\id MAT - Kunimaipa NT [kup] -Papua New Guinea 2002 (web version -2014) \h Matiu \toc1 MATIU \toc2 Matiu \toc3 Mat \mt1 MATIU \imt1 Ñetï garosikao \ip Matiu ñetï epovoz ñetï kapot ev. Met ñetï epov menah-pop Matiu Iesuz mañairooh-abanari 12 porihanañ nap, met pim abat modao Livai. Met pi mamog Roma gavman poriz takes monis bovai emoohan Iesuhö pinañ honeo parup sapanez piin mañahan gog garos tooh-pov betet pim gog abanap ravah. \ip Met batam Godihö Zuda añarabon epat mañovai emooh, “Tokat Kristo ari eñizohopanez pop meeman erat eñizapanepuh arim ahop ravat hepan.” Met pot mañoohaek Zuda pori hatevetehot pot homeoh, Kristo pop ham eparah meepanen erat ahop ravat het dari eñizohot Roma añarab patari ritou metat bat hor batat meepanen parum zeisik maot sapan, pot ganö homeoh. Povoz Iesu Kristo erahapuh ham eparah ahop narav, oñ erat tovai ñomahan paru pimaz barotap navat het, “Betezap ok,” pot haoh. Met pot Zuda pimeri pimaz ganö homet haohavoz hat aban Matiu pop, pimeri Iesu pi Kristo meepanen erapanez hah-tapup ok, pot homeo badae batat hepan hatahoh, Iesuz ñetï epov menah. \ip Met añarab Godiz masakavoz roketak hepanez Iesu borë ñetï hah-poñ amun Matiu ev menahan hez. \ip Met Iesu hañomat maot birirï ravat abarah hasahan krismasañ 30-iz zut bon tah-porah pi tep epat red menah. \c 1 \ms1 Aban Matiu Iesuz ñetiv menahat ev \s1 Iesuz iz mimiholoz ñetiv ev \r Ruka 3:23-38 \p \v 1 Met garos aban Abraam heh, met pim ro iz mimip Devid, met Devidiz ro iz mimip Iesu, met Iesu Kristoz iz mimiholoz abatañ ev. \li1 \v 2 Met Abraamiz rop Aisak, \li1 met Aisakiz rop Zekop, \li1 met Zekopoz rohol Zudar pim naner bos, \li1 \v 3 met Zudaz roñariv Peresir Sera, \li1 met parupim nonopuz abatao Tama. \li1 Met Peresiz rop Esron, \li1 met Esroniz rop Ram, \li1 \v 4 met Ramiz rop Aminadap, \li1 met Aminadapiz rop Nason, \li1 met Nasoniz rop Salmon, \li1 \v 5 met Salmoniz rop Boas, \li1 met Boasiz nonopuz abatao Reap. \li1 Met Boasiz rop Obet, met Obetiz nonopuz abatao Rut. \li1 Met Obetiz rop Zesi, \li1 \v 6 met Zesiz rop Devid. \li1 Met Devid pi, Zudaholoz kiñ ahop ravat hehap. \li1 Met Devidiz rop Solomon. \li1 Met ro popuz nonop pi garos Uraia bat heh. \li1 \v 7 Met Solomoniz rop Reaboam, \li1 met Reaboamiz rop Abaia, \li1 met Abaiaz rop Asa, \li1 \v 8 met Asaz rop Zeosapat, \li1 met Zeosapatiz rop Zoram, \li1 met Zoramiz rop Us, \li1 \v 9 met Usaz rop Zotam, \li1 met Zotamiz rop Eas, \li1 met Easiz rop Esekaia, \li1 \v 10 met Esekaiaz rop Manasa, \li1 met Manasaz rop Emon, \li1 met Emoniz rop Zosaia, \li1 \v 11 met Zosaiaz rohol Zeoakinir naner bos. \li1 Met Zeoakin heh-porah aban patarihö Israel añarab basat Babilon zeisik meñehan het añarab poriz mañoohat tovai sooh. \li1 \v 12 Met Babilon poek sat hehapuh Zeoakin pim rop Sialtiel batah. \li1 Met Sialtieliz rop Serubabel, \li1 \v 13 met Serubabeliz rop Abiut, \li1 met Abiutiz rop Elaiakim, \li1 met Elaiakimiz rop Asor, \li1 \v 14 met Asoriz rop Sadok, \li1 met Sadokiz rop Akim, \li1 met Akimiz rop Eliut, \li1 \v 15 met Eliutaz rop Eleasa, \li1 met Eleasaz rop Matan, \li1 met Matanez rop Zekop. \li1 \v 16 Met Zekopoz rop Zosep. \li1 Met Zosep pi Maria Iesu batahapuz abup ravat heh. Met Iesu pop, pi Kristo, batam Godihö pi erat eñizapanez au hahan hehap ok. \p \v 17 Met Abraamiz iz mimihol batovai emoohan emohot Devid batahan 14 ravah. Met Devidiz iz mimihol batovai emoohan emohot Zosaia batahan 14 ravah. Met Babilon zeisik Israel añarab basat meñehan het am batovai emoohan emohot Kristo batahan 14 ravah. \s1 Enzolip Zosepen mañah-ñetiv \r Ruka 2:1-7 \p \v 18 Met Iesu Kristo batahavoz ñetiv pot hez. Pim nonop Maria Zosep bapanez au hahan heh, oñ parup nav hehan Godiz Pul Tinapuhö Mariaz ñekevok rop ba ou batah. \v 19 Tahan Mariaz abü auep Zosep pi aban tinap, povoz Maria ñekevonañ hez-ñetï pov hatevetehapuh Marian tu ravapanez ñetï horï nao namañ, oñ pi, Ne añ okop navotü, pot pi kilam homeoh. \v 20 Met Zosep pot homehot orat hehan Godiz eenzolip auakavok erat pot mañah, “Zosep, ni Devidiz iz mimip, ni tovai Maria bat hekez kaev ravotun, oñ ni hatevet. Godiz Pul Tinapuhö Mariaz loporih ro okop ba ou batah, \v 21 povoz batapanen pim abatao Iesu mañ. Met abat potaz kapot epat haom, Piuhö añarab horï tohot hezaek maot pimeri bavatapan.” Pot Zosepen mañah. \p \v 22 Met batam propet aban Godihö hahan hatevetet haoh-nap añarabon pot mañooh, \v 23 “Met tokat ñari añ tohai abup nav-nap ñekevonañ ravat ro nap batapanen añarab pim abatao Imanuel mañohopan,” pot hah. Oñ abat mañapanez hah-potaz kapot epat hez, God darinañ honeo hez. Met Maria ñekevonañ ravahan Aisaiaz batam hahan heh-povoz rotapuv ou haravah. \p \v 24 Enzolip auakavok Zosepen pot mañahan Zosep etañ elat bal hahapuh mañahat tat Maria pimamakeh basat meñehan heh, \v 25 oñ parup honeo naor hehapuh tokat rop batat pim abatao Iesu mañah. \c 2 \s1 Aban hodadevonañari Iesun eteh \p \v 1 Met Zudia zei posiz ahop Erod hehan Betelem zeitak Maria Iesu batahan gitap berevamahaek, zei hotohasikanañ aban zeizañiz kapotaz hodad ahov heh-nari Zerusalem zeitak emat Erodin epat mañah, \v 2 “Erom ae, met dei hotoh het etegin zeiz ahö nao berevahan pim kapotan etet pot hodad tat ev emeg, Petev Zudaholoz aban ahö abatavonañ ravapanezap ou ravah. Pot hodad ravat dei sat piin etet pim abatao bat hel batat biñ mañakaz hat ev emegig, pi taek ev batat bizahan hez?” \v 3 Pot at mañahan Erod Zuda añaraboz ahop ravat hakeh, povoz parum ahö modap ou ravah, pot mañahavoz pi hatevetet home midin tohot heh. Tahan Zerusalem zeitak hehari hatevetet amun home midin tah. \p \v 4-6 Tahan Erod aban anumaihol bareñ elat mañaroohariz ahorir aban ñetï kateñiz mañairaholoz as hahan emahan at mañah, “Met Kristo eñizapanez au hahan hez-pop zei tairatak ou ravapanez menahan hezaek ari rekö hameg?” Pot at mañahan paru epat mañah, “Propet aban nap ñetiv pot menahan hezaek dei rekö hameg, \q1 Zudia hamarah Betelem zei potakanañ aban ahop berevat Israel nem añaraboz tin korav ravat hepan. Tapanen Betelem zei potahö zei modañ map ritou metat hepan. \rq Maika 5:2\rq* \m Pot menahan hezaek Kristo Betelem berevapanez ok hah.” Pot Erodin mañah. \p \v 7 Tahan pi aban hodad ahovonañ emah-porin kilam as hahan emahan Erod parun at mañah, “Met arim zeiz hameg-okov tairarah berevahan eteg?” Pot at mañahan hañiv mañahan hatevetet, \v 8 pi maot parun epat mañah, “Kar, ari Betelem zeitak sat ro popuz mel tat bar batepekepuh maot emat neen bar nañepeken nehoen sat piin etet pim abatao bat hel batat biñ mañom.” Pi pot moreg parun mañah. \p \v 9 Met pot moreg mañahan paru pim hahat hatevetet gu hat sapanez tahan mamog zeiz etet emooh-pov parum garosik sahan paru etet tokat sooh. Tat zeiz pov rop oraeh-zei pomakez revah sat gaa tat hehan, \v 10 paru etet biñao ahoam ravat, \v 11 kohat zei pomakeh lokat ropur nonopun etet ropuz abatao bat hel batapanez hat parum rariñ rez bareñat biñ mañah. Met parum golivor zi tik aer ulagï tinavonañavor zi tik mav ulagï tinavonañ modao\f + \fr 2:11 \ft Pavar 11 -Met batam porah aban goeri parum aban korav ahopun sat mañapanen tin nao metapanez homet goliv ma zi tik aerao pim abatao prankinsens, ma zi tik mavao pim abatao mer pov manoohan aban ahö pop loporï tin ravat meñizooh.\f* parum kituk bavelahan hehaek hoh rezat tezahapuh Iesu manah. \v 12 Tat paru poek orat hehan Godihö auakavok pot mañah, “Ari tovai Erodihaz maot sotunei, oñ non modaorotï sat arim zeisik sei.” Pot mañahan paru pim hahat tat sah. \s1 Paru Izip zeisik sah-ñetiv \p \v 13 Met paru aban ahö hodadevonañ gitap berevamahaekanañari hasahan Zosep orat hehan Godiz enzol nap emat auakavok epat mañah, “Erom, met Erod pim ñai abanari meepanen emat ro okop bar batat men ñomapanez hah, povoz ni zuam bal hat Mariar ropunañ ari Zudia zei epes betet sat Izip zei posik hepeken tokat maot nañomazaratï Izip zeis betet haemepekeg, bal hat ari sei.” \v 14 Pot mañahan Zosep zagerï tat bal hahapuh Mariar ropunañ tapuratï zei pot betet hotoh sohot Izip zei posik sat \v 15 poek paru hepanen Erod ñomapanenahoh maot emapanez hat gaa tat heh. Met God pim propet aban napun batam epat mañahaek menahan hez, “Nem rop Izip zeisikanañ emapanez as haoman haemapan.” Met paru Izip zeisik sat hehan ñetï menahan hez-epov rotap ravah. \s1 Ñai abanari rohol menah \p \v 16 Met Zoseper Mariar Iesu hasahan tokat aban hotohanañ emooh-pori emat Erodin namañ kilam sahavoz homet pi kaev ravat gitaitiv ahoam tahapuh pim ñai abanarin mañat meehan, sat Betelem zeitak ma zei potaz okat epat zei goeñik Iesu batovai pinañ honeo ro batahan krismas navokaro nao bon nat heh-pori map men ñomah. Met tairaiz ro pot narav heh-pori menah hometunei, oñ aban hodadevonañari Erodin zeiz ahov haverevah-pot mañahaek pi hodad povoam homeme het mañahan men ñomah. \v 17 Met batam God hahan hatevetet haoh-propet abanap Zeremaia tokat tapanezat pot hahan hez, \q1 \v 18 “Met Rama zeitak iñir zakep ahov tohopanen hatevetek. Met añ Reseliz iz mimihol rohol men ñomapanezavoz homet iñ ahov hahopanen modari emat bahavï batapanez tapanen paru havï naravotü.” \rq Jeremaia 31:15\rq* \m Met rohol men ñomahan añ Resel popuz iz mimihol iñ haohan Zeremaiaz pot hahan hezao rotap ravah. \s1 Izip zeisikanañ maot emah-ñetiv \p \v 19 Met Izip zeisik Zoseper añapur rop hehan Erod ñomahan darim Amipuz enzolipuhö maot erat Zosepen auakavok epat mañah, \v 20 “Erom, ni hatevet. Met ro okop menapanez haohap hañomah, povoz ni bal hat nim añapur rop bavizat ari maot Israel zeisikaz sei.” \v 21 Pot mañahan Zosep bal hat parup bavizat paru maot Israel zeisik magei emovaiam hatevetehan \v 22 “Akelaus Erod pim papapuz urutak rouvat Zudaholoz ahop ravat het gogot tamah,” pot hahan hatevetet pimaz ñaihet tat hehapuh orat hehan auakavok Betelem zeitak maot nasotuz mañahaek paru Galili zei posizañ sohot \v 23 Nasaret zeitak sat heh. Met propet aban God hahan hatevetet haoh-nap ñetï mamog menahan hez-epovok pot hah, “‘Nasaret zeitakap ev,’ pot pimaz hahopan.” Met paru Nasaret zei potak sat hehan ñetï hahan hez-pov rotap ravah. \c 3 \s1 Aban Zoaniz mañat tooh-ñetiv \r Mak 1:1-8; Ruka 3:1-18; Zon 1:19-28 \p \v 1 Tahan tokat aban Zoan ivoh memeohap pim gogot kapot tat Zudia zeisik ham betez nonair nai bonorah emat het añarab emoohan ñetï epov bar mañooh, \v 2 “Met ari Godiz masakavoz roketak hepekezao totoi emapanez tah, povoz arim horiñ betet loporizaro borourat hezei.” Pot Zoan parun mañooh. \v 3 Met Zoaniz tohopanezat ñetiv batam propet aban Godihö hahan hatevetet haoh-nap Aisaia pot hahan hez, \q1 “Ham betez narah aban nap het ñeo ñarah epat hahopan, ‘Darim Amip emapaneg, pimaz homet ñai bizat pim emohopanezaek nonor ba oñ batohozei.’” \rq Aisaia 40:3\rq* \p \v 4 Met Zoan pop pim dimip bol kamereholoz taetanañ matut tahan hehap meet, zapatis anumai kosisik matut tahan hehas pavarah urahan hehan pi mainiaholor ñed urü nenao nooh. \v 5 Pot tohot hehan añarab Zerusalem zeitak porir, Zudia zeisikanañarir, Zodan iveriz totoi hehari, map Zoan hehaek sahapuh \v 6 parum horï tovai emoohavoz Godin bar mañat Zodan iverih sa rouvoohan Zoan ivoh memeehot heh. \p \v 7 Met Zoan pot tohot hehaek, piuhö ivoh memeepanez hat Parisi abanarir Sadiusi abanari emahan pi parun etet epat mañah, “Ae, ari hamal ñaro eperi, tokat God arim horï tamegivoz hañiv anapanez ñetiv tairapuhö hahan ari hatevetet ivoh emeeman pov bazei manepek hat nehaz emeg? \v 8 Met, ‘Deim horiñ betet loporizaro boroureg,’ pot hapek, povoz tin tovai sohopeken dei arim tohopekezavon etet, ‘Rotap parum horiñ havetet hodad tinao bah,’ pot arimaz haok. \v 9 Met arimam tovai, Abraam deim iz mim tinap ok, povoz dei pim zut Godiz ñarohol ravat hez, pot homeamegi? Evo, pot ari hometunei. Met ne rotapuam arin epat añom, God rekot hel upai epeñ bat Abraamiz iz mimihol matut tapanen ou ravat pim ñarohol ravat hepan. \v 10 Met God zi kapoñik enarinañ menapanez baval hat kip tat ñai bizat hez. Tat zi tairañ uloñ tin navad hepanez poñin etet pi menat itiñadek betepanen map ñadapan. \p \v 11 Met aban nem tokat gogot tovai emapanez tah-popuz kezavohö nem kezao ritou netat hepan. Met pop pi aban abat ahovonañap ok, oñ ne aban goe abatao bon betezap ev, povoz pinañ deip toutat ñetiv hakaz ne rekot bon. Met ari loporizaro borouramegin ne iv et pei upaivonañ emeamoh, oñ popuhoh Godiz Pul Tinap ari añarab anapan. Tapanen dari itiñadek nai beteamegin ñadat bon tamahavoz zut arim horiñ bavon batapan. \p \v 12 Met aban hamoh-pop pim savoris bat hez. Tamahaek aban nari uitikapiz gogot tovai uit kosiñ bamain batamahapuh kos poñ savorisik holat itiñadek beteamahan ñadamahan uit tinakap parum zeiñik bat em biamahavoz zut pi ari añarab pot etohopan.” Zoan parun pot mañah. \s1 Iesu ivoh memeeh-ñetiv \r Mak 1:9-11; Ruka 3:21-22; Zon 1:32-34 \p \v 13 Pot mañohot hehan Iesu Galili zeisik hehaek betet Zodan iverih sapanen Zoan ivoh memeepanez homet sah. \v 14 Tat Zoanin mañahan hatevetet pot mañah, “Erom, met ni aban tin tapupuhö ne ivoh nemeekezap okeg, tairaiz ni emat neen okat nañeñ?” \v 15 Pot mañahan Iesu hañiv epat mañah, “Evo, tovai ni okat haotun, oñ petev Godiz nañahat ni ne neteken tin ravapan.” Pot hahan Zoan Iesuz hahat hatevetet ivoh memeehan \v 16 pi maot iverihanañ bal haovaiam Zoan etehan abar elat okat epat tahan Godiz Pul Tinap id pururuapuz zut Iesuz gagaih erat heh. \v 17 Tahan abarahanañ ñe nao epat hah, “Aban okop nem rop, nem loporï pihar manat pim tamahavon etet pimaz ahoam biñ ravamoh,” pot hah. \c 4 \s1 Seten Iesu zu metah-ñetiv \r Mak 1:12-13; Ruka 4:1-13 \p \v 1 Pot tahan Godiz Pul Tinapuhö Iesu hodadeo manahan ham betez nonair nai bon heharah Seten pim hapanezat Iesu tapan hat zu metapanez sat heh. \v 2 Tat poek pi gipiz nai nain hehan au alizañir kuturuñ 40 bon tahan Iesu ginaz map horï ravat heh. \v 3 Tahan Seten pim nakoe emat epat mañah, “Erom, ni Godiz rop, pot hameñ, povoz haken hel epeñ gipiz ravapanen nekë.” \v 4 Pot mañahan Iesu pim mañahat natotuz homet ñetï hañiv piin epat mañah, “Erom, met Baiñetinavoz Tepatak epat red menahan hez, Gipiz nenatuhar dari añarab novai sookan darim loporizaroh tin hekazao ou naravotü, oñ Godiz añahan hezavoz amun homevai sookan darim loporizaroh tin hekazao ou ravohopan.” \p \v 5 Pot hahan Seten Iesu bavizat Zerusalem zeitak sat akah revah Godiz tup ahö tovë tinamakez tokovok meñeh. \v 6 Tat maot epat mañah, “Ni Godiz rop pot hañi? Povoz epekanañ ni peg hat hotoh okoek meñet sa. Met Baiñetinavoz Tepatak epat menahan hez, \q1 God pim enzoliholon mañat meepanen zuam emat parum marañik ni navapanen hel okoñihö nim eñañik naneelotü. \rq Buk Song 91:11-12\rq* \m Pot menahan hez, povoz epekanañ peg hat meñet seken pi neñizapanen ni horï naravotü.” Pot Seten piin mañah. \v 7 Tahan Iesu ñetï hañiv piin epat mañah, “Tin hañ, oñ epat amun menahan hez, Met ni nap betez nao tekez homet, ‘Nem ahop God neñizapanen tom,’ pot hat pi zu metotun. Pot menahan hez, povoz nem ahop zu metom hat betezam epekanañ peg hat okoek nameñetü.” \p \v 8 Pot mañovai Seten maot Iesu bavizat sat rop tovë navok helat parup rouvat hehapuh hamarah zeisikaroh aban korav ahorir añarab parum irih heharir zeirurumar nonair nai mapotun mañairahan eteh. \v 9 Tahan pot mañah, “Erom, ni nem abatao bat hel batat rariñ rez bareñat ni neen nim ahop pot nemaz hakë, povoz ne nonair nai tin nañairohon eteñ-okotü nimotuhar bavatoman nim bekë.” \v 10 Pot mañahan Iesu ñetï hañiv piin epat mañah, “Met Baiñetinavoz Tepatak epat menahan hez, Met God nenap darim ahop hat pi nenapuz abatao bat hel batat arim ahop bavatohozei. Pot menahan hez, povoz Seten nim hañit ne natotug, nehanañ zei nanat pataek sa.” \v 11 Pot mañahan pi betet sahan enzolihol emat Iesu meñizat korav ravat heh. \s1 Iesu pim gogov kapot tah \r Mak 1:14-15; Ruka 4:14-15 \p \v 12 Met Erod pim ñai abanarin mañahan Zoan basat kakam zeimakeh memerizahao Iesu hatevetehapuh zei pos betet Galili zeisizañ sohot \v 13 Nasaret zeitak nas, oñ pi Galili iv havevoz totoi Kapaneam zei potak sat heh. Met zei pot Sebiulan zeisir Naptalai zeisiz bodorih demahan heh. \v 14 Met batam propet aban Godihö hahan hatevetet haoh-nap Aisaia pot menahan hez, \q1 \v 15 Sebiulan zeisik, ma Naptalai zeisik, iv havevoz totoi, ma Zodan iveriz okotiokat, ma Galili zeisik añarab patari hezaek, \v 16 paru zei posikarohari kuturutak het ñomavoz ñaihet tat hezariz okat epat aliz ahov al teepanen etepan. \rq Aisaia 9:1-2\rq* \m Pot menahan hezaek Iesu poek sat hehan Aisaiaz menahan hez-epov rotap ravah. \p \v 17 Met Iesu Kapaneam zei potak sat heh-porah pim gogot kapot tat añarabon ñetï tin epov mañovai sooh, “Met Godiz masakavoz roketak hepekezao ev totoi haemah, povoz arim horiñ betet loporizaro borourei.” \s1 Iesu aban nariz as hah-ñetiv \r Mak 1:16-20; Ruka 5:1-11 \p \v 18 Met pot mañovai soohapuh narah Iesu iv havë ahö navoz abatao Galili mañooh-povoz kupavozañ sohot etehan Saimon pim abat modao Pita, met pim bosip Anduru, parup pisihol boohañariv, povoz iv havë povok pis deveñ betehot heh. \v 19 Tahan Iesu sahapuh parupin etet pot mañah, “Eroñariv, arip ev emepeken dari sakapuh pisihol bat batogü manamegivoz zut añarab batogü manat Godiz ñetiv mañohopeken hatevetehopanez gogot añairohom.” \v 20 Pot mañahan parup hatevetet zuam parupim ki devetü betet emat Iesunañ honeo sooh. \p \v 21 Met paru sohot etehan Sebedir roñariv Zemisir bosip Zon parum boutitak het ki devetü porourahaek or manoohan Iesu parupin etet sapanez mañahan \v 22 tapuraham parup zuam boutitak toutat hehaek er horat parupim papap betet emat Iesunañ honeo sah. \s1 Iesu lamari batin batooh \r Mak 3:7-8; Ruka 6:17-19 \p \v 23 Met tokat Iesu Galili zei posizañ sohot Zudaholoz topour zeiñik añarab topourat hehaek lokat God parum koravopuz masakavoz roketak hepanez ñetiv parun mañovai lam povor kao añaraboh tat hehaek batin batovai sooh. \v 24 Pot toohan Siria zeisik Iesuz ñetiv map an pap manahan añarab hatevetet, pituhol menat heh-nari, ma hodadeo bon tat heh-narir, eñar mar ñomat heh-nari, met lam povor kao tat heh-mapori bat emoohan Iesu pori batin batooh. \v 25 Toohan añarab zei epesikarohanañ emahan paru honeo sooh, Galili zeisikanañ nari, ma Dekapolis zeisikanañ nari, ma Zerusalem zeitakanañ nari, ma Zudia zeisikanañ nari, ma Zodan iveriz akaromarumetihanañ nari, met zei map posikarohanañ narizaro emat Iesunañ honeo sooh. \c 5 \s1 Iesu añarabon mañahat ev \r Ruka 6:20-23 \p \v 1 Met paru añarab ahovokaro emat topourat hehan Iesu parun etet revah dañ navok helat toutahan pim mañairooh-abanari emat pim nakoe toutah. \v 2 Tahan pi parun epat mañah, “Met ne arin ñetï nañ añoman hatevetei. \q1 \v 3 Met paru tairari, Dei non tinaoroh sohokaz hodadeo bonori eveg, God eñizohopanezaek tin sook, pot homeamah-pori God parum koravopuz masakavoz roketak hakez, povoz biñavonañ hepanez nonoroh hasamah. \q1 \v 4 Met paru tairari parum horivoz homet zakep tamahari biñavonañ hepanez non pooroh hasamah, pot haravat hez. Met God parum zakep tat hez-povon eteamahaek meñizapan. \q1 \v 5 Met paru tairari parum heriñ bat hel navat hezari biñavonañ hepanez non pooroh hasamah, pot haravat hez. Met tokat paru darim Papapuz zeir ham tinasiz au ravat hepan. \q1 \v 6 Met paru tairari Godiz hahan hez-tin nen povohar tovai sohopanez zaitiv ahö tamahari biñavonañ hepanez non pooroh paru hasamah, pot haravat hez. Met God meñizohopanen parum zait ahö tamah-pov am tohopan. \q1 \v 7 Met paru tairari modariz zakep tat masak metamahari biñavonañ hepanez non pooroh hasamah, pot haravat hez. Met God parumaz taput masak metohopan. \q1 \v 8 Met paru tairari lop houlorizaronañ nakez, oñ lop tin nenarizaronañ hez-pori biñavonañ hepanez nonoroh hasamah, pot haravat hez. Met tokat paru Godin haetepan. \q1 \v 9 Met paru tairari modari nae nap ser hat zei ñai tamahan ñetï barao mañamah-pori biñavonañ hepanez non pooroh hasamah, pot haravat hez. Met God parun etet pot mañapan, ‘Ari nem ñarohol ok.’ \q1 \v 10 Met paru tairari Godiz ñeo baval hat tovai samahan modari parum tamah-povon etet kaev ravat bahorï metamahan hez-pori non biñavonañ hepanezaoroh hasamah, pot haravat hez. Met paru pori Godiz masakavoz roketak hakez. \p \v 11 Met ari nem ñeo baval hat tovai sohopeken añarab modari arim tohopekezavon etet batiu tiu batovai, horï etovai arimaz ñetï moregañ hahopanez porah arim loporizaroh biñavonañ hepek. \v 12 Met batam Godiz propet abanari tin tovai emoohan aban pot ari etohopanez añamoh-poriz izaholohö paru horï ahoñ metooh. Met povoz zut paru ari etohopanen tokat abarah God hañ tinao ari anapanen bepekez homet biñ ahov ravat hezei,” pot mañah. \s1 Guaivetar itiñadez ñetiv \r Mak 9:50; Ruka 14:34-35 \p \v 13 Met Iesu pot mañat maot epat mañah, “Ari guaivetaz zut ravat hez. Met guaivet gipizoh beteamegin tin muz tamahavoz zut ari taput tat arim añarab modarinañ het meñizat non tinaorö mañairohoz. Oñ guaivetaz muzeo bon tapan, povoz dari tair tat maot bamuz batak? Evo, pot nao takaz nonor bon, oñ sepel tapanen kaev ravat baozour betek. \p \v 14 Met itiñad ñadat rai rai hamahan alizavok tin eteamegivoz zut ari hezan modari arim tovai samegivoz alizavon etet Godiz nonoroz tin hodad ravohopan. Met aban nari rav navok zeiñ demapanen hepanezaek zei poñ naih rau rau natotü, oñ ourah hepan. \v 15 Ma nap ramuñad rañizapanepuh kohat hapisiz giruvok ba iz navatotü, oñ ram poñad ourah badapanen ñadohopanen añarab zei pomakehari alizavok tin etehopan. \v 16 Met ev arin añoh-poñiz zut ari non tinaorohar tovai sohopeken añarab modari arim pot tohopekezavon etehopanepuh God arim Pap abarah hezapuz abatao bat hel batohopan,” pot mañah. \s1 Mosesir modariz menahat mañah \p \v 17 Met pot mañat Iesu maot epat mañah, “Met ñetï modao ev añomaz toh. Met Mosesir propet abanariz ñetï menahan hez-poñ betet bavon batomaz emoh, pot nemaz ari homeamegi? Evo, pot bon, oñ paru nemaz menahan hez-poñihar tovai sohoman ñetï poñiz rotapuv ou ravohopanez hat ne ev emoh. \v 18 Met epat añoman ari hatevetet hodad ravei. Ham eparar abarar nonair nai map am bon nat hepanez porah Mosesir propet abanariz ñetï menahan hez-poñiz nao aban napuhö bavon navatotü, oñ ñetï map poñ am hepanen nonair nai mapotü berevapanez hahan menahan hezaek God ba ou batapan. \v 19 Met tairap Godiz ñetï kateñiz nao elat ritou tapanepuh modarin pim tapanez pot tapanez mañapanezap tokat abarah God korav hezaek sapanezarah pop betezap ravat hepan. Oñ tairap ñetï katë poñ map baval hapanepuh modarin pim tohopanezat tapanez mañapanezap tokat abarah God korav hezaek sapanezarah pop abatavonañap ravat hepan. \v 20 Met ñetï rotapuv ev arin añoman hatevetei. Met paru Parisi abanari met aban ñetï kateñiz mañairahol tin tamah, pot ari homeamegi? Evo, paru giz nenañinañ Godiz ñeo baval hat tamahaek ari taput tohopek, povoz God korav hezaek sepekez nonoroh nasotü. Oñ arim loporizaroh homet pim ñeo tin baval hahopek, povozahoh aban giz nenañitï hat tamah-pori ritou metat ari poek sat hepekez nonoroh sohopek,” pot mañah. \s1 Dari mogao natotuz ñetiv \p \v 21 Met Iesu ñetï modao epat mañah, “Batam darim mimiholon epat mañahan menahaek ari rekö hat hateveteameg, ‘Nim modap men ñomotun. Met aban napuhö pim modap men ñomapan, povoz ñevok bizapan,’ pot mañah. \v 22 Oñ ne ari modariz mogao tamegivoz homet arin epat añom, Nap pim modap nao tapanen pi men nañomotü, oñ etet gitait ravapan, povozahoh God ñevok bizapan, ma nap pim modapuz mogao tat, ‘Ni horip ok,’ pot mañapan, ma ‘Ni kut hodadeo bonop ok,’ pot mañapan, povozahoh God ñevok pop bizapanen hañiv bapanen basat itiñadek betepanez non pooroh sohopan. \p \v 23 Povoz ni nap nim modap nimaz mogao tapanen Godin mañ mañat pimaz hañiñ biameg-arü posik bizekez homet sekez porah pot maot homekë, Nem modap nemaz mogao tamahaek deip bavon navat. \v 24 Pot homekë, povoz nim hañiv arü posik bizotun, oñ pat naek bizeken oraepanen maot emat aripim pov nae nap mañat bavon batepek, povoz rekot ni maot sat hañ pov bat Godiz homet arü posik bizekë. \p \v 25 Met nim modap arip naiz ser nae nap hat ni ñevok nevizapanez hapanen arip nonoroh sohot zuam aban pop bavizat arip ñetiv nae nap mañat bavon batat maot lop honeri ravei. Oñ ganö ni pot nat arip am sohot aban pop ñevok nevizapanen aban ñe ahoñiz hateveteamah-ahopuhö pei du napun mañapanen ni navat sat kakam zeimakeh nemerizapan \v 26 Tapanen rotap ni zuam poekanañ naverevotü, oñ poekam hekepuh nim horï metekezavoz hañiv map bekepuhoh bon tat maot berevekë,” pot mañah. \it (Met ganö God hanï horiv pot etapan hezavoz dari zuam pinañ maot honeo ravakaz homet Iesu ñetï epov hah.)\it* \s1 Horï tameg-modavoz ñetiv \r Mak 10:11-12; Ruka 16:18 \p \v 27 Met Iesu maot epat mañah, “Batam ah ñeo pot hahan haovai emooh, ‘Ari tovai biz bogï totunei.’ Pot hahan hezaek ari rekö hat hateveteameg. \v 28 Oñ neohö hah-epovoz homet arin ñetï modao epat añom, Aban nap ñari nap ma añ napun etet epat homepan, Ne okop bom nak, pot pim loporih homepanez pop pi añ pop havahapuz zut ravat hepan. \p \v 29 Met ni nap nim et navohö horï nao tekez zaitiv netapan, povoz et pov batiz beteken sapanen et honevonañap non tinaoroh sohot tin hekë. Oñ nim et houlovokaro hepanen ganö non horioroh sohot itiñadek nevetepanen horï ravekë hezavoz ev hamoh. \v 30 Ma nim mar nasihö horï nao tekez navat sapan, povoz mar pos ur el beteken sapanen mar honesinañ ravat non tinaoroh sohot tin hekë. Oñ nim mar mod pos am hepanen ganö itiñadek nevetepanen horï ravat hekë hezavoz ev hamoh,” pot mañah. \s1 Nap pim añap kaev nametotü \p \v 31 Met Iesu maot parun epat mañah, “Batam mañahan haovai emooh-modao ev, ‘Met aban nap pim añap kaev metapanez garos meepanen sapanez ñetiv tepaek pot menapan, Rotap ne nimaz kaeveg sa. Pot menat manapanepuh meepanen sap.’ \v 32 Oñ neohö pot haovai emoohan hateveteameg-povoz homet epat añom, Añ nap pim abupunañ tin het bogï nat hepanen pim abupuhö pi betepanen sat abü modap bapan, povoz givogipuz zut bat hepanen abü betepanez poputï amun horiv am hepan. Met aban tairap pi añ kaev metapanez pop bapanezaek pi amun bogipuz zut bat hepan,” pot mañah. \s1 Godiz abatavonañ nakaotü \p \v 33 Met Iesu maot ñetï mod epov mañah, “Batam darim mimiholon mañahan haovai emooh-modao ev, ‘Met ari gog nao tepekez pot hapek, “Rotap ne Godiz abatavonañ epov tomaz ev toh.” Pot hapek, povoz rotap pim abatavonañ hapekez potam tei.’ Pot hahan hezaek ari hateveteameg. \v 34 Oñ neohö parum haoh-epovoz arin epat añom, Met modari hatevetet barotap batapan hat Godiz abatavonañ, ma modapuz abatavonañ, ‘Rotap ne epat tom,’ pot haotunei. Ma ‘Rotap revah abarah ne epat tomaz ev toh,’ pot haotunei. Met God abarah tapuek tek tinatak toutat hezaek akeg okat haotunei. \v 35 Ma ‘Rotap ham eparah ne epat tomaz ev toh,’ pot haotunei. Met ham eparah God pim eñañ mezat hezaek okeg okat haotunei. Ma ‘Rotap Zerusalem zei potaz abatavok ne epat tomaz ev toh,’ pot haotunei. Met zei pot darim ahö popuz zeit okeg ganö homet okat haotunei. \v 36 Met arim gagañ abat epeñinañ amun modari hatevetet barotap batapanez hat haotunei. Met arim gag tae du natan mañepeken hod ravapane? Ma arim gag tae hod natan mañepeken du ravapane? Evo, pot bon, povoz ni nap, ‘Nem gagavoz abatavok rotap ev tomaz toh,’ pot haotun. \v 37 Oñ rotap hatepek povoz, ‘Ne pot tom,’ pot hat am tei, oñ natotuzat ravapan, povoz ‘Evo, ne natotü,’ pot hazei. Met pot hapekezavoz revah abat mod nao barotap batat hapek, povoz horipuz añapanezat ok hapek,” pot mañah. \s1 Hañiv nametotuz ñetiv \r Ruka 6:27-31 \p \v 38 Met Iesu pot mañat maot epat mañah, “Batam mañahan haovai emooh-modao ev, ‘Met aban napuhö modapuz etao ur metizapan, povoz mod popuhoen rekot ur metizapanez popuz et honeo hañ ur tizapan. Ma aban nap modapuz gitao ur tizapan, povoz popuhoen rekot ur tizapanez popuz git honeo hañ ur tizapan.’ Pot hahan hezaek ari rekö hat hateveteameg. \v 39 Oñ neohö parum haoh-epovoz epat añom, Arihanañ napuhö horï nao netapanen ni tovai hañ horiv nim mod pop metotun. Ma napuhö nim girapotak nourapan, povoz ni hañ pi urotun, oñ nim girap modat amun rez maneken maot nourap. \v 40 Ma aban nap ñevok nevizat nim dim revahap tezat manekez hapan, povoz tezat manekepuh nim dim modap amun bat man. \v 41 Met nim aban ahö napuhö pim nonair nai bat aviam sekez nañapan, povoz ni meñizat potü bat hotoh satahoh maot man. \v 42 Ma aban nap niuhö nai manekez hapanen ni bagiz gut totü, oñ am man. Ma mod napuhö nim nai upai bat tokat maot nanapanez hapanen ni tovai kaev ravotü, oñ lop masak tat am man,” pot mañah. \s1 Masak metohokaz ñetiv \p \v 43 Met Iesu ñetï mod epov amun mañah, “Batam mañahan haovai emooh-modao ev, ‘Met arimaz zait tat hepanezariz ari zait tat lop masak metohopekepuh añarab pat tairari arimaz kaev ravat hepanezariz ari kaev ravat hezei.’ Pot hahan hezaek ari rekö hat hateveteameg. \v 44 Oñ parum haoh-epovoz neohö epat arin añom, Met paru tairari arimaz zait nat hepanezariz tovai ari parumaz kaev ravotunei, oñ parumaz zait tat masak metohozei. Ma paru tairari arimaz kaev ravat bahorï etohopanez poriz homet God meñizohopanez mañ mañohozei. \v 45 Pot tohopek, povoz arim Pap abarah hezapuz etamah-taput ok metohopek. Met arim Pap popuhö tin tamah-nenari meñizamah-bon, oñ hamahan gitap mañat al teamahan añarab tin tamaharir horï tamahari map alizavok samah, ma utar pelapanez God hamahan pelamahan añarab tinarir hoririz avañ tin rapamah. \it (Povoz zut ari añarab horï etohopanezarir tin etohopanezari map meñizat masak metohozei.)\it* \p \v 46 Met añarab horiri parumaz zait tat hezariz masak metamah, met ari taput tat arimaz zait tat hepanez nenariz zait tat masak metohopek, povoz God ari pot metohopekezavoz hañ tinao anapane? Evo, hañ tinao ari naanotü. \v 47 Met paru aban Godiz hodad nat hezari parum kapotak nenarinañ toutat ñetiv hahot hez, oñ modariz paru kaev ravat hez. Met ari amun parum tamahat tovai ari patariz kaev ravat arim kapotak nenarinañ toutat ñetiv hahopek, povoz tin ravapane? Evo, tin naravotü. \v 48 Met arim Pap abarah hezap nonair naiz tin etamahavoz zut ari tinaharam tovai sohozei.” Iesu pot parun mañah. \c 6 \s1 Darim modari tin meñizookazao ev \p \v 1 Iesu pot mañat maot epat mañah, “Met nap nim modap tin nao metekë, pot homekez pop, Ne ourah epat metoman nem modari etet nemaz, ‘Tinap ok,’ hapan, pot homet tin pov meteken pot tekezavoz nim Papap hañiv nananotü. \v 2 Met herï korü nenañinañ tamah-pori mod nari nai bon hezan meñizapanez homet añarab modari etet parum abatañ bat hel batapanez ourah topour zeiñik ma iñivañik pot nañ mod pori manamah. Tamahan modari manamahavon etet pot hamah, ‘Rotap aban tinari okeg, etei.’ Pot parumaz hamahaek parumeri \m meñizamah-pori hañiv havat hez, povoz tokat God hañ modao paru namanotü. Met parum pot meñizapanez tamahavoz zut ari totunei, \v 3 oñ arim mod nap meñizepekez homet ganö añarab arin etet arim abatañ bat hel batapanez hometunei, \v 4 oñ kilam sat meñizei. Pot tepeken arim Papap nonair nai izek tameg-potun etet hodad hezap kilam meñizepekezavon etet hañ tinao ari anapan,” pot mañah. \s1 Mañeo haokazat ev \r Ruka 11:2-4 \p \v 5 Met Iesu pot mañat maot epat mañah, “Mañeo hahopekez ñetiv ev. Paru giz nenañinañ mañeo hamah-pori añarab modari parun etet zait tapanez hat topour zeiñik ma ourah iñivavok het mañeo hamahan modari hatevetet parumaz pot hamah, ‘Aban tin mañeo hamahari okeg, hatevetei.’ Pot añarab parumaz hamahaek rotap mañeo hamahavoz hañiv ok havat hez, povoz tokat God añarab pot tohopanez pori hañ modao namanotü. Met ari mañeo hahopekez okat haotunei, \v 6 oñ arim main arim zeiñik lokat haitokoñ merizatahoh pi arim Pap et narë hezapun mañ mañohopeken, piuhö nonair nai izek tameg-poñin etet hodad hezap arim mañ mañohopekezavon hatevetet hañiv anohopan. \p \v 7 Met paru Godiz hodad nat hezari betezam god moregariz homet mañeo toveam haz beri hamahapuh maot tapuv haovai sohot pot homeamah, Met ahoam hamegiek petï ok hatevetepan batah. Pot homet mañeo toveam beri haz hamah-poriz mañ mañamahat mañ mañotunei. \v 8 Met rotap arim tairañiz homet Godin mañ mañameg-poñiz pi hodad haravat hezanahoh ari mañeo ok hameg, povoz ari paru poriz ahoam mañ tapuv hat maot hamahat ari haotunei. \p \v 9 Oñ mañeo hahopekez Godin epat mañ mañohozei, \q1 Apai, ni abarah hezap, dei mapori nim abat tinao bat hel batovai sookaz zait teg. \q1 \v 10 Met ni deim koravopuz masakavoz roketak hekaz pov zuam ou ravapanez dei zait teg. \q1 Ma abarah nim zaitivok samahavoz zut ev hamarah dei añarab mapori amun nim zaitivok sohokaz ni ba avatek. \q1 \v 11 Ma aliz epesik ni dei gipiz aneken nak. \q1 \v 12 Ma deim modarihö horiv etamahan dei parum etamah-poñiz unun manat kos rez manamegivoz zut, ni amun deim horï tamegiñ bavetet unun manohoz. \q1 \v 13 Met horip avat home horiv anapanen ganö dei horï nao tak hezavoz ni dei evetetun, \q1 oñ deimaz tin korav ravat hez. \q1 [Met dei nimaz epat hodad hez, nim kezavor abat ahov pohao hezan ni deimaz korav ravat hez-pov amun pohazao het hez. Nen rotap.] \p \v 14 Met rotap epat añoman hatevetei. Arim modariz horï etohopanez poñiz ari unun manat kos rez manepek, povoz arim Pap abarah hezap arim horï tohopekez poñ unun manat kos rez manapan. \v 15 Oñ arim modariz horï etohopanez poñiz ari unun naman het homehopek, povoz arim Papap arim horï tohopekez poñiz amun unun naman het homehot hepan,” pot mañah. \s1 Gipiz nain het mañ haokazat ev \p \v 16 Met Iesu mod epov amun mañah, “Ari porah karah Godin mañ mañohopekez gipiz nain hezavoz homet ñetï epov añoman hatevetei. Met paru giz nenañinañ mañeo hamahari modari parum abatañ bat hel batapanez hat gipiz nain het parum heriñik boteo hol betet zakep heris ravamahan añarab modari parum tamahat etet, ‘Mañeo hahopanez gipiz nain het tinarihö okat tamah.’ Pot hat parum abatañ bat hel batamahaek paru pori parum tamah-povoz hañiv havat hez, povoz tokat God hañ modao paru namanotü. Met parum tamah-pot ari tovai totunei. \v 17 Oñ ari gipiz nain het Godin mañ mañohopekez porah kilam gipiz nain hepekepuh arim hezat am het mañeo hahopek. \v 18 Tepeken añarab modari arim pot tohopekezavoz hodad narav hepanen pi arim Pap et narë hezap hatevetet et ereepan. Tat pi nonair nai izek tamegiñin etet hodad hez-pop tin etat hañiv anohopan,” pot mañah. \s1 Dari abarah hañ tinao bak \r Ruka 11:34-36, 12:33-34, 16:13 \p \v 19 Met Iesu pot manat ñetï modao epat mañah, “Dari ev hamarah nonair nai batogü manameg-potü tibihol men borö hamah, ma girgir reamah, ma givogiri emat parum bamah, povoz arimauz nonair nai potü ahoam batogü manepekez homet zait totunei. \v 20 Oñ non tinaoroh sohot modari meñizovai sohopeken revah abarah arim pot tovai sohopekezavoz hañ tinao helohopan. Tepeken poek tibihol men bor nakaotü, ma girgir narezotü, ma givogiri lokat navotü, oñ tinam hepan. \v 21 Met ari tairari hamarah nonair nai ahotuz zait tat batogü manepek, povoz potuzahar homevai sohopek, oñ ari tairari abarah hañ tinao helapanez zait tat tovai sohopekezari poekazahar homevai sohopek,” pot mañah. \s1 Darim etañiz ñetiv \p \v 22 Met Iesu ñetï modao epat mañah, “Arim etañ loporizaroz ramuñadez zut hez. Met arim et poñinañ tin etehot homehopekez poriz loporizaroh ramuñad rañizamegin al teamahavoz zut al tezat hepanen tinam etevai sohopek. \v 23 Oñ paru tairari etañinañ etehot home horivonañ hepanez poriz loporizaroh ramuñad upiamahan kutur manamahavoz zut paruh alizao bon hepan. Met tairariz loporizaro kuturutaz zut hepanen paru ganö, Dei alizavonañ hezari ev, pot hahopanez porih rotap kutur ahot parum loporizaroh ok am hepan,” pot mañah. \s1 Godir monisiz ñetiv \p \v 24 Met Iesu maot epat mañah, “Aban nap rekot aban ahö houloñariviz gogot nametotü, oñ pot tapan, povoz pi aban ahö napuz pim loporï manapanepuh popuz gogot tinam tohopan, met aban ahö modapuz kaev ravat hepanepuh popuz gogot tin natotü. Met povoz zut ari rekot Godiz gogot tovai monï ahos bepekez homet zait totunei. Met ni nap monï ahos nim bookez homet zait tookez pop zuamam monisiz homevai Godiz gogotaz unun manat hekë,” pot mañah. \s1 Home midin navotuz ñetiv \r Ruka 12:22-31 \p \v 25 Met Iesu ñetï mod epov amun mañah, “Povoz ne epat añoman ari hatevetei, Arim gipiz nohopekezatuz, ma arim heriñik dimir giv tohopekezatuz home midin tat, Dei taekanañ bak batah, pot homehotunei. Met God ari matut etahapuh pi pul emenahan ari birirï hez-pov tin ahö ravat hezao ok, oñ gipizor dimir giv potü betezatü ok. \v 26 Met ari id arat samahariz tamahat homei. Paru avañ nañed, ma parum gipiz bavelohopanez nai bon, ma parum zezeñik gipiz basat naviz, oñ arim Pap abarah hezapuhö id pori gipiz manamahan namah. Met God eteamahan paru goe betezari, oñ ari añarabon pi eteamahan arihö id pori ritou metat hez. \v 27 Met ni nap epat homekë, Ne nañomotü, oñ am birirï hem. Pot ahoam homeokez pop am birirï heke? Evo, ni nap pot hat rekot birirï naketü. Povoz arim heriñizatuz home midin totunei. \p \v 28-30 Ma ari dimir givoz ahoam home midin homeamegiri ari zi buñiz tat meveramahat homei. Parumauhö nao tamahan parum redeo naverev, oñ zi bu hamoh-poñ meverat hezan eteamegin aliz zeirevaizasik lul ñodat ñu ravat bon tamah. Met rotap aban Solomon darim iz mim batam kiñ ahop ravat hehap dimir giv redevonañ tinatü tooh, oñ zi buñiz redevohö pim red tooh-pov ritou metat hez. Met ari Godiz tin homeo badae navat hezari hamoh-epovoz hodadeo bei. Met God zi bu betez poñiz korav het red povor kao tinam metamahap arimaz amun tin korav het arim heriñik dimir giv metohopekezatü anohopan. \v 31-32 Met paru Godiz hodad natari pot homeamah, ‘Dari taekanañ gipizor ivov bat nook, ma dimir giv bat meok,’ pot hat home midin tamah, oñ arim Pap abarah hezap ari gipizor dimir givoz tekï tepeken pi zuam etet hodad tat arimaz homehopan, povoz pimaz hodad natariz home midin tamahat tovai ari hometunei. \v 33 Oñ ari epat tohozei. God arim koravopuz masakavoz roketak tin tovai sohopekez zaitiv ahö tat homevai sohopekez pov bagaros batepek. Tepeken pi arimaz kaev naravotü, oñ tin korav het gipizor dimir giv rekot ari anovai sohopan. \v 34 Povoz tokat, Honoñai tairañ deitï ou ravapan batah ee, pot homet petev tovai ganö ari home midin totunei, oñ tokat ou ravapanez porah honoñai poñiz homehopek. Tat petev ou haravat hez-nen poñiz homet hezei.” Pot Iesu pim mañairooh-abanarin mañah. \c 7 \s1 Darim modari an nametotü \r Ruka 6:37-42 \p \v 1 Met Iesu pot mañat ñetï modao epat mañah, “God nim tookezavon etet an netapan hezavoz nim modapuz tohopanezavon etet an totun. \v 2 Oñ rotap nim modapuz homet metookezat God zu taput nimaz homet netohopan, ma nim modari kos rez manekezaek pi zu taput ni kos rez nanapan. \v 3 Met arin ev añoh-epat hodad tepekezat ev. Ni nap nim etavok et kulup ahot hezan tairaiz nim modapuz etavok et kulup goerap lokat hezaekan eteameñ? \v 4 Tat nim et kulup ahotaz hodad nat, oñ nim modapun pot mañameñ, ‘Ni kil heken ne nim et kulup goe okarap ba nevetem.’ \v 5 Pot moreg okov mañameñipun epat nañom, Met garos nimauz etavok et kulup ahot hezaek bavetet tin etekepuhoh rekot nim modap meñizat pim et kulup goerap ba mevetekë. \p \v 6 Met ari saleñir tin mod natü had bedeholor bolohol manamegi? Evo, met arim tin potü had bedehol manepeken borourat emenapan hezavoz hat potü naman tameg, ma bolohol manepeken molevok mez meet bahorï batapan hezavoz potü paru naman tameg,” pot mañah. \it (Povoz zut añarab nari baiñetinao hatevetet batiu tiu batat betehopanez porin maot namañ tepek.)\it* \s1 Dari Godin mañ mañookaz ñetiv \r Ruka 11:9-13 \p \v 7 Met Iesu maot parun epat mañah, “Met ari Godin rez kek tat mañ mañohopek, povoz pimauhö eñizat anohopan, ma rez kek tat pim nonoroz mel tovai sohopek, povoz God eñizohopanen bar batohopek, ma ari haitokoroh urohopeken rekot God hatevetet tezohopan. \v 8 Rotap epat añoman hatevetei. Añarab tairari rez kek tat Godin mañ mañohopanez pori pi rekot meñizat manohopan, ma rez kek tat pim nonoroz mel tovai sohopanez pori bar batohopan, ma haitokoroh urohopanez poriz pi hatevetet tezohopan. \p \v 9 Met arim ñarohol gipiz manepekez añapanen ari heleñ bat manepeke? \v 10 Ma pisihol manepekez añapanen ari hamal horï nari bat manepeke? Evo, pot bon. \v 11 Eñarohol ari añarab horiri arim ñarohol nonair nai tinatuhar manohopekez hodadeo tin hez, met arim Pap abarah tinaharam hezapun mañ mañohopeken pi horï nañ ari naanotü, oñ tinam ari eñizat anohopanez hodad ahö mapov piih hez. \p \v 12 Met batam Mosesir propet abanariz menahan hez-poñiz kapot pot hez, met arim modarihö tin tairao etohopanez ari homet zait tat hepekez potam paru metohozei,” pot mañah. \s1 Haitok goeoroh sookazat ev \r Ruka 13:22-24 \p \v 13-14 Met Iesu pot mañat mod epov amun mañah, “Met rotap añarab ahovokaro horiek sapanez haitok ahooroh ok lokat non ahooroh samah, oñ añarab pohao tin het hepanez pori haitok goeoroh samah. Met pori boi tatahoh mel tovai sohot bar batat non pooroh samahaek añarab ahovokaro nas, oñ honep honep boi tat rez kek tohot bar batat samah. Povoz met ari haitok goe poorotihar sepekez homet boi tat sohozei,” pot mañah. \s1 Aban moregari emohopanez ñetiv \r Ruka 6:43-45 \p \v 15 Met Iesu parun pot mañat maot epat mañah, “Aban moreg etohopanezarizao ev. Met aban nari emat arin ñetï moregao añat, ‘Godiz ñetï rotapuv ev añameg,’ pot hapanez pori ganö paru emat bahorï avatapan hezavoz ari ñai bizat tinam etet hezei. Met paru pori anumai sokoriz zut emohopan, oñ parum loporizaroh had ñairiz zut bahorï etohopanezari ok. \v 16 Oñ ari parum tovai sohopanezavon etet parum kapotaz tin hodad ravepek. Met bi maborö getahavenañarepek zi ul tin nakazañ badapanen dari tavaka? Ma zen zen arañinañ betezañik zi ul tin nakaz nañ badapanen dari tavaka? Evo, rekot poñik ul tinañ navadotü. \v 17-18 Rotap zi tinañik zi ul tinañ badamah, oñ ul horiñ rekot navadotü, met zi horiñik zi ul tinañ navad, oñ ul horiñ badamah. \v 19 Tamahan zi tairañ ul tinañ navadotuzañ menat itiñadek mañaramah. \v 20 Met zi hamoh-poñiz zut aban moreg pori arim ñaravatak emapanen parum tohopanezavon etet parum kapotaz zuam hodad ravat pot hapek, ‘Aban eperi zi horimedek ul horiñ badamahavoz zut moregari ev,’ pot parumaz hahopek,” pot mañah. \p \v 21 Met Iesu pot mañat maot epat mañah, “Añarab tairari tin hom nameek amauam, ‘Deim Amip,’ pot neen nañapanez mapori rekot God hezaek sat naketü, oñ paru tairari nem Pap abarah hezapuz ñeo baval hat tohopanez nen pori rekot poek sat hepan. \v 22 Met tokat God añarab ñevok bizapanez aliz posik paru ahovokaro pot neen nañapan, ‘Deim Amip, met dei nim abatao haovai Godiz baiñetinao añarabon mañoog, ma pitü paruh menat hehari ruogin añarab maot tin ravooh, ma red navor nao ahoam añarabon mañairoog.’ \v 23 Pot nañapanen parun epat mañom, ‘Ari betezam nem abatao haogiri okeg, ne arimaz unun, povoz nehanañ pataek sei,’ pot mañom.” Pot Iesu parun mañah. \s1 Zeimakezaroz zu tat mañahat ev \r Ruka 6:47-49 \p \v 24 Tat pi maot epat mañah, “Met ari nem hamoh-ñetï epeñ hatevetet baval hahopekez pori tairavotï zut tat añom? Met aban hodad tinavonañ nap pim zeimak demapanez garos pi ham kezarah hamauruñ menat bahahav kez bareñapanepuh zeimak demapan. \v 25 Tapanen teptep ahov urohopanen ut ahor pelohopanen iverï ñai rezapanepuh zei pomak pi bahahav kez bareñat demapanen hepan, povoz bareñ naedotü. \p \v 26 Met ari nem hamoh-ñetï epeñ hatevetet baval nak hepekez pori tairavotï zut tat añom? Met aban kut nap pim zeimak demapanez bahahav apor pap bat helok bareñapanepuh zeimak demapan. \v 27 Tapanen teptep ahov urohopanen ut honoñai ahor pelohopanen iverï ñai rezat emapanepuh zei pomak bareñ edapanen map horï ravapan.” Pot Iesu parun mañat bon tah. \p \v 28-29 Met Iesu ñetï poñ mañooh-poek paru hateveteohan aban ñetï kateñiz mañairahol mañoohavoz zut namañ, oñ hodad ahovonañ het mañooh, povoz parum marahol ker menat pot homeoh, Ui, pi Godiz Baiñetinavoz maupuhö ok hamah. \c 8 \s1 Aban obuloñinañap batin batah \r Mak 1:40-45; Ruka 5:12-16 \p \v 1 Met Iesu dañ povokanañ er horat soohan añarab ahovokaro pinañ honeo sooh. \v 2 Tahan aban obuloñ pohao tat heh-nap pim nakoe emat rariñ rez bareñat\f + \fr 8:2 \ft Pavar 2 -Met porah aban korav ahop hehan pim irih hehari piin ñetiv mañapanen tin hatevetepanez hat pim totoi emat rariñ rez bareñat piin mañooh.\f* epat mañah, “Nem ahop ae, ni ne batin navatekez zait tekë, povoz haken ne tin ravom.” \v 3 Pot mañahan Iesu pim maras meet aban popuh bizat epat mañah, “Ne zait toh, povoz ni tin rav.” Pot mañovaiam obuloñ map bon tahan aban pop tin ravah. \v 4 Tahan Iesu aban popun epat mañah, “Tovai ni nem netohovoz modarin bar mañotun, oñ ni sat aban anumaihol bareñ elat mañaramah-napun nim heris mañaireken ni tin raveñ-epovon pi etet hodad tapan. Tapanen batam Mosesiz hahan hezat ideñariv bat ni God hañiv metekë. Teken añarab niin etet epat hapan, ‘Rotap pi tin haravah,’ pot nimaz hat maot ari honeo hepek,” pot mañah. \s1 Iesu gog aban nap batin batah \r Ruka 7:1-10 \p \v 5 Met Iesu sohot Kapaneam zeitak sa berevahan Roma ñai abanariz ahö nap emat meñizapanez homet piin epat mañah, \v 6 “Nem ahop ae, met nem gog aban nap lamao tat pim eñar mar map sikö tat hezan kakam ahov hatevetehot hez.” \v 7 Pot mañahan Iesu hatevetet aban popun epat mañah, “Met ne deip sopainepuh nim gog abanap batin batom.” \v 8 Pot Iesu mañahan aban popuhoen maot epat mañah, “Evo, met ne aban horivonañapuz zeimakeh ni aban tinap rekot nasotü, oñ epekam ni het ñe nenao haken nem gog abanap tin ravap. \v 9 Met ne nem ahö ravat hezariz irih het parum nañamahat tamoh, ma nem irih ñai aban modariz ne korav ravat hezaek poriz napun epat mañamoh, ‘Ni ok sa,’ hamohon am nem hamohoek samah, ma modapun, ‘Ni ev em,’ pot mañamohon am emamah, ma nem gog aban napun gog nao netapanez mañamohorah nem mañamohotam am tamah. Met povoz zut ni ev het ñe nenao haken pim lamao bon tapanen pi tin ravapan.” \v 10 Pot mañahan Iesu aban popuz ñetï hahavoz hatevetet pi homehot het añarab pinañ honeo sooharin epat mañah, “Met rotap aban pat epop nemaz homeo badae batah-okovoz zut Israel añarab nemerih gogot tovai emoohoek epat navon ne et narë. \p \v 11 Met epat añoman hatevetei. Aban epopuz zut añarab gitap berevamahaek zei posikarohanañari, ma gitap bañodamah-zei posikarohanañari añarab map ahovokaro emat Godiz zei tin posik Abraamir, Aisakir, Zekoponañ honeo het biñ ravat gipiz nohopan, \v 12 oñ parum iz mim Godiz zei tinasik emapanez au hahan hez-pori pimaz homeo badae navat hezaek, ruapanen sat iñidoh kuturutaz lopotak het ahoam iñ hahot het kakamao hatevetehot gitahav men tep hat hepan.” Pot Iesu añarabon mañat \v 13 pi ñai abanapun epat mañah, “Nim zeimakehaz sooken ne metomaz nim homet nañeñ-pov toman ou ravapan.” Pot mañovai terï taputanañ pim gog abanap tin ravah. \s1 Pitaz lelamap batin batah \r Mak 1:29-31; Ruka 4:38-39 \p \v 14 Pot tahan Iesu sat Pitaz zeimakeh lokat etehan Pitaz añ lelamap lam mid midiv ñadohot orat hehan, \v 15 etet añ popuh maras pi ut urahan tin ravahapuh bal hat Iesuz gipiz bareñat tezat manahan nah. \s1 Lam narir nari batin batah \r Mak 1:32-34; Ruka 4:40-41 \p \v 16 Met hapanezai kutur ararao ravovai añarab zei potakari pituhol menat hehari ahoam Iesuz nakoe bat emahan Iesu ñeo hahan hatevetet pituhol menat hehaek berevat sahan lamao tat hehari amun batin batah. \v 17 Met batam propet aban Godihö hahan hatevetet haoh-nap Aisaia epat menahan hez, Met pimauhö darim lam povor kao map batin haavatapan. Pot menahan hezaek Iesu emat hahan hez-taput tat lamari batin batoohan Aisaiaz menahan hez-povoz rotapuv ou ravah. \s1 Iesunañ sapanez mañah-ñetiv \r Ruka 9:57-62 \p \v 18 Met añarab ahovokaro emat Iesu balopotak batat hehan etet pim mañairooh-abanarin epat mañah, “Dari havë epovoz okatasitï sak.” \v 19 Pot mañovai aban ñetï kateñiz mañair-nap Iesun epat mañah, “Añairameñip ae, met ne nim sookezaek deip honeo sohopainez zait toh.” \v 20 Pot hahan Iesu ñetï hañiv epat mañah, “Met had bedehol parum oramah-tekeñ hez, ma idehol parum oramah-zezeñ amun hez, oñ ne Añaraboz Nanep nem zei hemaz namak bon, povoz nim nañeñ-okovoz tinam hometahoh em.” \p \v 21 Pot mañovai aban Iesu mañoohan hatevetevai emooh-nap Iesun epat mañah, “Nem ahop ae, ni gu haken ne sat het nem papap ñomapanen baveiromapuhoh\f + \fr 8:21 \ft Pavar 21 -Met paru Zudahol parumeri ñomoohan hel ahoñiz kohat puioñ hehaek, ma parumauhö menoohaek, basat bizat hel ahö modañinañ haitokoroh barau rau tooh.\f* emoman deip sohopain ma tair?” \v 22 Pot mañahan Iesu hañiv epat mañah, “Met paru nemaz homeo badae navat hepanezari parumeri ñomohopanen baveirohopan, oñ ni nenañ honeo am sohopain,” pot mañah. \s1 Havevor hadao bagaa batah \r Mak 4:35-41; Ruka 8:22-25 \p \v 23-24 Tahapuh Iesur mañairooh-abanari boutitak helat havevozañ sohot Iesu orat hehan had ahov urahan haveo ñai tat paru bamezapanez tahan, \v 25 paru Iesu bazagerï metat epat mañah, “Deim ahop ae, dari totoi havevok er horat emiv elakaz tegig, ni bal hat dei eñiz.” \v 26 Pot mañahan Iesu epat mañah, “Met rotap ari nemaz homeo aviam badae batat hezaek, ñai het tat neen okat nañeg.” Pot mañat bal hat havevor hadavon bon tapanez mañahan bon tahan haveo maot pim hehat ravah. \v 27 Tahan paru agol atat pot parumam nae nap mañah, “Ai ui, hadavor havevon mañahan pim ñeo hatevetet zuam hahat tat bon tahag, aban epop tair heripuhö okat tah?” \s1 Aban pitü nañariv batin batah \r Mak 5:1-20; Ruka 8:26-39 \p \v 28 Tahan Iesu Galili iv havë ahovoz okatasitï añarab Gadara poriz zeisik sa berevahan aban pituhol menat hehañariv parup orah rezah ñomoohari biohaek kez tat het añarab modari poek soohan urapanez tooh, povoz paru ñaihetiz poek nas heh. Tahan poek heh-aban poñariv Iesu emahan etet \v 29 ñeo ñarah epat hah, “Ni Godiz rop, tair etekez hat ev emeñ? Met deim hañ horiv etekez narav hez-eparah petev zuam kakamao etekez homet emeñi?” \v 30 Pot mañovai etehan bol nari ahoam akah hotoh heriam het sisiñiñ nohot hehan, \v 31 pituhol aban poñariviz gizasikarohanañ Iesun epat mañah, “Met ni dei oruekez homekë, povoz dei emeeken sat bol akarih lokak.” \v 32 Pot mañahan Iesu parun, “Kar, ari berevat tapurih sa lokei,” mañovaiam pitü pori berevat sat boloholok lokahan bolohol daparavazañ porü hat kotï sat iv havevok ñodat emiv elat ñomah. \p \v 33 Pot tahan aban bol poriz korav hehari etet bareet parum zeitak sat aban poñariv batin batat pituhol ruahan sat boloholok lokahan tahavoz ñetiv mañah. \v 34 Tahan paru añarab zei potakari Iesuz melahar emat piin etet parum boloholoz tahavoz ñaihet tat pi zei pos betet mod nasitï sapanez ahoam mañah. \c 9 \s1 Eñar mar ñomahap batin batah \r Mak 2:1-12; Ruka 5:17-26 \p \v 1 Pot mañahan Iesu boutitak helat iv havevozañ sohot pim zeitak berevah. \v 2 Tat poek hehan aban nari aban eñar mar ñomat hehap bi tav tavasik bavizat, Rekot piuhö aban epop batin batapan, pot paru pimaz homeo badae batat bat emahapuh Iesuz nakoe biih. Tahan Iesu parum homet bat emahat hodad ravat aban lamapun etet epat mañah, “Erom, ne nim horï tovai emooñ-poñ ba ol haveteohö, povoz ni biñ rav.” \p \v 3 Pot Iesu mañahan aban ñetï kateñiz mañairahol hatevetet parumam pot homeh, Met aban epop pi Godiz zut ravapan hat okat mañahan dari hatevetegin tin narav. \v 4 Pot homeohan Iesu parum homeoh-pov pi hodad hatahapuh epat parun mañah, “Tairaiz ari nemaz okat homeameg? \v 5 Met ‘Nim horï tovai emooñ-potü ba ol haveteohö,’ pot piin mañoh, oñ rotap ba ol haveteohö ma ba ol navet, povoz ari etet hodad nat hez. Oñ aban epopun, ‘Ni bal haz,’ pot mañoman pi petev bal hapanen ari etepekezaek nem kezao ou ravapanen hodad tepek. \v 6 Met ne Añaraboz Nanep ev het ari añaraboz horï tamegiñ bavetehomaz kez pov neeh hez-pot hodad tepekez ne aban epopun, ‘Ni bal haz,’ mañoman bal hapanen etet nem kezavoz ari hodad tepek.” Iesu parun pot mañat aban lamapun pat, “Ni bal hat bi tav tavas bat nim zeitakaz sa.” \v 7-8 Pot mañahan aban pop bal hat pim bi tav tavas bat sahan paru añarab etet hehari agol atat pot hah, “Rotap Godihö pim kezao aban epop manahan okat tahan eteg.” Pot hat paru Godiz abatao bat hel batat biñ mañovai sooh. \s1 Iesu Matiuz as hah-ñetiv \r Mak 2:13-17; Ruka 5:27-32 \p \v 9 Met Iesur mañairooh-abanari poek hehaekanañ sohot etehan Matiu pim takes monis booh-zeimakeh toutat hehan Iesu piin etet epat mañah, “Erom, ni emeken deip honeo sohopain.” Pot mañahan Matiu bal hahapuh Iesunañ parup sah. \v 10 Tat paru Matiuz zeimakeh sa toutat gipiz nohot hehan aban takes monis booh-narir aban horï modari paru honeo emat toutat gipiz nohot heh. \v 11 Tahan Parisi aban narihö parun etet pim mañairooh-abanarin epat at mañah, “Erohol ae, met arim añairamahap tairaiz pi aban horï tamah-okorinañ honeo paru toutat het gipiz namah?” \v 12 Pot hahan Iesu hatevetet parun hañiv epat mañah, “Aban nap lamao nat tinam hepanez pop meñizat batin batapanez popuhaz nasotü, oñ aban nap lamao tat hepan, povoz meñizat batin batapanezapuhaz sapan. \v 13 Met povoz zut ne, ‘Dei aban tin tamegiri ev,’ pot hamah-poriz hat ne naem, oñ aban horï ravat hezari meñizomaz hat ne emoh. Met Baiñetinavoz Tepatak pot menahan hez, Met ari giz nenañinañ nemaz hat anumaihol bareñ elat mañarohopeken uveo berevohopanezavoz ne God zait nat, oñ arim loporizarohanañ tin homet nae nap masak metohopekez ne zait toh. Met ari ñetï añoh-epovoz kapot hodad tepekez tin homevai sohozei.” Iesu parun pot mañah. \s1 Gipizoz ah ñeo hat mañeo haokaz ñetiv \r Mak 2:18-22; Ruka 5:33-39 \p \v 14 Pot mañahan sahan tokat Zoan ivoh memeohapuz mañairoohari emat Iesun epat mañah, “Met dei ma Parisi abanari porah karah aliz nañik mañeo haokaz gipizor ivovoz ah ñeo hat nain het mañ hameg, oñ paru nim mañairameñ-abanari deim tameg-pot nat, povoz homet at nañakaz ev emeg.” \v 15 Pot mañahan Iesu hañiv epat mañah, “Met añarab nari parum kapotak nap emapanen paru pinañ honeo het biñ ravat gipiz nohopan, oñ tovai sohot tokat ñai aban narihö aban pop basapanez porah pim kapotakari pimaz zakep tat gipiz nain hepan. \p \v 16 Met aban nap pim dim giv topar kelapanen giv tet magei nat kelapanez poek biit nameotü. Met pi pot tapan, povoz maot zuam giv tet magei pot meepanen hepanezaek dim topar kelapanen puiorö maot ahö ravapan. \v 17 Met mod nao amun pot hez. Aban nap iv ñerë hep hop hop hatat hepanez mamogavok ivov holapanen emat beo rezapanen zuam rapat ozourapan, oñ iv ñerë hep magei tinavok ivov holapan, povoz rapat naverevotü, oñ tin hepan.” \it (Pot Iesu paru Zuda pimeri parum iz mimiholoz mañovai emoohat pim ñetï mageivonañ bahoneo batotun hezavoz homet ñetï epovokaro mañah.)\it* \s1 Añ napur ñari nap batin batah \r Mak 5:21-43; Ruka 8:40-56 \p \v 18 Met Iesu ñetï pov mañohot hehan Zudaholoz topour zeimakez aban ahö nap pim totoi emat rariñ hamarah rez bareñat epat mañah, “Erom, nem ñarip totoiam ñomapanez tahan ne emoh, oñ ni sat nim maras pim herisik bizeken pi maot tin ravat hepan.” \v 19 Pot mañahan Iesur mañairooh-abanari bal hat paru aban ahö popunañ sah. \p \v 20-21 Met paru nonoroh soohan añ nap pi krismasañ 12 uvevon etehot hehap Iesuz kosimarah pot homevai emooh, Met ne pim dim nenapuk maras ut uromazaek tin ravom. Pot homet pim dimipuz tetemarah ut urah. \v 22 Tahan Iesu havoe tat añ popun etet epat mañah, “Eñarim, nim homeo neohö batin navatomaz badae bateñ, povoz ni tin haraveñ.” Pot mañovaiam terï taputanañ añ pop tin ravat sah. \p \v 23 Met pot metahan sahan paru sat aban ahö popuz zeimakeh lokat honat Iesu etehan paru aban nari mañihavek pul menohot hehan\f + \fr 9:23 \ft Pavar 23 -Ñarip hañomah homet parum toohat mañihavek pul menooh.\f* añarab iñir zakep ahoam tooh. \v 24 Tahan pi parun pot mañah, “Met ñari akap nañom, oñ pi ok au unun orat hezag, ariparo iñ hamegiek bon tat havï ravat berevat sei,” pot mañah. Met pot mañahavoz homet añarab pori pimaz kek haoh. \v 25 Tahan Iesu añarab pori baverevahan iñidoh sahan ñari pop oraeh-zei girü povok lokat pim marasiz bat, “Bal haz,” hahan bal hah. \v 26 Met Iesu pot tah-ñetiv haovai soohan zei posik an pap manah. \s1 Etañ kutañariv batin batah \p \v 27 Pot metahapuh Iesu zei pomakehanañ berevat nonoroh soohan aban etañ kut tat heh-nañariv pim tokat emohot ñeo ñarah epat mañovai emooh, “Devidiz iz mimip ae, ni deipimaz zakep tat eñiz.” \v 28 Pot mañovai emoohan Iesu sat kohat zei namakeh lokahan parup pim nakoe emahan Iesu parupin at mañah, “Ne rekot arip batin avatomaz homeamegi?” Pot hahan parup hañiv epat mañah, “Gu, rotap ni rekot deip batin avatekë.” \v 29 Pot mañahan Iesu parupim etañik marasikaro biit pot mañah, “Aripim homet emeg-pov rotap ravah.” \v 30 Pot mañovaiam parupim etañ tin eteh. Tahan Iesu parupin ah ñe kezao epat mañah, “Tovai aripim etoh-ñetï epov añarabon mañotunei.” \v 31 Pot mañahan hatevetet berevat unun manahapuh sat Iesu parupim metahavoz ñetiv zei posikarin mañovai soohan ñetï pov ahö ravah. \p \v 32 Met Iesur mañairooh-abanari zei pomak betet sapanez tahan añarab nari aban pitup menat hehan ñeo nak heh-nap pihaz bat emah. \v 33 Tahan Iesu pitü pop ruahan aban pop betet berevat sahan ñeo hahan añarab agol atat etet pot hah, “Met ev Israel darim zei epesik mamog okat nao dari et narë heg.” \v 34 Pot hahan Parisi abanari etet epat hah, “Met pituholoz ahop pinañ het pi kezao manat hezan pituhol añaraboh menat hezaek ruamahan samah,” pot mañah. \s1 Iesu añaraboz zakep tahavoz ñetiv \p \v 35 Met Iesu zei posik zei ahoñir goeñik sohot Zudaholoz topour zeiñik lokat paru God parum koravopuz masakavoz roketak hepanez ñetï tin pov mañovai, lam navor nao tat hehari batin batooh. \v 36 Pot tohot het etehan añarab mapori bol sipsipihol koravop bonoriz zut hehan modari paru honoñai povor kao ahoam metoohaek meñizapanezap bon, povoz Iesu etet zakepiv ahoam tat \v 37 pim mañairooh-abanarin epat mañah, “Met av epesik gipiz utap hatat hez-epotü map ahoam hez, oñ gipiz epotü bat batogü manapanez añarab aviam hez, \v 38 povoz av posiz maupun mañ mañohopeken pi gog añarab modari ba ou batapanen gipiz epotü batogü manohopan.” \it (Poek añarab meñizohopanezari honep honep hez, povoz God modari ba ou batapanezavoz piin mañ mañohopanez homet Iesu parun mañooh.)\it* \c 10 \s1 Iesu pim mañairahol 12 bamain batah \r Mak 3:13-19; Ruka 6:12-16 \p \v 1 Met Iesu pim mañairooh-abanari 12 batopourat pituhol menat hehari ruohopanen berevat sohopanez, ma lam navor navonañari batin batohopanez kezao manah. \v 2 Met aposor aban poriz abatañ ev. \q1 Met garosikap Saimon, pim abat modao Pita mañah-pop, \q1 met pim bosip Anduru, \q1 met Sebediz roñariv Zemisir bosip Zon, \q1 \v 3 met Pilipir, \q1 Batolomiur, \q1 Tomasir, \q1 Matiu takes monis boohap, \q1 met Alpiasiz rop, Zemis, \q1 met Tadiasir, \q1 \v 4 Saimon modap, pi Selot porihanañ nap,\f + \fr 10:4 \ft Pavar 4 -Met Selot mañah-pori Roma ñai aban patari korav ravat hehaek sapanen parum zeis maot parumauhö korav ravat hepanez kilam gogot tooh.\f* \q1 met Zudas Iskeriot, pi tokat Iesu bapanez bar mañat mañairahap. \m Met pim aposoroholoz abatañ ok. \s1 Iesu mañairoohari meepanez tat mañah \r Mak 6:7-13; Ruka 9:1-6 \p \v 5 Met aban eperi meepanen gogot tohopanez pot mañah, “Met ari tovai añarab patarir añarab Sameriaholoz zeiñik sotunei, \v 6 oñ ari sat Israel añarab tairari paru bol sipsipihol parum koravop betet main ravat samahavoz zut Godiz ñetiv betet main ravat hez-poriz ñaravatak sohot \v 7 pot parun mañohopek, ‘Godiz masakavoz roketak hepekezao totoi ev haemah.’ \v 8 Pot mañovai lamao tat hepanezari batin batovai, hañomapanezari baval haovai, obuloñ pohao tat hepanezari batin batovai, pituhol añaraboh menat hepanezari ruohopeken sohopan. Met pot tovai sohopekez kezao ari ne zum netegin anoh-bon, oñ amauam ok anoh, povoz añarabon ñetiv mañovai batin batovai sohot zumao anapanez tovai mañotunei. \v 9-10 Met arim heriñ tin metohopekez homet moniñir dim modapur eñ res modañ kiñik bavelat irao bat honeo sotunei. Met añarab meñizohopekez pori rekot ari gipizor mod tairatü tekï tepekezatü eñizat anohopan. \p \v 11 Met ari zei natak sepekepuh zei orohopekezamakez poekarin at mañepeken aban tairapuhö pim zeimakeh avat sat eñepan, povoz ari aban popunañ zei pomakeham het gog anoh-epeñ tohopeken bon tapanenahoh zei pot betet zei modatakaz sei. \v 12 Met ari zei natak sat zei namakeh lokat poek hepanezarin, ‘Ari lop tinarizaronañ hezei,’ pot mañepek. \v 13 Tepeken paru zei pomakehari ari masak etapan, povoz arim mañepekez pov rotap ravap, oñ ari masak naetotuzat ravapan, povoz mañepekez pov arimaunañ am hepan. \v 14 Met ari zei mod natak sat berevepeken arimaz kaev ravat orohopekez zei namak naan tat, arim ñetiv hatevetepanez kaev ravat hepan, povoz parum zei potakanañ ham tomol moleo arim eñañik ñed bat hepanezaek teur betet zei pot kos rez manat sepek. \v 15 Met pot etapanez añarab poriz epat añom, Met batam añarab Sodom zeitak heh-pori horï povor kao ahoam tooh, povoz tokat God ari añarab ñevok evizapanezarah pi Sodom pori hañ horiv metapan, oñ zei añarab het arimaz kaev ravapanezatak hepanez poriz horivohö Sodom añaraboz batam tooh-pov ritou metat map ahö ravapanezaek God paru hañ horï ahö mapov metapan,” pot mañah. \s1 Modari horï metohopanez bar mañah \r Mak 13:9-13; Ruka 21:12-17 \p \v 16 Pot mañat maot epat mañah, “Met ari hatevetei, ne bol sipsip sokoriz zut ari emeeman aban had ñairiz zut hoririz ñaravatak sepekez ok teg, povoz hamalehol sapanezaekaz tinam et bameet samahavoz zut ari tinam arim hezhezavoz korav ravat id pururuaholoz sokoam sa em tamahavoz zut ari tinam tovai sohozei. \v 17 Met had bedeholoz zut aban nari ok hez, met porihö ari nari avasat ñevok evizohopan, ma ari nari topour zeiñik avat biñinañ ourohopanen kakamao hatevetehopek. \v 18 Ma ari nemaz homet hepekezaek mod narihö kaev ravat beri akahopanepuh avat sat gavman aban korav ahoriz nakoe eñehopanen hepek. Met poek het arihö nem ñetï tinao parun mañovai, añarab patariz ñaravatak het porinahon nem ñetiv ourah mañohopek. \v 19 Met ari avat sapanen ñetï hañiv mañepekez ñaihet tat, Ui dari hañ tairao hak batah? pot ari hometunei, oñ paru arin at añohopanez tapurah God arim Papap hahopekezat hodadeo ari anohopanen hahopek. \v 20 Met ari arim hodadevok ñetï pov bar mañohopek bon, oñ arim Papapuz Pul Tinapuhö hodadeo anohopanen ñetiñ parun mañohopek. \p \v 21 Met aban nari parum naner bos nemaz homet emohopanezariz kaev ravat beri hat ñai aban nari manapanen paru bat men ñomapan, ma pap nari parum ñarohol zu taput metohopan, ma ñaro narihö amun parum nonor papaz zu taput metohopanen ñai aban nari paru men ñomapan. \v 22 Met ari nemaz homevai emohopekezaek añarab mapori arimaz kaev ravat mogao etapan. Met pot etapanen ari tairari kaev narav het rez kek tat nemaz homet tovai sohopekezari God avat tin hepekezaek eñepan. \v 23 Met ne rotap arin epat añom, Ari Zudia zeisik ma zei mapoñik nem ñetiv mañovai magei sohopeken ne Añaraboz Nanep arihaz maot emom. Povoz met ari zei tairatak sat nem ñetiv mañohopeken poekari arimaz kaev ravat bahorï etapan, povoz zei pot betet bareet zei modatak sat nem ñetiv mañohopek. \p \v 24 Met aban hodadevonañ nap aban modarin ñetiñ badede mañohopanezaek pim irih het hatevetehopanez pori pi ritou nametotü, ma gog navok hepanezarihö gog povoz aban koravop ritou metat ba irih navatotü. \v 25 Povoz añarab modarihö aban mañohopanez pop tairao metohopanezavoz zut pim irih hepanezari amun taput metohopan, ma gogovoz aban korav pop nao metohopanezavoz zut gog povok hepanezari amun metohopan. Met ne arim koravop paruh batiu tiu navatat, ‘Pi Bielsebul, pituholoz papap, ak,’ pot nemaz hahaek ari nem irih hezari amun batiu tiu avatat arimaz ñetï moregañ ahoam hahopan,” pot mañah. \s1 Añarab modariz ñaihet natotü \r Ruka 12:1-9 \p \v 26 Met Iesu pot mañat maot epat parun mañah, “Rotap paru horï etohopan, oñ parumaz ari ñaihet totunei. Met petev kil izek horï hat tovai samah-map poñ tokat ba ou batapanen ari etepek. \v 27 Met ari nenarin nem añamohon hateveteameg-epeñ ev añamoh, povoz ari iñivavok añaraboz ñaravatak het ñeo ñarah hat mañohopeken paru hatevetehop. \v 28 Met añoh-epov mañohot ari añaraboz ñaihet totunei. Met paru rekot arim ham heriñ ur oñomapan, oñ arim pulihol paru ur nañomotü, povoz ari parumaz ñaihet totunei. Oñ God nenap rekot arim ham heriñir pulihol honeo itiñadek sepekez añapanen poek sat horï ravepek hezavoz petev pi nenapuz ñaihet tohozei. \p \v 29 Met arim Papap ideholoz korav hezavoz homei. Met ari id nañariv bat nepekez zumao 2 toea nen manat bameg. Met id poriz zumao aviam, oñ arim Papap paru id poriz korav hezaek nap betezam nañomotü, oñ piuhö hapanen id pop ñomapan. \v 30 Pot tat parumaz tin korav hez-povoz zut pi amun arimaz tin korav het arim gag tae honeo honeo rekö hakat pi hodad hakez. \v 31 Met ari añarab idehol ritou metat hez, povoz pi arimaz korav hezag, modariz ari ñaihet totunei.” Pot pim mañairooh-abanarin mañah. \s1 Iesuz abatao ourah mañook \r Ruka 12:8-9 \p \v 32 Iesu pot mañat maot epat mañah, “Met tairap, ‘Iesu nem ahop ok,’ pot añarabon ourah mañohopanez pop tokat abarah nem Papap etet hepanen ne pimaz, ‘Epop nemop ev,’ pot haom. \v 33 Oñ pi tairap ne kos rez nanat, ‘Ne pimaz unun,’ pot añarab modari hatevetet hepanen nemaz hapanezap tokat abarah nem Papap etet hepanen ne pin, ‘Ne nimaz unun,’ pot mañom,” pot parun mañah. \s1 Dari Iesuz zait tookazao ev \r Ruka 12:49-53, 14:25-27 \p \v 34 Iesu pot mañat maot epat mañah, “Met ne ari añarab ev hamarah het eñizat bahon avatoman tin hepekez ev eroh, pot homeamegi? Evo, oñ ari añarab ba everat bamain main avatomaz ev eroh. \v 35 Met añoh-epovoz kapot pot hez. Aban ro nap hepanen pim papap nemaz homevai sohopanen aban ro pop pim pap popuz kaev ravapan. Ma ñari añ nap hepanen pim nonop nemaz homevai sohopanen ñari añ pop pim non popuz kaev ravapan. Ma añ nap hepanen pim añ lelamap nemaz homevai sohopanen añ pop pim añ lelamapuz kaev ravat hepan. \v 36 Met aban nap nem tokat emohopanez zait tapanen paru tairari pimaz kaev ravat horï metohopan? Met pimauzari paru zei honemakeh hepanez porihö pot metohopan. \p \v 37 Tapanen tairap nemaz aviam ulov ravat hepanepuh pim nonop ma papapuz ahoam ulov ravat hepanez pop pi nenañ rekot naketü. Ma tairap pim rop ma ñaripuz ahoam ulov ravat hepanepuh nemaz aviam ulov ravat hepanez pop nenañ rekot naketü. \v 38-39 Met tairap nenañ emohopanez pop, ne nemauz zaitiv betet nem Papapuz hahat baval hat pim zaitivok samoh-povoz zut, pi pop nem tamoh-taput tovai emohot epat homehopan, Met ne Iesuz zaitivok sohoman modari honoñai tairao netapan, ma ur noñomapanez hapanez porah ne kaev ravat ñaihet tat navetetü. Pot nemaz homet emookez pop nenañ honeo pohao tin het hekë. Oñ nap pim herisiam tin hepanez homet ñaihet tapanez pop rekot nenañ honeo naketü, oñ horï ravapan,” pot mañah. \s1 Añarab hañ tinao manapanez ñetiv \r Mak 9:41; Zon 13:20 \p \v 40 Pot mañahapuh Iesu maot epat mañah, “Met ari nem ñetiv mañovai sohopeken añarab tairari eñizat tin etohopanez pori ne amun neñizat tin ok netohopanezavoz zut ravat hepan, ma nem Pap nemeehan eroh-pop amun meñizat tin ok metohopan. \v 41 Met añarab tairari Godiz ñetiv ourah hahopanezapun etet, ‘Propet aban Godiz ñetiv darin añamahap ok,’ pot pimaz hat meñizat tin metohopanez pop tokat God propet abanari hañ tinao manapanezarah zu taput paru añarab meñizohopanez pori amun manapan. Ma añarab tairari aban tin tohopanezapun etet, ‘Aban tinap ok,’ pot pimaz hat meñizat tin metohopanen tokat God aban popuz hañiv manapanezaek zu taput paru añarab pot tohopanez pori amun manapan. \v 42 Ne rotap arin epat añoman hatevetei, Met nem tokat emohot abatao bon hepanez-nap ivovoz metapanen tairap piin etet, ‘Iesuzap ev,’ pot hat ivov holat manapanez pop tin pot metapanezavoz hañ tinao tokat havapan.” Pot parun mañah. \c 11 \s1 Zoanizari emat Iesun at mañah \r Ruka 7:18-23 \p \v 1 Met Iesu pim mañairooh-abanarin tapanezat ñetï poñ mañat garë hahapuh pim heh-poek betet zei posizañ zei ahotuk sat añarabon ñetiv mañovai sooh. \p \v 2 Met Zoan ivoh memeohap kakam zeimakeh het Kristoz gog map tovai emoohañiz ñetivon hatevetehapuh pim mañairooharihanañ nari pihaz meehan sat epat at mañah, \v 3 “Met ‘Tokat nap emapan,’ pot hahan hezan dei ñai bizat etet hezag ni tapupu? Ma mod nap tokat ok emapanez etet hek?” \v 4 Pot at mañahan Iesu hañiv epat mañah, “Met ari sat Zoanin petev nem tamohon ari hatevetet eteameg-epeñiz bar mañei. \v 5 Met etañ kut tat heharir eñañ horï ravat heharir aban obuloñ pohao tat heharir hat koveñ unun manat heh-pori map batin batamohovoz ñetiv, ma ñomamahari maot baval hamohovoz, ma añarab, ‘Dari horï hezaek tairap eñizapan,’ pot hahot hezarin Godiz ñetiñ mañamohon hateveteamahavoz ñetiv, ma hatevetet eteameg-epeñiz ñetiñ ari sat piin bar mañei. \v 6 Met tairap nem tamohovoz homet, Rotap emapanez hah-tapup ev, pot homet lop houlorizaronañ naketuz pop pim loporih biñ ravat hepan, pot piin sat mañei.” \s1 Zoaniz ñetiv parun mañah \r Ruka 7:24-35, 16:16 \p \v 7 Pot mañahan paru sahan Iesu Zoaniz ñetiv añarabon epat mañah, “Met batam Zoan ham betez nonair nai bon heh-narah hehan ari poek tair toohavon etehopekez hat poek soog? Met havos teptepivok basaem tamahavoz zut aban betez napun etepekez hat soogi? \v 8 Ma aban nap dimir giv tinatü tat hehapun etehopekez hat soog? Evo, pot bon, met paru dimir giv tinatü tat hezari zei ahö tinañik hez, oñ ham betez narah pori nakez. \v 9 Ma ari Godiz propet aban napun etehopekez hat soogi? Met rotap ari sat Godiz propet abanapun eteog, met piuhö propet aban modari map ritou metat hez. \v 10 Met batam Godiz propet aban napuhö Zoan emat tohopanez ñetiv epat menahan hez, \q1 Hatevetei, nem ñetiv hahopanezap meeman pi garos ravat emat nim nonor ba oñ batohopan. \rq Malakai 3:1\rq* \m Pot menah. \v 11 Met rotap epat añoman hatevetei. Zoan piuhö nem nonor ba oñ batah, povoz pi aban ahop ravat het añarab mod mapori ritou metat hez, oñ añarab Godiz masakavoz roketak hepanez pov ou ravapanezaek añarab tairari masak povok hepanez pori Zoan ritou metat hepan. \v 12 Met pi añarabon ñetiv mañohot ivov memeehopanez kapot tahaekanañ añarab ahovokaro Godiz masakavoz roketak hepanez homet kezao rez kek tat tooh-pori poek sat hez. \v 13-14 Met batam Mosesir propet aban mapori epat haovai emooh, ‘Met tokat propet aban nap Elaiza popuz het toohavoz zut modap ou ravat zu taput tohopan.’ Pot haovai emoohaek Zoan Elaizaz tooh-taput tohopanezap haverevah. Met ñetï añoh-epovoz ari hatevetet barotap batepek, ma barotap navatotü batah? \v 15 Met ari hat koveñinañari okeg, nem hahö epovon hatevetet tin hodad ravei. \p \v 16 Met ari petev hezariz tamegit tairavotï zut tat haom? Met ñaro daparih het ekerë tamahariz zut ari tameg. \v 17 Met ñaro poriz narihö biñ ravat tenaveñ urat modarin epat mañamah, ‘Ari deinañ honeo emat daat mezei,’ pot mañamahan mod pori kaev ravat epat hamah, ‘Evo, dei kaev.’ Pot hamahan tapurihö maot iñ mazamañ hahot mod porin epat mañamah, ‘Ari deinañ iñ mazamañ honeo haok.’ Pot maot hamahan mod pori kaev ravat epat hamah, ‘Evo, dei iñ mazamañ haovai iñ haokaz kaev.’ Met ari petev ev hez-eperi ñaro poriz zut tameg. \v 18 Met Zoan emahapuh pi goerahanañ pohao bain ivov nain heh. Tat porah karah pi gipiz nainotuz ahao hat hehan ari etet ñaroholotï zut tat añohovoz zut pimaz kaev ravat, ‘Pitup menat hezan okat tamah,’ pot ari haog. \v 19 Oñ ne Añaraboz Nanep emat gipizor bain ivov nohot hezan ari etet ñaroholotï zut tat añohovoz zut kaev ravat nemaz pot hameg, ‘Aban epop pi gipizor bain ivov ahoam namahap ev. Tat pi aban takes monis bamaharir horï modarinañ ñod reet hez,’ pot nemaz hameg. Oñ Godiz hodad tinao ari bat hegitin dei Zoaniz tin hodad teg narab, oñ ari pot bon, kut hez.” Pot parun mañah. \s1 Barotap navatari hañiv bapan \r Ruka 10:13-16 \p \v 20 Met garos Iesu zei nañik red navor nao toohan añarab zei poñik hehari etet loporizaro bor naur tat am horiñ tohot hehavoz homet añarab poriz epat hah, \v 21-22 “Ui, ari Korasin zeitak añarab ma Betsaida zeitak añarab, mai zakep ari tokat honoñai ahov bepekezari okeg, arim zeitakaroh ne lamari batin batat pituhol ruoh, oñ arim horiñ navet am hez. Met batam Taiar Saidon zei potakaroh añarab Godiz hodad natari hehaek aban nap het nem red navor nao arin añairamoh-epeñiz zut nañ tat lamari batin batahatin parum horiñ bavetepanez zakep tat ki zeneñ paru rau rau tat boteo hol ruah narab, oñ ne arin red povor kao añairamohon ari et hareet arim horiñ navet. Povoz tokat ari añarab ñevok eviipanez porah Taiar Saidon zei potakarohari parum horivoz hañiv aviam bapan, oñ arim horivoz hañiv ari ahoam bepek.” \p \v 23-24 Pot hahapuh modarin epat mañah, “Met ari Kapaneam zei potakari, arim abatañ bat hel batat abarah helepekez homeamegi? Evo, ari poek rekot nahelotü, oñ horiek evetepanen sepek. Met batam Sodom zeitakari horiñ ahoam tohot hehan zei pot bahorï batahan ñadat bon tah. Oñ nap poek het nem tamoh-red navor nao tahan etehatin parum horï tooh-poñ betehan zei pot am tin heh narab, oñ ne arin red povor kao añairoohon ari et hareet arim horiñ navet. Povoz tokat ari añarab ñevok eviipanezarah Sodom pori parum horivoz honoñaiv aviam bapan, oñ arim horiñiz hañiv ari ahoam bepek.” Pot parun mañah. \s1 Iesunañ tohou hekaz ñetiv \r Ruka 10:21-22 \p \v 25 Pot hat Iesu epat mañ hah, “Apai, ni nenap abarar hamarah hezatur hezariz maup hez. Met paru nari pot hamah, ‘Dei hodad ahö tinavonañ het tovai sameg.’ Pot hamahari nim ñetï rotapuv hodad tapan hezavoz ba iz batameñ, oñ paru, ‘Dei hodadeo tekï hezari eveg, eñizooken tin hodad ravook,’ pot hamahariz ni hatevetet kapot tin hodad tapanez meñizameñ, povoz homet ne nimaz biñ ravat hez. \v 26 Met Apai, rotap nimauz zaitivonañ añarab pot metameñ-povoz ne eteamohon tin ravamah.” Pot mañ mañah. \v 27 Tat añarabon maot epat mañah, “Met nem Papapuhö gog tamoh-map epeñiz neen au nañahan hez, met pi nenapuhö ne pim ropuz tamohot tin hodad hez, ma ne pim ropuhö nem Papapuz tamahat ne tin hodad hez. Met añarab tairari ne mañairohoman paru tin hodad tohopanezari amun nem Papapuz tin hodad tohopan, oñ añarab pot natotuzari pimaz hodad natotü. \p \v 28 Met ari tairari lop honoñairizaro ravamegiri nehaz emohopeken nemauhö arim loporizaroh honoñai tameg-pov batohtoh avatohom. \v 29-30 Met ne aban masakavonañap hez, met ari gog tairao tovai sohopekez ne arin añom-povoz homet nenañ honeo hepeken eñizat añairohoman ari honoñai natotü, oñ tohou het arim loporizaro bakez avatohoman tin hepek.” Pot parun mañah. \c 12 \s1 Uit uloñ tavat nahan mañah \r Mak 2:23-28; Ruka 6:1-5 \p \v 1 Met tokat parum gogot nat heh-aliz poñiz nas al tezahan Iesur mañairooh-abanari uit av nañiz ñaravavozañ sohot mañairooh-abanari gin ñomat uit uloñ tavat novai sooh. \v 2 Tahan Parisi aban nari etet Iesun epat mañah, “Erom ae, met petev darim gogot natotuz alizas ev, oñ nim mañairameñ-abanari ahao hahan hezao elat aliz epesik gog okat tat uit uloñ tavat namahag eterë.” \v 3-4 Pot hahan Iesu hañiv epat mañah, “Evo, paru horiv ok nat, oñ Devidiz tah-ñetï pov ari rekö hamegiek tin hodad nata? Met Devid popur pimeri emohot gin ñomat gipizoz mel tahan bon tahan paru kohat Godiz tup ahomakeh bereñ Godiz au hat bizooh-nañ aban anumaihol bareñ elat mañaramah-nenari nohopan, pot hahan hezaek Devid pop paru pot toohariz nap bon, oñ pi am lokat berë poñ bahan paru nah. \p \v 5 Met Mosesiz amun menahan hez-epovoz ari rekö hat hodad nata? Met pi dariparo gogot natotuz poñiz ahao hahan hez, oñ paru Godiz tup ahomakeh het anumaihol bareñ elat mañarohopanez hahan hezaek aliz poñik parum gog pot hatamah. Pot tamahan horï nao parutï ou narav. \v 6 Met rotap epat añoman ari hatevetei. Met nem Godiz gog tamoh-epovohö pim tup ahomakeh parum gog tamah-pov ritou metat hez. \v 7 Met Baiñetinavoz Tepatak epat menahan hez, Met ne ari Godiz giz nenañinañ hat anumaihol bareñ elat mañarohopeken uveo berevohopanez zait nat, oñ arim loporizarotihanañ tin homet nae nap masak metohopekez ne zait toh. Met ari ñetï menahan hez-povoz kapot tin hodad ravegitin ari paru aban horï nao nat-eperiz ñetï okov nanañ teg narab, oñ ari hodad narav, povoz okat nañeg. \v 8 Met ne Añaraboz Nanep darim gogot natotuz aliz hahan hezañiz maup ravat hezap ev.” Iesu pot parun mañah. \s1 Aban mar belasinañap batin batah \r Mak 3:1-6; Ruka 6:6-11 \p \v 9 Met Iesu pot mañat poekanañ sahapuh parum topour zei namakeh lokahan, \v 10 aban maras bel ravat ñomat hehap heh. Tahan Parisi aban pi parum ah ñe nao elapanen paru, “Pi horiv ok tah,” pot hat ñevok biipanez homeh-narihö emat Iesun epat at mañah, “Met rekot aban napuhö darim gogot nat aliz epesik aban lam nap batin batapane? Ma pot tapanez pop Mosesiz ah ñe nao elapan?” Pot aban porihö at mañahan \v 11 Iesu parum hahavoz hodad haravat hañiv epat parun mañah, “Met arihanañ nap ni bol sipsip hon nenap manookezaek bol sipsip pop aliz hameg-poñiz nasik hamauruvok er horat hepanen ni, ‘Gogot natotuz alizas eveg, rekot gogot tat nem bol okop navotü,’ pot ni nakaotü, oñ am sat nim bol sipsip pop bekë. \v 12 Met añarabohö bol sipsipihol ritou metat hez, povoz bol sipsipip sat bekezavoz zut aban napuhö petev aliz epesik gog tin okat nao tat aban modap meñizat batin batapanen Mosesiz ah ñe nao naelotü.” \v 13 Pot mañat Iesu aban maras bel ravat hehapun epat mañah, “Nim maras tu haz mee.” Pot mañahan mar bel pos meehan mar mod tin hehasiz zut tin ravah. \v 14 Tahan Parisi abanari etet mogao tat berevat Iesu ur ñomapanez ñetiv nae nap mañooh. \s1 Iesu Godiz gog aban rotapup \p \v 15 Met Iesu parum nae nap pot mañoohavon zuam hodad ravat zei pot betet sahan añarab ahovokaro pinañ honeo soohapuh pi lamari map batin batovai sooh. \v 16 Tat ganö paru porihö pim kapot modarin bar mañapan hezavoz ah ñeo parun mañah. \v 17 Met batam Godihö propet aban nap pim abatao Aisaia popun mañahan Iesuz tohopanezat epat menahan hez, \q1 \v 18 “Met nem gog aban ba ou batohon hezap ev, povoz ne pimaz ahoam biñ ravat het nem loporï pihar manat hez. Povoz nem Pul Tinap pihar manoman het nem ñetï kateñ añarab maporizaron mañohopan. \q1 \v 19 Oñ pi aban pop añaraboz ñaravatak mañovai sohopanezaek ñetï kezao namañotü, ma parunañ pi ser nae nap nakaotü. \q1 \v 20 Met pi tapupuhö añarab havot gui hat rez meñet hepanezavoz zut hepanezari pi map ba narezotü, ma añarab ramuñad aviam ñadohopanezavoz zut hepanezari pi ba naupizotü. \q1 Oñ pi am rez kek tat tinaharam tovai sohopanen nonair nai horitü bon tapanen tin nenatü hepan. \q1 \v 21 Met pi pot tovai sohopanen añarab zei maposikarohari etet, ‘Pi nenapuhö rekot dari eñizohopan,’ pot pimaz hahopan.” \rq Aisaia 42:1-4\rq* \m Met Aisaiaz pot menahan hez-pov Iesu tovai soohan rotapuv ou ravah. \s1 Pi Bielsebuliz kezavonañ tah, pot hah \r Mak 3:20-30; Ruka 11:14-23, 12:10 \p \v 22 Met poek hehan paru aban pitup menat hehan etañ kut tat ñeo nak heh-nap Iesuhaz bat emah. Tahan Iesu aban popun etet pitup ruahan sahan tin ravat etañ etevai ñeo haovai tahan \v 23 añarab ahovokaro hehaek etet agol atat epat nae nap mañah, “Met pi Devidiz ro iz mim eñizapanez hahan hezan ñai biit eteameg-pop ma patapuhö okat tamah?” \v 24 Pot hahan Parisi abanari hatevetet kaev ravat epat parumam kil haoh, “Evo, met pi aban horip okeg, pituholoz ahop Bielsebul\f + \fr 12:24 \ft Pavar 24 -Bielsebul abat pov Seteniz abat modao ok.\f* popuhö kezao manamahan \m pituhol añaraboh menat hezaek ruamahan samah.” \p \v 25 Met Bielsebul popuz kezavonañ tamah-pot homet hahavoz Iesu hodad haravat parun epat mañah, “Erohol ae, met paru añarab zei nasik togü honet hepanepuh kaev ravat berat toguñ main main ravat nae nap menohopanezaek, parum mamog tin hepanezao horï ravat hepan. Ma zei natak añarab nae nap zei ñai tovai sohopanezaek, parum hepanezao amun horï ravapan. \v 26 Povoz zut Seten pituholoz ahö pop pi hodad houlovokaronañ het pituhol añaraboh menat hepanezaek pimauhö ruohopan, povoz parum honeo het gogot tohopanez pov horï ravapan. \v 27 Oñ ari nemaz, ‘Pi Bielsebul popuz kezavonañ pituhol ruamahan samah,’ pot hamegivoz epat arin at añom, Met arimeri tairapuz kezavonañ pituhol ruamahan samah? Ma hameg-popuz kezavonañ pitü pori ruamaha? Met pot parun at mañepeken paru epat arin añapan, ‘Evo, dei rekot Seteniz kezavonañ pim pitü pori naruotü.’ Pot arin añapanezaek ari nemaz okat hag-pov moregao ravapan. \v 28 Met ne Seteniz kezavonañ pituhol naru, oñ Godiz Pul Tinap kezao nanamahan ruamohon paru pituhol hatevetet barezat samah. Povoz ari epat homei, Rotap Godiz masakavoz roketak hekazao ev ou haravah, pot homet hodad ravei. \p \v 29 Met modao ev. Aban kez nap pim zeimakeh hepanen aban givogï nap sat kunak lokat pimotü givogï bapane? Evo, pot bon, oñ garos aban kez popuz eñar maraz birepenañ demat betepanen oraepanenahoh pim zeimakeh lokat pimotü givogï bapan.” \it (Met pim ñetï hah-epovoz zut garos Iesu pi Seten mez haer horat ritou metat hetahoh pituhol pi unun ruoh.)\it* \p \v 30 Pot mañat maot epat mañah, “Met añarab tairari nemaz homet naketuz pori nenañ zei ñai tohopanezari ok, ma paru tairari nem añarab batogü naman tohopanezari paruhö nemeri baverat bamain main batohopanezari ok. \p \v 31-32 Met epat añoman ari hatevetei. Ari añarab ñetï horï tairao hapek, ma horï tairao tepekezaek rekot God horï poñ ba ol betepan, ma ne Añaraboz Nanepuz homet ñetï horï tairañ hapekez poñ rekot God ba ol betepan. Oñ Pul Tinapuhö nap meñizat kezao manapanen tin nao tapanen, napuhö Pul popuz abatao batiu tiu batat, ‘Setenizao ok tamah,’ pot hapan, povoz God rekot petev ma tokat parum hapanez horï pov ba ol navetetü, oñ pohazao am het hepan,” pot mañah. \s1 Zi tinameder horimedez hahat \r Ruka 6:43-45 \p \v 33 Pot mañat Iesu maot epat mañah, “Met zi tin hepanezamedek ul tinañ badapan, met zi horï hepanezamedek ul horiñ badapan. Met dari zi ul tinañin etet, ‘Zi tinamed ev,’ pot hameg, ma zi ul horiñin etet, ‘Zi horimed ev,’ pot hameg. \v 34 Met ari hamal horipuz ñarohol, met zi horï hepanezamed ul horiñ badapanezavoz zut ari horï hezari, tair tat ñetï tinao hahopek? Evo, rekot arihö pot nao nakaotü, oñ arim loporizaroh tairao an pap manat hez-pov gizañikanañ bar haz beteameg. \v 35 Met aban tinap pim loporihanañ home tinao hepanezaek ñetï tinañ hahopan, oñ aban horip pim loporihanañ home horiv hepanezaek ñetï horï nenañ hahopan. \p \v 36 Met hatevetei. God arim ñeo hat an etapanez porah ñetï horï tairañ petev ari ev het hameg-poñ rekot ba iz navatotü, oñ God ba ou batat ari honep honepun epat at añapan, ‘Ni horï haoñ-okoñiz kapot tair?’ Pot at añohopanen ari honep honep kap potaz bar mañohopek. \v 37 Tat ari tairari ñetï tinao hamegiri honep honepun pi pot añapan, ‘Ni tin haovai emooñip ok.’ Oñ ari ñetï horiv hamegiri honep honepun pi pot añapan, ‘Ni horï haoñip okeg, horivoz hañiv bekë,’ pot arin añapan,” pot mañah. \s1 Paru red ahö navon etepan mañah \r Mak 8:11-12; Ruka 11:29-32 \p \v 38 Pot Iesu Parisi aban porin mañat bon tahan aban ñetï kateñiz mañair-narir Parisi aban porihanañ narihö piin epat mañah, “Añairameñip ae, met ni dari añarab rekot natotuz red ahö nao teken dei etekaz zait teg. Met ni pot tekenahoh dei etet nim kapotaz hodad ravak.” \v 39 Pot hahan Iesu parun hañiv epat mañah, “Ari añarab eperi God betet horï nenañ tohot hez. Tat ne Godiz kezavonañ red ahö nao añairoman etepekez hameg, oñ neohö red nao betezam arin naañairotü. Oñ batam propet aban Zonaz tahavoz zut red nen pov toman etepek. \v 40 Met batam Zona pis ahopuz loporih hehan aliz nasikaro bon tahan aliz modasik pisip maot ñiz betehan berevah. Povoz zut ne Añaraboz Nanep hamaraz kohat nevizapanen heman aliz nasikaro bon tapanen zeirevaizasik ne maot berevom. \v 41 Met pisip aban Zona ñiz betehan bal hat Nineva zeitak sah. Tahan paru añarab pori Godiz hodad nat hehaek parum horiñ betet loporizaro borourapanez Zona parun mañahan hatevetet loporizaro borourah. Met Zona gog tinao ok tah, oñ nem tamoh-epovohö pimov ritou metat hezan ne ev het arin ñetï tinao añamohon ari hatevetet loporizaro bor naur hez. Povoz tokat ari añarab ñevok eviipanez porah Nineva zei potakarihö het arim loporizaro bor naur hez-okovoz homet ari hañ horï ahov bepekez hapan. \p \v 42 Met batam añ nap zei hotoh nasik het kuin ahop ravat heh-pop pim zeis betet hotoh emat aban ahop Solomon pop hodad tinavonañ het ñetiv hahot hehaek hatevetepanez hat pi emah. Tat pim ñetivon hatevetet hodad tinao bah. Met Solomon hodad tinavonañ ok haoh, oñ nem hodadevohö pimov ritou metat hezan ne ev het ñetiv añamohon ari hatevetet hodad tinao nav hez, povoz tokat ari añarab ñevok eviipanezarah añ pop piuhö het arim pot tamegivoz homet, ‘Ari hañ horiv bepekezari ok,’ pot arimaz hapan,” pot mañah. \s1 Pitü naputï zu tat mañahat ev \r Ruka 11:24-26 \p \v 43 Pot mañat maot epat mañah, “Met ne arim tamegivoz homet aban pituhol menat hepanez naputï epat zu tat añom. Met pitup aban nap menat hepanezaek ruapanen pi berevat sat zei betezasik hepanezaekaz melahar etevai sohopan. Tapanen pim hepanezaek bon tapanen \v 44 pi maot epat hapan, ‘Met ne somapuh nem mamog hehö-zei pomakeh maot sat lokom.’ \v 45 Pot hapanepuh pi sat etepanen pim zei pomak ivov betet batin batapanen hepanen, etet pi maot borourat sat pim modari map horï tohot hepanezari 7 bavizat sapanepuh aban popuh paru mapori lokapan. Tapanen aban pop pim garos pitü honepunañ het aviam horï ravat hehat naketü, oñ pitü pop ruapanen sapanezaek pim modarin mañat bavizat em lokat pi map bahorï batapanen hepan. Met povoz zut ari petev horï tamegiri map horï ravat hepek,” pot mañah. \s1 Iesuz nonopur bosihol emah \r Mak 3:31-35; Ruka 8:19-21 \p \v 46 Pot Iesu añarab ahovokaron mañohot hehan pim nonopur bosihol iñidoh emat pinañ ñetiv hapanez gaa tat heh. \v 47 Tahan aban napuhö parun etet piin epat mañah, “Erom ae, nim nonopur bosihol iñidoh emat ari ñetiv hapekez nimaz gaa tat hez.” \v 48 Pot mañahan Iesu hañiv epat hah, “Rotap ok hañ, oñ tairari nem nonopur bosihol ravat hez?” \v 49-50 Pot at mañahapuh pim mañairooh-añarabon marasinañ mañairat pot hah, “Met nem nonopur naner bos ev hezag, etei. Met añarab tairari nem Pap abarah hezapuz zaitivok tovai sohopanez pori amun nem nonoholor bosiholor sauhol ravat hezari ok,” pot mañah. \c 13 \s1 Uit biñiz borë ñetiv \r Mak 4:1-9; Ruka 8:4-8 \p \v 1 Met aliz posik zei heh-pomak betet Iesu berevahapuh sat iv havevoz kupavok añarabon ñetiv mañapanez hat toutat heh. \v 2 Tahan añarab ahovokaro map emat pim totoi okat epat topourat ba atalip tapanez tahan, etet Iesu boutitak helat iv havevok aviam hon ravat toutahan añarab kupavok rouvat heh. \v 3 Tahan ñetiñ nañir nañitï bavatat añarabon mañooh. \p Pot toohapuh epat mañah, “Met aban nap uit bi nañ pim avasik betepanez\f + \fr 13:3 \ft Pavar 3 -Met parum toohat uit poñ darim ñedeamegivoz zut nañed, oñ hamarah betevai saem toohan berevooh. Met Mak 4:1-9 akopun eterë.\f* basahapuh, \v 4 bi poñ betevai soohan nañ nonoroh ñodahan idehol arat emat toutat nah. \v 5 Met mod nañ helevoz revah hamar aviam heh-poek ñodahapuh zuam berevah. \v 6 Tahan pim medeñeñ revaham moruat heh, povoz gitap berevat kez mañahan ñu ravat ñomah. \v 7 Met mod nañ hamarah zen zeneñ ahoam hehaek ñodat poñinañ honeo berevat zen zen poñihö ahö ravat bamezahan uit uloñ navad. \v 8 Met mod nañ ham haleñai tinarah ñodat berevahapuh uloñ badah-poñiz nañik aviam 30 badahan, mod nañik ahö heriam 60 pot badahan, met modañik ahoam 100 badah.” Iesu ñetï pov mañat epat mañah, \v 9 “Met ari hat koveñinañari okeg, nem ñetï hahö-epovon hatevetet tin hodad ravei,” pot mañah. \s1 Borë ñetiñ mañoohavoz kapot ev \r Mak 4:10-17; Ruka 8:9-10 \p \v 10 Tahan pim mañairooh-abanari emat epat at mañah, “Met tairaiz ni añarabon ourah namañ, oñ ñetiñ nañir nañitï bavatat mañameñ?” Pot at mañahan Iesu hañiv epat parun mañah, \v 11 “Met Godiz masakavoz roketak hepekez nonor iz ravat hehaek petev ari nenari pimauhö hodadeo anamah, oñ modari hodadeo naman tamahavoz homet okat mañamoh. \v 12 Met tairap Godiz ñetivon hatevetet bat hepanez pop revah piuhö hodad modao manapanen pim loporih hodad pov ahö ravohopan, oñ mod tairap pim ñetiv hatevetet homet zait nat hepanez pop Godihö hatevetepanez pov maot bapanen pi kerë hapan. \v 13 Met paru etañinañ et hareamah, oñ paru tin et narë hez, ma paru hat koveñinañ hat hateveteamah, oñ paru kapotaz tin hodad narav hez. Pot tamah, povoz ne ñetï izek nenañ parun mañamoh. \v 14 Met añarab pot tamah-poriz tamah-ñetiv batam propet aban nap Aisaia popuhö epat menahan hez, \q1 Ari añarab eteo tin eteameg, oñ hodad narav hez. \q1 Ma ñetiv hateveteo tin hateveteameg, oñ kapotaz tin homet nakez. \q1 \v 15 Met ari hat koveñinañ hatevetet tin homepek hezavoz, ma etet tin hodad ravepek hezavoz, ma ari hodad ravat loporizaro borourat Goditihar ravepeken batin avatapan hezavoz, arim loporizaro merizat hez, ma arim etañ mumizat hez, ma arim hat koveñ bapotut manahan hat naveteriz zut ravat hez. \rq Aisaia 6:9-10\rq* \p \v 16-17 Met batam Godiz propet aban nari ma añarab tin modari arim petev nem añairamohon etet hateveteameg-epeñin etet hatevetepanez paru zait tooh, oñ paru mamog et narë, ma hat navet heh, povoz ari etañinañ etet, hat koveñinañ tin hateveteamegiek biñ ravat lop tinarizaronañ hezei,” pot mañah. \s1 Uit biñiz kapot bar mañah \r Mak 4:13-20; Ruka 8:11-15 \p \v 18 Iesu pot mañat maot epat mañah, “Kar, uit biñiz ñetï añoh-epovoz kapot epat arin añoman hatevetei. \v 19 Met aban nap uit biñ betehan nonoroh ñodahan idehol emat toutat nah-pot añohoñiz zut añarab nari God arim koravopuz masakavoz roketak hepekez ñetiv hamahan hat haveteamah, oñ paru tin hodad narav. Tamahan horipuhö emat ñetï hateveteamah-pov maot baveteamah. \v 20 Met bi nañ helevoz revah ñodah, pot añoh-poñiz zut añarab nari Godiz ñetï pov hatevetet zuam biñ ravat bahorë hat hez. \v 21 Oñ medeñeñ revaham moruat hez añohoñiz zut parum loporizaroh tinam naviz, povoz tokat Godiz zait nat hez-narihö honoñai nao parutï metamah, ma honoñai mod nao parutï ou ravamahan paru povoz homet kaev ravat Godiz ñetiv zuamam beteamah. \v 22 Met bi nañ zen zeneñ hehaek ñodahan bamezah, pot añoh-poñiz zut añarab nari Godiz ñetï povon hatevetet bat tovai parum ham heriñiz tohopanezao ahoam homeamah, ma monir zeirurumaz homet tamah-poñ ñetï pov bamezamahan parum loporizaroh tin hepanezao ou narav. \v 23 Met bi ul nañ ham haleñai tinarah ñodat berevat ul tinañ badah, pot añoh-poñiz zut añarab nari Godiz ñetivon hatevetet parum loporizaroh tinam biamahapuh baval hat sohot ul tinañiz zut nari aviam tin tovai samah, met nari ahö heriam tin tovai samah, met nari ahoam tin tovai samah,” pot mañah. \s1 Sisiñ horiñ avasik berevah \p \v 24 Met Iesu pot mañahapuh navotï bavatat mod epov parun mañah, “Met God arim koravopuz masakavoz roketak hepekezavoz homet aban napuz tahavotï zut tat epat arin añoman hatevetei. Met aban pop pim avasik uit bi nañ beteh. \v 25 Tat kuturutak pi au unun orahan aban pimaz kaev ravat heh-nap emat av posik sisiñ buñ amun betet maot sah. \v 26 Tahan met tokat uit bi poñ berevaharah sisiñ poñ honeo berevat ahö ravah.\f + \fr 13:26 \ft Pavar 26 -Met sisiñ bul beteh-poñ uitiñiz zut berevamah, oñ ahö ravat uit uloñ badamahavoz zut nat, oñ uloñ navad.\f* \v 27 Tahan aban av posiz maupun pim gog abanarihö epat mañah, ‘Deim ahop ae, met ni avasik uit bi tinañ beteñ, oñ tair tahapuh sisiñ horï okoñ honeo berevat hez?’ \v 28 Pot mañahan aban av posiz maup epat mañah, ‘Met aban pat nemaz kaev ravat hez-napuhö okat tah.’ Pot hahan pim gog abanari piin epat mañah, ‘Met dei rekot sisiñ horï okoñ sat batiz beteka?’ \v 29 Pot mañahan aban maup pat, ‘Evo, met ari uit biñ magei berevamahaek sat sisiñ horï okoñ batiivai ganö batiipik hezag, am sa hep. \v 30 Met tokat ahö ravapanez porahahoh gogot tohopanezarin mañoman sat sisiñ okoñ batizat ut urat basat mañaratahoh uit uloñ bat emat nem gipizoz zeimakeh bizapan,’” pot mañah. \s1 Miz ulovotï bavatat mañah \r Mak 4:30-32; Ruka 13:18-19 \p \v 31 Met Iesu mod navotï bavatat ñetï epov mañah, “Met Godiz masakavoz roketak hepekezavoz ñetiv miz bi ul goe povotï zu tat epat añom. Met bi pov aban nap goevotar hamarah ñedeamah, \v 32 oñ goe povotar ñedeamahan berevat ahö ravamahapuh zi modañ ritou metat mar aruñ ahö ravamahan idehol emat parum zezeñ poek bizat oramah.” \s1 Iesu ist povotï bavatat mañah \r Ruka 13:20-21 \p \v 33 Met modao epat mañah, “Ari Godiz masakavoz roketak hepekezao ist parava botevonañ bahoneo batat biamahavoz zut hez. Met añ nap ist pov aviam bat parava bot ahovonañ honeo biit basat em tamahan map tu hat ahö ravamah,” pot mañah. \s1 Iesu ñetï nañir nañ mañohot heh \r Mak 4:33-34 \p \v 34 Met Iesu pi añarab ahovokaro topourat hehan ñetï nañ ourah namañ, oñ nañir nañitï bavatat ñetiñ mañohot heh. \v 35 Met batam propet aban nap pot menahan hez, \q1 Met ne abarar hamarar nonair nai mapotü matut toh-poekanañ nem ñetiv iz ravat hehan añarab hodad narav het emooh-pov mañomaz parun nañir nañitï bavatat ñetiñ mañohom. \rq Buk Song 78:2\rq* \m Pot menahan hezaek Iesu ñetï poñ mañovai emoohan menahan hez-epovoz rotapuv ou haravah. \s1 Sisiñiñiz kapot parun bar mañah \p \v 36 Met Iesu pot mañahapuh pi añarab ahovokaro betet zei namakeh sahan pim mañairooh-abanari honeo sat lokahapuh Iesun epat mañah, “Met ni uit biñinañ sisiñ horiñ berevah-pot hañivoz kapot añeken dei hodad ravak ma tair?” \v 37 Pot at mañahan Iesu parun epat mañah, “Met aban avasik uit bi tinañ betehapuz zut ne Añaraboz Nanep ev erat hez. \v 38 Met darim ham epar avasitï zu tat hahovoz zut hez, met uit bi tinañitï zu tat hahö-poñiz kapot epat hez. Añarab Godiz masakavoz roketak hezariz ok hahö, met sisiñ horiñitï zu tat hahö-poñiz kapot epat hez. Añarab horipuz hodadeo bat tovai samahariz ok hahö. \v 39-41 Met aban pat emat sisiñ buñ beteh-pop pi Seten, met aban avasiz maupuz gog abanari paru enzolihol hez. Met paru uit uloñir sisiñ horiñ bamain batat sisiñ horiñ mañarah, pot hahovoz kapot epat hez. Met ne Añaraboz Nanep ham epar totoi bon tapanez porah ne taput tat nem enzolihol meeman paru sat añarab horï povor kao tamahari, ma añarab modari horiv tapanez mañamahari Godiz masakavoz roketak hepanezarinañ honeo hepanezaek, \v 42 bat it ahoñadek betepanen poek het kakamao hatevetehot het iñ hahot hepan. \v 43 Tapanen añarab tin hepanez pori gitapuz ugis rouvamahavoz zut parum heriñ al teet hepanen parum Papapuz zei tinasik pohao tin het hepan. Met ari hat koveñinañari okeg, nem hahö-epovon hatevetet tin hodad ravei,” pot mañah. \s1 Aban nap ham nar zum tah \p \v 44 Met Iesu ñetï pov mañat maot mod epovotï bavatat epat mañah, “Aban nap ham narah sohot pei tin monï ahos manat bah-nai napuhö ba iz batahan iz ravat hehaekan etet bar batat pi pei poiz biñ ravahapuh pim bapanez homet maot ba iz batah. Tat sahapuh pim nonair naitü añarab modari gamö reet manahan parum bahapuh pi monis manah. Tahan monï pos bat sahapuh pei tin poi oraeh-ham poraz maup zum metat pim bah. Tahan pei poi amun pimei ravah. Met pi pei tin poiz biñ ravat het pim bahavoz zut ari Godiz masakavoz roketak hepekezavoz homet ari biñ ravat mel tat hepekez hat arin ok añoh,” pot mañah. \s1 Aban nap sal tinas zum tah \p \v 45 Met Iesu ñetï pov mañat maot ñetï modao epat mañah, “Aban nap pi saleñir gitañ pim zum tat bapanez melahar sohot etet zum tat booh. \v 46 Pot tohot hehapuh pi sal tin nasinaharam etehapuh pim bapanez ahoam zait tat maot sat pim nonair nai bat emat añarab manahan bat monis manahan pi bahapuh sat sal tin pos zum tat pim bah. Met pi sal tin posiz zait tat bahavoz zut ari Godiz masakavoz roketak hepekezavoz homet zait tat hepekez hat arin ok añoh,” pot mañah. \s1 Aban nari pisihol bah, pot mañah \p \v 47 Met Iesu ñetï pov mañat maot epat mañah, “God arim koravopuz masakavoz roketak hepekezavoz homet ñetï epovotï zut tat añom. Met aban nari pis dev kiñ bat iv havevok betehan pis napur nap ki poñik lokat, \v 48 map rekö ravat hehan beri hat emat gaorevok biihapuh an tat tin napanezari bat bizat horï nainotuzari betehan sat zañ tah. \v 49 Met ev añoh-epovoz zut tokat hamar bon tapanez totoi ravapanez porah Godiz enzolihol sat añarab horï tovai sohopanezari paru tin hepanez poriz ñaravatak hepanezaek an tat bapanepuh, \v 50 betepanen sat it ahoñad ñadohopanezaek, kakamao hatevetehot iñ hahot hepan,” pot mañah. \p \v 51 Pot mañahapuh Iesu pim mañairooharin at mañah, “Met ñetï hamoh-epeñiz kapotaz ari tin hodad heza?” hahan paru, “Gu, dei hodad,” pot mañahan \v 52 pi maot parun epat mañah, “Rotap, ari hodad haraveg. Met paru tairari Moses batam heh-popuz ñetï kateñ añarabon mañovai emohot petev God parum koravopuz masakavoz roketak hepanez ñetï magei pov hatevetet hodad ravamahariz aban naputï zu tat epat añom. Met aban nap pim zeimakeh nonair nai batamotur mageitü bizahan oraezaek pi bat añarabon mañairamah,” pot mañah. \s1 Pim kapotakari pimaz kaev ravah \r Mak 6:1-6; Ruka 4:16-30 \p \v 53 Met Iesu ñetï poñ mañat bon tahapuh zei pot betet \v 54-56 pim zei kapotak sahapuh parum topour zeimakeh lokat baiñetinao mañooh. Tahan añarab kohat poek hehari pim ñetivon hatevetet agol atat pot hah, “Ae, aban epop zeiñ demoohapuz rop ev, met pim nonop Maria met pim bosihol Zemisir Zoseper Saimonir Zudas met pim sauhol amun darinañ honeo ev hez. Oñ taekanañ pi hodad ahö okov bat darin añamah, ma taekanañ kezao bat red darim rekot natotuz navor nao tamah?” \v 57 Pot paru nae nap mañat kaev ravat giz meu metat kos rez manah. Tahan Iesu parun epat mañah, “Met rotap propet aban Godiz ñetiv hamah-nap zeisikaroh ñetiv mañovai sat em tamahan añarab tin hatevetet, ‘Aban ahopuhö ak hamahag, hatevetei,’ pot pimaz hamah, oñ pim zei kapotak sat hamahan pimerihö hatevetet pimaz kaev ravat pot hamah, ‘Aban betezapuhö ok hamah,’” Iesu parun pot mañah. \v 58 Met pimeri pimaz homeo barotap navat, povoz poek pi red navor nao ahoam nat, oñ aviam tah. \c 14 \s1 Zoan men ñomah-ñetiv \r Mak 6:14-29; Ruka 9:7-9 \p \v 1 Met Erod aban korav ahö ravat heh-pop Iesuz non tovai emooh-poñiz haohan pi hatevetet, \v 2 pim irih het meñizooh-abanarin pot mañah, “Met Zoan ivoh memeohap ñomahaekanañ maot birirï ravahapuh bal hah, povoz petev pim kezao map ahö ravahan red okoñ tamah.” Erod pot hah. \p \v 3-4 Met garos Zoan birirï heharah Erod pim nanep Pilipiz añapuz abatao Erodias pop batep tat pi bat heh. Tahan Zoan Erodin pot mañooh, “Nim añ kamep bat hez-pov horiv ahoam niih hez.” Pot ahoam mañoohan Erod hatevetehot kaev ravat pim ñai abanari meehan sat Zoan bat demat kakam zeimakeh memeriihan heh. \v 5 Tahan Erod pi men ñomapanez nonoroz homehot heh, oñ, “Zoan pi Godiz propet abanap,” pot Zudahol haohavoz homet Zoan menapanen añarab porihö pi nao metapan hezavoz ñaihet tat heh. \p \v 6 Tahan tokat Erodiz nonop pi batah-aliz posiz homet añarab emat topourat gipiz nohot hehan Erodiasiz ñarip bal hat parum ñaravatak daat mezovai sahan Erod etet pimaz biñ ravah. \v 7 Tat piin epat mañah, “Eñarim, ae rotap Godiz taevavok ev nañomaz toh. Ni nemotukanañ tairatü nanomaz zait tat hakë, povoz ne hakezatuam nanom.” \v 8 Pot mañahan ñarip sat nonopun at mañahan nonopuhö ñari añ popun pim sat mañapanezat badede mañahan pi sat Erodin pot mañah, “Ni ñai aban nap meeken sat Zoan ivoh memeohapuz gagai men elat suasik bizat bat ev emat nanapanen ne etem.” \v 9 Pot mañahan Erod, Tair tom batah? pot homeoh, oñ Godir pim añarab modariz taevañik ñarip piuhö nai manapanez hakah, povoz pim hahat nat tapanepuh tu ravapan hezavoz ñaripuz hahat tapanez homehapuh, \v 10 ñai aban nap kakam zeimakeh meehan sat Zoaniz gagai men elat, \v 11 suasik bizat bat emat ñarip manahan nonopuhaz bat sahan eteh. \p \v 12 Pot tahan Zoaniz mañairoohari emat pim za nekit bat sat beirahapuh maot sat Iesun mañah. \s1 Añarab ahovokaro gipiz manah \r Mak 6:30-44; Ruka 9:10-17; Zon 6:1-15 \p \v 13 Met Erod Zoan men ñomahan Iesu ñetï povon hatevetet zei pim hehat betet zakepivoz boutit bat añarab bonoek sapanez pim main soohan ñetiv añarab hatevetet parum zeitakaro betet hamarah pim sahaekaz mel tovai sat bar batah. \v 14 Tahan Iesu boutit bagaa batahapuh hamarah er horahan añarab ahovokaro poek hehan etet pi lop masak metat lamao tat hehari batin batooh. \p \v 15 Pot toohan hapanezai ravahan Iesuz mañairooh-abanari emat piin epat mañah, “Erom, dari ev mosik hezan petev gitap bañodapanez tahag, ni añarab eperin mañeken gipiz zeiñiz melahar sat parum gipiz zum tat nap.” \v 16 Pot mañahan Iesu hañiv epat mañah, “Evo, paru nasotü, oñ ev hepanen arihö gipiz manepek.” \v 17 Pot mañahan pim mañairooh-abanari pat, “Erom, bereñ mar nas met pis hon nañariv nenam belaez.” \v 18 Pot hahan Iesu epat mañah, “Kar, bat emat ne nanei.” \v 19 Pot hahan bat em manahan pi añarabon mañah, “Ari iok sisiñivok toutei.” Pot mañahan toutat hehan, Iesu bereñ mar nas met pis hon poñariv bat abaran etet Godin gipizoz biñ mañah. Tat bereñ bapezat pim mañairooh-abanari manahan bat añarab manovai sah. \v 20 Tahan nohot kaev ravahan mañairooh-abanari hov kitü 12 bat teritü bavelahan beo rezah. \v 21 Met rekö hahan gipiz manahan nah-abanari 5 tausen ravah, met parum añaholor ñarohol honeo het amun nah, oñ poriz rekö nak. \s1 Iesu iv havevok mezovai emah \r Mak 6:45-52; Zon 6:16-21 \p \v 22 Tahan tapurah Iesu pim mañairooh-abanari meehan paru boutitak helat paru garos ravat iv havevoz karomarumetï sapanez soohan pi añarab meehan parum zeitakarohaz sah. \v 23 Tahan pim main dañ navok sat pim Papapun mañ mañohot hehan kutur ravahan \v 24 pim mañairooh-abanariz boutit iv havevoz lopotak am soohan parum sapanez sooh-potihanañ hadao urat basat em toohan baram sooh. \v 25 Toohan zeit magei al teevai soohan Iesu iv havevoz revah mezovai paruhaz sapanez soohan, \v 26 paru piin etet ñaihet tahapuh, “Ai ui rizop emamahag, etei,” pot hat ahoam hel hel hahan, \v 27 Iesu zuam parun, “Evo, met ne ev emamohog, ari ñaihet totunei, oñ arim loporizaro bakez batat kez tat hezei,” pot mañah. \v 28 Tahan Pita epat mañah, “Erom, rotap ni tapupu? Povoz ni as haken ne amun iv havevozañ mezovai emat niih emom.” \v 29 Pot hahan Iesu hañiv epat mañah, “Povoz ni em.” Pot mañahan Pita boutitakanañ berevat kapot tat iv havevoz revah mezovai sohot, \v 30 hadao ahoam uroohan etet ñaihet tah, povoz iv havevok horapanez tat pot hah, “Nem ahop ae, ne er horomaz tohog, ni emat ne nav.” \v 31 Pot mañahan Iesu hatevetet zuam emat Pita bakaub hahapuh piin pot mañah, “Erom, ni nemaz aviam homeo badae batat hez, povoz zuam ñaihet teñ.” \v 32 Pot mañahapuh parup honeo boutitak helat lokahan hadao bon tah. \v 33 Tahan mañairooh-abanari Iesuz tahavoz homet pim abatao bat hel batat pot mañah, “Ui rotap ni Godiz rop ev.” \s1 Iesu lam modari batin batah \r Mak 6:53-56 \p \v 34 Met paru iv havë povozañ sohot Genesaret zei posiz totoi bagaa batat berevat boutit ul ta beteoh. \v 35 Tahan añarab zei posikari Iesun etet hodad ravahapuh ñeo meehan sat em tahan lam navor nao tat hehari Iesuz nakoe bat emah. \v 36 Tahapuh Iesun pot mañah, “Erom, ni gu hakë, povozahoh añarab lam eperi nim dim tovë nenapuz teterah ut urapan.” Pot mañahan Iesu gu hahan parum hahat lam mapori pim dim teteraz bahapuh paru tin ravah. \c 15 \s1 Godiz haohat paru ritou metooh \r Mak 7:1-13 \p \v 1 Tahan Parisi aban narir aban ñetï kateñiz mañair-nari Zerusalem zeitakanañ emat Iesun epat at mañah, \v 2 “Met darim iz mimiholoz haovai emooh-pov tairaiz nim mañairameñ-abanari elat parum marañ ivov naveteam het gipiz namah?” \v 3 Pot at hahan pi epat mañah, “Met tairaiz arihö darim iz mimiholoz haovai emooh-povoz homet het Godiz añahan hezat elameg? \v 4 Met pim añahan hez-epovokaro ari hodad hakez. Met arim nonor papaz abatañ bat hel batat tin metovai sohozei. Met modao ev. Nap pim nonop ma papapuz ñetï horiv hapanez pop ur ñomepek. Met ari añahan hez-epovokaroz hodad hakez, \v 5 oñ ari ñetï povokaro elat pot hameg, ‘Met aban nap pim nonopur papapun epat mañapan, “Apair Amai, ne monï nas eñizat anomaz zait toh, oñ monï pos God manomaz au hakahö, povoz arip rekot naanotü.” \v 6 Met pot monis God manapanez hapanez pop rekot pim nonopur papapuz tin nameñiz hepanen parup am hepan.’ Met ari pot hamegiek darim iz mimiholoz haovai emooh-pot baval hat God arim nonopur papap meñizohopekez hahan hez-pov elat ritou tameg. \v 7 Met ari lop houlorizaronañ het hamegiri, batam propet aban Aisaia arim pot tohopekezavoz epat menahan hez, \q1 \v 8 God pot hah, ‘Met añarab eperi amauam giz nenañinañ nem abatao bat hel batat hez, oñ parum loporizaroh nemaz homeamah bon. \q1 \v 9 Ma ham aban nariz ñetï hahan hezañiz homet añarabon pot mañamah, “Godihö darim tohokazao hahan hezat ev arin añamegig, hatevetet baval hahozei.” \q1 Pot hat haovai samahaek nem abatao bat hel batat hez-pov betezao ravamah.’ \rq Aisaia 29:13\rq* \m Met Aisaia arim pot tohopekez menahan hez-pov rotapuv ok,” pot mañah. \s1 Añarab bahorï avatamahatuz ñetiv \r Mak 7:14-23 \p \v 10 Pot mañahapuh añarab totoi emapanez mañahan emat togü manahan epat mañah, “Ñetï añomaz epovon ari hatevetet kapotaz tin hodad ravei. \v 11 Met aban nap gizasik gipiz ma tairatü kopulat namah-potuhö pi bahorï navat, oñ tairañ loporizarotihanañ homeamahan gizasik em berevamah-poñihö bahorï batamah.” Pot parun mañah. \v 12 Met pot mañahan pim mañairooh-abanari totoi emat piin epat at mañah, “Erom ae, ni okat hañin Parisi abanari hatevetet kaev ravah-povon ni et hareñi?” \v 13 Pot mañahan Iesu epat mañah, “Met nem Pap abarah hezapuz avasik bitü nañed hezan zen zeneñ parumam berevamah-poñ batizat betepan. \v 14 Povoz aban okori parum sa kaev ravohop. Met aban etañ kut tat hepanez napuhö aban etañ kut tat hepanez modap bat nonoron mañairapan, povoz parup honeo sesevok edat sapan. Met povoz zut paru aban kut hez-okori añarab modarin non horiorö mañairamahaek, paru mapori horï ravapan.” \p \v 15 Pot Iesu hahan Pita piin mañah, “Met gizañiz ñetï hañ-okovoz kapot ni dein bar añeken hatevetek.” \v 16 Pot hahan Iesu hañiv epat mañah, “Met ne houloam arinañ het añohot hezan parum zut ari amun hodad narav heza? \v 17 Met ari gipiz ma tairatü gizañik nat mot meamegin loporizaroh er horamahan har beteameg-potuhö rekot ari bahorï naavat. \v 18-19 Oñ loporizaroh homeamegin em berevamah-epotuhö ari añarab bahorï avatamahatü ev. Home horiv, modap ur ñomao, biz bogï tao, betezam nae nap bao, givogiv, ñetï moreg hapanezao, modapuz ñetï horiv hapanezao. Met nonair nai arim loporizaroh homeamegin em berevamah añoh-okotuhö bahorï avatamahan \v 20 God eteamahan ari horï ravameg. Oñ añarab gipiz nohopanez marañ ivov navet hepan-povohö Godiz etañik paru bahorï navatotü,” pot mañah. \s1 Añ nap Iesuz tin homet hah \r Mak 7:24-30 \p \v 21 Met Iesur mañairooh-abanari zei pot betet sohot Taia ma Saidon zei potakaroz nakoe zei posik sah. \v 22 Tahan Kenan porihanañ añ nap pi Zuda bonop emat Iesun epat mañovai emooh, “Nem ahop, Devidiz ro izap ae, nem ñarip pitü nap menat hezan kakam ahov hatevetehot horï ravat hez, povoz nemaz zakep tat emat rueken sap.” \v 23 Pot mañovai soohan Iesu ñe hañiv añ popun namañ tahan pim mañairooh-abanari piin epat mañah, “Añ darim eñatak emohot ñeo ñarah haovai emamah-okopun mañeken sap.” \v 24 Pot mañahan Iesu boreurat añ popun hañiv epov mañah, “Ne Israel añarab bol sipsipihol parum koravop betet main ravat samahavoz zut hez-nen porizahar nemeehan emoh, oñ ari añarab patariz ne naem.” \v 25 Pot Iesu mañahan añ pop emat pim irih rariñ rez bareñat epat mañah, “Nem ahop, ni ne neñiz.” \v 26 Pot hahan Iesu añ popun ñetï hañiv epat mañah, “Met rekot deim ñaroholoz adakap beteman hadehol napane?\f + \fr 15:26 \ft Pavar 26 -Met Zuda añarab paru añarab patariz homet, “Hadehol ok,” pot haoh, povoz ñetï epovok Iesu Zuda añaraboz ñaroholotï zu tat mañah, met añarab patariz hadeholotï zu tat añ popun mañah.\f* Evo, pot toman tin naravotü.” \v 27 Pot Iesu mañahan añ pop hatevetet Iesu meñizapanez homet epat mañah, “Kar nem ahop, ñetï okov rotap ok nañeñ, oñ ñarohol revah het gipiz namahan gipiz kosiñir lopoñ irih zei ogolerah ñodamahan hadehol emat namah.” \v 28 Pot hahan Iesu piin epat mañah, “Eñarim, rotap ni Godiz tin homeo badae batat hezap eveg, ne neñizat tairao tomaz ni homet emat hañ-pov petev ne hatoh.” Pot Iesu añ popun mañovai tapurah pim ñarip tin ravah. \s1 Añarab lamari batin batooh \p \v 29 Tahan Iesur mañairooh-abanari zei pos betet sohot Galili iv havevoz nakoe sovai dañ navok helat toutat heh. \v 30 Tahan añarab ahovokaro, lamao tat parumauhö haeñat nat hehari, ma etañ kut tat hehari, ma eñar mar horï ravat hehari, ma ñeo nak hehari, ma lam navor nao tat heh-porizaro map bat emat Iesuz nakoe meñehan pi mapori batin batah. \v 31 Tahan añarab ahö povokaro paru porin etehan, ñeo nak hehari ñeo hahan haeñat nat hehari haeñ tahan etañ kut tat hehari tin nonair nain etehan, paru agol atat Israel darimauz ahop Godiz abatao bat hel batat biñ mañah. \s1 Añarab ahovokaro maot gipiz manah \r Mak 8:1-10 \p \v 32 Met pot tahapuh tokat Iesu pim mañairooh-abanariz as hahan emahan pi parun epat mañah, “Met añarab eperi dari honeo emoogin alizañ 3 bon tahan paru gipiz bonori am hez, povoz ne parumaz zakep netamah. Met paru gin hezaek parum zeitakarohaz meeman nonoroh sohopanepuh ginaz et nin tat ñodapan hezavoz ne homeamoh.” \v 33 Pot Iesu mañahan paru epat hah, “Met ham mop hatarah eveg, taekanañ dari gipiz bat paru añarab ahö epovokaro manakan napanez hameñ?” \v 34 Pot hahan Iesu parun epat at mañah, “Met arim gipiz tair bavelegin hez?” Pot pi at mañahan paru epat hah, “Deim bereñ 7 met pis goe honeñariv bavelegin hez.” \v 35 Pot mañahan Iesu añarab maporin tin toutapanez mañahan paru toutat garë hahan, \v 36 pi bereñ 7 met pis honeñariv bat Godin biñ mañahapuh bapezat pim mañairooh-abanari manahan bat añarab manovai sah. \v 37 Tahan paru nohot kaev ravat teritü biit hehan mañairooh-abanari hov kitü 7 basat bavelahan beo rezah. \v 38 Met abanari 4 tausen gipiz pot manahan nah, oñ añaholor ñarohol honeo het gipiz pot noohariz rekö nak. \p \v 39 Met pot tahan Iesu parum zeitakarohaz maot meehan sahan pim mañairooh-abanarinañ paru boutitak helat toutahapuh iv havevozañ sohot Magadan zei posik sah. \c 16 \s1 Iesu red nao tapanez mañah \r Mak 8:11-13; Ruka 12:54-56 \p \v 1 Tahan Parisi abanarir Sadiusi abanari Iesu zu metapanen tair tapan homet emah. Tat paru piin epat mañah, “Met God pi kezao nanapanen ni red magei deim et narë hez-nao teken dei etet nimaz pot homek, ‘Rotap pi Godihö meehan emahap ev,’ pot hak.” \v 2 Pot mañahan Iesu ñetï hañiv epat mañah, “Met hapanezai gitap bañodamahan belouver mavamahan ari etet, ‘Zeit tin elapanez ev tah,’ pot hameg. \v 3 Ma zeit al teevai berevat eteamegin un du nao rau rau tamahan teptepiv bamahan etet, ‘Utar pelapanez ev tah,’ pot ari hameg. Met ari potun etet zuam tapanezat hodad haravameg, oñ petev nem gogot tamohoek ari haetet kapotaz hodad narav, oñ am kut tat hez. \v 4 Met ari God betet horï tohot hezaek, ne red magei nao toman ari etepek, pot hamegivoz evo añamoh, oñ batam Zona pi pis ahopuz loporih hehan alizañ 2 bon tahan zeirevaizasik pi maot ñiz betehan berevat emahavoz zut toman ari red nen povon etepek.” Pot Iesu parun mañat betet sah. \s1 Parisiholor Sadiusiholoz mañoohat natotü \r Mak 8:14-21 \p \v 5 Met Iesur mañairooh-abanari iv havevoz okatasitï sahapuh mañairooh-abanari parum gipiz napanez natü bat nas. \v 6 Tahan Iesu parun epat mañah, “Ari hatevetei, met Parisi abanarir Sadiusi abanariz gipiz namahatü nohot horï ravepek hezag, tovai ari potü notunei.” \v 7 Pot Iesu aban poriz homet mañahan kut tat parumam epat kil nae nap mañah, “Met dari gipiz nakaz natü unun manat nav emegivoz okat añah batah.” \v 8 Pot paru hahan Iesu parum hah-povon hodad hatat pi parun epat mañah, “Met tairaiz arimauhö gipiz bat naemavoz nae nap mañameg? Rotap ari nemaz tin homeo badae navat hez. \v 9 Met nem garos tohov am hodad nat. Met abanari 5 tausen darinañ hehan bereñ 5 bapezat manohon nahan ari teritü hov kituk bavelegivoz unun manat heza? \v 10 Ma aban modari 4 tausen hehaek ne bereñ 7 bapezat manohon nahan ari teritü hov kituk bavelegivoz amun unun manat heza? \v 11 Rotap ari unun hamaneg, povoz haohon ari gipizotï homet ok hag, oñ ne okovoz homet arin naañ. Met ari Parisi abanarir Sadiusi abanariz gipiz nohot horï ravepek hezag, tovai ari potü notunei.” \v 12 Pot maot hahan paru pot homeh, Ae Iesu pi gipizoz darin naañ, oñ Parisi abanarir Sadiusi abanari añamah-ñetï povon hatevetet tovai sook hezavoz homet ñetï okov darin añah. Pot paru homet hodad ravah. \s1 Pitahö Iesuz kapot bar hah \r Mak 8:27-30; Ruka 9:18-21 \p \v 13 Met Iesur mañairooh-abanari heh-poek betet zei mod nataz abatao Sisaria Pilipai potaz totoi sah. Tat Iesu pim mañairooh-abanarin epat at mañah, “Met paru añarabohö ne Añaraboz Nanë epopuz homet ne tairap hamah?” \v 14 Pot at mañahan paru epat hah, “Añarab narihö nimaz, ‘Zoan ivoh memeohap,’ pot hamah. Met mod narihö, ‘Elaiza,’ pot hamah, met mod narihö, ‘Zeremaia, ma Godiz propet aban batam heh-mod nap,’ pot paru nimaz hamah.” \v 15 Pot paru piin mañahan Iesu parunahon maot at mañah, “Met arimauhö nemaz tairap hameg?” \v 16 Pot mañahan Saimon Pita pat, “Ni Kristo, God birirï het poh hezapuz rop dei eñizekez au hahan hezap ok.” \v 17 Pot mañahan Iesu hañiv epat piin mañah, “Saimon Zoniz rop, hamarah napuhö ni hodad okov nanahan hañ homeotun, oñ nem Pap abarah hezapuhö hodad okov nanahan ok hañiek, non biñavonañ hekezaoroh ni sameñ. \v 18 Met niin epat nañom, nim abat modao Pita ok, met abat povoz kapot hel ahov, pot hez. Met hel ahö hamoh-povoz zut ni aban kezap ravekez homet okat nañoh. Met ni garosik neñemapuh nim tokat nem añarab togut meñeman kez ravat hepan. Tapanen Setenir pimerihö rekot nem añarab togü pot bahorï metat ritou nametotü. \v 19 Met ni añarab kezavonañ mañairat meñizooken paru God arim koravopuz masakavoz roketak emat poek tin hepan. Tapanen ev hamarah paru tairao tohopanez povon ni etet, ‘Evo, darim natotuzao ok ari tameg,’ pot haokë, povoz abarah God amun nim hakez taputam pi hakahopan. Met parum tohopanez navon ni etet, ‘Kar, rekot dari okatahar took,’ pot haokë, povoz abarah God amun nim hakez taputam pi hakahopan.” \v 20 Pot mañahapuh pim mañairooh-abanarin epat mañah, “Met tovai ari modarin, ‘Epop pi Kristo,’ pot mañotunei.” Pot ah ñeo mañah. \s1 Iesu ñomapanez bar mañah-ñetiv \r Mak 8:31–9:1; Ruka 9:22-27 \p \v 21 Met pot Saimonin bar mañahaekanañ Iesu pim mañairooh-abanarin pimau ur ñomapanez ñetiv ba ou batat mañohot het epat mañah, “Met ne Zerusalem zeitak soman paru aban anumaihol bareñ elat mañaramahariz ahorir, aban ñetï kateñiz mañairaholor, aban korav ahö modari kakam ahov netapan. Tat paru mod narin mañapanen ne navat ur noñomapanen, aliz nasikaro bon tapanen zeirevaizasik maot bavirirï navatapanen bal haom,” pot mañah. \p \v 22 Met pot mañahan Pita Iesu bamain batat pim ñomapanez ñetï hahavoz kez ravat epat mañah, “Deim ahop ae, tairaiz okat netapanez ni hañ? Oñ paru pot netapanez hapan, povoz God paru baarapan.” Pot mañahan \v 23 Iesu hañiv piin epat mañah, “Seten, ni Godiz hodadevoz homet okat nak, oñ ni nimauz hodad nenavozam homet okat nañat ne ba in balavï netekez teñig, ni nehanañ zei nanat sa,” pot mañah. \p \v 24-25 Pot mañat Iesu pim mañairooh-abanarin epat mañah, “Met tairap nenañ emohopanez pop ne nemauz zaitiv betet nem Papapuz hahat baval hat, pim zaitivok samohovoz zut pi pop nem tamoh-tapü epat tovai emohot pot homehopan, Met ne Iesuz zaitivok sohoman modari honoñai tairao netapanez, ma ur noñomapanez hapanen ne kaev ravat ñaihet tat pi navetetü. Pot nemaz homet emookez pop nenañ honeo pohao tin het hekë. Oñ nap pim heris tin hepanez homet ñaihet tapanez pop pi pohao het tin naketü, oñ horï ravapan. \v 26 Met nap pi hamarah nonair nai map hez-potü bat hepanepuh Godiz ñetiv hatevetet betet tohopanez pop ñomapanen pim nonair nai bat het tovai sohopanez potunañ pim tin hepanez pov rekot maot zum tapane? Evo, met pim tin hepanez pov rekot potunañ zum natotü, povoz pi tin naketü. \v 27 Met tokat ne Añaraboz Nanep nem Papapuz kezavor alizavonañ maot eromaz porah enzoliholonañ honeo erom. Tat hamarah ari añarab maporiz horivor tinao tamegivoz kapot ba ou batat hañiv anom. \v 28 Met ne rotap epat arin añom. Tokat arihanañ nari nañom birirï hepekez porah ne Añaraboz Nanë epop korav ahop ravoman ari etepek,” pot mañah. \c 17 \s1 Iesuz heris pat ravah-ñetiv \r Mak 9:2-13; Ruka 9:28-36 \p \v 1 Pot mañat hehan alizañ 6 bon tahan Iesu Pitar Zemisir bosip Zon bavizat agarë revah rop tovë navok sahapuh paru nenari heh. \v 2 Tat Iesuz heris pat ravat gitapuz zut al teehan pim dimip aer ravat livaliv toohan paru eteh. \v 3 Met pot tovaiam propet aban batam hehañariv parupim abatavokaro Mosesir Elaiza ou ravat Iesunañ honeo paru ñetï hahot hehan, \v 4 Pita parun etehapuh Iesun epat mañah, “Deim ahop ae, dari ev tin hezavoz ne etet biñ ravohog, ni gu haken rekot zei goe nañ nim namak, Mosesiz namak, met Elaizaz namak tat demom.” \v 5 Pot mañovaiam un aer livaliv tooh-nat erat paru bamezahan un potaz ñaravatakanañ ñe nao epat hah, “Met nem rop ok, ne loporï pihar manat pim tamahavon etet pimaz ahoam biñ ravamoh, povoz ari pim hahopanezat hatevetet tinam baval hahozei.” \v 6 Pot hahan Iesuz mañairooh-aban pori hatevetet ñaihet tahapuh paru sa ñodat et batañ hamarah bareñat heh. \v 7 Tahan Iesu parum nakoe emat rouvat paruh pari bat pot mañah, “Erohol ae, ari ñaihet totunei, oñ bal hazei.” \v 8 Pot mañahan paru bal hat etehan unitar aban modañariv bon, oñ Iesu nenapuam parunañ heh. \p \v 9 Tahan paru rop povok hehaekanañ er horahapuh Iesu parun ah ñeo epat mañah, “Ari tovai revah het etet hateveteg-ñetï pov petev mañovai sotunei, oñ am hepeken ne Añaraboz Nanep ñomomazaekanañ maot baval nakapanez porahahoh ñetï pov añarab modarin bar mañohopek.” \v 10 Pot ah ñeo parun mañahan mañairooh-aban pori hatevetet piin epat at mañah, “Met paru aban ñetï kateñiz mañairaholohö pot hamah, ‘Met propet aban Elaiza batam heh-pop garos maot ou ravat hepanen tokat Kristo Godihö au hahan hezap ou ravapan,’ pot paru hamahavoz kapot tair?” \v 11 Pot hahan Iesu epat mañah, “Met rotap Elaiza garos ou ravat Kristo erapanez nonor ba oñ batapan, pot hahan hez, \v 12 oñ ne arin epat añom, Elaiza haemahan pimaz paru etet hodad nat, oñ parum zaitivoz hehat horiv piih metooh. Met pot metoohavoz zut ne Añaraboz Nanep paru horiv amun netapanen kakamao hatevetem.” \v 13 Pot Iesu mañahan paru pot homeh, Met petï pi Zoan ivoh memeohapuz dein ok añah. \s1 Aban ro pitup batin batah \r Mak 9:14-29; Ruka 9:37-45 \p \v 14 Met pot hahapuh paru sat añarab ahovokaro hehaek sahan aban nap emat Iesuz nakoe rariñ rez bareñat\f + \fr 17:14 \ft Pavar 14 -Met porah aban korav ahop hehan pim irih hehari piin ñetiv mañapanen tin hatevetepanez hat pim totoi emat rariñ rez bareñat piin mañooh.\f* epat mañah, \v 15 “Nem ahop ae, met nem rop ahoam rumurat het itiñadek peg hat sat ñodat ñadamahan bamoh, ma iverih meñet samahan sat bamoh, povoz pimaz zakep tat meñiz. \v 16 Met pi pot tamahavoz homet nim mañairooñ-abanari batin batapanez hat bat emohon paru gogot hatah, oñ pi tin narav, am hez.” \v 17 Pot mañahan Iesu aban popuz hahat hatevetet pim mañairooharin epat mañah, “Beuo, ne houloam arinañ ev het añamohon ari hatevetet arim gagañik hodad tinao nav kut tat het nemaz homeo badae navat hezavoz homet arimaz nem loporih honoñai tamoh, oñ arinañ am heman tairarah nemaz tin homeo badae batepek?” Pot hat epat manah, “Ro hañ-okop bat ev em.” \v 18 Pot Iesu mañahan rop bat emahan pitü ropuh menat heh-popun mañahan berevat sahan tapurah rop tin ravah. \p \v 19 Tahan tokat Iesu main hehan pim mañairooh-abanari pihaz emat epat at mañah, “Met dei pitü okop harueg, oñ tair tat naverev tah?” \v 20 Pot at mañahan Iesu epat mañah, “Ari Godiz homeo tin badae navat, povoz ok hagin berevat nas tah. Met ne rotap epat añoman ari hatevetei. Met zi miz pomedez bi uloñ goeñitar hez-poñiz zut ari Godiz aviam homeo badae batovai sohopek, povoz ari rekot dañ akavon epat mañepek, ‘Ni epekanañ haeñ tat okoin pataek sat hez.’ Pot mañepeken taput tat sat hepan, ma nonair nai mapotü ari rekot tovai sohopek. [ \v 21 Met pitü rop menat heh-okopuz zut modari ari ruepeken sapanez non mod naorö bon, oñ ari gipiz nain het Godin mañ mañepek, povoz rekot hapekezat tapan,” pot mañah.] \s1 Pim ñomapanez ñetiv maot mañah \r Mak 9:30-32; Ruka 9:43-45 \p \v 22 Tat tokat Iesur mañairooh-abanari Galili zeisik am hehapuh Iesu parun epat mañah, “Met ne Añaraboz Nanep aban napuhö aban mod narin mañairapanen ne navapan. \v 23 Tapanen ne ur noñomapanen au aliz nasikaro bon tapanen zeirevaizasik maot bavirirï navatapanen bal haom.” Pot Iesu mañahan mañairooh-abanari hatevetet parum loporizaroh honoman tah. \s1 Tup ahomakez monis manapanez mañah \p \v 24 Tahan Iesur mañairooh-abanari Kapaneam zeitak sahan aban Godiz tup ahö tinamakez korav het monis boohari emat Pitan epat at mañah, “Met arim añairamahap Godiz tupumakeh monis pi am biamahapu?” \v 25 Pot at mañahan Pita hañiv epat mañah, “Gu, pi biamahap ok.” \p Pot hahapuh sat kohat Iesu heh-zei pomakeh lokahan Iesu zuam epat Pitan at mañah, “Saimon, ni tair homeameñ? Met petev ham eparah aban ahö nari hamahan parum kapotakari takes monis manamaha? Ma añarab patari parum irih ravat hez-porihö takes monï pos manamahan bamaha?” \v 26 Pot at mañahan Pita Iesun ñetï hañiv epat mañah, “Met paru añarab patari takes monï posiz hamahan manamahan bamah.” Pot hahan Iesu epat maot mañah, “Met aban ahö poriz kapotakari namanotuzavoz zut ne Godiz rop pim tup ahomakeh monis biamahaek naviz tomaz pov horiv bon. \v 27 Oñ ni pot bar mañeken paru hatevetet darimaz home horiv homehopan hezavoz ni iv havevok sat ukup betet pis garos bekezap bat pim agolas baatat monï poek hepanezas basat deipimaz monï pos man.” Pot Iesu Pitan mañah. \c 18 \s1 Tairap pi ahop ravat hepan? \r Mak 9:33-37; Ruka 9:46-48 \p \v 1 Pot mañahan pim mañairooh-abanari emat Iesun epat at mañah, “Met God darim koravopuz masakavoz roketak hekan tairap ahop ravat hepan?” \v 2 Pot at mañahan Iesu parum nakoe ro goe nap hehaek as hahan emahan parum ñaravatak meñet \v 3 parun pot mañah, “Rotap epat añoman hatevetei. Met ari abat ahoñinañ ravat hepekez homeameg-pov betet ro goe epopuz zut ravat hezei. Oñ ari pot narav am hepek, povoz Godiz masakavoz roketak naketü. \v 4 Met añarab tairari ro epopuz zut het abat ahoñinañ ravat hepanez homet naketuz pori pim masakavoz roketak hepanepuh ahori ravat hepan. \v 5 Met tairap nemaz homet ñaro goe epop ma pim zut mod napuam meñizat tin metapanez pop ne amun ok neñizat tin hanetapanezavoz zut ravat hepan,” pot mañah. \s1 Modari moreg nametotuz ñetiv \r Mak 9:42-48; Ruka 17:1-2 \p \v 6 Pot hat maot epat mañah, “Met ñaro nemaz homeo badae batat hepanez nap mod napuhö moreg metapanen pop non horioroh maot sapan, povoz moreg metapanez pop hañ horiv tokat bapan. Met pi moreg namet hepanezaratiam mez kerë hat iv havevok sa ñodat emiv elat ñomapan, povoz tin ok ravapan. \it (Met Iesu ev aban hah-pop garos ñomapan, povozahoh pi pimaz homeo badae batat hepanezap bahorï batapanezavoz tokat hañ horiv navotü.)\it* \v 7 Met ev hamarah orah rezah añarab narihö modari moreg metat horiv tohopanez mañohopanen pori horï tohopan, oñ modari horï tohopanez mañohopanez pori hañ horï ahov tokat bapan. \p \v 8 Met ni nap nim mar nasihö ma eñ nasihö horï navok navat sapan, povoz mar pos ma eñ pos el beteken sapanen mar hones ma eñ honesinañap ravat het pohao hekez poek tin het hekë, oñ nim mar pos ma eñ pos am hepanen itiñadek nevetepanen horï ravat hekë hezavoz ev hamoh. \v 9 Ma ni nap nim et navohö horï nao tekez zaitiv netapan, povoz et pov batiz beteken sapanen pohao het hekaz poek tin sat hekë. Oñ nim et houlovokaro hepanen ganö non horioroh sohot itiñadek nevetepanen horï ravekë hezavoz ev hamoh. \p \v 10 Met paru tairari ñaro goeriz zut tin nemaz homet parum heriñ bat hel navat hepanezariz ari, ‘Betezari ok,’ pot poriz haotunei. Met paru poriz korav ravat hez-enzol pori orah rezah abarah nem Papapunañ honeo hez. [ \v 11 Met ne Añaraboz Nanep añarab tairari non tinaorö betet tokat hañ horiv bapanezat ravat samah-pori maot nemeri bavatat non tinaoroh meñeman sohopanez hat ev emoh.”] Pot mañah. \s1 Bol sipsipip maot bah-ñetiv \r Ruka 15:3-7 \p \v 12 Pot mañat maot epat mañah, “Met mod añomaz toh-epovoz tin homei. Aban napuhö bol sipsipihol 100 poriz korav ravat hepanen nap naek sapanen etet mod tin hepanez 99 pori pi betet naek sapanez popuz maot melahar sapan. \v 13 Met aban pop bol naek sapanezapuz melahar sapanepuh bar batat bat emapanez pop pi tin hepanez poriz aviam biñ ravapan, oñ naek sat hepanen mel tat bat emapanez popuz ahoam biñ ravapan. \v 14 Met añoh-epovoz zut arim Pap abarah hezap pim ñaro nap main ravat horiek sapan hezavoz pi homeme hez,” pot mañah. \s1 Modap horiv etapanen tin metak \p \v 15 Met Iesu maot epat mañah, “Ni nap Godiz homet heken nim naner bosir napuhö horï nao netapan, povoz ni sat pinañ arip main het pim horï netapanezavoz ñe sokovonañ bar mañeken pi hatevetet, ‘Deip bavon batopain,’ pot nañapan, povoz arip bavon batat maot tin hepek. \v 16 Oñ pi evo hapan, povoz ni sat aban mod nap ma nañariv horï netapanez povon hatevetepanez bavizat emeken ari sat pim ni horï netapanez pov bon tapanez pinañ ñetï nae nap mañei. \v 17 Met mañohopeken pi bavon batepekez am gu nak hepan, povoz añarab Godiz homet hepanez narin mañeken ari honeo emat topourat mañepeken pi am evo hat kaev ravapan, povoz pot homehopek, ‘Petï pi Godiz hodad nat hezapuhö epat ev tamah,’ pot hazei. \p \v 18 Met rotap arin añoman hatevetei. Ari nemaz homet hezari ev hamarah hepekepuh añarab tairao tohopanez povon ari etet, ‘Evo, darim natotuzao ok,’ pot mañepek, povoz abarah God amun arim pot hapekez taputam pi hakahopan. Met parum tohopanez navon ari etet, ‘Kar, rekot dari okatahar tohok,’ pot hapek, povoz abarah God amun arim hapekez taputam hakahopan. \p \v 19 Met maot epat añoman hatevetei. Ari ev hamarah het añarab nañariv lop honerï ravat hepekepuh mañ haovai sohopek, povoz nem Papap abarah hezap hatevetet rekot aripim mañohopekez povoz eñizapan. \v 20 Met tairaiz pot eñizapan hometunei, oñ ari nañariv ma nañariv napuhö lop honerï ravat nemaz homet mañ hahopek, povoz ne arinañ honeo heman nem Papapun mañohopeken pi rekot eñizohopan,” pot mañah. \s1 Gog aban horipuz ñetiv \r Ruka 17:3-4 \p \v 21 Pot hahan Pita totoi emat Iesun epat at mañah, “Deim ahop ae, met nem mod napuhö horiv netapanen ne baveteman maot horiv netapanen maot baveteman am horiñ netovai sohopanen sohot horiñ 7 ravapanen am bavetem ma tair?” \v 22 Pot at mañahan Iesu hañiv epat Pitan mañah, “Evo, horiv netovai sohopanen pim horï poñ bavetevai sooken 7 ravapanen pimaz kaev ravat maot banavetetuz ne niin nanañ, oñ orah rezah horï netohopanen zuam unun manovai sohoz, pot nañamoh. \p \v 23 Povoz God arim koravopuz masakavoz roketak het modariz horï etohopanezañiz unun manat hepekez aban ahö napuz tahavotï zut tat epat añom. Met aban ahö nap pim gog aban nari monis manahan hehaek, paruhö pi hañis manapanez homet \v 24 garos aban monï ahos 10 tausen kina manahan bat sat heh-popuz as hahan emahan epat mañah, ‘Nem monï nanohosiz hañis ni bat urutak bavizeñin oraez, ma tair?’ Pot piin at mañah. \v 25 Pot at mañahan gog aban pop, ‘Evo, ne monï hañis banaviz,’ pot hahan aban ahop epat mañah, ‘Kar, ni pot hañ, povoz arimotur ari añar ñaro avomapuh añarab nari manoman, ari parum gogot tohopekez hat avapanepuh nem monisiz hañis nanapanen bom.’ \v 26 Pot hahan pim gog aban pop honoñai ahov tat aban ahopuz eñañik rariñ rez bareñat\f + \fr 18:26 \ft Pavar 26 -Met porah aban korav ahop hehan pim irih hehari piin ñetiv mañapanen tin hatevetepanez hat pim totoi emat rariñ rez bareñat piin mañooh.\f* epat mañah, ‘Nem ahop ae, met ni ñai bizat am heken ne peteveam gogot kez tat hañis ba nevizoman hepanen emat bekë.’ \v 27 Pot mañahan aban ahö pop pimaz zakep tahapuh pot mañah, ‘Erom, ni monï hañis ne nanekez haohoek petev pohao bon hatahag, ni am sa.’ \p \v 28 Pot mañahan gog aban pop berevovai iñidoh etehan aban mod 100 kina manah-pop hehan etet popuz ñe horhoravoz bat pot mañah, ‘Batam nem monï ni nanohosiz hañis zuam nan.’ \v 29 Pot mañahan aban pop pim irih rariñ rez bareñat pot mañah, ‘Ni nemaz zakep ta. Tapanen tokat ne nim monï posiz hañis hananom.’ \v 30 Pot mañahan aban monis manah-pop gu nak, oñ epat mañah, ‘Met ni kakam zeimakeh nemerizapanen het nem monï hañis ba nanekepuhoh maot berevekë.’ Pot mañat basahan aban añavairi kakam zeimakeh memerizah. \p \v 31 Met pot metahan gog aban modari etet kaev ravat sat aban ahopun aban popuz metah-ñetiv bar mañah. \v 32 Tahan aban ahö pop hatevetet gog aban popun as hahan sahan pot mañah, ‘Ni gog aban horip, met ni nem monï hañ ahos nanekez hahon ni zakep heris raveñin ne niin, “Sa hez,” pot nañohoek, \v 33 tair tat ne nimaz zakep tohovoz zut nim modapuz zakep nat, oñ horï okat meteñ.’ \v 34 Pot ahop mañat kaev ravat gog aban pop kakam zeimakeh memerizapanez mañat, ‘Pi nem monï hañis map nanapan, povozahoh maot baverevepek,’ pot parun mañah.” \v 35 Met Iesu ñetï epov mañat maot epat mañah, “Met arim modarihö horï etohopanez poñ loporizaroh unun naman hepek, povoz aban ahö popuz metahavoz zut nem Papapuhö ari taput etohopan,” pot mañah. \c 19 \s1 Añarab nae nap bat maot navetetü \r Mak 10:1-12; Ruka 16:18 \p \v 1 Iesu ñetï epeñ mañat garë hahapuh pi Galili zeis betet sohot Zodan iverï ñarat Zudia zeirih sah. \v 2 Tahan añarab ahovokaro pim nakoe emahan pi añarab lamarizaro batin batooh. \p \v 3 Pot tohot hehan Parisi aban nari pim nakoe emat Iesu ganö nao hapanen paru pi bapan homet piin moreg epat at mañah, “Met aban nap pim añap kaev metapanen sapanez non naorö hez, ma bon?” Pot at mañahan Iesu hañiv epat mañah, \v 4 “Met batam Godiz tah-ñetiv ari rekö hamegiek tin hodad narav heza? Pi nonair nai matut tah-pop abanapur añap matut tah. \v 5 Tat pot hah, ‘Met aban nap pim nonopur papap betet añap bapanen parup herï hones ravat hepan.’ \v 6 Pot God hahan hezaek, aban ro nap pim nonor pap betet ñari añ nap bapanen God parupim herisikaro bahoneo batapanezaek parup berat main main maot naravotü.” Pot Iesu parun mañah. \v 7 Tahan paru maot epat at mañah, “Ni tin hañin dei hateveteg, oñ tairaiz Mosesihö ñetï katevok epat hahan hez, ‘Aban tairap pim añap betepanez homepan, povoz pi tepaek pot menapan, Ne nimaz kaeveg sa. Pot menat añap manat zei manapanen sapan,’ pot pi haoh.” \v 8 Pot mañahan Iesu parun epat mañah, “Met paru Godiz ñetiv hatevetet betet gagañ heleñiz zut ravah, povoz Moses abanap añap betet zei manapanez pot parun ok mañah, oñ God nonair nai matut tah-porah añarab okat tohopanez nak. \v 9 Oñ epat añoman hatevetei. Met aban nap pim añap bogï nat tin hepanen betet añ modap bapan, povoz aban pop pi añ mod bapanez pop givogipuz zut bat hepanen piitï horiv am hepan.” \p \v 10 Pot mañahan Parisi abanari sahan pim mañairooh-abanari piin epat mañah, “Met aban nap pim añap navetetü, pot hañivoz dei epat homeameg, Met abanari añahol nav parum main hepan, povoz tin ravapan.” \v 11 Pot hahan Iesu maot parun epat mañah, “Rotap ok hag, oñ arim hag-okat aban maporizaro rekot natotü, oñ Godihö honep honep hodad okov manat meñizapanen parum main tin hepan. \v 12 Met aban nari añahol nav hezavoz kapoñ main main epat hez. Met nari parum nonohol añahol navotuzari batamah, met mod nari aban ahö narihö parum gogot metohopanez hat parum hatañ tiamahan añahol nav, am het gog nenat metamah, met mod nari paru Godiz gog nenao tovai sohopanez hat añahol nav, am hez. Met aban tairap, Rekot ne taput tom, pot homepanez pop ñetï epov hatevetet baval hat hep.” Pot parun mañah. \s1 Ñaro goeri bat emah-ñetiv \r Mak 10:13-16; Ruka 18:15-17 \p \v 13 Met añarab nari parum ñarohol Iesu maras bizat mañ hapanez hat pihaz bat emah. Tahan pim mañairooh-abanari porin etet ñai mañat, “Sei, sei,” pot mañah. \v 14 Tahan Iesu hatevetet epat parun mañah, “Evo, ari tovai paru bagaa batotunei, oñ zei manepeken ñaro goe okori nehaz bat emap. Met ñaro okori, ma añarab parum zut ravat hepanezari Godiz masakavoz roketak hepan, povoz ari gaa tepeken ñaro okori nehaz bat emap.” \v 15 Pot mañahan paru pim totoi bat emahan marasikaro paruh bizat mañ hah. Tahapuh pi zei pot betet modaek sah. \s1 Aban nonair nai ahotunañapuz ñetiv \r Mak 10:17-31; Ruka 18:18-30 \p \v 16 Met narah aban nap emat Iesun epat at mañah, “Añairameñip ae, met ne tin tairao tohoman nem tin pohao het hemaz pov nanapan?” \v 17 Pot mañahan Iesu hañiv epat mañah, “Erom, God nenap tinapug, ni tairaiz tin hekez nonoroz neen at nañeñ? Met pim ñetï kateñir ah ñe hahan hezañ ni baval hat non tinaorö bar batat Godinañ pohao tin het hekë.” \v 18 Pot hahan aban pop epat mañah, “Met ñetï tairañiz ni ok hañ?” Pot hahan Iesu epat mañah, “Met ñetï kateñir ah ñe epeñiz hamoh, Ni tovai mod nap men ñomotun, ma modapuz añap givogï botun, ma givogï totun, ma añarab modariz ñetï moregao haotun, \v 19 Met nim nonopur papapuz abatañ bat hel batat tin metovai sohoz, ma nimauz homet zakep tat hezavoz zut añarab modariz homet zakep tat tin metovai sohoz.” \v 20 Pot mañahan aban pop epat maot mañah, “Met ñetï katë map hameñ-okoñ ne baval hat hatovai emamoh, oñ mod tairao tomapuh ne pohao tin het hem?” \v 21 Pot at hahan Iesu epat mañah, “Met ni tin tovai emookez zait teñ, povoz ni sat nimotü map bat gamö rezat modari maneken monis nanapanen ni monï pos bat paru añarab monis bonori manovai sekepuh ni emeken deip honeo sohopain. Met ni pot tekë, povoz tokat abarah seken Godihö pohao het hekez hañ tin pov ni nanapanen bat hekë.” \v 22 Pot Iesu mañahan aban pop pim monir zeirurum ahö oraeh, povoz hatevetet pim loporï honoñai ahoam tat zakep heris ravat borourat sah. \p \v 23 Tahan Iesu pim mañairooh-abanarin epat mañah, “Rotapuam ne arin epat añoman hatevetei. Met aban nonair nai ahotunañap boi tatahoh Godiz masakavoz roketak sat hepan. \v 24 Met bol kamer ahö nap dimiñ meameg-ba napuz puioroh lip hat sapanez pap tat hepan, met povoz zut paru nonair nai ahotunañari Godiz masakavoz roketak sat hepanez bapap tat honoñai ahov tapan.” \v 25 Pot Iesu ñetiv mañahan pim mañairooh-abanari hatevetet kut tat agol atahapuh piin at mañah, “Ui, povoz tairari God pim bapanen tin hepan?” \v 26 Pot hahan Iesu parun et bameet het pot mañah, “Met añarab parumauhö añoh-okat rekot natotü, oñ God nonair nai mapotü tin tamahapuhö rekot paru poek sapanez nonor ba ou batapan.” \p \v 27 Pot mañahan Pitahö epat mañah, “Met ni hatevet, dei deimotur deimeri betet ninañ honeo dari emameg, povoz tokat tin tairai bak?” \v 28 Pot hahan Iesu epat mañah, “Met ne rotap arin epat añom. Tokat nonair nai maot maokotü ravapanez porah ne Añaraboz Nanep abat ahovonañ ravat het aban ahopuz tek tinatak toutat heman ari nenañ honeo emameg-eperi amun aban ahoriz tek tinañ 12 hez-poek toutat hepekepuh dari Israel añaraboz mimihol 12 poriz ro mim petev toguñ 12 ravat hez-pori ñevok bizapanen arihö ñetiñ hatevetet an tepek. \v 29 Met tairari parum nonor pap, ma bosir sau, ma ñarohol, ma parum zeir hamar betet nemaz homet tovai emohopanez pori Godihö ev mamog bat het betet sohopanez potü ritou metat hañitü ahoam paru manohopan. Tohopanen pori pohao tin het hepan. \v 30 Met petev añarab abat ahoñinañ hezarihanañ nari tokat porah abatañ bonori ravat hepan, oñ petev añarab abatañ bon hezarihanañ nari tokat abatañinañari ravat hepan.” Pot Iesu hah. \c 20 \s1 Avasiz gogov toohariz ñetiv \p \v 1 Pot hat maot epat mañah, “Met Godiz masakavoz roketak hepekezavoz epovotï zu tat epat añom. Met aban napuz greip\f + \fr 20:1 \ft Pavar 1 -Greip ul poñiz akop Zon bodorï 15 barah hat etei.\f* avas ahö hehan aliz nas al teehan aban pop sat av posik gogot tapanez abanarin mañah. \v 2 Met paru aliz honesik gogot tat honep honep monï 3 kina 3 kina manapanez mañahan, gu hahan, meehan sat gogot tooh. \p \v 3 Tahan pi gitap aviam revah poz hahan aban mod nari togü manat hehapuh, ‘Dei gog nat tak nak,’ pot hat upaiam togü manat hehan aban avasiz maup sat etehan aban pori upai rouvat het gogot natam hehan, \v 4 pi porin epat mañah, ‘Met ari gogot nat upai ev hez, povoz nem avasik sat tohopeken gitap bañodapanen arim gogot tohopekezavoz zut zum pov anom.’ \v 5 Pot mañahan paru pori amun sat gogot tooh. \p Tahan gitauputak pi maot sat etehan aban mod nari taputam upai heh. Tahan etet porin amun mau pop mañahan pim avasik gogot tapanez sah. Tahan tokat gitap aviam tok ravat er horahan maot mod nari hehaek sat etet taput mañahan sat gogot tooh. \p \v 6 Met hapanezai ravahan pi maot sat etehan nari amun hehan etet pot at mañah, ‘Met ari aliz epesik gogot nat betezam heza?’ \v 7 Pot hahan paru hañiv epat mañah, ‘Aban napuhö dei gogot takaz naañ, povoz dei ev am hez,’ pot mañahan aban avasiz mau pop epat hah, ‘Kar, ari sat nem avasik gogot tei.’ Pot mañahan sat gogot tooh. \p \v 8 Tahan zeit kutur ravapanez ararao ravovai emahan aban popuhö pim gog abanariz koravopun as hahan emahan pot mañah, ‘Ni sat mañeken paru emapanen zumao man, met ni zumao manekez paru tokat emat gogot toohari garos monis manatahoh, met garos emat gogot tooh-pori tokat monis man.’ \v 9 Pot mañahan as hahan gogot tooh-mapori emahan, hapanezai ravahan gogot kapot tat tooh-pori honep honep 3 kina 3 kina pot manah. \v 10 Met monï pos gogot toohari manovai emoohan paru al teevaiam kapot tat gog ahov tohot heh-pori monï ahos bapan hat heh, oñ paru amun honep honep 3 kina 3 kina potahar manovai sah. \v 11 Tahan monis pot manahavoz paru nae nap mañat maupuz ser haovai \v 12 napuhö pot piin mañah, ‘Aban nari dei gogot bon takaz toogin emat gogot aviam toohari ni 3 kinahar maneñ, oñ dei al teevaiam kapot tat gitap kez mañat hehaek gog ahot tohot hegiri parum zumao maneñitam dei amun aneñ.’ \v 13 Pot mañahan maup hañiv popun epat mañah, ‘Erom hatevetet, garos aliz epesik gogot tooken hapanezai ararao ravapanen 3 kina nanomaz hahon, ni gu hañin gogot nanohon ok tooñ, oñ ne horiv nanet, \v 14 povoz nim monis nanohoek bat zeitak am sa. Met nem zaitivok aban tokat emat gogot toohari arim zumao anohovoz zut manoh. \v 15 Met monï pos nemes, povoz nem zaitivok ok toh, oñ nem masakavonañ arim anoh-taput paru manohon tairaiz ni kaev ravat loporï horï raveñ?’ pot mañah.” \v 16 Met Iesu ñetï epov mañat maot epat hah, “Met petev añarab abat ahov bon betez hezarihanañ nari tokat abat ahoñinañ ravat hepan, oñ petev añarab abat ahoñinañ hez-nari tokat abatañ bon betezari ravat hepan,” pot mañah. \s1 Iesu pi ñomapanez maot mañah \r Mak 10:32-34; Ruka 18:31-34 \p \v 17 Met Iesu Zerusalem zei ahö potak sapanez añarabonañ paru honeo nonoroh sohot pim mañairooh-abanari l2 bamain batat epat mañovai soh, \v 18 “Met hatevetei, dari Zerusalem zeitak sakan aban arihanañ napuhö ne Añaraboz Nanep horiv netapan. Tat pi pop aban anumaihol bareñ elat mañaramahariz ahorir aban ñetï kateñiz mañairaholon mañairapanen ne navat ñevok nevizat ur noñomapanez hapan. \v 19 Tat paruhö aban pat Godiz hodad nat hezari ne navat sapanen paruhoen ne navat paru neen ñaike nañovai birepenañ nourat zirah nevizat ur noñomapan. Tapanen ne aliz nasikaro het zeirevaizasik maot bavirirï navatapanen bal haom,” pot mañah. \s1 Zemisir Zoniz nonopuhö Iesun mañah \r Mak 10:35-45 \p \v 20 Pot mañahan Sebediz roñariv Zemisir Zonir parupim nonop Iesuz nakoe emat nonop tok riit, “Erom, ni nem nañomaz epat tekë, ma tair?” pot at mañah. \v 21 Tahan Iesu hañiv epat at mañah, “Eñarim, ni ne tair netomaz zait tat hakez ok hañ?” Pot hahan pi epat mañah, “Met ni deimaz korav ahop ravat hekez porah nem roñariv nim irih aban ahoñariv ravat het nim okat epat tek tinatakaroh toutat hepan, ma tair? Povoz neen bar nañeken hatevetemaz ne zait toh.” \v 22 Pot mañahan Iesu pi ro poñarivin etet epat mañah, “Arim neen nañeg-okovoz kapot ari tin hodad narav. Met tokat ne kakamavor honoñaiv hatevetemaz-pov rekot arip amun hatevetepeke?” Pot mañahan parup epat hah, “Deip rekot hatevetek.” \v 23 Pot mañovai Iesu maot parupin epat mañah, “Rotap tokat arip amun kakamavor honoñaiv hatevetepek, oñ arip ahoñariv ravat nem okat epat toutat hepekez neohö rekot aripin naañotü, oñ tairari nem gog aban ahori ravat hepanez nem Papap pimauhö an tat au hakahan hez-nen pori pot ravat hepan.” \p \v 24 Pot mañahan mañairooh-aban modari aban poñariviz mañahavoz hatevetet kaev ravat loporizaroh gitait ravah. \v 25 Tahan Iesu aban porin as hahan pim nakoe emat topourahan pot mañah, “Met ari hodad, aban Godiz homeo badae navat hezariz aban ahori kez tat hezaek añarab bat hor batamahan aban ahö poriz irih het parum hamahat tamah. \v 26 Met tovai ari parum tamah-pot totunei, oñ ni tairap ahop ravekez homekez pop ni paru modari tin meñizovai sookezap, pot ravat hekë. \v 27 Ma ni tairap modariz garosik ravat hekezap nimauz zaitivok nasotü, oñ nim modari meñizovai parum hahopanezat am tovai sohokë. \v 28 Met ne Añaraboz Nanep añarabohö ne neñizat nem gogov netohopanez homet naem, oñ neohö ñomat añarab ahovokaro meñizat parum horï tamahañiz hañiv bom hat emoh. Met povoz zut ari aban ahori ravat hepekezari modari meñizovai sohopek,” pot mañah. \s1 Aban etañ kutañariv batin batah \r Mak 10:46-52; Ruka 18:35-43 \p \v 29 Pot mañat Zeriko zeit betet honoohan añarab ahovokaro Iesunañ honeo sooh. \v 30 Tahan aban etañ kutañariv non helevavok toutat het Iesu nonoroh soohan hahan hatevetehapuh parup pot ahoam ñeo ñarah haoh, “Deim ahop, Devidiz ro iz mimip ae, ni deipimaz zakep tat eñiz.” \v 31 Pot ahoam mañoohan añarab kez ravat parupin epat mañah, “Arip tovai okat haotunei.” Pot mañahan parup ahoam ñeo ñarah maot mañah, “Deim ahop, Devidiz ro iz mimip ae, deipimaz zakep tat eñiz.” \v 32 Pot hahan Iesu hatevetet gaa tat parup pim totoi emapanez mañahan bat emahan parupin at mañah, “Met neohö arip tair etomaz hat hameg?” \v 33 Pot hahan parup epat mañah, “Erom, haken deipim etañ tin etekaz zait teg.” \v 34 Pot mañahan Iesu zakep tat parupim etañik bahan nen tapuraham etañ tin etehapuh parup amun pinañ honeo sooh. \c 21 \s1 Iesu Zerusalem zeitak sah \r Mak 11:1-11; Ruka 19:28-40; Zon 12:12-19 \p \v 1 Met Iesur pim mañairooh-abanari Zerusalem zeitak sapan hat zei potaz totoi Oliv dañevok Betpasi zei potak emahapuh pim mañairooh-aban porihanañ nañariv \v 2 garos sapanez meet pot mañah, “Met arip zei totoi darim etet hez-okatak sat etepeken zei namakez dorovok bol donkip kitï urapanen paru rop hepanen etet bitom bavilat nehaz bat emei. \v 3 Met bavilat bat emepekez tohopeken nap aripin at añapan, povoz epat mañei, ‘Darim Amip bol donki epañariv bat sakan gog nav tapanez hahan deip ev emat bavilameg.’ Pot mañepeken pi gu hapanen nehaz bat emei.” Iesu pot mañat meehan sah. \p \v 4-5 Met batam propet aban napuhö pot hahan hez, \q1 “Zerusalem añarabon epat mañ, ‘Ae, arim aban ahö tinap bol donki ropuz revah\f + \fr 21:4-5 \ft Pavar 4-5 -Met aban betezari donkiholok helat sooh, ma parumotü bizahan basooh, oñ aban ahori osiholok ma kamereholok helat sooh.\f* toutat masakavonañ arihaz emamahag etei.’” \rq Sekaraia 9:9\rq* \p \v 6 Met Iesu parup sapanez mañahan pim mañairooh-aban poñariv sat Iesuz hahat tat bol donkipur rop bat emahan, \v 7 mañairoohari parum dim revahari donki ropuz revah Iesu toutapanezaek tezat biihan pi helat toutah. \v 8 Tahan añarab ahovokaro parum dimir giv revahatü taput tezat nonoroh betevai soohan, nari zi marañ urelat bat emat nonoroh betevai soohan pi revah sooh. \v 9 Met añarab ahovokaro paru narizaro garos met narizaro tokat tat paru ñeo ñarah epat haovai sooh, \q1 “Epop Devidiz iz mimip ev, dari pim abatao bat hel batak. Met Godiz abat ahovonañ emamahaek tin metohopan. Povoz God abarah hezapuz abatao bat hel batat biñ ravat ev hameg.” \rq Buk Song 118:25-26\rq* \p \v 10 Met paru Iesunañ honeo pot haovai sohot Zerusalem zeitak berevahan añarab potakari etet basat em tat paru pot at mañah, “Aban tairap ok?” \v 11 Pot hahan Iesunañ emoohari hañiv parun epat mañah, “Aban epop Iesu, Galili zeisik Nasaret zeitakanañap, Godiz propet abanap ev.” \s1 Aban nair nai zum toohari ruah \r Mak 11:15-18; Ruka 19:45-47 \p \v 12 Met Iesu Godiz tup ahomakez temeraz kohat lokat etehan aban nari ideholor anumaihol bizahan heh.\f + \fr 21:12 \ft Pavar 12, kapotak -Met anumai pori añarab bat Godiz homet bareñ elapanez hat bat em bizat zum tat monis bohot heh.\f* Ma mod nari parum aruñik hehan paru Romaholoz monï heleñ bat emat manoohan apok hañ\f + \fr 21:12 \ft Pavar 12, pavarah -Met Roma ñai abanari Israel zei posiz korav ravat hehaek orah rezah Romaholoz moniñ bat het tovai sooh, oñ Godiz tup ahomakeh bizapan hat bat emat apok hañ tat Israel parumauz moniñ manahan batahoh poek bizooh, oñ Roma porizañ poek naviz.\f* tat Zudaholoz monis manooh. Met pot toohan Iesu emat etet abanari ruovai arü poñ bavetet id pururuahol bizahan heh-arü poñ amun baveteh. \v 13 Tat pi pot mañah, “Met Baiñetinavoz Tepatak epat menahan hez, Nem tup ahomak añarab nemaz homet mañeo nañohopanez tupumak ev, pot hahan hez, oñ ari ñetï pov ba iz batat añaraboz monï ahos moreg metat bamegiek givogï tamegivoz zut ravamahan pim zei epamak bahorï batameg,” pot mañah. \p \v 14 Pot tat Iesu poek hehan aban etañ kutarir eñañ horï hehari pihaz bat emahan batin batooh. \v 15 Pot metoohan ñaroholohö etet, “Ae, Devidiz ro iz mim tinap emahan dei etet pimaz biñ ravat hez,” pot ñeo ñarah haohan aban anumaihol bareñ elat mañaroohariz ahorir aban ñetï kateñiz mañairahol Iesuhö tin metoohavoz homet, ñaroholoz haohavon hatevetet kaev ravat mogao tat \v 16 Iesun at mañah, “Erom, parum nimaz hamahat ni hat navet tat heza?” Pot hahan Iesu epat mañah, “Rotap ne hateveteohö, oñ ñetï nao epat menahan hez, God ni ñaro goeri hodad tinao maneken nim abatao bat hel batat nimaz biñ ravat hepan. Pot menahan hezaek paru okat ok nemaz hamah. Met menahan hez-pov rekö hamegiek ari hodad narav heza?” \v 17 Pot mañat Iesu paru hehan berevat Zerusalem zeit betet Betani zeitak sat orah. \s1 Iesu zi nameden mañahan ñu ravah \r Mak 11:12-14,20-24 \p \v 18 Met pi orat het zeirevai al tezahan Zerusalem zeitak maot emapanez nonoroh emohot gin ñomat etehan, \v 19 non helevavok zi named hehan uloñ tavat napan hat totoi sat etehan uloñ navad, oñ tae nenañ hehan uloñiz mel tahan bon ravahan pi zi pomeden epat mañah, “Ni uloñ maot navadotü, oñ pohao ñu ravekë,” haovaiam zi pomed tapurah ñu ravah. \v 20 Tahan mañairooh-abanari povon etet marahol gitañik ker menat, “Ui, tairavonañ mañahan zimed haovaiam tapurah zuam ñu ravah.” \v 21 Pot hahan Iesu hañiv epat mañah, “Rotapuam ne arin epat añom, Met ari Godiz tin homeo badae batat, Rotap pi eñizapan, pot homet lop houlorizaronañ naketuz pori nem hahon zimed ñu ravahavoz zut rekot ari amun tepek. Ma ari dañ okovon, ‘Pezat sat iv havevok ñod,’ pot mañepek, povoz rekot pezat am sat ñodapan. \v 22 Met ari gog tairañ tohopekez homepekepuh Godiz homeo badae batat pi eñizohopanez homet rez kek tat mañ mañohopek, povoz pi rekot eñizohopanen gog poñ tohopek,” pot manah. \s1 Pim tovai emoohavoz at mañah \r Mak 11:27-33; Ruka 20:1-8 \p \v 23 Pot mañat Zerusalem zei potak helat Godiz tup ahomakez temeraz kohat lokat añarabon mañohot hehan paru aban anumaihol bareñ elat mañaroohariz ahorir Zudaholoz aban koravori emat piin epat at mañah, “Erom, met tairapuhö ni ahop banavatat gog tovai emameñ-okoñ tookez nañahat emat ok tameñ?” \v 24 Pot mañahan Iesu epat mañah, “Met ne garos arin amun navoz at añoman hañiv nañepek, povozahoh ne nem tamoh-epeñiz kapot arin bar añom. \v 25 Met God Zoanin mañahan añarab ivoh memeoh, ma hamarah aban napuhö mañahan tooh?” Pot at mañahan parumam giz ñun ñun epat nae nap mañah, “Met dari, ‘God Zoanin mañahan tooh,’ pot mañakan pihon, ‘Met tairaiz pi ñetiv haohan ari barotap navat teg?’ pot darin añapan hez. \v 26 Oñ piin epat mañak, ‘Hamarahanañ aban napuhö Zoanin mañoohan tooh,’ pot mañak, povoz añarab mod eperi Zoan pi Godiz propet abanap heh, pot pimaz homet ak hez, povoz paru darimaz mogao etat bahorï avatapan hezavoz dari piin hameg-epat namañotü.” \v 27 Pot nae nap mañat Iesun hañiv epat mañah, “Met Zoaniz het toohavoz kapot dei unun.” Pot mañahan pi epat hah, “Kar, ne arin Zoaniz toohavoz at añohon hañiv nanañ teg, povoz ne amun tairapuhö neen nañahan tamoh-kap pot arin bar naañotü,” pot mañah. \s1 Iesu ro nañarivitï zu tat mañah \p \v 28 Met Iesu pot mañat maot epat mañah, “Met ñetï epov añoman hatevetet homet hezei. Met aban napur roñariv heh. Tat narah aban pop sat pim ro garosikapun epat mañah, ‘Nem rop, petev ni avasik sat gogov tookez ne zait toh.’ \v 29 Pot mañahan ro pop, ‘Evo, ne kaev,’ pot mañah. Tahapuh pi het maot homeohapuh hodad modao bat sat pim papapuz hahat tah. \v 30 Met ro garosikap, ‘Ne kaev,’ hahan papap pim ro modapun sat taput mañahan ro pop, ‘Gu nim hañit tom,’ pot mañat sat gog tapanezataz mañahaek pi nat, oñ am heh.” \v 31 Met Iesu ñetï pov mañat parun at mañah, “Met ro tairap pim papapuz hahat tah?” Pot at mañahan paru epat mañah, “Ro garosikap pim papapuz hahat tah,” pot mañah. Tahan Iesu epat mañah, “Met epat añoh-epovoz zut paru takes monis booharir añ hadeholoz zut biz bogï tohot heharihö ari ritou etat Godiz masakavoz irih emat hez. \v 32 Met tairaiz paru horï heh-pori ritou etah hometunei, oñ Zoan emat non tinaorö añairoohan ari zait tat barotap navat, oñ ari ro tokatip giz nenasinañ gu hat am hehavoz zut het arim hodad modao bat loporizaro borourepekez kaev ravat het barotap navat, oñ paru takes monis booharir añ biz bogï toohari Zoan non tinaoroz mañoohan hatevetet ro garosikapuz zut hodad modao bat loporizaro borourat barotap batah. Met paru pot toohan ari etet am loporizaro borourepekez kaev ravat Zoaniz añoohat barotap navat,” pot manah. \s1 Aban horiri avasiz korav ravah-ñetiv \r Mak 12:1-12; Ruka 20:9-19 \p \v 33 Iesu pot mañat maot aban naritï bavatat epat mañah, “Met ari ñetï navotï bavatat añoman hatevetei. Aban nap pim ham ahö nar hehaek avas menat temer demahapuh greip marañ elat ñedehan heh. Tahan kohat roketak hamauruv greip uloñ mez rapapanen uruv berevapanez kedeh. Tahapuh givogiri emat uloñ utap tapanen tavapan hezavoz homet aban koravop het etehopanez zei agarë revah tovemak demahan heh. Tat aban mod nari korav meñet pot mañah, ‘Met ari uloñ utap tapanen bain ivov matut tepekepuh nemauz nao nevizat nao arim bei.’ Pot mañat paru korav meñet pi hotoh sat heh. \p \v 34 Met sat hehapuh tokat aban mau pop pot homeh, Petï greip uloñ avasik utap hatahan bain ivov matut tahao ev, pot homet pim gog aban nari av posik korav heharihö bain ivov manapanen bat emapanez hat meehan sah. \v 35 Tahan aban korav heh-porihö meehan emah-pori manapanez kaev ravat nap birepenañ urah, met nap men ñomah, ma modap heleñinañ ur ñomah. \v 36 Pot metat hehan aban maup hatevetet maot gog aban modari ahoam meehan sahan mamogariz metah-taput maot metah. \p \v 37 Tahan tokat aban avasiz maup pim rop meet pot hah, ‘Petï nem ropuz paru, “Ae aban ahop ev.” Pot hapanepuh pim ñeo hatevetepan.’ Pot hat meehan sah. \v 38 Tahan paru avasik korav hehari paru ro popun etet epat nae nap mañah, ‘Ae, av epesiz maupuz rop ok meehan emahag, etei. Met papapuzatü pihar bapan hezag dari pi zuam bat ur ñomakapuh av epes darim pohao bak.’ \v 39 Pot hahapuh pi bat avasiz iñidoh bin binivok betet ur ñomah.” \p \v 40 Met Iesu ñetï pov mañat aban poek het hatevetet heharin epat at mañah, “Met tokat avasiz maup emat aban av posik korav hehari tair metapan ari homeameg?” \v 41 Pot hahan paru hañiv epat mañah, “Met maup emat aban horï pori map bahorï batapan. Tat aban tin av posik korav ravat hepanez nenari meñepanen hepanepuh bi uloñ utap tapanen tavat bain ivov matut tat paru nao bat met maup pimauz nao manohopanez mod pori poek meñepanen hepan.” \p \v 42 Pot hahan Iesu epat mañah, “Met Baiñetinavoz Tepatak ñetï epov menahan hez, \q1 Met aban nari zei namak demapanez bah nar bat etet, ‘Horir ev,’ pot hat betehan oraehan tokat bah tapur zeimakez tok bah kapot tatar bavatah. \q1 Met darim Ahop pot bavatah, povoz dari etet, ‘God tin am ok tah,’ pot hameg. \rq Buk Song 118:22-23\rq* \m \v 43 Met pot menahan hez-epov ari rekö hamegiek hodad nata? Met ne arin epat añom, Ari nemaz kaev ravat nevetegivoz homet Godiz masakavoz roketak hepekez hahan hez-tin pov arihanañ baarat añarab mod tin tohopanen tinao ou ravohopanezari manapan. [ \v 44 Met aban nap bah-porah ñodapan, povoz pim aboi map ur kelapan, oñ bah porahö ñodat aban nap urapanezaek map sak elapan.”] \it (Met Iesu pimauz homet epat mañah.)\it* \p \v 45 Pot ñetï poñ Iesu parun mañahan aban anumaihol bareñ elat mañaroohariz ahorir Parisi abanari hatevetet pi parumaz homet ñetï poñ hah, pot paru hodad hatah, \v 46 povoz pi bat demapanez homeh, oñ añarab pimaz, “Pi Godiz propet abanap ev,” pot haohavoz homet paru Iesu bapanen añarabohö paru bahorï metapan hezavoz ñaihet tat am heh. \c 22 \s1 Aban nap bolor gipiz tah \r Ruka 14:15-24 \p \v 1 Met Iesu maot ñetï mod epov navotï bavatat parun epat mañah, \v 2 “Met ari God arim koravopuz masakavoz roketak sat hepekez ñetï epovotï zu tat añom. Met aban ahö nap hehapuh pim rop añap bapanez tahan, pimeri map emapanen paru biñ ravat toutat gipiz napanez mañahapuh pi gipiz ahoam bat emat beirat biihan oraeh. \v 3 Tahan pim gog aban nari meehan rap reet sat añarab gipiz potü emat napanez garos hamañahan heharin nap nim sahaek honep honep añarabon epat mañovai sooh, ‘Sakaz hahan emoh,’ pot mañovai sah. Oñ sat mañahan paru kaev ravat, ‘Evo, dei nasotü,’ pot mañah. \v 4 Tahan gog aban pori maot emat aban ahopun mañahan pi hatevetet pim gog aban mod nari meet pot mañah, ‘Ari sat paru añarab emapanez mañooh-porin maot epat mañei, “Met aban ahop bol kau ahori haurat gipizonañ map bahoneo batat beirat biihan oraez. Povoz ari emepeken dari sakapuh aban rop añap bapanez biñ ravat gipiz potü nepekez hahan emeg.” Pot mañovai sei.’ \v 5 Pot pim gog abanarin mañat meehan paru sat añarabon hahat mañovai sahan paru hatevetet kaev ravat nari parum adasik sahan met modari parum monï gogotak sahan, \v 6 met mod narihö gog aban poriz nari bahorï batah, met nari bat ur ñomah. \v 7 Met pot metahan aban ahop hatevetet gitait ravat pim ñai abanari meehan sat pim gog abanari bat ur ñomah-aban pori map bat men ñomahapuh parum zeit rañiihan ñadat bon tah. \v 8 Tahan aban ahö pop pim gog abanarin pot mañah, ‘Gipiz añarab emat napanez hat biihotü am oraez, oñ paru emapanez hahon ari sat mañeg-pori horiri ok, povoz kaev ravat heh. \v 9 Oñ ari iñidoh berevat sat añarab togü manat hezaek etepekepuh porin epat mañei, “Aban ahop gipiz bareñat haviihan oraez, povoz ari mapori kohat sat nepek.” Pot mañat bavizat emei.’ \v 10 Pot mañahan gog abanari berevat sat iñidoh heharin etet mañahan paru tinarir horiri map kohat emat zei pomakeh honeo lokat toutat atalip tat heh. \p \v 11 Pot tahan aban ahop lokat parunañ het etehan añarab modari parum toohat dim tinari meet heh, met aban nap pim dim pot nap bat namee, oñ pi am sat modarinañ upaip toutat hehan, \v 12 aban ahop piin etet epat mañah, ‘Erom ae, dei dim tinari meet hezan, tairaiz ni dim tinap namee du okotunañ emat hez?’ Pot at mañahan aban pop ñetï hañiv mañapanez bapap tat heh. \v 13 Tahan aban ahop pim gog abanarin epat mañah, ‘Ari aban epopuz eñar maraz demat basat iñidoh betepeken kuturutak hep. Tapanepuh kutur akatak iñ hahot het kakamao hatevetehot gitahav men tep hahot hepan.’” \v 14 Pot Iesu ñetiv mañahapuh bon tapanez epat mañah, “Rotap God añarab ahovokaroz as hamahan hateveteamah, oñ honep honep pim hamahavoz zait tat emamahan pi parumaz, ‘Nemeri ok,’ pot hamah.” \s1 Takes monis manoohavoz at mañah \r Mak 12:13-17; Ruka 20:20-26 \p \v 15 Pot hahan Parisi aban nari sat topourat pot nae nap mañah, “Met dari sat at ñe nañ mañakan pi hañ horiv hapanen pi bak.” \v 16 Pot hahapuh Parisi aban narir zei posiz aban ahop Erod popuz hahan hehat tovai emooh-nari honeo meehan paru sat Iesun epat mañah, “Añairameñip ae, met dei nimaz hodad, ni ñetï rotapuv hameñip. Tat ni dei añarab kaev ravak hezavoz homet hameñ bon, oñ aban ahö ravat hezarir betezari dei mapori Godiz nonoroh tin sookaz ni ñetï rotap poñihar añameñip. \v 17 Povoz niin at nañakan hatevetet hañiv dein bar añekë. Met dari takes monis Sisa popuz gavman abanari manameg-pov tin, ma horï ok tameg? Povoz ni tair homeameñ?” \p \v 18 Pot at mañah, oñ Iesu parum home horivonañ het at mañahavoz zuam hodad ravat hehapuh parun epat mañah, “Ari aban lop houlorizaronañ hezarihö, tairaiz ne horï nao haom hat neen okat at nañeg? \v 19 Met ari monï hel nas bat nañairei.” Pot mañahan paru monï nas batezat manahan \v 20 pi etet pot parun at mañah, “Met tairapuz akopur abatao monï epesik menahan hez? Hapeken ne hatevetem.” \v 21 Pot hahan paru epat mañah, “Met Sisaz akopur abatao ok.” Pot hahan Iesu parun epat mañah, “Met povoz tairatü Sisa aban ahö popuz au ravat hez-potü paru manei, oñ tairatü Godiz au ravat hez-potü God manei.” \v 22 Pot mañahan paru hatevetet agol atat ñetï modao mañapanez paru bapap tat pi betet boreurat sah. \s1 Ñomahari bal hapanez at mañah \r Mak 12:18-27; Ruka 20:27-40 \p \v 23 Met aliz tapusik Sadiusi aban pori Iesuz nakoe emah. Met paru pori ñomamahari maot bal nakaotü, pot haohari emahapuh Iesun epat at mañah, \v 24 “Añairameñip ae, Mosesihö ñetï kateo pot menahan hez, Met aban nap añap bapanepuh ñarop navat het ñomapanen aban popuz bosip hepanezaek añ hapurï pop bat het ñarohol batapanen pim nanepuz ñarohol pot ravat hepan, pot menahan hez. \v 25 Oñ ñetiv epat nañakan ni hatevetet. Met batam aban nari 7 deinañ honeo ev heh. Tat nanë garosikap añap bat hehaek ñaro nap navat am het abup ñomahan, \v 26 pim bos tokatizapuhoz añ tapup bat ñaro navat am het ñomah. Tahan bosiholohoz añ nen tapupuam bat ñomovai sohot bon tahan, \v 27 tokat añ pop amun ñomah. \v 28 Met aban map porihö añ pop bat ñomovai soohan, paru maporiz añap pot ravat heh, povoz tokat ñomamahari bal hapanez hameg-porah añ pop abü tairapuz añap pot ravat hepan?” Pot paru piin at mañah. \p \v 29 Tahan Iesu hañiv epat mañah, “Met ari Baiñetinavoz Tepatak menahan hezaek rekö hat am hodad narav, ma Godiz kezavoz amun tin hodad nat, povoz kut tat neen okat nañeg. \v 30 Met tokat añarab bal hapanezarah enzol abarah hezariz zut het maot nae nap navotü, oñ am hepan. \v 31 Met ari añarab ñomat maot bal nakaotü pot hamegivoz ne arin epat añom. Met ari Godiz hah-ñetiv menahan hezaek rekö hakameg, oñ tair tat ari tin hodad narav? \v 32 Met God Mosesin epat mañah, ‘Ne Abraamir Aisakir Zekopoz koravop ev,’ pot mañah. Met God ñomat bon tamahariz korav narav, oñ biririam hezariz korav ravat hez. Povoz paru pori ñomahaekanañ sat pinañ honeo birirï hez arin ev añamoh.” \v 33 Met Iesu ñetiv pot hahan añarab hatevetet heh-modari paru agol atat, “Ui, tair ok hah?” Pot hah. \s1 Mosesiz katë tairavohö ritou tah \r Mak 12:28-34; Ruka 10:25-28 \p \v 34 Met Iesu Sadiusi abanarin ñetï tinao mañahan paru hañiv nak heh-ñetï pov Parisi abanari hatevetet paruhoen at ñe nao mañapanez hat pim nakoe emah. \v 35 Tat aban ñetï kateñiz mañair-nap hañ horiv hapan hat piin epat at mañah, \v 36 “Añairameñip ae, met Mosesiz ñetï kateñ menahan hezaek tairavohö modañ map ritou metat ahov ravat hez?” \v 37 Pot at mañahan Iesu hañiv epat mañah, “God arim Ahop hez, povoz nim hezhezao, ma loporir hodadeo pi nenap map manat pimazahar zait tat hez. \v 38 Met ñetï katë añoh-epov ari bagaros batat tin homet baval hat sohopekezao ev. \v 39 Met ñetï katë epovoz irih modao amun epat hahan hez. Met nimauz homet zakep tat hezavoz zut añarab modariz homet zakep tat tin metovai sohoz. \v 40 Met ñetï katë epovokaro Mosesir propet abanariz menahan hez-poñiz kapotak hakez.” Pot Iesu Parisi abanarin mañah. \s1 Iesu Parisi abanarin at mañah \r Mak 12:35-37; Ruka 20:41-44 \p \v 41 Tahapuh Iesu Parisi aban porin pot mañah, \v 42 “Met Godihö Kristo ari eñizapanez au hahan hezaek tairapuz iz mimipuhö pot tapanez au hahan hez? Ari hapeken ne hatevetem?” Pot at mañahan paru epat hah, “Met batam ahö ravat hehap Devid popuz ro mimip ou ravapanez au hahan hez.” Pot mañahan Iesu parun maot at mañah, \v 43 “Tin hag, oñ batam Devid pop Godiz Pul Tinapuhö hodadeo mañahan Kristo popuz homet, ‘Nem Amip,’ pot hahavoz kapot tair? Met Devid epat hahan hezavoz homet arin ok at añoh, \q1 \v 44 ‘God nem Amipun pot mañah, “Nem mar giñasiz nakoe ev emat touteken nimaz kaev ravat hepanez pori bat hor batat nim irih ne meñeman ni parum revah hekë.” ’ \rq Buk Song 110:1\rq* \m \v 45 Met ev Devid Kristo popuz homet, ‘Nem Amip,’ pot hah-pop tair tat pim ro iz mim nenap ou ravapan?”\f + \fr 22:45 \ft Pavar 45 -Met Kristo pi pohao hezap ok, povoz Devidiz ahop heh, oñ hamarah Maria batahan abanap ravahaek pi Devid tapupuz ro iz mimip ou ravah. Met Parisi aban pori, Iesu pi Kristo Godihö meepanez au hahan heh-tapup ok, pot pimaz hom namee, povoz Iesu at ñe pov parun mañahan hañiv hapanez bapap tah.\f* \v 46 Pot mañahan paru hañiv mañapanez bapap tah, povoz porahanañ paru maot piin at ñe modañ namañ, am heh. \c 23 \s1 Parisi abanariz kapot bar mañah \r Mak 12:38-39; Ruka 11:43,46; 20:45-46 \p \v 1 Tahan Iesu añarab ahovokaror pim mañairooh-abanarin epat mañah, \v 2 “Met batam God Mosesin mañahan pi ñetï kateñ menahan hezaek paru Parisi abanarir aban ñetï katë poñ añarabon mañamah-pori ñetï katë poñiz korav ravat hez. \v 3 Met ñetï poñ badede añohopanezat hatevetet tohopeken tin ravohopan, oñ paru giz nenañinañ arin añovai parumauhö añamahat tin baval nak tamah, povoz ari parum tamahat tovai totunei. \v 4 Met parum ñetï añamahavoz tairavotï zut tat haom? Met ari honoman ahotü ñelet samegivoz zut paru ari honoñai povor kao bat het tohopekez ñetiñ añamahan ari kakamao hatevetevai emameg, oñ ñetï añamah-poñ parumau am tin baval nak hez. \v 5 Met nonair nai tovai emamah-potun añarab modari etet parumauz, ‘Tinari ok,’ pot hahopanez hat paru pot tamah. Tat paru Mosesiz hahan hezao tovai Godiz ñetï nañ menat gag bisiz ma mar roriñiz zut el hatat ourah demat samah, ma Mosesiz hahan hez-modao tovai paru mañeo hahopanez dimiholok bi nañ ul tat bamanat mañeo hamah, oñ ul poñ pim hahan hezat nat het ul toveñ tat dim teteñik bamanamah. \v 6 Met gipizor anumai bareñat topourat biñ ravat nameg-porah paru bol ahö tinañihar parum bat napanez zait tat an tat bamah, ma arim topour zeiñik lokat topourameg-porah paru pori sat garosik tek tinañik toutat hepanez paru zait tat toutat hez. \v 7 Met añarab togü manat hezaek paru haeñ tat sohopanen añarab modari parun etet, ‘Deim añairameg-ahori ae,’ pot mañohopanez paru zait tat het pot tovai samah. \p \v 8 Met ari naner bos ravat hezan ne nenap arin añairamohop ev, povoz modarihö arin, ‘Añairameñ-ahop ae’, pot añohopanez hometunei. \v 9 Met abarah hez-nenap arim Papap hez, povoz ham aban nari ba ahori batat porin, ‘Apai ae,’ pot mañotunei. \v 10 Met ne Kristo tapü epopuhö arimaz korav ahop ravat hez, povoz añarab modari arim abatao bat hel batat arin, ‘Deim ahori ae,’ pot añohopanez hometunei. \v 11 Oñ tairari modariz hahopanezat baval hat tin meñizat asit metohopanez porihoh ahori ravat hepan. \v 12 Met tairap pimauz abatao bat hel batat hahopanez pop God pi bat hor batapanen abatao bonop ravapan, oñ tairap pimauz abatao bat hor batat hepanez pop Godihö pi abatavonañap bavatapan,” pot mañah. \s1 Parisi abanarin ñetiv mañah \r Mak 12:40; Ruka 11:39-52, 20:47 \p \v 13 Pot mañat Iesu Parisi abanarin epat mañah, “Met ari Parisi abanari ma aban ñetï kateñiz mañairahol, ari lop houlorizaronañ het giz nenañinañ haovai samegiek, mai zakep ari horï ravepek. Met ari Godiz masakavoz roketak sat hepekez zait nat het añarab poek sat hepanez zait tat het samahariz nonor memeriameg. [ \v 14 Met ari Parisi abanari ma aban ñetï kateñiz mañairahol, ari lop houlorizaronañ het giz nenañinañ haovai samegiek, mai zakep ari horï ravepek. Met ari añ hapurihol moreg metat parum zeiñir nonair naitü batep tat arim bamegin paru betez hez. Tat ari añarab modari arin etet arim abatañ bat hel batat hahopanez hat mañeo toveam beri haz hahot hez. Mai zakep arim hañ bepekezao honoñai map ahov bepekezari ok.] \p \v 15 Met ari Parisi abanari ma aban ñetï kateñiz mañairahol, ari lop houlorizaronañ het giz nenañinañ mañovai samegiek mai zakep ari horï ravepek. Met añarab patari Zudaholoz zut ravat arinañ honeo emohopanezariz mel tovai iv havevoz revah sohot zei modañik sameg. Pot tovai samegin nari arinañ honeo em ravamahan parum hodad tinao ba in balavï metamegin ari itiñadek sat hepekez horï tamegit etet tovai samahapuh paruhö ritou etat it poñadek sat horï ravapanez poñ ahoam tovai samah. \p \v 16 Met ari aban kutarihö añarab modarin non horioroh sohopanez mañairat moreg pot mañameg, ‘Met arihanañ aban napuhö pot hapan, “Godiz tup ahomakez abatavok rotap ne gog pov tomaz ev hamoh.” Pot hapanepuh gog hapanez pov rekot nat hepan, povoz pim hapanez pov betezao ravapan. Oñ arihanañ aban napuhö, “Godiz tup ahomakeh golivonañ matut tat biihan oraezañiz abatavok ne rotap pot tom,” hapanepuh hapanez pov rekot naelotü, oñ am tapan,’ pot hameg. \v 17 Met ari aban kutarin epat añom, Met Godiz tup ahomakez abatao ahö ravat hezan golivonañ matut tat bizegin oraez-poñiz abatavohö ritou namet hez, oñ golivonañ poñ kohat tup ahö pomakeh biigin hez-nen poekaz abatavonañañ ravat hez. \p \v 18 Met arim moreg hameg-modao ev. Met arihanañ aban napuhö pot hapan, ‘Ne Godiz tup ahomakeh anumaihol bareñ elat mañaramah-arü posiz abatavok rotap ne gogov tomaz ev hamoh.’ Pot hapanepuh gog hapanez pov nat hepan, povoz rekot betezao ravapan. Oñ arihanañ aban mod napuhö pot hapan, ‘Ne arü posik anumai nap Godiz homet bareñ elapanez revah bizahan oraez-popuz abatavok rotap gog epov tomaz ev toh,’ pot hapanepuh rekot hapanez pov naelotü, oñ am tapan. \v 19 Met ari aban kutari arin at ñe nao epat añom, Met arü anumaihol biit bareñ elamah-posiz abatao ahö ravat anumai bareñamah-porizao ritou metat heza? Evo, anumai pori ritou namet hez, oñ posik anumai pori bat em bizat bareñ elamah-nen poihoh arü pos abatavonañ ravat hez. \v 20 Met ari tairari Godiz tup ahomakeh anumaihol bareñ elat mañarameg-arü posiz abatao hat, ‘Rotap arü posiz abatavok gog epov tak,’ pot hameg-pori ari arü nenasiz abatao hat barotap batat ok nak, oñ arü posik bareñ elapanez anumai biamahan oraez-poriz abatao honeo ok hameg. \v 21 Ma ari tairari Godiz tup ahomakez abatao hat, ‘Rotap tup ahö pomakez abatavok gog pov tak,’ pot hameg-pori ari tup nen pomakez abatavok ok nak, oñ God poek hezapuz abatavonañ karar ok hameg. \v 22 Ma ari tairari abarah zei tinasiz abatao hat ‘Rotap zei tin posiz abatavok gog pov tak,’ pot hameg-pori ari zei tin nen posizahar ok nak, oñ God poek tek tinatak toutat korav hezapuz abatavonañ honeo ok hameg. \p \v 23 Met ari Parisi abanari ma aban ñetï kateñiz mañairahol, ari lop houlorizaronañ het giz nenañinañ haovai samegiek mai zakep tokat ari horï ravepek. Met Mosesiz ñetï katë epov baval hat samegiv ev. Arim nonair nai ma gipiz bat bamain batat orañ biamegin 10 ravamahan ari poekanañ or hon nao bat Godiz biñ ravat pi manameg. Pov tin ok tameg, oñ tairaiz pim ñetï katë garosikañiz unun manameg? Met ñetï epeñiz añamohoñ ev, Añarab modariz zakep tat masak metao, ma Godiz homeo badae batat pim nonoroh tin sohopekezao, met ñetï tin epeñ ari unun manat beteameg. \v 24 Oñ ari aban kutarihö añarab modarin non horioroh sohopanez mañairamegiek, arim gipizoh pei goe nahol hezan tin etet bavetetahoh nameg, oñ anumai ahö nap arim gipizoh hezan ari et nareek, ununuam am bat nameg,” pot manah. \it (Met paru ñetï katë goe tokatizañ bamamog batat ñetï katë ahö tin hepanezañiz unun manahavoz homet potutï zu tat mañah.)\it* \p \v 25 “Met ari Parisi abanari ma aban ñetï kateñiz mañairahol, ari lop houlorizaronañ het giz nenañinañ mañovai samegiek mai zakep ari horï ravepek. Met arim herï koruñik tin ivov ñodameg, oñ ari givogivor horï ahov tamegiek arim loporizaroh horiñ map an pap manat hez. \v 26 Ari aban kutari, kapuñir suaniz kohat du tat hezaek garos ivoh betetahoh iñidohasitï honeo ivoh betehopeken tin ravohopan. \p \v 27 Met ari Parisi abanari ma aban ñetï kateñiz mañairahol, ari lop houlorizaronañ het giz nenañinañ haovai samegiek, mai zakep ari horï ravepek. Met añarab ñomamahan baveirat parum revah heleñ tin bizat zi buñ ñedet, ‘Tin ravat hezag, etei,’ pot hameg, oñ kohat ñomari zañ tamahan porporohol roreamahavoz zut ari hez. \v 28 Met ev añoh-povoz zut ari tovai samegin modari arin etet, ‘Tinari ok,’ pot arimaz hamah, oñ arim loporizaroh horivor moregao ahö ravat hez,” pot mañah. \s1 Parisihol horï toohavoz mañahao ev \p \v 29 Pot hat maot epat mañah, “Met ari Parisi abanari ma aban ñetï kateñiz mañairahol, ari lop houlorizaronañ het giz nenañinañ haovai samegiek, mai zakep ari horï ravepek. Met Godiz propet abanari ma aban tin modari baveirahan hezaek ari, ‘Hatahav ev beiraez,’ pot homet zei tinañ demat zi buñ ñedet red tinao metameg. \v 30 Tat pot hameg, ‘Batam darim iz mimiholohö Godiz propet abanari men ñomah-porah dari hegitin paru menahaek nameñiz teg narab.’ \v 31 Pot hamegiek rotap ok paru Godiz propet abanari men ñomahariz iz mimihol ari het arimauz kapot ba ou batameg. \v 32 Povoz arim iz mimiholohö paru propet aban ravat hehari men ñomoohat amun ari tohopekezari ok. \v 33 Povoz ari hamal horiholoz tamahat horï tovai samegiri, tokat God ari añarab ñevok eviit an etapanezarah petev pot tameg-epovoz hañiv bat ari itiñadek sat horï ravepekez añapanen ari tair tat zei manepek? Evo, rekot bon, oñ am horiek sepek. \p \v 34 Met ari pot hez, povoz tokat ne Godiz propet aban modari ma aban hodad tinavonañari ma baiñetï tinao añohopanezari ba ou batoman arim ñaravatak gogot tohot hepanen arihö paru nari bat men ñomepek, ma nari bat zirah ur ñomepek, ma nari bat topour zeiñik basat biñinañ urat ruohopeken barezat zei modañik sohopan. \v 35 Met batam kapot tat aban horiv bon tinap Abel pop menahaekanañ arim iz mimiholohö aban parum horiv bon nari am menovai emoohapuh Berekiaz rop Sekaraia amun Godiz tup ahomaker anumaihol bareñ elat mañaramah-arü posiz ñaravatak hehan pop amun menah. Met ari arim iz mim porinañ honeo ravat tokat hañiv bepek. \v 36 Rotap epat añoman hatevetei. Met batam arim iz mimiholohö aban horiv bonori menooh-povoz hañ horiv parunañ honeo ari amun bepek.” \s1 Zerusalem añarabon zakep ñeo mañah \r Ruka 13:34-35 \p \v 37 Pot mañat maot epat mañah, “Mai zakep ari Zerusalem añarab, Godiz propet abanari menoog, ma pim gog aban modari arihaz meehan emoohan heleñinañ uroog, povoz epat arin añom, Met hohorep pim rohol batopourat ñep mezat korav tin hezavoz zut orah rezah ne arimaz zakep tat tin korav ravat hemaz zait tat hez, oñ ari povoz kaev ravameg. \v 38 Ae hatevetei, God evetepanen arim zei ahö epat betezat ravapan. \v 39 Met ne arin epat añom, tokat ari neen maot et nanerezotü, oñ ari, ‘Godihö okop pim abatavonañ meehan erah, povoz piin biñ mañook,’ pot ari nemaz hapekez porah maot neen etepek.” Pot Iesu parun mañah. \c 24 \s1 Tup ahomak horï ravapanez hah \r Mak 13:1-2; Ruka 21:5-6 \p \v 1 Met Iesu pot mañat bon tahapuh Godiz tup ahomak betet sovai pim mañairooh-abanari pim nakoe emahapuh borourat paru maot tup ahö pomaken paru etepanez piin mañah. \v 2 Tahan pi parun ñetï hañiv epat mañah, “Erohol, ari tup ahö akamaken etekaz hamegiek, ne rotap epat arin añom, Paruhö tup akamak heleñinañ tin kez demovai helahan hezaek, aban ñai narihö map ur edapanen ñodat hel nao hel modavoz revah naoraetü, oñ map mainor pain ravat oraepan,” pot mañah. \s1 Tokat berevapanezañiz ñetiv \r Mak 13:3-20; Ruka 21:7-24 \p \v 3 Pot mañahapuh Iesu Oliv dañevok sat toutat hehan pim mañairooh-abanari parum main emat piin epat at mañah, “Met tupumak edapanez nim dein añeñ-okat tairarah tapan? Ma ni maot emeken ham epar bon tapanez totoi ravapanen non tairaorö ou ravapanen dei etet hodad ravat, ‘Pi emapanez tahan okat ok tah,’ pot hak?” \v 4-5 Pot at mañahan Iesu epat mañah, “Ari tin homet etevai sohozei. Met tokat aban narizaro honep honep emat nem abatao hat epat moreg hapan, ‘Met ne Kristo ev.’ Pot hapanen ahovokaro hatevetet paru barotap batapan. Oñ hamoh-epat aban porihö arin moreg etapan hezag, tin homet etevai sohozei. \v 6 Met tokat arim totoi zei ñai ahov ou ravat nae nap menohopanen ari ñevon hatevetehopek, ma ‘Zei hotoh nasik zei ñai ahov tamah,’ pot hahopanen ari hatevetepek. Tat ari zuam zagerï tat ahoam home midin totunei. Met pot tapanez porah ne zuam naemotuzarah ok, povoz am tohop, \v 7 Oñ añarab nari zei nasikanañ bal hat emat zei modasikarinañ nae nap menohopan, ma aban togü nat bal hat sat aban togü modatanañ nae nap menohopan. Ma zeisikaroh gin ahov berevohopan, ma hamar zebemun ahoñ tohopan. \v 8 Met añahol ñarohol batapanez garos kapot tat kakamao aviam hateveteamahavoz zut nonair nai hamoh-potü berevohopanen, honoñai ou ravohopanen hatevetehopekez pov kapot nenaek ok hatevetehopek. \p \v 9 Met pot tapanez porah ari nemaz homevai emohopekezaek añarab zei maposikarohari arimaz kaev ravat mogao etat hepanepuh, ari nari avapanepuh honomanevor kakamao anapan, ma paru ari nari emenapanen ñomepek. \v 10 Tohopanen añarab ahovokaro ñaihet tat Godiz homeo badae batat hepanez pov betet nari paru nae nap kaev ravat berat hepan, ma nari parum modari ñai abanarin manohopanen bahorï metohopan. \v 11 Met aban ahö navokaro emat epat moreg hahopan, ‘Dei Godiz ñetiv hamegiri ev emegig, arin ñetiv añakan hatevetepek.’ Pot hahopanen añarab ahovokaro hatevetet, ‘Rotap ok hamah,’ pot hat parum moreg hahopanezat tat non horioroh sohopan. \v 12 Tapanen hezhez horiv zeisikaroh berevat an pap manapanen añarabohö nae nap zakep tat masak metao bon hepan. \v 13 Oñ añarab tairari kaev narav het rez kek tat nemaz homehot tovai sohopanezari Godihö paru pimeri bavatat tin hepanezaek meñepan. \v 14 Met añarab God parum koravopuz masakavoz roketak hepanez ñetï tin epov nem gog abanari mañovai sohopanen, zeirizaroh map an pap manapanen añarab maporizaro hatevetet garë hapanenahoh tokat ham epar bon tapan,” pot mañah. \s1 Honoñai ahov berevapanezao \r Mak 13:14-23; Ruka 17:23-24, 21:20-24 \p \v 15 Met Iesu pot mañat maot epat mañah, “Met batam Godiz propet aban nap Daniel popuhö epat menahan hez, ‘Met pei horï ahovonañ nap Godiz tup ahomakeh emat bahorï batapan.’ Pot menahan hezaek tokat pei pop emat tup pomakeh hepanen ari etet zagerï tepek.” (Met Iesu pot hahan hez-ñetï epov ari rekö hapekezari tinam homet hodadeo bei.) \v 16 Met Iesu maot epat mañah, “Met pei pop emapanez porah añarab Zudia zeisik hepanezari parum zeiñ betet paru bareet dañeñik sapan. \v 17 Met añarab zei aropoñik toutat hepanez pori maot parum zeiñik kohat lokat parumotü navotü, oñ am poekanañ bareet sapan. \v 18 Ma añarab adañik sat gogot tohopanezari maot zeiñik emat tamaravoz dimihol navotü, oñ poekanañ am bareet sapan. \v 19 Mai zakep, met pot tapanez porah añ ñaro ñekeñinañ ravat hepanezari, ma añ ñarohol maok batat apeteñ manohopanezari paru bareet bar baram sapan pot homeamoh. \v 20 Met utarar tamarao tapanezarah, ma arim gogot natotuz aliz poñiz nasik pei pop emapanen barezat sepekez rekot narav tapan hezavoz homet ari Godin eñizohopanez mañ mañovai sohopek. \v 21 Met pot tapanez porah añarab honoñai ahoñ map hatevetehopan, met God abarar hamar kapot tat matut tahaekanañ honoñai berevapanez okovoz zut nao ou narav, met tokat pim zut mod nao amun ou naravotü, oñ berevapanez hamoh-nen poraham ou ravat bon tapan. \v 22 Oñ God pimauhö pim añarab ba ou batahan hezariz homet, zakep tat honoñai pov tokat berevapanez añoh-poñiz homet alizañ ba avï batah, oñ pi pot ba avï navatatin, añarab map horï ravat ñomah narab. \p \v 23 Met honoñai pov berevapanez porah aban narihö arin epat añapan, ‘Met Kristo emat ev hezag, ari emat etei,’ ma mod narihö, ‘Kristo zei okatak ok hez,’ pot añapanen ari parum añapanez povoz tovai, ‘Rotap ok añah,’ pot haotunei. \v 24 Ma aban moreg narihö emat, ‘Ne Kristo ev,’ ma ‘Ne Godiz propet abanap ev,’ pot añapan. Tapanen ari Godiz añarab ba ou avatahan hezarihö etet, ‘Rotap Godihö meehan emahap ev,’ pot hapekez homet red navor nao tapanen agol atat ari barotap batotunei. \v 25 Met nem ñetï añoh-epov tokat ou ravapanezao ev bar añoh, povoz ari hatevetet tin hodad ravei. \p \v 26-27 Met rotap uas abarah reamahan añarab mapori eteamahavoz zut ne Añaraboz Nanep ou ravat maot emoman ari mapori neen etepek. Povoz aban narihö moreg nemaz, ‘Pi haemat ham betezarah hez,’ pot moreg etapanen ari tovai poek sotunei, ma ‘Pi haemat zei okomakez kohat iz ravat hez,’ pot hapanen ari parum moreg hapanezavoz barotap batat homeo badae batotunei.” \p \v 28 Iesu pot mañat maot epat mañah, “Met anumai nap ñomat hamarah oraezan havï ahö duhol emat map togü manat hezan dari eteamegivoz zut ev arin añoh-poñ ou ravohopanen ari etet hodad ravohopek,” pot mañah. \s1 Añaraboz Nanep maot erapanez ñetiv \r Mak 13:24-31; Ruka 21:25-33 \p \v 29 Pot mañat maot epat mañah, “Met honoñai añoh-poñ mamog berevat bon tovaiam gitap berevovai zuam pim alizao maot bon tapanen kutur manapan, ma ñonis berevovai pim alizao amun maot bon tat namañotü. Tapanen zeizañ abarahanañ tiz ñodapan, ma abarah mod kez poh hezatü parum hezaek het do do tohot non samahañ betet patatï betez betez sohopan. \v 30 Pot tohopanen ne Añaraboz Nanepuz redeo abarah ou ravapanen, zei maposikaroh añarab nemaz homeo badae navat hepanezari etet iñir zakep ahov tohot hepanen ne unitak rouvat kez ahovor aliz ahovonañ eroman paru neen et nereepan. \v 31 Tapanen Godiz tibï ahov ñeo map ahö hahopanen ne enzolihol meeman zei maporizaroh sat em tat, Godiz ba ou batahan hez-añarab pori batogü manapan,” pot mañah. \s1 Ziñin etet hameg-ñetiv \r Mak 13:28-31; Ruka 21:29-33 \p \v 32 Tat maot epat mañah, “Met ziñiz tamahat ari homei. Met zi geleñ berevat zi tae mageiñ meet het tor ravovai samahan ari etet, ‘Git kezao ravapanez ev tah,’ pot hameg. \v 33 Povoz zut tokat ari etepeken nonair nai añamoh-epotü ou ravapanen, ‘Totoiam pi erapanez tahao ev,’ pot hapek. \v 34 Met ari hatevetei, Zuda arim nari am birirï hepanen hamoh-epotü ou ravapanen etepan. \v 35 Met tokat abarar hamarar nonair nai map bon tapan, oñ nem ñetï haovai emamoh-map epeñ pohao am het hepanepuh bon natotü,” pot mañah. \s1 Iesu maot erapanez alizasiz hodad nat \r Mak 13:32-37; Ruka 17:26-30,34-36 \p \v 36 Pot mañat maot epat mañah, “Met nem emomaz alizasiz ari añarab hodad nat, ma abarah enzolihol amun hodad nat, ma ne Añaraboz Nanep amun hodad nat, oñ nem Pap nenapuhö aliz posiz hodad hez. \v 37 Met batam Noa het sipimak demah-porah añarab horiam tooh-povoz zut ne Añaraboz Nanep ev hamarah maot emomazarah taputam tohot hepanen erom. \v 38 Met iv havë ahov emat zeisikaro bamezapanez totoi ravahan paru unun het gipizor ivov novai añarab nae nap bovai soohan Noa sipimakeh lokah. \v 39 Tahan iv havë ahov emapan pot paru hodad nat het, Dari tin ev hez, pot homet tovai soohan iv haveo ahö ravat emat añarab pori map bamezahan emiv elat ñomat bon tah, met povoz zut ne Añaraboz Nanep maot emomazarah añarab zu taput, Dari tin hez, pot homet tohopanenahoh honoñai ahov parutï ou ravapan. \p \v 40 Met emomaz porah aban nañariv adasik gogot tohot hepanen enzolihol meeman emat aban nap hepanen nap bapan. \v 41 Ma añ nañariv amun honeo gipizoz gogot tohopanen enzolihol meeman emat añ nap bapanen modap am hepan. \v 42 Met ne arim Amip emomaz alizasiz ari tin hodad nat, povoz tin ñai biit etet hezei. \v 43 Met aban zei namakez maupuhö aban givogip naratiam emat pimotü bapanezao hodad hatat hehatin, pi homeme het aban givogï pop emapan hezavoz ñai bizat etet heh narab. \v 44 Met povoz zut ne Añaraboz Nanep maot emomaz porahaz ari amun unun hepeken taput naratiam ne emomag, ari nemaz tinam ñai biit etehot hezei,” pot mañah. \s1 Aban tinapur horiputï bavatat mañah \r Ruka 12:41-48 \p \v 45 Iesu parun pot mañat maot epat mañah, “Met gog aban nap tair tapanen pim hodad tinao ou ravapan? Met aban ahö nap sapanez tat pim gog abanarihanañ tin tohopanepun etet korav ravat het piuhö gipiz gamö rezat manohopanezap ba ou batat meñepanen pi poek het pim ahopuz mañat sapanez pot pi tin tohopan. \v 46 Met aban ahö pop sat hepanezaekanañ maot emat etepanen garos mañat sahatam gog aban pop tohopan, povoz gog aban popun, ‘Ni hodad tinavonañ hez,’ pot mañapanen pi biñ ravat hepan. \v 47 Tapanen aban ahö pop pim gog modañiz map piin au mañapanen korav ravat hepan. \v 48 Oñ gog aban modapuz hodad tinao bon hepan, povoz pim aban ahop sapanen pi pot homepan, Nem aban ahop sahaek zuam maot naemotü. \v 49 Pot homet pi gog aban pim irih het gogot tohopanezari urovai aban iv kezao nat rumuramaharinañ honeo ravat gipizor ivov novai rumurat tohopan. \v 50 Met pi pot tohot pim ahop emapanez homet naketuz porah ahop naratiam maot emapanepuh etet gog aban horï tohopanez pop \v 51 ahoam urat bahorï metapanen aban horï tohopanez porinañ honeo ravat paru iñ hahot het kakamao hatevetehot gitahav men tep hat hepan.” Pot Iesu parun mañah. \c 25 \s1 Ñari añaholotï bavatat mañah \p \v 1 Pot mañat Iesu maot epat mañah, “Met maot eromazarah God arim koravopuz masakavoz roketak hepekezavoz ñari añ naritï zut tat epat añom. Met ñari añ nari 10 hehan aban nap añap bapanez hahan heharah ñari añ pori parumatak hehaek pot homet heh, Petev emapanez hahan heharah eveg, petï ok nonoroh emamah. Pot homet ñari añ pori parum ramuñ bat rañizat nonoroh bavizat emapanez sooh. \v 2-4 Met ñari añ poriz 5 pori paru kut tat heh, povoz parum ramuñik, Ivov ahö beo reet hez, pot homet et narë rañizat bat sooh, oñ ñari añ mod 5 pori paru hodad tinavonañ heh, povoz, Ramuñik ivov zuam bon tapan hezag, pot homet ñereñik iv modañ holat ramuñ rañizat honeo bat sooh. \v 5 Tahan aban añap bapanez hah-pop zuam naem tahan ñari añ pori nonoroh sat ñai bizat het etehot hehaek etañ au gom metahan au orat heh. \p \v 6 Pot tat orat hehan lop gitum ravoohan napuhö epat hah, ‘Ae, aban añap bapanezap totoi ok emamahag, ari bal hat bavizat sei.’ \v 7 Pot hahan ñari añ pori zuam bal hat parum ramuñ ba avï batahan hehaek tin ñadapanez ba ahö batahan, \v 8 paru ñari añ iv ñereñik ivov holat nav emooharihö holat emooharin epat mañah, ‘Met deim iveñ bon tahan deim ramuñ upizahag, arimeñik meepekepuh iv hotoñ anepeken deimeñik meet maot rañizakan ñadapanen dari honeo sak.’ \v 9 Pot mañahan paru hañiv epat mañah, ‘Evo, met iv epeñ deim rekot bat emoogiek eveg, dari mapori meekan petï rekö naravotü, povoz arimauhö sat arim nañ zeirurum zeimakeh zum tat meet emei.’ \v 10 Pot mañahan paru iveñiz melahar soohan aban añap bapanez pop emahan ñari añ hodadevonañ heh-pori pi bavizat paru honeo emat kohat añarab tapanezañariviz biñ ravat gipiz ahotü bareñat biihan heh-zei pomakeh lokahan haitokor hamerizah. \p \v 11 Tahan tokat ñari añ iveñ zum tovai sooh-pori emat pot hah, ‘Erom, ni haitokor teeken dei kohat emak.’ \v 12 Pot hahan pi hañiv epat mañah, ‘Evo, rotap ne arimaz ununug, sei.’” \p \v 13 Met Iesu ñetï pov mañat bon tahapuh maot epat mañah, “Met ari hatevetei, ñari añ pori, Abanap tairarah emapan, pot hodad nat hehavoz zut ari ne eromaz aliz posiz tin hodad nat hez, povoz tinam ñai biit het etehozei,” pot mañah. \s1 Aban nañariv napuz ñetiv \r Ruka 19:11-27 \p \v 14 Met Iesu ñetï epov mañat maot mod epov mañah, “Met ne maot eromazavoz ari hodad tepekez hat aban nañariv naputï zu tat epat añom. Met aban ahö nap het zei hotoh nasik sapanez tat pim gog aban nañariv napuz as hahan emahan paru pimotuz korav ravat hepanez meñeh. \v 15 Tat pim gog aban poriz pot homeh, Met aban akap pim hodadeo ahö hez, met mod okop pim hodadeo ahö heriam hez, met modap pim hodadeo aviam hez. Pot homet pim monis baverat paru monï pos bat gogot tat monï revahas bizohopanez hat, hodad ahovonañap monï ahos 5 tausen kina manat, monï ahö heris 2 tausen kina modap manat, monï goe heris 1 tausen kina modap manah. Pot manahapuh pi sah. \v 16 Met monis pot manat aban ahö pop sahan met aban 5 tausen kina manah-pop tinam homet zuam monï gogot tat 5 tausen kina modas revah biohan 10 tausen kina ravah. \v 17 Met aban 2 tausen kina manah-pop taputam monï gogot tat 2 tausen kina revah biohan 4 tausen kina ravah. \v 18 Pot aban mod poñariv tah, oñ aban 1 tausen kina manah-pop pi monï pos basat hamauruv menat hamarah beirahan heh. \p \v 19 Pot tat hehan aban ahop sat ahoam heh. Tat gog aban moniñ manah-pori tair tah, pot hapanen hatevetepanez maot emah. Tat parumaz as hahan emahan pot at mañah, ‘Met monï anohon beg-poñ bat tair teg? Hapeken ne hatevetem.’ \v 20 Pot hahan aban 5 tausen kina manahap 5 tausen kina revah biohas bat emat pot mañah, ‘Erom, ni eterë, ni 5 tausen kina naneñin ne maot monï gogot tat monï 5 tausen kina mod epes bat revah biohon oraehaek ev.’ \v 21 Pot mañahan pim aban ahop epat mañah, ‘Erom, ni nem gog aban hodadevonañ tinap, met gog avit nanohon tin korav ravat heñ, povoz petev gog ahotak neñeman korav ravat heken deip honeo het biñ ravat hepain,’ pot mañah. \p \v 22 Met aban 2 tausen manahan bah-popuhoe epat mañah, ‘Erom, met ni 2 tausen kina ne naneñin monï gogot tat 2 tausen kina revah biohon oraehaek ev.’ \v 23 Pot mañahan aban ahop gog aban mod popun epat mañah, ‘Erom, ni nem gog aban hodadevonañ tinap, met nem gogot aviam nanat sohon ni tin tovai emooñ, povoz petev gog ahö nataz korav ravat heken ni amun deip honeo het biñ ravat hepain,’ pot mañah. \p \v 24 Pot tahan aban 1 tausen kina manah-popuhoen emat pot hah, ‘Met ni aban kezap, modarihö gipiz mapotü ñedeamahan nimauhö emat belat bameñip ok, ma modarihö nim monï gogot tamahan nimam hañiv bameñ, pot nimaz modari hahan ne hateveteohö. \v 25 Povoz monï gogot toman nim monis bon tapan hezavoz ne ñaihet tat monï naneñ-pos am ba iz batohon hehaek eveg, nimau maot ba.’ \v 26 Pot mañahan pim aban ahop ñetï hañiv epat mañah, ‘Met ni gog aban horï bisin gogot natap. Ni nemaz aban modarihö gipiz ñedeamahan nemauhö belamohop ev, ma modarihö monï gogot tamahan nemam hañiv bamoh, pot hahan hatevetet barotap bateñ. \v 27 Povoz bonaiz nem nanoh-okos am basat moniñ biameg-zeimakeh bizeken oraepanen nemau emat monï pos bovai monï revahas honeo bom nak, oñ ni ganö teñ.’ \v 28 Pot pi mañat pim gog aban mod napun epat mañah, ‘Ni pim monï 1 tausen kina bat hez-okos bat aban 10 tausen kina bat hez-okop man. \v 29 Met aban tairap nai manoman tin korav ravat hepanez pop mod nai amun manoman bat hepan, oñ mod tairap poiz tin korav naketuz pop manomaz poi pihanañ maot bat aban modap manom. \v 30 Povoz gog aban horï epop iñidoh kuturutak betepeken iñ hahot het kakamao hatevetehot gitahav men tep hat hepan.’ Pot aban ahö popuhö pim gog aban porin mañah.” Pot Iesu parun manah. \s1 Tokat an etapanez ñetiv \p \v 31 Met Iesu pot mañat maot ñetï epov mañah, “Met tokat ne Añaraboz Nanep ahop ravat nem aliz ahovonañ maot eromaz porah, enzolihol nenañ erapanen nem ahopuz tek tinatak toutat het \v 32 ari añarab zei maposikarohari batogü amanoman nem havasik emat hepek. Met porah ne ari anumaiholoz korav hezari bol sipsipiholor memehol baverat sipsipihol main met memehol main pot meñeamegivoz zut ari añarab taput etat \v 33 tin tohopanezari nem mar giñasik meñet paru horï tohopanezari nem mar gavenesik meñem. \p \v 34 Pot tomapuh paru nem mar giñasik hepanezarin epat mañom, ‘Ari nem Papap masakao anahan hez-eperi, batam hamarar nonair naitü matut tah-porah arimaz hat zei tin hepekez pos amun matut tahan hezasik sat poek arimes bavatat hezei. \v 35 Met ne gipizor ivovoz netahan hahon ari gipizor ivov bat emat ne nanoog, ma ne aban patap hehon nemaz zakep tat emat arim zeiñik orohomaz nañoog. \v 36 Ma ne dimir giv horitunañ hehon ari tinatü nanoog, ma lamao tohon ari emat ne neñizoog, ma kakam zeimakeh hehon ari emat nenañ helakao heg.’ \p \v 37 Pot mañoman hañiv epat nañapan, ‘Deim Amip, met ni gipizor ivovoz tairarah haoñin dei nanoogivoz ok hameñ? \v 38 Ma ni aban patap heñin tairarah, “Deim zeiñik emat or,” pot nañoogivoz ok hameñ? Ma dimir giv horitunañ heñin tairarah dimir giv nanoogivoz ok hameñ? \v 39 Ma lamao tooñ, ma kakamavoz zeimakeh heñin tairarah dei emat niin etet neñizoogivoz ok hameñ?’ \v 40 Pot at nañapanen ne parun maot epat mañom, ‘Met rotap ari nem mod tairari horï tairavonañ heh-pori meñizat batin batoog-pov ne honeo ok neñizat batin navatoog.’ \p \v 41 Pot mañat nem mar gavenesik hepanezarin epat mañom, ‘Ari map horï toogiri okeg, nehanañ zei nanat pataek sei. Tat Setenir pim as roholoz pohao ñadohot hepanez itiñad mañarahan ñadamahaek ari ne nevetet poek sei. \v 42 Met ne gipizor ivovoz netahan hahon ari gipizor ivov bat emat nanan toogiri ok, \v 43 ma ne aban patap hehon nemaz zakep tat emat arim zeiñik orohomaz nanañ toog, ma ne dimir giv horitunañ hehon ari dimir giv nanan toog, ma lamao tooh, ma kakam zeimakeh hehon ari emat ne naneñiz.’ \p \v 44 Pot mañoman paru pat, ‘Deim Amip ae, met ni gipizor ivovoz tairarah hañ, ma tairarah ni aban patap heñ, ma dimir giv horitunañ tairarah heñ, ma ni lamao tooñ, ma kakam zeimakeh heñin tairarah dei emat ni naneñiz toogivoz ok hameñ?’ \v 45 Pot at nañapanen ne maot parun epat mañom, ‘Met rotap arihö añarab horiam hehari nameñiz toog-pov ne honeo ok naneñiz toog.’ \v 46 Met paru pori sat kakamao hatevetehopan, oñ añarab tinari paru sat tinaek het pohao hepan.” Pot Iesu parun mañah. \c 26 \s1 Iesu bat urapanez hah-ñetiv \r Mak 14:1-2; Ruka 22:1-2; Zon 11:45-54 \p \v 1 Met Iesu ñetï epeñ pim mañairooh-abanarin mañat bon tahapuh pi maot parun epat mañah, \v 2 “Met ari pot hodad hez. Aliz nasikaro bon tapanen Zuda darimeri meñizahan tin hehavoz homet topourat anumair gipiz arö takaz-aliz pos\f + \fr 26:2 \ft Pavar 2 -Met aliz posiz abatao Pasova mañooh.\f* ravapan. Met povoz homekaz porah arihanañ napuhö ne Añaraboz Nanep aban modarin mañairapanen ne nourapanez navapan.” Pot parun mañah. \p \v 3 Met Iesu Zerusalem poek hehan aban anumaihol bareñ elat mañaroohariz ahorir Zudaholoz koravori sat parum aban ahop Kaiapasiz zeimakeh topourah. \v 4 Tat poek Iesu kilam demat basat ur ñomapanez nae nap mañah. \v 5 Tahapuh pot hah, “Met dari anumair gipiz nookaz aliz poñik petev hameg-epat takan añarab kaev ravat dari emenapan hezag, porah pi naurotü.” Pot nae nap mañah. \s1 Uer ulagï tinavonañao baozourah \r Mak 14:3-9; Zon 12:1-8 \p \v 6 Met Iesu Betani zeitak aban Saimon modap obuloñ pohao tat het tin ravat hehapuz zeimakeh sat heh. \v 7 Tahan añ nap ñerë nao helevonañ matut tat uer ulagï tinavonañ nao meehan hehaek, monï ahosinañ zum tat bat emat Iesu gipiz nohot hehan etet pimaz zakep tat uer pov pim gagaih baozourah. \v 8 Tahan pim mañairooh-abanari añ popuz metah-povon etet kaev ravat pot hah, “Met monï ahos zum tah-uer okov tairaiz pi okat tat Iesuz gagaih upai baozourah? \v 9 Met uer okov aban nap zum tapanez manahatin, monï ahos pi manahan bat añarab nonair nai bonori meñizapanez monï poñ manah narab.” \v 10 Pot paru haohan Iesu hatevetet parun epat mañah, “Met añ epop ne tin netahag, tairaiz ari pimaz ñetï horï okov hameg? \v 11 Met orah rezah añarab nonair nai bonori meñizohopekez pov arinañ hepan, oñ ne pohao ev heman tin netohopekez bonop ev. \v 12 Met añ epop uer neeh baoz nourah-epov ne ñomoman, nem herisik ur neelat basat nevizapanezavoz zut pi tin tat okat netah. \v 13 Met epat arin añoman hatevetei. Nem ñetï tinao zeisikaroh añarabon mañovai pim netah-ñetï epov honeo hahopanen pimaz, Pi tin metah, pot hat añ epopuz homehopan,” pot mañah. \s1 Zudas Iesu mañairapanez hah \r Mak 14:10-11; Ruka 22:3-6 \p \v 14 Iesu pot mañahan pim mañairooh-abanarihanañ nap Zudas Iskeriot pi sat aban anumaihol bareñ elat mañaroohariz ahorin epat mañah, \v 15 “Ari Iesu hepanezaek añairoman sat bepekez tairai ne nanepek?” Pot hahan paru hatevetet sat monï heleñ bahapuh rekö hahan 30 ravahan bat emat pi manah. \v 16 Tahan Zudas monis bat sat narah Iesun mañairapanen paru pi bapanez nonoroz mel tooh. \s1 Darimeri meñizahan tin hehavoz ñetiv \r Mak 14:12-26; Ruka 22:7-20; Zon 13:21-30 \p \v 17 Met berë tu nakañ nohopanez aliz poñiz garosikas ravahan Iesuz mañairooh-abanari emat piin at mañah, “Met dei zei tairamakeh sat Zuda darimeri meñizahan tin hehavoz homet\f + \fr 26:17 \ft Pavar 17 -Met pot parum toohavoz abatao Pasova mañooh.\f* anumair gipiz arö tat biokan ni emeken dari nak?” \v 18 Pot mañahan Iesu epat mañah, “Met ari zei ahö akatak sat aban napun pot mañei, ‘Darim añairamahap pim gogot bon tapanez totoi ravah, povoz nim zei epamakeh dei pim añairooh-abanarinañ honeo toutat darimeri meñizahan tin hehavoz homet gipiz nakaz pi zait tah,’ pot mañei.” \v 19 Pot mañahan paru Iesuz hahat tat sat aban popun mañahan gu hahan pim zeimakeh povoz homet napanez anumair gipiz arö tat bizat heh. \p \v 20 Tahan kutur ravahan poek Iesur pim mañairooh-abanari 12 toutat het gipiz nohot hehapuh, \v 21 Iesu epat parun mañah, “Ari eperihanañ nap ne navapanezarin mañairekë.” \v 22 Pot mañahan pim mañairooh-abanari honoñai tat honep honepuhö Iesun epat at mañooh, “Nem Amip, ni nemaz hameñi?” \v 23 Pot at mañoohan Iesu parun hañiv epat mañah, “Met arihanañ ni aban tairap suasik gipiz oraezaek deip honeo bat nameg-popuhö pot netekë. \v 24 Met ne Añaraboz Nanep batam Baiñetinavoz Tepatak menahan hez-taput netapan, oñ ni aban tairap ne navapanezarin mañairekez pop zavaruzap ni hañ horï ahov bekë. Met aban pot ne netekezap nim nonopuz zatakanañ ni nanavat hehavozatin, hañ horï pov bekezat nat teñin tin ravah narab.” \v 25 Pot hahan Zudas pi bapanez mañooh-popuhö pi Iesun epat at mañah, “Añairameñip ae, ni nemaz ok hameñi?” Pot mañahan Iesu hañiv epat mañah, “Nimauhoam rotap ok hañ.” \s1 Iesu beretar bain ivov manah \r Mak 14:22-26; Ruka 22:15-20; 1 Korin 11:23-25 \p \v 26 Met paru gipiz nohot Iesu beret bat Godin biñ mañahapuh bapezat pim mañairooh-abanari manat epat mañah, “Nem aboi ev, ari bat nei.” \v 27-28 Pot mañat manahan noohan bain ivov kapurah mañar meehan hehaek bat Godin taput biñ mañat pot hah, “Met Godiz au hahan hezat ne nourapanen nem uveo berevat añaraboz horiv olat bavon batapanez homet bain iv epov ari anoman mapori bat nei. \v 29 Met bain iv epov ne arinañ honeo ev het noh-epekanañ nain hemapuh, tokat dari mapori nem Papap hez-zei tin posik topouratahoh iv magei nao maot nak.” \v 30 Pot mañat manahan nahan paru daa nas hat berevat Zerusalem zeit betet Oliv dañevokaz sapanez sah. \s1 Iesuz bavai hapanez mañah \r Mak 14:27-31; Ruka 22:31-34; Zon 13:36-38 \p \v 31 Met Oliv dañevokaz sapanez nonoroh sohot Iesu pim mañairooh-abanarin epat mañah, “Met Baiñetinavoz Tepatak pot menahan hez, Sipsipiholoz koravop ur ñomapanen, pim sipsipihol ñaihetivoz rap reet main ravat sapan. Pot menahan hezao rotap ravapanez petev kutur epatakam hahan hez-taput ne netapanen ari ñaihet tat nevetet barezat sepek. \v 32 Oñ ne ñomomazaekanañ maot bal haomapuh arim garos ravat Galili zeisik soman ari poek emepek.” \v 33 Pot mañahan Pita hatevetet Iesun epat mañah, “Paru eperi ni nevetet bareet sapan batah, oñ ne ni nanevetetü.” \v 34 Pot hahan Iesu epat mañah, “Ne rotapuam epat niin nañom, Kutur epatak id hohor bizap ñeo nakam hepanen navokaro nao nemaz niin at nañapanen ni, ‘Evo, ne pimaz hodad nat,’ pot nemaz bavai mañekë.” \v 35 Pot mañahan Pita epat hah, “Evo, met ni nourapanez hapan, povoz ne amun ninañ deip honeo ourapan, oñ ne nimaz bavai namañotü.” Pot mañahan mañairooh-aban modari pinañ honeo ravat pim hah-taputam paru hah. \s1 Iesu Getsemani Godin mañ mañooh \r Mak 14:32-42; Ruka 22:39-46 \p \v 36 Met pot hahapuh paru poekanañ Getsemani hamarah sat poek hehapuh Iesu parun epat mañah, “Ne kotiev sat nem Papapun mañ mañomag, ari epeek toutat hezei.” \v 37 Pot mañahapuh Pitar Sebediz roñariv baviit paru honeo sat het Iesu pim metapanezavoz zakepiv pim loporih ahoam homeoh. \v 38 Tahapuh parun pot mañah, “Nem netapanezavoz zakepiv ahö mapoam neeh hezaek, petev ne tairam ñomom batah, pot homeamoh, povoz ari nenañ honeo etaet het etehozei.” \v 39 Pot mañat pi main kotiokat sa ñodat pim taevao hamarah bareñat het Godin pot mañ mañooh, “Apai, niuhö rekot nem kakam hatevetemaz epov nehanañ bazei manekë, met neohö nem hodadevok natotü, oñ nim hañin hezat am tom.” \p \v 40 Pot mañahapuh pi bal hat pim mañairooh-abanari hehaekaz hat borourat sat etehan paru au unun orat hehan bazagerï tat Pitan pot mañah, “Ari nemaz homet etehopekez hakahon hatevetet am orat hegi? \v 41 Met rotap arim loporizaroh tin het kez ravat hepekez zaitiv hez, oñ arim heris sepsep hez, povoz ganö Seten ari moreg etapanen ñodepek hezavoz tinam etet het Godin mañ mañohozei.” \p \v 42 Pot mañat Iesu maot sat garos mañah-taput mañ mañah, “Apai, kakam hatevetemaz toh-epov bazei manomaz niin nañamohoek gu nak tekë, povoz nem zaitivok homemaz pot natotü, oñ nim zaitivok hañin hezatam am tom.” \v 43 Pot mañat pi maot borourat emat etehan pim mañairooh-abanari au gom tat orat heh. \v 44 Tahan Iesu etet maot mañ mañapanez sahapuh garos mañahat maot Godin mañ mañooh. \v 45 Tat maot emat pim mañairooh-abanarin epat mañah, “Ari arim heriñ tin bizat am orat heza? Met hatevetei, ne Añaraboz Nanep aban horivonañari ne navapanez pov ev haravahan, \v 46 aban ne navapanezarin mañairapanez aban pop garos ok emamahag, bal hapeken sak.” \s1 Aban nari Iesu bah \r Mak 14:43-50; Ruka 22:47-53; Zon 18:3-12 \p \v 47 Pot pi mañovaiam aban anumaihol bareñ elat mañaroohariz ahorir Zudaholoz koravorihö aban ahö navokaro meehan parum en raveñir zi tupuhav bat Zudasinañ paru honeo emah. \v 48 Met Zudas mamog paru porin pot hamañahan heh, “Dari sakapuh aban pop ne batot noman ari etet emat pi bepek.” \v 49 Pot hamañahan heh, povoz paru emahapuh Zudas pim mamog mañahat tat Iesuz nakoe sat, “Añairameñip ae,” mañat Iesu batot nah. \v 50 Tahan Iesu piin epat mañah, “Erom, nim homet emameñiv zuam ta.” Pot mañahan paru modari zuam emat Iesu bahapuh kezao bahorë hah. \p \v 51 Tahan Iesunañ honeo heh-napuhö kaev ravat en raves elevokanañ bateet aban anumaihol bareñ elat mañaroohariz ahopuz gog aban nap menahan, bazei manahan hat kapoe men elahan ñodah. \v 52 Tahan Iesu piin pot mañah, “Evo, nim en raves pim elevok maot mee. Met tairari en raveñinañ modari menapanezari paru hañ en raveñinañ pori menapan. \v 53 Met nem Papapun mañoman pi zuam enzolihol ahoam ne neñizapanez meepanen emapanez ari hodad nata? \v 54 Oñ paru emat ne navasapan, povoz batam propet abanari Baiñetinavoz Tepatak ne ñomomaz menahan hezao rotap naravotü.” \v 55 Pi aban popun pot mañat Iesu aban porin epat mañah, “Met ne aban ñaip hat ari ñaitunañ ne navepekez hat emegi? Met ne Godiz tup ahomakez temeraz kohat het orah rezah arin ñetiv añoohon ari ne nanav. \v 56 Oñ batam Baiñetinavoz Tepatak propet abanari nemaz menahan hezaek rotap ravapanez ari ev emat netameg.” Pot parun mañahan pim mañairooh-abanari hatevetet Iesu betet barezat sah. \s1 Iesu ñevok bizah \r Mak 14:53-65; Ruka 22:54-55,63-71; Zon 18:12-14,19-24 \p \v 57 Tahan aban Iesu bahari aban anumaihol bareñ elat mañaroohariz aban ahop Kaiapasiz zeimakeh aban ñetï kateñiz mañairaholor Zudaholoz aban koravori togü manat hehaekaz pi basah. \v 58 Met Iesu poek basahan Pita parum tokat hotoh heriam sohot zei pomakez totoi sah. Tahapuh romevoz kohat lokat zei pomakez korav ravat heharinañ honeo toutat het, Iesu tair metapan, pot homet etet heh. \p \v 59-60 Pot tahan Zuda kaunsor aban ahö pori map topourat hehan Iesu basahaek pi ur ñomapanez zait tah, povoz añarab narin mañahan emat ñetï moreg povor kao ahoam pimaz haoh, oñ paru ñetï moreg haoh-poñ napuhö nao haohan modapuhö modao haohan pim horï tahavoz rotapuv ou narav. Tahan aban nañariv em rouvat \v 61 epat hah, “Met aban epop pot hahan deip hateveteg, ‘Ne Godiz tup ahomak ur edat aliz nasikaro nasik rekot maot zuam demom,’ pot pi hah.” \v 62 Pot hahan aban anumaihol bareñ elat mañaroohariz ahop bal haz rouvat Iesun epat at mañah, “Aban eperi nim horï hañ-pot hamah-epovoz ñetï hañ nao ni hakez homeameñi?” \v 63 Pot at mañahan Iesu piin ñetï hañiv namañ tahan Kaiapas maot at mañah, “Met God pohao het hezapuz taevavok ni ñetï rotapuv haz, Ni Kristo, Godiz ropu?” \v 64 Pot at mañahan Iesu hañiv epat mañah, “Ni rotap ok nemaz hameñ, oñ arin epat añom, tokat ne Añaraboz Nanep darim map ahopuz mar giñasik tek tinatak toutat hemazaekanañ unitak eroman ari etepek.” \p \v 65 Pot hahan aban pop hatevetet mogao ahoam tahapuh, gitait ravat pimauz dimir giv bakelat pim modarin pot mañah, “Aban epop pim abatao bat hel batat Godiz zut ravapan hat ñetï moreg okov hahan dari hat haveteg. Povoz tairaiz aban mod nari emat pimaz ñetï mod nao hapan? Evo, pimauhö ok hakahag, \v 66 ari pimaz tair homeameg?” Pot at mañahan paru epat hah, “Pi horï hakahap okeg, ur ñomap.” \v 67 Pot hahapuh paru pim et bataropok gim lolov meñizat marañinañ urovai \v 68 pot mañah, “Erom, ni ‘Ne Kristo,’ pot haoñip eveg, ne tairapuhö ni nouramoh haz.” Pot honep honepuhö mañovai ahoam urooh. \s1 Pita Iesuz bavai hah \r Mak 14:66-72; Ruka 22:54-62; Zon 18:15-18,25-27 \p \v 69 Pot mañoohan Pita emat zei pomakez tem tover demahan hehaek kohat toutat hehan as ñari nap pim nakoe emat pot mañah, “Ni amun Iesu Galili zeisik aban popunañ honeo heñip ok.” \v 70 Pot mañahan Pita abanariz ñaravatak hehaekanañ pot hah, “Evo, ne nim ñetï hameñ-okovoz unun.” \v 71 Pot hahapuh pi temeraz haitokoroh honat hehan, as ñari modap piin etet aban haitok pooroz totoi heharin epat mañah, “Aban epop Iesu Nasaret zeitakapunañ honeo sat em toohap ev.” \v 72 Pot hahan Pita maot bavai hat epat hah, “Rotapuam ev añamoh, ne pim abatao hamah-okopuz unun.” \v 73 Pot hahan aviam hevai aban rouvat heharihoe emat Pitan epat mañah, “Ni Iesuzariz hamah-Galili ñe povonañ hameñ, povoz ni amun parunañ heñiekanañ ev emeñ.” \v 74 Pot mañahan Pita kez ravat epat hah, “Met ne moreg haoman God nemenapan hezag, aban arim hameg-okopuz rotap ne unun.” Pot mañovai id hohor bizap ñeo hah. \v 75 Tahan Pita pi Iesuz, “Kutur epatak id hohor bizap ñeo nak hepanen nemaz navokaro nao bavai hakë,” pot mañah-povoz maot homeh. Tat pi iñidoh berevat sat zakepiv ahö tat kezao iñ hahot heh. \c 27 \s1 Iesu bat Pailatihaz basah \r Mak 15:1; Ruka 23:1-2; Zon 18:28-32 \p \v 1 Met zeit al teevaiam aban anumaihol bareñ elat mañaroohariz ahorir Zudaholoz koravori Iesu ur ñomapanez ñetiv bahon batah. \v 2 Tat paru birepenañ Iesuz marañiz demat gavman ahop Pailat popuhaz basah. \s1 Zudas ñomahavoz ñetiv \r Aposor 1:18-19 \p \v 3 Tahan Zudas Iesu bapanez mañairah-pop paru Iesu ur ñomapanez hahan hatevetet pim loporï horï ravah. Tat pi, “Ne horï ahov toh”, pot homet monï heleñ 30 manahan bat heh-poñ maot basat aban anumaihol bareñ elat mañaroohariz ahorir Zudaholoz koravori manapanez tat, \v 4 epat mañah, “Met ne horï ahov tohon ari aban horï nao natap paru ur ñomapanez hag, povoz monï epes maot bei.” Pot mañahan paru pat, “Met deim horiv bon, oñ nimauhö teñin nim horiv ravat hez.” \v 5 Pot paru piin mañahan monis tup ahomakeh betet sat pimauhö kaviv badat ñomah. \p \v 6 Tahan aban ahö pori monï betehas bat pot nae nap mañah, “Met monï epesinañ aban nap ur ñomapanez zum hategis ev, povoz Godiz tup ahö epamakeh monï biameg-posinañ rekot navizotug, monï epes dari tair tak?” \v 7 Pot nae nap mañat ñetiv bahoneo batat monï posinañ ham hapiñ matut toohaek ham nar zum tat pot hah, “Ham eparah añarab pat tairari zei epatak emat het ñomohopanezari baveirook.” Pot ham poraz hah. \v 8 Met ham por aban nap ur ñomapanez hat zumao manah-mon posinañ zum tah, povoz abatao, Uvevonañ hamar ev, pot haovai emamah. \p \v 9 Met batam propet aban Zeremaia pot hahan hez, “‘Met paru Israel añarab nari aban nap zum tapanez homet monï heleñ 30 pos manapan. \v 10 Tat monï posinañ ham hapiñ matut tohopanezaek ham nar zum tat monis manapan,’ pot God nañah.” Met Zeremaiaz mañooh-pov paru Zudasiz maot monï manah-pos bat ham por zum tahan hahan hez-povoz rotapuv ou haravah. \s1 Pailat Iesu ñevok bizah \r Mak 15:1-5; Ruka 23:1-5; Zon 18:28-38 \p \v 11 Met Iesu bat Pailatiz nakoe basa meñehan rouvat hehan pi Iesun at mañah, “Ni Zudaholoz ahopu?” Pot mañahan Iesu hañiv epat mañah, “Ni rotap nemaz ok hameñ.” \v 12 Pot mañahan Zuda aban ahori ur ñomapanez ñetï moregañ haohan pi ñetï hañiv namañ heh, \v 13 povoz Pailat maot Iesun at mañah, “Aban ahö eperi nimaz hamahavon ni hatevetet tairaiz ni hañiv nak hez?” \v 14 Pot at mañahan Iesu Pailatin hañiv namañ am heh, povoz Pailat ahoam home midin tah. \s1 Iesu ur ñomapanez hah \r Mak 15:6-15; Ruka 23:13-25; Zon 18:39–19:16 \p \v 15 Met Pasovaz homeoh-aliz poñik gavman ahop pi pot tooh, kakam zeimakeh hehariz añarabon at mañoohan paru tairapuz zait tat het baverevapanez haoh-pop mañoohan baverevooh. \v 16 Met Iesu ñevok biih-porah aban horiñ ahö tooh-nap pim abatao Barabas pi kakam zeimakeh hehan añarab mapori pimaz hodad. \v 17 Met añarab em topourahan Pailat porin epat at mañah, “Met Barabas ma Iesu parum Kristo mañamahap baverevom? Povoz ari tairapuz homet hez-popuz gitah emoman hapeken hatevetem.” Pot añarabon mañat sah. \v 18 Met Pailat epat hodad, Iesuz horiv bon, oñ añarab ahovokaro pimaz zait tat hehaek paru Zuda ahori pimaz gitait ravat ur ñomapanez haoh. Pot Pailat hahodad tat heh, povoz añarabon Iesur Barabas poñariviz at manah. \p \v 19 Met añaraboz ñeo haoh-zei pomakeh Pailat sat hehan pim añap auakao manah-ñetiv tepaek pot menah, “Ni eterë. Ne peteveam pimaz auak epov manat home midin tohopuh tepae ok nanoh. Povoz ni hatevet, aban okop horiv bon, pi aban tinap okeg, tovai niuhö ur ñomapanez nañapanen parun gu mañotun.” Pot tepae menat manahan bat emat Pailat manahan pi rekö hah. \p \v 20 Met aban anumaihol bareñ elat mañaroohariz ahorir Zudaholoz koravori paru añarabon pot mañovai sooh, “Met Pailat maot emat at añapanen ari pat, ‘Dei Barabas meeken sapanez zait teg, oñ Iesu ur ñomap,’ pot mañei.” \v 21 Pot mañahan hehan Pailat maot emat parun at mañah, “Aban houloñariv kakam zeimakeh hezaek tairap baverevoman sapan?” Pot at mañahan paru mapori ñeo ñarah epat hah, “Barabas bavereveken sap.” Pot mañahan, \v 22 Pailat maot at mañah, “Met Iesu parum Kristo mañamahapuz tair metak?” Pot hahan paru pat, “Zirah ur ñomap, zirah ur ñomap.” \v 23 Pot hahan Pailat maot at mañah, “Met pi horï tairao tahavoz homet ari okat hameg?” Pot hahan paru mapori ñeo ñarah hat epat hah, “Zirah ur ñomap, zirah ur ñomap.” \p \v 24 Met pot houloam haohan Pailat pot homeh, Aban epop horiv bon, oñ Barabas ur ñomat Iesu baverevoman sapan, povoz añarab nae nap menao ahö ravapan hezavoz parumauz zaitivok hamah-pot ñai abanarin mañoman tapan. Pot homet paru etet hehan ivovok Pailat pim marañ ivoh betet añarabon epat mañah, “Nem zaitivok aban okop ur nañomotü, oñ arim zaitivok hameg, povoz ur ñomapanen nem horiv bon, oñ arim horiv ok.” \v 25 Pot mañahan añarab ahovokaro hañiv epat mañah, “Met aban akap ur ñomapanen horï pov deinañ het tokat amun deim ñaroholonañ hepan.” \v 26 Pot hahan Pailat Barabas baverev meehan sahan pim ñai abanari Iesu bat birepenañ urapanepuh basat zirah ur ñomapanez mañah. \s1 Ñai abanari ñebul mañah \r Mak 15:16-20; Zon 19:1-3 \p \v 27 Pot mañahan Pailatiz ñai aban pori Pailat popuz zeimakeh Iesu basat ñai aban modarin mañahan emahan paru Iesuz borë bar togü manat hehapuh, \v 28 ñai aban pori paru Iesu aban ahopuz zu metapanez hat pim dimir giv batezat parum aban ahopuz dim giv mavar momoruat \v 29 bi teñoñinañ narep bat emat aban ahopuz koekasiz zut bakoñ rezat Iesuz gagaih memevizahapuh ahoriz irao pim mar giñasik manat aban ahopuz zu metovai rariñ rez bareñat paru ñebul pot mañah, “Ui, Zudaholoz aban ahopun etei.” \v 30 Pot mañahapuh paru Iesuz herisik gim loloñ meñizat pimauz irao bat gagaih urah. \v 31 Met paru pot metovai sohot garë hat dim giv mavar maot baar bizat pimauz dimip memeehapuh zirah ur ñomapanez baverevat sah. \s1 Iesu zirah urah \r Mak 15:21-32; Ruka 23:26-43; Zon 19:17-27 \p \v 32 Met paru Iesu bat soohan aban pat nap pim abatao Saimon pi Sairini zeitakanañ emoohan paru nonoroh bavizahapuh ñai aban napuhö piin pot mañah, “Ni zuam pim zi urakazar ñelet samahaek meñizat bañelet sa.” Pot mañahan aban pop hahat tat bañeleh. \v 33 Tahan paru ham naraz abatao Golgota mañoohaek basah. Met ham poraz abat kapot ev, Aban napuz gag hataiz zutar. \p \v 34 Met poek sat berevahapuh parum toohat bain ivovor iv mod nao ba in balavï tat Iesu napanez hat manahan nagiz tat kaev ravah. \v 35 Tahan ñai abanari Iesu bat pim dimir giv bateehapuh zirah urat bat hel bareñahan hehan heleñinañ ekerë nao\f + \fr 27:35 \ft Pavar 35 -Met kasiv tamegivoz zut heleñinañ ekerë pov tah.\f* tohot paru tairari modari ritou metahari pim dimir giv nap nim main main bah. \v 36 Pot tat toutat Iesun etet heh. \v 37 Met pim gagaiz revah zi nas urat pimaz pot menahan heh, \qc \sc Aban epop Iesu, pi Zudaholoz aban ahop ev.\sc* \m \v 38 Met aban givogï toohañariv nap Iesuz mar giñasitï zi porah urat modap gavenesitï zi porah urah. \p \v 39 Pot tahan hehan tapurah añarab nonoroh hon har tohot Iesu zirah urahan hehaekan etet paru ñebul mañovai pot haoh, \v 40 “Ae, ni Godiz tup ahomak edat aliz nasikaro nasik maot zuam demekez haoñip akeg, nimauhö nao tat tin rav. Met ni, ‘Ne Godiz rop ev,’ pot haoñ, povoz nimauhö ak hakepuh tin ravat zir betet er,” pot mañooh. \v 41 Met aban anumaihol bareñ elat mañaroohariz ahorir aban ñetï kateñiz mañairaholor Zudaholoz koravori paru honeo epat ñebul mañooh, \v 42 “Met pi modari batin batoohap ak, oñ bonaiz pimauhö pim heris batin navat hez. Met pi Israel zei epesiz ahop haohap akeg, pimauhö nao tat zir betet petev erapanen pimaz homeo badae batat hek. \v 43 Met pi Godiz homeo badae batat hehapuh, ‘Ne Godiz rop ev,’ pot haohap akeg, petev God pimaz zait tat meñizapanen erapanen dari etek.” Pot nae nap mañohot heh. \v 44 Met aban givogï toohañariv Iesunañ karar zirezaroh urahan hehañariv añaraboz haoh-taput parup amun piin ñebul mañooh. \s1 Iesu ñomah-ñetiv \r Mak 15:33-41; Ruka 23:44-49; Zon 19:28-30 \p \v 45 Met gitauputak 12 kirok tahan zeit kutur ravamahavoz zut hamar map rau rau tat hehan sohot hapanezai 3 kirok toohan zeit kutur manat hehaek maot al teeh. \v 46 Tahan Iesu ñeo ñarah epat hah, “Eloi, Eloi, lama sabaktani?” Met ñe pot hahavoz kapot epat hez. God nem ahop, ni tairaiz ne nevetet señ? \v 47 Pot haohan aban pim totoi rouvat heh-nari hatevetet epat hah, “Aban akap propet aban Elaiza pop emat meñizapanez hamah.” \v 48 Met aban nap zuam punur bat bain iv sepelevonañ ñereo oraehaek meehan ivov pun porah lokahan zi narih bavorë manat Iesu napan hat bat em manah. \v 49 Tahan modarihö pot hah, “Ae, ni gaa teken dari etek, met Elaiza emat pi meñizapan ma tair? Dari etekag.” \v 50 Pot paru haohan Iesu ñeo ñarah maot hahan pim pulip pi betet sahan ñomah. \p \v 51 Met ñomovai tapurah Godiz tup ahomakez kohat zei girü goevor ahov bamain batat dim giv ahö tinar badahan hehaek pimauhö agarë revahanañ lopotak tok kelat ogarë teritak emahan ek narav main ek narav main ravahan tapurah hamar do do tahan hel ahoñ pezah. \v 52 Tahan ñomahari baveirahan hehaek hamar okat epat tahan añarab Godiz homet het batam ñomah-nari maot bal hah. \v 53 Tahan Iesu amun maot bal hah-porah paru Zerusalem zei ahotak sahan añarab ahovokaro paru porin eteh. \p \v 54 Met ñai abanariz ahopur pim irih heh-ñai aban pori ganö nari emat Iesu bañizat basapan hezavoz korav hehaek Iesu ñomahan zeir hamar zebemun tahan nonair nai ou ravahatun etet paru ñaihet tat dei dei tahapuh pot hah, “Ae, rotap aban akap Godiz rop ak,” pot hah. \p \v 55 Met añ nari Iesu meñizohopanez Galili zeis betet pinañ honeo emooh-pori hotoh herï rouvat etet heh. \v 56 Met añ porihanañ nap Maria Magdala zeitakanañap, met modap Maria Zemisir Zosesiz nonop met añ modap pi Sebediz roñariviz nonop, met añ mod nari amun parunañ honeo poek rouvat het etet heh. \s1 Helevoz kohat bavizah \r Mak 15:42-47; Ruka 23:50-56; Zon 19:38-42 \p \v 57 Met aban nap pi monir zeirurum ahotunañ Arimatia zeitakanañ emat poek hehap pim abatao Zosep, pi Iesuz homeo badae batat heh. \v 58 Met kutur ravapanez toohan aban pop pi Pailatihaz sat Iesuz ham heris bapanez at mañahan Pailat gu hahan Zosep sat Iesuz heris bañizah. \v 59 Tat giv tin narah el hatahapuh Zosepehö pim hel puiorö mamog pi hel ahovok menahan hehaek basat \v 60 bizat hel ahö nas puioroh rau rau tat sah. \v 61 Pot tat sahan añ Maria Magdala zeitakanañapur Maria modap Iesuz herï korus biihan hehaek iñidoh toutat het etet heh. \s1 Pim herisiz korav ravat heh \p \v 62 Met Praide aliz pos bon tahan zeirevaizasik aban anumaihol bareñ elat mañaroohariz ahorir Parisi abanari \v 63 sahapuh Pailatin pot mañah, “Met aban ñetï moreg haohap birirï heharah pot haoh, ‘Ne ñomat aliz nasikaro bon tapanen zeirevaizasik maot bal haom.’ \v 64 Pot pim ñetï haoh-moregao zeisikaroh ahö narav hezaek dari et narë hekan pim mañairooh-abanari emat basat ba iz batapanepuh añarabon, ‘Pi bal hakah,’ pot moreg mañovai sohopanen zeisikaroh ñetï moreg pov ahö ravapan hezag, nim ñai aban nari meeken sat Iesu basat bizahan hezaek korav ravat hep.” \v 65 Pot mañahan Pailat hañiv epat mañah, “Kar, nem ñai aban narin mañoman emapanen ari honeo sepekepuh tinam etet hel baporoh heles kezao badao hazei.” \v 66 Pot mañahan paru sat hahat tahapuh baporoh modari nasotuz ah ñeo hat hel bapor torop metahan hehaek zi tikivonañ bañed bahapuh batekë batat ñai abanari korav meñet sah. \c 28 \s1 Iesu bal hah-ñetiv \r Mak 16:1-8; Ruka 24:1-12; Zon 20:1-18 \p \v 1 Met gogot nat heh-aliz pos bon tahan Sande aliz pos maok al teevaiam Maria Magdala zeitakanapur Maria modap parup Iesu biihan hehaekan etepanez hat totoi honoohan \v 2 zuamam hamar zebemun ahov tahan abarahanañ Amipuz enzolip erat Iesuz heris oraehaek sat hel ahos bahavoe tat revah toutat heh. \v 3 Tahan pim heris map al teet hehan pim dimir giv un aeravoz zut map aer ravat heh. \v 4 Pot tat hehan ñai abanari etet ahoam ñaihet tat dei dei tahapuh ñodat ñomamahariz zut ravat oraeh. \p \v 5 Tahan enzol popuhö añ poñarivin epat mañah, “Arip ñaihet totunei. Met ne hodad, Iesu parum zirah ur ñomahapun etepekez ok emeg, \v 6 met pi epekam hez bon, oñ batam pimauz hahan heh-pot hatat bal hat hasah, povoz pim biihan oraehaek hel pui epooroh emat etepekepuh \v 7 zuam sat pim mañairooh-abanarin, ‘Pi bal hakah, pot mañei. Met arim garos Galili zeisik sapanen ari sat piin poek etepek.’ Arin pot añomaz ev eroh.” \p \v 8 Pot mañahan añ poñariv ñaihet homevai, met ñetï mañah-povoz biñ ravat patao porü hat Iesuz mañairooh-abanarin enzolipuz hahat bar mañapanez hat sah. \v 9 Soohan Iesu nonoroh parup bavizat pot mañah, “Eñariñariv ae,” hahan parup pim totoi sahapuh pim eñ kokoñik bat pim abatao bat hel batah. \v 10 Tahan pi parupin pot mañah, “Arip tovai ñaihet totunei, oñ tinam sat nem mañairooh-abanarin mañepeken Galili zeisik paru sat het poek neen et nereepan.” Pot Iesu parupin mañah. \s1 Korav hehariz tahat ev \p \v 11 Met pot mañahan añahol soohan ñai aban Iesu biihan oraehaek korav hehari Zerusalem zei ahö potak sat aban anumaihol bareñ elat mañaroohariz ahorin Iesu biihan oraehaek tahan eteh-ñetiv mañah. \v 12 Tahan aban ahö porihö aban korav modarin as hahan emahan paru honeo topourat tapanezat ñetiv nae nap mañah. Tahapuh paru monï ahos ñai aban pori manat \v 13 pot mañah, “Met añarabon epat mañovai sohozei, ‘Met dei orat hegin Iesuz mañairooh-abanari kilam emat pim ham heris biihan korav hegiek basah,’ pot mañohozei. \v 14 Tapanen zei epesiz aban ahopuhö ari orat hegin emat basah-pov añarabon mañovai sohopeken pi hatevetet dein at añapan, povoz arimaz zakep tapanez ñetï nao deihö piin mañakan ari horï nao naetotü.” \v 15 Pot mañahan ñai abanari monis bat sat mañahat añarabon moreg pov mañovai soohan Zuda añarab nari ñetï pov haovai emoohaek petev amun hamah. \s1 Iesu parum ñaravatak emah-ñetiv \r Mak 16:14-18; Ruka 24:36-49; Zon 20:19-23; Aposor 1:6-8 \p \v 16 Tahan mañairooh-abanari 11 Galili zeisik dañ navok paru sapanez batam Iesuz mañahan hehavokaz hat sah. \v 17 Tahan Iesu emahan paru piin etet pim abatao bat hel batah, oñ paru nari pimaz lop houlorizaronañ heh. \v 18 Tahan Iesu parun epat mañah, “Godihö abarar hamaraz au ravat hemaz ne neñehan hez. \v 19 Povoz ari sat añarab maporin mañohopeken paru nem gog añarabohar ravohop. Tapanen God Papapur Ropur Pul Tinapuz abatavonañ ivoh memeehozei. \v 20 Tat ari nem ñetï añoohoñ, ma gog añairoohoñ, map mañat mañairohozei. Met ari hatevetei. Met ne ari naevetetü, oñ orah rezah arinañ honeo het eñizovai sohoman, tokat hamarar nonair naitü bon tapanez porah arinañ am honeo hem.” Pot Iesu parun mañah. \q2 (Iesuz ñetiv aban Matiuz menahat nen ev.)