ɔ se jꞋɔk ɗoobm jꞋan̰ kɛɗn lapia lɔɓu gɔtɔ lɛ?» \v 4 Gaŋ naaɗe do ɗɛk ɔɔ baate tɛrlin̰ taara. Gɔtn se Isa ɔk debm kɔɔn̰ɔ se, ɛɗin̰ lapia ɔɔ ɔn̰in̰ ɓaa ɓeen̰ ki. \v 5 Tɛr Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Maakse ki se jaay, debm kɛn goonin̰a ey lɛ maraŋin̰a ooc maakŋ buɗ ki ute ɓii sebit se, Ꞌbɔɔy an̰ naar kuun ey ne?» \v 6 Gɔtn ese, taar kɛn naaɗe Ꞌkɔŋ jaay an̰ tɛrl tap ɓo, ɔk eyo. \s1 ꞋBɛɛr gɔtn kiŋg kaam mɔɔtn \p \v 7 Kɛn Isa aak jeegen kꞋdaŋɗeno gɔtn kɔs ki jaay je je gɔtn kiŋg naan ki se, naan̰ aan̰ɗen kaa taara ɔɔ: \v 8 «Kɛn naai jaay kꞋdaŋiga gɛn ɓaa kɔsn gɔtn kɔkŋ mɛnd ki num, ɔn̰te Ꞌɓaa kiŋg naan ki. Ey num sɔm, maakŋ jeege tun kꞋdaŋɗeno se, nam kuuy magal ciri naai se utu aɗe ɓaa. \v 9 Ɔɔ debm kɛn daŋseno se, utu aɗe ɓaa, ai ɗeekŋ ɔɔ: ‹Mɛɗuma, iin̰ ɔn̰ gɔtn ese; kɛse gɔtn kiŋg naai eyo.› Kɛn naai Ꞌkiin̰ gɔtn ese jaay ɓo, Ꞌɓaa kiŋg gɔtn kaam mɔɔtn se, naan̰ kɛn se, naai sɔkɔn̰ɔ ai tɔɔlɔ. \v 10 Num taa naan̰ se ɓo, kɛn kꞋdaŋiga num, Ꞌɓaa iŋg gɔt kɛn kaam mɔɔtn. Bin se debm daŋi se jaay aanga num ɔɔ aaki naai iŋg kiŋg kaam mɔɔtn se, gɔtn se naan̰ ai ɗeekŋ ɔɔ: ‹Mɛɗuma, iin̰ Ꞌɓaaɗo iŋg naan ki ara.› Naan̰ kɛn se, jee kɛn kꞋdaŋɗeno gɔtn kɔs ki se paac ute naai se, naaɗe ai kaaki se ai kaali maak ki. \v 11 Taa debm nookŋ ron̰a raan se, utu Ꞌkɔɔpm baate ɔɔ debm ɔɔp ron̰a baat se, ron̰a utu Ꞌkookŋ raan.» \s1 Ɗoobm kɛn anki daŋ jeege gɛn kɔsɔ \p \v 12 Gɔtn se Isa taaɗ gaab kɛn daŋin̰o ɓeen̰ ki se kici, ɗeekin̰ ɔɔ: «Kɛn naai jaay Ꞌdaŋ jeege katar ki ey lɛ tɛgɛr gɛn kɔsɔ, ɔn̰te daŋo mɛɗige, gɛnaaige, taasige ɔɔ ɔn̰te daŋ jee do daamboogigen jee maalge. Ey num sɔm, ɓiin kuuy se, naaɗe utu ai daŋ kici ɔɔ nakŋ naai ɛɗɗesin̰ga se lɛ, naaɗe aisin̰ tɛrl gɔɔn̰ ki. \v 13 Num gaŋ kɛn naai jaay Ꞌje kɛɗn kɔsn ɓii laa ki ute maak‑raapo num, Ꞌdaŋo jee daayge, jee kɛn kɔɔn̰ tujɗege tuju, jee cɛkɛɗge ɔɔ jee kaam‑tɔɔkge. \v 14 Bin se, ai Ꞌtɛɗi maaki Ꞌraapo, taa nakŋ naai ɛɗɗen se lɛ, naaɗe aisin̰ kɔŋ tɛrl gɔɔn̰ ki eyo. Num naan̰ se, *Raa mala ɓo aisin̰ tɛrl gɔɔn̰ ki, kaaɗ kɛn naan̰ utu Ꞌdur jee kɛn tɛɗ nakge ute ɗoobin̰a daan yoge tu se.» \s1 Isa aal naagŋ taara ute debm kɛn daŋ jeege ɓeen̰ ki gɛn kɔsɔ \r (Mt 22.2‑14) \p \v 15 Maakŋ jeege tun kɛn ɓaaɗo kɔsn gɔtn ese se, deb kalaŋ jaay booy taar Isa taaɗ se, naan̰ ɗeek Isa ki ɔɔ: «ꞋMaak‑raapo deb kɛn jaay utu Ꞌɓaa kɔsn *maakŋ Gaar Raa ki se!» \v 16 Gɔtn se Isa tɛrlin̰ ute kaal naagŋ taara ɔɔ: «Gaaba kalaŋ se, tɛɗ kɔsɔ dɛna ɔɔ naan̰ daŋo jeege kic ɓo dɛna. \v 17 Kɛn kaaɗn kɔsɔ jaay aas se, gaabm se ɔl debm tɛɗn naabin̰ gɛn ɓaa daŋ jeegen kꞋdaŋɗeno gɔtn kɔs ki se, ɗeekɗen ɔɔ: ‹ꞋƁaakiro ɓɔrse! Ɓɛrɛ, kɔsɔ se ooyga.› \v 18 Gaŋ gɔtn se, jee kɛn kꞋdaŋɗe paac se baag ɗaapm taarɗege. Debm deet deet se ɗeek debm kɛn jꞋɔlin̰o se ɔɔ: ‹Maam se, mꞋutu mꞋdugu dug maakŋ gɔtɔ. Bɛɛki num, mꞋan̰ mꞋɓaa kaakin̰ jaayo. Bin se Ꞌɓaa ɗeekin̰ n̰Ꞌmooyuma, maam se mꞋkɔŋ kaan eyo.› \v 19 Ɔɔ deb kuuy se ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Maam se mꞋutu mꞋdugu dug maraŋge sik gɛn tɛɗn naaba ɔɔ maam mꞋje mꞋaɗen ɓaa naam gɛn tɛɗn naaba. Bin se Ꞌɓaa ɗeekin̰ n̰Ꞌmooyuma, maam se mꞋkɔŋ kaan eyo.› \v 20 Tɛr deb kuuy ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Maam se, mꞋutu mꞋɔk kɔk mɛnda. Taa naan̰ se ɓo, maam mꞋkɔŋ kaan eyo.› \v 21 Kɛn debm tɛɗn naabm se jaay tɛrl ɓaa ɔŋ mɛlin̰ se, naan̰ taaɗin̰ mɛtn taargen kꞋtaaɗin̰o se paac. Kɛn mɛlin̰ jaay booy se, maakin̰ taarin̰a ɔɔ ɗeek debm tɛɗn naabin̰ ki se ɔɔ: ‹Yɔkɔɗɔ, Ꞌɓaa gɔtn jeege lee tusni daan ɗoobge tu maakŋ gɛgɛr ki, Ꞌɓaa daŋo jee daayge, jee kɛn kɔɔn̰ɔ tujɗeki tuju, jee kaam‑tɔɔkge ute jee cɛkɛɗge Ꞌɓaanɗeno gɔtn ara.› Gɔtn se debm tɛɗn naabin̰ se iin̰ ɓaa. \v 22 Kɛn naan̰ jaay tɛrl ɓaaɗo ɔŋ mɛlin̰ se ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Mɛluma, naabm naai ɔlum taarin̰ se, maam mꞋtɛɗin̰oga, gaŋ ute naan̰ se kic ɓo, gɔtɔ utu tap.› \v 23 Gɔtn se mɛlin̰ ɗeekin̰ ɔɔ: ‹ꞋƁaa daan ɗoobge tu ɔɔ naagŋ salige tu, jee se Ꞌɓaanɗeno ute taa tɔɔgɔ taa aɗe Ꞌɓaa utu Ꞌɗoocn̰ maakŋ ɓeem se.› \v 24 Taa naan̰ se ɓo, maam mꞋɗeeksen mꞋɔɔ: maakŋ jeege tun kꞋdaŋɗeno paac jaay baate ɓaaɗo se, maakɗe ki se deb kalaŋ kic ɓo, Ꞌkɔŋ nam kɔsum se eyo.» \s1 Debm kɛn baate te ron̰ ey se, Ꞌkɔŋ tɛɗn debm mɛtn Isa ki eyo \r (Mt 10.37‑39) \p \v 25 Kɛn jee dɛnge jaay ɓaa ɓaa ɗoob ki ute Isa se, gɔtn se naan̰ tɛrl aakɗe ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: \v 26 «Debm kɛn je aɗe ɓaa mɛtum ki jaay, je bubin̰a, kon̰a, mɛndin̰a, gɛnin̰ge, gɛnaan̰gen gaabge ute kɛngen mɛndge cir maama ɔɔ jem te maam cir ron̰ mal ey se, naan̰ Ꞌkɔŋ tɛɗn debm mɛtn maam ki eyo. \v 27 Debm kɛn baate kuun kaagŋ jꞋansin̰ tupm ro ki ɔɔ ɔk mɛtum ey se, naan̰ se Ꞌkɔŋ tɛɗn debm mɛtn maam ki eyo kici. \p \v 28 «Taa naan̰ se ɓo, maakse ki se nam jaay je kiin̰ ɓee jɛrlɛ num n̰Ꞌiŋg naaŋ ki, mɛɗn kaakŋ gursin̰ kɛn an̰ kaasn kiin̰ ɓeen̰ se, jaay ey la? \v 29 Ey num, kɛn naan̰ jaay uunga mɛta ɔɔ ɔɓ naŋin̰ te ey se, jee deel deel gɔtn ese jaay aakga num, an̰ tɛrɛcn̰ mɛtin̰ ki, \v 30 an̰ ɗeek ɔɔ: ‹Aakki tu! Gaabm ara ɔɔ iin̰ kiin̰ ɓeen̰ kaca, naɓo ɔŋ aasin̰ te eyo.› \v 31 Kɛn gaar gam jaay ɓaa tɛɗn bɔɔrɔ ute gaar kuuy num, naan̰ Ꞌkiŋg naaŋ ki, Ꞌkaakŋ asgarin̰gen dupu‑sik se, Ꞌkaasn tɛɗn bɔɔrɔ ute asgargen dupu‑si‑di jaay ey la? \v 32 Ey num, kɛn gaar naane utu dɔk sum ɓo, naan̰ Ꞌkɔl jeege gɔtin̰ ki taa jꞋkɔkŋ taasa. \v 33 Bin ɓo, maakse ki se debm jaay ɔn̰te nakin̰ge ey paac se, Ꞌkɔŋ tɛɗn debm mɛtn maam ki eyo. \p \v 34 «Ɗeere, nakŋ nijim aan gɔɔ kaata se gɔtɔ. Num kɛn kaata jaay kiŋgin̰ nijim se gɔtɔga num, jꞋan̰ tɛɗn jꞋɔɔ ɗi jaay Ꞌtɛɗn nijim gɔtin̰ ki se? \v 35 Kɛn kaata jaay kiŋgin̰ teecga se, kꞋsin̰ naaŋ ki lɛ ɔŋ ɗaapm naaŋ eyo ɔɔ ɔŋ tɛɗ gɔtɔ gur eyo. Naan̰ se, bɛɛki num, nakin̰ si naatn sum.» Tɛr naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «Debm kɛn jaay ɔk bi gɛn booyo num, Ꞌbooy taar se.» \c 15 \s1 Mɛtn taar baatn iig jaay jꞋɔŋin̰a \r (Mt 18.12‑14) \p \v 1 Gɔtn se *jee tɔkŋ miirge ute jeegen jeege paacn̰ jeelɗe naaɗe se jee *kusin̰ge se, paac utu ɓaaɗo gɔtn Isa ki gɛn booy taarin̰a. \v 2 *Parizige ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage kɛn gɔtn ese se, mooy naaŋ ki dir dir ɗeek ɔɔ: «Gaabm se tiŋg ɓo gɛn kɔkŋ jee kusin̰ge ron̰ ki sum ɔɔ tɔs ute naaɗe!» \p \v 3 Gɔtn se Isa taaɗɗen ute kaal naagŋ taara ɔɔ: \v 4 «Aan gɔɔ maakse ki se, debm kɛn ɔk baatge kaaru jaay maakɗe ki se kalaŋ iigga num, baatgen sik‑jɛrnaŋ‑kaar‑jɛrnaŋ kuuy se naan̰ aɗe kɔn̰ kɔɗ‑ɓaar ki, taa Ꞌɓaa je kɛn kalaŋ iig kiig se, an̰ je bini an̰o kɔŋ jaay ey la? \v 5 Kɛn jaay ɓaa ɔŋin̰ga se, naan̰ an̰o kuun kaal daamin̰ ki ute maak‑raapo. \v 6 Ɔɔ kɛn naan̰ jaay tɛrl ɓaaɗoga ɓeen se, naan̰ Ꞌdaŋ tusn mɛɗin̰ge ute jee do daamboogin̰ge ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: ‹ꞋƁaakiro, jꞋaki tɛɗn maak‑raapo ute maama, taa baatum iigo se, maam mꞋɔŋin̰ga.› \v 7 Bin ɓo Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: maakŋ jee kusin̰ge tu se, deb kalaŋ jaay tɛrlga maakin̰a do *Raa ki num, taa debm ese se jee maakŋ raa ki paac se maakɗe‑raapm don̰ ki cir jee si‑jɛrnaŋ‑kaar‑jɛrnaŋ kɛn an ɗim eyo gɛn tɛrl maakɗe do Raa ki se.» \s1 Mɛtn taar tamman iig jaay jꞋɔŋin̰a \p \v 8 «Lɔ aan gɔɔ mɛnd jaay ɔk tamma\f + \fr 15:8 \ft Tamma ara se aas kɔgŋ nam kɛn tɛɗ naaba gɛn ɓii kalaŋ.\f* sik. Ɔɔ kɛn kalaŋ jaay oocga num, naan̰ utu Ꞌkɔɔcn̰ lɔɔmpɔ ɔɔ Ꞌkɔtn maakŋ ɓeen̰a se bini an̰ je kɔŋ jaay ey la? \v 9 Kɛn naan̰ jaay ɔŋin̰ga num, naan̰ aɗe daŋ tusn mɛɗin̰ge ute jee do daamboogin̰ge ɔɔ aɗen taaɗn ɔɔ: ‹ꞋƁaakiro, jꞋaki tɛɗn maak‑raapo ute maama, taa tamman iigo se, maam mꞋɔŋin̰ga.› \v 10 Bin ɓo, Ꞌbooyki mꞋasen taaɗa: kɛn debm *kusin̰ kalaŋ sum ɓo tɛrlga maakin̰ do Raa ki se, taa debm ese se, *kɔɗn Raage maakɗe raapo.» \s1 Kaal naagŋ taar gɛn goon gaabm teec ɔn̰ ɓee bubin̰a \p \v 11 Gɔtn se Isa tɛr taaɗɗen daala ɔɔ: «Gaaba kalaŋ ɔk gaangen gaabge dio. \v 12 Goon baat se ɗeek bubin̰ ki ɔɔ: ‹Bua, maakŋ maalige tun kɛn naai ooyga num jꞋajesin̰ nig se, ɛɗumo bɛɗuma.› Gɔtn se bubin̰ tooko ɔɔ nigɗesin̰a. \v 13 Kɛn jꞋɛɗin̰ bɛɗin̰ jaay tɛɗ ɓii kandum se, nakin̰ge se, naan̰ tɔs dugɗe naatn ɔɔ ute gursn se, naan̰ iin̰ ɓaa taa naaŋ dɔkɔ. Gɔtn naane se, naan̰ iŋg cɛɛpm te gursin̰ se cɛrɛ. \v 14 Kɛn naan̰ jaay ut naŋ gursin̰ sum se, gɔtn se, ɓo ɛnd maakŋ naaŋ kɛn se ɔɔ tɔɔl tɛɗ daama jeege tu ɔɔ ɓo se, ɔlin̰ maakŋ daay ki. \v 15 Gɔtn se, naan̰ iin̰ ɓaa tɛɗn naaba gɔtn gaab ki kalaŋ bini, gaabm se ɔlin̰ n̰Ꞌɓaa n̰Ꞌbɔɔbm kin̰zirin̰ge\f + \fr 15:15 \ft Yaudge saap ɔɔ kin̰zirge se tɛɗɗega aak kusu naan Raa ki.\f* maakŋ‑gɔt ki. \v 16 Naan̰ je Ꞌkɔsn kɔjn̰ mɔrɔmb kɛn kin̰zirge lee ɔs se kic ɓo, gaŋ nam ɛɗin̰ eyo. \p \v 17 «Gɔtn se, naan̰ baag saapm do ron̰ ki ɔɔ taaɗ te maakin̰ ɔɔ: ‹Nakage, bubum se ɔk jee tɛɗn naabge kando kando kɛn ɔs ɔɔp taarɗe ki, naɓo maam mꞋkɔn̰ rom gɔtn ara mꞋkooy gɛn ɓo ne? \v 18 Ɓɔrse, maam mꞋkiin̰ tɛrl ɓaa gɔtn bubum ki, mꞋan̰ ɓaa ɗeekŋ mꞋɔɔ: bua, maam se mꞋtujga naan Raa ki ɔɔ mꞋtujga naai ki kici; \v 19 ɔɔ maam se, mꞋaas te gɛn kɔŋ tɛɗn gooni ey sum; aakum aan gɔɔ jee tɛɗn naabige se sum.› \v 20 Gɔtn se naan̰ iin̰ uun ɗoobm ɓee bubin̰a. \p «Kɛn naan̰ ɓaa ɓaa jaay utu teeco dɔk naane sum ɓo, bubin̰ aakin̰ se, ɛɛjin̰ don̰ ki ɔɔ naan̰ aan̰ ɓaa dɔɔɗin̰a, baam ɔkin̰ kaaɗin̰ ki. \v 21 Gɔtn se goonin̰ ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Bua, maam se mꞋtujga naan Raa ki ɔɔ mꞋtujiga naai ki. Ɔn̰te Ꞌkaakum aan gɔɔ mꞋgooni sum.› \v 22 Gaŋ bubin̰ ɗeek jee tɛɗn naabin̰ge tu ɔɔ: ‹ꞋƁaankiro ute kal aak bɛɛ se yɔkɔɗɔ, uusin̰sin̰ki ron̰ ki, ɔlin̰ki kɔɗɔkɔ jin̰ ki ɔɔ Ꞌtɔlin̰ki saa jɛn̰ ki. \v 23 Ɔk Ꞌɓaankiro ute goon maraŋ kɛn eer sal sal se, Ꞌtɔɔlin̰ki, ɔɔ Ꞌtɛɗjeki kɔsɔ, taa jꞋaki tɛɗn maak‑raapjege. \v 24 Taa goonum kɛn ey num ooyga kooy ɗɛl ɗɛl se, aajga ɔɔ naan̰ kɛn iigga kiig ɗɛl ɗɛl se, ɔk tɛrl ɓaaɗoga ɓeene.› Gɔtn se naaɗe baag tɛɗn maak‑raapɗe. \p \v 25 «Kaaɗ kɛn se, goonin̰ magal se utu maakŋ‑gɔt ki. Kɛn naan̰ ɓaaɗo ɓaa jaay aan gɔɔr ute ɓee se, naan̰ booy kaa ɔkga lɛt ɔɔ jeege daam daama. \v 26 Gɔtn se maakŋ jee tɛɗn naabm bubin̰ge tu se, naan̰ daŋo deb kalaŋ ɔɔ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: ‹Ɗi ɓo tɛɗa?› \v 27 Gaabm se tɛrlin̰ ɔɔ: ‹Gɛnaai ɓo ɓaaɗoga. Taa naan̰ tɛrl ɓaaɗo ɔŋga bubi ute lapi se ɓo, bubi tɔɔlin̰ga goon maraŋ eer sal sal se.› \v 28 Gɔtn se goon magal se maakin̰ tuju ɔɔ naan̰ baate kɛnd ɓeene. Naan̰ kɛn se, bubin̰ teec ɓaaɗo ɔŋin̰a ɔɔ sɛlin̰ mɛtin̰a. \v 29 Naɓo naan̰ tɛrl bubin̰ ki ɔɔ: ‹ꞋBooyo! Ɓaara ɓaara ɓo, maam mꞋlee mꞋtɛɗi naabige se aan gɔɔ debm tɛɗn naabi sum ɔɔ ɓii kalaŋ tap ɓo, mꞋbaate te taari eyo. Ute naan̰ se kic ɓo, ɓii kalaŋ jaay naai am kɛɗn goon bin̰i kalaŋ taa mꞋan tɛɗn maak‑raapo ute mɛɗumge kic ɓo gɔtɔ. \v 30 Num gaŋ gooni kɛn ut naŋo maalige ute mɛnd kɛɛsn gaabge jaay ɔk tɛrlo se, naai Ꞌtɔɔlin̰ goon maraŋ eer sal sal se!› \v 31 Gɔtn se bubin̰ tɛrlin̰ ɔɔ: ‹Goonuma, naai se daayum utu te maama ɔɔ maal maam mꞋɔk se lɛ, paac gɛn naai. \v 32 Gaŋ bɛɛki num, ɓaaɗo jꞋaki kɔsɔ ɔɔ jꞋaki tɛɗn maak‑raapjege. Aaka! Gɛnaai se ey num ooyga kooy ɗɛl ɗɛl, naɓo aajga ɔɔ naan̰ kɛn iigga kiig ɗɛl ɗɛl se, ɔk tɛrl ɓaaɗoga ɓeene.›» \c 16 \s1 Kaal naagŋ taara debm maala ute debm tɛɗn naabin̰a \p \v 1 Gɔtn se Isa taaɗ jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ: «Debm maala kalaŋ bin se ɔk debm kɛn naan̰ ɔn̰in̰ maalin̰ kaam jin̰a. Ɓii kalaŋ kꞋɓaaɗo kꞋtaaɗin̰ jꞋɔɔ: ‹Debm tɛɗn naabi se, ɓɛrɛ, utn kut ute maalige.› \v 2 Naan̰ ɔl kꞋdaŋ kꞋɓaansin̰o ɔɔ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: ‹Taar kɛn kꞋtaaɗ roi ki se, maam mꞋbooyga. Bin se, Ꞌɓaaɗo mɛɗum maalumge se naanum ki. Taa naan ki se, maam mꞋai kɔŋ kɔn̰ maalum kaam ji ey sum.› \v 3 Gɔtn se debm kɛn kꞋjꞋɔn̰in̰ maala kaam jin̰ se baag saapa ɔɔ taaɗ ute maakin̰ ɔɔ: ‹Maam se mꞋtɛɗn rom mꞋɔɔ ɗi? Mɛlum lɛ ɔkga te maalin̰ jim ki naatn. Ɓɔrse, gɛn kursu lɛ, maam tɔɔgum gɔtɔ ɔɔ kɛn mꞋɓaa lee baaya lɛ, sɔkɔn̰ am tɔɔlɔ. \v 4 Maam se mꞋsaap mꞋɔŋga nakŋ maam mꞋtɛɗa. Kɛn mɛlum se jaay tɔsnga ute maalin̰ jim ki kic num, mꞋutu mꞋkɔŋ jeegen utu am kɔkŋ jiga.› \v 5 Taa naan̰ se ɓo, naan̰ ɔl kꞋdaŋo jeegen ɔk sɛɛ mɛlin̰ se kalaŋ kalaŋ. Debm deet deet se, naan̰ tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: ‹Gɔtn mɛlum ki se, naai tap ɓo uunga sɛɛ kando?› \v 6 Gaabm se tɛrlin̰ ɔɔ: ‹Maam se mꞋuunga birmil uubu kaaru.› Num debm kɛn naan̰ ɔn̰in̰ maalin̰ kaam jin̰a se tɛrlin̰ ɔɔ: ‹ꞋBooyo: maktubm sɛɛi se utu jim ki ara. Iŋg naaŋ ki kɛskɛ, Ꞌnaar Ꞌraaŋ ɔɔ: maam se mꞋuunga birmil uubu si‑mii.› \v 7 Tɛr naan̰ ɗeek deb kuuy ki ɔɔ: ‹Naai uunga sɛɛ kando gɔtn mɛlum ki se?› Naan̰ tɛrlin̰ ɔɔ: ‹Maam mꞋuunga suwal teen̰ kaaru.› Num debm tɛɗn naabm se ɗeekin̰ ɔɔ: ‹ꞋBooyo: maktubm sɛɛi se utu jim ki ara. Ɓɔrse Ꞌraaŋ ɔɔ: maam mꞋuunga suwal sik‑marta.› \v 8 Debm kɛn naan̰ ɔn̰in̰ maalin̰ kaam jin̰a kɛn dɛrl mɛlin̰ se, mɛlin̰ jaay booy nakŋ naan̰ tɛɗ se, naan̰ tɔɔmin̰a, taa naan̰ ɔŋin̰ naan̰ se debm mɛtɛkɛ. Taa naan̰ se ɓo, jee *duni ki ute naapa se, naaɗe mɛtɛk cir gaan gɔt kɛn wɔɔrɔ.» \s1 Gurs ute *Raa se debkilimi aɗe kɔŋ je taa naap ki eyo \p \v 9 Tɛr Isa taaɗɗen ɔɔ: «ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: ɔkki mɛɗge ute maalsegen ɔŋin̰ki do naaŋ ki kɛn tɛɗga sum ɓo utu Ꞌdeel se. Kɛn maalse se jaay ɓaaɗo utga kic ɓo, bɛɛ kɛn naase lee Ꞌtɛɗki jeege tu se an̰ki ɓaa kɔŋ maakŋ *Ɓee Raa ki gɛn daayum. \p \v 10 «Debm jꞋɔn̰in̰ nakŋ cɔkɔ kaam jin̰ jaay ɔkin̰ jiga se, kɛn jꞋɔn̰in̰ nakŋ dɛn kic ɓo naan̰ an̰ kɔkŋ jiga. Ɔɔ debm jꞋɔn̰in̰ nakŋ cɔkɔ kaam jin̰a jaay naan̰ ɔŋ ɔkin̰ te jig ey se, kɛn jꞋɔn̰in̰ nakŋ dɛn kic ɓo, naan̰ an̰ kɔŋ kɔkŋ jig ey kici. \v 11 Kɛn maal do naaŋ kɛn utu Ꞌdeel se jaay naase ɔŋ ɔkin̰ki te jig ey se, Raa se asen kɔŋ kɛɗn maal mala mala kɛn maakŋ raa ki ey se kici. \v 12 Kɛn maal naase ey jaay ɔkin̰ki te jig ey se, naŋa jaay ase kɛɗn maal naase maalin̰ge kaam jise se? \p \v 13 «Deb kalaŋ se Ꞌkɔŋ tɛɗn naaba gɔtn mɛlge tu kaam di eyo. Kɛn naan̰ ɓo tɛɗ naaba gɔtɔ kaam di num, deb kalaŋ naan̰ an̰ kɔɔɗn kundu ɔɔ deb kalaŋ naan̰ an̰ jea; ey lɛ deb kalaŋ se, naan̰ an̰ kɔkŋ ɔɔn̰ɔ ɔɔ kɛn kuuy se, naan̰ an̰ kaal maak ki eyo. Taa naan̰ se ɓo naase aki Ꞌkɔŋ tɛɗn naabm Raa ɔɔ ute gɛn gurs se taa naap ki eyo.» \p \v 14 Gaŋ *Parizigen jee je gursge se jaay booy taar Isa taaɗ paac se, naaɗe tɛrɛcin̰ mɛtin̰ ki. \v 15 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Naase se Ꞌjeki Ꞌtaaɗn rose naan jeege tu aan gɔɔ jee kɛn tɛɗn nakge ute ɗoobin̰a; num gaŋ Raa se, jeel nakŋ maakse ki. Taa naan̰ se ɓo nakŋ aak bɛɛ naan jikilimge tu se, naan Raa ki se naan̰ aakin̰ se aakin̰ kus. \p \v 16 «Kaaɗn kɛn Raa ɛɗo *Ko Taarin̰ *Musa ki ute gɛn jeegen taaɗ taar teeco taar Raa ki se iŋg bini aan do Jan‑Batist ki. Num kɛn Jan‑Batist aan sum se, kꞋbaago taaɗ Labar Jiga gɛn *maakŋ Gaar Raa se jeege tu ɔɔ naan̰ kɛn se, naŋa naŋa kic ɓo aay kaamin̰ je kɛnd maak ki. \v 17 Maakŋ raa ute do naaŋa se deelin̰ Ꞌkɔɔn̰ eyo, naɓo taargen kꞋraaŋin̰o maakŋ Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se, ɗimin̰ cɔkɔ kic ɓo, Ꞌkoocn̰ naaŋ ki eyo. \p \v 18 «Debm jaay piir te mɛndin̰ se ɔɔ ɔk mɛnd kuuy se, debm bin se aan gɔɔ debm teec ɔn̰ mɛndin̰a ɔɔ ɓaa ɛɛs mɛnd nam. Ɔɔ debm ɔk mɛnd gaabin̰ piirin̰ga piir se, naan̰ kic aan gɔɔ debm teec ɔn̰ mɛndin̰a ɔɔ ɓaa ɛɛs mɛnd gaaba.» \s1 Debm maala ute Lazar \r (Lk 12.15‑21, 6.20‑21,24‑25) \p \v 19 «Gaaba kalaŋ bin se ɔk maala dɛna. Naan̰ tuus kal ute ron̰a ɗɛrɛc ɔɔ ɓii‑raa ɔs bɛɛ ɔɔ iŋg ute maraadin̰a. \v 20 Gaŋ gaaba kalaŋ bin se, kꞋdaŋin̰ Lazar. Naan̰ se debm daaye ɔɔ ron̰ se taan‑du sum. Naan̰ lee tooɗ taa ɗoobm gaab kɛn debm maala se. \v 21 Naan̰ je kɔsn kɛn si bɔɔr gaab kɛn se kic ɓo ɔŋ eyo. Num tɛr do naan̰ ki se, bɛsge ɓaaɗo tɔɔn taan‑dun̰a. \v 22 Kɛn debm daay jaay ooy se, *kɔɗn Raage uun ɓaansin̰ maakŋ raa ki cɛɛ *Abraam ki ɔɔ gɔtn se, debm maala se kic ɓo ooyo ɔɔ kꞋɓaa kꞋduubin̰a. \p \v 23 «Maakŋ ɓee yoge tu se, debm maala baag kɔɔɗ yɛɛɓin̰a, ɔɔ maakŋ kɔɔɗ yɛɛɓin̰ ki se, naan̰ und kaamin̰ aak Abraam ute Lazar iŋg kiŋg cɛɛn̰ ki dɔk naane. \v 24 Kɛn naan̰ aak Abraam se, naan̰ ɔɔɗ ɔɔy daŋin̰ ɔɔ: ‹Abraam, bua, ɛɛjum dom ki. Ɔl Lazar Ꞌɓaa Ꞌkɔl goon‑jin̰ maan taa aɗe ɓaa am kaaɗn maane rɔɔn̰um ki, taa maakŋ pooɗ kɛn ara se, maam mꞋutu mꞋɔɔɗ yɛɛɓum kusin̰ aak eyo.› \v 25 Gɔtn se Abraam ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Goonuma, Ꞌsaap tu. Do naaŋ ki se naai ɔŋoga bɛɛ, gaŋ Lazar se ɔɔɗoga yɛɛɓin̰a. Ɔɔ ɓɔrse gɔtn ara se, naan̰ ɔŋga gɔtn bɛɛ ɔɔ gaŋ naai lɛ ɔŋga gɔtn kɔɔɗn yɛɛɓɛ. \v 26 ꞋJeele, daan naaje ute naase se, jꞋɔkki gɔɔ magala ɔɔ jɛrl zuzu, taa jee gɔtn ara jaay je ɓaa gɔtn naase ki se naaɗe Ꞌkɔŋ ɓaa eyo ɔɔ jee gɔtn naase ki jaay je ɔɔ aɗe ɓaa gɔtn naaje kic ara lɛ aɗe kɔŋ ɓaa ey kici.› \p \v 27 «Gɔtn se debm maala ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Kɛn bin num, mꞋeemi nɔɔ mɛti ki, Bua, ɔl Lazar se Ꞌɓaa kɔŋ jee kɛn maakŋ ɓee bubum ki se. \v 28 Taa maam se mꞋɔk gɛnaagen gaabge mii. Ɔn̰ naan̰ aɗen ɓaa taaɗa, taa naaɗe aɗe ɓaa gɔtn kɔɔɗ yɛɛɓ kɛn ara ey sum.› \v 29 Abraam ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Naaɗe ɔk *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki ute Kitapm gɛn jee taaɗ taar teeco taar Raa ki do dɔkin̰a; ɔn̰ɗe naaɗe Ꞌbooy taar naaɗen se.› \v 30 Gaŋ debm maala se tɛrl Abraam ki ɔɔ: ‹Bin eyo, Abraam bua. Kɛn debm ooyga kooy jaay ɓaa ɔŋɗega ɔɔ taaɗɗenga se, naaɗe Ꞌtooko ɔɔ Ꞌtɛrl maakɗe do Raa ki.› \p \v 31 Naan̰ kɛn se Abraam tɛrlin̰ ɔɔ: ‹Kɛn naaɗe jaay took uun te Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki eyo ɔɔ ute taar jee taaɗ taar teeco taar Raa ki do dɔkin̰ ey se, kɛn debm ooyga kooy jaay dur daan yoge tu ɔɔ ɓaa ɔŋɗe kic ɓo, naaɗe Ꞌkɔŋ tookŋ taarin̰ eyo.›» \c 17 \s1 Nakŋ ɔɔt deba ɗoobm *Raa ki \r (Mt 18.6‑9,21‑22; Mk 11.22‑26) \p \v 1 Tɛr ɓii kalaŋ Isa ɗeek jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ: «Nakŋ utu Ꞌtujn̰ jeege naan Raa ki se utu tap, naɓo ɔɔn̰ debm kɛn jaay ɓo Ꞌkɔl jeege Ꞌtujn̰ naan Raa ki se. \v 2 Bɛɛki num, debm bin se, jꞋan̰ dɔɔkŋ ko tooto magala mindin̰ ki ɔɔ jꞋuun jꞋundin̰ naatn maakŋ baar ki kic ɓo kɛse ɔɔn̰ eyo. Num kɛn maakŋ gaan sɛɛmge tu se jaay naan̰ tujga deb kalaŋ naan Raa ki se, nakŋ utu kaan don̰ ki se, ɔɔn̰ cir kɛse daala. \v 3 Kɛn bin num, ɔndki kɔndɔ! Kɛn gɛnaai jaay tujiga num, Ꞌmooyin̰a. Kɛn naan̰ jaay jeelga *kusin̰in̰ se, Ꞌtɛɗin̰ kalɗɛ. \v 4 Kɛn maakŋ ɓii ki ɓo, naan̰ tuj ɗɔɔli mɛt cili kic ɓo kɛn naan̰ jaay ɓaaɗo taaɗi ɔɔ: ‹Gɛnaama, maam se mꞋtujn̰ga roi ki, mꞋɔki naagi.› Gɔtn se naai an̰ tɛɗn kalɗɛ.» \p \v 5 Gɔtn se jee kaan̰ naabin̰ge tɛrlin̰ ɔɔ: «Mɛlje, Ꞌziiɗjen kaal maakje do Raa ki.» \v 6 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Kɛn naase jaay ɔkki kaal maakŋ do Raa ki magal aan gɔɔ kaam koobi se num, naase aki kɔŋ ɗeekŋ ko kaag kɛn magal ese se ɔɔki: ‹Iin̰ gɔtn se, Ꞌɓaa ɗaar maakŋ baar ki naane› ɔɔ naan̰ Ꞌtookŋ taar se.» \s1 Ɓul kɛn jeel tɛɗn naabm mɛlin̰a \p \v 7 Tɛr Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Maakse ki se, nam kɛn ɔk ɓulu jaay ɓulin̰ iŋgo naaba, ey lɛ iŋgo gaam maalge, kɛn naan̰ utu aan kaan ɓeen sum ɓo, naan̰ an̰ naar taaɗn ɔɔ: ‹ꞋƁaaɗo, yɔkɔɗɔ iŋg naaŋ ki ɔɔ Ꞌkɔsɔ› bin ne? \v 8 Num bin eyo! Gaŋ naan̰ an̰ ɗeekŋ ɔɔ: ‹Kali se Ꞌɓaa tooɗin̰a, uusu kal tɛɗn naabi ɔɔ Ꞌɓaaɗo Ꞌtɛɗum kɔsɔ. Kɛn ɛɗumga maam mꞋɔsga ɔɔ mꞋaayga jaay ɓo sɔm, naai kic utu Ꞌkɔsɔ ɔɔ utu Ꞌkaaye.› \v 9 Taa nakŋ naan̰ tɛɗ se, ɓul se mɛlin̰ an̰ kɔŋ tɔɔm eyo. \v 10 Naase kic kɛn Ꞌtɛɗkiga naabm kɛn kꞋtaaɗsenoga se num Ꞌtaaɗki ɔɔki: ‹Naaje se, kꞋɓulge cɛrɛ sum ɔɔ naabm naaje kꞋtɛɗ se lɛ, naabm kɛn kꞋtaaɗjen taaɗ sum.›» \s1 Isa ɛɗ lapia jee bikiɗge tu sik \p \v 11 Kɛn Isa ɓaa ɓaa Jeruzalɛm ki se, naan̰ aal teec daan taa naaŋ *Samari ute taa naaŋ Galile ki. \v 12 Kɛn naan̰ jaay aan maakŋ naaŋ ki kalaŋ bin se, jee bikiɗge sik ɓaaɗo ɔŋin̰a. Gɔtn se, naaɗe ɗaar dɔkɔ, \v 13 ɔɔ uun mindɗe raan ɗeekin̰ ɔɔ: «Isa, Debm dooy jeege, ɛɛjjen doje ki.» \v 14 Kɛn Isa aakɗe se, ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋƁaa Ꞌtaaɗki rosege se *jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu.» Ɔɔ kɛn naaɗe utu ɓaa ɓaa sum ɓo, naaɗe ɔŋ lapia ɔɔ roɗe ɗaap tooɗ kɔlɔn̰ kɔlɔn̰. \p \v 15 Deb kalaŋ maakɗe ki jaay aak naan̰ ɔŋga lapia se, naan̰ ɔk tɛrl ɓaaɗo gɔtn Isa ki, uun mindin̰ raan ɔɔ *nook Raa. \v 16 Gɔtn se naan̰ ɓaaɗo ooc mɛtn jɛ Isa ki ɔɔs don̰ naaŋ ki ɔɔ tɔɔmin̰a. Gaŋ gaabm se, naan̰ kɔɗ Samari. \v 17 Naan̰ kɛn se Isa ɗeekin̰ ɔɔ: «Naaɗen sik se ɔŋ te lapia paac ey la? Num jee ɔɔp jɛrnaŋ se gay? \v 18 Bini maakɗe ki se, mɛrtɛ jaay ɓaaɗo nook Raa se.» \v 19 Anum Isa ɗeek kɔɗ Samari ki se ɔɔ: «Iin̰ Ꞌɓaa ute lapia. Kaal maaki kɛn naai aal dom ki se, aajiga.» \s1 Gaar Raa se ɓaaɗoga gɔtse ki \r (Mt 24.3‑42) \p \v 20 Ɓii kalaŋ *Parizige tɔnd mɛtn Isa ɔɔ: «Nuŋ ki jaay Raa utu kɔsn gaara do jeege tu se?» Naan̰ tɛrlɗen ɔɔ: «Kɛn Raa jaay kɔsn gaara do jeege tu se jꞋan̰ kɔŋ kaakŋ ute kaam eyo. \v 21 JꞋaki kɔŋ ɗeekŋ jꞋɔɔki naan̰ utu ara ey lɛ utu naane eyo. Taa Raa se ɔsga gaara daanse ki.» \s1 Ɓiin *Goon Deba aɗe ɓaa \p \v 22 Gɔtn se Isa ɗeek jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ: «Kaaɗin̰ utu Ꞌkaan se, naase utu aki je gɛn kaakŋ Goon Deba, naɓo gɛn kaakŋ ɓii kalaŋ kic ɓo, an̰ki kɔŋ kaak eyo. \v 23 JꞋasen taaɗn jꞋɔɔ naan̰ utu naane ey lɛ naan̰ utu ara. Anum ɔn̰te Ꞌɓaaki ɔɔ ɔn̰te Ꞌnaarki rose. \v 24 Taa ɓii kɛn Goon Deba aɗe ɓaa se tecn̰ aan gɔɔ maan aal wusuk jaay wɔɔr maakŋ raa bɛrɗ gɔtɔ lak se. \v 25 Num kɔr nakgen se jaay Ꞌkaan se, naan̰ Ꞌdabar dɛna ɔɔ jee do duni kɛn ɓɔrse se, an̰ kɔɔɗn kundu. \p \v 26 «Ɓii kɛn Goon Deba aɗe ɓaa se, Ꞌtecn̰ aan gɔɔ nakgen deelo do Noe ki. \v 27 Kaaɗ kɛn naane se jeege ɔsɔ, aaye, tɔk mɛndge ɔɔ tɔk gaabge, bini aan ɓii kɛn Noe ɛnd maakŋ markab kɛn magala. Naan̰ kɛn se, maan magala bɔɔyɔ ɔɔ ɓaaɗo gɔɔb tɔɔl te jeege paac. \p \v 28 «Ey lɛ nakŋ utu Ꞌkaan se Ꞌtecn̰ aan gɔɔ nakgen kɛn aano do Lɔt ki se kici. Kaaɗ kɛn se jeege se ɔsɔ ɔɔ aaye, dugŋ nakge ɔɔ dugŋ ute nakɗege, duub jinɛnɛge ɔɔ iin̰ ɓeeɗege. \v 29 Num gaŋ, ɓii kɛn jaay Lɔt teec ɔn̰ Sɔdɔm se, Raa bɔɔyɗen pooɗo ute kuɗn ɔŋg se doɗe ki tɔɔl utɗe kap. \v 30 Ɓiin Goon Deba aɗe ɓaa se, utu Ꞌtɛɗn bin kici. \p \v 31 «Ɓii kɛn se, debm iŋg kiŋg do ɓeen̰ ki raan se, n̰Ꞌɔn̰te bɔɔyo gɛn Ꞌtɔsn nakin̰gen maak ki ɔɔ debm maakŋ gɔt ki se lɛ, n̰Ꞌɔn̰te tɛrl ɓeen̰ ki gɛn Ꞌtɔsn nakin̰ge kici. \v 32 ꞋSaapki tu do mɛtn taar mɛnd Lɔt ki! \v 33 Debm je kaajn̰ kon̰ se utu an̰ kutu ɔɔ debm utga kon̰ lɛ, utu Ꞌkaaja. \v 34 ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: maakŋ nɔɔr kɛn se, jeege di jaay tooɗ tooɗ do daŋal ki kalaŋ se, deb kalaŋ se, Raa an̰ kuun ɓaa ɔɔ debm kuuy se, naan̰ an̰ rɛsɛ. \v 35 Ɔɔ mɛndgen di ɗaar uus kuus do toot ki se kic, deb kalaŋ se, Raa an̰ kuun ɓaa ɔɔ debm kuuy se, naan̰ an̰ rɛsɛ.» \v 36 [Ɔɔ gaabge di kɛn iŋg kiŋg maakŋ gɔt ki se kic lɛ, deb kalaŋ Raa an̰ kuun ɓaa ɔɔ deb kuuy se, naan̰ an̰ rɛsɛ.]\f + \fr 17:36 \ft Taar se, maakŋ Kitapge tun do dɔkin̰ se, mɛtin̰ge maakɗe ki se gɔtɔ.\f* \v 37 Gɔtn se jee mɛtn Isa ki tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Mɛlje, nakgen se Ꞌdeel kaam gay?» Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Gɔtn jaay daa ooy tooɗn se ɓo, gɔtn ese ɓo marlge kic lee bɔɔy tus ro ki.» \c 18 \s1 Kaal naagŋ taara ute mɛnd‑daaye \p \v 1 Tɛr Isa taaɗ jeege tun mɛtin̰ ki ute kaal naagŋ taara, taa naan̰ je aɗen taaɗn ɔɔ jꞋaay kaamɗe daayum jꞋeem *Raa ɔɔ jꞋɔn̰te kɔn̰ɔ. \v 2 Naan̰ taaɗɗen ɔɔ: «Maakŋ gɛgɛr ki kalaŋ bin se, ɔk gaaba kalaŋ, debm kɔjn̰ bɔɔrɔ ɔɔ gaabm se lɛ, ɓeer Raa ki eyo ɔɔ nam tap ɓo, naan̰ aalin̰ maak ki eyo. \v 3 Ɔɔ gɔtn ese ɔk mɛnd‑daay kici, ɔɔ mɛnd‑daay se, ɓii‑raa ɓaaɗo gɔtin̰ ki ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Aakum tu mɛtn taaruma ute debm taamooyum se.› \v 4 Mɛnd‑daay se lee ɗɔɔl gɔtin̰ ki cɔk cɔk, naɓo naan̰ baate kaakin̰ mɛtn taarin̰a. Gaŋ aan gɔɔ mɛnd se ɔn̰in̰ ey se, naan̰ taaɗ ute maakin̰ ɔɔ: ‹Ey num maam se, Raa kic ɓo mꞋɓeerin̰ eyo ɔɔ nam tap ɓo maam mꞋaalin̰ maak ki eyo, \v 5 naɓo mɛnd se lɛ, ɔn̰um ey ɗey se, maam mꞋan̰ kaakŋ mɛtn taarin̰ se. Kɛn mꞋaakin̰ te mɛtn taarin̰ ey num, mɛnd se sɔm am kaal kɔɔɗum cɛrɛ.›» \p \v 6 Tɛr Mɛljege taaɗɗen daala ɔɔ: «ꞋBooyki tu mɛtn taar debm kɔjn̰ bɔɔr kɛn bɛɛ ey se. \v 7 Anum Raa se, Ꞌkɔŋ koocn̰ mɛtn jeen̰gen kɛn tɔnd mɛtin̰ jaay eemin̰ nɔɔ nɔɔrɔ ɔɔ katara se ey ne? Naan̰ aɗe Ꞌkɔn̰ Ꞌkiŋg kaakŋ kaama bin sum ne? \v 8 ꞋƁooyki, mꞋasen taaɗa: Raa se Ꞌnaar utu aɗen koocn̰ mɛtɗe! Naɓo kɛn *Goon Deba jaay utu aɗe tɛrl ɓaa do naaŋ ki se, naan̰ utu Ꞌkɔŋ jeegen aal maakɗe don̰ ki ɗey?» \s1 Kɔɗ *Parizi ute *debm tɔkŋ miiri \p \v 9 Gɔtn se tɛr Isa taaɗɗen ute kaal naagŋ taara daala, do jee mɛtin̰ge tun aak roɗe aan gɔɔ naaɗe ɓo jee tɛɗ nakge ute ɗoobin̰a ɔɔ jee kuuy se naaɗe aalɗe maak ki eyo. \v 10 Naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «Gaabge dio ook ɓaa *Ɓee Raa ki gɛn keem Raa. Deb kalaŋ se, naan̰ kɔɗ Parizi ɔɔ debm kuuy se, naan̰ *debm tɔkŋ miiri. \v 11 Kɔɗ Parizi jaay iin̰ ɗaar gɛn keem Raa se, naan̰ taaɗ te maakin̰ ɔɔ: ‹Raama, maam se mꞋtɔɔmi, taa maam se mꞋtec aan gɔɔ jee mɛtin̰ge se eyo. Naaɗen kɛn jee kujun jeege ɔɔ jee tɛɗ naka ute ɗoobin̰ eyo, jee kɛɛsn mɛnd jeege ey lɛ maam aan gɔɔ debm tɔkŋ miir kɛn ɗaar se eyo. \v 12 Maakŋ ɓii cili ki se, maam mꞋuun *siam ɓii dio ɔɔ nakŋ kɛn mꞋɔk paac se nigin̰ gɔtɔ kaam sik, ɔɔ kɛn kaam kalaŋ se mꞋɔɔɗ mꞋɛɗi naai ki.› \p \v 13 «Num gaŋ debm tɔkŋ miiri se, iin̰ ɗaar dɔkɔ ɔɔ don̰ raan kic ɓo uun eyo. Gɔtn se naan̰ tɔnd tarkaaɗin̰a\f + \fr 18:13 \ft Tɔnd tarkaaɗn ara je ɗeekŋ ɔɔ ɔnd jin̰ kaaɗin̰ ki kɛn je ɗeekŋ ɔɔ: naan̰ se maakin̰ tujga kasak kasak.\f* ɗeek ɔɔ: ‹Raama, ɛɛjum dom ki taa maam se mꞋdebm *kusin̰ naani ki.›» \v 14 Isa ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: debm tɔkŋ miiri se, kɛn naan̰ jaay tɛrl ɓaa ɓeen̰ ki se, tɛɗga debm aak bɛɛ naan Raa ki ɔɔ kɔɗ Parizi se lɛ ɔŋ tɛɗ te aak bɛɛ naan Raa ki eyo. Taa debm uun ron̰ raan se, ute Ꞌkɔɔpm baata ɔɔ debm jaay ɔɔp ron̰ baat se, Raa utu an̰ kuun ron̰ raan.» \s1 Isa ɔɔɗ ɓooro gaange tu \r (Mt 19.13‑15; Mk 10.13‑16) \p \v 15 Ɓii kalaŋ jeege ɓaano te gaangen utu aay kaay sia gɔtn Isa ki, taa Isa aɗen tɔnd jin̰ doɗe ki. Naɓo kɛn jee mɛtin̰ ki jaay aak kꞋɓaano ute gaange gɔtn Isa ki se, jee se naaɗe uunɗe kaamɗe naatn. \v 16 Kɛn Isa jaay aak nakŋ naaɗe tɛɗ se, ɔl ɔɔ kꞋɓaano ute gaange se cɛɛn̰ ki ɔɔ gɔtn se naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «Ɔn̰ki gaangen sɛɛm se aɗe ɓaa gɔtum ki, ɔn̰te Ꞌgaasɗeki. Taa jeegen tec aan gɔɔ gaangen se ɓo utu Ꞌkɔŋ gɔtɔ *maakŋ Gaar Raa ki. \v 17 ꞋBooyki bɛɛ, mꞋasen taaɗa: debm jaay took te Raa kɔsn gaar don̰ ki aan gɔɔ goon cɔkɔn ey se se, naan̰ se Ꞌkɔŋ kɛnd maakŋ Gaar Raa ki eyo.» \s1 Debm maala ute Isa \r (Mt 19.16‑30; Mk 10.17‑31) \p \v 18 Ɓii kalaŋ magal Yaudge kalaŋ bini ɓaaɗo tɔnd mɛtn Isa ɔɔ: «Debm dooy jeege, naai debm bɛɛ se, maam tap ɓo mꞋtɛɗn mꞋɔɔ ɗi jaay mꞋkɔŋ *kaajn̰ gɛn daayum se?» \v 19 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay naai ɔɔ maam debm bɛɛ se? Debkilim bɛɛ se tap ɓo gɔtɔ; kɛn bɛɛ se, Raa kalin̰ ki sum. \v 20 Naai lɛ Ꞌjeele nakŋ kɛn Raa taaɗ ɔɔ gɛn tɛɗa se, naan̰ ɔɔ: \qt Ɔn̰te Ꞌkɛɛsn mɛnd nam, ɔn̰te Ꞌkɛɛsn gaabm nam, ɔn̰te Ꞌtɔɔl deba, ɔn̰te Ꞌɓoogo, ɔn̰te Ꞌtɔkŋ taar‑kɔɔɓɔ do nam ki, ɔɔ Ꞌsook koi ki ute bubi ki\qt*.\f + \fr 18:20 \ft Aak Ekz 20.12‑16.\f*» \p \v 21 Gaabm se tɛrl Isa ki ɔɔ: «Nakgen se, gɔtn mꞋiin̰ baatum ki kic ɓo, maam mꞋlee mꞋtɛɗin̰ tɛɗ paac tap.» \p \v 22 Kɛn Isa jaay booy taarin̰ se, ɗeekin̰ ɔɔ: «Ɔɔpiga naka kalaŋ sum. Nakŋ naai ɔk paac se, Ꞌɓaa dugin̰ naatn ɔɔ gursin̰ se Ꞌɓaa Ꞌnigin̰ jee daayge tu. Bin se, ai tooɗn kɔrbɔtɔ maakŋ raa ki; ɔɔ naai lɛ Ꞌɓaaɗo Ꞌdaanuma.» \v 23 Kɛn gaabm se jaay booy taar se, maakin̰ tuj kasak kasak, taa naan̰ debm maal mala mala. \p \v 24 Kɛn Isa jaay aakin̰ naan̰ ron̰ tɛrɛcin̰ bardak se, naan̰ ɗeek ɔɔ: «Kɛn jee nak dɛnge jaay, kɛnd *maakŋ Gaar Raa ki se ɔɔn̰ aak eyo! \v 25 Ɗeere, kɛn gin̰ji jaay deel ute ɓee luppara se ɔɔn̰ɔ; naɓo debm nak dɛna jaay Ꞌkɛnd maakŋ Gaar Raa ki se, ɔɔn̰ cir naan̰ se daala!» \p \v 26 Jeegen iŋg booy taarin̰ se jaay, booy taar se ɗeekin̰ ɔɔ: «Kɛn bin num, naŋa jaay Ꞌkɔŋ kaaja?» \v 27 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Nakŋ ɔɔn̰ jikilimge tu se, Raa ki se ɔɔn̰in̰ eyo.» \p \v 28 Gɔtn se Piɛr taaɗ Isa ki ɔɔ: «ꞋBooyo, naaje se kꞋjꞋɔn̰oga nakge paac taa jꞋai daan naai.» \v 29 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: taa maakŋ Gaar Raa jaay debm ɔn̰o ɓeen̰a, mɛndin̰a, gɛnaan̰gen gaabge, kon̰ te bubin̰a ey lɛ gɛnin̰ge se, \v 30 debm bin se, kɔr naan̰ utu do naaŋ ki ara sum ɓo, naan̰ utu kɔŋ dɛn cir nakgen kɛn naan̰ ɔn̰o; ɔɔ naan ki se, kɛn kaaɗin̰ jaay aanga num, naan̰ Ꞌkɔŋ kaajn̰ gɛn daayum.» \s1 Isa taaɗ mɛtn taar kooyin̰a ute gɛn durin̰a daala \r (Mt 20.17‑19; Mk 10.32‑34; Lk 9.22,44‑45) \p \v 31 Gɔtn se Isa iik tɔɔk cɛɛs ki ute jee mɛtin̰ kɛn sik‑kaar‑di se ɔɔ naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋBooyki, ɓɔrse naaje kꞋjꞋook kꞋɓaaki ɓaa Jeruzalɛm ki ɔɔ taargen jee taaɗ taar teeco taar Raa ki raaŋo do dɔkin̰ paac kɛn taaɗ ro *Goon Deb ki se, utu Ꞌkaan ɗoobin̰ ki. \v 32 Naaɗe se utu an̰ kɔkŋ kɔl ji jeege tun Yaudge eyo, naaɗe utu an̰ tɛrɛcn̰ mɛtin̰ ki, an̰ naaja ɔɔ an̰ tupm ɓooro ron̰ ki, \v 33 tɛr naaɗe utu an̰ tɔnd ute mɛɛjɛ ɔɔ utu an̰ tɔɔlɔ. Ɔɔ kɛn naan̰ jaay ooy tɛɗga ɓii mɔtɔ num, utu aɗe dur daan yoge tu.» \p \v 34 Gaŋ jee mɛtin̰ ki se ɔnd te mɛtn taar se eyo, taa taar se lɛ, Raa taaɗɗen te mɛtin̰ eyo; ɔɔ taar Isa taaɗɗe se tap ɓo, naaɗe booy ɔk mɛtin̰ eyo. \s1 Isa ɛɗ lapia debm kaam‑tɔɔk ki \r (Mt 20.29‑34; Mk 10.46‑52) \p \v 35 Kɛn Isa jaay aan gɔɔr ute gɛgɛr Jeriko ki se, naan̰ ɔŋ ɔŋ debm kaam‑tɔɔkɔ jɛŋ ɗoob ki iŋg baay baaya. \v 36 Kɛn debm kaam‑tɔɔkɔ jaay booy jee dɛnge deel deel se, naan̰ tɔnd mɛta ɔɔ: «Ne ɗi ɓo tɛɗa?» \v 37 Gɔtn se kꞋtaaɗin̰ jꞋɔɔ: «Kɛn deel se, Isan Nazarɛt.» \v 38 Kɛn naan̰ jaay booy bin se, ɔɔɗ ɔɔy makɔn̰ ɔɔ: «Isan, *Goon Daud, naai ɛɛjum dom ki!» \v 39 Jee kɛn deel naan ki se, uunin̰ kaamin̰a ɔɔ n̰Ꞌdoa, gaŋ naan̰ tɔɔɗ tɔɔy makɔn̰ cir daala ɔɔ: «Goon Daud, ɛɛjum dom ki!» \p \v 40 Kɛn Isa jaay booy taarin̰ se, naan̰ ɔk ɗaara ɔɔ ɔl kꞋdaŋ kꞋɓaansin̰o. Kɛn naan̰ jaay aan ɔŋ Isa se, naan̰ tɔnd mɛtin̰a ɔɔ: \v 41 «Naai tap ɓo Ꞌje mꞋai tɛɗn ɗi?» Gaabm se tɛrlin̰ ɔɔ: «Mɛluma, maam mꞋje kaamum Ꞌkɔɔɗn kaaka.» \v 42 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Ɔn̰ kaami Ꞌkɔɔɗn kaaka; taa kaal maaki naai aal dom ki se, aajiga.» \v 43 Gɔtn se sum ɓo, kaamin̰ naar ɔɔɗ aaka, naan̰ ɔk mɛtn Isa ɔɔ *nook Raa. Kɛn jee dɛnge paac jaay aak nakŋ se, naaɗe tɔɔm Raa kici. \c 19 \s1 Isa ɓaa ɓee Zaka ki \p \v 1 Kɛn Isa jaay ɛnd maakŋ gɛgɛr kɛn Jeriko ki se, naan̰ aal teec daan ki. \v 2 Kɛn naan̰ aal teec teec daan ki se, gɔtn se gaaba kalaŋ kꞋdaŋin̰ Zaka. Gaabm se magal *jee tɔkŋ miirge ɔɔ naan̰ debm nak dɛna. \v 3 Naan̰ je kaakŋ Isa naɓo naan̰ ɔŋ ɗoob eyo, taa jeege lɛ dɛna ɔɔ naan̰ kic lɛ debm duuku. \v 4 Naan̰ aan̰ deel naan ki ɔɔ ɓaa ook do kaag kɛn kꞋdaŋin̰ sikamor, gɛn kaakŋ Isan utu Ꞌdeel gɔtn ese. \p \v 5 Kɛn Isa jaay aan gɔt kɛn ese se, naan̰ uun kaamin̰ aakin̰a ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Zaka, Ꞌbɔɔyɔ kɛskɛ! Jaaki se, maam mꞋje mꞋɓaa kiŋg ɓee naai ki.» \v 6 Zaka naar aal bɔɔyo jɛs ɔɔ dɔɔɗ ɔkin̰ ute maak‑raapo. \v 7 Kɛn jee dɛnge paac jaay aak nakŋ se, naaɗe baag mooy naaŋ ki dir dir ɔɔ: «Aakki tu, gaabm se ɓaaga kiŋg ɓee debm tɛɗn *kusin̰ ki.» \v 8 Num Zaka ɗaar naan Mɛljege tu, ɗeekin̰ ɔɔ: «ꞋBooyo, Mɛluma. Mɛtn maalum se, maam mꞋan̰ kɛɗn jee daayge tu ɔɔ kɛn maam ɓo mꞋuunga nakŋ nam lɛ, mꞋan̰sin̰ kɔgŋ mɛt sɔɔ.» \p \v 9 Gɔtn se Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Jaaki, jee maakŋ ɓee kɛn ese se ɔŋga kaaja, taa naai kic Ꞌteeco maakŋ mɛtjil *Abraam ki. \v 10 Taa *Goon Deba se, ɓaaɗo je jee kɛn iigga kiigi ɔɔ aɗen kaaja.» \s1 Isa aal naagŋ taara ute jee tɛɗn naabgen sik \r (Mt 25.14‑30) \p \v 11 Kɛn jeege jaay booy booy taarin̰ se, kaaɗ kɛn se naan̰ aanga gɔɔr te Jeruzalɛm. Gɔtn se, jeege saap ɔɔ kɛn naan̰ jaay aanga sum ɓo, *Raa utu kɔsn gaara do jeege tu. Taa naan̰ se ɓo, Isa taaɗɗen ute kaal naagŋ taara. \v 12 Naan̰ taaɗɗen ɔɔ: «Gaaba kalaŋ bin se, jꞋoojin̰ ɓo naan̰ deb gaara. Naan̰ iin̰ ɓaa taa naaŋ kɛn dɔkɔ, taa jꞋan̰ ɓaa kɔl gaara jaay ɓo sɔm aɗe tɛrlɛ. \v 13 Kɛn naan̰ iin̰ ɓaa ɓaa se, daŋo jee tɛɗn naabin̰ge sik ɔɔ nigɗen tammage gɛn daab; deba kic naan̰ ɛɗin̰ kalaŋ kalaŋ\f + \fr 19:13 \ft Tamman gɛn daab se ɔɔn̰ dɛna kaam kɔgŋ deba laapa kando kando.\f* ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: ‹Tammagen se, oojin̰ki don̰a kɔr maam mꞋaɗe tɛrl se.› \v 14 Gaŋ jee naaŋin̰ ki mala se, ɔɔɗ undin̰a ɔɔ naaɗe ɔl jeege ɓaa taaɗ deb kɛn an̰ kɔl gaara se ɔɔ: ‹Gaabm se naaje kꞋje ajen tɛɗn gaarje eyo.› \p \v 15 «Kɛn naan̰ jꞋɔlin̰o gaara jaay ɔk tɛrl ɓaaɗo naaŋin̰ ki se, naan̰ ɔl kꞋdaŋo jee tɛɗn naabin̰gen naan̰ nigɗen gurs se, taa Ꞌkaakŋ nakŋ kɛn naaɗe ɔŋ do ki se. \v 16 Debm deet deet se, ɓaaɗo ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Mɛluma, tammi gɛn daab kɛn naai ɛɗum se, maam mꞋtɛɗin̰ oojga kɛn kuuy sik do ki daala.› \v 17 Mɛlin̰ ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Kɛse jiga! Naai se debm tɛɗn naabm mɛc; taa nakŋ cɔkɔn maam mꞋɛɗi jaay, naai ɔkin̰ga jiga se, ɓɔrse, do gɛgɛrge tun sik se, maam mꞋai kɔnd naai ɓo Ꞌtɛɗn magalin̰a.› \v 18 Debm gɛn k‑dige jaay aan se, ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Mɛluma, tammi gɛn daabm kɛn naai ɛɗum se, maam mꞋtɛɗin̰ oojga kɛn kuuy mii do ki daala.› \v 19 Naan̰ ɗeek deb kɛn se ɔɔ: ‹Kɛse jiga! Naai kic, mꞋai kɔnd magal do gɛgɛrge tun mii se.› \v 20 Deb kuuy ɓaaɗo ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Mɛluma, aaka! Kɛse ɓo tamman gɛn daabi se. Maam mꞋdɔɔk mꞋɔyisin̰ maakŋ koon kal ki. \v 21 Taa maam lɛ mꞋɓeeri ɓeere, naai lɛ tɛɗi ɔɔn̰ɔ. Kɛn nakŋ naai ey kic ɓo, naai uun naai ki ɔɔ maakŋ‑gɔtn kɛn naai ɔɔc te ey kic ɓo, naai ɓaa oojin̰ naai ki.› \v 22 Gaŋ mɛlin̰ se ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Do taari kɛn naai taaɗum se sum ɓo, maam mꞋjeeli, naai se debm tɛɗn naabm jig eyo. Naai lɛ Ꞌjeelum maam se tɛɗum ɔɔn̰ɔ ɔɔ nakŋ maam ey kic lɛ, maam mꞋuun maam ki, ɔɔ maakŋ‑gɔtn maam mꞋɔɔc te ey kic lɛ, maam mꞋɔj maam ki. \v 23 Num gɛn ɗi jaay Ꞌbaate kɔmbum gursum baŋki ki se? Bin se, ɓii kɛn maam mꞋaɗe tɛrl se, mꞋan̰ kɔŋin̰ am koojn̰ ziiɗn do ki!› \p \v 24 Gɔtn se, tɛr naan̰ taaɗ jeege tun iŋg cɛɛn̰ ki gɔtn ese se ɔɔ: ‹Tammin̰ jin̰ ki se, uunin̰ki ɔɔ ɛɗin̰ki deb kɛn ɔk tamma sik se.› \v 25 Jee se ɗeekin̰ ɔɔ: ‹Mɛlje, naan̰ ɓo ɔk tammage siki!› \v 26 Gɔtn se mɛlɗe ɗeekɗen ɔɔ: ‹ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: debm kɛn ɔk se, jꞋan̰ kɛɗn do ki. Num debm ɔk ey se lɛ, kɛn cɔkɔn naan̰ ɔk se kic ɓo jꞋan tɔsn naatn. \v 27 Num jee taamooyumgen je ɔɔ maam mꞋaɗen tɛɗn gaarɗe ey se, Ꞌtɔk Ꞌɓaanɗekiro ara ɔɔ Ꞌtɔɔlɗeki naanum ki.›» \s1 Isa ɛnd maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki aan gɔɔ gaarge \r (Mt 21.1‑9; Mk 11.1‑10; Jn 12.12‑19) \p \v 28 Kɛn Isa jaay taaɗ naŋ taarin̰ se, naan̰ deel naan jeege tu ɔɔ uun ɗoobo gɛn kookŋ ɓaa Jeruzalɛm ki. \v 29 Kɛn Isa aan gɔɔr ute Bɛtpajɛ ute Betani kɛn cɛɛsn *kɔsn ɔlib ki se, maakŋ jeege tun mɛtin̰ ki se, naan̰ ɔl jeege di naaba, \v 30 ɔɔ naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋƁaaki maakŋ naaŋ kɛn naanse ki se. Kɛn naase ɛndki kɛnd se, aki kɔŋ goon buuru kꞋdɔɔkin̰ga dɔɔkɔ, kɛn ɓii kalaŋ nam ook te do ki eyo. ꞋTuut Ꞌɓaansin̰kiro. \v 31 Kɛn nam jaay tɔndga mɛtse ɔɔ: Goon buuru se, Ꞌtuut Ꞌɓaanki gay num, Ꞌtɛrlin̰ki ɔɔki: kɛse Mɛlje ɓo jen̰a.» \p \v 32 Jee kɛn jꞋɔlɗe naaba se, ɓaa ɔŋ nakŋ se aan gɔɔ kɛn Isa taaɗɗeno. \v 33 Kɛn naaɗe jaay tuut tuut goon buuru se, mɛlin̰ge ɗeekɗen ɔɔ: «Goon buuru se, Ꞌtuut Ꞌɓaanki gay?» \v 34 Naaɗe tɛrlɗen ɔɔ: «Kɛse Mɛlje ɓo jen̰a.» \v 35 Gɔtn se, naaɗe ɔk ɓaano ute goon buuru se Isa ki, ɔɔ naaɗe tɔɔɗ taal kal magalɗege do buur ki ɔɔ uun ɔnd Isa do ki. \v 36 Kɛn naan̰ jaay ɓaa ɓaa se, jeege tɔɔɗ taal kal magalɗege ɗoob kɛn naan̰ aan deel se. \p \v 37 Kɛn naan̰ bɔɔy bɔɔy do *kɔsn ɔlib ki se, jee mɛtin̰ kɛn te dɛnin̰ se, maakɗe raapo ɔɔ baag tɔɔm Raa makɔn̰ɔ taa nakŋ‑kɔɔɓgen kɛn naaɗe aako se. \v 38 Naaɗe ɗeek ɔɔ: \q1 \qt «Ɔn̰ Raa Ꞌtɛɗn bɛɛn̰a do Gaar kɛn ɓaaɗo ute ro Mɛljege Raa se!\qt* \q1 \qt Ɔn̰ tɔɔsɛ Ꞌtɛɗn maakŋ raa ki ɔɔ Raa kɛn raan maakŋ raa ki se ɔn̰ jꞋan̰ *nooko\qt*\f + \fr 19:38 \ft Aak KKR 118.26.\f*.» \p \v 39 Gɔtn se *Parizigen kandum maakŋ jee dɛnge tu se, ɗeek Isa ki ɔɔ: «Debm dooy jeege, jee mɛti ki se, uunɗen kaamɗe kꞋdoa!» \v 40 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: kɛn naaɗe jaay doga kic lɛ, kogen tooɗ ɓaa se ɓo Ꞌtɔɔɗn tɔɔyɔ.» \s1 Isa eem taa Jeruzalɛm \p \v 41 Kɛn Isa aan cɛɛ Jeruzalɛm ki jaay uun kaamin̰ aak gɛgɛr se, naan̰ baag keeme, \v 42 ɗeek ɔɔ: «Jeruzalɛm, bɛɛki num, ɓii jaaki se ɓo naai Ꞌjeel ɗoobm kɛn naai an Ꞌkɔŋ lapia naɓo aaca, nakŋ se naai ɔŋ aak ɔk te mɛtin̰ eyo. \v 43 Ɗeere, ɓiigen utu aɗe ɓaa naan ki se, jee wɔɔyige utu kiin̰ gurugŋ nakŋ kɛn Ꞌgaasn jeeige kɔŋ teec eyo, jaay ɓo naaɗe utu ai kooco. \v 44 Jee wɔɔyige se utu ai tɛrɛcɛ ɔɔ an tɔɔl ute jeeige ɔɔ ɓeigen jꞋiin̰in̰ se, naaɗe utu an̰ ru naŋ tak tak ɔɔ ko gam tap ɓo jꞋan̰ kɔŋ do naapin̰ ki eyo. Taa ɓii kɛn Raa ɓaayo kaaka se lɛ, naai Ꞌjeel te eyo.» \s1 Isa tuur jee tɛɗn zogen daan bɔɔr *Ɓee Raa ki \r (Mt 21.10‑16; Mk 11.15‑18; Jn 2.13‑17) \p \v 45 Naan̰ kɛn se, Isa ɓaa ɛnd daan bɔɔr Ɓee Raa ki, ɔɔ naan̰ baag tuur jeegen ɓaano te nakɗege gɛn zoa. \v 46 Naan̰ taaɗɗen ɔɔ: «Taar se kꞋraaŋin̰ga raaŋ maakŋ Kitap ki, jꞋɔɔ: \qt Ɓee maam se tɛɗn ɓee kɛn jeege ansum keeme\qt*.\f + \fr 19:46 \ft Aak Eza 56.7.\f* Naɓo gaŋ naase, Ꞌtɛɗin̰ki tɛɗga: \qt gɔtn jee ɓoogge\qt*.\f + \fr 19:46 \ft Aak Jer 7.11.\f*» \p \v 47 Ɓii‑raa, Isa se lee dooy jeege daan bɔɔr Ɓee Raa ki; gɔtn se *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu, jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage ute magal Yaudge se, je ɗoobm an̰ tɔɔlɔ. \v 48 Naɓo nakŋ jaay naaɗe an̰ tɛɗn don̰ ki se, naaɗe ɔŋ te ɗoobin̰ eyo, taa jeege paac je ɓo gɛn kiŋg booy taarin̰ kɛn naan̰ lee dooyɗe se sum. \c 20 \s1 Jeege ɗɛm tɔɔgŋ Isa \r (Mt 21.23‑27; Mk 11.27‑33) \p \v 1 Ɓii kalaŋ kɛn Isa dooy dooy jeege daan bɔɔr *Ɓee Raa ki, ɔɔ taaɗɗen taaɗn Labar Jiga se, gɔtn se, *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu, jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage ute magal taa ɓee Yaudge se, ɓaaɗo ɔŋin̰a, \v 2 ɔɔ tɔnd mɛtin̰a ɔɔ: «ꞋTaaɗjen tu, naai tap ɓo tɔɔgi se ɔŋin̰o gay jaay ɔli Ꞌtɛɗ nakgen bin se? Ey lɛ, kɛn ɛɗi tɔɔgɔ jaay ɔɔ Ꞌtɛɗn naan̰ se, tap ɓo naŋa?» \v 3 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Maam kic mꞋɔk taara kalaŋ, mꞋje tɔnd mɛtse. ꞋTaaɗumki tu: \v 4 kɛn ɔlo Jan‑Batist jaay *batiz jeege se, *Raa, lɔɓu jikilimge?» \p \v 5 Gɔtn se, naaɗe baag saapa ɔɔ taaɗ te naapa ɔɔ: «Naan̰ se, jꞋan̰ki tɛrl jꞋɔɔki ɗio? Kɛn kꞋtaaɗkiga jꞋɔɔki: ‹Raa› lɛ, naan̰ ajeki ɗeekŋ ɔɔ: ‹Gɛn ɗi jaay Ꞌbaate Ꞌkuunki taar Jan se?› \v 6 Num kɛn kꞋtaaɗkiga jꞋɔɔki: ‹Jikilimge ɓo ɔlin̰o› lɛ, jee dɛnge se ajeki tund tɔɔl ute koa, taa jeege se lɛ paac jeel maakɗe ki Jan‑Batist se, naan̰ debm taaɗ taar teeco taar Raa ki.» \v 7 Gɔtn se, naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Gɔtn naan̰ ɓaano se, naaje kꞋjeel eyo.» \v 8 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Maam kic num, mꞋasen kɔŋ taaɗn debm kɛn ɛɗum tɔɔgɔ gɛn tɛɗn nakgen se eyo.» \s1 Kaal naagŋ taara te jee tɛɗn naabgen jig eyo \r (Mt 21.33‑46; Mk 12.1‑12) \p \v 9 Gɔtn se, Isa baag taaɗn jeege tu ute kaal naagŋ taara ɔɔ: «Gaaba kalaŋ tɛɗ jinɛn bin̰, ɔn̰in̰ kaam ji jeege ɔɔ taaɗɗen ɔɔ: kɛn jinɛnɛ se jaay oojga num naase kic aki kɔŋ bɛɗse. Ɔɔ naan̰ iin̰ ɓaa mɛrtɛ se gɛn tɛrl kɛskɛ eyo. \v 10 Kɛn kaaɗn kugŋ koojn̰ bin̰ jaay aan se, naan̰ ɔlo debm tɛɗn naabin̰ gɔtn jeege tun lee tɛɗin̰ naaba maakŋ jinɛnin̰ ki se, taa an̰o Ꞌkɔkŋ bɛɗin̰a. Num gaŋ jee se ɔk tɔnd dɛrɛŋ debm kɛn naan̰ ɔlin̰o naaba se ɔɔ ɔn̰in̰ ɓaa jin̰ sik. \v 11 Kɛn mɛl jinɛnɛ jaay aakin̰ naan̰ ɓaaɗo jin̰ sik se, naan̰ ɔl debm tɛɗn naabm kuuy daala. Naan̰ kic kɛn ɓaa aan se, naaɗe naajin̰a ɔɔ tɔnd dɛrɛŋin̰a tuurin̰ ɓaa jin̰ sik. \v 12 Tɛr naan̰ ɔl debm tɛɗn naabm kuuy gɛn k‑mɔtɔge. Naan̰ se, naaɗe tɔnd awarin̰a ɔɔ tuurin̰ naatn. \p \v 13 «Gɔtn se, mɛl jinɛnɛ se baag taaɗ ute maakin̰ ɔɔ: ‹Kɛse tap ɓo mꞋan̰ tɛɗn mꞋɔɔ ɗi? Ɓɔrse maam mꞋaɗen kɔl goon maak‑jema; bin sum ɓo sɔm naaɗe Ꞌtookŋ kuun taarin̰a.› \v 14 Num kɛn goon maak‑jen̰ jaay ɓaa ɔŋɗe se, ɔɔ jee tɛɗn naabge maakŋ jinɛnɛ ki jaay aakin̰ se, naaɗe baag taaɗn ute naapa ɔɔ: ‹Naan̰ se ɓo, kɛn bubin̰ ooyga num utu Ꞌtɛɗ mɛl jinɛnɛ se; iin̰ki kꞋtɔɔlin̰ki ɔɔ jinɛnɛ se, ajeki kɔɔpm naajege tu!› \v 15 Bin se, naaɗe ɔk teecn̰sin̰ naatn maakŋ jinɛnɛ ki se ɔɔ ɓaa tɔnd tɔɔlin̰a.» \p Isa tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «Bin se, kɛn mɛl jinɛnɛ jaay ɓaaɗoga num, jee se naan̰ aɗen tɛɗn ɔɔ ɗi? \v 16 Kɛn naan̰ jaay ɓaaɗoga se, jee se naan̰ aɗen tɔɔl naatn, ɔɔ jinɛnin̰ se lɛ naan̰ an̰ kɛɗin̰ kaam ji jeege tun kuuy.» Kɛn jeege jaay booy taar kɛn Isa taaɗɗen bin se, naaɗe ɗeek ɔɔ: «Nakgen bin se, ɔn̰te Ꞌkaana!» \v 17 Gɔtn se, Isa aakɗe daan kaamɗe ki tɛn̰ɛn̰ ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Taar kɛn Raa taaɗn maakŋ Kitap ki gɔtn ese, je ɗeekŋ ɔɔ ɗi kɛn ɔɔ: \q1 \qt Ko kɛn jee kiin̰ ɓeege baatin̰ se, naan̰ se ɓo tɛɗga ko kɛn Ꞌgakŋ ɓea\qt*. \q1 \v 18 \qt Ɔɔ debm jaay oocga do ko kɛn jee kiin̰ ɓeege baatin̰ se lɛ, Ꞌtɛrɛcɛ\qt*, \q1 \qt ɔɔ debm kɛn ko se oocga don̰ ki lɛ, an̰ daala\qt*.\f + \fr 20:18 \ft Aak KKR 118.22.\f*» \p \v 19 Gɔtn ese sum ɓo, jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage ute *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu jaay booy taar se, naaɗe naar je an̰ kɔkɔ, naɓo naaɗe ɓeer jeege tu. Ey num, kaal naagŋ taar kɛn Isa taaɗ se, naaɗe jeelga, kɛse naan̰ taaɗ ute naaɗe. \s1 Mɛtn taar kɔgŋ miiri gɛn Gaar magal kɛn iŋg *Rɔm kꞋdaŋin̰ Sezar \r (Mt 22.15‑22; Mk 12.13‑17) \p \v 20 Naan̰ kɛn se, jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage ute *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu se baagin̰ tɔnd baala; naaɗe ɔlin̰ jeege gɔtin̰ ki ɔɔ jee se aal raay aan gɔɔ naaɗe jee tɛɗn nakgen ute ɗoobin̰a. Naaɗe je kɛn Isa jaay taaɗ tujn̰ga num, naaɗe an̰ kɔkŋ kɔlin̰ kaam ji magal taa naaŋ gɔtn ese. \v 21 Naaɗe ɓaaɗo taaɗin̰ ɔɔ: «Debm dooy jeege, naaje kꞋjeeli naai se Ꞌtaaɗ taara ɔɔ Ꞌdooy jeege ute ɗoobin̰a, ɔɔ naai lɛ Ꞌtaaɗ Ꞌbɛɛr nam ki eyo; ɗoobm Raa se naai Ꞌdooyin̰ jeege tu ute kɛn mɛt ki. \v 22 Ɓɔrse, Ꞌtaaɗjen tu: do *Ko Taar naajege tu se, Sezar se jꞋan̰ kɔgŋ miiri, lɔɓu jꞋan̰ kɔg ey lɛ?» \v 23 Gaŋ Isa jeel raayɗe se, ɗeekɗen ɔɔ: \v 24 «Uun Ꞌɓaankiro te tamma kalaŋ, mꞋan̰ kaak tu.» Naaɗe uun ɓaano ute tamma se Isa ki ɔɔ naan̰ tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «Kaam‑nirl doa te ro kɛn kꞋraaŋin̰ maak ki se tap ɓo gɛn naŋa?» Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Gɛn Gaar Sezar.» \v 25 Gɔtn se naan̰ tɛrlɗen ɔɔ: «Kɛn bin num, nakŋ gɛn Gaar Sezar se, ɛɗin̰ki nakin̰a, ɔɔ gɛn Raa lɛ, ɛɗin̰ki nakin̰ kici.» \v 26 Ute taar kɛn Isa jaay taaɗɗen naan jeege tu se, naaɗe ɔŋin̰ naan̰ taaɗ tujin̰ te eyo. Num taar kɛn naan̰ tɛrlɗesin̰ se, ɔkɗen taaɗ eyo ɔɔ gɔtn se ɔlɗe naaɗe do ɗɛk. \s1 Mɛtn taar jeegen utu Ꞌdur daan yoge tu \r (Mt 22.23‑33; Mk 12.18‑27; 1Kɔr 15) \p \v 27 Gɔtn se jeegen kꞋdaŋɗe *Sadusege se, kandum bini, ɓaaɗo ɔŋ Isa. Ɔɔ naaɗe se ɓo kɛn naaj ɔɔ jeegen ooyga kooy se, aɗe kɔŋ dur daan yoge tu ey sum. Taa naan̰ se ɓo, naaɗe tɔnd mɛtn Isa ɔɔ: \v 28 «Debm dooy jeege, *Musa raaŋjeno maakŋ Kitap ki ɔɔ: kɛn deba ɔk mɛnda jaay ooy ɔn̰ te goon ey se, bɛɛki num, gɛnaan̰ se Ꞌkɔkŋ mɛndin̰a taa koojn̰ mɛtjili gɛnaan̰ kɛn ooy se. \v 29 ꞋƁooyo, gɛnaage cili, kon̰ɗe kalaŋ. Debm deet deet se ɔk mɛnda, naɓo ooy ooj te goon eyo. \v 30 Debm k‑dige se kic ɓaaɗo ɔk mɛnd se. \v 31 Ɔɔ debm gɛn k‑mɔtɔge tu se kic ɓo ɓaaɗo ɔk mɛnd se, bini ɔl naaɗen cili se tɔkŋ naamga mɛnd se paac. Naɓo maakɗe ki se, deb kalaŋ tap ɓo ooj te goon eyo. \v 32 Ɔɔ kaam mɔɔtn se, mɛnda se kic ɓaaɗo ooyo. \v 33 Bin se, ɓii kɛn jaay jeegen ooyga kooy aɗe dur daan yoge tu se, mɛnd se tap ɓo Ꞌtɛɗn mɛnd naŋa? Taa naaɗen cili se lɛ, tɔk naamin̰ga paac.» \p \v 34 Gaŋ Isa tɛrlɗen ɔɔ: «ꞋBooyki: jee do naaŋ ki ara se, gaabge ute mɛndge se lee tɔkŋ naapa. \v 35 Num ɓii kɛn Raa dur jeegen ooyga kooy daan yoge tu se jee kɛn naan̰ bɛɛr tɔɔɗɗenga tɔɔɗn kɛn ɓaa tiŋg maakŋ duni kɛn kuuy se, naaɗe se Ꞌkɔŋ tɔkŋ naap ey sum. \v 36 Anum mɔɔtn naaɗe Ꞌkɔŋ kooy eyo, taa naaɗe se Ꞌtec aan gɔɔ *kɔɗn Raage. Ɔɔ naaɗe se Ꞌtɛɗga gaan Raage taa naaɗe duroga daan yoge tu se. \v 37 Ɔɔ mɛtn taar jeegen utu Ꞌdur daan yoge tu se, Musa mala, taaɗin̰ga taaɗ do dɔkin̰a, kaaɗ kɛn naan̰ aako pooɗo ɔk kɔk maakŋ ji kaag ki. Naan̰ kɛn se ɓo, Musa daŋ Mɛljege Raa ɔɔ Raa gɛn *Abraam, Raa gɛn Isaka ɔɔ Raa gɛn *Yakub. \v 38 Raa se, naan̰ Raa jeegen ooyga kooy eyo, num naan̰ se, Raa jee zɛɛrɛ; gɔtn naan̰ ki se, jeege paac utu iŋg zɛɛrɛ.» \v 39 Gɔtn ese, jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage kandum, ɗeekin̰ ɔɔ: «Debm dooy jeege, taari se, naai taaɗin̰ga jig aak eyo.» \v 40 Taa naan̰ se, gɛn tɔnd mɛtin̰ do taarge tun kuuy se, mɔɔtn nam tɔnd te mɛtin̰ ey sum. \s1 *Daud ute *al‑Masi \r (Mt 22.41‑46; Mk 12.35‑37) \p \v 41 Tɛr Isa tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «ꞋTɛɗ ɔɔ ɗi jaay naase Ꞌtaaɗki ɔɔki al‑Masi, naan̰ Goon Daud se? \v 42 Taa Daud mala, taaɗ maakŋ Kitapm Kaa Keem Raa ki ɗeek ɔɔ: \q1 \qt Mɛljege Raa taaɗo Mɛlum ki ɔɔ\qt*: \q1 \qt ꞋƁaaɗo iŋg do ji daamum ki\qt*, \q1 \v 43 \qt bini jee taamooyige se mꞋaɗen tɛɗn naai utu Ꞌkiŋg doɗe ki\qt*.\f + \fr 20:43 \ft Aak KKR 110.1.\f* \p \v 44 «Kɛn Daud jaay ɓo daŋin̰ Mɛlum se, anum tɛɗ ɔɔ ɗi jaay Mɛlin̰ Ꞌtɛɗn goon Daud se?» \s1 Ɔndki kɔnd te jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage \r (Mt 23.1‑33; Mk 12.38‑40) \p \v 45 Kaaɗ kɛn jee dɛnge paac iŋg booy booy taarin̰ se, Isa ɗeek jeege tun mɛtin̰ ki ɔɔ: \v 46 «Ɔɔɗki dose ro jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage se, taa naaɗe se je lee te kal magalɗege gɛn magal roɗe, ɔɔ kɛn ɓaaga bɔɔr ki se, naaɗe je jeege aɗen tɛɗn tɔɔsɛ naaɗe ki. Ɔɔ kɛn naaɗe jaay aanga maakŋ *ɓee kɛn Yaudge lee tusn maak ki se, naaɗe je kiŋg gɔtn naan ki ɔɔ kɛn aanga gɔtn kɔs ki se, naaɗe je gɔtn naan ki kici. \v 47 Naaɗe se ɓo jee kɛn ɔs naŋ ji mɛnd‑daayge ɔɔ kɛn naaɗe jaay ɓaaga keem Raa num, naaɗe uulu uulu taa jeege aɗe kaaka. Num gaŋ naaɗe se, Raa utu aɗe dabar kusin̰ aak eyo.» \c 21 \s1 Mɛnd‑daaye ɛɗ *sɛrkɛ Raa ki \r (Mk 12.41‑44) \p \v 1 Gɔtn se, daan bɔɔr *Ɓee Raa ki se, Isa uun kaamin̰ aak jee maalgen ɔmb kɔmb sɛrkɛ Raa ki maakŋ tukul kaag ki se. \v 2 Maakɗe ki se, naan̰ aak mɛnd‑daay kalaŋ kic kɛn ɔɔɗ kɔɔɗ yɛɛɓin̰a ɓaaɗo ɔmb tammage sɛɛm sɛɛm dio. \v 3 Ɔɔ Isa ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋBooyki bɛɛ, mꞋasen taaɗa: mɛnd‑daay kɛn daay naŋ takŋ ese se, ɔmbga dɛn cir jee ɓaa se paac. \v 4 Taa jeegen se paac se ɛɗ do nak dɛnɗe ki, gaŋ mɛnd‑daay se nakŋ naan̰ ɔkŋ kɛn an tiŋg se ɓo, naan̰ ɓaaɗo ɔmbin̰ paac.» \s1 Isa taaɗ ɔɔ *Ɓee Raa se, jeege utu an̰ tɔɔkɔ \r (Mt 24.1‑5; Mk 13.1‑37) \p \v 5 Gɔtn se jee mɛtin̰ge taaɗ ɔɔ: «*Ɓee Raa se, ute kogen jꞋiin̰in̰ga ute nakgen jeege ɓaano *sɛrkɛ Raa ki jaay kꞋtamarin̰ tɛɗ aak bɛɛ bɛɛ se.» Gaŋ Isa ɗeekɗen ɔɔ: \v 6 «Ɓii kalaŋ se, ɓee kɛn aakin̰ki ɗaar aak bɛɛ bɛɛ se, jeege utu an̰ ru naŋ tak. Kon̰gen rɛɛs aak bɛɛ bɛɛ se, utu wɔɔkŋ kalaŋ kalaŋ ɔɔ ko tap ɓo Ꞌkɔŋ tooɗn do naapin̰ ko ki eyo.» \s1 Ɓiigen kaam mɔɔtn se gɔtɔ utu Ꞌtuju \p \v 7 Gɔtn se, jee mɛtin̰ ki se tɔnd mɛtin̰a ɔɔ: «Debm dooyje, Ꞌtaaɗjen tu, nakgen se Ꞌkaan nuŋ ki? Ɔɔ naan̰ se Ꞌtɛɗn ɔɔ ɗi jaay ɓo naaje jꞋan kaakŋ jeel ro ki se?» \v 8 Isa taaɗɗen ɔɔ: «Ɔndki kɔndɔ! Ɔn̰te Ꞌkɔn̰ki jeege asen kaan̰ dala. Taa jeege dɛna utu aɗe ɓaa ute roma ɔɔ utu asen taaɗn ɔɔ: ‹Maam ɓo *al‑Masi› ɔɔ: ‹Ɓɛrɛ, kaaɗn dunia aan naŋ se, ɔɔpga gɔɔrɔ.› Jee bin se, ɔn̰te Ꞌtookki taarɗe. \p \v 9 «Kɛn Ꞌbooykiga jeege jaay baaga kɔɔsn maan bɔɔrɔ, ɔɔ jeege baagga tɛɗn pitini te naapa num, ɔn̰te Ꞌɓeerki. Taa nakgen se jaay utu Ꞌkaana naɓo, duni se Ꞌkɔŋ naŋ ey ɓɔrtɔ.» \p \v 10 Tɛr Isa taaɗɗen ɔɔ: «Naase utu aki kaakŋ jee taa naaŋ kaam kalaŋ utu kiin̰ bɔɔrɔ ute jee taa naaŋ kuuy. Taa naaŋ gaar kaam kalaŋ utu kiin̰ bɔɔrɔ te taa naaŋ gaar kɛn kuuy. \v 11 Maakŋ naaŋge tun mɛtin̰ naaŋa utu Ꞌte makɔn̰ɔ ɔɔ gɔtgen mɛtin̰ge se ɓo utu Ꞌtɔɔlɔ ɔɔ kɔɔn̰gen ɗɛt ɗɛt se utu Ꞌkaan do jeege tu. Maakŋ raa ki se, naase utu aki kaakŋ nakŋ‑kɔɔɓgen magal magal kɛn utu Ꞌteecn̰ nirl jeege. \p \v 12 «Kɔr jaay nakgen se Ꞌkaan se, naase jꞋutu jꞋasen tɔkɔ, jꞋasen dabara ɔɔ jꞋutu jꞋasen kɔjn̰ bɔɔrɔ maakŋ *ɓee kɛn Yaudgen lee tusn maak ki se ɔɔ jꞋutu jꞋasen tɔl daŋgay ki. Ɔɔ taa maam se, jꞋutu jꞋasen ɓaa naan gaarin̰ge tu ute naan magal taa naaŋge tu. \v 13 Kɛn nakgen se jaay Ꞌkaan dose ki se, naase amki tɛɗn saaɗumge. \v 14 Kɛn Ꞌɓaaki ɓaa se ɔndin̰ki dose ki jiga ɔɔ ɔn̰te Ꞌsaapki do taar kɛn naase anki nakŋ dose, \v 15 num maam mala ɓo mꞋutu mꞋasen kɛɗn jeel‑taara ute taargen naase aki ɓaa taaɗa; kɛn naase jaay Ꞌbaagkiga taaɗa se, jee taamooysege se paac Ꞌkɔŋ naajn̰ do taarse ki eyo ɔɔ Ꞌkɔŋ ɗoobm kɛn asen Ꞌkɔŋ tɛrl taar eyo. \v 16 Ɔɔ tɛr kɛn̰sege ute bubsege, gɛnaasege, taassegen gɔɔrɔ ute mɛɗsege se, utu asen tɔkŋ tɔl ji jee wɔɔysege tu ɔɔ maakse ki se, jee mɛtin̰ge jꞋutu jꞋaɗen tɔɔlɔ. \p \v 17 «Taa maam se, jeege paac utu asen kɔɔɗn kundu. \v 18 Naɓo bɛɛkŋ dose kic ɓo, kalaŋ Ꞌkɔŋ kut eyo. \v 19 Ɔkki maakse tɔɔgɔ. Aayki kaamse ɔɔ naase aki kɔŋ *kaajn̰ gɛn daayum.» \s1 Jeruzalɛm utu Ꞌtɛrɛcɛ \p \v 20 Tɛr Isa taaɗɗen daala ɔɔ: «Kɛn naase jaay aakkiga asgarge ɓaaɗo ɔl gurugga Jeruzalɛm num, Ꞌjeelki kɛse kaaɗn tɛrɛcin̰, ɓɛrɛ aanga. \v 21 Bin se, jee kɛn iŋg taa naaŋ Jude ki se kꞋjꞋaan̰ kꞋjꞋook maakŋ koge tu ɔɔ jeegen iŋg maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki se, kꞋjꞋaan̰ kꞋteecn̰ naatn ɔɔ jeegen naatn lɛ, jꞋɔn̰te tɛrlo ɓeene. \v 22 Taa ɓii kɛn se ɓo, *Raa utu Ꞌkɔjn̰ bɔɔrɔ do jeege tu aan gɔɔ kɛn Kitapm Raa taaɗno. \v 23 Ɓii kɛn se, mɛndgen mɛndkaamge ute ko gaangen gɛnɗege aay kaay si se, aɗen tɛɗn ɔɔn̰ aak eyo. Taa Raa se, maakin̰ taarin̰ do jeege tun taa naaŋ kɛn gɔtn ese ɔɔ naaɗe se, utu Ꞌkɔɔɗn yɛɛɓɗe dɛna. \v 24 Jee Jeruzalɛm ki se, jꞋutu jꞋaɗen tɔɔl ute gɔrɗ‑jɛrlɛ ɔɔ jꞋaɗen dirin̰ ɓulu ɔɔ jꞋaɗen wɔɔkŋ maakŋ naaŋge tu paac. Ɔɔ Jeruzalɛm se, jꞋutu jꞋan̰ kɔsɔ, ɔɔ jeegen Yaudge ey se utu kiŋg doɗe ki bini kaaɗɗe utu Ꞌkaas jaayo.» \s1 *Goon Deba utu aɗe tɛrlɛ \p \v 25 Tɛr Isa taaɗɗen daala ɔɔ: «Naan̰ kɛn se, daan kaaɗ ki, laap ki ɔɔ maakŋ k‑dijge tu se utu aki kaakŋ nakŋ‑kɔɔɓge. Ɔɔ kuulu utu Ꞌkɔl do baar ki ɔɔ Ꞌtɛɗn maane Ꞌtɔnd te naapa Ꞌkeem makɔn̰ pum pum ɔɔ Ꞌtɛɗn jeegen do naaŋ ki paac se, ɓeere aɗen kɔkɔ ɔɔ nirlɗe utu Ꞌteece. \v 26 Jeege jaay Ꞌkaakŋ nakgen ɔɔn̰ utu ɓaaɗo do naaŋ ki se, jee mɛtin̰ge se ɓeere sum ɓo utu aɗen tɔɔlɔ, taa nakgen ɔk tɔɔgɔ maakŋ raa ki paac se, utu Ꞌtea. \v 27 Gɔtn se, jeege Ꞌkaakŋ Goon Deba utu aɗe bɔɔy maakŋ gapara ki aɗe ɓaa ute tɔɔgŋ Raa, kɛn Ꞌtɛɗn gɔtɔ wɔɔr kɛlɛŋ. \v 28 Kɛn nakgen se jaay baagga kaan num, Ꞌɗaapki rose ɔɔ uunki dose raan, taa Raa se ɔɔpga gɔɔrɔ asen kɔɔɗn dose.» \s1 Kaal naagŋ taara ute ko ba \p \v 29 Tɛr Isa aalɗen naagŋ taara ɔɔ: «Aakki tu ko ba ute kaaggen kuuy paac se. \v 30 Kɛn naaɗe jaay baagga dɔɔb kamba num, naase Ꞌjeelki ɔɔki mɛt‑kijiri aanga ɔɔ ɓara ɔɔpga gɔɔrɔ. \v 31 Bin num, naase kic ɓo aakkiga nakgen se jaay baagga kaan se, Ꞌjeelki *maakŋ Gaar Raa se ɔɔpga gɔɔrɔ. \v 32 ꞋBooyki bɛɛ mꞋasen taaɗa: jee duni kɛn ɓɔrse se Ꞌkooy naŋ ey sum ɓo, nakgen se paac utu Ꞌkaana. \v 33 Maakŋ raa ute do naaŋa se utu Ꞌdeele, num taarumge se, Ꞌkɔŋ deel eyo.» \s1 Iŋgki do mɛtɛkse ki \p \v 34 Isa taaɗɗen daala ɔɔ: «Ɔndki kɔndɔ. Ɔn̰te Ꞌdɛrlki rose gɛn kaay koono, ro kɔs magal ki ɔɔ ɔn̰te kuunki nirlse do nakge tun *duni ki; ey num ɓii kɛn *Goon Deba aɗe ɓaa se, asen kɔkŋ do jise ki, \v 35 aan gɔɔ gakala lee tɔnd daage se. Jeege paac do naaŋ ki se kic ɓo nakŋ se utu aɗen kaan doɗe ki bini. \v 36 Num naase iŋgki do mɛtɛkse ki; eemki Raa daayum taa nakgen se kɛn aan dose kic ɓo asen tɛɗ ɗim eyo. Ɔɔ ɓii kɛn naane se, naase aki ɓaa ɗaar naan Goon Deb ki.» \p \v 37 Ɓii‑raa Isa lee dooy jeege daan bɔɔr *Ɓee Raa ki ɔɔ kɛn aanga nɔɔr num, naan̰ teec ɓaa lee tooɗ do *kɔsn ɔlib ki. \v 38 Kɛn gɔtɔ iipga num, jeege paac ɓaaɗo lee ɔŋin̰ daan bɔɔr Ɓee Raa ki gɛn booy taarin̰a. \c 22 \s1 Magalge ɛnd tɛl kutn Isa \r (Mt 26.1‑16; Mk 14.1‑16) \p \v 1 Ɓii laa mappan ɔk ɔrɔm eyo kɛn kꞋdaŋin̰ *laa Paak jaay ɔɔp gɔɔr se, \v 2 gɔtn se, *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage je ɗoobm an goon̰ kɔkŋ Isa taa an̰ ɓaa tɔɔlɔ, naɓo naaɗe ɓeer ɓeer jeege tu. \p \v 3 Gɔtn se *Ɓubm sitange ɓaaɗo ɛnd maakŋ Judas, kɛn kꞋdaŋin̰ Iskariɔt se ɔɔ naan̰ kic mɛtn jee Isagen kɛn sik‑kaar‑dio. \v 4 Naan̰ ɓaa taaɗ ute magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ute magal jee kɛn lee bɔɔb *Ɓee Raa se, taa Ꞌkɔŋ raay kɛn naan̰ an kɔkŋ Isa aɗesin̰ kɛɗa. \v 5 Kɛn naaɗe booy taar se, maakɗe raapo ɔɔ naaɗe taaɗin̰ga taaɗ ɔɔ utu an̰ kɛɗn gurs. \v 6 Naan̰ kɛn se, Judas tooko ɔɔ baag toom Isa taa kɛn naan̰ jaay aak jeege gɔtɔ num, naan̰ aɗesin̰ taaɗa ɔɔ naaɗe an̰ kɔkɔ. \s1 Isa tɛɗ *laa Paak ute jee mɛtin̰ ki \r (Mt 26.17‑29; Mk 14.12‑25; 1Kɔr 11.23‑29) \p \v 7 Ɓii gɛn laa mappan ɔk ɔrɔm ey jaay aan se, ɓii kɛn se ɓo bɛɛki num, kꞋtɔjn̰ gaan baatge gɛn laa Paak gɛn Yaudge. \v 8 Taa naan̰ se ɓo, Isa ɔl Piɛr ute Jan ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋƁaa Ꞌtɛɗjeki kɔsɔ gɛn laa Paak taa jꞋaki ɓaa kɔsɔ.» \v 9 Naaɗe tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Naai Ꞌje jꞋaisin̰ tɛɗn kaam gay?» \v 10 Isa tɛrlɗen ɔɔ: «ꞋƁooyki: kɛn Ꞌɓaaki ɓaa maakŋ gɛgɛr ki se, naase aki dɔɔɗn ute gaaba uuno kɔɔyɔ ɗooc te maane se. Ɔkki mɛtin̰a ɔɔ Ꞌɓaaki maakŋ ɓee kɛn naan̰ an kɛnd maak ki se. \v 11 Kɛn aankiga num, Ꞌtaaɗki mɛl ɓee ki se ɔɔki: ‹Debm dooy jeege ɔljeno ɔɔ kꞋtɔnd mɛti ɔɔ ɓee gay jaay ɓo naan̰ an kɔsn kɔsn laa Paak te jee mɛtin̰ ki se?› \v 12 Num naan̰ asen taaɗn ɓee magala kɛn jꞋiin̰in̰ do ɓee ki raan, ɔɔ maakŋ ɓee se, nakin̰ge paac aas kart. Gɔtn ese ɓo ajeki tɛɗn kɔsn gɛn laa Paak.» \v 13 Kɛn naaɗe ɓaa aan se, ɔŋ nakge se paac aan gɔɔ kɛn Isa taaɗɗeno. Gɔtn se ɓo naaɗe tɛɗ kɔsn gɛn laa Paak. \s1 Kɔsn gɛn Mɛljege \p \v 14 Kɛn kaaɗn kɔsɔ jaay aan se, Isa ɓaaɗo iŋg kaaɗn tabil ki ute jee kaan̰ naabin̰ge. \v 15 Gɔtn se Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Maam mꞋje ute maakum paac mꞋkɔsn *laa Paak ute naase jaay ɓo mꞋdabara. \v 16 ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: maam mɔɔtn tap ɓo Laa Paak se, mꞋkɔŋ kɔs ey sum, bini nakŋ kɛn Laa Paak je taaɗa se utu Ꞌkaan ɗoobin̰ ki *maakŋ Gaar Raa ki.» \p \v 17 Gɔtn se naan̰ uun *kɔɔpm kɛn ɔk tɔtn koojn̰ bin̰ se jin̰ ki, tɔɔm *Raa ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Ɔkki ɔɔ Ꞌnig aayin̰ki ute naapa. \v 18 ꞋBooyki mꞋasen taaɗa: tɔtn koojn̰ bin̰ ese se, mɔɔtn mꞋan̰ kɔŋ kaaye ɗɔɔl ute naase ey sum, bini maakŋ Gaar Raa aɗe ɓaa.» \p \v 19 Tɛr naan̰ uun mappa jin̰ ki, tɔɔm Raa ɔɔ dup ɛɗɗesin̰a ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Kɛse ɓo roma kɛn mꞋɛɗin̰ *sɛrkɛ taa naase. Nakŋ se Ꞌlee Ꞌtɛɗin̰ki bini ɔɔ Ꞌsaapki dom ki.» \v 20 Kɛn naaɗe ɔs aas se, naan̰ uun kɔɔpm ɔk tɔtn koojn̰ bin̰ se ɔɔ tɛɗin̰ bin kici, taaɗɗen ɔɔ: «Tɔtn koojn̰ bin̰ kɛn maakŋ kɔɔpm ese se kɛse je taaɗn ɔɔ: *Raa dɔɔkga kiji ute naase ɔɔ kɛse ɓo moosum kɛn ɔɔy taa naase.» \p \v 21 Kɛn naaɗe iŋg ɔs kɔs se, Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Aakki, debm am kut se ɔlga jin̰ maakŋ baay ki ute maam tɛlɛ. \v 22 *Goon Deba se, utu Ꞌkooy aan gɔɔ kɛn Raa taaɗni, num gaŋ ɔɔn̰ deb kɛn an̰ kut se!» \v 23 Kɛn naaɗe jaay booy taar se, naaɗe baag taaɗn ute naapa ɔɔ maakɗe ki se, naŋa ɓo Ꞌkɔŋ tɛɗn nakŋ se. \s1 Jee mɛtn Isa ki naar magala \r (Jn 13.2‑17; Mt 18.1‑4; Mk 10.35‑45) \p \v 24 Gɔtn se, jee mɛtn Isa ki baag tɛɗn dɛkɛn̰ɛ ɔɔ naaj ute naapa ɔɔ maakɗe ki se, naŋa ɓo Ꞌtɛɗn magala. \v 25 Gaŋ Isa ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋJeelki, gaarin̰gen do naaŋ ki se iŋg do jeege tu tɛɗ jeege kusin̰a, ɔɔ magalgen tiŋg do jeege tu se, je jeege aɗen daŋ jee bɛɛ. \v 26 Num naase se, ɔn̰te Ꞌtɛɗki bini. Anum maakse ki se, debm je Ꞌtɛɗn magal se, ɔn̰ Ꞌtɛɗ ron̰ aan goon cɔkɔ ɔɔ debm je tɛɗn naana se, ɔn̰ Ꞌtɛɗn debm kaan̰ naabse. \v 27 Debm magal ɓo kɛn gay: debm kɛn iŋg ɔs kɔs lɔɓu debm kɛn kɔsɔ ooyga num lee ɓaaɗo tɔndin̰ jeege tu se ne? Debm ɔs kɔs se ɓo debm magal ey la? Anum maam mꞋiŋg maakse ki se aan gɔɔ mꞋdebm tɛɗn naabse. \v 28 Kɛn maam maakŋ dubar ki se, naase ɓo, jee daayum iŋgkiro ute maama. \v 29 Aan gɔɔ Bubum ɔn̰um gaara maam ki se, maam kic mꞋɔn̰sen gaara naase ki, \v 30 taa naase aki ɓaa kɔsɔ ɔɔ aki kaaye ute maama maakŋ gaarum ki. Ɔɔ naase utu aki kiŋg do kaag doge tu gɛn kɔjn̰ bɔɔrɔ do taa ɓee gaan *Israɛlge tun sik‑kaar‑di se.» \s1 Isa ɔɔ Piɛr utu an̰ baatin̰a \p \v 31 Gɔtn se Isa ɗeek Simon ki ɔɔ: «Simon, Simon, Ꞌbooyo! *Ɓubm sitange se tɔndga mɛta ɔɔ je ai lɔɔyɔ aan gɔɔ teen̰ kꞋlɔɔyin̰ maakŋ gɛrt ki se. \v 32 Gaŋ maam mꞋtɔndga mɛtn Raa taa naai, taa kaal maaki kɛn naai aal dom ki se, Ꞌtɛɗn cɛr eyo. Ɔɔ kɛn naai jaay tɛrloga gɔtum ki num, gɛnaaige se, ɛɗɗen kaay kaama taa Ꞌtɛɗn jee tɔɔgɔ naan maam ki.» \v 33 Gaŋ Piɛr tɛrlin̰ ɔɔ: «Mɛluma, maam mꞋtookŋ mꞋɓaa daŋgay ki ute naai ɔɔ mꞋkooy ute naai.» \v 34 Tɛr Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «ꞋBooyo, Piɛr, mꞋai taaɗa: jaaki se, kɔr kɔrɔn̰jɔ Ꞌkɔɔy ey sum ɓo, naai Ꞌnaajn̰ ɗɔɔl mɔtɔ ɔɔ Ꞌɗeekŋ ɔɔ Ꞌjeelum eyo.» \s1 ꞋƊaapki rose \p \v 35 Gɔtn se, Isa ɗeekɗen daala ɔɔ: «Kaaɗ kɛn mꞋɔlseno naaba jaay mꞋtaaɗsen mꞋɔɔ ɔn̰te Ꞌkuunki gursi, ɓɔɔnɔ ɔɔ saa se, ɗim baatsege la?» Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Ɗim baatje te eyo.» \v 36 Tɛr naan̰ ɗeekɗen daala ɔɔ: «Ɓɔrse se, debm ɔk gurs lɛ, uunu ɔɔ debm ɔk ɓɔɔnɔ kic lɛ, uunu; ɔɔ debm ɔk gɔrɗ‑jɛrlɛ ey lɛ dugŋ naatn ute kal magalin̰a ɔɔ n̰Ꞌdugŋ gɔrɗ‑jɛrlɛ. \v 37 Taa naan̰ se, maam mꞋɗeekseni: taar kɛn Kitap taaɗ rom ki se, utu Ꞌkaan ɗoobin̰ ki kɛn ɔɔ: \qt naan̰ se se jꞋaalga mun̰ maakŋ jee tujge tu\qt*.\f + \fr 22:37 \ft Aak Eza 53.12.\f* \m «Taar se ɓo ɓɔrse aanga ɗoobin̰ ki.» \p \v 38 Gaŋ jee mɛtin̰ ki tɛrlin̰ ɔɔ: «Mɛlje, naaje jꞋɔk gɔrɗ‑jɛrlɛ di ara.» Naan̰ tɛrlɗen ɔɔ: «Kɛse bɛɛga sum, taarse se ɔn̰in̰ki.» \s1 Isa tɔnd mɛtn Raa do *kɔsn ɔlib ki \r (Mt 26.36‑46; Mk 14.32‑42; Jn 18.1‑2) \p \v 39 Gɔtn se Isa teec ɓaa ook do kɔs ɔlib ki, gɔtn kɛn naan̰ lee ɓaan ro ki. Ɔɔ jee mɛtin̰ ki se, ɓaa ute naan̰a. \v 40 Kɛn naaɗe aan gɔtn ese se, naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋTɔndki mɛtn Raa taa naase aki koocn̰ maakŋ nakŋ naam ki eyo.» \v 41 Tɛr Isa iik tɔɔk cɛɛs ki daanɗe ute jee mɛtin̰ ki se kaam kund koa; gɔtn se naan̰ ɛrg naaŋ ki ɔɔ baag tɔnd mɛtn Raa, \v 42 ɗeek ɔɔ: «Bua, kɛn naai Ꞌje num, *kɔɔpm dubar utu Ꞌkaan dom ki se, naai iikin̰ naatn dɔkɔ rom ki. Num gaŋ Ꞌtɛɗ aan gɔɔ kɛn naai maaki jen ro ki, aan gɔɔ kɛn maam ɓo mꞋje se eyo.» \v 43 Gɔtn ese *kɔɗn Raa bɔɔyo maakŋ raa ki ɓaaɗo ɛɗin̰ gaab tɔɔgɔ. \v 44 Kɛn Isa jaay maakin̰ tuj kasak kasak se, naan̰ tɔnd mɛtn Raa bini gɔtɔŋgin̰ teec ron̰ ki jaay taɗ naaŋ ki se tec aan gɔɔ mooso. \v 45 Kɛn naan̰ tɔnd mɛtn Raa jaay aas se, iin̰ ɓaaɗo ɔŋ jee mɛtin̰ ki ɔɔ ute maak‑tujɗe se ɔlɗen naaɗe tooɗ bia. \v 46 Naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «Gɛn ɗi jaay Ꞌtooɗki bi se? Iin̰ki raan ɔɔ Ꞌtɔndki mɛtn Raa, taa aki koocn̰ maakŋ nakŋ naam ki eyo.» \s1 Jeege ɔk Isa \r (Mt 26.47‑56; Mk 14.43‑50; Jn 18.3‑12) \p \v 47 Kɛn Isa utu taaɗ taaɗ ɓɔrt sum ɓo, jee dɛnge teeco ɔɔ debm tɔɔɗɗeno se ron̰ Judas. Naan̰ se mɛtn jee Isagen sik‑kaar‑di se. Naan̰ ɓaaɗo cɛɛ Isa ki, baam ɔkin̰a ɔɔ aay ciilin̰. \v 48 Ɔɔ Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Judas, ute baam kɔkŋ kɛn naai Ꞌbaam ɔkuma ɔɔ aay ciilum se ɓo, naai an kutn *Goon Deba ne?» \v 49 Jee kɛn cɛɛ Isa ki jaay aak nakŋ kɛn utu Ꞌtɛɗ se, naaɗe ɗeekin̰ ɔɔ: «Mɛlje, jee ese jꞋaɗen tɔgŋ ute gɔrɗ‑jɛrljege se la?» \v 50 Maakɗe ki se, deb kalaŋ ɔɔɗo gɔrɗ‑jɛrlin̰a ɔɔ ɔg gaaŋ te bi do ji daama gɛn debm tɛɗn naabm *magal debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki. \v 51 Num gaŋ Isa taaɗɗen ɔɔ: «Ɔn̰ki! Ɔn̰te Ꞌtɛɗki bini.» Ɔɔ Isa ɔl jin̰ ut bi gaabm se ɔɔ gaabm se ɔŋ lapia. \v 52 Gɔtn se Isa taaɗ jeege tun ɓaan̰o kɔkɔ ɔɔ jee se, magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu, magal jee kɛn lee bɔɔb *Ɓee Raa ute magal taa Ɓee Yaudge ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Naase Ꞌteeckiro ute gɔrɗ‑jɛrlsege ɔɔ sirɗsege se, aan gɔɔ Ꞌɓaakiro kɔkŋ debm ɓoogo. \v 53 Ey num ɓii‑raa, maam mꞋtiŋgo ute naase daan bɔɔr Ɓee Raa ki ɔɔ nam tap ɓo ɔŋ ɔl te jin̰ rom ki eyo. Naɓo ɓɔrse se, kaaɗn naasen ɔkki tɔɔgɔ maakŋ gɔt kɛn ɔɔɗ se ɓo, aanga.» \s1 Piɛr naaj ɔɔ naan̰ jeel Isa eyo \r (Mt 26.57‑75; Mk 14.53‑72; Jn 18.12‑27) \p \v 54 Kɛn naaɗe jaay ɔk Isa se, naaɗe ɓaansin̰o maakŋ ɓee *magal debm tɛɗn sɛrkɛ Raa ki. Naan̰ kɛn se, Piɛr lee tɔl goosɗe kaam mɔɔtn dɔkɔ. \v 55 Kɛn naaɗe jaay aan se, ɔŋ gɔtn se kꞋtuuyga tuuy pooɗo daan bɔɔr ki ɔɔ jeege iŋg riib riibi ɔɔ Piɛr ɓaaɗo iŋg riib ute naaɗe kici. \v 56 Mɛnd tɛɗn naabm gɔtn ese jaay aakin̰ naan̰ iŋg riib riib pooɗo se, naan̰ ɔndin̰ kaama tak ɔɔ ɗeek ɔɔ: «Gaabm se kic debm naan̰a.» \v 57 Gaŋ Piɛr naaj ɔɔ: «Mɛnd ara, ɓɛrɛ, gaabm se maam mꞋjeelin̰ eyo.» \v 58 Tɛr cɔkɔ sum ɓo, deb kuuy aakin̰ se, ɗeekin̰ ɔɔ: «Naai kic Ꞌmɛtn naaɗe.» Ɔɔ Piɛr tɛrlin̰ ɔɔ: «A‑a, maam mɛtn naaɗe eyo.» \v 59 Cɔkɔ sum se, deb kuuy ɓaaɗo ɗeekin̰ daala ɔɔ: «Ɗeer ɗeer, gaabm ese debm naan̰ kici, taa naan̰ se kic kɔɗ Galile.» \p \v 60 Gaŋ Piɛr tɛrlin̰ ɔɔ: «Taari se tap ɓo, naai Ꞌje ɗeekŋ ɔɔ ɗio?» Gaŋ kɔr naan̰ utu taaɗ taaɗ ɓɔrt se sum ɓo, kɔrɔn̰jɔ naar ɔɔɗ ɔɔyɔ. \v 61 Gɔtn se, Mɛljege tɛrl aak Piɛr, ɔɔ kɛn kaamɗe jaay dɔɔɗ se, Piɛr naar saap do taar kɛn Mɛljege taaɗin̰o, kɛn ɔɔ: «Jaaki, kɔr kɔrɔn̰jɔ tɔɔy ey sum ɓo, naai am baatn ɗɔɔl mɔtɔ.» \v 62 Gɔtn se naan̰ teeco ɔɔ baag keeme gab gab. \p \v 63 Jee iŋg bɔɔb Isa se, naaɗe tɛrɛcin̰ mɛtin̰a ɔɔ tɔndin̰a. \v 64 Naaɗe teelin̰ kaamin̰a, tɔndin̰a ɔɔ taaɗin̰ ɔɔ: «Debm taaɗ taar teeco taar Raa ki se, Ꞌtaaɗjen tu: debm kɛn tɔndi se tap ɓo naŋa?» \v 65 Gɔtn ese, naaɗe naajin̰ rap rap. \s1 Isa jꞋɔk kꞋɓaan̰ naan Yaudge tun *jee kaakŋ mɛtn taarge \p \v 66 Tanɔɔrin̰ nɔɔrin̰ se, magal taa ɓee Yaudge, *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage, naaɗe se ɓo jee kɛn lee aak mɛtn taarge, naaɗe tusu paac ɔɔ ɔl jꞋɔk kꞋɓaano te Isa naanɗe ki. \v 67 Aan gɔtn se, naaɗe tɔnd mɛtin̰a ɔɔ: «Kɛn naai ɓo *al‑Masi lɛ, Ꞌɗeekjeni.» Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Maam mꞋtaaɗsenga kic lɛ, naase aki Ꞌtookki eyo. \v 68 Ɔɔ kɛn mꞋtɔnd mɛtse kic lɛ, naase amki Ꞌkɔŋ tɛrl eyo. \v 69 Num naan ki se, *Goon Deba se utu Ꞌɓaa kiŋg do ji daam Raa Sidburku ki.» \v 70 Naaɗe paac tɛrlin̰ ɔɔ: «Do taari ki se, naai je ɗeekŋ ɔɔ naai ɓo ꞋGoon Raa ɗaamo?» Isa tɛrlɗen ɔɔ: «Kɛse naase malin̰ge ɓo Ꞌtaaɗki ɔɔki maam Goon Raa.» \v 71 Gɔtn se naaɗe ɗeek ɔɔ: «Naase nakage kꞋjeki saaɗn nam kuuy se, gɛn ɗi daala! Naajege lɛ, kꞋbooyin̰kiga te bijege, naan̰ mala ɓo taaɗjeki ute taarin̰a.» \c 23 \s1 Isa jꞋɔk kꞋɓaansin̰ naan Pilat ki \r (Mt 27.2,11‑14; Mk 15.2‑5; Jn 18.28‑37) \p \v 1 Jee se iin̰o paac taa naap ki, ɔko Isa ɔɔ ɓaansin̰ naan magal *Rɔmɛge tu kꞋdaŋin̰ Pilat. \v 2 Gɔtn se, naaɗe baagin̰ tɔɔl taara don̰ ki ɔɔ: «Naaje kꞋjꞋɔŋo gaabm se tɛɗ tɛɗ pitini maakŋ naaŋje ki. Naan̰ gaas jeege ɔɔ jꞋɔn̰te kɔgŋ miiri Gaar magal iŋg Rɔm ki kɛn kꞋdaŋin̰ Sezar se ɔɔ ɗeek jeege tu ɔɔ naan̰ ɓo *al‑Masi, naan̰ ɓo gaarge.» \v 3 Gɔtn se Pilat tɔnd mɛtin̰ ɔɔ: «Naai ɓo Gaar Yaudge la?» Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «Aan gɔɔ kɛn naai Ꞌɗeekin̰ se.» \v 4 Ɔɔ Pilat tɛrl aak *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ute jee dɛnge se ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Gaabm se, maam mꞋɔŋin̰ tuj te ɗim kɛn aas kutin̰ eyo.» \v 5 Gaŋ naaɗe dɔɔk taar ɔn̰ eyo ɔɔ ɗeek ɔɔ: «Gaabm se ɔɔs mɛtn jeege ute dooy kɛn naan̰ lee dooy jeege se. Naan̰ baago dooy jeege taa naaŋ Galile ki ute taa naaŋ Jude ki ɔɔ bini ɓɔrse aanga gɔtjege tu Jeruzalɛm ki ara kici.» \s1 Isa naan Gaar *Ɛrɔd ki \p \v 6 Kɛn Pilat jaay booy taarɗe se, tɔnd mɛta ɔɔ: «Gaabm se tap ɓo, Ꞌtɛɗn kɔɗ Galile la?» \v 7 Kɛn kꞋtaaɗin̰ jꞋɔɔ Isa se mɛtn jee Gaar Ɛrɔdge se, gɔtn se naan̰ ɔlin̰ gɔtn Ɛrɔd ki, taa ɓii kɛn se, Ɛrɔd kic utu Jeruzalɛm ki. \p \v 8 Kɛn Ɛrɔd jaay aak Isa se, maakin̰ raap aak eyo, taa do dɔkin̰ tap ɓo, naan̰ je an̰ kaaka taa naan̰ se, booyga booy jeege lee ɔɔs kɔɔs maanin̰a. Ɔɔ naan̰ je an̰ tɛɗn nakŋ‑kɔɔɓm gam naanin̰ ki ɔɔ naan̰ Ꞌkaaka. \v 9 Naan̰ tɔnd mɛtin̰ ɗɔɔl cɔk cɔk, naɓo Isa tɛrlin̰ taar ɗim eyo. \v 10 Kaaɗ kɛn se, *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu ute jee jeel taaɗn tɔɔkŋ mɛtn Ko Taar Raage se tɔlin̰ taargen deer deer don̰ ki. \v 11 Ɔɔ Ɛrɔd ute asgarin̰ge se tɛɗin̰ rɛn̰ rɛn̰ ɔɔ tɛrɛcin̰ mɛtin̰ ki. Tɛr naaɗe uusin̰ kal ute ron̰a ɔmb birin̰ birin̰, jaay ɓo naaɗe ɔlin̰ gɔtn Pilat ki. \v 12 Ey num, do dɔkin̰ Ɛrɔd te Pilat se taarɗe ɓaa eyo; num gaŋ ɓii kɛn se sum ɓo, naaɗe tɛɗn mɛɗn naapge. \s1 Isa kꞋjꞋutin̰ga \r (Mt 27.15‑30; Mk 15.6‑19; Jn 18.38–19.16) \p \v 13 Gɔtn ese Pilat daŋ tus *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raage tu, magalgen gɔtn ese ɔɔ ute jee dɛnge paac, \v 14 ɔɔ naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «Naase ɔk Ꞌɓaamkiro te gaabm ese se ɔɔki naan̰ ɔɔs kɔɔs mɛtn jeege ɔɔ naanse ki se sum ɓo, maam tɔnd mɛtin̰a do taarge tun naase Ꞌtɔlin̰ki don̰ ki paac se, naɓo maam mꞋɔŋin̰ naan̰ tuj te ɗim kɛn aas kutin̰ eyo. \v 15 *Ɛrɔd kic ɓo ɔŋ te taar kɛn aas tɔɔlin̰ eyo jaay ɔlumsin̰o gɔtn ara se. Ɔɔ gaabm se ne ɗim naan̰ tuj jaay jꞋansin̰ tɔɔl ro ki se gɔtɔ. \v 16 Ɓɔrse, maam mꞋan̰ kɔnd ute mɛɛjɛ ɔɔ mꞋan̰ kɔn̰ Ꞌɓaa.» \v 17 [Kɛn *laa Paak jaay aanga tak ɓo, maakŋ jeeɗege tun kꞋtɔkɗe daŋgay ki se, Pilat lee tɔɔɗ tɔlɗe tɔl debm daŋgay kalaŋ.]\f + \fr 23:17 \ft Taar se, maakŋ Kitapge tun do dɔkin̰ se, mɛtin̰ge maakɗe ki se gɔtɔ.\f* \v 18 Gɔtn se naaɗe dɔɔb ɔɔɗ ɔɔy taa naapki caa ɔɔ: «Gaabm se, Ꞌtɔɔlin̰a ɔɔ ɔɔɗ ɔljeno Barabasi!» \v 19 Ey num Barabas se, jꞋɔkin̰ daŋgay ki taa pitin kɛn naan̰ tɛɗo maakŋ gɛgɛr kɛn Jeruzalɛm ki. Naan̰ kɛn se naan̰ tɔɔloga tɔɔl deba. \v 20 Tɛr Pilat tɔnd mɛtɗe daala, taa naan̰ je ɗoobm kɛn an̰ kɔɔɗn kɔl Isa. \v 21 Kɛn naaɗe jaay booy taar se, tɛr dɔɔb ɔɔy caa ɔɔ: «Naan̰ se, Ꞌtup Ꞌtɔɔlin̰ ro kaag ki! ꞋTup Ꞌtɔɔlin̰ ro kaag ki!» \p \v 22 Gɔtn se Pilat tɔnd mɛtɗe gɛn k‑mɔtɔge tu ɔɔ: «Gaabm se tap ɓo tujga ɗi? Ey num maam mꞋɔŋ te ne ɗim kɛn aas tɔɔlin̰ eyo. Ɓɔrse, maam mꞋan̰ kɔnd te mɛɛjɛ ɔɔ mꞋan̰ kɔɔɗn kɔlɔ.» \v 23 Gaŋ naaɗe tɔɔy makɔn̰ɔ ɔn̰ eyo ɔɔ taaɗ ɔɔ: «Gaabm se kꞋtup kꞋtɔɔlin̰ ro kaag ki.» Kɛn naaɗe tɔɔy se, tɛɗ dir dir ɓaa deel doa. \p \v 24 Gɔtn se Pilat took gɛn tɛɗn nakgen kɛn naaɗe maakɗe jen ro ki se. \v 25 Naan̰ ɔl kꞋɓaa kꞋjꞋɔɔɗ jꞋɔlɗen gaabm kɛn naaɗe jen̰ se; ey num naan̰ ɓo debm pitin tɔɔlɔ deba jaay jꞋɔlin̰ daŋgay ki se. Gaŋ gɛn Isa se, naan̰ ɛɗɗesin̰ kaam jiɗe ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «ꞋTɛɗin̰ki aan gɔɔ kɛn naase maakse jen ro ki.» \s1 Isa kꞋtupin̰ga ro kaag ki \r (Mt 27.31‑56; Mk 15.20‑41; Jn 19.16‑37) \p \v 26 Kɛn naaɗe ɓaan ɓaa te Isa se, naaɗe dɔɔɗ ute gaaba kalaŋ kꞋdaŋin̰ Simon kɔɗ Sirɛn. Naan̰ iin̰o naatn ɔɔ deel deel te ɗoobm se. Naaɗe ɔkin̰ taa tɔɔgɔ gɛn kuun kaagŋ jꞋan̰ ɓaa tupm Isa ro ki se ɔɔ naan̰ uun kaagŋ se ɔɔ leen mɛtn Isa ki. \v 27 Kɛn Isa ɓaa ɓaa se, jeege dɛna ɔk mɛtin̰a. Maakɗe ki se mɛtin̰ge mɛndge ɔɔ mɛndgen se jaay aakin̰ se, tɔnd tarkaaɗɗege\f + \fr 23:27 \ft Tɔnd tarkaaɗ gɔtn naaɗe ki se je ɗeekŋ ɔɔ: keem nɔɔ.\f* tɔɔyɔ eemin̰ nɔɔ. \v 28 Isa tɛrl aakɗe ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Mɛndgen Jeruzalɛm ki, ɔn̰te Ꞌkeemki taa maama. Num eemki ɓo taa naase malin̰ge ɔɔ taa gɛnsege. \v 29 ꞋBooyki, kaaɗin̰ utu Ꞌkaan se kꞋɗeekŋ jꞋɔɔ: maak‑raapo mɛndkartge tu, mɛndgen ooj nam te te eyo ɔɔ kɛngen siɗege gaange aay nam te te eyo. \v 30 Ɓii kɛn naane se, jeege Ꞌtaaɗn koge tu ɔɔ: \qt ‹ꞋToocki doje ki› ɔɔ Ꞌtaaɗn kɔsge tu ɔɔ: ‹ꞋDeebki doje ki›\qt*.\f + \fr 23:30 \ft Aak Oz 10.8.\f* \v 31 Taa nakgen se jaay aan do ko kaag kɛn zɛɛrɛ se, do ko kaag kɛn tuutu se, tap ɓo Ꞌtɛɗn ɔɔ ɗio?» \p \v 32 Gɔtn se kꞋtɔk kꞋɓaano ute jeege dio ɔɔ jee se, jee kɛn tujga tuj ɗim, taa jꞋaɗen ɓaa tɔɔl ute Isa. \p \v 33 Kɛn naaɗe jaay aan gɔtn kꞋdaŋin̰: kaaɗn do deba se, naaɗe tup Isa ro kaag ki ɔɔ jee kɛn tujga tuj ɗim se kic kꞋtupɗe ro kaagge tu. Deb kalaŋ kꞋjꞋuun kꞋɗaarin̰ do ji daamin̰ ki ɔɔ deb kalaŋ kꞋjꞋuun kꞋɗaarin̰ do ji jeelin̰ ki. \v 34 Kɛn Isa jaay kꞋtup kꞋɗaarin̰ ro kaag ki se, ɗeek ɔɔ: «Bua, Ꞌtɔɔlɗe *kusin̰ɗe, taa nakŋ naaɗe tɛɗ se, naaɗe jeel eyo.» \p Gɛn nigŋ kal Isa se, naaɗe tɛɗin̰ salatia ɔɔ debm kɛn oocin̰ga ɓo uunu uunu. \p \v 35 Gɔtn se jee dɛnge ɗaar aakin̰a; ɔɔ jee magalge se, ɔɔyin̰ koogo mɛtin̰ ki ɔɔ ɗeek ɔɔ: «Jee kuuy se, naan̰ aajɗenoga; kɛn naan̰ ɓo *al‑Masi kɛn *Raa bɛɛr ɔɔɗin̰ ɗeer num, ɓɔrse n̰Ꞌaaj ron̰ mala.» \v 36 Asgarge kic ɓo tɛrɛcin̰ mɛtin̰ ki; naaɗe ɓaaɗo cɛɛn̰ ki ɔɔ ɛɗin̰ tɔtn koojn̰ bin̰ kɛn mooy se, \v 37 ɔɔ ɗeekin̰ ɔɔ: «Kɛn naai jaay ꞋGaar Yaudge num, aaj roi mala!» \v 38 Kɛn naaɗe jaay utu tupin̰ tup ro kaag ki se ɓo, naaɗe raaŋ ɔlin̰ kaam don̰ ki ɔɔ: Kɛse ɓo Gaar Yaudge. \p \v 39 Maakŋ jeege tun di kɛn tujga tuj ɗim jaay kꞋtup kꞋtɔɔlɗe ro kaagge tu ute naan̰ se, deb kalaŋ naajin̰ ɔɔ: «Naai ɓo al‑Masi ey la? Kɛn bin num, naai mala aaj roi ɔɔ aajje naaje kici.» \v 40 Gaŋ deb kalaŋ uunin̰ kaamin̰ ɗeekin̰ ɔɔ: «Naai se, Ꞌɓeer Raa ki eyo. Ey num, naai Ꞌmaakŋ dubar ki aan gɔɔ naan̰ kici. \v 41 Gɛn naaje se, kɛn kꞋdabarje kic ɗoobin̰a. Taa naaje se kꞋtujga tuju. Num gaŋ naan̰ se, tuj te ɗim eyo.» \v 42 Gɔtn se naan̰ ɗeek Isa ki ɔɔ: «Isa, ɓiin naai aɗe ɓaa maakŋ gaari ki se, Ꞌsaap dom ki.» \v 43 Isa tɛrlin̰ ɔɔ: «ꞋBooy bɛɛ mꞋai taaɗa: jaaki sum ɓo, naai Ꞌɓaa te maam gɔtn Raa ki.» \s1 Kooy Isa \p \v 44 Kɛn kaaɗa jaay ɓaa kaasn katar tir se, do naaŋa te magalin̰ se gɔtɔ ɓaa ilim dib bini aan katar do tɛgɛr ki. \v 45 Kaaɗa paac, jꞋɔŋ jꞋaakin̰ eyo. Naan̰ kɛn se, kal deer magal kɛn kꞋgaaŋ maakŋ *Ɓee Raa se, nɛɛpo raan daan ki bini aan naaŋ ki tak. \v 46 Gɔtn ese, Isa ɔɔɗ ɔɔy makɔn̰ɔ ɔɔ: «Bua, kom se, mꞋɔn̰isin̰ kaam ji.» Kɛn naan̰ taaɗ taarin̰ aas se, ɔn̰ kon̰ teece. \p \v 47 Kɛn bubm asgarge jaay aak nakŋ deel se, naan̰ *nook Raa ɔɔ ɗeek ɔɔ: «Ɗeer ɗeer, gaabm se, naan̰ debm daan ki!» \v 48 Ɔɔ jeegen kɛn ɓaaɗo aak nakŋ deel se, kɛn naaɗe jaay uun tɛrl ɓaa ɓaa se, maakɗe tuj se tɔnd tarkaaɗɗege. \v 49 Num jee deelga deel ute naan̰a ɔɔ mɛndgen baago kɔkŋ mɛtin̰ taa naaŋ Galile ki se, naaɗe se paac ɗaar gɔtn dɔkɔ jaay ɓo aakin̰a. \s1 Isa kꞋjꞋɔlin̰ maakŋ iiɓ ki \r (Mt 27.57‑61; Mk 15.42‑47; Jn 19.38‑42) \p \v 50 Gɔtn se, gaaba kalaŋ ron̰ Yusup ɔɔ naan̰ se, maakŋ magalge tun kɛn lee aak mɛtn taarge se. Naan̰ se debm bɛɛ ɔɔ debm daan ki. \v 51 Gaabm se iin̰o maakŋ gɛgɛr Yaudge tun kꞋdaŋin̰ Arimate. Ɔɔ nakŋ jeen̰ge tɛɗ paac se, naan̰ ɔl te taarin̰ maak ki eyo. Taa naan̰ iŋg aak kaak kaam *maakŋ Gaar Raa kɛn utu Ꞌkaan se. \v 52 Gaabm se ɓaa ɔŋ Pilat ɔɔ tɔnd mɛtin̰a taa an̰ kɔn̰ ro Isa se, naan̰ an̰ ɓaa kɔl maakŋ iiɓ ki. \v 53 Pilat ɔn̰in̰sin̰a ɔɔ naan̰ ɓaa bɔɔy ro Isa naatn ro kaag ki. Gɔtn se Yusup teelin̰ ute kal duubu ɔɔ ɓaa ɔl aalin̰ maakŋ iiɓ kɛn jꞋɔŋ ko sum ɓo jꞋuɗ kꞋɗaapin̰a. Ɔɔ iiɓm se, ɓii kalaŋ jꞋɔl kꞋnaam te nam maak ki eyo. \v 54 Ɓiin se, jeege ɗaap ɗaap roɗe taa tɛgɛr sum ɓo, *ɓii sebit se baaga. \p \v 55 Mɛndgen baago daan Isa Galile ki se, ɓaa te Yusup kalaŋ gɛn ɓaa kaakŋ iiɓm kɛn jꞋɔl jꞋaal ro Isa maak ki se. \v 56 Ɔɔ kɛn naaɗe jaay ɔk tɛrl ɓeen se, naaɗe ɓaa tɛɗo nakŋ oot nijimi ute itir gɛn ɓaa kɔtn ro Isa ki. Ɓii sebit ki se, naaɗe iŋg tɔɔl maakɗe taa *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki se gaasɗenga gaasa ɔɔ jꞋɔn̰te tɛɗn ɗim. \c 24 \s1 Isa duroga daan yoge tu \r (Mt 28.1‑10; Mk 16.1‑11; Jn 20.1‑10) \p \v 1 Ɓii dumas ki, tanɔɔrin̰ nɔɔrin̰ sum ɓo, mɛndgen se iin̰ ɓaa taa ɓaaɗ kɛn jꞋɔl jꞋaalo ro Isa maak ki se, ute nakŋ oot nijimi ɔɔ ute itir kɛn naaɗe tɛɗin̰o se. \v 2 Kɛn naaɗe jaay aan se, ɔŋ ko kɛn kꞋgaasn taa ɓaaɗa se, kꞋdircilin̰ga naatn. \v 3 Num kɛn naaɗe jaay ɛnd maak ki se, ɔŋ te ro Mɛljege Isa eyo. \v 4 Naaɗe aak nakŋ se, ɔkɗen taaɗ eyo. Gɔtn ese sum ɓo, naaɗe naar aak gaabge dio ute kalɗege raap lak lak. \v 5 Kɛn naaɗe aak jeegen se, dɔrlɔ ɔɔ nirlɗe teece ɔɔ gɔtn se naaɗe no doɗe naaŋ ki. Ɔɔ gaabgen se taaɗɗen ɔɔ: «Debm zɛɛrɛ jaay Ꞌjen̰ki daan jeege tun ooyga kooy se tap ɓo, gɛn ɗi? \v 6 Gɔtn ara se, naan̰ gɔtɔ! Gaŋ naan̰ se duroga daan yoge tu. Naase Ꞌsaapki tu do taar kɛn naan̰ taaɗseno taa naaŋ Galile ki, \v 7 kɛn naan̰ ɗeekseno ɔɔ: ‹*Goon Deba se jꞋutu jꞋan̰ kɔkŋ kɔl ji jee *kusin̰ge tu. Naaɗe utu an̰ tupm ro kaag ki ɔɔ ɓii k‑mɔtɔge tu se, naan̰ utu Ꞌduru.›» \p \v 8 Gɔtn ese se naaɗe naar saap do taar kɛn Isa taaɗɗeno se. \v 9 Taa ɓaaɗ ki se, naaɗe ɔk tɛrlo ɓaaɗo taaɗ jee mɛtin̰ kɛn sik‑kaar‑kalaŋ ute jee kuuy paacn̰ iŋg te naaɗe se. \v 10 Mɛndgen ɓaano ute labar se, naaɗe Mari kɛn iin̰o Magdala ki ute Jaan, Mari ko Jak ute mɛndgen mɛtin̰ge kuuy kici; naaɗe ɓaaɗo taaɗn nakŋ se *jee kaan̰ naabm Isage tu. \v 11 Kɛn jee kaan̰ naabm Isage jaay booy taar se, naaɗe baate tooko, booyɗesin̰ aan gɔɔ taar jee dɛrlge. \v 12 Anum Piɛr se, iin̰ aan̰ ɓaa taa ɓaaɗ ki. Ɔɔ kɛn naan̰ jaay aan se, no aak maakŋ ɓaaɗa, aak kalge kalin̰ ki sum ɔɔ num nakŋ kɛn deel se, ɔkin̰ taaɗ eyo. Gɔtn se naan̰ ɔk tɛrl ɓaa ɓeen̰ ki. \s1 Ɗoob Emaus ki se, Isa teec naan jee mɛtin̰ kɛn dio \r (Mk 16.12‑13) \p \v 13 Ɓii kɛn se sum ɓo, jee mɛtn Isa kɛn di se, iin̰ ɓaa ɓaa maakŋ naaŋ kɛn kꞋdaŋin̰ Emaus. Emaus ute Jeruzalɛm se, daanin̰ dɔk cɔkɔ. \v 14 Kɛn naaɗe ɓaa ɓaa se, uun maan nakgen kɛn deelo Jeruzalɛm ki se. \v 15 Kɛn naaɗe jaay maan maan ute naapa se, gɔtn se Isa mala ɔŋ mɛtɗe ɔɔ ɔk ɗoob ute naaɗe tɛlɛ. \v 16 Naaɗe aakin̰ ute kaamɗe, naɓo ɗim gaasɗe naaɗe ɔŋ aak ɔkin̰ eyo. \p \v 17 Gɔtn se Isa tɔnd mɛtɗe ɔɔ: «Mɛtn taar ɗi jaay Ꞌɓaaki ɓaa jaay Ꞌlee Ꞌnaajki te naapa se?» Gɔtn se naaɗe ɔk ɗaar yip ɔɔ maakɗe tuju. \v 18 Maakɗe ki se, deb kalaŋ kꞋdaŋin̰ Klɛopas se tɛrlin̰ ɔɔ: «Jee Jeruzalɛm ki paac booyga nakgen deel ɓiin naane se. Ɔɔ naai Ꞌkali ki sum ɓo, Ꞌbooy te ey ne!» \v 19 Isa tɔnd mɛtɗe ɔɔ «Ɗi ɓo tɛɗa?» Naaɗe tɛrlin̰ ɔɔ: «Nakŋ jaay aan do Isan iin̰o Nazarɛt ki se. Naan̰ se debm magal taaɗ taar teeco taar Raa ki. Naan *Raa ki ɔɔ naan jeege tu se, naan̰ taaɗ taara ute tɔɔgŋ Raa ɔɔ tɛɗ nakgen deel doa. \v 20 Gaŋ *magal jee tɛɗn sɛrkɛ Raajege tu, ute magaljege se ɔk ɔlin̰ ji jeege tu ɔɔ ɔjin̰ bɔɔrɔ don̰ ki taa jꞋan̰ ɓaa tɔɔlɔ ɔɔ naaɗe ɓaa tup tɔɔlin̰ ro kaag ki. \v 21 Ey num, naaje kꞋjꞋiŋg kꞋjꞋɔnd doje jꞋɔɔ, naan̰ ɓo debm kɛn utu kɔɔɗn do gaan *Israɛlge. Num nakgen se jaay deel sum se, ɓɔrse tɛɗga ɓii mɔtɔ. \v 22 Ɗeere, mɛndgen kandum maakje ki se, ɓaaɗo taaɗjen taar deel doa, taa naaɗe, tanɔɔrin̰ nɔɔrin̰ se, iin̰ iŋgo taa iiɓ ki, \v 23 ɔɔ naaɗe ɔŋ te ro Isa eyo. Naaɗe ɔk tɛrl ɓaaɗo taaɗjen ɔɔ naaɗe aako *kɔɗn Raage ɔɔ kɔɗn Raage se ɗeekɗeno ɔɔ: ‹Isa num, utu te kaamin̰a!› \v 24 Jeejegen mɛtin̰ge kic iin̰ iŋgo taa iiɓ ki ɔɔ ɔŋo nakge se aan gɔɔ kɛn mɛndge taaɗjeno se sum, naɓo yon̰ se, naaɗe aakin̰ te te eyo.» \p \v 25 Gɔtn se Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Naase se dose biga ɔɔ taargen jee taaɗ taar teeco taar Raa ki taaɗo se lɛ, naase booy ɔkki mɛtin̰ eyo ɔɔ naase lɛ Ꞌtook aalki maakse do ki yɔkɔɗ eyo! \v 26 Bɛɛki se, *al‑Masi Ꞌdabar, jaay ɓo Raa an̰ *nooko.» \v 27 Ɔɔ naan̰ baagɗen tɔɔkŋ mɛtn taargen kɛn Kitap taaɗ ron̰ ki ɔɔ naan̰ uun mɛtin̰ ute Kitapm *Musa bini aan do Kitapm jee taaɗ taar teeco taar Raa ki paac. \p \v 28 Kɛn naaɗe jaay aan cɛɛ naaŋ kɛn naaɗe ɓaa ɓaa maak ki se, Isa ɓaa aan gɔɔ aki gaaŋ taaro. \v 29 Num gaŋ naaɗe ɔk ɗaar mɛtin̰ ki tak ɗeekin̰ ɔɔ: «Ɔɔp te naaje, taa kaaɗa ɓaaga ɔɔ gɔtɔ kic lɛ, ɔkga jin̰a.» Ɔɔ naan̰ tooko ɛnd ɓaa iŋg ute naaɗe. \v 30 Kɛn naaɗe iŋg ɔs kɔs do tabil ki se, Isa uun mappa jin̰ ki, tɔɔm Raa, dupin̰a ɔɔ ɛɗɗesin̰a. \v 31 Gɔtn se kaamɗe ɔɔɗ aaka ɔɔ naaɗe aak jeelin̰a; naɓo kaaɗ kɛn se sum ɓo, naan̰ iig naanɗe ki. \p \v 32 Naaɗe taaɗ ute naapa ɔɔ: «Kɛn kꞋɓaakiro ɓaa ɗoob ki jaay, naan̰ taaɗ tɔɔkjeki mɛtn taar maakŋ Kitap ki se, taarin̰ se ɔs maakjege aak eyo.» \p \v 33 Naan̰ kɛn se sum ɓo, naaɗe naar iij‑ɔk tɛrl Jeruzalɛm ki; ɔɔ naaɗe ɓaa ɔŋ jeegen sik‑kaar‑kalaŋ se, tusga ute jee kɛn leeɗo ute naaɗe kalaŋ se. \v 34 Kɛn naaɗe jaay aan se, jee se dɔɔɗɗen ute taargen se ɔɔ ɗeekɗen ɔɔ: «Ɗeere, Mɛljege se, duroga daan yoge tu ɗeer ɗeer ɔɔ teecoga naan Simon ki!» \v 35 Ɔɔ naaɗe kic taaɗɗen nakŋ kɛn aanɗeno ɗoob ki ɔɔ kaaɗ kɛn Isa uun mappa, tɔɔm Raa jaay ɓo, naaɗe aak jeelin̰ ro ki se. \s1 Isa teec naan jeege tun mɛtin̰ kɛn sik‑kaar‑kalaŋ \r (Mk 16.14‑18; Jn 20.19‑29) \p \v 36 Kɛn naaɗe utu taaɗ taaɗ sum ɓo, gɔtn se naaɗe aak Isa mala ɗaar ɗaar daanɗe ki. Ɔɔ naan̰ ɗeekɗen ɔɔ: «Ɔn̰ tɔɔsn Raa Ꞌtɛɗn te naase!» \v 37 Num kɛn naaɗe aakin̰ se, nirlɗe teece ɔɔ ɓeere ɔkɗe ɔɔ naaɗe saap ɔɔ kaaɗn naane nirl nam. \v 38 Gɔtn se Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Nirlse teec bin se gɛn ɗi? Gɛn ɗi jaay maakse naaj bin se? \v 39 Aakki jimge ute jɛmge. Kɛse maam mala. Aakki ɔɔ Ꞌɓaaɗo utu Ꞌnaamum ki ute jise. Nirl se, naan̰ ɔk cɛŋge ute daa ro aan gɔɔ gɛn maam se eyo.» \v 40 Kɛn naan̰ jaay taaɗɗen aas se, naan̰ taaɗɗen jin̰ge ute jɛn̰ge. \v 41 Kɛn naaɗe aakin̰ se, maakɗe‑raapo naɓo, maakɗe ɔk naaja taa nakŋ se deel doɗe ɔɔ ɔkɗen taaɗ eyo. Gɔtn se Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Gɔtse ki ara se, ɔkki nakŋ kɔsɔ la?» \v 42 Ɔɔ naaɗe ɛɛp ɛɗin̰ kɛn̰j kɛn naaɗe naaŋin̰ga naaŋ se. \v 43 Naanɗe ki se sum ɓo, naan̰ uun ɔsɔ. \p \v 44 Tɛr Isa ɗeekɗen ɔɔ: «Kɛse ɓo taargen mꞋiŋg mꞋtaaɗseno, kaaɗ kɛn mꞋtiŋgo te naase. Bɛɛki num, taargen *Ko Taar kɛn Raa ɛɗo Musa ki, jee taaɗ taar teeco taar Raa ki ute Kaa Keem Raa taaɗo rom ki se, utu Ꞌkaan ɗoobin̰ ki paac.» \v 45 Gɔtn se, naan̰ ɔɔɗɗen biɗe gɛn booy kɔkŋ mɛtn taar maakŋ Kitap ki. \v 46 Tɛr naan̰ ɗeekɗen daala ɔɔ: «Taa naan̰ se ɓo, Kitap taaɗ ɔɔ: *al‑Masi se utu Ꞌdabara ɔɔ Ꞌkooyo ɔɔ daan ɓii k‑mɔtɔge tu se, naan̰ utu Ꞌdur daan yoge tu. \v 47 Anum jꞋaɗe kupm mɛta Jeruzalɛm ki ɔɔ kꞋɓaa taaɗn mɛtjil jeege tun do naaŋ ki paac ute roma gɛn tɛrl maakɗe do Raa ki taa Raa se aɗen tɔɔl *kusin̰ɗege. \v 48 Ɔɔ naase se ɓo amki Ꞌtɛɗn saaɗumge. \v 49 Ɔɔ maam mꞋutu mꞋaseno kɔl nakŋ kɛn Bubum taaɗ ɔɔ utu aseno Ꞌkɛɗ se. Bin num, naase se, iŋgki Jeruzalɛm ki ara bini aki kɔŋ tɔɔgŋ aɗe kiin̰ gɔtn Raa ki se.» \s1 Raa uun ɓaan ute Isa maakŋ raa ki \r (Mk 16.19‑20; NJKN 1.4‑12) \p \v 50 Gɔtn se Isa ɓaanɗe naatn kaam aak Betani ɔɔ kɛn naaɗe jaay aan gɔtn ese se, naan̰ uun jin̰ raan ɔɔ ɔɔɗɗen ɓooro. \v 51 Kɛn naan̰ utu ɔɔɗɗen kɔɔɗ ɓooro sum ɓo, gɔtn se naan̰ iik took ute naaɗe cɔkɔ ɔɔ Raa uun ɓaansin̰ maakŋ raa ki. \p \v 52 Kɛn naaɗe jaay ɛrgo naanin̰ ki ɔɔ tɔɔmin̰o aas se, naaɗe iij‑ɔk tɛrl ɓaa Jeruzalɛm ki ute maak‑raapo dɛna. \v 53 Ɔɔ ɓii‑raa, naaɗe lee tɔɔm Raa daan bɔɔr *Ɓee Raa ki.