\id MRK - Kuot NT [kto] -Papua New Guinea 2001 (DBL 2014) \h Marko \toc1 Bais ula mumuru la omirong Marko aime Iesu \toc2 Marko \toc3 Mk \mt1 Bais ula mumuru la omirong Marko aime Iesu \c 1 \s1 Ioanes o unuavariap la ualo ties \p \v 1 Uriro la ties ula mumuru ang Iesu, Poi ang Morowa. \v 2 Urio ties ula mumuru la lake betieng are unuli Aisaia la omirong gare ro, \q1 “Tiesong Morowa me poi ang, ‘Miptang, asagarung non migana meba alang ties tung, ga eba ake me nulam. Ga eba orangaang alang nung.’” \rq Malakai 3:1\rq* \q1 \v 3 “Na kimanam la karuk ma inamaniap una, nigunama a non migana la marikong maranit, ugama, ‘orangaming alang ang Ila Kakani ga ovuvutmiling alang ang leba muong mi.’” \rq Aisaia 40:3\rq* \p \v 4 Ioanes, migana o unuavariap, betong na pianam la karuk ma teip, ga ualo ties maun teip ga magaulap, “Meba marigimeng dalap ma ga miarang nuvietiap, ga eba oduratang Morowa kirinim maiong.” \v 5 Ga mirier Iudaiap ga mirier teip ga magaulap onim Ierusalem la mela ai Ioanes. Ga ovaikmeng kirinim maiong, ga uavariam Ioanes na danuot Ioridan. \v 6 Pa Ioanes la ume unam sasaip la makosarmeng ma kavurup a kamel, ga ovisong kanam ira a, ga ume um sikailap ga iuluma onim na panap. \v 7 Ga baisong, ugama, “Non migana leba muong malonim tuo, kukunim ang la mitara kakanu me kukunim tung. Amaning bonim ula kakanu migat, pa turuot migana agarit. Are ratmat ga tale kan puorung meba okosartang ubi ang. \v 8 Tumet miruaviet o burunam. Pa irie la eba miavareng a Muranama Ila Babai.” Ioanes la tiesong gare tiro. \s1 Ioanes la uavaria Iesu \p \v 9 Urie, na irie tara la oulai Iesu pianam ula kanu Nasaret ga muo na provins Galili. Pa tubiat Ioanes la man uavariam teip ga magaulap na danuot Ioridan, na irie tara Iesu la oulai pianam Nasaret ga ula betong na irie nap la unama Ioanes ana. Ga uavaria Ioanes na danuot Ioridan. \v 10 Ga oulai Iesu danuot ga unum ga muo nakap, tie ogimaong panbinim la inava. Ga agimaong Muranama ang Morowa lare kobeng buna la muio lourup ga ionama abuo. \v 11 Pa na panbinim non nanam la marikieng ga igama. “Nunuo Poi ruang ila mumuri. Narung maset me nulam. Dalap tuo la temeba me nulam.” Ties ong gare tiro. \s1 Satan la avuvuoong Iesu \p \v 12 Urie, iriro la ne ra, tie kakalait it asagaong Muranama Ila Babai Iesu ga ula na nap la karuk a migana ba ana. \v 13 Pa na iriro nap la unama puoieng ira ma 40 ma lap, ga Satan la man aladanong, meba makosarang tavukup ba mila kiram. Pa karuk kan. Iesu la tale kan akosarong tavuk ba ila kire. Na iriro nap ame non ara non ara suvailap o ngane la maionama, ga unama Iesu kabirana ma. Urie, mumaio angelop ga maset agamelie. \s1 Iesu la puaro ubi Galili \p \v 14 Pa tubiat orong onim na provins Galili, bonim a Herot Antibas, la kiram dalap a me non tiesiap am Ioanes, are ratmat ga tiesong, ga maiabua Ioanes na luguan o arubu. Na irie tara Iesu la ula betong na provins Galili ga man baisong o ties ula mumuru ang Morowa. \v 15 Ume ties gare ro, “Tinan Morowa la uabua non tara tubiet, pa na irie tara eba muong ga onang kabirana ma teip ga magaulap am, ga eba maagaalie ga maset ualeng mabuo. Tara la avuoong Morowa la betong ara, ga inamon ang Morowa la muio ra kagarat. Mialam ibup mi ira ma tavukup mim ganam mila kiram ga origiming agat ming me ai Morowa. Ga naganming maranit uro ties ula mumuru urie la migat o.” Ume ties Iesu gare tiro. \s1 Iesu la mamarikong nagala ma teip meba ameuluan. \p \v 16 Urie, a non tara Iesu la man unum na taralap o kin Galili ga agimaong Simon ga papa ang Andru. Man agoliong ubianama meba liaram abulap na kin. Uriro ubi o nabira ma abulap urie ubi o butamat liong. \v 17 Ga lemarikong Iesu, ugama, “Omolaing uriro ubi o nabira ma abulap, ga mumang tomouluan. Meba mesingtala ga betmang teipien o ubi meba malagimang teip ga magaulap meba maiobung na gar ang Morowa.” \v 18 Tiesong Iesu gare tiro, ga kakalait it aliolai ubianama tie, ga lila aliuluan Iesu. \v 19 Ga uaio ubiem ga ula rot kirat ga legimaong non teipien. Litie lopien angan Sebedi, pa bonim a irie Iemes pa irie Ioanes. Man lionama bo obinam ga man aidangliong maset ubianama. \v 20 Lemarikong ga aliolai mamo Sebedi bo obinam ga inamaniap am o ubi. Ga lila aliluan Iesu. \p \v 21 Ga mela betmeng na pianam Kaparenaum. Pa na la maiong Iudaiap o lotu, uobu Iesu ga ula na luguan o usingnualap ga man masinguala teip ga magaulap a tavuk ang Morowa. \v 22 Ga mepto uriro ties la tale are ties maiong teip o usingnualap. Karuk. Tinan la omirong Moses ties ang Morowa na babam, urio la mime masingmiala teip o usingnualap o. Ga mime maiaramo tapmat, ga tale omait. Pa teip ga magaulap la mepto ties ang Iesu ga ogasangenmeng gare Morowa kan la aiteong ga asagaong ga muo meba aramang. Are ratmat ga turupmaiaba kirat. \v 23 Ga na irie tara, kabirana ma teip ga magaulap la maionama tapma na irio luguan o usingnualap, non migana la ame muranama ila kire la ut ana. \v 24 Pa iriro muranama ila kire la ume onoun agat ang iriro migana ga akosarong ga kukupong maranit, gare ro, “Nunuo Iesu onim na pianam Nasaret, munuo meba mani le akosarnang irava muranap? Atabo munuo meba pakiraranang, a? Norit ara. Nunuo migana ila puvuvui migat ang Morowa.” \v 25 Irio migana la marikong gare ro, ga inio Iesu ties ang ga ugama, “Opamunang nanam nuo ga anolaing iriro migana!” \p \v 26 Tiesong gare ratmat, urie airakong muranama ila kire iriro migana tapmat, ga kukupong maranit. Ga aulai muranama ila kire ga ula. \v 27 Pa mirier teip ga magaulap ganam la turupmaiaba kirat maset ga man tiesmeng papot gare ro, “Iro irie man tavuk la betong titot? Iriro migana la businguala a tavuk ila nei. Ties ang la ame ngangas. Kulakuoi! Okosarong ties ula mamaranu me muranap mila kiram, ga omeuluo nanam a!” \v 28 Papaluaip ma teip ga magaulap la man tiesmeng gare tiro, ga kakalait ila uriro ties tapmat na mirier napup ganam na provins Galili. \s1 Iesu la omumuriraong naga ieng kuala ang Petro \p \v 29 Urie, Iesu ga mirie inamaniap la man menum ga irie, la amaiolai luguan o usingnualap ga mela puvut na luguan ang Simon ga Andru, Iemes ga Ioanes la lila ga mirie. \v 30 Na irio luguan, naga ieng kuala ang Pita la imaning tafa ula kakanu, ga papamnam neip o, ga man durieng bo labun. Pa muo Iesu betong, ga kakalait amelo o uriro magabun la tafaieng. \v 31 Ula Iesu kagarat u ga uaria kilan o ga teiara ga dusieng. Ga kakalait it no uriro tafa, ga inara mumuru magabun. Ga urie orangaieng parak maiong. \s1 Iesu la mamumuriraong papot ma inamaniap \p \v 32 Urie, nabit la namila muabari, teip ga magaulap onim na uriro pianam la man malagimeng mirier teip ga magaulap ganam la memaning tafaiap ga mirie la ame muranama ila kire la ut mana, ga malagimeng ga mumaio ai Iesu. \v 33 Ga mirier teip ga magaulap ganam la mumaio nebolameng na uriro pianam kagarat ai tabuna a iriro luguan. \v 34 Papaluaip ma teip ga magaulap la memanim non ara non ara tafaiap, la mamumuriraong Iesu. Ga makalaong papot ma muranap mila kiram. Ga ameit muranap mila kiram Iesu irie migana o ubi migat ang Morowa. Are ratmat ga okiripong Iesu ties maiong muranap mila kiram ga tale kan uairam meba tiesmeng. \s1 Iesu la baisong mai papot ma inamaniap \p \v 35 Urie, parabira namur la tale ka ileng, teuara Iesu ga aulai iriro luguan. Ga iriet talamet la ula na non nap la karuk kan ma inamaniap ba ga magaulap la maionama ana. \v 36 Pa teuara Simon, ga non migap am ga mela man aisinmeng. \v 37 Pa tubiat la agimameng ga mela kagarat ai ga megama, “Mirier teip ga magaulap ganam la man noisinmeng.” \v 38 Tiesmeng gare tiro, pa ugama Iesu, “Temaieng le bula na noba nap. Temaieng le bula na miriro non tatak pialap la maionama tapmat, meba baistang gat mai. Morowa la naong it meba okosartang uriro ubi, ga tosagaong ga muruo.” Tiesong Iesu gare tiro. \v 39 Teuara ga ula tapmat na mirier napup na provins Galili. Ula na mirier luguap maiam o lotu ga baisong. Pa non muranap mila kiram la maiot na non teip ga magaulap la makalaong gat Iesu. \s1 Iesu la aidangong non migana la ame tapak \p \v 40 Urie, na non tara non migana la ame tapak la muo ai Iesu ga makofong dadebip a me lourup na kimanam kagarat ai Iesu, ga marikong me ai Iesu meba aagaalie. Ugama, “Leba nanang, tie puonung it leba maset makosarnang neip tuo.” \v 41 Ties ong gare tiro, ga mitara abouara Iesu ga uabua kilan a abuo ga ugama aime, “Tuga okosartang gare tie. Titot it le betmeng maset neip nuo.” \v 42 Tiesong Iesu gare tiro, ga kakalait it no tapak ira, ga inar maset betmeng neip a iriro migana. \v 43 Pa namo kakalait asagaang Iesu ga ala, are ratmat ga aulo iriro migana, ugama, \v 44 “Naptang! Iriro paga titot la akosartung ira nuo, irie la baraba anulo migana ba a. Karuk. Nala puvut ai Ila Kakani a luguan o lotu la unama na pianam Ierusalem, ga masingnala neip nuo ai migana o ubi la ume uale bo kamniap, meba magimaang neip nuo la mumurum ara. Pa maimai ang Moses la tiesieng aime migana la tafaong o tapak la mumurira la eba aram noba nganeip ga ala okosarang kamniap me ai Morowa. Tie narang uriro gane ga okosarnang uriro kamniap, meba nomeira teip ga magaulap la nora tapak nung.” Tiesong Iesu gare tiro. \v 45 Pa iriro, migana la ula ga maulo teip ga magaulap ma mirie pagap la betmeng ira a. Ga uaramo uriro ties na mirier napup. Are ratmat ga tale gat puoong Iesu meba ala obung na noba pianam na irap ma teip ga magaulap. Karuk. Man umet unama lavie, na nap la karuk ma inamaniap. Pa teip ga magaulap onim na mirier napup la mime mela ai. \c 2 \s1 Non migana la kire kilan a ga kiban a la amumuriraong Iesu \p \v 1 Urie, aipmeng ara non lap, ga tubiat inara terigiong Iesu me na pianam Kaparenaum. Pa teip ga magaulap onim na uriro pianam la mepto ties a Iesu la muo unama na luguan. \v 2 Papot ma teip ga magaulap la mumaio nebolameng ga dakmeng na iriro luguan. Are ratmat ga karuk kan a nap ba la ut agarit. Ga kagarat gat ai tabuna karuk kan a nap ba la uakap ana. Ga man baisong Iesu mai. \v 3 Ga non teip la mumaio na iro luguan la maiavia non migana bo labun ga mumaio ai Iesu. Kilan a ga kiban a irio migana are la uvara ra, ga tale kan puoong meba amung. \v 4 Ga papaluaip ma teip ga magaulap la onomein alang, pa miriro nagala ma teip la tale kan puomeng meba maiaving migana ila tafaang ga mela ai Iesu. Are ratmat ga maiavia ga mela nakap bo luguan ga meinia na iriro nap la unama Iesu. Ga avugutmaiara nap a kalinama ga akosarmeng gof. Ga maiaro iagur ga ovismeng uriro labun ga meinio labun me lourup ai Iesu. \v 5 Magimaong Iesu are la naganmeng migat, ga aulo iriro migana ila tafaong gare ro, “Kulot, tuvaiam ara kirinimup nuam. \v 6 Pa non inamaniap o usignualap la mime masingmaiala teip ga magaulap o ties na Babam ula puaru la maionama gat ana iriro luguan la mepto uriro ties ang Iesu. Pa na dalap ma la man agatmeng gare ro, \v 7 Me man paga iriro migana la tiesong gare tiro? Aga la puoong meba oduratang kirinim ba ang migana? Morowa namurit it la puoong!” \v 8 Man maionama ga man agatmeng gare tiro, pa na dalap a Iesu la oit ara uriro agat maiong. Ga maulo, ugama, “Are mani ga mimaning uriro agat na dalap mi? \v 9 Man ties la tale gigino leba okosartang ira iruo migana? Arulo iriro migana ila tafaang gare ro, ‘Kirinim nung la nora.’ Atabo uriro ties la tale kan gigino? Pa leba aralava noba gare ro, ‘Tenara ga narang labun nung ga namung ga nala’ Tie atabo uriro ties la puoieng ira migana le okosarang? \v 10 Pa narung le omira gare ro, ‘Migana migat ang Morowa la unamar na kimanam ga amaning ngangas puoong meba odureang kirinim ang migana.’” Iesu la tiesong gare tiro ga agimaong iriro migana la kire kilan a ga kiban a, ga aulo, ugama, \v 11 “Norulo! Tenara ga dusnang ga narang labun nung, ga nala na luguan nuang!” \v 12 Iesu la tiesong gare ro, pa na irap ma mirier teip ga magaulap ganam iriro migana la teuara, ga kakalait uaro labun ang ga ula lavie. Are ratmat ga mirier teip ga magaulap ganam la turupmaiaba kirat. Ga maiavio bonim a Morowa ga megama, “Tinan la tale kan agimapang tavuk ba lare tiro!” \s1 Iesu la marikong me Livai meba auluan \p \v 13 Urie, tubiat, oulai Iesu pianam Kaparenaum ga ula todang lourup labinim u kin Galili. Pa gar ila kakani ma teip ga magaulap la mumaio ai ga baisong o ties ang Morowa me mai. \v 14 Baisong ara pa tubiat namo ina terigiang me na pianam. Man unum ga ula pa agimaong non migana la unama na tabuna a luguan o takis ga man uaro takis. Bonim a iriro migana Livai, pa irie poi ang Alifas. Urie, ula Iesu ai ga aulo, ugama, “Munang ga tonouluan.” Tiesong gare tapmat, ga teuara Livai ga ula unum ga irie. \v 15 Pa tubiat okosarong Livai parak ula kakanu ga amarikong Iesu ga lop am o usingnualap, miriro inamaniap la mime menum ga irie. Ga mumaio na luguan ang Livai. Ga mamarikong gat non inamaniap mila mime makosar non ara tavukup mila kiram. Mirie gat la mumaio maionama ga parakmeng ga Iesu ga lop am o usingnualap. Non gat inamaniap la maionama, la mime ameuluan Iesu ga mime mepto ties ang. \v 16 Man parakmeng ka, pa non gar ma Parasaiop la mime masingmaiala teip ga magaulap o ties na Babam ula puaru la mumaio dusmeng kagarat ai iriro luguan ang Livai. Ga agimameng Iesu la parakong ga inamaniap la ume uaro takis ga non gat inamaniap la mime makosar non ara non ara tavukup mila kiram. Pa miriro teip o usingnualap o ties na Babam ula puaru la mamelo lop o usingnualap gare ro, “Memani ga iriro migana ming o usingnualap la parakong ga inamaniap la mime maiaro takis ga non gat teip mila kiram?” \v 17 Tiesmeng gare tiro, ga uptam Iesu ga maulo, gare ro, “Inamaniap la tale memaning tafa, tale kan mime mela ai migana o umakmager. Karuk. Inamaniap it mila tafameng la mime mela ai migana o umakmager. Aret tie, inamaniap la mime agat maime kan la namo mumurum maset. Pa inamaniap la temait kan mirie inamaniap mila kiram, miriro inamaniap la mime mumaio toi. Pa muruo meba maagaralie inamaniap mila kiram.” Tiesong Iesu gare tiro. \s1 Iesu la tiesong me tavuk o ubunak o parak \p \v 18 Urie, a non tara lop o usingnualap am Ioanes, iriro migana la ume uavariam teip ga magaulap, la obunakmeng parak ga man maionama. Ga Parasaiop gat la obunakmeng parak ga man maionama. Akosarmeng iriro tavuk, meba ovomeng agat a tavuk ang Morowa. Pa non inamaniap la mumaio amelo Iesu gare ro, “Lop am Ioanes o usingnualap la mime obunak parak, ga lop maiam Parasaiop o usingnualap la mime gat okosar gare rie. Tie are mani ga lop nuam o usingnualap la tale kan mime obunak parak?” \v 19 Amarikmeng gare tiro, ga okosarong Iesu ties o uvuvuo ga maulo, ugama, “Lama okosarong migana ba parak ula kakanu, pa garip am la mumaio nebolameng ga na iriro tara atabo eba ka man obunakmeng parak? Karuk! Eba temeba maset ga tala kan puomeng meba obunakmeng parak. Okosarong Iesu ties o uvuvuo me usingnualap ula nou. \v 20 Turuo la are iriro migana la okosarong parak, pa lop tuam o usingnualap la eba temeba ga man maionama. Pa tubiat noba inamaniap leba tovugutmiara, ga eba gat tale togimameng lop tuam o usingnualap. Na iriro tara tubiat eba giginam ba dalap ma, are ratmat ga eba bat o bunakmeng parak ga man maionang. \v 21 Iriro tavuk o unuabuap ma lap ga miabu maimai o ubunak o parak na uriro la, la irie tavuk onim tinan. Tale kan puoong meba bupamung ga iriro tavuk ila nei la muruo meba misingtala a. Miptang. Leba buruma ba ang noba ila tatali la ame gof, tie tala kan uara nap ba a buruma ila nei ga abung nakap bo iriro gof ga asigitnang. Karuk. Leba akosarnang gare tiro, tie iriro gof a buruma ila nei la eba aranang ila tatali ga gof la eba kakani ba. \v 22 Ga karuk kan a migana ba la ume uvala wain ila nei na papak ula tatalu a meme. Leba okosarang gare tie, urie eba ogiritang wain papak a meme ga wain ga papak a meme la eba iat pikliong. Karuk. Mime miovala wain ila nei mana papakip mila neim a meme.” Tiesong Iesu gare tiro. \s1 Tavuk o ubunak o ubi na la o sabat \p \v 23 Urie, o non la maiong Iudaiap o lotu, Iesu ga lop am o usingnualap la menum ga mela. Pa uriro alang la omeuluan, la ila kabirana ma non ubaip a wit. Man menum ga mela, pa akofmeng lop am o usingnualap ut namurit kutkut a wit ga maiaram ga maiom. Omeuluan non maimai ang Moses, la tiesieng gare ro, “Migana la ouluan alang ga ula na taralap o ubi, pa leba tafaang me parak, tie abung kilan a ga arang tatak paga ba a ga ong ga ala.” Maimai la tiesieng gare tiro. \v 24 Pa Parasaiop la amelo Iesu, megama. “Magimanang. Lop nuam o usingnualap la okosarmeng ubi meba maiarang parak! Tale kan puvuvu. Maimai la tiesieng tala kan okosarbuong ubi na la o sabat!” \v 25-26 Tiesmeng gare tiro, pa maulo Iesu, ugama, “Miptang. Tinan kan, na tara ang migana o bais Abiata, Devit ga non migap am la kagesmeng o parak ga mitara tafameng me parak. Ga mani la akosarong? Atabo tale kan ovasming uriro ties na babam ula puaru? Devit la ula uobu na luguan o lotu ang Morowa ga tiesong namo tafameng me parak. Pa uriro purun inamaniap wit o bais la mime kamkamai o me ai Morowa, uriet la iot. Pa migana o bais la uaro ga ualo aun Devit. Uriro purun la maiong it inamaniap o bais leba maiong, pa obunakmeng me non migana. Pa uaro Devit ga u. Ga ualo maun migap am, ga mirie gat la maio. Tafameng me parak ga orupmaiaba uriro maimai ang Morowa pa tale kan memaning kirinim. Pa lop tuam o usingnualap la tale kan orupmaiaba maimai ang Morowa. Karuk. Orupmaiaba maimai ming it inamaniap.” \v 27 Iesu la tiesong gare tiro ga maulo ga ugama, “Morowa la ovuoong la me lotu, pa tale kan ovuoong meba anoiling migana. Karuk. Ovuoong meba maagailie inamaniap. \v 28 Tie omira gare ratmat: Migana migat ang Morowa la tale kan ume uale bo noba pagap. Karuk. Tavuk migat meba tegimaieng la me lotu, uriro gat la ime ubi me uvaik.” Iesu la tiesong gare tiro. Are ratmat ga Poi ang gat migana la uke me la o sabat. \c 3 \s1 Na la o sabat Iesu la amuriraong non migana la ame kilan ila kire \p \v 1 Urie, o non la maiong Iudaiap o lotu, Iesu la inagat ula uobu na luguan o usingnualap. Pa non migana la man unama tie, non kilan a la are la uvara ra ga tale gat mamarani. \v 2 Pa non inamaniap la maionama na luguan o usingnualap la agatmeng gare ro: Leba okosarang Iesu uriro ubi na la o sabat ga amuriraang iriro migana, tie eba buabung na ties. Man agatmeng gare riatmat ga man maionama ga man umai. \v 3 Urie, agimaong Iesu iriro migana, la kire kilan a ga aulo, ugama, “Tenara ga dusnang kabirana.” \v 4 Tiesong gare ro ga mamarikong inamaniap ga ugama, “Maimai ang Morowa la tiesieng me bulam eba bumaning ga ubi buong na la o sabat? Atabo eba akosarbuong tavuk ila mumuri, o atabo eba akosarbuong tavuk ila kire? Atabo eba aagabulie migana, meba tale aving, o eba bunamung migana ga aving?” Tiesong Iesu gare tiro, pa tale kan mepulo ties ang. \v 5 Meuluam maranit dalap ma ga tale iga meptang uriro ties, are ratmat ga papamnam dalap a Iesu ga giginam gat ga ui tapmat bo inamaniap ganam. Ga aulo iriro migana, ugama, “Avuvutnaling kilan nuo!” Tiesong gare tiro, ga avuvutun iriro migana kilan a ga ina mumuri kilan a. \v 6 Pa Parasaiop la mela kakalait ga iat nebolameng ga inamaniap am Herot Antipas ga man tiesmeng, “Eba bumaning ga avisbuong Iesu?” Tiesmeng gare ro ga man oisinmeng alang ba meba menamung ga aving. \s1 Na taralap o kin, baisong Iesu mabuo teip ga magaulap \p \v 7 Urie, Iesu ga lop am o usingnualap la amaiolai iriro nap ga mela na kin Galili. Pa gar ila kakani ma teip ga magaulap la mumaio nebolameng ga mirie. Mirie onim na provins Iudaia pa mirie onim na provins Galili. \v 8 Ga onim na pianam Ierusalem, ga onim na provins Idumia, ga onim na kimanam la iot toma u danuot Iordan. Pa non teip ga magaulap onim na nap iang Taia ga Saidon. Miriro teip ga magaulap ganam la mime mepto ties ma pagap la ume makosar Iesu, are ratmat ga mumaio ai. \v 9-10 Papaluaip ma teip ga magaulap la tafameng, ga mamuriraong Iesu. Are ratmat ga mirier teip ga magaulap ganam la tafameng la nameng meba pameng ira, ga man nedudumeng ga mela ai. Tatak it nap meba tedakmeng ira a, are ratmat ga maulo lop o usingnualap, ugama, “Mumuru le muiong obinam ba ula kanu ga bulagiieng.” Tiesong gare tiro. \v 11 Pa na tara la agimmeng muranap mila kiram, tie mime makaf dadebip ma me ira a ga kupmeng gare ro, “Nunuo Poi ang Morowa.” \v 12 Tiesmeng gare tiro, pa maulo Iesu maranit, ga ugama “Tiesming ga migama turuo Poi ang Morowa, tie buat mamilo teip ga magaulap turuo aga.” Tiesong gare tiro. \s1 Iesu la maiteong 12 ma lop o usingnualap \p \v 13 Urie, ula Iesu nakap bo non pugama. Namo maiteong teip ba meba maionang ga irie ga mamarikong mirie teip ga mumaio ai. \v 14 Ga maiteong 12 ma teip ga ugama, “Narung le mionang ga turuo ga eba man mimung busit ga turuo. Ga eba misagarang ga mila miaramang ties ang Morowa mai teip ga magaulap. \v 15 Ga eba talang kukunim miun, ga eba makalaming muranap mila kiram. “Tiesong Iesu gare tiro. \v 16 Miriro 12 ma teip la maiteong, bop ma la gare ro, Simon la ume iva Iesu a Petro. \v 17 Ga Iemes ga papa ang ila kubama Ioanes, litie lopien angan Sebedi. Ga lebouala o bonim ‘boanerges’. Ga ume ivan Iesu gare ro, “Teipien la kalina gare duk la ime ilo.” \v 18 Ga Andru, ga Filip, ga Batolomaio, ga Mataio, ga Tomas, ga Iemes, irie poi ang Alfias, ga Tidius. Pa non gat Simon, tinan la unamua migana a non gar la nameng migat meba pumaiarang danunumiap meba akalameng gavaman onim Rom. \v 19 Pa Iudas Iskariot irie migana onim na pianam Keriot. Irie migana la uala Iesu na kilalap ma karorap am. \s1 Iesu la ovuvutun ties o bangut maiong teip o usingnualap \p \v 20 Urie, tubiat Iesu ga lop am o usingnualap la mela na luguan ang Iesu. Pa gar ila kakani ma teip ga magaulap la mumaio nebolameng. Are ratmat ga tale amaning tara ga lop am o usingnualap meba parakmeng kirat. \v 21 Numeilup am Iesu la mepto ties ma miriro, ga megama, “Bangutong ara.” Ga namo mela alagimeng meba umaialeng abuo. Are ratmat ga pumaiaro nunumiap. \v 22 Pa non teip o usingnualap la mime masingmaiala teip ga magaulap o maimai ang Moses la mumaio Ierusalem ga maionama kabirana ma teip ga magaulap. Ga mepto ties a Iesu la makalaong muranap mila kiram, pa megama, “Belsebul la ualo kukunim aun iriro migana Iesu. Ot uriro kukunim la ume makala muranap mila kiram.” \v 23 Tiesmeng gare tiro, tie mamarikong Iesu meba mumaiong kagarat ai. Ga uaramam non tiesiap o uvuvuo ga maulo, ugama, “Are mani ga puoong karorama meba akalaang karorama? \v 24 Obit ara, leba inamaniap ba ga magaulap onim na namurit inamon leba nevuotmeng ga non ara non ara gar, ga nekaromela ga mirie, tie eba papot ba ma teip ga magaulap leba meving, ga kukunim ieng uriro inamon eba noba. \v 25 Pa leba teip ga magaulap ba onim na namurit numeilup ga leba nevuotmeng ga narain ba garipien, la eba nekaromela ga nemenamung, tie miriro numeulup eba nam ba. \v 26 Aret tie, leba gar ba ang karorama leba nevotang, ga non gar la eba nekaroala ga non gar tie kukunim ang karorama la tale kan puoieng meba ionang. Karuk. \v 27 Obit ara, leba noba migana ila mamarani leba onang na luguan ang, pa noba migana la namo aram pagap am, tie tale kan puoong meba ala agarit ga ala obung na iriro luguan ga aram pagap. Karuk. Eba ka lake tegoang ira iriro migana ila mamarani ga avisang kilan a ga kiban a o iagur, ga urie puoong bat meba aram mirier pagap am. Aret tie, titot la makalarung inamaniap am karorama o ubi, ga miriro muranap mila kiram. Ga magimaming miriro ga mira, kukunim ang Morowa la okurupin kukunim ang karorama. \v 28-30 Pa teip o usingnualap o maimai ang Moses la tiesmeng gare ro, ‘Migana ila uke me muranap mila kiram la ualo kukunim aun Iesu.’” Are ratmat ga maulo Iesu, ugama, “Uriro ties la migat titot la tuga miralava o: Mirier tavukup mila kiram ga tiesiap o upuke la mime makosar teip ga magaulap, mirier kirinimup ganam la puoong Morowa meba maduratang. Pa migana la tiesong kirat me ira Muranama Ila Babai, tala kan puoong Morowa meba avaiang uriro kirinim ang. Are ratmat ga tala kan odureong Morowa urie kirinim titot ga tubiat gat. Karuk!” Tiesong Iesu gare tiro. \s1 Numeilup am Iesu, mirie aga? \p \v 31 Urie, man tiesong ka, pa naga ang ga papap am Iesu la mumaio betmeng ga dusmeng lavie. Ga osagameng ties aime nameng meba muong mai. \v 32 Pa papot ma teip ga magaulap la akalimeng ga onomein alang. Pa a melo mirie gare ro, “Naptang. Naga nung ga papap nuam mipma lavie la nameng meba nala mai. Are ratmat ga osagameng ties.” \v 33 Tiesmeng gare ro, pa ugama Iesu, “Aga urie naga rung ga aga mirie papap tuam?” \v 34 Tiesong gare ro ga magimaong teip la maionama ga akalimeng ga ugama, “Uming! Naga rung ga papap tuam, miro la maionama ro. \v 35 Eva, teip la omeuluan agat ang Morowa, mirie papap tuam ga loup tuam ga nagap tuam.” Tiesong Iesu gare tiro. \c 4 \s1 Migana la magoong kabop o parak na ubi \p \v 1 Urie, ina ula Iesu todang labinim u kin Galili ga man masinguala teip ga magaulap a tavuk ang Morowa. Pa non obinam la iot u kin kagarat na ubiem. Pa papot ma teip ga magaulap la mumaio nebolameng ai Iesu. Teuara ga tegoong bo non obinam ga unama ubuo. Pa mirier teip ga magaulap la maionama labinim u kin. La puomeng meba meptang ties ang. \v 2 Ga uaramam Iesu papot ma tiesiap o uvuvuo meba masingala. \v 3 Ga maulo gare ro, “Miptang! Non migana la ula magoong kabop a wit na ubi ang. \v 4 Man magoong, pa mirie la melum na alang. Pa mumaio kobengip ga maiom. \v 5 Pa non kabop a wit la melum na nap la ame papot ma tadasip, ga tale kan ame papot o kimanam, pa tatuan bo tadasip tatak it kimanam la iot, are ratmat ga kakalait sikong wit. \v 6 Pa tubiat betong efan ga alalangong iriro tatak wit. Pa karuk ma papot ma igulup ba a. Are ratmat ga lalie ga uvara. \v 7 Pa non kabop a wit la melum na nap la ame sisirip. Miriro kabop a wit la betmeng, ga iagurup mila kiram mirie gat la betmeng ga maialua iriro wit, ga tale lopuat wit. \v 8 Pa non kabop a wit la melum na kimanam ula muru ga betmeng maset. Pa tubiat miriro la kakanim ga mulum. Mirie non muareip a wit la maiariam 30 ma kabop, pa mirie 60 pa mirie 100.” \v 9 Iesu la tiesong gare ro ga ugama, “Ame mimi kigip, ga puoming meba miptang ties. Tie miptang maset uriro ties!” Tiesong Iesu gare tiro. \s1 Man agatong Iesu ga uaramo ties o uvuvuo \p \v 10 Urie, tubiat la ular gar ila kani ma teip ga magaulap, pa iriet Iesu ga 12 ma lop am o usingnualap ga non gat inamaniap la maionama ga irie. Ga amarikmeng, megama, “Are mani ga okosarnung ties o uvuvuo ira ma teip ga magaulap? Ga man muana o uriro ties o uvuvuo?” \v 11 Tiesmeng gare ro, pa ugama Iesu, “Morowa la naong le ualeng maset bo mirier teip ga magaulap. Ga masinguala, ga amit maset tavuk ang. Pa iriro tavuk are la kogouri na irap ma non teip ga magaulap. Ga mimet meptam miriro tiesiap o ties o uvuvuo gare ro, \p \v 12 ‘Are ratmat ga eba umaing, pa tala kan agimameng maset \q1 iriro paga la namo masingala Morowa a. Pa eba meptang ties, pa tala kan ameit muana o. Are ratmat ga tala kan oigormela agat maiong, ga tala kan odureong Morowa kirinim maiong.’” \rq Aisaia 6:9-10\rq* \s1 Muana o ties o uvuvuo me kabo o parak \p \v 13 Urie, Iesu la tiesong gare ro ga ugama, “Tale kan amit muana o uriro ties o uvuvuo, a? Tie, are mani ga eba gat amira muana ma mirie non gat tiesiap o uvuvuo? \v 14 Miptang! Muana o uriro ties o vuvuo la are ro: Migana la magoong kabop a wit na ubi, kauna gare migana la uaramo ties ang Morowa mai non ara non ara teip ga magaulap \v 15 Pa uriro kabo a wit la ilum na alang, are tavuk maiang non inamaniap la mepto ties ang Morowa, pa kakalait muo karorama ga ovugatuara uriro ties, ga tale gat iot na dalap ma. \v 16 Pa iriro wit la ulum na kimanam la ame tadasip, itmat la are tavuk maiang non inamaniap la mepto ties ga kakalait omela ga temeba. \v 17 Pa tadasip la onomein alang, ga igulup a wit la tale mela lourup maset na kimanam. Are agat maiong non teip ga magaulap la parepieng ira ma non pagap, ga tale maranit iot ties ang Morowa. Karuk. Uriro ties la iot it a tara ila papoi na agat maiong. Pa tubiat karorap am Morowa la makirarameng inamaniap mila ume ouluan ties ang Morowa. Ga miriro inamaniap la tale kan maiario ties, are ratmat ga kakalait merau ga maiairo agat ga maialam ibup ma ira Morowa. \v 18 Pa uriro kabo a wit la ilum na kimanam la ame sisirip, are tavuk maiang non inamaniap la mepto ties ang Morowa. \v 19 Pa miriro inamaniap la mime kadik me non pagap onim na uro kimanam, ga nameng me papot pagap. Ga iriro tavuk la mavanaong, ga mitara agatmeng meba maiarim papot pagap. Ga tebukmeng me non pagap. Miriro pagap la betmeng maranit ga maialu ties ang Morowa. Ga tale mime akosar tavuk la naong Morowa aime. \v 20 Pa uriro kabo a wit la ilum na kimanam ula muru la are tavuk maiang non inamaniap la mime mepto ties ang Morowa ga maiaro ga maiabu na dalap ma. Ga mime omeuluan uriro ties ga akosarmeng tavuk la naong Morowa aime. Mirie la tale papaluaip a tavuk ila muri la mime akosar. Pa mirie la makosarmeng papaluaip a tavuk ila muri. Pa mirie la makosarmeng papaluaip maset,” maulo Iesu lop am o usingnualap gare tiro. \s1 Tavuk ang ekelesia la are lalabie \p \v 21 Tie, okosarong Iesu non ties gare ro, “Atabo mime mialabie lalabie ga miara koi ga obakbakming lalabie a? O atabo mime miabua lalabie uvat labun? Karuk. Bume osap nakap. \v 22 Miptang! Pagap ganam la kagomeri, tubiat miriro ganam la eba betmeng la uakap. Pa paga la abakbakmeng inamaniap, iriro la tala kan man ut gare rie mar mirie lap. Karuk. Irie gat la eba betang la uakap. \v 23 Migana la ame kigip puoong le aptang uro ties, maset aptang uro ties! \v 24 Uriro ties titot la mipto le oagatming maset. Ga asingmiala iriro tavuk mai non teip ga magaulap. Ga uvuvuo a iriro tavuk le akosarming ira ma mirie gat, uriet uvuvuo la eba apulang Morowa ira mi. Ga eba oroneling maset ga alang miun. \v 25 Eva, migana la amanim ara non pagap, tie eba ina alam Morowa pagap gat aun. Pa migana la tale amaning paga, tie iriro tatak paga la eba apugutara Morowa, irie la uaria ra.” \s1 Ties o uvuvuo me kabo o parak la sikieng \p \v 26 Tie, okosarong Iesu non gat ties, ugama, “Morowa la man uale maset bo teip ga magaulap, tavuk o uriro ubi la are migana la ubiong na ubi. Are ro: Migana la ula ogoong kabo a wit na ubi. \v 27 Ogoong ara ga inar ula na luguan. Ga na arubu la duriong, pa na ileng la teuara ga makosarong non ubiap. Okosarong gare tiro, pa tabarabo a wit la betieng ga sikieng ga ila nakap ga laklago. Pa betong wit gare mani, iriro migana la tale ait. \v 28 Kabo a wit la iot na kimanam ga urie kan la man iaro ailu o kimanam ga betieng ga lopiat. Lake ka betmeng babap, pa tubiat la betieng kuguom ga laklago ga ame puravurap. Tubiat la betieng parak. \v 29 Uriro parak la iot ga urangaieng ara ga maset tara laluom, tie betong ara tara meba teiara parak. Aret tie ga ubula ira iang iriro wit ga uara ga muo.” Tiesong Iesu gare tiro. \s1 Ties o uvuvuo me kabo a mastet \p \v 30 Tie, inagat okosarong Iesu non ties o uvuvuo gare ro, Morowa la man maagaulie teip ga magaulap ga uale maset mabuo, eba okosarbuong man ties o vuvuo ga buaramang muana o uriro ubi? \v 31 Atabo are iriro paga la bume buabua na parak, ga ametatak baboinim una. Tiestung me kabo a mastet.” Obit ara kabo o mastet la tale are non parak la bume bulio na ubi. Karuk. Mitara kakapio. \v 32 Ulio ra migana, ga betieng ga mitara kakanu, ga aipieng mabuo sagurup onim na ubi. Kakanim muareip o, ga puomeng kobengip meba maionang mabuo muareip o na nap la madinong. \p \v 33 Tie, uriro non ara ties o uvuvuo la ume uaramo Iesu busit, ga nat irio tavuk la ume uaramo ties mai teip ga magaulap. Puoieng iro agat maiong. \v 34 Mirier tiesiap la ume uaramam Iesu mai teip ga magaulap, miriro la ume uaramam o ties o uvuvuo. Pa leba onang ga lop o usingnualap, tie ume bat mavaik muap ma miriro tiesiap o uvuvuo. \s1 Tiesong Iesu ga ivara ifif ula kakanu \p \v 35 Urie, na urie bit, maulo Iesu lop o usingnualap. Ga ugama, “Narung le tegobuong bo obinam ba ula kakanu ga ogoratbuong kin Galili ga bula na iroma nap.” \v 36 Tiesong gare ro, ga mamaiolai teip ga magaulap. Tale kan arangaong Iesu paga ba. Karuk. Unamat gare rie, ga alagimeng lop o usingnualap me bo obinam, ga mela. Ga non gat obip la mela iat. \v 37-38 Mela, pa Iesu la unama laike o obinam ga pugulangeong bo ulungen ga duriong. Man duriong ka, pa ifif ula kakanu la betieng, ga temaiara baulup mila kakanim ga tegoieng burunam tapma na obinam, ga kagarat ara meba dakieng burunam una obinam. Pa Iesu la man duriong it, tie temaiara lop am o usingnualap ga meimua ga megama, “O migana o usingnualap, kagarat ara la eba iobuong! Atabo tale kan kadiknung me uriro?” \v 39 Tiesmeng gare tiro, urie dusong Iesu, ga obugula ifif ga oulo pirom, ugama, “Magaura. Puonung ara! Naving!” Ga ivara ifif, ga tale gat terugusieng pirom. \v 40 Pa maulo Iesu lop o usingnualap ga ugama, “Are mani ga mirau? Mamo la ume uale mibuo, atabo tale kan amit, a?” \v 41 Iesu la tiesong gare tiro, pa mitara merau, pa mirie kan la man tiesmeng gare ro, “Kulakuoi! Iriro migana la amaning man kukunim, ga ifif ga burunam la oliuluan nanam a?” Tiesmeng gare tiro. \c 5 \s1 Migana la amaning muranama ila kire la amuriraong Iesu \p \v 1 Urie, Iesu ga lop am o usingnualap la mela betmeng na taralap o kin Galili, ga mela meiva na nap iang pianam ula kanu Gerasa. \v 2 Iesu la oulai obinam ga ula todang ga dusong labinim. Pa talet kagat ga non migana la aulai una ga muo betong ai. Irio migana la ame muranama ila kire la ut ana. Tie, iriro muranama ila kire la ume okirara agat ang iriro migana, ga bangutong. \v 3 Inamaniap onim na iriro nap la mime akosar una tap ma na tadasip. Pa non tadasip la ame kan gofup. Pa tapma na lup la are tiro, mime akosar lu me una meba memung migana ila uvara ga meulua maranit. Tie iriro migana la ame muranama ila kire la ume unama busit na una. Ga irie la mitara mamarani. Are ratmat ga karuk kan a migana ba la puoong meba avisang maranit ma iagurup. Sen gat la tale puoong. \v 4 Tinan papot ma lap la mavismeng kilalap a ga kibap a a ankap ga sen. Pa ume urana maranit sen ga ankap ga ume duk. Ga ain la mime avis kilan a ga kiban a. Iriro gat la ume aduk. Migat, karuk kan a migana ba la mamarani meba ainiang ngangas ang iriro migana. \v 5 Are ratmat ga na ileng ga na arubu ume unama tapmat na una ga bo pugama. Ga ume kukup kirat ga ume uaram tadasip ga ume maritik neip a. \v 6 Iriro migana la unama kan kakaliat ga agimaong Iesu ga ibirong ga ula betong ai ga kumuong me lourup na kimanam kagarat ai. \v 7-8 Pa ugama Iesu, “Nunuo muranama ila kire, anolaing iriro migana!” Tiesong gare tiro, ga iriro migana la man kumuong ga man unama, pa na nanam a iriro muranama ila kire la kukupong maranit, ga ugama, “Iesu nunuo Poi ang Morowa ituan nakap nuga namaning tuo? Nomariktung na bonim a Morowa, buat nualo ngitngit toun.” \v 9 Tiesong gare tiro. Pa amarikong Iesu ga ugama aime, “Aga bonim nuo?” Pa ugama iriro migana la ame muranama ila kire, “Bonim tuo migana o danunumiap. Muana la papot.” \v 10 Tiesong gare tiro. Ga marikong maranit me ira Iesu ga ugama, “Baraba pakalanung me na noba nap!” Marikong gare tiro. \v 11 Pa na iriro nap, nakap na taralap a pugama, ame gar ila kakani ma kumep la man parakmeng tie. \v 12 Pa amarikmeng muranap mila kiram maranit Iesu ga megama: “Pasaganang ga pala na mirobu kumep ga pobung mana.” \v 13 Tiesmeng, tie uairam Iesu meba okosarmeng gare rie. Ga miriro muranap mila kiram la amaiolai iriro migana ga mela maiobu na kumep. Ga iat ibirmeng kumep maranit me todang na nap ila kire ga melum me na kin. Ga mirier ganam la kongameng ga mevara. Miriro kumep la mevara la are 2,000. \v 14 Pa inamaniap la ume uale bo kumep la magimameng miriro ga igomeng ga mela na pianam ula kanu ga na non pialap tapmat, ga mamelo teip ga magaulap ma miriro pagap la betmeng. Pa popot ma teip ga magaulap la namo magimameng miriro ga mumaio. \v 15 Tie, betmeng ai Iesu, ga agimameng iriro migana, tinan la maiot muranap mila kiram ira a, pa titot la unar buruma ga inar maset agatong ga man unama. Magimameng miriro pagap ga turupmaiaba kirat ga merau. \v 16 Ga mirier pagap la betmeng ira iriro migana tinan la maiot muranap mila kiram ira a, ga non inamaniap la magimameng, ga maiaramam miriro pagap mai non inamaniap. \v 17 Ga meptam ara ga marikmeng me ai Iesu ga megama, “Onolaing kimanam pang ga nala na noba nap.” Amelo gare tiro. \v 18 Tie tegoong Iesu bo obinam, pa irie migana la ut muranama ila kire tinan ira a la amarikong Iesu ga ugama, “Tuga tala ga nunuo.” \v 19 Pa ugama Iesu, “Karuk. Nala mai numeulup nuam ga butamat nung, ga manalava a Ila Kakani la nobouvara migat. Ga manalava ma mirier pagap mila kakanim la makosarmeng ira nuo.” \v 20 Tiesong Iesu gare tiro, ga ula iriro migana ga ouluan uriro ties. Ga ula tapmat na mirier pialap onim na iriro nap la meiva distrik maiang manaburuan ma pialap. Ga maulo inamaniap a iriro tavuk ila muri la akosarong Iesu ira. Maulo ra, tie mirier teip ga magaulap la turupmaiaba kirat ga mitara agatmeng papot. \v 21 Pa Iesu ga lop am o usingnualap la tegomeng bo obinam ula kakanu ga mela ogoratmeng kin Galili ga mela na iroma nap. Betmeng ara, urie teunie Iesu me lourup ga ula unama na ubiem, pa gar ila kakani ma inamaniap la mumaio nebolameng ai. \s1 Poi ang Iairas ula magabun ga non magabun la lemumuriraong Iesu \p \v 22 Urie, non migana ila uke kabirana ma inamaniap mila uke la umaiale bo luguan o usingnualap, bonim a Iairas la muo betong. Agimaong Iesu ga muo kumuong me lourup na kimanam me ai Iesu. \v 23 Ga marikong maranit ga ugama: “Tatak poi rung ula magabun la kagarat ara la namo iving. Munang nabung kilan nuo ubuo meba ina muru ba ga imung.” \v 24 Ga ula Iesu ga irie. Pa Papot ma teip ga magaulap la ameuluan Iesu ga mela, ga man nedudumeng. \s1 Magabun la tafaieng la omuriraong Iesu \p \v 25 Pa non magabun la man inum ga mirie la imaning non buok la iot tapma na neip o, ga ume bet olabuan busit iro ga muo lourup. Pa laklager tara la iot uriro buok iro, puoieng ira ma 12 ma karaip. \v 26 Papaluaip ma teip o umakmager la namo oagamelie, pa uriro ubi maiong la ialo ngitngit ula kakanu un. Urie, tiesmeng meba masauieng kuop ga ubiap maiam, ga ialam mirier kakepup iam maun. Pa miriro kuop ga ubi maiong teip o umakmager la tale kan omurirameng. Karuk. Ga tale kan no buok. \v 27 Uriro magabun la ipto ties a Iesu. Are ratmat ga muio, ionama kabirana a iriro gar ila kakani ma teip ga magaulap. Muio kagarat malonim a Iesu, ga iabua kilan o ira buruma ang Iesu. \v 28 Ga agatieng gare ro, “Leba tabung kilan tuo ira, o atabo ira buruma ang, tie eba muiong uriro kukunim ang ira ruo, ga eba no ba tafa rung, ga eba tonang maset.” \v 29 Urie, titot it uriro buok la balakieng tapma na neip o uriro magabun ga tegasangenieng la nora tafa ieng. \v 30 Ga oit Iesu maset uriro kukunim ang la aiolai ra ga okosarieng uriro ubi. Are ratmat ga dusong kabirana ma teip ga magaulap ga terigiong ga ugama, “Aga la uaria buruma ruang?” \v 31 Pa lop o usingnualap la tiesmeng ga megama, “Papaluaip ma inamaniap la neibosmeng. Are mani ga tiesnung, “Aga la paong ira ruo?” Tiesmeng gare tiro. \v 32 Pa ui Iesu tapmat meba agimaang aga la paong ira a. Are ratmat ga ogimaong uriro magabun. \v 33 Pa uriro magabun la ait ara iriro paga la betong irama neip o. Are ratmat ga mitara irau ga didirieng ga kumuieng me lourup na kimanam ai Iesu. Ga iaramam mirier pagap la betmeng iro. \v 34 Ga oulo Iesu, ugama, “O poi rung, nagan nung migat la puorung meba nomurirarang. Urie, nagan nung la orangaieng alang, ga no tafa nung. Dalap nuo le maiot teiliat ga nala.” \s1 Tatak kulamut la ivara ra ga ina imu Iesu \p \v 35 Urie, man tiesong ka Iesu, pa mumaio non teip onim na luguan ang Iairas la betmeng ai ga megama, “O, kadik! Poi nung ula magabun la ivara ra. Baraba gat nualo giginanim aun migana o usingnualap. Tale puoong meba noagaralie titot.” \v 36 Pa upto gat Iesu uriro ties, ga aulo Iairas, ugama, “Buat nurau ga giginam dalap nuo. Nagannang maranit ira ruo, puorung leba noagaralie.” \v 37 Ga alagiong Petro ga Iemes ga Ioanes, irie papa ang Iemes. Ga mela ga irie. Pa tale kan uaira noba meba ala ga mirie. \v 38 Urie, mela betmeng na luguan ang migana ila uke Iairas, ga magimaong Iesu teip ga magaulap la man alagameng ga man meliba maranit. \v 39 Urie, uobu me na luguan ga maulo, ugama, “Me man paga ga akosarming iriro tavuk o alaga ga mitara miliba? Uriro kulamut la tale kan ivara. Karuk. Durieng it.” \v 40 Mepto teip ga magaulap uriro ties ga fagabuomeng kirat aime. Pa makalaong mirier teip ga magaulap ganam ga mela lavie. Ga alagiong mamo iang ga naga ieng uriro kulamut, ga malagiong gat miriro naien ma lop am o usingnualap. Malagiong it miriro ga mela maiobu na iriro kabin, la durieng kulamut ana. \v 41 Urie, uaria Iesu kilan o ga oulo, “Talita, kum.” O tiesbuong oulo Iesu uriro tatak kulamut, ugama, “Tatak kulamut, norulo, tenara!” \v 42 Ga titot it uriro tatak kulamut la teara ga inim. Imanin 12 ma karaip. Pa ira iang ga naga ieng ga naien ma lop o usingnualap la ogimameng uriro ga turupmaiaba kirat. \v 43 Pa tiesong Iesu maranit me mamo iang ga naga ieng kulamut ga ugama, “Timu uriro kulamut, ga baraba amilo migana ba!” Ga maulo, “Mialang parak un uriro tatak kulamut.” \c 6 \s1 Inamaniap onim Nasaret la maialam ibup ma ira Iesu \p \v 1 Urie, aulai Iesu iriro nap ga ula na pianam Nasaret, pianam ang migat. Ga lop am o usingnualap la mela ga irie. \v 2 Na la o sabat, papaluaip ma teip ga magaulap la mela nebolameng na luguan o usingnualap, ga puaro Iesu ties ang Morowa mai. Ga papot teip ga magaulap la mepto ties ang ga mitara turupmaiaba ga megama, “Miriro agariap, lagum la uaram iriro migana? Ga ume makosar non ara ubiap mila kakanim la tale kan puoong meba makosarang. Aga la ualo uriro kukunim aun ga uriro agat, ga puoong meba makosarang miriro ubiap mila kanim a kilan a? \v 3 Bubuo ganam la abit, iriro migana la iriet etumar. Iriet poi iang Maria, ga iriet papa ang Iemes ga Josep ga Iudas ga Simon.” Ga loup am miro la maionama ga bubuo la maialam ibup ma ira. \v 4 Pa maulo Iesu gare ro, “Leba asagaang Morowa noba unuli ga muong aramang ties ula muru, tie papot ma teip ga magaulap onim na non napup la eba meptang ties ang ga maialang bonim ula kanu aun. Pa teip ga magaulap onim na pianam ang ga butamat ang ga namurit olabuan ga numeilup am la eba agatmeng iriet migana agarit, ga tala kan mepo ties ang.” \v 5 Ga na uriro pianam tale kan puoong meba makosarang ubiap ba mila kakanim. Karuk. Ut namurit it inamaniap mila tafameng la mime mumaio, ga ume uabua kilan a mabuo ga mime mumurum. \v 6 Teip ga magaulap la tale kan naganmeng ira Iesu, are ratmat ga mitara turupuaba me iriro tavuk maiang. Pa irie ga lop am o usingnualap la omaiolai Nasaret ga mela kalimeng na papot pialap la maionama tapmat na iriro nap iang provins Galili. Ga uaramo ties ang Morowa mai teip ga magaulap. \s1 Iesu la ualo ubi maun 12 ma lop o usingnualap \p \v 7 Urie, uriro la no ra, ga tubiat Iesu la namo alang ubi maun 12 ma lop am o usingnualap. Are ratmat ga mamarikong, ga mumaio nebolameng ai. Ga ualo kukunim maun, ga na uriro kukunim eba puomeng meba makalameng muranap mila kiram. Ga masagaong ut narain ut narain ga mela. \v 8 Ga maulo gare ro, “Ebat miarang pas o nunumiap, pa baraba miaviam noba pagap gare parak, ga lut me unuaviap ma burap me nunumiap, ga kakepup. \v 9 Pa ubut irie le avisming na kibap, ga namurit bat buruma la puoong ira ma neip mi. \v 10 Pa leba betming na pianam ba, ga inamaniap onim na urie pianam la mimaiabu na luguan, tie man mionang it na irie luguan, puoieng na irie tara leba omiolaing uriro pianam. \v 11 Pa na noba pialap leba tale milagimeng ga mila na luguap maiam, ga tale nameng le meptang ties ming, tie omiolaing urie pianam. Pa na tara leba mima mila, abamila kanauri o kimanam la ut irama kibap mi, meba omeira, memaning kirinim a iriro tavuk la akosarmeng.” \v 12 Ga mela tapmat na papot pialap ga maiaramo ties mai teip ga magaulap. Mamelo gare ro, “Mialam ibup mi maluo tavukup mim mila kiram ga origiming agat ming me ai Morowa.” \v 13 Ga papot ma muranap mila kiram la maiot na teip ga magaulap. Mirie la man makalameng lop o usingnualap. Ga man merana ikin ira ma neip ma inamaniap mila tafameng o kuguom Oliva ga mamurirameng. \s1 Ioanes o unuvariap la uvara ra \p \v 14 Urie, orong Herot gat la upto uriro ait, memani bonim a Iesu ula kakanu la ilar tapmat na mirier pialap ganam. Non teip ga magaulap la megama, “Iriro migana irie Ioanes o unuavariap titot la inar tevara ga inim. Are ratmat ga ume makosar miriro ubiap mila kakanim la tale kan puoieng kukunim ang migana ba leba makosarang.” \v 15 Pa mirie la megama, “Iriro migana la irie unuli Elia.” Pa non teip ga magaulap la megama, “Irie non ara unuli, aret mirie non unulip onim tinan.” \v 16 Pa orong Herot Antipas la uptam miriro papot tiesiap, ga tiesong gare ro: “Iriro migana irie Ioanes. Tinan la ties tung, ga menamua ga uvara, pa titot la inar teuara ga inim.” \v 17 Muano uriro ties ang Herot la are ro: Herot la urano kuala ang papa ang a Filip. Bonim o uriro magabun Herotias. Herot la tiesong ume, ga muio Herotias ai, ga magiliong. \v 18 Pa aulo Ioanes Herot gare ro, “Olaginung kuala ang papa nuang, tale kan mumuru.” Are ratmat ga tale naong ume ties ang Ioanes ga masagaong Herot teip ga mela umaiat a Ioanes ga avismeng a sen ga maiabua na luguan o arubu. \v 19 Pa Herotias la kiram dalap o me Ioanes ga namo inamung ga aving, pa tale kan puoieng. \v 20 Memani, Herot la urau aime Ioanes. La ait, Ioanes irie migana ila muri ga puvuvui na irap a Morowa. Are ratmat ga ume maset uale Herot abuo. Tara la ume upto ties ang Ioanes a Morowa, ume agat papot na dalap a. Pa mitara naong meba aptang ties ang. \v 21 Pa tubiat oiop Herotias alang meba menamung Ioanes ga aving. Uriro alang la betieng gare ro, Herot la orangaong parak ula kakanu na tara la iaria naga ang. Ga ualam parakiap maun inamaniap mila kakanim la mime aagamelie iro ubi ang gavaman, ga inamaniap mila kakanim o danunumiap ga inamaniap la kakanim bop ma na provins Galili. Urie, okosarong parak ula kakanu, maiong miriro inamaniap meba parakmeng ga temeba ga irie. \v 22 Tie man parakmeng pa kulamut ula magabun poi ieng Herotias la muio ga man ivina. Pa Herot ga inamaniap la parakmemg ga irie, la nameng maset me uriro nuvinap. Are ratmat ga oulo orong uriro kulamut ula kubebun gare ro, “Eba talang man paga la nanung aime. Tonalavat, ga eba talang noun.” \v 23 Pa okosarong Herot ties migat ula ngangas ieng gare ro, “Migat tatuan, man paga la tomariknung a, eba talang noun. Ga leba tonalava meba ogoratang inamon tung lie narain napupien ga talang noba nap noun, tie eba akosartang.” \v 24 Tiesong Herot gare ro, tie ila kulamut omarikieng naga ieng, igama, “Eba aralava a man paga leba tarang?” Pa igama nagaieng. “Tiesnang meba narang bugam a Ioanes o unuavariap.” \v 25 Tiesieng gare tiro, ga kakalait teiara kulamut ga ila ai orong ga igama, “Narung titot it le narang bugam a Ioanes o unuavariap ga nabung na koi ga nalang toun.” \v 26 Tiesieng gare tiro, ga mitara giginam dalap a orong. Pa agatong me uriro ties migat ula ngangas ieng urie la okosarong na irap a Morowa, ga miriro inamaniap mila kakanim la mepto ra. \v 27 Tie, kakalait aulo orong non migana o danunumiap, ga ugama, “Nala narang bugam a Ioanes ga munang.” Urie, ula migana o danunumiap na kabin o arubu ga ogiripong kakong a Ioanes. \v 28 Ga uabu bugam a na koi ga uara ga muo un ga ualo un kubebun. Ga iaro uriro magabun bugam ga ila ialo un naga ieng. \v 29 Pa lop am Ioanes o usingnualap la mepto uriro ties ga mumaio maiavia tongan ga mela maiabua tapma na lu a tadas. \s1 Iesu la ualo parak maun 5,000 ma teip ga numeilup maiam \p \v 30 Urie, miriro lop o usingnualap am Iesu tinan la masagaong ga mela tapmat na papot pialap, la inar terigimeng ga nebolameng ga Iesu. Ga amelo mar mirie ubiap la makosarmeng, ga mirier tiesiap la mamelo inamaniap ga magaulap ma. \v 31 Pa papot ma teip ga magaulap la mela ga mumaio, pa Iesu ga lop o usingnualap la tale memaning tara meba parakmeng. Are ratmat ga maulo Iesu lop o usingnualap gare ro, “Tie, bubuot le bula na noba nap la karuk a migana ba, ga agabulie kirat.” \v 32 Ga maiaro obinam ula kanu, ga mela na non nap la karuk a migana ba. \v 33 Pa papot ma teip ga magaulap la magimameng la mela, ga marakimeng. Are ratmat ga teip ga magaulap onim na mirie pialap la ibirmeng ga mela na iriro nap la namo ala gar ang Iesu ana, ga lake betmeng. \v 34 Pa na tara la ula iva Iesu ga agimaong gar ila kakani ma teip ga magaulap la maionama. Ga mabouvara maset, memani, kamena gare sipsipup la tale memaning migana o unualeap. Ga inar puaro la man ualam papot ma tiesiap maun. \v 35 Laklager tara la man ualo ties, pa tubiat lop am o usingnualap la betmeng ai ga megama, “Iriro nap la karuk a migana ba ga karuk o parak. Ga muabari la namor namila ga ilar lourup. \v 36 Temaieng le masaganang teip ga magaulap ga mela na noba pialap tapmat, meba osaumeng parak.” \v 37 Pa upulo Iesu ties ga ugama, “Mimi kan le mialang parak maun.” Pa amarikmeng, “Atabo nanung le pala masauvang purulup a iro 200 Kina ga palam maun, a? Pa tale kan puopang meba masauvang purulup.” \v 38 Pa mamarikong, “Mimanim namuk ma purulup tie? Mila magimaming.” Magimameng ara, tie mumaio amelo Iesu gare ro, “Pamanim 5 ma purulup pa narain abulapien.” \v 39 Pa maulo Iesu gare ro, “Mirier teip ga magaulap ganam le nevuotmeng ga maionang abuo palis ila muri.” \v 40 Tie, maionama, pa non gar la puoong gare 100 ma inamaniap, pa mirie la puomeng gare 50. \v 41 Ga uaram Iesu muanam ma purulup ga narain abulapien. Ga ualagiong me nakap na panbinim, ga ualo temaieng aun Morowa. Ga mapugoula purulup ga ualam maun lop o usingnualap, meba mavotmeng me ira ma teip ga magaulap. Ga abulapien gat la lepugoula ga levuotmeng me maun teip ga magaulap. \v 42 Ga mirier ganam la parakmeng, ga utmeng. \v 43 Pa mirier napup o purun ga abulapien la maiot ka, mirie la mepamuam ga masuvarmeng 12 ma keip. \v 44 Inamaniap la maiom miriro purulup, puomeng gare 5,000 ma teip ga mirier numeilup maiam gat. \s1 Unum Iesu nakap bo kin \p \v 45 Urie, makakalaitong Iesu lop am o usingnualap, ga maulo meba tegomeng bo obinam ula kakanu ga meke aime me toma na kin, na pianam Betsaida. Pa irie kan la namo ka onang meba masagaang teip ga magaulap ga mela. \v 46 Masagaong ara teip ga magaulap ga mela, tie ula nakap bo pugama meba marikang. \v 47 Pa nabit ara maset, ga obinam la ionamar kabirana o kin, pa Iesu la unamat talamet na ubiem. \v 48 Ga ogimaong ifif la maio laike o obinam ga mairakieng, ga mitara mageismeng lop am o usingnualap iro labapnirap. Kagarat ara meba ileng ba, tie unum Iesu nakap bo kin ga ula mai. Pa namoe makaban ang. \v 49 Pa agimameng, lop o usingnualap la unum nakap bo kin, ga agatmeng namo ga muranama ba ra ila kire ga kukupmeng kirat. \v 50 Mirier ganam la agimameng, ga mitara merau. Pa kakalait maulo Iesu gare ro, “Mionang maranit. Turuot tiro. Baraba mirau.” \v 51 Ga ula bo obinam, ga unama ga mirie, ga ivara ifif. Ga turupmaiaba kirat. \v 52 Memani, tale maset uakap irama a muana a iriro paga la akosarong Iesu na tara la mavuotong purulup me irama teip ga magaulap. Karuk. Agat maiong la man libonieng ka. \s1 Iesu la mamuriraong papot ma inamaniap la tafameng Genesaret \p \v 53 Urie, Iesu ga lop o usingnualap la ogoratmeng kin, ga mela meiva na nap iang Genesaret, ga ovismeng obinam. \v 54 Omaiolai obinam, ga kakalait agimameng teip ga magaulap Iesu ga arakimeng. \v 55 Ga ibirmeng teip ga magaulap ga mela tapmat na mirier pialap na iriro nap ga mamelo teip ga magaulap. Pa na tara la mepto teip ga magaulap ties a Iesu la unama na non nap. Urie, madurimeng teip ga magaulap mila tafameng bo labun, ga maiaviam ga mela ai. \v 56 Ga na mirier pialap ga na pianam ula kanu ga na mirier napup tapmat la betong Iesu mana, mime maiabuam teip ga magaulap mila tafameng na pialap o nebola. Ga amarikmeng maranit Iesu meba airam inamaniap mila tafameng meba pameng ira buruma ang. Ga mirier teip ga magaulap la okosarmeng gare tiro la eba ina murum ba. \c 7 \s1 Maimai ang Morowa la okurupin ties maiong tatimup \p \v 1-4 Urie, gar ma parasaiop ga non gat Iudaiap la mitara mamaranim meba mameuluo non ara non ara tavukup la maiaram maun non teip o usingnualap mila kakanim onim tinan. Non tavuk maiang la are ro: Mime magat tavuk maiang teip la tale ameit Morowa are tafa ula kiro. Ga kikismeng me palinim o uriro tafa le bun parepieng irama, ebun makalaong Morowa. Tie la namo parakmeng, lake ka magosmeng kilalap ma atiriro tavuk teip o usingnualap la masingmaiala a. Magosmeng ara ga parakmeng bat. Pa agatmeng palinim a tavuk maiang teip ga magaulap la tale ameit Morowa la tale uobu na dalap ma. Na nap o sune ame non teip la tale ameit Morowa la man menum. Pa leba mela Iudaiap na sune ga ina mumaio, lake ka mime meviet ga parakmeng bat. Pa non gat tavuk teip o usingnualap onim tinan la masingmaiala a, ga mime mameuluan. Irie tavuk o ugos ma falaup ga iouna ga koi ga labun. Tie, papot ma Parasaiop ga non teip o usingnualap o maimai la omaiolai pianam Ierusalem ga mumaio nebolameng ai Iesu. Man maionama pa non lop am Iesu o usingnualap la namo maiom tatak pagap. Pa tale omeuluan maimai maiong Parasaiop, lake ka magosmeng kilalap ma a iriro tavuk. Okosarmeng lop am Iesu o usingnualap la maiarot parak ga maio. Pa Parasaiop ga teip o usingnualap la magimameng ga magatmeng kilalap ma lop o usingnualap am Iesu la tale babaim ga parakmeng. \v 5 Pa amarikmeng Iesu, megama. “Aremani lop nuam o usingnualap la mime orupmaiaba uriro maimai teip o usingnualap mila kakanim la maialo bun? Tale kan magosmeng kilalap ma ga parakmeng.” \v 6 Pa maulo Iesu gare ro, “Unuli Aisaia la mivuvuoong migat mimi inamaniap o kakarabunim. Omirong ties gare ro, \q1 ‘Iriro gar ma teip ga magaulap la mime maiavio bonim tuo mat nanamup ma, pa dalap ma ga agat maiong la iot kakaliat touluo. \v 7 Mimet miaramo maimai maiong inamaniap ga megama, “Uriro ties la ang Morowa.” Are ratmat ga lotumeng it agarit me toi.’” \rq Aisaia 29:13\rq* \m \v 8 “Omiolai ra maimai ang Morowa, pa maiaria maranit tavuk maiang inamaniap.” \v 9 Pa inagat maulo Iesu gare ro, “Mitara omit maset o uguek o maimai ang Morowa ga amiuluan kan tavuk ming. \v 10 Moses la ugama, ‘Nonang apat mamo ga naga nung ga onouluo ties liong,’ pa ‘Migana la okosarong ties ula kiro me mamo o naga ang, eba aving.’ \v 11 Pa mime ties gare ro, ‘Leba noba migana la amanim kakepup o pagap meba aagaalie mamo o naga ang, ga leulo, “Miriro kakepup la mavuorung ara meba talam aun Morowa.” \v 12 Tie, iriro migana la tale kan makosarong pagap meba aagaalie mamo ga naga ang.’ \v 13 Are ratmat ga amiuluan ara tavuk la miara maun tatimup, ga mainior ties ang Morowa. Ga mitara mime makosar papot ma tavukup gare tiro. \s1 Pagap la mime maialo palinim na dalap ma inamaniap \p \v 14 Urie, mamarikong Iesu teip ga magaulap ga mumaio ai. Ga maulo gare ro, “Mimir ganam le miptang ties tung ga oagatming maset muana o! \v 15-16 Paga la ut tap ma lavie na neip a migana ga ula ana, iriro la tale kan puoong meba mapalirang dalap a migana na irap a Morowa. Karuk. Non ara non ara pagap la maiot tapma na dalap a migana ga mumaio lavie, miriot mi la mime akosar migana ga ume papali na irap a Morowa.” \v 17 Ga maulai Iesu teip ga magaulap, pa iriet ga lop am o usingnualap la mela na luguan. Ga amarikmeng lop o usingnualap muana o uriro ties o uvuvuo. \v 18 Ga maulo gare ro. “Mimi gat la tale agatming maset, a? Paga la mime mio, ga ula na karip mi, miriro la tale kan mime akosar migana ga papali. Karuk kan. \v 19 Ties tung gare ro, memani, pagap lare miriro la tala kan miobu tapma na dalap a migana. Karuk. Melat na alang ma parip, ga tubiat mela na luguan ila kapi.” \v 20 Are ratmat ga tiesong Iesu gare tiro: “Paga la ume bet tapma na dalap a migana ga muo lavie, irirot la ume akosar migana ga amaning kirinim na irap a Morowa. \v 21 Eva, non ara non ara agat ula kiro la ime bet tapma na dalap a migana, irirot la ume avaik tavuk gare ro, Mime akosar tavuk o kirinim lavie o magi, ga pula, ga menamua migana ga uvara. \v 22 Ga mime okirara magi, ga tavuk meba maiarim papot pagap, ga ukosar ma non ara tavukup mila kiram. Ga mime mavana inamaniap, ga mime mameuluan non ara non ara agarip ma neip, ga tebuk me pagap am non migana. Ga mime tigit ties, ga pringesnges, ga ukosar ma non ara tavukup mila kiram. \v 23 Miriro pagap mila kiram la mime bet lavie. Pa muana ma miriro la maiot tap ma na agat ang migana. Pa uriro agat la ime akosar migana ga amaning kirinim na irap a Morowa.” \s1 Magabun onim Fenisia la naganieng migat ira Iesu \p \v 24 Urie, Iesu ga lop am o usingnualap la amaiolai iriro nap ga mela betmeng na non nap kagarat u pianam Taia. Ga maionama na non luguan. Pa Iesu la tale naong me noba migana le aera la muo ga unama tie. Pa ameit ara teip ga magaulap, are ratmat ga tale gat puoong meba kogoaring. Karuk. \v 25 Kakalait ipto non magabun ties a Iesu la unama na uriro pianam. Pa tatak kulamut ula magabun la ame muranama ila kire la ut una. Uriro naga ieng tatak kulamut la muio betieng ai Iesu ga kumuieng me lourup na kimanam kagarat ai kiban a. \v 26 Uriro magabun la tale kan urie a gar Iudaia. Karuk. Urie, a gar Finisia onim na provins Siria. Ga marikieng me ai Iesu ga igama: “Non muranam ila kire la ut na poi rung ula magabun. Toaganalie ga akalanang iriro muranama ila kire.” \v 27 Pa naong Iesu me uriro magabun le aira la tale muo meba okosarang ubi kabirana ma non garip ma teip ga magaulap. Karuk. Muo meba okosarang ubi kabirana ma garip ma inamaniap onim Israel. Are ratmat ga okosarong Iesu ties o uvuvuo ga ugama, “Babun buaro parak maiong lop ga bualang maun kavunap. Karuk. Lake ka parakmeng lop ga puomeng.” \v 28 Pa igama magabun, “Ila Kakani, ties nung la migat. Pa lop la mime parak, ga munap o parak la mime melum ga mime maiom kavunap.” \v 29 Pa ugama Iesu, “Uriro ties nung la mumuru, ga noagarulie. Iriro muranama ila kire la oulai ra poi nung ga ular. Nalar ga ogimanang.” \v 30 Tiesong Iesu gare tiro, ga inar ila magabun na luguan iang ga ogimaieng poi ieng la man durieng maset bo labun. Are ratmat ga ait ara, muranama ila kire la ular. \s1 Iesu la omuriraong kiginam ga nanam a non migana \p \v 31 Urie, tubiat Iesu ga lop am o usingnualap la amaiolai iriro nap kagarat u pianam Taia ga mela betmeng na Pianam Saidon. Pa omaiolai uriro pianam ga terigimeng ga mela na uriro kimanam la mime meivo distrik ang 10 ma pialap. Menum kabirana o uriro distrik ga ina mela u kin Galili. \v 32 Ga inamaniap onim na iriro nap la mumaio maiala non migana aun Iesu. Kiginam a iriro migana la libon ieng maset, ga ties ang la tale kan ime maset bet. Ga marikmeng aime Iesu meba abung kilan a abuo iriro migana, meba muri ba. \v 33 Tie, alagiong Iesu migana ga ula, ga maulai teip ga magaulap. Ga uabu Iesu kanevunam a na kikipien a iriro migana. Pa tubiat okasupong Iesu kanevuluvien a, ga uabu kanevunam a iro malobiem a iriro migana. \v 34 Ga ui Iesu me nakap na panbinim, pa ogasangenong gare la namo aliba ga urano ifif maranit. Ga aulo iriro migana gare ro, “Efata.” Muana o uriro ties la are ties buong, “Nanavang.” \v 35 Ga kakalait inava kikinam a iriro migana, ga paga la onoun malobiem a la karuk aime ga puoong bat meba maset ties ang. \v 36 Ga maranit mabunakong Iesu teip ga magaulap meba tale amelava noba migana a iriro paga la agimameng. Mabunakong migat, pa karuk, mitara inanaim ga maiaramo uriro ties. \v 37 Turupmaiaba kirat inamaniap ga mime ties gare ro, “Kulakuoi! Mirier pagap ga makosarong, miriro la ume maset makosar. Eva, ume makosar kigip mila libon ang ga mime mepto ties, ga nanamup la pamumeng mirie la mime ties.” \c 8 \s1 Iesu la ualo parak maun 4,000 ma teip ga magaulap \p \v 1 Urie, na iriro tara gar ila kakani ma teip ga magaulap la inagat mumaio nebolameng, pa tale kan memaning parak. Urie, mamarikong Iesu lop am o usingnualap ga mumaio, ga maulo gare ro, \v 2 “Maboruvara miriro teip ga magaulap. Maionama ga turuo puoieng ara ma naien ma lap, pa tale kan memaning parak. \v 3 Ga leba maionang ga tafameng me parak, pa eba masagarang ga mela na luguap maiam, eba maragalinmeng irap ma, ga eba melaming na alang. Mirie la mamaio kakaliat ga mumaio.” \v 4 Pa lop o usingnualap la mepulo ties ang ga megama, “Iriro nap la karuk kan ma teip. Pa eba buarang purun lagum ga bualang parak maun miriro teip ga magaulap?” \v 5 Pa mamarikong Iesu, “Mimanim namuk ma purulup la maiot?” Pa megama, “7 ma.” \v 6 Tie, maulo Iesu teip ga magaulap meba maionang na kimanam. Ga uaram miriro 7 ma purulup, ga ivo temaieng me ai Morowa, ga mapukoula ga ualam maun lop o usingnualap, meba mavotmeng. Ga mavotmeng me ira ma teip ga magaulap. \v 7 Pa memanim ut namurit ut namurit tatak abulap gat. Ga ivo gat Iesu temaieng me ai Morowa me miriro abulap. Ga maulo lop o usingnualap meba mavotmeng gat. \v 8 Pa tara la parakmeng teip ga magaulap, tie utmeng, ga mepamuam lop o usingnualap non tatak parakiap la maiot ka, ga masuvarmeng 7 ma keip. \v 9 Gar ma miriro teip ga magaulap la pumeng gare ro 4,000. Tie masagaong Iesu ga mela. \v 10 Pa kakalait tegoong bo obinam ula kanu ga lop am o usingnualap, ga mela na nap iang distrik Dalmanuta. \s1 Amelo Pasrasaiop Iesu meba akosarang paga o turupnuabap \p \v 11 Urie, mumaio Parasaiop ai Iesu ga nemenam o ties ga irie. Amelo Iesu meba akosarang paga ba o turupnuabap gare kaguma meba masingala okosarong ubi ang Morowa. Namot avuvuomeng. \v 12 Pa ogasangenong Iesu giginanim na muranama a, ga ugama, “Memani inamaniap ga magaulap onim na iriro tara la marikmeng meba agimameng kaguma ba? Mirulo migat, tale kan agimameng kaguma ba. Karuk.” \v 13 Ga maulai ga tegong bo obinam ula kanu, ga ula toma na taralap o kin. \s1 Ties o uvuvuo me Is maiong Pasrasaiop ga Herot \p \v 14 Urie, lop o usingnualap la mevaio agat ga tale maiaro purun ba ga mumaiong. Memaning it namurit purun la iot bo obinam. \v 15 Ga tiesong Iesu maranit me ira ma gare ro, “Umialeng maset. O mamalienming is maiong Parasaiop ga is ang Herot.” \v 16 Tie lop o usingnualap la man tiesmeng kabirana ma kan gare ro, “Atabo uaramo uriro ties, memani, togo la tale bumaning purun.” \v 17 Iesu la oit uriro ties la maiaramo, ga maulo gare ro, “Memani ga man ties ming tapmat gare ro, tale kan bumaning purun? Atabo tale kan mimaning agat? Atabo libonieng agat ming, a? \v 18 Mimanim irap, pa tale kan magimaming pagap ba, a? Mimanim kigip, pa tale mipto ties, a? Mivaior agat, a? \v 19 Tara la mapugorula 5 ma purulup me maun 5,000 ma inamaniap, tie namuk ma keip la masuvarming ma napup o purun la maiot ka?” Pa megama, “12 Ma.” \v 20 Ga na tara la mapukorula 7 ma purulup me maun 4,000 ma inamaniap, tie masuvarmeng namuk ma keip ma napup la maiot ka? Ga megama, “7 Ma.” \v 21 Ga maulo, “Tale ka mamit tavugup maiam Parasaiop, a?” \s1 Iesu la masinguala lop am o usingnualap \p \v 22 Urie, Iesu ga lop am o usingnualap la mela betmeng na pianam Betasaida. Ga maiala non migana ila sapsapong aun. Ga amelo Iesu meba abung kilan a abuo irio migana. \v 23 Tie, uaria Iesu kilan a iriro migana ila sapsapang, ga alagiong ga lila lavie na pianam. Ga kasupong na irap a, ga uabua kilan a abuo, ga amarikong gare ro. “Agimanung paga ba, o karuk?” \v 24 Ga ui iriro migana, ga ugama, “Magimarung non inamaniap. Pa magimarung gare kuop la menum ga mela.” \v 25 Urie, inagat uabua Iesu kilan a bo irap a. Ga iriro migana la ui bat maset, ga betmeng maset irap a, ga magimaong bat pagap la uakap. \v 26 Urie, asagaong Iesu me na luguan ang ga aulo, “Baraba nula na pianam.” \s1 Petro la tiesong me Iesu irie Karisito \p \v 27 Urie, teuara Iesu ga lop am o usingnualap na provins Galili, ga mela na pialap la maiot kagarat u pianam Sisaria Pilipai. Pa na alang mamarikong lop am o usingnualap gare ro, “Teip ga magaulap la mime ties, turuo aga migat?” \v 28 Pa amelo gare ratmat, “Mirie la mime megama, nunuo Ioanes o unuavariap. Pa mirie la megama, nunuo Elia. Pa mirie la megama, nunuo non unuli onim tinan.” \v 29 Pa mamarikong Iesu, ugama, “Pa mimi kan, miga turuo aga?” Pa upula Petro ga tiesong gare ro, “Nunuo Mesaia, irie migana la apuoong Morowa meba ina malagiang inamaniap am!” \v 30 Ga mabunakong Iesu, buat amelo noba migana la irie aga migat. \s1 Iesu la tiesong eba aving ga eba ina teara \p \v 31 Urie, na iriro tara puaro Iesu la man masinguala lop am o usingnualap mar mirie giginanimup leba betmeng tubiat ira. Okosarong non ties gare ratmat: “Migana migat ang Morowa la amaning ubi meba avim papaluaip o ngitngit. Ga inamaniap mila uke a gar Iudaia ga inamaniap mila kakanim o bais ga teip o usingnualap o ties o maimai la eba mimerang ties ang ga tavuk ang. Ga eba menamung ga aving. Pa tubiat narain arubuapien leba aipliong pa lama naien la eba ina teara ga emung.” \v 32 Uaramo uriro ties la uakap mai. Pa alagiong Petro Iesu ga lila toma na taralap ga puaro la man abukula. \v 33 Pa terigiong Iesu ga magimaong lop am o usingnualap, ga abukula Petro gare ro, “Satan, nala malonim tuo. Tale kan onuluan agat ang Morowa. Karuk. Onuluan it agat maiong inamaniap uit.” \v 34 Pa mamarikong Iesu teip ga magaulap me ai ga lop am o usingnualap. Ga maulo gare ro, “Leba ama toauluo migana ba, tie oiniang kan agat ang, ga aving maiogun ang ga toauluo. \v 35 Memani, aga migana la namo aring ninimiap ang kan, ninimiap ang la eba karuk ba ume. Pa aga migana la agatong me rulam ga bais tung ula muru, ga uinio ninimiap ang, tie ninimiap ang la eba iot maset. \v 36 Leba aram migana ba mirier pagap ganam onim na kimanam, pa ninimiap ang kan la karuk ume, tie miriro pagap ganam la eba aagamelie gare ba mani? \v 37 Eba alang migana man uniap meba ina osauang ninimiap ang? \v 38 Teip ga magaulap onim na iriro tara la mime maialam ibup ma ira Morowa ga makosarmeng non ara non ara tavukup mila kiram. Pa leba noba migana maiang la muliuba me rulam ga me ties tung, tie tubiat, tara leba onang Migana migat ang Morowa na lalabie ila kakani ang Mamo ang ga eba muong ga angelop mila mumurum am Morowa, tie eba muliaba me iriro migana gat.” \c 9 \p \v 1 Tie, maulo Iesu gare ro, “Mirulor migat, non inamaniap la dusmeng togo la eba ka tale meving, ga eba ogimameng inamon ang Morowa leba betieng ga kukunim ang ula kakanu.” \s1 Neip a Iesu la betieng ga non ara \p \v 2 Urie, tubiat la nam ara gunamur ma lap, alagiong Iesu Petro ga Iemes ga Ioanes ga temaiaba me nakap bo non pugama la ula nakap maset. Ga miriet talamet la maionama abuo iriro pugama. Maionama iat, pa na irap ma miriro naien ma lop o usingnualap neip a Iesu la teigormela ga betmeng ga non ara. \v 3 Ga burap am la betmeng gare lalabie, ga mitara pasokmeng. Karuk kan a migana ba na uro kimanam la puoong meba akosarang buruma ba ga pasokang gare tiro. \v 4 Pa miriro naien ma lop o usingnualap la legimameng narain unulipien onim tinan kan la betliong ga man tiesliong ga Iesu. Irie Elia pa irie Moses. \v 5 Ga Petro la agimaong iriro ga aulo Iesu, ugama, “Migana o usingnualap, leba bunang togo, urie la temaieng! Temaieng le makosarpang naien ba ma luguap, nuang ba, ga ang ba Moses, ga ang ba Elia.” \v 6 Petro la uaramo uriro ties, muana o uriro la are ro: Naien ma lop o usingnualap la mitara merau. Ga namo aramang Petro uriro ties, pa urau. Ga eba amaning ga ties ang. Are ratmat ga uaramot agarit uriro ties. \v 7 Tiesong gare tiro, ga muio uvau lourup ga ialuam. Ga kabirana o uvau non nanam la tiesieng maranit ga igama, “Iriro la irie Poi ruang migat, ga mitara narung amie. Maset miptang ties ang.” \v 8 Uriro nanam la tiesieng gare tiro, ga kakalait umai miriro naien ma lop o usingnualap tapmat ga tale kan agimameng noba migana. Karuk. Iesu iriet namurit la unama ga mirie. Ioanes o unuavariap la muo gare Elia \v 9 Pa tubiat amaiolai pugama ga mela lourup. Man menum ka me todang lourup, urie maulo Iesu naien ma lop am o usingnualap gare ro, “Iriro paga la agimaming titot, irie la baraba amilo migana ba puoieng leba aving Migana migat ang Morowa ga ina teara.” Tiesong Iesu aime kan. \v 10 Iesu la tiesong ara gare tiro. Ga mirie naien la mepto uriro ties ga mitara agatmeng papot. Ga man nemarikmeng ga man tiesmeng iat ga megama: “Tiesong namo tubiat eba aving ga ina teara, uriro ties la man muana o?” Man tiesmeng gare tiro, pa tale ameit irie paga. \v 11 Ga amarikmeng Iesu gare ro, “Me man paga teip o usingnualap o maimai la mime ties aime Elia leba lake muong?” \v 12 Pa upulo Iesu ties maiong gare ro, “Uriro ties la migat o. Elia leba lake muong ga mavuvutaling mirier tavukup mila kiram ga eba betmeng ga mumurum ba. Pa are mani me uriro ties la iot na babam ang Morowa, la tiesieng me Migana migat ang Morowa leba avim papot o ngitngit, ga eba memama inamaniap iriet paga agarit. \v 13 Pa mirulo gare ro, Elia la muo ra, pa inamaniap la man omeuluo ka agat maiong ga makosarmeng non ara tavukup maiam ira, are ties la iot na babam ang Morowa.” \s1 Iesu la amuriraong non kulot la ame muranama ila kire \p \v 14 Urie, Iesu ga naien ma lop o usingnualap la mela todang ga betmeng mai non lop o usingnualap. Ga agimameng gar ila kakani ma teip ga magaulap la nebolameng ga makalimeng miriro lop o usingnualap. Ga non teip o usingnualap o maimai la nemenam o ties ga lop am o usingnualap. \v 15 Pa miriro teip ga magaulap ganam la agimameng Iesu la muo, ga turupmaiab kirat, ga kakalait ibirmeng me ai. Ga amelo, megama, “Mumuru la munuo. \v 16 Urie, mamarikong Iesu lop o usingnualap ga ugama, “Man tiesming a man paga ga man nemenam o ties?” \v 17 Pa non migana kabirana ma teip ga magaulap la tiesong gare ratmat: “Migana o usingnualap, non muranama ila kire la muo ga unama ira poi ruang ila migana. Opamuong nanam a kulot ga tale kan puoong meba ties ang. Are ratmat ga muruo tuala noun. \v 18 Pa papot ma lap iriro muranama ila kire la ume uaria maranit ga ume ago lourup na kimanam. Ga ime betieng biso na nanam a. Ga ume mangararek logip a, ga neip a la mitara mime mamarangan ga mamaranim ganam. Pa marulo lop nuam o usingnualap meba akalameng iriro muranama ila kire. Pa tale kan puomeng.” \v 19 Upto Iesu uriro ties, ga maulo teip ga magaulap gare ro, “Mimi gar ma teip ga magaulap la tale kan mimaning nagan, namuk ma lap la eba ka man tonang ga mimi? Namuk ma lap leba taving giginanim ming la tale naganming ira Morowa? Alagiming irie kulot ga muong toi.” \v 20 Urie, maiala iriro kulot aun. Pa iriro muranama la agimaong Iesu, ga kakalait airakong kulot kirat, ga ulum kulot na kimanam, ga man terigiong, ga betieng biso ula pasokang na nanam a. \v 21 Ga amarikong Iesu mamo ang gare ro, “Namuk ma lap la unama gare tiro?” Pa ugama mamo ang, “Mavuo kan tinan na tara la kakapi. \v 22 Papot ma lap iriro muranama ila kire la ume ago me lourup na kit ga na burunam, ga namo anamung ga aving. Pa leba puonang, tie eba pabonaving ga paaganalie.” \v 23 Aulo Iesu gare ro, “Me man paga ga tiesnung, ‘Leba puonang?’ Leba nagan ang non migana, tie puoong meba makosarang mirier pagap ganam.” \v 24 Ga kakalait it marikong mamo ang iriro kulot gare ro, “Nagantung, pa kakapiot nagan tung. Toaganalie.” \v 25 Iesu la agimaong gar ila kakani ma teip ga magaulap la ibirmeng ga mumaio kagarat mai. Are ratmat ga abukula iriro muranama ila kire gare ro, “Nunuo muranama o nanam ula pamuieng ga kigip mila libonmeng, norulo, ‘Anolaing iriro kulot ga tala kan ina nula nuobu ana.’” \v 26 Ga iriro muranama ila kire la kukupong kirat, ga airakong kulot maset kan, ga aulai ga ula. Ga unama kulot gare la uvara ra. Ga papot ma teip ga magaulap la agimameng ga megama, “Uvara ra.” \v 27 Pa uaria Iesu kilan a ga imua, ga dusong. \v 28 Tubiat ula Iesu na luguan, ga lop it o usingnualap la maionama ga amarikmeng gare ro, “Are mani ga tale kan puopang meba akalavang iriro muranama ila kire?” \v 29 Pa maulo, “Tavuk o marik uriet la puoieng me ukala a iriro muranama. Karuk gat o noba alang.” \s1 Lama narain tara Iesu la tiesong, “Eba taving ga ina terara.” \p \v 30 Urie, Iesu ga lop o usingnualap la omaiolai uriro pianam ga menum ga mela kabirana o provins Galili. Ga tale naong Iesu me noba migana le maera la maionama, \v 31 Memani, man masinguala lop am o usingnualap. Maulo gare tiro, “Eba maiabung Migana migat ang Morowa na kilalap ma inamaniap, ga eba menamung ga aving. Eba ra menamung ga aving, pa o la lama naien eba ina teara,” \v 32 Pa tale ameit muana o uriro ties. Ga merau ga tale ga amarikmeng meba maalava. \s1 Aga la natauanong? \p \v 33 Urie, Iesu ga lop o usingnualap la betmeng na pianam ula kanu Kaparenaum. Ga mela maiobu na luguan, ga mamarikong Iesu lop o usingnualap gare ro, “Na alang mani la man miarama?” \v 34 Pa tale kan tiesmeng. Memani, na alang la man nemenam o ties, ‘aga la natauanong maime’. \v 35 Urie, unama Iesu, ga mamarikong 12 ma lop o usingnualap ga mumaio. Ga maulo gare ro, “Leba noba migana la namo onang ga natauanang, tie onang lagorang migat, gare ba migana ot ubi o aganuliap ma inamaniap ganam.” \v 36 Ga alagiong non tatak kulot ga irilia kabirana ma. Ga avausong Iesu kulot ga maulo lop o usingnualap gare ro, \v 37 “Leba noba migana la namo auluo tavuk tuang, tie aidangang ka maset tatak kulot ba gare iriro kulot. Tie iriro migana are la toidangong. Pa migana la toidangong, tale kan toidangong it. Karuk. Aidangong gat mamo, irie la tosagaong ga muruo.” \s1 Migana la tale karorama buang, rie migan buang \p \v 38 Urie, Ioanes la aulo Iesu gare ro, “Migana o usingnualap agimapang non migana la man makalaong muranap mila kiram o bonim nuo. Pa irie la tale ume buuluan. Are ratmat ga abunakpang.” \v 39 Pa aulo Iesu, “Buat abunakming. Pa leba noba migana la akosarong paga ba o turupnuabap o bonim tuo, tala kan puoong meba tiesang kirat me ira ruo. \v 40 Miptang. Migana la tale karorama buang, irie la are migan buang. \v 41 Leba noba migana la migimaong, ga agatong, ‘Tuga maagaralie miriro inamaniap a gar ang Karisito,’ Ga ualo falo o burunam miun, tie mirulo migat, uniap ang iriro migana la tala kan karuk ume?” \s1 Tavuk ila kire la ume okirara nagan \p \v 42 Tie, inagat ties ong Iesu gare ro, “Leba noba migana la akosarong noba ma miriro tatak lop la nagameng ira ruo ga alaming na kirinim, tie mumuru le avismeng inamaniap tadas ba ila kakani ira kakong a, ga agomeng me todang na pirom meba aving. \v 43-44 Ga kilan nuo leba noaranang ga okosarnang kirinim, tie agoratnang ga agonang, mumuru le maning namurit kilan ga eba onala ninimiap ula pareieng. Ga babun maningan narain kilalapien ga eba nogomeng ga nala na kit la tale ime pu. \v 45-46 Ga kiban nuo leba noaranang ga okosarnang kirinim, tie agoratnang ga agonang. Mumuru le maning namurit kiban ga eba onala ninimiap ula pareieng. Babun maningan narain kibapien ga eba nogomeng na kit. \v 47 Ga irama nuo leba noaranang ga okosarnang kirinim, tie aluoknang ga agonang, mumuru le maning namurit irama ga eba nobung na inamon ang Morowa. Babun maningan narain irapien ga eba nogomeng na kit. \v 48 Na uriro pianam, kagokup mila kakapim la man maiom neip, miriro la tala kan nam. Ga man masuamieng kit neip ma, urie gat la tala kan no! \v 49 Miptang! Mime maiabu tes ira ma mirier inamaniap la naganmeng ira Morowa, meba makosarieng ga babaim ba na irap a Morowa. Aret tie, giginanim la eba betieng ira ma mirier inamaniap la naganmeng ira Morowa. \v 50 Tes, urie paga ula muru. Pa leba karuk ba ume kukunim ieng tes, tie eba mani le akosarbuong meba ina betieng kukunim ieng? Tes la maset ime makosar nganeip ga mime murum. Aret tie, mimi gat le betming gare ba tes ula mumuru ga miomung nunamap ula muru kabirana ma pavailup.” \c 10 \s1 Iesu la tiesong me tavuk o ukirip o magi \p \v 1 Urie, Iesu ga lop am o usingnualap la omaiolai pianam ula kanu Kaparenaum ga mela na nap o provins Iudaia. Ga okoratmeng danuot Ioridan ga mela betmeng na iroma nap. Ga papot ma teip ga magaulap la mumaio nebolameng ai Iesu. Gare tavuk la ume akosar busit, aret tiro la inagat akosarong. Man uaramo tiesang Morowa mai. \v 2 Pa Mumaio Parasaiop ai Iesu, ga namo mimerang. Amarikmeng gare ro, “Maimai buong la keila me migana meba oolaing magabun ang, o karuk?” \v 3 Upulo Iesu ties maiong gare ro, “Man maimai la ualo Moses miun?” \v 4 Pa megama, “Moses la omirong ties gare ro, Leba noba migana la namo ogoang magabun ang, tie eba ga lake arang babam ba ga omirang ties la namo ogoang uriro magabun. Ga eba alang uriro babam un magabun, ga eba osagaang ga ila. \v 5 Pa ugama Iesu, “Eva, inamaniap onim Israel tinan la maionama, tale kan mime miomira ga mitara mime ngangofe. Are ratmat ga omirong Moses uriro maimai ga ualo maun eap mim ga miun. \v 6 Pa tinan kan Morowa la puaro la makosarong mirier pagap ganam, na irie tara la akosarong migana ga magabun, are tie la tiesieng babam ula puaru. \v 7 Are ratmat, ga eba aolaing migana mamo ang ga naga ang, ga eba ala parepang iro magabun ang. \v 8 Ga eba betliong gare bat namurit it neip, gare tale gat litie narain. Karuk. Litiet gare namurit. \v 9 Are pagap la uburiam ara Morowa, tala kan puoong migana ba meba madukang.” \v 10 Urie, tubiat inagat ula Iesu ga lop am o usingnualap ga maionama toma na luguan. Ga lop am o usingnualap la amarikmeng Iesu o uriro ties la uaramo me tavuk ang migana la ogoong magabun ang. \v 11 Ga maulo gare ratmat, “Migana la oulai magabun ang ga magiang iro non magabun, iriro migana la okiraraong magabun ang ga akosarong tavuk o sadak. \v 12 Ga magabun la aiolai lai iang ga magieng ira non migana, urie gat magabun la akiraraieng lai iang ga akosarieng tavuk o sadak.” \s1 Iesu la ualo ugiginara maun tatak lop \p \v 13 Urie, tubiat ga papot ma teip ga magaulap la man malagimeng tatak lop maiam ga mumaio ai Iesu. Nameng meba abung kilan a mabuo ga alang ugiginara ang Morowa maun. Pa magimameng lop o usingnualap ga mabukmela teip ga magaulap. \v 14 Pa magimaong Iesu ga kiram dalap a ga maulo lop o usingnualap gare ro, Miairam tatak lop meba mumaiong toi! Buat manomin! Karuk. Non teip ga magaulap la mime akosar tavuk gare miriro tatak lop, eba puomeng le maiobung na inamon ang Morowa. \v 15 Mirulo migat, la tale oula migana ba inamon ang Morowa gare miro tatak lop la mime maiaro, tie tale kan puoong meba obung una. Karuk kan migat.” \v 16 Ga uariam lop a kilan a, ga uabua kilan a nakap mabuo, ga amarikong Morowa meba maidangang maset. \s1 Migana la amanim papot ma pagap \p \v 17 Urie, Iesu la teuara ga unum ga ula, pa ibirong non migana ga muo, ga kumuong me ai, ga amarikong gare ro, “Migana ila muri o usingnualap. Eba mani le akosartang meba orala ninimiap ula pareieng?” \v 18 Aulo Iesu, “Memani ga toniva ila mumuri? Morowa iriet namurit la mumuri. \v 19 Manit ara tiesiap o maimai. Buat minamua migana ba ga aving. Buat akosarming tavuk o sadak. Buat pulaming. Buat mikarabum ga miabum non teip ga magaulap na ties. Buat mavanaming ga miranam pagap maiam non inamaniap. Mionang apat mamo ga naga ming ga omiuluo tiesliong.” \v 20 Pa iriro migana la aulo Iesu gare ro, “Migana o usingnualap. Tara la tokakapi ga puoieng titot tume maruluan miriro maimaiap ganam.” \v 21 Iesu la agimaong ga mitara abouvara. Ga aulo Iesu gare ro, “Kagesnung ka a non paga. Nala masaganang mirier pagap nuam ganam, ga mirie kakepup la nuaram, eba nalam maun inamaniap mila baim. Okosarnang gare tiro, ga eba manim pagap mila murum na panbinim. Ga munang tonouluo.” \v 22 Iesu la tiesong gare ro, pa iriro migana la upta, ga kiro pava a, ga giginam dalap a. Togo la amanim papot ma pagap mila murum, ga tale iga airam, are ratmat ga mitara giginam dalap a ga ula. \v 23 Iriro migana la ula, pa ui Iesu tapmat ira ma lop am o usingnualap ga ugama, “Kulakuoi! Teip ga magaulap la memanim papot ma pagap are iriro migana, dalap ma la mitara mime parep maranit irama miriro pagap. Eba tale kakabalo ba ira ma miriro teip ga magaulap meba maiobung na inamon ang Morowa.” \v 24 Lop o usingnualap la mepto uriro ties ga turupmaiaba kirat. Are ratmat ga okosarong Iesu ties o uvuvuo ga maulo, ugama, “O mimi, lop tuam, migana la namo ala obung na inamon ang Morowa, eba tale kakabalo ba ira iriro migana. \v 25 Kamel la namo ala obung na gof o tainam o usikit, tale kan mamaranu ira gare migana la papot ma kakepup am la namo ala una inamon ang Morowa.” \v 26 Iesu la tiesong gare tiro, ga turupmaiaba lop o usingnualap kirat. Ga mirie kan la man tiesmeng, megama. “Kulakuoi! Leba are ba riro, tie aga leba obung ga ala na kudat maiong gar ma teip ga magaulap am Morowa ga eba onang ga emung mar mirie lap ganam?” \v 27 Iesu la magimaong ga ugama, “Teip kan la tale puomeng, pa Morowa la tale are tiro. Karuk. Morowa la puoong migat meba makosarang mirier pagap ganam.” \s1 Migana o ubi ang Morowa la ume oula uniap ula muru \p \v 28 Urie, Iesu la tiesong gare tiro, ga aulo Petro, ugama “Naptang. Pava tiro la mapolai ra pagap pam ganam, ga mupo panum ga nunuo.” \v 29 Pa ugama Iesu, “Mirulo migat, mirier inamaniap ganam la agatmeng me baistung ula muru ga mamaiolai luguap maiam o papap o loup o nagap o mamop o lop maiam o ubiap, \v 30 Eba apulang Morowa me maun ma 100 ma gat. Na irie tara la maionama na uro kimanam eba maiaram papot ma luguap, papot ma papap, papot ma loup, papot ma nagap, papot ma lop, ga papot ma ubiap. Ga non teip leba makosarmeng papot ma dadep mila kiram ga inamaniap la agatmeng me baistung ula muru ga maiaving papot o giginanim. Pa na urima ninimiap leba omela ninimiap ula pareieng. \v 31 Ga papot ma teip la meke la eba meuluan. Ga papot ma teip la meuluan, la eba meke.” \s1 Lama naien tara la tiesong Iesu eba aving ga ina teara \p \v 32 Urie, Iesu ga lop am o usingnualap la menum na alang ga namo mela Ierusalem. Iesu la uke maime. Pa lop am o usingnualap la man agatmeng papot. Ga teip ga magaulap la mameuluan ga merau. Iesu la inagat malagiong 12 ma lop am o usingnualap ga puaro la man maulo ma pagap la namo betmeng ira a. \v 33 Tiesong gare ro, “Miptang. Titot la eba bula na pianam Ierusalem. Tie, Ierusalem, non migana leba abung Migana migat ang Morowa na kilalap ma inamaniap o bais ga teip o usingnualap o maimai. Ga eba maiabung na ties ga eba meburiang ties ga menamung ga aving. Ga eba maiabung na kilalap ma inamaniap la tale onim Israel. \v 34 Ga miriro inamaniap leba fugaumeng ira ga eba akasupmeng ga eba aisikmeng ga eba menamung ga aving. Pa o lama naien la, eba ina teara.” \s1 Iemes ga Ioanes la naliong meba kakanin ba \p \v 35 Urie, Iemes ga Ioanes litie lopien angan Sebedi, la mulio ai Iesu ga alilo gare ro, “Migana o usingnualap, iga nomariking a non paga, ga naing meba akosarnang iriro paga ira i.” \v 36 Pa lemarikong gare to, “Maga mani le akosartang ira me?” \v 37 Pa alilo, “Tara leba betnang orong ila kakani, naing me noba i leba onang na kilan nuo ila lamige, pa noba na kilan ila kaiarong.” \v 38 Iesu la okosarong ties o uvuvuo ga leulo, ugama, “Iriro tavuk la maga akosartang ira me, muana migat a iriro la tale kan maset amet. Are mani? Uriro giginanim ula kakanu la eba taving, atabo puomang gat la eba maving? Uriro mageis ula kakanu ula kiro leba urukieng tobuo, atabo puomang it meba marang ga urukieng mebuo, ga puomang meba dusmang maranit?” \v 39 Pa ligama, “Eva, puoing.” Pa leulo Iesu gare ro, “Uriro giginanim la eba taving, migat eba maving. Ga uriro gat mageis ula kiro leba urukieng tobuo, migat eba maving ga eba urukieng gat nakap mebuo. \v 40 Pa ubi o uite me narain teipien, meba onang natauan na kilan ila lamige ga lama narain la eba onang na kilan ila kairaong, uriro la tale kan ubi rung. Karuk. Uriro ubi ang kan mamo ruang, la maiteong are mirie.” Leulo Iesu gare tiro. \v 41 Ga non ma miriro 10 ma lop o usingnualap la mepto uriro ties, ga papam nam dalap ma me Iemes ga Ioanes. \v 42 Pa mamarikong Iesu me ai, ga maulo, “Omit, teip la dusmeng gare teip la uke me inamaniap la memaning kukunim me unananulap. Ga teip maiam mila kakanim la mime umiale maranit mabuo. Mirio mi tavukup maiam teip ga magaulap la tale agatmeng ira Morowa. \v 43 Pa baraba amiuluan iriro tavuk maiang. Karuk. Migana la namo kakani ba kabirana mi, onang gare ba migana o ubi o aganuliap. \v 44 Pa migana la namo onang gare ba natauan kabirana mi onang it gare ba migana agarit o ubi ming. \v 45 Memani, Migana migat ang Morowa gat la tale muo meba aagamelie inamaniap. Karuk. Muo meba maagaralie, ga alang ninimiap ang maun ga maueng papot ma teip ga magaulap.” \s1 Iesu la amuriraong non migana la sapsapong \p \v 46 Urie, Iesu ga lop am o usingnualap la man menum ga mela ga mela betmeng na pianam ula kakanu Ieriko. Ga aipmeng Ieriko ga namo mela, pa papot ma teip ga magaulap la mameuluan ga menum ga mirie. Pa na taralap o alang non migana ila sapsapong la unama ga man marikong maun teip ga magaulap meba akammeng kakep ga pagap. Bonim a iriro migana Batimaio, poiang Timias. \v 47 Upto ties a Iesu onim Nasaret la muo, ga man marikong maranit gare ro, “Iesu, nunuo ea ang orong Devit, tobonaving.” \v 48 Papaluaip ma inamaniap la abukmela ga amelo gare ro. “Ovamunang nanam nuo.” Pa marikong maranit gare ro, “Poi ang Devit, tobonaving.” \v 49 Pa dusong Iesu ga ugama, “Amarikming mero.” Urie, amarikmeng iriro sapsap ga amelo gare ro, “Dalap nuo le mamaranim ba. Tenara. Nomarikong.” \v 50 Pa iro migana la una non buruma, pa irie non buruma la teualu a, tie agoong ga kakalait dusong ga ula ai Iesu. \v 51 Are ratmat ga amarikong Iesu gare ro, “Nuga mani le akosartang ira nuo?” Pa iriro sapsap la aulo Iesu gare ro, “Migana o usingnualap tuga ina ureng.” \v 52 Ga aulo Iesu ga ugama, “Nala ra! Nagan nung la nomuriraieng.” Pa kakalait it ga mumurun irapien a ga ui. Ga auluan Iesu ga ula na alang. \c 11 \s1 Ula uobu Iesu Ierusalem gare Orong \p \v 1 Urie, tubiat Iesu ga lop am o usingnualap la omaiolai pianam ula kakanu Ieriko ga mela betmeng kagarat u pianam ula kakanu Ierusalem. Ga na taralap a pugama Oliva narain pialapien lila kakapin, Belfasi ga Betani. Dusmeng kagarat li litiro pialapien, ga namo lesagaang Iesu kulen o usingnualap meba like. \v 2 Ga leulo gare ro, “Mala na urobu pianam la ogimamang ara. Ga eba agimamang non kubama donki la avismeng pa tale ka unama migana ba abuo tinan. Ovikmang iagur ira ga alagimang me ro \v 3 Pa leba memarikang migana ba, ‘Me man paga ga alagimang donki ga ula?’ Tie mapulang ties gare ro, ‘Ila Kakani la amaning ubi ira, ga eba ina asagaang kakalait ga muong!’” \v 4 Ga lila agimaliong iriro donki ila kubama la avismeng ira non labinama kagarat ai tabuna a non luguan, ga donki la man dusong na taralap o alang. Agimaliong ga ovikliong iagur ira a. \v 5 Pa non inamaniap la man dusmeng na irie nap la lemarikmeng ga megama, “Maga akosarmang mani ga ovikmang iagur ira donki? \v 6 Tiesmeng gare tiro, pa uriro ties tinan la leulo Iesu o, uriet la malilo o. Ga maiairan ga liara donki ga lila aun. \v 7 Urie, lila liala donki aun Iesu, pa lop o usingnualap la maiabuam burap maiam nakap bo donki. Ga unama Iesu nakap abuo. \v 8 Ga papot ma teip ga magaulap la nameng me alang le mumuru ba, meba maset amung Iesu ga ala, are ratmat ga mainiam burap maiam ga mavilasmeng ga maiabuam na alang. Pa non teip ga magaulap la mela na non ubiap la maiot kagarat u alang ga mebulam muareip ma kuop la dusmeng na taralap o ubi, ga maiabuam tomat na alang. \v 9 Pa teip ga magaulap la meke aime Iesu, ga teip ga magaulap la man ameuluan, miriro ganam la man kukupmeng maranit gare ro, “O Morowa paaganalie! Eva, iriro migana la uaro urier kukunim ula muru ang Ila Kakani ga muo. Nunuo Morowa le agiginaranang iriro migana.” \v 10 “Tinan ea buang, Orong Devit, la maset uale bubuo. Ga iriro orong la muo titot, nunuo Morowa le angangasnang, meba inagat betang tavuk ila mumuri. O Morowa nakap migat, paaganalie! Ga kukupmeng gare ro ga menum ga mela.” \v 11 Urie, betong Iesu na pianam ula kanu Ierusalem, ga ula uobu na kudat a luguan o lotu, ga ui ratmat bo mirier pagap ganam. Pa titot la namor namila muabari, are ratmat ga inar terigiong me Betania ga 12 ma lop am o usingnualap. \s1 Tiesong Iesu me kuguom o fik la tala kan lopiat \p \v 12 Urie, parabira namur temaiara ga omaiolai Betania ga ina mela Ierusalem. Pa na alang la tafaong Iesu me parak. \v 13 Ogimaong non kuguom o fik la dusieng kakaliat tarot ga papaluaip ma babap o. Tie ula kagarat u kuguom meba ooping parak ba ubuo, pa tale ogimaong parak ba la iot ubuo. Karuk. Babap it la maiot, memani, tale ka tara iang meba lopiaring. \v 14 Urie, oulo Iesu uriro kuguom gare ro, “Tala gat lopnuat ga tala gat u noba migana ba kabop nuo. Karuk.” Ga mepto lop o usingnualap uriro ties. \s1 Makalaong Iesu inamaniap la man okosarmeng butamat na luguan o lotu \p \v 15 Urie, Iesu ga lop o usingnualap la mela betmeng na pianam ula kakanu Ierusalem ga mela maiobu na kudat a luguan o lotu. Ga magimaong Iesu inamaniap la man masagameng nganeip ga pagap, ga man masaumeng inamaniap nganeip ga man akosarmeng lavang me ai Morowa, ga man maigormela inamaniap kakepup. Agimaong iriro tavuk maiang miriro inamaniap la man okosarmeng butamat gare ro, ga puaro Iesu la malagitong luagap maiam inamaniap la man maigormela kakepup, ga luagap maiam inamaniap la masagameng kobengip. Miriro ganam la marukong Iesu. \v 16 Ga mabunakong Iesu meba tale maiaviam pagap ba ga man memung maun tapma na luguan o lotu. \v 17 Ga masinguala teip ga magaulap ga maulo, ugama, “Ties ang Morowa la omirmeng na babam ula puaru, la tiesieng gare ro, ‘Luguan tuang, irie la eba meivang luguan o marik maiang teip ga magaulap maiang mar mirie garip leba mumaiong ga okosarmeng marik me toi!’ Morowa la tiesong gare tiro, pa akosarming ara iriro luguan ga betong gare pianam o kogonuriap maiang teip o pula!” \v 18 Inamaniap o bais ga teip o usingnualap o maimai la mepto uriro ties, ga pumaiaro ga man oisinmeng alang ba meba menamung Iesu ga aving. Okosarmeng gare tiro, memani, merau aime. Ga mirier teip ga magaulap ganam la mime turupmaiaba maset me tiesiap la ume uaramam. \v 19 Pa nabit Iesu ga lop o usingnualap la omaiolai Ierusalem ga mela. \s1 Migana la naganong migat ga marikong eba arang paga \p \v 20 Urie, parabira namur Iesu ga lop o usingnualap la temaiara ga namo ina mela Ierusalem. Ga omeuluan alang, pa mela ga ogimameng uriro kuguom o fik timoi la tiesong Iesu ume, ga babap o ga igulup o miriro ganam la laluom ara. \v 21 Pa Petro la anagiong iriro paga la akosarong Iesu, ga ugama, “Migana o usingnualap, ogimanang. Timoi la tiesnung me urobu kuguom o fik meba iving. Pa titot la laluo ra.” \v 22 Pa upulo Iesu ties maiong gare ro, “Nagan ming ira Morowa. \v 23 Mirulo migat, puoong it migana ba meba aalava irobu pugama gare ro, ‘Tenara ga tegonang me todang na pirom.’ Iriro migana leba tale amaningan narain dalapien pa naganong migat me iriro paga la eba betang tie eba betang gare tie la tiesong. \v 24 Tie at iriro muana la mirulo gare ro. Mirier pagap la mime amilo Morowa ma ga amika meba alam miun, naganming migat are la miaram ara miriro pagap. Leba naganming gare tiro, migat ara eba miaram miriro pagap. \v 25-26 Tara la dusming ga okosarming marik, ga leba onagiming kiribas ba ang migana la okosarong ira mi, tie miavaiang kirinim ang irie migana. Are ratmat ga Mamo ming la unama na panbinim la eba avaiang kirinim ming gat.” \s1 Amarikmeng Iesu aga la ualo kukunim aun \p \v 27 Urie, Iesu ga lop am o usingnualap la inagat mela betmeng Ierusalem. Ga man unum Iesu tapma na kudat a luguan o lotu, pa teip o bais ga teip o usingnualap o maimai ga teip mila uke la mumaio ai. \v 28 Ga amarikmeng gare ro, “Miriro non ara non ara tavukup la nume makosar, miriro la nume makosar o man kukunim? Aga la ualo kukunim noun ga noulo, ga nume makosar miriro ubiap?” \v 29 Pa maulo Iesu gare ro, “Turuo gat la tuga mimariktang a non paga. Leba mipulang maset umarik tung, tie eba gat miralava a aga la ualo kukunim toun ga makosartung miriro ubiap. \v 30 Tie, tuga mimariktang gare ratmat: Ioanes la uavariam papot ma teip ga magaulap, atabo Morowa la aulo ga okosarong Ioanes uriro ubi? O atabo ualo migana ba uriro ubi aun Ioanes? Tomilava.” \v 31 Tie, man tiesmeng kan me ira ma gare ro, “Leba bumama, ‘Morowa’, pa eba amama, ‘Pa memani ga tale naganming ira a?’ \v 32 Ga leba bumama, ‘Miganat,’ Uriro gat ties la eba tale puoieng.” Tiesmeng gare tiro, memani, merau me teip ga magaulap. Teip ga magaulap ganam la agatmeng Ioanes irie unuli migat. \v 33 Are ratmat ga mepulo ties ang Iesu gare ro, “Tale kan opet.” Tie, maulo Iesu gare ro, “Turuo gat la tala kan mirulo a aga la ualo kukunim toun ga makosar tung miriro ubiap.” \c 12 \s1 Ties o uvuvuo me inamaniap mila kiram la umaiale bo ubi a wain \p \v 1 Urie, Iesu la uaramam non tiesiap o uvuvuo mai teip mila kakanim onim Iudaia. Tiesong gare ro, “Non migana la okosarong non ubi a wain ga ulio ga okudatong. Ga akosarong lu gare enbam meba mabutmeng kabop a wain, ga akosarong luguan maiang teip meba maionang ana ga umaialeng bo ubi. Ga uabu uriro ubi na kilalap ma non inamaniap meba okosarmeng butamat una, Pa irie kan la namo ala na non pianam kakaliat. \v 2 Tie na tara maiang kuop awain la lopmaiat, asagaong non migana o ubi ga ula mai inamaniap la ubimeng na ubi a wain. Naong meba maialam noba parakiap o uriro ubi. \v 3 Pa teip la ubimeng na ubi la tekomeng ira iriro migana o ubi ga avitmeng kirat, ga akalameng ga terigiong agarit. \v 4 Ga mamo iang ubi la ina asagaong non migana o ubi ga ula mai. Pa oparagenmeng bugam a ga akirarameng kirat. \v 5 Ga ina asagaong non migana o ubi. Pa menamua iriro migana o ubi ga uvara. Ga tubiat ina masagaong papot ma teip o ubi ga mela mai. Pa mavitmeng mirie, pa menamuam mirie ga mevara. \v 6 Pa namurit ara migana la unama. Iriro migana, irie kan la poi ang, irie la mitara naong aime. Pa lagorang ara. Urie, asagaong iriro poi ang ga ula mai teip o ubi. Pa mamo ang la agatong, ‘Eba meptang ties ang poi ruang.’ \v 7 Pa miriro inamaniap la ubimeng na ubi la man tiesmeng kan kabirana ma gare ro, ‘Iriro migana la eba aram mirier pagap ganam am mamo ang. Tie, bunamung ga aving, meba buaring uriro ubi.’ \v 8 Are ratmat ga umaiat a ga menamua ga uvara. Ga agomeng toma malonim o ubi. \v 9 Tie, eba mani le akosarang mamo iang ubi a wain? Miptang. Eba muong ga anamum ga meving miriro teip la ubimeng na ubi. Ga eba alang uriro ubi a wain maun noba non teip. \v 10 Non ties la iot na babam ula puaru la ties ieng gare ro, \q1 ‘Etumariap la akosarmeng luguan a tadas ga ut. Pa agatmeng namo iruo tadas la kire, ga agomeng me toma ga ula ut na taralap. Pa tubiat irirot tadas iriet la betong natauan tadas me ngangas a luguan. \v 11 Ila Kakani kan la tiesong, ga betong iriro tavuk. Ga bume \q1 agima iriro ga bume turupbuaba migat.’ \rq Sam 118:22-23\rq* \p Uriro ties la iot na babam ula puaru uriet la tale kan ovasming, a?” \v 12 Pa miriro inamaniap mila kakanim la mira ra, Iesu la mavureong o ties ga okosarong uriro ties o uvuvuo. Are ratmat ga namo umaiaring a meba maiabung na luguan o arubu. Pa merau me teip ga magaulap, are ratmat ga amaiolai ga mela. \s1 Eba maialang takis aun Kaisar o karuk? \p \v 13 Urie, Teip mila kakanim la masagameng non Parasaiop ga non teip a gar ang Herot ga mela ai Iesu. Namo avuvuomeng Iesu meba aramam noba tiesiap mila tale mumurum, meba maiabung na ties me ties ang kan. \v 14 Tie mumaio ga amelo gare ro, “Migana o usingnualap, nopet, nunuo migana o ties migat. Ga tale kan nume nurau aime migana ba. Numet okosar uriet namurit ties mai mirier inamaniap, mirie la memanim bop ga mirie la tale mimanim bop. Ot ties migat la nume masingnuala teip ga magaulap a tavuk ang Morowa. Tie, agatnung gare mani? Mumuru le bualang takis aun Kaisar? Migat o karuk?” \v 15 Pa oit ara Iesu kakarabunim maiong, ga maulo gare ro, “Me man paga ga tovuvuoming? Miarang kakep ba ga muiong me ogimarang.” \v 16 Ga maiaro non kakep me aun. Ga mamarikong, “Iriro muranama ga uriro bonim la auong?” Pa megama, “Ang Kaisar.” \v 17 Ga maulo Iesu gare ro, “Tie pagap am Kaisar, mirie le mialam aun Kaisar pa pagap am Morowa, mirie le mialam un Morowa.” Mepto ties ang ga turupmaiaba kirat. \s1 Migana la uvara ra, atabo eba ina teara? \p \v 18 Urie, mela non Sadukaiop ai Iesu. Iriro gar ma inamaniap la mime agatmeng gare ro, Inamaniap la mevarar, la tala gat ina temaiara.” Ga mirirot mi inamaniap la betmeng ai Iesu ga amarikmeng gare tiro: \v 19 “Moses la omirong non ties gare ro: Leba noba migana la uvara, pa tale amaning kulot, pa magabun ang la man inim ka, tie papa ang iriro migana la ebun ina magiang u uriro magabun meba betmeng lop ba me gar ang papa ang meba tale neba. \v 20 Tie non tara 7 ma papap la maionama. Natauan la olagiong magabun, pa tubiat la uvara, ga tale kan amaing kulot. \v 21 Are ratmat ga lama narain papa ang la inabun olagiong uriro magabun, ga irie gat la uvara, ga tale kan amaning kulot. Ga lama naien papa liang irie gat la inat akosarong irie namurit tavuk. \v 22 Are tie miriro 7 ma pavailup la magimeng iro uriro magabun, ga tale kan memaning kulot, ga mevara. Ga tubiat ivara gat magabun. \v 23 Tie tubiat, tara la mevara ra inamaniap ga ina temaiara, uriro magabun la eba auong ba magabun migat? Onit ara, 7 ma teip la magimeng u.” \v 24 Tiesmeng gare tiro pa maulo Iesu, ugama, “Tale maset omit ties na babam ula puaru, ga tale maset omit ngangas ang Morowa. \v 25 Miptang! Teip ga magaulap la mevara ra, tubiat la eba ina temaiara gat, ga na irie tara tala gat magimeng. Karuk. Ebat maionang gare ba angelop la maionama na panbinim. \v 26 Ga titot man ties buong ma teip la mevara ra tubiat eba ina temaiara. Tie, na non umir na babam ula puaru, Moses la omirong ties me kit la betieng kabirana o muaranim o tatak kuguom, ga ogimaong Moses. Pa Morowa la unama tapma na uriro kit ga irie kan la aulo Moses gare ro, ‘Turuo, Morowa ang Abraham, ga Morowa ang Aisak ga ang Iakop. Atabo tale kan ovasming uriro ties’? \v 27 Miptang! Morowa la tale kan Morowa maiang inamaniap la mevara. Karuk. Morowa maiang inamaniap mila inim! Pa agatming la mitara ime bangut tapmat, are ratmat ga uriro ties ming la ime ngong migat.” Maulo Iesu Sadukaiop gare tiro. \s1 Natauan maimai ang Morowa \p \v 28 Urie, non migana o usingnualap o maimai la unama kagarat mai ga upto uriro ties maiong. Ga oit ara, uriro ties la upulo Iesu la mitara mumuru, are ratmat ga betong ai Iesu ga amarikong, ugama, “Man maimai ang Morowa la makurupin mirie non maimaiap ga natauan ieng meba obuluo?” \v 29 Pa upulo Iesu ties ang gare ro, “Natauan maimai la are ro, ‘Mimi Isarael, miptang maset. Ila Kakani iriet namurit Morowa buang. \v 30 Naming aime Morowa, Ila Kakani buang. Naming migat aime na dalap mi ga na muranap mi ga na agariap mim ga na ngangas ming.’ \v 31 Lama naraen maimai la are ro, ‘Nanang maime migap nuam ga karorap nuam are la nanung kan me nulam.’ Karuk kan o noba maimai la kakanu ga lekurupin litiro maimaiapien.” \v 32 Tie iriro migana o usingnualap o maimai la aulo Iesu gare ro, “Migana o usingnualap, ties nung la mumuru. Migat, Ila Kakani iriet namurit Morowa, ga karuk gat a noba Morowa la unama. \v 33 Nabuong migat aime na dalap buo ga na agat buong ga na ngangas buong. Ga nabuong maime migap buam are la nabuong kan me bulam. Iriro tavuk la makurupin mirier kamniavup la mime masuam na kit, ga makurupin mirie gat non kamniavup.” \v 34 Iriro migana la tiesong gare ro, ga upto Iesu ties ang ga ait iriro migana la agatong maset ga uaramo ties ula muru. Are ratmat ga aulo Iesu, ugama, “Titot agat nung la betieng gare agat maiong teip ga magaulap am Morowa.” Ga tubiat la merau ga tale gat amarikmeng. \s1 Karisito irie ea ang Devit o karuk? \p \v 35 Urie, na tara la masinguala Iesu teip ga magaulap a tavuk ang Morowa na luguan o lotu, maulo, ugama, “Miptang. Devit la uvarar, pa gar ma eap am la mime bet. Pa teip o usingnualap o maimai la mime ties gare ro, ‘Kabirana ma miriro eap am Devit eba betang noba are Karisito.’ Tie, are mani ga maiaramo teip o usingnualap o maimai uriro ties namo Karisito la poi ang Devit? \v 36 Tinan muranama ang Morowa la ovuvutun agat ang Devit, ga Devit kan la tiesong, ‘Morowa Ila Kakani la aulo Ila Kakani ruang, ugama, \q1 “Munang nonang na kilan tuo ila lamige ga onala kukunim ula kakanu ga bonim ula kakanu \q1 ga turuo. Ga eba tavamum karorap nuam ga tabum apat kiban nuo, ga eba mabutnang.” ’” \rq Sam 110:1\rq* \p \v 37 Me uriro ties Devit kan la iva Ila Kakani. Tie, are mani ga iro migana la irie poi ang Devit? Ga gar ila kakani ma teip ga magaulap la mepto ties ang ga temeba. \p \v 38 Tie, masinguala Iesu ga maulo, “Temamalienming, me tavuk maiang teip o usingnualap o maimai. Mitara nameng meba miabum sasaip mila laklagam ga menum. Ga mitara nameng meba mialang teip ga magaulap ‘la ula muru’ maun na napup o nebola. \v 39 Ga nameng maset meba maiaram napup laike o nunamap na luguan o usingnualap, ga mime na meba maiarang natauan luaga na mangariap mila kakanim. \v 40 Mime mavana magaulap mila mevara ra laip maiam, ga mime mavula luguap maiam. Ga mime kakarabim la mime okosar marik ula laklago. Na tara o ties eba maiaving giginanim ula kakanu.” \s1 Magabun ula bau la ialo kamniap ula kakanu un Morowa \p \v 41 Urie, unama Iesu u mirikbuom ma kakepup na luguan o lotu. Ga man magimaong teip ga magaulap la mumaio maiabu kamniap maiong na mirikbuom. Ga papot ma teip ga magaulap la maiabuam papot ma kakepup. \v 42 Pa non magabun ula bau, la uvara ra lai iang, la muio legoieng tatak kakepupien, puoliong gare namurit Toya. \v 43 Pa mamarikong Iesu lop am o usingnualap ga mumaio, ga maulo gare ro, “Mirulo migat, uriro magabun ula bau, la uvara ra lai iang, ialam kakepup mila kakanim, makurupin mirie non kakepup la magomeng non teip ga magaulap na mirikbuom ma kakepup na luguan o lotu. \v 44 Miriro teip ga magaulap ganam la memanim papot ma kakepup la maiot, pa agomeng it nap na mirikbuom. Pa uriro magabun la kagesieng kan migat pa magoieng mirier kakepup iam ganam ga tale gat imanim kakepup me usau o parak.” \c 13 \s1 Iesu la tiesong aime luguan o lotu la eba aduremeng \p \v 1 Urie, Iesu ga lop o usingnualap la namo amaiolaing luguan o lotu, pa non kulot o usingnualap la ugama, “Migana o usingnualap, magimanang mirobu tadasip mila kakanim ga mirobu luguap mila murum!” \v 2 Ga upulo Iesu tiesang gare ro, “Magimanung miriobu luguap mila kakanim, a? Tala kan maiaira noba tadas meba ot nakap bo noba tadas. Karuk. Eba maduremeng ganam ga magomeng me lourup.” \s1 Iesu la tiesong me papot ma giginanimup la eba betmeng \p \v 3 Urie, unama Iesu bo pugama Oliva ga agimaong luguan o lotu la ut toma. Ga Petro ga Iemes ga Ioanes ga Andru la mumaio ai. Man nemusmusinmeng ga amarikmeng Iesu. \v 4 “Panalava, man tara leba betmeng miriro pagap? Man kaguma leba lake betang, ga apera, miriro pagap ara la namo betmeng?” \v 5 Upulo Iesu ties maiong gare ro, “Temamalienming. Babun mivanaong migana ba. \v 6 Papot ma inamaniap leba mumaiong ga meivang bonim tuo ga eba memama, ‘Turuo kan iriro migana.’ Ga eba mavanameng papot ma teip ga magaulap. \v 7 Ga tubiat, eba miptang tavuk o danunumiap ula kakanu, pa na tara la mipto ties o ifif o danunumiap ula kakanu la betieng na non napup, tie baraba turupmiaba kirat. Miriro pagap la eba lake betmeng pa la lagorang la karuk ka. \v 8 Inamaniap a non gar eba temaiara ga nemenamung ga non gar. Ga gar ang non orong eba teara ga neanamung ga gar ang non orong. Ga na non napup eba didirieng kimanam, ga eba memaning tara o abage ula kakanu. Miriro pagap la are ngitngit la lake ime bet iro magabun la namo uvarangeieng. \v 9 Pa na iriro tara temamalienming maset. Eba mimaiabung na ties mai kaunselip maiam. Ga eba mivitmeng tapma na luguap o usingnualap. Ga eba mimeraling na irap a gavaman ga orongip. Are ratmat ga eba miaramang bais ula muru mai. \v 10 Ga mirier garip ma teip ganam la eba lake meptang migana la uaramo bais ula muru. \v 11 Pa tara la mivismeng ga mimaiala meba mila dusming na ties, Baraba mirau ga agatming, ‘Man ties leba paramang? Karuk. Na irie tara, Morowa kan la eba alam mirier tiesiap miun, mirie leba miaramam. Memani, tale kan mimi leba miaramang ties. Karuk. Muranama Ila Babai irie leba ties ang. \v 12 Migana leba abung papa ang na ties ga maalava inamaniap meba menamung ga aving. Mamop gat leba akosarmeng iriet namurit tavuk ira ma lop maiam. Ga eba nekaromela lop ga mamop maiam ga nagap maiam, ga eba mamelava inamaniap ga menamum ga meving. \v 13 Mime amiuluan tavuk tuang, are ratmat ga teip ga magaulap la eba kiram ba dalap ma me milam. Pa migana ga magabun la dusliong maranit ira tavuk tuang, puoieng na tara leba meving, tie eba ina malagiang Morowa. \s1 Paga ila kire maset la eba betang \p \v 14 “Tie, miptang maset. Eba agimaming paga ila kire migat la ume okirara pianam la eba dusang na nap ila puari. Na iriro tara teip ga magaulap la maionama Iudaia eba igomeng me bo kavilap. \v 15 Tie, migana la unama bo luguan ga upto ties a iriro paga ila kire la betong, buat gat ula uobu meba aram pagap am. Karuk. Ebat teara ga ala kakalait. \v 16 Ga migana la ula na ubi buat gat ina ula na luguan meba arang buruma ang. Karuk. Mimi ganam le temiara ga kakalait mila. \v 17 Pa maboruvara magaulap mila mugam na irie tara, ga magaulap la masisimeng tatak lop. Eba memaning giginanim ula kakanu. \v 18 Pa marikming me ai Morowa meba tale airang uriro giginanim le betieng na tara a afarat. \v 19 Na iriro tara eba betieng giginanim ula kakanu. Maio kan tinan na tara la makosarong Morowa mirier pagap ganam ga muio puoieng titot, giginanim la are tiro la tale kan betieng. Ga tubiat la tala gat betieng giginanim ba gare uriro. \v 20 Ga la tale mapapoitong Ila Kakani miriro taraiap mila kiram, tie mirier teip ga magaulap ganam la eba karuk ba maime. Pa ila kakanani la maiteong ara teip ga magaulap am. Ga mabouvara. Ga apapoitong iriro tara. \v 21 Na iriro tara, leba amama noba, ‘Agimaming! Karisito la unama kabirana pa!’ Ga noba eba amama, ‘Agimaming! Karisito ipma la unama na irobuma nap!’ Leba tiesmeng gare tiro, tie baraba naganming uriro ties maiong. Karuk. \v 22 Miptang! Non karisitop o kakarabunim ga non unulip o kakarabunim leba betmeng ga eba mumaiong mi. Ga eba kakarabim ba ga makosarmeng non ara pagap mirie la tale kan puoong migana ba meba makosarang. At iriro tavuk o kakarabunim la namo mavanameng mirier teip ga magaulap, meba omeuluo ties maiong. Ga leba puomeng migat, tie eba mavanameng teip ga magaulap la maiteong ara Morowa mirie am. \v 23 Miriro non ara pagap la tale ka betmeng, mirie la tuga ka lake miralava ma la eba betmeng. Are ratmat ga mirier lap le maset man temamalienming. \s1 Tubiat Migana migat ang Morowa la eba muong \p \v 24 “Tie, uriro giginanim ula kakanu ula kiro la eba ga lake noba, tie tubiat eba betieng ding ira espan, eba tale era ulang. \v 25 Ga mirier matalenglengip la eba omaiolaing pianam maiong na panbinim ga melaming tapmat. Ga non ara kukunim la ime iot na panbinim leba okosarieng ubi, uriro kukunim gano leba betieng ga didirmeng pagap kirat. \v 26 Na iriro tara teip ga magaulap leba agimameng Migana migat ang Morowa leba onang na uvau ga muong ga kukunim ang ula kakanu ga lalabie ang ila kakani. \v 27 Ga na irie tara eba masagaang angelop am ga mela, ga eba mabolameng teip ga magaulap mirie la maiteong ara mirie am. Eba malagiang na mirier taralap o kimanam ga panbinim. \s1 Mirier pagap ganam onim na kimanam la eba nam ba \p \v 28 “Tie, miaring agat iro urio kuguom o fik. Na tara muareip o la ame burunam ga babap mila neim la betmeng, omit, la a efan ila papamne la namor betang. \v 29 Garet tie, ga tubiat leba agimaming iruo paga leba betang, ga eba amira, Migana migat ang Morowa la namo terigiang la muor kagarat, ga irora ai tabuna. \v 30 Mirulo migat, teip ga magaulap onim titot leba ka tale meving, ga eba betmeng miriro pagap ganam. \v 31 Panbinim ga kimanam la eba nan ba, pa ties tung la tale kan no.” \s1 Karuk kan a migana ba la oit urie la ga nap o la \p \v 32 “Tie, karuk kan a migana ba la oit urie la ga nap o la. Angelop onim na panbinim la tale omait. Migana migat ang Morowa gat la tale kan oit. Mamot namurit la oit uriro. \v 33 Temamalienming. Urangaming ga buat maset duriming. Tale amit man tara la eba betmeng misik pagap. \v 34 Are migana la aulai luguan ang ga unum ga ula na non nap. Maulo teip o ubi meba mamalienmeng pagap, ga ualo ubi un ut namurit. Ga aulo non migana la ume uale bo tabuna, meba ualeng maset. \v 35 Are ratmat ga umialeng maset, memani, tale omit man la leba muong ira ang luguan. Eba muong nabit, o eba muong kabirana o na arubu, o na tara la kukurikmeng purap, o parabira namur, tale amit. \v 36 Are ratmat ga babun muo kakalait ga eba mioping la tale urangaming. \v 37 Uriro ties la tualo miun, urie la tualo maun mirier teip ga magaulap. Umialeng maset.” \c 14 \s1 Inamaniap mila uke la tiesmeng meba menamung Iesu ga aving \p \v 1-2 Urie, o lama narain Iesu la uaramo uriro ties mai lop am o usingnualap. Pa tubiat la aipliong narain lapien, Iudaiap la mime ogima natauan la ula kakanu o lotu. La ieng ula aipieng. Ga na uriro la ula kakanu o lotu eba maiong Iudaiap purun ula karuk o is una. Pa o la o lama narain teip mila kakanim o bais ga teip o usingnualap o maimai la nebolameng ga man tiesmeng gare ro. “Na man alang la eba ubuaring a Iesu ga bunamung ga aving? Agatbuong maset meba obuving alang ba. Pa baraba akosarbuong iriro tavuk na la o parak ula kanu. Babun pumaiaro teip ga magaulap danunumiap ba ula kakanu.” \s1 Non magabun la aurukieng sada ila kukufang bo bugam a Iesu \r (Mataio 26:6, Ioanes 12:1-8) \p \v 3 Urie, unama Iesu na pianam Betania na luguan ang Simon, irio migana la tafaong tinan o tapak. Man unama bo luaga, pa muio non magabun. Uriro magabun la iavia non sada a tadas ila mumuri la ame natauan kadi ila kukufong maset, ga mitara maiaba kakepup apat. Pa inavo inos ga aurukieng bo bugam a Iesu. \v 4 Pa non inamaniap la maionama, la ogimameng ga kiram dalap ma ume. Ga man tiesmeng kan kabirana ma ga omelo magabun gare ro, “Me man paga ga itiamuat agarit iriro kadi ila kukufang? \v 5 Labuairam inamaniap ba meba asaumeng, eba mabula kakepup gare 300 silva ma kakepup ga bualam maun inamaniap mila baim.” Ga obukmela uriro magabun. \v 6 Pa ugama Iesu, “Miairang uriro magabun. Me man paga ga mialo giginanim un? Akosarieng tavuk ila mumuri ira ruo. \p \v 7 Inamaniap mila baim la eba man maionang busit ga mimi. Ga man tara la miga maagamile, tie maagamile. Pa turuo la tala kan man tunama ga mimi busit. \v 8 Paga la namo akosarieng uriro magabun, irie la akosarieng ara. Iabua ikin irama neip tuo marangaieng neip tuo me na una. \v 9 Mirulor migat, na mirier napup o kimanam leba mela mana ga maiaramang bais ula muru, eba tiesmeng me iriro paga la akosarieng uriro magabun, ga eba man agatmeng ira a.” \s1 Iudas la tiesong migat la eba alang Iesu na kilalap ma teip mila uke \p \v 10 Urie, Iudas Iskariot non kulot o usingnualap kabirana ma 12 ma lop o usingnualap, irie la ula mai inamaniap mila kakanim o bais. Namo alang Iesu na kilalap ma. \v 11 Mepto uriro ties ga temeba. Ga tiesmeng migat meba maialam kakepup aun. Ga man puaro Iudas la man oisinong alang ba meba alang Iesu na kilalap ma. \s1 Iesu ga lop am o usingnualap la mumaio na la o Pasova \p \v 12 Urie, tubiat wik maiong Iudaiap meba maiong purun la karuk o is una urie wik la betieng ara. Pumaiaro uriro wik o lama nagala, uriro la meba maiaram lop maiam sipsipup ga menamum ga meving ga meburum na kit, pa nabit eba iat maiom miriro ga lotumeng. Are ratmat ga na uriro la lop am Iesu o usingnualap la amarikmeng gare ro, “Nanung la nuga pala na pianam Ierusalem, ga na man luguan la eba marangapang pagap, ga tubiat eba parakbuong ga iat lotubuong?” \v 13 Tie, lesagaong Iesu narain kulen o usingnualap, ga leulo gare ro, “Mala mobung na pianam. Pa non migana la uavio baket ula kakanu o burunam leba mebolaang na alang. Tie, amauluan. \v 14 Tara la agimamang la uobu na non luguan, tie amalava mamo ang irie luguan gare ro, Migana o usingnualap la ugama, ‘Lagum la ut kabin tuang turuo ga lop tuam o usingnualap la paga pong uriro parak?’” \v 15 Ga eba mesingala a non kabin la ut nakap, la ame luaga ga luaga o nunamap ga pagap la marangameng ara. Orangamang parak buong na irie kabin.” \v 16 Tie lila betliong kulen o usingnualap na pianam, ga magimaliong mirier pagap la maiot gare rie la leulo Iesu. Ga orangaliong parak. \v 17 Ga tubiat la naminilar muabari, Iesu la muo ga 12 ma lop am o usingnualap, ga parakmeng ga lotumeng. \v 18 Man maionama bo luaga ga man parakmeng, pa maulo Iesu, “Mirulor migat, non migana kabirana mi leba toala na kilalap ma inamaniap mila nekaromela ga turuo. Irie migana la parakong ga turuo titot.” \v 19 Tiesong Iesu gare tiro, ga giginam dalap ma lop o usingnualap ga mirier ganam ut narit ut narit la aulo gare tiro: Babun agatnung ga namama, “Turuo la tuga okosartang gare tie: Atabo tiesnung me rulam, a?” Amarikmeng gare tiro. \v 20 Pa maulo Iesu, “Namurit kabirana mi 12 ma lop o usingnualap titot la parakong ga turuo. Iruo migana la uabua kilan a na koi ga turuo. \v 21 Migana migat ang Morowa la eba aving are la ilo ra Babam ula puaru aime. Pa kadik aime irie migana la uala Migana migat ang Morowa maun karorap! Atabo temaieng la tale iaria naga ang iruo migana.” \s1 Ualo Iesu purun ga wain maun lop o usingnualap \p \v 22 Urie, man parakmeng ka, pa uaro Iesu purun, ga ivo temaieng me aun Morowa, ga opukoula, ga ualo maun lop o usingnualap. Ga ugama, “Miarang. Uriro la neip tuo.” \v 23 Ga uaro falo a wain, ga ivo temaieng me aun Morowa, ga ualo maun. Ga mirier ganam la tapmaio a. \v 24 Ga maulo, “Iruo la olabuan tuo me akosar mida ila nei. Aruktung meba maagaalie papot ma teip ga magaulap. \v 25 Mirulo migat, tala gat taptu a wain puoieng na irie tara leba tapto a wain ila nei una inamon ang Morowa.” \v 26 Pumiara o non sasang, ga mela bo pugama oliv. \s1 Iesu la tiesong me Petro la eba alang ibunam a ira a \p \v 27 Urie, man menum ka ga mela, pa maulo Iesu, ugama, “Miptang. Mimi ganam la eba ilaming nagan ming ga mialam ibup mi ira ruo ga tomiolaing ga mila. Eva, umir iro babam ula puaru la tiesieng gare ro, ‘Eba menamung ga aving migana o unuleap bo sipsipup ga eba makalameng inamaniap sipsipup tapmat, ga eba mela tapmat.’ Uriro tiesang Morowa titot la namo iaring parak kabirana mi. \v 28 Pa tubiat leba ina terara ga temung, tie eba take me milam ga tala na provins Galili.” \p \v 29 Pa Petro la aulo, ugama, “Atabo mirie non teip leba maialam ibup ma ira nuo ga eba nomaioalaing ga mela. Pa turuo la tale kan okosartung gare tie. Karuk.” \v 30 Pa aulo Iesu gare ro, “Norulo migat, titot na uriro arubu, tara leba ka tale kukurikang pura lie narain tarapien, nunuo la eba tiesnang ma naien ma lap gare ro, tale kan tonit.” \v 31 Pa ina tiesong Petro maranit, “Eba taving ga nunuo, eba tale noralava gare tiro, ‘Tale kan norit’. Karuk.” Ga mirier lop o usingnualap ganam la maiaramo uriro namurit ties. \s1 Iesu la marikong bo pugama Getesemani \p \v 32 Urie, Iesu ga lop am o usingnualap la mela betmeng na non nap la meiva Getesemani. Ga maulo Iesu gare ro, “Man mionang togo. Tuga mariktang.” \v 33 Ga alagiong Petro ga Iemes ga Ioanes ga mela ga irie. Dalap a Iesu la giginam ga ogasangenong kirat. \v 34 Ga maulo gare ro, “Dalap tuo la giginam maset, ga kagarat ara la tuga taving. Mionang togo ga umialeng maset.” \v 35 Ga ula kirat, ga ulum bo kimanam, ga marikong leba ame ba alang, naong me iriro tara ila kire le akabanang. \v 36 Ga marikong gare ro, “Aba, Mamo, puonung meba makosarnang mirie pagap ganam. Narung le ovugatnara uro falo ira ruo. Pa baraba onuluan agat tung. Karuk. Onouluo kan agat nung.” \v 37 Okosarong ara Iesu uriro marik ga inagat ula mai naien ma lop am o usingnualap ga magimaong la man durimeng. Are ratmat ga imuam ga aulo Petro gare ro, “Simon, durinungit, a? Atabo tale kan puonung meba unaleng, ga muiong puoieng ira namurit nap o la, a? \v 38 Umialeng maset ga marikming. Babun betieng uvuvuo ba ira mi ga eba milaming. Migat, dalap mi la nameng meba akosarmeng iriro paga, pa neip mi la tale kan memaning ngangas.” \v 39 Ga inagat ula Iesu okosarong marik garet tie la lake ula okosarong. \v 40 Ga inagat muo mai lop o usingnualap ga magimaong la man durimeng it, memani irap ma la giginam maset. Ga tara la muo imuam, tale ameit, eba man ba ties leba amelava o. \v 41 Urie, inagat ula Iesu okosarong marik ga inagat muo a lama naien tara ga magimaong la man durimeng it. Ga imuam ga ugama, “Atabo miga duriming ga agamilie maset, a? Magaura. Magimaming, titot mumaior inamaniap meba alagimeng Migana migat ang Morowa ga maiabung na kilalap ma inamaniap la mime akosar tavuk ila kire. \v 42 Temiara ga bula. Agimaming, migana la namo toala na kilalap ma, iro la betong ara.” \s1 Iudas la uala Iesu na kilalap ma karorap am \p \v 43 Urie, man uaramo ka Iesu uriro ties, pa kakalait betong Iudas. Irie non kulot o usingnualap kabirana ma 12 ma. Ga gar ila kakani ma inamaniap la maiario bainat ga napup ma kuop me danunumiap ga mumaio ga Iudas. Inamaniap mila kakanim o bais ga teip o usingnualap o maimai ga teip mila uke la masagameng miriro garip ma tiep, ga mumaio. \v 44 Iriro migana la namo abung Iesu na kilalap ma karorap am la maulo miriro garip ma teip gare ro, “Eba talang udemdem ira non migana. Ga ogimaming uriro, tie eba amira, iriro migana irie Iesu. Tie, umiaring a ga umialeng maset abuo ga alagiming ga ala.” \v 45 Ga ula betong puvut ai Iesu. Ga ugama, “O migana ruang o usingnualap.” Tiesong gare tiro ga ademong. \v 46 Are ratmat ga miriro garip ma teip la agimameng iriro ga umaiat a Iesu ga avismeng maranit. \v 47 Pa dusmeng it lop o usingnualap kagarat ga non kulot kabirana ma la uarano bainat ang ga namo anamung non migana o ubi ang migana o bais. Urie, ogoong bainat ga okiripong kiginam a, ga ilum lourup. \v 48 Ga maulo Iesu miriro garip ma inamaniap, ugama, “Are mani ga miaviam bainarip ga napup ma kuop me danunumiap ga mumio meba umiaring tuo? Atabo miga turuo migana ila kire ga eba miranamung, a? \v 49 Papaluaip ma lap la tunama ga mimi na luguan ila kakani o lotu, ga man tuaramo ties ang Morowa. Pa na irie tara la tale kan iga umiaring tuo. Karuk. Tie marie ra, uriro umir gano la iot na babam ula puaru, la eba betieng migat.” \v 50 Tiesong Iesu gare tiro, ga mirier lop o usingnualap ganam la amaiolai ga igomeng ga mela. \v 51 Pa non kubama la auluan Iesu ga muo, ga una non buruma ila pasokong irama neip a. Ga umiat a. \v 52 Pa aulai buruma ila pasokong ga igoong un naru neip. \s1 Teip mila kakanim mila uke la maiabua Iesu na ties \p \v 53 Urie, maiala Iesu ga ula na luguan ang miridai ila uke. Pa miridaip mila kakanim ga teip mila uke ga teip o usingnualap o maimai, la mumaio nebolameng na iriro luguan. \v 54 Ga namo auluan Petro Iesu, pa urau. Are ratmat ga man unum ga man kogouri ga ula. Pa man unum kan kakaliat. Ga mauluan ga ula uobu na penbut ang miridai ila uke. Pa teip o ubi la mime makosar non ara ubiap la mime aagamelie miridai ila uke la maionama kagarat u kit. Urie, magimaong Petro, ga ula unama ga mirie ga man uet o kit. \v 55 Teip mila kanim o bais ga non teip mila kakanim la uke la mamarikmeng non inamaniap meba mumiong mavaikmeng tavukup la ume makosar Iesu. Namo omaioping kiribas ba meba menamung ga aving. Pa tale omiop kiribas ba. \v 56 Papot ma inamaniap la maiaramo ties o kakarabunim aime, pa ties maiong la tale nepuoieng. \v 57 Pa non teip la dusmeng ga maiaramam non tiesiap o kakarabunim aime Iesu gare ro, \v 58 “Papta la tiesong gare ro, ‘Turuo kan leba adurerang iriro luguan o lotu la akosarmeng inamaniap ma kilalap ma. Pa tubiat ma naien ma lap eba ina teraling noba, pa eba tale akosartang ma kilalap.’” \v 59 Pa uriro ties la maiaramo la fufulutieng it tapmat ga tale kan nepuoieng. \v 60 Ga dusong miridai ila uke na irap ma teip mila uke ga amarikong Iesu gare ro, “Tale iga napulang ties ba, a? Are mani me miriro tiesiap la novuremeng ma?” \v 61 Pa tale kan upulo Iesu ties maiong. Ga inagat amarikong miridai ila uke ga ugama? “Atabo migat nunuo Karisito, nunuo Poi ang Morowa ila nakap migat o karuk?” \v 62 Pa ugama Iesu, “Eva, turuot. Pa tuga noralava: Tubiat Migana migat ang Morowa la eba onang na kilan ila lamige ang Morowa, irie la muana mar mirie ngangasiap, ga eba ogimanang iriro. Ga eba muong ga uvaup onim na panbinim, ga eba agimaming.” \v 63 Pa miridai ila uke la turupuaba kirat me uriro ties ga agiritong buruma ang ga tiesong gare ro, “Buat gat mamarikbuong noba teip gat meba maiaramang tavuk ang iriro migana. Karuk. \v 64 Irie kan la tiesong ara namo kauna gare Morowa, uriro ties ula kiro la mipto ra. Tie eba mani le akosarbuong ira iriro migana? Agatming gare mani?” Pa mirier teip mila uke la megama, “Akosarong tavuk ila kire maset, are ratmat ga eba aving.” \v 65 Pa non teip la man akasupmeng ga makugumela irap a a buruma ga agomeng kilan ira a ga megama, “Okosarnang ties o unuli. Aga la agoong kilan ira nuo?” Ga alagimeng teip o ubi mila mime aagamelie miridai ila uke ga man umiale abuo. Mirie gat la man ameuluot iriro tavuk ga man apadunmeng. \s1 Ugama Petro, “Tale arit Iesu.” \p \v 66-67 Urie, man unama kan Petro lourup, tapma na penbut a iriro luguan. Man unama u kit ga man uet o kit. Pa non magabun o ubi ang miridai ila uke la muio agimaieng Petro. Agimaieng maranit ga igama, “Nunuo gat la nume nunama ga iriro migana Iesu onim na pianam Nasaret.” \v 68 Pa ugama Petro, “karuk kan. Tale kan orit uriro ties la nuaramo.” Ga ula lavie ai tabuna a luguan. Urie, kukurikong natauan pura. \v 69 Ga inagat agimaieng uriro magabun o ubi Petro ga terigieng me irama inamaniap la man dusmeng tapmat ga mailo gare ro, “Iriro migana irie gar ang iriro migana onim na pianam Nasaret.” \v 70 Pa inagat tiesong, namoma “Karuk.” Tubiat it kirat, teip la man dusmeng kagarat la tiesmeng gat me ira Petro gare ro, “Migat ara, nunuo migana a gar maiang. Nunuot migana onim Galili.” \p \v 71 Pa, titot tiesong Petro maranit gare ro, “Migat tatuan, tale kan arit irie migana la man tiesming aime.” \v 72 Ga kakalait kukurikong pura a lama narain a tara. Ga ina oagatong Petro ties la okosarong Iesu aime, “Eba ka tale kukurikang pura a lama narain tara, ga eba tiesnang ma naien taraiap, tale tonit.” Ga kirat uliba Petro. \c 15 \s1 Maiala Iesu aun Pilato \p \v 1 Urie, parabira namur miridaip mila kakanim ga teip mila uke ga teip o usingnualap o maimai la kakalait mumaio nebolameng. Ga mirier teip ganam mila kakanim la mime umaiale bo Iudaiap. Nebolameng ga namo maset tiesmeng a man tavuk la eba akosarmeng ira Iesu. Ga teip la uario kier la avismeng Iesu, ga maiala na kilalap a Pilato. \v 2 Ga amarikong Pilato Iesu gare ro, “Nunuo orong maiang Iudaiap, a?” Pa upulo Iesu ties gare ro, “Migat, nunuo kan la tiesnung gare rie.” \v 3 Ga miridaip mila kakanim la avuremeng Iesu ma papot ma tiesiap. \v 4 Ga inagat amarikong Pilato ga ugama, “Atabo tale iga naramang ties ba meba napulam nanamup ma la okosarmeng uriro ties? Naptang, mime novuremeng ma papaluaip ma tiesiap.” \v 5 Pa tale kan upulo Iesu ties ba are tiro ga mitara agatong Pilato papot. \s1 Tiesong Pilato ga asakmeng tainam ira Iesu iro maiogun \p \v 6 Urie, mar mirie karaip na uriro la o parak ula kakanu, Pilato la ume avik non migana la unama na luguan o arubu. Teip ga magaulap kan la mime meivo bonim a irie migana la unama na luguan o arubu ga ume avik Pilato irie migana ga ula mai. \v 7 Na irie tara la maiabuam non teip na luguan o arubu la pumaiaro danunumiap ira gavaman ga menamuam non teip ga mevara. Non migana a iriro gar la meiva a Barabas. \v 8 Teip ga magaulap la betmeng ga amarikmeng Pilato meba okosarang gare tinan la ume okosar irama. \v 9 Ga upulo Pilato ties maiong gare ro, “Atabo naming le aviktang iriro orong maiang Iudaiap ga ala miun?” \v 10 Tiesong Pilato gare tiro, memani, mait miridaip mila kakanim la kiram dalap ma me Iesu ga maiabua na ties. \v 11 Pa miridaip la mararaimeng dalap ma teip ga magaulap, ga kukupmeng aime Pilato meba tale avikang Iesu pa eba avikang Barabas ga ala mai. \v 12 Inagat mamarikong Pilato gare ro, “Pa miga eba tamaning a iriro migana, la mime miva orong maiang Iudaiap?” \v 13 Pa inagat kukupmeng gare ro, “Tesapang iro maiogun.” \v 14 Urie, inagat mamarikong Pilato, “Me man paga? Okosarong man kiribas?” Pa kukupmeng maranit, “Tesapang iro maiogun.” \v 15 Pa namo makosarang Pilato teip ga magaulap meba temeba. Are ratmat ga avikong Barabas ga ula mai. Ga tiesong ga aisikmeng teip o danunumiap Iesu. Tubiat ga uala Iesu na kilalap ma teip o danunumiap, meba osapmeng iro maiogun. \s1 Teip o danunumiap la fugaumeng ira Iesu \p \v 16 Urie, teip o danunumiap la maiala Iesu ga ula tapma na luguan ang Gavaman, ga mamarikmeng mirier teip ganam o danunumiap ga mumaio. \v 17 Ga maiara buruma ila taktogi ga mena iriro ira Iesu. Iriro buruma la ovomeng sasa ang orong. Ga maiaro iagur ula sisiru ga okosarmeng begat gare ang orong. Ga maiabu bo bugam a Iesu. \v 18 Ga man tiesmeng gare ro aime ‘la ula muru’: “Orong maiang Iudaiap, la ula muru.” \v 19 Ga maiario non pas a pitpit ga ovitmeng bugam a. Ga man akasupmeng tapmat. Ga man makofmeng dadebip ma ga karabut man mainiam bopma na irap a gare orong ila kakani. A iriro non ara tavuk la man fagabuomeng aime Iesu ga man mainio bonim a. \v 20 Makosarmeng ara miriro tavukup ganam o fugau ira a, tie avugatmaiara buruma ila taktogi ira a. Ga inagat mena sasa ang ira. Ga alagimeng ga mela ga irie meba asapmeng iro maiogun. \s1 Asapmeng Iesu iro maiogun \p \v 21 Urie, non migana, bonim a Simon onim na pianam Sairini, muo ga namo ala obung na pianam. Simon irie mamo ang Aleksanda irie ga Rufas. Alagimeng teip o danunumiap meba aving maiogun ang Iesu. \v 22 Alagimeng Iesu ga ula na non pianam, bonim o Golgata. Muana o uriro bonim la are ro, pianam ma mualap o bugam. \v 23 Namo maialang wain aun Iesu la arikimeng ga kuop meba oraliemeng ngitngit ira ma neip a. Pa tale tapu. \v 24 Tie asapmeng teip o danunumiap Iesu iro maiogun. Ga mavotmeng burap am me irama kan. Ga sagumeng o satu meba aga le arang ut namurit paga. \v 25 O gamiala o muabari parabira namur, asapmeng Iesu iro maiogun. \v 26 Na nap la mime omir ties, urie la mime merilia migana na ties ume. Omirmeng ties gare ro, “Orong maiang Iudaiap.” \v 27-28 Kagarat ai Iesu sapliong narain teipien irie o danunumiap pa irie o pula. Asapmeng irie iro maiogun na kilan ila lamige, pa irie iro maiogun na kilan ila kaiarong. \v 29 Ga teip ga magaulap la mumaio ga mela la mime fugau ira a. Mime marutugus bugabip ma ga tiesmeng, “Tie, nunuo migana la nugama eba adurenang luguan o lotu ga ebat ina akosarnang ma naien ma lap. \v 30 Titot le teaganalie kan. Onolaing maiogun ga munang lourup.” \v 31 Miridaip mila kakanim ga teip o usingnualap o maimai, mirie gat la fugaumeng ira Iesu. Tiesmeng kan kabirana ma gare ro, “Maaganulie non teip, pa tale kan puoong meba teaganulie. \v 32 Iriro Karisito la aiteong Morowa meba ina malagiang teip ga magaulap am, Iriro orong onim Isarael, irie le oolaing maiogun ga muong togo lourup, meba agimabuong ga naganbuong ira a.” Narain teipien la lesapmeng iro maiogun kagarat ai Iesu, litie gat la okosarliong ties o fugau aime. \s1 Iesu la uvara ra \p \v 33 Urie, iro 12 o muabari, arubu la ialu kimanam gano, ila puoieng iro naien o muabari nabit. \v 34 Iro naien o muabari kukupong Iesu maranit gare ro, “Eloi, Eloi, lama sabaktani?” Muana o uriro ties o ties onim lakuan buong, “Morowa ruang, memani ga tonulai?” \v 35 Kukupong Iesu gare ro, ga non teip la dusmeng tapmat la mepta la kupong, pa mirie la megama, “Miptang. Amarikong Elia.” \v 36 Ga non migana la ibirong ga ula uabua non sipanas na wain ga na tara la dakong wain, avisong iro non pas ga ualo aun Iesu meba tapo. Ga iriro migana la ugama, “Buairang ka ga eba agimabuong: Atabo eba muong Elia ainiang me lourup, o karuk?” \v 37 Pa kukupong Iesu maranit ga uvara. \v 38 Tapma na luguan ila kakani o lotu, kabirana lie litiro narain kabilipien, ame tabuna ila kakani, ga non buruma ila kakani maset la sapong ga ulua iriro tabuna. Pa na tara la uvara ra Iesu, iriro buruma, na taralap a la puaro nakap ga giritong ga muo lourup are ratmat ga betong gare narain napupien. \v 39 Pa migana ila uke me miriro teip o danunumiap onim Rom la dusong kagarat ai Iesu ga man ui. Ga na iriro tara non ara pagap la betmeng, at iriro tavuk la akosarong Iesu ga uvara, ga agimaong iriro migana o danunumiap. Are ratmat ga ugama, “Migat ara, iriro migana, irie Poi ang Morowa.” \v 40 Non magaulap la man dusmeng kakaliat ga mirie gat la man magimameng miriro tavukup la man betmeng. Kabirana ma miriro magaulap, urie non Maria onim na pianam Makdala. Ga urie gat u non Maria, urie naga ang lama narain Iemes ga Ioses. Pa urie u la bonim o Salomi. \v 41 Tinan la unama ka Iesu na provins Galili, na irie tara miriro magaulap onim Galili la mime ameuluan Iesu ga menum ga irie, ga mime makosar ubiap ga mime aagamelie. Miriro naien ma magaulap ga non gat papot ma magaulap la mela Ierusalem ga Iesu. Mirier ganam la mumaio dusmeng kagarat u Golgata ga man umai. \s1 Maiabua tongan Iesu na lu a tadas \p \v 42-43 Urie, nabit o la o uranga, Iosep onim na pianam Arimatia la muo. Irie non migana ila muri kabirana ma miriro garip mila kakanim ma teip mila uke la mime umaiale bo Iudaiap. Amaning bonim ula kakanu. Pa naganong gare ro: Kagarat ara leba malagiang Morowa teip ga magaulap am ga ualeng maset mabuo. Ga ume busit agat Iosep me uriro ga man auanula irie tara la eba betang. Urie, betong Iosep Golgata, pa kagarat ara meba naminila muabari. Ga na arubu la me lotu. Ga mapasemeng meba tale okosarmeng ubi ba na la o aganuliap. Are ratmat ga na uriro nabit memaning it tara ila popoi me ubi. Tie uario Iosep nuraiap ga man mangangasong dalap a ga ula ai Pilato ga aulo meba avim neip a Iesu ga ala abung na lu a tadas. \v 44 Upto Pilato uriro ties ga mitara agatong papot ga ugama, “Migat uvara ra, a?” Urie, amarikong Pilato iriro migana la uke me danunumiap. Ga muo, ga amarikong Pilato gare ro, “Uvara ra Iesu o karuk?” \v 45 Pa migana ila uke me danunumiap la ugama, “Eva, uvara ra.” Urie, aulo Pilato Iosep meba aving neip a Iesu. \v 46 Urie, ula Iosep asauong non buruma ila laklage la pasokong. Ga uaviam neip a Iesu me lourup. Ga ualua na buruma ila pasokong, ga uavia tongan ga ula uabua na lu a tadas. Iriro una irie non lu a tadas la akosarmeng teip. Ga apulaiong Iosep non tadas ila kani ga ulua nanam a lu. \v 47 Maria onim Makdala ga Maria, naga ang Ioses, la man dusliong ga man uli, ga agimaliong nap la maiabua Iesu ana. \c 16 \s1 Inar teuara Iesu \p \v 1 Urie, aipieng ara la o sabat, ga Maria onim Makdala ga Maria, Naga ang Iemes, lirie ga Salomi, oumei burunam ula kufieng ga non gat pagap la mime kukuf maset. Namo miabung irama neip a Iesu. \v 2 Na uriro natauan la o wik parabira namur miriro naien ma magaulap la temaiara ga mela na una. Man menum ka ga mela, urie betieng bat muabari. \v 3-4 Kagarat ara la namo betmeng ai una, pa agatmeng iriro tadas la onoun nanam a lu a una la mitara kakani. Are ratmat ga man tiesmeng ga megama, “Aga leba buagaulie ga avugatara iriro tadas ga apulaiang ga ala, meba anavang una?” Mela betmeng kagarat ai una ga umai ga agimameng tadas la tale gat ut bo nanam a una. Karuk. Non ara migana la apulaiong, ga ula ut toma na taralap, ga unava ra una. \v 5 Ga mela maiobu tapma na lu a una, pa na kilan ila lamige agimameng non kubama migana la man unama, amaning buruma ila laklage la pasokong. Agimameng ga ameit, iriet angelo ga turupmaiaba kirat. \v 6 Pa maulo angelo gare ro, “Baraba turupmiaba! Mirit, man aisinming Iesu iriro migana onim na pianam Nasaret, irie la asapmeng iro maiogun, ga uvara ra. Pa miptang. Tevara ra! Tale gat unama togo! Agimaming iro nap la maiabua ana. \v 7 Pa titot mila mai lop am o usingnualap ga Petro gat, ga mamilava gare ro: Eba ake Iesu me milam me na provins Galili. Tinan la miulo, aret tie leba mila agimaming toruan Galili.” \v 8 Tiesong angelo gare ro, ga turupmaiaba magaulap kirat ga didirmeng. Are ratmat ga amiolai una ga mela lavie ga igomeng. Ga merau, are ratmat ga tale kan maiaramo ties ba ai migana ba. \s1 Maria onim Makdala la agimaieng Iesu \p \v 9 Urie, teuara Iesu parabira namur na natauan la o wik. Ga lake ka betong u Maria onim Makdala. Uriro magabun tinan la makalaong Iesu 7 ma muranap mila kiram iro. \v 10 Ila Maria ga mailo teip la mime menum ga Iesu. Miriro inamaniap la man giginam dalap ma ga man meliba. \v 11 Maria la mailo gare ro, “Iesu la inar inim ga agimarung ara.” Mepto uriro ties, pa tale kan naganmeng. \s1 Narain teipien o usingnualap la agimaliong Iesu na alang \p \v 12 Urie, tubiat, narain kulen o usingnualap la oliolai pianam ula kakanu ga linum ga lila. Ga betong Iesu ga non ara ga betong li. \v 13 Ga lila liaramo uriro ties mai non teip o usingnualap. Pa tale kan o naganmeng iro ties liong. \s1 Iesu la maulo lop o usingnualap me ubi la eba okosarmeng \p \v 14 Urie, tubiat 11 ma lop o usingnualap la maionama ga parakmeng, ga betong Iesu mai. Mabukula la tale memaning nagan, ga libonmeng dalap ma, memani tale kan naganmeng ties maiong teip ga magaulap la agimameng la inar tevara. \v 15 Ga maulo gare ro, “Mila na mirier napup ganam o kimanam ga miaramang bais ula muru mai mirier inamaniap ganam. \v 16 Migana la naganong ga oala nuvietiap, Morowa leba ina alagiang. Pa migana la tale naganong eba karuk ba aime na ties. \v 17 Eba makosarang Morowa pagap o turupnuabap na kilalap ma teip la naganmeng. Iro bonim tuo leba makalameng muranap mila kiram, ga eba maiaramam non ara non ara tiesiap mila neim. \v 18 Eba maiaring kagok na kilalap ma. Ga leba tapmaio a paga la ume unamuam teip, iriro paga la tala kan makiraraong. Ga eba maiabum kilalap ma bo inamaniap mila tafameng ga eba ina murum ba.” \s1 Morowa la alagiong Iesu me na panbinim \p \v 19 Urie, Ila Kakani Iesu la uaramor ties mai, ga alagiong Morowa me nakap na panbinim ga unama na kilan ila lamige a Morowa. \v 20 Ga temeba lop am o usingnualap, ga maiaramo ties na mirie napup ganam. Ga ubiong Ila Kakani ga mirie, ga makosarmeng pagap o turupnuabap ga betmeng meba o ngangasmeng ties maiong.