\id MAT Matthew in KwaraꞋae SFC June 2002sh, corꞋd 12/02sh, proofed 1/03sh, corꞋd 1/03sh \h Matthew \toc3 Matthew \toc1 Na FaꞋarongoꞋa LeꞋa NeꞋe Sa Matthew Nia Keresia \toc2 Matthew \mt1 Na FaꞋarongoꞋa LeꞋa NeꞋe Sa Matthew Nia Keresia \ip Sa Matthew ta ngwae ana akwala ma ro ngwae fafarongo ba sa Jesus ki. Sa Matthew keresia buka neꞋe fuana fuuꞋi ngwae nia Ꞌi Jiu. ꞋIta ana kaidaꞋi na profet ki saena Fau AlangaꞋinga ꞋUa, kira alaꞋa sulia God ke baꞋa kwatea maꞋi taꞋi ngwae faꞋamauri neꞋe kira saea Ꞌania na Christ nama na Mesaea. Na Jiu ki kira kwaimaꞋa kwali naꞋa ana niaꞋa. Sui bore Ꞌana ka ꞋunaꞋeri, kaidaꞋi sa Jesus dao naꞋa maꞋi kira manata Ꞌuri, “Nia noaꞋa laꞋu na Christ neꞋeri. Nia noaꞋa laꞋu na Mesaea.” Na Farasi ki, ma na Sadusi ki, ma na gwaungaꞋi ngwae Jiu ki, kira Ꞌaila Ꞌani sa Jesus. Na ngwae Jiu ki fia fasi na Christ ke dao Ꞌani ngasingasiꞋanga doe, ma ka tatalafaꞋa fafia ngwae ki taꞋifau. Kira kasi fia nia totolia fuana na Christ ka mae ana Ꞌai rara folo. ꞋIu sa Matthew keresia buka neꞋe fuana Ꞌafilada Ꞌiri kika lia saiana neꞋe sa Jesus na Christ mamana, ma nia tatalafaꞋa mamana kira. KaidaꞋi Ꞌoro sa Matthew nia faꞋataꞋinia alaꞋanga saena KerekereꞋa Abu neꞋe kira alaꞋa sulia na Christ. Ma nia ka faꞋataꞋinia neꞋe alaꞋanga ki niꞋi dao mamana, kaidaꞋi sa Jesus dao maꞋi ka tua saena magalia. \iot Na ru talingaꞋi ki saena buka neꞋe: \io1 Futalana maꞋi sa Jesus & 1:1—2:23 \io1 ꞋI naꞋona neꞋe sa Jesus tatabula na raoꞋa nia & 3:1—4:11 \io1 Sa Jesus talaꞋae ana raoꞋa nia Ꞌi Galili & 4:12—18:35 \io1 Sa Jesus talaꞋae ana raoꞋa nia Ꞌi Judea & 19:1—20:34 \io1 Na asoa ꞋisiꞋisi ki sa Jesus nia tua Ꞌi Jerusalem & 21:1—25:64 \io1 Sa Jesus mae ma ka mauri laꞋu & 26:1—28:20 \c 1 \s1 IsufutaꞋanga sulia sa Jesus na Christ \r (Luke 3:23-38) \p \v 1 IsufutaꞋanga sulia sa Jesus na Christ. Nia futa maꞋi ana sa David na ngwae tatalafaꞋa neꞋe nia futa maꞋi ana kwalafa sa Abraham. \q1 \v 2 Ma na isufutaꞋanga neꞋe, nia talaꞋae maꞋi ana sa Abraham. \q1 Na ngela sa Abraham neꞋe sa Aesak, \q1 sa Aesak alua sa Jakob, \q1 ma sa Jakob ka alua sa Juda faꞋinia ngwaefuta nia ki. \q1 \v 3 Ma na ngela sa Juda ki neꞋe sa Peres faꞋinia sa Sera. (TeꞋa kera satana Ꞌi Tama.) \q1 Ma na ngela sa Peres neꞋe sa Hesron, \q1 sa Hesron neꞋe alua sa Ram. \q1 \v 4 Sa Ram ka alua sa Aminadab, \q1 sa Aminadab ka alua sa Nason, \q1 sa Nason ka alua sa Salmon. \q1 \v 5 Sa Salmon ka alua sa Boas, ma teꞋa nia satana Ꞌi Rahab. \q1 Sa Boas ka alua sa Obed, ma teꞋa nia satana Ꞌi Rut. \q1 Sa Obed ka alua sa Jesi. \q1 \v 6 Sa Jesi neꞋe alua sa David na ngwae tatalafaꞋa Israel. \q1 Sa David ka alua sa Solomon, ma teꞋa nia neꞋe Ꞌuruna sa Iuraea. \q1 \v 7 Sa Solomon ka alua sa Rihoboam, \q1 sa Rihoboam ka alua sa Abaeja, \q1 sa Abaeja ka alua sa Asa. \q1 \v 8 Sa Asa ka alua sa Jehosafat, \q1 sa Jehosafat ka alua sa Joram, \q1 sa Joram ka alua sa Iusaea. \q1 \v 9 Sa Iusaea ka alua sa Jotam, \q1 sa Jotam ka alua sa Ehas, \q1 sa Ehas ka alua sa Hesikaea. \q1 \v 10 Sa Hesikaea ka alua sa Manase, \q1 sa Manase ka alua sa Emon, \q1 sa Emon ka alua sa Josaea. \q1 \v 11 Sa Josaea ka alua sa Jekonaea faꞋinia na ai burina ki. \q1 Kira futa ka sui mala na malimae kira ki ka fiꞋi ngalia ngwae Ꞌi Israel ki Ꞌuana fanoa ꞋaꞋana Ꞌi Babilon. \q1 \v 12 ꞋI buri ana na malimae kira ki ka ngalia ngwae Ꞌi Israel ki Ꞌuana Ꞌi Babilon, \q1 sa Jekonaea ka fiꞋi alua sa Sialtiel. \q1 Ma sa Sialtiel ka alua sa Serababel. \q1 \v 13 Sa Serababel ka alua sa Abaeud, \q1 sa Abaeud ka alua sa Elaeakim, \q1 sa Elaeakim ka alua sa Aso. \q1 \v 14 Sa Aso ka alua sa Sadok, \q1 sa Sadok ka alua sa Akim, \q1 sa Akim ka alua sa Eliud. \q1 \v 15 Sa Eliud ka alua sa Elaesa, \q1 sa Elaesa ka alua sa Matan, \q1 sa Matan ka alua sa Jakob. \q1 \v 16 Sa Jakob ka alua sa Josef araꞋi Ꞌi Mary teꞋa sa Jesus neꞋe kira saea logo Ꞌani na Christ, osiꞋana niaꞋa neꞋe na ngwae God nia filia fuana tatalafaꞋa Ꞌanga. \b \p \v 17 Ma talaꞋae maꞋi ana sa Abraham leleka ka dao ana sa David na ngwae tatalafaꞋa, akwala ma fai unitaꞋi ngwae. Sui ka talaꞋae maꞋi ana sa David na ngwae tatalafaꞋa leleka maꞋi ka dao ana kaidaꞋi ba malimae kira ki ngalia ngwae Ꞌi Israel ki Ꞌuana Ꞌi Babilon, taꞋi akwala ma fai unitaꞋi ngwae. Ma ka talaꞋae ana kaidaꞋi ngwae Israel ki kira leka Ꞌuana Ꞌi Babilon leleka maꞋi ka dao ana kaidaꞋi sa Jesus na Christ nia futa, taꞋi akwala ma fai unitaꞋi ngwae laꞋu. \s1 Na futalana maꞋi sa Jesus na Christ \r (Luke 2:1-7) \p \v 18 Na futalana maꞋi sa Jesus na Christ nia Ꞌuri: KaidaꞋi kira alu fafia Ꞌi Mary na teꞋa sa Jesus fuana sa Josef, ma noaꞋa kera kasi tua fiku Ꞌua, Ꞌi Mary ka saiana nia kulufaꞋa naꞋa sulia na AnoꞋi ru Abu. \v 19 Ma sa Josef, na ngwae neꞋe kira alu fafia fuana, nia ka manata Ꞌuana ka ilangaꞋinia, osiꞋana niaꞋa na ngwae saga. Bore ma nia Ꞌaila Ꞌani faꞋaꞋekelana Ꞌi maana ngwae ki, ma ka manata Ꞌuana ka ilangaꞋi ago ana. \v 20 Bore ma kaidaꞋi nia ka manata goꞋo Ꞌana Ꞌua sulia na ru neꞋeri ki, na Ꞌainsel God ka faꞋataꞋi fuana Ꞌi saena maliu boleꞋa ka Ꞌuri, “Josef Ꞌae, ꞋaeꞋo ngwae ana kwalafa sa David, Ꞌoe kosi maꞋu Ꞌani korelana Ꞌi Mary fuana na Ꞌafe Ꞌoe. DuꞋungana nia kulufaꞋa lala sulia na AnoꞋi ru Abu. \v 21 Ma nia ke baꞋa faꞋafuta taꞋi ngela ngwane, ma Ꞌoke saea Ꞌani sa Jesus (neꞋe fadalana ‘FaꞋamauri’), sulia nia ke baꞋa faꞋamauria na ngwae nia ki faꞋasia na abula taꞋangaꞋa kira ki.” \p \v 22 Ma na ru neꞋe ki ka fuli fasi Ꞌiri ka faꞋamamana ru ba God nia faꞋarongo maꞋi Ꞌani, ana kaidaꞋi ba profet nia fata Ꞌuri, \v 23 “TaꞋi sariꞋi abugani ke baꞋa ina ma ka faꞋafuta taꞋi ngela ngwane, ma kira ke saea Ꞌani sa Emanuel.”\x + \xo 1:23 \xt Aesea 7:14\x* Ma fadalana sata neꞋeri: “God nia tua faꞋi kia.” \p \v 24 Ma kaidaꞋi sa Josef ada naꞋa, nia ka sasi naꞋa sulia ru neꞋeri ki neꞋe Ꞌainsel God saeꞋe fuana. Ma nia ka korea naꞋa Ꞌi Mary. \v 25 Bore ma noaꞋa kera Ꞌiri tua fiku Ꞌua leleka ka dao ana kaidaꞋi Ꞌi Mary nia faꞋafuta na ngela ngwane. Ma sa Josef ka faꞋasata Ꞌani sa Jesus. \c 2 \s1 Na ngwae neꞋe kira saiana na bulubulu ki \p \v 1 Ana kaidaꞋi neꞋe sa Herod tatalafaꞋa naꞋa, sa Jesus nia futa Ꞌi Betlehem, na fanoa Ꞌi saena na abaꞋi kula Ꞌi Judea. Ma noaꞋa kasi tau goꞋo Ꞌi buri Ꞌana, ti ngwae faꞋasia Ꞌi fanelana sina neꞋe kira saiana na bulubulu ki, kira ka dao maꞋi Ꞌi saena na fanoa doe Ꞌi Jerusalem. \v 2 Ma kira ka saefiloa ngwae ki ma kika Ꞌuri, “ꞋUri ma na ngela ba ke baꞋa tatalafaꞋa fuana Jiu ki, nia futa Ꞌi faꞋi? Kami saiana nia futa Ꞌi neꞋe, osiꞋana kaidaꞋi kaimili tua Ꞌua maꞋi Ꞌi fanelana sina, kami lisia naꞋa faꞋi bulubulu neꞋe faꞋataꞋinia futalana maꞋi, ma kami ka leka maꞋi Ꞌiri mika bobo uruuru, ma mika faꞋa aofia.” \p \v 3 Ma na manatana sa Herod na ngwae tatalafaꞋa nia manata Ꞌabera liu kaidaꞋi nia rongo sulia na ru neꞋeri, ma na ngwae Ꞌi Jerusalem ki logo. \v 4 Ma nia ka ri Ꞌuana na fata abu doe ki, ma na ngwae faꞋamanata ana taki ki, fuana kira ka fiku maꞋi, ma nia ka saefilo Ꞌuri ada, “ꞋUri ma Ꞌi faꞋi neꞋe na Christ baera ke baꞋa futa maꞋi ana?” \p \v 5 Ma kira olisia kira ka fata Ꞌuri, “ꞋI Betlehem ba, na fanoa saena abaꞋi kula Ꞌi Judea. OsiꞋana na kerekereꞋa profet ba fata Ꞌuri, \q1 \v 6 ‘Betlehem Ꞌae, na fanoa saena abaꞋi kula Ꞌi Judea, noaꞋa Ꞌoe kosi tiꞋitiꞋi Ꞌi safitana fanoa ꞋinotoꞋa ki Ꞌi Judea, osiꞋana taꞋi ngwae ꞋinotoꞋa ke baꞋa leka maꞋi faꞋasi Ꞌoe, fasi Ꞌiri ke talaꞋia na ngwae nau ki Ꞌi Israel.’”\x + \xo 2:6 \xt Maeka 5:2\x* \b \p \v 7 Ma sa Herod ka ri ago maꞋi Ꞌuana na ngwae neꞋe dao maꞋi ki faꞋasia fanelana sina fuana alaꞋanga agoꞋa, Ꞌiri nia ke dao toꞋona kaidaꞋi tae neꞋe kira eta lisia na faꞋi bulubulu baera. \v 8 Ma nia ka baꞋe kira kwau Ꞌuana Ꞌi Betlehem, ka fata Ꞌuri, “Muke leka, muka lulu ngangata Ꞌuana na ngela neꞋeri. Ma diꞋia kamu ka dao toꞋona, muke faꞋarongo nau maꞋi, fasi Ꞌiri nauꞋa bore nau kui leka fuana faꞋa aofialana.” \p \v 9-10 Ma Ꞌi buri Ꞌana sa Herod nia fata ꞋunaꞋeri ka sui, kira ka leka naꞋa Ꞌada. Ma ana kaidaꞋi kira dao naꞋa kwau sulia na tala, kira ka lisia laꞋu faꞋi bulubulu ba kira eta lilisia logo maꞋi Ꞌi fanelana sina. Kira ka saeleꞋa liu ana kaidaꞋi kira lisia laꞋu. Ma faꞋi bulubulu neꞋeri ka etaeta Ꞌi naꞋo ada leleka ka daudau bolo faꞋinia na kula ba sa Jesus nia teo ana. \v 11 Kira ruꞋu Ꞌi luma, ma kira ka lisia na ngela faꞋinia teꞋa nia Ꞌi Mary. Kira ka bobo uruuru kika faꞋa aofia na ngela neꞋeri, ma kira ka Ꞌifingia na ngwaꞋi kira ki, ma kira ka kwatea naꞋa kwateꞋa liulani doe ki fuana: gol, ma na ru neꞋe sasuna moko leꞋa, ma na ngwaingwai moko leꞋa ki.\f + \fr 2:11 \ft gold, incense, ma myrrh\f* \p \v 12 Sui kira ka oli naꞋa Ꞌada sulia ta tala matamata Ꞌuana fanoa kira, osiꞋana God nia lui totongaꞋi ada saena maliu boleꞋa, ma ka saea noaꞋa kira kasi oli laꞋu siana sa Herod. \s1 Na tafiꞋa Ꞌuana Ꞌi Ejipt \p \v 13 Ma Ꞌi buri Ꞌana na ngwae neꞋeri ki kira oli naꞋa Ꞌada Ꞌuana fanoa kira, na Ꞌainsel God ka faꞋataꞋi fuana sa Josef Ꞌi saena na maliu boleꞋa, ma ka fata Ꞌuri, “Josef Ꞌae, Ꞌoke tataꞋe, ko ngalia na ngela neꞋe faꞋinia teꞋa nia, muka tafi Ꞌuana Ꞌi Ejipt, ma kamu ka tua maꞋi Ꞌi neꞋeri leleka ka dao ana kaidaꞋi nau kui saea muke oli laꞋu maꞋi. OsiꞋana sa Herod nia lulu Ꞌuana na ngela neꞋe fasi Ꞌiri ke saungia.” \p \v 14 Ma sa Josef ka tataꞋe, ma ka ngalia na ngela faꞋinia teꞋa nia Ꞌi Mary, ma kira ka leka saena rodo neꞋeri Ꞌuana maꞋe fanoa Ꞌi Ejipt. \v 15 Ma kira tua Ꞌi neꞋeri leleka sa Herod ka mae. Ma na ru neꞋeri ka faꞋamamana naꞋa tae ba God saea fuana na profet ba keresia ka Ꞌuri, “Nau ku ri maꞋi Ꞌuana na ngela nau faꞋasia Ꞌi Ejipt.”\x + \xo 2:15 \xt Hosea 11:1\x* \p \v 16 Ma kaidaꞋi sa Herod na ngwae tatalafaꞋa ka saiana neꞋe ngwae neꞋeri ki kira leka maꞋi faꞋasia fanelana sina kira Ꞌosoa niaꞋa, na liana ka saetaꞋa liu. Ma nia ka kwatea fatalana fuana ngwae fuani oro nia ki fasi Ꞌiri kike saungia taꞋifau kaela ngela ngwane ki Ꞌi Betlehem ma ana maꞋe fanoa kalikalia ki taꞋifau. Nia falamaada Ꞌiri kike saungia kaela ngela ngwane neꞋe noaꞋa kasi dao Ꞌua ana ro faꞋi ngaliꞋa, diꞋia na alaꞋanga ba na ngwae baera ki sulia kaidaꞋi ba faꞋi bulubulu baera nia eta faꞋataꞋi ana. \p \v 17 ꞋUnaꞋeri na ngwae neꞋe kira tua saena Ꞌi Betlehem, kira ka angi Ꞌuana ngela kira ki neꞋe mae naꞋa. Kira angi ꞋunaꞋeri, diꞋia ba sa Jeremaea na profet nia saea naꞋa maꞋi Ꞌi naꞋo, \q1 \v 18 “Kira rongoa lingaꞋi angiꞋa neꞋeri leka maꞋi faꞋasia na fanoa Ꞌi Rama neꞋe lingaꞋi oꞋomaeꞋa doe. \q1 ꞋI Rachel ka angisia ngela tiꞋitiꞋi nia ki. \q1 KaidaꞋi nia angi, noaꞋa ta ngwae kasi gwaꞋoa niaꞋa, sulia neꞋe ngela nia ki kira mae taꞋifau.”\x + \xo 2:18 \xt Jeremaea 31:15\x* \b \s1 Na oliꞋa maꞋi faꞋasia Ꞌi Ejipt \p \v 19 Ma Ꞌi buri Ꞌana sa Herod ka mae naꞋa, na Ꞌainsel God ka faꞋataꞋi laꞋu Ꞌi saena maliu boleꞋa fuana sa Josef Ꞌi Ejipt, \v 20 ma ka fata Ꞌuri, “Josef Ꞌae, tataꞋe, Ꞌoke ngalia naꞋa ngela faꞋinia teꞋa nia Ꞌi Mary, muka oli naꞋa Ꞌuana Ꞌi Israel, osiꞋana ngwae ba kira sasi Ꞌuana saungilana na ngela neꞋe, kira mae naꞋa.” \p \v 21 Ma sa Josef ka tataꞋe, ma ka ngalia naꞋa ngela faꞋinia teꞋa nia Ꞌi Mary, ma kira ka oli naꞋa Ꞌuana Ꞌi Israel. \v 22 Bore ma kaidaꞋi sa Josef nia rongoa sa Akilas nia tatalafaꞋa didifulia maꞋa nia sa Herod Ꞌi Judea, nia ka maꞋu Ꞌani tuaꞋa Ꞌi neꞋeri. Ma na Ꞌainsel ka saea laꞋu fuana Ꞌi saena na maliu boleꞋa, fasi Ꞌiri kike leka Ꞌuana na abaꞋi kula Ꞌi Galili. \v 23 Nia neꞋe kira ka tua ana fanoa Ꞌi Nasaret Ꞌi saena abaꞋi kula Ꞌi Galili. Ma ka faꞋamamana naꞋa tae ba na profet ki kira alaꞋa Ꞌuri ana, “Kira ke baꞋa saea Ꞌani na ngwae faꞋasia Ꞌi Nasaret.” \c 3 \s1 Sa John saea ngwae ki kike sasi akaꞋu fuana daoꞋa toꞋona na Christ \r (Mark 1:1-8; Luke 3:1-18; John 1:19-28) \p \v 1 Ma bara faꞋi ngali Ꞌi burina, kaidaꞋi sa Jesus nia ꞋaꞋana naꞋa, sa John ngwae ni Siuabu ka dao maꞋi, ma ka etangia naꞋa faꞋamanataꞋanga saena na abaꞋi kula kwasi Ꞌi Judea, ka fata Ꞌuri, \v 2 “Muke kakari alifaꞋi faꞋasia na abulaꞋanga taꞋa kamu ki, sulia kaidaꞋi neꞋe God ke gwaungaꞋi fafia na ngwae nia ki karangi dao naꞋa.” \p \v 3 Sa John na ngwae ba na profet Aesea nia fata maꞋi sulia, ma ka Ꞌuri, \q1 “TaꞋi ngwae ka ri Ꞌi saena na abaꞋi kula kwasi neꞋe noaꞋa kasi bolo faꞋinia ta ngwae ka tua ana. \q1 Ma nia ka Ꞌuri, ‘Na Aofia nia ke dao maꞋi! \q1 Muke faꞋasaga na tala fuana!’”\x + \xo 3:3 \xt Aesea 40:3\x* \b \p \v 4 Sa John ruꞋufia na ifi Ꞌani ifuna kamel, ma ka nikia na foꞋosae nia Ꞌi liꞋitana ana na ꞋuꞋuila buluka. Ma na fanga nia neꞋe siko ki ma na ngingidua kwasi.\f + \fr 3:4 \ft Na toro ma na fanga neꞋe nia talangwaraꞋu fuana daoꞋa toꞋona saena abaꞋi kula kwasi. Sa Elaeja na profet ruꞋufia ifi neꞋe. 2 Kings 1:8; Matthew 17:11-13.\f* \v 5 Ma na ngwae Ꞌoro ki kira ka leka maꞋi siana faꞋasia na fanoa ba Ꞌi Jerusalem, ma na fanoa ki taꞋifau Ꞌi saena abaꞋi kula Ꞌi Judea, ma faꞋasia na fanoa ki taꞋifau karangia na kafo Ꞌi Jodan. \v 6 Ma kira ka fulangaꞋinia taꞋangaꞋa kira ki, ma nia ka siuabu kira Ꞌi saena kafo Ꞌi Jodan. \p \v 7 Ma kaidaꞋi sa John ka lisia na ngwae Ꞌoro ana Farasi ki ma na Sadusi ki kira leka logo maꞋi siana fasi Ꞌiri nia ka siuabu kira, nia ka fata Ꞌuri fuada, “Kamu diꞋia goꞋo ꞋamuꞋa kaela baꞋeko tolo ki! NoaꞋa nau ku Ꞌiri saea laꞋu fuamuꞋa neꞋe na siuabuꞋanga ke faꞋatafi kamu faꞋasia na kwaꞋikwaꞋinga God, sui bore Ꞌana noaꞋa kamu kasi kakari alifaꞋi. \v 8 Muke sasia lala ru neꞋe nia faꞋataꞋinia kamu kakari alifaꞋi naꞋa faꞋasia na abula taꞋangaꞋa kamu ki. \v 9 Ma noaꞋa kamu kasi manata Ꞌuri Ꞌi saena liamuꞋa, ‘KamiꞋa na ngwae neꞋe kami futa naꞋa maꞋi ana kwalafa sa Abraham. ꞋAfitaꞋi ta kwaꞋikwaꞋinga faꞋasia God ka dao amiꞋa.’ Ma nau ku sae saga ana fuamuꞋa, nia talangwaraꞋu goꞋo Ꞌana fuana God ka ngalia ti gwaꞋi fau ana fau neꞋe ki, ma ka saungaꞋinia Ꞌani kwalafa sa Abraham ki! \v 10 Ana kaidaꞋi neꞋe, God sasi akaꞋu naꞋa ana kwaꞋikwaꞋinga, diꞋia ta ngwae ba nia dau ana kwaꞋikwaꞋi, ma ka sasi akaꞋu fuana na tufulana Ꞌai ki. Ma na Ꞌai ki taꞋifau neꞋe noaꞋa kasi fungu Ꞌani ta fuaꞋi ai leꞋa ki, nia ke tufuda ma ka toꞋosida Ꞌi saena mafula. \p \v 11 “Nau ku siuabu kamu Ꞌani kafo fasi Ꞌiri ka faꞋataꞋinia neꞋe kamu kakari alifaꞋi naꞋa faꞋasia na abulaꞋanga taꞋa kamu ki. Bore ma taꞋi ngwae neꞋe ke leka maꞋi buriku, nia ke baꞋa siuabu kamu Ꞌani na AnoꞋi ru Abu ma na mafula. Ma nia talingaꞋi ka liufi nau, ma nau noaꞋa naisi leꞋa ka bolo faꞋinia naꞋa ngalilana na taꞋe butu nia ki. \v 12 Ma nia sasi akaꞋu naꞋa fuana matalangaꞋilana ngwae ki taꞋifau, ka diꞋia ta ngwae ba nia efoa na maga ru leꞋa ki faꞋasia na taꞋetaꞋeru ki. Ma nia ka fikua na maga ru leꞋa ki Ꞌi saena luma ni goniruꞋa. Ma nia ka doꞋofia naꞋa taꞋetaꞋeru ki Ꞌi saena na mafula neꞋe duꞋaduꞋa kasi mae.” \s1 Na siuabuꞋanga sa Jesus \r (Mark 1:9-11; Luke 3:21-22) \p \v 13 Ana kaidaꞋi neꞋeri, sa Jesus ka leka maꞋi faꞋasia abaꞋi kula Ꞌi Galili Ꞌuana kafo Ꞌi Jodan siana sa John fasi Ꞌiri sa John ke siuabu nia. \v 14 Bore ma sa John ka ili Ꞌuana na rokisilana na manatana sa Jesus, ka Ꞌuri, “Nia bolo faꞋinia ꞋaeꞋo neꞋe Ꞌoke siuabu nau, ma Ꞌoko leka lala maꞋi siaku fuana nau kui siuabu Ꞌoe.” \p \v 15 Ma sa Jesus ka olisia ka fata Ꞌuri, “Sui bore Ꞌana ka ꞋunaꞋeri, Ꞌoke sasi naꞋa maꞋi Ꞌamu ta ru fuaku, osiꞋana sasilana na ru neꞋe, koro sasi naꞋa ru ki taꞋifau neꞋe God nia oga.” Ma sa John ka ala naꞋa fafia. \p \v 16 Ma ana kaidaꞋi sa Jesus siuabu ka sui naꞋa, nia ka tataꞋe maꞋi faꞋasia kafo. Ma Ꞌi langi ka Ꞌifi fuana, ma nia ka lisia na AnoꞋi ru Abu God ka koso maꞋi diꞋia ta bola, ma ka toꞋo Ꞌi fafona. \v 17 Ma taꞋi lingalinga Ꞌi ru nia talo maꞋi faꞋasia Ꞌi langi ma ka Ꞌuri, “Nia naꞋa neꞋe ngela mutaꞋi nau neꞋe nau ku alafe liu ana, ma nau ku saeleꞋa liu faꞋinia.” \c 4 \s1 Sa Saetan ilitoꞋona sa Jesus \r (Mark 1:12-13; Luke 4:1-13) \p \v 1 Ma Ꞌi buri Ꞌana na ru neꞋe, na AnoꞋi ru Abu ka talaꞋia sa Jesus Ꞌuana abaꞋi kula kwasi fasi Ꞌiri sa Saetan ke ilitoꞋona. \v 2 Ma sa Jesus ka abu fanga sulia fai akwala faꞋi asoa ki, ma fai akwala faꞋi rodo ki, ma nia ka fiolo liu naꞋa. \v 3 ꞋUnaꞋeri, sa Saetan ka leka maꞋi siana, ka fata Ꞌuri, “OsiꞋana neꞋe ꞋaeꞋo na Ngela God, Ꞌoke fata fuana gwaꞋi fau neꞋe ki Ꞌiri ke alua ta beret.” \p \v 4 Ma sa Jesus ka olisia ka Ꞌuri, “Na KerekereꞋa Abu ba saea, ‘Na ngwae noaꞋa kasi mauri goꞋo ana fanga taꞋifilia. Bore ma, nia mauri naꞋa Ꞌani alaꞋanga ki taꞋifau neꞋe saka maꞋi faꞋasia God.’”\x + \xo 4:4 \xt Diutronomi 8:4\x* \p \v 5 Sui sa Saetan ka talaꞋi laꞋu sa Jesus Ꞌuana na fanoa abu Ꞌi Jerusalem, ma nia ka faꞋauua ana taꞋi kula neꞋe nia raꞋe liu Ꞌi langi, fafona na Luma Abu God. \v 6 Ma ka fata Ꞌuri fuana, “OsiꞋana ꞋaeꞋo na Ngela God, Ꞌoke lofo toli Ꞌi ano faꞋasia Ꞌi neꞋe, sulia na KerekereꞋa Abu ba fata Ꞌuri, ‘God ke kwatea maꞋi na Ꞌainsel nia ki fuamu, ma kike sakuꞋu, fasi Ꞌiri na Ꞌaemu bore kasi foto ana ta gwaꞋi fau.’”\x + \xo 4:6 \xt Sam 91:11\x* \p \v 7 Ma sa Jesus ka olisia ka Ꞌuri, “Ma na KerekereꞋa Abu ba fata logo Ꞌuri, ‘NoaꞋa Ꞌoe kosi ilitoꞋona God Ꞌoe.’”\x + \xo 4:7 \xt Diutronomi 6:16\x* \p \v 8 Sui sa Saetan ka talaꞋia laꞋu sa Jesus Ꞌuana gwauna totoloa fane liu neꞋeri, ma ka faꞋataꞋinia na ꞋinotoꞋanga ki taꞋifau ana magalia ma na kwangaꞋa kira ki fuana sa Jesus. \v 9 Ma sa Saetan ka fata Ꞌuri, “Na ru neꞋe ki taꞋifau goꞋo nau ku kwateda fuamu, diꞋia Ꞌoko bobo uruuru Ꞌi maana Ꞌaeku, ma Ꞌoko faꞋa aofia nau.” \p \v 10 Ma sa Jesus ka olisia ka Ꞌuri, “Saetan Ꞌae, Ꞌoke leka tau kwau faꞋasi nau! Sulia na KerekereꞋa Abu ba saea, ‘TaꞋifilia God Ꞌoe goꞋo neꞋe Ꞌoke faꞋa aofia, ma Ꞌoko rao fuana.’”\x + \xo 4:10 \xt Diutronomi 6:13\x* \p \v 11 Sui ana kaidaꞋi neꞋeri, sa Saetan ka leka naꞋa faꞋasia sa Jesus. Ma na Ꞌainsel ki kira ka leka maꞋi, ma kika kwaiꞋafi naꞋa ana niaꞋa. \s1 Sa Jesus etangia naꞋa raoꞋa nia \r (Mark 1:14-15; Luke 4:14-15) \p \v 12 KaidaꞋi sa Jesus rongoa neꞋe kira alua naꞋa sa John saena na luma ni lokafo, nia ka oli Ꞌuana abaꞋi kula Ꞌi Galili. \v 13 Ma nia kasi tua saena fanoa nia Ꞌi Nasaret. Nia ka leka, ka tua lala Ꞌana Ꞌi Kapaneam, na fanoa Ꞌi ninimana na Ꞌosi Ꞌi Galili, ana na abaꞋi kula Ꞌi Sebulun ma Ꞌi Naftali. \v 14 Nia sasi ꞋunaꞋeri fasi Ꞌiri ka faꞋamamana na fatalana profet Aesea ba Ꞌuri, \q1 \v 15 “Na fanoa Ꞌi Sebulun ma na fanoa Ꞌi Naftali, kira tua saena abaꞋi kula Ꞌi Galili, ma kira tua sulia tala Ꞌuana Ꞌosi doe, ma ka tua taꞋi bali ana kafo Ꞌi Jodan, kula neꞋe ngwae noaꞋa laꞋu Jiu ki kira tua ana. \q1 \v 16 Na ngwae neꞋeri ki, kira tua saena na maꞋerodo, kike baꞋa lisia madakoꞋanga doe. \q1 Ma sa tai faꞋida neꞋe kira tua saena fanoa rorodoꞋa ana maeꞋa neꞋe, madakoꞋanga ka tala Ꞌafi kira.”\x + \xo 4:16 \xt Aesea 9:1, 2\x* \b \p \v 17 ꞋIta ana kaidaꞋi neꞋeri, sa Jesus ka faꞋarongo Ꞌani faꞋarongoꞋa nia ka Ꞌuri, “Muke kakari alifaꞋi faꞋasia na abulaꞋanga taꞋa kamu ki, sulia kaidaꞋi God ke gwaungaꞋi fafia ngwae nia ki nia dao karangi kamu naꞋa!” \s1 Sa Jesus laefia fai ngwae dee ki \r (Mark 1:16-20; Luke 5:1-11) \p \v 18 Ana kaidaꞋi sa Jesus liu sulia na Ꞌosi Ꞌi Galili, nia ka lisia sa Simon (neꞋe nia saea logo Ꞌani sa Peter) faꞋinia sa Andrew na ngwaefuta nia. KeroꞋa ro ngwae dee ki. KeroꞋa dee adaroꞋo Ꞌani furai kera saena Ꞌosi Ꞌi Galili. \v 19 Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuadaroꞋo, “Moro leka maꞋi faꞋinau, koroꞋo ro ngwae dee iꞋa ki, bore ma nai baꞋa faꞋamanata koroꞋo Ꞌani ngali ngwaeꞋa maꞋi fuaku.” \v 20 Ma kaidaꞋi neꞋeri nama goꞋo, kera ka faꞋasia naꞋa na furai keroꞋa ki, ma kera ka leka naꞋa faꞋinia. \p \v 21 Sui sa Jesus ka leka laꞋu kwau, ma ka lisia laꞋu ta ro ngwae, sa James ma sa John na ro ngela sa Sebedi ki. Kera tua adaroꞋo Ꞌi saena na gwaꞋi baru faꞋinia maꞋa kera sa Sebedi, ma kira subungia furai kira ki. Sa Jesus ka saedaroꞋo. \v 22 Ma ana kaidaꞋi neꞋeri goꞋo, kera ka faꞋasia naꞋa adaroꞋo na gwaꞋi baru faꞋinia na maꞋa kera, ma kera ka leka naꞋa faꞋinia sa Jesus. \s1 Sa Jesus leka kwailiu faꞋinia raoꞋa nia \r (Luke 6:17-19) \p \v 23 Sa Jesus ka liufia naꞋa fanoa ki Ꞌi saena abaꞋi kula Ꞌi Galili, ma ka faꞋamanata na ngwae ki saena na luma fuana foꞋongaꞋa Jiu ki. Ma nia ka faꞋarongo Ꞌani na FaꞋarongoꞋa LeꞋa sulia na GwaungaꞋi Ꞌanga God, ma ka gura na ngwae neꞋe kira mataꞋi Ꞌani mataꞋinga matamata ki taꞋifau neꞋe saungida. \v 24 Ma na alaꞋanga ki sulia sa Jesus ka talofia fanoa ki taꞋifau Ꞌi saena abaꞋi kula Ꞌi Siria. Ma ngwae Ꞌoro ki neꞋe kira mataꞋi Ꞌani mataꞋinga matamata Ꞌoro ki, kira ka ngalida maꞋi siana. Na ngwae neꞋe nonida fii liu, ma ngwae neꞋe anoꞋi ru taꞋa ki ka kwaiꞋida, ma na ngwae neꞋe baꞋasi saungida ki, ma ngwae neꞋe Ꞌaeda ka mae, kira leka maꞋi siana. Ma sa Jesus ka gurada taꞋifau. \v 25 Ma na ngwae Ꞌoro liu ki logo, kira ka leka sulia sa Jesus ana kaidaꞋi neꞋeri. Ngwae faꞋasia abaꞋi kula Ꞌi Galili, ma fanoa Ꞌi Jerusalem, ma ti fanoa laꞋu saena abaꞋi kula Ꞌi Judea, ma ana abaꞋi kula Ꞌi Dekapolis, ma faꞋasia na bali kafo Ꞌi Jodan raꞋe lana sina. \c 5 \s1 Na faꞋamanataꞋanga sa Jesus \r (Luke 6:20-23) \p \v 1 Ma ana kaidaꞋi neꞋe sa Jesus nia lisia naꞋa fikuꞋa doe neꞋeri, nia ka raꞋe Ꞌi gwauna na kula neꞋe taꞋi fane, ma ka tua Ꞌi ano. Ma na fafarongo nia ki kira ka fiku kalia, \v 2 ma nia ka talaꞋae naꞋa ana faꞋamanatalada, ka Ꞌuri, \q1 \v 3 “SaesaeleꞋanga fuada ngwae neꞋe kira saiana kira dalaꞋa Ꞌi maana God, osiꞋana neꞋe kira ka toꞋo naꞋa ana ru leꞋa ki, kaidaꞋi God ka gwaungaꞋi fafi kira. \q1 \v 4 SaesaeleꞋanga fuada ngwae neꞋe kira kwaimanatai ki, osiꞋana God ke baꞋa gwaleda. \q1 \v 5 SaesaeleꞋanga fuada ngwae neꞋe kira faꞋatiꞋitiꞋi kira talada ki, osiꞋana God ke baꞋa kwatea na magalia neꞋe fuada. \q1 \v 6 SaesaeleꞋanga fuada ngwae neꞋe kira oga liua sasilana ru ꞋoloꞋolo ki, osiꞋana God ke baꞋa faꞋatolia maurilada. \q1 \v 7 SaesaeleꞋanga fuada ngwae neꞋe manatada ofia ngwae matamata ki, osiꞋana God ke baꞋa ofida logo. \q1 \v 8 SaesaeleꞋanga fuada ngwae neꞋe liada sakadola fuana God, osiꞋana kira ke baꞋa lisia God. \q1 \v 9 SaesaeleꞋanga fuada ngwae neꞋe kira rao fuana na aroaroꞋa Ꞌi safitana ngwae ki, osiꞋana God ke baꞋa sae kira Ꞌani na ngela nia ki. \q1 \v 10 SaesaeleꞋanga fuada ngwae neꞋe kira faꞋakaisida duꞋungana sasilana ru saga ki, osiꞋana neꞋe kira toꞋo naꞋa ana ru leꞋa ki, kaidaꞋi God ka gwaungaꞋi fafi kira. \b \p \v 11 “SaesaeleꞋanga fuamuꞋa kaidaꞋi neꞋe ngwae ki kira ka fata buri amuꞋa, ma kira ka faꞋakaisi kamu, ma kira ka saea ru taꞋa Ꞌoro ki amuꞋa osiꞋana kamuꞋa naꞋa neꞋe fafarongo nau ki. \v 12 Nau ku saea ru neꞋeri osiꞋana kike baꞋa sasia logo ru taꞋa ki fuamuꞋa neꞋe ngwae ki kira sasi ana profet ki maꞋi Ꞌi naꞋo. Muke saeleꞋa amuꞋa, osiꞋana God ke baꞋa kwatea kwaiaraꞋanga doe neꞋe nia gonia fuamuꞋa Ꞌi langi.” \s1 Fiki asi faꞋinia na unu \r (Mark 9:50; Luke 14:34-35) \p \v 13 Sa Jesus inaꞋu ana fatalana ka Ꞌuri, “Na fiki asi neꞋe faꞋaleꞋa na fanga fuamuꞋa. Ma kamu logo muke diꞋia na fiki asi fuana faꞋaleꞋalana na ngwae ki taꞋifau. Bore ma diꞋia neꞋe asilalana nia leka faꞋasia, nia ꞋafitaꞋi liu Ꞌoko faꞋa asila laꞋu. Ma noaꞋa kasi leꞋa naꞋa fuana sasilana laꞋu Ꞌani ta ru, ma nia leꞋa fuana muke Ꞌui naꞋa amuꞋa Ꞌani Ꞌi maa, fasi Ꞌiri na ngwae ki kike uria naꞋa Ꞌada. \p \v 14 “Kaumulu diꞋia logo na faꞋi unu fuana na ngwae ki taꞋifau saena magalia. Na luma neꞋe kira saungaꞋinia Ꞌi gwauna faꞋi ua nia ꞋafitaꞋi ka ago. \v 15 Ma noaꞋa ta ngwae kasi faꞋaduꞋa na faꞋi unu, sui ka alua Ꞌana Ꞌi olofana na dako. KaidaꞋi nia faꞋaduꞋa faꞋi unu ka sui mala, nia ka ngalia, ka dauraꞋinia ana kula Ꞌi langi, fasi Ꞌiri ka rara fuana na ngwae ki taꞋifau Ꞌi saena na luma. \v 16 Ma ka ꞋunaꞋeri logo, na faꞋi unu kamu ka sina kwau Ꞌi naꞋo ana ngwae ki taꞋifau, fasi Ꞌiri ana kaidaꞋi kira lisia na ru leꞋa neꞋe kamu sasiꞋi ki, kika fiꞋi baꞋatafea na MaꞋa kamu neꞋe nia tua maꞋi Ꞌi langi. \s1 FaꞋamanataꞋanga sulia taki sa Moses \p \v 17 “NoaꞋa kamu kasi fia fasi nau ku leka maꞋi fuana na faꞋasuilana na taki sa Moses ki ma na faꞋamanataꞋanga na profet ki. Nau kusi leka laꞋu maꞋi fuana na faꞋasuilada, bore ma nau ku leka lala maꞋi fuana na faꞋa aliꞋafulana na faꞋamanataꞋanga kira ki. \v 18 Nau ku saea ru mamana fuamuꞋa, ana kaidaꞋi neꞋe Ꞌi langi ma na magalia kira teo Ꞌua, noaꞋa ta ru tiꞋitiꞋi ana na taki ki kasi sui leleka ka dao ana ta kaidaꞋi neꞋe ru ki taꞋifau ana na taki ki ke dao mamana. \v 19 Nia neꞋe, sa tai bore Ꞌana neꞋe noaꞋa kasi roꞋosulia ta taki tiꞋitiꞋi, ma ka faꞋamanata ti ngwae fuana Ꞌaila Ꞌanga ana ta taki tiꞋitiꞋi logo, God ke baꞋa alu nia ka ꞋisiꞋisi ana na ꞋInotoꞋanga nia. Bore ma sa tai neꞋe ka roꞋosulia na taki ki ma ka faꞋamanata ti ngwae fuana roꞋosulilana diꞋia niaꞋa, God ke baꞋa alu nia ke ꞋaꞋana Ꞌi saena na ꞋInotoꞋanga nia. \v 20 Nau ku saea fuamuꞋa, diꞋia noaꞋa kamu kasi sasi leꞋa ka liufia na ngwae faꞋamanata ana taki ki, ma na Farasi ki ana sasiꞋa sulia ru neꞋe God nia oga, nia ꞋafitaꞋi liu muke tua faꞋinia ngwae neꞋe God ke gwaungaꞋi fafida ki. \s1 FaꞋamanataꞋanga sulia saetaꞋanga \p \v 21 “Kaumulu rongoa taꞋifau naꞋa na fataꞋa totongaꞋi neꞋe kira saea fuana koꞋo bora kia ki Ꞌi naꞋo ba Ꞌuri, ‘NoaꞋa Ꞌoe kosi sau ngwae. DiꞋia sa tai bore Ꞌana neꞋe ka sau ngwae, kike baꞋa ngali nia Ꞌi naꞋona na ngwae kwaigiosi ki.’\x + \xo 5:21 \xt Eksodas 20:13; Diutronomi 5:17\x* \v 22 Bore ma kaidaꞋi neꞋe, nau ku saea fuamuꞋa, sa tai neꞋe ka saetaꞋa fuana na ngwaefuta nia, kike baꞋa ngali nia Ꞌi naꞋona na ngwae ni kwaigiosi ki. Ma sa tai neꞋe ka saea fuana na ngwaefuta nia, ‘ꞋAeꞋo na ru ꞋoꞋo goꞋo Ꞌana,’ kike baꞋa ngalia Ꞌi naꞋona na ngwae ni kwaigiosi ki. Ma sa tai neꞋe ka saea na ngwaefuta nia Ꞌani, ‘Na ru boleboleꞋa,’ nia ke baꞋa leka saena tala Ꞌuana na mafula neꞋe duꞋaduꞋa noaꞋa kasi mae. \v 23 Ta neꞋe, diꞋia Ꞌoko sasi akaꞋu naꞋa ana kwai suꞋusiꞋanga Ꞌoe fuana God fafona na fuli fuꞋa, ma Ꞌoko manata toꞋona noaꞋa kasi madako Ꞌua Ꞌi safitamuroꞋo toꞋolamu sulia na roraꞋa Ꞌoe, \v 24 Ꞌoke faꞋasia basi kwai suꞋusiꞋa Ꞌoe Ꞌi maana fuli fuꞋa, sui Ꞌoko oli, ma Ꞌoko fata kwaima basi faꞋinia. Sui Ꞌi buri, Ꞌoko oli maꞋi, ma ko fiꞋi kwate na kwai suꞋusiꞋanga Ꞌoe fuana God. \p \v 25 “Ma diꞋia ta ngwae ka ngali Ꞌoe fuana kwai matalangaꞋinga, Ꞌoko fata kwaima basi faꞋinia, kaidaꞋi noaꞋa koroꞋo kasi dao Ꞌua. Si diꞋia koroꞋo dao naꞋa, nia ke baꞋa kwate Ꞌoe naꞋa fuana na ngwae kwaigiosi, ma Ꞌi buri Ꞌana nia ka matalangaꞋi Ꞌoe, nia ka fiꞋi kwate Ꞌoe laꞋu fuana ngwae firi ngwae ki, ma na ngwae firi ngwae ki ka fiꞋi alu Ꞌoe laꞋu saena lokafo. \v 26 Nau ku saea fuamu, diꞋia nia ꞋunaꞋeri, nia ꞋafitaꞋi Ꞌoko ruꞋu faꞋasia na lokafo leleka Ꞌoko kwatea nama na mani Ꞌisi Ꞌoe neꞋe nia bolo faꞋinia kwaꞋikwaꞋinga Ꞌoe. \s1 FaꞋamanataꞋanga sulia araꞋinga \p \v 27 “Kamu rongoa taꞋifau naꞋa na fataꞋa totongaꞋi ki kira saea, ‘NoaꞋa Ꞌoe kosi kakabara.’\x + \xo 5:27 \xt Eksodas 20:14; Diutronomi 5:18\x* \v 28 Ma kaidaꞋi neꞋe, nau ku saea fuamuꞋa, sa tai bore Ꞌana neꞋe bubungia ta kini Ꞌani lia Ꞌi ngwae ni kakabaraꞋanga, nia kakabara ka sui naꞋa Ꞌani liana. \v 29 Nia neꞋe, diꞋia Ꞌoko oga Ꞌoke fulia ta ru taꞋa Ꞌani bali maa ꞋoloꞋolo Ꞌoe, Ꞌoko lafua, ma Ꞌoko Ꞌui Ꞌania faꞋasi Ꞌoe. Nia taꞋi leꞋa goꞋo Ꞌana fuamu diꞋia Ꞌoko Ꞌui Ꞌania ta bali ana na nonimu, Ꞌasu Ꞌubani God ka fiꞋi Ꞌui Ꞌania na nonimu taꞋifau Ꞌi saena na mafula ana kula ni maeꞋa. \v 30 Ma diꞋia Ꞌoko oga Ꞌoke fulia ta ru taꞋa Ꞌani bali lima ꞋoloꞋolo Ꞌoe, Ꞌoke siki muusia ma Ꞌoko Ꞌui Ꞌania faꞋasi Ꞌoe. Nia taꞋi leꞋa goꞋo Ꞌana diꞋia Ꞌoko Ꞌui Ꞌania ta bali ana nonimu, Ꞌasu Ꞌubani God ka fiꞋi Ꞌui Ꞌania na nonimu taꞋifau Ꞌi saena na mafula ana kula ni maeꞋa. \s1 FaꞋamanataꞋanga sulia kwai ilangaꞋi Ꞌanga \r (Matthew 19:9; Mark 10:11-12; Luke 16:18) \p \v 31 “Kamu rongoa taꞋifau naꞋa na fataꞋa totongaꞋi ki kira saea, ‘Sa tai bore Ꞌana neꞋe ilangani na Ꞌafe nia, nia ka kwatea kerekereꞋa ana kwai ilangaꞋinga fuana.’\x + \xo 5:31 \xt Diutronomi 24:1\x* \v 32 Bore ma kaidaꞋi neꞋe, nau ku saea fuamuꞋa, noaꞋa ta ngwae kasi ilangani na Ꞌafe nia. DiꞋia ngwae ilangani Ꞌafe nia, niaꞋa neꞋe kwatea Ꞌafe nia ka kakabara. Ma diꞋia ta ngwae ka korea laꞋu na kini neꞋeri, na ngwae neꞋeri nia kakabara logo Ꞌi naꞋona God. TaꞋi ru goꞋo neꞋe ngwae saiana ka ilangaꞋinia na Ꞌafe nia duꞋungana, diꞋia nia kakabara ana ta ngwae matamata. \p \v 33 “Kamu rongoa logo na fataꞋa totongaꞋi ki kira saea fuana na ngwae ki Ꞌi naꞋo Ꞌua naꞋa maꞋi, ‘DiꞋia Ꞌoko faꞋangasingasia alangaꞋinga Ꞌoe Ꞌani satana God, tama noaꞋa Ꞌoe kosi Ꞌoia naꞋa alangaꞋinga Ꞌoe.’\x + \xo 5:33 \xt Nambas 30:2\x* \v 34 Ma kaidaꞋi neꞋe, nau ku saea fuamuꞋa, noaꞋa Ꞌoe kosi faꞋangasia alangaꞋinga Ꞌoe Ꞌani ta ru. Ma noaꞋa Ꞌoe kosi faꞋangasia alangaꞋinga Ꞌoe Ꞌani Ꞌi langi, osiꞋana God nia gwaungaꞋi neꞋeri. \v 35 Ma Ꞌoe kosi faꞋangasia alangaꞋinga Ꞌoe Ꞌani magalia, osiꞋana God nia gwaungaꞋi logo Ꞌi neꞋeri. Ma Ꞌoe kosi faꞋangasia alangaꞋinga Ꞌoe Ꞌani Ꞌi Jerusalem, sulia nia neꞋe fanoa na ngwae tatalafaꞋa doe ka tasa. \v 36 Ma noaꞋa Ꞌoe kosi faꞋangasia alangaꞋinga Ꞌoe Ꞌani gwaumu, sulia nia ꞋafitaꞋi Ꞌoko saungaꞋinia taꞋi ifu Ꞌi gwaumu ka kwao nama ka goa. \v 37 DiꞋia Ꞌoko alangaꞋi, saea goꞋo, ‘ꞋIu.’ Nama diꞋia Ꞌoe kosi alangaꞋi, saea goꞋo ‘NoaꞋa.’ Ma diꞋia Ꞌoko saea laꞋu ta ru, na ru neꞋeri nia leka naꞋa maꞋi faꞋasia sa Saetan na ngwae taꞋa.” \s1 FaꞋamanataꞋanga sulia kwaiduꞋui Ꞌanga \r (Luke 6:29-30) \p \v 38 Sa Jesus alaꞋa laꞋu ka fata Ꞌuri, “Kamu rongoa taꞋifau naꞋa na fataꞋa totongaꞋi ki fata Ꞌuri, ‘DiꞋia ta ngwae ka faꞋalia na maana ta ngwae, kike faꞋalia logo maana ngwae neꞋeri. Ma gwaꞋi lifa logo fuana duꞋulana ta gwaꞋi lifa.’\x + \xo 5:38 \xt Eksodas 21:24; Diutronomi 19:19; Levitikus 24:20\x* \v 39 Bore ma kaidaꞋi neꞋe, nau ku saea fuamuꞋa, noaꞋa Ꞌoe kosi duꞋua ta ru neꞋe ta ngwae sasia ka taꞋa fuamu. DiꞋia ta ngwae ka fidalia na bali sate ꞋoloꞋolo Ꞌoe, Ꞌoko alaꞋania nia ka fidalia laꞋu ta bali sate mauli amu. \v 40 Ma diꞋia ta ngwae ka ngali Ꞌoe Ꞌuana na matalangaꞋinga fuana ngalilana na toꞋongi fafo doe Ꞌoe, Ꞌoke alaꞋania nia ke ngalia logo na toꞋongi sae Ꞌoe fuana. \v 41 Ma diꞋia ta ngwae ka suꞋumaꞋinia Ꞌoko ngalia na Ꞌoko ru nia sulia taꞋi kadi tala, Ꞌoko ngalia laꞋu sulia ruana kadi tala. \v 42 Ma Ꞌoke kwatea fuana ta ngwae neꞋe nia ke gania ta ru amu. Ma kaidaꞋi ta ngwae ka oga na ngali langalana ta ru amu, Ꞌoko kwatelanga ana fuana. \s1 Muke alafe fuana ngwae ki ka diꞋia logo God alafe fuana ngwae ki \r (Luke 6:27-28, 32-36) \p \v 43 “Kamu rongoa taꞋifau naꞋa na fataꞋa totongaꞋi ki fata Ꞌuri, ‘Muke alafe ꞋamuꞋa fuana na ngwae kwaima kamu ki,\x + \xo 5:43 \xt Levitikus 19:18\x* ma muke suulangaꞋinia na malimae kamu ki.’ \v 44 Bore ma kaidaꞋi neꞋe, nau ku saea fuamuꞋa, muke alafe fuada na malimae kamu ki, ma muke foꞋo fuada sa tai neꞋe kira faꞋakaisi kamu. \v 45 DiꞋia kamu sasi ꞋunaꞋeri, muke alu naꞋa na ngela na MaꞋa kamu maꞋi Ꞌi langi. Sulia nia saungaꞋinia na sina, ma ka rara Ꞌafia na ngwae taꞋa ki, ma na ngwae leꞋa ki taꞋifau goꞋo, ma ka kwatea na uta fuada sa tai faꞋida neꞋe kira fulia ru leꞋa ki, ma fuana sa tai faꞋida neꞋe kira fulia ru taꞋa ki. \v 46 DiꞋia muke alafe goꞋo amuꞋa fuana na ngwae neꞋe kira alafe fuamuꞋa, God noaꞋa kasi kwaiara kamu goꞋo. OsiꞋana na ngwae Ꞌaurafu ni goni maniꞋa ana takisi bore, kira sasia logo ru neꞋeri! \v 47 Ma diꞋia kamu fata leꞋa goꞋo ꞋamuꞋa faꞋinia na kwaima kamu ki, noaꞋa kamu kasi matamata goꞋo faꞋasia na ngwae ki taꞋifau. Sulia na ngwae kira kina God ki bore, kira sasia logo ru neꞋeri! \v 48 Muke saga taꞋifau naꞋa, diꞋia na MaꞋa kamu Ꞌi langi ba saga taꞋifau.” \c 6 \s1 FaꞋamanataꞋanga sulia sasilana na ru leꞋa ki \p \v 1 Ma sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri, “Muke madafi kamu, Ꞌasu Ꞌubani muke sasia goꞋo amuꞋa na ru leꞋa kamu ki, fasi Ꞌiri ngwae ki kike lisia, ma kika auraꞋe kamu faꞋiniꞋi. DiꞋia kamu sasi ꞋunaꞋeri, noaꞋa kamu kasi ngalia ta kwaiaraꞋa faꞋasia na MaꞋa kamu maꞋi langi. \v 2 DiꞋia Ꞌoko kwatea na kwateꞋa fuana Ꞌafilana ngwae dalaꞋa ki, noaꞋa Ꞌoe kosi faꞋafulangaꞋinia fuana ngwae ki fasi Ꞌiri kike baꞋatafe Ꞌoe fafiꞋi. Sulia na falafala neꞋeri, ngwae kwalabasa ki kira sasi. Kira kwaiꞋafi ana ngwae dalaꞋa ki saena luma fuana foꞋongaꞋa ki ma sulia na tala doe ki logo, fasi Ꞌiri ngwae ki taꞋifau kira ka baꞋatafeda. Ma nau ku saea fuamuꞋa, God noaꞋa kasi kwatea ta kwaiaraꞋa fuada, sulia kira ngalia naꞋa na kwaiaraꞋa kira ki. \v 3 Ma kaidaꞋi Ꞌoko kwatea ta ru fuana kwaiꞋafiꞋanga, noaꞋa Ꞌoe kosi faꞋataꞋinia fuana ta ngwae, fasi Ꞌiri ta kwaima amu bore noaꞋa kasi saiana. \v 4 KaidaꞋi Ꞌoko kwatea ta ru fuana ta ngwae, Ꞌoke sofongaꞋinia faꞋasia ta ngwae bore Ꞌana noaꞋa kasi lisia nama ka saiana. Sui bore Ꞌana Ꞌoko kwate ago ana, na MaꞋa Ꞌoe neꞋe nia tua maꞋi langi, nia ka lisia tae ki neꞋe Ꞌoko sasia, ma nia ka kwatea kwaiaraꞋa fuamu.” \s1 FaꞋamanataꞋanga sulia na foꞋongaꞋa \r (Luke 11:2-4) \p \v 5 Sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri, “KaidaꞋi kamu foꞋo, noaꞋa kamu kasi diꞋia ngwae kwalabasa neꞋe kira foꞋo goꞋo Ꞌada fasi Ꞌiri neꞋe ngwae ki ka lisida. Sulia ana kaidaꞋi kira foꞋo, kira oga liu uuꞋa saena luma fuana foꞋongaꞋa ki, nama sulia tala doe ki, fasi Ꞌiri neꞋe ngwae ki kira ka lisida, ma kika auraꞋeda. Ma nau ku saea fuamuꞋa, kira ngalia naꞋa na kwaiaraꞋa kira ki faꞋasia na ngwae neꞋe kira auraꞋeda ki. \v 6 Ma ana kaidaꞋi Ꞌoko foꞋo, Ꞌoke leka ana ta kula neꞋe tua banitaꞋi, ma Ꞌoko tua Ꞌi neꞋeri, ma Ꞌoko foꞋosia God, ma noaꞋa ta ngwae kasi lisia. Sui bore Ꞌana noaꞋa ta ngwae kasi lisi Ꞌoe ana kaidaꞋi Ꞌoko foꞋo, MaꞋa Ꞌoe neꞋe tua maꞋi Ꞌi langi neꞋe ke baꞋa lisiꞋo. Ma nia logo neꞋe ke baꞋa kwaiara Ꞌoe fuana tae ki neꞋe Ꞌoko sasiꞋi. \p \v 7 “Ana kaidaꞋi kamu foꞋo, noaꞋa kamu kasi diꞋia laꞋu ngwae neꞋe kina God ki. Sulia ana kaidaꞋi kira foꞋo, kira fata keta liu, ma noaꞋa kira kasi sai madako ana na tae ki neꞋe kira saeꞋe. Manatada fia diꞋia kira foꞋo keta ꞋunaꞋeri, God ke baꞋa rongoda. \v 8 Ma noaꞋa kamu kasi sasi laꞋu diꞋida, sulia MaꞋa kamu maꞋi Ꞌi langi nia saiana taꞋifau naꞋa tae ki neꞋe kamu boꞋoboꞋo Ꞌuana, sui mala kamu fiꞋi gania. \p \v 9 “ꞋIu, ana kaidaꞋi kamu foꞋo, muke fata Ꞌuri, \q1 ‘MaꞋa kami Ꞌi langi Ꞌae, \q1 Kami oga ngwae ki taꞋifau kike faꞋadoea satamu, osiꞋana nia abu liu. \q1 \v 10 Dao maꞋi Ꞌani gwaungaꞋi Ꞌanga Ꞌoe fafia maurilana ngwae ki taꞋifau. \q1 Ma na kwaiogaiꞋanga Ꞌoe kike sasia naꞋa Ꞌi ano diꞋia logo Ꞌi langi. \q1 \v 11 ꞋOke kwatea maꞋi fuamiꞋa na fanga neꞋe bolo fuana asoa neꞋe. \q1 \v 12 ꞋOke rufuanata ana taꞋangaꞋa kami ki, diꞋia logo neꞋe kami rufuanata ana taꞋangaꞋa ngwae ki taꞋifau neꞋe kira fulia ru taꞋa ki amiꞋa. \q1 \v 13 ꞋOe kosi danga Ꞌani kami fuana ilitoꞋonga ka liufi kami. \q1 Ma Ꞌoko olitaꞋi kami faꞋasia sa Saetan.’ \b \p \v 14 “Aia, ma diꞋia kamu rufuanata ana sa tai neꞋe fulia ru taꞋa amuꞋa, MaꞋa kamu maꞋi Ꞌi langi nia ka rufuanata logo ana taꞋangaꞋa kamu ki. \v 15 Ma diꞋia kamu kasi rufuanata ana sa tai neꞋe nia fulia ru taꞋa amuꞋa, MaꞋa kamu maꞋi Ꞌi langi bore noaꞋa kasi rufuanata logo amuꞋa.” \s1 FaꞋamanataꞋanga sulia abu fangaꞋa \p \v 16 Sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri, “Ana kaidaꞋi kamu abu fanga fuana foꞋongaꞋa ngasingasiꞋa, noaꞋa kamu kasi diꞋia ngwae kwalabasa ki. Sulia ana kaidaꞋi kira abu fanga, kira lia diꞋia ngwae kira kwaimanatai fasi Ꞌiri neꞋe ngwae ki ka lisi neꞋe kira abu fanga, ma kika fataleꞋa ada. Aia, ma nau ku saea fuamuꞋa, na ngwae neꞋe ki ꞋafitaꞋi kira ka ngalia ta kwaiaraꞋa laꞋu, sulia ngwae ki kira kwatea naꞋa na kwaiaraꞋa kira Ꞌani tafelada. Ma God noaꞋa kasi kwatea naꞋa ta kwaiaraꞋa fuada. \v 17 Bore ma ana kaidaꞋi Ꞌoke abu fanga, Ꞌoke siu Ꞌamu, ma Ꞌoko salaifu Ꞌamu diꞋia Ꞌoko sasia sulia asoa ki, \v 18 fasi Ꞌiri ta ngwae kasi lia saiamu neꞋe Ꞌoko abu fanga. Ma sui bore Ꞌana ta ngwae kasi lia saiamu, MaꞋa Ꞌoe Ꞌi langi ka lisi Ꞌoe, ma nia ka kwatea na kwaiaraꞋa fuamu osiꞋana na tae ki neꞋe Ꞌoko sasiꞋi. Nia saiana ka lisiꞋo sulia asoa ki, sui bore Ꞌana noaꞋa Ꞌoe kosi lisia.” \s1 FaꞋamanataꞋanga sulia toꞋoruꞋa \r (Luke 12:33-36) \p \v 19 Sui, sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri, “Kamu kasi gonia na toꞋoruꞋa kamu ki Ꞌi neꞋe saena magalia ana na kula neꞋe sufusufu ma na furaꞋa ke faꞋalia, ma na ngwae bili ki ka bilia. \v 20 Muke gonia na toꞋoruꞋa kamu ki Ꞌi langi, kula sufusufu ma na furaꞋa kasi faꞋalia, ma na ngwae bili noaꞋa kasi bilia. \v 21 OsiꞋana kaidaꞋi na toꞋoruꞋa kamu nia teo Ꞌi langi, na maurilamuꞋa ka agwaꞋi taꞋifau naꞋa Ꞌuana Ꞌi langi. Ma kaidaꞋi na toꞋoruꞋa kamu nia teo saena magalia, na maurilamuꞋa ka agwaꞋi taꞋifau naꞋa Ꞌuana ru saena na magalia ki. \p \v 22 “Si diꞋia maamu leꞋa, Ꞌoko tua saena na madakolaꞋa ana faꞋamanata Ꞌanga God, osiꞋana na maamu neꞋe dau talaꞋia maꞋi madakolaꞋa saena nonimu. \v 23 DiꞋia noaꞋa Ꞌoe kosi lisia na madakolaꞋa neꞋe, maamu neꞋe taꞋa, ma Ꞌoko tua goꞋo Ꞌamu saena maꞋerodo. Muke madafi kamu, si diꞋia kamu ilangani na madakolaꞋa God, saena maurilamuꞋa nia rodoꞋa liu mala.” \s1 Sa Jesus faꞋamanata sulia God faꞋinia toꞋoruꞋa \r (Luke 16:13; 12:22-31) \p \v 24 Sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri, “ꞋAfitaꞋi ta ngwae ka rao fuana ta ro ngwae ꞋaꞋana matamata. DiꞋia nia ꞋunaꞋeri, nia ke baꞋa malimaeꞋa ana ta ngwae ꞋaꞋana, ma ka kwaima ana ta ngwae ꞋaꞋana. Ma nia ka rao leꞋa fuana ta ngwae, ma ka danga faꞋiburi Ꞌani ta ngwae. Nia neꞋe, ka ꞋafitaꞋi liu diꞋia neꞋe muke rao fuana God ma na mani laꞋu ana taꞋi kaidaꞋi. \p \v 25 “Ta neꞋe nau ku saea fuamuꞋa, noaꞋa kamu kasi manata Ꞌabera sulia tae neꞋe kamu ke Ꞌania, ma muka kwaꞋufia, ma tae neꞋe kamu ke toro Ꞌani fafia nonimuꞋa. OsiꞋana na mauriꞋa neꞋe, nia leꞋa ka tasa liufia na fanga, ma na noni neꞋe, nia leꞋa ka tasa liufia na toro. \v 26 Lisia na faꞋi noꞋo ki saena mamanga, noaꞋa kira kasi Ꞌabera goꞋo sulia raoꞋa ana ta oꞋola. Ma noaꞋa kira kasi loia goꞋo ta fanga, ma kira kasi saungaꞋinia goꞋo ta babala fuana alu fangaꞋa. Bore ma MaꞋa kamu Ꞌi langi sareda goꞋo Ꞌana. Aia, God nia lia doe liu amuꞋa ka liufia mala faꞋi noꞋo ki. Nia neꞋe, God ka sare kamu goꞋo Ꞌana. \v 27 Sui bore Ꞌana kamu ka manata Ꞌabera sulia mauriꞋa kamu ki, nia ꞋafitaꞋi liu kamu ka sasi maurilamuꞋa ka taꞋi tau tiꞋitiꞋi laꞋu. \p \v 28 “Ma faꞋuta mo neꞋe muka manata Ꞌabera sulia na toro ki? Muke lisia basi na takana Ꞌai neꞋe kira afola ki. NoaꞋa kira kasi rao goꞋo, ma noaꞋa kira kasi saungaꞋinia goꞋo ta toro fuada. \v 29 Ma nau ku saea fuamuꞋa, kira lia kwanga ka tasa liufia toro neꞋe sa Solomon na tatalafaꞋa nia ruꞋufiꞋi ki. \v 30 Ma na takana Ꞌai ki, kira teo goꞋo Ꞌada sulia kala kaidaꞋi dokodoko, ma kira ka Ꞌui logo Ꞌanida saena mafula. Sui ka ꞋunaꞋeri bore Ꞌana, God nia faꞋaruꞋufida Ꞌani ru leꞋa ki. ꞋUri ma kamu fitala fasi God noaꞋa kasi faꞋatoro kamu logo? Na fitoꞋonga kamu ki nia tiꞋitiꞋi. \p \v 31 “Ta neꞋe, noaꞋa kamu kasi manata Ꞌabera Ꞌuri, ‘Na fanga, ma na ru ni kwaꞋufilana, nama na toro nau ki ke baꞋa leka maꞋi faꞋasia Ꞌi faꞋi?’ \v 32 ꞋIu, na ngwae tua kwaikinai ana God ki, kira saiana manata ꞋaberaꞋa sulia ru neꞋeri ki. Ma kamuꞋa, MaꞋa kamu Ꞌi langi nia saiana ka sui naꞋa neꞋe kamu boꞋoboꞋo Ꞌuana ru neꞋeri ki. \v 33 Muke oga liu lala ꞋamuꞋa na mauriꞋa neꞋe God nia gwaungaꞋi fafia ka tasa faꞋinia sasilana na ru saga ki. Muke oga liu ꞋamuꞋa ru neꞋe ki ka liufia na ru matamata ki taꞋifau, ma nia ke baꞋa kwatea fuamuꞋa na ru ki taꞋifau neꞋe kamu boꞋoboꞋo Ꞌuana ki. \v 34 Nia neꞋe, noaꞋa kamu kasi manata Ꞌabera sulia boꞋoboꞋo Ꞌanga fuana rorodo. Teo naꞋa Ꞌana fuana rorodo. NoaꞋa kasi bolo fuana muke fikua na Ꞌabera Ꞌanga rorodo ki faꞋinia na Ꞌabera Ꞌanga ki ana asoa taꞋena logo. OsiꞋana asoa taꞋena toꞋo ana ꞋaberaꞋanga bolo faꞋinia taꞋena.” \c 7 \s1 FaꞋamanataꞋanga sulia matalangaꞋilana ta ngwae \r (Luke 6:37-38, 41-42) \p \v 1 Ma sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri, “NoaꞋa kamu kasi matalangani ta ngwae matamata, Ꞌasu Ꞌubani God ka matalangaꞋi kamu logo. \v 2 DiꞋia kamu matalangani ta ngwae, God ke matalangaꞋi ꞋunaꞋeri logo amuꞋa. Ma taki tae neꞋe kamu matalangaꞋinia Ꞌani ta ngwae, na taki neꞋeri logo neꞋe God ke baꞋa matalangaꞋi kamu Ꞌani. \v 3 ꞋOko toꞋo ana taꞋangaꞋa doe ki, bore ma Ꞌoko balufia goꞋo Ꞌamu ta ngwae neꞋe nia toꞋo ana taꞋangaꞋa tiꞋitiꞋi. ꞋOko diꞋia taꞋi ngwae neꞋe nia lisia na gegeo Ꞌi saena na maana sa toꞋolana, bore ma nia kasi lisia goꞋo ta buli ano doe neꞋe nia saena maana talana. \v 4 Ma Ꞌoko fata Ꞌuri fuana na ngwae matamata, ‘ꞋOko fulia ta ru neꞋe nia taꞋa, alaꞋania nai faꞋasaga maurilamu.’ Bore ma Ꞌoe kosi manata Ꞌabera goꞋo sulia taꞋangaꞋa doe neꞋe Ꞌoko sasiꞋi ki. \v 5 ꞋAeꞋo ngwae kwalabasa. ꞋOke faꞋasia basi na taꞋangaꞋa Ꞌoe ki. Sui, Ꞌoko fiꞋi bolo fuana kwaiꞋafiꞋanga kwau ana ta ngwae matamata fuana na taꞋangaꞋa nia ki. \p \v 6 “Ma noaꞋa kamu kasi kwatea ru abu ki fuana kui ki, sulia kira ke abula, ma kike baꞋa Ꞌale kamu. Ma noaꞋa kamu kasi kwatea na laungi kamu ki fuana gwata ki, Ꞌasu Ꞌubani kira kata uria goꞋo Ꞌada.”\f + \fr 7:6 \ft Jesus fata Ꞌuri ka faꞋataꞋinia neꞋe FaꞋarongoꞋa LeꞋa noaꞋa Ꞌiri totolia ngwae aburongo neꞋe ꞋidufaꞋi Ꞌaila Ꞌani.\f* \s1 FaꞋamanataꞋanga sulia tae neꞋe God sasia ana kaidaꞋi kulu gania \r (Luke 11:9-13) \p \v 7 Sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri, “Kamu ke gani ana God Ꞌiri muke ngalia ru neꞋe kamu gani Ꞌuana. Kamu ke lulua ru kamu boꞋoboꞋo Ꞌuani ki ana God, ma nia ka Ꞌafi kamu, Ꞌiri muke lisia. Kamu ke faꞋafo ana sinamaa, ma God ke Ꞌifi fuamuꞋa. \v 8 OsiꞋana na ngwae ki taꞋifau neꞋe kira gani ana God, kira ngalia naꞋa ru neꞋe kira gania. Ma na ngwae ki taꞋifau neꞋe kira lulua ru kira boꞋoboꞋo Ꞌuani ki ana God, kira ka lisia. Ma na ngwae ki taꞋifau neꞋe kira faꞋafo ana sinamaa, ma God ke Ꞌifi fuada. \p \v 9 “ꞋUri ma, sa tai aumulu ana maꞋa ki, neꞋe diꞋia na ngela Ꞌoe nia ganiꞋo Ꞌuana fanga, Ꞌoke kwatea lala na fau fuana? \v 10 Ma diꞋia na ngela Ꞌoe nia gani Ꞌuana ta iꞋa, Ꞌoke kwatea lala faꞋi loi fuana? NoaꞋa liu! \v 11 Sui bore Ꞌana kamuꞋa taꞋifau ngwae taꞋa ki, kaumulu saiana kwatelana na ru leꞋa ki fuana ngela kaumulu ki. Bore ma na MaꞋa kamu neꞋe nia Ꞌi langi, nia leꞋa ka tasa liufi kamu. ꞋUnaꞋeri neꞋe nia ka kwatea na ru leꞋa ki fuana ngwae ki neꞋe kira gani nia Ꞌuana. \p \v 12 “Ta tae neꞋe kamu oga ana ngwae matamata ki kike sasia fuamuꞋa, muke sasia logo fuada. Sulia nia neꞋe na fadalana na faꞋamanataꞋanga ana taki sa Moses ki, ma na profet ki taꞋifau.” \s1 Na tala Ꞌuana mauriꞋa ma Ꞌuana maeꞋa \r (Luke 13:24) \p \v 13 Sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri, “Muke ruꞋu kwau ana sinamaa neꞋe susukuru, sulia na tala ma na sinamaa neꞋe doe ma ka reba, nia leka Ꞌuana na maeꞋa firi. Ma na lekaꞋa sulia ka talangwaraꞋu goꞋo Ꞌana, ma na ngwae Ꞌoro liu ki neꞋe kira leka sulia na tala neꞋeri. \v 14 Aia, na tala ma na sinamaa neꞋe susukuru nia leka Ꞌuana na mauriꞋa firi, ma na lekaꞋa sulia ka ꞋafitaꞋi, ma bara ngwae goꞋo neꞋe kira leka sulia.” \s1 Sulia na profet ꞋosoꞋoso ki \r (Luke 6:43-44) \p \v 15 Sa Jesus ka alaꞋa laꞋu ka fata Ꞌuri, “Muke madafi kamu faꞋasia na profet ꞋosoꞋoso ki. Muke madafi kamu sulia kira lia diꞋia ngwae leꞋa ki, bore ma na manatalada neꞋe diꞋia kui kwasi ki neꞋe kira oga faꞋali lamuꞋa. \v 16 Ma muke baꞋa lia sai goꞋo ꞋamuꞋa ana na profet ꞋosoꞋoso neꞋeri ki Ꞌani ru taꞋa neꞋe kira sasiꞋi ki. Kulu saiana Ꞌai ki taꞋifau nia leꞋa nama ka taꞋa, osiꞋana fufuaꞋi ru kira ki neꞋe kira fungu Ꞌani. Ma nia ꞋafitaꞋi ta ngwae ka fisua na fufuana Ꞌai leꞋa faꞋasia na kwalongarangaraꞋa. \v 17 Ma na Ꞌai leꞋa nia fungu nama Ꞌani fuaꞋi ru leꞋa ki, ma na Ꞌai taꞋa ki ka fungu logo Ꞌani fuaꞋi ru taꞋa ki. \v 18 ꞋAi leꞋa ꞋafitaꞋi ka fungu Ꞌani fuaꞋi ru taꞋa, ma na Ꞌai taꞋa ꞋafitaꞋi ka fungu Ꞌani fuaꞋi ru leꞋa. \v 19 Na Ꞌai ki taꞋifau goꞋo neꞋe noaꞋa kasi fungu Ꞌania ta fuaꞋi ru leꞋa, kira ka tufuda, ma kika Ꞌui Ꞌanida Ꞌi saena mafula. \v 20 Nia neꞋe, nau ku saea fuamuꞋa, muke baꞋa lia saiana na profet ꞋosoꞋoso ki Ꞌani ru neꞋe kira sasiꞋi ki.” \s1 FaꞋi asoa ana kwai matalangaꞋinga \r (Luke 13:25-27; 6:47-49) \p \v 21 Sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri, “NoaꞋa laꞋu na ngwae ki taꞋifau neꞋe kira fata Ꞌuri aku, ‘Aofia Ꞌae! Aofia Ꞌae!’ kira ke tua faꞋinia ngwae neꞋe God ke gwaungaꞋi fafida ki. Ma sa tai faꞋida neꞋe kira sasi sulia na kwaiogaiꞋanga MaꞋa nau Ꞌi langi goꞋo neꞋe, kike tua faꞋinia ngwae neꞋe God ke baꞋa gwaungaꞋi fafida ki. \v 22 Ma na ngwae Ꞌoro ki kike baꞋa fata Ꞌuri fuaku ana faꞋi asoa ana matalangaꞋinga neꞋeri, ‘Aofia Ꞌae, kaimili faꞋatalo naꞋa sulia fatalana God Ꞌani na satamu, ma kami ka ifulani na anoꞋi ru taꞋa ki Ꞌani na satamu, ma kami ka sasia ru Ꞌoro ni ꞋarefoꞋanga ki Ꞌani satamu.’ \v 23 Bore ma nai baꞋa fata madako Ꞌuri fuada, ‘Nau noaꞋa kusi sai aumulu. Kaumulu na ngwae taꞋa ki. Muke leka tau kwau faꞋasi nau!’ \p \v 24 “Nia neꞋe, na ngwae ki taꞋifau neꞋe kira rongoa alaꞋanga nau ki, ma kira ka sasi sulia, kira diꞋia na ngwae liatoꞋo neꞋe nia saungaꞋinia na luma nia Ꞌi fafona na diro Ꞌai ki neꞋe nia Ꞌilia ka koso lalo. \v 25 Na uta doe ka toꞋo, ma na kafo ki ka igo, ma na iru doe ka kwaiꞋia na luma neꞋeri, bore ma na luma neꞋeri kasi Ꞌasia goꞋo, sulia nia uu ngasi Ꞌi fafona na diro Ꞌai ngasi ki. \p \v 26 “Ma na ngwae ki taꞋifau neꞋe kira rongoa na alaꞋanga nau ki, ma noaꞋa kasi sasi sulia, kira diꞋia na ngwae boleboleꞋa neꞋe saungaꞋinia na luma nia Ꞌi fafona one, ma noaꞋa nia kasi Ꞌilia diro Ꞌai ki kasi koso lalo goꞋo. \v 27 Na uta doe ka toꞋo, ma na kafo ki ka igo, ma na iru doe ka kwaiꞋia na luma neꞋeri, ma na luma neꞋeri ka Ꞌasia, ma ka mangisi taꞋifau naꞋa.” \p \v 28 Ana kaidaꞋi sa Jesus faꞋamanata na ngwae ki Ꞌani na ru ki taꞋifau ka sui, kira ka Ꞌarefo liu, \v 29 sulia kira sai leꞋa ana neꞋe sa Jesus nia faꞋamanata Ꞌani ngasingasiꞋanga ma na mamanaꞋanga maꞋi ana God. NoaꞋa nia kasi donga laꞋu sai Ꞌi ruꞋanga ngwae faꞋamanata ana taki sa Moses ki, osiꞋana kira faꞋamanata lala Ꞌani ngasingasiꞋanga kira ki talada. \c 8 \s1 Sa Jesus gura ngwae mataꞋi \r (Mark 1:40-45; Luke 5:12-16) \p \v 1 KaidaꞋi sa Jesus nia koso naꞋa maꞋi Ꞌana faꞋasia Ꞌi gwauna faꞋi ua neꞋeri, na fikuꞋa doe liu kira ka leka maꞋi sulia. \v 2 Ma taꞋi ngwae neꞋe kuu saungia nonina ka leka maꞋi, ma ka bobo uruuru naꞋona sa Jesus, ma ka fata Ꞌuri, “AraꞋi kwa, diꞋia Ꞌoko maꞋudi, Ꞌoko saiana Ꞌoke gura nau goꞋo Ꞌamu kwa.” \p \v 3 Sui sa Jesus ka taga kwau na limana, ma ka sama toꞋona nonina, ma ka fata Ꞌuri, “ꞋIu, nau ku maꞋudi. ꞋOko mafo naꞋa.” Ma ꞋaliꞋali Ꞌi buri Ꞌana alaꞋanga neꞋeri ki sa Jesus saea goꞋo, na kuu neꞋeri ka siki naꞋa faꞋasia ngwae neꞋeri. \v 4 Sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana, “NoaꞋa Ꞌoe kosi faꞋarongoa laꞋu ta ngwae Ꞌani ru neꞋe nau ku sasia fuamu. Bore ma Ꞌoke leka basi, ma Ꞌoko faꞋataꞋinia naꞋa nonimu fuana na fata abu God, Ꞌoko alaꞋania fata abu God ka iroꞋo. Sui ma Ꞌoko kwatea na kwaisuꞋusiꞋanga Ꞌoe diꞋia ba sa Moses nia saea fuana kwatelana, fasi Ꞌiri ke kwatea faꞋamamanaꞋanga fuana na ngwae ki taꞋifau neꞋe nonimu nia mafo naꞋa.” Ma sa Jesus ka kwatea ngwae neꞋeri ka leka naꞋa Ꞌana. \s1 Sa Jesus nia gura taꞋi ngwae \r (Luke 7:1-10) \p \v 5 Ma ana kaidaꞋi sa Jesus nia dao naꞋa ana fanoa Ꞌi Kapaneam, taꞋi ngwae faꞋinaꞋonaꞋo ana ngwae ni fuꞋa ki faꞋasia Ꞌi Rom, nia ka leka maꞋi siana sa Jesus, ma ka gania fuana ke Ꞌafia \v 6 ma ka Ꞌuri, “Aofia Ꞌae, na ngwae ni rao nau, nia mataꞋi liu, ma ka teo goꞋo Ꞌana, ma ka kina faꞋitaꞋilana nonina, ma na nonina ka fii liu.” \p \v 7 Sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana, “LeꞋa goꞋo Ꞌana, nau kui baꞋa leka maꞋi Ꞌuana Ꞌi luma Ꞌoe fuana guralana.” \p \v 8 Ma ngwae faꞋinaꞋonaꞋo neꞋe ka fata laꞋu Ꞌuri fuana sa Jesus, “Kwala Aofia kwa, noaꞋa nau kusi totolia fasi Ꞌiri nau ku kwalo Ꞌoe Ꞌi saena luma nau. ꞋOke saea goꞋo maꞋi ta alaꞋanga, si diꞋia Ꞌoko saea bore Ꞌamu maꞋi ta alaꞋanga, na ngwae rao nau nia ke baꞋa Ꞌakwa naꞋa. \v 9 Nau ku saiana Ꞌoko bolo goꞋo Ꞌamu fuana sasilana ru neꞋeri, duꞋungana nauꞋa talaku na ngwae nau ku rao Ꞌi olofana na ngwae doe ki, ma nau ku toꞋo ana ngwae ni fuꞋa ki neꞋe kira rao Ꞌi olofana na gwaungaꞋinga nau. Ma diꞋia nau ku fata Ꞌuri fuana ta ngwae, ‘ꞋOke leka,’ ma nia ka leka naꞋa. Ma diꞋia nau ku fata Ꞌuri fuana ta ngwae, ‘ꞋOke leka maꞋi,’ nia ka leka logo maꞋi. Ma diꞋia nau ku saea ta ngwae rao nau ma nau ku Ꞌuri, ‘ꞋOke sasia nama ru neꞋe,’ nia ka sasia naꞋa.” \p \v 10 Ma kaidaꞋi sa Jesus rongo na ru neꞋe, nia ka Ꞌarefo liu. Ma nia ka abula fuana ngwae neꞋe kira leka sulia ki, ma ka fata Ꞌuri fuada, “Nau ku saea fuamuꞋa, naisi lisia Ꞌua ta ngwae neꞋe nia faꞋamamana ka Ꞌuri, sui bore Ꞌana saena Ꞌi Israel. \v 11 Ma nau ku saea fuamuꞋa, ngwae Ꞌoro neꞋe noaꞋa laꞋu Jiu ki kike leka maꞋi faꞋasia fanoa Ꞌoro ki saena magalia fuana ꞋadoꞋa faꞋinia na koꞋo bora kia ki sa Abraham, sa Aesak, ma sa Jakob ana maoma ana saeleꞋanga Ꞌi langi. \v 12 Ma Ꞌorolada Jiu ki neꞋe fuila kira ka Ꞌado ana ru leꞋa ki ana Ꞌi langi, God ke baꞋa lalida Ꞌuana kula rorodoꞋa. Ma kaidaꞋi kira tua ana kula neꞋeri, kike baꞋa angi, ma kike Ꞌala girigiri Ꞌani lifada, osiꞋana kira nonifii.” \p \v 13 Ma sa Jesus ka kakari abula laꞋu fuana ngwae doe neꞋeri, ka fata Ꞌuri fuana, “ꞋOko oli kwau. Nau ku sasia naꞋa ru neꞋe Ꞌoko gania, osiꞋana Ꞌoko faꞋamamana ana nauꞋa.” Ma ana kaidaꞋi neꞋeri nama goꞋo, na ngwae rao ba nia ka Ꞌakwa naꞋa. \s1 KaidaꞋi sa Jesus gura ngwae mataꞋi Ꞌoro \r (Mark 1:29-34; Luke 4:38-41) \p \v 14 Ma ana taꞋi asoa, sa Jesus ka leka maꞋi Ꞌi luma sa Peter. KaidaꞋi sa Jesus ruꞋu Ꞌi luma, nia ka lisia funga kini sa Peter nia teo goꞋo Ꞌana, neꞋe nia mataꞋi ana ꞋakoꞋakoꞋa doe. \v 15 Ma sa Jesus ka sama toꞋona limana na kini neꞋe. Ma ana kaidaꞋi neꞋeri goꞋo, na ꞋakoꞋakoꞋanga neꞋe ka sui naꞋa faꞋasia. Nia ka Ꞌakwa naꞋa, ma ka tataꞋe ka sasi fanga naꞋa Ꞌana fuana sa Jesus. \p \v 16 Ma kaidaꞋi nia saꞋulafi naꞋa, ngwae ana fanoa neꞋeri kira ka ngalia maꞋi ngwae Ꞌoro ki siana neꞋe anoꞋi ru taꞋa ki kira ruꞋufida. Ma sa Jesus ka ifulani anoꞋi ru taꞋa neꞋeri ki faꞋasida Ꞌani fatalana goꞋo. Ma nia ka gura logo ngwae mataꞋi ki taꞋifau. \v 17 KaidaꞋi nia sasia na ru neꞋeri ki, nia faꞋamamana na fatalana na profet Aesea ba keresia ka fata Ꞌuri, “NiaꞋa neꞋe faꞋamauri kia faꞋasia na mataꞋinga kia ki.”\x + \xo 8:17 \xt Aesea 53:4\x* \s1 Dongalana sa Jesus neꞋe Ꞌuri mala \r (Luke 9:57-62) \p \v 18 Ma kaidaꞋi sa Jesus nia lisia ngwae Ꞌoro kira fiku maꞋi kalikalia, nia ka fata Ꞌuri fuana fafarongo nia ki, “Kulu toꞋofolo Ꞌuana bali Ꞌosi loꞋoko.” \v 19 Ana kaidaꞋi neꞋeri logo, taꞋi ngwae faꞋamanata ana taki ki ka leka maꞋi siana sa Jesus ka fata Ꞌuri, “Ngwae FaꞋamanata Ꞌae, nau ku oga nai leka faꞋi Ꞌoe Ꞌi faꞋi bore Ꞌana neꞋe Ꞌoke leka Ꞌuana.” \p \v 20 KaidaꞋi sa Jesus rongoa na ru neꞋe, nia ka fata Ꞌuri, “NoaꞋa nia kasi talangwaraꞋu. Na kui kwasi ki kira toꞋo ana na kula kira ki fuana teoꞋa, ma na noꞋo ki logo kira ka toꞋo ana na nuꞋi kira ki. Bore ma nauꞋa, na Ngela Ngwae, noaꞋa nau kusi toꞋo ana ta luma Ꞌaku talaku fuana maliuꞋa ana.” \p \v 21 Ma taꞋi ngwae ana fafarongo nia ki, ka fata fuana sa Jesus ka Ꞌuri, “AraꞋi kwa, Ꞌoke alaꞋani nau Ꞌiri nau kui leka, ku tua basi faꞋinia maꞋa nau, leleka nia ka mae mala, nau ku kwaiatoa ka sui, nau ku fiꞋi dongaꞋo.” \p \v 22 Sa Jesus olisia ka fata Ꞌuri, “NoaꞋa. ꞋOke leka naꞋa maꞋi faꞋinau ana kaidaꞋi neꞋe. AlaꞋania na ngwae neꞋe noaꞋa kira kasi toꞋo ana mauriꞋa ana God ki, kike kwaiatoa naꞋa Ꞌada na ngwae mae kira ki.” \s1 KaidaꞋi sa Jesus nia balufia na iru ma na nafo \r (Mark 4:35-41; Luke 8:22-25) \p \v 23 Ma sa Jesus ka taꞋe saena gwaꞋi baru faꞋinia fafarongo nia ki. \v 24 Ma ana kaidaꞋi kira Ꞌidu tau naꞋa kwau, maꞋe kauburu ka dao ꞋaliꞋali maꞋi, ma na asi ka lualuaꞋa, ma ka magara naꞋa maꞋi fafia na gwaꞋi baru neꞋeri. Ma na gwaꞋi baru neꞋeri ka karangi kuru naꞋa. Bore ma sa Jesus nia ka maliu goꞋo Ꞌana saena gwaꞋi baru neꞋeri. \v 25 Na fafarongo nia ki kira ka faꞋa ada, kira ka fata Ꞌuri, “Aofia kwa! ꞋOke faꞋamauri kulu! Kulu karangi mae naꞋa.” \p \v 26 Ana kaidaꞋi neꞋeri sa Jesus ka fata Ꞌuri fuada, “FaꞋuta neꞋe kamu ka maꞋu? Nau ku lisia na faꞋamamana Ꞌanga kamu aku noaꞋa Ꞌiri doe.” Sa Jesus ka fata ꞋunaꞋeri fuada taꞋifau ka sui, nia ka tataꞋe, ma ka fata ngasingasiꞋa fuana iru ma na nafo, fasi Ꞌiri kira ka tua aroaro. Ma ana kaidaꞋi neꞋeri goꞋo, na iru ma na nafo ki kera ka tua aroaro naꞋa, ma ka folaꞋa naꞋa. \p \v 27 Ma na fafarongo nia ki kira ka Ꞌarefo liu, ma kika fata Ꞌuri, “Ngwae faꞋuta naꞋa niniꞋa re? Na iru ma na nafo ki bore kira roꞋo naꞋa sulia!” \s1 Sa Jesus ifulani anoꞋi ru taꞋa ki faꞋasia ro ngwae ki \r (Mark 5:1-20; Luke 8:26-39) \p \v 28 Ma kaidaꞋi kira dao naꞋa ana ta bali Ꞌosi ana maꞋe fanoa Ꞌi Gadara, sa Jesus ka dao toꞋona ro ngwae neꞋe anoꞋi ru taꞋa ki tua adaroꞋo. Ro ngwae neꞋe ki kera tua maꞋi saena maꞋe faoda ana alu ngwae maeꞋa saena. Ma osiꞋana keroꞋa balubaluꞋa liu, neꞋe kwate ma noaꞋa ta ngwae kasi dao karangia goꞋo kula neꞋe kera tua ana. \v 29 Ana kaidaꞋi anoꞋi ru ki neꞋe tua ana ro ngwae neꞋeri ki, kira lisia sa Jesus, kira ka ri Ꞌuri, “Ngela God Ꞌae, tae neꞋe Ꞌoko oga Ꞌoke sasia aimili? FaꞋuta Ꞌoko leka maꞋi fuana faꞋakaisi laimili Ꞌi naꞋona mala na kaidaꞋi neꞋe faꞋakaisi Ꞌanga ke dao?” \p \v 30 Ana kaidaꞋi neꞋeri, na gwata Ꞌoro ki kira fanga karangia Ꞌi neꞋeri. \v 31 Na anoꞋi ru neꞋeri ki kira Ꞌengo ana sa Jesus kika Ꞌuri, “DiꞋia Ꞌoko ifulani kaimili, Ꞌoke lali kaimili Ꞌuana saena gwata loꞋoko ki.” \p \v 32 Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana anoꞋi ru neꞋeri ki, “Mulu leka naꞋa!” Ma kira ka faꞋusaka, ma kira ka leka naꞋa Ꞌuana saena gwata neꞋeri ki. Ma gwata neꞋeri ki taꞋifau kira leka toli naꞋa sulia ninimana faulifu neꞋeri Ꞌuana saena Ꞌosi baera. Ma kira ka mae taꞋifau Ꞌi neꞋeri. \p \v 33 Ma na ngwae neꞋe kira lia sulia gwata neꞋeri ki, kira ka lalili Ꞌuana fanoa kira. Ma kira ka alaꞋa sulia ru neꞋe sa Jesus sasia, ma na tae neꞋe nia fuli fuana na ro ngwae baera ki faꞋinia na anoꞋi ru ba kiri. \v 34 Ma na ngwae ki taꞋifau ana maꞋe fanoa neꞋeri kira ka leka taꞋifau maꞋi fuana lisilana sa Jesus. Ana kaidaꞋi kira dao siana, kira ka Ꞌengoa niaꞋa fasi Ꞌiri nia leka faꞋasia fanoa kira. \c 9 \s1 Sa Jesus gura taꞋi ngwae nonina mae \r (Mark 2:1-12; Luke 5:17-26) \p \v 1 Aia, sa Jesus faꞋinia na fafarongo nia ki, kira raꞋe Ꞌi saena gwaꞋi baru, ma kira ka toꞋofolo laꞋu ana gwaꞋi Ꞌosi doe neꞋeri Ꞌi Galili. Ma kaidaꞋi kira dao naꞋa ana fanoa nia Ꞌi Kapaneam, \v 2 ti ngwae kira ka ngalia maꞋi taꞋi ngwae neꞋe nonina mae Ꞌi fafona ꞋifitaꞋi siana sa Jesus, Ꞌiri nia ka gura. Ma kaidaꞋi sa Jesus ka lisia naꞋa faꞋamamanaꞋanga kira, nia ka fata Ꞌuri fuana ngwae nonina mae neꞋeri, “NoaꞋa Ꞌoe kosi maꞋu laꞋu ngwade, nau ku rufuanata naꞋa ana taꞋangaꞋa Ꞌoe ki taꞋifau neꞋe Ꞌoko sasiꞋi.” \p \v 3 Ana kaidaꞋi neꞋeri, ti ngwae faꞋamanata ana taki ki kira ka manata Ꞌuri, “TalitoꞋona goꞋo God neꞋe saiana rufuanatalana taꞋangaꞋa ki. Nia ka faꞋabolotaꞋinia naꞋa faꞋinia God.” \p \v 4 Ma sa Jesus nia sai logo ana manataꞋanga kira ki saena liada, ma nia ka fata Ꞌuri fuada, “Kamu kasi manata taꞋa laꞋu ꞋunaꞋeri.” \p Ma sa Jesus saiana logo neꞋe kira faꞋamamana talitoꞋona goꞋo God neꞋe ke gura ngwae ki. \v 5 GoꞋo ꞋunaꞋeri nia ka fata Ꞌuri, “DiꞋia nau ku fata Ꞌuri fuana ngwae nonina taꞋu neꞋe ku Ꞌuri, ‘TaꞋangaꞋa Ꞌoe ki, nau ku rufuanata naꞋa ani,’ kaumulu kasi lisia goꞋo neꞋe nia fuli. Bore ma diꞋia nau ku fata Ꞌuri, ‘TataꞋe ma Ꞌoko fali,’ Ꞌi neꞋeri kamu ka fiꞋi lisia neꞋe ngasingasiꞋanga nia aku fuana guraꞋa. \v 6 KaidaꞋi nai baꞋa gura ngwae neꞋe, nai faꞋataꞋinia fuamuꞋa neꞋe nauꞋa, Ngela Ngwae, nau ku toꞋo ana ngasingasiꞋanga fuana rufuanatalana ana taꞋangaꞋa ki.” \p Sui sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana ngwae nonina taꞋu neꞋeri, “ꞋOke tataꞋe naꞋa, ngalia ꞋifitaꞋi Ꞌoe, ma Ꞌoko leka naꞋa Ꞌi fanoa Ꞌoe.” \p \v 7 Ana kaidaꞋi neꞋeri goꞋo, ngwae neꞋeri ka tataꞋe, ma ka oli naꞋa Ꞌuana fanoa nia. \v 8 Ana kaidaꞋi neꞋe ngwae ki kira lisia tae neꞋe sa Jesus nia fulia, kira Ꞌarefo, ma kika maꞋu. Ma kira ka baꞋatafea God sulia nia kwatea na ngasingasiꞋanga ꞋunaꞋeri fuana na ngwae ki. \s1 Sa Jesus ri Ꞌuana sa Matthew \r (Mark 2:13-17; Luke 5:27-32) \p \v 9 Ma ana kaidaꞋi sa Jesus nia leka naꞋa faꞋasia kula neꞋeri, nia ka lisia sa Matthew. Nia tua goꞋo Ꞌana ana kula fuana gonilana mani ana takisi, si neꞋe nia rao Ꞌi neꞋeri. Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana, “ꞋOke leka maꞋi faꞋinau.” Ma sa Matthew ka tataꞋe, ma ka leka naꞋa Ꞌana faꞋinia. \p \v 10 Ma Ꞌi buri Ꞌana neꞋe sa Jesus nia baꞋea sa Matthew fuana fafarongo nia, nia ka leka fanga naꞋa Ꞌi luma nia. Ma na ngwaꞋi toꞋa goni mani ana na takisi ki tua logo Ꞌi neꞋeri. Ma ti ‘ngwae aburongo’ logo, kira fanga logo faꞋinia sa Jesus ma na fafarongo nia ki. \v 11 Ma kaidaꞋi neꞋe Farasi ki kira lisia ru neꞋe, kira ka fata fuana na fafarongo nia ki kika Ꞌuri, “Nia bolo faꞋinia nia kasi fanga laꞋu faꞋinia ‘ngwae aburongo ki’.” \p \v 12 Sa Jesus ka rongoa ru neꞋeri, ma ka fata Ꞌuri, “Ngwae neꞋe noaꞋa kira kasi mataꞋi ki, kira kasi oga goꞋo ta ngwae kwaigurai, bore ma ngwae neꞋe kira mataꞋi ki tari, kira ka boꞋoboꞋo Ꞌuana ngwae kwaigurai. \v 13 Muke manata basi sulia fadalana KerekereꞋa Abu ba Ꞌuri, ‘Nau ku oga kamu ke kwaimanatai fuana ngwae ki, ma noaꞋa laꞋu na kwaisuꞋusiꞋanga kamu ki.’\x + \xo 9:13 \xt Hosea 6:6\x* Nau ku Ꞌiri leka laꞋu maꞋi fuana laefilana ngwae ꞋoloꞋolo ki Ꞌiri kike kakari alifaꞋi, bore ma na ngwae neꞋe abulalada taꞋa ki lala tari neꞋe nau ku leka maꞋi fuana laefilada Ꞌuana rokisi manataꞋanga.” \s1 Aofia dao naꞋa, kwaimanataiꞋanga ke noaꞋa, muke sae saeleꞋa \r (Mark 2:18-22; Luke 5:33-39) \p \v 14 Buri Ꞌana ru neꞋeri ki, na fafarongo sa John ngwae ni Siuabu ki, kira ka leka maꞋi siana sa Jesus, kika fata Ꞌuri, “Kaimili faꞋinia na Farasi ki, kami saiana mika abu fanga. Ma faꞋuta mo neꞋe fafarongo Ꞌoe ki noaꞋa kasi sasi ꞋunaꞋeri?” \p \v 15 Ma sa Jesus ka olisida ka Ꞌuri, “Nia kasi bolo faꞋinia toꞋa neꞋe kira tua ana fafangaꞋa ana ara araꞋinga neꞋe kika kwaimanatai. DuꞋungana neꞋe, kaidaꞋi araꞋi faolu nia goꞋo Ꞌana Ꞌua faꞋinida ngwae ki, kira saeleꞋa. Bore ma kaidaꞋi ke dao maꞋi aigaꞋi neꞋe kike baꞋea na araꞋi faolu faꞋasida. ꞋUnaꞋeri mala, kira fiꞋi abu fanga laꞋu, osiꞋana neꞋe kira kwaimanatai. Nia neꞋe noaꞋa kasi bolo faꞋinia na fafarongo nau ki neꞋe kike abu fanga kaidaꞋi nau ku tua Ꞌua goꞋo Ꞌaku faꞋinida.” \p \v 16 Sui sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri, “NoaꞋa ta ngwae kasi subungia ta toro neꞋe nia muu naꞋa Ꞌani ta ngisingisi toro faolu. Si diꞋia nia sasia ꞋunaꞋeri, na ngisingisi toro faolu neꞋeri ka gasia na toro Ꞌua neꞋeri duꞋungana toro faolu nia lukuluku Ꞌi buri Ꞌana saꞋulana, ma nia ka sasi na maꞋekwakwa neꞋe ka doe liu. \p \v 17 “Ma muke sai logo ana, neꞋe noaꞋa kasi bolo fuana ta ngwae ka alua naꞋa waen faolu Ꞌi saena ngwaꞋi Ꞌua ana ꞋuꞋuila nanigot, duꞋungana ngwaꞋi ru Ꞌua neꞋeri kasi baꞋu. Si diꞋia nia sasia ꞋunaꞋeri, kaidaꞋi na waen neꞋeri ke totoro goꞋo maꞋi, nia ka foga naꞋa ngwaꞋi ru Ꞌua neꞋeri, ma na waen neꞋeri ka kisitaꞋi, ma na ngwaꞋi ru neꞋeri ka taꞋa naꞋa. Nia neꞋe ngwae ke alua nama waen faolu Ꞌi saena na ngwaꞋi ru faolu neꞋe nia saiana ke baꞋu fasi Ꞌiri ro ru neꞋeri ki noaꞋa kasi taꞋa.” \s1 Sa Jesus nia gura ro kini ki \r (Mark 5:21-43; Luke 8:40-56) \p \v 18 KaidaꞋi sa Jesus nia alaꞋa Ꞌua, taꞋi ngwae faꞋinaꞋonaꞋo ana ngwae Jiu ki ka leka maꞋi. Ma nia ka bobo uruuru Ꞌi naꞋona sa Jesus, ma ka fata Ꞌuri, “Na sariꞋi nau fiꞋi maemae goꞋo. Nau ku oga Ꞌoko leka maꞋi Ꞌiri Ꞌoke alua limamu fafia Ꞌiri nia ka mauri laꞋu Ꞌana.” \p \v 19 Ma sa Jesus faꞋinia na fafarongo nia ki kira ka leka faꞋinia ngwae neꞋeri. \v 20 Ma ana kaidaꞋi kira leka Ꞌua goꞋo Ꞌada, taꞋi Ꞌafe neꞋe gwaꞋi Ꞌabu tafangia, ma nia ka mataꞋi Ꞌani sulia akwala ma ro faꞋi ngali ki, nia ka leka maꞋi burina sa Jesus, ma ka sama toꞋona mumuduꞋana ifi keta nia. \v 21 OsiꞋana na kini neꞋe nia manata ka Ꞌuri, “Sui bore Ꞌana diꞋia nau ku sama toꞋona na mumuduꞋana ifi sa Jesus, nau ku Ꞌakwa naꞋa.” \p \v 22 KaidaꞋi nia sama toꞋona na mumuduꞋana ifi nia, sa Jesus ka alifaꞋi, ma ka lisia naꞋa kini neꞋeri, ma ka fata Ꞌuri fuana, “ꞋOe kosi manata Ꞌabera laꞋu. ꞋOko Ꞌakwa naꞋa, sulia Ꞌoko faꞋamamana ana nauꞋa.” Ma ana kaidaꞋi neꞋeri nama goꞋo, na mataꞋinga neꞋeri ka sui naꞋa faꞋasia. \p \v 23 Ma kaidaꞋi sa Jesus faꞋinia na fafarongo nia ki kira dao, kika ruꞋu Ꞌi luma ngwae faꞋinaꞋonaꞋo neꞋeri, kira ka lisia na ngwae ki kira ufia naꞋa Ꞌau ana maeꞋa, ma na ngwae Ꞌoro ki laꞋu goꞋo kira fiku Ꞌi neꞋeri, ma kira ka angi. \v 24 Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana ngwae neꞋeri ki, “Kaumulu taꞋifau goꞋo muke ruꞋu Ꞌi maa. Ngela kini neꞋe noaꞋa kasi mae goꞋo, bore ma nia maliu goꞋo Ꞌana.” KaidaꞋi kira rongoa sa Jesus nia fata ꞋunaꞋeri, kira ka gaꞋasia lala niaꞋa. \v 25 Ma Ꞌi buri Ꞌana na ngwae ki kira ka leka faꞋasia, sa Jesus ka ruꞋu kwau saena mae luma neꞋeri, ma ka sama Ꞌi maana na limana sariꞋi neꞋeri, ma nia ka tataꞋe. \v 26 Buri Ꞌana ru neꞋe sa Jesus nia sasia, na alaꞋanga sulia fiꞋi talofia na abaꞋi kula neꞋeri taꞋifau. \s1 Sa Jesus gura ro ngwae maada rodo ki \p \v 27 Buri Ꞌana sa Jesus nia leka kwau faꞋasia kula neꞋeri, na ro ngwae maada rodo ki kira donga sa Jesus, kera ka ri, ma keka fata Ꞌuri, “Ngwae neꞋe futa ana kwalafa sa David na ngwae tatalafaꞋa Ꞌae, Ꞌoke manatai keroꞋo!” \p \v 28 Ma ana kaidaꞋi sa Jesus nia ruꞋu Ꞌi saena taꞋi luma, ro ngwae maada rodo neꞋeri ki kera ka ruꞋu logo Ꞌi burina. Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuadaroꞋo, “ꞋUri ma koroꞋo faꞋamamana ana nauꞋa fasi nau ku bolo fuana guralana na maamuroꞋo?” \p Ma kera ka olisia keka fata Ꞌuri, “ꞋIu, Aofia.” \p \v 29 Ma sa Jesus ka sama toꞋona na maadaroꞋo, ka fata Ꞌuri, “OsiꞋana neꞋe koroꞋo faꞋamamana, ru neꞋeri ka fuli mamana naꞋa fuamuroꞋo.” \v 30 Ma na maada ka lia naꞋa, ma sa Jesus ka fata ngasingasiꞋa fuadaroꞋo noaꞋa kera kasi faꞋarongo Ꞌani ta ngwae. \p \v 31 Ma sui ana kaidaꞋi kera ruꞋu naꞋa kwau, kera fiꞋi alaꞋa naꞋa adaroꞋo sulia sa Jesus siana sa tai faꞋida neꞋe kera dao toꞋona saena bali abaꞋi kula neꞋeri. \s1 Sa Jesus gura taꞋi ngwae kwakwana kulu \p \v 32 Aia, ma kaidaꞋi ro ngwae ba kiri kera ruꞋu kwau, ti ngwae kira ngalia laꞋu maꞋi taꞋi ngwae siana sa Jesus. Na kwakwana ngwae neꞋeri nonoto, sulia taꞋi anoꞋi ru taꞋa neꞋe ruꞋufia. \v 33 Ma sa Jesus ka ifulani anoꞋi ru taꞋa neꞋeri faꞋasia ngwae neꞋeri. Sui, na ngwae neꞋe ka fata logo Ꞌana. Ma na ngwae neꞋe kira fiku ana kaidaꞋi neꞋeri, kira ka Ꞌarefo liu ana, ma kira ka fata Ꞌuri, “NoaꞋa kulu kasi lilisia Ꞌua maꞋi ta ru Ꞌuri Ꞌi fanoa kia Ꞌi Israel!” \p \v 34 Bore ma na Farasi ki, kira ka fata ꞋeꞋe ana sa Jesus kika Ꞌuri Ꞌada, “Ngwae gwaungaꞋi ana anoꞋi ru taꞋa ki neꞋe kwatea ngasingasiꞋanga fuana ngwae neꞋe ka ifulani Ꞌana anoꞋi ru taꞋa ki.” \s1 Sa Jesus nia kwaimanatai fuana Jiu ki \p \v 35 Ma kaidaꞋi sa Jesus nia liliu Ꞌana ana fanoa doe ki ma na maꞋe fanoa ki, nia ka faꞋamanata saena luma fuana foꞋongaꞋa kira ki, ma ka fulangaꞋinia na FaꞋarongoꞋa LeꞋa sulia ꞋInotoꞋanga God, ma ka gura ngwae neꞋe kira mataꞋi Ꞌani mataꞋinga matamata toꞋotoꞋo ki taꞋifau. \v 36 Ma sa Jesus nia lisia na ngwae neꞋe ki, ma ka kwaimanatai liu fuada sulia kira ngwataꞋutaꞋu, ma kira kasi totolia Ꞌafilada talada. Kira diꞋia sipsip ki neꞋe noaꞋa ta ngwae fuana liaꞋa sulida. \v 37 Ma nia neꞋe sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana fafarongo nia ki, “Na ngwae neꞋe ki diꞋia na unitaꞋi Ꞌai nia maua naꞋa saena oꞋola ma niꞋi ka Ꞌoro liu. Bore ma na ngwae rao ki neꞋe noaꞋa kasi Ꞌoro Ꞌiri kike talaꞋida Ꞌuana God. \v 38 Aia, ꞋunaꞋeri kamu ke foꞋo, ma muke gania God neꞋe ꞋaꞋana ana raoꞋa fasi Ꞌiri ke kwatea maꞋi ngwae ni rao ki kike talaꞋida Ꞌuana God.” \c 10 \s1 Sa Jesus nia filia na akwala ma ro lifurongo ki \r (Mark 3:13-19; Luke 6:12-16) \p \v 1 Sa Jesus ka saea naꞋa maꞋi akwala ma ro ngwae ni fafarongo nia ki siana, ma ka kwatea naꞋa ngasingasiꞋanga fuada fuana ifulangaꞋilana na anoꞋi ru taꞋa ki, ma fuana na guralana na mataꞋinga matamata Ꞌoro toꞋotoꞋo ki taꞋifau. \v 2 Ma na satana na akwala ma ro ngwae lifurongo nia ki neꞋe Ꞌuri: etana, sa Simon (neꞋe nia saea logo Ꞌani sa Peter), ma na ngwaefuta nia sa Andrew, ma sa James ma sa John, ro ngela sa Sebedi ki. \v 3 Ma sa Filip, ma sa Batolomiu, ma sa Tomas, ma sa Matthew, na ngwae ba fuana gonilana mani ana takisi, ma sa James na ngela sa Alfeas, ma sa Tadeas, \v 4 ma sa Simon, ta ngwae ana ngwaꞋi toꞋa Jiu neꞋe kira oga lalilana na ngwaꞋi toꞋa Ꞌi Rom faꞋasia Ꞌi Israel, ma sa Judas Iskariot na ngwae ba nia ke baꞋa Ꞌolosaea sa Jesus fuana malimae nia ki. \s1 Sa Jesus asungaꞋinia na akwala ma ro ngwae lifurongo ki \r (Mark 6:7-13; Luke 9:1-6) \p \v 5 Ma sa Jesus ka asungaꞋinia na akwala ma ro ngwae neꞋeri ki, ka Ꞌuri, “NoaꞋa kamu kasi leka Ꞌi safitada ngwae noaꞋa laꞋu Jiu ki, ma kamu kasi ruꞋu Ꞌi saena ti fanoa ana ngwae Ꞌi Samaria ki. \v 6 Muke leka lala Ꞌaumulu fuada na ngwae Ꞌi Israel ki, neꞋe kira diꞋia na sipsip ki neꞋe kira oꞋosi naꞋa Ꞌada. \v 7 Ma ana kaidaꞋi kamu leka, kamu ka fulangaꞋinia Ꞌuri, ‘KaidaꞋi God ke gwaungaꞋi fafia ngwae nia ki, nia dao karangi kamu naꞋa!’ \v 8 Ma kamu ke gura ngwae mataꞋi ki, ma kamu ke taꞋea ngwae mae ki, ma kamu ke gura na ngwae neꞋe kuu nia faꞋalida ki, ma kamu ke ifulani na anoꞋi ru taꞋa ki. Kaumulu ngali sakongaꞋi ana, ꞋunaꞋeri neꞋe muke kwate ꞋoꞋo logo. \v 9-10 Na ngwae ni rao, nia bolo faꞋinia na ngwae ki ka lia sulia. Nia neꞋe ana kaidaꞋi kaumulu leka, noaꞋa kamu kasi manata Ꞌabera Ꞌuana dauꞋa fafia ta mani. NoaꞋa kamu kasi ngalia ta ngwaꞋi. Ma noaꞋa kamu kasi ngalia ta ro toꞋongi nama ta taꞋe butu, nama ta faꞋi kuba bore. \p \v 11 “Ma diꞋia kamu dao ana ta fanoa, muke lia Ꞌuana ta ngwae neꞋe oga ke kwalo kamu Ꞌuana Ꞌi saena luma nia. Ma muke tua faꞋinia ngwae neꞋeri leleka ka dao ana kaidaꞋi muke leka faꞋasia maꞋe fanoa neꞋeri. \v 12 Ma ana kaidaꞋi kamu ruꞋu Ꞌi saena ta luma, muke fata Ꞌuri fuana ngwae neꞋe kira tua neꞋeri ki, ‘God ke faꞋaleꞋa kamu, ma na aroaroꞋanga nia ka tua faꞋi kamu Ꞌi saena na luma neꞋe.’ \v 13 DiꞋia neꞋe ngwae saena luma neꞋeri kira ka kwaima faꞋi kamu, na faꞋaleꞋanga kamu ke baꞋa tua logo faꞋi kira. Ma diꞋia noaꞋa, na faꞋaleꞋanga neꞋeri ka oli logo maꞋi fuamuꞋa. \v 14 Aia, ma diꞋia kamu dao ana ta fanoa, ma noaꞋa ta luma nama noaꞋa ta ngwae kasi maꞋudi goꞋo fuana kwalo lamuꞋa, nama kira ka Ꞌaila Ꞌania rongolana fatalamuꞋa, muke leka faꞋasia na kula neꞋeri. Ma ana kaidaꞋi kamu leka faꞋasia, muke kwaꞋi tafula ano faꞋasia ꞋaemuꞋa diꞋia na faꞋabasuꞋanga naꞋa fuada neꞋe God ke baꞋa matalangaꞋi kira, duꞋungana kira Ꞌaila Ꞌania rongolana fatalana God. \v 15 Ma nau ku saea ru mamana fuaumulu, ana faꞋi asoa neꞋe God ke baꞋa matalangani na magalia, na kwaꞋikwaꞋinga neꞋe nia ke baꞋa kwatea fuana ngwae neꞋeri ki ka doe ka tasa liufia matalangaꞋinga neꞋe God ke baꞋa kwatea fuana ngwae taꞋa ba kiri saena ro maꞋe fanoa ba Ꞌi Sodom ma Ꞌi Gomora ki.” \s1 Sulia na faꞋakaisi Ꞌanga \r (Mark 13:9-13; Luke 21:12-17) \p \v 16 Ma sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri, “Muke fafarongo leꞋa, nau ku baꞋe kamu kwau Ꞌuana na ꞋafitaꞋiꞋanga, osiꞋana kamu leka naꞋa diꞋia sipsip ki siana ngwae taꞋa ki neꞋe kira diꞋia naꞋa kui kwasi ki neꞋe kira oga faꞋalilamuꞋa. Nia neꞋe, muke lialia leꞋa, ma noaꞋa kamu kasi sasi ta ru rora neꞋe kika fafi kamu Ꞌani. \v 17 Muke lia suli kamu, osiꞋana ti ngwae kira ke baꞋa dau kamu, ma kira ka talaꞋi kamu siana ngwae kwaigiosi ki, ma kika ulasi kamu saena luma ni foꞋongaꞋa kira ki. \v 18 DuꞋungana neꞋe kamu leka suli nau, kike baꞋa tara kamu siana ngwae faꞋinaꞋonaꞋo ma na tatalafaꞋa kira ki fuana matalangaꞋilamuꞋa. Ma ana kaidaꞋi kira sasi naꞋa ꞋunaꞋeri, muke faꞋarongo Ꞌani na FaꞋarongoꞋa LeꞋa fuada ma fuana ngwae noaꞋa laꞋu Jiu ki. \v 19 KaidaꞋi kira ngali kamu Ꞌi naꞋona ngwae ni kwaigiosi ki, noaꞋa kamu kasi manata Ꞌabera Ꞌuana ta tae neꞋe muke saea ma muke baꞋa fata faꞋuta Ꞌani, osiꞋana God naꞋa neꞋe ke baꞋa kwatea alaꞋanga ki fuamuꞋa fuana saelani ana kaidaꞋi neꞋeri. \v 20 NoaꞋa kamu kasi baꞋa alaꞋa taꞋifili kamu naꞋa. Na AnoꞋi ru God na MaꞋa kamu maꞋi langi neꞋe ke baꞋa faꞋafata kamu. \p \v 21 “Ngwae Ꞌoro ki, kike baꞋa ngalia ngwae asina kira ki neꞋe kira faꞋamamana aku fuana ngwae ki Ꞌiri kika saungida. Ma ngwae Ꞌoro ki logo, kike baꞋa sasi logo ꞋunaꞋeri ana ngela kira ki neꞋe kira faꞋamamana aku. Ma ngela Ꞌoro ki logo, kike baꞋa malimae naꞋa ana maꞋa ma teꞋa kira ki, ma kika ngalida siana ngwae ki fuana saungilada. \v 22 Na ngwae Ꞌoro ki, kika ila Ꞌani kamu sulia kamu na fafarongo nau ki. Ma diꞋia sa tai bore Ꞌana neꞋe ka faꞋamamana ngasi, leleka ka dao ana na Ꞌisilana kaidaꞋi ana ꞋafitaꞋi Ꞌanga, God ke baꞋa faꞋamauri nia. \v 23 DiꞋia ngwae ana taꞋi fanoa kira faꞋakaisi kamu, muke tafi, muke leka faꞋasia maꞋe fanoa neꞋeri ꞋaliꞋali, ma kamu ka leka laꞋu Ꞌaumulu Ꞌuana ta fanoa matamata. Nau ku saea fuamuꞋa, ꞋafitaꞋi kamu ka faꞋasuia goꞋo na raoꞋa kamu ana maꞋe fanoa Israel ki, Ꞌi naꞋo ana nauꞋa, na Ngela Ngwae, nai baꞋa dao maꞋi. \p \v 24 “Aia, na ngwae neꞋe nia saesaeꞋi ru goꞋo Ꞌana, nia ꞋafitaꞋi ka doe liufia na ngwae neꞋe faꞋamanata nia. Ma na ngwae ni rao noaꞋa kasi doe liufia na araꞋi gwaungaꞋi nia. \v 25 Nia ka leꞋa fuana ngwae saesaeꞋi ru ke baꞋa usulia na ngwae faꞋamanata nia. Ma na ru neꞋe kira sasia ana ngwae gwaungaꞋi, ke baꞋa sasia logo ana ngwae rao nia ki. Ma diꞋia nauꞋa, na ngwae gwaungaꞋi kamu, kira sae nau Ꞌania sa Saetan\f + \fr 10:25 \ft Bielsebul nia ta sata logo ana sa Saetan.\f* neꞋe ngwae gwaungaꞋi ana anoꞋi ru taꞋa ki, Ꞌirai ma kamuꞋa bore, kike baꞋa sae kamu Ꞌania ta sata neꞋe taꞋa ka tasa.” \s1 Muke maꞋungia God \r (Luke 12:2-9) \p \v 26 Sa Jesus ka fata laꞋu fuana na fafarongo nia ki ka Ꞌuri, “NoaꞋa kamu kasi maꞋu Ꞌani na ngwae ki. Ru ki taꞋifau neꞋe ngwae ki kira sofongaꞋinia, God ke baꞋa faꞋataꞋinia. Ma na ru ago ki taꞋifau, God ke baꞋa fata sulia. \v 27 Ma na ru neꞋe nau ku saea fuamuꞋa Ꞌi saena na rodo, muke saea laꞋu goꞋo ana ꞋataꞋata asoa. Ma ru neꞋe nau ku kwaroro ana fuamuꞋa, muke fata abitako fuada na ngwae ki taꞋifau. \v 28 Ma noaꞋa kamu kasi maꞋungia na ngwae ki neꞋe kira saungia na nonimuꞋa ka mae, bore ma nia ꞋafitaꞋi fuana na saungilana na mangoꞋi ru. Muke maꞋungia lala God, osiꞋana niaꞋa neꞋe bolo faꞋinia naꞋa malangisilana na mango Ꞌi ru ma na noni ru saena na kula neꞋe mafula duꞋaduꞋa kasi mae. \v 29 Ma na noꞋo tiꞋitiꞋi ki bore neꞋe miga, nia ꞋafitaꞋi fuana kala taꞋi noꞋo ada ka Ꞌasia Ꞌi ano diꞋia na MaꞋa kamu Ꞌi langi noaꞋa kasi alaꞋania. \v 30 Aia, ma kamuꞋa bore, na ifu ana gwaumuꞋa ki, God nia saiani taꞋifau goꞋo. \v 31 Nia neꞋe noaꞋa kamu kasi maꞋu, osiꞋana God nia manata doe ana ngwae ki ka liufia na faꞋi suba miga Ꞌoro neꞋe ki! \p \v 32 “Ma sa tai neꞋe ka fulangaꞋinia fuana na ngwae ki fasi nia ka faꞋamamana nau, nau ku fulangaꞋinia ꞋunaꞋeri logo fuana na MaꞋa nau Ꞌi langi. \v 33 Ma sa tai bore Ꞌana neꞋe ka tofe nau Ꞌi maana ngwae ki, nai baꞋa tofe logo fafia fuana na MaꞋa nau Ꞌi langi.” \s1 BarangisiꞋa osiꞋana faꞋamamanalana sa Jesus \r (Luke 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 Ma sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri, “NoaꞋa kamu kasi fia laꞋu fasi nau ku leka maꞋi faꞋinia na aroaroꞋa fuana magalia. NoaꞋa nau kusi ngalia goꞋo maꞋi aroaroꞋa. Nau ku leka maꞋi fasi Ꞌiri sa tai neꞋe noaꞋa kasi faꞋamamana aku, kira ke baꞋa fuꞋa faꞋinia na ngwae nau ki. \v 35-36 Na malimae ngwae, niaꞋa neꞋe ta ngwae goꞋo ana kwalafa nia. Sulia ngwae Ꞌalako ki, kike baꞋa fuꞋa faꞋinia maꞋa kira ki. Ma na kini sariꞋi ki, kike baꞋa fuꞋa faꞋinia teꞋa kira ki. Aia, na kini neꞋe Ꞌafe maꞋi ki bore, kike baꞋa fuꞋa faꞋinia funga kini kira ki. \p \v 37 “Ma sa tai bore Ꞌana neꞋe ka alafe ana na maꞋa nia nama na teꞋa nia ka liufi nau, nia noaꞋa kasi totolia ka donga nau. Ma sa tai bore Ꞌana neꞋe ka alafe fuana na ngela nia ki ka liufi nau, nia noaꞋa kasi totolia ka donga nau. \v 38 Ma nia ꞋafitaꞋi fuana ta ngwae ka diꞋia ta fafarongo aku, si diꞋia nia noaꞋa kasi maꞋudi fuana donga laku, sui bore Ꞌana kaidaꞋi nia ke nonifii, ma ke mae ana Ꞌai rara folo. \v 39 Ma sa tai bore Ꞌana neꞋe Ꞌaila kasi donga nau duꞋungana ni oga ka sasi Ꞌana sulia kwaiogaiꞋanga nia ki talana, nia ke baꞋa talafia na mauriꞋa firi. Bore ma diꞋia sa tai bore Ꞌana neꞋe noaꞋa nia kasi sasi sulia kwaiogaiꞋanga nia ki talana, ma nia maꞋudi ke mae osiꞋana nia donga nau, nia ka toꞋo ana mauriꞋa firi. \s1 KwaiaraꞋa ki \r (Mark 9:41) \p \v 40 “Ma sa tai bore Ꞌana neꞋe nia kwalo kamu, nia kwalo nau logo. Ma sa tai bore Ꞌana neꞋe ka kwalo nau, nia kwaloa logo God neꞋe nia asungaꞋi nau maꞋi. \v 41 Ma sa tai bore Ꞌana neꞋe ka kwaloa na profet, osiꞋana neꞋe ngwae neꞋeri nia rao fuana God, nia ke baꞋa ngalia naꞋa kwaiaraꞋa diꞋia logo na kwaiaraꞋa neꞋe God kwatea fuana na profet. Ma sa tai bore Ꞌana neꞋe ka kwaloa na ngwae saga, sulia na ngwae neꞋeri nia saga, nia ke baꞋa ngalia naꞋa kwaiaraꞋa diꞋia naꞋa ngwae saga. \v 42 Ma nau ku saea ru mamana fuamuꞋa, diꞋia ta ngwae ka kwatea ta maꞋe kafo gwari fuana ta taꞋi ngwae ana na fafarongo neꞋe nau ki, sulia neꞋe niaꞋa na fafarongo nau, nia ke baꞋa ngalia logo ta kwaiaraꞋa.” \c 11 \s1 Sulia sa John ngwae ni Siuabu \r (Luke 7:18-35) \p \v 1 KaidaꞋi sa Jesus nia alaꞋa fuana na akwala ma ro fafarongo nia ki ka sui, nia ka leka laꞋu fuana faꞋatalongaꞋilana FaꞋarongoꞋa LeꞋa faꞋinia faꞋamanatalana ngwae ana maꞋe fanoa ki kalikalia Ꞌi Galili. \p \v 2 Ana kaidaꞋi neꞋeri sa John ngwae ni Siuabu nia tua Ꞌi saena na luma ni lokafo, nia ka rongoa na raoꞋa neꞋe sa Jesus Christ nia sasiꞋi ki, ma nia ka kwatea ti ngwae ana fafarongo nia ki kira ka leka siana sa Jesus. \v 3 Ma kira saefiloa, kira ka fata Ꞌuri, “ꞋOke faꞋarongo kami maꞋi. ꞋUri ma ꞋaeꞋo naꞋa neꞋe na Christ neꞋe sa John saea ke baꞋa dao maꞋi, nama kami ke masia laꞋu Ꞌaimili ta ngwae matamata?” \p \v 4 Ma sa Jesus ka olisida ka Ꞌuri, “Kamu ke oli, ma muka faꞋarongoa sa John Ꞌani na ru neꞋe kamu rongoꞋi ma kamu ka lisiꞋi ki. \v 5 Na ngwae neꞋe maada rodo ki, kira ka lia laꞋu. Ma na ngwae neꞋe Ꞌaeda mae ki, kira ka fali laꞋu. Ma na ngwae neꞋe kuu faꞋalida ki, na nonida ka mafo naꞋa. Ma na ngwae neꞋe alingada bani ki, kira ka rongo laꞋu. Ma na ngwae neꞋe kira mae naꞋa ki, kira ka mauri laꞋu.\x + \xo 11:5 \xt Aesea 35:5-6\x* Ma na FaꞋarongoꞋanga LeꞋa baera, ba nau ku fata naꞋa sulia fuana ngwae dalaꞋa ki.\x + \xo 11:5 \xt Aesea 61:1\x* \v 6 Ma ꞋoilakiꞋa fuana sa tai neꞋe noaꞋa kasi manata ruarua ana nauꞋa.” \p \v 7 KaidaꞋi neꞋe na fafarongo sa John ki kira oli naꞋa, sa Jesus ka fata sulia sa John fuana na fikuꞋa neꞋeri, ka Ꞌuri, “Ana kaidaꞋi kamu leka siana sa John saena abaꞋi kula kwasi, sa tai nini kamu leka fuana lisilana Ꞌi neꞋeri? Ta ngwae neꞋe manata ruarua ka diꞋia goꞋo Ꞌana ta gwango rade neꞋe nia saola ana iru? NoaꞋa! Sa John nia noaꞋa laꞋu ngwae ꞋunaꞋeri. \v 8 ꞋUri ma, tae neꞋe kamu leka fuana lisilana? Ta ngwae neꞋe nia toro Ꞌania ifi neꞋe folilana doe? NoaꞋa! OsiꞋana ngwae neꞋe kira toro ꞋunaꞋeri ki, kira tua Ꞌi saena luma ngwae tatalafaꞋa ki. \v 9 Kamu ke faꞋarongo nau maꞋi. Tae neꞋe kamu leka kwau fuana lisilana? Ta profet? ꞋIu! Nia ta profet mamana logo! Ma nia liufia mala na profet Ꞌi naꞋo ki taꞋifau. \v 10 Sa John naꞋa ba kira kerekere sulia saena KerekereꞋa Abu ana kaidaꞋi God nia fata fuana na Christ ka Ꞌuri, ‘Lia basi, nai baꞋa kwatea kwau na ngwae ni ngali alaꞋanga nau Ꞌi naꞋo amu, fasi Ꞌiri nia ke sasi akaꞋu ana ngwae ki fuamu.’ \p \v 11 “Nau ku saea ru mamana fuamuꞋa, sa John nia talingaꞋi ka liufia na ngwae ki taꞋifau neꞋe kira futa maꞋi Ꞌi saena magalia neꞋe. Sui ka ꞋunaꞋeri bore ana, na ngwae neꞋe kira tiꞋitiꞋi ki saena na GwaungaꞋi Ꞌanga God, kira talingaꞋi ka tasa ka liu ana sa John.\f + \fr 11:11 \ft Sa Jesus saea ru neꞋe osiꞋana noaꞋa ta raoꞋa Ꞌiri talingaꞋi ka liufia talongaꞋilana neꞋe na Christ ke baꞋa dao likotaꞋi maꞋi. Na raoꞋa neꞋe ba sa John sasia.\f* \v 12 Aia, talaꞋae maꞋi ana kaidaꞋi sa John nia etangia faꞋarongoꞋa Ꞌani FaꞋarongoꞋa LeꞋa leka ka dao taꞋena, na ngwae taꞋa ki kira ka fuꞋalia GwaungaꞋi Ꞌanga God, ma kira sasi Ꞌuana laulana GwaungaꞋi Ꞌanga God. \v 13 Na taki sa Moses ki, ma na profet ki taꞋifau leleka ka dao ana kaidaꞋi sa John, kira fata faꞋatalo maꞋi sulia daolana maꞋi na Christ. \v 14 Kira saea sa Elaeja na profet ke baꞋa oli laꞋu maꞋi Ꞌi naꞋona na Christ. Ma nia leꞋa fuana kamu ka faꞋamamana neꞋe sa John naꞋa neꞋe sa Elaeja baera. \v 15 Muke fafarongo leꞋa ana alaꞋanga neꞋe nau ki.” \p \v 16 Ma sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri fuada, “Nau kui faꞋabolotaꞋinia fuamuꞋa na tua lamuꞋa ngwae ana taꞋena, kamuꞋa diꞋia na kaela ngela neꞋe kira fiku Ꞌi maana usiꞋa Ꞌani ro fikuꞋa ki. Ma kira ka ri kwailiu fuada, \v 17 ‘Kaimili ufi Ꞌau, ma kamu kasi ngwaꞋe goꞋo sulia. Ma kaimili ka ngulia na faꞋi ngu sulia maeꞋa fuaumulu, ma kamu kasi kwaimanatai goꞋo.’ \v 18 KaidaꞋi sa John ngwae ni Siuabu nia dao maꞋi, nia abu fanga, ma noaꞋa kasi kwaꞋufia ta waen, ma kira ka saea fasi nia toꞋo ana anoꞋi ru taꞋa. \v 19 Sui, kaidaꞋi nauꞋa, na Ngela Ngwae, nau ku dao maꞋi, nau ku fanga fiku, ma nau ku kwaꞋu faꞋinia ngwae ki, ma kamu ka fata logo Ꞌuri, ‘Kamu lisia! Nia fanga doe, ma ka kwaꞋu doe ana waen, ma nia ka kwaima faꞋinia ngwae neꞋe kira goni mani ana takisi ki ma ngwae abulalada taꞋa ki logo.’ Bore ma, ngwae neꞋe kira roꞋosulia na liatoꞋo God ki, kira faꞋataꞋinia neꞋe God nia mamana.” \s1 Fanoa doe ki noaꞋa kasi faꞋamamana sa Jesus \r (Luke 10:13-15) \p \v 20 Buri Ꞌana sa Jesus fata ꞋunaꞋeri ka sui, nia ka talaꞋae ka fata dalea naꞋa maꞋe fanoa ba nia sasia maꞋi na faꞋanadaꞋa Ꞌoro ki ana, sulia ngwae ana maꞋe fanoa neꞋeri ki kira kina kakari alifaꞋi Ꞌanga faꞋasia taꞋangaꞋa kira ki. \v 21 Sa Jesus nia fata Ꞌuri, “Nia taꞋa lilisu naꞋa fuamuꞋa neꞋe kamu tua Ꞌi Koresin. Ma kamuꞋa neꞋe kamu tua Ꞌi Betsaeda ka ꞋunaꞋeri logo. OsiꞋana kamu Ꞌiri faꞋamamana na faꞋanadaꞋa Ꞌoro ba nau ku sasia fuamuꞋa ki. DiꞋia kira sasi faꞋanadaꞋa neꞋeri ki Ꞌi Taea ma Ꞌi Saedon\f + \fr 11:21 \ft Na ro fanoa doe neꞋe ki, kira talo faꞋinia taꞋangaꞋa kira ki.\f* Ꞌi naꞋo, na ngwae Ꞌi neꞋeri ki kira ka tua Ꞌi ano, ma kira ka ruꞋufia toro biliꞋa ki, ma kira ka rafua nonida ana fuꞋa, fasi Ꞌiri ka faꞋataꞋinia neꞋe kira kakari alifaꞋi taꞋifau naꞋa faꞋasia abula taꞋangaꞋa kira ki. \v 22 Ru mamana neꞋe nau ku saea fuamuꞋa, ana faꞋi asoa God ke baꞋa matalangaꞋinia ngwae ana magalia neꞋe, na kwaꞋikwaꞋinga kamu ke baꞋa tasa ka liufia na ngwae Ꞌi Taea faꞋinia Saedon ki. \p \v 23 “Aia, kamuꞋa na tuaꞋa Ꞌi Kapaneam, kamu fia God ke baꞋa lafu kamu Ꞌuana Ꞌi langi. Bore ma, nia ke baꞋa Ꞌui lala Ꞌani kamu Ꞌi saena kilu ana nonifiiꞋa. Sulia na faꞋanadaꞋa ba nau ku sasiꞋi Ꞌi maꞋe fanoa kamu ki, si diꞋia nau ku sasia maꞋi ꞋunaꞋeri Ꞌi Sodom, Ꞌirai ngwae Ꞌi Sodom ki kira ka kakari alifaꞋi naꞋa, ma God noaꞋa kasi malangisia fanoa kira ki. \v 24 Nia neꞋe, nau ku saea fuamuꞋa, ana faꞋi asoa neꞋe God ke baꞋa matalangani na ngwae ana magalia, na kwaꞋikwaꞋinga kamu ke baꞋa tasa ka liufia na ngwae Ꞌi Sodom ki.” \s1 Leka maꞋi muka mamalo \r (Luke 10:21-22) \p \v 25 Ana kaidaꞋi neꞋeri, sa Jesus ka foꞋo ka fata Ꞌuri, “MaꞋasi, ꞋaeꞋo neꞋe Ꞌoko gwaungaꞋi fafia ru ki taꞋifau Ꞌi langi ma Ꞌi ano logo. Nau ku baꞋatafe Ꞌoe, duꞋungana neꞋe Ꞌoko faꞋataꞋinia GwaungaꞋi Ꞌanga Ꞌoe fuana ngwae neꞋe kira diꞋia ngela tiꞋitiꞋi ki, ma Ꞌoko sofongaꞋinia ru neꞋe ki faꞋasia ngwae neꞋe kira auraꞋeda duꞋungana kira liatoꞋo, ma kika lia saiana ru Ꞌoro ki. \v 26 ꞋIu MaꞋasi, na ru neꞋeri ki nia ꞋunaꞋeri naꞋa sulia na kwaiogaiꞋanga Ꞌoe Ꞌua naꞋa maꞋi Ꞌi naꞋo.” \p \v 27 Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana na fikuꞋa neꞋeri, “MaꞋa nau nia kwatea ru ki taꞋifau naꞋa fuaku. Ma taꞋifilia na MaꞋa goꞋo neꞋe nia saiaku na Ngela nia. Ma taꞋifilia logo na Ngela talana neꞋe nia saiana MaꞋa nia, ma taꞋifili goꞋo ngwae neꞋe na Ngela nia filida fuana faꞋataꞋilana fuada ki, neꞋe kira saiana na MaꞋa. \p \v 28 “Na fataꞋa totongaꞋi neꞋe na ngwae faꞋamanata ana taki sa Moses ki kira alua fuamuꞋa ki, niꞋi kwate ma kamu ka laeorooro naꞋa olofaniꞋi. Mulu leka maꞋi siaka, ma nai baꞋa lafutaꞋinia faꞋasi kamu. \v 29 Ma muke kwairoꞋoi aku, ma nai baꞋa faꞋamanata kamu, sulia na falafala nau ki enoeno ma ka aroaro, ma muke dao toꞋona na mamaloꞋanga fuana na mangomuꞋa. \v 30 OsiꞋana na kwai talaꞋi Ꞌanga nau fuamu, nia talangwaraꞋu fuana dongalana.” \c 12 \s1 Sa Jesus naꞋa neꞋe ngwae ꞋinotoꞋa ana asoa Sabat \r (Mark 2:23-28; Luke 6:1-5) \p \v 1 Ma ana kaidaꞋi neꞋeri, ana taꞋi Sabat asoa ana mamaloꞋanga, sa Jesus faꞋinia na fafarongo nia ki kira leka, ma kira ka liu toꞋo folo ana taꞋi oꞋola ana witi, na ru kira saungani fuana beret. Ma ana kaidaꞋi neꞋeri, na fafarongo nia ki kira fiolo, ma kira ka fisua fingi ru ki, ma kira ka Ꞌania. \v 2 Ma ti ngwae ana Farasi ki kira lisida. Ma kira ka balufia sa Jesus kira ka Ꞌuri, “ꞋOko lisia! Na ru neꞋe fafarongo Ꞌoe ki kira sasia, nia Ꞌoia na taki sa Moses ki, duꞋungana kamu loia witi neꞋe ana Sabat, asoa ana mamaloꞋa!” \p \v 3 Ma sa Jesus ka olisida ka Ꞌuri, “Nau ku saiana kaumulu toꞋomaꞋi sulia saena Buka Abu na ru ba sa David na tatalafaꞋa nia sasi Ꞌi naꞋo. Ana kaidaꞋi neꞋeri, sa David faꞋinia ngwae nia ki kira fiolo liu, \v 4 nia ka leka Ꞌi saena na luma God, ma na ꞋingataꞋi fata abu ka kwatea fuana sa David na beret neꞋe kira Ꞌau abua fuana God. Ma sa David ka Ꞌania naꞋa beret neꞋeri, ma ka kwatea logo fuana ngwae nia ki, ma kira ka Ꞌania. Bore ma na taki kulu alaꞋani fuana talitoꞋona goꞋo na fata abu God ki neꞋe kira saiana Ꞌanilana. Ma noaꞋa kulu kasi lisia saena Buka Abu neꞋe God nia saetaꞋa fuana sa David.”\x + \xo 12:4 \xt 1 Samuel 21:1-6; Levitikus 24:9\x* \p \v 5 Ma sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri, “Nau ku saiana kaumulu toꞋomaꞋi sulia saena Buka Abu, na taki ki sulia fata abu ki ba kira rao saena Luma Abu God ana Sabat, asoa ana mamaloꞋanga. Kira ka rao bore Ꞌada ꞋunaꞋeri noaꞋa God kasi matalangaꞋinida goꞋo. \v 6 Aia, nau ku saea fuamuꞋa, na raoꞋa nau ku sasi neꞋe doe ka tasa liufia na Luma Abu God, ma nauꞋa niniꞋa naꞋa faꞋi kamu. \v 7 ꞋIu, God nia fata Ꞌuri, ‘Nau ku oga kamu ke kwaimanatai fuana ngwae ki, ma noaꞋa laꞋu na kwaisuꞋusiꞋanga kamu ki.’\x + \xo 12:7 \xt Hosea 6:6\x* Ma diꞋia kamu ka saiana fadalana na ru neꞋe, nia ꞋafitaꞋi fuana muka matalangani na ngwae nau ki, osiꞋana neꞋe noaꞋa kira kasi rora goꞋo. \v 8 DuꞋungana neꞋe nauꞋa, na Ngela Ngwae, nau ku toꞋo ana na ngasingasiꞋanga fuana saelana ru ki fuana ngwae ki kira saiana kike sasia goꞋo Ꞌada ana asoa ana mamaloꞋanga.” \s1 Sa Jesus nia gura taꞋi ngwae \r (Mark 3:1-6; Luke 6:6-11) \p \v 9 Ma kaidaꞋi sa Jesus nia leka faꞋasia na kula neꞋe, nia ka leka saena taꞋi luma fuana foꞋongaꞋa. \v 10 Ma taꞋi ngwae limana mae tua logo saena luma fuana foꞋongaꞋa neꞋeri. Ma ti ngwae kira saefiloa sa Jesus kika Ꞌuri, “ꞋUri ma nia bolo goꞋo Ꞌana fuana guralana ngwae mataꞋi ki ana Sabat, na asoa ana mamaloꞋanga kwa?” Kira saefiloa ꞋunaꞋeri fasi Ꞌiri kira ka dao toꞋona ta ru fuana fata maanalana sa Jesus ana Ꞌoilana taki God ana guraꞋa, ru neꞋeri kira manata sulia nia diꞋia raoꞋa. \v 11 Ana kaidaꞋi neꞋeri, sa Jesus ka saefilo kira laꞋu ka Ꞌuri, “Muke faꞋarongo nau basi, diꞋia ta ngwae amuꞋa, na sipsip nia Ꞌasia saena ta kilu ana Sabat, Ꞌuri ma nia kasi leka ma ka lafua laꞋu faꞋasia na kilu ana faꞋi asoa neꞋeri? \v 12 Kaumulu saiana, God lisia ngwae neꞋe talingaꞋi ka liufia na sipsip. Aia, sulia ngwae neꞋe nia talingaꞋi ꞋunaꞋeri, noaꞋa nia kasi rora goꞋo fuana sasilana ta ru leꞋa fuana ma Ꞌafilana ta ngwae ana Sabat asoa ana mamaloꞋanga.” \p \v 13 Ana kaidaꞋi neꞋeri nama goꞋo, sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana ngwae neꞋe limana mae, “ꞋOke taga maꞋi limamu.” Ma ngwae neꞋeri ka taga na limana. Ma ana kaidaꞋi neꞋeri nama goꞋo, na limana ba mae ka leꞋa logo Ꞌana diꞋia ruana ta bali lima. \v 14 Ma ana kaidaꞋi na Farasi ki kira lisia na ru neꞋe, kira ka ruꞋu taꞋifau Ꞌi maa. Ma kira ka fiku lokoꞋi ru naꞋa fuana saungilana sa Jesus. \p \v 15 KaidaꞋi sa Jesus nia rongoa goꞋo Ꞌana neꞋe kira fiku lokoꞋi ru fasi Ꞌiri kika saungia, nia ka leka naꞋa faꞋasia fanoa neꞋeri. Ma na ngwae Ꞌoro ki, kira ka leka sulia sa Jesus, ma nia ka gura ngwae Ꞌoro neꞋe kira mataꞋi ki, ma kira ka Ꞌakwa taꞋifau naꞋa. \v 16 Ma sa Jesus ka fata luida noaꞋa kira kasi alaꞋa suli nia siana ta ngwae laꞋu. \v 17 Nia sasi ꞋunaꞋeri fasi Ꞌiri ka faꞋamamana na fatalana God ba profet Aesea nia saea ka Ꞌuri, \q1 \v 18 “Na ngwae rao nau niniꞋa, nau ku filia fasi Ꞌiri ka sasia raoꞋa nau. \q1 Nau ku alafe liu fuana, ma nau ku saeleꞋa liu sulia. \q1 Nai baꞋa kwatea kwau na AnoꞋi ru nau fasi Ꞌiri ka tua faꞋinia. \q1 Aia, na ngwae neꞋe nia ka kwatea logo kwai matalangaꞋinga ꞋoloꞋolo fuada ngwae neꞋe noaꞋa laꞋu Jiu ki. \q1 \v 19 NoaꞋa nia kasi tua Ꞌani kwaingilongiloi Ꞌanga, ma noaꞋa kasi ri kwaa, ma noaꞋa nia kasi fata auraꞋea maana fanoa ki. \q1 \v 20 NoaꞋa nia kasi baꞋa danga faꞋiburi Ꞌani na ngwae dalaꞋa ma ngwae ngwataꞋutaꞋu ki. \q1 Ma nia ke baꞋa kwatea kwai matalangaꞋinga ꞋoloꞋolo fuana na ngwae ki. \q1 \v 21 ꞋAni na ngwae neꞋe, ngwae Ꞌoro faꞋasia na fanoa ki taꞋifau, kira ke baꞋa fitoꞋo ana.”\x + \xo 12:21 \xt Aesea 42:1-4\x* \s1 NgasingasiꞋanga sa Jesus nia tasa liu ana sa Saetan \r (Mark 3:20-30; Luke 11:14-23) \p \v 22 Sui buri Ꞌana, ti ngwae kira ngalia maꞋi taꞋi ngwae siana sa Jesus fuana guralana. Ngwae neꞋe, anoꞋi ru taꞋa nia sura ana, ma na maana ka rodo, ma kwakwana ka noto. Ma sa Jesus ka gura na ngwae neꞋeri, ma nia ka lia ma ka fata naꞋa laꞋu. \v 23 Na fikuꞋa neꞋeri ka Ꞌarefo liu, ma kira ka saefilo kira kwailiu kika Ꞌuri, “ꞋUri ma na ngwae neꞋe nia neꞋe ngwae ba God nia filia, ma ke baꞋa futa maꞋi ana kwalafa sa David na ngwae tatalafaꞋa taka niniꞋa?” \p \v 24 Ma kaidaꞋi ti Farasi kira rongoa na ru neꞋeri ki, kira ka fata Ꞌuri, “NoaꞋa laꞋu niaꞋa niniꞋa. Sa Jesus nia ifulani naꞋa anoꞋi ru taꞋa ki Ꞌani ngasingasiꞋanga sa Saetan\f + \fr 12:24 \ft Ta sata logo ana sa Saetan neꞋe sa Bielsebul.\f* na ꞋingataꞋi anoꞋi ru taꞋa.” \p \v 25 Ma osiꞋana neꞋe sa Jesus nia sai goꞋo ana na manatalada, nia ka fata Ꞌuri fuada, “DiꞋia ngwaꞋi toꞋa saena ta fanoa doe kira fuꞋali kira talada, Ꞌirai na fanoa doe neꞋeri ke takalo naꞋa. Ma diꞋia ta fanoa, nama na ngwae ma na Ꞌafe ma na ngela nia ki, kira fuꞋa faꞋi kira talada, nia ꞋafitaꞋi fuana kira ka tua fiku. \v 26 Ma na ꞋinotoꞋanga sa Saetan neꞋe ꞋunaꞋeri logo. DiꞋia sa Saetan ke fuꞋa faꞋinia toꞋa neꞋe kira leka sulia, Ꞌirai kira ke takalo kwailiu goꞋo. \p \v 27 “ꞋIu, ma kaumulu saea nau ku ifulani anoꞋi ru taꞋa ki Ꞌani ngasingasiꞋanga sa Saetan. ꞋIrai ma ngasingasiꞋanga sa tai mo niniꞋa ti fafarongo aumulu ifulani anoꞋi ru taꞋa ki Ꞌani? Sa Saetan? NoaꞋa liu! DuꞋungana ru neꞋeri ki, nia faꞋataꞋinia neꞋe kaumulu rora. \p \v 28 “Nau ku ifulani anoꞋi ru taꞋa ki Ꞌani ngasingasiꞋanga God. Ma nia ka faꞋataꞋinia naꞋa fuamuꞋa neꞋe na ꞋInotoꞋanga God fafia ngwae ki dao karangi naꞋa maꞋi siamuꞋa. \p \v 29 “Aia, diꞋia ta ngwae goꞋo Ꞌana oga ka ifulani ta anoꞋi ru taꞋa, ngwae neꞋeri ke ngasingasiꞋa ka liufia sa Saetan. Ka diꞋia logo ta ngwae neꞋe oga ke ruꞋu saena luma na ngwae ngasingasiꞋa fuana ngalilana ru nia ki. Nia ke ngasingasiꞋa ka liufia mala ngwae neꞋeri, fasi Ꞌiri ke talangwaraꞋu fuana firiꞋilana ngwae ngasingasiꞋa neꞋeri, sui mala nia ka fiꞋi ngali ru nia ki. \p \v 30 “Aia, sa tai neꞋe noaꞋa nia kasi leka maꞋi buriku, nia na malimae nau. Ma sa tai neꞋe noaꞋa kasi kwaiꞋafi aku fuana fikulana maꞋi ngwae ki siana God, nia ka takalongaꞋi kira naꞋa faꞋasia God. \v 31-32 Sulia nia ꞋunaꞋeri, nau ku saea fuamuꞋa, God saiana ke baꞋa rufuanata ana ru taꞋa ki taꞋifau goꞋo neꞋe ngwae nia sasia ma na ru taꞋa nia ka saea. Ma diꞋia ta ngwae ka fata taꞋa aku na Ngela Ngwae, God saiana ka rufuanata ana. Bore ma diꞋia ta ngwae ka fata faꞋalia na raoꞋa AnoꞋi ru Abu, noaꞋa liu God ka rufuanata ngwae neꞋeri, sui bore Ꞌana kaidaꞋi neꞋe, nama ta kaidaꞋi neꞋe nia maꞋi Ꞌua.” \s1 TaꞋi Ꞌai faꞋinia na fuaꞋi ru \r (Luke 6:43-45) \p \v 33 Sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri, “Kaumulu saiana diꞋia kamu toꞋo ana Ꞌai leꞋa, na fuaꞋi ru bore ka leꞋa logo. Ma diꞋia kamu toꞋo ana Ꞌai taꞋa, na fuaꞋi ru bore ka taꞋa naꞋa logo. ꞋUnaꞋeri logo ana ngwae. Sulia ru leꞋa ki leka maꞋi faꞋasia na ngwae leꞋa, ma ru taꞋa ki ka leka maꞋi faꞋasia na ngwae taꞋa. \v 34 Ma kamu diꞋia goꞋo amuꞋa kaela na baꞋeko tolo ki! Ma ꞋafitaꞋi liu kamu ka saea ta ru ka leꞋa, sulia na manataꞋanga kamu ki niꞋi taꞋa. Tae neꞋe nia tua saena manataꞋanga ngwae, nia neꞋe ka sakatafa maꞋi neꞋe ngwae ka alaꞋa Ꞌani. \v 35 Na ngwae neꞋe leꞋa, na fatalana bore ke baꞋa leꞋa logo. Ma na ngwae neꞋe taꞋa, na fatalana bore ke taꞋa logo. \p \v 36 “Nau ku saea fuamuꞋa, kaidaꞋi ana kwaꞋikwaꞋinga, God ke baꞋa matalangaꞋinia ngwae ki taꞋifau saena magalia fuana alaꞋanga taꞋa kira saeꞋe ki. \v 37 Ma God ke baꞋa matalangaꞋi ngwae Ꞌani fatalada talada. DiꞋia alaꞋanga ta ngwae ka leꞋa, God ke baꞋa fulangani ngwae neꞋe ni ꞋoloꞋolo. Ma diꞋia alaꞋanga ta ngwae ka taꞋa, God ke baꞋa fulangani na ngwae neꞋe ni rora.” \s1 Na Farasi ki kira gania sa Jesus fasi Ꞌiri nia ke fulia ta faꞋanadaꞋa \r (Mark 8:11-12; Luke 11:29-32) \p \v 38 Sui ti ngwae faꞋamanata ana taki ki ma ti Farasi, kira leka maꞋi siana sa Jesus, kira ka fata Ꞌuri fuana, “FaꞋamanata Ꞌae, kaimili oga liu Ꞌoko sasia ta faꞋanadaꞋa, fasi Ꞌiri ke faꞋataꞋinia mamanaꞋanga God neꞋe kwateꞋo maꞋi.” \p \v 39 Sa Jesus ka fata Ꞌuri fuada, “Kamu ngwae ana taꞋena, kamu ngwae taꞋa ki. DuꞋungana kamu oga lisilana ta faꞋanadaꞋa neꞋe ke faꞋataꞋinia ngasingasiꞋanga God, bore ma nia ꞋafitaꞋi fuamuꞋa fuana lisilana. Kamu ke baꞋa lisia goꞋo amuꞋa na faꞋanadaꞋa diꞋia na ru ba nia fuli fuana sa Jona na profet Ꞌi naꞋo. \v 40 Sa Jona ba tua saena ogana gwaꞋa sasu sulia uulu faꞋi asoa ma uulu faꞋi rodo ki. Aia, ma nauꞋa, na Ngela Ngwae, nai baꞋa ꞋunaꞋeri logo. Nai baꞋa tua saena ano sulia uulu faꞋi asoa ma uulu faꞋi rodo ki. \v 41 Ma ana kaidaꞋi God ka matalangaꞋinia ngwae ki, na ngwae neꞋe kira tua Ꞌi Ninifa, kira tataꞋe fasi Ꞌiri kira ka alaꞋa sulia na roraꞋa kamu ki. Kira sasi ꞋunaꞋeri, sulia kira kakari alifaꞋi naꞋa faꞋasia na taꞋangaꞋa kira ki, ana kaidaꞋi sa Jona fulangaꞋinia fuada. Ma taꞋi ngwae nia talingaꞋi ka liufia sa Jona nia tua naꞋa faꞋi kamu. Sui ka ꞋunaꞋeri bore, noaꞋa kamu kasi kakari alifaꞋi goꞋo faꞋasia na taꞋangaꞋa kamu ki. \v 42 Ma ana kaidaꞋi God ke matalangaꞋinia na ngwae ki, na gwaungaꞋi kini Ꞌi Siba, nia ka tataꞋe logo fuana alaꞋanga sulia na roraꞋa kamu. Na kini neꞋe nia sasi ꞋunaꞋeri, sulia nia leka maꞋi faꞋasia fanoa nia neꞋe tau liu mala fuana na rongolana liatoꞋonga sa Solomon na ngwae tatalafaꞋa. Ma taꞋi ngwae talingaꞋi ka liufia sa Solomon nia tua goꞋo Ꞌana faꞋi kamu. Sui ka ꞋunaꞋeri bore Ꞌana, noaꞋa kamu kasi oga goꞋo na rongolana.” \s1 Olilana maꞋi anoꞋi ru taꞋa \r (Luke 11:24-26) \p \v 43 Sa Jesus ka fata Ꞌuri laꞋu, “KaidaꞋi kira ifulaꞋinia anoꞋi ru taꞋa nia leka faꞋasia ta ngwae, nia ka liliu saena kula kwasilaꞋa, ma ka lulu Ꞌuana ta kula fasi Ꞌiri nia ke tua laꞋu ana. Ma diꞋia nia lulu ma ka noaꞋa naꞋa, \v 44 nia ke manata Ꞌuri, ‘Nai oli Ꞌuana na ngwae ba nau ku tuatua maꞋi ana Ꞌi naꞋo, ma nau ku leka maꞋi faꞋasia.’ Ana kaidaꞋi nia oli maꞋi ka dao, nia ka lisia ngwae baera nia faꞋasikasika ma ka faꞋasaga naꞋa maurilana taꞋifau. \v 45 KaidaꞋi nia lisia neꞋe nia ꞋunaꞋeri, nia ka oli ma ka talaꞋia laꞋu maꞋi ta fiu anoꞋi ru neꞋe taꞋa ka tasa liufia niaꞋa, kira ka leka maꞋi, ma kira ka tua naꞋa Ꞌi saena ngwae baera. Ana kaidaꞋi neꞋeri, na tualana ngwae neꞋeri ka fiꞋi taꞋa ka liufia naꞋa Ꞌi naꞋo. Ma nia ka ꞋunaꞋeri logo fuamuꞋa ngwae ana taꞋena, kamu ngwae taꞋa ki, ma tualamuꞋa ka fiꞋi taꞋa ka liufia naꞋa Ꞌi naꞋo, osiꞋana kamu Ꞌaila Ꞌani nau.” \s1 TuaꞋa mamana sa Jesus, kira ngwae neꞋe roꞋosulia God \r (Mark 3:31-35; Luke 8:19-21) \p \v 46 Ana kaidaꞋi sa Jesus nia alaꞋa Ꞌua fuana ngwae ki, teꞋa nia faꞋinia ngwaefuta nia ki kira ka dao maꞋi. Ma kira ka uu goꞋo Ꞌada Ꞌi maa, ma kira ka fata maꞋi Ꞌuana fasi Ꞌiri kira ka alaꞋa faꞋinia. \v 47 Ma taꞋi ngwae ana ngwae neꞋeri ki ka fata Ꞌuri fuana sa Jesus, “TeꞋa Ꞌoe faꞋinia ngwaefuta Ꞌoe ki, kira uu goꞋo maꞋi Ꞌada Ꞌi maa, ma kira ka oga kike alaꞋa faꞋi Ꞌoe.” \p \v 48 Sa Jesus olisia ka Ꞌuri, “Nau ku saea sa tai faꞋida neꞋe teꞋa nau ma na ngwaefuta nau ki.” \v 49 Ana kaidaꞋi neꞋeri, sa Jesus ka faꞋataꞋinia na fafarongo nia ki, ma ka fata Ꞌuri, “Muke lisia basi. Kira neꞋe kira diꞋia naꞋa teꞋa nau ki ma na ngwaefuta ki. \v 50 Sulia sa tai neꞋe sasi sulia na kwaiogaiꞋanga MaꞋa nau maꞋi langi, nia neꞋe ngwaefuta nau, ma na ngwaingwaena nau, ma na teꞋa nau.” \c 13 \s1 Na tarifulaꞋa sulia na ngwae neꞋe fasia na maga ru ki \r (Mark 4:1-9; Luke 8:4-8) \p \v 1 Ana faꞋi asoa neꞋeri logo, sa Jesus ka ruꞋu kwau faꞋasia luma neꞋeri, ma ka leka Ꞌi ninimana na Ꞌosi, ma ka tua Ꞌi ano fuana faꞋamanataꞋanga. \v 2 Ma sulia na fikuꞋa doe liu kira fiku kalia, nia ka raꞋe saena taꞋi gwaꞋi baru, ma ka tua Ꞌi saena, ma na ngwae ki kira ka uu kwau Ꞌi ꞋaꞋe one. \v 3 Sui nia ka faꞋarongo kira Ꞌani ru Ꞌoro ki Ꞌani alaꞋanga tarifulaꞋa ki, ka Ꞌuri, “TaꞋi ngwae nia leka ka tasalia maga witi ki Ꞌi saena oꞋola nia. \v 4 Ma kaidaꞋi nia tasalia maga witi neꞋeri ki, ti maga witi kira Ꞌasia sulia na talalinga, ma na noꞋo ki kira ka lofo maꞋi, ma kira ka Ꞌanida taꞋifau. \v 5 Ma ti maga witi kira ka Ꞌasida ana kula faula ki, kula neꞋe ano kasi doe. Ma kira ka bulao ꞋaliꞋali sulia neꞋe ano nia kasi Ꞌoro. \v 6 Ma ana kaidaꞋi neꞋe sina nia taꞋe maꞋi, nia ka sinafia na witi neꞋe masubu ki, ma kira ka kuku logo, sulia neꞋe lali ru ki kasi koso lalo. \v 7 Ma ti maga witi kira Ꞌasida Ꞌi safitana na kwalo Ꞌabui ki, ma kwalo neꞋeri ka nuku fafia na witi ki. \v 8 Ma ti maga witi laꞋu niꞋi Ꞌasida Ꞌi saena na ano leꞋa, ma kaidaꞋi kira taꞋe maꞋi, kira ka fungu ana fuaꞋi ru Ꞌoro ki. Ma ti witi kira ka fungu Ꞌania taꞋi talangaꞋi faꞋiruꞋa, ma ti witi kira ka fungu Ꞌania ono akwala faꞋiruꞋa, ma ti witi laꞋu kira ka fungu Ꞌania uulu akwala faꞋiruꞋa.” \p \v 9 Ma sa Jesus ka faꞋasuia fatalana ka Ꞌuri, “DiꞋia ta ngwae oga ka sai leꞋa ana ru neꞋe ki, ni ka sailinga leꞋa mala.” \s1 Sa Jesus ka alaꞋa Ꞌani tarifulaꞋanga ki fuana ngwae Ꞌoro, bore ma nia faꞋamadakola ru ki taꞋifau fuana fafarongo nia ki \r (Mark 4:10-12; Luke 8:9-10) \p \v 10 Na fafarongo nia ki leka maꞋi siana, ma kira ka saefilo Ꞌuri ana, “FaꞋuta neꞋe Ꞌoko fata fuana na ngwae ki Ꞌani alaꞋanga ana tarifulaꞋanga ki kwa?” \p \v 11 Sa Jesus ka olisida ka Ꞌuri, “KaidaꞋi sui ki, God noaꞋa kasi faꞋamadakola Ꞌua faꞋuta neꞋe nia ke baꞋa gwaungaꞋi fafia ngwae nia ki. Bore ma taꞋena, na madakolaꞋa niniꞋa dao naꞋa fuamuꞋa. Ma na ngwae neꞋe noaꞋa laꞋu fafarongo nau ki, noaꞋa naisi faꞋamadakola fuada. \v 12 Sa tai bore Ꞌana neꞋe ka toꞋo ana ta madakolaꞋa tiꞋitiꞋi sulia ꞋInotoꞋanga God, God ke baꞋa luda gwauna fuana, fasi Ꞌiri nia ka toꞋo ana madakolaꞋa Ꞌoro ka aliꞋafu goꞋo. Bore ma sa tai neꞋe noaꞋa kasi roꞋosulia faꞋamanata Ꞌanga neꞋe ki, ta madakolaꞋanga tiꞋitiꞋi bore Ꞌana neꞋe nia toꞋo ana sulia ꞋinotoꞋanga God, God ke ngali olitaꞋinia faꞋasia. \v 13 Aia, nau ku fata fuada Ꞌani alaꞋanga tarifulaꞋa ki, osiꞋana ngwae neꞋe ki lisia naꞋa ru nau ku sasiꞋi ki, bore ma noaꞋa kira kasi lia saiana. Kira rongoa alaꞋanga laku, bore ma noaꞋa kira kasi malinganiꞋi. \v 14 Nia Ꞌuri Ꞌiri ka faꞋamamana na alaꞋanga ba sa Aesea na profet nia saea Ꞌi naꞋo ba Ꞌuri, \q1 ‘Kira ke fafarongo ma kike fafarongo, bore ma noaꞋa kira kasi saiana faꞋarongoꞋa God. \q1 Ma kira ke lia ma kira ke lia, bore ma noaꞋa kira kasi lisia tae neꞋe God ka sasi fuada. \q1 \v 15 OsiꞋana neꞋe manatada ka oꞋeoꞋela, ma kike bania na alingada, ma kike bokota logo na maada. \q1 ꞋAsu Ꞌubani maada kata lisia, nama alingada kata rongoa, ma na manatada ka malingaꞋinia fatalana God, ma kika faꞋitaꞋi maꞋi Ꞌuaku ma nau ku gurada.’”\x + \xo 13:15 \xt Aesea 6:9-10\x* \b \p \v 16 Ma sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri, “ꞋOilakiꞋa liu fuaumulu, sulia neꞋe maamulu lisia naꞋa raoꞋa nau ku sasiꞋi ki, ma na alingamuꞋa ka rongoa faꞋamanataꞋanga nau ki. \v 17 Ru mamana nau ku saea fuamuꞋa, na profet Ꞌoro ki, ma na ngwae saga ki Ꞌi naꞋo, kira oga lisilana ru neꞋe kamu lisiꞋi ki, bore ma noaꞋa kira kasi lisia. Ma kira oga naꞋa rongolana na ru neꞋe kamu rongoꞋi ki, ma noaꞋa kira kasi rongoa. \s1 Sa Jesus fada tarifulaꞋanga sulia na ngwae ba nia tasali maga ru \r (Mark 4:13-20; Luke 8:11-15) \p \v 18 “Muke fafarongo naꞋa Ꞌuana na fadalana alaꞋanga tarifulaꞋanga neꞋe sulia na ngwae neꞋe tasali maga witi. \v 19 Ti ngwae neꞋe kira rongoa na faꞋarongoꞋanga sulia na ꞋInotoꞋanga God, ma noaꞋa kira kasi malingani, ꞋunaꞋeri sa Saetan ka leka maꞋi, ma ka laua naꞋa fatalana God faꞋasida neꞋe kira rongoa. Kira diꞋia na maga witi neꞋe kira Ꞌasida sulia na talalinga, ma na noꞋo ki kira ka Ꞌania. \v 20 Ma na maga witi neꞋe kira ꞋasiꞋi Ꞌi fafona ano neꞋe nia faula, nia diꞋia na ngwae neꞋe kira rongoa fatalana God, ma kira ka ngalia faꞋinia na saeleꞋanga. \v 21 Bore ma fatalana God noaꞋa kasi lalisusu goꞋo saena maurilada. Kira ka faꞋamamana goꞋo sulia kaidaꞋi tiꞋitiꞋi. Bore ma kaidaꞋi ilitoꞋonga ma faꞋakaisiꞋanga nia dao goꞋo maꞋi duꞋungana kira faꞋamamana ana fatalana God, ma kira kasi faꞋamamana naꞋa. \v 22 Ma ti ngwae neꞋe kira diꞋia maga witi neꞋe kira Ꞌasida Ꞌi safitana na kwalo Ꞌabui ki. Kira rongoa na fatalana God, bore ma kira manata Ꞌabera Ꞌada sulia ru ki ana mauriꞋa kira, ma kira ka manata doe ana na mani. Ma ru neꞋeri ki, nia diꞋia na kwalo Ꞌabui ki nia nuku fafia na fatalana God saena maurilada. NoaꞋa kira kasi rokisi goꞋo saena maurilada ka diꞋia na witi neꞋe noaꞋa kasi fungu goꞋo Ꞌani ta fuaꞋi ru. \v 23 Ma ti ngwae laꞋu neꞋe kira diꞋia na maga witi neꞋe kira Ꞌasida Ꞌi saena ta ano leꞋa. Kira rongoa fatalana God, ma kira ka malingani, ma kika faꞋataꞋinia tuaꞋa ꞋoloꞋolo ka diꞋia witi neꞋe nia fungu Ꞌani fuaꞋi ru ki. Ti witi neꞋe taꞋi talangaꞋi fuaꞋi ruꞋanga, ma ti witi neꞋe ono akwala fuaꞋi ruꞋanga, ma ti witi uulu akwala fuaꞋi ruꞋanga.” \s1 TarifulaꞋanga sulia na laua taꞋa ki \p \v 24 Sa Jesus ka saea laꞋu taꞋi tarifulaꞋanga fuada, ka Ꞌuri, “Na ꞋInotoꞋanga God diꞋia na ngwae neꞋe ka fasia na maga ru ki saena na oꞋola nia. \v 25 Ma ana taꞋi rodo, kaidaꞋi neꞋe ngwae ki kira maliu Ꞌada, na malimae ka leka maꞋi ma ka fasia ti maga laua taꞋa Ꞌi safitana na maga ru leꞋa ki. Sui nia ka leka naꞋa Ꞌana. \v 26 Ma kaidaꞋi neꞋe maga ru leꞋa ki kira bulao maꞋi, ma kira ka talaꞋae fungu, na maga laua taꞋa ba kiri kira ka bulao logo. \v 27 Na ngwae ni rao nia ki, kira ka leka maꞋi siana, ma kika saefiloa Ꞌuri, ‘AraꞋi kwa, Ꞌoko fasia na maga ru leꞋa ki ba. Ma na laua loꞋoko ki niꞋi leka maꞋi faꞋasia Ꞌi fai?’ \v 28 Ma nia ka olisida ka Ꞌuri, ‘Ta malimae naꞋa neꞋana nia sasia na ru neꞋeri.’ Ma na ngwae ni rao nia ki, kira ka saefiloa Ꞌuri, ‘ꞋOko oga mike leka ma kami ka failia na laua taꞋa neꞋe ki?’ \v 29 Nia ka olisida ka Ꞌuri, ‘NoaꞋa, Ꞌasu Ꞌubani ana kaidaꞋi kamu failia na laua loꞋoko ki, kamu kata faꞋalia logo ti Ꞌai leꞋa faꞋinia. \v 30 Muke alu kera ke taꞋe fiku naꞋa adaroꞋo leleka ka dao ana kaidaꞋi ni goniruꞋa. Ma ana kaidaꞋi neꞋeri, nai baꞋa saea fuana na ngwae neꞋe kira gonia na ru nau ki, ku Ꞌuri: Muke lafua na laua ki Ꞌi naꞋo, ma kamu ka firi fikuda, ma kamu ka duꞋafia. Sui kamu ka fiꞋi lafua na ru leꞋa ki, ma kamu ka ngalia maꞋi Ꞌuana saena babala ni taingaꞋiꞋanga nau.’” \s1 ꞋInotoꞋanga God etangilana tiꞋitiꞋi bore ma nia ka doe ana aliꞋafulana \r (Mark 4:30-32; Luke 13:18-21) \p \v 31 Sui sa Jesus ka saea laꞋu taꞋi tarifulaꞋanga ka Ꞌuri, “Na ꞋInotoꞋanga God nia Ꞌuri: TaꞋi ngwae nia ngalia maga Ꞌai tiꞋitiꞋi liu neꞋe kira saea Ꞌani mastad, ma ka fasia Ꞌi saena na oꞋola nia. \v 32 Ma sui bore Ꞌana na maga ru neꞋeri ka tiꞋitiꞋi liu ana na maga ru ki taꞋifau, kaidaꞋi nia taꞋe maꞋi, nia ka alua naꞋa na Ꞌai neꞋe doe ka liufia naꞋa na Ꞌai ki taꞋifau Ꞌi saena na oꞋola neꞋeri. Ma kaidaꞋi na Ꞌai neꞋe doe ka ulubono, na noꞋo ki kira ka saungaꞋinia na nuꞋi kira ki ana na rarana Ꞌai neꞋeri.” \p \v 33 Sui sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌani ta tarifulaꞋanga ka Ꞌuri, “Na ꞋInotoꞋanga God nia diꞋia na isi tiꞋitiꞋi fuana faꞋa ubulana na beret, neꞋe ta kini nia ngalia, ma ka dola faꞋinia flaoa Ꞌoro, leleka ka nongalia na kaꞋakaꞋa neꞋeri ka ubu, ma ka fane.” \p \v 34 Sa Jesus ꞋidufaꞋi alaꞋa sulia na ru neꞋe ki taꞋifau goꞋo Ꞌani na tarifulaꞋanga ki fuana na fikuꞋa neꞋeri. \v 35 Nia sasi ꞋunaꞋeri fasi Ꞌiri ka faꞋamamana na alaꞋanga God neꞋe profet nia keresia ka Ꞌuri, \q1 “Nau kui baꞋa fata Ꞌani tarifulaꞋanga ki fuana ngwae ki. \q1 Ma nai baꞋa fada na ru neꞋe ago ki Ꞌita naꞋa maꞋi ana kaidaꞋi nau ku saungaꞋinia naꞋa na magalia.”\x + \xo 13:35 \xt Sam 78:2\x* \s1 Sa Jesus fada tarifulaꞋanga sulia na laua taꞋa ki \p \v 36 Sui sa Jesus ka faꞋasia naꞋa fikuꞋa neꞋeri ma ka ruꞋu saena luma. Ma na fafarongo nia ki kira ka dao maꞋi siana, ma kira ka fata Ꞌuri, “ꞋOke fada basi fuamiꞋa na tarifulaꞋanga ba sulia na laua neꞋeri ki saena na oꞋola.” \p \v 37 Nia ka olisida ka Ꞌuri, “Na ngwae neꞋe nia fasia na maga ru leꞋa ki, naꞋa neꞋe nauꞋa, na Ngela Ngwae. \v 38 Ma na oꞋola naꞋa neꞋe magalia, ma na maga ru leꞋa ki naꞋa neꞋe na ngwae God ki olofana ꞋInotoꞋanga nia. Ma na laua neꞋeri ki neꞋe na ngwae roꞋosulia sa Saetan ki. \v 39 Ma na malimae neꞋe nia fasia na laua ki, naꞋa neꞋe sa Saetan. Ma kaidaꞋi ana goniruꞋa naꞋa neꞋe Ꞌisilana na magalia, ma na ngwae neꞋe kira goniru naꞋa neꞋe na Ꞌainsel ki. \v 40 KaidaꞋi neꞋe ngwae ni rao ki kira gonia na laua ki, ma kira ka duꞋafia Ꞌi saena na mafula, nia ka diꞋia logo ana Ꞌisilana na magalia. \v 41 Nai baꞋa kwatea Ꞌainsel ki, ma kira ka gonia ngwae ki taꞋifau neꞋe kira sasia ru taꞋa ki, ma na ngwae neꞋe kira faꞋarora naꞋa ngwae ki, ma na Ꞌainsel ki kira ka lafuda faꞋasia na ꞋinotoꞋanga nau. \v 42 Ma kira ka Ꞌui Ꞌani kira Ꞌi saena mafula, kula neꞋe kira ke baꞋa angi, ma kira ka Ꞌala girigiria na lifada. \v 43 Aia, na ngwae saga ki, kira ka sina diꞋia na madaꞋafi saena na ꞋinotoꞋanga na MaꞋa kira. Muke manata leꞋa sulia na ru neꞋeri.” \s1 Na tarifulaꞋanga ki \p \v 44 Sa Jesus ka fata logo Ꞌuri fuana na fafarongo nia ki, “Na ꞋInotoꞋanga God nia diꞋia na mani doe neꞋe kira sofongani saena na oꞋola. Ma kaidaꞋi taꞋi ngwae lisia, nia ka sofongaꞋinia logo Ꞌana. Ma nia ka saeleꞋa liu, ma nia leka ma ka Ꞌoifoli Ꞌani na ru nia ki taꞋifau, ma ka folia naꞋa oꞋola neꞋeri, fasi Ꞌiri ka ngali Ꞌana mani doe neꞋeri. \p \v 45 “Ma na ꞋInotoꞋanga God nia diꞋia logo na ngwae Ꞌoifoli neꞋe nia lulu Ꞌuana na fau ngwairoiro leꞋa ki neꞋe folilani doe liu. \v 46 KaidaꞋi nia dao toꞋona kala taꞋi fau ngwairoiro neꞋe liulana doe liu, nia ka leka, ka Ꞌoifoli Ꞌani na ru nia ki taꞋifau, ma ka fiꞋi folia. \p \v 47 “Na ꞋInotoꞋanga God nia diꞋia logo na furai neꞋe kira dee Ꞌani Ꞌi saena na asi, ma kira ka deea Ꞌani kwalukaela iꞋa matamata ki taꞋifau. \v 48 Ma kaidaꞋi nia fungu, na ngwae neꞋe kira dee ki kira olongaꞋinia Ꞌi sara, ma kira ka tua Ꞌi ano. Sui kira ka gonia naꞋa iꞋa leꞋa ki saena kukudu ki, ma kira ka Ꞌui Ꞌania na iꞋa taꞋa ki. \v 49 Nia ka ꞋunaꞋeri logo ana Ꞌisilana na magalia. Na Ꞌainsel ki kike leka maꞋi, ma kira ka daroꞋia na ngwae taꞋa ki faꞋasia na ngwae leꞋa ki. \v 50 Ma na ngwae taꞋa ki, kira ka Ꞌui Ꞌanida Ꞌi saena na mafula, ma Ꞌi neꞋeri kira ka angi, ma kira ka Ꞌala girigiri Ꞌani lifada.” \p \v 51 Sui sa Jesus ka saefiloda ka fata Ꞌuri, “Kaumulu saiana ru neꞋeri ki?” Ma kika olisia kira ka Ꞌuri, “ꞋIu.” \p \v 52 Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuada, “KamuꞋa na ngwae neꞋe nau ku faꞋamanata kamu naꞋa. ꞋUnaꞋeri kamu ka faꞋamanata Ꞌania alaꞋanga sulia ꞋInotoꞋanga God. Kamu sai leꞋa ana na KerekereꞋa Abu saena Fau AlangaꞋinga ꞋUa ma na fataꞋa faolu neꞋe nau ki.” \s1 Na ngwae Ꞌi Nasaret ki kira Ꞌaila Ꞌania sa Jesus \r (Mark 6:1-6; Luke 4:16-30) \p \v 53 Ana kaidaꞋi sa Jesus nia alaꞋa Ꞌani tarifulaꞋanga neꞋeri ki ka sui, nia ka leka naꞋa faꞋasia maꞋe fanoa neꞋeri. \v 54 Ma nia ka oli laꞋu maꞋi ana maꞋe fanoa nia Ꞌi Nasaret. Ma nia ka leka Ꞌi saena luma fuana foꞋongaꞋa fuana faꞋamanatalana ngwae ki. Ma ana kaidaꞋi ngwae ki kira rongoa, kira ka Ꞌarefo liu, ma kira ka fata Ꞌuri, “Na ngasingasiꞋanga ana sa tai niniꞋa kwate nia ka faꞋamanata Ꞌania fatalana God Ꞌuri, ma faꞋinia sasilana na faꞋanadaꞋa ki? \v 55 Kulu sai goꞋo akulu ana neꞋe ngwae neꞋe, niaꞋa na ngela sa Josef goꞋo niniꞋa, na ngwae ni saiana saungaꞋilana ru ki Ꞌani Ꞌai ki, ma teꞋa nia Ꞌi Mary. Na ngwaefuta nia ki neꞋe sa James, sa Josef, sa Simon, ma sa Judas goꞋo. \v 56 Ma na ngwaingwaena nia ki, kira tua goꞋo Ꞌada faꞋi kulu Ꞌi neꞋe. FaꞋuta neꞋe nia ka liatoꞋo liu Ꞌuri?” \v 57 Ma ana kaidaꞋi neꞋeri, kira ka Ꞌaila Ꞌani sa Jesus. \p Sui sa Jesus ka fata Ꞌuri fuada, “Na profet nia ꞋafitaꞋi fuana ngwae futa nia ki faꞋinia na ngwae ana maꞋe fanoa nia ki, kira ka fuꞋusi doe ana niaꞋa.” \p \v 58 Ma sa Jesus noaꞋa kasi sasia na ru faꞋanadaꞋa Ꞌoro ki ana maꞋe fanoa nia, sulia na ngwae neꞋeri ki, kira Ꞌaila kasi faꞋamamana ana. \c 14 \s1 KaidaꞋi kira saungia sa John ngwae ni Siuabu \r (Mark 6:14-29; Luke 9:7-9) \p \v 1 Ma ana kaidaꞋi neꞋeri, sa Herod Antipas neꞋe ngwae tatalafaꞋa Ꞌi Galili, nia ka rongoa faꞋarongoꞋa sulia sa Jesus, \v 2 ma nia ka fata Ꞌuri fuana ngwae neꞋe kira rao faꞋinia ki, “Ngwae neꞋe, niaꞋa sa John ngwae ni siuabu nia mauri laꞋu! Nia niniꞋa ke sasia laꞋu na ru ni ꞋarefoꞋa ki.” \p \v 3-4 Ana kaidaꞋi sa John nia mauri Ꞌua, sa Herod neꞋe korea Ꞌi Herodias na Ꞌafe ngwaefuta nia sa Filip. Ma sa John ka balufia sa Herod ka Ꞌuri, “Na taki God noaꞋa kasi alafafia neꞋe Ꞌoke korea Ꞌafe ngwaefuta Ꞌoe.” Nia neꞋe sa Herod ka kwatea ti ngwae fasi Ꞌiri kika daua sa John, ma kira ka firiꞋia, ma kira ka alua saena luma ni lokafo. Sa Herod nia sasia ru neꞋe sulia na Ꞌafe nia Ꞌi Herodias neꞋe oga. \p \v 5 Ana kaidaꞋi sa John tua saena luma ni lokafo, sa Herod ka oga liu saungilana, bore ma nia maꞋu Ꞌani ngwae ki, sulia kira saea sa John niaꞋa ta ngwae ana profet ki. \p \v 6 Sui ana taꞋi asoa, sa Herod ka saungaꞋinia taꞋi fangaꞋa doe fuana manataꞋanga toꞋona faꞋi asoa nia futa ana. Ana fangaꞋa neꞋeri, na sariꞋi Ꞌi Herodias nia leka maꞋi ka ngwaꞋe fuana sa Herod faꞋinia kwaima nia ki fasi Ꞌiri kira ka ada ana. KaidaꞋi sa Herod ka lisia sariꞋi neꞋe nia ngwaꞋe, nia ka saeleꞋa liu faꞋinia. \v 7 Ma nia ka eta fataꞋa naꞋa fuana sariꞋi neꞋeri ka Ꞌuri, “Nai baꞋa kwatea ta tae goꞋo Ꞌana neꞋe Ꞌoko gani nau Ꞌuana.” \p \v 8 Aia, teꞋa na sariꞋi neꞋe ka alaꞋa fuana sariꞋi, nia ka fata Ꞌuri, “ꞋOke gani, Ꞌoko fata Ꞌuri, ‘Nau ku oga Ꞌoke kwatea maꞋi gwauna sa John ngwae ni Siuabu fuaku ana kaidaꞋi neꞋe naꞋa. ꞋOko alua maꞋi fafona ta taꞋe ru.’” Ma na sariꞋi neꞋe ka sasi ꞋunaꞋeri. \p \v 9 Ma kaidaꞋi sa Herod ka rongoa ru neꞋe, nia ka kwaimanatai liu. Sui bore Ꞌana, nia ka sasia naꞋa Ꞌana, sulia nia eta fataꞋa naꞋa, ma na kwaima nia ki kira ka rongoa taꞋifau naꞋa. \v 10 Ma nia ka kwatea ngwae rao nia ki ka leka kika siki musia maꞋi gwauna sa John ngwae ni Siuabu saena luma ni lokafo. \v 11 Ma kira ka ngalia maꞋi gwauna sa John fafona taꞋe ru, ma kira ka kwatea naꞋa fuana sariꞋi Ꞌi Herodias. Ma na sariꞋi neꞋe ka ngalia ka kwatea naꞋa fuana teꞋa nia. \v 12 KaidaꞋi na fafarongo sa John ki kira rongoa na ru neꞋe, kira leka maꞋi, kira ka ngalia nonina, kika kwaiatoa naꞋa saena na kilu gwaꞋu. Sui, kika leka kika faꞋarongoa sa Jesus Ꞌani. \s1 Sa Jesus nia sarea na lima toꞋoni ngwae ki \r (Mark 6:30-44; Luke 9:10-17; John 6:1-14) \p \v 13 Ana kaidaꞋi sa Jesus nia rongo sulia na ru neꞋeri nia fuli fuana sa John, nia ka faꞋasia naꞋa kula neꞋeri, ma ka leka taꞋifili nia saena gwaꞋi baru Ꞌuana kula neꞋe noaꞋa ta ngwae kasi tua ana. Na ngwae ki kira rongoa ru neꞋe sa Jesus sasia, ma kira ka faꞋasia na fanoa kira ki, ma kika donga buri Ꞌana sulia tala. \v 14 Ma kaidaꞋi sa Jesus koso ma ka lisia na fikuꞋa doe, nia ka kwaimanatai fuada, ma ka gura na ngwae neꞋe kira mataꞋi ki. \p \v 15 Ma ana saꞋulafi neꞋeri, na fafarongo nia ki kira leka maꞋi siana, ma kira ka fata Ꞌuri, “Kula neꞋe noaꞋa kasi tua karangia ta fanoa, ma nia karangi ka rodo naꞋa. ꞋOke kwatea na fikuꞋa neꞋe kika leka naꞋa Ꞌada, fasi Ꞌiri kira ka leka Ꞌuana na maꞋe fanoa ki Ꞌiri neꞋe kike foli fanga Ꞌada.” \p \v 16 Sa Jesus ka olisida ka Ꞌuri, “NoaꞋa kira kasi leka. Kaumulu neꞋe muke kwatea ta fanga fuada fuana Ꞌanilana.” \p \v 17 Ma kira olisia kika Ꞌuri, “Kaimili toꞋo goꞋo ana lima afu beret ki ma ro gwaꞋi iꞋa ki.” \p \v 18 Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuada, “Muke ngaliꞋi maꞋi Ꞌi neꞋe siaku.” \v 19 Ma nia ka kwatea na ngwae ki kira ka tua Ꞌi ano Ꞌi saena na karasi. Sui nia ka ngalia na lima afu beret ba kiri ma ro gwaꞋi iꞋa neꞋeri ki. Ma ka lia ꞋalaꞋa Ꞌuana Ꞌi langi, ma ka baꞋatafea God. Sui nia ka ngiia afu beret neꞋeri ki, ma ka kwatea fuada na fafarongo nia ki, ma kira ka daroꞋia fuada na ngwae neꞋeri ki. \v 20 Na ngwae neꞋeri ki taꞋifau, kira ka fanga leleka kira ka abusu naꞋa. Sui na fafarongo nia ki kira ka gonia na fanga neꞋe ore ki Ꞌi saena taꞋi akwala ma ro kukudu, leleka niꞋi ka fungu taꞋifau. \v 21 Ma na ngwae ba kira fanga ki bolo faꞋinia lima toꞋoni ngwane, ma noaꞋa kira kasi toꞋomani goꞋo na kini ki ma na ngela ki. \s1 Sa Jesus nia leka Ꞌi fafona na kafo \r (Mark 6:45-52; John 6:15-21) \p \v 22 Ma Ꞌi buri Ꞌana ru neꞋeri, sa Jesus nia asungaꞋinia na fafarongo nia ki kira ka etaeta Ꞌuana ta bali ana Ꞌosi neꞋeri saena na baru. Ma nia ka tua buri fasi Ꞌiri ke saea fuana na fikuꞋa neꞋeri kira ka leka naꞋa Ꞌada. \v 23 Ma buri Ꞌana neꞋe ngwae ki kira oli naꞋa, nia ka raꞋe taꞋifili nia gwauna taꞋi kula fane Ꞌiri nia ka foꞋo. Ma ana faꞋi rodo neꞋeri, nia ka tua Ꞌana taꞋifili nia Ꞌi neꞋeri. \v 24 Ma kaidaꞋi neꞋeri, neꞋe gwaꞋi baru baera ka tau naꞋa faꞋasia Ꞌi sara, ma na nafo ki ka kwaiꞋia sulia nia naꞋofia na iru. \p \v 25 Ma ana kadi rodo Ꞌi Ꞌofodangi, sa Jesus ka fali naꞋa maꞋi Ꞌi fafona na kafo, ma ka leka naꞋa maꞋi fuada. \v 26 Ma ana kaidaꞋi kira lisi nia ka fali maꞋi Ꞌi fafona na kafo, kira ka maꞋu liu. Ma kira ka ri Ꞌuri, “Na anoano ru!” Ma kira ka fai araarai. \p \v 27 Ma ꞋaliꞋali goꞋo sa Jesus ka fata fuada ka Ꞌuri, “NoaꞋa kamu kasi maꞋu laꞋu! NauꞋa goꞋo niniꞋa.” \p \v 28 Ma sa Peter ka olisia ka Ꞌuri, “Aofia Ꞌae, diꞋia ꞋaeꞋo mamana naꞋa neꞋana, Ꞌoke fata maꞋi Ꞌuaku Ꞌiri nau kui leka kwau Ꞌuamu Ꞌi fafona na kafo neꞋe.” \p \v 29 Sa Jesus ka fata Ꞌuri, “ꞋIu, leka maꞋi.” \p Sui sa Peter ka koso faꞋasia na gwaꞋi baru, ma ka talaꞋae fali Ꞌi fafona na kafo Ꞌuana sa Jesus. \v 30 Sui ana kaidaꞋi nia ka lisia na iru doe, nia ka maꞋu ma ka talaꞋae ka kuru naꞋa Ꞌi saena na kafo. Ma nia ka ri ka Ꞌuri, “Aofia Ꞌae, Ꞌoke faꞋamauri nau!” \p \v 31 Ma ka ꞋaliꞋali goꞋo sa Jesus ka kwate lima kwau Ꞌuana, ka dau ana niaꞋa, ma ka fata Ꞌuri, “Na fitoꞋonga Ꞌoe nia tiꞋitiꞋi liu. FaꞋuta neꞋe Ꞌoko manata ruarua ana nauꞋa?” \p \v 32 Ma ana kaidaꞋi kera raꞋe naꞋa Ꞌi saena na gwaꞋi baru, na iru ka aroaro naꞋa. \v 33 ꞋUnaꞋeri goꞋo na ngwae neꞋe kira tua Ꞌi saena na gwaꞋi baru ki, kira ka faꞋa aofia kika Ꞌuri, “ꞋAeꞋo naꞋa neꞋe Ngela God mamana naꞋa.” \s1 KaidaꞋi sa Jesus nia gura ngwae mataꞋi ki \r (Mark 15:1-9) \p \v 34 Ma kaidaꞋi kira toꞋofolo saena Ꞌosi, kira ka koso naꞋa ana taꞋi maꞋe fanoa kira saea Ꞌani Genesaret. \v 35 Ma na ngwae ana maꞋe fanoa neꞋeri ki, kira ka lia saiana sa Jesus. Ma kira ka kwate alaꞋanga fuana ti maꞋe fanoa laꞋu sulia sa Jesus, fasi Ꞌiri ngwae neꞋeri ki, kira ka baꞋea maꞋi ngwae mataꞋi kira ki ka leka maꞋi siana. Ma kira ka ngalia maꞋi ngwae mataꞋi Ꞌoro ki siana. \v 36 Ma na ngwae ki ka gania sa Jesus fasi Ꞌiri ka alaꞋania na ngwae mataꞋi neꞋeri ki kira ka sama Ꞌada toꞋona Ꞌaena na ifi nia. Ma sa tai faꞋida neꞋe kira sama toꞋona ifi nia, kira ka Ꞌakwa naꞋa. \c 15 \s1 Sulia na faꞋamanataꞋanga na koꞋo kira ki \r (Mark 7:1-13) \p \v 1 Sui ti Farasi ma na faꞋamanata ana taki ki, kira ka leka maꞋi faꞋasia Ꞌi Jerusalem siana sa Jesus fuana saefilolana. \v 2 Kira ka fata Ꞌuri, “FaꞋuta neꞋe fafarongo Ꞌoe ki kasi roꞋosulia na faꞋamanataꞋanga neꞋe koꞋo bora kia ki alua naꞋa maꞋi fuaka, osiꞋana noaꞋa kira kasi taufia goꞋo na limada Ꞌi naꞋo, ma kira fiꞋi fanga?” \p \v 3 Sa Jesus ka olisida ka Ꞌuri, “KamuꞋa logo, faꞋuta neꞋe kamu ka sasi amuꞋa sulia faꞋamanataꞋanga kamu ki talamuꞋa, ma noaꞋa kamu kasi sasi sulia taki God ki? \v 4 God fata Ꞌuri, ‘ꞋOke faꞋadoea na maꞋa Ꞌoe ma na teꞋa Ꞌoe.’ Ma ‘DiꞋia sa tai neꞋe nia taofia maꞋa nia nama teꞋa nia, kira ke saungia ka mae.’\x + \xo 15:4 \xt Eksodas 20:12; Diutronomi 5:16\x* \v 5 Bore ma, kamu faꞋamanata rora lala Ꞌuri, diꞋia ta ngwae nia toꞋo ana ti ru neꞋe nia saiana ke Ꞌafia Ꞌani maꞋa nia nama teꞋa nia, ma ka fata lala Ꞌuri, ‘Nai baꞋa kwatea naꞋa ru baera ki fuana God.’ \v 6 Kamu saea, nia leꞋa goꞋo Ꞌana fuana neꞋe nia kasi Ꞌafia naꞋa maꞋa nia ma na teꞋa nia Ꞌani ru baera ki ba nia eta fataꞋa Ꞌani fuana God. Ma diꞋia nia ꞋunaꞋeri, na faꞋamanataꞋanga neꞋe kamu alua, nia ka kware teꞋeteꞋe naꞋa ana fatalana God. \v 7 Ma kaumulu ka saea kamu roꞋosulia God, ma noaꞋa nia kasi mamana goꞋo. Sa Aesea nia fata mamana kaidaꞋi ba nia alaꞋa suli kamu, diꞋia ba nia keresia neꞋe God fata Ꞌuri, \q1 \v 8 ‘Na ngwaꞋi toꞋa neꞋe ki kira faꞋadoe nau goꞋo Ꞌada Ꞌani alaꞋanga kira ki, bore ma na manatada nia tau liu faꞋasi nau. \q1 \v 9 Kira foꞋosi nau ꞋoꞋo goꞋo Ꞌada, duꞋungana kira faꞋamanata goꞋo Ꞌada sulia taki kira ki talada, ma kira ka saea fasi taki God ki naꞋa neꞋeriꞋa!’”\x + \xo 15:9 \xt Aesea 29:13\x* \s1 Sulia na fanga \r (Mark 7:14-23) \p \v 10 Ma sa Jesus ka saea maꞋi na ngwae Ꞌoro ki siana, ma ka fata Ꞌuri fuada, “Mulu fafarongo maꞋi fuaku, ma muke saiana. \v 11 NoaꞋa laꞋu ta ru neꞋe ta ngwae nia ke Ꞌania, neꞋe nia kwatea na suaꞋa fuana. NoaꞋa! Na alaꞋanga neꞋe ruꞋu maꞋi faꞋasia kwakwana ngwae lala neꞋe nia faꞋasua na maurilana ngwae.” \p \v 12 Sui na fafarongo sa Jesus ki, kira ka leka maꞋi siana, kira ka fata Ꞌuri fuana, “Na ru ba Ꞌoko saeꞋe ki, na Farasi ki rongoa, ma na manatada noaꞋa kasi leꞋa sulia.” \p \v 13 Ma sa Jesus ka olisida ka Ꞌuri, “God ke baꞋa faꞋalia na faꞋamanataꞋanga rora ki, osiꞋana neꞋe noaꞋa kasi leka maꞋi faꞋasi nia, diꞋia ta ngwae neꞋe nia failia na ru taꞋa neꞋe kira bulao maꞋi karangia ru neꞋe nia fasiꞋi ki. \v 14 NoaꞋa kamu kasi manata Ꞌabera Ꞌani Farasi neꞋeri ki. Sulia kira diꞋia goꞋo Ꞌada na ngwae maa rodo neꞋe nia talaꞋia logo ta ngwae maa rodo. Ma kamu ka sai logo ana, diꞋia ta ngwae neꞋe maana rodo ma ka talaꞋia logo ta ngwae neꞋe maana rodo, keraꞋa ka ꞋasidaroꞋo taꞋifau goꞋo Ꞌi saena mae kilu.” \p \v 15 Ma sa Peter ka fata Ꞌuri fuana sa Jesus, “ꞋOke fada basi maꞋi na fadalana alaꞋanga ba Ꞌoko fiꞋi saeꞋe goꞋo maꞋi fuaimili ki.” \p \v 16 Sa Jesus ka olisia ka fata Ꞌuri, “Kaumulu fafarongo nau ki naꞋa, bore ma noaꞋa kamu kasi kwaꞋatafa Ꞌua logo diꞋia kiraꞋa. \v 17 FaꞋuta neꞋe noaꞋa kamu kasi saiana ru neꞋe ki? ꞋIu, na ru neꞋe ta ngwae Ꞌania ke baꞋa leka daofaꞋi liu naꞋa Ꞌana Ꞌi saena ogana, ma Ꞌi buri nia ke baꞋa ruꞋu laꞋu goꞋo maꞋi Ꞌana faꞋasia saena nonina. \v 18 Bore ma ta alaꞋanga taꞋa neꞋe nia ruꞋu maꞋi faꞋasia kwakwana ngwae, nia Ꞌita maꞋi faꞋasia saena manatana ngwae. Na ru neꞋeri lala neꞋe ke faꞋasua na maurilana ngwae. \v 19 Ma ru taꞋa neꞋe ka ruꞋu maꞋi faꞋasia saena manatalana ngwae ki neꞋe Ꞌuri: saungwaeꞋa, kakabaraꞋanga, sasi taꞋangaꞋa faꞋinia ta ngwae, sokeꞋa fafia ta ngwae, bililana na ru ta ngwae, faꞋinia na alaꞋanga taꞋa sulia ta ngwae. \v 20 Aia, ru neꞋeri ki saiana ka faꞋasua maurilana ngwae Ꞌi naꞋona God. Bore ma na tau limaꞋanga Ꞌi naꞋona fanga, diꞋia na falafala neꞋe koꞋo bora kia ki kira faꞋamanata kia maꞋi Ꞌani, sui bore Ꞌana ta ngwae noaꞋa kasi sasia sulia, na maurilana kasi taꞋa goꞋo.” \s1 Sa Jesus nia gura taꞋi kini noaꞋa laꞋu Jiu \r (Mark 7:24-30) \p \v 21 Sa Jesus ka leka naꞋa faꞋasia na kula neꞋeri, ma ka leka naꞋa Ꞌuana na abaꞋi kula Ꞌi Taea ma Ꞌi Saedon. \v 22 Ma taꞋi kini neꞋe noaꞋa laꞋu Jiu saena tuaꞋa Ꞌi Kenan ka leka maꞋi siana, ma ka ri Ꞌuri, “Aofia Ꞌae, Ꞌoe na Ꞌalako ana kwalafa sa David, Ꞌoke manatai nau maꞋi! Na anoꞋi ru taꞋa neꞋe nia ruꞋufia na defo nau, ma ka nonifii liu.” \p \v 23 Sa Jesus noaꞋa kasi olisia goꞋo Ꞌani ta alaꞋanga. Ma na fafarongo nia ki kira ka leka maꞋi siana sa Jesus, ma kira ka Ꞌuri, “ꞋOke baꞋea nia ka leka kwau Ꞌana, sulia nia donga kulu goꞋo Ꞌana, ma nia ka isi liu naꞋa.” \p \v 24 Sa Jesus ka fata fuana kini neꞋeri ka Ꞌuri, “God kwate nau goꞋo maꞋi fuana na ngwae Jiu ki neꞋe kira diꞋia na sipsip neꞋe kira oꞋosi naꞋa Ꞌada ki.” \p \v 25 Sui na kini neꞋeri ka leka maꞋi, ma ka bobo uruuru naꞋa Ꞌana Ꞌi naꞋona Ꞌaena ka Ꞌuri, “Aofia kwa, Ꞌoke kwaiꞋafi maꞋi aku!” \p \v 26 Sa Jesus ka olisia ka Ꞌuri, “NoaꞋa kasi saga fuana ngalilana na fanga ngela ki, ma ka Ꞌui Ꞌania fuana na kui ki.” \p \v 27 Na kini neꞋeri ka Ꞌuri, “ꞋIu. Bore ma na kui ki saiana kika Ꞌania goꞋo Ꞌada na ngisingisi fanga neꞋe Ꞌasia faꞋasia na tatafe na ngwae neꞋe kira sareda ki.” \p \v 28 Sui sa Jesus ka olisia ka Ꞌuri, “Kini neꞋe Ꞌae, na faꞋamamanaꞋanga Ꞌoe nia doe liu! Ma na ru neꞋe Ꞌoko gania, nai kwatea fuamu.” Ma na defo nia ka Ꞌakwa naꞋa ana kaidaꞋi neꞋeri nama goꞋo. \s1 Sa Jesus gura ngwae mataꞋi Ꞌoro ki \p \v 29 KaidaꞋi sa Jesus nia leka maꞋi faꞋasia maꞋe fanoa neꞋeri, nia ka oli maꞋi sulia tala neꞋe liu ninimani Ꞌosi doe Ꞌi Galili. Ma nia ka raꞋe gwauna taꞋi ua, ma ka tua Ꞌi neꞋeri. \v 30 Ma ana kaidaꞋi neꞋeri, ngwae Ꞌoro liu ki kira ka leka maꞋi siana. Ma kira ka ngalia logo maꞋi ngwae Ꞌoro mataꞋi ki, ti ngwae Ꞌaeda ka mae ma na limada ka mae, ti ngwae maada ka rodo, ma ti ngwae kwakwada ka nonoto. Kira aluda Ꞌi naꞋona Ꞌaena sa Jesus, ma nia ka gurada, ma kira ka Ꞌakwa taꞋifau. \v 31 Ma na ngwae neꞋeri ki neꞋe kira fiku fuana bubuꞋa, kira ka Ꞌarefo liu ana kaidaꞋi kira lisia ngwae neꞋe kwakwada nonoto ki, ma kira ka alaꞋa laꞋu. Ma ngwae neꞋe Ꞌaeda mae ma na limada mae ki kira ka leꞋa laꞋu. Ma sa tai neꞋe noaꞋa kira kasi fali leꞋa, kira ka fali leꞋa naꞋa. Ma na ngwae neꞋe maada ka rodo, kira ka lia laꞋu. Ma sulia neꞋe kira lisia ru neꞋeri ki, kira fiꞋi auraꞋea God Ꞌi Israel. \s1 Sa Jesus faꞋa Ꞌoroa fanga tiꞋitiꞋi \r (Mark 8:1-10) \p \v 32 Sui sa Jesus ka saea maꞋi na fafarongo nia ki siana, ka Ꞌuri fuada, “Nau ku kwaimanatai liu fuana ngwae neꞋe ki, osiꞋana kira tua faꞋi kulu sulia uulu asoa ki ka sui naꞋa, ma na fanga kira ki ka sui naꞋa. Ma noaꞋa nau kusi oga olitaꞋilada Ꞌuana fanoa kira ki ana kaidaꞋi kira fiolo Ꞌuri, Ꞌasu Ꞌubani ta ngwae Ꞌada kata ngwataꞋutaꞋu, ma ka maefelo sulia tala.” \p \v 33 Na fafarongoa nia ki olisia kira ka fata Ꞌuri fuana, “Saena fanoa gwaꞋu Ꞌuri kulu ke baꞋa dao toꞋona na fanga Ꞌi faꞋi Ꞌiri ka bolo faꞋinia ngwae Ꞌoro Ꞌuri kwa?” \p \v 34 Ma sa Jesus ka saefilo kira ka Ꞌuri, “Fita afu beret ki neꞋe kamu toꞋo ana?” \p Fafarongo nia ki olisia kira ka fata Ꞌuri fuana, “Fiu afu ru ki goꞋo, faꞋinia bara gwaꞋi iꞋa goꞋo neꞋe kami toꞋo ana.” \p \v 35 Ana kaidaꞋi neꞋeri, sa Jesus ka saea ngwae ki kira ka tua Ꞌi ano. \v 36 Sui, nia ka ngalia fiu afu beret ki faꞋinia gwaꞋi iꞋa neꞋeri ki, ka baꞋatafea God. Sui nia ka ngiia, ma ka kwatea fuana fafarongo nia ki, Ꞌiri kira ka daroꞋia fuana ngwae neꞋeri ki. \v 37 Ma ngwae neꞋeri ki, kira fanga taꞋifau, ma kira ka abusu. Buri Ꞌana kira fanga ka sui, na fafarongo ki kira ka faꞋafungua fiu kukudu ki Ꞌani orengana fanga neꞋe ore. \v 38 Ngwae neꞋe kira Ꞌania fanga neꞋeri, kira fai toꞋoni ngwane ki. NoaꞋa kira kasi toꞋomani goꞋo na kini ma na ngela ki. \p \v 39 Aia, ma buri Ꞌana kira fanga ka sui naꞋa, sa Jesus ka fiꞋi olitaꞋinida Ꞌuana Ꞌi fanoa kira ki. Ma nia faꞋinia na fafarongo nia ki, kira ka koso, ma kika raꞋe saena taꞋi gwaꞋi baru, kira ka leka Ꞌuana maꞋe fanoa kira saea Ꞌani Magadan. \c 16 \s1 Na ngwae ki ilitoꞋona sa Jesus \r (Mark 8:11-13; Luke 12:54-56) \p \v 1 Aia, ti Farasi faꞋinia ti Sadusi, kira ka leka maꞋi siana sa Jesus Ꞌiri kika ilitoꞋona goꞋo Ꞌada, ma kira ka saefiloa fasi Ꞌiri nia ka fulia ta faꞋanadaꞋa Ꞌiri ka faꞋataꞋinia God neꞋe asungaꞋi nia ka leka maꞋi. \v 2 Sa Jesus ka olisida ka fata Ꞌuri fuada, “Ana kaidaꞋi neꞋe sina ka suu, diꞋia kamu lisia neꞋe gwaꞋi salo ki niꞋi meo, kamu saiana uta noaꞋa kasi toꞋo rorodo. \v 3 ꞋIu, ma Ꞌi Ꞌofodangi, diꞋia kamu lisia neꞋe gwaꞋi salo ki niꞋi meo ma ka goa, kamu ke saiana logo neꞋe uta ke baꞋa toꞋo. Kamu saiana lisilana mamanga, bore ma noaꞋa kamu kasi lia saiana ru neꞋe God fulia ana kaidaꞋi neꞋe ki. \v 4 Kamu ngwae taꞋena neꞋe kamu sasia ru taꞋa Ꞌoro ki, ma noaꞋa kamu kasi faꞋamamana goꞋo ana God. Kamu ka oga lisilana faꞋataꞋinga ki. Bore ma nau noaꞋa kusi baꞋa sasi goꞋo ta faꞋanadaꞋa fuamuꞋa. Na faꞋanadaꞋa neꞋe nau ku sasia fuana kamu ka lisia goꞋo neꞋe na faꞋanadaꞋa neꞋe nia fuli fuana na profet sa Jona Ꞌi naꞋo.” \p Buri Ꞌana sa Jesus nia fata ꞋunaꞋeri ka sui, nia ka leka naꞋa Ꞌana faꞋasi kira. \s1 Sulia na Farasi ki ma na Sadusi ki \r (Mark 8:14-21) \p \v 5 Ana kaidaꞋi sa Jesus faꞋinia na fafarongo nia ki kira toꞋofolo Ꞌuana na bali Ꞌosi loꞋoko, na fafarongo nia ki noaꞋa kasi toꞋo ana ta beret, osiꞋana neꞋe kira manata bura Ꞌani ngalilana faꞋi kira. \v 6 Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuada, “Kamu ke lia leꞋa suli kamu faꞋasia na isi fuana beret ana Farasi ki ma na Sadusi ki logo.” \p \v 7 Ma ana kaidaꞋi neꞋe fafarongo nia ki kira rongoa na alaꞋanga neꞋeri ki, kira ka fata naꞋa Ꞌada sulia Ꞌi safitana kira taꞋifilida, ma sulia kira fia fasi sa Jesus nia ka fata sulia beret mamana, ma kira ka Ꞌuri, “Sali sa Jesus nia fata ꞋunaꞋeri, osiꞋana neꞋe noaꞋa kulu Ꞌiri ngalia maꞋi ta beret taka niniꞋa!” \p \v 8 Ma osiꞋana sa Jesus nia sai goꞋo ana manatalana na fafarongo nia ki, nia ka fata Ꞌuri, “FaꞋuta neꞋe kamu ka manata Ꞌabera liu sulia neꞋe kamu kasi ngalia maꞋi ta beret? Na faꞋamamanaꞋanga kaumulu ki tiꞋitiꞋi liu! \v 9 NoaꞋa kamu kasi malingaꞋinia Ꞌua na manatai ngwae saena na ru nini nau ku saea fuamuꞋa? Ma kamu manata bura naꞋa Ꞌani lima afu beret ba nau ku sarea Ꞌani lima toꞋoni ngwae ki, ma kamu ka faꞋafungua kukudu Ꞌoro Ꞌani fanga ba ore ki. \v 10 Sali bore kamu manata bura naꞋa logo Ꞌani fiu afu beret ki goꞋo ba nau ku sarea Ꞌani fai toꞋoni ngwae ki, ma kamu ka faꞋafungua kukudu Ꞌoro ba kiri Ꞌani fanga neꞋe ore ki. \v 11 FaꞋuta neꞋe noaꞋa kamu kasi saiana tae neꞋe nau ku fata sulia? NoaꞋa laꞋu na beret neꞋe nau ku fata sulia. Tae neꞋe nau ku saea naꞋa neꞋe kamu ke madafi kamu faꞋasia na isi neꞋe ke faꞋa ubua na beret na Farasi ki ma na Sadusi ki.” \v 12 Buri Ꞌana nia fata ꞋunaꞋeri ka sui, na fafarongo ki kira fiꞋi saiana tae neꞋe sa Jesus nia fata sulia. Nia fata lala sulia na faꞋamanataꞋanga Farasi ki ma na Sadusi ki. \s1 Na faꞋamamanaꞋanga sa Peter \r (Mark 8:27-30; Luke 9:18-21) \p \v 13 KaidaꞋi sa Jesus nia dao ana na abaꞋi kula Ꞌi Sesarea Filipae, nia ka saefiloa na fafarongo nia ki ka Ꞌuri, “ꞋUri ma ngwae ki kira sae nau, Ngela Ngwae, Ꞌani sa tai?” \p \v 14 Kira olisia kika Ꞌuri, “Ti ngwae kira saeꞋo Ꞌani sa John ngwae ni Siuabu neꞋe nia mauri laꞋu, ma ti ngwae kira saeꞋo Ꞌani sa Elaeja neꞋe nia mauri laꞋu. Ma ti ngwae laꞋu kira ka saeꞋo Ꞌania sa Jeremaea nama ta ngwae ana profet ki neꞋe nia mauri laꞋu.” \p \v 15 Sui sa Jesus ka saefiloda ka Ꞌuri, “ꞋIrai ma kaumulu mo, kamu sae nau mo Ꞌani sa tai?” \p \v 16 Ma sa Simon Peter ka olisia ka Ꞌuri, “ꞋAeꞋo naꞋa neꞋe na Christ, na ngwae God nia filia fuana faꞋamaurilana ngwae nia ki, na Ngela God neꞋe mauri firi.” \p \v 17 Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri, “Simon na ngela sa John Ꞌae, nia ꞋoilakiꞋa fuamu. Sulia ta ngwae kasi faꞋataꞋinia ru neꞋe fuamu. Bore ma na maꞋa nau Ꞌi langi neꞋe nia faꞋataꞋinia fuamu. \v 18 Ma nau ku saea fuamu, Ꞌoe sa Peter, neꞋe fadalana ba na fau, ka diꞋia na fau neꞋe kira saungaꞋinia na luma fafona. Nai alu ꞋaeꞋo ta ngwae lalifu neꞋe Ꞌoke faꞋangasingasia ngwae neꞋe kira ke baꞋa faꞋamamana aku ki. Ma na ngasingasilana maeꞋa noaꞋa kasi bolo faꞋinia liufilada. \v 19 Ma nau ku kwatea ngasingasiꞋanga fuamu neꞋe nia diꞋia na kii ana sina maa ana GwaungaꞋi Ꞌanga God. Fuana ta tae neꞋe Ꞌoko luia ngwae ki noaꞋa kasi sasia saena magalia, God ka alafafia logo fatalamu Ꞌi langi. Ma ta tae neꞋe Ꞌoko alaꞋania ngwae ki ka sasi Ꞌi saena magalia, God ka alaꞋania logo maꞋi Ꞌi langi.” \p \v 20 Sui sa Jesus ka fata totongaꞋi fuana na fafarongo nia ki, Ꞌiri noaꞋa kira kasi faꞋarongoa ta ngwae fasi niaꞋa neꞋe na Christ. \s1 Sa Jesus nia fata sulia na maelana \r (Mark 8:31—9:1; Luke 9:22-27) \p \v 21 ꞋIta ana kaidaꞋi neꞋeri ka leka, sa Jesus ka talaꞋae ana fata faꞋamadakolana fuana na fafarongo nia ki ka Ꞌuri, “Nai leka nama Ꞌuana Ꞌi Jerusalem. Ma na ngwae faꞋinaꞋonaꞋo ki, ma na fata abu doe ki, ma na ngwae faꞋamanata ana taki ki, kike baꞋa faꞋafii nau, ma kike saungi nau. Ma ana uulu faꞋi asoa, God ke baꞋa taꞋe nau laꞋu Ꞌuana na mauriꞋa.” \p \v 22 Ma sa Peter ka talaꞋia kwau, ma ka balufia ka Ꞌuri, “Aofia Ꞌae, God luia! Na ru neꞋe ki, noaꞋa kasi fuli fuamu!” \p \v 23 Ma sa Jesus ka kakari abula, ma ka fata Ꞌuri fuana sa Peter, “Saetan Ꞌae, leka tau kwau Ꞌamu faꞋasi nau! ꞋOko uu sauli nau. Sulia neꞋe manatalamu Ꞌita maꞋi faꞋasia na ngwae ki goꞋo Ꞌana, ma noaꞋa laꞋu faꞋasia God.” \p \v 24 Sui sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana na fafarongo nia ki, “Sa tai bore Ꞌana neꞋe oga ke donga nau, noaꞋa nia kasi manata Ꞌabera sulia ru nia ogaꞋi ki goꞋo Ꞌana talana. Nia ke donga nau lala Ꞌana, ana kaidaꞋi nia ke nonifii, ma ke mae ana Ꞌai rara folo. \v 25 Sa tai bore Ꞌana neꞋe Ꞌaila kasi donga nau duꞋungana nia oga ke sasi Ꞌana sulia kwaiogaiꞋanga nia ki talana, nia ke baꞋa talafia na mauriꞋa firi. Bore ma diꞋia sa tai bore Ꞌana neꞋe ke mae fuaku, nia ke toꞋo ana mauriꞋa firi. \v 26 DiꞋia neꞋe ta ngwae ka toꞋo ana ru Ꞌoro saena magalia neꞋe, ma nia ka mae, ma nia ka tua tau faꞋasia God, ru neꞋeri kasi fulia goꞋo ta leꞋangaꞋa fuana. NoaꞋa ta ngwae kasi totolia folilana na mauriꞋa firi Ꞌani ta mani. \v 27 Nau ku saea ru neꞋe osiꞋana nauꞋa, na Ngela Ngwae, nai baꞋa leka maꞋi faꞋinia na Ꞌainsel nau ki, ana ꞋInotoꞋanga na MaꞋa nau, ma nai baꞋa kwatea na kwaiaraꞋa nama na kwaꞋikwaꞋinga fuana na ngwae ki taꞋifau, osiꞋana na ru neꞋe kira sasia. \v 28 Ru mamana nau ku saea fuamuꞋa, ti ngwae aumulu noaꞋa kira kasi mae leleka kira ka lisia nau ku dao maꞋi, ma nau ku gwaungaꞋi.” \c 17 \s1 Sa Jesus nia faꞋataꞋinia na ngasingasiꞋanga nia faꞋinia raraꞋa nia \r (Mark 9:2-13; Luke 9:28-36) \p \v 1 Na ono faꞋi asoa ki Ꞌi buri, sa Jesus ka talaꞋia sa Peter, ma na ro ngwae asina ki sa James ma sa John taꞋifilida Ꞌuana Ꞌi gwauna taꞋi faꞋi ua neꞋe fane. \v 2 Ma kaidaꞋi kira lia kwau, kira ka lisia naꞋa maana sa Jesus nia rokisi. Na maana ka ngwasinasina diꞋia na sina, ma na ifi nia ki ka kwao liu. \v 3 Ma na uulu ngwae fafarongo neꞋe ki, kira ka lisia sa Moses faꞋinia sa Elaeja kera alaꞋa adaroꞋo faꞋinia sa Jesus. \v 4 Ma sa Peter ka fata Ꞌuri kwau fuana sa Jesus, “Aofia Ꞌae, nia leꞋa liu neꞋe kulu ka tua naꞋa akulu Ꞌi neꞋe. DiꞋia Ꞌoko oga, nai saungaꞋinia ta uulu babala, ta ai fuamu, ta ai fuana sa Moses, ma ta ai fuana sa Elaeja.” \p \v 5 Ma ana kaidaꞋi sa Peter nia fata goꞋo Ꞌana Ꞌua ꞋunaꞋeri, taꞋi gwaꞋi salo neꞋe ngwasinasina liu uku maꞋi, ma nunufilana ka buta fafida, ma kira ka rongoa naꞋa lingalinga Ꞌi ru nia fata maꞋi Ꞌuri faꞋasia saena na gwaꞋi salo neꞋeri, “Na ngela mutaꞋi nau niniꞋa neꞋe nau ku alafe liu naꞋa ana. Nau ku saeleꞋa faꞋinia. Kamu ke rongo sulia niaꞋa!” \v 6 Ma kaidaꞋi neꞋe fafarongo nia ki kira rongoa naꞋa lingalinga Ꞌi ru neꞋe, kira ka maꞋu liu, ma kira ka teo naꞋa Ꞌada fafia na maada Ꞌi ano. \p \v 7 Ma sa Jesus ka dao maꞋi siada, ma ka sama toꞋoda, ka fata Ꞌuri, “Muke tataꞋe. NoaꞋa kamu kasi maꞋu.” \v 8 Ma ana kaidaꞋi kira lia kwau, noaꞋa kira kasi lisia naꞋa ta ngwae, bore ma taꞋifilia sa Jesus goꞋo. \p \v 9 Ma ana kaidaꞋi kira koso maꞋi faꞋasia Ꞌi gwauna faꞋi ua neꞋeri, sa Jesus ka fata totongaꞋi fuada ka Ꞌuri, “NoaꞋa kamu kasi faꞋarongoa ta ngwae ana ru niniꞋa kamu lisiꞋi ki, leleka ka dao ana kaidaꞋi God ke taꞋe nau, na Ngela Ngwae, faꞋasia na maeꞋa.” \p \v 10 Uulu fafarongo nia ki saefiloa kira ka Ꞌuri, “FaꞋuta neꞋe faꞋamanata ana taki ki kira saea sa Elaeja ke baꞋa oli laꞋu maꞋi, sui mala na ngwae ba God filia ka fiꞋi leka maꞋi?” \p \v 11 Sa Jesus ka olisida ka Ꞌuri, “Nia mamana. Sa Elaeja neꞋe ke eta oli naꞋa maꞋi, Ꞌiri ka Ꞌafia ngwae ki fuana na sasi akaꞋu Ꞌanga. \v 12 Ma nau ku saea laꞋu fuamuꞋa, sa Elaeja nia dao maꞋi ka sui naꞋa. Bore ma na ngwae ki noaꞋa kasi lia sai goꞋo ana. Nia neꞋe, kira ka sasia goꞋo Ꞌada ru taꞋa ki ana niaꞋa sulia na kwaiogaiꞋanga kira ki. Ma kike baꞋa sasi ꞋunaꞋeri logo ana nauꞋa.” \p \v 13 Ana kaidaꞋi uulu fafarongo neꞋeri ki kira rongoa, kira fiꞋi saiana neꞋe sa Jesus alaꞋa fuada sulia sa John ngwae ni Siuabu. \s1 Sa Jesus nia ifulani na anoꞋi ru taꞋa \r (Mark 9:14-29; Luke 9:37-43) \p \v 14 KaidaꞋi sa Jesus faꞋinia uulu fafarongo nia ki kira koso maꞋi Ꞌuana Ꞌaena ua neꞋeri, na ngwae Ꞌoro ki kira fiku naꞋa, ma taꞋi ngwae ka leka maꞋi, ka bobo uruuru Ꞌi naꞋona Ꞌaena sa Jesus, ma ka fata Ꞌuri, \v 15 “Aofia Ꞌae, Ꞌoke manataia maꞋi na ngela ngwane nau, osiꞋana neꞋe na noꞋomae nia saungia. Na mataꞋinga neꞋe sasi ma nia ka boleboleꞋa, ma ana kaidaꞋi Ꞌoro nia Ꞌui Ꞌani niaꞋa naꞋa saena mafula, ma Ꞌi saena kafo logo. \v 16 Nau ku ngalia maꞋi fuana fafarongo Ꞌoe ki. Bore ma nia ꞋafitaꞋi liu fuada fuana guralana.” \p \v 17 Sa Jesus ka fata Ꞌuri fuada, “KamuꞋa manatamuꞋa ngasi liu, ma ngwae taꞋa ki! NoaꞋa kamu kasi faꞋamamana nau Ꞌua! Nau ku noni maruku naꞋa Ꞌani abu fitoꞋonga nini kamu. Nau ku tua faꞋi kamu ka dao naꞋa Ꞌuri, fuila kaumulu ka faꞋamamana nau naꞋa.” Sui nia ka fata Ꞌuri fuana ngwae neꞋeri, “ꞋOke ngalia maꞋi na ngela Ꞌoe Ꞌi neꞋe.” \p \v 18 Ma sa Jesus ka fata totongaꞋi fuana na anoꞋi ru taꞋa neꞋeri, ma nia ka leka faꞋasia ngela neꞋeri. Ma na ngela neꞋeri ka Ꞌakwa naꞋa ana kaidaꞋi neꞋeri nama goꞋo. \p \v 19 Sui, kaidaꞋi kira tua taꞋifilida, na fafarongo ki leka maꞋi siana sa Jesus, ma kira ka saefiloa kika Ꞌuri, “FaꞋuta neꞋe nia ꞋafitaꞋi fuaimili fuana ifulangaꞋilana na anoꞋi ru taꞋa baera kwa?” \p \v 20-21 Ma sa Jesus olisida ka fata Ꞌuri, “Nia ꞋunaꞋeri, osiꞋana neꞋe faꞋamamanaꞋanga kaumulu nia olidoko liu. Ma nau ku saea fuamuꞋa, diꞋia na faꞋamamanaꞋanga kaumulu ana God doe ka diꞋia bore Ꞌana na maga Ꞌai tiꞋitiꞋi neꞋe kira saea Ꞌani mastad, kaumulu saiana muke sasia goꞋo Ꞌaumulu na tae neꞋe nia ka ꞋafitaꞋi. DiꞋia nia ꞋunaꞋeri, faꞋi ua loꞋoko bore, kamu ka Ꞌidua faꞋasia fuila Ꞌani fatalaumulu. Ma diꞋia kamu faꞋamamana ana ngasingasiꞋanga ana God, noaꞋa ta ru kasi ꞋafitaꞋi fuana muke sasia.”\f + \fr 17:20-21 \ft Ti kerekereꞋa Ꞌua ana sa Matthew, kira Ꞌadoa laꞋu verse 21, “TaꞋifilia foꞋongaꞋa faꞋinia abu fangaꞋa goꞋo neꞋe nia bolo faꞋinia ifulangaꞋilana na ano Ꞌi ru taꞋa Ꞌuri ki, ma noaꞋa laꞋu ta ru.”\f* \s1 Ruana kaidaꞋi sa Jesus nia fata sulia maelana \r (Mark 9:30-32; Luke 9:43-45) \p \v 22 Ma ana kaidaꞋi fafarongo nia ki kira fiku maꞋi Ꞌi Galili, sa Jesus ka fata Ꞌuri fuada, “NauꞋa, na Ngela Ngwae, kike baꞋa kwate nau fuana malimae nau ki, \v 23 Ꞌiri kira ka saungi nau. Bore ma ana uulu faꞋi asoa, God ke baꞋa taꞋe nau laꞋu Ꞌuana mauriꞋa.” Ma kaidaꞋi fafarongo ki kira rongoa sa Jesus nia fata ꞋunaꞋeri, kira ka kwaimanatai liu. \s1 KaidaꞋi sa Jesus folia takisi fuana Luma Abu God \p \v 24 Ana kaidaꞋi sa Jesus faꞋinia na fafarongo nia ki kira leka maꞋi Ꞌuana fanoa Ꞌi Kapaneam, na ngwae kira goni mani ana takisi fuana Luma Abu God ki, kira leka maꞋi siana sa Peter, ma kira ka saefiloa, “ꞋUri ma ngwae faꞋamanata kaumulu saiana ka kwatea logo mani neꞋe kami liu fuana gonilana fuana Luma Abu God?” \p \v 25 Ma sa Peter olisida ka Ꞌuri, “ꞋIu, nia saiana ka kwatea.” \p Ma kaidaꞋi sa Peter ka ruꞋu saena luma, sa Jesus eta saefiloa basi ka Ꞌuri, “Simon Ꞌae, Ꞌoko manata faꞋuta? Tai naꞋa neꞋe tatalafaꞋa ana magalia saiana ka ngalia mani faꞋasida? Na ngela kira ki talada, nama faꞋasia ngwae kwaita ki?” \p \v 26 Sa Peter olisia ka Ꞌuri, “FaꞋasia ngwae kwaita ki.” \p Ma sa Jesus ka Ꞌuri, “Nia ꞋunaꞋeri, na ngela kira ki noaꞋa kasi kwatea goꞋo na takisi neꞋe. Nia neꞋe, diꞋia nau noaꞋa kusi kwatea bore na takisi fuana Luma Abu na MaꞋa nau, nia leꞋa goꞋo Ꞌana. \v 27 Ma sui bore Ꞌana ka ꞋunaꞋeri, noaꞋa kasi leꞋa kulu ka faꞋalia na manataꞋanga kira ki fuakulu. ꞋOke leka Ꞌi saena Ꞌosi, Ꞌoko aꞋoa maꞋi. Na gwaꞋi iꞋa neꞋe Ꞌoko eta lafua, Ꞌoko Ꞌifingia kwakwana, Ꞌoke baꞋa lisia mani neꞋe bolo faꞋi koro fuana folilana takisi fuana taꞋi faꞋi ngali. Ngalia mani neꞋeri, ma Ꞌoko kwatea fuada.” \c 18 \s1 Sa tai neꞋe doe? \r (Mark 9:33-37; Luke 9:46-48) \p \v 1 Ana kaidaꞋi neꞋeri, na fafarongo sa Jesus ki kira leka maꞋi siana, ma kira ka saefiloa kira ka Ꞌuri, “ꞋUri ma? KaidaꞋi God ke baꞋa gwaungaꞋi, sa tai ana kaimili neꞋe ke ꞋinotoꞋa ka tasa kwa?” \p \v 2 Ana kaidaꞋi neꞋeri, sa Jesus ka saea maꞋi taꞋi kala ngela siana, ma ka faꞋauua Ꞌi safitada. \v 3 Ma nia ka fata Ꞌuri, “Ru mamana nau ku saea fuaumulu, diꞋia kamu ka olisia na abulaꞋanga kamu, ma kamu ka faꞋatiꞋitiꞋi kaumulu talamuꞋa diꞋia kala ngela ki, kamu totolia fuana God ka gwaungaꞋi fafi kamu. \v 4 Ma sa tai neꞋe ka faꞋatiꞋitiꞋi nia Ꞌi talana diꞋia kala ngela neꞋe, nia ke ꞋinotoꞋa kaidaꞋi God ke gwaungaꞋi. \v 5 DiꞋia sa tai neꞋe Ꞌoko kwaloa ta ngela Ꞌuri duꞋungana neꞋe nia faꞋamamana nau, Ꞌoko kwalo nau laꞋu goꞋo. \s1 Sa Jesus faꞋabasua ngwae ki Ꞌani taꞋangaꞋa \r (Mark 9:42-48; Luke 17:1-2) \p \v 6 “DiꞋia ta ngwae ka kwatea ngwae niniꞋa kira enoeno ki ka Ꞌasi faꞋasia fitoꞋonga kira aku, nia leꞋa fuana kike firiꞋia ta fau doe Ꞌi luana, ma kika Ꞌui Ꞌania Ꞌi saena na Ꞌatako. \v 7 Kwaimanatai fuana ngwae Ꞌi saena magalia sulia ru Ꞌoro fuana faꞋaroralada niꞋi ke baꞋa leka talau. Ma kwaimanatai liu fuana ngwae neꞋe ke baꞋa sasia ru neꞋeri ki fasi Ꞌiri ka kwatea ngwae ki ka Ꞌasi faꞋasia fitoꞋonga kira aku. \p \v 8 “Ma diꞋia limamu nama Ꞌaemu kwate Ꞌoko Ꞌasi faꞋasia fitoꞋonga Ꞌoe aku, Ꞌoke siki muusia faꞋasiꞋo. Nia taꞋi leꞋa goꞋo Ꞌana fuamu diꞋia Ꞌoko tua tau Ꞌamu saena mauriꞋa Ꞌi langi faꞋinia na ngurunguru lima nama ngurunguru Ꞌae, Ꞌasu Ꞌubani Ꞌoko fiꞋi koso Ꞌi saena kula ana kwaꞋikwaꞋinga faꞋinia ro lima ki nama ro Ꞌae ki, kula neꞋe mafula nia duꞋaduꞋa kasi mae. \v 9 Ma diꞋia maamu kwate Ꞌoko Ꞌasi faꞋasia fitoꞋonga Ꞌoe aku, Ꞌoke lafua Ꞌamu faꞋasiꞋo, ma Ꞌoke toꞋosia. Nia taꞋi leꞋa goꞋo Ꞌana fuamu diꞋia Ꞌoko ruꞋu Ꞌi saena mauri Ꞌi langi faꞋinia taꞋi bali maa, Ꞌasu Ꞌubani Ꞌoko fiꞋi koso Ꞌi saena kula ana mafula neꞋe noaꞋa kasi mae faꞋinia ro bali maa ki.” \s1 Na sipsip ba nia oꞋosi \r (Luke 15:3-7) \p \v 10-11 Ma sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri, “NoaꞋa kamu kasi silolongaꞋinia na kala ngela neꞋe ki. Sulia neꞋe Ꞌainsel kira ki faꞋarongoa Ꞌani God na MaꞋa nau Ꞌi langi, sulia tae neꞋe kamu sasi ada. \p \v 12 “Ma diꞋia ta ngwae ka toꞋo ana taꞋi talangaꞋi sipsip, ma taꞋi ai ada ka oꞋosi naꞋa, ma tae neꞋe ngwae neꞋe ke baꞋa sasia? Ngwae neꞋe ke baꞋa faꞋasia siko akwala ma siko sipsip ki ana kula kira fanga ana, ma ka leka ka lulu Ꞌuana taꞋi sipsip neꞋe nia oꞋosi ma ka noꞋana. \v 13 KaidaꞋi nia dao naꞋa toꞋona, nia saeleꞋa ka tasa liufia naꞋa saeleꞋanga nia faꞋinia na sipsip neꞋe kira tua goꞋo Ꞌada faꞋinia. \v 14 Na MaꞋa kamu maꞋi langi, nia ka manata logo ꞋunaꞋeri, sulia noaꞋa nia kasi oga fuana ta kala ngela ana neꞋe ka funu sulia na abula taꞋangaꞋa nia ki.” \s1 RoraꞋa ta ngwae \p \v 15 Sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana na fafarongo nia ki, “DiꞋia neꞋe toꞋolamu sasia ta ru ka rora fuamu, Ꞌoke leka siana, Ꞌoko faꞋarongoa Ꞌani na roraꞋa nia Ꞌi safitamuroꞋo taꞋifili koroꞋo. Ma diꞋia nia ka fafarongo fuamu, moro ka kwaima laꞋu. \v 16 Ma diꞋia nia kasi fafarongo fuamu, Ꞌoko talaꞋia ta taꞋi ngwae nama ta ro ngwae laꞋu faꞋi Ꞌoe, Ꞌiri kera ka faꞋamamana ru ki taꞋifau neꞋe Ꞌoko saea, fasi Ꞌiri Ꞌoko sasi sulia na KerekereꞋa Abu ba saea, ‘Na ro ngwae nama ta uulu ngwae fasi Ꞌiri kira ka faꞋamamana na alaꞋanga neꞋe nia saea.’ \v 17 Ma diꞋia noaꞋa nia kasi ala goꞋo fafia fata faꞋamamana Ꞌanga kira, Ꞌoko faꞋarongoa Ꞌani na fikutaꞋi ngwae God ki. Ma diꞋia neꞋe fikutaꞋi ngwae God ki bore, nia kasi fafarongo goꞋo fuada, Ꞌoko alua Ꞌi maa faꞋasia fiku taꞋi ngwae kamu ka diꞋia na ngwae kira kina God, nama ta ngwae taꞋa neꞋe nia gonia na mani ana takisi. \p \v 18 “Ru mamana nau ku saea fuamuꞋa, ta tae neꞋe kamu luia ngwae ki noaꞋa kasi sasi saena magalia, God alafafia logo Ꞌi langi. Ma ta tae neꞋe kamu alaꞋania ngwae ki ka sasi Ꞌi saena magalia, God alaꞋania logo maꞋi Ꞌi langi. \p \v 19 “Nau ku saea laꞋu fuaumulu, diꞋia ta ro ngwae ana kaumulu kera ka alafafia ta ru Ꞌi saena magalia, ma kera ka foꞋo Ꞌuana, na MaꞋa nau Ꞌi langi nia ke baꞋa kwatea fuadaroꞋo. \v 20 Sulia diꞋia ta ro ngwae nama ta uulu ngwae kira fiku ana ta kula, osiꞋana kira faꞋamamana nau, nau ku tua logo Ꞌi neꞋeri faꞋi kira.” \s1 Sulia na rufuanataꞋanga ana taꞋangaꞋa \p \v 21 Sa Peter dao siana sa Jesus, ma ka saefiloa ka Ꞌuri, “Aofia Ꞌae, ta fita kaidaꞋi neꞋe nau ku saiana nai rufuanata ana toꞋolaku, kaidaꞋi nia ka sasia ta ru ka taꞋa fuaku? Nia leleka ka dao ana fiu kaidaꞋi ki?” \p \v 22 Ma sa Jesus ka olisia ka Ꞌuri, “Nau ku saea fuamu, noaꞋa laꞋu fiu kaidaꞋi ki, bore ma ana kaidaꞋi ki taꞋifau goꞋo neꞋe Ꞌoke rufuanata ana. \v 23 Nau ku saea ꞋunaꞋeri osiꞋana gwaungaꞋi Ꞌanga God diꞋia ta ngwae tatalafaꞋa neꞋe nia oga na faꞋasagalana na ngali langaꞋanga ki faꞋinia na ngwae rao nia ki. \v 24 Aia, na etana ngwae ni rao ka dao maꞋi neꞋe nia ngali langa ana moleꞋe mani. \v 25 Ma na ngwae ni rao neꞋeri noaꞋa kasi bolo naꞋa faꞋinia na duꞋulana na ngali langaꞋanga nia, ma na ngwae tatalafaꞋa neꞋe asungaꞋinia fasi Ꞌiri kira ka Ꞌoifoli Ꞌani niaꞋa, faꞋinia na Ꞌafe nia, ma na ngela nia ki, ma na ru nia ki taꞋifau fuana na duꞋulana na ngali langaꞋanga nia. \p \v 26 “Ma na ngwae rao neꞋeri leka maꞋi ka bobo uruuru Ꞌi naꞋo ana na ngwae tatalafaꞋa neꞋe, ma ka amasia ka Ꞌuri, ‘ꞋOke mabetau basi faꞋi nau, Ꞌiri nai baꞋa duꞋua na ru Ꞌoe ki taꞋifau.’ \v 27 Ma na ngwae tatalafaꞋa neꞋeri ka kwaimanatai fuana, ma nia ka rufuanata naꞋa ana ngali langaꞋa nia Ꞌiri nia kasi duꞋua naꞋa, ma nia ka alaꞋania ka leka naꞋa Ꞌana. \p \v 28 “Aia, ma kaidaꞋi neꞋe ngwae neꞋeri ka ruꞋu kwau Ꞌi maa, nia ka saka fuana taꞋi ngwae ana na ngwae rao ki neꞋe nia ngali langa ana kala bara mani siana. Nia ka daua, ma ka talaꞋae naꞋa Ꞌinilana kukuna, ma ka fata Ꞌuri, ‘ꞋOke duꞋua naꞋa ru ba Ꞌoko ngali langa ani siaku ki!’ \p \v 29 “Ma ngwae rao neꞋeri ka bobo uruuru, ma ka amasia ka Ꞌuri, ‘ꞋOke mabetau basi faꞋi nau, ma nai baꞋa duꞋu fuamu.’ \p \v 30 “Bore ma nia ka Ꞌaila, ma ka ngali nia, ma ka alu nia saena na luma ni lokafo, leleka nia ka duꞋua nama na ngali langaꞋa neꞋeri. \v 31 Ma kaidaꞋi ti ngwae rao kira lisia na ru neꞋeri, manatalada ka kwaimanatai liu. Ma kira ka leka siana na ngwae tatalafaꞋa neꞋeri, ma kira ka faꞋarongoa Ꞌani na ru ki taꞋifau. \p \v 32 “Ma na ngwae tatalafaꞋa neꞋeri ka saea maꞋi na ngwae rao etaeta neꞋeri, ma ka fata Ꞌuri fuana, ‘ꞋAeꞋo na ngwae taꞋa liu! Nau ku rufuanata naꞋa ana ngali langaꞋa ba Ꞌoe ki taꞋifau, sulia Ꞌoko amasi nau Ꞌuana. \v 33 Fuila Ꞌoke kwaimanatai goꞋo fuana na ngwae rao neꞋeri, diꞋia ba nau ku sasia logo fuamu.’ \v 34 Ma na ngwae tatalafaꞋa neꞋeri ka saetaꞋa liu, ma ka kwatea fuana na kwaꞋilana saena na luma ni lokafo, leleka nia ka duꞋua nama na ru ki taꞋifau neꞋe nia ngali langa ani.” \p \v 35 Ma sa Jesus ka faꞋasuia na tarifulaꞋa neꞋeri ka Ꞌuri, “Ma na ru neꞋeri logo neꞋe na MaꞋa nau Ꞌi langi ke baꞋa sasia fuamuꞋa, diꞋia noaꞋa kamu kasi rufuanata mamana goꞋo ana toꞋolamuꞋa faꞋida.” \c 19 \s1 Sulia na ilangaꞋilana na Ꞌafe \r (Mark 10:1-12) \p \v 1 KaidaꞋi sa Jesus alaꞋa ka sui naꞋa, nia ka leka faꞋasia abaꞋi kula neꞋeri Ꞌi Galili. Ma nia ka leka toꞋofolo ana kafo Ꞌi Jodan, ma ka dao ana ta bali ana abaꞋi kula Ꞌi Judea. \v 2 Ma na ngwae Ꞌoro liu kira leka sulia. Ma na ngwae neꞋe kira mataꞋi ki, sa Jesus ka gurada ma kira ka Ꞌakwa. \p \v 3 Ma ti Farasi kira leka logo maꞋi fuana na ilitoꞋolana goꞋo Ꞌada sa Jesus. Ma kira saefiloa, kika Ꞌuri, “ꞋUri ma ana na taki sa Moses, nia leꞋa goꞋo Ꞌana fuana ngwae ka ilangaꞋinia na Ꞌafe nia Ꞌuana ta ru bore Ꞌana neꞋe nia oga?” \p \v 4 Sa Jesus olisida ka Ꞌuri, “ꞋUri ma noaꞋa kamu kasi manata leꞋa sulia ru neꞋe kaumulu toꞋomaꞋiniꞋi saena KerekereꞋa Abu? Na KerekereꞋa Abu fata Ꞌuri, ‘Ana etangilana maꞋi, God nia saungaꞋinia ngwae ki Ꞌania ngwangwane ma na kini.’ \v 5 Ma na KerekereꞋa Abu ka fata logo Ꞌuri, ‘DuꞋungana ru neꞋeri, ngwae ka faꞋasia na maꞋa nia faꞋinia teꞋa nia, ma ka tua ratai faꞋinia na Ꞌafe nia, ma kera ke alua naꞋa taꞋi manataꞋanga diꞋia taꞋi ngwae goꞋo.’ \v 6 NoaꞋa laꞋu ta ro ngwae toꞋotoꞋo, bore ma diꞋia taꞋi ngwae naꞋa. ꞋUnaꞋeri ru neꞋe God firi fikua ka sui naꞋa, noaꞋa kasi leꞋa fuana ta ngwae ke logea laꞋu.” \p \v 7 Ma na Farasi ki kira saefiloa laꞋu kira ka fata Ꞌuri, “Ma taꞋi taki sa Moses fata Ꞌuri, ‘Sa Moses nia alaꞋania neꞋe ngwae ke keresia ta Ꞌaba ru ana kwai ilangaꞋinga, ma ka kwatea fuana na Ꞌafe nia Ꞌiri nia ka ilangaꞋinia naꞋa.’ Ma faꞋuta neꞋe sa Moses ka alaꞋania fuana ngwae ki kika sasi ꞋunaꞋeri?” \p \v 8 Sa Jesus ka fata Ꞌuri fuada, “Sa Moses nia alaꞋania fuamuꞋa Jiu ki fuana ilangaꞋilana Ꞌafe kamu ki, osiꞋana nia ꞋafitaꞋi fuana faꞋamanata lamuꞋa, osiꞋana neꞋe manatamuꞋa ngasi liu. Sui bore Ꞌana ka ꞋunaꞋeri, Ꞌi naꞋo maꞋi ana kaidaꞋi God nia saungaꞋinia na ngwae ma na kini, noaꞋa nia kasi ꞋunaꞋeri. \v 9 Ma nau ku saea fuamuꞋa, diꞋia Ꞌafe ta ngwae noaꞋa kasi kakabara goꞋo Ꞌana, ma na araꞋi nia ka Ꞌaila Ꞌania ma ka korea lala ta kini laꞋu, na ngwae neꞋe nia rora naꞋa Ꞌania kakabaraꞋanga.” \p \v 10 Buri Ꞌana sa Jesus ka fata ꞋunaꞋeri fuada taꞋifau, fafarongo nia ki kira ka fata Ꞌuri fuana, “Ma diꞋia nia ꞋafitaꞋi liu fuana ngwae ka ilangani na Ꞌafe nia ꞋunaꞋeri, ni leꞋa fuana ngwae noaꞋa kasi araꞋi goꞋo.” \p \v 11 Ma sa Jesus ka Ꞌuri fuada, “Ngwae Ꞌoro ki noaꞋa Ꞌiri sai leꞋa ana ru mamana sulia araꞋinga. Bore ma bara ngwae goꞋo neꞋe God kwatea liatoꞋo fuada Ꞌiri kike malingaꞋinia faꞋamanataꞋanga neꞋe. \v 12 Nau ku saea ru neꞋe osiꞋana ti ngwae noaꞋa kasi araꞋi, sulia talaꞋae ana kaidaꞋi kira futa maꞋi ana noaꞋa ta ru Ꞌiri ꞋoloꞋolo saena na nonida, nia neꞋe sasia noaꞋa kira kasi bolo fuana araꞋinga. Ma ti ngwae noaꞋa kasi araꞋi sulia na ngwae ki kira saungaꞋinia na nonida neꞋe sasia ma noaꞋa kira kasi bolo naꞋa fuana araꞋinga. Ma ti ngwae noaꞋa kira kasi araꞋi Ꞌiri kika rao tatai naꞋa fuana God. Ma na ngwae neꞋe kira totolia kika araꞋi, alaꞋani kika leka sulia na faꞋamanataꞋanga niniꞋa sulia araꞋinga neꞋe.” \s1 Sa Jesus faꞋaleꞋa kaela ngela ki \r (Mark 10:13-16; Luke 18:15-17) \p \v 13 Ma Ꞌi buri Ꞌana ru neꞋe, ti ngwae kira ngalia maꞋi na kaela ngela ki siana sa Jesus, fasi Ꞌiri nia alua limana fafida, ma ka foꞋo fafida. Ma na fafarongo nia ki ka balufida. \v 14 Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuada, “Muke alaꞋania na kala ngela ki ka leka maꞋi siaku, noaꞋa kamu kasi luida laꞋu. Sulia God nia gwaungaꞋi fafia ngwae neꞋe enoeno ka diꞋia kala ngela neꞋe ki.” \v 15 Sui sa Jesus ka alua naꞋa limana Ꞌi fafona kala ngela neꞋeri ki, ma ka faꞋaleꞋa kira. Sui, nia ka leka naꞋa Ꞌana. \s1 Sulia na toꞋoruꞋa \r (Mark 10:17-31; Luke 18:18-30) \p \v 16 Ana taꞋi kaidaꞋi, taꞋi ngwae Ꞌalako nia leka maꞋi siana sa Jesus, ma ka saefilo Ꞌuri, “FaꞋamanata Ꞌae, na ru leꞋa tae ki neꞋe nau ku sasi Ꞌiri nau ku toꞋo ana na mauriꞋa firi?” \p \v 17 Sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana, “FaꞋuta neꞋe Ꞌoko saefilo nau sulia na ru leꞋa ki kwa? TaꞋi God goꞋo neꞋe nia leꞋa. DiꞋia Ꞌoko oga Ꞌoke toꞋo ana mauriꞋa firi faꞋinia God, Ꞌoke roꞋo sulia na taki nia ki neꞋe nia saeꞋe.” \p \v 18 Ma na ngwae neꞋeri ka saefiloa laꞋu sa Jesus ka Ꞌuri, “Taki tae ki kwa?” \p Sa Jesus ka olisi Ꞌuri ana, “ꞋOe kosi sau ngwae, Ꞌoe kosi kakabara, Ꞌoe kosi bilia ta ru, Ꞌoe kosi soke fafia ta ngwae. \v 19 Ma Ꞌoko fuꞋusi doe ana maꞋa Ꞌoe ma teꞋa Ꞌoe. Ma Ꞌoke alafe fuana ngwae ki taꞋifau ka diꞋia logo neꞋe Ꞌoko alafe fuamu talamu.” \p \v 20 Sui ngwae Ꞌalako neꞋe ka fata Ꞌuri fuana sa Jesus, “Ru neꞋeri ki, nau ku sasi naꞋa maꞋi suliꞋi. ꞋUri ma tae laꞋu neꞋe nai sasia laꞋu kwa?” \p \v 21 Ma sa Jesus olisia ka Ꞌuri fuana, “DiꞋia Ꞌoko oga Ꞌoe tua leꞋa taꞋifau, leka Ꞌoko Ꞌoifoli Ꞌani ru Ꞌoe ki taꞋifau, ngalia mani neꞋeri, Ꞌoko kwatea fuana ngwae dalaꞋa ki, ma Ꞌoke baꞋa toꞋo ana toꞋoruꞋa Ꞌi langi. Sui Ꞌoko fiꞋi leka maꞋi suli nau.” \p \v 22 Ma ana kaidaꞋi ngwae Ꞌalako neꞋeri ka rongoa na ru neꞋeri ki, na liana ka kwaimanatai liu naꞋa, ma nia ka leka naꞋa Ꞌana, sulia nia na ngwae toꞋoru liu. \p \v 23 Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana na fafarongo nia ki, “Nau ku saea fuamuꞋa, nia ꞋafitaꞋi liu naꞋa fuana na ngwae toꞋoru ki kike ruꞋu saena mauriꞋa neꞋe God ke gwaungaꞋi fafia. \v 24 Ma nau ku saea logo fuamuꞋa, nia ꞋafitaꞋi liu fuana ta kamel ke ruꞋu sulia na maꞋe kwakwa tiꞋitiꞋi Ꞌi Ꞌaena sugila. Nia ꞋafitaꞋi ka liu laꞋu fuana ta ngwae toꞋoru neꞋe God ke gwaungaꞋi fafia maurilana.” \p \v 25 Aia, ma ana kaidaꞋi fafarongo nia ki kira rongoa naꞋa ru neꞋeri ki, kira ka Ꞌarefo liu, ma kika fata Ꞌuri, “Ma diꞋia nia ꞋafitaꞋi fuana ngwae toꞋoru ki ꞋunaꞋeri, sa tai mo neꞋe ka bolo fuana mauriꞋa firi?” \p \v 26 Ma ana kaidaꞋi sa Jesus alaꞋa, nia ka lia saga kwau fuana fafarongo nia ki, ma ka fata Ꞌuri, “Nia ꞋafitaꞋi liu fuana na ngwae ki ke toda mauriꞋa firi, bore ma fuana God noaꞋa nia kasi ꞋafitaꞋi goꞋo. Na ru ki taꞋifau nia talangwaraꞋu goꞋo Ꞌana fuana God.” \p \v 27 Ana kaidaꞋi neꞋeri, sa Peter ka saefiloa sa Jesus ka Ꞌuri, “Ma kaimili faꞋuta mo? OsiꞋana kami faꞋasia naꞋa toꞋoruꞋa kaimili ki taꞋifau, ma kami ka leka naꞋa suliꞋo. Ma tae neꞋe God ke kwatea fuaimili?” \p \v 28 Ma sa Jesus ka olisia fuada ka Ꞌuri, “Nau ku saea fuamuꞋa, ana kaidaꞋi God ke baꞋa alua na magalia faolu, nauꞋa, na Ngela Ngwae, nai baꞋa tua ana fuli tuaꞋa nau fuana na matalangaꞋilana ngwae ki taꞋifau. Ana kaidaꞋi neꞋeri, kaumulu akwala ma ro ngwae fafarongo nau ki, kamu ke baꞋa tua faꞋi nau ana kula ana ꞋinotoꞋanga fuana matalangaꞋilana ngwae ki ana akwala ma ro kwalafa ana Israel ki. \v 29 Ma sa tai neꞋe ka faꞋasia luma nia, ma na ngwaefuta nia ki, ma na ngwaingwaena nia ki, ma na maꞋa faꞋinia teꞋa nia, ma ngela nia ki, nama ta ano bore Ꞌana, sulia nia leka suli nau, na ngwae neꞋeri nia ke baꞋa ngalia ru leꞋa Ꞌoro ki liufia ru ba nia toꞋo ana Ꞌi naꞋo ki. Ma God ke baꞋa kwatea logo mauriꞋa firi fuana. \v 30 Ma ngwae Ꞌoro neꞋe kira ꞋaꞋana ana kaidaꞋi neꞋeri, kike baꞋa tiꞋitiꞋi. Ma ngwae Ꞌoro neꞋe kira faꞋatiꞋitiꞋi kira ana kaidaꞋi neꞋe, kike baꞋa ꞋaꞋana.” \c 20 \s1 Na tarifulaꞋanga sulia na ngwae rao ki \p \v 1 Sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri fuana na fafarongo nia ki, “Na ꞋInotoꞋanga God nia Ꞌuri: Nia diꞋia na ngwae neꞋe toꞋo ana ano, ma ka leka Ꞌi Ꞌofodangi fuana na laefilana ngwae ki fuana raoꞋa Ꞌi saena oꞋola nia. \v 2 Ma nia ka alafafia na folilada Ꞌani mani neꞋe bolo fuana taꞋi asoa, ma ka baꞋeda naꞋa fuana raoꞋa saena na oꞋola nia. \p \v 3 “Ma ana sikona kadi sina Ꞌi Ꞌofodangi, nia ka leka laꞋu, ma ka lisia ti ngwae neꞋe kira uu ꞋoꞋo goꞋo Ꞌada Ꞌi saena usiꞋa, ma noaꞋa kira kasi sasia goꞋo ta ru. \v 4 Ma nia ka Ꞌuri fuada, ‘Kaumulu ke leka logo maꞋi, Ꞌiri kuke rao Ꞌi saena na oꞋola nau, ma nau kui baꞋa foli kaumulu Ꞌani ru neꞋe totolia.’ \v 5 Ma kira ka leka naꞋa. \p “Ma tofongana asoa, ma ana uula kadi sina asoa, nia ka leka laꞋu, ma ka sasi logo ꞋunaꞋeri. \v 6 Ma saꞋulafi naꞋa, nia ka leka ma ka dao toꞋona ti ngwae neꞋe kira uu ꞋoꞋo goꞋo Ꞌada maana fuli usiꞋa. Ma nia ka saefiloda ka Ꞌuri, ‘FaꞋuta neꞋe kamu ka uu ꞋoꞋo goꞋo aumulu Ꞌi neꞋe sulia asoa laꞋulaꞋu neꞋe, ma noaꞋa kamu kasi sasia goꞋo ta ru?’ \p \v 7 “Ma kira olisia kika Ꞌuri, ‘NoaꞋa ta ngwae kasi sae kaimili goꞋo.’ \p “Ma nia ka fata Ꞌuri fuada, ‘Kaumulu ke leka logo maꞋi, Ꞌiri kuke rao Ꞌi saena na oꞋola nau.’ \p \v 8 “Ma kaidaꞋi neꞋe sina ka suu naꞋa, ngwae neꞋe toꞋo ana oꞋola, ka fata Ꞌuri fuana na ngwae ꞋaꞋana ana na raoꞋa nia, ‘ꞋOke saea maꞋi na ngwae rao ki, ma Ꞌoko foli kira Ꞌani na mani kira ki. ꞋOke talaꞋae ana na ngwae ba nau ku saeda Ꞌisi, leleka ka dao ana na ngwae ba nau ku eta saeda ki.’ \p \v 9 “Na ngwae rao ba nia saeda Ꞌi buri Ꞌi saꞋulafi ki, kira dao maꞋi, ma nia ka folida Ꞌani mani neꞋe totolia taꞋi asoa fuana taꞋi ngwae. \v 10 Ma kaidaꞋi neꞋe ngwae ba nia saeda maꞋi Ꞌi naꞋo kira dao maꞋi, kira fia fasi nia ke baꞋa foli kira ka taꞋi doe. Bore ma kira taꞋifau kira ngalia goꞋo mani neꞋe totolia taꞋi asoa fuana taꞋi ngwaeꞋa. \v 11 Ma kaidaꞋi kira ngalia naꞋa, kira ka ngunungunu buri fuana na ngwae neꞋe toꞋo ana na oꞋola, kira ka fata Ꞌuri, \v 12 ‘Na ngwae nini Ꞌoko saeda maꞋi buri, kira rao goꞋo sulia kaidaꞋi tiꞋitiꞋi, ma Ꞌoko folida ka bolo logo faꞋi kaimili neꞋe kami ngali kuluꞋa naꞋa ana na raoꞋa sulia faꞋi asoa laꞋulaꞋu neꞋe, ma na sina ka sina fifi liu naꞋa aimili.’ \p \v 13 “Ma nia ka olisia taꞋi ngwae ada ka Ꞌuri, ‘Kwala ngwade Ꞌae, nau kusi Ꞌaurafu Ꞌoe goꞋo. ꞋOko alafafia na raoꞋa fuana taꞋi mani goꞋo ba. \v 14 Ngalia naꞋa fofoliꞋa Ꞌoe, ma Ꞌoko leka naꞋa kwau Ꞌamu. Nau ku oga nai kwatea fuana ngwae neꞋe nau ku laefia ꞋisiꞋisi ka diꞋia logo neꞋe nau ku kwate fuamu. \v 15 Ma nau ku toꞋo ana ngasingasiꞋanga fuana sasilana tae neꞋe nau ku oga kui sasia Ꞌania na mani nau talaku. FaꞋuta Ꞌoko Ꞌuga, osiꞋana nau ku kwate ru doe fuana ngwae matamata loꞋoko ki?’” \p \v 16 Ma Ꞌisilana sa Jesus ka fata Ꞌuri, “Nia neꞋe, na ngwae neꞋe ꞋisiꞋisi niniꞋari, ke baꞋa etaeta laꞋu. Ma na ngwae neꞋe kira etaeta niniꞋari, kike baꞋa ꞋisiꞋisi laꞋu.” \s1 Uula kaidaꞋi sa Jesus nia fata sulia maelana \r (Mark 10:32-34; Luke 18:31-34) \p \v 17 KaidaꞋi sa Jesus nia leka Ꞌuana Ꞌi Jerusalem, nia ka talaꞋia na fafarongo nia ki kira ka leka karangi nia taꞋifilida, ma nia ka alaꞋa fuada taꞋifilida ka Ꞌuri, \v 18 “Kamu ke fafarongo leꞋa maꞋi fuaku. Kulu leka kwau Ꞌuana Ꞌi Jerusalem. Ma taꞋi ngwae ke baꞋa kwate nau, na Ngela Ngwae, fuana fata abu doe ki, ma na faꞋamanata ana taki ki, fasi Ꞌiri kira ka matalangaꞋi taꞋa aku fuana na saungilaku. \v 19 Ma kike baꞋa kwate nau fuana ngwae neꞋe noaꞋa laꞋu Jiu ki, ma kike baꞋa Ꞌoidorole Ꞌani nau, ma kika ulasi nau. Sui kike baꞋa fotoꞋi nau ana Ꞌai rara folo fuana saungilaku. Aia, ma ana uula asoa, God ke baꞋa taꞋe nau laꞋu fuana mauri.” \s1 Na teꞋa ro fafarongo ki gania sa Jesus Ꞌuana kwaiꞋadomi Ꞌanga \r (Mark 10:35-45) \p \v 20 Buri Ꞌana ru neꞋeri, Ꞌafe sa Sebedi faꞋinia na ro ngela nia ki, sa James ma sa John, kira ka dao maꞋi fuana lisilana sa Jesus. Na kini neꞋeri ka leka maꞋi, ka bobo uruuru Ꞌi naꞋona sa Jesus, ma ka gania Ꞌuana sasilana ta ru fuana ro ngela nia ki. \v 21 Ma sa Jesus ka saefiloa kini neꞋe ka Ꞌuri, “Tae neꞋe Ꞌoko oga?” \p Nia ka fata Ꞌuri, “Nau ku oga Ꞌoke eta fataꞋa fuaku Ꞌoko alaꞋania ro ngela neꞋe nau ki, kera ka tua karangi Ꞌoe, ta ngwae ka tua Ꞌi bali ꞋoloꞋolo amu, ma ta ngwae Ꞌi bali mauli Ꞌamu, kaidaꞋi Ꞌoke tatalafaꞋa Ꞌi saena ꞋInotoꞋanga Ꞌoe.” \p \v 22 Ana kaidaꞋi neꞋeri, sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana ngela neꞋeri ki, “Ru neꞋe koroꞋo gania, koroꞋo noaꞋa Ꞌiri sai goꞋo ana na fadalana. KoroꞋo totolia goꞋo ꞋamuroꞋo nonifiiꞋanga diꞋia neꞋe nai baꞋa nonifii Ꞌania?” \p Ma kera ka fata Ꞌuri, “ꞋIu, keroꞋo totolia goꞋo ꞋamiroꞋo.” \p \v 23 Sa Jesus ka fata Ꞌuri laꞋu fuadaroꞋo, “Nia mamana na nonifiiꞋanga neꞋe ke baꞋa dao ana koroꞋo. Bore ma fuana ta ngwae neꞋe ka tua bali ꞋoloꞋolo aku, ma ta ngwae bali mauli aku diꞋia neꞋe koroꞋo oga, noaꞋa laꞋu nauꞋa neꞋe nai filia. TaꞋifilia MaꞋa nau maꞋi langi goꞋo Ꞌana neꞋe saiana kwatelana fuana sa tai faꞋida neꞋe nia filida fuana ka sui naꞋa.” \p \v 24 KaidaꞋi neꞋe akwala fafarongo neꞋeri ki kira rongoa ru neꞋe, kira ka saetaꞋa fuana ro ngwae asina neꞋeri ki. \v 25 Nia neꞋe, sa Jesus ka sae kira taꞋifau goꞋo maꞋi siana, ka fata Ꞌuri, “Kaumulu saiana na ngwae gwaungaꞋi ki neꞋe kira gwaungaꞋi fuana ngwae neꞋe noaꞋa laꞋu Jiu ki, kira toꞋo ana ngasingasiꞋanga, ma kira sai liu ana usungaꞋilana ngwae ki fuana sasilana ru kira ogaꞋi ki. \v 26 Sui bore Ꞌana, noaꞋa nia kasi ꞋunaꞋeri laꞋu Ꞌi safitamuꞋa. DiꞋia ta ngwae aumulu nia oga ka faꞋinaꞋonaꞋo, nia ke saiana nia ngwae rao kaumulu. \v 27 Ma diꞋia sa tai aumulu neꞋe nia oga ka ꞋinotoꞋa, nia ke rao ꞋoꞋo fuana ngwae ki. \v 28 Nia ka sasi diꞋia nauꞋa, na Ngela Ngwae. DuꞋungana nau noaꞋa kusi leka maꞋi Ꞌiri neꞋe ngwae ki kira ka rao fuaku. Ma nau ku leka lala maꞋi Ꞌiri nai rao fuana ngwae ki taꞋifau, ma nau ku kwatea naꞋa maurilaku fuana faꞋamaurilana na ngwae Ꞌoro ki faꞋasi taꞋangaꞋa kira ki.” \s1 Sa Jesus gura ro ngwae maada rodo ki \r (Mark 10:46-52; Luke 18:35-43) \p \v 29 Ma ana kaidaꞋi sa Jesus faꞋinia fafarongo nia ki kira leka kwau Ꞌuana Ꞌi Jerusalem, kira ka liufia naꞋa kwau maꞋe fanoa Ꞌi Jeriko. Ma kaidaꞋi kira ka leka faꞋasia na fanoa neꞋeri, na ngwae Ꞌoro liu kira leka maꞋi sulida. \v 30 Ma na ro ngwae maada rodo ki kera tua ninimana tala. Ma kaidaꞋi kera rongoa sa Jesus leka maꞋi sulia tala, kera ka ri naꞋa, kera ka Ꞌuri, “ꞋAeꞋo na Ꞌalako ana kwalafa sa David, Ꞌoke manatai keroꞋo maꞋi.” \p \v 31 Ma kaidaꞋi neꞋe ngwae ki kira rongo kera, kira ka balufi kera, ma kika Ꞌuri, “Moke tua aroaro!” Bore ma kaidaꞋi kira fata ꞋunaꞋeri, kera fiꞋi ri doe ka tasa laꞋu Ꞌuri, “ꞋAeꞋo na Ꞌalako ana kwalafa sa David, Ꞌoke manatai keroꞋo maꞋi.” \p \v 32 Ma kaidaꞋi sa Jesus rongo kera ri maꞋi ꞋunaꞋeri, nia ka uutoꞋo, ma ka saeda maꞋi, ma ka saefiloda ka Ꞌuri, “Tae neꞋe koroꞋo oga nai sasia fuamuroꞋo?” \p \v 33 Kera olisia, keka Ꞌuri fuana, “KeroꞋo oga Ꞌoke Ꞌifingia maamiroꞋo fasi Ꞌiri keroꞋo ke lia laꞋu.” \p \v 34 ꞋUnaꞋeri, sa Jesus ka kwaimanatai liu fuadaroꞋo, ma nia ka sama toꞋona maadaroꞋo. Ma ana kaidaꞋi neꞋeri nama goꞋo, na maadaroꞋo ka lia naꞋa, ma kera ka leka naꞋa faꞋinia sa Jesus. \c 21 \s1 Ngwae Ꞌoro ki baꞋatafea sa Jesus \r (Mark 11:1-11; Luke 19:28-40; John 12:12-19) \p \v 1 Ma sa Jesus faꞋinia na fafarongo nia ki kira dao karangia naꞋa Ꞌi Jerusalem, ana fanoa Ꞌi Betfeis, Ꞌi gwauna faꞋi ua Ꞌi Olif. ꞋI neꞋeri, sa Jesus ka kwatea ta ro ngwae ana na fafarongo nia ki, kera ka etaeta Ꞌi naꞋo, \v 2 ma nia ka fata Ꞌuri fuadaroꞋo, “Moke leka Ꞌuana fanoa loꞋoko neꞋana koroꞋo leka kwau Ꞌuana, ma koroꞋo ke baꞋa dao toꞋona taꞋi dongki, kira firiꞋia Ꞌi neꞋeri faꞋinia na bibina. KoroꞋo ka logedaroꞋo, ma moro ka ngalida maꞋi siaku. \v 3 Ma diꞋia ta ngwae ka saefilo koroꞋo, koroꞋo ka saea fuana moka Ꞌuri, ‘Na Aofia neꞋe ogaꞋi.’ Ma ꞋunaꞋeri nia ke baꞋa alaꞋanida fuamuroꞋo.” \p \v 4 Ru neꞋe nia fuli fasi Ꞌiri ka faꞋamamana tae ba na profet nia saea ka Ꞌuri, \q1 \v 5 “Muke saea fuana ngwae ki Ꞌi Jerusalem muka Ꞌuri, \q1 ‘Lisia basi. \q1 Na ngwae tatalafaꞋa kamu, nia leka naꞋa maꞋi siaumulu. \q1 Nia ka faꞋatiꞋitiꞋi nia, ma ka leka maꞋi Ꞌi fafona na dongki. \q1 Nia ka leka maꞋi Ꞌi fafona na kala dongki.’”\x + \xo 21:5 \xt Sekaraea 9:9\x* \b \p \v 6 Ma na ro ngwae ana na fafarongo nia ki, kera ka etaeta naꞋa Ꞌi naꞋo, ma kera ka sasia naꞋa ru neꞋe sa Jesus saea fuadaroꞋo ki. \v 7 Kera talaꞋia maꞋi na dongki neꞋeri faꞋinia na bibina, ma kira ka safataꞋinia na ifi kira ki Ꞌi fafona ilina bibina, ma sa Jesus ka tua Ꞌi fafona. \v 8 Ma na ngwae Ꞌoro liu ki kira safataꞋinia na ifi kira ki sulia na tala, ma ti ngwae kira ka tufua na uila niniu ki, ma kira ka safataꞋinia sulia na tala fuana faꞋaꞋinotoꞋalana sa Jesus. \v 9 Na fikuꞋa doe neꞋe kira etaeta Ꞌi naꞋo ana sa Jesus, ma kira ka Ꞌisi kwau Ꞌi burina, kira ako ma kika Ꞌuri, \q1 “AuraꞋe Ꞌanga fuana ngela ana kwalafa sa David na tatalafaꞋa! \q1 Ma God Ꞌoko ꞋoilakitaꞋinia na ngwae neꞋe nia leka maꞋi Ꞌani na ngasingasiꞋanga Ꞌoe!\x + \xo 21:9 \xt Sam 118:26\x* \q1 Kulu baꞋatafea God!” \b \p \v 10 Ma kaidaꞋi sa Jesus nia dao Ꞌi Jerusalem, na fanoa ka ngalu liu naꞋa, ma ti ngwae kira saefiloda kira ka Ꞌuri, “Sa tai niniꞋa?” \p \v 11 Ma na fikuꞋa neꞋeri kira ka Ꞌuri, “NiaꞋa sa Jesus na profet, na ngwae faꞋasia na fanoa Ꞌi Nasaret Ꞌi saena na abaꞋi kula Ꞌi Galili.” \s1 Sa Jesus balufia ngwae neꞋe kira faꞋalia Luma Abu God ki \r (Mark 11:15-19; Luke 19:45-48; John 2:13-22) \p \v 12 KaidaꞋi sa Jesus leka maꞋi ka dao saena Luma Abu God, nia ka lalia na ngwae neꞋe kira usi Ꞌada Ꞌi neꞋeri ki. Ma nia ka giosia na tatafe ana ngwae neꞋe kira rokisi mani neꞋeri ki, ma ka gilosia na ru fuana tuaꞋa na ngwae neꞋe kira Ꞌoifoli Ꞌani na faꞋi fao ki. \v 13 Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana ngwae neꞋeri ki, “Na Fatalana God saena KerekereꞋa Abu nia fata Ꞌuri, ‘Na Luma nau, na luma ni foꞋo.’ Bore ma kamu faꞋitaꞋinia ka alua lala kula fuana bililana ru ngwae ki.” \p \v 14 Ana kaidaꞋi neꞋeri, ti ngwae maada rodo, ma ti ngwae Ꞌaeda mae, kira leka logo maꞋi siana sa Jesus saena Luma Abu God, ma nia ka gurada taꞋifau. \v 15 Aia, ma na fata abu doe ki, ma na faꞋamanata ana taki ki, kira ka saetaꞋa liu kaidaꞋi kira lisia ru leꞋa ki neꞋe sa Jesus nia sasiꞋi, ma kira ka rongoa kala ngela ki kira ri kika Ꞌuri, “AuraꞋe Ꞌanga fuana ngela ana kwalafa sa David na tatalafaꞋa!” \v 16 Ma na fata abu doe ki faꞋinia na faꞋamanata ki, kira ka fata Ꞌuri fuana sa Jesus, “ꞋOko rongoa tae neꞋe kira saea! FaꞋuta neꞋe noaꞋa Ꞌoe kosi luida kwa?” \p Ma sa Jesus ka olisida ka Ꞌuri, “ꞋIu, nau ku rongoa. NoaꞋa kamu Ꞌiri toꞋomani goꞋo alaꞋanga ba saena KerekereꞋa Abu? Nia fata Ꞌuri, ‘ꞋOko faꞋamanata na kaela ngela ki fasi Ꞌiri kira ka baꞋatafe Ꞌoe talamu.’”\x + \xo 21:16 \xt Sam 8:2\x* \p \v 17 Sui Ꞌi buri Ꞌana, sa Jesus faꞋinia na fafarongo nia ki, kira ka leka naꞋa faꞋasia Ꞌi Jerusalem, ma kira ka leka Ꞌuana Ꞌi Betani. Ma kaidaꞋi nia rodo naꞋa, kira ka teo Ꞌi neꞋeri. \s1 Sa Jesus agia na Ꞌai figi \r (Mark 11:12-14, 20-24) \p \v 18 ꞋOfodangi ana ruana asoa, kaidaꞋi sa Jesus faꞋinia na fafarongo nia ki kira oli maꞋi Ꞌuana Ꞌi Jerusalem, ma sa Jesus ka fiolo. \v 19 Ma nia ka lisia taꞋi Ꞌai figi neꞋe uu Ꞌi ninimana tala, ma ka leka Ꞌi Ꞌaena, bore ma noaꞋa nia kasi lisia goꞋo ta fuaꞋi ru ana, ma na rauna goꞋo neꞋe ulubono. Ma nia ka fata Ꞌuri fuana Ꞌai figi neꞋeri, “OsiꞋana noaꞋa Ꞌoe kosi alua goꞋo ta fuaꞋi ru, Ꞌira Ꞌita ana kaidaꞋi neꞋe noaꞋa Ꞌoe kosi fungu laꞋu!” Ma ana kaidaꞋi neꞋeri nama goꞋo, na Ꞌai neꞋeri ka kuku naꞋa. \p \v 20 KaidaꞋi fafarongo ki kira lisia ru neꞋeri, kira ka Ꞌarefo liu. Ma kira ka saefiloa Ꞌuri, “Tae neꞋe sasi ma na Ꞌai neꞋe ka mae ꞋaliꞋali goꞋo Ꞌana Ꞌuri kwa?” \p \v 21 Ma sa Jesus olisida ka Ꞌuri, “Nau ku saea fuamuꞋa, diꞋia kamu faꞋamamana ma noaꞋa kamu kasi manata ruarua, kaumulu saiana muke sasia goꞋo Ꞌaumulu ru doe ki liufia ru neꞋe nau ku sasia ana Ꞌai figi neꞋe. DiꞋia kamu saea fuana faꞋi ua neꞋe, ‘ꞋOke leka, Ꞌoko tua saena asi,’ Ꞌira nia ke baꞋa leka goꞋo Ꞌana. \v 22 DiꞋia kamu foꞋosia God, ma kamu ka faꞋamamana neꞋe God ke sasi ru neꞋe kamu gania, nia ke sasi goꞋo Ꞌana.” \s1 Na ngasingasiꞋanga sa Jesus \r (Mark 11:27-33; Luke 20:1-8) \p \v 23 Aia, ana kaidaꞋi sa Jesus nia oli laꞋu saena Luma Abu God fuana faꞋamanatalana ngwae ki, na fata abu doe ki, ma ti ngwae faꞋinaꞋonaꞋo ana Jiu ki, kira ka leka maꞋi siana. Ma kira ka saefiloa Ꞌuri, “Na ngasingasiꞋanga tae neꞋe Ꞌoko toꞋo ana fuana na sasilana ru neꞋe ki kwa? Ma sa tai mo neꞋe nia kwatea na mamanaꞋanga neꞋe fuamu?” \p \v 24 Ma sa Jesus ka olisida ka Ꞌuri, “ꞋIu, nau ku saefilo kaumulu basi Ꞌuana taꞋi ru. DiꞋia kamu olisia, nau ku fiꞋi faꞋarongo kaumulu ana na mamanaꞋanga neꞋe nau ku toꞋo ana fuana sasilana ru neꞋe ki. \v 25 ꞋIu, kamu ke saea basi fuaku, na mamanaꞋanga neꞋe sa John nia toꞋo ana fuana na siuabuꞋanga, nia Ꞌita maꞋi faꞋasia Ꞌi fai? Nia Ꞌita maꞋi ana God, nama nia Ꞌita maꞋi ana na ngwae ki goꞋo?” \p Ma kira ka talaꞋae ana olisuꞋusuꞋunga Ꞌi safitada kwailiu kira ka Ꞌuri, “Tae neꞋe kulu ke saea? DiꞋia kulu olisia ma kulu ka Ꞌuri, ‘FaꞋasia maꞋi God,’ nia ke baꞋa fata Ꞌuri, ‘ꞋIrai ma faꞋuta mo neꞋe kamu kasi faꞋamamana sa John?’ \v 26 Ma diꞋia kulu fata Ꞌuri, ‘Ngwae goꞋo Ꞌana neꞋe kwatea ngasingasiꞋanga fuana sa John ka siuabu ana ngwae ki, noaꞋa laꞋu God,’ ngwae ki kira ke baꞋa saetaꞋa fuakulu.” Kira maꞋu, sulia na ngwae ki kira saea sa John niaꞋa neꞋe na profet. \p \v 27 Nia neꞋe kira ka olisia Ꞌuri goꞋo Ꞌada ana fuana sa Jesus, “Kaimili kina goꞋo sa tai neꞋe saea fuana sa John ka siuabua ngwae ki.” \p Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuada, “ꞋIu, diꞋia nia ꞋunaꞋeri, noaꞋa nau kusi saea logo fuamuꞋa sa tai neꞋe kwatea na ngasingasiꞋanga neꞋe fuaku.” \s1 TarifulaꞋanga sulia na ro Ꞌalako ki \p \v 28 Ma sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri fuada, “Kamu manata faꞋuta sulia ru neꞋe? TaꞋi ngwae nia toꞋo ana ro ngela ngwane ki. Ma nia ka leka siana na ngela Ꞌi naꞋo, ma ka fata Ꞌuri fuana, ‘ꞋAlako nau Ꞌae, taꞋena Ꞌoke leka, ma Ꞌoke rao Ꞌi saena na oꞋola ba kulu.’ \p \v 29 “Ma nia ka olisia ka Ꞌuri, ‘Nau ku Ꞌaila goꞋo kwa.’ Ma sui Ꞌi buri, nia ka rokisia na manataꞋanga neꞋeri, ma ka leka naꞋa Ꞌi saena na oꞋola. \v 30 Ma Ꞌi buri, na maꞋa ka leka laꞋu siana na ruana ngela ana, ma ka saea logo taꞋi alaꞋanga neꞋeri. Ma na ngela neꞋe ka olisia ka Ꞌuri, ‘Nia leꞋa goꞋo Ꞌana nai baꞋa leka.’ Bore ma noaꞋa nia kasi leka goꞋo. \p \v 31 “ꞋUri ma sa tai adaroꞋo naꞋa neꞋe sasia ru ba na maꞋa kera nia oga?” \p Ma kira olisia kika Ꞌuri, “Na ngela ba Ꞌi naꞋo.” \p Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuada, “Ru mamana nau ku saea fuamuꞋa, na ngwae taꞋa ki neꞋe kira gonia na mani ana na takisi, ma na kini sesele ki, kike baꞋa eta ruꞋu Ꞌi saena na mauriꞋa neꞋe God nia gwaungaꞋi fafia Ꞌi naꞋo ana kamuꞋa. \v 32 Sa John ngwae ni Siuabu ba dao naꞋa maꞋi siaumulu fuana na faꞋataꞋilana na tuaꞋa neꞋe God nia oga fuamuꞋa muke tua sulia, ma noaꞋa kamu kasi faꞋamamana goꞋo ana niaꞋa. Bore ma, na ngwae Ꞌaurafu ki neꞋe kira gonia mani ana na takisi, ma na kini sesele ki, kira ka faꞋamamana ana niaꞋa. Ma sui bore Ꞌana muka lisia na ru neꞋeri ki, noaꞋa kamu kasi faꞋamamana goꞋo ana sa John, ma noaꞋa kamu kasi rokisia goꞋo manatamuꞋa.” \s1 Na tarifulaꞋanga sulia na ngwae rao taꞋa ki \r (Mark 12:1-12; Luke 20:9-19) \p \v 33 Sa Jesus ka fata laꞋu fuada ka Ꞌuri, “Muke rongoa basi taꞋi tarifulaꞋanga neꞋe laꞋu. TaꞋi ngwae nia fasia na oꞋola. Ma nia ka saungaꞋinia sakali kalikalia, ma ka Ꞌilia taꞋi kilu fuana na ngisilana na fuaꞋi Ꞌai ki fuana saungaꞋilana waen, ma ka saungaꞋinia taꞋi luma fuana na foloꞋa. Ma nia ka alua na oꞋola nia saena limana ngwae ki neꞋe kira rao Ꞌi saena. ꞋUnaꞋeri, nia ka leka naꞋa Ꞌana Ꞌuana ta maꞋe fanoa. \v 34 Ma kaidaꞋi neꞋe oꞋola neꞋeri nia maua, nia ka kwatea na ngwae ni rao nia ki fuana na ngwae neꞋe kira lia sulia na oꞋola nia, fasi Ꞌiri kira ke kwatea maꞋi ta bali ana fuaꞋi ru neꞋe kira loiꞋi ki. \p \v 35 “Ma na ngwae neꞋe lia sulia na oꞋola ki, kira daua na ngwae rao nia ki, ma kira ka ulasia taꞋi ngwae, ma ruana ngwae kira ka saungia ka mae naꞋa, ma uula ngwae kira ka Ꞌuia naꞋa Ꞌani fau fuana saungilana. \v 36 Sui nia ka kwatea laꞋu ti ngwae rao Ꞌoro laꞋu fuada ka liufia Ꞌi naꞋo. Ma na ngwae neꞋe kira lia sulia na oꞋola neꞋeri, kira ka sasi ꞋunaꞋeri logo ada. \v 37 Ma Ꞌisilana, nia ka kwatea naꞋa ngela mutaꞋi nia fuada. Ma nia ka manata Ꞌuri, ‘Kike baꞋa fuꞋusi doe goꞋo Ꞌada ana na ngela nau.’ \p \v 38 “Sui ma ana kaidaꞋi neꞋe ngwae neꞋeri ki kira lisia naꞋa ngela nia, kira ka saea kwailiu naꞋa fuada kira ka Ꞌuri, ‘Nia naꞋa neꞋe ngela na ngwae neꞋe toꞋo ana na oꞋola neꞋe. Kulu saungia ka mae, fasi Ꞌiri kuke ngalia Ꞌakulu na ru neꞋe nia ki taꞋifau.’ \v 39 Ma kira daua, ma kika Ꞌui Ꞌania Ꞌi maa faꞋasia na oꞋola neꞋeri, ma kira ka saungia ka mae. \p \v 40 “ꞋUnaꞋeri ma kaidaꞋi neꞋe ngwae neꞋe toꞋo ana na oꞋola ka dao maꞋi, tae neꞋe nia ke baꞋa sasia fuana na ngwae neꞋe kira lia sulia na oꞋola ki?” \p \v 41 Ma kira olisia kika Ꞌuri, “Nia ke baꞋa saungia na ngwae taꞋa neꞋeri ki ka mae, ma nia ka kwatea laꞋu na oꞋola nia fuana ti ngwae matamata neꞋe kike baꞋa kwatea ta bali fuana ana kaidaꞋi Ꞌana goniruꞋa.” \p \v 42 Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuada, “Nia mamana kamu toꞋomani na KerekereꞋa Abu ba nia fata Ꞌuri, \q1 ‘Na fau neꞋe na ngwae saungaꞋi luma ki kira Ꞌaila Ꞌania, nia neꞋe na fau neꞋe talingaꞋi ka liufia na fau ki taꞋifau ana Ꞌodoa. \q1 God neꞋe fulingani ru neꞋeri, ma na lisilana ka leꞋa liu.’\x + \xo 21:42 \xt Sam 118:22-23\x* \b \p \v 43 “Ma nia neꞋe nau ku saea fuamuꞋa, na ngwanganeꞋanga ana gwaungaꞋinga God ke baꞋa lafua faꞋasi kamu, ma ka kwatea Ꞌana fuada na ngwae neꞋe kira roꞋosulia ki. \v 44 Ma diꞋia sa tai neꞋe nia Ꞌasia fafona fau neꞋeri, nia ke mangisia naꞋa. Ma diꞋia sa tai neꞋe fau neꞋeri ka Ꞌasia fafia, na nonina ka meme taꞋifau naꞋa.” \p \v 45 Ma kaidaꞋi neꞋe fata abu doe ki ma na Farasi ki, kira rongoa tarifulaꞋa neꞋeri, kira lia saiana sa Jesus nia fata sulida. \v 46 Ta neꞋe kira oga kira ka daua. Bore ma kira maꞋu, osiꞋana neꞋe ngwae Ꞌoro ki kira fiku ana kaidaꞋi neꞋeri, kira faꞋamamana ana sa Jesus neꞋe niaꞋa na profet. \c 22 \s1 Sa Jesus faꞋabolotaꞋinia niaꞋa faꞋinia na tatalafaꞋa \r (Luke 14:15-24) \p \v 1 Sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌani tarifulaꞋanga fuada na ngwae ki ka Ꞌuri, \v 2 “Na ꞋInotoꞋanga God nia Ꞌuri: TaꞋi ngwae tatalafaꞋa nia saungaꞋinia na fafangaꞋa ana araꞋinga fuana na Ꞌalako nia neꞋe ke araꞋi. \v 3 Ma nia ka kwatea na ngwae rao nia ki fuada na ngwae ki neꞋe nia laefida maꞋi ki fuana na fafangaꞋa neꞋeri, fasi Ꞌiri kira ka leka maꞋi. Bore ma kira ka Ꞌaila lala Ꞌani lekaꞋa maꞋi. \p \v 4 “Sui nia ka kwatea laꞋu ti ngwae rao, ka fata Ꞌuri fuada, ‘Kamu ke faꞋarongoa na ngwae neꞋe nau ku laefida ki, na fangaꞋa nau kwaibobori naꞋa. Nau ku saungia taꞋifau naꞋa na buluka doe nau ki ma na kala buluka leꞋa nau ki, ma na ru ki taꞋifau ka kwaibobori naꞋa. Muke leka naꞋa maꞋi ana na fafangaꞋa nau.’ \p \v 5 “Bore ma noaꞋa kira kasi oga goꞋo roꞋongaꞋa sulia, ma kira ka leka matamata lala Ꞌada. Ta ngwae ka leka naꞋa Ꞌana saena oꞋola nia, ma ta ngwae ka leka naꞋa Ꞌana saena na sitoa nia. \v 6 Ma ti ngwae kira daua naꞋa ngwae rao neꞋeri ki, kira ka kwaiꞋida, ma kira ka saungida. \v 7 Ma na ngwae tatalafaꞋa neꞋe ka saetaꞋa liu, ma nia ka kwatea naꞋa ngwae fuani oro nia ki, ma kira ka saungia naꞋa ngwae neꞋeri ki neꞋe kira saungia naꞋa ngwae rao nia ki. Ma kira ka duꞋafia naꞋa fanoa doe kira. \p \v 8 “Sui nia ka fata Ꞌuri fuana na ngwae rao nia ki, ‘Na fangaꞋa kwaibobori naꞋa, bore ma na ngwae ba nau ku laefida ki, kira kasi totolia lekaꞋa maꞋi ana na fafanga faꞋi kaimili. \v 9 Kamu ke leka sulia na tala ki, ma kamu ka saea maꞋi na ngwae ki taꞋifau neꞋe kamu dao toꞋoda, kira ka leka maꞋi ana fangaꞋa neꞋe.’ \v 10 Ma na ngwae rao ki kira ka leka sulia na tala ki, ma kika fikua maꞋi na ngwae ki taꞋifau neꞋe kira dao toꞋoda. Ma na fangaꞋa ana na araꞋinga neꞋeri ka fungu Ꞌani ngwae leꞋa ki ma na ngwae taꞋa ki. \p \v 11 “Sui kaidaꞋi neꞋe ngwae tatalafaꞋa ka dao maꞋi fuana lisilana na ngwae neꞋe kira dao ki, nia ka lisia taꞋi ngwae neꞋe noaꞋa kasi toro goꞋo Ꞌani na toro ana na araꞋinga. \v 12 Ma na ngwae tatalafaꞋa ka fata ka Ꞌuri, ‘NoaꞋa Ꞌoko Ꞌiri toro goꞋo Ꞌani na toro fuana fangaꞋa ana araꞋinga, ꞋunaꞋeri noaꞋa Ꞌiri leꞋa fuana Ꞌoe tua Ꞌi neꞋe.’ Ma na ngwae neꞋeri noaꞋa kasi saea naꞋa ta ru. \p \v 13 “Sui na ngwae tatalafaꞋa ka saea fuana na ngwae rao nia ki ka Ꞌuri, ‘Kamu ke firi fafia na limana ma na Ꞌaena ngwae neꞋe, ma kamu ka Ꞌui Ꞌani niaꞋa saena na kula rorodoꞋa neꞋe Ꞌi maa, ana kula neꞋe ngwae ke angi ma ka Ꞌala girigiri ana lifada, osiꞋana kira nonifii.’” \v 14 Sui sa Jesus ka fata naꞋa Ꞌuri, “Na ngwae Ꞌoro ki mala neꞋe God laefida, bore ma bara ngwae goꞋo neꞋe nia filida.” \s1 Sa Jesus olisia na saefiloꞋa sulia na takisi \r (Mark 12:13-17; Luke 20:20-26) \p \v 15 Na ngwae Farasi ki kira leka, ma kira ka lokoꞋi ru fuana na faꞋaroralana sa Jesus Ꞌani ru neꞋe nia saeꞋe ki. \v 16 Ma kira ka kwatea fafarongo kira ki faꞋinia ti ngwae neꞋe oga kwalafa sa Herod ka tatalafaꞋa siana sa Jesus. Ma kira ka fata Ꞌuri, “Ngwae FaꞋamanata Ꞌae, kaimili saiana ru Ꞌoko saeꞋe ki, ru mamana ki taꞋifau goꞋo. ꞋOko faꞋamanata goꞋo Ꞌamu sulia mamanaꞋanga ma kwaiogaiꞋanga God fuana na ngwae ki. Ma Ꞌoe kosi Ꞌado goꞋo faꞋinia ta ngwae Ꞌani ta tae neꞋe kira manata sulia. Ma noaꞋa Ꞌoe kosi manata goꞋo Ꞌuana na ꞋinotoꞋalana na ngwae. \v 17 ꞋIu, Ꞌoke saea basi fuaimili! ꞋUri ma na taki kia, nia luia na kwatelana na mani ana takisi fuana na ngwae gwaungaꞋi ana Ꞌafutana Ꞌi Rom? ꞋUri ma nia bolo faꞋinia kaimili ke kwatea takisi baera, nama noaꞋa?” \p \v 18 Ma sa Jesus ka sai naꞋa ana na manataꞋanga taꞋa kira, ma ka fata Ꞌuri, “Kaumulu na ngwae kwalabasa ki, faꞋuta neꞋe kamu ka sasi Ꞌuana na faꞋaroralaku? \v 19 Muke faꞋataꞋinia basi na mani neꞋe kamu folia Ꞌani na takisi.” Ma kira ka ngalia maꞋi taꞋi selene, kira ka faꞋataꞋinia fuana. \v 20 Ma nia ka saefilo kira ka Ꞌuri, “Na nununa sa tai niniꞋa? Ma na satana sa tai mo niniꞋa?” \p \v 21 Ma kira olisia, kira ka Ꞌuri, “Na nununa ma na satana na tatalafaꞋa Ꞌi Rom.” \p Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri, “Kamu ke kwatea fuana na tatalafaꞋa Ꞌi Rom na ru nia ki, ma kamu ka kwatea logo ru God ki fuana God.” \p \v 22 Ma kaidaꞋi kira rongoa naꞋa na olisiꞋanga neꞋeri ka leꞋa ꞋunaꞋeri, kira ka Ꞌarefo liu, ma kira ka leka naꞋa Ꞌada faꞋasia. \s1 Sulia na tataꞋe oliꞋa faꞋasia maeꞋa \r (Mark 12:18-27; Luke 20:27-40) \p \v 23 Ma ana faꞋi asoa neꞋeri logo, ti Sadusi kira leka maꞋi siana sa Jesus. Na Sadusi ki kira saea fasi na ngwae ki noaꞋa kira kasi tataꞋe laꞋu faꞋasia na maeꞋa. \v 24 Ma kira ka saefiloa sa Jesus, kira ka fata Ꞌuri, “Ngwae FaꞋamanata kwa, sa Moses nia keresia na taki fuaka ka alangaꞋi Ꞌuri, ‘DiꞋia ta ngwae nia mae, ma na Ꞌafe nia ka mauri Ꞌua, bore ma noaꞋa nia kasi toꞋo ana ta ngela, na ngwaefuta nia ka korea laꞋu na gwaꞋi Ꞌuru neꞋeri, fasi Ꞌiri kera ka toꞋo ana ta ngela fuana ka talafuila na ngwae neꞋe nia mae naꞋa.’ \v 25 Ma taꞋi kwalafa ana kuluꞋa Jiu ki, kira toꞋo ana fiu ngwae asina ki. Ma na ngwae etaeta ka korea taꞋi sariꞋi. Aia, ma ana kaidaꞋi kera kasi toꞋo Ꞌua ana ta ngela, ngwae neꞋeri ka mae naꞋa Ꞌana. \v 26 Na ruana ngwae ka korea laꞋu na kini neꞋeri. Aia, ma noaꞋa kera kasi toꞋo Ꞌua ana ta ngela logo, ma nia ka mae logo Ꞌana. Uula ngwae ka korea laꞋu, ma ka mae logo. Nia ꞋunaꞋeri leleka fiu ngwae asina neꞋeri ki, kira maemae ka sui. \v 27 Buri Ꞌana bara ngwae asina neꞋe kira mae, kini neꞋe bore ka mae naꞋa logo. \v 28 Aia, ma na kini neꞋe nia Ꞌafe Ꞌafe maꞋi fuana fiu ngwae asina neꞋe ki. DiꞋia ꞋunaꞋeri, kaidaꞋi ngwae ki kira tataꞋe faꞋasia maeꞋa, sa tai ana fiu ngwae asina neꞋeri ki neꞋe araꞋi mamana nia?” \p \v 29 Sa Jesus ka olisi kira ka Ꞌuri, “Kaumulu rora naꞋa, sulia kamu kasi sai goꞋo ana na KerekereꞋa Abu ki ma na ngasingasiꞋanga God. \v 30 Sulia, kaidaꞋi neꞋe ngwae mae ki kike tataꞋe laꞋu fuana na mauriꞋa, kira diꞋia naꞋa Ꞌada na Ꞌainsel ki Ꞌi langi neꞋe noaꞋa kira kasi kore kini naꞋa. \p \v 31 “ꞋIu, nau ku faꞋamanata kamu sulia na tataꞋenga faꞋasia na maeꞋa. Nau ku saiana kamu toꞋomani sulia ba God saea Ꞌua naꞋa maꞋi ka Ꞌuri, \v 32 ‘NauꞋa na God sa Abraham, ma na God sa Aesak, ma na God sa Jakob.’ Na fadalana neꞋe Ꞌuri, ngwae neꞋeri ki neꞋe kira mae naꞋa, God nia saea neꞋe nia God kira Ꞌua, osiꞋana kira mauri naꞋa faꞋinia.” \p \v 33 Ma ana kaidaꞋi neꞋe ngwae Ꞌoro ki kira fiku kalia sa Jesus, kira rongoa na ru neꞋeri ki, kira ka Ꞌarefo liu ana faꞋamanataꞋanga nia. \s1 Na taki talingaꞋi ka tasa \r (Mark 12:28-34; Luke 10:25-28) \p \v 34 Ana kaidaꞋi neꞋe Farasi ki kira rongoa sa Jesus neꞋe faꞋanotoa naꞋa Sadusi ki Ꞌani na olisiꞋanga nia, kika fiku maꞋi siana. \v 35 Ma taꞋi ngwae ada neꞋe faꞋamanata Ꞌani taki ki, nia ka iliili Ꞌuana ka faꞋarora sa Jesus Ꞌani na saefiloꞋa ka Ꞌuri, \v 36 “Ngwae faꞋamanata Ꞌae, na taki tae neꞋe talingaꞋi ka liufia taki kia ki taꞋifau kwa?” \p \v 37 Ma sa Jesus ka olisia ka Ꞌuri, “‘ꞋOke alafe ana God Ꞌoe, Ꞌania manatamu taꞋifau, ma Ꞌani mangomu taꞋifau, ma Ꞌani liamu taꞋifau.’ \v 38 NiaꞋa naꞋa neꞋe taki etaeta ma ka talingaꞋi ka tasa. \v 39 Ma ruana taki ka diꞋia logo ka Ꞌuri, ‘ꞋOke alafe fuana toꞋolamu ka diꞋia logo neꞋe Ꞌoko alafe fuamu talamu.’ \v 40 Ma na taki faꞋasia sa Moses ki taꞋifau, ma na faꞋamanataꞋanga na profet ki kira fiku taꞋifau goꞋo ana ro taki neꞋe ki.” \s1 Sa Jesus niaꞋa Ꞌalako ana kwalafa sa David ma na Aofia nia logo \r (Mark 12:35-37; Luke 20:41-44) \p \v 41 Ana kaidaꞋi ti Farasi kira fiku kalia sa Jesus, nia saefiloda ka Ꞌuri, \v 42 “Na Christ, ngwae neꞋe God nia filia fuana faꞋamaurilana ngwae ki, kaumulu saea nia futa maꞋi ana sa tai niniꞋa?” \p Kira ka olisi Ꞌuri ana, “Na Christ ke baꞋa futa maꞋi ana kwalafa sa David na tatalafaꞋa.” \p \v 43 Sui sa Jesus ka saefilo kira laꞋu, “DiꞋia nia ka futa goꞋo Ꞌana ana kwalafa sa David na ngwae tatalafaꞋa, faꞋuta mo neꞋe na AnoꞋi ru Abu ba nia faꞋafata sa David ka Ꞌuri, \q1 \v 44 ‘God nia fata Ꞌuri fuana Aofia nau: \q1 ꞋOko tua bali ꞋoloꞋolo aku, ma Ꞌoko gwaungaꞋi faꞋinau, masia kaidaꞋi nau kui alua malimae Ꞌoe ki ke roꞋosuliꞋo.’\x + \xo 22:44 \xt Sam 110:1\x* \b \p \v 45 “Sa David Ꞌana talana neꞋe nia saea na Christ Ꞌani na ‘Aofia.’ Nia neꞋe, na Christ nia noaꞋa laꞋu Ꞌalako ana kwalafa sa David goꞋo Ꞌana. NiaꞋa Aofia nia logo.” \p \v 46 Ma ana kaidaꞋi neꞋeri, noaꞋa ta ngwae ada kasi bolo naꞋa fuana olisilana Ꞌani ta ru. Ma kira ka Ꞌeke naꞋa Ꞌada fuana saefilolana laꞋu sa Jesus. \c 23 \s1 Sulia na Farasi ki faꞋinia na ngwae faꞋamanata ana taki ki \r (Mark 12:38-39; Luke 11:43, 46; 20:45-46) \p \v 1 ꞋI buri Ꞌana ru neꞋeri, sa Jesus ka fata fuana na ngwae neꞋe kira fiku maꞋi ki, ma na fafarongo nia ki ka Ꞌuri, \v 2 “Na ngwae faꞋamanata ana taki ki, ma na Farasi ki, kira toꞋo ana ngasingasiꞋanga fuana na faꞋamanataꞋanga Ꞌani taki sa Moses ki. \v 3 Nia neꞋe, kamu ka roꞋosulida, ma kamu ka sasia na ru ki taꞋifau neꞋe kira saea fuamuꞋa. Bore ma noaꞋa kamu kasi sasi laꞋu sulia na ru neꞋe kira sasiꞋi ki, osiꞋana noaꞋa kira kasi sasi goꞋo sulia na ru neꞋe kira fata sulia. \v 4 Kira alua laꞋu ti taki Ꞌoro neꞋe ꞋafitaꞋi fuana na ngwae ki ka roꞋo sulia, bore ma noaꞋa kira kasi maꞋudi goꞋo fuana kwaiꞋafiꞋanga ana ngwae ki fuana sasiꞋa sulia na taki neꞋeri ki. \p \v 5 “Ma kira sasi naꞋa ru ki taꞋifau fasi Ꞌiri na ngwae ki ka lisida ma ka fia fasi kira ngwae leꞋa ki. Ma na ru Ꞌuri ki neꞋe kira sasiꞋi. Kira ka firiꞋia Ꞌi maana darada ma Ꞌi limada na reba ru doe ki neꞋe kira keresia na KerekereꞋa Abu ki ana. Ma kira taia na namunamuna ifi kira ki ka keta. \v 6 Ma kira ka oga liu na tuaꞋa ana kula ꞋinotoꞋa ana na fangaꞋa ki, ma kula ꞋinotoꞋa ki fuana tuaꞋa saena luma fuana foꞋongaꞋa ki. \v 7 Ma kira ka oga liu na faꞋadoelada Ꞌi maana usiꞋa ki, ma kira oga ngwae ki ka fata Ꞌuri ada, ‘Ngwae FaꞋamanata nau, neꞋe nau ku roꞋo sulia fatalamu.’ \p \v 8 “Bore ma noaꞋa kasi leꞋa fuana ta ngwae goꞋo Ꞌana neꞋe ka fata Ꞌuri amuꞋa, ‘Ngwae FaꞋamanata nau, neꞋe nau ku roꞋo sulia fatalamu,’ osiꞋana nauꞋa goꞋo neꞋe taꞋi ngwae faꞋamanata kamu, ma kaumulu na barangwai asina saena fikuꞋa faꞋamamanaꞋanga. \v 9 Ma noaꞋa kamu kasi faꞋaꞋinotoꞋa ta ngwae faꞋamanata saena magalia neꞋe Ꞌani alaꞋanga Ꞌuri, ‘MaꞋa kami,’ osiꞋana kaumulu ke faꞋaꞋinotoꞋa goꞋo taꞋi MaꞋa kamu neꞋe nia tua maꞋi langi. \v 10 Ma noaꞋa kasi leꞋa fuana ta ngwae goꞋo Ꞌana neꞋe ka fata Ꞌuri amuꞋa, ‘Ngwae ꞋaꞋana,’ osiꞋana kaumulu toꞋo goꞋo ana taꞋi ngwae ꞋaꞋana, ma niaꞋa naꞋa neꞋe nauꞋa, na Christ, na ngwae neꞋe God nia filia fuana faꞋamaurilana ngwae ki. \v 11 DiꞋia ta ngwae neꞋe oga ka ꞋaꞋana Ꞌi safitamuꞋa, nia ka diꞋia naꞋa ngwae rao. \v 12 Ma ta ngwae neꞋe ka faꞋadoea nia Ꞌana talana, God ke baꞋa faꞋatiꞋitiꞋia niaꞋa. Ma ta ngwae bore Ꞌana neꞋe ka faꞋatiꞋitiꞋi nia Ꞌana talana, God ke baꞋa fuꞋusi doe ana.” \s1 Sa Jesus foneda faꞋasia taꞋangaꞋa gwaungaꞋi ngwae Jiu ki \r (Mark 12:40; Luke 11:39-42, 44, 52; 20:47) \p \v 13-14 Ma sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri, “Nia taꞋa liu fuamuꞋa na faꞋamanata ana taki ki ma kamuꞋa na Farasi ki, kamu ngwae kwalabasa ki! God ke baꞋa kwaꞋi kamu, osiꞋana neꞋe kamu fono Ꞌusia na sinamaa ana ꞋInotoꞋanga God faꞋasia na ngwae ki. KamuꞋa logo noaꞋa kamu kasi oga goꞋo neꞋe muka ruꞋu saena ꞋInotoꞋanga God, ma kamu ka fonea ngwae neꞋe kira faꞋisuꞋusuꞋu Ꞌuana ruꞋungaꞋa.\f + \fr 23:13-14 \ft verse 14 noaꞋa kasi tua saena Ꞌorolana kerekereꞋa Ꞌua sa Matthew, “Nia taꞋa fuamuꞋa na faꞋamanata ana taki ki ma kamuꞋa na Farasi ki neꞋe mulu sasia na ru ki fasi Ꞌiri ngwae ki kira ka sae kamu na ngwae leꞋa ki. Bore ma God ka baꞋa kwaꞋi kamu, sulia mulu mala taꞋa ana gwaꞋi Ꞌuru ki ma muke laua na luma kira ki fuamuꞋa. Sui bore Ꞌana kamu ka ꞋunaꞋeri, kamu ka sasia foꞋongaꞋa keta ki, fasi Ꞌiri na ngwae ki kira ka saea kamu na ngwae God ki. Sulia mulu sasi ꞋunaꞋeri, na kwaꞋikwaꞋinga kamu ki ka baꞋa doe ka tasa.”\f* \p \v 15 “Nia taꞋa fuamuꞋa na faꞋamanata ana taki ki ma kamu na Farasi ki na ngwae kwalabasa neꞋe kamu Ꞌoi Ꞌana ngwae ki, fasi Ꞌiri kira ka saea kamu Ꞌani na ngwae leꞋa ki. Aia, God ke baꞋa kwaꞋi kamu, sulia kamu laga ulafu liu Ꞌani galilana kula ki taꞋifau, saena asi ma saena tolo, Ꞌuana daoꞋa toꞋona ta ngwae, fasi Ꞌiri ka leka sulia na taki sa Moses ki. Aia, ma ana kaidaꞋi ngwae neꞋe ka leka goꞋo suli kaumulu, kamu fiꞋi sasi akaꞋu goꞋo ana niaꞋa fuana lekaꞋa Ꞌuana kula ana maeꞋa. Ma na kwaꞋikwaꞋinga nia ke baꞋa tasa ka liufia kaumulu sulia na abulalana taꞋa ka liufi kaumulu taꞋifau naꞋa. \p \v 16 “Nia taꞋa fuamuꞋa, ma kaumulu diꞋia naꞋa ngwae maa rodo ki neꞋe kira talaꞋia na ngwae ki. Nia neꞋe, God ke kwaꞋi kamu liu, sulia kamu faꞋamanata Ꞌuri ana ngwae ki, ‘Sui bore Ꞌana sa tai neꞋe ka faꞋangasia alangaꞋinga nia Ꞌani na Luma Abu God, nia leꞋa goꞋo Ꞌana diꞋia noaꞋa nia kasi sasi tae neꞋe nia alangaꞋi fuana. Bore ma diꞋia nia ka faꞋangasia alangaꞋinga nia Ꞌani na gol ba saena Luma Abu God, nia neꞋe ka abu liu fuana Ꞌoilana alangaꞋi Ꞌanga nia.’ \v 17 Kamu maa rodo, ma muka boleboleꞋa liu. Tae neꞋe doe, na gol nama na Luma Abu God neꞋe sasia gol neꞋe ka abu? Na Luma Abu God neꞋe doe ka liufia na gol! \v 18 Ma muke faꞋamanata logo na ngwae ki Ꞌuri, ‘Sui bore Ꞌana sa tai neꞋe ka faꞋangasia alangaꞋinga nia Ꞌani na fuli fuꞋa, nia leꞋa goꞋo Ꞌana diꞋia noaꞋa nia kasi sasia tae neꞋe nia alangaꞋi Ꞌani. Ma diꞋia nia ka faꞋangasia alangaꞋinga nia Ꞌani na kwaisuꞋusiꞋanga neꞋe tua fafona fuli fuꞋa, nia neꞋe abu ka tasa fuana Ꞌoilana alangaꞋi Ꞌanga ba nia.’ \v 19 Kamu maa rodo. Tae neꞋe doe, kwaisuꞋusiꞋanga nama na fuli fuꞋa neꞋe nia kwatea kwaisuꞋusiꞋanga neꞋe ka abu? Na fuli fuꞋa neꞋe ꞋinotoꞋa ka liufia na kwaisuꞋusiꞋanga. \v 20 DuꞋungana na fuli fuꞋa neꞋe ꞋinotoꞋa ka liufia na kwaisuꞋusiꞋanga, ma sa tai neꞋe nia faꞋangasia alangaꞋinga nia Ꞌani na fuli fuꞋa, tama nia alangaꞋi Ꞌani na fuli fuꞋa loꞋoko faꞋinia kwaisuꞋusiꞋa ki taꞋifau neꞋe kira tua Ꞌi fafona fuli fuꞋa neꞋeri. \v 21 Ma sa tai bore Ꞌana neꞋe ka faꞋangasia alangaꞋinga nia Ꞌani Luma Abu God, ꞋunaꞋeri tama nia alangaꞋi naꞋa Ꞌani God neꞋe nia tua saena Luma Abu neꞋeri. \v 22 Ma diꞋia ta ngwae ka faꞋangasia alangaꞋinga nia Ꞌani Ꞌi langi, tama nia alangaꞋi Ꞌani fuli tuaꞋa God neꞋeriꞋa, ma God neꞋe tua logo Ꞌi langi. \p \v 23 “Nia taꞋa fuamuꞋa na ngwae faꞋamanata ana taki ki ma kamuꞋa na Farasi ki, kamu ngwae kwalabasa ki. God ke baꞋa kwaꞋi kamu. Kamu kwatea tangafula ana ru ki fuana God Ꞌani kala ru neꞋe kamu fasiꞋi saena oꞋola kamu ki fuana faꞋa rakufa lana fanga kamu ki,\f + \fr 23:23 \ft Mint, Dill, ma Cummin\f* ma noaꞋa kamu kasi manata Ꞌabera goꞋo fuana roꞋongaꞋa sulia faꞋamanataꞋanga doe ana taki ki. Na faꞋamanataꞋanga doe ana taki ki fata Ꞌuri, ‘Ngwae ka sasia naꞋa ru ki taꞋifau neꞋe ꞋoloꞋolo fuana ngwae ki. Nia ka kwaimanatai fuana ngwae ma ka saea ru mamana ki.’ Muke sasia naꞋa ru neꞋeri ki, faꞋinia na ru tiꞋitiꞋi ki saena taki ki logo. \v 24 Kamu diꞋia na ngwae maa rodo neꞋe talaꞋia na ngwae ki. Kamu saiana goꞋo amuꞋa manata Ꞌabera Ꞌuana lekaꞋa sulia kala ru saena taki ki. Ma noaꞋa kamu kasi manata Ꞌabera goꞋo Ꞌani ru doe ki saena taki ki. KaidaꞋi kamu sasi ꞋunaꞋeri, ru neꞋe nia lia diꞋia kamu lafua goꞋo Ꞌaumulu na lango faꞋasia tae neꞋe kamu kwaꞋufia, bore ma muke onomia goꞋo Ꞌaumulu na kamel doe. \p \v 25 “Nia taꞋa fuamuꞋa na faꞋamanata ana taki ki ma kamu na Farasi ki neꞋe kamu saiana sasilana ru ki fasi Ꞌiri ngwae ki kira ka saeleꞋa Ꞌani kamu. Aia, God ke baꞋa kwaꞋi kamu, osiꞋana kamu madafia liu saꞋulana nonina na titiu fuana fanga ki, bore ma kamu faꞋafunguꞋi Ꞌani na fanga neꞋe kamu ngali Ꞌani suulangaꞋi lana ngwae ki sulia guguta Ꞌanga. \v 26 Kamu na Farasi ki neꞋe diꞋia maamuꞋa nia rodo! Mulu rokisia naꞋa manataꞋanga kamu ki ka sikasika. DiꞋia neꞋe manataꞋanga kamu ki sikasika, na abulaꞋanga kamu ki bore ka sikasika logo. ꞋUnaꞋeri, na maurilamuꞋa diꞋia na titiu ki neꞋe sikasika Ꞌi nonina ma saena logo. \p \v 27 “Nia taꞋa fuamuꞋa na faꞋamanata ana taki ki ma kamu na Farasi ki, kamu kwatea ngwae ki kira ka saea kamu na ngwae leꞋa ki. Bore ma God ke baꞋa kwaꞋi kamu, sulia kaumulu diꞋia kilu gwaꞋu ki neꞋe kira rafua lisilana ka leꞋa Ꞌi maa, bore ma Ꞌi saena nia fungu Ꞌani suli faꞋinia na nonina ngwae neꞋe kira mae, ma kira ka ngwaꞋa naꞋa ki. \v 28 Ru neꞋe nia mamana Ꞌani kamu, sulia tae ki neꞋe kamu sasia nia lia leꞋa liu maana ngwae ki. Bore ma na manataꞋanga kamu ki taꞋa liu, ma kamu ka saiana na sokelana ngwae. \p \v 29-30 “Nia taꞋa fuamuꞋa na faꞋamanata ana taki ki, ma kamuꞋa logo na Farasi ki, kamu saiana sasilana na ru ki fuana ngwae ki kira ka saea kamu ngwae leꞋa liu. Bore ma God ke baꞋa kwaꞋi kamu, sulia kamu saea diꞋia kamu tuatua ana kaidaꞋi Ꞌi naꞋo, noaꞋa kamu kasi Ꞌafia goꞋo na koꞋo bora kamu ki fuana saungilana na profet ki. Ma Ꞌi taꞋena muka alua naꞋa fau leꞋa fafona kilu gwaꞋu na profet neꞋeri ki ma na ngwae leꞋa ki Ꞌi naꞋo fuana faꞋakwangalana. \v 31 KaidaꞋi kamu saea kira na koꞋo kamu ki, nia faꞋataꞋinia kamu futa olitana naꞋa na kwalafa koꞋo taꞋa kamu ki neꞋe kira saungia na profet ki Ꞌi naꞋo. \v 32 Aia, ma diꞋia ꞋunaꞋeri, faꞋasuia naꞋa amuꞋa na raoꞋa neꞋe koꞋo kamu ki etangia maꞋi Ꞌi naꞋo! \v 33 KamuꞋa naꞋa neꞋe abulaꞋanga kamu ki diꞋia na faꞋi loi ki. Ka ꞋafitaꞋi liu fasi kamu ka tafi faꞋasia kwaꞋikwaꞋinga Ꞌani mafula ana kula ni maeꞋa. \v 34 DuꞋungana ru neꞋeri ki, nau ku saea ru neꞋe fuamuꞋa, nai baꞋa kwatea ti profet ma ti ngwae sae Ꞌi ru ma ti faꞋamanata siaumulu. Ma ti ai ada muke baꞋa saungida ma muke fotoꞋida ana Ꞌai rara folo. Ma ti ai ada muke baꞋa dauda ma muke ulasida saena luma fuana foꞋongaꞋa kamu ki, ma muke lali kwailiu ada faꞋasia saena fanoa kamu ki. \v 35 Nia neꞋe kwatea God ke baꞋa kwaꞋi kamu fafia na saungilana na ngwae leꞋa taꞋifau, talaꞋae maꞋi ana maelana sa Abel, na ngwae saga, leleka maꞋi ka dao ana maelana sa Sekaraea, na ngela sa Barakaea neꞋe kamu saungia ka mae karangia na fuli foꞋosi saena Luma Abu God.\f + \fr 23:35 \ft Sa Abel na ngwae ꞋoloꞋolo etaeta neꞋe kira saungia saena Fau AlangaꞋinga ꞋUa. Ma sa Sekaraea na ngwae ꞋoloꞋolo ꞋisiꞋisi neꞋe kira saungia logo saena na Fau AlangaꞋinga ꞋUa.\f* \v 36 Nau ku saea fuamuꞋa neꞋe matalangaꞋinga fuana maelana ngwae neꞋeri ki taꞋifau ke baꞋa tua fafomuꞋa ngwae ana kaidaꞋi neꞋe.” \s1 Sa Jesus nia kwaimanatai fuana ngwae ana Ꞌi Jerusalem \r (Luke 13:34-35) \p \v 37 Ma sa Jesus ka lia kwau fuana fanoa Ꞌi Jerusalem, ma ka fata Ꞌuri, “Ngwae ana Jerusalem Ꞌae! Kamu ba ꞋuilaꞋi fau ana na profet ba God nia asungaꞋinida maꞋi fuamuꞋa ki, ma muka saungida. Ana kaidaꞋi Ꞌoro nau ku oga muke leka maꞋi siaku Ꞌiri nau ku lia suli kamu diꞋia ta karai nia ofia na bibina Ꞌi olofana ꞋabaꞋabana. Bore ma noaꞋa kamu kasi oga goꞋo. \v 38 Ma ana kaidaꞋi neꞋe naꞋa, God ke baꞋa leka faꞋasi kamu, ma ka danga faꞋiburi naꞋa Ꞌani fanoa kamu. \v 39 Ma nau ku saea fuamuꞋa, noaꞋa kamu kasi lisi nau laꞋu, leleka ka dao ana na kaidaꞋi neꞋe muke fata Ꞌuri, ‘God, Ꞌoko ꞋoilakitaꞋinia na ngwae neꞋe nia leka maꞋi Ꞌani na ngasingasiꞋanga Ꞌoe!’”\x + \xo 23:39 \xt Sam 118:26\x* \c 24 \s1 Sa Jesus saea na malimae ki ke malangisia na Luma Abu God \r (Mark 13:1-27; Luke 21:5-28) \p \v 1 Ma Ꞌi buri Ꞌana neꞋe sa Jesus fata ꞋunaꞋeri ka sui, nia ka leka faꞋasia Luma Abu God. Ma ana kaidaꞋi sa Jesus ka leka kwau, na fafarongo nia ki kira ka leka maꞋi siana, ma kira ka fata Ꞌuri, “ꞋOko lisia basi Ꞌamu na Luma Abu leꞋa neꞋe ki.” \p \v 2 Sa Jesus ka fata Ꞌuri fuada, “ꞋIu, Ꞌoko lisia na luma doe neꞋe ki. NoaꞋa ta taꞋi gwaꞋi fau Ꞌi neꞋe ana Luma Abu God ke baꞋa teo laꞋu Ꞌi fuila. Kira taꞋifau kike baꞋa takalo Ꞌi ano.” \p \v 3 Buri Ꞌana, sa Jesus ka raꞋe gwauna faꞋi ua Ꞌi Olif, ma ana kaidaꞋi nia tua Ꞌana, na fafarongo nia ki kira leka maꞋi siana, ma kira ka tua taꞋifili kira. Ma kira ka saefiloa sa Jesus kika Ꞌuri, “KaidaꞋi tae neꞋe na ru nini Ꞌoko saea fuaimili ki ke baꞋa dao maꞋi? Aia, ma tae neꞋe ke baꞋa dao maꞋi fasi Ꞌiri ke faꞋataꞋinia kaidaꞋi Ꞌoe fuana oliꞋa maꞋi faꞋinia kaidaꞋi neꞋe magalia ke baꞋa sui ana?” \p \v 4-5 Sa Jesus ka olisi kira ka Ꞌuri fuada, “Muke lia suli kamu, sulia ngwae Ꞌoro ki neꞋe kike baꞋa leka maꞋi Ꞌi nunufana sataku, ma kike soke kamu, kike fata Ꞌuri, ‘NauꞋa na Christ, na ngwae ba God filia.’ Ma ana kaidaꞋi kira sasia naꞋa ru neꞋeri ki, na ngwae Ꞌoro ki kike baꞋa faꞋamamana ana sokeꞋa nari kira ki. Aia, ma kamu ke lia suli kamu, Ꞌasu Ꞌubani ta ngwae ada kata soke kamu, ma muke faꞋamamana ana sokeꞋa kira ki. \v 6 Ma taꞋi ru laꞋu, muke baꞋa rongoa lingana fuꞋanga ana fanoa karangi ki, ma na alaꞋanga ki sulia fuꞋanga ki ana ti fanoa tau logo maꞋi. Ka ꞋunaꞋeri bore Ꞌana, noaꞋa kamu kasi manata Ꞌabera sulida. Ru ꞋunaꞋeri ki ke baꞋa dao nama maꞋi, bore ma noaꞋa kasi faꞋataꞋinia laꞋu Ꞌisilana magalia neꞋeriꞋa. \v 7 Na maꞋe fanoa ki kike baꞋa fuꞋalida kwailiu, ma na ꞋinotoꞋanga ki kike fuꞋalida kwailiu. Ma na unifioloꞋa ma tikitiki ki ke liu ana kula ki taꞋifau. \v 8 Ma ru neꞋeri ki niꞋi neꞋe etangilana nonifiiꞋa, diꞋia goꞋo Ꞌana na kini faꞋafuta ba nia talaꞋae ka ngela fii. \p \v 9 “Ana kaidaꞋi neꞋeri logo, na ngwae ana maꞋe fanoa matamata kwailiu saena magalia neꞋe ki, noaꞋa kira kasi oga kamu, sulia kamuꞋa na ngwae nau ki. Ma ti ngwae ada kike baꞋa dau kamu, ma kike kwate kamu fuana malimae kamu ki fuana kwaꞋilamuꞋa ma fuana saungilamuꞋa. \v 10 Ma ngwae Ꞌoro ki neꞋe kira faꞋamamana ana nauꞋa, noaꞋa kira kasi ngangata ana faꞋamamanaꞋanga. Ma ngwae ki kike baꞋa malimaeꞋa ana kiraꞋa kwailiu. Ma kira ke kwatea na ngwae God ki fuana malimae kira ki. \v 11 Ma ana kaidaꞋi neꞋeri, profet ꞋosoꞋoso Ꞌoro kira ke dao maꞋi, ma kira ke talaꞋia, ma kike sokea ngwae Ꞌoro ki, ma kike leka sulia na faꞋamanataꞋanga rora kira ki. \v 12 Ma kike baꞋa sasia ru rora Ꞌoro liu ki. Ma sulia ru neꞋe, na alafeꞋanga ngwae Ꞌoro ki ke baꞋa ngwataꞋutaꞋu. \v 13 Sui bore Ꞌana ka ꞋunaꞋeri, diꞋia sa tai neꞋe nia ngangata fuana lekaꞋa sulia God leleka ka dao Ꞌisilana kaidaꞋi neꞋeri, nia neꞋe God ke baꞋa faꞋamauria. \v 14 Ma FaꞋarongoꞋanga LeꞋa neꞋe sulia ꞋInotoꞋanga God, kike baꞋa faꞋarongo Ꞌani saena magalia fuana ngwae ki taꞋifau. Buri Ꞌana naꞋa, Ꞌisilana magalia fiꞋi dao maꞋi. \p \v 15 “Ma kaumulu ke baꞋa lisia na Ru Sua ke tataꞋe maꞋi ana kula abu. Na ru taꞋa neꞋeri ke faꞋasua na Luma Abu God, ma ke sasi Ꞌiri God ke malangisia. Aia, ru neꞋe profet Daniel eta fata naꞋa maꞋi sulia Ꞌi naꞋo.” (Na alaꞋanga fuana na ngwae neꞋe nia toꞋomaꞋi nia Ꞌuri: ꞋOko malingaꞋi leꞋa ana na fadalana ru neꞋe.) \v 16 “KaidaꞋi muke lisia na ru neꞋe ki ka dao maꞋi, na ngwae ki neꞋe kira tua ana na abaꞋi kula Ꞌi Judea, kike tafi Ꞌuana gwauna faꞋi ua ki. \v 17 Ana kaidaꞋi neꞋeri, diꞋia ta ngwae ka tua maꞋi Ꞌi maa ana luma nia, nia ka tafi ꞋaliꞋali, ma noaꞋa nia kasi manata laꞋu Ꞌuana ruꞋungaꞋa saena luma nia Ꞌuana ngalilana ta ru Ꞌana. \v 18 Ma sa tai neꞋe ka tua maꞋi Ꞌana saena oꞋola, noaꞋa nia kasi oli laꞋu maꞋi luma Ꞌuana ta toro Ꞌana. \v 19 KwaimanataiꞋanga doe liu fuada bara kini neꞋe kira ina ki, ma kira ka faꞋasusufia kala ngela tiꞋitiꞋi ki ana kaidaꞋi neꞋeri, sulia nia ꞋafitaꞋi liu kira ka tafi ꞋaliꞋali. \v 20 ꞋIu, muke foꞋo ma muka gania God, fasi Ꞌiri ru neꞋe noaꞋa kasi fuli laꞋu ana ma kamu ka tafi ana kaidaꞋi ana gwariꞋa, nama na Sabat, asoa ana mamaloꞋa. \v 21 DuꞋungana na nonifiiꞋanga ana faꞋi asoa neꞋeri ki, nia ke baꞋa taꞋa ka liufia na nonifiiꞋanga neꞋe ngwae saena magalia ki kira saiana, Ꞌita Ꞌua maꞋi ana safalilana kaidaꞋi God nia saungaꞋinia na magalia ka dao ana kaidaꞋi neꞋe. Ma noaꞋa naꞋa ta ru ꞋunaꞋeri neꞋe ke fuli maꞋi Ꞌi buri. \v 22 Ma diꞋia God kasi faꞋadokodokoa kaidaꞋi ana nonifiiꞋanga, nia ꞋafitaꞋi neꞋe ta ngwae ke mauri. Ma nia faꞋadokodokoa kaidaꞋi neꞋeri fuana leꞋalana ngwae neꞋe nia filida ki. \p \v 23 “ꞋIu, diꞋia ta ngwae ka fata Ꞌuri fuaumulu, ‘Lisia basi, nia naꞋa ne na Christ,’ nama ka fata Ꞌuri, ‘Lisia basi, nia naꞋa Ꞌi loꞋoko,’ noaꞋa kamu kasi faꞋamamana nia. \v 24 Sulia na ngwae ꞋosoꞋoso ki ke baꞋa dao maꞋi, ma kike fata Ꞌuri, ‘NauꞋa na Christ,’ faꞋinia na ngwae ꞋosoꞋoso ki kike fata Ꞌuri, ‘NauꞋa ta profet.’ Ma kike fulia faꞋanadaꞋa doe ki fasi Ꞌiri ke talaꞋi rora ana na ngwae neꞋe God nia filida ki bore ma nia ꞋafitaꞋi liu fuada. \v 25 Nia neꞋe, sui bore Ꞌana ru neꞋe ki noaꞋa kira kasi dao Ꞌua maꞋi, nau ku saea naꞋa fuamuꞋa Ꞌi naꞋo, fasi Ꞌiri muke saiana. \p \v 26-27 “Ana kaidaꞋi nau, na Ngela Ngwae, nau ku oli maꞋi, ngwae ki taꞋifau kike baꞋa lisi nau. DiꞋia logo neꞋe kamu saiana lisilana meamea kaidaꞋi nia mea maꞋi ana bali tataꞋelana sina leka ka dao maꞋi bali sulana sina saena mamanga. Aia, diꞋia ti ngwae kira fata Ꞌuri fuamuꞋa, ‘Na Christ tua saena abaꞋi kula kwasi,’ noaꞋa kamu kasi leka Ꞌuana kula neꞋeri. DiꞋia ti ngwae kira fata Ꞌuri fuamuꞋa, ‘Christ ba ago Ꞌi neꞋe,’ noaꞋa kamu kasi faꞋamamana ana alaꞋanga ꞋunaꞋeri ki. \p \v 28 “Na olilaku maꞋi noaꞋa ta ngwae kasi talafia, ka diꞋia logo neꞋe na afa noaꞋa kasi talafia ta ru mae. \s1 Sa Jesus fata sulia olilana maꞋi \r (Mark 13:24-31; Luke 21:25-33) \p \v 29 “ꞋI buri Ꞌana kaidaꞋi neꞋe nonifiiꞋanga neꞋeri ki ka sui mala, \q1 ‘God ke fonea na madaꞋafi, ma na madamo, ma noaꞋa keroꞋa kasi sina. \q1 Ma God ke kwate na bulubulu ki kike baꞋa Ꞌasida faꞋasia mamanga. \q1 Ma God ke sasi na ru Ꞌi langi ki, kike leka rora faꞋasia fulida.’\x + \xo 24:29 \xt Aesea 13:10; 34:4; Esikiel 13:7; Joel 2:10, 31; 3:15\x* \b \p \v 30 “Buri Ꞌana ru neꞋe ki, na maꞋetoto ana olilaku maꞋi fiꞋi faꞋataꞋi maꞋi saena mamanga.\x + \xo 24:30 \xt 1 Tesalonika 4:16\x* Ma ana kaidaꞋi neꞋeri goꞋo, na ngwae ki taꞋifau saena magalia, kike angi sulia kira ka lisi nau ku oli maꞋi fafona gwaꞋi salo saena mamanga, ma nai baꞋa leka maꞋi faꞋinia ngasingasiꞋanga nau faꞋinia na madakoꞋanga doe nau. \v 31 Ma na Ꞌainsel ke ufia na bungu ke baꞋa angi doe fuana fikulana na ngwae nau ki neꞋe nau ku filida taꞋifau naꞋa. Ana kaidaꞋi neꞋeri, nau ku kwatea maꞋi Ꞌainsel nau ki, Ꞌiri kike baꞋa ukua maꞋi ngwae nau ki taꞋifau faꞋasia na fanoa ki taꞋifau saena magalia.” \p \v 32 GoꞋo, sa Jesus ka fata sulia tarifulaꞋa ka Ꞌuri, “Kamu ke manata basi sulia na Ꞌai figi ki. KaidaꞋi kamu lisia na rauna nia ngosa, muke saiana na kaidaꞋi fuana unitaꞋi ꞋakoꞋakoꞋa nia dao karangi naꞋa. \v 33 Ka ꞋunaꞋeri logo, kaidaꞋi kamu lisia na nonifiiꞋanga neꞋeri ki taꞋifau ke baꞋa dao maꞋi, muke saiana na olilaku maꞋi nia karangi naꞋa. \v 34 Ru mamana neꞋe nau ku saea fuamuꞋa, ngwae ki taꞋifau neꞋe kira mauri ana kaidaꞋi neꞋe, kira kasi mae Ꞌi naꞋona ru neꞋeri ki taꞋifau ke baꞋa dao maꞋi.\f + \fr 24:34 \fq nama \ft Ru mamana neꞋe nau ku saea fuamuꞋa, magalia neꞋe noaꞋa kasi mango Ꞌi naꞋona ru neꞋeri ki taꞋifau ke baꞋa dao maꞋi.\f* \v 35 Na ru ki taꞋifau maꞋi langi ma saena magalia kike baꞋa sui. Bore ma na fatalaku goꞋo neꞋe tuatua noaꞋa kasi sui. \s1 NoaꞋa ta ngwae kasi saiana asoa nama kaidaꞋi neꞋeri \r (Mark 13:32-37; Luke 17:26-30, 34-36) \p \v 36 “NoaꞋa ta ngwae kasi saiana kaidaꞋi nai baꞋa oli maꞋi ana. Na Ꞌainsel ki bore noaꞋa kasi sai logo ana, ma nauꞋa, na Ngela bore, nau kusi sai logo ana. God na MaꞋa taꞋifilia goꞋo neꞋe nia saiana. \v 37 Na olilaku maꞋi ke baꞋa diꞋia ru ba fuli ana kaidaꞋi ba sa Noa. \v 38 Ana faꞋi asoa ba Ꞌi naꞋo ki, ana na igo doe baera, na ngwae ki kira fanga ma kira ka kwaꞋu Ꞌada, ma na ngwae ki ma na kini ki kira ka araꞋi Ꞌada ma kira ka kwate kini Ꞌada kwailiu, leleka ka dao goꞋo ana faꞋi asoa ba sa Noa nia raꞋe saena na faka doe ba nia. \v 39 Bore Ꞌana, kira kina Ꞌua na tae neꞋe ka dao maꞋi, leleka ka dao ana kaidaꞋi neꞋe igo doe baera dao maꞋi, ma ka lauda naꞋa Ꞌana. Ma nia ke baꞋa dao logo maꞋi Ꞌuri ana kaidaꞋi nai baꞋa dao maꞋi ana. \v 40 Ana kaidaꞋi neꞋeri, ro ngwae ki kera rao saena na oꞋola. Ma nau ku ngalia ta taꞋi ngwae faꞋi nau, ma ta taꞋi ngwae nau ku faꞋasia. \v 41 Ma ro kini ki logo kera ka rao adaroꞋo ana fanga ki, ma ta taꞋi ai nau ku ngalia, ma ruana nau ku faꞋasia. \v 42 Muke lialia leꞋa, sulia kamu kina faꞋi asoa tae neꞋe nau, na Aofia kamu, nai dao maꞋi ana. \v 43 Muke manata toꞋona ru neꞋe, diꞋia na ngwae ana luma ka sai goꞋo Ꞌana ana kaidaꞋi neꞋe ngwae bili ke baꞋa dao maꞋi ana, nia ka lialia leꞋa ma noaꞋa kasi alaꞋania na ngwae bili neꞋeri ka ruꞋu maꞋi saena luma nia. \v 44 Nia neꞋe, muke kwaimasi logo, sulia nai baꞋa dao maꞋi ana kaidaꞋi neꞋe noaꞋa kamu kasi saiana.” \s1 TarifulaꞋa sulia ro ngwae rao ki \r (Luke 12:41-48) \p \v 45 Ma sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri fuana na fafarongo ki, “Kamu diꞋia na ngwae rao neꞋe nia liatoꞋo ma nia ka rao saga. Ma na araꞋi ꞋaꞋana ke alua nia ka lia sulia na ngwae rao ki, ma ka kwatea na fanga fuada ana kaidaꞋi fuana kwate fangaꞋa. \v 46 Ma ꞋoilakiꞋa fuana na ngwae rao neꞋeri neꞋe ngwae ꞋaꞋana nia dao toꞋona ma nia sasi ru neꞋeri ki, ana kaidaꞋi neꞋe nia dao maꞋi ana Ꞌi luma nia! \v 47 Nau ku saea na ru mamana fuamuꞋa, na ngwae ꞋaꞋana alu nia ka lia sulia ru nia ki taꞋifau. \p \v 48 “Bore ma, diꞋia nia na ngwae rao taꞋa, nia ka manata Ꞌuri, ‘Na ngwae ꞋaꞋana nau, daolana maꞋi nia tau Ꞌua.’ \v 49 Ma nia ka talaꞋae fuana kwaꞋilana na ngwae rao ki, ma nia ka tua ni fanga naꞋa Ꞌana ma ka kwaꞋu lilinga naꞋa Ꞌana faꞋinia ngwae kwaꞋu lilinga ki. \v 50 Sui ma na ngwae ꞋaꞋana ka dao maꞋi ana ta asoa neꞋe nia noaꞋa kasi kwaimaꞋakwali ana, ma ana kaidaꞋi neꞋe nia kina goꞋo Ꞌana. \v 51 Na ngwae ꞋaꞋana ke kwatea na kwaꞋikwaꞋinga Ꞌafae fuana niaꞋa, ma ka alua niaꞋa faꞋinia ngwae kwalabasa ki neꞋe sokeꞋe roꞋo sulia God. Ma kaidaꞋi nia ka tua ana kula neꞋeri, nia ka angi angi goꞋo Ꞌana faꞋinia na Ꞌala girigiri Ꞌanga, osiꞋana nia ka nonifii liu.” \c 25 \s1 TarifulaꞋanga sulia taꞋi akwala kini sariꞋi \p \v 1 Ma sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri, “Ana kaidaꞋi neꞋe nau ku oli laꞋu maꞋi, na ꞋInotoꞋanga God ke baꞋa diꞋia na akwala kini sariꞋi neꞋe kira ngalia naꞋa faꞋi unu kira ki, ma kira ka kwaimaꞋakwali ana na araꞋi faolu neꞋe ke leka maꞋi ka ngalida Ꞌuana saena na fafangaꞋa ana ara araꞋinga. \v 2 Ma ta lima kini sariꞋi ada kira taꞋi boleboleꞋa, ma ta lima ai ada kira ka manataꞋa. \v 3 Na kini sariꞋi boleboleꞋa neꞋeri ki kira ngalia naꞋa faꞋi unu kira ki, bore ma noaꞋa kira kasi ngalia goꞋo ta suliꞋi ru neꞋe ka bolo fuana faꞋaduꞋalana unu kira ki faꞋinida. \v 4 Ma na ai neꞋe manataꞋa ki kira ngalia na biꞋi suliꞋi ru doe fuana faꞋaduꞋalana unu faꞋinia na faꞋi unu kira ki. \v 5 Ma na araꞋi faolu neꞋeri noaꞋa kasi dao ꞋaliꞋali, ma na kini sariꞋi neꞋeri ki maada ka mamaliuꞋa taꞋifau, ma kira ka maliu naꞋa Ꞌada. \p \v 6 “Ma saena tofongana rodo, na ngwae ki kira ri kika Ꞌuri, ‘Na araꞋi faolu nia dao naꞋa maꞋi! Muke leka, ma muke saka fuana.’ \v 7 Na akwala kini sariꞋi neꞋeri kira ka tataꞋe, ma kira ka faꞋaduꞋa na faꞋi unu kira ki. \v 8 Ma na kini sariꞋi boleboleꞋa neꞋeri ki kira ka fata Ꞌuri fuana na kini sariꞋi manataꞋa neꞋeri ki, ‘Muke kwatea ta suliꞋi ru fuana duꞋangaꞋa Ꞌaimili, sulia neꞋe suliꞋi ru kaimili ki fuana duꞋangaꞋa karangi ka sui naꞋa.’ \p \v 9 “Sui kira olisida kika Ꞌuri, ‘NoaꞋa goꞋo, osiꞋana noaꞋa nia kasi bolo naꞋa faꞋi kulu taꞋifau. Muke leka Ꞌaumulu ana ta luma, Ꞌiri muke folia ta suliꞋi ru fuana duꞋangaꞋa Ꞌaumulu.’ \v 10 Ma kaidaꞋi kira leka fuana foliꞋa, na araꞋi faolu neꞋeri ka dao maꞋi. Ma na sariꞋi neꞋeri ki neꞋe kira sasi akaꞋu, kira ka leka naꞋa Ꞌada faꞋinia Ꞌuana na fangaꞋa ana araꞋinga. Ma kira ka fono naꞋa Ꞌusia na sinamaa. \p \v 11 “Ma Ꞌi buri Ꞌana na kini sariꞋi ba kiri, kira ka dao logo maꞋi, kira ka Ꞌuri, ‘AraꞋi Ꞌae! ꞋOke Ꞌifingia kwau na sinamaa fuamiꞋa!’ \v 12 Ma na araꞋi faolu neꞋeri ka olisida ka Ꞌuri, ‘Ru mamana nau ku saea fuamuꞋa, nau ku kina kaumulu.’” \p \v 13 Ma sa Jesus ka faꞋasuia naꞋa tarifulaꞋanga neꞋe ka Ꞌuri, “Ta neꞋe, kamu ke lialia leꞋa, sulia kamu kina faꞋi asoa nama kaidaꞋi neꞋe nai baꞋa dao laꞋu maꞋi ana.” \s1 Na tarifulaꞋanga sulia olilana maꞋi ngwae ꞋinotoꞋa \r (Luke 19:11-27) \p \v 14 Sui sa Jesus ka saea laꞋu na tarifulaꞋanga neꞋe fuana na fafarongo nia ki ka Ꞌuri, “Ana kaidaꞋi nai baꞋa oli maꞋi, na ꞋInotoꞋanga God nia diꞋia taꞋi ngwae ba nia leka ana ta kula tau, ma ka saea naꞋa ngwae rao nia ki, ma ka kwate kira ka lia sulia na toꞋoruꞋa nia ki. \v 15 Ma nia ka kwatea lima toꞋoni selene ki fuana taꞋi ngwae. Ma fuana ta ngwae laꞋu, nia ka kwatea ro toꞋoni selene ki. Ma fuana ta ngwae laꞋu, nia ka kwatea taꞋi toꞋoni selene. Nia ka kwatea ka bolo naꞋa faꞋinia na sai Ꞌi ruꞋanga kira ki. Sui nia ka leka naꞋa Ꞌana ana lekaꞋa nia. \v 16 Ma na ngwae neꞋe ngalia naꞋa lima toꞋoni selene ki, nia ka rao Ꞌani, ma ka toꞋo laꞋu ana ta lima toꞋoni selene. \v 17 Ma na ngwae ba ngalia naꞋa ro toꞋoni selene ki, nia ka rao logo Ꞌani, ma ka toda ta ro toꞋoni selene laꞋu. \v 18 Bore ma na ngwae ba ngalia taꞋi toꞋoni selene, nia ka leka, ma ka Ꞌilia taꞋi kilu saena na ano, ma ka sofongaꞋinia Ꞌana selene ba na araꞋi ꞋaꞋana nia kwatea fuana. \p \v 19 “Ma buri Ꞌana kala kaidaꞋi tau, na araꞋi ꞋaꞋana ba kira ka oli maꞋi, ma nia oga ka saiana selene ba nia ki faꞋinida. \v 20 Ma na ngwae ba ngalia lima toꞋoni selene ki, ka ngalia laꞋu maꞋi ta lima toꞋoni selene, ma ka fata Ꞌuri, ‘AraꞋi ꞋaꞋana Ꞌae, Ꞌoko kwatea lima toꞋoni selene ki fuaku ba. ꞋOke lisia basi, nau ku toda laꞋu ta lima toꞋoni selene fafia.’ \p \v 21 “Ma na araꞋi ꞋaꞋana nia ka olisia ka Ꞌuri, ‘ꞋOe ngwae ni rao leꞋa nau. Nau ku saiana, nau ku manata fitoꞋamu! ꞋOko rao leꞋa Ꞌani ru tiꞋitiꞋi ki, nia neꞋe nau ku alu Ꞌoe, Ꞌoko doe fafia naꞋa ru Ꞌoro ki. ꞋOke leka maꞋi, ma Ꞌoko saeleꞋa Ꞌamu faꞋi nau.’ \p \v 22 “Ma na ngwae neꞋe ngalia ro toꞋoni selene ki ka dao logo maꞋi. Ma ka fata Ꞌuri, ‘AraꞋi ꞋaꞋana Ꞌae, Ꞌoko kwatea goꞋo ro toꞋoni selene ki fuaku ba. ꞋOke lisia basi, nau ku toda laꞋu ta ro toꞋoni selene fafia.’ \p \v 23 “Ma na araꞋi ꞋaꞋana nia ka olisia ka Ꞌuri, ‘ꞋOe ngwae ni rao leꞋa nau, nau ku saiana nau ku fitoꞋamu! ꞋOko rao leꞋa Ꞌani ru tiꞋitiꞋi ki. Nia neꞋe nai baꞋa alu Ꞌoe, Ꞌoke doe fafia na ru Ꞌoro ki. ꞋOke leka maꞋi, ma Ꞌoko saeleꞋa Ꞌamu faꞋi nau.’ \p \v 24 “Sui na ngwae ba ngalia taꞋi toꞋoni selene, ka dao maꞋi. Ma nia ka fofoni ru goꞋo Ꞌana ka fata Ꞌuri, ‘AraꞋi ꞋaꞋana Ꞌae, nau ku saiana ꞋaeꞋo na ngwae neꞋe fatalamu Ꞌinikere. ꞋOko loia naꞋa ru ki goꞋo Ꞌamu ana kula neꞋe noaꞋa Ꞌoe kosi fasia, ma Ꞌoko ngalia goꞋo Ꞌamu ru ngwae matamata ki. \v 25 Nia neꞋe nau ku maꞋu, ma nau ku leka sofongaꞋinia naꞋa selene ba Ꞌoe saena na ano. ꞋOko lisia mani ba Ꞌoe nama goꞋo niniꞋa.’ \p \v 26 “Ma na araꞋi ꞋaꞋana nia ka olisia ka Ꞌuri, ‘ꞋAeꞋo na ngwae rao taꞋa, ma Ꞌoko Ꞌaila busu. ꞋOko sai goꞋo Ꞌamu ana neꞋe nau ku loia ru ana kula neꞋe noaꞋa kusi fasia, ma ku ngalia goꞋo Ꞌaku ru ngwae matamata ki. \v 27 DiꞋia Ꞌoko manata ꞋunaꞋeri, faꞋuta neꞋe noaꞋa Ꞌoe kosi alua Ꞌamu na selene nau ki saena kula ni alu maniꞋa fasi Ꞌiri ka Ꞌoro, ma ka dao ana kaidaꞋi nau ku oli maꞋi ana, nau ku ngalia naꞋa selene neꞋeri ma na selene tarenga ki faꞋinia.’ \p \v 28 “Sui na araꞋi ꞋaꞋana neꞋeri ka fata Ꞌuri fuana na ngwae ni rao nia ki laꞋu, ‘Muke ngalia naꞋa selene neꞋe ki faꞋasia, ma kamu ka kwatea fuana na ngwae neꞋe toꞋo ana taꞋi akwala toꞋoni selene. \v 29 Sulia na ngwae ki taꞋifau neꞋe kira toꞋo ana ru Ꞌoro ki, nai baꞋa kwatea laꞋu ti ru fuada, fasi Ꞌiri kira ka toꞋo ana ru ki ka tatakolaꞋa. Ma sa tai bore Ꞌana neꞋe noaꞋa kasi toꞋo ana ta ru, ma nia ka toꞋo ana ta ru tiꞋitiꞋi bore Ꞌana, nai baꞋa lafua faꞋasi nia. \v 30 Ma na ngwae ni rao neꞋe, muke Ꞌui Ꞌania Ꞌi maa saena na maꞋe rodo, kula neꞋe ngwae ki ka angi angi goꞋo Ꞌada faꞋinia na Ꞌala girigiri Ꞌanga, osiꞋana nia nonifii liu.’” \p \v 31 Sa Jesus ka fata laꞋu Ꞌuri fuana na fafarongo nia ki, “KaidaꞋi nauꞋa, na Ngela Ngwae, nai baꞋa oli laꞋu maꞋi Ꞌuana na tatalafaꞋanga faꞋinia na Ꞌainsel ki, nai baꞋa tua ana fuli gwauruꞋa na ngwae tatalafaꞋa. \v 32 Ma na ngwae ki taꞋifau faꞋasia fanoa ki taꞋifau kike baꞋa fiku maꞋi Ꞌi naꞋoku. Ma nai baꞋa daroꞋia na ngwae ki taꞋifau, diꞋia ta ngwae ba nia lia sulia na sipsip ki ka daroꞋia na sipsip ki faꞋasia na nanigot ki. \v 33 Ma nau ku alua naꞋa ngwae saga ki Ꞌi bali ꞋoloꞋolo aku, ma na ngwae taꞋa ki Ꞌi bali mauli aku. \p \v 34 “Sui nau ku fata Ꞌuri fuana ngwae neꞋe kira tua Ꞌi bali ꞋoloꞋolo aku, ‘Kaumulu naꞋa ngwae neꞋe MaꞋa nau faꞋasaeleꞋa kamu ki. Muke ruꞋu maꞋi Ꞌi saena ꞋInotoꞋanga neꞋe nia sasi akaꞋu ana fuamuꞋa Ꞌita naꞋa maꞋi ana etangilana naꞋa maꞋi na magalia. \v 35 Sulia kaidaꞋi nau ku fiolo ana, kamu kwatea fanga fuaku. Ma kaidaꞋi nau ku silikwaꞋu ana, kamu kwatea kafo fuaku. Ma bore Ꞌana nau na ngwae dao faꞋasia ta fanoa matamata, kamu kwalo nau Ꞌuana saena luma kamu ki. \v 36 Ma kaidaꞋi ka noaꞋa Ꞌaku ta toro, kamu kwate toro fuaku. Ma kaidaꞋi nau ku mataꞋi, kamu lia sulia nau. Ma kaidaꞋi nau ku tua Ꞌi saena luma ni lokafo, kamu maa toꞋoku.’ \p \v 37 “Sui naꞋa ngwae saga ki kira ka olisia kika Ꞌuri, ‘Aofia kwa, kaidaꞋi tae neꞋe kami lisia Ꞌoko fiolo, ma kami ka sareꞋo? KaidaꞋi tae neꞋe Ꞌoko silikwaꞋu, ma kami ka kwatea kafo fuamu? \v 38 Ma kaidaꞋi tae neꞋe Ꞌoe na ngwae dao faꞋasia na fanoa matamata, ma kami ka kwalo Ꞌoe Ꞌi luma, nama kaidaꞋi tae neꞋe noaꞋa Ꞌamu ta toro, ma kami ka kwate toro fuamu? \v 39 Ma kaidaꞋi tae neꞋe kami lisia neꞋe Ꞌoko mataꞋi ana, nama Ꞌoko tua saena na luma ni lokafo, ma kami ka leka maa toꞋomu?’ \p \v 40 “Ma nau ku olisida nau ku Ꞌuri, ‘Ru mamana nau ku saea fuamuꞋa, kaidaꞋi kamu sasia ta ru ꞋunaꞋeri fuana ta ngwae bore Ꞌana neꞋe noaꞋa kira kasi lia doe ana, kamu sasia naꞋa fuaku.’ \p \v 41 “Sui nai baꞋa fata Ꞌuri fuada na ngwae neꞋe kira tua Ꞌi bali mauli aku, ‘Kamu ke leka tau kwau faꞋasi nau. God ke baꞋa kwaꞋi kamu. Ma kamu ke leka saena na mafula neꞋe tuatua firi, neꞋe God nia sasi akaꞋu ana fuana sa Saetan ma na Ꞌainsel taꞋa nia ki. \v 42 Sulia nau ku fiolo, ma kamu kasi kwatea goꞋo ta fanga fuaku. Ma kaidaꞋi nau ku silikwaꞋu, noaꞋa kamu kasi kwatea goꞋo ta kafo fuaku. \v 43 Ma kaidaꞋi nau ku dao maꞋi, kamu kasi kwalo nau goꞋo fuana luma kamu ki. Ma kaidaꞋi ka noaꞋa Ꞌaku ta toro, noaꞋa kamu kasi kwate toro goꞋo fuaku. Ma kaidaꞋi nau ku mataꞋi ma ku tua Ꞌi saena na luma ni lokafo, noaꞋa kamu kasi lia goꞋo suli nau.’ \p \v 44 “Ma kira ka olisia kira ka Ꞌuri, ‘Aofia kwa, kaidaꞋi tae neꞋe kami lisiꞋo, Ꞌoko fiolo, nama Ꞌoko silikwaꞋu, nama Ꞌoe na ngwae dao, nama ka noaꞋa Ꞌamu ta toro, nama Ꞌoko mataꞋi nama Ꞌoko tua Ꞌi saena na luma ni lokafo, ma noaꞋa kami kasi ꞋafiꞋo goꞋo?’ \p \v 45 “Ma nau ku olisida ku Ꞌuri, ‘Ru mamana nau ku saea fuamuꞋa, kaidaꞋi kamu kasi kwaiꞋafi ana ta ngwae bore ana neꞋe noaꞋa kira kasi lia doe ana, kamu sasia naꞋa fuaku.’ \p \v 46 “Sui kira ka leka naꞋa Ꞌada Ꞌuana na kwaꞋikwaꞋinga neꞋe tuatua firi, ma na ngwae saga ki kira ka leka naꞋa Ꞌuana na mauriꞋa firi.” \c 26 \s1 Ngwae faꞋinaꞋonaꞋo Jiu ki lokoa saungilana sa Jesus \r (Mark 14:1-2; Luke 22:1-2; John 11:45-53) \p \v 1 KaidaꞋi sa Jesus nia faꞋamanata Ꞌani ru neꞋe ki ka sui, nia ka fata Ꞌuri fuana na fafarongo nia ki, \v 2 “Kaumulu saiana ka sui naꞋa, FangaꞋa ana DaofaꞋi LiuꞋa ke baꞋa fuli fafonai. Ma ana kaidaꞋi neꞋeri, kike baꞋa kwate nau, na Ngela Ngwae, fuana malimae nau ki, Ꞌiri kike foto fafi nau ana Ꞌai rara folo.” \p \v 3 Ma ana taꞋi kaidaꞋi neꞋeri logo, na fata abu doe ki, ma na ngwae faꞋinaꞋonaꞋo Jiu ki, kira ka fiku saena luma doe na ꞋingataꞋi fata abu neꞋe satana sa Kaeafas. \v 4 Ma kira ka lokoa, fasi Ꞌiri kike dao toꞋona ta kaidaꞋi fuana kike dau ago ana sa Jesus, ma kira ka saungia. \v 5 Ma kira ka fata kwailiu Ꞌuri, “NoaꞋa kulu kasi daua ana faꞋi asoa ana fangaꞋa, Ꞌasu Ꞌubani ngwae ki kira kata fuꞋali kulu.” \s1 TaꞋi kini nia kisitani ngwaingwai moko leꞋa fafona gwauna sa Jesus \r (Mark 14:3-9; John 12:1-8) \p \v 6 Ma sa Jesus faꞋinia na fafarongo nia ki, kira leka kwau Ꞌuana Ꞌi Betani, kira ka tua saena luma sa Simon, na ngwae ba na kuu saungia Ꞌi naꞋo. \v 7 Ana kaidaꞋi sa Jesus nia fanga, taꞋi kini leka maꞋi siana faꞋinia na biꞋi nura neꞋe kwanga liu,\f + \fr 26:7 \ft Na kufikufi ru neꞋe kwanga liu neꞋe kira saea Ꞌani alabaster, na fau neꞋe madumadu liu.\f* ma nia fungu Ꞌani na ngwaingwai neꞋe moko ufiufi leꞋa, ma na folilana ka doe liu. Nia leka maꞋi, ma ka kisitani Ꞌi fafona gwauna sa Jesus. \v 8 Ma ana kaidaꞋi neꞋe fafarongo nia ki kira lisia, kira ka saetaꞋa, ma kika fata Ꞌada talada Ꞌuri, “FaꞋuta neꞋe kini neꞋe ka faꞋalia ngwaingwai leꞋa neꞋe? \v 9 Ngwaingwai neꞋe, diꞋia kulu foli Ꞌani, mani doe neꞋe kulu ke baꞋa ngalia Ꞌuana. Ma kulu ka ngalia na mani neꞋeri fuana Ꞌafilana ngwae dalaꞋa ki!” \p \v 10 Ma sulia sa Jesus nia sai goꞋo Ꞌana ana tae neꞋe kira fata sulia, nia ka fata Ꞌuri fuada, “FaꞋuta neꞋe kamu ka fata ꞋunaꞋeri, ma kamu ka faꞋaꞋekea kini neꞋe? Ru leꞋa liu neꞋe nia sasia naꞋa fuaku. \v 11 Na ngwae dalaꞋa ki kira tua goꞋo Ꞌada faꞋi kamu sulia asoa ki. Bore ma nauꞋa, kaidaꞋi dokodoko goꞋo Ꞌana neꞋe nai baꞋa tua faꞋi kamu. \v 12 Ma ana kaidaꞋi na kini neꞋe nia kisitani na ngwaingwai neꞋe ana na noniku, nia sasi akaꞋu ana nauꞋa masia kwaiatolaku saena kilu gwaꞋu ana faꞋi asoa ana maelaku. \v 13 Ma nau ku saea fuamuꞋa, ana fanoa ki taꞋifau saena magalia neꞋe na FaꞋarongoꞋanga LeꞋa kira ke fatataloꞋania sulia, tae neꞋe kini neꞋe nia sasia fuaku, kike baꞋa rongoa naꞋa logo fuana na manataꞋanga toꞋona.” \s1 Sa Judas nia alafafia ke foli Ꞌani sa Jesus fuana malimae ki \r (Mark 14:10-11; Luke 22:3-6) \p \v 14 Buri Ꞌana ru neꞋe ki sui, taꞋi ngwae ana akwala ma ro fafarongo sa Jesus ki, satana sa Judas Iskariot ka leka siana na fata abu doe ki. \v 15 Ma ka saefilo kira ka Ꞌuri, “DiꞋia nau ku kwatea sa Jesus fuaumulu, tae neꞋe kamu ke baꞋa kwatea fuaku?” Ma kira ka toꞋomani uulu akwala selene ki, ma kira ka kwatea fuana. \v 16 TalaꞋae ana kaidaꞋi neꞋeri, sa Judas ka lialia naꞋa Ꞌuana ta kaidaꞋi neꞋe bolo fuana kwatelana sa Jesus fuada. \s1 Sa Jesus Ꞌania naꞋa FangaꞋa ana DaofaꞋi LiuꞋa \r (Mark 14:12-21; Luke 22:7-13, 21-23; John 13:21-30) \p \v 17 Ma ana etana asoa ana fangaꞋa neꞋe kira saea Ꞌani, “Beret neꞋe noaꞋa ta Isi ana,” na fafarongo ki kira leka maꞋi siana sa Jesus, ma kira ka saefilo Ꞌuri ana, “ꞋI fai neꞋe Ꞌoko oga kami ka sasi akaꞋu ana FangaꞋa ana DaofaꞋi LiuꞋa fuamu?” \p \v 18 Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuada, “Kamu ke leka kwau Ꞌuana Ꞌi Jerusalem. Ana kaidaꞋi kamu dao siana taꞋi ngwae neꞋe nau ku filia, kamu ka fata Ꞌuri fuana, ‘Ngwae faꞋamanata kaimili, nia saea kaidaꞋi nia dao karangi naꞋa. Nia faꞋinia na fafarongo nia ki kike Ꞌania na FangaꞋa ana DaofaꞋi LiuꞋa Ꞌi luma Ꞌoe.’” \p \v 19 Ana kaidaꞋi neꞋe, fafarongo ki kira leka, ma kika alaꞋa faꞋinia na ngwae neꞋeri diꞋia ba sa Jesus saea naꞋa fuada, ma kira ka sasi akaꞋu naꞋa ana fangaꞋa neꞋeri. \p \v 20 Ma Ꞌi saꞋulafi, sa Jesus ka tua Ꞌi neꞋeri Ꞌiri ka fanga faꞋinia na akwala ma ro fafarongo nia ki. \v 21 Ma kaidaꞋi kira fanga naꞋa, sa Jesus ka fata Ꞌuri fuada, “Ru mamana nau ku saea fuamuꞋa, taꞋi ngwae ana kaumulu ke kwate nau fuana malimae nau ki.” \p \v 22 KaidaꞋi na fafarongo ki kira rongoa ru neꞋe, kira ka kwaimanatai liu. Ma taꞋi taꞋi ngwaeꞋa ada kira fiꞋi talaꞋae ana saefilolana sa Jesus kika Ꞌuri, “Aofia kwa, Ꞌuri ma Ꞌoko fata Ꞌani nauꞋa neꞋeriꞋa?” Ma kiraꞋa taꞋifau goꞋo neꞋe kira fata ꞋunaꞋeri. \p \v 23 Sui sa Jesus ka Ꞌuri, “TaꞋi ngwae aumulu, neꞋe nia ke tongani afu beret nia Ꞌi saena na dako faꞋi nau, nia neꞋe ke baꞋa kwate nau fuana malimae nau ki. \v 24 NauꞋa, na Ngela Ngwae, nai baꞋa mae diꞋia na KerekereꞋa Abu ba saea ka sui naꞋa maꞋi naꞋo. Ma kwaimanatai liu fuana na ngwae neꞋe ke baꞋa kwate nau fuana malimae nau ki. Nia leꞋa fuana na ngwae neꞋeri diꞋia nia kasi futafuta goꞋo.” \p \v 25 Ana kaidaꞋi neꞋeri, sa Judas ba, na ngwae neꞋe ke baꞋa kwatea sa Jesus fuana malimae nia ki, nia ka fata Ꞌuri, “Ngwae faꞋamanata kwa. ꞋUri ma Ꞌoko saea Ꞌani nauꞋa neꞋeriꞋa kwa?” \p Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana, “ꞋAeꞋo talamu neꞋe Ꞌoko saea naꞋa.” \s1 Na fangaꞋa na Aofia \r (Mark 14:22-26; Luke 22:14-20; 1 Korint 11:23-25) \p \v 26 Ma ana kaidaꞋi kira fanga, sa Jesus ka ngalia afu beret, ma nia ka baꞋatafea God, sui ka ngiia, ma ka kwatea fuana na fafarongo nia ki, ma ka fata Ꞌuri, “Muke ngalia, ma muka Ꞌania, nia naꞋa neꞋe noniku.” \p \v 27 Sui nia ka ngalia na titiu ni kwaꞋunga, ma ka baꞋatafea God, sui ka kwatea fuada, ma ka fata Ꞌuri, “Kaumulu taꞋifau, muke kwaꞋufia. \v 28 Nia naꞋa neꞋe Ꞌabuku neꞋe God faꞋangasia Ꞌani na fau alangaꞋinga faolu, sulia neꞋe Ꞌabuku ke baꞋa igo fuana ngwae Ꞌoro ki, fasi Ꞌiri God ka rufuanata naꞋa ana taꞋangaꞋa ki. \v 29 Ru mamana nau ku saea fuaumulu, nau kusi kwaꞋufia laꞋu na waen neꞋe leleka ka dao ana faꞋi asoa nau ku kwaꞋufia naꞋa waen faolu faꞋi kaumulu Ꞌi saena na ꞋInotoꞋanga MaꞋa nau.” \p \v 30 Sui kira ka ngulia faꞋi ngu, ma kira ka leka Ꞌuana faꞋi ua neꞋe kira saea Ꞌani Olif. \s1 Sa Jesus eta fataꞋa Ꞌani sa Peter ke baꞋa tofea \r (Mark 14:27-31; Luke 22:31-34; John 13:36-38) \p \v 31 Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuada, “Ana faꞋi rodo neꞋe, kaumulu taꞋifau goꞋo muke tafi faꞋasi nau. Sulia na KerekereꞋa Abu ba fata Ꞌuri, ‘God ke saungia ngwae neꞋe nia lia sulia na sipsip ki, ma na sipsip ki taꞋifau kika takalo.’\x + \xo 26:31 \xt Sekaraea 13:7\x* \v 32 Ka ꞋunaꞋeri bore ana, Ꞌi buri Ꞌana nau kui tataꞋe laꞋu Ꞌuana mauriꞋa, nau kui etaeta Ꞌi naꞋo aumulu Ꞌuana Ꞌi Galili.” \p \v 33 Ma sa Peter ka olisia ka Ꞌuri, “NauꞋa ꞋafitaꞋi nau ku leka faꞋasi Ꞌoe, sui bore Ꞌana ngwae neꞋe ki kira ka leka faꞋasiꞋo!” \p \v 34 Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana sa Peter, “Nau ku saea fuamu, Ꞌi naꞋona neꞋe karai ke angi Ꞌi saena faꞋi rodo taꞋena, Ꞌoke baꞋa sae uulufau ana neꞋe Ꞌoko kina nau.” \p \v 35 Ma sa Peter ka olisia ka Ꞌuri, “Sui bore Ꞌana nau ku mae faꞋi Ꞌoe, nia ꞋafitaꞋi nau ku saea fasi nau ku kinaꞋo!” \p Ma na fafarongo ki taꞋifau goꞋo, kira ka fata logo ꞋunaꞋeri. \s1 Sa Jesus foꞋosia God ana kula kira saea Ꞌani Ꞌi Getsemani \r (Mark 14:32-42; Luke 22:39-46) \p \v 36 Sui sa Jesus ka leka faꞋinia na fafarongo nia ki ana taꞋi kula kira saea Ꞌani Ꞌi Getsemani, ma nia ka fata Ꞌuri fuada, “Kamu ke tua Ꞌaumulu Ꞌi neꞋe ana kaidaꞋi nau ku leka kwau Ꞌi loꞋoko Ꞌiri nai foꞋo.” \v 37 Ma nia ka talaꞋia sa Peter, ma na ro ngela sa Sebedi ki faꞋinia. Ma nia ka fiꞋi eta Ꞌaena kwaimanatai Ꞌanga doe liu faꞋinia liadilaꞋa. \v 38 Ma nia ka fata Ꞌuri fuada, “Na liaku nia figwanu ka doe liu, ma nia bolo faꞋinia naꞋa saungilaku. Muke tua Ꞌi neꞋe, kamu ke ada, ma muke lialia faꞋi nau.” \p \v 39 Sui nia ka Ꞌidu tiꞋitiꞋi laꞋu faꞋasi kira, ma ka bobo uruuru leleka na maana darana ka toꞋo naꞋa Ꞌi ano, ma ka foꞋo ka Ꞌuri, “MaꞋasi Ꞌae, diꞋia nia talangwaraꞋu goꞋo Ꞌana, Ꞌoko lafua Ꞌamu na nonifiiꞋanga neꞋe faꞋasi nau. Sui bore Ꞌana, noaꞋa laꞋu na kwaiogaiꞋanga nau, bore ma sulia na kwaiogai Ꞌanga Ꞌoe lala niniꞋa.” \p \v 40 Sui sa Jesus ka oli siana na uulu fafarongo nia ki, ma ka lisia kira maliu naꞋa, ma nia ka fata Ꞌuri fuana sa Peter, “Kwala Peter kwa, faꞋuta neꞋe kamu kasi ada faꞋi nau sulia ta taꞋi kaidaꞋi? \v 41 Kamu ke ada, muke lialia Ꞌani foꞋongaꞋa sasi na ilitoꞋonga kata liufi kamu. Sulia kaumulu oga sasilana ru leꞋa ki, bore ma nonimuꞋa nia ngwataꞋutaꞋu liu.” \p \v 42 Sa Jesus ka leka laꞋu, ma ka foꞋo ana ruana kaidaꞋi ka Ꞌuri, “MaꞋasi Ꞌae, diꞋia noaꞋa kasi bolo fuana Ꞌoke fonea na nonifiiꞋanga neꞋe faꞋasi nau, leꞋa goꞋo Ꞌana, nau ku roꞋo naꞋa Ꞌaku sulia na kwaiogai Ꞌanga Ꞌoe.” \p \v 43 Ma kaidaꞋi nia oli maꞋi siada na fafarongo nia ki, nia ka lisia kira maliu laꞋu, sulia na maada mamaliuꞋa liu naꞋa. \p \v 44 Ma sa Jesus ka leka laꞋu faꞋasida, ma ka foꞋo laꞋu ana uula kaidaꞋi, ka saea logo na alaꞋanga ba kiri. \v 45 Sui nia ka leka laꞋu siada na uulu fafarongo nia ki, ma ka fata Ꞌuri fuada, “Kaumulu maliu Ꞌua niniꞋa? Ma kamu ka mamalo Ꞌua niniꞋa? Lia basi, kira ke kwate nauꞋa naꞋa, na Ngela Ngwae, saena limana na ngwae taꞋa ki. Na kaidaꞋi baera nia dao naꞋa maꞋi! \v 46 Mulu tataꞋe, kulu ka leka naꞋa. Kamu lisia na ngwae ba ke kwate nau fuana na malimae nau ki, nia dao naꞋa maꞋi.” \s1 Kira daua sa Jesus \r (Mark 14:43-50; Luke 22:47-53; John 18:3-12) \p \v 47 Ma ana kaidaꞋi sa Jesus ka alaꞋa Ꞌua, sa Judas, taꞋi ngwae ana akwala ma ro fafarongo ba nia ki, ka dao naꞋa maꞋi. TaꞋi fikuꞋa doe leka maꞋi faꞋinia faꞋasia na fata abu doe ki, ma na faꞋinaꞋonaꞋo ki. Ma kira ka ngalia maꞋi na sele ni ofoꞋa ki, ma na subi ki. \v 48 Aia, sa Judas kwatea ka sui naꞋa maꞋetoto fuada ka Ꞌuri, “Na ngwae neꞋe nau ku nonoꞋia, niaꞋa naꞋa neꞋe na ngwae neꞋe kamu oga.”\f + \fr 26:48 \ft DiꞋia na falafala ana Jiu ki, na kwainonoꞋianga faꞋataꞋinia kwaimaꞋanga ma fuꞋusi doeꞋa fuana na faꞋamanata faꞋasia na fafarongo nia.\f* \p \v 49 Ma ꞋaliꞋali nia ka leka saga naꞋa siana sa Jesus ma ka fata Ꞌuri, “Ngwae faꞋamanata kwa, aroaroꞋa tua faꞋi Ꞌoe.” Sui nia ka nonoꞋia. \p \v 50 Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana, “Kwala ngwade, sasia naꞋa ru neꞋe ꞋaliꞋali.” \p Sui kira ka Ꞌidu karangi maꞋi ana, ma kira ka daua sa Jesus, ma kira ka dau ngasi naꞋa fafia. \v 51 Ma taꞋi ngwae ana fafarongo sa Jesus ki ka lafua naꞋa nini ni ofoꞋa nia, ma ka kwaiꞋia naꞋa ngwae rao na ꞋingataꞋi fata abu, ma ka kwaꞋi tafia naꞋa na bali alinga ꞋoloꞋolo nia. \v 52 Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana, “ꞋOke alua Ꞌamu na sele ni ofoꞋa Ꞌoe fuila, sulia sa tai faꞋida neꞋe kira fuꞋa Ꞌani sele ni ofoꞋa, kira ke baꞋa mae logo Ꞌani sele ni ofoꞋa. \v 53 Nau ku oga Ꞌoke saiana, diꞋia nau ku gania MaꞋa nau, nia fiꞋi kwatea maꞋi na Ꞌainsel Ꞌoro ki liufia akwala ma ro fuani oro ki! \v 54 Ma diꞋia nau ku saea na Ꞌainsel ki ka Ꞌafi nau ꞋunaꞋeri, noaꞋa naisi faꞋamamana na ru neꞋe na KerekereꞋa Abu saea sulia na Christ ka nonifii Ꞌani ki.” \p \v 55 Sui sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana ngwae ki, “ꞋUri ma, kaumulu fia nauꞋa ta ngwae bili niniꞋa? Nia nini muka dao naꞋa maꞋi faꞋinia na sele ki, ma na subi ki fuana daulaku? Tau naꞋa maꞋi, nau ku faꞋamanata kamu Ꞌi saena na Luma Abu God, bore ma kamu kasi dau nau goꞋo. \v 56 Na ru neꞋe ki taꞋifau ka fuli ꞋunaꞋeri fasi Ꞌiri ka faꞋamamana na kerekereꞋa na profet ki ana KerekereꞋa Abu.” \p Sui na fafarongo nia ki taꞋifau goꞋo kira ka danga faꞋiburi naꞋa Ꞌani, ma kira ka tafi naꞋa Ꞌada. \s1 Kira matalangaꞋinia sa Jesus \r (Mark 14:53-65; Luke 22:54-55, 63-71; John 18:13-14, 19-24) \p \v 57 Ma na ngwae neꞋe kira daua sa Jesus ki, kira ka talaꞋi nia Ꞌuana saena luma sa Kaeafas, na ꞋingataꞋi fata abu. Ma na ngwae faꞋamanata ana taki ki, faꞋinia na ngwae faꞋinaꞋonaꞋo ki logo, kira fiku Ꞌi neꞋeri. \v 58 Ma sa Peter nia Ꞌisi buri tau naꞋa kwau, ma ka dao logo Ꞌi saena na labata ana na luma ꞋingataꞋi fata abu, ma ka ruꞋu kwau saena labata, ma ka tua siana ngwae folo ki, fasi Ꞌiri nia ka lisia tae neꞋe kira ke sasia ana sa Jesus. \v 59 Ma na fata abu doe ki, faꞋinia na fikutaꞋi ngwae lokoꞋi ru taꞋifau, kira sasi Ꞌuana dao toꞋona ti alaꞋanga ꞋosoꞋoso sulia sa Jesus, neꞋe bolo faꞋinia kika saungia duꞋungana. \v 60 Sui bore Ꞌana ngwae Ꞌoro fata ꞋosoꞋoso ki kira leka logo maꞋi, noaꞋa kira kasi dao goꞋo toꞋona ta ru. Sui Ꞌi buri, ta ro ngwae ꞋosoꞋoso kera taꞋe maꞋi, kera ka fata Ꞌuri, \v 61 “Na ngwae neꞋe nia fata Ꞌuri, ‘Nau ku saiana nai osia na Luma Abu God, ma nau ku saungaꞋi faolu logo Ꞌaku ana saena uulu faꞋi asoa ki.’” \p \v 62 Sui na ꞋingataꞋi fata abu ka tataꞋe, ka fata Ꞌuri fuana sa Jesus, “ꞋUri ma, noaꞋa Ꞌoe kosi olisia goꞋo ta ru, ana ru taꞋa neꞋe kera saea amu ki?” \v 63 Bore ma, sa Jesus ka noto goꞋo Ꞌana. Ma na ꞋingataꞋi fata abu ka fata laꞋu Ꞌuri, “Nau ku saefilo Ꞌoe Ꞌiri Ꞌoke talitali Ꞌani satana God neꞋe mauri, ma Ꞌoko saea fuamiꞋa fasi ꞋaeꞋo neꞋe na Christ, na Ngela God, nama noaꞋa?” \p \v 64 Sa Jesus ka fata Ꞌuri fuana, “Nia neꞋana Ꞌoko saea naꞋa. Ru mamana nau ku saea fuamuꞋa, Ꞌita ana kaidaꞋi neꞋe ka oli ꞋalaꞋa, muke lisi nau, na Ngela Ngwae, nau ku tua Ꞌi bali ꞋoloꞋolo ana God neꞋe ngasingasiꞋa ka tasa, ma nau ku leka maꞋi Ꞌi fafona gwaꞋi salo ki Ꞌi langi.” \p \v 65 GoꞋo na ꞋingataꞋi fata abu neꞋeri, nia ka gasia na toro keta nia talana ka faꞋataꞋinia na saetaꞋanga nia, ma ka fata Ꞌuri, “Kulu kasi oga laꞋu ta ngwae ni fata faꞋamamana! Kulu rongoa taꞋifau naꞋa nia faꞋabolotaꞋinia naꞋa faꞋinia God. \v 66 Kamu manata faꞋuta?” \p Ma kira olisia kika Ꞌuri, “Nia totolia nia ke mae naꞋa.” \p \v 67 Sui kira ka ngisulia maana, ma kira ka kwaiꞋia. Ma ti ngwae kika fidalia, kira ka Ꞌuri, \v 68 “Christ Ꞌae, diꞋia ꞋaeꞋo naꞋa ta profet, Ꞌoko saea maꞋi, sa tai neꞋe fidali Ꞌoe Ꞌuri?” \s1 Sa Peter nia tofea sa Jesus \r (Mark 14:66-72; Luke 22:56-62; John 18:15-18, 25-27) \p \v 69 Ma sa Peter ka tua saena labata, ma taꞋi kini sariꞋi rao ka leka maꞋi siana ka fata Ꞌuri, “ꞋOko tua logo faꞋinia sa Jesus, na ngwae niniꞋa faꞋasia Ꞌi Galili.” \p \v 70 Sui sa Peter ka tofe Ꞌi naꞋoda ka Ꞌuri, “Nau ku Ꞌiri saiana ru neꞋe Ꞌoko saea.” \p \v 71 Sui, sa Peter leka ka tua karangia ana maꞋe tafaa, ma taꞋi kini sariꞋi rao laꞋu ka lisia, ma ka fata Ꞌuri fuana ngwae neꞋe kira tua neꞋeri ki, “Na ngwae neꞋe tuatua logo faꞋinia sa Jesus, na ngwae neꞋe faꞋasia Ꞌi Nasaret.” \p \v 72 Ma sa Peter ka tofe laꞋu, ma nia talitali ka Ꞌuri, “Nau ku Ꞌiri saiana na ngwae neꞋana.” \p \v 73 Ma noaꞋa kasi tau goꞋo Ꞌi buri Ꞌana, na ngwae neꞋe kira uu Ꞌi neꞋeri ki, kira leka siana sa Peter, ma kira ka fata Ꞌuri fuana, “ꞋAeꞋo logo ta ngwae ada mamana naꞋa, sulia na lingana fatalamu neꞋe faꞋataꞋi Ꞌoe.” \p \v 74 KaidaꞋi neꞋeri nia ka talitali laꞋu ka Ꞌuri, “DiꞋia nau ku soke, God ke baꞋa kwaꞋi nau. NoaꞋa nau ku Ꞌiri saiana na ngwae neꞋana.” \p Ma ꞋunaꞋeri goꞋo, karai ka angi naꞋa. \v 75 Ma sa Peter nia manata toꞋona alaꞋanga ba sa Jesus saea, “ꞋI naꞋo ana na karai ka angi saena faꞋi rodo neꞋe taꞋena, Ꞌoko saea uulufau ana neꞋe Ꞌoko kina nau.” KaidaꞋi sa Peter ka manata toꞋona ru neꞋeri, nia ka ruꞋu kwau Ꞌi maa, ma ka angi ikaika naꞋa Ꞌania liadilaꞋanga doe liu. \c 27 \s1 Kira ngalia sa Jesus siana sa Paelat \r (Mark 15:1; Luke 23:1-2; John 18:28-32) \p \v 1 Ana Ꞌofodangi laꞋa bilabila, na fata abu doe ki taꞋifau faꞋinia na ngwae faꞋinaꞋonaꞋo ki, kira ka lokoꞋi ru naꞋa fuana saungilana sa Jesus. \v 2 Sui kika firiꞋia, ma kira ka talaꞋia naꞋa siana sa Paelat, na ngwae gwaungaꞋi faꞋasia Ꞌi Rom. \s1 Sa Judas nia mae \r (Acts 1:18-19) \p \v 3 Ma sa Judas, na ngwae ba kwatea sa Jesus fuana malimae nia ki, ana kaidaꞋi nia saiana kira matalangani naꞋa sa Jesus fuana na maelana, nia ka manata oli, ma ka oli faꞋinia na uulu akwala selene baera ki fuada na fata abu doe ki ma na ngwae faꞋinaꞋonaꞋo ki, ma ka fata Ꞌuri, \v 4 “Nau ku abula taꞋa naꞋa, sulia nau ku kwatea naꞋa ngwae saga fuana saungilana.” \p Sui kira olisia kika Ꞌuri, “Ma noaꞋa laꞋu ꞋaberaꞋanga kaimili neꞋana. Sulia bali neꞋeri na bali Ꞌoe lala Ꞌamu neꞋana.” \p \v 5 Ma sa Judas ka Ꞌui Ꞌania na selene neꞋeri ki Ꞌi saena na Luma Abu God, ma ka leka naꞋa Ꞌana. Nia ka leka kwau Ꞌi maa, ma ka liꞋo naꞋa Ꞌana talana. \p \v 6 Ma na fata abu doe ki, kira ka ngalia na selene neꞋeri ki, ma kira ka fata Ꞌuri, “NoaꞋa kasi bolo ana taki kulu fuana kulu ka alua naꞋa selene neꞋe ki faꞋinia na mani ana na Luma Abu God, osiꞋana selene neꞋe na mani ana sau ngwaeꞋa naꞋa.” \v 7 Ma kira ka alaꞋa ka sui naꞋa, kira ka alafafia ma kika folia Ꞌani taꞋi afu ano, na ano taꞋi ngwae neꞋe saungaꞋi titiu. Ma kira ka rokisia ano neꞋe Ꞌani kula fuana alulana ngwae mae ki ana, na ngwae neꞋe noaꞋa laꞋu Jiu ki saena. \v 8 DuꞋungana neꞋe nia folia na ano neꞋeri Ꞌani na mani neꞋe nia ngalia fuana saungilana na ngwae, kira ka saea ano neꞋe Ꞌani, “Ano ana ꞋAbu” leleka ka dao Ꞌi taꞋena. \p \v 9 ꞋUnaꞋeri, kira ka faꞋamamana alaꞋanga na profet Jeremaea ba fata Ꞌuri, “Kira ngalia naꞋa uulu akwala selene baera ki, na mani ba na ngwae Ꞌi Israel ki kira folia Ꞌani na ngwae, \v 10 ma kira ka kwatea Ꞌuana folilana na ano na ngwae neꞋe saungaꞋinia titiu ki, diꞋia ba God nia saea fuaku.” \s1 Sa Paelat nia matalangani sa Jesus \r (Mark 15:2-15; Luke 23:3-5, 13-25; John 18:33—19:16) \p \v 11 Ma sa Jesus ka uu Ꞌi naꞋona sa Paelat, na ngwae gwaungaꞋi faꞋasia Ꞌi Rom. Ma sa Paelat ka saefiloa ka Ꞌuri, “ꞋOe na ngwae tatalafaꞋa Jiu ki niniꞋa?” \p Sa Jesus ka olisia ka Ꞌuri, “Nia neꞋana Ꞌoko saea naꞋa.” \p \v 12 KaidaꞋi neꞋe fata abu doe ki, ma na faꞋinaꞋonaꞋo ki, kira fai fafia sa Jesus, noaꞋa nia kasi olisida Ꞌani ta alaꞋanga. \p \v 13 Sui sa Paelat ka fata Ꞌuri fuana, “ꞋOe kosi rongo goꞋo na ru taꞋa Ꞌoro niniꞋa kira fai fafiꞋo Ꞌani ki?” \p \v 14 Ma sa Jesus noaꞋa kasi olisida goꞋo Ꞌani ta alaꞋanga. Nia neꞋe sa Paelat ka Ꞌarefo liu ana. \p \v 15 ꞋIu, ana na FangaꞋa ana DaofaꞋi LiuꞋa, ngwae gwaungaꞋi faꞋasia Ꞌi Rom, nia ꞋidufaꞋi logea taꞋi ngwae neꞋe Jiu ki kira oga faꞋasia na lokafo. \v 16 Ma ana kaidaꞋi neꞋeri, taꞋi ngwae ka tua logo saena luma ni lokafo neꞋe satana sa Barabas, na ngwae ki taꞋifau kira saiana. \v 17 Nia neꞋe, kaidaꞋi neꞋe ngwae ki kira fiku maꞋi, sa Paelat ka saefiloda ka Ꞌuri, “Sa tai neꞋe kaumulu oga nai logea fuamuꞋa, sa Barabas, nama sa Jesus neꞋe kira saea Ꞌani na Christ?” \v 18 Nia ka fata ꞋunaꞋeri, sulia nia saiana neꞋe ngwae faꞋinaꞋonaꞋo ana Jiu ki, kira kwatea sa Jesus fuana sulia kira ogalaꞋa goꞋo niaꞋa. \p \v 19 Ma kaidaꞋi sa Paelat nia tua ana kula ni matalangaꞋinga, na Ꞌafe nia ka kwatea ta alaꞋanga fuana ka Ꞌuri, “NoaꞋa Ꞌoe kosi sasi ta ru ana na ngwae ꞋoloꞋolo neꞋana. Sulia nau ku maliu bole, ma ku figwanu liu sulia niaꞋa saena faꞋi rodo ba sui.” \p \v 20 Ma na fata abu doe ki, ma na ngwae faꞋinaꞋonaꞋo ki, kira fata liana na ngwae ki, fasi Ꞌiri kira ka gania sa Paelat fuana logelana sa Barabas, ma ka alua sa Jesus fuana maeꞋa. \v 21 Ma sa Paelat ka saefiloda na fikuꞋa neꞋeri laꞋu ka Ꞌuri, “Sa tai ana keroꞋa neꞋe kamu oga Ꞌiri nai logea?” \p Ma kira olisia kira ka Ꞌuri, “Sa Barabas.” \p \v 22 Sa Paelat ka fata Ꞌuri, “Ma tae neꞋe nai baꞋa sasia ana sa Jesus, neꞋe kira saea Ꞌani na Christ?” \p Kira taꞋifau kira ka fata Ꞌuri, “ꞋOke foto fafia ana Ꞌai rara folo.” \p \v 23 Ma sa Paelat ka fata Ꞌuri laꞋu, “OsiꞋana ta tae taꞋa neꞋe nia sasia?” \p Sui kira ka ako doe kika Ꞌuri, “FotoꞋia ana Ꞌai rara folo.” \p \v 24 Ma kaidaꞋi sa Paelat lisia nia ꞋafitaꞋi ka sasia naꞋa ta ru, ma na fuꞋanga ka karangi talaꞋae, nia ka ngalia kafo, ma ka taufia naꞋa limana Ꞌi naꞋo Ꞌada taꞋifau, ka fata Ꞌuri, “NoaꞋa nau kusi oga na maelana na ngwae neꞋe. Bali kaumulu naꞋa neꞋeriꞋa.” \p \v 25 Na fikuꞋa taꞋifau kira olisia, kika Ꞌuri, “Na maelana ke teo fafi kaimili, ma fafia na ngela kami ki.” \p \v 26 Aia, sa Paelat ka logea kwau sa Barabas fuada, ma ka kwatea na ngwae fuani oro nia ki kira ka ulasia sa Jesus. Sui nia ka kwatea fuada Ꞌiri kika fotoꞋia ana na Ꞌai rara folo. \s1 Na ngwae ana ofoꞋa ki kira ngongoa sa Jesus \r (Mark 15:16-20; John 19:2-3) \p \v 27 Ma na ngwae fuani oro sa Paelat ki, kira talaꞋia sa Jesus saena na luma sa Paelat, ma na fuani oro neꞋeri ki taꞋifau, kira ka fiku maꞋi kalia sa Jesus. \v 28 Ma kira ka kanusua naꞋa ifi nia, ma kira ka faꞋaruꞋufia Ꞌani ifi meo boraboraꞋa. \v 29 Sui kira ka ngalia na Ꞌeregwau ana kwalo ngarangaraꞋa, ma kira ka alua fafona gwauna, ma kira ka kwatea taꞋi rara Ꞌai fasi Ꞌiri ka dau ana Ꞌani bali lima ꞋoloꞋolo nia, diꞋia niaꞋa ta ngwae tatalafaꞋa. Ma kira ka bobo uruuru fuana, ma kira ka Ꞌoidorole Ꞌani, kira ka Ꞌuri, “ꞋOke mauri tau Ꞌamu, na ngwae tatalafaꞋa Jiu ki.” \v 30 Ma kira ka ngisulia, ma kira ka ngalia na rara Ꞌai baera, ma kira ka kwaiꞋia na gwauna. \v 31 KaidaꞋi kira Ꞌoidorole ana ka sui, kira ka kanusua laꞋu na ifi baera, ma kira ka faꞋaruꞋufia laꞋu Ꞌani ifi nia ki, sui kira ka talaꞋia kwau fuana na fotoꞋilana ana Ꞌai rara folo. \s1 Kira foto fafia sa Jesus ana Ꞌai rara folo \r (Mark 15:21-32; Luke 23:26-43; John 19:17-27) \p \v 32 Ma kaidaꞋi kira leka naꞋa kwau, kira ka lisia taꞋi ngwae faꞋasia Ꞌi Saeren, neꞋe satana sa Simon. Ma na ngwae fuani oro ki, kira ka kwatea fasi Ꞌiri nia ngalia na Ꞌai rara folo sa Jesus. \v 33 Sui kira dao ana kula kira saea Ꞌani Ꞌi Golgota. (Na fadalana alaꞋanga Golgota, “Na kula ana lasi ngwae”.) \v 34 ꞋI neꞋeri, kira kwatea na waen neꞋe kira dola Ꞌani Ꞌai Ꞌafae\f + \fr 27:34 \fq Ꞌai Ꞌafae: \ft nia ta kuinini neꞋe kira dola faꞋinia waen fuana faꞋagwarilana fiiꞋa.\f* fuana sa Jesus. Ma sa Jesus ka kwaꞋu toꞋona, ma noaꞋa nia kasi kwaꞋufia goꞋo. \p \v 35 Sui kira ka foto fafia ana na Ꞌai rara folo, ma kira ka masa Ꞌani na ru diꞋia daisi fuana kika daroꞋia na ifi nia ki. \v 36 Sui kira ka tua Ꞌi ano, ma kika lialia Ꞌafia goꞋo Ꞌada. \v 37 Ma Ꞌi gwauna na Ꞌai rara folo kira alua na kerekereꞋa Ꞌuri, \sc “Na ngwae neꞋe sa Jesus, na Ngwae TatalafaꞋa na Jiu ki.”\sc* \v 38 Sui, kira ka fotoꞋia logo ro ngwae bili ki ana na Ꞌai rara folo ki faꞋinia, ta ngwae bali ꞋoloꞋolo ana, ma ta ngwae ana bali mauli. \p \v 39 Ma na ngwae neꞋe kira liu ki, kira ka nanga nangataꞋinia gwauda, ma kira ka fata buri tolingaꞋi kwau fuana sa Jesus, ma kira ka fata Ꞌuri, \v 40 “ꞋOko saea Ꞌoko osia naꞋa Luma Abu God, ma Ꞌoko saungaꞋi faolu laꞋu ana sulia uulu faꞋi asoa ki goꞋo. Aia, diꞋia ꞋaeꞋo na Ngela God, Ꞌoko faꞋamauri Ꞌoe basi talamu, ma Ꞌoko koso maꞋi faꞋasia na Ꞌai rara folo neꞋana.” \p \v 41 Ma na fata abu doe ki kira ka Ꞌoidorole logo Ꞌani ꞋunaꞋeri, faꞋinia na ngwae faꞋamanata ana taki ki, ma na ngwae faꞋinaꞋonaꞋo ki, kira ka Ꞌuri, \v 42 “Nia ba faꞋamauria na ngwae matamata ki, ma noaꞋa nia kasi faꞋamauria goꞋo niaꞋa talana. DiꞋia nia na ngwae tatalafaꞋa kia ngwae Jiu ki, nia ka koso maꞋi faꞋasia na Ꞌai rara folo, fasi Ꞌiri kulu ka faꞋamamana ana niaꞋa. \v 43 Nia fitoꞋo ana God, ma ka fata Ꞌuri, ‘NauꞋa neꞋe na Ngela God.’ Kulu lialia basi Ꞌiri kuke lisia neꞋe God ke baꞋa faꞋamauria nama noaꞋa.” \p \v 44 Ma na ro ngwae taꞋa neꞋe kira fotoꞋida faꞋinia ki, kera fata buri tolingaꞋi logo ꞋunaꞋeri ana niaꞋa. \s1 Maelana sa Jesus \r (Mark 15:33-41; Luke 23:44-49; John 19:28-30) \p \v 45 Ka Ꞌita ana tofongana asoa, leleka ka dao ana uula kadi sina, na maꞋe rodo ka buta fafia na fanoa ki taꞋifau Ꞌi neꞋeri. \v 46 Ma saꞋulafi, sa Jesus ka ako doe ka Ꞌuri, \it “ꞋIlae, ꞋIlae, lema sabaktani.”\it* Na fadalana neꞋe Ꞌuri, “God nau Ꞌae, God nau Ꞌae, faꞋuta neꞋe Ꞌoko danga faꞋi buri Ꞌani nau?” \p \v 47 Ma ti ngwae neꞋe tua karangi ana, kira rongoa, ma kira ka fata Ꞌuri, “Nia ri Ꞌuana sa Elaeja.” \v 48 Ma taꞋi ngwae ada ka lalili ka ngalia maꞋi taꞋi lumulumu asi, ma ka faꞋafungua Ꞌani na waen Ꞌafae, ma ka usuiꞋa ana maꞋe Ꞌai, ma ka kwatea fuana fasi Ꞌiri nia ka kwaꞋufia. \p \v 49 Ma ti ngwae laꞋu kira ka Ꞌuri, “Mango basi, kulu ka lisia diꞋia sa Elaeja nia dao maꞋi fuana faꞋamaurilana nama noaꞋa.” \p \v 50 Sui, sa Jesus ka ako doe laꞋu, ma ka mae naꞋa. \p \v 51 Ma ifi doe neꞋe bokota naꞋa kula abu saena Luma Abu God ka gaa Ꞌania ro baliꞋi ru, ka Ꞌita maꞋi Ꞌi gwauna leleka ka dao Ꞌi ano. Ma na tikitiki ka liu, ma na fau ki ka foga, \v 52 ma ti faoda gwaꞋu kira ka Ꞌifi, ma na ngwae Ꞌoro ana ngwae God ki neꞋe kira mae naꞋa, kira ka mauri laꞋu. \v 53 Ma kira ka ruꞋu faꞋasia faoda kira ki. Ma buri Ꞌana sa Jesus ka tataꞋe oli logo, kira ka ruꞋu saena fanoa abu Ꞌi Jerusalem. Ma na ngwae Ꞌoro ki kira ka lisida. \p \v 54 Ma na ngwae faꞋinaꞋonaꞋo ana fuani oro neꞋe kira saungia sa Jesus, faꞋinia na fuani oro nia ki, ana kaidaꞋi kira lisia na tikitiki, ma na ru matamata ki taꞋifau logo neꞋe fuli, kira ka maꞋu liu ma kira ka fata Ꞌuri, “Nia mamana liu naꞋa, niaꞋa na Ngela God.” \p \v 55 Ma ti kini Ꞌoro logo neꞋe kira leka Ꞌi buri Ꞌana sa Jesus Ꞌita maꞋi Ꞌi Galili ma kira Ꞌafia, kira tua logo Ꞌi neꞋeri, ma kira ka lialia tau logo maꞋi Ꞌada. \v 56 Ta ai ada neꞋe Ꞌi Mary faꞋasia Ꞌi Magdala, ma Ꞌi Mary na teꞋa sa James ma sa Josef, ma Ꞌafe sa Sebedi, ma ti kini laꞋu. \s1 Kira kwaiatoa sa Jesus \r (Mark 15:42-47; Luke 23:50-56; John 19:38-42) \p \v 57 Ana kaidaꞋi nia saꞋulafi naꞋa ma ka karangia rodo, taꞋi ngwae toꞋoru nia leka maꞋi. NiaꞋa taꞋi ngwae faꞋasia fanoa Ꞌi Arimetea, ma na satana sa Josef. Ma nia taꞋi ngwae fafarongo sa Jesus logo. \v 58 Ma nia ka leka siana sa Paelat, ma ka gania na nonina sa Jesus. Ma sa Paelat ka saea kira ka kwatea fuana. \v 59 Ma sa Josef ka ngalia naꞋa nonina sa Jesus, ma ka buta Ꞌani Ꞌaba ifi kwao faolu. \v 60 Sui nia ka alua saena na faoda gwaꞋu faolu nia, neꞋe kira saruꞋia Ꞌi saena na fau doe. Sui nia ka bokota naꞋa maana na faoda neꞋeri Ꞌani na babaꞋi fau doe, sui ka leka naꞋa Ꞌana. \v 61 ꞋI Mary faꞋasia Magdala, ma ta Mary laꞋu, kera tua tua Ꞌi maa ana na faoda neꞋeri. \p \v 62 Ma ana faꞋi asoa Ꞌi buri Ꞌana, na Sabat asoa ana mamaloꞋanga, na fata abu doe ki, ma na Farasi ki, kira fiku fuana lokoꞋi ru Ꞌanga faꞋinia sa Paelat. \v 63 Ma kira ka fata Ꞌuri fuana, “Ngwae ꞋaꞋana Ꞌae, kaimili manata toꞋona kaidaꞋi ngwae ꞋosoꞋoso neꞋe nia mauri Ꞌua, nia fata Ꞌuri, ‘Nai baꞋa mauri laꞋu ana uula asoa!’ \v 64 Ma Ꞌoko faꞋarongoa ngwae Ꞌoe ki kika leka, ma kika folo Ꞌafia na faodaꞋi ngwae mae leleka ka dao ana uula asoa. NoaꞋa kasi leꞋa neꞋe na fafarongo nia ki kira ka ngalia Ꞌada na nonina, ma kira ka sofongaꞋinia, ma kira ka sokea ngwae ki, kira ka saea fasi sa Jesus nia mauri laꞋu. Ma Ꞌoko saiana fasi diꞋia kira soke ꞋunaꞋeri, nia ke baꞋa taꞋa ka liufia naꞋa sokeꞋa ba nia eta sokea maꞋi Ꞌani ngwae ki.” \p \v 65 Ma sa Paelat ka Ꞌuri fuada, “Aia, diꞋia ꞋunaꞋeri, kaumulu neꞋe kamu ka filia ti ngwae ana fuani oro nau ki, fasi Ꞌiri kira ka leka folo, ma kira ka folo leꞋa Ꞌafia na faoda neꞋeri.” \p \v 66 Ma ana kaidaꞋi fata abu doe ki, ma na Farasi ki kira rongoa ru neꞋeri, kira ka sasi akaꞋu naꞋa, ma kira ka leka naꞋa Ꞌuana na faoda neꞋeri. Ma kaidaꞋi kira dao ana faoda neꞋeri, kira ka alua naꞋa maꞋetoto ana faoda neꞋeri, Ꞌiri diꞋia ta ngwae ka Ꞌidua bore na sinamaa ana faoda, kira ka saiana. Ana kaidaꞋi neꞋeri logo, kira ka alua naꞋa ngwae folo ki. \c 28 \s1 Sa Jesus nia mauri laꞋu \r (Mark 16:1-10; Luke 24:1-12; John 20:1-10) \p \v 1 ꞋI buri Ꞌana na Sabat, faꞋi asoa ana mamaloꞋanga, kaidaꞋi nia laꞋa bilabila Ꞌua ana na Sande Ꞌi Ꞌofodangi, Ꞌi Mary faꞋasia Ꞌi Magdala, ma ta Mary laꞋu, kera ka leka Ꞌuana na faoda baera Ꞌiri kera ka lisia. \v 2 Ma ngwano ma na tikitiki doe nia Ꞌiginia, ma taꞋi Ꞌainsel God ka koso maꞋi faꞋasia Ꞌi langi, ma ka gilosia naꞋa babaꞋi fau baera faꞋasia maana na faoda, ma ka tua Ꞌi fafona. \v 3 Na lisilana diꞋia naꞋa meamea ma na ifi nia ki ka kwao liu. \v 4 Ma ana kaidaꞋi neꞋe ngwae folo ki kira lisia, kira ka maꞋu liu, ma kira ka Ꞌasida, ma kira ka lebelebe, ma kika diꞋia naꞋa Ꞌada na ngwae mae ki. \p \v 5 Ma na Ꞌainsel neꞋeri ka fata Ꞌuri fuadaroꞋo, “NoaꞋa moro kasi maꞋu. Nau ku saiana koroꞋo lulu Ꞌuana sa Jesus ba kira saungia ana Ꞌai rara folo. \v 6 NoaꞋa nia kasi tua naꞋa Ꞌi neꞋe. Nia mauri naꞋa diꞋia ba nia saea fuamuꞋa. Moro leka maꞋi Ꞌi neꞋe, ma moro ka lisia amuroꞋo kula ba nia teo teo ana. \v 7 Aia, moro ka leka ꞋaliꞋali naꞋa, ma moro ka faꞋarongo Ꞌuri ana fafarongo nia ki, ‘Sa Jesus nia mauri naꞋa, ma nia ka leka Ꞌi naꞋo mulu Ꞌuana Ꞌi Galili, ma kamu ke baꞋa lisia naꞋa Ꞌi neꞋeri.’ Ma moro ka manata toꞋona ru neꞋeri nau ku saea fuamuroꞋo ki.” \p \v 8 ꞋUnaꞋeri goꞋo, kera ka leka ꞋaliꞋali naꞋa faꞋasia faoda Ꞌani maꞋungaꞋa. Ma sui bore Ꞌana, kera ka saeleꞋa liu. Ma kera ka lalili Ꞌiri kike faꞋarongoa na fafarongo nia ki. \p \v 9 Ma ana kaidaꞋi neꞋeri, sa Jesus ka saka fuadaroꞋo, ka fata Ꞌuri, “Na aroaroꞋa ka tua faꞋi koroꞋo.” Ma kera ka leka maꞋi siana, ma kera ka bobo uruuru fuana, ma kera ka dau kwau Ꞌi Ꞌaena, ma kera ka faꞋa aofia. \v 10 Ma sa Jesus ka fata Ꞌuri fuadaroꞋo, “NoaꞋa moro kasi maꞋu. Moro leka, ma moro ka faꞋarongoa na ngwaefuta nau ki, fasi Ꞌiri kike leka Ꞌuana Ꞌi Galili. Ma kike baꞋa lisi nau naꞋa Ꞌi neꞋeri.” \s1 Na sokeꞋa ngwae faꞋinaꞋonaꞋo ki \p \v 11 Ana kaidaꞋi ro kini neꞋe ki kira oli kwau sulia na tala, ti ngwae ana ngwae folo neꞋeri ki, kira leka naꞋa faꞋasia faoda gwaꞋu sa Jesus, ma kira ka oli naꞋa Ꞌuana Ꞌi Jerusalem. KaidaꞋi kira dao ana maꞋe fanoa doe neꞋeri, kira ka alaꞋa naꞋa sulia ru ki taꞋifau neꞋe kira lisia siana fata abu doe ki. \v 12 Ma kaidaꞋi neꞋe fata abu doe ki, ma ti ngwae faꞋinaꞋonaꞋo laꞋu ana Jiu ki, kira ka alaꞋa fiku ka sui naꞋa, kira ka kwatea mani doe fuana ngwae ni folo ki. \v 13 KaidaꞋi kira kwatea mani neꞋe fuada ngwae folo ki, kira ka fata Ꞌuri, “Kamu ke soke Ꞌuri fuana ngwae ki taꞋifau, ‘KaidaꞋi kami maliu saena rodo, na fafarongo sa Jesus ki kira leka maꞋi, ma kira ka bilia na nonina.’” \v 14 Ma na ngwae faꞋinaꞋonaꞋo neꞋe ki, kira fata logo Ꞌuri, “DiꞋia sa Paelat nia rongoa na ru neꞋe, noaꞋa kamu kasi manata Ꞌabera laꞋu, sulia kaimili neꞋe kami ke baꞋa faꞋasaga fuana, Ꞌiri noaꞋa nia kasi saetaꞋa fuaumulu.” \p \v 15 Ma kaidaꞋi ngwae folo neꞋe ki kira ngalia mani neꞋeri ka sui naꞋa, kira ka leka, ma kira ka sasi naꞋa Ꞌada ru neꞋe fata abu doe ki ma na ngwae faꞋinaꞋonaꞋo Jiu ki, kira saea fuada. Ma na alaꞋanga neꞋeri ana sokeꞋa ka talofia taꞋifau naꞋa Jiu ki, leleka dao Ꞌi taꞋena. \s1 Sa Jesus dao tafangaꞋi fuana fafarongo nia ki \r (Mark 16:14-18; Luke 24:36-49; John 20:19-23; Acts 1:6-8) \p \v 16 Na akwala ma taꞋi ngwae fafarongo nia ki kira leka naꞋa Ꞌuana Ꞌi Galili, Ꞌuana taꞋi faꞋi ua neꞋe sa Jesus saea fuada fasi Ꞌiri kira ka leka Ꞌuana. \v 17 Ma kaidaꞋi kira lisia naꞋa sa Jesus, kira ka faꞋa aofia, ꞋunaꞋeri bore Ꞌana ti ngwae ada kira ka manata ruarua Ꞌua. \v 18 Ma sa Jesus ka dao maꞋi siada, ka fata Ꞌuri, “God nia kwate dangalu naꞋa ana ngasingasi Ꞌanga ki taꞋifau Ꞌi langi ma saena magalia fuaku. \v 19 Nia neꞋe, kamu ke leka, ma kamu ke faꞋamanata na ngwae ki taꞋifau ana fanoa ki taꞋifau, Ꞌiri kira na ngwae fafarongo nau ki logo. Ma kamu ke siuabuda Ꞌani satana na MaꞋa, ma na Ngela, ma na AnoꞋi ru Abu. \v 20 Ma kamu ke faꞋamanatada fasi Ꞌiri kira ka roꞋosulia na ru ki taꞋifau neꞋe nau ku faꞋamanata kamu naꞋa Ꞌani. Ma nai tua faꞋi kamu leleka ka dao ana na suilana na magalia.”