\id MAT - Kuman NT [kue] -Papua New Guinea 2008 (DBL 2014) \h Matyu \toc1 Kamambuno wakai Matyu muno boglkwa \toc2 Matyu \toc3 Mat \mt1 MATYU \mt2 Kamambuno wakai Matyu muno boglkwa \imt1 Ka mongo yegl ende okuna ongwa \ip Kamambuno wakai Matyu muno boglkwa i yomba i-ikine endinambuka yagle unambe dingwa ikra erme Yesus ume dungwa. Ana ka pond ta pangwa i propet wagle okuna God yomba i-ikine endinambuka ka dipandiglkwa ikra Yesus prapra erekuno orkwa. Ana Maria eremogl Yesus kugl yongwa ya te Yesus kot erete sigeglko andigl ukor ongwa kamo i boglko pangwa. \ip Yesus kongun prapra disaipelmo wagle tendre diendungwa ende uglomugl koglo koglo eingwa. \ip Ama Yesus makan muglo ta yomara egli mogl Nem Kande kamo dungwa. Te Yesus ka di simbogl dungwa ya te dumo makan dundinambuka pre ka pandum tau ama dungo pangwa. Te ka dindre ana taragl orkwa i Yesus yombuglomo kande pango ana God lomo prapra ikra dipogl kaima sungwa. \c 1 \s1 Yesus Krais kowamo awamo kangino epigl \r (Luk 3:23-38) \p \v 1 Yomba i Yesus Krais\f + \fr 1:1 \ft Ye kangiye Grik kanno mina Krais we dingwa, ana Hibru kanno mina ye Mesaia we dingwa. Ka i mambunomo God kungo ere ye tongwa.\f* kowamo awamo wagle ye kangino epigl. Yesus ye Devit yungumo ombuno mina ta moglkwa. Te Devit ye Abraham yungu ombunomo ta moglkwa. \q1 \v 2 Abraham ye wam Aisak, \q1 te Aisak ye wam Jekop, \q1 te Jekop ye wam Juda ya \q1 te angiglma tau bogl meglkwa.\f + \fr 1:2 \ft Israel yungu ombuno mina Juda ye epigl suwarata neno moglkwa angiglma tau Israel epitno tau i nem meglkwa.\f* \q1 \v 3 te Juda ye wam suwo Peres ya Sera. Ye suwo i mano Tamar. \q1 Peres ye wam Hesron, \q1 te Hesron ye wam Ram, \q1 \v 4 te Ram ye wam Aminadap, \q1 te Aminadap ye wam Nason, \q1 te Nason ye wam Salmon, \q1 \v 5 te Salmon ye wam Boas, ye mam Rehap, \q1 te Boas ye wam Obet, ye mam Rut, \q1 te Obet ye wam Jesi, \q1 \v 6 te Jesi ye wam King Devit moglkwa, \p te Devit ye wam Solomon ye mam okuna imbo Uriya embiye kra,\f + \fr 1:6 \ft Ambu kangino epigl pangwa i, ye dumo bangeta ambu meglkwa, ba okuna ye Israel yagl eingwa. Kangino, Tamar ya Rehap ye Kenan yomba epitno miurka, te Rut ye Moab ambu moglkwa, Batseba ye Solomon mam, ye suwara Israel ambu, ba komnaiye ye Uriya embiye moglkwa, Uriya ye Hit yomba ta moglkwa.\f* \q1 \v 7 te Solomon ye wam Rehoboam, \q1 te Rehoboam ye wam Abiya, \q1 te Abiya ye wam Asa, \q1 \v 8 te Asa ye wam Jehosafat, \q1 te Jehosafat ye wam Jehoram, \q1 te Jehoram ye wam Usia, \q1 \v 9 te Usia ye wam Jotam, \q1 te Jotam ye wam Ahas, \q1 te Ahas ye wam Hesekia, \q1 \v 10 te Hesekia ye wam Manase, \q1 te Manase ye wam Emon, \q1 te Emon ye wam Josaia, \q1 \v 11 te Josaia ye wam Jehoiakin \q1 ya te angiglma tau meglkwa. \p Enge igle Israel yomba kane ende Babilon eingwa. \q1 \v 12 Ye kane ende pi Babilon eingo, \q1 ana Jehoiakin ye wam Sialtiel, \q1 te Sialtiel ye wam Serubabel, \q1 \v 13 te Serubabel ye wam Abiut, \q1 te Abiut ye wam Eliakim, \q1 te Eliakim ye wam Asor, \q1 \v 14 te Asor ye wam Sadok, \q1 te Sadok ye wam Akim, \q1 te Akim ye wam Eliut, \q1 \v 15 te Eliut ye wam Elieser, \q1 te Elieser ye wam Matan, \q1 te Matan ye wam Jekop, \q1 \v 16 te Jekop ye wam Josep. \p Ana Josep ye Maria wiye moglkwa. Te Maria Yesus kugl yongwa, ye kangiye Krais we dingwa. \p \v 17 Yegl orko Abraham kowamo awamo mogl wingo ende wu Devit moglkwa engemo i epiglmo 14 orkwa. Te Devit kowamo awamo mogl ende wu kane Babilon eingwa i epigl 14 orkwa. Te ye mambuno bogl mogl ende wu kane Babilon pindre ende ikine wingo Krais enge igle plau dungwa, yomba i ama prapra epigl 14 orkwa. \s1 Maria Yesus Krais kugl yongwa \r (Luk 2:1-7) \p \v 18 Yesus Krais plaudi moglkwa kamo boglo i yegl. Mam Maria ye Josep inambe dipandiglkwa. Ba ye akiye ta pai wanmoglkiurko, ye kanigwa Maria gak dane moglkwa. I Holi Spirit gak dane moglkwa. \v 19 Wiye Josep, ye yagl du-yene. Ye prukwa Maria gak dane moglme digo, ye kinde kondinagledi prukwa. Ba ye yegl erimbo Maria ye yomba ongumutno wagle angai gogl dinambedi prukwa. Yeglpre ye uglmange ere kondinagledi prukwa. \p \v 20 Josep taragl i poglodi pir moglko, uglkumbu mina Yaglkande angelomo suwarata plau dite yegl dungwa, “Josep, ene Devit yungumo ombuno ta motnga, ene Maria i-wanatnga i embin mereyegl i-wanatnga, ipre ene kundugl goglkro. Pro. Gak etne dane mina moglkwa i Holi Spirit gak moglkwa. \v 21 Ye yagl gak ta kurambuka, ene kangiye Yesus we dinatnga.\f + \fr 1:21 \ft Grik ka mina “Yesus” we dingwa. Hibru ka mina “Josua” we dingwa. Kangiye i kuno yegl pangwa, “Yaglkande ye yomba ere-yungwa yagle.”\f* Sraglpre, ye yombama tandaglmeno koko ende te, ye ere-inambuka.” \p \v 22 Taragl prapra plau dungwa i Yaglkande kamo propet dumere mere paiyungwa. Propet ka yegl dungwa, \v 23 “Piryo, ambai mor ta ye yagl bogl ta akiye wanmoglpai erekrambuka. Ye gak dane panan yagl gak ta kugl yenambuka. Ana ye kangiye Imanuel we dinaglkwa.”\x + \xo 1:23 \xt Aisaia 7:14\x* Kangiye i mambunomo yegl, “God nono bogl akiye moglkwa.” \p \v 24 Ana Josep ye ugl pamara andigltre, ye Yaglkande angelomo ditomere ere, Maria embiye mereyegl auro yend yungumugl ongwa. \v 25 Ba ye akiye ta kungro paikre wanmogl embriko, ana Maria wam kugl yongwa. Ana Josep eremogl gak kangiye Yesus we dungwa. \c 2 \s1 Ande umara iro pirpogl singwa yomba wu Yesus kanigwa \p \v 1 Herot king moglkwa enge igle\f + \fr 2:1 \ft King Herot i we ye Judia sugl mogltre te distrik tau Judia kamun magl yei eingwa i akiye sugl moglkwa. Herot king moglmara ba ye Rom king kande moglko ye atne kra moglkwa. Ana kingmo kande i kangiye Sisa.\f* Judia taun Betlehem kamun igle Maria Yesus kugl yongwa. Yesus kugl yongwa moglko, ande umara iro pirpogl singwa yomba ye wu Jerusalem undre ana krapogl yegl dingwa, \v 2 “Juda yomba ene kingno, gak kuglambu i aglo moglme? No ande umara iro kugl-kurimo kandre, ana no dembiye karaugl ere tenamnedi pre umga.” \p \v 3 Yegl digo King Herot ka i pirtre kinde prukwa, te Jerusalem yomba ye bogl akiye meglkwa i prapra pirkwa. \v 4 Ana Herot eremogl pris kande wagle ya te lo beke teingwa yomba dimakaisi krapogl prukwa, “Yomba ere-inambuka yagle ye morambe dingura i kamun aglo morambedi dune?” \v 5 Ana ye yegl diteingwa, “Betlehem kamun Judia makan. Propet ka yegl muno boglko pangwa. \v 6 God yegl dungwa, \q1 “‘Betlehem kamun ene, \q1 Juda makanomugl, sugl \q1 meglkwa yomba kamuno \q1 yongwa ye mina ene atne \q1 kaima ta moglkitnga. \q1 Ene mina king ta morambuka \q1 ye na yombanma Israel sugl morambuka.’”\x + \xo 2:6 \xt Maika 5:2\x* \p \v 7 Yegl digo Herot pirtre ana ye ande umara iro pirpogl singwa yomba wingwa ikra uglmange ere di-indre kugl-kuri wu nongugl ongwa engemo i kirendi dipera ere prukwa. \v 8 Ana yegl ertre Betlehem kamun enaglme dungwa,\f + \fr 2:8 \ft Betlehem kamun i Jerusalem yomara i eglke ta yeikrukwa. Yoko 8 kilomita mereyegl, yongwa.\f* “Ene pi wakai ere doko gak kembra kaniyo, ana kanimbi kade wu na di narimbi na ama pi kan dembiye karaugl eretenaglka.” \p \v 9 Ana king kamo pirtre okuwo ye ende eingwa, ye pi konbo ande umara iro kugl-kuri kanigwa ikra aglke wu nongugl pi okuna yeite pipi gak giglte moglmara yungu igle mitna kogl gidi pangwa. \v 10 Ye kugl-kuri pango kandre gun kandekinde kaima yeingwa. \v 11 Ye ende yungugl pi gak giglte mam Maria bogl miurko kandre ana mangidi goglkuno bondugl dembiye karaugl ereteingwa. Yegl ere pandigl ana gagl bona yauro gol ya, kungo ya te paura demine orkwa i munduwo argan pre teingwa. \v 12 Ana God uglkumbu mina ye ende ikine Herot moglmara pikriyo ditongo, ana ye konbo pereta ende ikine yungunomugl eingwa. \s1 Josep ya Maria wano bogl teke ende Isip kamun eingwa \p \v 13 Pirpogl singwa yomba ikra endpi endeingo, ana Josep ugl pamara Yaglkande angelomo wu uglkumbu mina yegl dungwa, “Ene andigl gak kembra mam bogl auro imin teke ende Isip makan piyo. Igle pi mogl paimbi na ka aglketa ene ditenaglka, sraglpre Herot ye gak kembra doko kan indre sigoragle dungwa.” \p \v 14 Yegl ditongo, Josep ye enduwer andigl gak kembra mam bogl auro yungo, teke ende Isip eingwa. \v 15 Ye Isip mogl paingo Herot goglkwa. Ana propet ye Yaglkande kamo ta dungwa i paiyungwa. Ye yegl dungwa, “Na wana Isip makan moglko aglendi menda endiga.”\x + \xo 2:15 \xt Hosea 11:1\x* \s1 King Herot dungo gak kembra merkinde sigeglkwa \p \v 16 Enge igle King Herot yegl prukwa, ande umara yomba ye kakimbi ditendre ende eingwa ipre ye dem pond kumbrukwa. Yeglpre yomba diendungo Betlehem kamun kande ya kembra winambodi yagl gak kembra buglayungu suwo mogl ende atne wingwa i sigogl kondingwa. Sraglpre, Herot eremogl yagl gak buglayungu suwo neingwa sigolo dungwa i okuna kana nomano pai pogl sungwa yomba ye kugl-kuri koglkwa engemo i ditengo ye prukwa pre yegl orkwa. \v 17 Yegl erikwa i propet Jeremaia ka ta dungwa pangwa i paiyungwa: \q1 \v 18 “Rama dumo kande suna \q1 kai kaglkane kande ere \q1 tembrumba yei meglkwa. \q1 Resel ye nangiglma wagle \q1 kaino orkwa, ye dem \q1 munduwo siyau dinamune \q1 dingwa ba ye manedi prukwa, \q1 sraglpre, ye nangiglma prapra gogl kondingwa.”\x + \xo 2:18 \xt Jeremaia 31:15\x* \s1 Josep embiye ya wam bogl ende ikine Nasaret wingwa \p \v 19 Herot goglko ana Yaglkande angelomo ye Isip makan iro Josep uglkumbu mina wu nongugl pi tongwa. \v 20 Angelo yegl di Josep tongwa, “Ene andigl gak kembra mam bogl auro imin ende ikine Israel makan enaglmiwo. Yomba gak kembra sigoramune dingwa yombamo ikra gogl kondingwa.” \p \v 21 Yegl dungo, Josep andigl gak kembra mam bogl auro yungo ye ende ikine Israel makan eingwa. \v 22 Ba Josep yegl di prukwa. Arkeleas ye nem Herot wu suglosi Judia kingno moglkwa yeglpre Josep igle enambuka kundugl goglkwa. Ba God uglkumbu mina ye ka ditongwa pre ende Galili makan taun eingwa.\f + \fr 2:22 \ft King Herot goglkwa enge Rom wagle eremogl ye dumo makan sugl moglkwa i yumbusi wama teingwa. Arkeleas Herot wam moglkwa ye distrik Samaria ya distrik Judia king moglkwa. Ye buglayungu 10 king igle moglkwa.\f* \v 23 Ye endpi taun ta kangiye Nasaret we dimara igle meglkwa. I propet ka dingwa pangwa i paiyungwa, “Ye Nasaret nem we dinaglkwa.” \c 3 \s1 Jon Baptais kamambuno dungwa \r (Mak 1:2-8; Luk 3:1-18; Jon 1:19-28) \p \v 1 Enge igle Jon Baptais eremogl, ye Judia dumo kande makan waule, yomba moglkrimara wu, plau dindre ana yaglambu kamambuno di pene ende tongwa. \v 2 Ye yegl dungwa, “Ene nomano yake teiyo. Heven kingdom\f + \fr 3:2 \ft God kingdomo ya heven kingdom we dingwa i ana God ye yagl ambu ya taragl prapra kingno kaima moglkwa.\f* ende magl ungwa.” \v 3 Jon pre God propetmo Aisaia dra mina dite yegl dungwa: \q1 “Makan waule suna yomba \q1 ta wiyau endungwa, \q1 ‘Yaglkande pre konbaunamo \q1 akekun eriyo. Ye unambuka \q1 pre konbo si-ake du endiyo.’”\x + \xo 3:3 \xt Aisaia 40:3\x* \p \v 4 Jon bugla-kamel yungo mina gaglsuna erikwa i ende-ende orkwa. Te bugla-kau nangiye kumagl ta dane mina suna dongwa. Te kaiya moknamo i mongondo ya te brume are nuglo ne-ne orkwa.\f + \fr 3:4 \ft Jon kungugl gagl endungwa ya kaiya mokna nongwa i ombuno dungwa, ye propet Elaija mereyegl kuno moglkwa.\f* \v 5 Enge igle Jerusalem ya Judia kamun mundu te Jodan Nigle mangigl dumo tau yongwa i yomba prapra Jon moglmara wingwa. \v 6 Ana ye yene tandaglmeno dipeglko, ana ye Jodan Nigle yomba baptais eretongwa. \p \v 7 Jon ye kango Parisi ya Sadyusi wagle merkinde baptais eramnedi wingo ana ye yegl ditongwa, “Ene toki kinde wagle, God dem kumbrukwa ene mina una orkwa. Ira ene dite teke enaglkwa kuno orme dume? \v 8 Ene nomano yake tembi, ana embriyeno diporambuka, ene i-yake tengwa pangwa. \v 9 Ene Abraham pre no kowano awano moglmedi nomano yegl pirkriyo. Na ene yegl diteinga, God pra we dinan ana kombuglo i Abraham gawamo plau dinaglkwa. \v 10 Dimaima endi prapra mambuno mina yeikondungwa. Endi prapra ta mongo wakai koglkraglkwa okuwo boro-gundi atne ende ana piyasi donga mina endinaglkwa. \p \v 11 “Ene nomano yake tenaglkwa pre, na nigl mina ene baptais ereteinga. Ba okuwo yomba ta unambuka i yombuglomo pai mitna ende na yombura i engrukwa. Na yomba wakai moglmbo kade ye kagle towo poko yendenaglka kuno erekrukwa. Ye eremogl ene Holi Spirit ya te donga mina ene baptais ere tenambuka. \v 12 Ye ikanmo sawol ake indre ungwa. Ye wit sundina prapra siplendi menda ende ana wit mongo gande i yene kaiya moknamo yungu yungugl endinambuka. Ana sundina mongo paikrambuka ye donga gongokre aimande depamara gagltenge erambuka.” \s1 Jon eremogl Yesus baptais eretongwa \r (Mak 1:9-11; Luk 3:21-22) \p \v 13 Enge igle Yesus Galili kamun kondo Jon baptais ere narambedi pre ende Jodan Nigle ongwa. \v 14 Ba Jon manedi yegl dungwa, “Ene na baptais ere natn kuno erambuka. Sraglpre ene na moglmara une?” \p \v 15 Ana Yesus ka yegl di ikine ende tongwa, “Yegl manga, erme na dimere yeglmere ero. Embriye du-yene yegl mina nono pra God munduwo pamere yegl ouglo kade kuno erambuka.” Ana Jon eremogl Yesus dumere orkwa. \p \v 16 Yesus baptais erekondo oglandi, nigle ende egli undre ende menda ungo. Ana enge i keunde kamun mitna audungo, ye kango God Spiritmo kua yumugl mereyegl ende atne undre ye moglmara egli moglkwa. \v 17 Ana heven imbo ka ta yegl dungwa, “I na Wana, na ye wakai kandre nomana wakai teinga.” \c 4 \s1 Satan eremogl Yesus yange sinambedi bagl nusungwa \r (Mak 1:12-13; Luk 4:1-13) \p \v 1 Okuwo Holi Spirit eremogl Yesus auro yendpi dumo waule yomara ongwa, i Satan di nusinambuka pre auro yongwa. \v 2 Igle Yesus ermine 40 ya te enduwer 40 kaiya mawagl ere nekre mogl kindan goglkwa. \v 3 Ana bagl nusinambuka yaglmo ye moglmara undre yegl ditongwa, “Ene God Wam kaima motnga panan kombuglo moglkwa imer dimin wu bret yeingwa no.” \p \v 4 Ba embi Yesus yegl di ikine endungwa, “Kamambuno pepa mina muno beglkwa pangwa, ‘Yomba bret keunde ta nendre kor aimande moglkraglkwa. God dra mina ka prapra ungwa i engenge pir sikasi moglpai eraglkwa.’”\x + \xo 4:4 \xt Lo 8:3\x* \p \v 5 Satan aglke Yesus yendpi Jerusalem siti holi pindre ana God holi yungumo mina bolamugl punduno kaima endungwa andigl moglko. \v 6 Yegl ditongwa, “Ene God Wam kaima motnga panan ene puglodi ende atne po. Kamambuno pepa mina muno yegl beglkwa pangwa: \q1 “‘God angelomo ene pre \q1 diendinan ye wu onguno \q1 mina ene boglo ere mitna \q1 endimbi, ene yange \q1 kombuglo suwarata katn boglkrambuka.’”\f + \fr 4:6 \ft Buk Song 91:11,12\f* \p \v 7 Ana Yesus yegl di ikine endungwa, “Ka ta ombugl yegl muno beglko pangwa, ‘Yaglkande ene Godnen ye ta eran kanagledi bakagl tekro.’ \x + \xo 4:7 \xt Lo 6:16\x* \p \v 8 Ba Satan aglke kordagl Yesus yendpi kamun muglo oltokuri kaima ta yomara endungwa moglko ana makan koglkoglo taragl prapra ya dumo kande koglkoglo yombuglomo ya bumbuno orkwa i prapra ombuno dite, \v 9 yegl dungwa, “Taragl prapra kanga i na ene mundu tekondinaglka. Erme ene goglkun bondugl na dembina karaugl ere naro.” \p \v 10 Dungo Yesus yegl di ikine endungwa, “Satan, ene ende eglke po. Kamambuno pepa yegl muno beglko pangwa, ‘Yaglkande ene Godnen suwara dembiye karaugl ere tendre ana ye suwara kongunmo eratnga.’”\x + \xo 4:10 \xt Lo 6:13\x* \p \v 11 Yegl dungo Satan eremogl Yesus kindekondo endongo ana angelo wu Yesus akeple dingwa. \s1 Galili kamun Yesus kongun mambuno bogl orkwa \r (Mak 1:14-15; Luk 4:14-15) \p \v 12 Yesus prukwa Jon kane sime digo ana ye ende ikine Galili ongwa. \v 13 Ye Nasaret kamun kindekondo endpi Kaperneam kamun Galili niglmong bina moglpai orkwa, iwe Sebulun ya te Naptali yomba makanomugl.\f + \fr 4:13 \ft Okuna Israel yungu ombuno mina i epigl suwo Sebulun ya Naptali, ye Galili niglmong mangigl keipai meglkwa. Yesus wanmoglkwa enge, ye makano i Galili distrik makanmo ikine yongwa.\f* \v 14 Sragl yegl orkwa i propet Aisaia ka dungwa pamara i kaima paiyungwa: \p \v 15 “Sebulun makan ya te \q1 Naptali makan, konbo endpi \q1 mundi nigl kande ongwa, \q1 Jodan Nigle bina Galili \q1 kamun igle Yomba Bina meglmara. \q1 \v 16 Igle yomba mim mina \q1 meglkwa, erme ambuglange \q1 kande sungwa kanigwa, \q1 ye geglkwa mambuno pamara \q1 wanmeglko, ambuglangesi \q1 i-pene ende tongwa.”\f + \fr 4:16 \ft Aisaia 9:1,2\f* \p \v 17 Enge igle Yesus mambuno bogl God kamo di pene endungwa, “Ene nomano yake teiyo. Sraglpre God kingdomo ene mina mangigl ungwa.” \s1 Yesus disaipel 4 aglendi yungwa \r (Mak 1:16-20; Luk 5:1-11) \p \v 18 Galili Nigle bina igle Yesus wan pi kango angigle angigle suwo miurka. Saimon kangiye ta Pita we dingwa, te angigle Andru, ye fis ere simbrika yomba, yeglpre ye fis ere singwa gagl ende nigle ende miurka. \v 19 Yesus yegl ditongwa, “Ene na mokonamugl wiro, na beke teimbo ene yomba ere-inambrika.” \v 20 Ana tambre kana fis ere simbrika gatno kindekondo ana omara embrika. \p \v 21 Ye kurita ende inde pindre kango, Sebedi wam suwo Jems ya te angigle Jon neno Sebedi bogl fis gagl bot mina ake kuno ere meglko ana Yesus yagl suwo agle dungwa. \v 22 Ana tambre kana ye suwo neno ya te bot kindekondo ana Yesus omara mokomugl embrika. \s1 Yesus kamambuno di yomba tendre ana yomba kinde singwa erewakai orkwa \r (Luk 6:17-19) \p \v 23 Yesus Galili kamun prapra wu ikine ikine pi, makai yungu merkinde yomara pi God kingdomo ka wakai dipene endindre ana kinde imbo kanekane ere ende, te kinde singwa ere ikor ende tongwa. \v 24 Ye taragl orkwa i yomba diwai digo Siria makan prapra pirkondingwa. Ana yomba kinde kanekane sungwa i-wingwa. Nangino giugl singwa ya te spirit kinde bogl meglkwa ya te kuakiku singwa ya te mau singwa i prapra i-wingo, ana ye erewakai ere tongwa. \v 25 Ana Galili yomba merkinde kaima wingwa, te Dikapolis yomba ya te Jerusalem yomba ya te Judia dumo kande bina yei ende wu Jodan Nigle yomara koglo imbo i prapra Yesus omara mokomugl eingwa. \c 5 \s1 Yesus makan muglo kamambuno dungwa \r (Luk 6:20-23) \p \v 1 Yomba merkinde wingo Yesus kandre ye endpi kamun muglo ta amedungwa.\f + \fr 5:1 \ft Juda yomba mambunono yegl, pirpogl sungwa yomba ye amedindre yomba ka dite bekete erambuka. Ka tau ombugl kanatnga, Matyu 13:2 ya 24:3 ya te Luk 4:20.\f* Te disaipelma wagle ye moglmara wingo. \v 2 Ye mambuno bogl ka beke tongwa:\f + \fr 5:2 \ft Matyu 4:23-25 (ya 9:35) igle mina Yesus kongun kane suwo orkwa. Komnaiye kana yomba ka beke tendre ana okuwo yomba kinde kanekane sungwa i ere wakai eretongwa. Yegl ere te Matyu numa 5-7 nono kamga, Yesus ka merkinde dungwa i God kingdomo embriye mambunomo pre yomba ditongwa. Ana okuwo Matyu numa 8-9 yomba kinde sungwa Yesus ere wakai eretongwa i kamo boglo kuglkwa. Ana pepa Matyu mina i Yesus ka 5 keunde oltokuri diendungo pangwa. Kamo olto i numa 5-7 i ende komuno pi ka 5 olto ikra mina pangwa. Yesus kamo i makan muglo ta mogltre dipene endungwa.\f* \q1 \v 3 “Yomba yene spiritno \q1 pre kundugl gogltre ana \q1 nomano ake atne ende \q1 waningwa, God eran ye gun \q1 yenaglkwa, heven kingdom inaglkwa. \q1 \v 4 Yomba kai kaglkane ere \q1 meglkwa, God eran ye gun \q1 yenaglkwa, God deno \q1 munduno akebiyei tenambuka. \q1 \v 5 Yomba ye yene pre pirko \q1 atne orkwa i God eran ye gun \q1 yenaglkwa, God makanmo i prapra ye tenambuka. \q1 \v 6 Yomba mambuno du-yene \q1 pre sikasi, kaiya ya nigl \q1 mere yegl kindan gogl \q1 moraglkwa, God eran ye \q1 gun yenaglkwa. God te kuno erambuka. \q1 \v 7 Yomba ta eremogl yomba \q1 tau pre mitno gogl waningwa \q1 yomba, God eran ye gun \q1 yenaglkwa. God ye mitno gogl tenambuka. \q1 \v 8 Nomano suna pesungwa \q1 yomba God eran ye gun \q1 yenaglkwa, ye God kanaglkwa. \q1 \v 9 Yomba deno munduno \q1 bipokndi yenambedi konbo \q1 singwa yomba God eran \q1 ye gun yenaglkwa, God \q1 na nangrima meglme dinambuka. \q1 \v 10 Yomba mambuno du-yene \q1 erikwa ipre ye ere singwa, \q1 God eran ye gun yenaglkwa, \q1 heven kingdom ye inaglkwa. \p \v 11 “Yomba kanimbi ene na yombanma meglmbi, ana ye eremogl ene ka kinde dite, ere sindre te, kakimbi kanekane ditembi, ana God eran ene gun yenaglkwa. \v 12 Ene gunyei argan eriyo, sraglpre ene topono kande heven suna ene pre yei-pangwa, okuna ye ama yegl propet wagle ere singwa mere ene ere sinaglkwa. \s1 Mundi ya ken ambuglange \r (Mak 9:50; Luk 14:34-35) \p \v 13 “Ene manginagle mundi mere meglkwa. Ana mundi i druwomo ta paikran, nono sragl oun kade druwomo aglke wu panambe? Mundi yeglmere kongunmo ta paikrukwa. Yomba toindi ende engre kuwagl paglkwa. \p \v 14 “Ene makandle ken ambuglange meglkwa. Siti ta kamun muglo yenambuka, ye taragl ta si yokokrambuka. \v 15 Te yomba ken-lam ta gagl ipi baket mina atnekra ta yeikraglkwa. Tamanga. Ye ipi boglmo mina bolamugl yeingo ana ambuglangesi yomba yungugl meglkwa i prapra tongwa. \v 16 Kuno yeglmere, ene ambuglangeno i yomba ongumutno-mugl ambuglange sinan yomba ene mambunono wakai eraglkwa i kandre ana ene Neno heven suna moglkwa imbo ye dembiyesi tenaglkwa. \s1 Yesus eremogl God lomo pamere pinande orkwa \p \v 17 “Na winga i lo ya propet kanno mambuno i ta i-eglke endinagledi pre umedi pirkriyo. Na ka i kaima erekuno era pre winga. \v 18 Na ka kaima di ene teinga, kamun kua ya makan wau borambrika enge igle, lo muno kembra beglkwa pangwa i suwara yene ta, wu taya pikrambuka. Tamanga. Lo kamo beglkwa i prapra paimogl enan taragl i pra plaudi kondinambuka. \v 19 Yeglpre yomba ta God lomo i suwarata piran taragl yoko mereyegl eran sende pandigl, ana pi yomba ta bekete mambuno yegl ero dinan, ana ye heven kingdom imbo kangiye wu atne enambuka, ba ye na lona i sika sindre ana yomba ta bekete kuno yeglmere eriyo dinan, ye kangiye kande heven kingdom suna panambuka. \v 20 Yeglpre na ene diteinga, “God mambunomo du-yene i ya te pirngi dingwa i ta yombuglo ere lo beke teingwa yomba ya te Parisi wagle engre atne ende pi kawa tekrimbi, ene heven kingdom suna ta pikraglkwa.” \s1 Deno kumbrukwa ka \r (Luk 12:57-59) \p \v 21 Yesus ka tau yegl dungwa, “Kowano awano ka di wingwa i ene pirkondingwa, ‘Ene yomba sigoglkriyo, yomba ta eremogl yomba ta sigoran, ye kot erambuka.’ \x + \xo 5:21 \xt Kisim Bek 20:13\x* \v 22 Ba na ka yegl di ene teinga, yomba ta eremogl angigle ta dem kumbro tenan ye kot wagle enambuka. Aglke yomba ta eremogl, angigle ta ka kinde ditenan, ye iyu kot kande wagle enaglkwa. Ba yomba ta eremogl yomba ta yegl ditenambuka. Ene yagl tom du we ta dinan, yombamo i guglo kamun pi donga denambuka. \p \v 23 “Yeglpre, ene ofan iyu kamambuno yungu alta mina undre noman suna pitn ana angitn taragl tandaglme ta ere tongwa pai dinan, \v 24 ana ene ofan i alta wagle mangigl yei pandigl, ene aglke ende ikine pi angitn moglmara emin ana ka i di akedu endinambrika, yegl erekondo pandigl okuwo ofan ipi God tenatnga. \p \v 25 “Yomba ta ene ipi kot ere tenagledi eran, ene oglandi akedu endiro. Ene konbo bange enambrara i ka di akedu endiro, tamanan ye ene ipi ka tange teingwa yomba ongo wagle yenambuka. Ana ka tange teingwa yomba ene ipi kimbirnem kande ongo mina yenan, ana ye ene ipi kane yungu endinambuka. \v 26 Na ka kaima diteinga, ene ende menda ukre kane paimogltre ana kot dumere mere topo prapra te kondinatnga.” \s1 Yagl ambu kunogl gundingwa kamo \p \v 27 Yesus ka ta yegl dungwa, “‘Yaglambu wino embino meglkwa kunogl gundokrikwa,’ \f + \fr 5:27 \ft Kisim Bek 20:\f* kamo i kamkand diteingo pirkondingwa. \v 28 Ba na ene diteinga, yagl ta ye ambu kandre bumbuno kaima yene goran, ana yagl i dem munduwo wagle ime ye ambu kunogl gundo kondungwa. \v 29 Yeglpre ongumutn wokra tandaglme eratnedi eran, i pogl endekondo. I wakai yene, ene ta pogl endekitn, ongun nangin mundu ipi guglo kamun endinatnga. \v 30 Te ongun wo i tandaglme ta eratnedi eran, goglumdi kinde kondo. I wakai yene, nangin kembra ta ere i-suagle sinan nangin mundu ipi guglo kamun ende dinambiwo.” \s1 Wiye embiye wu perepere embrika kamo \r (Matyu 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18) \p \v 31 Yesus ka ta yegl dungwa, “Okuna ka yegl dingwa, ‘Yagl ta embiye sendinagle dinan, ana ye yaglambu simbiglki dingwa pepa i muno bogltre pandigl, ana ye embiye sendinambuka.’ \x + \xo 5:31 \xt Lo 24:1\x* \v 32 Ana na ene diteimbo piryo: Yagl ta embiye kinde kondinan, ana ambu i konbo gua wanambedi pre yegl orkwa. Te yagl ta ambumo kinde kondungwa ikra inan ye ama kunogl gundungwa.” \s1 Kakimbi di kaima we dikraglkwa \p \v 33 Yesus ka ta ama yegl dungwa, “Kowano awano okuna yegl dingwa i ene pirkondingwa, ‘Ene kakimbi di i ka kaima endekro. Yaglkande ongumuglo wagle kamo dinga i akegidi moglo.’ \v 34 Ba na erme ene diteinga, ene ka di gidi heven imbo we dikraglkwa, heven i God boglmo yongwa; \v 35 te manginagle God kagle yei prukwa dumo yongwa, te Jerusalem, King Kande sitimo yongwa, \v 36 ana ene bitn mina ka digi dikratnga. Sraglpre, ene bitn yungo suwarata ere kama ende kruwo ende erekratnga. \v 37 Ene ka mongo bogl dinatnga. Owo din pra iwe, te tamane dimin manga iwe. Ana ka tau pitnara dinatnga ikra Satan mina ungwa.” \s1 Yomba ta sinan si ikine endekro \r (Luk 6:29-30) \p \v 38 Yesus ka ta yegl dungwa, “Okuna ka digo ene pirkondingwa, ‘Yomba ta eremogl yomba ta ongumuglo si doksinan, ana mongo kuno yegl ereto. Te yomba ta eremogl singiye si uglo sinan, ene ama kuno yegl ere tenatnga.’ \x + \xo 5:38 \xt Kisim Bek 21:24; Wok Pris 24:20; Lo 19:21\x* \v 39 Ba na ene etne yegl ditenaglka, yomba ta ene erekinde ere tembi, ene ere-ikine ende tekriyo. Te yomba ta paunan wokra atndang sinan, ama koglo kondakra temin sinano. \v 40 Te yomba ta ene ipi kot ere tenagledi yombuglo ere gatn suna atne gugl inan, ama gagl tembe akiye gugl to. \v 41 Te yomba ta yombuglo ere ene gaglmo bona konbauna sungunagle kine ipo dinan, ene konbauna olto kine ipo. \v 42 Ana yomba ta taragl ta naro dinan, ene to, te ta taragl kur i-wanagle dinan ama to.” \s1 Kunda ikine kanwakai yeinamga \r (Luk 6:27-28; 6:32-36) \p \v 43 Yesus ka tau ama yegl dungwa, “Okuna ka yegl digo ene pirkondingwa,\f + \fr 5:43 \ft Yomba yeinomga wakai kamga i pepa pris kongun (Wok Pris 19:18) mina pangwa. Ba i ta dipogl sikrukwa, ana “yomba kunda ikine deno kumbro teingwa” i aglo kra ume. Ba pepa Lo mina 7:2 ya 20:16 ya Buk Song 139:21-22 kanamga.\f* ‘Enene yombanma kanwakai yei, kundan ikine kankinde yenatnga.’ \v 44 Ba na etne ene yegl ditenaglka, ene kundano ikine kanwakai yei, te ene eresingwa yomba ye pre God kamange eretenaglkwa. \v 45 Yegl erimbi Neno Kande heven moglkwa imbo kaima nangiglma moraglkwa. Yeglpre, ye orko ande si yomba kinde ya te du-yene wagle akiye tongwa, te ye dungo kamun si yomba kinde ya te du-yene wagle akiye tongwa. \v 46 Ana yomba ene wakai kanaglkwa i ene ye ama wakai kanimbi ana ene God mina sragl topo inaglme? Takis ingwa yomba mambuno kuno yegl ama erekrimo? \v 47 Ana ene yeinenga keunde ka wakai dite motn, sragl ere yomba pere kanwakai yenatne? Kamambuno pirpogl sikrikwa yomba ama yegl erekrimo? \v 48 Yeglpre ene Neno heven imbo du-yene moglmere yegl ene ama du-yene molo.” \c 6 \s1 Yomba akeple dingwa mambuno \p \v 1 Yesus aglke yegl dungwa, “Ene kan kuno eriyo! Ene mambuno du yene eraglkwa i yomba no kanaglmedi erekriyo. Ene yegl ta erimbi, Neno heven suna moglmara topono ta ikraglkwa. \p \v 2 “Yeglpre yomba mirte ta moran ene taragl ta tenagledi pirmin, bu dingwa mereyegl erekratnga. Kamambuno kakimbi yomba ye makai yungu yungugl ya te konbo bange yomba no kandre dembino sinaglmedi yegl ere-ere erikwa. Na ka kaima ene diteinga, ye topono mundu i-kondingwa. \v 3 Ba yomba taragl ta inagledi doko moran ene tenatnga, i ongun wokra taragl ta erambuka i ongun kondakra pirkan erekrambuka. \v 4 Yeglpre ene yomba taragl eretenga i teke panambuka. Ana okuwo ene Nen taragl teke pangwa kangwa nem, ye ene topo te ikine endinambuka. \s1 Kamange eraglkwa mambuno \r (Luk 11:2-4) \p \v 5 “Ene kamange eraglkwa enge, i kamambuno kimbi yomba erimere yeglmere ene erekraglkwa. Ye makai yungu yungugl kra ya te konbo bange andigl mogl, yomba no kanaglmedi kamange ere waningwa. Na ka kaima ene diteinga, ye topono boglkango igo kondungwa. \v 6 Ba ene kamange eragledi piratnga enge, ene ende kiule panara pi yungu dra yongugl pandigl ana Neno teke moglkwa ye kamange ere tenatnga. Ana ene Neno taragl teke pangwa pirkan orkwa nem, ye pra ene topo te ikine endinambuka. \v 7 Ana ene kamange eraglkwa enge, ene kayoko kanekane dindre kakimbi yomba erimere yegl erekraglkwa, sraglpre, ye kamange olto ouno kade God ye kamangeno pir norambedi yegl ere-ere erikwa. \v 8 Ene ye erimere yegl erekraglkwa. Ene taragl dokingwa i Neno kan kondungo ene okuwo krapogl teingwa: \p \v 9 “Ipre ene kamange yegl eraglkwa: \q1 “‘No Neno ene heven suna \q1 motnga, ene kangin holi panambiwo. \q1 \v 10 Ene kingdomnen unano. \q1 No ene pitnere mere \q1 makandle yegl keunde \q1 eramniwo, i heven suna erimere yegl. \q1 \v 11 No kaiya mokna enge \q1 yomere yomere ninamga i noratniwo. \q1 \v 12 No tandaglmeno kinde \q1 kondo noro, no yomba \q1 tau ye kinde ere norikwa \q1 i kindekondo tenamga. \q1 \v 13 Ene no auro i baglnu \q1 mina pikro. Taragl kinde \q1 mina ene no i-eglke endo.’ \f + \fr 6:13 \ft Yomba tau pirpogl singwa ye ka yegl dingwa, “Taragl kinde” i yomba mambuno kinde erikwa pre dingwa. I we Satan ye yene. Yomba pirpogl singwa tau yegl prikwa, kamo i ta ama yeglmere pamedi prikwa, “Kingdomnen ya yombutn ya kangin kande i enene mina aimande aimande panambuka. I kaima.”\f* \m \v 14 Pirmo! Ene yomba tau tandaglme ere tenaglkwa i kindekondo tembi kade, ene Neno heven moglkwa imbo yeglmere ene kindekondo tenambuka. \v 15 Ba ene yomba tau tandaglme ere tembi, ene kindekondo tekrimbi, ana ene Neno heven moglkwa imbo ene tandaglmeno ama ere ende tekrambuka. \s1 Kaiya mokna mawagl erikwa mambuno \p \v 16 “Ene kaiya mokna mawagl eraglkwa enge, gumano drano kinde ere, kakimbi dingwa yomba erimere yeglmere erekraglkwa. Ye gumano drano kinde erikwa i yomba ye kaiya mokna mawagl erikwa pamiwodi kanaglmedi pre yegl erikwa. Na kaima ene diteinga, ye topono mundu makandle i-kondingwa. \v 17 Ba ene kaiya mokna mawagl ta eratnga enge ana kungo bitn mina ere, te guman dran nigl koratnga. \v 18 Yegl etn kade yomba ye ene kaiya mokna mawagl panga i ta kanpogl sikraglkwa, ba Nen teke moglkwa ye suwara mundu pirkan erambuka. Ana ye taragl teke pangwa pirkan orkwa Nem ye ene topo te ikine endinambuka. \s1 Heven taragl merkinde inaglkwa \r (Luk 12:33-34) \p \v 19 “Ene makandle bona pikaugl ninambuka te bugl sungum dinambuka te yomba kunogl ninaglkwa, taragl i pre ene gande makai sikriyo. \v 20 Ene heven suna di minge bona pikaugl ta nekrambuka te bugl sungum dikrambuka te yomba ta kunogl ikraglkwa, taragl i gande makai siyo. \v 21 Pitno! Bona ganan wakai yomara dumo igle ene nomano ombugl igle yenambuka. \s1 Ongumutno i nangino ken ambuglangemo \r (Luk 11:34-36) \p \v 22 “Ene ongumutn i nangin ken-lam. Ene ongumutn wakai panan, ene nangin mundu ambuglange sinambuka. Ongumutn suwo-akiye wakai pandre ana nangin mundu pra ambuglangesi tenambuka. \v 23 Ba ongumutn suwo-akiye kinde eran, ene nangin mundu mim ere kondinambuka. Te noman ambuglangemo mim eran, aya, mim bongond kaima erambuka. \s1 Yomba suwarata eremogl yomba suwo konguno erekrambuka \r (Luk 16:13) \p \v 24 “Yomba suwarata ye yagl kande suwo konguno erekrambuka, ye ta kan wakai yei, ana ta ekriye bogl tenambuka. Mo ta kamo pinande ere ana ta kamo sendinambuka. Ene eremogl God kongunmo ya minge moni kongun i-suwara ende erekraglkwa. \s1 Taragl yoko pre ningadi pirkriyo \r (Luk 12:22-23) \p \v 25 “Ipre na ene diteinga, ene kor-moraglkwa i pre pir yumbun dekraglkwa. Mo nangino pre pir yumbun de yegl dikraglkwa. Sragl taragl ne moglpai eramne? Mo nangino pre pir yumbun de yegl dikraglkwa. Sragl taragl i-were wanamne? Kor meglkwa i pai mitna ende kaiya mokna engrukwa, te nangino pai mitna ende kungugl gagl engrukwa. \v 26 Ene kua waningwa i kaniyo, ye kongun ta ere yaglmo, mo simakaisimo, mo gande yei nekrikwa, ba Neno heven moglkwa ye kaiya moknano i-pene ende tongo neingwa. Ana sragl we dinamun, ene mogl mitna kaima ende kua engrekrimo? \v 27 Mo ene yomburo ta pra panan kor-moglpai eraglkwa i pre enene engeno ta pra ake olto endinaglmo? \p \v 28 “Sraglpre ene kungugl gagl pre pir yumbun deime? Ene akindile endikan kuiye si pai ongwa, i mambunono piraglkwa imba. Ye kungugl gagl wedi konguno ta erekrikwa. \v 29 Ana ipre ene diteimbo. Okuna King Solomon ye ekin nogl gagl wangwa, ba ye taragl kuiye wakai yeglmere ta ekin gagl i-wankrukwa. \v 30 Ana akindile endikan kuiye yeglmere, etne plaudi pangwa, te tangina mereyegl puro gagltenge eraglkwa, iwe God yene embriye wakai yeglmere panambedi prukwa pre plaudi pangwa. Yeglmere ene kungutno gatno pra i-pene ende tekrambo? Ene pirngi dingwa kembra pangwa. \v 31 Ipre ene pirngidi yegl dikraglkwa, ‘Sragl taragl i-ne moglpai eramne, mo sragl taragl were i-wanamune?’ \v 32 Iwe kamambuno kiurikwa yomba ye nomano kande taragl igle mina pago sika singwa. Ene taragl dokingwa i, Neno heven moglkwa imbo ye pir kondungwa. \v 33 Ene eremogl God kingdomo, ya te mambunomo du-yene komnaiye doko kan imin kade ana okuwo taragl tau prapra pitnere ama tenambuka. \v 34 Ene barma pre gokgake dikraglkwa. Barma kongunmo iwe, yene barma taragl. Ande suwara suwarandi yumbuno i yene perepere ungwa. \c 7 \s1 Yomba ta embriyeno ya mambunomo yumbu sikraglkwa \r (Luk 6:37-38; 6:41-42) \p \v 1 “Yomba ta erambere ene yumbu sikriyo, ene yegl etn, God ene yegl keunde eretenambuka. \v 2 Ene mambuno etnere yegl, God yegl keunde eretenambuka, te ene yomba ere tenaglkwa yeglmere God ama ene ere tenambuka. \p \v 3 “Sraglpre ene angitn ongumuglo mina endi surmane yongwa yendo dine? Enene ongumutn mina endi bange pond pangwa imbor yende ana okuwo angitn yendo ditenatnga. \v 4 Ene engenge ongumutn mina ende bange pond ta panan, ene sraglpre angitn ongumuglo mina taragl kembra yongwa, i yendinagle dine? \v 5 Ene kakimbi yomba, okuna kana endi bange enene ongumutn mina pangwa imenda ende ana okuwo ene kanpogl sindre ana angitn ongumuglo mina endi surmane yongwa i ere i-endinatnga. \p \v 6 “Taragl God teingo holi yongwa i ene indre agl tekriyo, te ene taragl wakai i-wan meglkwa i bugla tekriyo. Ene yegl erimbi, ye katno mina engre deruwagl baruwagl ere, okuwo ana kan ikine ende enene si ninaglkwa.” \s1 Krapogl, doko, dua sigiu dinaglkwa \r (Luk 11:9-13) \p \v 7 Yesus ka aglke yegl dungwa, “Krapotn ana God ene tenambuka, dokun ana ene kanatnga. Sigiu dimin ana yungu dra yauro ende tenambuka. \v 8 Yomba prapra God krapogltre, inaglkwa; te ye dokindre kanaglkwa. Te ye sigiu dimbi, yungu dra yauro ende tenambuka. \p \v 9 “Ene mina yagl suwarata wam kaiya wedi kra poran, ye kombuglo ta pra i-tenambo? \v 10 Mo ye fis ta kra poran ye toki ta i-tenambo? Tamanga. \v 11 Ene yomba kinde meglkwa ba, pirpogl sindre nangro taragl wakai i-teingwa, yeglmere Neno God heven moglkwa imbo, yana dinaglkwa ye taragl wakai mere tenambuka. \v 12 Ene engenge yomba taragl ere naraglmedi pitnere yeglmere ye eretenatnga, i we Moses lomo ya te propet wagle ye kanno i mambuno kaima pangwa. \s1 Konbo dra kembra ya te kande \r (Luk 13:24) \p \v 13 “Ene konbo dra kembra yomara i suna enaglkwa. Konbo dra kande yongwa i yei endpi guglo kamun ongwa, igle yomba merkinde eingwa. \v 14 Ba dra kembra yendre te konbo urur yomara i yombuglo ere, endpi kor-moraglkwa kamun ongwa, i yomba kurita doko kan ingwa. \s1 Propet kakimbi yomba \r (Luk 6:43-44; 13:25-27) \p \v 15 “Ene kan kuno ere molo, propet kakimbi yomba unaglkwa. Ene ye kanimbi nangino tembe sipsip mereyegl ere unaglkwa, ba ye nomano suna i agl are mereyegl pangwa. \v 16 Yombamo i moglpai eraglkwa mambunono i ene kanaglkwa. Yomba ta pra pi endi kangigle ormara suna wain mongo kogl panan urambo? Te yomba ta kugl kinde panambara suna i ende kogla mongo kogl panan uraglmo mo? Kaima tamanga. \v 17 Yeglmere endi wakai pangwa i mongo wakai koglkwa, te endi kinde pangwa i mongo kinde koglkwa. \v 18 Endi wakai ta mongo kinde koglkrambuka, te endi kinde ta mongo wakai koglkrambuka. \v 19 Endi ta mongo wakai koglkrambuka, i boro ende ipi donga mina gagltenge eraglkwa. \v 20 Yeglmere ene propet kakimbi yomba ye mambunono i wu pene enan kanaglkwa. \p \v 21 “Ene yegl di pirkraglkwa, yomba na kangina dagl, Yaglkande, Yaglkande di moraglkwa, ba ye prapra heven enaglmedi ta pirkraglkwa, yomba ta Nina heven moglkwa imbo ye prumere mere sika sinambuka i ye heven kingdom enambuka. \v 22 Enge kande mina yomba merkinde yegl di naraglkwa, ‘Yaglkande, Yaglkande, no ene kangin mina kamambuno dikunedino? Te ene kangin mina spirit kinde sende kuno endino? Te kimagl kanekane erekunedino?’ \v 23 Yegl dimbi okuwo na nongugl kaima yegl ditenaglka, ‘Na ene ta kanpogl sikrika. Ene ende eglke piyo, ene mambuno kinde kanekane erikwa yomba. \s1 Yomba yungu wakai ya kinde keingwa mambuno \r (Luk 6:47-49) \p \v 24 “Yeglpre yomba tau na kanna pirpogl sindre ana duglo boraglkwa, yombamo i eremogl yomba tau nomano pai pogl sungwa kombuglo bolamugl yungu kei paingwa yeglmere. \v 25 Ana kamun pond sungwa, nigl si, ir iwanga mange yungu mina sungwa. Ba yungu i kombuglo bolamugl keingwa pre ukandi yange sikrukwa. \v 26 Te yomba tau na kanna i pirtre ana ye sika sikraglkwa, ye yagl du orkwa ta eremogl yungumo okupo yomara bolamugl keingwa yeglmere. \v 27 Ana kamun pond sungwa, nigl si, ir yuwanga mange yungumo igle sungwa, bukondi yangesi bogl deruwagl ere kondungwa.” \p \v 28 Ana Yesus ka i dite kondungo, yomba merkinde makaisi meglkwa ye kamo i pir sipuglo dingwa. \v 29 I sraglpre, ye yombuglo gigledi kande pangwa pre ka giglendi beke tongwa, i lo beke teingwa yomba yeglmere manga. \c 8 \s1 Yagl ta kaglande sungwa Yesus erewakai orkwa \r (Mak 1:40-44; Luk 5:12-14) \p \v 1 Enge igle Yesus kamun muglo kondo ende atne ungo,\f + \fr 8:1 \ft Ene kan ikine Matyu 5:2 mina ka pangwa i kano.\f* ana yomba merkinde ye omara mokomugl eingwa. \v 2 Ana yagl ta kaglande sungwa Yesus moglmara undre guma mina goglko bonduglte yegl dungwa, “Yaglkande, ene na erewakai ere naraglendi pitn kade, ene erewakai ere naro.”\f + \fr 8:2 \ft God lomo yegl dungwa, yomba kende kaglande sungwa, i ye God ongumuglo mina deglmbi yongwa. Ana ye kindemo dundumedi piran, ana ye pi pris kanambuka. Ana pris wagle kanimbi ye kindemo dundinan ana ye yegl ditenaglkwa, “Yagl i mo ambu iwe God ongumuglo mina wu wakai ongwa.” Ka ikine Wok Pris numa 13 ya 14 mina kano.\f* \p \v 3 Ana Yesus ongo duglosi yaglmo akindre dungwa, “Na pirka, ene kinden pra wakai erambiwo.” Ana oglandi yaglmo kaglande sungwa ikra nangiye winge dungwa.\f + \fr 8:3 \ft God lomo suwarata yegl pangwa: Ene eremogl yomba kende kaglande sungwa ongun tembe yei temin ene ombugl God ongumuglo mina deglmbi yenatnga. Ba Yesus ye yene ta yaglmo i mina ongo tembe yei tenan, ye yene deglmbi ta yeikrambuka. Tamanga. Ye yomba kende kaglande sungwa i ere wakai ere tongwa yaglmo.\f* \v 4 Ana Yesus yegl ditongwa, “Ene yomba suwarata ditekratnga, ba ene du ende pris moglmara pindre ana nangin ombuno dimin. Ye ene kanan, yomba prapra ene kaglande singa winge dungwa i kanaglkwa, Moses dumere ere ana ofa garatnga.” \s1 Kimbirnem ende okuna ongwa yagle kongunmo yomba ta kinde sungwa \r (Luk 7:1-10) \p \v 5 Ana enge igle Yesus ende Kaperneam kamun suna ongo, Rom kimbirnem ende okuna ongwa yagle ta Yesus moglmara undre akepledi narambedi pre dungwa, \v 6 “Yaglkande, na nitna konguna yomba kinde kande sungo mau si bogl mina yono pangwa.” \p \v 7 Ana Yesus yegl ditongwa, “Na pindre ye erewakai ere tenaglka.”\f + \fr 8:7 \ft Juda yomba meglkwa iwe ye Yomba Bina ta keipaimara pikrikwa, sraglpre, ye pirkwa, mambuno i mina ye God ongumuglo mina deglmbi yomedi pirkwa. Ka ikine Aposel 10:28 mina kanaglkwa. Ba Yesus i wedi ta pirkrukwa. Ye Rom yomba keipaimara i enagle dungwa.\f* \p \v 8 Ana kimbirnem ende okuna ongwa yagle yegl di ikine ende tongwa, “Yaglkande, na yomba wakai ta moglkrika, ipre na yungunamugl ta ukratniwo. Ene ka keme dimin ana na konguna yomba argan erambuka. \v 9 Na yombanma kande meglmara atnekra moglka. Te na moglmara atnekra kimbirna nem meglkwa. Na ta endpo digo ye endongwa. Te ta wo digo ye ungwa, te nigl konguna yomba ta ene kongun i ero digo, ye orkwa.” \p \v 10 Yegl dungo, Yesus ka i pirtre sipuglo dindre ana mokomugl eingwa yomba dite dungwa, “Na ka kaima ene diteinga, Israel yomba ene mina yomba ye pirngi dumere yegl ta pirngi digo kankrika. \v 11 Ipre na ka yegl diteinga, yomba merkinde ande umara ya beimara wu Abraham, Aisak te Jekop ye bogl heven kingdom suna dumo indre makaisi mokna bir ninaglkwa. \v 12 Ba komnaiye heven kingdom unaglmedi, digaglkwa yomba ye piyasi menda endinan mim bongond ormara, atne pi kai kaglkane ere singino gikir ere moraglkwa.” \p \v 13 Ana Yesus eremogl kimbirnem ende okuna ongwa yagle yegl ditongwa, “Ene ende yungun po! Ene taragl yegl erambedi pirngi dinga i pra ere tenambuka.” Ana nigl kongunmo yomba ikra enge igle keme kindemo argan orkwa. \s1 Pita ambu imake kinde sungwa Yesus erewakai orkwa \r (Mak 1:29-31; Luk 4:38-39) \p \v 14 Yesus ende Pita keipamara yungugl ongwa enge, Pita ambu imake kinde si nangiye ninga pond dungo ye bogl mina uglpai moglkwa. \v 15 Yesus eremogl ongo akungo ye nangiye ninga dungwa i dundungwa, ana ambumo andigl kaiya mokna ere Yesus tongwa. \s1 Yesus yomba merkinde ere ikor endungwa \r (Mak 1:32-34; Luk 4:40-41) \p \v 16 Ana pokndungo, yomba merkinde spirit kinde ye mina meglkwa pre, auro iyu Yesus moglmara wingwa. Ana ye spirit kinde dimenda ende, kindeno prapra erewakai orkwa. \v 17 Ye orkwa i okuna imbo propet Aisaia dumere mere wu geundi pangwa: \q1 “Ye yene nono kindeno imbo \q1 kanekane pangwa i \q1 kake yend ongwa.”\x + \xo 8:17 \xt Aisaia 53:4\x* \s1 Yesus omara mokomugl eingwa kamo \r (Luk 9:57-60) \p \v 18 Yesus kangwa, yagl ambu merkinde wu ye moglmara mogl winambo digo ana ye disaipelma wagle yegl ditongwa, “Ene ende niglmong koglo imbo piyo.” \v 19 Ana lo beke tongwa yomba suwarata wu Yesus moglmara yegl ditongwa, “Ka Beke Notnga, ene kamun koglkoglo enatnara na mokonomugl enaglka.” \p \v 20 Ana Yesus di ikine ende tongwa, “Agl are yungumo kombuglo mur yongo, te kua ye yungumo yongwa, ba Yomba Wam ye yungumo toglmo ta yeikrukwa.”\f + \fr 8:20 \ft Yesus ye yene pre yegl dungwa, “Yomba Wam”. I ombuno dungo kamga God ye pinde indre yombuglo kande tendre te kangiye kande tongwa.\f* \p \v 21 Ana disaipelmo suwarata yegl di Yesus tongwa, “Yaglkande, komnaiye kana na kanwinge etn pindre ana nina maugl sinaglka.” \p \v 22 Ba Yesus di ikine ende ye tongwa, “Kondo ene na mokonamugl wo. Kanwinge etn geglkwa yene geglkwa yomba maugl sinaglkwa.” \s1 Yesus dungo ir yuwanga bu yongwa \r (Mak 4:36-41; Luk 8:22-25) \p \v 23 Yesus ende bot mina suna ongo ana disaipelma wagle omara mokomugl eingwa. \v 24 Ye ende niglmong suna eingo ana ir yuwanga pond kaima ungo, nigl pembigldi wu bot i-atne endinagledi orkwa. Ba Yesus uglpai moglkwa. \v 25 Ana disaipelma pi ye pai moglmara uglo yoko dingwa, “Yaglkande, no akepledo, no nigl enaunga!” \p \v 26 Ana ye di ikine endungwa, “Ene pirngi dingwa kembra pangwa. Sraglpre ene kundugl geglme?” Ana ye andigl ir yuwanga ya nigl pembigl ka tongo ana ir yuwanga bu yongo te nigl kiendi moglkwa. \p \v 27 Ana prapra alagl sindre dingwa, “Ye sragl yomba moglme? Ir yuwanga ya nigl pembigl ye dumere kamo pir pinande eurika.” \s1 Yagl suwo mina spirit kinde meglko Yesus dimenda endungwa \r (Mak 5:1-17; Luk 8:26-37) \p \v 28 Yesus wan endpi niglmong koglo imbo Gerasa kamun ongwa enge, yagl suwo spirit kinde suna meglko, ye kombuglo dra yomba geglko pandiglmara mina pai wanbrika yaglmo suwo, ye wu Yesus omara plau dimbrika. Ye yomba simbrika pre yomba konbauna igle wankrikwa. \v 29 Ye kaglkane kande ere dimbrika, “God Wam, ene no sragl ere noratn? Enge yeikrumara unga, ene no nangino giu ere noragledi pre un kana?” \p \v 30 Ana bugla merkinde kaima tau eglke dagl kaiya ne meglkwa. \v 31 Ana spirit kinde ye Yesus ambran ka dite yegl dingwa, “Ene no dimenda endinagledi pitn kade, no di bugla meglmara iro endimin ende suna enamuniwo.” \p \v 32 Digo, Yesus yegl ditongwa, “Ende piyo!” Spirit kinde yagl suwo i kindekondo ende menda wu ana bugla mina ende suna eingo, ana bugla sinuglundi dangine mukundi ende atne pi niglmong mina nigl ne gogl kondingwa. \v 33 Ana bugla sugl yomba teke ende taun suna pindre, igle taragl prapra orko kanigwa, ya te yagl suwo mina spirit kinde suna meglko dimenda endungwa i akiye ka boglo kugl yomba teingwa. \v 34 Ana taun yomba prapra Yesus kanamnedi ende menda wingwa. Ye wu Yesus bogl tengigl yendre ana kamunomugl igle mogl dinambedi mane ditengwa. \c 9 \s1 Yagl ta ongo kagle mau sungwa Yesus erewakai ere tongwa \r (Mak 2:1-12; Luk 5:17-26) \p \v 1 Yesus bot mina wu tembe pindre, ende ikine pi nigl koglo imbo ye yene kamunmo kaima plau dungwa.\f + \fr 9:1 \ft Enge igle Yesus kamunmo Kaperneam dumo kande yongwa. Ka ikine Matyu 4:13 mina kano.\f* \v 2 Ana yomba tau yagl ta kinde sungwa kake yu ye moglmara wingwa, yaglmo ongo kagle mau sungwa boglmo mina pandigl kake i-wingwa. Yesus kango ye pirngi dingwa pangwa pre ana ka yegl di kinde sungwa yagle tongwa, “Wana, ene noman pokndi yenano. Na ene tandaglmen kindekondo teinga.” \p \v 3 Lo beke teingwa yomba ye Yesus kamo i pirtre ana ye yene ka yegl dipirkwa, “Yomba i God kenaglmo sungwa.” \p \v 4 Yesus ye nomano mina kan-kondo ka yegl dungwa, “Sraglpre ene nomano mina pirko kinde orme? \v 5 Tandaglmen koko ende teiwo diga, mo andigl ende po diga i undi pame? \v 6 Ba ene yegl piryo, Yomba Wam ye yombuglo kande pangwa pre, makandle tandaglmeno prapra koko ende tenambuka.” Yesus ka yegl dikondo, ongo kagle kinde sungwa yaglmo moglko kandre yegl ditongwa, “Ene andigl kungutn indre ende yungun po.” \v 7 Ana yaglmo i andigl ende yungumugl ongwa. \v 8 Enge igle yomba prapra i kandre kundugl geglkwa. Ana yegl kandre God dembiye si teingwa. Ye yombuglo giglendi yomba tongwa. \s1 Yesus eremogl Matyu aglendi yungwa \r (Mak 2:13-17; Luk 5:27-32) \p \v 9 Yesus ye kamun igle kondo endongwa, ana pi yagl ta kangiye Matyu, ye takis ingwa yungu igle amedi moglko kandre ana Yesus yegl ditongwa, “Ene na mokonamugl wo.” Ana Matyu andigl Yesus omara mokomugl ongwa. \p \v 10 Enge igle Yesus ye disaipelma bogl Matyu yungumugl\f + \fr 9:10 \ft Ira keipamara kaiya mokna neingwa i pepa igle mina ta dipene endekrukwa. Yomba merkinde prikwa Matyu yungumo mina neimedi prikwa. Ba yomba tau Yesus yungumo wedi prikwa.\f* kaiya mokna ne meglko ana takis ingwa yomba ya tandaglme erikwa yomba merkinde wingo ye disaipelma bogl akiye kaiya mokna ne meglkwa. \v 11 Yegl eriko, Parisi wagle ye i kandre disaipelma meglmara krapogl teingwa, “Sraglpre ene ka beke tongwa yagle ye takis ingwa ya tandaglme erikwa yomba bogl akiye kaiya mokna ne meglme?”\f + \fr 9:11 \ft Parisi wagle lo merkinde duglo bogltre yegl prikwa, yomba ta lo i ta duglo boglkran, ye tandaglme ormedi prikwa. Yeglpre ye God ongumuglo mina ye deglmbi bogl moglme dingwa. Yomba eremogl Rom yomba mina kongun ere takis ingwa i Parisi wagle prikwa, God ongumuglo mina yomba i deglmbi yeimedi prikwa, sraglpre, ye engenge Rom yomba kamambuno kiurikwa i bogl tapsi wanmeglkwa.\f* \p \v 12 Yesus ka i pirtre ye yegl dungwa, “Yomba ta kinde sikrambuka ye dokta moglmara ta pikrambuka, ba kinde sinan ye enambuka. \v 13 Ene pindre God kamo pangwa i kere piryo, ‘Kombuglange gaglkwa ipre na nomana kande paikrukwa, ba yomba mitno goraglkwa pre na nomana kande pangwa.’ \x + \xo 9:13 \xt Hosea 6:6\x* Na yomba du-yene aglendi inagledi pre ta ukrika, na tandaglme yomba di-inagledi pre winga.” \s1 Kaiya mokna mawagl erikwa pre krapogl Yesus teingwa \r (Mak 2:18-22; Luk 5:33-39) \p \v 14 Enge igle Jon disaipelma wagle undre Yesus moglmara kra yegl pogl teingwa, “Sraglpre no ya te Parisi wagle kaiya mokna mawagl ounga, ba ene disaipelma wagle yegl erekrime?” \v 15 Yesus yegl di ikine ende tongwa, “Ambu inambuka yagl ye yombama bogl akiye meglmbi sraglpre ye miriye goraglme? Tamanga. Enge ta yenan ye ikorugl endimbi kade ana yombamo kaima kaiya mokna mawagl eraglkwa. \p \v 16 “Yomba ta gagl alap kor kembra ta bagladi indre, gagl suna kande goglo mina simborambuka. Ye yegl eran, gagl kor simboglkwa i yombuglo ere gagl goglo arglandi wu kande kaima enambuka. \v 17 Ana yomba ta wain kor toindi meme nangiye gagl goglo mina ta suna endekrambuka.\f + \fr 9:17 \ft Juda yomba eremogl meme sigogl nangiye indre simboglko ana nigl mingi pond yongo wain nuglo kogl atne endingwa. Ye wain nuglo kor toindi igle endingwa enge. Ye enge oltokuri kanwinge eriko yendre, ana geumo panan wakai erambuka. Wain nuglo kor toindi meme nangiye goglo mina endimin nangiye goglo i si biglki dinambuka.\f* Ye yegl eran ana wain meme nangiye sibagla dinan ana wain ya meme nangiye akiye kinde erambrika. Yeglpre, ye wain kor toindi meme nangiye kor mina atne endinambuka.” \s1 Ambai ta goglko te ambu ta kinde sungwa, Yesus erewakai orkwa \r (Mak 5:22-43; Luk 8:41-56) \p \v 18 Ana Yesus ka yegl di Jon disaipelma wagle temoglko, makai yungu sugl moglkwa yomba ta, Yesus moglmara mangigl undre ana goglko bonduglte ka yegl ditongwa, “Na ambura erme keme gogl dundungwa. Ba ene undre ongun ye mina yemin ana ye pra ukor enambuka.” \v 19 Ana Yesus andigltre yaglmo i omara ongo, ana ye disaipelma wagle akiye ende eingwa. \p \v 20 Ambu ta moglkwa, ye ba engenge kanmogl ongo buglayungu 12 orkwa. Ambumo i Yesus omara moko mina mangigl pindre ongo duglosi Yesus gaglmo suna olto punduno ime akungwa. \v 21 Ambumo yene yegl di prukwa, “Na gaglmo suna punduno akimbo kade, na kindena i pra wakai erambuka.” \p \v 22 Yesus ye kan akete ambu i kandre yegl dungwa, “Na ambura, ene noman pokndi panano. Ene pirngi dinga i enene erewakai eretongwa.” Ana erme keunde ambu i kindemo wakai orkwa. \p \v 23 Yegl ertre ana Yesus endpi kamambuno sugl yomba keipamara yungugl pindre, ye kango yomba tau puming sigo, kai eriko, gaugl kande meglko, \v 24 ye ditongwa, “Ene prapra ende wenda piyo. Ambai kembra ye goglkrukwa, tamanga. Ye yoko ugl paimoglkwa.” Yegl dungo ye prapra gaugl ereteingwa. \v 25 Ba ye yomba prapra di wenda endekondo, Yesus ende yungugl pi ambai ongo akungo ana ambai anduglkwa. \v 26 Ana Yesus taragl orkwa i ka boglo kiglko waidi ende dumo koglkoglo ongwa. \s1 Yagl suwo ongumutno kin yongwa Yesus erewakai orkwa \p \v 27 Yesus kamun igle kondo endongo, yagl suwo ongumutno kin yongwa mokomugl pindre ana agle binan bogl di yegl dimbrika, “Devit Wam, ene no mitno gogl noro!”\f + \fr 9:27 \ft Juda yomba yegl pirkan erikwa, God ermogl yagl ta pinde indre yombama i-ikine endinambe dungwa ikra, yombamo i King Devit epiglmo mina ta unambe dingwa. Yomba suwo ongumutno kin yongwa pirmendiurka, yomba i Israel sugl meglkwa ikra umedi ana ye eremogl Yesus kangiye yegl daurika “Devit Wam” moglme dimbrika.\f* \p \v 28 Yesus ende yungugl ongwa enge, ongumutno kin yembrika suwo ye moglmara wimbrika. Ana Yesus krapogl yaglmo suwo tongwa, “Na taragl i pra erambedi pirngi dimbro?” Ana ye ditembrika, “Yaglkande, no pirngi dumbuglka.” \p \v 29 Ana Yesus ongo ongumutno mina akindre dungwa, “Ene pirngi dimbrika pre, taragl yegl ene mina plau dinambuka.” \v 30 Ana ye ongumutno pinedungo, Yesus ka giglendi yegl ditongwa, “Taragl ene mina plau dungwa i yomba ta ditembir pirdinaglmiwo.” \v 31 Ba ye pi Yesus taragl ormere i yomba merkinde dite kondimbriko ka boglo i waidi ende dumo koglkoglo ongwa. \s1 Yesus eremogl yagl du ta erewakai orkwa, ka dungwa \p \v 32 Ana yagl suwo Yesus kondo ende embriko, yagl ta spirit kinde suna moglkwa, ye dra yake tongo ka dikrukwa. I yomba auro yu Yesus moglmara wingwa. \v 33 Ana Yesus spirit kinde i simenda endungo, du ikra ka dungwa. Yegl orko kandre yomba merkinde kundugl dindre ka yegl dingwa, “Okuna imbo Israel kamun taragl yegl ta plau dungo kankungra.” \p \v 34 Ba Parisi wagle yegl dingwa, “Spirit kinde nemyagl ye yombuglomo Yesus tongo ana ye spirit kinde simenda endungwa.” \p \v 35 Yesus winambodi endpi taun kande ya kembra makai yungu yungugl pindre, God kingdomo ka wakai yomba dipene ende ana bekete orkwa. Te kinde imbo ya kinde kanekane nangino mina pangwa i ama akiye erewakai orkwa. \v 36 Ana Yesus kango yomba merkinde makaisi meglko, ye i kandre mitno goglkwa. Sraglpre, ye nomano sikugl endungo ere wanaglkwa mere mango, te ye sipsip sutno yomba mogl akeple dinaglkwa mere manga. \v 37 Ipre ye disaipelma ditongwa, “Kaiya mokna merkinde mongo de bogl yei kondungwa, ba kongun yomba mere mogl simakai sinaglkwa manga. \v 38 Yeglpre, Yaglkande kongun nemyagl kamange ere teimbi, ye kongunmo yomba di endinan ana yene kaiya moknamo mongo simakai sinaglkwa.” \c 10 \s1 Aposelma 12 wagle kangino \r (Mak 3:13-19; Luk 6:12-16) \p \v 1 Yesus disaipelma 12 dimakai sindre, ana spirit kinde yomba mina suna meglkwa i simenda ende te kinde imbo kanekane ya te kinde sungwa i erewakai eraglmedi pre yombuglo tongwa. \p \v 2 Aposelma wagle 12 ye kangino yegl: Kangiye gumamugl pangwa Saimon, kangiye ta Pita we dingwa. Ye angigle Andru. Te Jems angigle Jon ye Sebedi wam suwo. \v 3 Te Pilip ya Batolomiu, Tomas, te Matyu, ye takis yungwa yaglmo. Te Jems, ye Alfias wam, te Tadius. \v 4 Te Saimon ye Selot yungu ombuno mina ta moglkwa. Te Judas Iskariot, ye Yesus yaglkumba ikine tongwa yagle. \s1 Aposel 12 wagle Yesus kongun diendungwa \r (Mak 6:7-13; Luk 9:1-5) \p \v 5 Yesus aposelma 12 diendungwa ende enamunedi eriko ka yegl ditongwa, “Ene pi Yomba Bina ye meglmara ya te Samaria yomba tauno yomara igle pikriyo.\f + \fr 10:5 \ft Matyu pepa muno boglmara i Yesus ka oltokuri dungwa namba 2 i pangwa. Ka i Matyu 10:5-42 mina pangwa. Disaipel wagle kamambuno wakai di yomba tenamnedi erimbi ana taragl plau dinambuka kamo.\f* \v 6 Ene enaglmere du-yene endpi sipsip taya eingwa yomba Israel ye meglmara igle piyo. \v 7 Pindre ana ka yegl dipene endinaglkwa, ‘Heven kingdom ende magl ungwa.’ \v 8 Kinde sinaglkwa erewakai ere, goraglkwa ikor ende, kende kaglande sinaglkwa ake wu wakai pi, ana spirit kinde mange menda endiyo. Ene topo erekre yoko ingura, ipre ene topo ikre yoko ereteiyo. \v 9 Ene gol mo, moni silva mo, moni gogl, i ta gatno kamban mina panan indre pikriyo. \v 10 Ene konbauna enaglkwa enge, gatno kamban ta ikriyo. Te gatno suna suwondi ikre, te katno towo mo buglo muglmbo ta ipikriyo. Kongun yomba ye taragl ta inagledi pirambuka i yomba tenaglkwa. \p \v 11 “Ana ene wan ende pi taun kande mo, kembra ta suna eimbi igle ene kanpogl siyo, yomba du-wakai ta mogl ene di gundo yungumugl enagle dinan, ene pra ye bogl moglpai pi ende enaglkwa enge dumo igle kondiyo. \v 12 Ene ende yungugl enaglkwa enge, ka yegl diteyo, ‘Enge wakai ene mina yenano.’ \v 13 Ana yungu nem embriyeno wakai panan ene bipokndi ye mina endimbi yei-panano. Ba ye embriyeno kinde ta panan ene tengwa ikra ikine endiyo. \v 14 Te taun kande mo kembra ta embi yomba ta ene di gundo yungunomugl endekre, te ka dinaglkwa pirkre, te ene una endwo ta dikrimbi, ene kamun igle kondindre ana katno sura mina kungane tamasi endiyo.\f + \fr 10:14 \ft Disaipel wagle mambuno yegl ere taun yagl ambu meglkwa i ombuno di tenaglkwa. Ye mambuno erikwa aglau pamedi ombuno dinaglkwa.\f* \v 15 Na ka kaima ene diteinga, enge kande mina God yomba ka-tange tenambuka enge igle, Sodom ya Gomara yumbun ikra engre atne ende tendre, ana taun igle nem taragl yumbun pond kaima inaglkwa. \s1 Yumbun kanekane unambuka \r (Mak 13:9-13; Luk 21:12-17) \p \v 16 “Piryo, na ene sipsip mereyegl di agl koglma meglmara pukamugl endiga. Yeglpre ene toki mereyegl pirpoglsi kiendi wanaglkwa. Te kua yumugl mereyegl aglau erekre waniyo. \v 17 Ene kanpoglsi wanaglkwa, yomba tau ene kanesi kaunsol meglmara ipindre ka-tange tenaglkwa. Te ye ama ene imakai yungu yungugl ende kumba uglmbo sinaglkwa. \v 18 Ana ene na nangrima meglkwa pre, ene ipi king ya gavman mina ka-tange tenaglkwa. Yegl erimbi ene yomba kande ya Yomba Bina ye gumano mina andigl mogl ana kamambuno diteyo. \v 19 Ene auro i-kot mina enaglkwa enge, ene ka sraglwe dinaglkwa mo srambre mere dinaglkwa i kundugl goglkraglkwa. Enge igle ene sragl ka dinaglmere i God tenambuka. \v 20 Ana ene ka dinaglkwa, i ene kanno erekrambuka. Ba i Neno Kande Spiritmo wu ene drano mina dimenda endinambuka. \p \v 21 “Yomba ta ye yene dimbi angro kaima sigoraglkwa. Te neno ama yegl dimbi nangro sigoraglkwa. Te nangro ye ekriye bogl yomba di nusimbi neno eremogl mano sigoraglkwa. \v 22 Yomba prapra ene kankinde yenaglkwa, i na kangina ene mina pangwa pre yegl eraglkwa. Ba yomba ta pirngidi wanmogl pi enge pradinambara enan, God ere-inambuka. \v 23 Ene dumo kande ta moraglmara ye doglko ene eresimbi, dumo i kondo teke ende bangeta piyo. Na kaima ene diteinga, ene Israel dumo kande prapra yeiomara i kongun ere poriya sikrimbi, Yomba Wam unambuka. \p \v 24 “Skul gak ta ye kande ere beke tongwa yomba engrekrukwa, te nigl-kongun yomba ye kande ere suglmo yomba ta engrekrukwa. \v 25 Yeglpre skul gak ye beke tongwa yomba moglmere yegl moran pra, te nigl-kongun yomba ye suglmo yomba mereyegl moran pra. Yeglpre yungu nemyagl ye Belsebul\f + \fr 10:25 \ft Belsebul i Satan kangiye ta pangwa. Matyu 12:22-28 mina kano.\f* wedi kangiye yeimbi, yomba akiye moglpai erikwa yomba ye kangino wu kinde kaima enambuka. \s1 God suwara kunduglmo goraglkwa \r (Luk 12:2-7) \p \v 26 “Yeglpre, ene yomba kundutno goglkraglkwa. Sragl erme tusi pangwa i okuwo tusikrambuka, ana taragl prapra teke paingwa i okuwo wu pene embi kanaglkwa. \v 27 Na ka mim mina uglmange ere diteingra, ene erme ande panan dipene endiyo. Te ene ka ninudi kinano mina endinga pirkura i ipi yungu bolamugl mogl wisi wiyau endiyo. \v 28 Ene kundugl goglkriyo, yomba ene nangino sigoraglkwa ba kuiyano nomano ta sigoglkraglkwa. Ene God suwara kunduglmo golo. Ye kuiyano nomano ya nangino akiye si guglo kamun endinambuka. \v 29 Moni gogl wan toya indre kua inawa suwo topo eraglkwa, ba Neno Kande ye kanwinge eran suwarata yange makandle sikrambuka. \v 30 Ene ama bitno yungo prapra pangwa i kere kondungwa. \v 31 Yeglpre ene kundugl goglkriyo, ene topono pond pai mitna imbo ende kua inawa merkinde engrikwa. \s1 Krais kangiye uglmange erekre dipene endinamga \r (Luk 12:8-9) \p \v 32 “Yomba ta ye yomba meglmara na kangina dagl pene ende, na Yesus yombamo mole dinan na ama yombamo i kangiye heven suna Nina moglmara dagl pene endinaglka. \v 33 Yomba ta ye yomba meglmara na kangina dagl pene endekran, na ama ye kangiye heven suna Nina moglmara dagl pene endekraglka. \s1 Enge wakai manga kunda enge \r (Luk 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 “Na winga i enge wakai i-umedi ene yegl pirkriyo. Tamanga. Na enge wakai ta i-ukrika, na dikumba prak i-winga. \v 35 Na winga i: \q1 “‘Neno eremogl wano bogl \q1 i-perepere endimbo, ye kunda \q1 ikine ikine moraglkwa. Te \q1 mano eremogl amburo bogl \q1 kunda ikine ikine moraglkwa. \q1 Te koglo embiyamo ye kunda \q1 ikine ikine moraglkwa. \p \v 36 Te yagl ta ye yene yombamo \q1 ya te embiye nangigle bogl \q1 kunda ikine ikine moraglkwa.’ \x + \xo 10:36 \xt Maika 7:6\x* \p \v 37 “Yomba ta ye nem mo mam pre munduwo kande panan, na wedi pirkran ye na angra morambuka kuno erekrukwa. Te yomba ta wam ya ambuglo pre munduwo kande panan, na wedi piran paikran ye na angra morambuka kuno erekrukwa. \v 38 Ana yomba ta yene endimo-prak kake ikre na dutna yoko sika sinan,\f + \fr 10:38 \ft Rom yomba eremogl dumo bange ta yomba ya te kongun yoko erikwa yomba ye mambuno kinde eriko ana ye endi-prak mina sigogl-gogl erikwa. Gorambuka yomba yene endi-prakmo teingo kake yendpi sinaglmara dumo ongwa. Yesus ka i di simbogltre yomba yegl ombuno ditongwa. Yomba Yesus kagle duglo sika singwa ye goraglkwa pre akekun ere moraglkwa.\f* ye na angra morambuka kuno erekrukwa. \v 39 Te yomba ta yene kor-moragledi kongunmo ere wanmoran ana orkwa i pra taya enambuka. Ba yomba ta na pre ere kor-morambuka i kinde kondinan ye kor-morambuka tenaglka. \s1 Topo wakai inaglkwa \r (Mak 9:41) \p \v 40 “Yomba ta ene di-inan, ye na diyungwa. Ana yomba ta na di-inan, ana ye na diendungo winga yombamo i diyungwa. \v 41 Te yomba ta God propetmo moglmedi pre di-inambuka ikra, ye God propetmo moglkwa pre ye propet topo inambere yeglmere kuno inambuka. Ana yomba ta ye yagl du-yene moglkwa i di-inan, ana ye yomba du-yene moglkwa pre, yagl du-yene topo inambere yeglmere, ye ama kuno inambuka. \v 42 Ana na ka kaima diteinga, yomba ta niglkor kap ta kogl yomba na mokonamugl wingwa kangino paikrukwa i suwarata tenan, ana ye na disaipel moglkwa pre, yombamo i topomo ta wau boglkrambuka.” \c 11 \s1 Jon kakep diendungo Yesus moglmara eingwa \r (Luk 7:18-35) \p \v 1 Yesus ye disaipelma wagle 12 kongun eraglmere ka dite kondo, ye dumo igle kindekondo, ana Galili taun tau yomba ka dipene ende bekete eragledi pre endongwa. \p \v 2 Jon kane yungu paimoglko Krais kongun ere umere i digo pirtre ana ye disaipelmo tau Yesus diporaglmedi diendungo eingwa. \v 3 Ana ye yegl krapogl dipirkwa, “Ene yomba ta unambe dingura ikra uno mo, manan no yomba ta unambuka pre suglmo moramne?” \p \v 4 Ana Yesus yegl di ikine ende tongwa, “Ene ende ikine pi taragl pirkan erikwa i Jon diteiyo. \v 5 Ongumutno kin yeingwa yomba ye kanigwa te katno kinde orkwa yomba ye andigl ende eingwa. Ana kende kaglande singwa wu wakai eingwa, te kinano gidungwa ye ka pirkwa. Geglkwa andigl ukor eingo te kiuglgiunde yomba meglmara kamambuno wakai dipene ende teingwa.\f + \fr 11:5 \ft God eremogl Israel yomba akeple dinambuka enge taragl i plau dinambuka pre ana propet Aisaia ka i okuna imbo dungwa. Aisaia 35:1-7 ya 61:1-4 mina kano.\f* \v 6 Yomba ta na pre pirngi dingwa gugl sikrukwa i God eran ye gun yenaglkwa.” \p \v 7 Jon disaipelma ende ikine eingo ana Yesus yomba merkinde meglmara Jon pre yegl ditongwa, “Ene Jon moglmara makan waule suna eingwa i sragl taragl kanamnedi eindune? Ken buglo ta ir mange kuraura ere pangwa i kana pre einduno? \v 8 Yegl ta manan, ene sragl kanamnedi eindu? Yagl ta ekin nogl gagl moglmo? Tamanga, ekin nogl gaiglkwa yomba ye king yungumugl moglpai erikwa. \v 9 Yegl ta manan ana ene sragl kanamnedi pre endu? Propet ta kana pre eimo? I kaima, ba na ene yegl diteinga, ene kanigwa i propet mereyegl ta manga. Ye mogl-mitna endungwa. \v 10 Jon suwara pre God pepamo mina ka yegl beglko pangwa. God dungwa, \q1 “‘Na kakepna yomba di \q1 endimbo ene okuna yei \q1 tendre, konbaunan si akedu ende tenambuka.’ \x + \xo 11:10 \xt Malakai 3:1\x* \m \v 11 Na ka kaima ene diteinga, makandle yomba kugl yeingwa ye mina ta Jon Baptais imara ende pi kawa tekrikwa. Ba yomba ta heven kingdom moglkwa kangiye paikrukwa ye Jon imara ende pi kawa tenambuka. \v 12 Jon Baptais kamambuno di moglkwa enge igle mogl wu enge erme mangigl i, yomba heven kingdom dumo kor inamunedi kunda yombuglo ere kongunmo erikwa yomba, i akegidi meglkwa.\f + \fr 11:12 \ft Grik ka mina, ka i mambuno unongugl kaima pikrukwa. Yomba tau pirkwa, yomba pirngi dingwa i kunda mereyegl ere Rom si eglke endinaglkwa. Ana mambuno i mina God kingdomo makan mina wu pene enambuka pre konbauna ake kuno erikwa.\f* \v 13 Ana propet wagle ya te Moses lomo dingwa yombamo ye Neno Kande kamo dinongugl ende, mogl wingo enge igle Jon plau dungwa. \v 14 Ana ene ka i pra piramnedi pirmbi, pra piryo. Ye Elaija unambedi meglkwa ikra Jon ungwa iwe. \v 15 Yomba ta ye kina panan kade ka i pra pirondo. \p \v 16 “Na yomba erme mogl wingwa i sraglwe dibogl dinagle? Ye gak kembra mereyegl kaiya mokna maket ere nemara dumo suna makaisi mogl ana aglendi imboriya ende meglkwa: \q1 \v 17 “‘No ene pre puming \q1 sitomgo, ana ene katno \q1 engrekrikwa, no yomba \q1 geglkwa mitno geglkwa \q1 giglange dumga, ba ene kai erekrikwa.’ \m \v 18 Jon ungwa enge, ye nigl kaiya mokna tau nekre mawagl orko ana ye dingwa, ‘Spirit kinde ta ye mina suna moglkwa.’ \v 19 Yomba Wam ye wu kaiya mokna ya wain nigl nongo ana yomba dingwa, ‘Yagl i kaniyo! Ye kaiya mokna ya wain depigl nendre ana ye takis ingwa yomba ya tandaglme erikwa yomba bogl akiye yene wanmeglkwa.’ Ba God nomanemo wakai ye embriye ormara i wu pene ongwa.” \s1 Dumo kande tau yomba nomano yake tekrikwa pre Yesus mitno goglkwa \r (Luk 10:13-15) \p \v 20 Ana Yesus dumo kande tau pindre kimagl kanekane orkwa, ba yomba nomano yake tekrikwa yeglpre, dumo kande yomba ye ka giglendi ditongwa. \v 21 “Aya Korasin kamun nem, yumbun kande pana orkwa ene mina plau dinambuka! Ama Betsaida kamun nem ene mina akiye yumbun kande pana orkwa! Ene mina suna kimagl gaglebogl erikra i Taia ya te Saidon ye mina ta eriya daglma, ye tambre kana tandaglmeno pre kundugl gogl weraisi, yungum gamba mai indre, ana nomano yake tomnedi ombuno digo. \v 22 Ba na ene diteinga, enge kande mina God yomba yumbu sinambuka i Taia ya te Saidon yomba ye mitno pond gogl tendre, ene mitno kurita gorambuka. \v 23 Ana ene Kaperneam kamun nem, enene akepledi i-kamun mitna endinaglmo? Tamanga. Ene ake piyasi endimbi geglkwa dumo atne enaglkwa. Ene mina suna kimagl ounga i Sodom kamun ouna daglma, kamun i erme yei pango. \v 24 Ba na ene diteinga, enge kande mina God yomba yumbu sinambuka. Ene yumbun kinde kaima imbi ana Sodom yumbun ingwa ikra engraglkwa.” \s1 Na moglmara undre mogl ir si piraglkwa \r (Luk 10:21-22) \p \v 25 Enge igle Yesus ka yegl dungwa, “Nina, ene heven ya te makandle Yaglkande motnga, na ene dembin si teinga. Taragl pirpogl singwa yomba ene kamambunon aketeke yeitendre, te gak kembra mere nomano pangwa yombamo i ene ombunodi tenga. \v 26 Owo, Nina, ene taragl i panambedi pitnga mere plau dungwa iwe.” \p \v 27 Yesus ka aglke yegl dungwa, “Na Nina taragl prapra nare kondungwa, yomba suwarata wam ira moglkwa i ta kanpogl sikrikwa. Nem keunde kangwa, ana yomba suwarata nem ira moglkwa i ta kankrikwa. Wam keunde kangwa, ana Wam ye yomba pinde yungwa i ombuno dungo ye nem kanigwa. \p \v 28 “Yomba ene kongun kande ere yumbun pond kake i-wanigwa, ene prapra ende na moglmara wiyo, ana na ene mogl ir sinaglkwa tenagliwo. \v 29 Ene na endina i kake indre ana wu na mina beke pirpogl siyo, na nomana ya mambunona winda dungwa pre, ene kuiyano nomano pokndi panan, ana mogl ir sinaglkwa inaglimiwo. \v 30 Na endi ene kombano mina kake tenaglka i kunambu orkwa, te na yumbun ta ene tenaglka i undungwa.” \c 12 \s1 Sabat pre krapeglkwa kamo \r (Mak 2:23-28; Luk 6:1-5) \p \v 1 Sabat yongwa enge Yesus disaipelma wagle bogl wit yaglkwa moglmara igle suna eingwa. Ana ye disaipelma wagle kindan gogl wit tau uro ana pogl mongo neingwa. \v 2 Ye yegl erikwa i Parisi wagle kandre Yesus diteingwa, “Kanno! Ene disaipelma ye Sabat enge nono lono mane dumara yegl erikwa.”\f + \fr 12:2 \ft Juda yomba lono mina Sabat enge kongun erekriyo dungwa. Kisim Bek 34:21 mina kano. Lo suwara ta kongun erekriyo dungwa i yegl, kaiya mokna mongo bogl yenambuka imakai sikraglkwa. Parisi wagle eremogl disaipel wagle lomo i sendime dingwa.\f* \p \v 3 Ana Yesus yegl di ikine ende tongwa, “Ene okuna Devit yombama bogl kindan gogl sragl erikwa i ene kere pirkrimo? \v 4 Ye God yungumo mina yungugl pindre, God pre bret yeitengwa i igo yombama bogl akiye neingwa. Ana bret iwe ye ninaglkwa paikrukwa. Pris keme ninaglkwa pamara ye i neingwa. \v 5 Mo ene Moses lomo mina beglkwa pangwa i kere kankrimo? God holi yungumo mina Sabat enge pris kongun erikwa i ta aglau erekrikwa. \v 6 Na ene yegl diteinga, mangigl i yomba ta moglkwa ye kande mogl-mitna ende God holi yungumo kande engre tongwa. \v 7 Ka ta yegl God pepamo mina beglko pangwa, ‘Na kombuglange gagl naraglkwa pre manga, na ene yomba mitno goraglmedi pirka.’ \x + \xo 12:7 \xt Hosea 6:6\x* Tandaglme erekrikwa yomba ene dikinde yeikraglkwa. \v 8 Sraglpre Yomba Wam ye Sabat i nemyagl moglkwa.” \s1 Yagl ta ongo kembra sungwa Sabat enge Yesus erewakai orkwa \r (Mak 3:1-6; Luk 6:6-11) \p \v 9 Ana Yesus kamun igle kondo endpi, ye yene makaino yungu ta yomara yungugl ongwa. \v 10 Ana igle yagl ta ongo kembra sungwa moglkwa. Yomba tau Yesus ta eran kandre ana ka-tange tenamnedi pre krapeglkwa, “Sabat enge yomba erewakai ere teiyo dingwa lo mina ta pamo?” \p \v 11 Ye di ikine ende tongwa, “Ene meglmara yomba ta sipsipmo suwarata moran, ana Sabat enge yange murmaugl atne i panan, ye boglo ere imenda endekrambo? \v 12 Yomba mogl-mitna ende sipsip engre teingwa. Ipre nono Sabat enge lo pamere mere yomba akepledi tenamga.” \p \v 13 Ana ye yagl i ditongwa, “Ene ongun duglo suwo.” Ye ongo duglo sungo ana wakai ere ongo koglo pamere yegl kokunkuno pangwa. \v 14 Ba Parisi wagle ye ende menda pindre ana Yesus sigoramnedi pre ka dikeglkwa.\f + \fr 12:14 \ft Parisi wagle yegl pirkwa, yomba kinde sungwa ere wakai erikwa i kongun mereyegl erimedi pirkwa. Yegl pre ye Sabat enge mambuno i erekraglme dingwa. Ba Yesus eremogl Sabat enge, yomba kinde sungwa ere wakai orkwa. Ana ipre Parisi wagle kinde pir Yesus teingwa. Yegl pre, ye Yesus sigora pre konbauna dokingwa. Luk 13:14 ya Jon 5:16-18 mina kano.\f* \s1 Yesus yene God kongunmo yomba kaima moglkwa \p \v 15 Parisi wagle ka dingwa i Yesus pirtre, ana dumo igle kindekondo endongwa. Ana yomba merkinde kinde sungwa ye omara mokomugl eingo, ana ye kindeno erewakai ere tongwa. \v 16 Ana Yesus mambunona yomba tau ditembi pir dinaglmedi pre mane ditongwa. \v 17 Ye yegl orkwa i God kamo propet Aisaia ka pandum ta dungwa i paiyungwa: \q1 \v 18 “Kaniyo, i na konguna \q1 yomba, na ye morambedi \q1 pinde i kondiga. Ye pre \q1 suwara munduna pangwa, \q1 te ye wakai kaninga. \q1 Nana Spiritna di ye mina \q1 endinaglka, ana ye yomba \q1 makan koglkoglo mambuno \q1 du-wakai eraglmedi pre, \q1 dipendigl ende tenambuka. \p \v 19 Ye nongasi kaglkane ta \q1 erekrambuka, te konbauna \q1 ka kande ta dinan yomba pirkraglkwa. \p \v 20 Ken engre ta kunambu ere \q1 parkidi pangwa i ye ta \q1 simbuko dikrambuka, ana \q1 endi bauglo kembra orkwa \q1 i ye ta sigongokrambuka. \q1 Ye kongun wakai ere auro ipi \q1 du-wakai moraglkwa, \q1 yombuglo i-pene endinambuka. \q1 \v 21 Ana ye kangiye mina \q1 yomba makan koglkoglo \q1 pirngi dinaglkwa ana ye \q1 akepledi norambedi pre suglmo moraglkwa.”\x + \xo 12:21 \xt Aisaia 42:1-4\x* \s1 Yesus ya Belsebul \r (Mak 3:20-30; Luk 11:14-23; 12:10) \p \v 22 Enge igle yomba tau eremogl yagl ta spirit kinde ye mina suna moglko, auro yu Yesus moglmara wingwa. Yagl iwe ongumuglo kin yei te dra aketongwa. Ana Yesus erewakai ere tongo, ye ka dindre ana pinedi kangwa. \v 23 Yesus yegl orko yomba merkinde akaindi meglkwa, ye i kandre alaglsi krapogl yegl dingwa, “Ye Devit wam moglum kana?”\f + \fr 12:23 \ft Ka Matyu 9:27 mina pangwa i kano.\f* \p \v 24 Enge igle Parisi wagle ye ka i pirtre, yegl di ikine endingwa, “Ye spirit kinde wagle sendungwa, i ye Belsebul\f + \fr 12:24 \ft Belsebul i Satan kangiye ta pangwa.\f* ye spirit kinde wagle yaglkandeno taragl yegl erambedi yombuglomo tongo yegl orkwa.” \p \v 25 Yomba nomano suna pirkwa i Yesus kan-kondo yegl ditongwa, “Makan bange tau yomba ye yene ikine ikine kogl kunda beglmbi dumo kamun wilekole enambuka. Te yungu ombuno suwarata ye yene ikine ikine kogl kunda beglmbi yungu togl ta yeikrambuka. \v 26 Yeglpre Satan eremogl Satan yene dimenda endinan, ye yene mina poim sungwa; okuwo ye yene sragl mere wakai morambe? \v 27 Na spirit kinde sibina endinga i Belsebul yombuglo tongo yegl ormiwo dingwa, ana ene yombano spirit kinde simenda endingwa, i ira akepledi yombuglo tongo sendim? Yeglpre, enene yombano ye kanno ene yumbu sinaglkwa. \v 28 Ba na God Spiritmo mina spirit kinde sendiga panan ana ene kanaglkwa, God kingdomo i ene meglmara wu plau dungwa. \p \v 29 “Ta ama yegl, yomba ta srambre ere yagl giglekui dungwa yungumo mina pi si-arusi bonamo inambe? Okuna kana yagl giglekui dungwa i kanesi pandigl, okuwo ye yaglmo i bonamo yungugl yongwa i wausi inambuka. \p \v 30 “Yomba ta na bogl moglkrambuka, ye na kundana ikine moglkwa, te yomba ta na konguna mina akepledi yomba imakai sikrambuka, ye yomba si perepere endungwa. \v 31 Ipre na ene diteinga, yomba tandaglmeno prapra ya te ka kinde dingwa i prapra God koko endinambuka. Ba Holi Spirit yomba ta kenaglmo sinaglkwa, God ye tandaglmeno i prapra ta koko ende tekrambuka. \v 32 Yomba ta eremogl Yomba Wam dikinde yenambuka, ye tandaglmemo God koko ende tenambuka. Ba yomba ta ye Holi Spirit kenaglmo sinambuka, ye tandaglmeno kinde i etne ya te okuwo imbo, ama akiye ta koko ende tekrambuka.” \s1 Endi ya te mongomo \r (Luk 6:43-45) \p \v 33 Yesus ka yegl dungwa, “Endi wakai ta panambuka i mongomo wakai keunde korambuka. Te endi kinde ta panambuka i mongomo kinde korambuka. Yomba ende mongomo i kandre pandigl ye pirkwa, endi kinde mo wakai i ye kanpogl singwa. \v 34 Ene yomba toki kinde nangiglma meglkwa, ene mambuno kinde beglkwa pre ka wakai dikrikwa. Yomba nomanemo suna taragl kinde kausi pamere mere, i dra mina dimenda endungwa. \v 35 Yomba wakai ye nomanemo mina suna taragl wakai kausi pangwa pre ye embriye wakai keme erikwa. Te yomba kinde ye nomanemo mina taragl kinde kausi pamere mere embriye kinde erikwa. \v 36 Ba na ene i diteinga, God yomba prapra ka-tange tenambuka enge baglkwa, enge igle yomba ka kinde kanekane dimere yumbu sinambuka. \v 37 Enene kanno mina, God ene ka-tange te, ene yomba du-wakai we dinambuka. Te enene kanno mina, God ene yomba kinde we dinambuka.” \s1 Yesus kimagl ta erambedi pre krapeglkwa \r (Mak 8:11-12; Luk 11:29-32) \p \v 38 Ana lo beke teingwa yomba tau ya te Parisi tau ye Yesus diteingwa, “Ka beke notnga yagle, ene kimagl ta etn no kanamnedi punga.” \p \v 39 Ana Yesus di ikine endungwa, “Yagl ambu enge erme meglkwa i ene taragl kinde erikwa yomba, ene God nomano kaima tekrikwa yomba. Na kimagl ta erimbo kanamnedi pre dimo? Ba na ta erekraglka. Tamanga. Propet Jona mina kimagl plau dungwa i keme ene kanaglkwa. \v 40 Jona fis kande dane mina suna ande enge suwota, te enduwer enge suwota pangwa.\f + \fr 12:40 \ft Ka Jona 1:17 mina pangwa i kano.\f* Yegl mere Yomba Wam ye makan atne ande enge suwota, te enduwer enge suwota panambuka. \v 41 God yomba ka-tange tenambuka enge, Niniwe yomba ye andigl mogl yagl ambu enge etne meglkwa i ye mambunono kinde dipene ende enaglkwa. Sraglpre, Niniwe yomba ye Jona kamambuno dipene ende tongo pirtre, nomano yake teingwa. Ana ene piryo. Yomba ta mangigl ya moglkwa, ye kande mogl-mitna ende Jona tongwa. \v 42 Te God yomba ka-tange tenambuka enge, Ambu Kuwin Makan Yoglmbo kra moglkwa ye andigl mogl yomba etne meglkwa i mambunono kinde ditenambuka. Ye King Solomon nomane pai pogl sungwa kamo piragledi pre ye makan yoglmbo uglomugl kondo eglke kuri mogl ungwa. Ana ene piryo. Yomba ta erme mangigl ya moglkwa, ye kande mogl-mitna ende King Solomon tongwa. \s1 Spirit kinde aglke ende ikine ungwa \r (Luk 11:24-26) \p \v 43 “Spirit kinde yagl ta mina ende menda unambuka enge, ye endpi dumo kugla dumara ta mogl ir sinambuka ba dumo i ta doko kan ikrukwa. \v 44 Yene yegl dinambuka, ‘Na ende ikine yungu okuna kondimara igle enaglka.’ Yegl dindre pi kangwa yunguna i yoko yongo, wiglki kuro ende ake wakai kaima ere endigo yongwa. \v 45 Ana ye ende ikine pi spirit kinde 7 yene mereyegl manga, ye kinde kaima meglkwa auro ipi yungu yungugl igle suna ongo meglkwa. Ana yombamo i okuna kurita wu kinde ongwa ba erme ye wu kinde kaima enambuka. Embriye yeglmere, yomba kinde geke beglkwa ye enge etne meglmara i plaudi panambuka.” \s1 Yesus mam ya te angiglma wagle \r (Mak 3:31-35; Luk 8:19-21) \p \v 46 Yesus yomba ka dite moglko, mam ya angiglma wagle ye wu mendakra andigl mogl, ka ditenamnedi pre sugl mogl krapeglkwa. \v 47 Ana yomba meglkwa ikra suwarata di Yesus tongwa, “Kanno! Man ya angitnma wagle ene ka ditena pre wingwa mendakra andigl sugl meglkwa.”\f + \fr 12:47 \ft Erme pirpogl singwa yomba tau yegl pirkwa, ka i Matyu yene muno boglkruko ana yomba ta okuwo boglmedi pirkwa. Sraglpre, ye prukwa yegl boglmbo ana Mak 3:32 ya te Luk 8:20 mina ka pamere i kuno panambedi pre orkwa.\f* \p \v 48 Yesus yegl di ikine ende tongwa, “Na mana irane? Te na angrima irane?” \v 49 Yegl dindre ongo buglosi yene disaipelma meglmara ende ana dungwa, “Kaniyo, magl meglkwa iwe, na mana ya te na angrima wagle. \v 50 Yomba ta na Nina heven suna moglkwa, ye prumere pinande orkwa yomba i ye na angra ya na ambara ya te na mana meglkwa.” \c 13 \s1 Mokna mongo sunduglkwa ka dibogl dungwa \r (Mak 4:1-9; Luk 8:4-8) \p \v 1 Ande enge suwara igle, Yesus yungu i kondo pandigl ende menda pi, nigl numbun bina amedi moglkwa. \v 2 Moglko yagl ambu merkinde wu ye moglmara makaisi winambo dingwa pre, ye pi bot mina suna amedi moglko, ana yagl ambu ye nigle bina andigl meglkwa. \v 3 Ana yegl eriko, Yesus ka mere di simbogl yegl dungwa,\f + \fr 13:3 \ft Matyu pepa muno boglmara i Yesus ka dungwa oltokuri namba 3 dungwa i pangwa. Ka i Matyu 13:3-52 mina pangwa ana heven kingdom mambunomo simbogl dungwa i merkinde pangwa.\f* “Yomba ta ye mokna mongo sunduraglendi kongunmo mina ongwa. \v 4 Ana ye sundugl ongo, mongo tau yange konbauna sungwa, ana kua undre i ne kondingwa. \v 5 Ana mongo tau yange kombuglo moglmara singwa, igle makan tembe kurita yongwa pre tambre kana wisungwa. \v 6 Ana ande ende egli ungwa enge, mokna ande de yamuno ana ye gigle geglkwa, sraglpre ye duglono ende atne pi kuno erekrukwa pre ana ye geglkwa. \v 7 Ana mongo tau yange kugl kangigle yaglmara suna sungwa. Igle pare wisi egli ungo, ana kugl kinde i bogl wu egli pi, ana i bre atne endungwa. \v 8 Ana mongo tau yange makan burkono dumara sungwa, i ana mongo merkinde koglkwa; endiye tau mongo 100 koglkwa, tau 60 koglkwa, te tau 30 koglkwa. \v 9 Ana yomba ta kina panan, ka i pro do.” \s1 Yesus ka di simbogl dungura i mambunomo dungwa \r (Mak 4:10-12; Luk 8:9-10) \p \v 10 Ana Yesus disaipelma wagle ye moglmara wu krapoglte yegl dingwa, “Ene sraglpre ka di simbogl yomba ditene?” \p \v 11 Ana Yesus di ikine endungwa, “Heven kingdom kamambuno teke pangwa i God ombunodi ene tekondungwa. Ba yomba tau i ta tekrukwa. \v 12 Te yomba taragl ta ake moglkwa pre ana God taragl tau ama akiye tenan, ana ye taragl merkinde pai tenambuka. Ba yomba taragl i ta ake moglkrambuka, ana ye kurita ake moglkwa, i God i-eglke endinambuka. \p \v 13 Mambuno yeglpre na ka di simbogl diteinga: \q1 “Ye kanim imba, ye kanpogl \q1 sikrikwa, te ye ka pirm imba, pir kuno erekrikwa. \p \v 14 I pre propet Aisaia ka okuna dungwa, i ye mina plau dungwa: \q1 “‘Yomba i ka aglke aglke \q1 piraglkwa, ba mambunomo \q1 kiuraglkwa, ye aglke aglke \q1 kanaglkwa, ba kanpogl sikraglkwa. \q1 \v 15 Yomba i nomano giglendi \q1 kondungwa, te kinano gidi \q1 kondungwa, te ongumutno \q1 kugl kondungwa. Aglau eran \q1 ye ongumutno kanimbi, ye \q1 kinano ka pirmbi, te nomano \q1 mina ka mem pirpogl simbi, \q1 ana ye kan akete na mina \q1 endinaglkwa, ana na ye erewakai ere tenaglka.’ \x + \xo 13:15 \xt Aisaia 6:9-10\x* \m \v 16 Ba ene ongumutno taragl kanigwa, te kinano ka pirkwa, ana i pre God eran ene gun yenaglkwa. \v 17 Na ka kaima ene diteinga, propet wagle ya te God yombamo du-yene merkinde erme ene taragl kanigwa i ye okuna kanamnedi ere wingwa, ba ye ta kankrikwa. Te ene ka pirkwa, i ye piramnedi ere wingwa ba ta pirkrikwa. \s1 Yesus mokna mongo sindiglkwa ka di simbogl dungura i mambuno dipene endungwa \r (Mak 4:13-20; Luk 8:11-15) \p \v 18 “Ana mokna mongo sindiglkwa ka di simbogl diga pirkura i mambunomo diteimbo pirpogl sinaglkwa. \v 19 Yomba heven kingdom kamambuno i diga pirkwa, ba pirpogl sikrimbi ana ye mokna mongo yange konbauna bange sungwa yeglmere. Ana Satan undre mokna mongo yange nomano mina suna yongwa ikra ake towasi ikorugl endungwa. \v 20 Te mokna mongo tau yange makan kombuglo moglmara sungwa, i yomba ta kamambuno digo pir indre oglandi gun yongwa yeglmere. \v 21 Ba ye ka i nomano mina suna kaima pikrukwa pre, enge sungunagle keme ye mina yongwa. Ana God kamo pre kunda ya yumbun kande ungwa enge ana ye oglandi yange singwa. \v 22 Te mongo tau yange kugl kangigle ormara sungwa, i yomba ta kamambuno prukwa, ba ye manginagle moglpai erambuka ya te bona gana sinambuka taragl i nomanemo kande pangwa, yeglpre kamambuno prukwa i si-atne endungo ye mongo koglkrukwa. \v 23 Ba mongo tau yange makan burkono dumara sungwa i yegl, yomba ta ye kamambuno pirtre ana pirpogl sinaglkwa. Ye mongo keglkwa, tau mina mongo 100 korambuka te tau 60 te tau 30, yegl di kogl enaglkwa.” \s1 Kugl kinde di simbogl dungwa \p \v 24 Yesus ka ta ama di simbogl yegl ditongwa, “Heven kingdom i yomba ta mokna mongo wakai ipi kongunmo mina sundugl ongwa yeglmere. \v 25 Ba enduwer suna yomba uglpai kondigo, ye kundamo ikine undre, kugl kinde mongo ipi wit yaglmara suna sundugl kondo ana teke endongwa. \v 26 Ana wit wisi mongo koragledi orko, ye kanigo kugl kinde ama akiye bogl egli ungwa. \p \v 27 “Ana kongunmo yomba undre kongun nemyagl moglmara yegl diteingwa, ‘Yagl kande, no punga ene wit mongo wakai keunde kongun mina sundugl engra. Ba kugl kinde sraglmere ere wu suna pare pame?’ \p \v 28 “Ye ditongwa, ‘I kunda ikine ta sunduglko parkwa.’ \p “Yegl dungo ana kongun yomba dingwa, ‘Ene prawedi pirmin no pi puro endinamno mo?’ \p \v 29 “Ba ye yegl ditongwa, ‘Taman, ene kugl kinde i puro endinamnedi ere kawa tenan wit ama akiye puro ende dinaglkwa. \v 30 Ye pra suwo-akiye pai embir mongo uraglkwa enge mangigl eran ana uraglkwa yomba yegl ditenaglka. Okuna kana ene pi kugl kinde kan puro gagltenge eraglkwa pre koglo sinaglkwa. Ana okuwo wit mongo uro makaisi ipi na kaiya moknana yungu yungugl yenaglkwa.’” \s1 Mastet mongo di simbogl ka pandum dungwa \r (Mak 4:30-32; Luk 13:18-19) \p \v 31 Ana Yesus ka ta di simbogl yegl ditongwa, “Heven kingdom i mastet mongo mereyegl, yomba ta mastet mongo indre ana ye kongunmo mina suna yaglkwa. \v 32 Mokna mongo tau pare wimara suna i mastet mongo kembra kinde kaima yongwa, ba ye pare pond kaima pai mokna tau engre wu ende mereyegl ongo, ana kua wu yongagle mina yunguno yeingwa.” \s1 Yis pre dibogl ka pandum dungwa \r (Luk 13:20-21) \p \v 33 Yesus ka ta ama dibogl yegl ditongwa, “Heven kingdom i yis mereyegl. Ambu ta yis tau indre ana plawa bogl dis mina sikugl ende nokungo ana ake bei puro dungwa.” \s1 Yesus ka dungwa i ka di simbogl keunde dungwa \r (Mak 4:33-34) \p \v 34 Yesus yomba merkinde meglmara taragl prapra ka di simbogl dungwa i ka mongo kaima ta ditekrukwa. Ye ka di simbogl keunde ditongwa. \v 35 Yegl orkwa i propet ta ka yegl dungo pangwa i mongo kaima paiyungwa. Ana propet i ka yegl dungwa: \q1 “Na ka di simbogl \q1 keme ditenaglka, \q1 na dumo makan \q1 plau dungwa enge ime \q1 taragl kanekane tau \q1 teke pai ungwa i dinaglka.”\x + \xo 13:35 \xt Buk Song 78:2\x* \s1 Yesus kugl kinde pre ka di simbogl dungura i mambunomo dipene endungwa \p \v 36 Ana Yesus yomba merkinde kindekondo ende yungugl ongo, ana disaipelma wagle ye moglmara undre yegl dingwa, “Ene kongun mina suna kugl kinde pre ka dibogl dinga ikra mambunomo dinoro.” \p \v 37 Ana Yesus di ikine endungwa, “Yomba ta mokna mongo wakai sunduglkwa, iwe Yomba Wam. \v 38 Te kongun ereyaglkwa dumo iwe makan koglkoglo. Te mokna mongo wakai iwe heven kingdom inaglkwa yomba. Te kugl kinde iwe, yomba kinde Satan nangiglma. \v 39 Te kunda ikine ta kugl kinde mongo sunduglkwa, iwe Satan. Te mokna simakai sinaglkwa enge iwe, dumo makan dundinambuka enge. Te mokna si imakai sinaglkwa yomba iwe angelo. \p \v 40 “Te kugl kinde puro ende donga mina suna ende gagltenge erikwa yeglmere, ana enge kande mina kuno yegl plau dinambuka. \v 41 Yomba Wam angelomo diendinan, ye pi God kingdomo mina yombamo mambuno kinde kanekane erikwa ya, te taragl kinde kanekane erimbi yomba tandaglme eraglkwa, angelo imenda endinaglkwa. \v 42 Ana donga aimande de bauglo ere pamara i ye piyasi suna endimbi, igle ana kai kaglkane ere singino gikir ere moraglkwa. \v 43 Te du-yene meglkwa yomba ye Neno kingdom mina sunakra ande mereyegl ambuglangesi moraglkwa. Yomba ta ye kina panan ka i pra pirondo. \s1 Minge moni teke yeingwa pre ka dibogl dungwa \p \v 44 “Heven kingdom i minge moni mereyegl kongun ere yaglmara suna teke yeingwa yeglmere. Ana yagl ta kan indre, ye aglke kordagl simbi dungwa. Yegl ere ye gun pond yei, ana pi taraglmo prapra yomba tendre topo bogl i-kondo, ana ende ikine pi makan i topo orkwa. \s1 Bis topo pond boglkwa dibogl dungwa \p \v 45 “Ama ta yegl, heven kingdom i yagl ta bis wakai-yene pre dokungwa yeglmere. \v 46 Ana ye bis wakai-yene topo kande borambuka ta kandre, ye endpi taraglmo prapra topo bogl i-kondo, ana pi bis ikra topo orkwa. \s1 Fis gagl pre di simbogl dungwa \p \v 47 “Ta ama yegl, heven kingdom i fis singwa gagl yeglmere, yomba tau gatno indre piyasi nigl numbun moglmara ende fis kanekane singwa. \v 48 Ana fis gagl i kau sungo fis singwa yomba ikra gundo i-bina eingwa. Pindre ana amedi mogl fis yumbusi, wakai kan i basket gre, kinde kan piyasi kinde kondingwa. \v 49 Enge kande makandle plau dinambuka i kuno yegl. Angelo ende menda undre, ana yomba kinde ye yomba du-yene meglmara pukamugl meglkwa i pinde i-eglke ende, \v 50 ana piyasi donga bauglo mina suna endimbi, igle ye ende de kai kaglkane ere singino gikir ere moraglkwa.” \p \v 51 Yesus krapogl tongwa, “Ene ka i prapra mambunomo pirmo?” \p Ye di ikine ende dingwa, “Owo.” \p \v 52 Ana ye yegl ditongwa, “Yeglpre ana lo beke teingwa yomba ye heven kingdom ka i okuna mambuno ere beke pir kondimbi, ye yungu nemyagl mereyegl mogl, yungu kiule taragl ake-nongwa yomara kor ya te goglo akiye imenda ungwa.” \s1 Nasaret yomba Yesus mokono teingwa \r (Mak 6:1-6; Luk 4:16-30) \p \v 53 Yesus ka merkinde di simbogl dungwa i pra dundungo, ye kamun igle kondo endongwa. \v 54 Ye ende ikine yene makanmo bre mina undre, makai yungu yomara igle yomba ka beke tongo pirtre, ana ye kundugl di alagl sindre ana ye krapeglkwa, “Yagl i pirpogl sungwa ya te kimagl orkwa yombuglo i aglokra beke yum manda? \v 55 Yomba i kamda wam moglkwa. Ye mam kangiye Maria, te angiglma wagle, Jems, Josep, Saimon te Judas. \v 56 Ye ambaglma wagle prapra nono bogl akiye meglkwa. Ye taragl i prapra aglokra yum manda?” \v 57 Ana ye deno kumbruko pir kinde yei teingwa. \p Ba Yesus ditongwa, “Propet ta kamun bange bange enan ye pra pirmitna ende tenaglkwa, ba yene kamunmo bre ya kei pamara i ta kangiye paikrambuka.” \p \v 58 Ana yomba ye pirngino paikrukwa, ipre ye dumo igle kimagl merkinde ta erekrukwa. \c 14 \s1 Jon Baptais sigeglkwa \r (Mak 6:14-29; Luk 3:19-20; 9:7-9) \p \v 1 Herot,\f + \fr 14:1 \ft Yagl Herot i kangiye ta, Antipas pangwa ana ye Galili distrik sugl moglkwa. Ana okuna King Herot kande moglkwa enge Maria eremogl Yesus kugl yongwa. Kingmo Herot i wam erme Herot Antipas moglkwa. Matyu numa 2 mina kano.\f* Galili makan gavman moglkwa enge Yesus kamo digo ye pirtre, \v 2 ana ye kongunmo yomba ditongwa, “Jon Baptais kaima goglkwa ikra andigl ukor ongwa, yeglpre, yombuglomo kaneta paitongo kimagl kanekane orkwa.” \p \v 3 Herot eremogl Jon akegidi mogl kanesi ipi kane yungu endungwa. Sraglpre yene angigle Pilip embiye Herodias pre munduwo pango orkwa. \v 4 Sraglpre okuna Jon ka yegl ditongwa, “Ene ambu wike ina etnga i lo paikrumere etnga.” \v 5 Ye eremogl Jon sigoragledi prukwa, ba ye yomba kundutno goglkwa, sraglpre, Jon propet ta moglme dingwa. \p \v 6 Herot mam kugl yongwa engemo yongo ana yomba Herot bogl makaisi meglkwa. Herodias ambuglo ye kagle engre tongo, Herot wakai yene kandre munduwo argan orkwa. \v 7 Ye ka dipandigl ambai tongwa, “Na ka kaima yene digi, ene taragl ta pre dinatnga, taragl i pra ene tenaglka.” \v 8 Ana ambai mam eremogl ambuglo kina si endungo ye pi ka yegl dungwa, “Etne keunde Jon Baptais bre gare plet mina tembe yei iyu magl ya naro.” \v 9 Yegl dungo king Herot i pirtre munduwo kinde orkwa, ba ye yombamo meglmara mambro mina digi digra wedi pre ana angai gogl dinagledi ambai dumere mere kimbirnem yegl eriyo diendungwa. \v 10 Ana ye pi Jon kane yungu suna moglmara nungo garsire \v 11 ana ye bre plet mina tembe yei, ana kimbirnem ipi ambai teingo ana ambai ipi mam tongwa. \v 12 Ana Jon disaipelma wagle wu nangiye kake ipi maugl si pandigl, ana ye pi Yesus diteingwa. \s1 Yesus yomba 5,000 kaiya mokna tongwa \r (Mak 6:31-44; Luk 9:10-17; Jon 6:1-13) \p \v 13 Ana Yesus prukwa Jon sigeglme digo, dumo i kindekondo ye yene bot indre ende makan waule ongwa. Ana yomba ye ende omedigo pirtre, ye tauno tau kondo makandle ye omara eingwa. \v 14 Yesus bot mina ende atne wu, ana yomba merkinde meglkwa kandre, ye mitno gogl ana yomba kindeno erewakai ere tongwa. \p \v 15 Ana pokndungo disaipelma wagle ye moglmara wu yegl dingwa, “Kamun igle makan waule kra ande bena orkwa. Ene yomba prapra diendo, ye ende yungu epigl pi ana yene kaiya moknano topo eraglkwa.” \p \v 16 Yesus yegl ditongwa, “Ye ta ende enaglkwa paikrukwa. Enene taragl ninaglkwa ta indre ye teiyo.” \p \v 17 Ye di ikine endingwa, “No taragl merkinde ta yeikrukwa, bret 5 yongo\f + \fr 14:17 \ft Juda yomba bret gaglkwa i pond kaima ta manga. Nono skon gaunere yegl kuno, ana bret 5 i yomba suwo keunde nembir kuno erambuka.\f* te fis suwo yongwa.” \p \v 18 Ana Yesus dungwa, “Yu na moglmara ya wiyo.” \v 19 Ana ye dungo yomba kugl wagle amedi meglko, Yesus bret 5 ya te fis suwo indre kan mitna heven ende God diwakai yeite ana bret bukondi disaipelma wagle tongo ye indre yumbusi yomba teingwa. \v 20 Ye prapra neingwa kuno orko ana ikine yoko yongwa. Disaipelma wagle gande imakaisi gagl basket 12 gre kau singwa. \v 21 Ana yomba neingwa yagl keunde kerikwa 5,000 orkwa, ba ambu ya gak ta kerekrikwa. \s1 Yesus nigl bolamugl konbauna ongwa \r (Mak 6:45-52; Jon 6:16-21) \p \v 22 Yesus tambre kana disaipelma wagle diendungo ende bot mina suna pindre okuna kana ende nigl mongo koglo imbo enapre eingo ana Yesus yene yomba prapra di perepere ende moglkwa. \v 23 Ana yomba prapra endpi kondigo, yene mundu makan muglo kamange era pre ende egli ongwa. Yene mundu moglko mim pangwa. \v 24 Ana enge igle bot ende nigle miniye suna ongo, ana ye enaglmara ir pond mange ana nigl pembigl di wu bot sungwa. \v 25 Ana kamun tange ungo, Yesus ye nigl bolamugl engre pi disaipelma wagle eimara plau dungwa. \v 26 Ana ye nigl bolamugl konbauna ongo disaipelma wagle ye kandre, kundugl pond gogl kaglkane ere ana ye dingwa, “I gigl ta!” \p \v 27 Ba Yesus oglandi ye ditongwa, “Ene nomano gigle dinano. I na winga. Ene kundugl goglkriyo.” \p \v 28 Ana Pita di ikine ende tongwa, “Yaglkande, ene kaima unga panan, ana ene dimin na nigl bolamugl engre unara i unaglka.” \p \v 29 Yesus ditongwa, “Ana wo!” \p Dungo Pita bot kondo ende atne wu nigl bolamugl Yesus umara ongwa. \v 30 Ba ye pindre kangwa ir kande ungo kundugl gogl, ana ye mambuno bogl ende nigl atne pindre kaglkane orkwa, “Yaglkande, na akepledo!” \p \v 31 Yesus oglandi yene ongo duglosi Pita ongo ake i-mitna ende ana yegl dungwa, “Ene pirngi dinga kembra pangwa ene sraglpre noman suwo yene?” \p \v 32 Ana ye akiye ende bot mina suna embriko ir bu yongwa. \v 33 Ana bot mina disaipelma wagle ye yange mangidi dembiye karaugl ere te yegl dingwa, “Kaima yene ene God Wam motnga.” \s1 Genesaret kamun yomba kinde sungwa Yesus erewakai orkwa \r (Mak 6:53-56) \p \v 34 Ye niglmong siprak si ende Genesaret kamun wingwa enge, \v 35 ana igle makan nem wagle Yesus ongo kandre, ka di dumo koglkoglo endigo, yomba pirtre kinde sungwa yomba prapra auro iyu Yesus moglmara wingwa. \v 36 Ana ye eremogl Yesus diteingwa, “Ene kan winge etn, kinde sungwa yomba ye ene gatn suna olto punduno akenaglkwa.” Ana prapra Yesus gaglmo akingwa mere kindeno argan orkwa. \c 15 \s1 Kowano awano ye ka kindine dingwa ya God lomo \r (Mak 7:1-13) \p \v 1 Enge igle Parisi wagle ya te lo beke teingwa yomba tau ye Jerusalem kindekondo ende Yesus moglmara undre ana krapogl teingwa, \v 2 “Sraglpre ene disaipelma wagle nono kowano awano ka kindine di norikwa i sendime? Ye komnaiye kana onguno nigl koglkre kaiya mokna neingwa!”\f + \fr 15:2 \ft Disaipel wagle onguno deglmbi kaima ta yeikrukwa. Tamanga. God ongumuglo mina taragl deglmbi yongwa ta disaipel wagle akimedi Juda yomba kundugl geglkwa. Yeglpre Juda yomba okuna kana yene onguno nigl kogl ana God ongumuglo mina wakai mogltre ana okuwo kaiya mokna neingwa.\f* \p \v 3 Ana Yesus yegl di ikine ende tongwa, “Ene sraglpre God lomo sende ana enene okuna mambunono akegidi meglme? \v 4 God yegl dungwa, ‘Ene nen ya man pirmitna endinatniwo.’ Ana, ‘Yomba ta ye nem mo mam mangagl sinan, ye pra gorambuka.’ \x + \xo 15:4 \xt Kisim Bek 21:17; Wok Pris 20:9\x* \v 5 Ba ene beke teingwa, yomba ta ye taragl paitongwa, i nem ya mam akepledi tenambuka prukwa. Ba ye ditongwa, ‘I God taraglmo yome dungwa.’ \v 6 Ye nem akewakai ere tenambuka pre pirkrukwa. Mambuno yegl mina ene God dumere erekrikwa. Enene kowano awano beke teimere i erikwa. \v 7 Ene kakimbi yomba! Aisaia ka propet dungwa i ene pre kaima mendigl pandigl dungwa: \p \v 8 “‘Yaglambu magl i ka \q1 drano mina keunde God wakai \q1 we dingwa, ba ye nomano \q1 suna ya poglodi pirkwa \q1 i eglkekuri kaima yongwa. \p \v 9 Ye na dembina karaugl \q1 yoko erikwa. Sraglpre, ye \q1 yomba ka kindine bekingwa \q1 i keme yomba ditendre \q1 ana i God kamo we dingwa.’”\x + \xo 15:9 \xt Aisaia 29:13\x* \s1 Taragl yomba ere sideglmbi yongwa \r (Mak 7:14-23) \p \v 10 Ana Yesus yomba merkinde aglendi moglmara ende, ana ditongwa, “Kinano yei ana pirpogl siyo. \v 11 Taragl drano mina nenguro erikwa, i yomba ta ere sideglmbi yeikrukwa. Ba taragl drano mina ende menda ungwa i yomba ere sideglmbi yongwa.” \p \v 12 Ana okuwo disaipelma wagle ye moglmara undre ana krapeglkwa, “Ene pitn Parisi wagle ka dinga i pirtre munduno kinde ormedi pitno?” \p \v 13 Yesus di ikine endungwa, “Endi kugl-kan Nina heven suna moglkwa ye ta yaglkrukwa, i duglomo bogl puro endinambuka. \v 14 Ene Parisi wagle pre ningadi pirkre kanwinge eriyo, ye ongumutno kin yongwa yombamo. Ana ongumuglo kin yongwa ye ongumuglo kin yongwa yomba ta konbauna okuna yeitenan, ana ye suwo-akiye yange maugl mina ende atne enambrika.” \p \v 15 Ba Pita di ikine endungwa, “Ka di simbogl dinga i mambuno dipoglsi noro?” \p \v 16 Ana Yesus disaipelma wagle ditongwa, “Ene ama akiye pirpogl sikrimo? \v 17 Ene i pirkan erekrimo? Taragl prapra yomba drano mina nenguro erikwa, i ende deno biglke mina suna ongo ye dete murmaugl atne endingwa. \v 18 Ba taragl drano mina di menda endingwa, i nomano suna ende menda ungwa. Ana i yomba ere sideglmbi yongwa. \v 19 Ana nomano kinde suna ende menda wu yomba erekinde orkwa, i mambuno yegl. Yomba sigeglkwa ya, yagl ambu kunogl gundingwa ya yagl ambu bogl ikre gua kakingwa ya, kunogl gogl neingwa ya, kakimbi dingwa ya, ana ka kinde kanekane di yomba ta teingwa. \v 20 Taragl i yomba ere sideglmbi yongwa. Ba onguno nigl koglkre kaiya mokna neingwa, i yomba ta sideglmbi yeikrukwa.” \s1 Kena ambu ta Yesus pre pirngi dungwa \r (Mak 7:24-30) \p \v 21 Ana Yesus kamun i kindekondo endpi Taia ya Saidon dumo kande mangigl ongwa. \v 22 Ana Kena ambu ta kamun igle moglkwa, ye Yesus moglmara undre kaglkane ere dungwa, “Yaglkande, Devit Wam, na mitna goglo. Spirit kinde ta na ambura mina suna mogl paimoglko, ye wu kinde kaima ongwa.” \p \v 23 Ba Yesus ka ta di ikine ende ambumo i tekrukwa. Ana disaipelma wagle ye moglmara undre yegl diteingwa, “Ambu i agle dindre nono umunara mokonomugl ungwa, ene ambu i diendimin ende enano.” \p \v 24 Ana Yesus di ikine endungwa, “God na di endungwa i sipsip wau beglkwa, Israel yomba ye pre suwara.” \p \v 25 Ba ambu i Yesus moglmara magl wu yange goglko bondugl tendre ana dungwa, “Yaglkande, na akepledo.” \p \v 26 Yesus di ikine endungwa, “Nono gak kembra kaiya moknano indre piyasi agl meglmara endinamga kuno erekrukwa.”\f + \fr 15:26 \ft Yesus eremogl ambu i kangiye ake atne endekragledi prukwa. Ba ye kamambuno wakai komnaiye kana Israel yomba meglmara enan ana okuwo Yomba Bina piraglmedi prukwa. Ba Yesus kangwa ambu i pirngi kaima dungo ana ye akeple ditongwa.\f* \p \v 27 Ana ambumo dungwa, “Yaglkande, ene ka kaima dinga. Ba agl ye neno kaiya mokna neingo surmane yange bogl atnekra sungwa i ye neingwa.” \p \v 28 Yesus di ikine ende ambumo i tongwa, “Ambu ene pirngi dinga kande kaima pangwa. Ene taragl mundun pango krapotnga mere i ere tenambuka.” Ana enge i keunde ambuno i ambuglo argan orko wakai moglkwa. \s1 Yomba kinde sungwa Yesus erewakai orkwa \p \v 29 Yesus dumo igle kindekondo endpi Galili niglmong bina ongwa. Ye makan muglo ta ende egli pindre ana igle amedungwa. \v 30 Ana yomba merkinde Yesus moglmara wingwa. Ye katno kinde sungwa ya, ongumutno kin yongwa ya, mau singwa ya, du drano aketongwa ya, te kinde kanekane sungwa merkinde tau ama auro iyu Yesus moglmara kagle mina endigo meglko ana ye erewakai eretongwa. \v 31 Ana yomba drano aketongwa ye ka digo, te mau singwa wakai eriko, te katno kinde orkwa ye konbauna endeingo, ana ongumutno kin yongwa ye pinedi kanigwa. Ana yomba i kandre alaglsi Israel yomba ye Godno dembiye siteingwa. \s1 Yesus yagl 4,000 kaiya mokna tongwa \r (Mak 8:1-10) \p \v 32 Yesus disaipelma agle dungwa ye moglmara wingo ana ditongwa, “Na yomba i mitno goglka. Ye ande enge suwota na bogl akiye mounga pre, erme taragl ta ninaglkwa yeikrukwa. Na kaiya mokna tekre yoko diendimbo kindan gogl enaglmedi ta pirkrika. Ba ye ende yungunomugl enaglkwa konbo bange ongumutno mangran yange sinaglkwa.” \p \v 33 Ye disaipelma wagle di ikine ende teingwa, “Magl i makan waule yomba moglkrimara, ana nono kaiya mokna aglokra doko indre yomba merkinde i pra tomuno kuno erambe?” \p \v 34 Ana Yesus krapoglkwa, “Ene bret sramuna endingwa yome?” \p Ye di ikine endingwa, “Bret 7 yongwa, te fis kembra kurita yongwa.” \p \v 35 Yomba prapra Yesus diendungo makandle amedingwa. \v 36 Ana ye bret 7 ya fis ikra indre ana God diwakai yeitendre, ye bukondi disaipelma wagle tongo, ana ye yumbusi yomba teingwa. \v 37 Ye prapra neingwa kuno orkwa. Ana okuwo ikine yoko yongwa disaipelma wagle gande imakaisi, gagl basket 7 greko kau sungwa. \v 38 Yomba neingwa i nambano 4,000, ba ambu ya gak nambano kerekrikwa. \v 39 Ana okuwo Yesus yomba diendungwa endeingo, ye ende bot ta mina suna pi ende Magadan kamun ongwa. \c 16 \s1 Yesus kimagl ta ero dingwa \r (Mak 8:11-13; Luk 12:54-56) \p \v 1 Parisi ya Sadyusi wagle Yesus moglmara undre ana krapogl dipirtre, heven diu ta eran ye kandre ana ye God kongunmo kaima orme dinamune dingwa. \p \v 2 Ba Yesus di ikine ende tongwa, “Kamun pokndi ande beingo ene ka yegl dingwa, ‘Kamun kua gogl orkwa, i erme kamun wakai erambuka pamiwo dingwa.’ \v 3 Te tangina kinde kana kamun tange endumere yongo kade, ene ka yegl dingwa, ‘Kamun kua gogl ere ake kama sungwa. Yeglpre erme kamun sinambuka pamiwo’ dingwa, i ene kamun kua mitna orkwa i kandre pandigl yumbu wakai singwa. Ba enge erme ene pirkanpogl sikre yumbu singwa.\f + \fr 16:3 \ft Erme pirpogl singwa yomba tau yegl pirkwa, ka i Matyu yene boglkrukwa ba okuwo yomba ta boglme dingwa.\f* \v 4 Enge erme yomba epigl kinde kaima, ene tandaglme gogl ere God nomano kaima tekrikwa yombamo. Na kimagl ta erimbo ene kanamnedi pre krapeglmo? Taman! Kimagl suwarata kanaglkwa i Jona kimaglmo ikra kanaglkwa.” Ana Yesus ye kindekondo endongwa. \s1 Parisi ya Sadyusi wagle ye kanno yis mereyegl \r (Mak 8:14-21) \p \v 5 Yesus disaipelma wagle ende niglmong koglo imbo eingwa, ba enge igle ye bret tau pir ikre eingwa. \v 6 Ana Yesus ye ditongwa, “Ene kankun ere sugl wakai molo. Parisi ya Sadyusi wagle ye kanno yis mereyegl.” \p \v 7 Disaipelma wagle mambuno bogl ye yene ka di ikine ende pirpir ere yegl dingwa, “Nono bret ta yukunga pre ye ka i dungwa.” \p \v 8 Yesus ka dingwa i pir kondo ye krapogl tongwa, “Enene sraglpre bret ta yumga yeikrumedi di imboriya ende meglme? Ene pirngi dingwa kembra pangwa. \v 9 Na bret 5 keunde indre bukondi yagl 5,000 teinga neingura i ene pirpogl sikrim kana? Te ene gande makaisi gagl basket sramuna grekwa kau sundune? Ene i pir moglkrimo? \v 10 Ana yagl 4,000 bret 7 keunde neingwa ikra we srambre orsu? Ene gande gagl basket sramuna grekwa kau sundune? \v 11 Na bret pre ta ene ditekrikra, sraglpre ene i pirpogl sikrime? Parisi ya Sadyusi wagle ye kanno yis mereyegl pangwa, enene kanpoglsi sutno wakai molo.” \v 12 Ana disaipelma wagle ye ka i pirpogl singwa, ye bret mina yis endingwa ipre ta dikrukwa. Taman. Ye Parisi ya Sadyusi wagle ka beke teingwa i kanpoglsi moraglmedi pre ka i dungwa. \s1 Pita eremogl Yesus pre Krais we dinongugl endungwa \r (Mak 8:27-30; Luk 9:18-21) \p \v 13 Yesus endpi Sisaria kamun Filipai dumo kande magl pindre, ana enge igle ye disaipelma wagle krapogl tongwa, “Yagl ambu ye Yomba Wam pre ira we dime?” \p \v 14 Ana ye di ikine endingwa, “Tau ene pre Jon Baptais we dingwa. Te tau ene pre Elaija we dingwa. Te tau ene pre Jeremaia mo, te propet ta we dingwa.” \p \v 15 Ana Yesus krapogl disaipelma wagle tongwa, “Enene na pre ira we dime?” \p \v 16 Saimon Pita yegl di ikine endungwa, “Ene Krais, God kor aimande moglkwa Wam.” \p \v 17 Yesus yegl di ikine ende tongwa, “Saimon ene Jon wam, God ene mina wakai eretongwa. I ka kaima, yomba mina ka i ta ungo ene dikitnga; na Nina heven suna moglkwa ye ka i ene ombuno ditongo yegl dinga. \v 18 Ana yeglpre na ene diteinga, Pita, ene kombuglo motnga,\f + \fr 16:18 \ft Grik kanno mina Pita i yegl, “Kombuglo”.\f* na siosna kombuglo i bolamugl keinaglka. Ana geglkwa dumo yombuglomo i na siosna i-atne endekrambuka. \v 19 Na heven kingdom ki prapra ene tenaglka, ene makandle sragl ta eretemin, ana God ye heven suna ama eretenambuka. Ana ene makandle sragl ta kindekondo temin, God heven suna ama akiye kinde kondo tenambuka.” \v 20 Ana Yesus yene disaipelma wagle ditendre yene pre Mesaia moglmedi, yomba ta ditekriyo di mane dungwa. \s1 Yesus yene geu gogltre gogl andrambuka ipre kamo dungwa \r (Mak 8:31–9:1; Luk 9:22-27) \p \v 21 Enge igle Yesus mambuno bogl Jerusalem kamun enan sigoraglmere pre disaipelma wagle ka i ditongwa. Ye igle enan kade ende okuna eingwa yomba wagle ya pris kande wagle, ya te lo beke teingwa yomba onguno mina geu merkinde kanekane eretendre, sigeglmbi ana ande enge suwota eran andigl ukor enambuka. \p \v 22 Pita ka i pirtre Yesus auro i-bina pindre ana mambuno bogl ka giglendi yegl ditongwa, “Yaglkande, God ene pir tenan sragl yeglmere ene mina ta plaudi tekrambiwo!” \p \v 23 Yesus ye kan akete Pita kandre yegl ditongwa, “Satan, ene ende eglke na mokona kra po! Ene konbauna sigetdi narekro. Ene God taraglmo ta pitnga noman mina paikrukwa. Taman. Ene yomba nomano pamere mere ene sika singa.” \p \v 24 Ana Yesus disaipelma yegl ditongwa, “Yomba suwarata na bogl unagledi pirambuka, ye yene pre pirkre ana endimo-prak kake indre, ana na wimara wondo. \v 25 Sraglpre, yomba ta yene kor-morambuka ere-inagledi eran, okuwo kor-moglkwa i wau borambuka. Ba, ta ye na pre ere kor-moglkwa i kinde kondinan, ana ye kor wanmorambuka pra doko inambuka. \v 26 Yomba ta makan koglkoglo taragl prapra imakaisi kuno ere wanmorambuka, ba kor wanmoglkwa i pra taya enambuka. Taragl i prapra srambre ere ye akeple ditenambe? Ana yombamo yene sragl taragl indre kuiyamo kor-morambuka i pra topo ere i-ikine endinambe? \v 27 Yomba Wam ye Nem ambuglange pond mina suna mogltre ana ye angelomo bogl akiye atne unaglkwa. Ana yagl ambu prapra embriyeno mambunono erimere topono suwara suwarandi tenambuka. \v 28 Na ka kaima ene diteinga, yomba tau magl andigl meglkwa i prapra ta goglkre kanmeglmbi kade, Yomba Wam ye king mereyegl ende atne unambuka.” \c 17 \s1 Yesus nangiye ambuglangesi wu kaneta ongwa \r (Mak 9:2-13; Luk 9:28-36) \p \v 1 Ande enge 6 mokomugl, Yesus eremogl Pita ya Jems angigle Jon bogl auro yungo ye ende kamun muglo olto kurita egli pi ana ye keunde meglkwa. \v 2 Ye kanmeglko ongumutno-mugl Yesus nangiye yakete wu kaneta ongwa. Te gumadra ande mere ambuglange sungo ana ye gaglmo suna kruwo mundu pi ambuglange sungwa. \v 3 Ana disaipelma suwota ye kaningo, Moses ya Elaija wu pene embriko Yesus bogl ka dipirkwa. \p \v 4 Pita i kan pandigl Yesus ditongwa, “Yaglkande, nono magl i mounga wakai pangwa. Yeglpre ene prawe dipitn na yawagle yungu akrika suwota simbo ene ta imin, Moses ta inan, te ta Elaija inambiwo.” \p \v 5 Pita ka yegl di moglko ana kamun kua kruwo oglandi wu ye were kondungo, ana kamun kua mitna sunakra ka ta yegl dungwa, “Iwe na Wana, na ye wakai kandre gun yeiteinga. Ene ye kamo piryo!” \p \v 6 Enge igle disaipelma wagle ye ka i pirtre, kundugl kande gogl yange makandle gumano drano sikirte paingwa. \v 7 Ba Yesus ye pai meglmara mangigl wu nangino ake ana yegl dungwa, “Kundugl goglkriyo. Ene andilo.” \v 8 Ana ye kan mitna ende kaningo yomba ta moglkrikwa, ba Yesus keunde moglkwa. \p \v 9 Ana ye kamun muglo kondo ende atne wingo Yesus ka giglendi ditongwa, “Ene taragl kanigwa i yomba ta ditekriyo, ene mogl-embi Yomba Wam ye gogl paimogl andrambuka.” \p \v 10 Ana disaipelma wagle Yesus krapogl teingwa, “Sraglpre lo beke teingwa yomba ye Elaija komnaiye kana unambe dime?” \p \v 11 Yesus di ikine ende tongwa, “Ka i kaima, Elaija okuna kana wu taragl prapra aglke erekuno erambuka. \v 12 Ba na ene diteinga, Elaija komnaiye kana undre taragl prapra erekun erambuka, ba yomba ye umedi kanpogl sikrikwa. Ye yene pirmere mambuno kinde kanekane ereteingwa. Ana erimere yeglmere Yomba Wam ye kuno yegl ere giu tenaglkwa.” \v 13 Yesus yegl dungo ana disaipelma wagle ye ka i pirpogl singwa. Ye ditongwa i Jon Baptais pre dungwa. \s1 Yagl gak ta spirit kinde bogl moglko Yesus erewakai orkwa \r (Mak 9:14-29; Luk 9:37-42) \p \v 14 Ye ende ikine wu yomba merkinde meglmara wingwa enge, ana yagl ta Yesus moglmara wu goglko bondugl tendre, \v 15 yegl dungwa, “Yaglkande, ene na wana miriye gogl to. Ye kua kikusi nangiye kinde orko yange endi de, te yange nigle si-si orkwa. \v 16 Na gak i auro ipi ene disaipelma wagle meglmara einga, ba ye pra erewakai eraglkwa mere manga.” \p \v 17 Ana Yesus yegl di ikine ende tongwa, “Ene pirngi dikrikwa yomba epitno. Enge sramuna na ene bogl moragle? Enge sramuna na ene akeple dinagle? Ene yagl gakmo i indre na moglmara magl ya wiyo.” \v 18 Yesus eremogl spirit kinde ka-tongo ana ye yagl gakmo i kindekondo ende menda ongo ana ye erme keunde argan orkwa. \p \v 19 Ana disaipelma wagle yene keunde Yesus moglmara wu krapoglte yegl dingwa, “Sraglpre no spirit kinde simenda endekune?” \p \v 20 Yesus yegl di ikine endungwa, “Ene i pra ere yendinaglkwa pam imba, pirngi dingwa kuno erekrukwa. Ene pirngi dingwa mastet mongo mere kembra yegl ta panan, ene makan muglo pangwa i ditendre ende koglo imbo po dimbi, ende enambuka. Ene taragl kanekane i pra eraglkwa kuno orkwa. \v 21 Ene taragl tau mina ta eraglkwa kuno erekrambuka, ba kamange ere ana kaiya mokona mawagl ere pandigl spirit kinde pra simenda endinaglkwa.”\f + \fr 17:21 \ft Erme pirpogl singwa yomba tau pirkwa epigl 21 Matyu yene muno boglkrukwa ba okuwo yomba ta boglme dingwa.\f* \s1 Yesus yene gorambuka pre aglke dungo enge suwo orkwa \r (Mak 9:30-32; Luk 9:43-45) \p \v 22 Yesus disaipelma bogl prapra Galili suna igle makai singo Yesus yegl ditongwa, “Yomba Wam ye indre yaglkumba onguno mina yeimbi, \v 23 ana ye sigoraglkwa. Ba ande enge suwota eran ye andigl ukor enambuka.” Ana disaipelma wagle ka i pirtre nomano yumbun kande dongo kinde pirkwa. \s1 Yesus eremogl God holi yungumo pre takis tongwa \p \v 24 Ana okuwo Yesus disaipelma bogl Kaperneam kamun wu plau dingo, ana God holi yungumo pre takis ingwa yomba ye wu Pita moglmara krapeglkwa, “Ene beke tongwa yomba takis toduno?” \p \v 25 Pita di ikine ende tongwa, “Owo, ye tongwa.” \p Ana Pita ende yungugl ungo. Yesus komnaiye kana dungwa, “Saimon, ene sragl wedi pitne? Makan koglkoglo kingno wagle takis ingwa i yomba ira mina ime? Yomba yongugl mina imo? Mo yene yombano mina ime?” \p \v 26 Pita di ikine endungwa, “Yomba yongugl mina ingwa.” \p Ana Yesus ditongwa, “Yegl eran, ye yene makan nem mina takis tekraglkwa pai dungwa. \v 27 Ba yomba nono kinde pir noro dinaglkwa. Yeglpre ene ende niglmong moglmara pi ana uk piyasi nigle endimin fis komnaiye ta sinambuka i dra mina ake akasi kanmin, moni mongo ta nono takis tenambuglka mere kuno ere panambuka. Ana ene monimo i indre God holi yungumo pre takis to.” \c 18 \s1 Heven kingdom suna kande kaima ira moglme \r (Mak 9:33-37; Luk 9:46-48) \p \v 1 Enge igle disaipelma wagle Yesus moglmara undre kra yegl peglkwa, “Heven kingdom suna ira kande kaima moglme?”\f + \fr 18:1 \ft Yesus dungwa ka oltokuri namba 4 igle pangwa. Matyu 18:3-35 kamo i yomba tau Yesus omara engwa i mambuno eraglmere ditongwa.\f* \p \v 2 Yesus eremogl gak kembra ta aglendi indre ana ye meglmara gumanomugl endungo andigl moglkwa. \v 3 Ana ye yegl dungwa, “Na ka kaima diteinga, ene nomano yakete wu gak kembra yeglmere ta pikrimbi, ene heven kingdom suna ta pikraglkwa. \v 4 Yomba ta ye yene piran atne eran gak kembra yeglmere ta morambuka, ye heven kingdom suna kangiye kande kaima panambuka. \v 5 Te yomba ta na kangina mina gak kembra yegl ta koglkare di-inan, ana na diyungwa. \s1 Mambuno kinde mina yomba ta pirngi dungwa gugl sungwa \r (Mak 9:42-48; Luk 17:1-2) \p \v 6 “Ba yomba ta ye sragl aglau ta eran, gak kembra ta ye na pre pirngi dungwa i gugl sindre tandaglme mina yange sinan i prawa, yombamo i dumugl kombuglo kande ta ye nungo mina kane kogl pandigl ana piyasi mundi nigl atne endinaglkwa. \p \v 7 “Makandle yomba taragl tau eriko yomba tandaglme mina yange singwa. Taragl yeglmere engenge plau dungwa. Ba yomba ta sragl kinde yegl mambuno borambuka yombamo i yene miriye golondo. Ye yumbun pond inambuka. \v 8 Ana ene ongun mo katn ta eran ene tandaglme mina yange simin, ana boro goglumdi piyasi eglke endo. I wakai kaima, ene ongun koglo ekrike panan te katn koglo ekrike panan, ana ene kor aimande meglkwa inatnga, ta manan ene ongun koglkoglo panan, te katn koglkoglo panan ene piyasi donga bauglo gongokre pamara endinaglkwa. \v 9 Ana ene ongumutn ta eran pirngi dinga i guglsi tandaglme eratnedi eran, ana ongumutn i pogl piyasi endo. Te ongumutn suwara panan i wakai, kor aimande kamun kan inatnga. Tamanan ongumutn suwo-akiye panan ene piyasi guglo kamun donga mina endinaglkwa. \p \v 10 “Ene kankun eriyo;\f + \fr 18:10 \ft Epigl suwo i mina ka ta pai gumamugl endungwa. Kamo i yegl, “Gak kembra wagle i” Matyu 10:14 mina pamere kuno paingwa: “Yagl ambu kangino paikrukwa na epitna mina meglkwa.” Ka i gak kembra mundu pre dikrukwa ba yene disaipelma wagle pre akiye dungwa.\f* gak kembra wagle i suwarata ene pirmbi taragl yoko mere erekrano. Na ene diteinga, ye angelono heven suna meglkwa ye engenge Nina heven suna moglmara mambuglo mina mogl kan kan erikwa. \v 11 Yomba Wam ye yomba taya eingwa i i-ikine endinagledi pre ungwa.\f + \fr 18:11 \ft Erme pirpogl singwa yomba tau pirkwa epigl i Matyu yene muno boglkrukwa ba okuwo yomba ta boglme dingwa.\f* \s1 Sipsip taya ongwa ka di simbogl dungwa \r (Luk 15:3-7) \p \v 12 “Ene sragl we dipirme? Yagl ta sipsip 100 kuran meglmbi ana suwarata wu taya enan, ye 99 makan muglo endinan meglmbi, ana ye pi suwarata wu taya ongwa ipre dokokrambo? \v 13 Na ka kaima ene diteinga, ye 99 taya pikrikwa ipre gun kembra yenambuka, ba ye sipsip suwara taya ongwa i doko kan inan gun kandekinde yenambuka. \v 14 Kuno yeglmere ene Neno heven suna moglkwa ye gak kembra suwarata wu taya enaglmedi pirkrukwa. \s1 Angitn ta tandaglme eretenan akiye mogl di akedu endiro \p \v 15 “Angitn ta ene tandaglme eretenan, ene ye moglmara pi aglau orkwa i dipogl to. Iwe enene mundu miur kade uglmange ere ditenatnga. Ana ye ene ka dinga i piran, ene yombuglo ere angitn i-ikine endinga. \v 16 Ba ye ene ka dinatnga i ta kina yei pirkran, ana ene yomba suwara mo suwo di imin ye ene bogl akiye piyo.\x + \xo 18:16 \xt Lo 19:15\x* Ana ene yomba suwota akiye mogl ye mambunomo i dinan pirtre, akedu endinaglkwa. \v 17 Ana ye mane dindre ene ka dinaglkwa i pirkran, ene God yombama diteyo. Ana ye God yombama ka dinaglkwa i sende ana pirkran, ene pirmbi ye kamambuno kiurikwa yomba ya te takis ingwa yomba yeglmere erano. \p \v 18 “Na ka kaima ene diteinga, makandle ene taragl ta kane simbi, heven suna ama kanesi tenambuka. Te makandle ene taragl ta poko endimbi, heven suna ama poko endinambuka. \p \v 19 “Na kaima ene diteinga, yomba suwo makandle mogltre taragl ta pre nomano suwara yendre kamange eur, ana taraglmo inambugledi eurika i na Nina heven suna moglkwa ye pra eretenambuka. \v 20 Ana na kangina mina yomba suwo mo suwota wu suwara pi makaisi meglmbi, ana igle na ye bogl akiye mounga.” \s1 Kongun yomba angigle taragl dina eretongwa te ikine endekrukwa pre ka dibogl dungwa \p \v 21 Enge igle Pita undre Yesus moglmara krapoglkwa, “Yaglkande, na angra tandaglme engenge ta erenare moran, na enge sramuna ye tandaglme kindekondo tenagle? Na kindekondo te eimbo enge 7 erambo?” \p \v 22 Yesus yegl di ikine endungwa, “Na ene diteinga, na enge 7 we dikrika. Na enge 7 ya 70 imara ende mitna pi ye tandaglmemo kindekondo tenatniwo dinga. \p \v 23 “Yeglpre, heven kingdom i king ta minge monimo yumbusi kongunmo yomba tongo kur i-wanmogl kongunmo erikwa yeglmere, ana i nare ikine endinaglme dungwa. \v 24 King mambuno bogl moni kur tongo ingwa yomba nare ikine endinaglmedi akekun orkwa enge, ana yagl ta K10,000 yungwa yaglmo ye auro i king moglmara eingwa. \v 25 Ana yagl moni i ta kan inan kuno eran te ikine endinambuka manga. Yeglpre king ka giglendi dungwa, ye ya embiye nangigle ya te bonamo, topo bogl indre kur yungwa ikra topo te ikine endinaglmiwo dungwa. \p \v 26 “Yegl dungo kongun yomba ye king moglmara guma wagle goglko bondugl yegl ditongwa, ‘Yagl kande, ene na mitna gogl enge ta pandigl naro, ene mina na sragl kur inga pangwa i prapra enene te ikine ende kondinaglka.’ \v 27 Ana king ye miriye gogl moni kur yungwa ikra prapra kindekondo tendre ana kan winge orko ye endongwa. \p \v 28 “Ba yagl ikra ende menda pindre kango kongun suwara eurika ta K1.00 tongo yungwa yaglmo ikra ungo tengigl yembrika. Ana yaglmo moni kur yungwa ikra nungo mina akegidi mogl yegl dungwa, ‘Ene moni teinga pangwa ikra nare ikine endo!’ \p \v 29 “Ana kongun suwara eurika yaglmo ikra goglko bonduglte yegl ditongwa, ‘Ene na mitna gogltre enge ta yei naro. Na moni kur ingra i prapra enene te ikine endinaglka.’ \p \v 30 “Ba moni kur tongwa yagle ye mane dindre ana ye ipi kane yungu suna endungwa. Ana yaglmo igle pai mogltre ana kur yungwa i prapra te ikine endinambuka. \v 31 Ana kongun akiye erikwa yomba tau ye orkwa i kandre munduno kinde kaima orkwa. Ana ye pi sragl prapra plau dungo kanigwa i yagl kande moglmara boglo kugl teingwa. \p \v 32 “Yagl kande kongun yomba ikra aglendi isuna ende yegl ditongwa, ‘Ene yombutn dokinga yomba, okuna na moglmara undre mitna gogl naro dingo, ana na mina ene moni kur inga i prapra yoko kindekondo teingra. \v 33 Na ene mitn gogl teingra. Ana ene sraglpre angitn kongun suwara erimbrika miriye gogl tekitne?’ \v 34 Ana yagl kande dem kumbruko, ye kongunmo yomba sikanesi kimbirnem meglmara endungwa. Ye nangiye giugogl kane paimogl pi moni kur yungwa ikra prapra te ikine ende kondinambuka. \p \v 35 “Ana ene angro tau ere aglau eretenaglkwa i ene nomano tendre mongo erete ikine endekrimbi, ana na Nina heven suna moglkwa ye ama ene prapra yegl keunde ere tenambuka.” \c 19 \s1 Wiye embiye wu perepere embrika \r (Mak 10:1-12; Luk 16:18) \p \v 1 Yesus ka i dungwa dundungo ana ye Galili makan kondo ende Judia kamun Jodan Nigle koglo imbo ongwa. \v 2 Ana yagl ambu merkinde kaima omara mokomugl eingwa. Ana igle kinde sungwa yomba Yesus erewakai eretongwa. \p \v 3 Parisi wagle tau Yesus moglmara krapogl diporamnedi pre wu yegl dingwa, “Yagl ta mambuno kanekane mina embiye sendinambuka nono lono mina prawe dumo?” \p \v 4 Ana Yesus di ikine endungwa, “Ene God kamo pepa mina pangwa i ene pirkrim kana? Okuna imbo God taragl prapra ereyendre ana yomba yagl ya ambu akiye beke yongwa.\x + \xo 19:4 \xt Stat 1:27\x* \v 5 God dungwa, ‘Mambuno ipre yagl ye nem ya mam kondo embiye bogl wu suwara embir ana ye suwo nangino wu yomba suwara nangiye orkwa.’ \x + \xo 19:5 \xt Stat 2:24\x* \v 6 Yagl ambu i ye suwo moglkiurka, ye yomba suwara miurka. Yeglpre taragl God tongumasi i-suwara endungwa. I kaima yomba ta simbiglkidi i perepere endekraglkwa.” \p \v 7 Parisi wagle krapogl teingwa, “Sraglpre Moses lomo mina yegl dinorme, ‘Yagl ta embiye sendinagledi piran ana ambu sendingwa pepa yongwa i muno bogl tendre ana embiye sendinambe dume?’” \p \v 8 Yesus di ikine endungwa, “Ene ka kiurikwa yomba, nomano kinde pango beke tembi pirkraglkwa pangwa. Yeglpre Moses ene ambu sendiyo dungwa. Ba okuna imbo mambuno yegl ta paikrukwa. \v 9 Na ene diteinga, yagl ta ye embiye yagl kunogl ta gundokran, yagl i embiye sende ana ye ambu kor ta inan, yaglmo i ambu kunogl gundungwa.” \p \v 10 Ana Yesus disaipelma wagle ka i pirtre yegl diteingwa, “Wiye embiye ye mina suna mambuno yegl ta panan i wakai yene, yagl ambu kor ta ikrambuka.” \p \v 11 Yesus di ikine endungwa, “Yomba prapra ka i pir inaglkwa tamanga. Ba God nomane tongwa yomba i keunde pir inaglkwa. \v 12 Sraglpre yagl ambu tau bogl ikrikwa? I mambuno kanekane pangwa. Tau mano kugl yeingwa enge nangino kinde orkwa te tau yomba pirmere mere konbauna yegl ere siget-dingwa. Ana tau ye heven kingdom pre ere bogl ikrikwa. Yomba ta ka i pir inambuka panan, ye pra piryondo.” \s1 Gak kembra kanwinge erimbi ende Yesus moglmara wiyondo, dungwa \r (Mak 10:13-16; Luk 18:15-17) \p \v 13 Enge igle yomba tau gak kembra auro yu Yesus moglmara omuno ana ye ongo mitna ende ye pre kamange erambedi i-wingwa. Ba ye disaipelma wagle eremogl yomba ikra ka-tengwa. \p \v 14 Ana Yesus yegl ditongwa, “Ene kan winge erimbi gak kembra na moglmara wiyondo, ana ene ye i-teke pandiglkriyo. Sraglpre, heven kingdom imbo gak kembra yeglmere moraglkwa ye pre yongwa.” \v 15 Ana Yesus ongo mitna ende gak kembra mina bolamugl yei tendre ana ye endongwa. \s1 Yagl gakmugl ta taragl mere ake-nongwa \r (Mak 10:17-21; Luk 18:18-30) \p \v 16 Enge suwarata Yesus moglmara yagl gakmugl ta undre krapoglkwa, “Beke notnga, na mambuno wakai sraglmere ere kor aimande moraglkwa inagle?” \p \v 17 Yesus di ikine endungwa, “Ene sraglpre na moglmara mambuno wakai pre krapotne? God suwara wakai kaima moglkwa. Ene kor-moratnga inagledi pitn kade lo dumere yegl ero.” \p \v 18 Ana yaglmo i krapoglkwa, “Sragl lo ne?” \p Ana Yesus di ikine endungwa, “Ene yomba ta sigoglkro, ene yagl ta embiye kunogl gundokro, ene kunogl goglkro, ene yomba ta kakimbi ditendre kot eretekro. \v 19 Ene nen man pirmitna ende kanno pinande eratniwo.\x + \xo 19:19 \xt Wok Pris 19:18\x* Te enene pre wakai pitnere yeglmere yomba ene motnara magl meglkwa i wakai kanatniwo.” \p \v 20 Ana yagl gakmugl di ikine endungwa, “Na lo i prapra pir pinande erikwa. Na taragl ta ama sraglmere eraglka pame?” \p \v 21 Yesus yegl ditongwa, “Ene wu yomba du-yene enagledi pitn, ana ene pi bonan prapra topo bogl indre, ana moni ipi kiuglgiunde yomba to. Ana ene heven suna taragl wakai mere paitenambuka, yegl ertre ana okuwo na wimara wo.” \p \v 22 Yagl gakmugl ka i pirtre ye kinde pir endongwa. Sraglpre, ye bona gana merkinde kaima kan-nongwa. \p \v 23 Ana Yesus disaipelma wagle yegl ditongwa, “Na ka kaima ene diteinga, moni bona mere paitongwa yomba ye yombuglo ere ende heven kingdom suna enamunedi erimbi kuno erekrambuka. \v 24 Na kordagl ene diteingwa, bugla-kamel ye kar kuiye yomara ende suna enambuka i kuno orkwa. Ba moni bona mere paitongwa yomba ye yombuglo ere ende God kingdomo mina suna enamunedi erimbi kuno erekrambuka.” \p \v 25 Disaipelma wagle ye ka i pirtre sipuglo kinde dindre ana krapeglkwa, “Yegl panan ira ere-inambe?” \p \v 26 Yesus toro mendigl pandigl ye kandre yegl ditongwa, “Yomba ta taragl yegl erambuka kuno erekrukwa. Ba God ye taragl i prapra erambuka kuno orkwa.” \p \v 27 Ye yegl dungo, Pita ka yegl di ikine endungwa, “Kanno! No taragl prapra kindekondo ene unara umgra. Okuwo sragl taragl inamune?” \p \v 28 Yesus ditongwa, “Na ka kaima ene diteinga, kamun kua ya makan kor mina suna, Yomba Wam ye ambuglange boglmo mina bolamugl amedinambuka enge na mokona mina wingwa ene ama bogl wakai 12 mina amedi mogltre, ana ene Israel yungu ombuno 12 sutno moraglkwa. \v 29 Ana yomba ta ye na kangina mina yungumo ya angiglma ya ambaglma ya nem ya mam ya nangiglma mo te dumo makanmo kinde kondungwa, ye taragl suwara suwarandi kondumara i taragl merkinde indre, te kor aimande morambuka akiye inambuka. \v 30 Ba yomba merkinde okuna wingwa ende okuwo embi, ana erme okuwo wingwa ende okuna embi erambuka. \c 20 \s1 Yomba wain togl mina suna kongun erikwa di boglkwa \p \v 1 “Heven kingdom i yagl ta makanmo pond yomere yegl. Ye tangina mogl ende menda pi ana ye yomba wainmo togl mina suna kongun eraglmedi pre digaglkwa. \v 2 Ande enge suwara topomo i moni mongo kokunkuno inaglme dungo ana kongun yomba ye prawe dingwa. Ana ye kongun eraglmedi wainmo togl mina suna diendungwa. \p \v 3 “Ana ande kuiya 9 orko, ye aglke endpi maket dumo suna pindre kango, ana yomba tau ye kongun ta erekre yoko kaima igle andigl meglkwa. \v 4 Ana ye ditongwa, ‘Ene ama akiye pindre na wainna togl mina suna kongun erimbi, ana na minge topo kokunkuno panambere tenaglka.’ \v 5 Yegl dungo ye ende eingwa. Ana 12 klok ye ende menda pi kordagl yomba tau kongun ditendre, te 3 klok pokndungo ama tau ditendre orkwa. \v 6 Ana 5 klok enambuka magl orkwa enge, ye pi maket dumo suna pindre kangwa yagl tau igle andigl meglko, ana ye krapogl tongwa, ‘Ene sraglpre ande mundu yene igle kongun ta erekre yoko kaima andigl meglme?’ \p \v 7 “Ye di ikine endingwa, ‘Yomba suwarata wu na konguna eraglmedi no kere ikrukwa.’ \p “Ana ye ditongwa, ‘Ene ama akiye pi na wainna togl mina suna kongun eriyo.’ \p \v 8 “Ana kamun akenam dungwa enge wain togl nemyagl ye kongun sugl moglkwa yomba ditongwa, ‘Ene agle dimin kongun yomba wimbi topono tenatnga, ana okuwo inga kongun erikwa i mina mambuno bogl topo te pi, ana kongun komnaiye erikwa i okuwo tenatnga.’ \p \v 9 “Yagl tau 5 klok orko mambuno bogl kongun erikwa ikra ye suwarandi topono moni mongo kokunkuno tongwa. \v 10 Enge igle yagl tau kongun komnaiye erikwa, ye topo mere inamga wedi pir wingwa. Ba ye ama akiye moni mongo suwarandi topo kuno ingwa. \v 11 Ye monino ingwa i kandre ana kongun nemyagl moglmara tawa dindre ka-tengwa. \v 12 Ye yegl dingwa, ‘Yomba tau i okuwo di yungo ye ande kuiya suwarata kongun erikwa. Ba ye topo tenere yeglmere no kokunkuno notnga. No ande enge mundu ande gogl domara suna kongun ere pi mim paiyumgra.’ \p \v 13 “Ana makan nemyagl di ikine ende kongun yomba tongwa, ‘Yeinomga ene pro, na ta erekinde ere tekrika. Ene okuna kana moni mongo suwarata pre ande enge suwarata pra kongun eragle dikitne dino? \v 14 Erme ene topo indre ana ende yungun po. Na ene topo teimere yeglmere yomba okuwo inga i ama i kuno ende tenambuka pirka. \v 15 Na monina i nana pirmere eraglka paikrumo? Na wakai erika ba ene sraglpre mundun kinde orko ana kenatna sine?’ \p \v 16 “Yeglmere, yomba ta okuna unambuka ende okuwo enan, te okuwo unambuka ende okuna enambuka.” \s1 Yesus gogl andrambere ama aglke dungo 3 orkwa \r (Mak 10:32-34; Luk 18:31-33) \p \v 17 Ana Yesus ende egli Jerusalem kamun enagledi pindre, ye disaipelma wagle 12 i-pere ende ana uglmange ere yegl ditongwa, \v 18 “Piryo, nono ende yenda Jerusalem kamun enamga. Ana Yomba Wam tekoglo pris kande ya te lo beke teingwa yomba meglmara endimbi, ana ye indre ka-tange te sigoraglme dinaglkwa. \v 19 Ana ye ipi Yomba Bina meglmara tembi, ye bakaglte, kumba wip\f + \fr 20:19 \ft Kumba wip i yegl: Kan kumba akiemara endi pangwa punduwomugl kau nangiye tonguma singwa i ana yomba si-si erikwa.\f* si ipi endi-prak mina sinaglkwa. Ba ye ande enge suwota mina andigl ukor enambuka!” \s1 Jems ya Jon mane krapoglkwa \r (Mak 10:35-45) \p \v 20 Ana okuwo Sebedi embiye ye wam suwo bogl Yesus moglmara undre ye goglko bondugl tendre, ana taragl wakai ta norambedi krapogl tongwa. \p \v 21 Ana Yesus ambu i ditongwa, “Ene sragl taragl inagledi pitne?” \p Ana ambu i di ikine ende tongwa, “Ene digidi naro, ene king moratnga enge na wana suwo, ta ene ongun wokra amedi moran, ta ene ongun kondakra amedi moran erambrika.” \p \v 22 Ba Yesus di ikine ende tongwa, “Ene taragl ta pre na krapeglkwa, i ene ta pirpogl sikrikwa. Na geu nigl mingi neimbo ene ama pra ninambro?” \p Ye di ikine endimbrika, “No ninambuglka pra kuno orkwa.” \p \v 23 Yesus yegl ditongwa, “Ene kaima na nigl mingina i ninambrika. Ba na onguna wokra mo kondakra amedi morambre dinaglka paikrukwa. Angai dumo suwo i Nina erekuno ere yomba tekondungwa yongwa.” \p \v 24 Ana disaipelma 10 ye ka i pirkwa enge, ye deno kumbruko angigle angigle suwo i ka-tengwa. \v 25 Ba Yesus prapra aglendi makai sindre ana dungwa, “Ene kanigwa, Yomba Bina kingno kande mogl-mitna ende yombano teingwa. Te king kongunmo yomba kande ye yombano no kanno pinande eraglmedi yombuglo kaima teingwa. \v 26 Ene mina mambuno yegl paikrambuka. Ene meglmara suwarata ye kande eragledi piran, ana ye ene nitno konguno yomba morambuka. \v 27 Ana ene mina suwarata mogl gumamugl endinagledi piran kade, ana ye ene nigl konguno yoko eretenambuka. \v 28 Yeglmere, Yomba Wam ye yomba akepledi naraglmedi pre ta ukrukwa. Ye yomba merkinde akepledi tendre, ana kor wanmoglkwa i kindekondo yomba merkinde topo ere i-ikine endinagledi pre ungwa.” \s1 Yesus yagl suwo ongumutno kin yongwa ake pinedungwa \r (Mak 10:46-52; Luk 18:35-43) \p \v 29 Yesus disaipelma bogl Jeriko dumo kande kindekondo endeingo ana yomba merkinde omara eingwa. \v 30 Ana yagl suwo ongumutno kin yongwa konbauna bina amedi mogl Yesus ende wongo pirtre, ana ye mambuno bogl agle binan bogl dimbrika, “Yaglkande, Devit Wam! Ene no mitno goglo.” \p \v 31 Yomba merkinde ka tendre kiendi mogltro dingwa, ba ye kaglkane binan bogl kaima imbrika, “Yaglkande, Devit Wam, ene no mitno goglo!” \p \v 32 Ana Yesus andigl mogl yaglmo suwo i aglendi krapogl tongwa, “Na ene sragl eretenaglka pre munduno pango dimbre?” \p \v 33 Ye ditembrika, “Yaglkande, no ongumutno ake pinedi noratnedi pre munduno pangwa.” \p \v 34 Ana Yesus mitno gogl tendre, ye ongumutno suwo-akiye akungo tambre kaima ongumutno pinedungo kandre, ana ye Yesus omara mokomugl embrika. \c 21 \s1 Yesus king mereyegl ende Jerusalem suna ongwa \r (Mak 11:1-11; Luk 19:28-40; Jon 12:12-19) \p \v 1 Yesus disaipelma wagle bogl Jerusalem kamun mangigl undre, ana ye ende Betfasi kamun Olip Muglo igle wingo, Yesus disaipelma suwo keunde diende, \v 2 ye kongun erambirere mere ditongwa, “Ene yungu epigl nongagle yomara iro pindre ana ene enambrere pi kanbir bugla-dongi mam ta nangigle bogl kane kogl endingwa eglire pai miurka i suwo-akiye kane poko i yu na moglmara wiro. \v 3 Ana yomba ta ka kanekane ditembi, ene yombamo i diteiro, “Yaglkande kongunmo ta pangwa ertre aglke tambre te ikine endinambuka.” \p \v 4 Taragl plau dungwa i propet ta okuna ka dumere mere paiyungwa: \p \v 5 “Saion yagl ambu diteyo, \q1 ‘Kaniyo, ene kingno \q1 meglmara ungwa. \q1 Ye yomba yoko kangiye \q1 paikrukwa mere ere, ana \q1 bugla-dongi bolamugl ausi \q1 moglkwa. Ana ye bugla-dongi \q1 nangigle ta moko bolamugl \q1 amedi mogl endungwa.’”\x + \xo 21:5 \xt Sekaraia 9:9\x* \p \v 6 Ana disaipelmo suwo pindre, Yesus taragl okuna kana eriro ditomere mere ikra eurika. \v 7 Ye dongi mam ya nangigle bogl i yundre ana ye gatno suna kande olto gugl bugla-dongi mokono mina yembriko, ana Yesus dongi nangigle mina moko bolamugl amedi moglkwa. \v 8 Ana yomba merkinde ye gatno suna kande olto gugl konbauna ake waidi yei engwa. Te tau endi yaundongo bukondi, ana konbauna kugl ake waidi yei engwa. \v 9 Yomba merkinde Yesus omara okuna eingwa ye ya te yomba tau mokomugl wingwa, ana ye mambuno ere mangre kaglkadi yegl dingwa, \q1 “Devit Wam dembiye \q1 siteiyo!” “God erewakai \q1 ere tenambuka, ye Yaglkande \q1 kangiye mina ungwa!” \q1 “God dembiyesi mitna imbo kaima endiyo!”\x + \xo 21:9 \xt Buk Song 118:26\x* \p \v 10 Enge igle Yesus ende Jerusalem suna ongo ana siti igle yomba prapra toro kan ana krapogl dingwa, “Yomba i irane?” \p \v 11 Ana yomba merkinde yegl dingwa, “I Yesus ye propet Galili dumo kande, Nasaret kamun nem ungwa.” \s1 God holi yungumo mina yomba taragl topo eremeglko Yesus simenda endungwa \r (Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Jon 2:13-22) \p \v 12 God holi yungumo mina Yesus ende yungugl pindre ana yomba prapra taragl topo ere-ikine ikine ende meglkwa simenda endungwa. Ana ye yomba moni topo ere imboriya ende botno i ya te amedi mogl kua yumugl moni bogl ingwa endi egle i prapra kindaginde yene ake yakete sitoindi endungwa.\f + \fr 21:12 \ft Yomba eremogl God holi yungumo mina sunakra taragl ta topo eramnedi pirimbi ana God holi yungumo i ye monimo mina topo eraglkwa. Rom ya Grik monino mina ta topo erekraglkwa. Ana kua ya taragl tau yomba topo erikwa i ofa ere God tenaglkwa.\f* \v 13 Ana ye ditongwa, “Kamambuno pepa mina muno beglko pangwa, ‘Na yunguna i kamange eraglkwa yungu we dinaglkwa.’ \x + \xo 21:13 \xt Aisaia 56:7\x* Ba ene erikwa i ‘kunogl yomba taragl ipi kombuglo mur teke yeimere’ \x + \xo 21:13 \xt Jeremaia 7:11\x* yeglmere erikwa.” \p \v 14 Ana ongumutno mim orkwa ya te mau singwa yomba God holi yungumo kande Yesus moglmara yungugl wingo, ana ye kindeno prapra erewakai eretongwa. \v 15 Ba enge igle pris kande wagle ya ta lo beke teingwa yomba Yesus taragl wakai orkwa i kandre deno kumbrikwa, ana gak kembra God holi yungumo yungugl kaglkane erikwa, “Devit Wam dembiye siteiyo” dingo ana yomba kande wagle kinde pirkwa. \p \v 16 Ana ye krapogl Yesus teingwa, “Ene gak kembra ka dingwa i pitno?” \p Ana Yesus yegl di ikine ende tongwa, “Owo, ene kamambuno pepa mina pangwa i kerekrimo? \q1 “‘Gak kembra ya, \q1 kuglambu ye drano mina \q1 ene dembin si tenaglkwa.’”\x + \xo 21:16 \xt Buk Song 8:2\x* \p \v 17 Yesus eremogl yomba ya te siti i kindekondo ende menda pi ana Betani kamun igle enduwer mogl pangwa. \s1 Endi kogla mongo koglkrukwa kamo \r (Mak 11:12-14, 20-24) \p \v 18 Tangina kana Yesus ende ikine siti enagledi pindre, konbauna bange kindan goglkwa. \v 19 Ye endi kogla endiye ta konbauna bina pango kandre ana magl ongwa, ba mongo ta kogl paikrukwa, yaundo keunde pangwa. Ana ye yegl di endimo i tongwa, “Ene mongo aglketa koglkratnga!” Ana oglandi kaima endimo kogla i gigle goglkwa. \p \v 20 Ana disaipelma wagle i kandre nangino kogl krapeglkwa, “Srambre ere endi kogla i oglandi kaima gigle goglme?” \p \v 21 Yesus di ikine ende tongwa, “Na kaima ene diteinga, ene pirngi dindre ana ene nomano suwo yeikrimbi, na endi kogla endiye mina erika kanigwa yeglmere ene eraglkwa, ba i keunde tamanga. Ene ombugl makan muglo i ditenaglkwa, ‘Enene ukandi ende mundi nigl po dimbi,’ i pra enambuka. \v 22 Ene pirngi dindre kamange erimbi ana taragl ta inamunedi kraporaglkwa i pra inaglkwa.” \s1 Yesus kangiye kande ira tomedi krapeglkwa \r (Mak 11:27-33; Luk 20:1-8) \p \v 23 Yesus ende ikine God holi yungumo mina suna undre, ana ka bekete moglko, pris kande wagle ya te Israel mina ende okuna eingwa yomba kande tau ye moglmara wu krapeglkwa, “Ene sragl mina yombuglo gigledi indre kongun i etne? Ene kongun yegl ira ero ditome?” \p \v 24 Yesus di ikine endungwa, “Na ama ka kra suwarata pogl ene tenaglka, ana ene mongo dipogl narimbi kade, na sragl yombuglo gigledi indre kongun erika i ene dipogl tenaglka. \v 25 Jon yomba baptais eretongwa yombuglo i aglokra indre baptais eretome? I God mina umo mo yomba mina ume?” \p Ana ye yene mambuno bogl di ikine ikine ende pirkwa, “Nono sragl we dinamune? God mina ume dumuno, ye yegl di norambuka, ana ene sraglpre Jon pirngi dikrime? \v 26 Ba nono yomba mina ume dumuno, nono yomba kundutno gounga sraglpre yomba prapra pirkwa Jon ye propet ta moglkwa.” \p \v 27 Yeglpre ye di ikine ende Yesus ditengwa, “No ta pirkunga.” \p Ana Yesus ditongwa, “Na ira kongun i erondi narko erika i ene ama ta ditekraglka. \s1 Yagl ta wam suwo eurere Yesus ka di simboglkwa \p \v 28 “Ene sragl wedi pirm? Yagl ta wam suwo miurka. Ana ye wam komuno moglmara pindre ditongwa, ‘Wana, ene erme pi wain togl mina suna kongun ero.’ \p \v 29 Ana wam di ikine endungwa, ‘Na pikraglka,’ ba okuwo ye nomane yake tendre, ana ongwa. \p \v 30 “Ana nem pi wam ta ka ikra keunde ditongo, ana wam di ikine ende tongwa, ‘Owo, Nina na pi eraglka,’ ba ye pikrukwa. \p \v 31 “Gakmo suwo i, ira nem dumere orme?” \p Ye dingwa, “Gak komuno.” \p Ana Yesus ye ditongwa, “Na kaima ene diteinga, takis ingwa ya te nangino kunogl gundingwa yomba ye ene ake okuwo ende, ye okuna kana ende God kingdomo mina suna eingwa. \v 32 Sraglpre, Jon ende ene meglmara undre konbauna du-yene inaglkwa pre ombuno ditongwa, ana ene ye pre pirngi dikrikwa. Ba takis ingwa ya te monguglo gua erikwa yomba ye pirngi diteingwa. I ene pirkan erikwa, ba ene nomano yakete ana ye wedi pirngi dikrikwa. \s1 Kongun yomba kinde wain togl sugl meglkwa kamo \r (Mak 12:1-12; Luk 20:9-19) \p \v 33 “Ka ta diboglmbo ene piryo. Enge ta makan nem eremogl wain ereyagl ana togl ere winambodi kondo, wain nuglo dukunaglkwa maugl ta persire ana sugl moraglkwa pre yungu ta keingwa.\f + \fr 21:33 \ft Wain togl kamo iwe, Aisaia 5:1-2, mina pamere Yesus dungwa. Kamo i God embriye mambuno ere Israel yomba tomere di simboglkwa. Kamo di simbogl dungwa i mambuno yegl, kongun ere yaglkwa yagle, God. Te wain togl, i Israel yomba.\f* Ana ye wain toglmo, kongun yomba tau sugl mogl nariyo ditendre ana ye ende kamun eglke ta ongwa. \v 34 Wain uraglkwa enge magl ungo, ye kongunmo yomba di wain sugl yomba meglmara endungwa i ye wainmo mongo tau gande imakaisi tenaglkwa pre. \p \v 35 “Ana wain togl sugl meglkwa yomba ye kongun yomba diendungo wingwa akegidi mogltre ana ta eresindre, ta sigogl, ana ta kombuglo singwa. \v 36 Aglke kordagl ye kongun yomba tau diendungwa, komnaiye kurita eingwa ba okuwo merkinde eingwa. Ana wain togl sugl yomba komnaiye eingwa eretemere yegl okuwo eingwa ama kuno yegl ereteingwa. \v 37 Ana okuwo kaima yene wam di ye meglmara suna ende yegl dungwa, ‘Na pirka na Wana i wakai kanaglkwa.’ \p \v 38 “Ba enge i sugl yomba ye wam kaima kandre ye yene di ikine ikine ende pirkwa, ‘I wain nemyagl wam ungwa. Ende wiyo. Nono ye sigogl ana ye wainmo togl i nono inamga.’ \v 39 Yeglpre ye wam akegidi mogl wain togl mina gundo piyasi menda ende, ana ye sigeglkwa. \p \v 40 “Yegl erikwa pre wain togl nemyagl unambuka enge, ye sragl ere kongun sugl yomba i tenambe?” \p \v 41 Ye di ikine ende teingwa, “Sugl yomba kinde ye erekinde erete, sigogltre, ana wain togl i sugl yomba tau tenan, ye engemo pamere kuno ere wain mongo uro tenaglkwa.” \p \v 42 Yesus ditongwa, “Ene kamambuno mina ka suna okuna beglko pangwa i kere pirkrimo? \q1 “‘Yungu keingwa yomba \q1 kombuglo i kinde yomedi \q1 plendi menda endingwa, ba \q1 kombuglo i yungu uglomugl \q1 kauglange giglendi pangwa, \q1 i Yaglkande ye yene orkwa. \q1 Ana taragl i no ongumutno \q1 mina wakai kaima pango kamga.’ \f + \fr 21:42 \ft Buk Song 118:22, 23\f* \p \v 43 “Yeglpre, na ene diteinga, God kingdomo ene mina i-eglke ende, ana yomba yungu ombuno ta tenan ye mongo pamere wakai koraglkwa. \v 44 Ana yomba ta yange kombuglo i mina bolamugl sinan ye ama bogl deruwagl baruwagl erambuka. Ba kombuglo i yange yomba ta mina sinan, yombamo i deruwagl kaima ere wu kungane enambuka.”\f + \fr 21:44 \ft Erme pirpogl singwa yomba tau eremogl ka i Matyu yene muno boglkrukwa. Ba okuwo yomba ta boglme dingwa. Luk 20:18 mina kano.\f* \p \v 45 Pris kande ya Parisi wagle Yesus ka di simbogl dungwa i pirkwa enge ana ye no pre dumedi pirkwa. \v 46 Yeglpre ye konbauna ta doko indre kane sinamnedi erikwa. Ba ye yomba merkinde kundutno geglkwa. Sraglpre, yomba pirkwa Yesus propet ta moglkwa. \c 22 \s1 Yagl ambu bogl inambredi kaiya mokna bir neingwa mambuno i Yesus di simbogl dungwa \r (Luk 14:16-24) \p \v 1 Yesus aglke ka ta di simbogl yomba ditendre dungwa, \v 2 “Heven kingdom i yeglmere, king ta wam ambu inambuka pre kaiya mokna bir ninaglkwa akekun orkwa. \v 3 Akekun ere ana ye kongunmo yomba diendungwa. Ye pi yomba wiyo dungwa yomba ditembi, ye kaiya mokna bir ninaglmara unaglkwa pre dungwa. Ba ye una kiurikwa. \p \v 4 “Yegl eriko aglke kordagl ye kongunmo yomba tau mere diende dungwa, ‘Wiyo diga yomba ikra diteiyo, na kaiya mokna bir pokndinan ninaglkwa pre akekun ere kondiga. Na buglana kau kumugl wam boglkwa sikei, ana taragl prapra erekuno ere kondinga. Yagl ambu bogl inambrika kaiya mokna bir ninaglmara ende wiyo.’ \p \v 5 “Ba wiyo dungwa yombamo, ye ka dungwa i pirkre ana ye ende konguno mina eingwa. Yomba ta ende kaiya mokna toglmo mina suna ongwa, te yomba ta moni kongun ormara endongwa. \v 6 Te tau eremogl king kongunmo yomba akegidi mogl ere sindre, angai goraglmedi erete, ana ye sigeglkwa. \v 7 King dem pond kumbrukwa, yeglpre ye kimbirmo nem diendungo ana ye kongunmo yomba sigeglkwa yombamo ikra, erekinde erete ana ye sitino gagltenge erikwa. \p \v 8 “Ana king ye kongunmo yomba agle dindre ana ditongwa, ‘Na yagl ambu bogl inambrika kaiya mokna i akekun erika. Ba na wiyo diga yomba i ye wakai moglkrikwa pre kuno ere ta ukrikwa. \v 9 Erme ene ende konbauna kande koglkoglo pindre ana yomba ta kanaglkwa merkinde digaglmbi ana bogl inambrika mokna bir ninaglmara wiyondo.’ \v 10 Ana kongun yomba ende konbauna kande koglkoglo pi yomba prapra kinde ya wakai akiye ta kanigwa prapra imakai singo ana yagl ambu bogl imbrika yungu i yomba kau sungwa. \p \v 11 “Ba king ye yomba meglkwa i kanagledi ende yungugl undre ana kango yagl ta yagl-ambu bogl imbrika gagl suna olto endekre yoko moglkwa. \v 12 King yegl ditongwa, ‘Yeinombuglka, ene yaglambu bogl ingwa ekin gagl ikra ta endekitnga, ene sraglmere ere ende suna igle une?’ Ana yagle i ka ta di ikine endinambuka manga. \p \v 13 “Ana king kongunmo yomba tau yegl ditongwa, ‘Ye ongo kagle kanesi ana piyasi menda mim bongond ormara suna endiyo. Igle ye kai kaglkane ere ana singiye gikir ere morambuka.’” \p \v 14 Ana Yesus ka di uglo yongwa, “God yomba merkinde aglendi wiyo dungwa, ba kurita pinde yungwa.” \s1 Takis tenamuno mo tekramnedi krapogl Yesus tengwa \r (Mak 12:13-17; Luk 20:20-26) \p \v 15 Parisi wagle ende pindre ana Yesus krapeglmbi ka ta di aglau eran kane sinaglkwa pre ka dikeglkwa. \v 16 Ana Parisi wagle ye konguno yomba ya te Herot akeple dingwa yomba tau diendigo, ana ye pi Yesus moglmara dingwa, “Beke notnga, no punga ene ka kaima dinga. Ene God yomba pre prumere kaima beke tenga, ene yomba kangino pangwa mo paikrukwa ye pre kundutno ta goglkitnga. \v 17 No dinoro, ene sragl we dipitn? Nono takis Sisa pra tenamuno mo tekramne?” \v 18 Ba Yesus ye nomano kinde i kan-kondo ana ye yegl dungwa, “Ene kakimbi yomba, sraglpre ene na sigoramnedi pre ka dikeglme? \v 19 Ene moni mongo takis tenaglkwa na ombuno dimbi kanimbo?” Ye moni mongo ta yundre Yesus teingwa. \v 20 Ana Yesus krapogl ye tongwa, “I ira gumadra ya kangiye pame?” \p \v 21 Ye di ikine endingwa, “Sisa.” \p Yesus yegl ditongwa, “Wakai kaima, Sisa taraglmo i yene Sisa teiyo, te God taraglmo i yene God teiyo.” \p \v 22 Ye ka i pirkwa enge, ye sipuglo dindre ana ye Yesus kindekondo endingwa. \s1 Sadyusi wagle yomba geglkwa andraglkwa i pre Yesus krapogl tengwa \r (Mak 12:18-27; Luk 20:27-40) \p \v 23 Enge igle keunde Sadyusi wagle tau Yesus moglmara wingwa. Ye yomba geglkwa andiglkraglme dingwa yombamo, ana ye ka kra ta pogl Yesus tengwa, \v 24 “Beke notnga, Moses yegl dinorkwa, yagl ta gak kugl yeikre goran, ana yene angigle embiye werai kambe nendre ana angigle akepledi gak kugl tenambo. \v 25 Ana angiglma komuno okuwo 7 we no mounara suna igle meglkwa. Angro komuno ambu indre goglkwa, ba ye gak ta kugl yeikrukwa. Yegl orko yene angigle embiye werai kambe nongwa. \v 26 Kuno yegl keunde angigle okuwo mina plau dungwa, te ye mokomugl angigle suna i yegl orkwa, ana yegl ere eingo, endpi angro okuwo kaima 7 i mina ongwa. \v 27 Ye prapra gogl kondingo ana okuwo kaima ambumo i goglkwa. \v 28 Okuwo yomba geglkwa andigl ukor enaglkwa enge, yagl 7 ambumo suwara i ingwa. Ana ambumo i ira embiye morambe?” \p \v 29 Ana Yesus di ikine ende tongwa, “Ene aglau kinde erikwa; sraglpre, ene kamambuno pepa mina okuna ka pangwa i ya te God yombuglomo i ene pirpogl sikrikwa. \v 30 Yomba geglkwa andigl ukor enaglkwa enge, ye angelo heven suna meglkwa yeglmere mogltre ana yagl ambu ta bogl ikraglkwa. \v 31 Ana yomba geglkwa andigl ukor enaglkwa i God ka ene ditongwa ikra kere pirkrimo? God dungwa, \v 32 ‘Na Abraham Godmo mogl, te Aisak Godmo mogl, ana Jekop Godmo moglkwa.’ \x + \xo 22:32 \xt Kisim Bek 3:6\x* God ye yomba geglkwa Godno ta manga. Ye yomba kor-meglkwa Godno moglkwa.” \p \v 33 Yomba merkinde ka beke tongwa i pirtre ana ye sipuglo dingwa. \s1 God lomo kande kaima yegl pangwa \r (Mak 12:28-31; Luk 10:25-28) \p \v 34 Parisi wagle pirkwa Yesus ka di Sadyusi wagle drano simundungwa enge ana ye wu suwara eingwa. \v 35 Ye mina suna lo beke teingwa yomba suwarata Yesus ta dinan piragledi krapogl tongwa, \v 36 “Beke notnga, lo mina suna ka ta kande kaima ende komuno ongwa i sraglmere pame?” \p \v 37 Yesus di ikine ende tongwa, “‘Yaglkande ene Godnen, kuiyan mina mundu kan wakai yendre, te noman mina kan wakai yei, ana poglodi pitnara akiye kan wakai yenatnga.’ \x + \xo 22:37 \xt Lo 6:5\x* \v 38 Iwe lo kande kaima pandre ana giglendi gumamugl pangwa. \v 39 Ana lo ta giglekui dungwa mokomugl pangwa i ama kuno yegl pangwa, ‘Enene pre wakai pitnere yegl yomba ene motnara magl meglkwa i kanwakai yeiyo.’ \x + \xo 22:39 \xt Wok Pris 19:18\x* \v 40 Moses lomo prapra ya propet ka beke teingwa i prapra, lo suwo i mina mambuno kaima pangwa.” \s1 Krais ira Wam moglme \r (Mak 12:35-37; Luk 20:41-44) \p \v 41 Enge igle Parisi wagle tau makaisi meglko ana Yesus krapogl tongwa, \v 42 “Ene Mesaia pre sragl wedi pirme? Ye ira wam moglme?” \p Ye di ikine endingwa, “Ye Devit wam.” \p \v 43 Yegl dingo, Yesus ditongwa, “Ana sraglpre Spirit nomano tongo, Devit ye pre Yaglkande we dume? Devit yegl dungwa, \b \p \v 44 “‘Yaglkande di \q1 na Yaglkandena tongwa, \q1 “Na onguna wokra ene amedi \q1 mogl emin, ana ene kundan \q1 ikine katn mina atnekra yenaglka.” ’ \x + \xo 22:44 \xt Buk Song 110:1\x* \m \v 45 Ene kaniyo, Devit ye Mesaia pre ‘Yaglkandena’ we dinan, ana sraglmere Mesaia ye Devit wam morambe?” \v 46 Ana Parisi mina suna yomba suwarata Yesus ka dungwa i ta di ikine endinaglkwa paikrukwa, ana dungwa enge ya okuwo imbor yomba suwarata kuno eran Yesus ka kanekane ta krapogl tenaglkwa manga. \c 23 \s1 Parisi wagle ya lo beke teingwa yomba mambuno kinde erikwa \r (Mak 12:38-39; Luk 11:42-46; 20:45-46) \p \v 1 Okuwo Yesus yene disaipelma wagle ya yomba merkinde meglmara ka ditongwa, \v 2 “Lo beke teingwa yomba ya te Parisi wagle ye Moses dumomo indre ana lo beke tomere yegl bekete meglkwa. \v 3 Yeglpre taragl eriyo ditenaglmere ene eraglkwa. Ba ye embriyeno i ta ene sikasi erekriyo. Ye ka beke teingwa ba ye yene ka beke teimere i ta erekrikwa. \v 4 Ye taragl yumbun pond dongwa koglo sindre ana ipi yomba kombano mina kake teingwa. Ba ye yene onguno mongo ta suna ende akeple dimbi kake yenaglkwa manga. \p \v 5 “Taragl prapra erikwa i yomba no kanaglmedi pre erikwa. Ye erikwa i God kamo tusindre mambro mina kansi pandigl, ama onguno bomgo ende indre,\f + \fr 23:5 \ft Kamange erikwa bomgo, i Juda yomba paus kembra kembra bekingwa. Ana ye, God kamo kamambuno pepa mina pangwa i tau pepa kembra mina muno bogltre ana paus i mina sunakra gre pandigl ana pausmo i onguno kondakra kogl pandigl te mambro si pandiglkwa. (Kisim Bek 13:9 ya 16 te Lo 6:8 ya 11:18.) Te Juda yomba kamambuno pepa Namba 15:37-41 mina pangwa i ama sika singwa. Ana ye kan sungagle ta gatno suna mina kogl pandiglkwa. Yegl erikwa ipre Yesus dungwa, “Pirpogl singwa yomba ya Parisi wagle taragl erikwa wu kande ongwa i mina, ye God mambunomo sika singwa yomba meglmedi dinaglkwa pre erikwa.”\f* ana gagl olto endimara kumagl bai kande ake punduwomugl kogl ombuno diteingwa. Ye God lomo engenge pirkwa yomba meglme dinaglmedi erikwa. \v 6 Ye kaiya mokna bir nemara bogl gumamugl moraglkwa pre munduno pango, te makai yungu yungugl bogl gumamugl wakaile amedingwa. \v 7 Ye munduno pangwa i makai dumo yomba ye no koglkaredi dembino sindre ana ye ka beke norikwa yomba we dinaglmedi pre erikwa. \p \v 8 “Ba ene ye ka beke nerikwa we dikraglkwa, sraglpre, ka beke tongwa suwara moglko ene prapra angigle angigle meglkwa. \v 9 Ana ene makandle yomba ta kangiye dagl, neno we dikriyo. Sraglpre, ene Neno suwara ye heven suna moglkwa. \v 10 Yomba eremogl ende okuna ongwa yomba we ta dikraglkwa, sraglpre, ene yomban ende okuna ongwa i Krais suwara. \v 11 Ene mina suna yomba ta kande moragledi piran kade, ye ene nitno konguno yomba morambuka. \v 12 Ana yomba ta ye yene kangiye ake mitna ende morambuka, ye kangiye ende atne unambuka. Ana yomba ta ye yene kangiye ake atne ende morambuka, ye kangiye kande inambuka. \s1 Parisi ya lo beke teingwa yomba mambunono kinde \r (Mak 12:40; Luk 11:39-52; 20:47) \p \v 13 “Lo beke teingwa yomba ya Parisi wagle. Ene kakimbi yomba! Yumbun kandekinde ene mina plau dinambuka. Yomba ende heven kingdom enamunedi eriko, ene gumanomugl konbo yongugl getndingwa. Ba ene enene ta ende suna pikrikwa. Ana yomba ta ende suna enamunedi eriko, ene kanwinge erekrikwa. \v 14 Lo beke teingwa yomba ya Parisi wagle ene kakimbi yomba. Yumbun kandekinde ene mina plau dinambuka. Ene ambu werai wagle bakagl tendre, yunguno kunogl indre te kamange olto erikwa. Yeglpre ene yumbun kandekinde i-kawa tenaglkwa.\f + \fr 23:14 \ft Erme pirpogl singwa yomba tau yegl pirkwa epigl 14 Matyu yene muno boglkrukwa. Ba okuwo yomba ta boglme dingwa.\f* \p \v 15 “Lo beke teingwa yomba ya Parisi wagle, ene kakimbi yomba! Yumbun kandekinde ene mina plau dinambuka! Ene mundi nigl sipraksi endpi makan koglkoglo wan kuno ere, yomba suwarata di imbi nomano suwara yei, ana enene embriye kinde erimere yeglmere ye ere kawa tendre ana ye guglo kamun yombamo erambuka. \p \v 16 “Ene ongumutno kin yongwa yomba konbauna ombunodi yomba tengwa! Yumbun kandekinde ene mina plau dinambuka! Ene ka yegl dingwa: ‘Yomba ta God holi yungumo kangiye dagltre ka digi dungwa, i taragl yoko orme dingwa. Ba yomba ta God holi yungumo gol yungugl yongwa i ka digi dungwa i yene kamo dumere erambuka.’ \v 17 Ene ongumutno kin yei du kinde erikwa! Sragl taragl kande orum? Gol moni i mo, God holi yungumo i orko gol wu wakai om? \v 18 Ana ene dingwa, ‘Yomba ta alta ake ka digi dungwa, i dumere yegl erekrukwa. Ba ofa alta bolamugl yongwa ake ka digi dinan, i pra kuno orkwa.’ \v 19 Ene ongumutno kin yeingwa yomba! Sragl taragl kande orum? Ofa mo, alta orko ofa i wu wakai om? \v 20 Ipre, yomba ta ye alta kangiye mina digi dinambuka, ye alta ya te bolamugl taragl prapra yongwa i akiye digi dungwa. \v 21 Ana yomba ta ye God holi yungumo kande kangiye mina digi dinambuka, ye God holi yungumo ya te God yungugl moglkwa i akiye digi dungwa. \v 22 Ana yomba ta heven kangiye mina ka digi dinambuka, i ama God boglmo kande ya te God yene amedi moglkwa i akiye digi dungwa. \p \v 23 “Lo beke teingwa yomba ya Parisi wagle, ene kakimbi yomba, yumbun kandekinde ene mina plau dinambuka! Ene taragl demine orkwa gene ya bongugl-dange ya, te karaugl yaundo ingwa enge, 10 mina suwarata God tengwa. Ba lo giglekuidi kaima beke tendre enene erekrikwa. I embriye du ya mitno geglkwa ya, mambuno du-wakai te pirngi dingwa. Taragl i prapra ene duwo ere ana ta kinde kondokriyo. \v 24 Ene ongumutno kin yongwa, ba ene yomba ta konbauna ombuno ditengwa! Ene dekambu nitno mina wu suna pi dinambedi pre siplendi menda endingwa, ba ene bugla-kamel nitno mingi mina meglko akiye nenguro erikwa. \p \v 25 “Lo beke teingwa yomba ya Parisi wagle. Ene kakimbi yomba, yumbun kandekinde ene mina plau dinambuka! Ene plet ya kap nangiye tembe nigl ende koko endingwa, ba sunakra ye taragl inamunedi pirkwa ya te nana we dipirkwa i kau sungwa. \v 26 Parisi wagle ene ongumutno kin yengwa! Okuna kana plet ya kap sunakra nigl ende koko endimbi, ana okuwo nangiye tembe akiye wakai yenambuka. \p \v 27 “Lo beke teingwa yomba ya Parisi wagle, ene kakimbi yomba! Yumbun kandekinde ene mina plau dinambuka! Kombuglo dra yomba geglko pandiglmara dumo, endi nuglo kruwo engre, ekin wakai kaima tembe tengwa yeglmere ene meglkwa. Ba sunakra yomba geglkwa yomburo ya taragl plangesi kau sungwa. \v 28 Ene kuno yeglmere. Ene nangino tembe yomba ongumutno mina yomba du-yene meglmedi kanigwa, ba sunakra ene kakimbi dingwa ya te embriyeno kinde kau sungwa. \p \v 29 “Lo beke teingwa yomba ya Parisi wagle, ene kakimbi yomba! Yumbun kandekinde ene mina plau dinambuka! Propet geglko ene maugl wakai pere pandigl, ana yomba du-yene geglko pandiglmara dumo ekin te-te erikwa. \v 30 Ana ene dingwa, ‘No kowano okuna meglkwa engemo igle no mouna daglma, no ye akeple dikre ana propet ta sigoglkungo.’ \v 31 Ene ka dimara igle mina enene dipene endingwa, propet sigeglkwa yomba gawano ene meglkwa. \v 32 Ene kowano awano tandaglme mambuno ere pandiglmara i ene ere poriya siyo! \p \v 33 “Ene toki kinde nangiglma wagle! God ene guglo kamun enaglme dinan ana sragl ere ende wu eglke enaglme? \v 34 Ana yeglpre, na ene i diteinga, propet wagle ya te pirpogl singwa yomba ya te lo beke teingwa yomba di ene mina endinaglka. Ene tau sigogl, ana tau endi-prak mina sindre, ana tau makai yungu yungugl kra kumba wip\f + \fr 23:34 \ft Kumba wip i yegl: Kan kumba akiemara endi pangwa punduwomugl kau nangiye tonguma singwa i ana yomba si-si ere erikwa.\f* sindre, ana tau sikasi taun bange bange endinaglkwa. \v 35 Yeglpre yomba du-yene prapra sigeglkwa yomba yumbuno inaglmere mere i ene mina unambuka. Abel yomba du-yene sigeglkwa bormaimo yange makandle sungwa. Igle mambuno bogl ende wu Berakiya wam Sekaraia mina ungwa. God holi yungu koglo yongo alta koglo yongo sunawom igle ene ye sigeglkwa. \v 36 Na kaima ene diteinga, sigeglkwa yomba ye yumbuno i prapra yomba erme meglkwa i mina unambuka. \s1 Yesus Jerusalem pre miriye goglkwa \r (Luk 13:34-35; 19:41-44) \p \v 37 “O Jerusalem, Jerusalem, ene propet wagle sigogl ana God kakepmo yomba di ene mina endungo kombuglo sigeglkura. Enge sramuna na onguna duglosi ene yombanma prapra kombusi isuna endinagledi erika, i konduwagle mam nangiglma wagle imakai si koiye atnekra endumere yeglmere, ba ene na yegl erambedi kanwinge erekrikwa. \v 38 Ana piryo, ene yunguno mina yomba ta moglkrimbi ana wau denglau-kuridi yenambuka. \v 39 Na ene diteinga, ene aglketa na kankre mogl pindre, ene dinaglkwa, ‘God ye erewakai eretongwa, ye Yaglkande kangiye mina ungwa.’”\x + \xo 23:39 \xt Buk Song 118:26\x* \c 24 \s1 Yesus eremogl God holi yungumo kinde erambiwo dungwa \r (Mak 13:1-2; Luk 21:5-6) \p \v 1 Yesus eremogl God holi yungumo kindekondo endongo, disaipelma wagle ye moglmara plaudi God holi yungumo mina yungumo tau yongwa i onguno buglosi Yesus ombuno dinamunedi wingwa. \v 2 Ba ye ditongwa, “Ene taragl i prapra wakai ere kanimo? Na ka kaima ene diteinga, kombuglo suwarata kombuglo ta mina bolamugl yei-pai moglkrambuka. Prapra siguglundi atne endinaglkwa.”\f + \fr 24:2 \ft Yesus ka olto kuri dungwa namba 5 igle pangwa. Kamo i Matyu 24:2 endpi 25:46 ongwa, ana kamun makan dundinambuka engemo mangigl erambuka enge taragl plau dinambere kamo dungwa.\f* \s1 Yumbun ya giu kanekane plau dinambuka \r (Mak 13:3-13; Luk 21:7-19) \p \v 3 Yesus Olip Kamun Muglo igle amedi moglko, ana disaipelma keunde Yesus moglmara undre dingwa, “Dinoro, taragl i enge aunake plau dinambe? Ana ene unatnga enge diu sraglmere eran kamuno ana kamkua ya makan dundinambe?” \p \v 4 Yesus di ikine endungwa, “Kanpogl siyo. Yomba ta kakimbi ene dite dinaglmiwo. \v 5 Yomba merkinde na kangina mina undre yegl dinaglkwa, ‘Na Krais’ yegl dindre, yomba merkinde bakaglte konbauna kinde mina auro yenaglkwa. \v 6 Ana kunda mangigl ere mangre kaglka dimbi piraglkwa, te kunda eglke boraglkwa i ka boglo kiglmbi piraglkwa. Ba ene pir kundugl goglkriyo, taragl yeglmere plau dinambuka, ba enge kande magl erekrukwa. \v 7 Kantri ta yomba ende menda pi kantri ta kunda bogl tenaglkwa, ana king ta dumo sugl moglkwa i endpi king ta dumomo kunda bogl tenambuka. Te kindan pond yenan, ana imem bange bange unambuka. \v 8 Taragl i prapra ambu gak kuramnedi okuna kana nangino giu pirkwa yeglmere panambuka. \p \v 9 “Ana enge igle ene kanesi, ana eresi te ene sigoraglkwa pre tekoglo endinaglkwa. Na kangina ene mina pangwa ipre yomba uglomugl koglkoglo pir kinde yei ene tenaglkwa. \v 10 Enge igle yomba mere pirngi dingwa kindekondo, ana deno kumbro ye yene mina yombano ipi kunda ikine onguno mina yenaglkwa. \v 11 Ana propet kakimbi merkinde plaudi ana yomba merkinde bakaglte konbauna kinde mina auro yenaglkwa. \v 12 Yegl erimbi mambuno kinde wu kande pi wai dinan, ana yomba mere nomano tendre kanwakai yeingwa mambuno i biyei dundinambuka. \v 13 Ba yomba ta andigl giglendi moran enge i dundinan, ana God ere-inambuka. \v 14 Ana kingdom ka wakai i makan uglomugl koglkoglo dipene endimbi, waidi enan ana okuwo kamun makan dundinambuka engemo unambuka. \s1 Taragl kinde kaima plau dinambuka \r (Mak 13:14-23; Luk 21:20-24) \p \v 15 “Ene kanimbi taragl kinde kaima plau dinambuka, te propet Daniel yegl dungwa, ‘Taragl iwe God yungumo tandaglme paikrumara suna andigl panambuka.’ \x + \xo 24:15 \xt Daniel 9:27; 11:31; 12:11\x* Yomba ta ka i kerambuka, i sraglpre dungwa i ye pirpogl suwondo. \v 16 Enge igle yomba Judia kamun suna meglkwa ye teke ende makan muglo enaglkwa. \v 17 Ana yagl ta yungumo indaule morambuka ba enge ta yenan ende atne pi ye bona ganamo yungugl yongwa i ta ikrambuka. \v 18 Yagl ta ye kongunmo ere wanmorambuka, ba ye ende ikine pi gaglmo suna olto ikrambuka. \v 19 Enge igle ambu gak dano meglkwa ya te ambu gak am temeglkwa, ye yumbun pond inaglkwa. \v 20 Kamun kumbosi bi erambuka enge mo Sabat enge yenambuka, ba ene teke pikraglkwa pre kamange ere God teiyo. \v 21 Enge igle yumbun pond kaima panambuka, i okuna imbo dumo makan kor mambuno ere wu enge erme magl i ungwa. Yegl ta paikrumere erme panambuka. Te okuwo yumbun kuno yegl aglketa paikrambuka. \v 22 Ba God enge tau simbiglkidi ake i-sungunagle endekruma dagl, ana yomba prapra wau beglko, ba God yombama pinde yungwa ye pre ere enge ake sungunagle endinambuka. \v 23 Yomba tau di ene tenaglkwa, ‘Kaniyo, Krais moglkwa ya, mo ye moglkwa iro.’ Ye kaima dimedi ene pirngi dikriyo. \v 24 Mesaia kakimbi wagle ya te propet kakimbi wagle plau dindre ana ye diu ya kimagl kanekane ere ana God pinde yungwa yomba nomano si du ende tenaglkwa. Ba ye pra kuno eran yegl eraglkwa. \v 25 Piryo taragl yegl okuwo plau dinambuka pre na ka i ene dite kondigra. \p \v 26 “Yeglpre, yomba di ene tenaglkwa, ‘Kaniyo, ye makan waule kugl endikan paikrumara suna moglkwa.’ Yegl dimbi, ene iro pikriyo, mo ye dinaglkwa, ‘Kaniyo, ye yungugl ya moglkwa,’ ene i ta pirngi dikriyo. \v 27 Yomba Wam unambuka i kamun pogl dungwa mereyegl, ande umara ambuglange mundu si endpi ande beimara enambuka. \v 28 Geglkwa nangino aglokra ta yenambara, i kua kigla wu makai sinaglkwa. \s1 Yomba Wam unambuka \r (Mak 13:24-27; Luk 21:25-28) \p \v 29 “Yumbun kanekane i dundinambuka enge, ana oglandi \q1 “‘ande akemim erambuka, \q1 te ba ambuglangemo \q1 dekrambuka, te kugl-kuri \q1 kamun mitna uro yange simbi, \q1 ana kamun mitna yombuglomo \q1 i prapra pinga dinambuka.’ \x + \xo 24:29 \xt Aisaia 13:10; 34:4\x* \p \v 30 “Enge igle Yomba Wam diumo kamun kua moro endumara suna plau dinambuka. Ana makan koglkoglo yomba prapra piutno taglasi kai ere kanimbi, ana Yomba Wam heven kamun kua kruwo mina bolamugl ye yombuglomo ya ambuglangemo pond bogl akiye unambuka. \v 31 Ana biukul be kande dinan, ana ye angelomo di makan ikine ikine ya mitna yoglmbo endinan, ye pinde yungwa yomba makan uglomugl koglkoglo imakai sinaglkwa. \s1 Ene endi kogla mambunomo i pirpogl sinaglkwa \r (Mak 13:28-31; Luk 21:29-33) \p \v 32 “Endi kogla mambunomo i beke piryo, yongagle nuglo mogl ana muno numbun mogl poko ende yaundo wakai sungo ana ene ande akan panambuka enge magl orkwa pamiwodi pirkwa. \v 33 Kuno yeglmere, ene taragl i prapra kanaglkwa enge ene piraglkwa, enge magl orko Yomba Wam ende unagledi akekun ere yungu dra mina moglkwa. \v 34 Na ka kaima ene diteinga, yomba erme meglkwa i goglkrimbi, taragl i prapra plau dinambuka. \v 35 Kamun mitna ya makan okuwo wau borambrika. Ba na kanna prapra ta wau boglkrambuka. \s1 Yomba ta ande enge ya ande kuiya kiurikwa \r (Mak 13:32-37; Luk 17:26-30; 17:34-36) \p \v 36 “Yomba suwarata ande enge ya ande kuiya pirkrikwa. Sragl i enge aunake plau dinambuka, i angelo heven suna meglkwa, mo Wam akiye pirkrukwa. Ba Nem suwara prukwa. \v 37 Noa engemo erimere yeglmere, yomba Wam unambuka enge kuno yegl eraglkwa. \v 38 Nigl sikrukwa enge igle yomba ye nigl ne, kaiya mokna ne, ana yagl ambu bogl ingo, ambai yagl te, yegl ere meglkwa enge i Noa sip mina ende suna ongwa. \v 39 Ana ye taragl yegl plau dinambedi pirkre meglko, nigl kande si wu prapra sikake yendongwa. Ormere yeglmere, Yomba Wam unambuka enge kuno yegl plau dinambuka. \v 40 Enge igle yagl suwo kaiya mokna mina suna kongun ere miur, ana suwarata inan, ta morambuka. \v 41 Ambu suwo bret garambugledi plawa akekun eur, ana suwarata inan, ta morambuka. \p \v 42 “Yeglpre ene kanpoglsi sugl molo, ene Yaglkandeno enge aunake unambuka i pirkrikwa. \v 43 Ana i pirpogl siyo. Yungu nemyagl ye kunogl gogl yomba unaglkwa enge i ta piran, ana ye enduwer ugl paikre kor-mogltre, ana kunogl gogl yomba ta kanwinge eran ye yungumo ta si anda bogl ende yungugl pikrambuka. \v 44 Yeglpre ene engenge akekun ere moraglkwa. Sraglpre, Yomba Wam unambedi ene pirkre moraglkwa enge ye unambuka. \s1 Kongun yomba wakai ya kongun yomba kinde \r (Luk 12:42-46) \p \v 45 “Kongun yomba ira nomane wakai pango ana kongun pamere orme? Yaglmo i yombamo kande angaimo tongo kongun yomba tau sutno mogltre, ye kaiya moknano enge yenambere yumbusi tenambuka. \v 46 Yombamo kande ende ikine wu kongunmo yomba kanan ana ye kongun wakai eremoglkwa pre gun yenambuka. \v 47 Na ka kaima ene diteinga, ye yombamo kande eremogl kongunmo yomba i bonana, prapra sugl kan moglo dinambuka. \v 48 Ba ye kongun yomba kinde ta moran ana yene yegl pirambuka, ‘Na yombana kande ende ikine ukre enge olto wanmorambuka.’ \v 49 Ana ye kongun akiye erikwa yomba ere sindre te wain gigle dungwa ne du erikwa yomba bogl ye kaiya mokna ya nigl akiye neingwa. \v 50 Kongun yomba i yombano kande aunake unambuka ande enge mo ande kuiya ta pirkre morambuka enge unambuka. \v 51 Yombamo kande eremogl kongun yomba i siderwagl baruwagl ere, ana kakimbi yomba meglmara endinan, igle ye kai ere singiye gikir erambuka. \c 25 \s1 Yesus eremogl ambai 10 pre dibogl dungwa \p \v 1 “Enge igle heven kingdom i kuno yeglmere panambuka. Ana ambai 10 ye ken-lamno indre ana yagl ambu kor bogl inambuka unan tengigl yenamnedi ende eingwa. \v 2 Ambai 5 ye pirpogl sikrikwa, ana 5 pirpogl singwa. \v 3 Ambai pirpogl sikrikwa ye lamno ingwa, ba kerosin kawate ta kogl ikre eingwa. \v 4 Ba ambai pirpogl singwa ye mingi mina kerosin ken-lamno pre kogl kausi indre eingwa. \v 5 Ana ambu kor bogl inambuka yaglmo ikra oglandi ukruko, ambai wagle ye ugl guko sindre ana ugl du paingwa. \p \v 6 “Ba enduwer suna yongo wiyau ta ungwa, ‘Ambu kor bogl inambuka yaglmo ikra umiwo. Ene wu bange kaniyo!’ \p \v 7 “Ana ambai 10 wagle ugl paimara prapra andigl ye ken-lamno gaglkwa depamara ana wik ake mitna endingwa. \v 8 Ana ambai pirpogl sikrikwa, yegl di ambai pirpogl singwa ikra teingwa, ‘Ene kerosin tau no noriyo, no ken-lamno gongingwa.’ \p \v 9 “Ba ambai pirpogl singwa ye di ikine endingwa, ‘No ya te ene bogl akiye ta garamga kuno erekrukwa. Yeglpre, ene endpi kerosin teingwa yomba meglmara pindre ana enene garaglkwa pre tau topo eriyo.’ \p \v 10 “Ana ambai pirpogl sikrikwa ye kerosin topo eramnedi ende eingo, ana ambu kor bogl inambuka yagle ungwa. Ana ambai 5 akekun ere meglkwa ikra, ye bogl akiye yagl ambu bogl ingwa kaiya mokna nemara ende suna eingo, ana yungu dra yongugl getndungwa. \p \v 11 “Okuwo ambai 5 ikine undre mendakra andigl mogl yegl dingwa, ‘Yagl kande! Yagl kande! Yungu dra yauro ende noro.’ \p \v 12 “Ba ye di ikine endungwa, ‘Na ka kaima ene diteinga, na ene ta pirpogl sikrika.’ \p \v 13 “Yeglpre, sugl wakai molo. Sraglpre, ene ande enge ya ande kuiya i ta pirkrikwa. \s1 Kongun yomba suwota moni indre kongun erimere ka di simboglkwa \r (Luk 19:11-27) \p \v 14 “Enge igle heven kingdom i kuno yeglmere panambuka. Yagl ta yungumo kindekondo ende konbo eglke ta enagledi ere, ye kongunmo yomba agle dindre ana ye yungumo ya bonamo i prapra sugl moraglmedi ditongwa. \v 15 Ye kongun erimere mambunono i kandre, ana suwarandi moni tongwa. Ana ta K5,000\f + \fr 25:15 \ft Mingi moni i kuiya pai ende mitna pi yomba suwara ta kongun ere endpi dundindre topomo ingwa i engre tongwa.\f* tongwa, te ta K2,000 tongwa, ana ta K1,000 tendre okuwo ye ende konbo eglke ta ongwa. \v 16 Ana kongun yomba ta K5,000 yungwa ikra oglandi pi ana kongunmo ere K5,000 koglo isuna endungwa. \v 17 Kuno yegl keunde, yagl ta K2,000 yungwa, ye kongunmo ere K2,000 ikine ama isuna endungwa. \v 18 Ba kongun yomba ta K1,000 yungwa ikra pindre, makan mina maugl pere ana ye yagl kande monimo teke yongwa. \p \v 19 “Ana yagl kandeno enge olto wanmoglpi, ana okuwo ende ikine wu kongunmo yomba ye moni teingra sragl erimda di kere kangwa. \v 20 Ana yagl ta K5,000 yungwa ende okuna wu, ana K5,000 ta ama yu te koglo ende dungwa, ‘Yagl kande, kano ene K5,000 natngra. Na kongunmo ere K5,000 koglo ama isuna endinga.’ \p \v 21 “Ana yagl kandemo di ikine endungwa, ‘Kuno orkwa. Ene kongun yomba wakai, pamere etnga. Ene taragl kembra mina sugl wakai motnga, ana na ene diendimbo taragl kande mina sugl moratnga. Ene ende suna wu, ana na bogl gun yenatnga.’ \p \v 22 “Te kongun yomba K2,000 yungwa ikra ama undre ana dungwa, ‘Yagl kande, ene K2,000 natngra. Kanno, na kongunmo ere K2,000 ikine ama isuna endinga yongwa ya.’ \p \v 23 “Yagl kandemo yegl di ikine endungwa, ‘Wakai etnga, ene ama kongun yomba wakai pamere etnga. Ene taragl kuri mina sugl wakai motnga, ana na ene diendimbo taragl mere mina sugl moratnga. Ene ende suna wu na bogl gun yenatnga.’ \p \v 24 “Ana kongun yomba ta K1,000 yungwa ye undre ana dungwa, ‘Yagl kande, na pirka ene yagl giglekui dinatngra. Ene kaiya mokna ta ere yaglkitnara sindre ana mokna mongo pere endimara uro makai sinatngra. \v 25 Yeglpre na kundutn gogl, ana na endpi ene moninen makan mina teke yeinga. Kanno, ene moninen kuno ere yongwa ya.’ \p \v 26 “Ba yombamo kande di ikine ende tongwa, ‘Ene kongun yomba kinde, yombutn dokundre oglka etnga. Yeglpre ene pitnga, na kaiya mokna ta ere yaglkrimara sindre, te mokna mongo na endekrimara uro makai singa. \v 27 Ana ene na monina ipi benk yena dagl, ana na ende ikine undre, nana monina ya te kuiya ta akiye i-ikine endingo. \p \v 28 “‘Erme moni ye mina i-eglke ende ana yagl ta K10,000 ake moglmara i to. \v 29 Yeglmere yomba prapra taragl ta pai tenambuka, taragl mere teimbo ana ye merkinde kaima paitenambuka, ba yomba taragl ta paitekran, ana ye taragl kembra ta ye paitongwa i ye mina i-eglke endinaglka. \v 30 Ana kongun yomba kinde i piyasi menda mim bongond ormara suna endiyo, ye igle kai ere singiye gikir ere morambuka.’ \s1 Okuwo Yesus yomba bugla-sipsip ya meme yeglmere yumbu sinambuka \p \v 31 “Yomba Wam king kaima unambuka enge ana angelo prapra ye bogl akiye unaglkwa, ye yene king boglmo mina heven ambuglange mina suna amedi morambuka. \v 32 Ana makan koglkoglo yomba prapra ye gumamugl makai sinaglkwa. Ana ye yumbusi epigl suwo endinambuka, i bugla sugl yomba ye sipsip i-pere ende te meme i-pere ende erimere yegl. \v 33 Ye sipsip i ongo wokra ende ana meme i ongo kondakra endinambuka. \p \v 34 “Ana King ye yomba ongo wokra meglkwa yegl ditenambuka, ‘Wiyo, na Nina ene mina wakai ere tongwa pangwa. Ana undre kingdom inaglkwa, i Nina kamun makan ere yongwa enge ene pre erekuno erekondo endungwa yongwa. \v 35 Sraglpre, na kindan gogl moglko ana ene kaiya mokna narikura. Na nigl gogl moglko ene nigl kogl narikura. Na yomba eglke mereyegl ta wingo ana ene na di yunguno mina endingura. \v 36 Na gaglsuna doko moglko ana ene gaglsuna ende narikura. Na kinde sungo paimoglko ene na sutna meglkura, te kane yungu pai moglko ana ene pi na kanigura.’ \p \v 37 “Ana yomba du-yene meglkwa yegl di-ikine ende tenaglkwa, ‘Yaglkande, no enge aunake ene kanumga kindan gotngo ana no kaiya mokna tomune mo ene nigl gogl motngo ana no nigl tomnedi ne? \v 38 Enge aunake ene dumo eglke mereyegl nem ta ungo no ene kandre ana ene iyungugl endumunedi mo ene gaglsuna doko motngo ana gaglsuna ende tomnedi ne? \v 39 Enge aunake ene kinde sungwa pango, mo kane yungu paimotngo, ana no pi ene kanmunedi ne.’ \p \v 40 “Ana king di ikine endinambuka, ‘Na ka kaima ene ditenga, ene taragl ta na angrima wagle kiuglgiunde atne meglkwa i suwarata eretengwa, i ene na ere narikwa.’ \p \v 41 “Ana ongo kondakra meglkwa ditenambuka, ‘Na moglmara ende eglke piyo, God ene taya enaglme ditongwa yomba. Ene endpi donga aimande depamara suna piyo, i Satan ye angelomo bogl moraglkwa pre ana akekun ere yeingwa. \v 42 Sraglpre, na kindan goglka, ba ene kaiya mokna ninaglka ta narekrikura, na nigl goglka ana nigl ta kogl narekrikura. \v 43 Na yomba eglke ta wingo ene na iyungugl endekrikura, na gaglsuna pre doko moglko ene gaglsuna ta narekrikura. Na kinde sungwa painga ene sutna moglkre, ana kane pai moglka enge ene wu na kankrikura.’ \p \v 44 “Ana ye di ikine ende tenaglkwa, ‘Yaglkande, no aunake kamga ene kindan gotnga, mo nigl gotnga, mo kinde sungwa pai motnga mo, yomba eglke mereyegl unga mo, kungugl gagl manga, mo kane yungu pai motngo, ana no ene akepledi tekune do?’ \p \v 45 “Ana ye di ikine ende tenambuka, ‘Na ka kaima ene diteinga, ene na angrima kiuglgiunde kangino paikrukwa ta ene akewakai ere tekrikura, i ene na ere narekrikwa.’ \p \v 46 “Ana ye ende eglke pi giugl aimande gogl moraglmara enaglkwa, ba yomba mambuno du-wakai erikwa ye endpi kor aimande moraglkwa dumo enaglkwa.” \c 26 \s1 Yomba kande wagle ka dikogl Yesus si goramne dingwa \r (Mak 14:1-2; Luk 22:1-2; Jon 11:45-53) \p \v 1 Enge igle Yesus taragl i prapra bekete kondo ana ye yene disaipelma wagle ditongwa, \v 2 “Ene pirkwa, ande enge suwo mogl ende Pasova engemo moramga. Ana Yomba Wam indre kunda ikine tembi endi-prak mina sinaglkwa.” \p \v 3 Enge igle pris kande wagle ya te yomba mina ende okuna eingwa, ye pris kande angaimo mina makai singwa. Pris kande i kangiye Kaiapas we dingwa. \v 4 Ana Yesus kane sindre sigoraglkwa pre ana uglmange ere ka dikeglkwa. \v 5 Ba ye dingwa, “Nono Pasova enge kande mina yegl erekramga. Sraglpre, yomba ye nongasi kunda eraglkwa.” \s1 Betani kamun ambu ta kungo demine orkwa toindi Yesus bre mina kungo ere tongwa \r (Mak 14:3-9; Jon 12:1-8) \p \v 6 Yesus Betani kamun suna Saimon yungumugl yungugl moglkwa, yaglmo i okuna nangiye kaglande sungwa. \v 7 Yesus bogl mina kaiya mokna ne moglko, ambu ta kungo demine wakai orkwa, topo kande boglkwa mingi mina kausi moglko ake indre wu Yesus moglmara toindi bre mina endungwa. \p \v 8 Disaipelma wagle i kandre ye deno kumbruko krapeglkwa, “Sraglpre kungo demine wakai orkwa i yoko toindi endume? \v 9 Kungo demine wakai orkwa i yomba tendre kombuglo moni pond bogl yumuna, ana monimo i kiuglgiunde yomba tomgo.” \p \v 10 Ye ka dingwa i Yesus pirtre ana ditongwa, “Ene sraglpre ambu i nangiye ka-si meglme? Ye taragl i wakai kaima na pre ere narkwa. \v 11 Kiuglgiunde yomba ene bogl akiye aimande moraglkwa. Ba na ene bogl akiye aimande ta moglkraglka. \v 12 Ambu ye kungo demine orkwa toindi na nangina mina endungwa. Ambu taragl orkwa i na maugl mina panaglka pre akekun orkwa. \v 13 Na ka kaima ene diteinga, makan koglkoglo kamambuno wakai i dipene endinaglkwa, ambu taragl orkwa i akiye ditembi yomba pir wanmoraglkwa.” \s1 Judas Iskariot eremogl Yesus ikunda ikine tenagle dungwa \r (Mak 14:10-11; Luk 22:3-6) \p \v 14 Ana disaipelma 12 ye mina suwarata kangiye Judas Iskariot, ye ende pris kande meglmara pindre, \v 15 ana krapoglkwa, “Na Yesus i-pene ende teimbo, ene sragl naraglme?” Ana pris kande wagle moni silva 30 kere ye tengwa.\f + \fr 26:15 \ft Moni mongo 30 i nono monino mina sirana yongwa i nono pirpogl sikunga. Moni i tau pond wu yongwa ana yomba ta ba 5 mo 6 kongun ertre ana topo inambuka mere kuno. Matyu 27:9-10 kano.\f* \v 16 Enge igle Judas mambuno bogl enge wakai ta yenan Yesus i-pene ende pris kande wagle tenambuka konbauna dokungwa. \s1 Yesus disaipelma bogl Pasova kaiya mokna neingwa \r (Mak 14:12-21; Luk 22:7-14; 22:21-23; Jon 13:21-30) \p \v 17 Bret yis paikrukwa ninaglkwa ande enge komnaiye ikra magl orko, ana disaipel wagle Yesus moglmara undre krapeglkwa, “Pasova kaiya mokna aglokra ere yei naraglmedi pitne?” \p \v 18 Yesus di ikine endungwa, “Ene ende siti suna pi ana yagl ta igle morambuka ye diteiyo, ‘Ka beke narikwa yagle yegl dungwa, na engena ende magl ungwa. Nana disaipelna bogl ende ene yungun mina wu Pasova enge kande pre makai sindre kaiya mokna ninamga.’” \v 19 Ana disaipelmo wagle Yesus ditomere yegl ere, ana Pasova kaiya mokna akekun ere yeingwa. \p \v 20 Kamun mim pango ana Yesus disaipelma 12 bogl kaiya mokna ninamnedi bogl mina amedi meglkwa. \v 21 Kaiya mokna ne meglko Yesus yegl dungwa, “Na kaima ene diteinga, ene mina suwarata na i-pene ende kunda ikine tenambuka.” \p \v 22 Ana disaipelma wagle munduno kinde kaima orko, ana suwara suwarandi Yesus krapogl teingwa, “Yaglkande, ene na pre kaima mendigl dino?” \p \v 23 Yesus yegl di ikine endungwa, “Yomba suwarata na bogl bret dis mina nigl simbai nombuglka, ye na i-pene ende kunda ikine tenambuka. \v 24 Yomba Wam gorambedi kamambuno pepa mina muno beglko pangwa ye kaima gorambuka. Ba Yomba Wam yaglkumba ikine tongwa yomba i yumbun kande inambuka, mam okuna kugl yeikruma daglma i wakai kaima orko.” \p \v 25 Judas, Yesus i-pene ende kunda ikine tenambuka yaglmo dungwa, “Kaima, beke notnga, ene na pre mendigl dino?” \p Ana Yesus ditongwa, “I enene yegl dinga.” \s1 Yesus disaipelma wagle bret ya wain tongwa \r (Mak 14:22-26; Luk 22:15-50; 1 Korin 11:23-25) \p \v 26 Ana ye kaiya mokna ne meglko Yesus bret ta indre, ana kamange ere God diwakai yeite, ake bukondi disaipelma wagle tendre dungwa, “Indre ana neiyo, i na nangina.” \p \v 27 Ana ye wain mingi suwarata indre, God diwakai yei ana disaipelma wagle tendre ana dungwa, “Ene prapra neiyo. \v 28 I na bormaina kontrak kor, i yomba merkinde tandaglmeno koko endinambedi toindi endinga. \v 29 Na ene diteinga, na wain i erme ta nekre wanmoglpi enge ta na ene bogl akiye wain kor Nina heven kingdomo mina suna ninaglka.” \p \v 30 Enge igle ye giglange suwarata dindre, ende menda pi Olip Kamun Muglo eingwa. \s1 Pita eremogl Yesus kankrika we dinambuka \r (Mak 14:22-31; Luk 22:31-34; Jon 13:36-38) \p \v 31 Ana Yesus disaipelma wagle ditongwa, “Erme enduwer i keunde ene prapra na pre teke ende pindre ana na kondinaglkwa. Kamambuno pepa mina yegl dungwa: \q1 “‘God eremogl sipsip sugl \q1 yomba sigoran, ana sipsip \q1 undupagl ere ende perepere enaglkwa.’ \x + \xo 26:31 \xt Sekaraia 13:7\x* \m \v 32 Ba okuwo na andigl ukor pindre, ana na okuna yei ende Galili kamun suna enaglka.” \p \v 33 Pita di ikine endungwa, “Yumbun ene mina unan tau kuinoko ene pre pirngi dingwa i gugl sinan ene kondinaglkwa ba na ene ta kondokraglka.” \p \v 34 Yesus di ikine endungwa, “Na ka kaima ene diteinga, erme enduwer konduwagle kumugl wi sikran ene enge suwota na ye kankrika we dinatnga.” \p \v 35 Ba Pita di ikine ende tongwa, “Na ene kankrika we kaima ta dikraglka. Na ene bogl akiye simbi gorambuglka.” Ana disaipelma wagle tau prapra ka suwara i keunde dikondingwa. \s1 Gesemani suna Yesus kamange orkwa \r (Mak 14:32-42; Luk 22:39-46) \p \v 36 Ana Yesus ye disaipelma wagle bogl endpi dumo kangiye Gesemani we dimara eingo ana ye ditongwa, “Ene igle amedi molo. Na ende koglo iro pi ana kamange eraglka.” \v 37 Ana Pita ya Sebedi wam suwo auro yungo ye akiye eingwa. Ye munduwo kinde kaima orko ana kinde pirtre. \v 38 Ye disaipelma suwota ditongwa, “Na kuiyana kinde kaima orko goraglka pai dungwa, ene igle mogltre ana na bogl akiye kor kan molo.” \p \v 39 Ana ye kurita ende inde pi ye yene yange makan mina gumadra sikirte pai ana kamange orkwa, “Na Nina i pra eragledi pitn kade, geu mingi i na mina ikorugl endo. Ba na pirka mere i kondinatnga, ene pitnga mere ero.” \p \v 40 Ana ye disaipelma suwota meglmara ende ikine undre ana ye kango ugl pai meglkwa, ana ye Pita ditongwa, “Sraglpre ene ande kuiya suwarata, na bogl sugl kan moglkrimo? \v 41 Ene kor-mogl ana bagl-nusi mina suna yange dinamunedi pre kamange eriyo. Spirit pra i eragledi prukwa, ba nangino oglka orkwa.” \p \v 42 Ye aglke kordagl ende ikine pi ana kamange orkwa, “Na Nina, geu mingi i pra i-eglke endekratnga panan, i pra na ninaglka, ene pitnere ero.” \p \v 43 Yesus aglke ikine wu kango ana ye ongumutno ake yumbun dongo uglpai meglkwa. \v 44 Ana aglke Yesus disaipelma wagle kondo endpi ana kamange komnaiye suwo ere dungwa kamo ikra kordagl dungo suwota orkwa. \p \v 45 Okuwo ye ende ikine disaipelma wagle meglmara undre ana dungwa, “Ene ugl kanane pai ana mogl pirmo? Kaniyo, enge magl orkwa. Yomba Wam i-pene ende tekoglo tandaglme kinde erikwa yaglkumba onguno mina yenaglkwa. \v 46 Andiglmbi nono ende omuno. Kaniyo, na yaglkumba ikine tenambuka yaglmo magl ungwa ya!” \s1 Yesus kane singwa \r (Mak 14:43-50; Luk 22:47-53; Jon 18:3-12) \p \v 47 Yesus ka di moglko disaipelma 12 ye mina suwarata Judas, ye ungwa. Ana yomba merkinde ye bogl akiye dikumba prak ya te kumba ake indre wingwa. Ye pris kande wagle ya te yomba mina ende okuna eingwa yomba diendingo wingwa. \v 48 Yaglkumba ikine tenambuka yomba ye diu ta ere ombuno dinagle ditongwa, “Na yomba suwarata kungro-bare eraglka, i Yesus, ene ye kane siyo.” \v 49 Judas du-yene ende Yesus moglmara pindre ana dungwa, “Enduwer wakai, Beke Notnga.” Ana ye diwakai yei kungro-bare orkwa. \p \v 50 Ana Yesus di ikine endungwa, “Yeinombuglka, ene sragl ta eragledi pre unga i oglandi ero.”\f + \fr 26:50 \ft Ka i, Grik ka mina mem wu nongugl kaima pikrukwa. Ba yomba tau pirkwa Yesus kamo dungwa i yegl, “Yei nombuglka, ene sraglpre une?”\f* \p Ana yomba ende wu Yesus akegidi sikane singwa. \v 51 Ana Yesus bogl akiye meglkwa yomba i ye mina suwarata dikumba prak towo mina pangwa oglandi ake gundo indre ana pris kande nigl kongunmo yomba ta kina simbiglkidi endungwa. \p \v 52 Ba Yesus ye ditongwa, “Dikumba prak towo mina ende ikine endo. Yomba prapra ta dikumba prak ake gundo inaglkwa, ye yene dikumba prak mina goraglkwa. \v 53 Ene i pirkitno, na Nina agle dimbo ye oglandi angelomo merkinde diendinan ana kimbirnem epigl 12 imara ende ana wu na akeple dikraglmo? \v 54 Ba yegl erimbo kande, kamambuno pepa mina okuna muno beglko pangwa i mongo kaima srambre ere pai inambe? Taragl i prapra na mina pai inambuka.” \p \v 55 Enge igle Yesus yomba merkinde ditongwa, “Ene pirkwa na kunogl gogl yomba ta moglmedi ene dikumba prak ya te kumba yumbun dongwa ake indre na kane sinamnedi wimo? Na ande enge yomere yomere God holi yungumo mina togl sunakra amedi mogl ka beke teinga, ba ene ta na kane sikrikwa. \v 56 Ba taragl prapra plau dungwa i propet yegl erambedi kamambuno pepa mina suna boglmere kaima plau dungwa.” Ana disaipelma wagle prapra ye kindekondo ana teke ende perepere eingwa. \s1 Yesus ipi kaunsol meglmara eingwa \r (Mak 14:53-65; Luk 22:54-55; 22:63-71; Jon 18:13-14; 18:19-24) \p \v 57 Yomba okuna kana Yesus kane singwa ikra, ye auro ipi pris kande Kaiapas, yungumo eingwa. Igle lo beke teingwa yomba ya te ende okuna eingwa yomba kande ye makaisi meglmara eingwa. \v 58 Ba Pita, Yesus omara mokomugl kurita eglke dagl pi, pris kande Kaiapas yungumo toglmo mina ende suna pindre, ana igle kimbirnem sugl meglmara akiye amedi mogl, Yesus taragl ta ere tenaglkwa i kanagledi pre moglkwa. \p \v 59 Pris kande wagle ya kaunsol prapra Yesus ka ta di aglau erambuka i-pene ende sigora pre dokingwa. \v 60 Ba ye aglaumo ta doko kan ikrikwa. Yeglpre yomba merkinde ende okuna undre ana Yesus pre kakimbi ditengwa. \p Ana okuna kaima yagl suwo ende nongugl undre, \v 61 dimbrika, “Yagl i ka yegl dungwa, ‘Na pra God holi yungumo kande sigurndi ende, ana ande enge suwota yenan aglke kordagl kei ikine endinaglka.’” \p \v 62 Ana pris kande Kaiapas andigltre ana yegl di Yesus tongwa, “Ka di ene nangin dangingwa i ta di ikine endinatnga paikrumo?” \v 63 Ba Yesus ka ta dikor erekrukwa. \p Aglke pris kande Kaiapas, ye ditongwa, “God kor aimande moglkwa kangiye mina na erme ene krapoglka. No dinoro, ene God Wam Mesaia motno?” \p \v 64 Yesus di ikine ende tongwa, “Kaima dinga iwe. Ba na ene prapra diteinga, okuwo ene kanimbi Yomba Wam ye God Yombuglo Norkwa Nem ongo wokra amedi mogltre ana heven kamun kua bolamugl unambuka.” \p \v 65 Ana pris kande Kaiapas ye gaglmo suna ake aglambugldi ana yegl dungwa, “Ye God kenaglmo sungwa, nono yomba ta kawaiye erambuka pir kondiyo. Ene erme pirkwa, ye God dikinde yei kenaglmo sungwa. \v 66 Ene sragl wedi pirme?” \p Ye di ikine endingwa, “Ye aglau orkwa pre ana gorambuka.” \v 67 Ana ye eursi Yesus gumadra mina ende eresingwa. Ana atndang ere singwa yomba ikra, \v 68 dingwa, “Mesaia, ene propet kaima motn kade dipogl noro, ira ene sume?” \s1 Pita eremogl Yesus kankrika we dungwa \r (Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Jon 18:15-18; 18:25-27) \p \v 69 Kaiapas yungumo mendakra togl suna igle Pita amedi moglkwa, ana pris kande nigl kongunmo ambai suwarata ye moglmara undre dungwa, “Ene ombugl Yesus Galili nem bogl akiye miurkra.” \p \v 70 Ba yomba prapra meglmara Pita ditorwa ere yegl di ikine endungwa, “Ene sraglwe dine? Na ye ta kankrika.” \p \v 71 Ana ye Kaiapas yungumo toglmo dra mina kondo ende menda ongo, nigl-kongun ambai ta ye kandre ana yomba meglkwa i ditongwa, “Yagl i Yesus Nasaret nem bogl akiye wanmiurkra.” \p \v 72 Ana Pita aglke ditorwa ere yegl dungwa, “Na ka kaima yene dinga, yagl i na ta pirkan erekrika!” \p \v 73 Kurita mogltre okuwo yagl koglo inde ta andigl moglkwa, ana ye ende Pita moglmara undre yegl dungwa, “Kaima ye meglmara i ene ta motngra. Ka prapra di kondinara i enene nungun embriye dipoglkwa.” \p \v 74 Ana Pita dungwa, “Na ka kaima yene di giglekui dinga. Na kakimbi dimbo, God pra na erekinde ere narambuka. Na yaglmo i ta kankrika!” \p Dungo oglandi konduwagle kumugl wi sungwa. \v 75 Ana Yesus ka komnaiye dungwa ikra Pita poglodi prukwa: “Erme enduwer i konduwagle kumugl wi sikran, ana ene enge suwota na ye kankrika we dinatnga.” Ana ye ende menda pi munduwo kinde kaima orko, kai ninga dungwa orkwa. \c 27 \s1 Yesus auro ipi Pailat moglmara eingwa \r (Mak 15:1; Luk 23:1-2; Jon 18:28-32) \p \v 1 Tangina kinde kana pris kande wagle prapra ya te yomba mina mogl okuna endingwa Yesus sigoraglkwa pre ana ka digi dingwa. \v 2 Ye baklain indre Yesus kanesi auro yendpi ana Rom gavman kande mogl gumamugl endungwa, Pailat ye ongo mina yeingwa.\f + \fr 27:2 \ft Pailat, Rom yagl ta moglkwa. Rom yomba diendingo ana ye Juda yomba mina gavana moglkwa. Juda yomba yene Yesus sigoglkraglkwa pangwa. Rom yomba keunde yomba suwara ta pra gorambe dinaglkwa pangwa. Yeglpre, Juda yomba eremogl Yesus auro ipi Pailat moglmara eingwa. Jon 18:31 mina kano.\f* \s1 Judas yene kansi goglkwa \r (Aposel 1:18-19) \p \v 3 Judas eremogl Yesus i-pene ende kunda ikine onguno mina yongwa yaglmo, ye kango Yesus ka-tange tendre yumbun teingo, ye erekinde orkwa i pirtre nomane yake tendre ana moni mongo 30 silva ikra yend ikine wu pris kande wagle ya te ende okuna eingwa yomba tongwa. \v 4 Judas dungwa, “Na tandaglme ere, yagl du-wakai aglau ta erekrukwa ene onguno mina yeingwa.” \p Ana ye di ikine endingwa, “I no sragl eramun? I enene mina pangwa.” \p \v 5 Judas ye moni silva mongo i piyasi God holi yungumo kande yungugl ende ana ende menda pi yene kansi goglkwa. \p \v 6 Pris kande wagle ye moni silva ikra gande indre ana dingwa, “Moni i topo tendre yomba sigeglkwa. Ana God holi yungumo moni yongwa i bogl i-suwara endekramga. Nono lono mane dungwa.” \v 7 Okuwo ye ka i digidi pandigl ana ye moni ikra indre makan gala bekingwa yomba ye makano topo erimbi ana yomba yongugl gitno pene yenambuka. \v 8 Yeglpre makanmo i kangiye yegl yeingwa, ‘Bormai Makan’ erme ama kangiye yegl dagl meglkwa. \v 9 Ana propet Jeremaia okuna ka ta dungwa kamo i paiyungwa, “Israel yomba okuna ye pre topomo dipandiglmara, ye moni 30 silva ingwa. \v 10 Ana ye moni ikra makan gala beke beke orkwa yomba ye makanmo topo ere ingwa, i Yaglkande yegl ero dinarmere.”\x + \xo 27:10 \xt Sekaraia 11:12, 13; Jeremaia 32:6-9\x* \s1 Pailat krapogl Yesus tongwa \r (Mak 15:2-5; Luk 23:3-5; Jon 18:33-38) \p \v 11 Yesus eremogl Rom gavman kande Pailat moglmara guma mina andigl moglko ana gavman krapogl tongwa, “Ene Juda yomba ye kingno motno?” \p Ana Yesus di ikine endungwa, “Owo, i enene yegl dinga.” \p \v 12 Ana pris kande wagle ya te ende okuna eingwa yomba ye kakimbi di nangiye dangingwa. Ba ye ka ta dikor erekrukwa. \v 13 Ana Pailat ditongwa, “Ene taragl yegl etne di ana di nangin dangingwa i ene prapra ta pirkitno?” \v 14 Ba Yesus ka dingwa i suwara kaima ta di ikine endekrukwa, ipre gavana ye kundugl pond kaima goglkwa. \s1 Pailat eremogl Yesus endi-prak mina sigolo dungwa \r (Mak 15:6-15; Luk 23:13-25; Jon 18:38–19:16) \p \v 15 Pasova kaiya mokna neingwa engemo yongo Rom gavman ye mambunono ta pangwa i kane paingwa yomba suwarandi poko ende-ende erikwa. I yomba merkinde krapogl yomba ta kangiye daglkwa yombamo i keunde kane poko ende-ende erikwa. \v 16 Enge igle yagl ta kane pai moglkwa ana yomba prapra pirkondingwa i kangiye, Yesus Barabas. \v 17 Yeglpre yomba merkinde umakaisi meglko Pailat krapogl yomba tongwa, “Na yagl ira kane poko endimbo ende ene meglmara unambedi pirme? Yesus Barabas mo, Yesus ye Krais we dingwa ikra?” \v 18 Ye pirkan ere kondingwa. Pris kande wagle mirmogl tendre Yesus kanesi ye teingwa. \p \v 19 Ana Pailat kot pirkwa yungu yungugl kra bogl mina amedi moglko, embiye ka yegl di ye mina endungwa, “Ene yomba du-yene i taragl kanekane ta ere tenatnga paikrukwa. Sraglpre, na erme enduwer kumbumo ta kaninga pre kundugl pond goglka.” \p \v 20 Ba pris kande wagle ya te ende okuna eingwa yomba ye yomba merkinde di nusindre Pailat ditembi kade ye Barabas kane yoko poko endinan ana Yesus ipi sigoraglkwa pre dingwa. \p \v 21 Ana Pailat yomba merkinde meglmara krapogl tongwa, “Ene pirmbi na yomba suwo i ira kane yoko poko endimbo ende ene meglmara unambe?” Ye di ikine endingwa, “Barabas.” \p \v 22 Pailat ye krapogl tongwa, “Yesus ye Krais we dingwa, i na sragl ere tenagle?” \p Yomba prapra di ikine endingwa, “Ye endi-prak mina siyo.” \p \v 23 Ba Pailat krapoglkwa, “Ye sragl taragl ere aglau orme?” \p Ana ye mambuno bogl mangre kaglka digo, nunguno embriye ende mitna imbo kaima ongwa, “Ye endi-prak mina siyo!” \p \v 24 Ana Pailat i kangwa yomba ye yene oglagldi kunda gua beglmbi, ye di akedu endinambuka mere mango ana ye nigl tau indre yomba merkinde meglmara gumanomugl ye ongo nigl kogl ana dungwa, “Yagl du-yene i gorambuka aglau i na mina paikrukwa. I ene konguno pangwa!” \p \v 25 Ana yomba prapra di ikine endingwa, “Ye gorambuka yumbunmo i yange no mina sinan ana nangro ye mina akiye panambuka!” \p \v 26 Ana Pailat eremogl Barabas kane pangwa imenda ende ye tongwa, ana ye dungo Yesus kumba wip singo ana tekoglo ende kimbirnem endi-prak mina sigoraglkwa pre tongwa. \s1 Kimbirnem Yesus bakagl teingwa \r (Mak 15:16-20; Jon 19:2-3) \p \v 27 Ana Pailat kimbirmo nem Yesus yendpi gavman yungu kande Pretorim we dimara suna eingwa, ana eresi yeingwa yomba ikra ye prapra wu suwara pi ye moglmara mogl winambo dingwa. \v 28 Kimbirnem Yesus gaglmo gugl ende ana gagl gogl mundu ta ende teingwa. \v 29 Te kewan kangigle orkwa indre king bitno gagl yeglmere beke indre ana ye bre mina pandigl tengwa. Te kumba ta indre ongo wokra pandigl teingwa. Ye prapra goglkono bondugl tendre ana bakaglte yegl dingwa, “Aya, Juda yomba kingno.”\f + \fr 27:29 \ft Kimbirnem wagle, Yesus bakaglte tena pre ana king mereyegl ekin gagl bakagl tengwa. Enge i king wagle ekin yegl gagl gagl erikwa. Gagl gogl ende, king bitno gagl pandigl ana king botno mina amedi mogltre, ye buglo ta onguno mina ake meglkwa.\f* \v 30 Ye eursi Yesus tendre ana kumba ikra indre bre mina singwa. \v 31 Ana ye bakagl teingwa ikra dundungo ye gagl gogl ende teingwa ikra gugl ende ana ye yene gaglmo suna ende ikine ende teingwa. Ana ye endi-prak mina sina pre auro yend menda eingwa. \s1 Yesus endi-prak mina singwa \r (Mak 15:21-32; Luk 23:26-43; Jon 19:17-27) \p \v 32 Ye prapra ende menda eingo, yagl ta Sairini kamun nem, kangiye Saimon we dingwa. Ye tengigl yendre ana kimbirnem Yesus endimo-prak kake yenambedi ake nusingwa. \v 33 Ana ye ende wu dumo ta kangiye Golgata we dimara wingwa. (Golgata i mambunomo yegl, bitno yombuglo dumo.) \v 34 Kamunmo igle ye nigl geu orkwa indre wain bogl sikugl ende, Yesus ninambedi teingwa. Ba ye dra simbai pirtre okuwo nekrukwa. \v 35 Ye eremogl Yesus endi-prak mina si pandigltre ana ye gaglmo suna yumbusi inamunedi pre satu singwa. \v 36 Ana okuwo kimbirnem dumo igle amedi mogl, ye suglmo kanmeglkwa. \v 37 Ye bre wagle egli kra kot ereteingwa kamo ikra, yegl muno bogl endingo pangwa: \sc I YESUS, JUDA YOMBA YE KINGNO\sc*. \v 38 Ana enge igle kunogl gogl nembrika yagl suwo ama akiye Yesus bogl endi-prak mina singwa. Ana ta ye ongo wokra pango te ta ongo kondakra pangwa. \v 39 Yomba wu ikine ikine eingwa i bitno piyasi Yesus bakagl tendre, \v 40 ana dingwa, “Ene God holi yungumo sigurndi atne ende pandigl ana ande enge suwota mina aglke kordagl kei ikine endinatngra. Ene God Wam motn kade, enene ere-indre endi-prak mina kondo ende atne wo!” \p \v 41 Dimere yegl keunde ama pris kande wagle ya te lo beke teingwa yomba ya te ende okuna eingwa yomba, Yesus bakagl tendre yegl dingwa, \v 42 “Ye yomba tau ere-yungwa ba ye yene ere-ikrambuka pangwa! Ye Israel yomba Kingno moglkrum kana! Ye kanwinge erimbi endi-prak mina kondo ana erme ende atne unan nono prapra ye pirngi dinamga. \v 43 Ye eremogl God pirngi dindre yegl dungwa, ‘Na God Wam mole,’ dungwa, ana erme God akeple dinan nono kanamna.” \v 44 Ana kunogl gogl nembrika yaglmo suwo-akiye Yesus bogl endi-prak mina singo pambrika. Yaglmo suwo i ama dimere kuno yegl di Yesus tembrika. \s1 Yesus goglkwa \r (Mak 15:33-41; Luk 23:44-49; Jon 19:28-30) \p \v 45 Ande kuiya 12 klok orko, makan koglkoglo mim waidi were kondungo pai endpi ande kuiya 3 klok orkwa. \v 46 Ana 3 klok mina, Yesus kai kaglkane binan bogl ere yegl dungwa, “Eloi, Eloi, lama sabaktani?” I mambuno yegl, “Na Godna, na Godna, sraglpre ene na kinde kondine?”\x + \xo 27:46 \xt Buk Song 22:1\x* \p \v 47 Yomba tau magl igle andigl meglkwa ye ka dungwa i pirtre ye dingwa, “Ye Elaija pre agle dungwa.” \p \v 48 Ana ye meglmara suwarata erme keunde mukundi pi ana giyagin indre, wain geu orkwa kurita simbai indre, buglo muglo mina pandigl ana Yesus bindi ninambedi pre tongwa. \v 49 Ba yomba tau yegl dingwa, “Kanwinge eriyo, Elaija wu ye ere-inambuka mo ere-ikrambuka, i nono sugl mogl kanamna.” \p \v 50 Ana Yesus aglke kordagl kaglkane pond indre, munduwo iyenda endungo ana spiritmo endongo ye goglkwa. \p \v 51 Ana engemo igle keunde God holi yungu yungugl gagl alap kugl beglkwa mitna imbo yei sunawom si-aragladi wu koglkoglo ongwa. Te makan pinga dungo ana kombuglo sibladi wu koglkoglo eingwa. \v 52 Kombuglo dra yomba geglko pandiglmara bukondi audungo ana God yombamo holi merkinde okuna geglkwa ye nangino bogl andigl ukor eingwa. \v 53 Ye kombuglo dra yomba geglko pandiglmara mina ende menda wingo ana okuwo Yesus anduglko, ye prapra ende God dumomo kande Jerusalem suna eingo ana yomba merkinde ye kanigwa. \p \v 54 Ana kimbirnem ende okuna ongwa yagle ta ya te kimbirnem tau ye bogl akiye Yesus suglmo meglkwa ana imem ungo, te taragl tau prapra orkwa i kandre ana ye kundugl gogl dingwa, “Kaima yene, ye God Wam moglkwa!” \p \v 55 Igle ambu merkinde Galili ye Yesus omara mokomugl pindre ana Yesus taragl doknan ye akepledi tenamnedi wingwa. Ana ye kurita eglke dagl mogl kanmeglkwa. \v 56 Ye meglmara suna i Makdala kamun mam Maria ya te Jems ya Josep mano Maria, te ta Sebedi wam suwo mano. \s1 Yesus nangiye kombuglo dra mina yengwa \r (Mak 15:42-47; Luk 23:50-55; Jon 19:38-42) \p \v 57 Kamun pokndungo, yagl ta di minge mere paitongwa Arimatia kamun nem, ye ungwa. Ye kangiye Josep, ana ye okuna ama Yesus disaipelma ta moglkwa. \v 58 Ye Pailat moglmara pindre ana Yesus nangiye pre krapoglko ana Pailat prawedi nangiye Josep teiyo dungwa. \v 59 Yeglpre Josep nangiye indre ana gagl alap kor ta were tongwa. \v 60 Ana Josep eremogl Yesus nangiye ipi ye yene kombuglo dra yomba geglko pandiglmara kor ta waugl yomara sunakra yongwa. Ana ye kombuglo kande ta egla pagl ipi maugl dra si pere dungwa. \v 61 Maria Makdala kamun mam ya te Maria ta ye igle tau eglke dagl amedi mogl kan kombuglo dra ende miurka. \s1 Kimbirnem Yesus pandiglmara sugl meglkwa \p \v 62 Sabat pre akekun eraglkwa engemo\f + \fr 27:62 \ft Enge i Sabat enge.\f* i magl ungo ana pris kande wagle ya Parisi wagle Pailat moglmara pindre, \v 63 ana yegl dingwa, “Yagl kande, no ka ta pir mounga. Ye kakimbi dungwa yagle, ye kor-moglkwa enge yegl dungwa, ‘Na ande enge suwota yenan aglke andigl ukor enaglka.’ \v 64 Yeglpre ene dimin ye pandiglmara pra sugl wakai mogl-embi, ande enge suwota erano. Aglau eran yene disaipelma wagle wu ye nangiye kunogl indre ana yomba kakimbi ditenaglkwa. Ye andigl ukor omiwo dimbi ana okuwo kakimbi dinaglkwa i wu kande kaima pi ana komuno dungwa i engrambuka.” \p \v 65 Ana Pailat ye ditongwa, “Kimbirnem tau imbi, ye pindre ana kombuglo dra pandiglmara ene pirmere ere sugl wakai yene molondo.” \v 66 Ana ye pindre pandiglmara kombuglo dra mina bolamugl ye diu ta ere pandigl ana kimbirnem diendingo kombuglo dra sugl meglkwa. \c 28 \s1 Yesus andigl ukor ongwa \r (Mak 16:1-10; Luk 24:1-10; Jon 20:1-18) \p \v 1 Sabat dundungo, Sande tangina kinde kana, Maria Makdala kamun mam ya te Maria ta ye Yesus kombuglo dra mina pandiglmara kanambugledi embrika. \p \v 2 Ana oglandi imem giglendi ungo ana Yaglkande angelomo heven kondo ende atne wu, kombuglo dra mina kombuglo sigetdi pandiglkwa i berandi ikorugl ende ana bolamugl amedi moglkwa. \v 3 Ye gumadra kamun potndumere yegl ambuglange sungwa. Te gaglmo suna olto kamun kua mere kruwo mundu orkwa. \v 4 Ana kimbirnem sugl meglkwa yomba ye kunduglmo gogl ye onguno katno pur-dungo ana ye yangesi yomba geglkwa mereyegl ere paingwa. \p \v 5 Ba angelo ambu suwo i ditongwa, “Ene kundugl goglkriro. Na kaninga ene Yesus pre doko umbrika, ye endi-prak mina singura. \v 6 Ye yawagle ta pai moglkrukwa. Yene okuna dumere kra kaima orkwa. Ye andigl ukor ongwa. Ene wu ye pandiglmara dumo kaniro. \v 7 Erme ene oglandi pi ana ye disaipelma wagle diteiro: ‘Ye goglkura, erme andigl ende ukor ongwa. Ana erme ye ene pre okuna yeite ende Galili kamun ongwa. Igle ene ye kanaglkwa.’ Na ka erme ene diteinga.” \p \v 8 Yeglpre ambu suwo oglandi kombuglo dra pandiglmara kindekondo, kundugl gogltre, te ama ye gun pond kaima yei ana yene disaipelma wagle ditenambugledi mukundi embrika. \v 9 Ana Yesus oglandi ye bogl tengigl yengo ana dungwa, “Nomano pokndi ene mina panano.” Ana ye moglmara ambumo suwo wu kagle akindre ana yange mangidi goglkuno bondugl dembiye karaugl ere tembrika. \v 10 Ana Yesus, ambu suwo ditongwa, “Kundugl goglkriro. Ene pindre na angrima wagle ditembir ye ende Galili kamun pindre ana igle ye na kanaglkwa.” \s1 Kimbirnem ka boglo kiglkwa \p \v 11 Ambu suwo konbauna endpi miurko ana kimbirnem tau kombuglo dra sugl meglkwa ende ikine siti pindre ana taragl prapra okuna kana plau dungwa ikra pris kande wagle diteingwa. \v 12 Ana pris wagle ya te ende okuna eingwa yomba ye wu suwara pindre ana ye ta eraglmere ka ta dikogl pandigl, ye moni pond gagl gre kimbirnem tendre, \v 13 ye diteingwa, “Ene yegl dinaglkwa, ‘No enduwer ugl du pai moungo yene disaipelma wagle enduwer undre ana ye nangiye kunogl yendeingwa.’ \v 14 Ana gavana ye ka i ta piran, no ye bogl ka di dem munduwo siyau dumuno ene yumbun ta ikraglkwa.” \v 15 Yeglpre kimbirnem moni indre ana ye yegl eriyo ditemere erikwa. Ana ka boglo i Juda yomba mina suna waidi pi kuno orko, erme i ama di meglkwa. \s1 Yesus yene disaipelma wagle meglmara plau dindre kongun ditongwa \r (Mak 16:14-18; Luk 24:36-49; Jon 20:19-23) \p \v 16 Ana disaipelma wagle 11 ende Galili kamun muglo suna eingwa. Igle Yesus okuna piyo dumara pre ye eingwa. \v 17 Ye Yesus kandre, goglkuno bondugl mangidi, dembiye karaugl ere teingwa. Ba tau ye nomano suwo yeingwa. \v 18 Ana Yesus ye meglmara magl undre ditongwa, “God yombuglomo heven suna ya makandle i prapra na nare kondungwa. \v 19 Yeglpre ene ende makan koglkoglo pi ana erimbi yomba prapra na disaipelna eraglkwa. Ana Nem ya Wam te Holi Spirit ye kangiye mina baptais ere teiyo. \v 20 Na taragl prapra ene dite kondingra, i ene beke tembi yomba pir pinande eraglkwa. Ana kaima yene, na ene bogl akiye engenge mogl-eimbo enge i dundinambuka.”