\id JHN - Kwanga NT -Papua New Guinea 1992 (DBL 2014) \h Jon \toc1 Jon To Kairo Mwanji Kipe \toc2 Jon \toc3 Jo \mt1 Jon To Kairo Mwanji Kipe \c 1 \s1 Himamwale ga dau mwanji hima hinga sukwaro \p \v 1 Do nuwe wosi nambwe gisi tiki Mwanji ti ete daro. Do Mwanji Gotri ga daro. Woro o Mwanji to Gotri. \v 2 Metengei naha do Mwanji Gotri ga daro. \v 3 Rini naha kumbwa Gotri dele mwaꞌambwe hinga tinda ete ri wosiro. E, mwaꞌambwe foti numbo foriki sukwa nambwe. Mina. Ele mwaꞌambwe hinga tinda ete rini kumbwa sukwaro. \v 4 Rini ki himamwale dau. Wondauku himamwale oti hima leni lindana ti handau. \v 5 Lindana oti hundu tiki okundau. Wondawani hundu ti o tini ichakinda nambwe. \p \v 6 Hima fori ya ta. Hi rihi ti, Jon. Gotri to rini humbwewani ri taro. \v 7 Ri taro ti, ka lindana ni amwei ri sawewa hima le ri mwanji ni wu mendini Gotri ni sembe ti wu ha ki. \v 8 Rinjenga ka lindana, mina. Rini nimba o lindana ni amwei ri sawe ki ri taro. \p \v 9 Ka lindana mwe naha, ele himiyama hurahama ni taiyandakonda. Woro o to do nuwe ki ya takonda. \v 10 Wosini do nuwe ki ya ri da. Gotri rini kumbwa do nuwe ri wosiro. Woro nuwe pe himiyama hurahama le rini ni wu hambwa nambwe. \v 11 Ri ko tokwe ri tawani ri hima kupu le rini toroni rakaru nambwe. \v 12 Woro hima fwele rini rakaruni sembe rini numbwa wu haro keke Gotri ri che hinga wu waꞌaino kwambu ti ya wunu ri ha. \v 13 Woroti nuwai yapai fi tiki, hima tape okokona ki, e, hima i inaka ki Gotri che hinga wu sira nambwe. Mina. Gotri tombwa rinjenga wunu ri wosiwani ri che hinga wu siraro. \p \v 14 Ka Mwanji to hima minde hinga sirasini nui nindo ki ya da. Wosiwani ri kwambu omwesika laka ti nu heiro. Kwambu mwe ti, Gotri Che funda naha i ri kwambu, woro Yapai to rini humbwewani ri taro. Rini ki hima keke wo sumbu tinga mwanji mwe naha mu tinga talesindau. \v 15 Jon ori hima ni amwei ri bwandani ka hinga uchani ya ri sawe: “Injelembwa ka ete kunu a sawero hima mwe ri ori to, ‘Ai gumwa ki takondau hima ri rindo apukolaka. Hinde wowani, ani ra nambwe dawani rini injelembwa ete ri daro.” ’ \p \v 16 Rini ki talesiro hima keke wo sumbu rihi ki nunu tinda ete funda funda ele mwaꞌambwe kipe naha rihi nu torosindau. \v 17 Hinde wowani, Gotri ri lo mwanji ti Moses i tapa tenge tiki nunu haro. Woro hima keke wo sumbu tinga mwanji mwe naha mu tinga Jisas Kurais ki sukwaro. \v 18 Hima fori Gotri miyaningisopo ti gamweche ri heinda nambwe. Minambwe naha. Woro Gotri ni takaisini dani rini hinga dau ka ri Che funda naha tombwa Gotri nunu ri mekusiro. \s1 Uku yasindau hima, Jon, Gotri mwanji bwaro \r Mt 3:1-12; Mk 1:7-8; Lu 3:15-17 \p \v 19 Jerusalem ko ki dau Juta himako i mekupu hima le wui puris hima fwelenga Lifai hima fwelenga wunu humbwewani wu ini Jon ni ya wu sili, “Mini namo?” \v 20 Wowani Jon mwanji foti ri yani nambwe, hima amwei tiki hapa tinga uchani ya ri sawe, “Ani Kurais mina.” \v 21 Ete wowani ya rini wu ai sili, “Wo o hinga ti nawa, mini Ilaichaꞌa?” Wowani ya ri sawe, “Mina.” Wowani ya wu ai sawe, “Wo mini ka Gotri mwanji bwarakarano hima mindoꞌo?” Wowani mwanji wasa ya wunu ri sawe, “Mina.” \v 22 Wofunu ka hinga ya rini wu sawe, “Wo mini namo? Ma nunu sawewa nunu humbwero hima le tambwa o mi mwanji nu raꞌai. Wo minjenga hinde hinga mi sawendau?” \v 23 Wowani Jon ya sawe, “Ani imbihumbwa Gotri mwanji bwarakarandaro hima ri Aisaiya ka hinga bwaro hingambwa a dau, ‘Hima fori hima da nambwe michi tiki ri uchani ka hinga o ri sawenda: Apukolaka keke numbo ma ku wonorukwesiwa sa ri ta.” ’ \p \v 24 Wosiwani Farisi hima leto humbwero hima le tani \v 25 ya rini wu sili, “Mini Kurais mina, Ilaicha mina, e, mini ka Gotri mwanji bwarakarano hima mina, wo hinde wowani dele himiyama hurahama ni uku ti wunu mi yasindau?” \v 26 Wowani Jon mwanji wasa ya wunu sawe, “Ani uku minde ki wunu a yasindau. Woro hima fori kui nindo tiki o ri da. Woro kunu rini ni ku hikisandau. \v 27 Hima mwe ri ai gumwa ki jepi jepi ori tanda. Woro ani hima kipe na numbwa ri su kupu ti a hungono.” \v 28 Ka sumbu Jotan gara angi tokwe dau Betani ko ki sukwaro. O gara kumbwa Jon ele himiyama hurahama ni uku wunu ri yasindaro. \s1 Jisas rini Gotri Sipisip Che \p \v 29 Wosiwani lindanawani Jon heiwani Jisas rini tambwa ya ta. Wowani Jon ya sawe, “Ma hei, o bai hima rini Gotri Sipisip Che. Rindo apa do nuwe ki dau himiyama hurahama lei wui kapwa sumbu ri rani ri humbweno. \v 30 Dori hima ni imbihumbwa ka ete a sawe, ‘Hima fori ai gumwa ki ri tano ti, ori hima ai apukolaka. Hinde wowani, ani ra nambwe dawani imbihumbwa rindombwa ete daro.’ \v 31 Ani anjenga rini ani hambwa nambwe. Ani a tani dele hima ni uku minde ki wunu a yasindau ti, o hinde wowani, Isurel leni dori hima amwei wunu a meku kinani.” \p \v 32 Wosini Jon amwei naha ka hinga ya ri sawe, “Ani ani heiwani Gotri Himamwale ti hewen ko hanjaꞌaisini apwenumwa hinga sikani rini ki ya liti. \v 33 Ani anjenga rini ani hambwa nambwe. Ka ani humbwewani a tani ele himiyama hurahama ni uku minde ki wunu a yasindau, woro o hima to ani sawe, ‘Mi heiwa Gotri Himamwale sikani hima foi tenge tiki litiwa ya ma hambwa, ori hima ele himiyama hurahama ni uku ri yasino ti, Gotri Himamwale ki ri yasino.’ \v 34 Woro anjenga o sumbu ni ani heisini a bwarakarandau: Dori hima rini Gotri Che.” \s1 Jisas opuriꞌopuri himache rihi leni rataro \p \v 35 O gisi lindanawani Jon ai saini etiwani ri himache fisi saini rini ga ya funda wu eti. \v 36 Wosini wu heiwani Jisas wunu tambwa ya ri ta. Wowani Jon ya sawe, “Ma hei, kari bai hima Gotri Sipisip Che.” \v 37 Ete wowani opi ri himache fisi o mwanji ri bwawani fi mendikoni rini fi sirinani ya fi i. \v 38 Wowani Jisas jamekoni fini heiwani rini fi sirinani fi tawani ya fini ri sawe, “Kini bwele mwaꞌambwe ni ki wakindau?” Wowani ya rini fi sawe, “Rapai, mini so aka ki mi dau?” “Rapai” hi ti ka hinga nu jamekondau: “Ondiyakandiyandau hima.” \v 39 Wowani ya fini ri sawe, “Ma ki tani ki hei.” Ete wowani fi ini o ri dau aka ti ya fi hei. Wosini o gisi nika tinga rini ga ya fi da. Hinde wowani, o 4 kilok sunduya hinga ihiro. \p \v 40 Anduru, Saimon Pita i analongo rini Jon mwanji ni mendini Jisas ni fi sirinani fi iro hima fo. \v 41 Woro Anduru ri ini ri analongo Saimon ni metengei ri heini ya rini sawe, “Mesaiya nu heihiro.” “Mesaiya” hi ti nu jamekowani ka hinga: “Kurais.” \v 42 Wosini Anduru Jisas tambwa ya rini raꞌai. Ete wowani Jisas rini heini ya rini sawe, “Mini Saimon, Jon i che. Ichai hi ako mihi ti Sifas.” “Sifas” hi mwe ti nu jamekowani ka hinga: “Pita.” (Do mwanji “Pita” Kwanga mwanji ki jamekowa “Humokuto”) \s1 Jisas Filip hima pi Nataniyel ni ri ucharo \p \v 43 O gisi lindanawani Jisas Galili mapwa tokwe ri i ki ri hambwandani Filip ni ri heini ya ri sawe, “Mini ma ani sirina.” \v 44 Filip rini Besaita ko kipe hima, woro Anduru hima pi Pita fini okwe o ko kipembwa. \v 45 Wowani Filip ini Nataniyel ni ri heini ya rini sawe, “Moses ka imbihumbwa Gotri lo mwanji ki hi rihi tini kaiwani Gotri mwanji bwarakarandaro hima le okwe o hi numbwa wu kaisiro hima ri, nu heihiro. Rini Nasaret ko kipe Jisas, Josep i che.” \v 46 Wowani Nataniyel ya rini sawe, “Wo bwele sumbu kipe fotito Nasaret ko ki sukwakondau?” Ete wowani Filip ya rini sawe, “Ma tani pwe bwe hei.” \p \v 47 Wowani jisas heiwani Nataniyel rini tambwa tandawani, ka hinga rini ni ya wunu ri sawe: “Ma hei, rini Isurel hima kupu lei nindo ki hima mwe naha fori. Mwanji gambo foti rini ga da nambwe.” \v 48 Wowani Nataniyel ya rini sawe, “Hinde wowani mi ani hambwandau?” Ete wowani Jisas mwanji wasa ka hinga ya rini sawe, “Tambwa Filip mini ucha nambwe fik me mu ki mi linindawani o gisi ki mini ani heiro.” \v 49 Wowani Nataniyel ga mwanji wasa ya rini sawe, “Ondiyakandiyandau hima, mini Gotri Che, Isurel lei King Apukolaka.” \v 50 Ete wowani Jisas ga mwanji wasa ka hinga ya rini sawe, “Mwe naha ki o mini a sawenda, fik me mu ki mi linindawani mini ani heiro sumbu a sawero keke sembe ma haro. Woro ichai dohaꞌa sumbu cheche ni dikindau sumbu omwesika laka to sukwawa o mi heikonda.” \v 51 Wosini Jisas mwanji fonga ya ai rini sawe, “Mwe naha ki kunu a sawendau: Ichai hewen ko ti tukwawa ku heiwa dori Hima i Che tenge ki Gotri ensel le ya wu raususikasindakonda.” \c 2 \s1 Hima fori Kena ko ki humwe hopwero \p \v 1 Wosiwani gisi fisi ini humbusiwani lindanawani hima fori Galili mapwa ki dau Kena ko ki humwe ti ya ri hopwekonda. Wondawani Jisas nuwai o michi ki ya ti da. \v 2 Jisas ga ele ri himache ga wu uchawani wunu okwe humwe hopwekondau sumbu ni wu hei ki ya wu tasinda. \v 3 Dani ini waini uku ti humbusiwani Jisas nuwai ya rini sawe, “Dele himako waini uku nambwe.” \v 4 Wowani Jisas ya tini sawe, “O bai humwe, o ai tau, o ni tau mina. Ani amwa ahi ti ta nambwe.” \v 5 Wowani ri nuwai ele tau ra himache leni ya ti sawe, “E, mwanji fo ri bwawa, o mwanji numbwa ya ma ku sirina.” \p \v 6 O michi kumbwa humokuto ki wosiro tapaꞌangi hatachi funda hungwe le ya da. Hungwe mwe le, Juta hima le wui lo mwanji ni sirinani ele hinga ki uku wu yandau. Wunu funda funda 20 galen gikiꞌi 30 galen giki fwa ambwe hinga ete wu torondau. \v 7 Wosiwani Jisas ya wunu sawe, “Uku ti kale bai hungwe ki ma ku guto.” Wowani ele hungwe hinga wu gutowani ya tinda sukwatale. \v 8 Ete wosiwani ya wunu ri sawe, “Uku gamwe ma gutoni ahirahi aulindau hima tambwa ma ku raꞌai.” Wowani wu gutosini ya wu raꞌai. \v 9 Wowani ahirahi aulindau hima ori o uku ri aneheiwani waini uku muningi hinga ya ri mendi. Woro rini hambwa nambwe, ka waini uku wu ratororo sumbu ti. Uku gutoro tau ra himache letombwa wunu hambwandau. Wosini ahirahi aulindau hima ori humwe hopwekondau hima o rini ya ri ucha. \v 10 Wosini ya rini sawe, “Ele hima hinga tinda ete waini uku kipe naha tini mwaseni wu haꞌi hatasiwani wu uchawani taro hima le o waini uku ni wu ani humbusiwanimbwa waini uku tako tokwe hinga tini gumwa ki wunu ai handau. Woroti mindo waini uku apambwa mi ratandau ti okwe kipe naha tumbwa mi rataro.” \v 11 Ka sumbu hinga Galili mapwa tokwe dau ko, Kena, tiki Jisas ri wosiro ti, kwambu chele sumbu ambwe sumbu ambwe metengei naha ri wosiro. Hi hinga okundau kwambu rihi ti ri himache leni o hingambwa wunu ri mekuwani wunu sembe ti rini ni ya wu ha. \p \v 12 Ete wosinumbwa Jisas ga ri nuwai ga ri hipache lenga, e, ri himache lenga Kapaneyam ko tokwe ya wu i. Wosini gisi fisi namili hinga o ko laka ki ya wu da. \s1 Jisas Gotri aka laka we tiki ya tau randaro hima leni rawararo \r Mt 21:12-13; Mk 11:15-19; Lu 19:45-46 \p \v 13 Juta hima kupu lei Pasofa gisi laka takaiwani Jisas Jerusalem ko tokwe ya i. \v 14 Ri ini Gotri aka laka we tiki ri heiwani bulumakau, sipisip, e, apwenumwa leni hasini ya torondau hima le wu dawani, ya anaha anahani tau randau hima le tei wuhi ki kwai ya wu lininda. \v 15 Wondawani Jisas fekeleruhu hinga fotini ri rukoni tanambwandau kupu hinga ri wosisini Gotri aka laka we tiki daro omwe le, bulumakau lenga sipisip lenga, ya wunu yeni hoko tokwe ya ri rawaru. Wosini ya anaha anahani tau randau hima lei tei leni ri toroni ri jamekowani humokuto ya le yesinakoni ya salesi. \v 16 Wosini apwenumwa hasini ya torondau hima ele ni ya ri sawe, “Ele mwaꞌambwe kuhi ma ku raꞌai. Apa ai Yapai aka laka ti mwaꞌambwe wungwa jindau aka hinga ku wosi kei.” \v 17 Wosiwani ri himache le Gotri chengi tiki dau mwanji fotini ka hinga ya wu ai hambwa, “Mi aka ti kipe naha da kinani ani okokonandau ti, ai sembe hi hinga naha saindau.” \p \v 18 Wowani Juta hima kupu le o sumbu hinga wu heikoni ya rini wu sawe, “Kwambu chele sumbu ambwe foti ma nunu mekusiwa nu heitoni ete nu sawe, ‘Oto, do kwambu hinga tini mi torosini o sumbu hinga mi wosiro.” ’ \v 19 Wowani Jisas ga mwanji wasa ti ya wunu ri sawe, “Do Gotri aka laka ma ku lendosiwa ani ga gisi namili naha tukumbwa ani ai rasaino.” \v 20 Wowani Juta hima kupu le mwanji wasa ya rini sawe, “Ka himame fisi ini tapaꞌangi hatachi funda asama ki wu kiro Gotri aka laka tini gisi namili naha kumbwa mindo mi ai rasainoꞌo?” \p \v 21 Woro ka Gotri aka laka mwanji Jisas ri sawero ti, oti ri hima tape tini yepero. \v 22 Dani ini Gotri wa tiki rini ai rasaisiwani ri himache le imbihumbwa ri bwasiro mwanji ka tini ya wu ai hambwa. Wosini Gotri chengi tinga Jisas bwasiro mwanji o tinga sembe ti ya wu ha. \s1 Jisas ele hima hinga tinda ri hambwasindau \p \v 23 Jisas Pasofa gisi laka ki Jerusalem ko ki ri dasini, himiyama hurahama i nindo ki kwambu chele sumbu ambwe sumbu ambwe ri wosindawani o tini wu heini ri hi ni sembe ti ya wu ha. \v 24 Woro Jisas sembe ti wunu owe nambwe, e, rinjenga wui tapa tenge tiki ri hima tape ti ri owe nambwe. Hinde wowani, ele hima hinga tinda ete ri hambwasindau. \v 25 Rini hambwa ti keke heifunda nambwe, o keke hima forito tani hima foi sumbu ti rini sawehambwanda nambwe. Mina. Hinde wowani, rinjenga hima i inaka ti tinda ri hambwasindau. \c 3 \s1 Jisas Nikotimas ga mwanji ti bwaro \p \v 1 Hima fori ya da, hi rihi ti Nikotimas. Rini Farisi hima fori, wosini rini Juta hima kupu leni aulindau kanisol fori. \v 2 Woro kari hima Jisas tambwa niliki ri tani ya rini sawe, “Ondiyakandiyandau hima, nu hambwandau, Gotri to ondiyakandiyandau hima hinga mini humbwewani mi taro. E, Gotri hima foringa da nambwe nawa, dele kwambu chele sumbu ambwe le mi wosindau hinga hinde apa ri wosi kumbwa.” \p \v 3 Wowani Jisas ga mwanji wasa ya rini sawe, “Mwe naha ki mini a sawendau, e, hima fori ai rini rawa ako naha sira nambwe nawa, Gotri aulindau kwambu ti hinde ri hei kumbwa.” \p \v 4 Wowani Nikotimas ya rini sawe, “Hinde hinga wowa mekupu tiro hima rito apa ai rini rawa ako naha sirano? Hinde, nuwai sembe we tiki ai ri rarusiwa che ako hinga ai rini ranoꞌo?” \p \v 5 Wowani Jisas mwanji wasa ya rini sawe, “Mwe naha ki mini a sawendau. Hima fori fwa tinga Gotri Himamwale tinga fini ki rawa ako naha sira nambwe nawa, ori hima hinga Gotri aulindau kwambu hinde apa ri raru kumbwa. \v 6 Hima tape tiki raro ti, oti hima tape. E, Gotri Himamwale ki raro ti, oti himamwale. \v 7 ‘Kunu ai rawa ako naha ma ku ai sira,’ do mwanji hinga kunu a sawero ti keke apa inaka tenge miyafo ku hambwa kei. \v 8 E, ausuwa ti, ti okokona tumbwa sirinandani ele mapwa ele mapwa tokwe sindau. Wondawani ausuwa sindau ata tumbwa nu mendindani indau mapwa ti tandau mapwa ti nu hikisandau. Woroti Gotri Himamwale ki rawa ako naha sirano hima le okwe o sumbu hingambwa.” \p \v 9 Wowani Nikotimas ga mwanji wasa ya rini sawe, “Ka sumbu hinde hinga apa sukwano?” \p \v 10 Wowani Jisas ga ya rini sawe, “Mini Isurel lei ondiyakandiyandau hima fori, woro dele sumbu hinga ni mi hambwanda nambweꞌe? \v 11 Mwe naha ki mini a sawendau. Nunu nu hambwandau mwanji tini nu bwandani nui miya tiki nu heiro sumbu leni amwei nu sawendau. Wondawani amwei nu wondau sumbu nuhi tini gumwanamwa ku sindau. \v 12 Ani do nuwe ki sirandau sumbu leni kunu a sawendawani sembe ku handa nambwe, e, hewen ki sirano sumbu leni kunu a sawewa sembe ti hinde hinga apa ku hano? \v 13 Hima fori hewen ko tiki raru nambwe naha. Woro hewen ko ki sikaro Hima i Che dori tombwa oto. \v 14 Imbihumbwa Moses hima da nambwe michi tiki ka hopo ni ri rasaini kumbo tenge tiki ri owero. Woro hingambwa Hima i Che dori ni o hingambwa o wu wosikonda. \v 15 Wosiwa sembe rini ni wu hano himako ete da ete da himamwale ti wu torokonda. \p \v 16 “Gotri delehaꞌa nuwe pe himiyama hurahama le keke omwesika naha ri wondau ki ri Che funda naha wunu ri haro. O hinga ri wosiro ti, hinde na hima rito sembe rini ni ri hawa walambe hinde rini i kumbwa, ete da ete da himamwale ako ti ri torokonda. \v 17 Hinde wowani, Gotri dele nuwe pe hima leni ri kilini kapwa hima naha wunu ri na kinani ri Che ri ri humbwe nambwe. Mina. Hima leni ri ai rata kinani rini humbwewani ri taro. \v 18 Sembe rini ni haro hima ri, rini mwanji nambwe. Sembe rini ni ha nambwe hima ri, rini mwanji chele, kapwa hi ri torohiro. Hinde wowani, ka Gotri Che funda naha i hi ni sembe ri ha nambwe. \v 19 Gotri kilindau sumbu mu mwe ti ka hinga: Lindana ti do nuwe ki sikaro, wosiwani hima le hundu tini wu okokonandani lindana tini wu diyaha. Hinde wowani, wui sumbu ti kapwa naha. \v 20 Hinde na hima fori kapwa sumbu ri wondau ti, lindana ni miho ri tangindani lindana tokwe ri ta ki ri diyahandau. Hinde wowani, lindana to kapwa sumbu rihi amwei rini wono keke ri akindau. \v 21 Woro hinde na hima forito sumbu mwe naha ni ri sirinandau ti, lindana tokwe ri tandau. Wosiwa hima le amwei naha rini wu heini ya wu hambwakonda, Gotri kumbwa ele sumbu ri woro.” \s1 Jon Jisas hi ti amwei woro \p \v 22 Ka sumbu humbusiwanimbwa Jisas ga ri himache lenga Jutiya mapwa tokwe ya wu i. Wu ini o mapwa ki gisi fwele wu dani himiyama hurahama leni uku ti ya wunu ri yasinda. \v 23 Wondawani Jon okwe himiyama hurahama leni Selim ko takai ki dau Inon fwa tiki uku ti ya wunu ri yasinda. Hinde wowani, ka michi ki fwa miyafo naha dau. Wondawani himiyama hurahama le hopoye hopoyendani wu tani uku ti ya wu yanda. \v 24 Ka sumbu hinga sukwaro ti, Herot Jon ni kalapus ki ri rawaru nambwe gisi ki sukwaro. \p \v 25 Wondawani mwanji foti Jon himache lenga Juta hima kupu foringa wui nindo ki ya sukwa. Mwanji mwe ti, Juta hima lei uku ya sumbu mu ni wu anambwa anambwanda. \v 26 Wunu Jon tambwa wu tani ya rini wu sawe, “Ondiyakandiyandau hima, kari hima imbihumbwa Jotan gara kachi tokwe mini ga ri dawani ri hi mu mwe tini amwei mi sawero ti, apa ele himiyama hurahama ni uku ti ri yasindawani wunu tinda ete rini kekembwa ya wu inda.” \v 27 Wowani Jon mwanji wasa ka hinga ya ri sawe, “E, hewen ko kipe Gotri hima forini mwaꞌambwe ti rini ha nambwe nawa, rinjenga apa hinde ri toro kumbwa. \v 28 Imbihumbwa a sawero mwanji kati kui wasamba ki kunjenga ku mendiro, ‘Ani Kurais mina, ani Gotri to ani humbwewani rini keke mwaseni a taro.’ \v 29 E, hima forini hopwekondau humwe oti, o hima rihi. Woro humwe ni hopwekondau ka hima ni okulandau nau rihi fori ri etisini wasamba owesini ya ri wangasinda. Wondani humwe ni hopwekondau hima o ri ata tini ri mendikoni nimba ya ri eripeꞌaripenda. Woro o ri nau eripeꞌaripe sumbu hingambwa ai sembe ki sukwatalesindau. \v 30 Hi rihi ti heiye tokwe sa raundawa, hi ahi ti tako tokwe sa rainda.” \p \v 31 Hima ri me ki sikaro ti, rini ele mwaꞌambwe hinga tinda heiye tokwe ri dau. Woro hima ri nuwe ki ri sairo ti, rini do nuwe kipe, nuwe kipe mwaꞌambwe leni ri bwandau. E, hima me ki ri sikaro ti, rini ele mwaꞌambwe hinga tinda heiye tokwe ri dau. \v 32 Rini ele ri heini ri mendiro mwaꞌambwe leni amwei ri bwandau. Wondawani hima forito o ri mwanji ni ri ratani inaka ki ri toronambusi nambwe. \v 33 Woro hima fori ka mwanji ni ratani ri toronambusiro ti, rini o sumbu hinga keke ka mwanji ni ri ohounandau, “Gotri rini mwanji mwe naha kumbwa ri bwandau.” \v 34 Kari hima Gotri rini humbwewani ri taro ti, rini Gotri mwanji numbwa ri bwandau. Hinde wowani, Gotri ri Himamwale tipache tumbwa rini ha nambwe. \v 35 Yapai ri Che keke funda ete ri woni ele mwaꞌambwe hinga tinda ete ri tapa tenge ki ri hasindau. \v 36 Hima fori ori Che ni sembe hano ti, rini ete da ete da himamwale kipe ri torono. E, hima fori ori Che ni sawesiyaꞌaino ti, rini ete da ete da himamwale kipe hinde ri toro kumbwa. Minambwe naha. Gotri sembe enge a ti rini ki o ya ete dakonda. \c 4 \s1 Jisas Sameriya pe humwe ga mwanji fi bwaro \p \v 1 Ka gisi kumbwa Farisi hima le mwanji foti ka hinga ya wu mendi: “Jisas ri himache hinga waꞌaisiwani uku wunu ri yasindau hima le miyafo naha sukwandani ele Jon himache ni dikisini indau.” \v 2 Woro Jisas rinjenga uku ti ri yasi nambwe. Ri himache letombwa uku wu yasindaro. \v 3 Jisas kale Farisi hima lei inaka ti ya ri mendi. Wosini Jutiya mapwa ri hanjaꞌaisini Galili mapwa tokwe ya ri ai i. \v 4 Woro Sameriya ko nindo ki indau numbo ki ri i ki ri inaka ya rini ondiyasi. \p \v 5 O Sameriya indau numbo ki ri ini ko laka foki ya ri raru. O ko mwe hi ti, Saika. Do Saika ko ti, imbihumbwa Jekop ri che Josep ni haro nuwe tipa ni takaisindau. \v 6 Woro o ko ki Jekop uku ti kinani ri eiro wa ti ya da. Jisas ri indawani talihapa rihi ti rini mendifuwani o uku ti wa ki ya ri lininda. Woro nika ti gondi naha ki ya da. \p \v 7 Wondawani Sameriya kipe humwe foti o wa ki uku ti ki ya ti ta. Wowani Jisas ka hinga ya tini sawe, “Uku sumbwe ma ani hawa ani a.” \v 8 Ri himache le ahirahi ra ki ko laka tokwe wu iro. \v 9 Wowani Sameriya ko kipe humwe ya rini sawe, “Mini Juta hima kupu fo, e, ani Sameriya pe humwe, hinde wowani ete mi sawero, ‘Uku sumbwe ma ani hawa ani a’?” Hinde wowani, Juta hima kupu le Sameriya himako ga funda wu etinda nambwe. \v 10 Wowani Jisas ga mwanji wasa ya tini ri sawe, “E, nini Gotri peresen tinga do uku sumbwe keke nini sawendau hima ga fini ni kipe naha ni hambwani ninjenga ori hima ni silipo himamwale ga dau uku sumbwe nini ri hakoro.” \v 11 Wowani o humwe ya rini sawe, “Apukolaka, mini hatumwa nambwe, do wa ki dau fwa kaimbwa naha. Woro ka himamwale ga dau uku soki mi ratakondau? \v 12 Nui atei Jekop do wa ni eisiwani elero fwa nunu ni ri haro. Woro metengei naha rini ga ri che lenga ele bulumakau sipisip lenga o kumbwa funda wu andaro. Woro mini rini ni mi dikisindauꞌu?” \v 13 Ete wowani Jisas ga mwanji wasa ka hinga ya tini sawe, “Ele hima hinga tinda ete do fwa ni wu awa amwiningi wunu rikaꞌaini uku sumbwe hi keke ai wunu saino. \v 14 E, hima forini do ai uku sumbwe rini ani hawa ri ano ti, gisi fo amwiningi rihi ti rini rikaꞌaini uku sumbwe hi keke hinde ri ai wo kumbwa, mina. Ka uku sumbwe rini ani hano ti, fwa elendau hingambwa rini elesino. Wosiwa o fwa gisi gisi rini ki ete sukwandani ete da ete da himamwale kipe rini handano.” \v 15 Wowani o humwe ya rini sawe, “Apukolaka, o uku sumbwe mihi ma ani hawa ani a. Wowa ichai uku sumbwe hi tinga ani saiwa do wa eiro fwa tokwe uku ti ki hinde apa ani ai tanda kumbwa.” \p \v 16 Wowani Jisas ya tini sawe, “Ma ai ini hurache nihi ni ucha ucha ki bwe ai ta.” \v 17 Ete wowani o humwe ga mwanji wasa ka hinga ya ti sawe, “Ani hurache nambwe.” Wowani Jisas ya tini sawe, “O mwe naha ki ni sawendau, nini hurache nambwe. \v 18 Hinde wowani, imbihumbwa ni hurache le tapaꞌangimbwa. Woro apa hima foringa ni dau ti, o ni hurache mina. O mwanji nihi mwe naha.” \v 19 Wowani o humwe ya rini sawe, “Apukolaka, apambwa ani hambwahiro, mini Gotri mwanji bwarakarandau hima fo. \v 20 Nui atei hima wunu ka gimba ki wu ini Gotri ni wu lotu wondaro. Wowani kundo, Juta hima kupu le, ya ku saweu, Gotri ni lotu nu wono michi o Jerusalem ko laka kumbwa dau.” \p \v 21 Ete wowani Jisas ya tini sawe, “O bai humwe, nini ai mwanji numbwa ma sirina. E, gisi foti o sukwakonda. Wowa o gisi ki hima le do gimba ga Jerusalem ko laka ga opi kumbwa Yapai ni hinde wu lotu wo kumbwa. \v 22 Kunu ku hambwanda nambwe hima ni ku lotu wondau. Nunu nu hambwandau hima ni nu lotu wondau. Hinde wowani, Gotri hima ai ratandau sumbu ti, o nunu Juta hima kupu leki sukwandau. \v 23 Mwe naha Gotri ni lotu wono hima le himamwale tinga mwanji mu mwe naha tinga rini ni lotu wu wono gisi mwe ti ya tanda, apa sukwahiro. Hinde wowani, Yapai ele lotu wondau hima miya hinga le keke ri wondau. \v 24 Gotri rini himamwale. O keke hima le rini ni wu lotu wo kinawa himamwale tinga mwanji mu mwe naha tinga sa rini wu lotu wo.” \v 25 Wowani o humwe ya rini sawe, “Ani hambwanda, Kurais hi uchandau Mesaiya o takonda. Ri tano gisi tiki ele sumbu hinga tinda ete nunu ri sawekaweno.” \v 26 Wowani Jisas ya tini sawe, “Ando sa to, ani ga mwanji do ya si bwanda.” \p \v 27 O hinga ri sawendawani ri himache le ya wu ai ta. Wu ta wu heiwani humwe fonga mwanji ti fi anambwandawani wunu inaka miyafo ya wu hambwanda. Wofunu rini ga mwanji ti wu anambwani ete rini wu sawe nambwe, “Bwele mwaꞌambwe ni mi ra kinani tini mi silindau?”, “Hinde wowani tini ga mwanji ti ki anambwandau?” \v 28 Wosini o humwe hatumwa tihi ti ti hanjaꞌaisini ko laka tokwe ti ai ini ele hima ni ya ti sawe, \v 29 “Ma ku tani dele imbihumbwa a wosindaro sumbu le ani sawero hima ri ku hei. Hinde, rini Kuraisiꞌi?” \v 30 Wowani o ko laka wu andosini Jisas tambwa ya wu i. \p \v 31 Wu tandawani ri himache le ya rini sawe, “Apukolaka, ahirahi ma a.” \v 32 Wowani ya wunu ri sawe, “Ku hambwanda nambwe ahirahi fo ani ki o da.” \v 33 Wowani ri himache letombwa wunjenga ya wu anambwani sawe, “Hinde, hima foto ahirahi ti rini rataroꞌo?” \v 34 Ete wowani Jisas ya wunu sawe, “Ahirahi ahi ti ka hinga: Ani humbwewani a taro hima i okokona tumbwa a sirinani o ri tau a humbu ki. \p \v 35 “E, kunu ete ku sawendau: ‘Aku eino gisi ti nika opuriꞌopuri ete dau.’ Woroti kunu a sawe, tau kuhi ti norukweni ma ku orotoronehei, ahirahi mwe ti wosihiro. \v 36 Ahirahi eino hima ri rini tau wasa rihi ri torondani ete da ete da ahirahi leni ya ri waunda. Wondani ahirahi kindau hima ringa ahirahi eindau hima ringa fini anaꞌape ya fi eripendakonda. \v 37 O keke do mwanji mwe naha, ‘Hima fori ahirahi ti ri kisiwa hima ba forito o ahirahi ri eino.’ \v 38 Kunu a humbwero ti, imbihumbwa ku ra nambwe tau tokwe ku ini ahirahi ku ei ki kunu a humbwero. Hima ba fweleto tau kwambu wu rasiwani kunu amwei tiki ku ini ahirahi le ku eini ku waundau.” \p \v 39 Sameriya pe hima miyafo ka humwe i mwanji tini wu mendikoni Jisas ni sembe ti ya wu ha. Hinde wowani, o humwe ka hinga sawero keke, “Imbihumbwa a wosiro sumbu hinga tinda ete ri ani sawetukwaro.” \v 40 Ete wokoni Sameriya pe hima le rini tambwa tani wunu ga ri da kinani ya rini wu torosi. Wosiwani o ko ki gisi fisi ya ri da. \v 41 Wondawani hima miyafo naha o ri mwanji minde ni wu mendi mendi sembe ya rini wu handa. \v 42 Wondani o humwe ni ya wu sawe, “Ni mwanji tumbwa nu mendini sembe ti do hima ni nu ha nambwe. Mina. Ri mwanji minde ni nunjenga nu mendini ka hinga nu hambwandau, ka hima naha tombwa dele nuwe pe himiyama hurahama leni ai raꞌaindau.” \s1 Jisas king tau ra himache ri che tini kipe ai ri wosiro \p \v 43 Ka gisi fisi ini humbuwani Jisas o ko andosini Galili mapwa tokwe ya ri i. \v 44 Jisas rinjenga mwanji ti ka hinga amwei ya ri sawenda, “Gotri mwanji bwarakarandau hima ri ko mu tiki rini hi nambwe.” \v 45 Ri ini Galili ko tiki ri raruwani Galili pe hima le rini heikoni ya wu eripeꞌaripe. Hinde wowani, wunu okwe Jerusalem ko tiki wu dasini ka Pasofa gisi laka ki ri wosiro ele sumbu hinga tinda ete wu heiro. \p \v 46 Wosini ri ai ini Galili mapwa tokwe dau Kena ko ki ya ri raru. O ko ki mwasembwa fwa ti ri jamekowani waini uku hinga siraro. Woro Kapaneyam ko tiki king tau ra himache fori dawani ri hurahama che ri ya hahungonda. \v 47 Woro o hima Jisas Jutiya ko andosini Galili mapwa tokwe taro mwanji ti ri mendini rini tambwa ri ini rini ni ya ri atasimbwatasi, ri tani kamindache naha hakondau ri che ni ri okulawa kipe rini ai wosi ki. \v 48 Wowani Jisas ya rini sawe, “E, kwambu chele sumbu ambwe sumbu ambwe le ku hei nambwe nawa sembe ti hinde ku ha kumbwa.” \v 49 Wowani king tau ra himache ori ya rini sawe, “Apukolaka ma huwainani sika, apa ai che ha ki.” \v 50 Wowani Jisas ya rini sawe, “Ma i. Mi che himamwale ga o ai ri da.” Wowani ori hima Jisas i mwanji ni sembe ri hani ya ri i. \v 51 Ete ri indawani ri himache le numbo tiki rini wu heini ya rini wu sawe, “Mi che himamwale ga ai da.” \v 52 Wowani ya wunu ri sili, “Bwele amwa naha ki kipe hinga ri mendiro?” Wowani ya wu sawe, “Injele nika ti gondi naha ki daro ti, gamindache ri yekwehimewani tape hi ti rini humburo.” \v 53 O hinga wu nawani ri yapai ya hambwa, injele ka amwa naha hinga ki Jisas ete rini sawero, “Mi che himamwale ga o ai ri da.” Wosini rini ga ri hima kupu lenga tinda ete sembe ti ya wu ha. \v 54 Jisas Jutiya mapwa ri andosini Galili mapwa tokwe ri raruni ka sumbu ya ri wosi. Wowani kwambu chele sumbu ri wosiro ti, numbo fisi ya i. \c 5 \p \v 1 Wosiwani dani ini Juta hima kupu lei gisi laka foti tawani Jisas Jerusalem ko tokwe ya ri i. \p \v 2 Jerusalem ko tiki Sipisip hi uchandau lengenumbo takai ki fwanjuweiche fori ya da. O fwanjuwei hi ti Hipuru mwanji tiki ka hinga wu uchandau, Betesita. O fwanjuwei gamba ki tapaꞌangimbwa kiro tapa aka ti ya da. \v 3 Wondawani ele tapa aka ki hahungo hima le miyafo naha ya wu lininda. Wunu miyasa hima fwele, seke kapwa hima fwele, e, talihapa dingambwa hima fwele ete ya wu lininda. [Wondani fwa ti imbikiꞌembeki kinani ya wu nikisinda. \v 4 Hinde wowani, gisi fweleki Apukolaka i ensel rito sikani o fwanjuwei ki raisini hakweitakweiwani imbikiꞌembekindau. Wondawa metengei naha o fwa we ki raino hima ri, hahungo rihi ti kipe ri ai wosino.] \p \v 5 Hima fori o tapa aka we ki daro ti, ri hahungo ri mendindawani 38 asama hinga ya ete i. \v 6 Jisas ori hima ri heiwani tukuyandawani ya ri hambwa, asama miyafo naha ete ri hahungondaro. Wosini Jisas ya rini sawe, “Tape mihi kipe wosi ki mi okokonandauꞌu?” \p \v 7 Wowani hahungo hima ori ya sawe, “Hima laka, fwanjuwei ti imbikiꞌembekiwani namoto ani okulani ani toroni rawaino? Mina. Anjenga a rai ki a wondau, wondawani mina, hima fweleto mwaseni ani dikisini ya wu raindau.” \p \v 8 Wowani Jisas ya rini sawe, “Ma saini topo mihi toroni ya i.” \v 9 Wowani metengei naha ori hima i tape ti kipe naha rini wosiwani saini ri topo ri toroni ya ri i. \p Ka sumbu sukwaro gisi ti, Juta hima kupu lei himati gisi foki sukwaro. \v 10 Wowani Juta hima kupu le kipe wosiro hima o rini ya wu sawe, “Apa himati gisi. Topo kichani i kei. Nui lo mwanji o tini minambwe nasindau.” \v 11 Wowani mwanji wasa ti ya wunu ri sawe, “Ka kipe ani wosiro hima ri ete ani sawe, ‘Topo mihi ma toroni i.” ’ \v 12 Wowani ya rini wu sili, “Namoto topo mihi toroni mi i ki mini sawero?” \v 13 Wowani kipe wosiro hima ori ya hikisa. Hinde wowani, ka michi ki himiyama hurahama miyafo naha dawani Jisas wunu andosini ete iro. \p \v 14 Dani inumbwa Jisas Gotri aka laka we tiki rini heini ya rini sawe, “Ma mendi. Apa kipe ti mi wosihiro. Kapwa sumbu ti ai wo kei. Ma ai wowa apa nomo omwesika naha foti o mini ki sukwakonda.” \v 15 Wowani ori hima ini Juta hima kupu leni ya ri sawe, “Kipe ani wosiro hima ori Jisas sa to.” \p \v 16 Ete wowani Juta hima kupu le Jisas ni sembe enge ti ya wu anda. Hinde wowani, hima ti gisi ki o sumbu hinga ri wosiro ti keke. \v 17 Ete wowani Jisas ga mwanji wasa ya wunu sawe, “Yapai ahi ele gisi hinga tau ete ri randau. Woro hingambwa ani okwe do tau ete a randau.” \v 18 Ete wowani Juta hima kupu le Jisas ni wu yewa ha kinani gamwe tinga mwe naha ya wu hambwa. Hinde wowani, himati gisi sumbu wuhi numbwa ri yetupwasini ri wo nambwe, foti ka hinga ri sawero, Gotri o ri Yapai naha. O mwanji hinga ri bwaro keke, rini Gotri hingambwa rinjenga ri naro. \s1 Gotri Che ri rini tau rano kwambu ri torosindau \p \v 19 Ete wowani Jisas mwanji wasa ka hinga ya wunu ri sawe, “Mwanji mwe naha ki kunu a sawendau: Che ri ri inaka ki sumbu foti hinde apa ri wosi kumbwa, mina. O ri Yapai wosindau sumbu hinga ni ri heisini hambwa hambwa ya ri wosiu. Ele sumbu hinga tinda ete Yapai wosindau hingambwa Che okwe ya wosiu. \v 20 Yapai Che keke funda ete ri wondau, o keke ri wosindau sumbu hinga tinda ete ya rini mekuu. Woro kale sumbu ni dikindau tau laka ni o rini mekukonda. Wondawa kunu inaka miyafo ya ku hambwakonda. \v 21 Yapai matimat ki haro hima leni ai ri rasaisini himamwale ako ri ai handau. Woro o hingambwa Che ri okwe ri okokonandau hima leni himamwale ako ri ai handau. \v 22 Yapai hima forini hinde ri kili kumbwa. Ele hima ni kilino tau hinga tinda ete ri Che numbwa ri hasindau. \v 23 Wosiwa ele hima hinga Yapai hi tini rasaindau hingambwa Che ri hi ni o hingambwa wu rasai kinani. Hima le Hima i Che dori hi tini wu rasai nambwe nawa, ka rini humbwewani taro Yapai hi ti hinde wu rasai kumbwa. \p \v 24 “Mwanji mwe naha ki kunu a sawendau: Hima ri ai mwanji ni ri mendini ani humbwewani a taro hima rini sembe ti ri hawa, rini ete da ete da himamwale kipe ti rini ga dano. Wosiwa rini apa koti ki hinde ri eti kumbwa, mina. Rini handau sumbu ni ri dikisini apa himamwale ako ga ri dau. \p \v 25 “Mwanji mwe naha ki kunu a sawendau: Gisi fo o sukwakonda, woro apa sukwahiro. O keke matimat ki siro hima le Gotri Che i tumwa ni ya wu mendikonda. Wondawa ri mwanji ni mendini sirinaro hima le himamwale kipe ya wu torokonda. \v 26 Yapai himamwale mu naha rini ki dau. Woroki ri Che rini kwambu ri hawani rini okwe himamwale chele. \v 27 Rini Hima ri Che, o keke ri Yapai ele hima i mwanji ni ri kilino kwambu ti rini haro. \v 28 Woro kunu apa ka tini inaka tenge miyafo ku hambwa kei. Matimat ki siro ele hima hinga tinda ete ri tumwa ni wu mendino gisi ya tanda. \v 29 O gisi tawa wunu matimat wu hanjaꞌaisini o wu ai saikonda. Wondawa sumbu kipe wosindaro hima le wu ai saini himamwale ako wu torosini ya wu dakonda. Woro kapwa sumbu wondaro hima le wu ai saini koti ki wu etini huruhumba ya wu heikonda. \s1 Jisas ni sawehambwaro hima fwele o da \p \v 30 “Ani anjenga ai inaka ki sumbu foti hinde apa a wosi kumbwa. Ani ai Yapai mwanji numbwa a sirinani hima lei sumbu a kilindau. Woro hima ni kilindau sumbu ahi ti kipe naha. Hinde wowani, o ai okokona ni a sirinanda nambwe. Ani ka ani humbwewani a taro hima ri okokona tumbwa a sirinandau. \p \v 31 “E, ani bati nawa, do mwanji anjenga a bwandau ti, o mwe naha mina. \v 32 Woro hima fori dasini ani okulani ani ni amwei ri sawewa o ani hambwanda, o mwanji ri ani sawero ti mwe naha. \p \v 33 “Imbihumbwa Jon ni mwanji ku humbwewani iro. Wosiwani rini mwanji mwe naha tini amwei naha kunu ri sawero. \v 34 Ani hima foto etisini ani ni okulani mwanji ri bwa ki inaka miyafo ani hambwanda nambwe. Ani Gotri ai kunu raꞌai kinani do mwanji a bwandau. \v 35 Jon rini lamu to okundani taiyandau hinga. Wondawani kunu ri daro gisi fwele kumbwa rini ki taiyandau hi ni ku eripe kinani kui inaka ki ya ku hambwasi. \p \v 36 “Woro Jon ani okulani amwei ani ni sawero sumbu ni dikindau mwaꞌambwe ti a torosindau. Dele tau hinga a randau ti, ele tau hinga ai Yapai to ani haro to mwanji hinga ani keke amwei bwandani ele himiyama hurahama ni ya mekunda, Yapai to ani humbwewani a taro. \v 37 Ani humbwewani a taro Yapai to rinjenga ani ni amwei sawero. Woro ori hima i tumwa ti ku mendindani ri miyaningisopo ti ku heinda nambwe naha. \v 38 Wondani ri mwanji okwe kui sembe we ki kwai da nambwe. Hinde wowani, Yapai humbwewani taro dori hima ni sembe ku ha nambwe. \v 39 Kunu Gotri chengi ele ni mwanji mu mwe ku hambwa kinani tau kwambu ku randau. Wondani ka hinga ku hambwandau, o chengi minde ki ete da ete da himamwale kipe ku torono. Woro ele chengi ki dau himiki hinga tinda ete ani numbwa amwei sawesindau. \v 40 Wosiwani himamwale kipe ku toro kinani ani tambwa ku tanda nambwe. \p \v 41 “Hima le ani ni hi omwesika wu ani uchano tini ani ohounanda nambwe. \v 42 Woro kunu ani hambwasinda, kunu kui sembe ti Gotri keke ku wonda nambwe. \v 43 Ani Yapai hi ki a tasiwani kunu ai mwanji ti ku mendini ku toronda nambwe. E, hima fori tani hi rihi numbwa ri bwawa ri mwanji ni ku mendini ya ku torokonda. \v 44 Kunjenga kui nindo ki hi laka kunu uchasi ki ku okokonandau. Wondani Gotri funda naha ki tandau hi laka tini ku toro ki ku okokonani ku wakineheinda nambwe. O hinga ti, Gotri ni sembe ti hinde hinga ku hakondau? \v 45 Kunu apa ete ku hambwa kei, ani ai Yapai miyaningisopo ki kunu a kotimwono. Mina. Kunu kotimwono hima ri, o Moses. Woro kari hima to kunu okulano nani ete ku nikisindau. \v 46 E, Moses mwanji ni sembe kuhi ti ku hawambwa, ai mwanji okwe sembe ku hano. Hinde wowani, rindo ani ni kairo. \v 47 Woro ka ri kairo mwanji ni sembe ku ha nambwe keke apa a sawendau mwanji tini hinde hinga sembe ku hano?” \c 6 \s1 Jisas 5,000 hima leni ahirahi ti ri haro \r Mt 14:13-21; Mk 6:30-44; Lu 9:10-17 \p \v 1 O sumbu ri humbusini dani ini Jisas Galili fwanjuwei angi tokwe ya ri i, o fwa hi foti, Taipiriyas. \v 2 Wondawani himiyama hurahama miyafo naha rini sirinani ya wu inda. Hinde wowani, hahungo hima leni kwambu fwele ri wosiro sumbu tini ka wu hei to. \v 3 Ete wondawani Jisas gimba ki rauni ri himache lenga ya ri lininda. \v 4 O gisi Juta hima kupu lei Pasofa gisi laka ti ya takaisinda. \v 5 Wosini Jisas ri maꞌaikaꞌaini ri heiwani himiyama hurahama miyafo naha rini tambwa ya wu tanda. Wondawani Filip ni ya ri sawe, “Dele himiyama hurahama miyafo naha wu ano bereti soki apa nu rano?” \v 6 O hinga rini sawero ti, nimba rini simiyaneheiro. Rini rinjenga ri wosino sumbu ti ri hambwasinda. \p \v 7 Ete wowani Filip ga mwanji wasa ti ka hinga ya rini sawe, “E, tau rawani asama funda humbukondawani torono ya hinga nu raꞌaini bereti le nu rani nu ratasiwa, apa dele himiyama hurahama anasawe hinga tinda ete kapwache kapwache wu awa hinde apa wunu chiki kumbwa.” \v 8 Wowani ri himache fori, Anduru, Saimon Pita i analongo, rito ya sawe, \v 9 “Che fori bereti tapaꞌangi ga fwaiꞌomwe fisi ga dohaꞌa ri torosinda. Woroti delehaꞌa himiyama hurahama miyafo hinde apa wunu chiki kumbwa.” \v 10 Wowani Jisas ya wunu sawe, “Ele himiyama hurahama ma ku sawewa sa wu liti.” O michi ki ki miyafo naha ya da. Wowani ele hima hinga ya wu liti. Woro wu litiro hima mwe le 5,000 hinga. \p \v 11 Wu litisiwani Jisas o bereti ri torosini Gotri ni ri weseꞌasini ele hima ni ri humwasini ya wunu ha. Wosini ka fwaiꞌomwe fisi ni o hingambwa ya ri wosi. Wosiwani wui okokona tiki wu ano hinga ya wu anda. \v 12 Wu ani wunu chikiwani ri himache leni ya ri sawe, “Ele ete dau atiparatipa fokumbwa ma ku wau, apa ahirahi fwele nimba dani walambe i ki.” \v 13 Wowani ka tapaꞌangi bereti wu ani andosiro atiparatipa le fokumbwa wu wausini hala tapaꞌangi tapaꞌangi ini hatachi fisi ya ete wu waro. \p \v 14 Ele himiyama hurahama o kwambu chele sumbu hinga ri wosiro tini wu heini ya wu sawe, “Mwe naha, rini do nuwe ki sika ki bwasiro Gotri mwanji bwarakarano hima kari to sikaro.” \v 15 Wowani Jisas ya ri hambwa, rini wu toroni raꞌaini wui king apukolaka hinga rini wu esi ki. O hinga keke wunu andosini rini bati gimba tokwe ya ri ai rau. \s1 Jisas fwanjuwei tenge tiki eti eti iro \r Mt 14:22-23; Mk 6:45-52 \p \v 16 O gisi hunduwani Jisas i himache le fwanjuwei tokwe ya wu rai. \v 17 Wu raini kanu tenge tiki wu rauni fwanjuwei angi tokwe Kapaneyam ko ki ya wu i ki. Wondawani ya hundu, woro Jisas wunu tambwa i nambwe. \v 18 Wondawani ausuwa laka ti sindawani fwa au ti ya sainda. \v 19 Kanu tenge tiki fwa wu tindawani tapaꞌangi tumbwaꞌa tapaꞌangi hatachi funda kilomita hime hinga ya wu inda. Wondani wu heiwani Jisas fwa tenge ki ri eti eti wunu tambwa takaini ya ri tanda. O tini wu heikoni ya wu aki. \v 20 Wowani ya wunu ri sawe, “Ando a tandau. Apa ku aki kei.” \v 21 Wowani rini wu toroni kanu tenge tiki wu rakaru ki ya wu okokona. Wosiwani kanu oti wu i kinani wu indaro ko ki metengei ya ete raru. \s1 Himiyama hurahama le Jisas ni wu wakitekindaro \p \v 22 Dani ini lindanawani ele himiyama hurahama fwanjuwei angi tokwe daro leto ya wu hambwa, injele kanu miyafo wu hei nambwe funda naha tombwa daro, woro Jisas o kanu tenge ki ri himache lenga ri rau nambwe, ele ri himache letombwa rauni wu iro. \v 23 Woroti Taipiriyas ki taro kanu fwele okwe Apukolaka ka bereti Gotri ni ri weseꞌasini wu aro michi takai tiki tani yenjimbelesini ya da. \v 24 Ele himiyama hurahama wu heiwani Jisas ga ri himache lenga da numbwa. Wowani kanu tenge fweleki wu rauni Kapaneyam ko tokwe Jisas ni wakini ya wu i. \s1 Jisas hewen pe bereti \p \v 25 Wu ini fwanjuwei angi tokwe rini wu heini ya wu sawe, “Ondiyakandiyandau hima, ahaꞌa ki hinde gisi mi taro?” \v 26 Wowani Jisas mwanji wasa ya wunu ri sawe, “Mwanji mwe naha ki kunu a sawendau: Do ku ani wakitekindau ti, kwambu chele sumbu ku heiro ti keke mina, ka bereti ku awani sembe ti kunu talero keke ku ani wakitekindau. \v 27 Apa kapwasino ahirahi keke tau ku ra kei. Mina. Kunu ka ete da ete da ahirahi keke tau ma ku ra. Ahirahi mwe ti ete da ete da himamwale ni sawero. Woro ka ahirahi hinga ti Hima ri Che dori to kunu hano. Yapai Gotri o sumbu hinga Che to wosi kinani ri ohounani ri wupa ya rini wosi.” \p \v 28 O hinga ri nawani ya rini wu sawe, “Hinde na hinga nu wosini apa Gotri tau ti nu rano?” \v 29 Wowani Jisas ga mwanji wasa ya wunu sawe, “Gotri tau ti ka hinga: Kunu Gotri humbwewani taro hima ka rini sembe ti ma ku ha.” \p \v 30 Wowani ya rini wu sawe, “Mini apa bwele kwambu chele sumbu fotini mi wosiwa nu heitoni mi mwanji tini nu sirinani sembe ti nu hano? Bwele sumbu ni mi wosino? \v 31 E, nui atei hima, hima da nambwe michi tiki mana ti wu aro. Woro Gotri chengi o sumbu ni ka hinga sawero, ‘Rini hewen kipe bereti wu a kinani wunu ri haro.” ’ \v 32 Wowani Jisas ya wunu sawe, “Mwanji mwe naha ki kunu a sawendau: Moses hewen pe bereti tini kunu ha nambwe. Mina. Ai Yapai to hewen pe bereti mwe naha tini kunu handau. \v 33 Hinde wowani, ka kunu handau bereti mwe ti, hewen ko ti andosini nuwe tokwe sikani nuwe pe himiyama hurahama leni himamwale ti ri handau.” \v 34 Wowani ya rini wu sawe, “Apukolaka, ka bereti gisi gisi ma ete nunu handa.” \v 35 Wowani Jisas ya wunu sawe, “Ani andombwa himamwale ga dau bereti. Ani tambwa tano hima ri, iche ti hinde apa rini ha kumbwa. E, hima ani ni sembe ri hano ti, uku sumbwe hi ti hinde apa rini sai kumbwa. \p \v 36 “Woro, kunu a sawero. Ku ani heiro ti, sembe ku ani ha nambwe. \v 37 Yapai ani ni haro himiyama hurahama hinga tinda ete ani tambwa wu tano. E, hima ani tambwa wu tano ti, ele hima gumwa hinde wunu a si kumbwa. Minambwe naha. \v 38 Hinde wowani, ani hewen ko ti ani hanjaꞌaisini a sikaro ti, ai okokona ni a sirina ki a sika nambwe, mina. Ani ani humbwewani a sikaro hima ri okokona ni a sirina kinani a sikaro. \v 39 Ori hima ani humbwewani a taro ri okokona ti ka hinga: Apa dele ri ani haro himiyama hurahama fori ani hanjaꞌaiwa walambe rini i hinga, mina. Gisi jipe humbuno ki ai wunu a rasaino. \v 40 Hinde wowani, ai Yapai ri okokona ti ka hinga: Ele hima hinga tinda ete Hima ri Che dori ni wu heini sembe rini wu haro ti, wunu ete da ete da himamwale kipe wu torono. Wosiwa gisi jipe ki ai wunu a rasaino.” \p \v 41 O mwanji hinga ri bwasiwani Juta hima kupu fwele rini ni kapwa inaka wu hambwandani ya wu anambwa anambwanda. Hinde wowani, Jisas ete sawero keke, “Ani andombwa hewen ko ki andosini sikaro bereti.” \v 42 Wondani ya wu sawe, “Dori hima Jisas, Josep i che. Ri nuwai yapai nu hambwanda. Hinde wowani ete ri sawero, ‘Ani hewen ko ti ani hanjaꞌaisini a sikaro’?” \p \v 43 Wowani Jisas ga mwanji wasa ka hinga ya ri sawe, “Apa kunjenga kui nindo ki kapwa inaka ku hambwandani mwanji miyafo ku anambwa anambwa kei. \v 44 Hima fori rinjenga ri okokona ki ani tambwa hinde ri ta kumbwa, mina. Ani humbwewani a taro Yapai to hima forini toroni longowa ori hima ani tambwa ri tano. Wosiwa gisi jipe humbuno ki ai rini a rasaino. \v 45 Gotri mwanji bwarakarandaro hima le kairo chengi ki ete sawe, ‘Gotri ele himiyama hurahama ni ri ondiyakandiyano.’ Ele hima hinga tinda ete Yapai mwanji ni wu mendini rini ni wu hambwani wu sirinandau le, wunu ani tambwa tandau. \p \v 46 “Hima fori Yapai hei nambwe. Dori hima Gotri ga dasini ri sikaro to ori hima tombwa Yapai heiro. \v 47 Mwanji mwe naha ki kunu a sawendau: Hima fori sembe ani ni hano ti, ete da ete da himamwale rini ga dano. \v 48 Ani andombwa himamwale ga dau bereti. \v 49 Imbihumbwa kui metele hima le hima da nambwe michi ki mana tini wu aro. Woro wu haro. \v 50 Woro hewen ko ti sikaro bereti dohaꞌa da. E, hima fori o bereti ni ri awa, hinde apa ri ha kumbwa. \v 51 Ani himamwale ga dau bereti, hewen ko ti ani hanjaꞌaisini a sikaro. E, hima fori do bereti ni ri ano ti, rini himamwale ga ete ri dano. Do bereti o ai hima tape, do nuwe ki dau hima le himamwale kipe ni wu toro kinani wunu ani hakondau.” \p \v 52 Ete wowani Juta hima kupu le wunjenga wui nindo tiki mwanji au hinga ya wu anayendani ya wu sawe, “Hinde wowa kari hima ri hima tape ti nunu ri hawa nu ano?” \p \v 53 Wowani Jisas ga ya ai wunu sawe, “Mwanji mwe naha ki kunu a sawendau: E, Hima ri Che dori ri hima tape ga ri fi ga ku a nambwe nawa, kunu apa ete da ete da himamwale ga hinde ku da kumbwa. \v 54 E, hima fori hima tape ahi ga fi ahi ga ri ano ti, ete da ete da himamwale rini ga dano. Wondawa gisi jipe ki ai rini a rasaino. \v 55 Hinde wowani, hima tape ahi ti o ahirahi minde naha, e, fi ahi ti o uku sumbwe minde naha. \v 56 E, hima ri hima tape ahi ga fi ahi ga ri andau ti, rini ani ki dawani ani rini ki a dau. \v 57 Himamwale ga dau Yapai ri ani humbwewani a tasini ri kwambu ki himamwale ga a dau. Woro o hingambwa hima fori hima tape ahi ri ano ti, rini ai kwambu ki himamwale ga ri dano. \v 58 Dohaꞌa o hewen ko andosini sikaro bereti. Dohaꞌa bereti o imbihumbwa nui metele hima le asini wu haro hinga mina. Hima fori do bereti ni ano ti, rini himamwale kipe ri torosini ete da ete dano.” \v 59 Jisas kapaneyam lei lotu wondau aka ki wunu ondiyakandiyandani do mwanji hinga ni wunu sawero. \s1 Jisas rini himamwale ga dau mwanji ri torosindau \p \v 60 Ete wowani ri himache le o mwanji wu mendini ya wu sawe, “Do mwanji kapwatako naha. Namoto apa mendini toro kumbwa?” \v 61 Woro Jisas ri inaka ki ya ri hambwa, ri himache le ri bwasiro mwanji o tini inaka tenge miyafo wu hambwandawani. Wokoni ya wunu ri sawe, “Do ai mwanji to inaka kuhi ti kunu jamekoroꞌo? \v 62 E, Hima ri Che dori ku heiwa, o ri taro ko ki ri ai rauwa hinde hinga wai? \v 63 Gotri Himamwale tito hima ni ete da ete da himamwale ti handau. Hima tape nuhi ti gamweche ri hinde apa nunu okula kumbwa. Do mwanji kunu a sawero ti, o ete da ete da himamwale. \v 64 Woro kui nindo tiki dau hima fwele sembe wu ha nambwe.” Imbihumbwa kapwa Jisas sembe ha nambwe hima ele ga rini omwemendini hima lei tapa tenge ki rini hano hima ele ga wunu ni ri hambwasino. \v 65 Wosini mwanji gamweche ga ya ri ai sawe, “Do mwanji bomo mu keke ka hinga kunu a sawero: ‘E, Yapai hima forini kwambu ti ri ha nambwe nawa, ori apa ani tambwa hinde ri ta kumbwa.” ’ \p \v 66 O mwanji hinga ri bwani humbuwani, Jisas himache miyafo naha rini hanjaꞌaisini ya wu i. Wosini rini ga wu ai i nambwe. \v 67 Wowani Jisas tapaꞌangi tapaꞌangi hatachi fisi Himache rihi leni ya ri sawe, “Kunu okwe ku ani hanjaꞌaisini ku i kiꞌi?” \p \v 68 Wowani Saimon Pita ga mwanji wasa ka hinga ya rini sawe: “Apukolaka, namo tambwa nu ino? Ete da ete da himamwale ga dau mwanji mini ga dau. \v 69 Nunu sembe ti Gotri ni nu hasini nu hambwanda, mini Gotri humbwero Hima Kipe Funda Naha.” \p \v 70 Wowani Jisas ga mwanji wasa ka hinga ya ri sawe, “Kunu hinde, tapaꞌangi tapaꞌangi hatachi fisi ai Himache hinga kunu ani esi nambweꞌe? Woro kui nindo tiki dau hima fori himamwale kapwa rini ga o da.” \v 71 Hima mwe ri Jutas ni sawero, Saimon Isukariyot i che. Rini kale tapaꞌangi tapaꞌangi hatachi fisi Himache fo, woro dani ini rindo Jisas ni yeno hima lei tapa tenge ki o rini ni ri hakonda. \c 7 \s1 Jisas ri hipache le rini ni sembe wu ha nambwe \p \v 1 O sumbu hinga humbusiwani Jisas Galili mapwa kumbwa ya ri ichiꞌuchanda. Rini Jutiya mapwa tokwe ri i ki ri diyahandau. Hinde wowani, o ki dau Juta hima kupu le rini yeni si kinani wu hambwandawani. \v 2 Ka gisi ki Juta hima kupu lei gisi laka foti, ka hinga wu uchandau, Nikaꞌari Ba Kiro Gisi Laka, ya takai. \v 3 Wowani ri hipache le ya rini sawe, “Mini do ko ma hanjaꞌaisini Jutiya mapwa ki ma ini sumbu fwele mi wowa mi himache le wu heini sa wu hambwa. \v 4 E, hima fori hima lei miyaningisopo ki amwei ri da kinawa, rini sumbu fwele yanini ri wosinda nambwe. E, dele sumbu hinga mi wosindau ti nawa, dele himiyama hurahama i miyaningisopo ki amwei ma eti.” \v 5 Ri hipache le okwe rini ni sembe wu ha nambwe. O keke ka mwanji hinga ti wu sawero. \v 6 Ete wowani Jisas ya wunu sawe, “Ani ai gisi mwe naha ti ta nambwe. Dele gisi hinga o kui gisi mwe naha tumbwa. \v 7 Do nuwe ki dau himiyama hurahama le hinde apa kunu omwemendi kumbwa. Wunu ani numbwa wu omwemendindau. Hinde wowani, wu wosindau kapwa sumbu wuhi ni amwei wunu a sawendau ti keke. \v 8 Kunjenga ma ku ini gisi laka kuhi ti ku hei. Ani o gisi laka kuhi ti hinde apa ani inehei kumbwa. Hinde wowani, gisi mwe naha ahi ti ta nambwe.” \v 9 O mwanji hinga wunu ri sawesini rini Galili mapwa ki ya ri da. \s1 Jisas Nikaꞌari Ba Kiro Gisi Laka hei ki iro \p \v 10 Jisas hipache le ka gisi laka wu hei kinani wu isiwanimbwa, rini okwe ya i. Woro ri iro ti, amwei ri i nambwe, gainani ri iro. \v 11 Wondawani Juta hima kupu le o gisi laka ki rini ni wu wakindani ya wu sawe, “Kari hima soki dau?” \v 12 Wondawani ele himiyama hurahama rini keke mwanji miyafo ki ya wu anambwanda. Ete wondani fwele sawe, “Rini hima kipe.” Wowani fwele sawe, “Mina, rini himiyama hurahama leni ri gambolombondau.” \v 13 Woro wunu ele Juta hima kupu le keke wu akindani wunu forito mwanji rini ni sawe nambwe. \p \v 14 Ka gisi laka i nindo ki Jisas Gotri aka laka ki ri rarusini ele himiyama hurahama ni Gotri mwanji ti ya wunu ondiyakandiyanda. \v 15 Wondawani Juta hima kupu le wu apapanani ya wu sawe, “Hinde wowani dori hima ka hambwa laka ri hambwandau? Rini sukul ri wo nambwe.” \v 16 Wowani Jisas ga mwanji wasa ka hinga ya wunu sawe, “Do mwanji kunu a sawendau ti, o ai mwanji mina. O ri ani humbwewani a taro hima ri ri mwanji. \v 17 E, hima fori Gotri okokona tini ri sirina ki ri hambwandau ti, rini apa do a sawendau mwanji mu mwe ti amwei naha ka hinga ri hambwakonda: Do a bwandau mwanji ti, Gotri to sawero mwanjiꞌi, ai inakahambwa mwanji ni a bwandau. \v 18 Hima fori mwanji fwele ri inakahambwa ki ri bwandau ti, o hi rihi tini ri rasai ki ri wondau. E, hima fori rini humbwewani ri taro hima ri hi ni ri rasai ki ri rawa, rini sumbu mwe naha tini sirinandau hima, gambondau sumbu fo rini ki da nambwe. \p \v 19 “Imbihumbwa Moses Gotri lo mwanji ni kunu ha nambweꞌe? Woro kui nindo ki hima fori o Gotri lo mwanji ni sirinanda nambwe. Bwele mu keke ku ani yeni si ki ku anakwendau?” \v 20 Wowani ele himiyama hurahama mwanji wasa ka hinga ya rini sawe, “Himamwale kapwa fo mini ki o da. Namoto mini yeni si ki anakwendau?” \v 21 Ete wowani Jisas ga mwanji wasa ka hinga ya wunu sawe, “Ani kwambu chele tau fo a wosiwani kunu tinda ete ku apapanaro. \v 22 Moses hima tape kupu kutondau sumbu tini kunu sawendiriro. Mwe naha, do hima tape kupu kutondau sumbu rini ki sira nambwe. O rini ni mwaseni sukwaro metele hima nuhi ki siraro. O keke apa kundo himati gisi ki kui che leni hima tape kupu ti ku kutondau. \v 23 Kunu Moses lo mwanji ni kipe naha ku sirina kinani ku hambwandau, wosini himati gisi ki kui che leni hima tape kupu ti ku kutondau. Woro himati gisi ki ani okwe o hingambwa hahungo hima forini kipe tumbwa ai rini a wosisiwani bwele keke sembe enge a ti ku ani andau? \v 24 Apa miya ki nimba hei hei hima i sumbu ti kili kei. Ele mwaꞌambwe ki dau sumbu tinda ete kipe naha ma hambwasini pwe mi bwe kili.” \s1 Jisas rini Kuraisiꞌi? \p \v 25 Wosiwani Jerusalem ko kipe himiyama hurahama fwele ya wu sawe, “Ele hima rini yewa ri ha kinani wu anakwendau hima mwe ri kari toꞌo? \v 26 Wo ma hei to! Mwanji ti hima wausindau apweli ki ri bwandawani wunu ga mwanji wasa foti rini wu sawenda numbwa. Mekupu hima ele mwe naha wu hambwandau poꞌo, rini Kurais? \v 27 Woro nunu nu hambwanda, dori hima ri taro ko minde rihi ti. E, Kurais tano gisi ti, hima fori ri taro ko minde rihi ti hinde apa ri hambwa kumbwa.” \p \v 28 Jisas Gotri aka laka we ki ri dani ele hima ni Gotri mwanji ti wunu ri ondiyakandiyandani ri uchani ka hinga ya ri sawe, “Ani ku ani hambwani ko minde ahi ti okwe o ku hambwanda! Woro anjenga ai okokona ki a ta nambwe. Ani humbwewani a taro hima ri, ri sumbu ti mwe naha. Woro kunu rini ku hikisandau. \v 29 Ani rini ani hambwanda. Ani rini ga a daro tito ri ani humbwewani a taro.” \p \v 30 O keke rini toroꞌinji kinani ya wu anakwe. Woroti ri gisi mwe ti ta nambwe. O keke hima fori tapa ti rini owe nambwe, mina. \v 31 Ele himiyama hurahama lei nindo ki hima miyafo sembe ti rini ni wu hasini ya wu sawe, “Kurais tano gisi ki kwambu chele sumbu ambwe sumbu ambwe miyafo naha ri woni dori hima wosindau kwambu chele sumbu leni ri dikinoꞌo?” \s1 Jisas ni toroꞌinji kinani apungwandai kicha hima fweleni wu humbwero \p \v 32 Farisi hima le wu mendiwani ele hima miyafo Jisas ri wosiro kale sumbu hinga leni ya wu bwanda. Wowani puris hima i apukolaka lenga Farisi hima lenga ori hima ni toroꞌinji kinani apungwandai kicha hima fweleni wu humbwewani ya wu i. \v 33 Jisas ya sawe, “Gisi faiche naha kunu ga a dasini ani humbwewani a taro hima ri tambwa ya ani ai ikonda. \v 34 Wosiwa ku ani wakini hinde apa ku ani hei kumbwa. Wondani o a dano ko ki hinde apa ku ta kumbwa.” \v 35 Ete wowani Juta hima kupu le wunjenga ka hinga ya wu anambwanda, “Ka so mapwa naha ki ri isiwa hinde apa rini nu wakini nu hei kumbwa? Ka nui hima kupu le Girik lei ko leki hima kicha hinga wu dau ki ri ini Girik hima leni ri ondiyakandiyakondauꞌu? \v 36 Ka ete ri sawero ti, ‘Apa ku ani wakini hinde ku ani hei kumbwa,’ wosini ka hinga ete ri ai sawero ti, ‘Kunu a dano ko ti hinde apa ku ta kumbwa,’ woro kapi mwanji mu mwe ti hinde hinga?” \s1 Himamwale ga dau uku \p \v 37 Ka gisi laka i gisi jipe ti gisi omwesika naha. Woro o gisi ki Jisas saini etisini ka hinga ri uchani ya ri sawe, “E, hima fori uku sumbwe hi tinga rini saiwa, ori hima ani tambwa sa ri tani uku sumbwe ti sa ri a. \v 38 Dohaꞌa mwanji Gotri chengi ki ka hinga sawesindau: Hima fori sembe ani ni ri hano ti, himamwale ga dau uku ti ri sembe ki ete sukwani elendano.” \v 39 Jisas ka mwanji hinga ri sawero ti, Gotri Himamwale ni ri sawero. Rini ni sembe haro hima le ka Gotri Himamwale ni waya o wu torokonda. Ka gisi ki hima le Gotri Himamwale tini wu toro nambwe, hinde wowani, Jisas ri ai saini hi omwesika ri toro nambwe ri dawani. \s1 Himiyama hurahama le nerimbe fisi wu huwaro \p \v 40 Wowani himiyama hurahama fwele o mwanji ni wu mendini ya wu sawe, “Mwe naha, dori hima rini ka Gotri mwanji bwarakarano hima to do tasinda.” \v 41 Wondawani fwele sawe, “Rini Kurais.” Ete wowani fwele ya wu sili, “Hinde, Kurais to ka Galili mapwa ki takondauꞌu? \v 42 E, Gotri chengi ete sawero, Kurais rini Defit hima kupu fo hinga imbihumbwa Defit daro ko, Betelehem, ko ki sukwano.” \v 43 O hinga wu bwa bwa nerimbe fisi ya wu huwa. \v 44 Hima fwele rini toroꞌinji kinani wu woro ti, hima fori tapa rini toro nambwe. \s1 Mekupu hima le Jisas ni sembe wu ha nambwe \p \v 45 Ete wosiwani apungwandai kicha hima le, puris hima lei apukolaka le, e, Farisi hima le tambwa ya wu ai i. Wowani ya wunu sawe, “Hinde wowani rini ku rata nambwe?” \v 46 Ete wowani apungwandai kicha hima lenga mwanji wasa ka hinga ya wu sawe, “Imbihumbwa hima fori, kari hima bwandau mwanji hinga bwa nambwe.” \v 47 Wowani Farisi hima lenga ya wu sawe, “Rini kunu okwe kunu gamboroꞌo? \v 48 Nunu mekupu hima lenga Farisi hima lenga, ku heiwani nunu fori rini ni sembe nu haroꞌo? \v 49 Mina. Woro kale himiyama hurahama Gotri lo mwanji wu hikisandau. O keke Gotri wunu wosiwani huruhumba naha wu sirasindau.” \p \v 50 Wowani Nikotimas, imbihumbwa Jisas tambwa iro wui hima kupu forito ya wunu ri sawe, \v 51 “Ka nui lo mwanji hima ni nindumwasari nomo rini nu ha ki nunu ohounaroꞌo? Mina. Ri mwanji ti nu mendini ri wosiro sumbu ti norukweni nu hambwasini pwe.” \p \v 52 Wowani wunu ga mwanji wasa ti ka hinga ya rini wu sawe: “Wo mini okwe Galili hima foriꞌi? Gotri chengi ti ma norukweni heini hambwa. Gotri mwanji bwarakarandau hima fori Galili mapwa ki hinde sukwa kumbwa.” \c 8 \s1 Anahopwendau sumbu tini walambe wosiro humwe \p \v 1 [Ete wosini ele hima wui aka lengu tokwe hisiwasi ya wu ichiꞌucha. Ete wowani Jisas Olif kimba laka tokwe ya ri i. \v 2 Wosini lindanakondawani nurumbumbwa ri saini Gotri aka laka tokwe ya ri ai i. Wosiwani himiyama hurahama miyafo rini haweini ya wu wau. Wosiwani ri litisini ya wunu ri ondiyakandiyanda. \v 3 Wondawani Gotri lo mwanji ni ondiyakandiyandau hima lenga Farisi hima lenga anahopwesini walambe sumbu ai wosiro humwe fotini ya wu rata. Wu ratani o humwe hima wemi naha ki ya rini wu esi. \v 4 Wosini Jisas ni ka hinga ya wu sawe, “Ondiyakandiyandau hima, do humwe anahopwesini walambe sumbu ti wondawani hima le tini heifikaro. \v 5 Moses lo mwanji ete nunu sawero, do humwe miya hinga ti humokuto ti ma nu takehe. Mini hinde hinga mi sawekondau?” \v 6 Ka mwanji hinga rini wu sawero ti, rini wu kotimwono numbo foti wu waki kinani ekeme wosindau hinga rini wu simiyaro. Wowani Jisas ri litini mwa ti ri onongosini tapa tongo rihi ki nuwe tiki ya ri kainda. \p \v 7 Wondawani rini wu sili siliwani ri saini ri etisini ya wunu ri sawe, “Kui nindo ki hima fori kapwa sumbu fo rini ki da nambwe nawa, humokuto foti metengei naha do humwe ni sa ri takehe.” \v 8 Wosini ri ai litini mwa ti ri onongosini nuwe ki ya ri ai kainda. \v 9 Ete wowani o mwanji ni wu mendikoni wunu funda funda wu saini hoko tokwe ya wu raru. Mekupu hima le mwaseni wu raruwani wunu fwele ya wu jepi. Wosini Jisas wu hanjaꞌaisiwani barikapwa ri dawani o humwe to ri miyaningisopo ki ya ti eninda. \p \v 10 Wondawani Jisas saini etisini o humwe ni ya ri sawe, “O bai humwe, hima mwe le soki dau? Hinde, hima fori nini kotimwo nambweꞌe?” \v 11 Wowani o humwe ga ya sawe, “Apukolaka, hima nambwe.” Ete wowani Jisas ya tini sawe, “Ani okwe nini a kotimwo nambwe. Ya ma i, wosini ichekai kapwa sumbu fo ai wosi kei.”] \s1 Nuwe ki okundau hi ti Jisas \p \v 12 Wosini Jisas ya ri ai wunu sawe, “Ani nuwe ki okundau hi. Ani sirinano hima ri hundu tiki hinde apa ri i kumbwa, mina. Rini himamwale ga dau hi tini ri torono.” \v 13 Wowani Farisi hima le ya rini sawe, “Mini mi inakahambwa mwanji ni minjenga mi okula kinani amwei mi bwandau. O keke mwanji mihi ti mwe naha mina.” \v 14 Ete wowani Jisas ga mwanji wasa ya wunu sawe, “O mwe naha, ani ai inakahambwa mwanji leni anjenga ani okula kinani amwei a sawendau. Woro o ai mwanji mwe naha. Hinde wowani, a taro ko ti ani hambwanda, e, ani ai ino ko ti okwe ani hambwanda. Woro kunu a taro ko tinga ani ai ino ko tinga ku hikisandau. \v 15 Kunu nuwe pe sumbu tini ku sirinani hima ni ku kilindau. Ani hima forini a kilinda nambwe. \v 16 E, hima ni a kili kinapo, ani norukweni rini a kilino. Hinde wowani, ani bati mina, ani humbwewani a taro Yapai to ani ga funda si randau. \v 17 Lo mwanji kuhi ki ka hinga sawesindau: E, hima fisi o mwanji hinga numbwa hima i mwakambe ki amwei fi bwawa, o mwanji fihi mwe naha. \v 18 Ani anjenga ani okulani mwanji ahi numbwa amwei a bwandau, wondawani ani humbwewani a taro Yapai to ai gumwa ki ri etisini ani keke o mwanji numbwa ri bwandau.” \p \v 19 Wowani ya rini wu sili, “Yapai mihi soki dau?” \p Wowani Jisas ga mwanji wasa ya ri sawe, “Ani ga ai Yapai ga sini ku hambwanda nambwe. E, ani ku ani hambwapo ai Yapai okwe ku hambwau.” \p \v 20 Ele mwanji hinga ri bwaro ti, Gotri aka laka we ki kwai anguꞌomwe owendau aka tipa ki ele himiyama hurahama ni ri ondiyakandiyandani ri bwaro. Woro hima fori rini toroꞌinji nambwe. Hinde wowani, gisi rihi mwe ti ta nambwe. \s1 Kunu ani ino ko ki hinde apa ku i kumbwa \p \v 21 Wosini ya ai wunu ri sawe, “Ani ya ani ikondau, wosiwa ku ani wakikonda. Wondani kunu kapwa sumbu kuhi tinga ya ete ku handakonda. Ani ino ko ti hinde apa ku ta kumbwa.” \v 22 Ete wowani Juta hima kupu le ya wu sawe, “Hinde wowani ete ri sawero, ‘Kunu ani ino ko ti hinde apa ku ta kumbwa’? Ka rinjenga ri ai yeni ri sikondau poꞌumo?” \v 23 Wowani ya wunu ri sawe, “Kunu do kai nuwe ki ku taro. Ani kari kau me ki a taro. Kunu ahaꞌa nuwe kipe hima tiya. Ani do nuwe kipe hima mina. \v 24 O keke kunu a sawehiro, kapwa sumbu kuhi tinga ete ku hakonda. E, ani ka hima hinga ani nandau tini sembe ku ani ha nambwe nawa, kapwa sumbu kuhi tinga ya ete ku handakonda.” \p \v 25 Wowani ya rini wu sili, “Wo mini namo?” Ete wowani Jisas mwanji wasa ya wunu ri sawe, “Ani imbihumbwa ete kunu a sawendaro hima tombwa. \v 26 Ani kunu a kilino mwanji miyafo ani ki dau. Woro kari ani humbwewani a taro hima ori, ri sumbu ti mwe naha. Ele mwanji hinga tinda ete rini ki a mendiro ti, do nuwe ki dau himiyama hurahama leni a sawendau.” \p \v 27 Wowani ri Yapai ni sawero mwanji rihi ti wu hambwa nambwe. \v 28 Wosini Jisas ya wunu sawe, “Ichekai Hima ri Che dori ni o ku rasaikonda, wosini o gisi kumbwa ka hima hinga ani nandau tini ku ani hambwakonda. Wosinumbwa o ku hambwakonda, ani mwanji foti ai inaka ki a bwanda nambwe mina, Yapai ani ondiyakandiyaro mwanji hinga numbwa a bwandau. \v 29 Kari ani humbwewani a taro hima ri ani ga o da. Rini ani hanjaꞌaisiwani barikapwa a da numbwa. Mina. Hinde wowani, gisi gisi ele sumbu hinga ri okokonandau tumbwa a wondau.” \v 30 O mwanji hinga ri bwawani himiyama hurahama miyafo sembe ti ya rini wu ha. \s1 Mwanji mwe naha tito kunu wosiwa lalaunasini ku dano \p \v 31 Wosiwani Jisas Juta hima kupu le sembe rini ni haro hima leni ya ri sawe, “E, kunu ani ondiyakandiyaro mwanji tini ku toronambuwa kunu ai himache minde naha. \v 32 Wondani mwanji mwe naha tumbwa ku hambwandano. Wosiwa o mwanji mwe naha tombwa kunu wosiwa lalaunasini ete ku dano.” \p \v 33 Wowani wunu ga mwanji wasa ti ka hinga ya wu sawe: “Nunu Epuraham hima kupu. Nunu gisi fo hima fori nunu ekichasiwani nindumwasari ri tau ra himache hinga nu da nambwe. Woro hinde wowani ka mwanji hinga ni nunu mi sawero, ‘Kunu lalaunasini ku dano’?” \p \v 34 Wowani Jisas ga mwanji wasa ya wunu ri sawe, “Mwanji mwe naha ki kunu a sawendau: Ele hima hinga tinda ete kapwa sumbu wu wondau ti, o wui kapwa sumbu tito apukolaka hinga etisini wunu ekichasindau. \v 35 Nindumwasari tau ra himache fori ya tiki rini rataro hima i aka ki ri hima kupu fo hinga hinde apa ete ri da kumbwa mina, ri che minde naha tombwa ri aka ki ete ri dano. \v 36 O keke Hima ri Che dori kunu wosiwani lalaunasini ku dau ti, kunu lalaunasini mwe naha ku dau. \p \v 37 “Ani, ani hambwanda, kunu Epuraham hima kupu. Woro ku ani yeni si ki ku anakwendau. Hinde wowani, kui sembe we ki ai mwanji fo ku toro nambwe. \v 38 Ani ai Yapai miyaningisopo ki ani heiro mwaꞌambwe tini kunu a bwandau. Wowani kunu kui yapai kunu sawero sumbu ni ete ku sirinandau.” \s1 Kui yapai Saiten \p \v 39 Ete wowani wunu ga mwanji wasa ka hinga ya wu sawe, “Nui yapai Epuraham.” Wowani Jisas ya wunu sawe, “E, mwe naha kunu Epuraham anitafenita napo, Epuraham wosindaro sumbu hinga napo, ku wosiu. \v 40 Ani Gotri ki a rataro mwanji mwe naha numbwa tinda ete kunu a sawendau. Woro apa o keke ku ani yeni si ki ku anakwendau. Epuraham o sumbu hinga ri wosi nambwe. \v 41 Kunu kui yapai wosindau sumbu hinga numbwa ku wosindau.” \p Wowani wunu ga ya rini wu sawe, “Nunu nui nuwai hima numbo tenge humwe hinga wosini nunu ra nambwe. Nui Yapai funda naha ritombwa dau, rini Gotri.” \v 42 Ete wowani Jisas ga ya wunu sawe, “E, Gotri kui Yapai mwe naha napo, o ku ani okokonano. Hinde wowani, ani Gotri ga a daro tito a tasini do a da. Ani ai okokona ki a ta nambwe mina, Gotri to ani humbwewani a taro. \v 43 Hinde wowani ai mwanji norukweni ku ani hambwanda nambwe? Do mwanji mu mwe ti ka hinga: Kunu ai mwanji ti wasamba yayanasini ku mendinda nambwe. \p \v 44 “Kunu kui yapai, Saiten, to kunu raro. Wosiwani kunu kui yapai ri okokona tunumbwa ku sirina ki au kunu saindau. Imbihumbwa kapwa rini hima ete ri yeni ri sindaro. Wondani rini sumbu mwe naha tini ri sirinanda nambwe. Hinde wowani, sumbu mwe naha rini ki da nambwe. Nimba gambo mwanji ri bwandau ti, o ri sumbu ni ete ri sirinandau. Rini mwanji nimba gambondau hima, wosini rindombwa mwanji nimba gambondau hima ele wui yapai. \v 45 Ani mwanji mwe naha ki a bwandau. Woro o keke kunu ai mwanji ni sembe ku handa nambwe. \v 46 Kui nindo ki hinde na hima naha foto ani ki dau kapwa sumbu foti amwei ri wono? E, mwanji mwe naha ki a bwandau nawa, wo hinde wowani mwanji ahi tini sembe ku handa nambwe? \v 47 Gotri ri che ri, rini ele Gotri mwanji hinga tinda ri mendindau. Woro kunu Gotri che mina. O keke kunu ri mwanji ku mendinda nambwe.” \s1 Epuraham sukwa nambwe dawani ani ete a daro \p \v 48 Wowani Juta hima kupu lenga mwanji wasa ya rini sawe, “Mwanji mwe naha ki ka mini nu sawendau ti mi hambwanda nambweꞌe: Mini Sameriya ko kipe hima, wosiwani himamwale kapwa foti mini ki o da?” \v 49 Wowani Jisas ga mwanji wasa ya ri sawe, “Ani himamwale kapwa foti ani ki da numbwa. Mina. Ani ai Yapai hi tini a rasaindawani kunu hi ahi tini ku rakai kinani ku wondau. \v 50 Ani hi ahi tini a rasai ki a wonda nambwe. Woro hi ahi tini ri rasaindani koti mendindau hima hinga fo o da. \v 51 Mwanji mwe naha ki kunu a sawendau: E, hima fori mwanji ahi ni ri sirinano ti, rini hinde apa ri ha kumbwa. Minambwe naha.” \p \v 52 Ete wowani Juta hima kupu lenga ya rini sawe, “Apa mini nu hambwahiro, himamwale kapwa mini ga dau. Epuraham hasiwani Gotri mwanji bwarakarandaro hima le okwe haro. Wosiwani apa ka hinga o mi sawenda, ‘E, hima fori mwanji ahi ni ri sirinano ti, rini hinde apa ri ha kumbwa.’ \v 53 Hinde hinga mi hambwandau? Mini ka nui atei Epuraham ni mi dikisindauꞌu? Rini haro. Gotri mwanji bwarakarandaro hima le okwe haro. Mini bwele hima hinga minjenga mi hambwandau?” \p \v 54 Wowani Jisas ga mwanji wasa ya ri sawe, “E, ani hi ahi tunumbwa a rasaiwa, hi ahi ti tikisapu hinga. Woro ai Yapai, rini kui Yapai hinga ku nandau ti, rindo hi ahi ti ri rasaindau. \v 55 Woro kunu rini ni ku hambwanda nambwe. Ani rini ani hambwanda. E, ete a sawepo, ‘Ani rini ani hambwanda nambwe,’ wopo ani apa kunu hingambwa mwanji nimba a gambono. Woro ani rini ani hambwandani ri mwanji norukweni a sirinandau. \p \v 56 “Kui atei Epuraham gisi ahi ri hei ki ri hambwaro tini nimba ete ri eripeꞌaripero. O tini ri heisini sembe rihi ti kipe naha ya i.” \v 57 Wowani Juta hima kupu le ya rini sawe, “Mini asama mihi ti 50 hinga i nambwe, woro Epuraham mi heiroꞌo?” \v 58 Ete wowani Jisas ya wunu sawe, “Mwe naha ki kunu a sawendau: Epuraham sukwa nambwe dawani ani ete a daro.” \p \v 59 O hinga ri bwawani Jisas ni humokuto ba wu ekeheni rini wu ye kinani humokuto ti ya wu ruko. Wokowani Jisas Gotri aka laka ri hanjaꞌaisini ri yanini hoko tokwe ya ri raru. \c 9 \s1 Miyasa hima ri mwanji \p \v 1 Wosini Jisas ini miyasa hima fori ya ri hei. Ri nuwai rini raro gisi ki miya ete rini sasiro. \v 2 Wowani Jisas himache le ya rini sili, “Ondiyakandiyandau hima, namoto kapwa sumbu wosiwani ori che miya sasiwani ri nuwai ete rini raro? Ori hima mwe to kapwa sumbu woroꞌo, ri nuwai yapai to kapwa sumbu woro?” \p \v 3 Wowani Jisas ga mwanji wasa ka hinga ya ri sawe: “Dori hima kapwa sumbu wo nambwe, e, ri nuwai yapai kapwa sumbu wo nambwe. Mina. Do sumbu hinga sukwaro ti, apa Gotri tau ti dori hima ki amwei o sirakonda. \v 4 Apa lindanasindau, o keke ka ani humbwewani a taro hima ri tau ti ma nu randa. Hundu o ya tanda, wowa hima fori tau hinde apa ra kumbwa. \v 5 Do nuwe ki a dano gisi ete dawa, ani do nuwe ki lindana hinga.” \p \v 6 O hinga ri bwasini sungwa ti nuwe ki ri yini nuwe ga apenesini goro oti ri toroni ori hima i miya tiki ya ri hindi. \v 7 Wosini ya rini sawe, “Ma ini Siloam fwanjuwei ki uku ti ma ya.” Siloam hi mwe ti nu jamekowani ka hinga: “Humbwewani iro.” Wowani ri ini o fwa ki uku ti ya ri ya. Wosini kipe ri wosisini ri ai tani ya ri maꞌaikaꞌainda. \p \v 8 Wondawani o ri ko kumbwa funda wu dau hima le, e, imbihumbwa rini heiwani ya mwaꞌambwe keke wunu ni uchandaro hima le ya wu sawe, “Dori hima ka litisini ele hima ni ya mwaꞌambwe keke uchandaro himaꞌa?” \v 9 Wowani fwele sawe, “E, ori hima o to.” Wowani fwele sawe, “Mina. Ka bai hima ori hima hingambwa, woro rini hima ba fo.” Ete wowani ori hima rinjenga ya ri sawe, “O ando sa to.” \p \v 10 Wowani ya rini wu sawe, “Hinde wowani miya mihi ti kipe ai mini wosiro?” \v 11 Ete wowani rini ga mwanji wasa ti ka hinga ya ri sawe: “Jisas hi ete wu uchandau kari hima, rindo nuwengoro ri apenesini ai miya ki ya ri ani hindi. Wosini ya ri ani sawe, ‘Ma ini Siloam fwanjuwei ki uku ti ma ya! Wowani ani ini uku a yawani kipe ani wosisiwani ya a maꞌaikaꞌainda.” \v 12 Wowani ya rini wu sawe, “Kari hima soki dau?” Ete wowani ya ri sawe, “Ani a hikisandau.” \p \v 13 Wowani imbihumbwa miya rini sasiro hima ori ni Farisi hima le tambwa ya rini wu raꞌai. \v 14 Woro Jisas nuwengoro ri apenesini ori hima i miya ki ri hindiwani ori hima miya ti kipe ai rini wosiro gisi ti himati gisi foki ri wosiro. \v 15 Wosiwani ya rini wu ai sili, “Miya mihi ti kipe hinde hinga wai mini wosiro?” Wowani ya ai wunu sawe, “Nuwengoro ti ai miya ki ri hindiwani ani ini uku ti a yawani miya ahi ti ani ai riparo.” \v 16 Ete wowani Farisi hima fwele ya wu sawe, “Gotri kari hima ni humbwewani ta nambwe. Hinde wowani, rini himati gisi ni ri sirina nambwe.” Ete wowani hima fwele sawe, “E, hima fori kapwa sumbu ga dano ti, ka kwambu chele sumbu hinga hinde hinga apa ri wosino?” O hinga wu anambwakoni nerimbe fisi ya wu huwa. \p \v 17 Wosini miyasa hima ori ni ya wu ai sawe, “Kari hima miya mihi ti kipe ri wosiro. Wosiwani mini hinde hinga rini mi saweno?” Wowani ya ri sawe, “Rini Gotri mwanji bwarakarandau hima fo.” \p \v 18 Wowani ele Juta hima kupu le miya sasiwani ete rini raro ori hima apa kipe ai rini wosiwani ri maꞌaikaꞌaindau sumbu ni sembe wu ha ki wu diyaha. Wofunu o miya ai maꞌaikaꞌaindau hima, ri nuwai yapai ni ya wu ucha. \v 19 Ete wowani fi tawani ka hinga ya fini wu sili: “Dohaꞌa ki cheꞌe? Ka ki sawewani nu mendiro miya sasiwani ete raro che kihi dohaꞌaꞌa? Woro hinde wowani apa ri ai maꞌaikaꞌaindau?” \p \v 20 Wowani ri nuwai yapai mwanji wasa ya fi sawe, “Si hambwanda, do che o si che, miya sasiwani ete rini raro che sihi. \v 21 Woro hinde wowani apa ri ai maꞌaikaꞌaindau, o sumbu hinga si hikisandau. E, miya kipe rini wosiro hima ri okwe si hikisandau. Kundo ma rini ku silinehei. Hima laka ri saihiro. Mwanji ti rinjenga ori bwakonda.” \p \v 22 Ri nuwai yapai o hinga fi sawero ti, Juta hima kupu le keke fi akifuni fi sawero. Hinde wowani, Juta hima kupu le mwanji ti ka hinga wu injiro: E, hima fori Jisas hi tini ete ri sawewa, rini Kurais, wowa apa lotu wo aka wuhi ki rini toroꞌepikinawa funda ete sirani ri ino. \v 23 O sumbu hinga keke ri nuwai yapai ka hinga fi sawero, “Si che hima laka sairo. Ma rini ku silinehei.” \v 24 Wowani imbihumbwa miya sasiro hima ori ni wu ai uchawani ri tawani numbo fisi ya rini wu sawe, “Mini Gotri hi tini ma rasai. Nunu nu hambwanda, kari hima rini kapwa sumbu wondau hima.” \p \v 25 Ete wowani rini ga mwanji wasa ka hinga ya ri sawe: “E, ani a hikisandau, rini kapwa sumbu wondau hima poꞌo, mina. Ani sumbu fonumbwa ani hambwanda. Imbihumbwa miya ani sasiro tito apa ya ani ai maꞌaikaꞌainda.” \p \v 26 Wowani ya rini wu sawe, “Bwele sumbu hinga mini wosiro? Miya mihi ti hinde hinga mini ri okulawani riparo?” \p \v 27 Ete wowani rini ga mwanji wasa ka hinga ya ri sawe: “Kunu a sawero ti, ai mwanji ku mendi numbwa. Hinde wowani ku ai mendi ki? Kunu okwe ri himache hinga ku sira kiꞌi?” \p \v 28 Wowani kapwa mwanji ki ya rini wu saweholiya, “Mindombwa ri himache. Nunu Moses himache. \v 29 Nunu nu hambwasinda, Gotri ri mwanji ti Moses ni ri bwaro. Woro kari hima rini so mapwa ki ri taro, nunu rini nu hikisandau.” \p \v 30 Wowani ori hima ga mwanji wasa ya wunu ri sawe, “O kui mwanji ba fo naha! Kunu ku hikisandau so mapwa ki ri taro ti, woro rindo miya ahi ti ri riparo! \v 31 Nunu nu hambwanda, Gotri kapwa sumbu wondau hima lei mwanji ti ri mendinda nambwe. E, hima fori Gotri ni lotu wondani Gotri ri okokona tunumbwa ri sirinandano ti, Gotri ri mwanji mendindau. \v 32 Imbihumbwa kapwa ki ete ta tani miya sasiwani nuwai ete rini raro hima i miya ti ai ripasiro sumbu ti nu mendinda nambwe. \v 33 E, Gotri kari hima ni ri humbwewani ri ta nambwe napo, apa sumbu fo hinde ri wosikoro ambwa.” \p \v 34 Wowani wunu ga mwanji wasa ya rini wu sawe, “Kapwa sumbu keke o hinga mini rasiwani o ki ete mi dau. Wosini apa nunu ni mi ai ondiyakandiyakondauꞌu?” O mwanji hinga rini wu bwakoni ya rini wu toroꞌepikina. \s1 Sembe ha nambwe hima le wunu miyasa hima hinga \p \v 35 Jisas ri mendiwani ele hima rini saweni epikinawani ri iro. Woro ori hima ni ri ai heini ya ri sawe, “Mini Hima ri Che dori ni sembe mi haroꞌo, mina?” \v 36 Wowani mwanji wasa ya ri sawe, “Apukolaka, namoni mi sawendau? Mi ani sawewa sembe ti rini ani ha.” \v 37 Ete wowani Jisas ya rini sawe, “O rini mi heihiro. Rini dohaꞌa mwanji mini ga si bwandau.” \v 38 Wowani ori hima ya sawe, “Apukolaka, mwe naha sembe ani handau.” Ete ri nakoni seke ri ombungweni Jisas ni ya ri lotu wo. \p \v 39 Wowani Jisas ya sawe, “Ani hima leni a kili kinani do nuwe ki a sikaro. Woro keke ele miyasa himako kipe wu ai heindawa miya heindau himako ele ai wunu sakonda.” \v 40 Wowani Farisi hima fwele rini ga takaini daro le ka mwanji hinga wu mendini ya rini wu sawe, “Wo, nunu okwe miyasaꞌa?” \v 41 Wowani Jisas ya wunu sawe, “E, miyasa hinga ku dapo, kunu kapwa sumbu nambwe. Woro ete ku sawendau, ‘Miya nuhi ti kipe nu heindau,’ o hinga ku sawendau ti keke kapwa sumbu kunu ki ete dau.” \c 10 \s1 Sipisip ini tini mwanji yepero \p \v 1 “Mwe naha ki kunu a sawendau: Sipisip ini lengenumbo naha tiki rarunda nambwe ini alase tiki rauni kwai ai raindau ti, ori hima hinga rini hiliya hima, e, mwaꞌambwe matinani raꞌaindau. \v 2 Woro, lengenumbo naha tiki rarundau hima ori, rini sipisip aulini dau hima. \v 3 Lengenumbo aulini dau hima ri rini keke lengenumbo ti ya ri tukwasi. Wowani ri raruni sipisip ele ni hi wuhi ki wunu ri uchawani ata rihi ti ya wu mendi. Wowani hoko tokwe ya wunu ri rakwai. \v 4 Ele ri sipisip hinga tinda ete hoko tokwe ri rakwaisini rindo ele sipisip ni mwaseni ya ri iu. Wowani ele sipisip ri ata gale ti wu mendikoni rini sirinani ya wu iu. \v 5 Hima ba forini hinde apa wu sirinani wu i kumbwa. Mina. Apa rini heini akini ino. Hinde wowani, o ri ata gale ti wu hikisandau.” \v 6 Jisas do mwanji yepe hinga wunu ri sawesiwani wunu o mwanji yepe mu mwe ti wu hambwa nambwe. \s1 Jisas sipisip aulindau hima kipe naha \p \v 7 Ete wowani Jisas ya ai wunu sawe, “Mwe naha ki kunu a sawendau: Ani andombwa sipisip lei lengenumbo. \v 8 Ele hima hinga tinda ete ani ni mwaseni taro le, wunu hiliya hima, e, mwaꞌambwe matinani raꞌaindau. Woro ele sipisip wui mwanji ti wu mendinda nambwe. \v 9 Ani andombwa lengenumbo. E, hima fori ani tambwa ri tani ri raruwa, Gotri apa ai rini ratano. Wosiwa apa rini o lengenumbo ki ri rarususirasindani ahirahi ti ri wakini ano. \p \v 10 “Hiliya hima ri sumbu fo keke tanda nambwe, rini sipisip leni hili raꞌai ki, wunu yeni si ki, e, walambe wunu i ki tandau. Woro ando a taro ti, himamwale ti wu torowa o tito wui sembe ki wunu tale kinani a taro. \v 11 Ani sipisip aulindau hima kipe naha. Woro sipisip aulindau hima kipe naha ri o ri sipisip leni okula ki ri himamwale ti ri ohumbwendau. \v 12 Hima fori ya kekembwa sipisip nimba ri aulindau ti, rini yapai chele sipisip mina. Ori hima hinga fuku pe asa ri heiwa tawa ele sipisip ri andosini akini ino. Wowa fuku pe asa oti ele sipisip ni enginaꞌi enginatani ya wunu sendano. \v 13 Hinde wowani, o sumbu hinga ri wosiro ti, rini ya kekembwa tau randaro hima. Rini ele sipisip keke gamweche ri ri wo nambwe. \p \v 14 “Ani sipisip aulindau hima kipe naha. Ani ai sipisip le wunu ani hambwandawani wunu okwe ani wu hambwandau. \v 15 O sumbu to, Yapai ani ni ri hambwandawani ani okwe Yapai ani hambwandau hinga. Woro ai himamwale ti ele sipisip keke ani ohumbweno. \v 16 Ani sipisip ba fwele okwe dau, woro wunu do ini we pe mina. Wunu okwe a rata ki inaka kwambu ki ani hambwanda. Wunu a ratasiwa ai mwanji ya wu mendikonda. Wosini nerimbe funda naha hinga wu dawa, hima funda naha tombwa wunu aulindano. \v 17 Yapai ani keke ri wondau. Hinde wowani, ai himamwale ti ani ohumbwesini o tini ani ai torokondau. \v 18 Hima fo ai himamwale ti hinde apa raꞌai kumbwa. Mina. Ai okokona kumbwa apa ai himamwale ti ani andosino. Ai himamwale ti ani andosino kwambu ga ai himamwale ani ai torono kwambu ga a torosindau. Woro do kwambu ai Yapai ani hasiwani a torosindau.” \p \v 19 Juta hima kupu le o mwanji ni wu mendini wunjenga wui nindo ki ya wu huwa. \v 20 Wosini hima miyafo naha ya wu sawe, “Himamwale kapwa ti rini ga dau, wondawani ori ambwatinambwatindau. Bwele keke ri mwanji ti ku mendindau?” \v 21 Ete wowani fwele ya wu sawe, “Ele mwanji ri sawero ti, himamwale kapwa tinga dau hima i mwanji hinga mina. Himamwale kapwa tito apa hinde hinga ri wowa ka miyasa hima i miya ti ripano?” \s1 Juta hima kupu le Jisas ni miho wu tangiro \p \v 22 Dani ini Jerusalem ko tiki gisi laka foti ya sukwa. Imbihumbwa Gotri aka laka wu ai tukwaro gisi tito ya ai ta. Ka gisi oti tikiningo andau gisi. \v 23 O gisi ki Jisas Gotri aka laka ki dau Solomon tapa aka tako ki ya ri inda. \v 24 Wondawani Juta hima kupu le tani rini wu haweini wu etisini ya rini wu sili, “Numbo geni apa nui sembe ti mi wosindawa inaka fisi nu hambwandano? E, mini Kurais nawa, amwei ma nunu sawefika.” \p \v 25 Wowani Jisas mwanji wasa ya ri sawe, “Kunu a sawero ti, sembe ku ha nambwe. Kale kwambu chele sumbu ai Yapai hi ki a wosindau tito hi ahi ti amwei wondau. \v 26 Woroti kunu sembe ku ha nambwe. Hinde wowani, kunu ai sipisip mina. \v 27 Ani ai sipisip le ai mwanji ti wu mendindau. Ani wunu ni ani hambwandawani wunu okwe wu ani sirinandau. \v 28 Ani ete da ete da himamwale ti wunu ani handau, wosiwa hinde apa walambe wunu i kumbwa. Minambwe naha. E, hima fori ai tapa tenge tiki hinde apa wunu ri raꞌai kumbwa. \v 29 E, wunu ni ri ani haro Yapai to ele mwaꞌambwe hinga tinda ete ri dikisindau. Woro ai Yapai tapa tenge tiki wu dau ti, hima fo apa tani hinde wunu raꞌai kumbwa. \v 30 Ani ga ai Yapai ga sini funda naha.” \p \v 31 Ete wowani ele Juta hima kupu le rini wu ekehe kinani humokuto ti ya wu ai ruko. \v 32 Wowani Jisas ya wunu sawe, “Yapai ani okulawani kwambu chele sumbu miyafo naha kunu a mekuhiro. Wowani bwele sumbu ahi naha ni ku hambwasini humokuto ti ku ani takehekondau?” \p \v 33 Wowani Juta hima kupu le mwanji wasa ya rini sawe, “Mi wosiro sumbu fo keke humokuto mini nu takehenda nambwe, mina. Gotri ni mi saweholiyani minjenga Gotri mi naro keke.” \p \v 34 Wowani Jisas ga mwanji wasa ti ya wunu sawe, “Kui lo mwanji ki Gotri ka hinga ri sawesinda: ‘Kunu gotri le.’ \v 35 Gotri ri mwanji ni mendini tororo himako ni “gotri” hinga wunu ri ucharo. Woro o sumbu Gotri chengi ki kaisindau ti, mwe naha tumbwa. Apa Gotri chengi nimba gambo hinga. \v 36 Yapai to rihi minde ri ani nasini ani humbwewani do nuwe ki a sikaro. Wosini ka ete a sawenda, ‘Ani Gotri Che.’ Woro o keke ka hinga ku ani sawendau: ‘Mini Gotri ni mi saweholiyandau. Wo hinde wowani o mwanji hinga ku sawendau? \p \v 37 “E, ai Yapai tau tini a randa nambwe nawa, apa ai mwanji tini sembe ha kei. \v 38 Woro ri tau tini a randau ti nawa, e, ai mwanji tini sembe ku ha ki au kunu sainda nambwe nawa, apa a randau tau ahi leni sembe ma ku ha. O hinga ku wosini kipe naha ya ma ku hambwa, Yapai ani ga dawani ani rini ga a dau.” \p \v 39 Ete wowani rini wu toroꞌinjikowani wunu ri dikisini ya ri i. \p \v 40 Wosini Jotan gara angi tokwe ri ai rachini ini Jon metengei naha hima leni uku wunu yasindaro michi tiki ri raruni o ki ya ri da. \v 41 Wondawani himiyama hurahama miyafo rini tambwa wu tani ya wu sawe, “Mwe naha, Jon kwambu chele sumbu ambwe sumbu ambwe ri wosi nambwe. Woroti Jon do hima ni ri bwaro mwanji hinga tinda ete mwe naha tumbwa.” \v 42 Wowani ka michi ki hima miyafo naha sembe Jisas ni ya wu ha. \c 11 \s1 Lasaras haro \p \v 1 Hahungondau hima fori ya da, hi rihi ti, Lasaras, Betani ko kipe. Betani oti Mariya ga ti apwai Mata ga fi ko. \v 2 Ka Mariya to Apukolaka ni sanda ti dawehenaro humwe, wosini ti mwa kopika tiki ri seke ti ti hindiro. Woro ti mindahara Lasaras to hahungondau. \v 3 O hinga keke ri kahaiche pi fisi Jisas ni mwanji sawehambwa ti fi humbweni ya fi sawe, “Apukolaka, o mi okokonandau hima ri apa hahungondau.” \v 4 Wowani Jisas o tini mendini ya ri sawe, “O hahungo sumbu ti hima handau sumbu ki hinde apa ambwe kumbwa. Mina. O hahungo ti himiyama hurahama le Gotri hi tini wu rasai ki sukwasini dau. O hinga wu wowa Gotri Che okwe apa hi laka ri torono.” \p \v 5 Jisas Mata ga ti hipache ga, e, Lasaras ga ete wunu keke ri wondau. \v 6 Mwanji sawehambwa fihi ri mendiwani Lasaras hahungondawani gisi fisi o michi ki ya ai ri da. \v 7 Ka gisi fisi ini humbuwani ri himache leni ya ri sawe, “Jutiya mapwa tokwe ma nu ai i.” \p \v 8 Wowani ri himache le ya rini sawe, “Ondiyakandiyandau hima, imbihi naha Juta hima kupu le humokuto ti mini wu takehekosiwani apa o michi ki mi ai mi i kiꞌi?” \p \v 9 Wowani Jisas mwanji wasa ti ya wunu sawe, “Gisi funda riki tapwaki ti tapaꞌangi tapaꞌangi hatachi fisi amwa da nambweꞌe? E, hima fori tapwaki ri ino ti, hinde apa ri hichako kumbwa. Hinde wowani, do nuwe lindanasiwani ri heindau. \v 10 Woro, niliki tiki ri iwa, ri hichakono. Hinde wowani, lindana ri heinda nambwe.” \p \v 11 O hinga ri sawesinimbwa, wunu ya ri ai sawe, “Nui nau Lasaras tukuyahiro. Wosiwani ani ini rini a yetele.” \v 12 Wowani ri himache le ya rini sawe, “Apukolaka, ri tukuyandau ti nawa, kipe ai rini wosino.” \v 13 Jisas Lasaras to haro sumbu ni ri sawendawani ele ri himache leto wu hambwaro, Lasaras o nimba ri tukuyandau. \p \v 14 Ete wosiwanumbwa Jisas amwei ya wunu sawe, “Lasaras hahiro. \v 15 Woro o gisi ani rini ga a da nambwe sumbu ti kunu keke ya ani eripendau. Hinde wowani, o sumbu keke sembe o ku hakonda. Apa rini tambwa ma nu i.” \p \v 16 Wowani Tomas, hi foti ka hinga wu uchandau, Titimas, rindo ele himache fwele ni ya ri sawe, “Nunu okwe ma nu ini rini ga funda ete nu ha.” \s1 Hasini ai saindau sumbu ga ete da ete da himamwale ga fi mu ti Jisas \p \v 17 Wowani Jisas ini o ko raruni ya ri hambwa, Lasaras gisi opuriꞌopuri wa we ki ri daro. \v 18 Betani ko ti Jerusalem ko laka ga anatakai, kilomita namili hinga. \v 19 Wondawani Juta hima kupu miyafo Mata hima pi Mariya ni sembe wahapi fini ha kinani fini tambwa ya wu ta. Hinde wowani, fi mindahara haro ti keke. \v 20 Mata mendiwani Jisas ya tanda, wowani numbo tokwe rini hei ki ya ti i. Wondawani Mariya aka tiki ya ti da. \p \v 21 Mata numbo ki Jisas ni heini ya rini ti sawe, “Apukolaka, ahaꞌa ki mi dapo, ai mindahara hinde hakoro ambwa.” \v 22 Woro ani hambwanda, e, Gotri ni mwaꞌambwe fo keke mi uchahambwawa, apa mini ha sindau.” \p \v 23 Wowani Jisas ya tini sawe, “Apa ni mindahara o ai saikonda.” \v 24 Wowani Mata ya rini sawe, “Ani hambwanda, gisi jipe kumbwa rini ga ele himiyama hurahama ga funda wu ai saino.” \v 25 Ete wowani Jisas ya tini sawe, “Andombwa hasini ai saindau sumbu mu, e, andombwa himamwale ga dau sumbu mu. E, hima fori sembe ani ni ri hawa, himamwale ga ete ri dano, woro hima tape rihi ti humbuno. \v 26 E, ele himamwale ga dau hima hinga tinda sembe ani ni wu hawa, apa hinde wu ha kumbwa, mina. Ete da ete da himamwale kipe ga ete wu dano. Ka mwanji ni sembe ni handauꞌu, mina?” \p \v 27 Wowani Mata ga Jisas ni ya ti sawe, “Ei, Apukolaka. Sembe ani hasindau, mini Kurais, mini Gotri Che. Mini do nuwe ki mi ta kinani Gotri imbihumbwa mini esisiro.” \s1 Jisas ichakaro \p \v 28 Mata o mwanji hinga sawesini ti ini ti hipache Mariya ni ya ti ucha. Wowani ti tawani tini ra ra aka sipi tokwe tini raꞌaisini usariche ya tini sawe, “Ondiyakandiyandau hima dohaꞌa tasinda. Wosini nini ri uchanda.” \v 29 Mariya o mwanji ni ti mendini metengei ete ri saini Jisas tambwa ya ti i. \v 30 Jisas ko ki raru nambwe. Rini Mata rini heiro michi kumbwa ete ri dau. \v 31 Ele Juta hima kupu le, Mariya i sembe ti wu wahapisi kinani aka we ki tini ga wu daro leto wu heiwani metengei ete ti saini hoko tokwe ti raruwani tini wu sirinani ya wu i. Wunu ete wu hambwaro, ti ichaka ki matimat ki ti indau. \p \v 32 Mariya Jisas dau michi tiki ti raruni Jisas ni ya ti hei. Wokoni ri seke mu ki ti opulisini ya rini ti sawe, “Apukolaka, e, ahaꞌa ki mi dapo, apa ai mindahara ri hinde apa ri hakoro ambwa.” \p \v 33 Wowani Jisas tini heiwani ya ti ichakanda. Wondawani tini ga taro Juta hima kupu ele wunu okwe ya wu ichakanda. Ete wondawani rini okwe sembe nomo naha ri akoni ichakakoro naha. \v 34 Wosini ya ri sawe, “Soki rini ku andosiwani ri tukuyandau?” Wowani ya rini wu sawe, “Apukolaka, ma tani hei.” \p \v 35 Wowani Jisas ya ichaka. \v 36 Wowani Juta hima kupu le ya wu sawe, “Ma hei, rini do hima keke kipe naha ri wondaro.” \v 37 Ete wowani fwele ya sawe, “Dori hima miyasa hima ni kipe wosiro hima. Woro hinde wowani Lasaras ni ri okula nambwe, wosipo ri ha nambwe ri dakoro?” \s1 Jisas Lasaras ni ai rasairo \p \v 38 Ete wowani Jisas sembe nomo naha ri ai akoni matimat tokwe ya ri i. Ka matimat humokuto laka foti wu goro sopu. Wosiwani humokuto beiye laka foti o sopu ta ni dimisindau. \v 39 Wosini Jisas ya sawe, “Do humokuto beiye ma ku tukwa.” Wowani ori hima haro ri kahaiche Mata to ya rini sawe, “Apukolaka, ri hasiwani gisi opuriꞌopuri ihiro. O keke kapwa kuwa naha ya takondau.” \v 40 Wowani Jisas ya tini sawe, “Tambwa nini a sawero, e, sembe mwe naha ni hawa hi hinga okundau Gotri sumbu ni hei sindau.” \v 41 Wowani humokuto beiye oti ya wu tukwa. \p Ete wowani Jisas niri ki mausini ya ri sawe, “Yapai, mini a weseꞌanda, hinde wowani, mini ani uchahambwaro ti, mi ani mendihiro. \v 42 Ani ani hambwanda, gisi gisi mini ani uchahambwandau ti, mi ani mendindau. Woro dele himiyama hurahama do ki wu enindawani wunu keke do mwanji hinga mini a sawero, wosiwa sembe wu ha kinani, minjenga mi ani humbwewani a taro.” \p \v 43 O mwanji hinga ri bwasini hapa tinga ya ri ucha, “Lasaras, mini ma saini sira!” \v 44 Wowani haro hima ori saini ya ri sira. Seke tapa rihi ti nikaꞌari ti rini benisiwani miyaningisopo rihi ti nikaꞌari ti rini gwarosiro. Wowani Jisas ya wunu sawe, “Nikaꞌari ma rini hungosiwa sa ri i.” \s1 Mekupu hima le Jisas ni wu yeni si ki mwanji ti wu injiro \r Mt 26:1-5; Mt 14:1-2; Lu 22:1-2 \p \v 45 Mariya ni hei ki taro Juta hima kupu le Jisas wosiro o sumbu ni wu heini wunu miyafo sembe ti ya rini wu ha. \v 46 Ete wowani wunu fwele Farisi hima tambwa wu ini Jisas wosiro sumbu tini ya wu sawenda. \p \v 47 Wosiwani puris hima laka lenga Farisi hima lenga kanisol hima leni wu wausini ya wu sawe, “Kari hima bwele sumbu hinga rini nu wosino? Rini kwambu chele sumbu ambwe miyafo ri wosindau. \v 48 E, rini nu hanjaꞌaisiwa ete ri dawa apa dele hima miyafo rini numbwa sembe o wu hakonda. Wowa Rom pe hima le tani nunu ga nui hima kupu lenga walambe nunu wu woni nui Gotri aka laka ti o apa wu lendokonda.” \p \v 49 Wowani wui nindo ki dau hima fori, hi ti Kaiyafas, rini o asama ki puris hima i apukolaka hinga ri dau, woro rindo ya ri sawe, “Kunu gamweche ri ku hambwanda nambwe naha. \v 50 Kunu ka mwanji ni ku hambwanda nambwe naha: Apa hima funda naha ri ri hasini ele hima hinga tinda nunu ri okulano sumbu ti kipe, apa nui hima kupu le tinda walambe ino sumbu ti nunu keke kipe mina.” \p \v 51 Ka mwanji hinga ri bwaro ti, ri inaka kumbwa ri hambwasini ri bwa nambwe, mina. Rini o asama ki aulindau puris hima i apukolaka. O keke Gotri mwanji bwarakarandau hima hinga ri bwaro, Jisas hasini Juta hima kupu leni okulano sumbu tini. \v 52 Woro Juta hima kupu le numbwa ri okula ki mina. Rini dele nuwe mapwa ki dau Gotri che hinga tinda ri wausiwa hima kupu funda naha wu da kinani ri hakondau. \p \v 53 Wosiwani wunu o gisi naha ki rini yewani hano mwanji tini ya wu bwani injinda. \v 54 O keke Jisas Juta hima kupu lei nindo ki amwei ri ichiꞌucha nambwe. Wowani o ko ete ri hanjaꞌaisini ko fo, hi ti Ifirem, hima da nambwe mapwa gamba tokwe dau, o ko tokwe ya ri i. Ri ini ri himache lenga ya wu da. \p \v 55 Wondawani Juta hima kupu lei Pasofa gisi laka ya takai. Wokowani ele ko ele ko ki dau hima le o gisi laka keke wui hima tape ti wu yokowa Gotri miyaningisopo ki kipe ai sira kinani Jerusalem ko laka ki ya wu i. \v 56 Wosini Jisas ni wu wakini wu hei kinani wu wondani Gotri aka laka we ki wu etisini wunjenga ka hinga ya wu anambwa anambwanda: “Hinde hinga ku hambwandau? Rini apa gisi laka nuhi ri hei ki ri takondau umo?” \v 57 Puris hima laka lenga Farisi hima lenga ka mwanji hinga wu bwasinda: “E, hima fori Jisas so michi ki ri dau ti ri hambwawa, nunu ni sa ri sawehambwawa rini nu toroꞌinji ki.” \c 12 \s1 Mariya Jisas seke ki weli kuwa kipe ti owehenaro \r Mt 26:6-13; Mk 14:3-9 \p \v 1 Wondawani gisi ti tapaꞌangi hatachi funda iwa Pasofa gisi laka sukwakondawani o gisi ki Jisas Betani ko tokwe ya ri i. Ka ko Jisas Lasaras ni wa we ki rini rasairo ko. \v 2 Wosiwani rini keke a laka ya wu ekikina. Wosini Mata ahirahi tindawani Lasaras to Jisas ga ahirahi andau hima lenga ya ri lininda. \v 3 Wondawani Mariya ya laka ki randau botoli ki talesindau weli kuwa kipe, hi ti naruto, ya ti rata. Wosini Jisas seke ki ti dawehenasini ti mwa kopika kumbwa ya ai rini hindi. Wowani o weli kuwa kipe naha ti sukwani aka we o ki ya ete ichiꞌucha. \v 4 Wowani ri himache fori, Jutas Isukariyot, ichai rindo Jisas ni omwemendindau hima lei tapa tenge ki hano, woro rindo ya ri sawe, \v 5 “Ka weli kuwa kipe nu raꞌaini hima foringa ya wungwa nu jipo asama funda tau rani nu torono ya laka hinga nu torou. Wosipo o ya nu raꞌaini bwarichape hima leni nu ha to!” \v 6 O mwanji hinga ri bwaro ti, rini ele bwarichape hima keke ri woni ri sawe nambwe. Mina. Hinde wowani, rini hili ya hima. Rindo ya kowe ti ri aulindaro ti, o ki warondau ya gamweche hili ti raꞌaindaro. \p \v 7 Woro Jisas ya sawe, “Ma tini hanjaꞌaisiwa sa da. Ka weli kuwa kipe tihi ti owesiwani daro ti, ai hima tape eini sino gisi keke ti owesiro. \v 8 Bwarichape hima le kunu ga nilitapwa ambwe ete wu dau. Woro ani kunu ga nilitapwa ambwe hinde a da kumbwa.” \s1 Puris hima laka le Lasaras ni wu yeni si ki mwanji wu injiro. \p \v 9 Ete wondawani Juta hima kupu miyafo wu mendiwani Jisas o ko ki ri dau. Wowani rini tambwa ya wu i. Wunu Jisas numbwa wu hei ki wu i nambwe. Mina. Wunu imbihumbwa Jisas wa we tiki rasairo Lasaras okwe rini wu hei ki wu iro. \v 10 Wowani ele puris hima laka le Lasaras ni wu yeni si kinani mwanji ti wu bwani ya wu injinga. \v 11 Hinde wowani, Juta hima kupu miyafo Lasaras ni wu heikoni wui apukolaka le wu andosini Jisas numbwa sembe ti wu handaro keke. \s1 Jisas Jerusalem ko tiki King Apukolaka hinga ri raruro. \r Mt 21:1-11; Mk 11:1-11; Lu 19:28-40 \p \v 12 Wosiwani lindanawani ele himiyama hurahama miyafo ka gisi laka ni wu hei ki tasini dau le wu mendiwani Jisas Jerusalem ko tokwe tanda. \v 13 Ete wowani naku tongo hinga le wu ra ra wu ini numbo tiki rini heini ya wu ucha: \q1 “Gotri hi tini ma nu rasai. \q1 Apukolaka i hi tiki tandau dori hima i hi tini ma nu rasai. \q1 Isurel lei King Apukolaka ri hi tini ma nu rasai.” \p \v 14 Wondawani Jisas, hosi hinga fo, hi ti, dongi, akisai sairo fotini ri wakisini o tenge ki ri rauni ya ri liti. O sumbu hinga sukwaro ti, ka Gotri mwanji sawero hinga sukwaro: \q1 \v 15 “Saiyon ko laka, apa aki kei. King Apukolaka mihi ya tau. \q1 Akisai dongi tenge tiki litisini ori tanda.” \p \v 16 Metengei naha ri himache le ka mwanji mu mwe ti wu hambwa nambwe. Dani inumbwa Jisas hewen ko tokwe ri ai rauwanimbwa ya wu hambwa, ka Gotri chengi rini ni sawesiwani kale hima ele sumbu hinga rini ni wu wosiro. \p \v 17 Lasaras wa we tiki dawani Jisas rini uchani ai rini rasairo sumbu ni heiro himiyama hurahama to o Jisas wosiro sumbu ni ya wu bwani inda. \v 18 Himiyama hurahama miyafo o kwambu chele sumbu ri wosiro tini wu mendiro ti keke rini wu hei kinani numbo tokwe ya wu i. \v 19 Wowani ele Farisi hima wunjenga wu anambwa anambwani ya wu sawe, “Ma hei, tau nuhi ti kipe inda nambwe. Wondawani ele himiyama hurahama hinga tinda rini ni sirinani ihiro.” \s1 Girik pe hima fwele Jisas ni wu hei ki \p \v 20 Himiyama hurahama miyafo naha ka gisi laka ki Jerusalem ko tiki Gotri ni wu lotu wo ki wu rauro ti, wui nindo ki Girik pe hima fwele okwe ya wu da. \v 21 Ele Girik pe hima le Filip tambwa ya wu ta, Filip rini Galili mapwa tokwe dau Besaita ko kipe. Wosini ya rini wu sili, “Hima laka, nunu Jisas ni nu hei ki.” \v 22 Wowani Filip ini Anduru ni sawe. Wowo findo fi ini Jisas ni ya fi sawe. \v 23 Wowani Jisas ga mwanji wasa ya sawe, “Hima ri Che dori hi laka torono gisi mwe ti apa sukwahiro.” \v 24 Mwe naha ki kunu a sawendau. E, witi wapa ti nuwe tiki sikasini hani kupwaꞌai nambwe nawa, o tindombwa naha dano. E, ri hani kupwaꞌaiwa, ri ai sukwani ahirahi mwe miyafo naha ai wano. \v 25 Hima fori ri himamwale tunumbwa ri enependano ti, himamwale rihi humbuno. E, hima fori dohaꞌa nuwe ki ri himamwale tini ri diyahawa, ori hima hinga ti ri himamwale ti ri toronambusiwa ete da ete dano. \v 26 E, hima fori ai tau ti ri randau ti, ori sa ani sirina. Wosiwa ka a dau ko tukumbwa apa ai tau ra himache ri o kumbwa ani ga si dano. E, hima fori ai tau rano ti, ori hima apa ai Yapai hi laka ti rini hano. \s1 Hima ri Che ri hi numbwa sa wu rasai \p \v 27 “Apa sembe ahi ti saitalekoni apapanandau. O keke hinde hinga a saweno? Ka hinga a sawenoꞌo, ‘Yapai, do amwa kipe nomo ma rani humbweꞌi’? Mina. Apa o hinga a sawe hinga. Oti o hinga keke do amwa ki a taro. \v 28 Yapai, hi mihi ti ma wowa omwesika sa sai.” Jisas o hinga ri bwawani, mwanji foti hewen ko tiki sukwani ka hinga ya sawe: “Hi ahi ti a wowani apukolaka saihiro, woroti numbo fonga ani ai wokonda.” \v 29 Wowani himiyama hurahama le ri mu tiki takaini wu enindaro leto o tini mendini ya wu sawe, “Niri ti o kunda,” wowani hima fwele ya sawe, “Ensel forito mwanji ti o rini sawenda.” \p \v 30 Wowani Jisas ya wunu sawe, “Do ata gale ani ni okula ki sukwa nambwe. Mina. O kunu ni okula ki sukwaro. \v 31 Gotri apa do nuwe pe himiyama hurahama leni wunu kilikonda. Wosini do nuwe ni aulindau hima apukolaka ri rini humbwewa ri ikonda. \v 32 E, do nuwe ki a dau ti, wu ani toroni rasaino gisi tawa, ele himiyama hurahama hinga tinda ete a matinani ani tambwa a ratano.” \v 33 Woro o hinga ri sawero ti, ri hano numbo tini ri sawero. \p \v 34 Wowani himiyama hurahama le ya rini wu sawe, “Moses kaisiro lo mwanji ti ka hinga nu mendiro: Kurais ete da ete dano. Wo hinde wowani ete mi sawero, ‘Hima ri Che ni wu toroni wu rasaino’? Woro ka Hima ri Che namo?” \p \v 35 Wowani Jisas ka hinga ya wunu sawe, “Kamindache naha lindana ti kunu ga o ete dakonda. Apa lindana ti kunu ga ete dawa, o lindana ki ma ete ku inda. Apa hundu ti kunu yoho ki. Hundu tiki indau hima ri, rini ri indau numbo ti ri hikisandau. \v 36 Woro kunu o lindana kunu ga ete dau ki, o lindana ni sembe ti ma ku ha, wosini apa lindana i che hinga ku sira. \s1 Juta hima kupu le miyafo Jisas ni sembe wu ha nambwe \p Jisas o mwanji hinga ri sawesini, wunu ri andosini wui miyaningisopo ki ya ri yani. \v 37 Kwambu chele sumbu ambwe sumbu ambwe miyafo naha wui miyaningisopo ki ri wosindawani sembe ti rini ni wu ha nambwe. \v 38 O hinga keke Gotri mwanji bwarakarandaro hima ri, Aisaiya, sawero mwanji ti mwe naha ya sukwa. Aisaiya ete sawero: \q1 “Apukolaka, namoto nui mwanji ni sembe haro? \q1 Wosiwani Apukolaka ri kwambu ti namoni ri mekuro?” \p \v 39 Ka mwanji keke Jisas ni sembe ti wu ha nambwe. Woro Aisaiya ri mwanji fotiki o sumbu ni ka hinga ri sawero: \q1 \v 40 “Gotri wui miya ti wunu ri wosiwani saro. Wosini inaka ti humokuto hinga ri wosiro. \q1 O hinga keke mwaꞌambwe ti miya tiki hinde wu heini, inaka wuhi ki hinde kipe wu hambwani, sembe ti wu ani hawa kipe hinde wunu a wosi kumbwa. Mina.” \p \v 41 Aisaiya do mwanji hinga ri kairo ti, hi hinga okundau Kurais sumbu tini ri heisini rini ni kairo. \p \v 42 Mwe naha, mekupu hima le miyafo sembe ti rini ni wu haro. Woro Farisi himako ni wu akini wui sembe ha sumbu ti amwei wu wo nambwe. Ka hinga wu hambwaro, apa lotu wo aka tiki wunu toroꞌepikinawa wu sirano. \v 43 Wunu Gotri to wui hi ti rasaino ti wu okokonanda nambwe, mina. Wunu wui okokona ti hima leto wui hi tini wu rasai ki. \s1 Hima leni kilindau Jisas mwanji \p \v 44 Wosiwani Jisas uchani ya ri sawe, “Hima fori sembe ani ni haro ti, o ri sembe ti ani numbwa ri ha nambwe, ori ani humbwewani a taro Yapai ni sembe ti ri haro. \v 45 Woro ori hima ani ni heindau ti, ori ani humbwewani a taro Yapai ni ri heindau. \v 46 Ani lindana hinga do nuwe ki a taro. O keke hima fori ani ni sembe ri hawa ori hima hundu tiki hinde ri da kumbwa. \v 47 E, hima fori ai mwanji tini ri mendini o tini ri sirina nambwe nawa, apa hinde rini a kili kumbwa. Hinde wowani, ani nuwe pe hima lei mwanji tini kilindau hima hinga a ta nambwe. Mina. Ani wunu ni ai a raꞌai ki a taro. \v 48 Ani ni gumwa sini ai mwanji ti mendi nambwe hima ri, mwanji rini kilino sumbu ti ya dau. Ka mwanji a bwaro to, gisi jipe tiki ori hima ni ai kilikonda. \v 49 Hinde wowani, o mwanji ai inaka tiki a bwa nambwe, mina. Ani humbwewani a taro Yapai to bwele mwanji hinga hinde hinga a saweno tini ri ani sawendiriro. \v 50 Woro ani hambwandau, Yapai ri ani sawendiriro ti, ete da ete da himamwale tini rata ki sawendiriro. Wosiwani ele mwanji hinga tinda a bwandau ti, Yapai a sawe ki ani sawendiriro hingambwa a sawendau.” \c 13 \s1 Jisas ri himache lei seke ti ri yokoro \p \v 1 Pasofa gisi laka takai naha tasiwani Jisas ya ri hambwa, do nuwe ri andosini Yapai tambwa ri ino gisi ti sukwahiro. Wowani do nuwe ki dau himiyama hurahama rihi le keke ya ri wo. Wunu keke ri woni ri i ini ambwe naha ki ya ri ambwe. \p \v 2 Hunduya tiki ahirahi ti wu andawani Saiten tani Saimon che, Jutas Isukariyot, ri sembe we tiki raisini Jisas ni miho lei tapa tenge tiki ri oweno inaka tini ya rini ha. \v 3 Woro Jisas, Yapai ele mwaꞌambwe hinga tinda ete ri tapa tenge tiki haro ti, e, Gotri rini humbwewani ri taro, woro rini tambwa ri ai ino ti okwe tinda ri hambwasindau. \v 4 Wosini Jisas ahirahi ti andosini saini heiye pe nikaꞌari rihi ti tangosini tawol foti ri rukoni hima mandemu tiki ya ri inji. \v 5 O hinga ri wosini uku ti disi we tiki ri gutosini ri himache lei seke ti funda funda wunu ri yoko yoko hima mandemu ki ri injiro tawol o tiki uku ti ya wunu ri hindi hindi inda. \p \v 6 Wowo Saimon Pita tambwa ya ri ta. Wowani Pita ya rini sawe, “Apukolaka, seke ahi ti mi yokokondauꞌu?” \p \v 7 Wowani Jisas mwanji wasa ti ya rini sawe, “Apa a wosindau sumbu mu mi hambwanda nambwe, woro ichai o mi hambwakonda.” \p \v 8 Wowani Pita ga ya rini sawe, “Seke ahi ti apa ani yoko kei. Minambwe naha.” Wowani Jisas mwanji wasa ti ya rini sawe, “E, seke mini a yoko nambwe nawa, apa ani ga hinde mi da kumbwa.” \v 9 Ete wowanumbwa Saimon Pita ya rini sawe, “O hinga ti nawa, Apukolaka, seke tumbwa ani yoko kei, tapa ti okwe mwa ti okwe ma ete ani yoko.” \p \v 10 Wowani Jisas ya rini sawe, “Uku yaro hima ri uku apa ri ai ya hinga, seke tumbwa ri yokowa ri hima tape tinda kisi nambwe. Kunu kisi nambwe ku dau, woro kunu tinda ete mina.” \v 11 Miho lei tapa tenge tiki rini oweno hima ri ri hambwasindau. O keke ka ete ri sawe to, “Kunu tinda ete kisi nambwe, mina.” \p \v 12 Jisas seke ti wunu yokosini, ri nikaꞌari ri ai soꞌoisini ri litiro tei tokwe ri ai ini litisini ya wunu ri sawe, “Do kunu a wosiro sumbu mu ti ku hambwandauꞌu? \v 13 ‘Ondiyakandiyandau hima,’ e, ‘Apukolaka,’ o hinga ete ku ani uchandau. Woro o hinga ku uchandau ti, kipe naha. Hinde wowani, ani o hingambwa. \v 14 Ani ondiyakandiyandau hima, e, ani apukolaka, woroto kui seke ti a yokoro. O hinga nawa, apa kunu okwe kui hiparakambwe lei seke ti ma ku anayoko anayokosi. \v 15 Ahaꞌa sumbu a wosiro ti, himamwale hinga kunu a mekusiro. O keke kunu okwe a wosiro hingambwa ma ku wosi. \v 16 Mwe naha ki kunu a sawendau: Tau ra himache ri, ri apukolaka ni dikinda nambwe. E, mwanji raꞌai hima ri, o rini humbwewani ri iro hima ni dikinda nambwe. \v 17 E, dele sumbu hinga ni ku hambwasini mwe naha ku wosiwa Gotri kwambu o kunu ri hakonda. \p \v 18 “Ani kunu ni tinda ete a sawenda nambwe. Ani ahi a naro hima le ani hambwandau. Woro ka mwanji Gotri chengi ki dau ti, mwe naha sukwakondau: \q1 ‘Ani ga bereti andau hima fori seke rihi rasaini o ri ani tatikachikonda.’ \p \v 19 Do sumbu hinga sukwa nambwe dawani apa o mwanji ni do kunu a sawenda. Woro ichai o sumbu sukwawa ya ku hambwakonda, ani kari Hima. \v 20 Mwe naha ki kunu a sawendau: E, hima fori ori a humbwewani iro tau ra hima ni ri toroni rakarundau ti, ori hima ani ni ri toroni rakarundau. E, hima fori ani ni ri toroni rakaruwa, ori ani humbwewani a taro ai Yapai ni ri toroni rakarundau.” \s1 Jutas Jisas ni rini omwemendindau hima lei tapa tenge ki o ri hakonda \r Mt 26:20-25; Mk 14:17-21; Lu 22:21-23 \p \v 21 Jisas o mwanji hinga ri sawekoni sembe rihi ti nomo naha ya i. Wosini ka mwanji hinga ya ri sawe, “Mwe naha ki kunu a sawendau: Kui nindo ki dau hima fori ani omwemendindau hima lei tapa tenge tiki o ri ani hakonda.” \v 22 O mwanji hinga ri bwawani ri sawero hima ni wu hikisafuni ri himache le wunu funda funda miya ti ya wu anamisinda. \v 23 Jisas ri okokonandau ri himache fori to Jisas ga takaini funda ya fi lininda. \v 24 Wondawani Saimon Pita to sumbu fo ri hima tape ki ri uyangosini ya rini sili, “Ma rini silinehei, namoni ri sawendau.” \v 25 Wowani Jisas himache ori ri mu tokwe ri yekwehimesini ya rini sawe, “Apukolaka, namoni mi sawero?” \v 26 Wowani Jisas ga mwanji wasa ya ri sawe, “Do a tipa disi tiki a rawaisini o rini ani hakonda. Wowa ya ma ku hambwa, ori hima sa to.” Wosini o a tipa disi ki ri rawaisini Saimon che, Jutas Isukariyot ni ya ri ha. \p \v 27 Jutas o ahirahi ri torowani o amwa naha kumbwa Saiten ri sembe we ki ya raru. Wosiwani Jisas ya rini sawe, “Sumbu fo mi wosi ki mi hambwandau ti ma huwainani wosi.” \v 28 Wowani tei ki litiro hima le wui nindo ki hima fori Jisas Jutas ni sawero mwanji mu mwe ti ri hambwa nambwe. \v 29 Jutas ya kowe wuhi ri aulindawani wunu fwele ka hinga ya wu hambwa, Jisas ka mwanji hinga rini sawero ti, gisi laka keke ahirahi mwaꞌambwe wungwa ri ji kiꞌi, e, bwarichape hima leni mwaꞌambwe ri ha ki rini saweroꞌo. \v 30 Jutas o ahirahi tipa ri torosini metengei hoko tokwe ri raruni ri heiwani hunduro. \s1 Lo mwanji ako \p \v 31 Rini hoko tokwe raruni ri isiwani Jisas ya sawe, “Apa Hima ri Che dori hi omwesika laka ri torohiro. Wosiwani Gotri okwe rini kumbwa hi omwesika laka ri torohiro. \v 32 E, Gotri Hima ri Che ki hi omwesika laka ri tororo ti nawa, Gotri ga o ri Che ni rini ki dau hi omwesika naha ya ri hakonda, woro metengei ete hi omwesika ti o ri hakonda. \v 33 Ai che le, gisi faiche naha kunu ga a dakondau. Ani isiwa o ku ani wakindakonda. Woro Juta hima kupu leni a sawero mwanji hingambwa apa do kunu a sawenda: Kunu apa ani ino ko ti hinde apa ku ta kumbwa. \v 34 Lo mwanji anandi fori kunu a sawe: Kunu kui hiparakambwe lenga ma ku anakekewonda. Ani kunu keke funda ete a wondau hingambwa kunu okwe ele hiparakambwe lenga ma ku anakekewonda. \v 35 E, kui hiparakambwe lenga mwe naha ku anaꞌokokonandawa, hima le ka hinga o ya kunu hambwakonda, kunu ai himache.” \s1 Jisas Pita ni ete sawero, gumwa rini sino \r Mt 26:31-35; Mk 14:27-31; Lu 22:31-34 \p \v 36 Wowani Saimon Pita ya rini sawe, “Apukolaka, soki mi ikonda?” \p Wowani Jisas ga mwanji wasa ya sawe, “Ani ino ko ti hinde apa mi ani sirinani mi ta kumbwa. Waya ichekaimbwa mi ani sirinano.” \p \v 37 Wowani Pita ya rini sawe, “Apukolaka, hinde wowani apa mini a sirina hinga? Mini ani okula ki himamwale ahi ani ohumbwe sindau.” \p \v 38 Wowani Jisas ga mwanji wasa ya rini sawe, “Ani ni mi okula ki himamwale mihi mi ohumbwekondauꞌu? Mwe naha ki mini a sawendau: Apwetoko gi nambwe ete dawa hi ahi ti numbo namili o mi hamisakonda.” \c 14 \s1 Jisas rini Yapai tambwa indau numbo naha \p \v 1 “Apa sembe kuhi ti apapanani saitale kei. Kunu Gotri ni sembe ku hani, ani okwe sembe ti ma ku ani ha. \v 2 Ai Yapai aka ki aka tipa ti miyafo naha. E, minambwe napo imbihumbwa ete kunu a sawekoro. Ani ani ikondau, kui ko ti ani otokuna ki. \v 3 E, ani ini kui ko ani otokunasiwa ani ai tani ani ga ku da kinani a raꞌaikonda. Wosiwa a dau ko kumbwa kunu okwe ani ga funda nu da ki. \v 4 Woro kunu ka ko tokwe ani ikondau numbo ti ku hambwandau.” \p \v 5 Wowani Tomas ya rini sawe, “Apukolaka, soki mi ikondau? Nunu nu hikisandau. Hinde hinga ka numbo apa nu hambwano?” \p \v 6 Ete wowani Jisas ya rini sawe, “Ani andombwa numbo, ani andombwa mwanji mwe naha, e, ani andombwa himamwale mu naha. Hima fori ai Yapai tambwa numbo ba foriki hinde apa ri i kumbwa. Minambwe naha. Ani naha kumbwa ri ino. \v 7 E, mwe naha ku ani hambwapo, apa ai Yapai okwe ku hambwakoro. Do gisi naha ki ku ambwesini, rini ku hambwani rini ku heihiro.” \p \v 8 Wowani Filip ya rini sawe, “Apukolaka, Yapai ma nunu mekusi, wowa nunu o numbwa nu sirina.” \p \v 9 Ete wowani Jisas ya rini sawe, “Filip, gisi miyafo naha kunu ga a daro ti, mi ani hikisandauꞌu? Hima fori ani ni ri heindau ti, o Yapai ni ri heindau. Wo hinde wowani ete mi sawero, ‘Yapai ma nunu mekusi’? \v 10 Ani Yapai ga a dawani Yapai ani ga dau, o tini sembe mi handa nambweꞌe? Mwanji kunu a sawendau ti, o ai inakahambwa ki kunu a sawenda nambwe, mina, oti Yapai ani ga dasini ri tau hinga rinjenga ri randau. \v 11 Kunu do mwanji ni sembe ma ku ha: Ani Yapai ga a dawani Yapai ani ga dau. E, minambwe nawa, ele kwambu chele tau hinga a raro tini ma ku hambwani sembe ti ani ni ku ha. \p \v 12 “Mwe naha ki kunu a sawendau: Hima fori sembe ani ni ri hano ti, ele tau hinga a raro ti, rini okwe ri ra sindau. Wosini tau laka ri rani ani a raro tau ni ri dikino. Hinde wowani, ani Yapai tambwa ani ikondau. \v 13 Wosiwa ele sumbu hinga tinda hi ahi ki ku ani siliwa a wosi sindau. Wowa o keke Yapai ri Che ki hi omwesika ti ri torokonda. \v 14 Ele sumbu hinga hi ahi ki ku ani siliwa, o a wosi sindau. \s1 Jisas Himamwale Kipe ri humbwe ki mwanji injiro \p \v 15 “E, ani keke ku wondau ti nawa, ele lo mwanji ahi mwe naha ku sirinakonda. \v 16 Ani Yapai ni a silikonda, wowa kunu okulano hima ri o kunu ri hakonda. Wosiwa ori hima kunu ga ete da ete dakonda. \v 17 Dori hima mwanji mwe naha bwandau Himamwale Kipe. Nuwe ki dau himiyama hurahama le hinde apa rini wu rakaru kumbwa. Hinde wowani, wunu rini wu heini rini wu hambwanda nambwe. Woro kundo rini ku hambwandau. Hinde wowani, apa kunu ga ri dau to kui sembe we ki o kwai ri dakonda. \p \v 18 “Ani apa kunu ani hanjaꞌaisiwa chenguto hinga hinde ku da kumbwa, minambwe naha. Kunu tambwa a takondau. \v 19 Kamindache naha, do nuwe ki dau himiyama hurahama le hinde apa wu ai ani hei kumbwa. Woro kundo ku ani hei sindau. Hinde wowani, ani himamwale ga a dau, kunu okwe himamwale ga ku dakonda. \v 20 Woro o gisi kumbwa ani ai Yapai ga a dawani, kunu ani ga ku dawani, ani kunu ga a daro sumbu ti, o ya ku hambwakonda. \v 21 E, hima fori lo mwanji ahi ti ri torosini kipe naha ri sirinano ti, ori hima ani keke funda ete ri wondau. E, hima fori ani keke ri wondau ti, ai Yapai okwe o rini keke wonda. Wowa ani okwe rini keke a woni anjenga rini a mekukonda.” \p \v 22 Jisas o mwanji hinga ri bwawani hima fori, Jutas, rini Jutas Isukariyot mina, woro rindo Jisas ni ka hinga ya ri sawe, “Apukolaka, minjenga nunu ni mi mekukondau, wo hinde wowani do nuwe ki dau himiyama hurahama leni minjenga wunu mi meku hinga?” \v 23 Wowani Jisas ga mwanji wasa ya rini sawe, “E, hima fori ani keke wowa, rindo ai mwanji ti ri sirinakonda. Wowa ai Yapai ori hima keke ri wokonda. Wosini rini tambwa si tani rini ki si aka si kisini rini ga si dano. \v 24 E, hima fori ani keke ri wonda nambwe ti, rini ai mwanji ni ri sirinanda nambwe. Woro dele mwanji ku mendindau ti, o ai mwanji mina. O ri ani humbwewani a taro Yapai ri mwanji. \p \v 25 “Ani kunu ga ete a dasini dele mwanji hinga ni o kunu a sawenda. \v 26 Woro kunu okulano hima ri, Gotri Himamwale Kipe, woro ori hima ni hi ahi ki Yapai rini humbwewa ori takonda. Wowa rindo ele mwanji hinga tinda kunu ri ondiyakandiyani ele inaka kuhi ri yeni ri rasaiwa ele kunu a sawero mwanji tinda ete ya ku ai hambwandakonda. \p \v 27 “Sembe wahapi sumbu o kunu ani andosinda. Sembe wahapi sumbu ahi ti o ya kunu ani handa. Ani sembe wahapi sumbu kunu ani handau ti, do nuwe kunu handau hinga mina. Sembe kuhi ti apapanani apa ku aki kei. \v 28 Ka mwanji kunu a sawero ti ku mendihiro: ‘Ani, ani ikondau. Wosini kunu tambwa ani ai tano.’ E, imbihumbwa ani keke ku wopo, apa Yapai tambwa ani ikondau ti ku eripeꞌaripeu. Hinde wowani, Yapai ani ni dikisindau. \v 29 Do sumbu hinga sukwa nambwe dawani o sumbu ni apa do kunu a sawesinda. Woro o sumbu sukwawa, sembe o ku hakonda. \p \v 30 “Huwe laka apa kunu ga hinde a bwa kumbwa. Hinde wowani, do nuwe aulindau mekupu hima laka ya tanda. Woro, ri kwambu ti hinde ri ani diki kumbwa. \v 31 Woro ai okokona ti, do nuwe ki dau himiyama hurahama le sa wu hambwa, ani Yapai keke a wondani Yapai ani sawendiriro sumbu hinga numbwa a wosindau. Woro ma ku saiwa ya nu i. \c 15 \s1 Jisas rini waini me naha \p \v 1 “Ani waini me ba minde naha. Wowani ai Yapai rini yapai chele rupwa. \v 2 E, me tali ahi fwele mwe wa nambwe nawa, Yapai to seni humbwendau. E, mwe wandau me tali le, o mwe miyafo ai wa kinani Yapai to faiche ri kutoni ri wonorukwendau. \v 3 Do kunu a sawero mwanji keke, kunu wonorukwesiwani kipe naha ku sirahiro. \v 4 Kunu ani ki ma ku dawa, ani ga kunu ki a da. E, me tali foti waini ba ki ambomuna nambwe tinjenga barikapwa ti dawa mwe ti hinde wa kumbwa. Woro o hingambwa, kunu ani ki ku da nambwe nawa, apa ahirahi mwe hinga hinde kunu wa kumbwa. \p \v 5 “Ani waini me ba. Wowani kunu talitapa. Hima fori ani ki dawani ani ga rini ki a dau ti, ori hima mwe miyafo wakondau. E, ku ani hanjaꞌaiwa, sumbuche fo hinde apa ku wosi kumbwa. \v 6 E, hima fori ani ki da nambwe nawa, me tali seni humbweꞌisiwani rikaꞌaindau hinga rini humbweꞌino. Wosini ele me tali raꞌaini fotukumbwa wausini hi tiki rawaiwa ukondau. \p \v 7 “E, kunu ani ki ku dau, e, ai mwanji ti kunu ki dau ti nawa, apa ele sumbu hinga ku toro ki ku okokonandau ti, ele keke Gotri ni ma ku uchahambwa. Wowa o kunu ri hakonda. \v 8 E, mwe miyafo naha kunu ki wawa, ai Yapai hi omwesika ri toro sindau. O keke kunu ai himache hinga ku dano. \v 9 Ai Yapai ani keke wondau hingambwa ani o hingambwa kunu keke a wondau. Hima keke wondau sumbu ahi ki ma ku da. \v 10 E, ai lo mwanji ni ku sirinawa, ai hima keke wo sumbu we ki kwai ku da sindau, ka ai Yapai ri lo mwanji a sirinani ri hima keke wo sumbu we ki kwai a dau hinga. \v 11 Do mwanji kunu ni a sawero ti, ai eripeꞌaripe sumbu ti kui sembe we ki dawa kui eripeꞌaripe sumbu ti kunu tale ki. \v 12 Lo mwanji ahi ti ka hinga: Ani kunu keke a wondau hingambwa kunu ele kui hiparakambwe lenga ma ku anakekewonda. \v 13 E, hima fori ri himamwale ti ele ri nau keke ri ohumbweno ti, ori hima i hima keke wo sumbu ni dikindau hima keke wo sumbu fo da nambwe. \v 14 E, mwe naha ki kunu a sawendau, ai lo mwanji tini ku sirinawa, kunu ai nau. \v 15 Ani apa kunu ni ai tau ra himache hinga ani ucha hinga, mina, hinde wowani, tau ra himache ri ri apukolaka ri randau tau ti ri hikisandau. Woro ele mwanji hinga ai Yapai takisopo ki a mendiro ti tinda do kunu a sawero. O keke ai nau hinga kunu ani uchandau. \p \v 16 “Kundo ani ni kuhi ku ani na nambwe, mina. Ando ahi kunu a nasindau. O sumbu hinga a wosiro ti, ku iwa ahirahi mwe kunu ki wawa o mwe ete dawa hi ahi ki Yapai mwaꞌambwe fo kunu ha ki rini ni ku uchahambwawa kunu ri handa ki. \v 17 Lo mwanji ahi kunu ani haro ti ka hinga: Kunu ele kui hiparakambwe lenga ma ku anakekewonda. \s1 Nuwe pe hima le Jisas himache leni omwemendindau \p \v 18 “E, do nuwe ki dau himiyama hurahama le kunu omwemendiwa ya ma ku hambwa, metengei naha ani ni wu omwemendiro. \v 19 E, kunu do nuwe kipe napo, do nuwe ki dau hima le wui hima kupu hinga o kunu wu okokonakonda. Woro kunu do nuwe kipe hima mina, do nuwe ki ku daro ti ahi kunu a nasiwani o ku da. O hinga keke do nuwe ki dau himiyama hurahama le o kunu omwemendinda. \v 20 Kunu do kunu a sawero mwanji ti ma ku ai hambwa: Tau ra himache ri ri apukolaka ni dikinda nambwe. Wunu ani ni walambe sumbu wu wosiro ti nawa o hingambwa apa o kunu wu wosikonda. E, ai mwanji wu sirinaro ti nawa, kui mwanji okwe o wu sirinakonda. \v 21 Ai hi keke, wunu ele sumbu hinga kunu wu wosikondau. Hinde wowani, wunu ka ani humbwewani a taro hima ri wu hikisandau. \p \v 22 “E, a tani mwanji wunu a sawe nambwe napo, wunu kapwa sumbu nambwe wu dakoro. Woro apa kapwa sumbu wuhi wu yanino ti, numbo nambwe. \v 23 E, hima fori ani ni ri omwemendindau ti, o ai Yapai okwe ri omwemendindau. \v 24 E, hima fori a raro tau hinga randa nambwe. Woro o tau a ra nambwe napo, apa wunu kapwa sumbu nambwe wu dakoro. Woro wunu kale kwambu chele sumbu a wosiro ti wu heisini ani ga ai Yapai ga sini ni ete wu omwemendindau. \v 25 Woro o wui sumbu, wui lo mwanji foki kairo ka mwanji hinga mwe naha sukwahiro: ‘Wunu nindumwasari wu ani omwemendindaro.’ \p \v 26 “Woro ai Yapai ga dau kunu okulano hima ri a humbwewa kunu tambwa o takonda. Kunu okulano hima mwe ri, mwanji mwe naha ki bwandau Himamwale, Yapai andosini o takonda. Ri tawa ani ni amwei ri saweno. \v 27 Wondawa kunu okwe ani ni amwei ma ku sawekawe. Hinde wowani, metengei naha tau a rasairo gisi ku ambwesini ani ga ete ku daro. \c 16 \p \v 1 “Sembe ha sumbu kuhi ku hanjaꞌaino keke, dele mwanji hinga kunu a sawero. \v 2 Wunu lotu wo aka wuhi ki kunu wu toroni rawarakonda. Mwe naha, gisi fo takonda, o gisi hinga ki hima fori kunu ri yeni sisini ka hinga ri hambwakonda, rini o sumbu ni anguꞌomwe hinga Gotri ni ri haro. \v 3 Wunu Yapai ni wu hambwanda nambwe, e, ani ni wu hambwanda nambwe o sumbu hinga wu wosino. \v 4 Woro do sumbu hinga kunu a sawero ti, ichai hima le o sumbu hinga kunu wosino gisi tawa, do kunu ani autangindau mwanji tini ku ai hambwa ki. \s1 Himamwale Kipe ti tau \p “Ani kunu ga a daro keke dele mwanji metengei naha kunu a sawe nambwe. \v 5 Woro apa ka ani humbwewani a taro hima ri tambwa ya ani ikondau. E, kunu ga a dawani kui nindo tiki hima fori ka hinga ani sili nambwe, ‘Sete mi ikondau?’ Mina. \v 6 Do mwanji kunu a sawewani sembe kuhi ti apa nomo naha. \v 7 Woro mwe naha ki kunu a sawendau: Kunu ani andosini ani ino sumbu ti kunu keke kipe naha. Hinde wowani, ani i nambwe nawa, kunu okulano hima ri kunu tambwa hinde ta kumbwa. E, ani ini rini ni kunu tambwa a humbwewa o ri takonda. \v 8 Ri tani apa nuwe pe hima leni ri kiliwa kapwa sumbu mu naha ti, sumbu kipe mu naha ti, e, Gotri kilino sumbu mu naha ti tinda ete wu hambwano. \v 9 Kapwa sumbu mu naha ni wu hambwano sumbu mu mwe ti ka hinga: Wunu sembe ani ni wu ha nambwe. \v 10 Sumbu kipe mu naha ni wu hambwano sumbu mu mwe ti ka hinga: Ani Yapai tambwa ani ikondau, wosiwa hinde apa ku ani ai hei kumbwa. \v 11 Gotri kilino sumbu mu naha ni wu hambwano sumbu mu mwe ti ka hinga: Do nuwe ni aulindau mekupu hima laka ori Gotri rini kiliro. \p \v 12 “Kunu ani hakondau mwanji ti miyafo naha ya dau, woro o nomo apa hinde ku kicha kumbwa. \v 13 Woro ichai ka mwanji mwe naha bwandau Himamwale tito ri tawa ele mwanji mwe naha kumbwa kunu ri raꞌaino. Apa ri inakahambwa mwanji hinde ri bwa kumbwa. Mina. Ri mendino mwanji tumbwa ri bwandani ichai sukwano sumbu okwe kunu saweno. \v 14 Rini ai mwanji ti ri torosini ini kunu ni o bwakonda, o hinga keke hi omwesika ani ni ri hakonda. \v 15 Yapai mwaꞌambwe hinga tinda ete ahi. O hinga keke ete a sawero: Ai mwanji ti ri torosini raꞌaini kunu ni ri bwano. \s1 Sembe nomo ai jamekoni eripeꞌaripe sukwano \p \v 16 “Kamindache naha hinde apa ku ani ai hei kumbwa. Woro kamindache naha ku ani ai heikondau.” \v 17 Wowani ri himache le wunjenga ka hinga ya wu anambwa anambwa: “Do nunu sawero mwanji mu mwe ti hinde na hinga, ka ete ri sawero ti, ‘Kamindache naha hinde apa ku ani ai hei kumbwa,’ e, ‘Woro kamindache naha ku ani ai heikonda,’ wosini fo ka hinga ri sawero, ‘Hinde wowani, Yapai tambwa ani ikondau’?” \v 18 Wondani ya wu sawe, “Ka mwanji, ‘Kamindache’ ri sawero ti, hinde na hinga? Do ri sawero mwanji mu mwe ti nunu nu hikisandau.” \p \v 19 Jisas mwanji rini wu sili ki wu okokonandau sumbu tini ri hambwasini ya wunu ri sawe, “Kunu do kunu a sawero mwanji mu mwe tini ku hambwa ki ku anasili anasilindauꞌu, ka ete a sawero ti: ‘Kamindache naha hinde apa ku ani ai hei kumbwa,’ e, ‘Woro kamindache naha ku ani ai heikonda’? \v 20 Mwe naha ki kunu a sawendau: Kunu au laka ku ichakandani moko ku andano. Wondawa nuwe pe himiyama hurahama le ya wu eripeꞌaripendakonda. Sembe kuhi ti nomo naha ino, woro o sembe nomo kuhi ai jamekowa apa eripeꞌaripe to kunu ki sukwano. \v 21 Humwe fo che rano amwa takai tawani amwaka ti ya ti mendiu. Wosini che oti ti rasini amwaka o tini ai ti hambwanda nambwe, mina, o do nuwe ki ti raro che ori keke ya ti eripeꞌaripeu. \v 22 Kunu okwe o hingambwa. Apa sembe nomo o ku akonda. Woro dani ini kunu ani ai heiwa ku eripeꞌaripekondau. Wosiwa hima forito apa ka kui eripeꞌaripe hinde rani humbweꞌi kumbwa. \v 23 Woro o gisi ki mwaꞌambwe fo keke apa hinde ku ani sili kumbwa. Mwe naha ki kunu a sawendau: E, ai hi tiki Yapai ni mwaꞌambwe fo keke ku uchahambwawa apa o kunu hakonda. \v 24 Imbihumbwa ete ta tani apa okwe ai hi tiki mwaꞌambwe fo keke Gotri ni ku uchahambwa nambwe. Woro apa ma ku uchahambwanehei, wowa o kunu hakonda. Wosiwa sembe kuhi ki eripeꞌaripe to o talekonda. \s1 Jisas nuwe pe sumbu tini dikihiro \p \v 25 “Dele mwanji hinga mwanji yepe tiki kunu a sawero. Woro gisi fo tawa, o gisi ki mwanji yepe tiki hinde apa kunu a sawe kumbwa, mina, Yapai ni amwei kunu a saweno. \v 26 Woro o gisi ki ai hi tiki ku uchahambwano. Do a sawendau ti, kunu keke Gotri ni anjenga ani uchahambwakondau sumbu tini kunu a sawenda nambwe. \v 27 Mina. Yapai rinjenga kunu keke ri wondau. Hinde wowani, ani keke ku woni sembe ti ku hasinda, ani Gotri ga a dasini a taro. \v 28 Imbihumbwa Yapai ga a daro, wosini rini ani andosini nuwe tokwe a sikaro. Apa nuwe ti ani andosini Yapai tambwa ani ai raukonda.” \p \v 29 Ete wowani ri himache le ya sawe, “E, apambwa amwei mi bwandau, mwanji yepe ki mi bwanda nambwe. \v 30 Apa nu hambwandau, hima mini sili kinani mi nikisinda nambwe. Mina. Ele mwaꞌambwe hinga tinda mi hambwandau. O keke sembe ti mini nu hani ete nu hambwa, mini Gotri ga mi dasini mi taro.” \p \v 31 Wowani Jisas mwanji wasa ti ya wunu sawe, “Apa sembe ku hahiroꞌo? \v 32 Gisi fo o takonda, woro apa tahiro. Kunu funda funda ku berimbuchini ko hinawana tokwe o ku ikonda. Wokoni ani numbwa ku andosiwa a dano. Woro ani andombwa, mina, Yapai ani ga dau. \v 33 Ai okokona ti, ani ga sembe wahapi ki ku da ki. O keke do mwanji kunu a sawero. Nuwe tiki kunu nomo chele. Woro kwambu ki ma ku eti. Ani do nuwe pe sumbu hinga tinda ete a dikiro.” \c 17 \s1 Jisas ri himache leni okula ki Gotri ni ri uchahambwaro \p \v 1 Jisas o hinga ri sawesini hewen tokwe ri mauni ya sawe, “Yapai o amwa sukwahiro. Mi Che ni hi laka ma ha, wowa mi Che ringa hi laka sa mini ha. \v 2 Hinde wowani, ele hima ni aulino kwambu ti rini mi hahiro, wosiwa rini mi haro ele himiyama hurahama hinga tinda ete da ete da himamwale wunu ri ha ki. \v 3 Ete da ete da himamwale ti ka hinga: Wunu mini hambwandau, mini mindombwa Gotri mwe naha, wosini Jisas Kurais ni wu hambwandau, mindo mi humbwewani ri taro. \p \v 4 “Hi hinga okundau sumbu mihi ti do nuwe pe himiyama hurahama leni a mekuro. A ra kinani mi ani hasiro tau ti tinda a humburo. \v 5 Yapai, injelembwa nuwe sukwa nambwe gisi ki ani mini ga a dani, ani hi chele hima. Woro apa miyaningisopo mihi ki o hi laka ma ai ani ha to. \p \v 6 “Do nuwe ki mi ani haro hima hinga mi hi tini a sawewani tinda wu mendisinda. Wunu mihi, ani ni mi haro. Wosiwani mi mwanji ti kipe naha wu sirinandau. \v 7 Apa ya wu hambwasindau, ele sumbu mi ani haro hinga tinda mini kumbwa taro. \v 8 Hinde wowani, ele mi ani haro mwanji hinga tinda ete wunu ani haro. Wowani ele ni wu tororo. Wunu mwe naha wu hambwasindau, mini ga a dasini a taro ti. Wosini sembe wu hasindau, mindo mi ani humbwewani a taro. \p \v 9 “Woro wunu keke mini ni ani uchahambwandau. Ani dele nuwe pe hima le keke mini ani uchahambwanda nambwe. Ani ele mi ani haro hima le keke mini ani uchahambwanda. Hinde wowani, wunu mihi. \v 10 Ele mwaꞌambwe ahi hinga tinda ete mihi. Wowani ele mwaꞌambwe mihi hinga tinda ete ahi. O keke ani wunu ki hi omwesika a tororo. \p \v 11 “Apa do nuwe ki hinde a da kumbwa. Wunu do nuwe ki wu dau. Ani mini tambwa a tandau. Halayasini dau Yapai, mi ani haro hi ki dau kwambu ki ma wunu haweini aulindawa funda naha si dau hinga wunu o hingambwa funda naha sa wu da. \v 12 Wunu ga a daro gisi ki ka mi ani haro hi ki kipe naha wunu ani aulini a dawani wunu kipe tumbwa wu daro. Wunu fori walambe rini i nambwe, woro walambe i ki ondiyasiro hima ri funda naha tombwa. Woro o sumbu hinga sukwaro ti, mi mwanji mwe naha sukwa kinani. \v 13 Apa mini tambwa a tandau. Woro do nuwe ki ete a dani dele mwanji hinga mini a sawendau. Wowa wunu eripeꞌaripe sumbu ahi ni wu torowa wui sembe ki ete taleni wunu chikisi ki. \p \v 14 “Mi mwanji ti wunu ani haro. Wosiwani do nuwe pe himiyama hurahama le wunu ni miho tangindau. Hinde wowani, wunu do nuwe pe mina, woro hingambwa ani okwe do nuwe pe mina. \v 15 Do nuwe ki wunu mi raꞌai ki mini ani uchahambwa nambwe, mina, haweini wunu mi auli kinani mini ani uchahambwanda, wosiwa kari kapwa hima hinde apa walambe wunu wosi kumbwa. \v 16 Wunu dohaꞌa nuwe pe mina, woro hingambwa ani okwe dohaꞌa nuwe pe mina. \v 17 Mwanji mwe naha ki ma wunu yarisiwa mihi minde naha sa wu da. Mwanji mihi ti mwe naha. \v 18 Imbihumbwa mi ani humbwewani a sikani do nuwe pe himiyama hurahama lei nindo tiki a daro. Woro hingambwa wunu okwe a humbwewani wu ini do nuwe pe himiyama hurahama lei nindo tiki ete wu da. \v 19 Wunu ani okula kinani anjenga a yarisini mihi minde naha a siraro, wosiwa wunu okwe wunu yarisiwa mihi minde naha wu sira ki. \p \v 20 “Woro do wunu numbwa okula ki ani uchahambwanda nambwe, mina, oti hima le wui mwanji ti mendini sembe ani ni hano hima le okwe wunu okula ki ani uchahambwandau. \v 21 O hinga a wosindau ti, Yapai, mini ani ki mi dawani ani mini ki a dau hingambwa wunu tinda ete funda naha wu sirasini sini ki wu da ki, wosiwa nuwe pe himiyama hurahama le do mi ani humbwewani a taro tini sembe wu ha ki. \v 22 Mi ani haro hi hinga okundau mwaꞌambwe ti wunu ni ani haro, wosiwa sini funda naha si dau hinga wunu o hingambwa funda naha wu da ki. \v 23 Ani wunu ki a dawani mini ani ki mi dau. Woro hingambwa sembe funda naha wu sira ki ani okokonandau. Wosiwa nuwe pe himiyama hurahama le wu hambwa ki, mindo mi ani humbwewani a sikaro, e, ani keke mi wondau hingambwa wunu keke mi wondau. \p \v 24 “Yapai, ai okokona ti, dele himiyama hurahama mi ani haro le, a dau ko tukumbwa ani ga funda ete nu da ki, wosini imbihumbwa nuwe ti wosi nambwe dawani, ka gisi ki mi ani okokonandau keke mi ani haro hi laka ahi ti wu hei ki. \v 25 Yapai kipe naha, nuwe pe himiyama hurahama le mini wu hambwanda nambwe. Woro ani mini ni ani hambwandau. Dele ai himache le wu hambwandau, mindo mi ani humbwewani a taro. \v 26 Mi hi ti amwei wunu a mekuro, woro waya gamwe tinga amwei ai wunu a mekukonda. Wosiwa mi ani okokonandau sumbu hingambwa wunu ki dawa anjenga wunu ki a da ki.” \c 18 \s1 Jutas Jisas ni miho lei tapa tenge tiki owero \r Mt 26:47-56; Mk 14:43-50; Lu 22:47-53 \p \v 1 Jisas o mwanji hinga ri uchahambwasini ri himache lenga wu ini Kitiron fwatorowa ti yetikinani ya wu rachi. Olif rupwa foti o michi ki dau. Wowani Jisas ga ri himache lenga o rupwa we ki ya wu raru. \v 2 Jutas, miho lei tapa tenge tiki rini oweno hima, rini okwe o rupwa ri hambwandau. Hinde wowani, nilitapwa ambwe Jisas ri himache lenga o rupwa ki ete wu waundaro. \v 3 O hinga keke Jutas au anaye hima kita foringa, puris hima laka lenga Farisi hima lenga wu humbwero apungwandai kicha hima fwelenga, numbo wunu ri ondiya ondiya o rupwa ki ya wu ta. Wunu lamu le, chika le, e, au anaye mwaꞌambwe le toroni ya wu ta. \v 4 Jisas, rini ni wu wosiro sumbu hinga tinda ri hambwasini wunu tambwa takai ri ini ya wunu sawe, “Namoni ku wakindau?” \p \v 5 Wowani mwanji wasa ti ya rini wu sawe, “Nunu Nasaret pe Jisas ni nu wakindau.” \p Wowani Jisas ya wunu sawe, “Ori ando sa to.” Wondawani Jutas, ele hima i tapa tenge tiki rini owero hima ri, wunu ga ya eninda. \v 6 Jisas ete wunu sawewani, “Ori ando sa to,” wowani kamindache wu ai sukuni wu ikoni nuwe tiki ya ete wu rai. \p \v 7 O hinga wu wowani ya ri ai wunu sili, “Namoni ku wakindau?” Wowani ya wu sawe, “Nasaret pe Jisas.” \p \v 8 Ete wowani Jisas ka hinga ya wunu sawe, “Tambwa kunu a sawero, ori ando sa to. E, ani ni ku wakiwa, dele hima ma ku andowa sa i.” \v 9 O sumbu hinga sukwaro ti, imbihumbwa ri bwaro mwanji ti mwe naha sira ki sukwaro. Ri bwaro mwanji mwe ti ka hinga: “Apa dele ri ani haro himiyama hurahama fori ani hanjaꞌaiwa walambe rini i hinga.” \p \v 10 Saimon Pita gipi huwe laka foti daro. O gipi ri longoni puris hima lei apukolaka ri tau ra himache forini tapa mama tokwe pe wasamba ti ya ete ri tafehe. Tau ra himache mwe ri, hi rihi ti Malikas. \v 11 Wosiwani Jisas Pita ni ya sawe, “Gipi ti, ti kowe tiki ma ai waro. Do Yapai ani haro amwaka chele kapu ti, apa ani a hingaꞌa?” \s1 Jisas ni Anas tambwa wu raꞌairo \p \v 12 Wosiwani au anaye hima kita fotinga wui apukolaka ga, e, apungwandai kicha Juta hima kupu lenga Jisas ni wu toroni kupu tiki ya rini wu inji. \v 13 Wosini metengei Anas tambwa ya rini wu raꞌai. Rini Kaiyafas nitaku, Kaiyafas o asama ki puris hima lei apukolaka ri daro. \v 14 Kaiyafas kale Juta hima kupu leni ka ete sawero hima: “Kipe naha nawa, ele himiyama hurahama ni okula ki hima funda naha ri sa ha.” \s1 Pita Jisas hi ni hamisaro \r Mt 26:69-70; Mk 14:66-68; Lu 22:55-57 \p \v 15 Saimon Pita ga himache foringa, Jisas ni sirinani ya fi i. Puris lei apukolaka, ori himache ri hambwandau. O keke puris lei apukolaka i aka we tokwe Jisas ga ya fi raru. \v 16 Wosiwani Pita rarususirasi takai tiki hoko tokwe ya ri eninda. Wondawani ka puris lei apukolaka ri hambwandau himache rito ri ai tani lengenumbo aulini dau humwe o tini ri sawesini Pita ni ya ri rakaru. \v 17 Lengenumbo aulini dau humwe oti Pita ni ya sawe, “Hinde, mini okwe kari hima i himache hinga mi da nambwe?” \p Wowani Pita ya sawe, “Ani mina.” \v 18 Ka nili tikiningo. Wondawani tau ra himache lenga apungwandai kicha himako ga hi foti wu haweini wu enindani ya wu waruꞌunda. Wondawani Pita okwe wunu ga enindani hi ti ya ri waruꞌunda. \s1 Puris apukolaka Jisas ni siliro \r Mt 26:59-66; Mk 14:55-64; Lu 22:66-71 \p \v 19 Puris apukolaka ori Jisas ni ri himache lenga ele hima ni ri ondiyakandiyaro mwanji lenga ya rini sili. \v 20 Wowani Jisas mwanji wasa ti ya rini sawe, “Ani himiyama hurahama leni mwanji ti apweli ki wunu a sawendaro. Ani gisi gisi Juta hima kupu le waundau lotu wo aka wuhi tiki, e, Gotri aka laka ki wunu ani ondiyakandiyandaro. Ani mwanji foti a yanini a bwa nambwe. \v 21 Hinde wowani mi ani siliro? A bwawani mendiro hima leni ma wunu sili. Wundo a sawero mwanji ti wu hambwandau.” \p \v 22 O mwanji hinga ri bwawani apungwandai kicha hima fori rini ni takaini enindaro ti, Jisas ni yetapesini ya ri sawe, “O mwanji wasa hinga puris hima lei apukolaka ni mi sawendauꞌu?” \p \v 23 Wowani Jisas ga mwanji wasa ya rini sawe, “E, kapwa mwanji fo a sawero ti nawa, o tini amwei ma sawe. E, mwanji kipe ni a bwaro ti nawa, hinde wowani mi ani yero?” \p \v 24 Wosiwani Jisas rini injisiro hinga ete dawani Anas, puris hima lei apukolaka, Kaiyafas, tambwa ya rini humbwe. \s1 Pita numbo fonga ai Jisas hi tini hamisaro \r Mt 26:71-75; Mk 14:69-72; Lu 22:58-62 \p \v 25 Saimon Pita hi takai ki ri enindani ri waruꞌundawani rini wu heini ya rini wu sawe, “Mini okwe ri himache hinga mi da nambweꞌe?” Ete wowani ya ri sawe, “Ani mina.” \p \v 26 Wowani puris hima lei apukolaka ri tau ra himache fori, woro rini Pita to wasamba ki tafehero ka hima i hima kupu fo, rindo Pita ni ya ri sawe, “Mwe naha, mini ani heiwani rini ga olif rupwa ki funda ki daro.” \v 27 Ete wowani Pita ya ri ai sawe, “Mina.” Wokowani o amwa naha kumbwa apwetoko ti ya ete gi. \s1 Jisas ni Pailat tambwa wu raꞌairo \r Mt 27:1-2; Mk 15:1-5; Lu 23:1-5 \p \v 28 Ete wosiwani Kaiyafas wu hanjaꞌaisini Jisas wu rani gapiman apukolaka aka tokwe ya rini wu raꞌai. Ka amwa nurumbumbwa. Woro wu ini, wunu gapiman apukolaka i aka we ki wu raru nambwe. Hinde wowani, wunu ete wu hambwaro, “Foki apa sembe we nuhi kisi nunu wowa Pasofa ahirahi ti hinde apa nu a kumbwa.” \v 29 O keke wunu hoko ki wu dawani Pailat wunu tambwa sirani ya wunu sawe, “Kunu do hima ni bwele sumbu keke rini ku kotimwo ki?” \v 30 Ete wowani wunu ga mwanji wasa ya rini wu sawe, “E, dori hima kapwa sumbu wonda nambwe hima napo apa mini tambwa hinde rini nu ratakoro ambwa.” \p \v 31 Wowani Pailat ya wunu sawe, “Ma rini ku raꞌaini kui lo mwanji ki kunjenga rini ku kili.” \p Wowani Juta hima kupu le ya rini sawe, “Hima foni nu yeni nu sino kwambu ti nunu ha nambwe.” \v 32 O hinga wu sawero ti, imbihumbwa Jisas ri hano numbo ni rinjenga ri sawero mwanji to mwe naha sukwa kinani. \p \v 33 Wowani Pailat gapiman aka ki ri ai raru. Wosini Jisas ni ri uchawani ri tawani ya rini sili, “Mini Juta hima kupu lei king apukolakaꞌa?” \p \v 34 Wowani Jisas mwanji wasa ya ri sawe, “Ka minjenga mi inaka ki mi hambwasini mi ani silindauꞌu, hima forito mini sawesiwani mi ani silindau?” \p \v 35 Ete wowani Pailat ga mwanji wasa ya ri sawe, “Hinde, ani Juta hima kupu foꞌo? Mi hima kupu lenga puris hima laka lenga ani tambwa mini wu rataro. Bwele sumbu ni mi wosiro?” \p \v 36 Wowani Jisas ga mwanji wasa ya ri sawe, “Aulindau kwambu ahi ti, do nuwe kipe mina. Wopo, apa ai tau ra himache le wu anayendapo hima fori Juta hima kupu le tapa tenge ki ri ani hakoro ambwa. Woro, aulindau kwambu ahi ti dohaꞌa nuwe kipe mina.” \p \v 37 Wowani Pailat ya rini sawe, “Wo, mini king apukolaka foꞌo?” Ete wowani Jisas mwanji wasa ya rini sawe, “O mi sawenda to, ani king apukolaka. Ai nuwai do nuwe ki ani rasiwani a dau ti, o do mwanji numbwa a bwa ki a taro: Ani tau ahi ti mwanji mwe naha numbwa a bwandau. Ele hima hinga tinda ete mwanji mwe naha numbwa wu sirinandau ti, wunu ai mwanji ti wu mendindau.” \v 38 Wowani Pailat ya rini sawe, “Mwanji mwe naha bwelefo mwaꞌambwe?” \s1 Pailat Jisas ni me yapweke tiki rini wu ye kinani ri sawero \r Mt 27:15-31; Mk 15:6-20; Lu 23:13-25 \p O mwanji hinga ri sawesini ri saini Juta hima kupu le tambwa ya ri ai raru. Ri raruni ya wunu ri sawe, “Ani rini a kotimwono sumbu foti a wakini ani hei numbwa. \v 39 Woro kui sumbu foti ka hinga: Pasofa gisi laka ki kalapus tiki dau hima forini kunu ani hanjaꞌaiwa ri indau. Kui okokona ti, Juta hima kupu lei king apukolaka ni kunu ani hanjaꞌaiwa ri inoꞌo?” \p \v 40 Wowani ka hinga ya wu ai ucha, “Rini mina! Barapas ma hanjaꞌaisi!” Barapas rini hima ni yendani hima i mwaꞌambwe tini hili yani ri raꞌaindaro. \c 19 \p \v 1 Wowani heifuni Pailat sawewani Jisas ni ya tanambwa. \v 2 Wosiwani au anaye hima le kupu lame ki mwalinjangwei hinga wu balisini mwa rihi ki kau ya wu letisi. Wosini nikaꞌari narongwehe foti ya rini wu injisi. \v 3 Wosini wu ini ri mu ki wu etisini ya wu sawe, “Juta hima kupu lei king apukolaka, seꞌe!” Wosini ya rini wu yetape. \p \v 4 Wosiwani Pailat hoko tokwe ri ai ri raruni ya wunu sawe, “Ma ku hei, hoko tokwe kunu tambwa rini a rasiranda. Woro ma ku hambwa, ani rini a kotimwono kapwa sumbu fo rini ki ani hei numbwa.” \v 5 Wowani Jisas hoko tokwe ya ri sira. O lame chele kupu ki wu balisiro mwalinjangwei ti mwa rihi ki ete dawani nikaꞌari narongwehe oti okwe rini wu injisiro hinga ya ete da. Wosiwani Pailat ya wunu sawe, “Ma hei, ori hima dohaꞌa!” \p \v 6 Wowani puris hima laka lenga apungwandai kicha hima lenga rini ni wu heikoni ka hinga ya wu ucha, “Me yapweke tiki ma rini ye! Me yapweke tiki ma rini ye!” \p Wowani Pailat ya wunu sawe, “Kunjenga ma rini raꞌaini me yapweke tiki ma rini ku ye. Ani rini a kotimwono kapwa sumbu fo a wakini ani hei nambwe.” \p \v 7 Ete wowani Juta hima kupu lenga mwanji wasa ya rini wu sawe, “Nunu nui lo mwanji foti ka hinga sawero, dori hima sa ete ri ha. Hinde wowani, ka hinga ri sawero keke, ‘Ani Gotri Che.” ’ \p \v 8 Ete wowani Pailat o mwanji ri mendini funda ete ya ri aki. \v 9 Wosini gapiman aka we ki ri ai ri raruni Jisas ni ya ri sawe, “Mini so ko kipe hima?” Wowani Jisas mwanji wasa rini sawe nambwe. \v 10 Wowani Pailat ya rini sawe, “Hinde wowani mwanji wasa ahi mi ani sawe nambwe? Ani mini ani hanjaꞌaiwa mi ino ti, e, me yapweke tiki mini a yeno ti okwe, ani kwambu chele. Ka tini mi hambwanda nambweꞌe?” \p \v 11 Wowani Jisas ga mwanji wasa ya ri sawe, “E, kari kau ki dau Gotri kwambu mini ha nambwe nawa, apa mi ani rakaino kwambu ti mini ki hinde da kumbwa. O keke mi tapa tenge tiki ri ani haro hima ri, ri kapwa sumbu ti omwesika naha, kapwa sumbu mihi ni ri dikisindau.” \p \v 12 Wowani Pailat o mwanji hinga ni ri mendifuni rini hanjaꞌaiwa ri ino numbo ni ya ri waki. Wokowani Juta hima kupu le ka hinga ya wu ucha, “E, ori hima mi hanjaꞌaiwa iwa, mini Sisa king apukolaka i nau mina! Hima fori rinjenga king apukolaka hinga ri nano ti, rini Sisa ni ri omwemendindau!” \p \v 13 Ete wowani Pailat o mwanji hinga ri mendifuni Jisas ri ra ra hoko tokwe ya rini rakaru. Wosini rini Wataro Humokuto wu uchandau michi ki koti mendindau tei tenge ki ya ri liti. Woro Hipuru mwanji ki o michi ni ka hinga wu uchandau, Gapata. \v 14 O gisi Pasofa gisi laka keke mwaꞌambwe ti otokunandau gisi. Wondawani nika sukwani gondi hinga ya i. Pailat Juta hima kupu leni ya sawe, “Ma ku hei, do kui king apukolaka!” \p \v 15 Ete wowani ya wu ucha, “Ma rini ye! Ma rini ye! Me yapweke tiki ma rini ye!” Wowani Pailat ya wunu sawe, “Kui okokona ti, kui king apukolaka ni me yapweke tiki a ye kiꞌi?” \p Ete wowani puris hima laka le mwanji wasa ya wu sawe, “Nunu king apukolaka nuhi ba fo nambwe! Sisa tombwa!” \v 16 Ete wowani Jisas ni me yapweke tiki rini wu ye kinani Pailat wui tapa tenge tiki ya rini ha. \s1 Wunu Jisas ni me yapweke tiki wu yero \r Mt 27:32-44; Mk 15:21-32; Lu 23:26-43 \p \v 17 Wowani Jisas ni ya wu toro. Wosiwani Jisas rinjenga me yapweke ti ri kichani ko laka oti ri hanjaꞌaisini ri ini michi foki ya wu raru. O michi hi ti ete wu uchandau, Hima Mwa Hapa. Hipuru mwanji ki ete wu sawendau, Golikota. \v 18 Woro o michi ki me yapweke tiki ya rini wu ye. Wosini hima fisi opi kumbwa kukwasakicha ya fini wu ye. Wosiwani Jisas nindo tiki ya da. \p \v 19 Wosiwani Pailat to mwanji tipa foti ri kaisiro ti wu ratani me yapweke ki ya wu yesi. Ka ri kairo himiki mwe ti ete sawero: Nasaret kipe Jisas, Juta hima kupu lei King Apukolaka. \v 20 Jisas ni me yapweke tiki rini wu yero michi ti, ko laka takai ki dau. Wosiwani Juta hima kupu le miyafo o himiki kaisiro tini ya wu hambwanda. Pailat o mwanji kau kairo ti Hipuru mwanji tiki, Latin mwanji tiki, e, Girik mwanji tiki, ele mwanji namili ki kau ri kaisiro. \v 21 Wosiwani Juta hima kupu lei puris hima laka le Pailat ni ya wu sawe, “Apa ka mwanji hinga kai kei: ‘Juta hima kupu lei King Apukolaka.’ Mina. Ka hinga ma kai: ‘Dori hima ete sawero, “Ani Juta hima kupu lei king apukolaka.’” \p \v 22 Ete wowani Pailat ga mwanji wasa ya ri sawe, “Ando a kairo, a kairo hinga ya sa ete da.” \p \v 23 Au anaye hima le Jisas ni me yapweke tiki rini wu yesini heiye pe nikaꞌari rihi le tokwe opuriꞌopuri ya wu huwa. Wosini ele au anaye hima opuriꞌopuri hinga funda funda ya wu raꞌai. Wosini ki pe nikaꞌari rihi okwe ya ete wu raꞌai. Nikaꞌari mwe wosiro ti, nimba kapa nambwe, ete rauni sikaro hinga wosiro. \v 24 Wosini au anaye hima le ka hinga ya wu sawe, “Apa dohaꞌa nikaꞌari rihi nu lefehe hinga. Mina. Satu tini nimba nu yeni nu hei, namoto dikiwa ori hima to o nikaꞌari sa ri raꞌai.” O sumbu hinga wu wosiro ti, Gotri chengi ki sawero ka mwanji hingambwa ya ete sukwa: \q1 “Heiye pe nikaꞌari ahi le wu humwasini ya wu raꞌai. \q1 Wosini ki pe nikaꞌari ahi keke satu ti wu yeni ya wu hei.” \p Au anaye hima ele o sumbu hinga ya wu wosi. \p \v 25 Wondawani Jisas nuwai ga, ti hipache ga, Mariya Kilopas humwe ga, e, Makitala pe Mariya ga, wunu tinda ete Jisas ni yero me yapweke mu ki takaini ya wu eninda. \v 26 Wondawani Jisas heiwani ri nuwai ga ri okokonandau himache rihi ga o ki ya fi eninda. Wondawani Jisas nuwai ni ya ri sawe, “Ai nuwai, o bai hima o ni che.” \v 27 Wosini o ri himache ni ya ri ai sawe, “O bai humwe o mi nuwai.” Wowani o gisi kumbwa ri himache ori Mariya ni ri enepe kinani ri aka tokwe ya tini raꞌai. \s1 Jisas haro \r Mt 27:45-56; Mk 15:33-41; Lu 23:44-49 \p \v 28 Ele sumbu hinga ini humbusiwani ya ri hambwa, ele tau rihi ri randaro ti tinda humburo. Wosinumbwa Jisas ya ri ai sawe, “Ani uku sumbwe hi ga ani sainda.” Woro do mwanji Gotri chengi tiki kaisiro hingambwa ete sukwaro. \v 29 Botoli foti kwe chele uku tombwa talesindau ti ya da. Wosiwani uku rarundau sopu chele mwaꞌambwe foti wu torosini kwe chele uku ya wu guto. Wosini me kumbo foki wu injisini Jisas takisopo ki owe ki ya wu rawau. \v 30 Wowani Jisas o uku kwe ri asini ya ri sawe, “Yakito.” O mwanji hinga ri bwakoni mwa ti ri ongokoni himamwale rihi ti sirani iwani ya ete ri ha. \s1 Au anaye hima fori Jisas meleheku ki ri yehekuro \p \v 31 O gisi Pasofa gisi laka keke mwaꞌambwe otokunandau gisi. Woro ka gisi humbuwa ai saino gisi ti, Pasofa sukwakondau himati gisi. O keke Juta hima kupu le wui okokona ti, o himati gisi ki haro hima tape foti me yapweke tiki apa kau da hinga. O keke seke ti wunu yepwekesini hima tape wuhi ti wu numwani rasika kinani Pailat ni ya wu sawe. \v 32 Wosiwani au anaye hima ele wu ini Jisas ga kukwasakicha ki wu yesiro hima fisi opi ni seke ti ya fini wu yepweke. \v 33 Wosini wu ini Jisas ni wu heiwani rini haro. Ete wowani heifuni seke rini wu yepweke nambwe. \v 34 Woro au anaye hima forito rambu tiki meleheku rihi ki ya rini yeheku. Wokowani metengei ete fi tinga uku tinga ya sika. \v 35 O sumbu ni heiro hima rito mwanji do amwei ri bwandau. Woro o mwanji amwei ri bwandau ti, mwe naha. Wosini rinjenga ri hambwandau, mwanji mwe naha ri bwandau. O keke sembe ti ma ku ha. \v 36 Ele sumbu hinga sukwaro ti, Gotri chengi ki sawero hingambwa mwe naha ya ete sukwa. Gotri mwanji mwe ti ka hinga: “Hima tape ki dau hapa rihi foti hinde apa wu yepweke kumbwa.” \v 37 Gotri chengi kumbwa dau mwanji ba foti ka hinga sawero: “Apa meleheku ki wu yehekuro hima ni o wu heindakonda.” \s1 Jisas hima tape ti humokuto sopu ki wu siro \r Mt 27:57-61; Mk 15:42-47; Lu 23:50-56 \p \v 38 O sumbu hinga humbusiwani Arimatiya ko kipe Josep tani Jisas hima tape ri raꞌai kinani Pailat ni ya ri sawe, Josep rini Jisas himache fo, woro Juta hima kupu le keke ri akifuni ri sembe ha sumbu tini ya ri yani. Wowani Pailat Josep ni ohounawani ri ini Jisas hima tape ti ya ri numwa. \v 39 Nikotimas, imbihumbwa metengei Jisas tambwa niliki ki ri taro hima, woro rini okwe Josep ga ya fi ta. Rini me fisi fi tiki anahulehusiro kuwa kipe tandau uku ni ya ri rata. O mwaꞌambwe nomo tihi ti 30 kilo nomo hinga. \v 40 Fi tani Jisas hima tape fi numwasini Juta hima kupu le hima si kinani wosindau sumbu ni fi sirinani kuwa kipe tandau uku fi hindi hindi nikaꞌari laka foti ya rini benisi. \v 41 Jisas ni me yapweke tiki rini wu yero michi ki rupwa foti ya da. Wosiwani o rupwa ki matimat ako foti wu gosiro ti ya da, hima forini o matimat ako ki wu si nambwe. \v 42 O gisi o Juta hima kupu le, Pasofa gisi laka keke mwaꞌambwe otokunandau gisi. E, o matimat fi takai ki ya da. Opi sumbu keke Jisas ni o matimat ki ya fi si. \c 20 \s1 Jisas ai sairo \r Mt 28:1-8; Mk 16:1-8; Lu 24:1-12 \p \v 1 Sande, apambwa lindanandawani, Makitala kipe Mariya saini matimat tokwe ya ti i. Ti ini ti heiwani matimat sopu ni ichakisiro humokuto beiye laka ti dukwelesiwani ya da. \v 2 Wofunu ti ai namani ti ini Saimon Pita ga Jisas funda ete okokonandaro himache ga, fini tambwa ya ti i. Ti ini ya fini ti sawe, “Nui Apukolaka matimat ki sisiro ti wu raꞌaihiro. Nu hikisandau soki rini wu owesinda!” \p \v 3 Wowani Pita ga ori himache foringa o ko fi hanjaꞌaisini matimat tokwe ya fi i. \v 4 Fini anaꞌape ete fi namani fi ikoni ori himache fori Pita ni dikisini rindo mwaseni matimat ki ya ri raru. \v 5 Wosini ri opulisini ri takoni ri heiwani nikaꞌari letombwa ya da. Woro ri raru nambwe. \v 6 Wondawani Saimon Pita jepi jepi tani matimat sopu ki ya ri raru. Ri raruni ri heiwani nikaꞌari lembwa ya da. \v 7 Wokoni Jisas mwa ki benisiro nikaꞌari foti okwe ya ri hei. Ka nikaꞌari ele nikaꞌari ba fwelenga funda da nambwe. Mina. O apu benini tini owesiro. \v 8 Wosiwanumbwa o matimat ki mwaseni taro himache ri okwe ya ri raru. Ri raruni ele mwaꞌambwe ni ri heini sembe ti ya ha. \v 9 Woro Gotri chengi ki sawero hinga Jisas matimat ki mwe naha ai saino mwanji ti fi hambwa nambwe. \v 10 Wosini opi himache fisi aka fihi tokwe ya fi ai i. \s1 Makitala kipe Mariya Jisas ni heiro \r Mk 16:9-11 \p \v 11 Wosiwani Mariya matimat hoko tokwe takai ki ti etisini ya ti ichakanda. Ete wondani ti opulisini ti ichaka ichaka matimat sopu ki ya ti takonda. \v 12 Wokoni ti heiwani ensel fisi nikaꞌari wamwa fi soꞌoisini ya fi lininda. Fini Jisas hima tape ni wu andosiro michi kumbwa fi linindaro ti, fori mwa siro tokwe litiwani fori seke siro tokwe liti. \v 13 Wowani Mariya ni ya fi sawe, “O bai humwe, hinde wowani ni ichakandau?” \p Wowani ya fini ti sawe, “Ai Apukolaka wu raꞌaini wu owero michi ti a hikisandau.” \v 14 O mwanji hinga ti bwasini ti jamekoni ti heiwani Jisas ya eninda. Woro Mariya Jisas nani ti hambwa nambwe. \p \v 15 Wowani Jisas ya tini sawe, “O bai humwe, hinde wowani ni ichakandau? Namoni ni wakindau?” \p Wowani Mariya ete ya ti hambwa o rupwa aulindau hima po, wondaunani ya ti sawe, “Hima laka, e, rini mi raꞌaini michi foki mi owero ti nawa, o michi ma ani sawesiwa ani ini rini a rata.” \p \v 16 Wowani Jisas ya tini sawe, “Mariya.” \p Wowani Mariya jamekoni Hipuru mwanji ki ya ti sawe, “Raponai.” Mwanji mwe ti ka hinga: “Ondiyakandiyandau hima.” \p \v 17 Ete wowani Jisas ya tini sawe, “Apa ani toronambu kei. Hinde wowani ani kau ai Yapai tambwa ani ai rau nambwe. Woro nini ai hiparakambwe le tambwa ni ini ka hinga ma wunu sawe: ‘Ani kau ani ai rausini ani ga kunu ga nui Yapai, e, ani ga kunu ga nui Gotri, rini tambwa ani indau.” ’ \p \v 18 Ete wowani Makitala pe Mariya ini Jisas himache leni ya ti sawe, “Apukolaka ani heiro.” Wosini Jisas tini sawero ele mwanji ni ya wunu ti sawe. \s1 Ele himache Jisas ni wu heiro \r Mk 16:14-18; Lu 24:36-49 \p \v 19 O gisi Sande sunduya ki, ele himache fotukumbwa wu wausini Juta hima kupu keke wu akini aka ti wu dimisini ya wu da. Wondawani Jisas tani wui nindo tiki ri etisini ya wunu ri sawe, “Sembe kuhi ti sa ete wahapisini da.” \v 20 O hinga ri bwasini, ri tapa ti, e, ri meleheku ti ya wunu ri mekusi. Wowani ele himache Apukolaka wu heikoni sembe wuhi ti ya wu eripe. \v 21 Wowani Jisas ga ai wunu sawe, “Sembe kuhi sa ete wahapisini da. Yapai ani humbwewani a taro, woro hingambwa kunu a humbwewa ku ino.” \v 22 O hinga ri bwasini, ri takimahai ti wunu ri wuichini humbwesini ya wunu ri sawe, “Himamwale Kipe ma ku toro. \v 23 E, hima fwelei kapwa sumbu ti ku rani ku humbwewa, o kapwa sumbu humbuhiro. E, hima fwelei kapwa sumbu ti ete ku yekichasiwa, kapwa sumbu wuhi ti o ete yekichasiwani da.” \s1 Tomas Jisas ni heiro \p \v 24 Jisas ele ri himache le tambwa ri taro gisi ki ele tapaꞌangi tapaꞌangi hatachi fisi himache wui nindo tiki himache fori wunu ga da nambwe. Hi rihi ti Tomas, ri hi foti Ditimas. \v 25 O keke himache fwele ya rini sawe, “Nunu Apukolaka nu heiro.” \p Wowani Tomas ya wunu sawe, “E, ri tapa pe nili wange ti ani heini, ai tapa tongo ti nili wange rihi ti a toromendi nambwe nawa, e, ri meleheku wange ti a toromendi nambwe nawa, sembe ti hinde apa ani ha kumbwa. Minambwe naha.” \p \v 26 Dani ini tapaꞌangi hatachi namili gisi iwanimbwa Jisas himache le Tomas okwe depi o aka kumbwa kwai ya ai wu da. Ele aka duwa hinga tinda ete wu dimisini kwai wu dawani Jisas tani wui nindo tiki ete ri etisini ya ri sawe, “Sembe kuhi ti sa ete wahapisini da.” \v 27 Wosini Tomas ni ya ri sawe, “Tapa mihi ti ahaꞌa ki ma humbwewa sa ta. Tapa ahi ti ma hei. Wosini tapa mihi ti mi ai humbwewa meleheku ahi tiki ma toromendinehei. Inaka tenge fisi hambwandau sumbu ma hanjaꞌai, wosini sembe ti ma ha.” \p \v 28 Wowani Tomas ga mwanji wasa ti ya rini sawe, “Mini ai Apukolaka, mini ai Gotri.” \p \v 29 Wowani Jisas ya rini sawe, “Mi ani heiro ti keke sembe ti mi ani haroꞌo? Ani ni hei nambwe wu dani sembe ani ni handau hima le, ele hima hinga sa wu eripeꞌaripe.” \s1 Do chengi kairo sumbu mu \p \v 30 Jisas ri himache lei miyaningisopo ki kwambu chele sumbu ambwe sumbu ambwe ba fwele okwe ri wosindaro, woro ele ni do chengi ki a kai nambwe. \v 31 Woro dele mwanji a kairo ti, kunu sembe ku hasini Jisas ni Kurais, e, Gotri Che hinga ku nani sembe ha sumbu kuhi keke ri hi ki himamwale ti ku toro ki. \c 21 \s1 Tapaꞌangi hatachi fisi himache Jisas ni wu heiro \p \v 1 Dani ini Taipiriyas fwanjuwei takai tiki Jisas ri himache le mu ki ya ri ai sukwa. Wunu ki sukwaro sumbu ka hinga: \v 2 Saimon Pita, Tomas hi rihi foti Ditimas, Galili mapwa tokwe dau Kenan ko kipe Nataniyel, Sepeti che fisi, e, Jisas himache ba fopi okwe, wunu fotukumbwa ya wu da. \v 3 Wondani Saimon Pita ya wunu sawe, “Ani fwaiꞌomwe ai ki ani indau.” Wowani ya wu sawe, “Nunu okwe mini ga nu ino.” Wosini wu ini kanu fotiki ya wu rau. Woro ka gisi niliki fwaiꞌomweche foti wu ra nambwe. \p \v 4 Nika ti ya sukwakondawani, Jisas fwamwai tiki ya ri eti. Wosiwani ele himache Jisas nani wu hambwa nambwe. \v 5 Wondawani Jisas ya wunu sawe, “Ai che le, fwaiꞌomwe fwele ku raroꞌo?” Wowani ya wu sawe, “Mina.” \v 6 Wowani ya wunu ri sawe, “Tukwa ti kanu tapa mama tokwe ma ku rawai, wosini omwe fwele o ku rokonda.” Wowani o tukwa wu rawaisiwani fwaiꞌomwe miyafo naha ete raisiwani o tukwa hinde wu ai longoni wu rasukwa kumbwa. \p \v 7 Wondawani Jisas ka ri okokonandau himache rito Pita ni ya ri sawe, “Rini Apukolaka.” Wowani Saimon Pita, hoko tokwe soꞌoiro nikaꞌari rihi ti tangoni owesini tau ti ri randaro ti, “Rini Apukolaka” ri naro mwanji tini ri mendindau tinga o nikaꞌari rihi ti ri ai soꞌoisini fwa we tiki chunani ya ri rai. \v 8 Wowani himache fwele kanu we ki wu dasini o tukwa ga fwaiꞌomwe ele ga longo longo ya wu i. Hinde wowani, fwamwai ti 100 meta hinga wu takaindawani. \p \v 9 Wosini fwamwai tiki wu sukwani wu heiwani hi lama fwele ya unda. Wondawani fwaiꞌomwe ti hi tenge tiki undawani bereti fwele okwe ya waninda. \v 10 Wondawani Jisas ya wunu sawe, “Apa chumbwa ku raro fwaiꞌomwe fwele ma rata.” \v 11 O hinga ri sawewani Saimon Pita kanu tenge tiki ai rauni tukwa ti longoni hapimwai tokwe ya ri rasukwa. Fwaiꞌomwe laka letombwa 153 hinga o tukwa ki ete sukwani tale. Omwe miyafo naha, woro tukwa oti tukuto nambwe. \p \v 12 Wosiwani Jisas ya wunu sawe, “Ma tani ku a.” Wowani himache forito ete rini sili nambwe, “Mini namo?” Hinde wowani, wu hambwandau, rini Apukolaka. \v 13 Jisas tani bereti ri rukoni ya wunu ha. Wosini fwaiꞌomwe ti okwe o hingambwa ya ri wosi. \p \v 14 Dohaꞌa wa tiki ri ai saisini numbo namili Jisas ri himache lei miyaningisopo tiki ri sukwaro. \s1 Ai fe che asa che ni ahirahi ti ma ha \p \v 15 Wu ani humbusiwani Jisas Saimon Pita ni ya sawe, “Saimon, Jon i che, dele hima ni mi dikisini mindo mwe naha ani keke ete mi wondauꞌu?” Wowani Pita ya sawe, “Ei, Apukolaka. Mi hambwandau, ani mini keke a wondau.” Wowani Jisas ya rini sawe, “Ai fe che asa che le ahirahi ti ma hawa sa a.” \p \v 16 Wosini numbo fonga ya ri ai rini sawe, “Saimon, Jon i che, mwe naha ani keke mi wondauꞌu mina?” Wowani Pita ya rini sawe, “Ei, Apukolaka, mini mi hambwandau, ani mini keke a wondau.” Wowani Jisas ya rini sawe, “Ai fe che asa che le ma aulini enependa.” \p \v 17 Wosini numbo namili ya ri ai rini sili, “Saimon, Jon i che, ani keke mi wondauꞌu?” Wowani Pita sembe amwaka ti ya rini a, numbo namili ka hinga rini siliro ti keke, “Ani keke mi wondauꞌu?” Wosini Jisas ni ya ri sawe, “Apukolaka, mini ele mwaꞌambwe hinga tinda ete mi hambwasindau. Woro mi hambwandau, ani mini keke a wondau.” Wowani Jisas ya rini sawe, “Ai fe che asa che leni ahirahi ti ma hawa sa a. \p \v 18 “Mwe naha ki mini a sawendau, hima wapa mi daro gisi ki, mini leti kupu ti mi injisini mi ino michi hinga mi okokona tiki mi indaro. E, ichai mekupu mi tisiwa, tapa ti mi rasaisiwa, hima foto leti kupu ti mini injisini mi i ki mi diyahandau michi tokwe mini ra ra indano.” \v 19 Jisas do mwanji hinga ri bwaro ti, ichai Pita ri hani Gotri hi tini ri rasaino numbo tini ri sawero. Wosinumbwa Pita ni ya ri sawe, “Ma ani sirina.” \s1 Jisas okokonandau himache ri mwanji \p \v 20 Pita jamekoni heiwani Jisas okokonandau himache ori fini sirinani ya ta. Hima mwe ri mwasembwa ka ahirahi andaro gisi tiki Jisas i inaka mu takai ki litisini ete sawero hima, “Apukolaka, namoto miho lei tapa tenge tiki mini owekondau?” \v 21 Pita rini heisini Jisas ni ya sawe, “Apukolaka, dori hima to hinde na hinga?” \v 22 Wowani Jisas ya rini sawe, “E, ani ai a tano gisi ki ete ri da ki ani okokonawa, hinde, ka mindo mi tauꞌu? Mini mi ani sirina.” \p \v 23 O mwanji rihi keke mwanji suwa ti hiparakambwe lei nindo ki ka hinga ya ichiꞌucha, ka himache apa hinde ha kumbwa. Woro Jisas ete sawe nambwe, ri ha hinga. Mina, ete ri sawero, “E, ani ai a tano gisi ki ete ri da ki ani okokonawa, hinde, ka mindo mi tauꞌu?” \p \v 24 Dohaꞌa ori himache to dele mwanji hinga amwei ri bwani ele ni ri kairo. Wosiwani nu hambwandau, amwei ri bwaro mwanji ti mwe naha. \p \v 25 Jisas wosiro sumbu ba fwele okwe miyafo naha ete dau. Woro hima fori ele sumbu hinga ni funda funda ri kaisiwa buku le sukwapo, ani hambwawani, do nuwe tipa laka tinda ete ele buku ni hinde apa torokoro ambwa.