\id MAT - Kuot NT [kto] -Papua New Guinea 2001 (DBL 2014) \h Mataio \toc1 Bais ula mumuru la omirong Mataio aime Iesu \toc2 Mataio \toc3 Mt \mt1 Bais ula mumuru la omirong Mataio aime Iesu \c 1 \s1 Bop ma garip ma eap am Iesu Karisito \p \v 1 Uriro uvas ma garip ma eap am Iesu Karisito. Iesu irie a gar ang Devit ga Abraham. \p \v 2 Abraham irie mamo ang Aisak. Pa Aisak irie mamo ang Iakobo. Iakobo irie mamo ang Iuda, irie ga papap am. \p \v 3 Iuda irie mamo ang Peres ga Sera. Naga liong o Tamar, magabun onim Kenan. Pa Peres irie mamo ang Esarom. Pa Esarom irie mamo ang Ram. \p \v 4 Pa Ram irie mamo ang Aminadab. Pa Aminadab irie mamo ang Nason. Nason irie mamo ang Salmon. \p \v 5 Pa Salmon irie mamo ang Boas. Naga ang o Rap, magabun onim Ieriko. Pa Boas irie mamo ang Obet. Naga ang o Rut, magabun onim Moab. Pa Obet irie mamo ang Iesi. \p \v 6 Pa Iesi irie mamo ang Orong Devit. Pa Devit irie mamo ang Solomon. Naga ang urie tinan la kuala ang Uria. \p \v 7 Pa Solomon irie mamo ang Reoboam. Reoboam irie mamo ang Abia. Pa Abia irie mamo ang Asa. \p \v 8 Pa Asa irie mamo ang Iosapat. Pa Iosapat irie mamo ang Ioram. Ioram irie mamo ang Usia. \p \v 9 Pa Usia irie mamo ang Iotam. Pa Iotam irie mamo ang Akas. Akas irie mamo ang Isekia. \p \v 10 Pa Isekia irie mamo ang Manase. Manase irie mamo ang Amon. Amon irie mamo ang Iosia. \v 11 Pa Iosia irie mamo ang Iekonia ga papap am. Na irie tara Israel la mela maionama na luguan o arubu na kantri Balilon. \p \v 12 Mela maionama na luguan o arubu Balilon, tie Iekonia irie la betong mamo ang Salatiel. Salatiel irie mamo ang Serubabel. \v 13 Serubabel irie mamo ang Abiut. Abiut irie mamo ang Eliakim. Pa Eliakim irie mamo ang Asor. \p \v 14 Asor irie mamo ang Sadok. Sadok irie mamo ang Akim. Pa Akim irie mamo ang Eliut. \p \v 15 Eliut irie mamo ang Eleasar. Eleasar irie mamo ang Matan. Matan irie mamo ang Iakobo. \p \v 16 Iakobo irie mamo ang Iosep, pa Iosep irie lai iang Maria. Ga avarangeieng Iesu la mime meiva inamaniap Karisito. Morowa la avuvuoong meba ina malagiang inamaniap am. \v 17 Tie, mirier garip am Abraham ganam la mumaio puomeng ira orong Devit, mirie 14 ma garip ma eap. Pa mirier garip am Devit la mumaio puomeng na tara la maionama Iudaiap na luguan o arubu Babilon are 14 ma garip ma eap. Pa na tara la maionama na luguan o arubu Babilon ga muio puoieng na tara la avarangeieng Maria Karisito, irie gat la betong ga 14 ma garip ma eap. \s1 Maria la avarangeieng Iesu Karisito \p \v 18 Urie, gas a Iesu la betong gare ratmat: Naga ang, Maria la ovuomeng meba magieng ira Iosep. Pa tale kan iat lionama, pa ogimameng Maria la mugo a Muranama Ila Babai. \v 19 Iosep lai, iang Maria la agatong gare ro, “Atabo magabun tung la duriieng ga noba migana ga mugo.” Irie migana ila muri ga ouluan maimai ang Moses. Are ratmat ga tale kan namo omotmuliaba Maria ga airang it teteiliat. \v 20 Urie, Iosep la man agatong ka me iriro paga, pa tubiat na non kikiritniap non angelo ang Ila Kakani la betong ai. Ga ugama angelo, “Iosep, nunuo migana a gar ang Devit, baraba nurau le olaginang magabun nung Maria. Iruo kulot la ut na karima o, Muranama Ila Babai la uabua tapma una. \v 21 Naptang, eba avarangeieng kulot ila migana ga eba nevang bonim a Iesu. Memani, eba oduratang kirinim maiong teip ga magaulap am ga eba ina malagiang.” \v 22 Miriro pagap la betmeng meba ovuomeng non ties ula kakanu la uaramo na nanam a unuli Aisaia la tiesong gare ro, \q1 \v 23 “Miptang! Non magabun la tale kan durieng ga noba migana, tubiat eba mugo ba ga eba avarangeieng kulot ba ila migana. Ga teip ga magaulap leba meivang bonim a Emanuel.” \rq Aisaia 7:14\rq* \p Muana o uriro bonim la are ro, “Morowa la unama ga bubuo.” \p \v 24 Urie, Iosep la inim na duri ga teuara ga okosarong garet tie la aulo angelo ang ila kakani. Ga olagiong magabun ang Maria. \v 25 Pa tale kan duriong ga urie, ga ila puoieng na tara la avarangeieng kulot ila migana. Tie, na tara la avarangeieng, ivo bonim a Iesu. \c 2 \s1 Teip o agat la ogimameng marala ga mumaio agimameng Iesu \p \v 1 Urie, Maria la avarangeieng Iesu toma na pianam Betilem na provins Iudaia, na irie tara Herot la orongong. Tie, non teip o agat ula muru onim toma la ime bet muabari la mumaio Ierusalem ga mamarikmeng tapmat gare ro, \v 2 “Kulot ila nei la betong meba orong ang me gar onim Israel, lagum la unama? Ogimapang marala ang toma na nap la ime bet muabari, ga mupo meba lotupang me ai.” \v 3 Urie, orong Herot la upto uriro ties ga turupuaba kirat. Ga papot ma teip ga magaulap onim Ierusalem la mepto uriro ties ga mirie gat la turupmaiaba kirat. \v 4 Are ratmat ga upamuam Herot mirier miridaip ganam mila uke ga teip mila omeit maimai ga mamarikong, “Iriro migana Karisito, naga ang eba avarangeieng na man pianam?” \v 5 Mepulo ties gare ro, “Eba avarangeieng na pianam ula kapio Betilem na provins Iudaia. Are unuli Maika la omirong ties gare ro, \q1 \v 6 “‘Mimi teip ga magaulap onim Betilem na provins Iudaia, Betilem la tale pianam ula kapio agarit kabirana ma taunup mila kakanim la maionama Iudaia. Karuk kan. \q1 Memani, eba betang noba migana ila kakani kabirana mi gare migana o unuleap ma sipsipup ga eba ualeng bo gar ruang Israel.’” \rq Maika 5:2\rq* \p \v 7 Urie, Herot la upto uriro ties ga mamarikong tigit miriro teip o agat mila magimameng maralaip meba mumaiong ai. Ga mamarikong a man tara la betieng marala ga ogimameng. \v 8 Ga masagaong ga mela na pianam Betilem ga maulo, “Mila ga ubiming maranit le asinming iriro kulot. Ga leba amioping, tie eba ina mumiong ga tomilava. Meba gat tala loturang me ai.” \v 9 Herot la maulo ra, tie teip o agat la mela. Pa uriro marala, tinan la ogimameng na nap la ime bet muabari la ike maime ga ila dusieng bo luguan la unama kulot ana. \v 10 Ogimameng marala la dusieng ga mitara temeba. \v 11 Are ratmat ga maiobu na luguan, ga agimameng kulot ga naga ang Maria. Ga kumumeng ga makofmeng dadebip ma ga maialo kamniap maiong aun. Gol ga urup mila kukufmeng ga sada.\f + \fr 2:11 \ft Gol la avuoong migana leba betang gare orong. Urup mila kukufmeng avuomeng lavang la akosarmeng miridaip. Sada la meiva gat “Mira.” Ovuoong ubi leba okosarang Iesu iro maiogun.\f* \v 12 Pa na non kikiritniap, Morowa la maulo, “Baraba gat ina mila Ierusalem ga agimaming Herot.” Are ratmat ga omeuluo non alang ga mela na lakuan maiong. \s1 Iosep ga Maria ga Iesu la igomeng ga mela Isip. \p \v 13 Teip o agat la mela ra. Urie, non angelo ang Ila Kakani la betong ai Iosep na kikiritniap. Ga ugama, “Tenara ga alaginang kulot ga naga ang, ga igomig ga mila Isip. Ga mionang Isip puoieng na tara leba miralava gat meba ina terigiming. Herot la namo aisinang Iesu meba anamung ga aving.” \v 14 Are ratmat ga teuara Iosep kabirana o arubu, ga alagiong kulot Iesu ga naga ang ga igomeng ga mela Isip. \v 15 Urie, unama Iosep Isip puoieng la uvara Herot, eva uriro la ovuoieng non ties ang Ila Kakani la uaramo na nanam a unuli Hosia la tiesong gare ro, \q1 “Poi ruang la unama Isip ga amariktung ga oulai Isip ga muo.” \rq Hosia 11:1\rq* \s1 Herot la maulo teip o danunumiap ga menamuam papot ma lop mila teip ga mevara. \p \v 16 Urie, Herot la mait ara teip mila magimameng maralaip la avanameng ara ga tale gat ina mumaio agimameng. Are ratmat ga mitara papamnam dalap a kirat, ga masagaong non teip o danunumiap am ga mela na taun Betilem ga na tatak pialap la maiot u ga menamuam mirier lop ganam ga mirie mila tale ka narain karaipien maiangan. Memani, maagatong miriro pagap teip mila magimameng maralaip la amelo ma na tara la mamarikong. \v 17 Miriro pagap la betmeng meba opuomeng ties ang unuli Ieremia la uaramo tinan. La tiesieng gare ro, \q1 \v 18 “Inamaniap la mepto nulibap la betieng Rama. Meptam magaulap la meliba ga kukupmeng un kadik. Magaulap a gar iang Resel la meliba me lop maiam. Pa tale kan puomeng teip ga magaulap meba maidangmeng dalap ma. Memani, karuk kan maime lop maiam, pa mevara ra.” \rq Ieremia 31:15\rq* \s1 Iosep ga magabun ga kulot la inar terigimeng Israel \p \v 19 Urie, tara la uvara ra Herot, tie betong angelo ang Ila Kakani ai Iosep na kikiritniap na tara la unama Isip ga aulo, \v 20 “Tenara ga alaginang poi nuang ga naga ang, ga ina mila Israel. Teip la namo menamung kulot Iesu la mevara ra.” \v 21 Urie, teuara Iosep ga alagiong kulot Iesu ga naga ang ga inar mela Israel. \v 22 Tie, betong ara Iosep Israel ga upto ties gare ro, “Arkilao la aigorula mamo ang a Herot, ga orongong na provins Iudaia.” Are ratmat ga urau Iosep ga tale ga eba ala onang na uriro provins. Pa na arubu Morowa la inagat asagaong angelo na non kikiritniap ga ualo ties aun Iosep. \v 23 Are ratmat ga mela maionama na pianam bonim o Nasaret, are Morowa la tiesong tinan na nanamup ma non unulip la betieng ga iario parak. La tiesieng gare ro, \p “Eva, eba meivang inamaniap irie, migana onim Nasaret.” \c 3 \s1 Ioanes, migana o unuvariap \p \v 1 Papot ma karaip la aipmeng ara pa man unama ka Iesu Nasaret. Urie, Ioanes, migana o unuvariap la betong ga baisong mai teip ga magaulap na pianam la karuk ma inamaniap una na provins Iudaia. \v 2 Tiesong gare ro, “Marigiming dalap mi ga omiolaing kirinim ming. Kagarat ara la namo muiong inamon onim na panbinim. Ga Ila Kakani la namo ualeng mabuo teip ga magaulap onim na uro kimanam.”\f + \fr 3:2 \ft Mataio la omirong ties, Inamon onim na panbinim. Uriro la opuoieng ties ang Luka, “Inamon ang Morowa”. Pa Mataio la urau ga tale omirang bonim a Morowa. Are ratmat ga omirong it panbinim.\f* \v 3 Ioanes iriro migana la avuoong Morowa na nanam a unuli Aisaia. La tiesong gare ro, \q1 “Na pianam la karuk ma inamaniap ba, non migana la marikong maranit ga tiesong gare ro, ‘Orangaming alang ang Ila Kakani. Mavuvutmiling alangip am.’” \rq Aisaia 40:3\rq* \p \v 4 Ioanes la ume unam sasaip la makosarmeng ma kavurup a kamel. Ga ume ovis kanam ira a karima a. Ga ume um sikailap ga iuluma onim na panap.\f + \fr 3:4 \ft Iriro sasa la una Ioanes ira ma neip a, la are sasa tinan unuli Aisaia la uabuam ira ma neip a. Irie kaguma maiang non unulip. Ga uriro sikailap ga iuluma la omaiop teip na pianam la karuk ma inamaniap una.\f* \p \v 5 Urie, na iriro tara, papot ma teip ga magaulap onim Ierusalem ga na mirier taunup na provins Iudaia, ga pialap ganam mila kakapim la maiot kagarat u danuot Ioridan, la mumaio meba agimameng Ioanes. \v 6 Ga mumaio ovaikmeng kirinim maiong. Ga uavariam Ioanes na danuot Ioridan. \v 7 Tie, Ioanes la magimaong papaluaip ma Parasaiop ga papaluaip ma Sadukaiop la betmeng meba avarem. Pa maulo gare ro, “Mimi lop iam kagok, aga la miulo meba igoming ga okabanming bukbuk ang Morowa leba betieng tubiat? \v 8 Are ratmat ga leba mima okaban ming bukbukang Morowa, tie lake ka marigiming dalap mi ga asingmiala tavuk o urigi ma dalap migat. \v 9 Babun agatming na dalap mi gare ro, ‘Abraham irie ea pang.’ Memani, miptang. Puoong Morowa leba marigiang mirobu tadasip ga omela ninimiap ga betmeng gare lop am Abraham. \v 10 Alabun la iot ara na muap ma kuop. Ga mirier kuop ganam leba tale maiaring parak ula muru, eba abulam Morowa ga magoang na kit. \v 11 Miptang, miruaviet o burunam gare kaguma meba misingala la marigiming dalap mi. Pa migana la muo malonim tuo, kukunim ang ga bonim a la mitara kakanu maset. Migat, turuot gare migana o ubi agarit, ga kukunim ang la mitara kakanu me kukunim tung. Iriro migana eba miavareng o eba misaravutang o kit ga Muranama Ila Babai. \v 12 Eva, iriro migana la uaria ra kager a kilan a ga eba magegerang mirier pagap ganam o wit. Ga eba apamung wit na luguan o parak ang. Pa eba masuamang mirier panap ganam na kit la tale ime pu.” \s1 Ioanes la uavaria Iesu \p \v 13 Urie, na iriro tara Ioanes la man uavariam teip ga magaulap, Iesu la oulai provins Galili ga ula na danuot Ioridan. Ula Iesu ai Ioanes ga aulo Ioanes meba avareng. \v 14 Pa tale naong Ioanes ga ugama, “Mumuru meba orala nuvietiap noun. Are mani ga munuo toi meba onala nuvietiap, a?” \v 15 Pa upulo Iesu ties ang Ioanes, “Tie, tonairang me orala nuvietiap noun. Mumuru le mabuluo mirier pagap ganam Morowa la namo makosarbuong.” Tiesong Iesu gare tiro ga akeula Ioanes ga uavaria Iesu. \v 16 Urie, na tara la uavaria ra Ioanes Iesu ga unum ga muo nakap, talet kagat ga inava panbinim gare non tabuna, ga agimaong Iesu Muranama ang Morowa la muo lourup gare non kobeng ga muo unama abuo Iesu. \v 17 Pa non nigunama na panbinim la marikong ga ugama gare ro, “Iriro migana irie Poi ruang. Narung aime maset. Temeba dalap tuo aime.” \c 4 \s1 Gas a Satan la avuvuoong Iesu \p \v 1 Urie, Ioanes la uavaria Iesu, ga tubiat Muranama Ila Babai la alagiong Iesu ga ula na pianam la karuk ma inamaniap una meba avuvuoang Satan. \v 2 Iesu la tale kan parakong puoieng ira ma 40 ma lap na espan ga arubuap. Tubiat na iriro tara, tafaong me parak. \v 3 Urie, muo Satan, migana o uvuvuo, meba avuvuoang Iesu ga ugama, “Leba migat ba nunuo Poi ang Morowa, tie manalava miriro tadasip meba terigimeng ga betmeng gare purun ga eba nom.” \v 4 Pa upulo Iesu ties ang gare ro, “Babam ula puaru la igama, \q1 “‘Purun it la tale kan puoieng meba ialang ninimiap maun teip ga magaulap. Mime omela ninimiap mar mirier tiesiap ganam la mumaio na nanam a Morowa.’” \rq Lo 8:3\rq* \p \v 5 Tiesong gare tiro ga alagiong Satan ga ula Ierusalem na urio taun la babau, ga irilia nakap bo luguan o lotu. \v 6 Ga aulo, “Leba migat ba nunuo Poi ang Morowa, tie tegonang me lourup pa eba tale naving. Memani, Babam ula puaru la tiesieng gare ro, \q1 “‘Eba maalava angelop am nuo, ga eba nomela ma kilalap ma. \q1 Babun makiraranung kibap nuo ira tadas ba.’” \rq Sam 91:11,12\rq* \m \v 7 Pa aulo Iesu Satan, “Naptang! Babam ula puaru la inagat tiesieng gare ro, \q1 “‘Baraba avuvuonung Ila Kakani, irie Morowa nuang.’” \rq Lo 6:16\rq* \m \v 8 Tie, inagat alagiong Satan Iesu ga ula nakap bo non kavinama la mitara ula nakap. Ga masinguala ma mirier inamaniap ganam onim na uro kimanam ga pagap maiam mila mumurum. \v 9 Ga ugama aime Iesu, “Leba makofnang dadebip nuo ga kumunang me lourup ga lotunang me toi, eba talam miriro pagap ganam noun.” \p \v 10 Pa ugama Iesu, “Satan, kusnang! Babam ula puaru la igama, \q1 “‘Lotunang it me ai Ila Kakani irie Morowa nuang ga aviennang iriet namurit.’” \rq Lo 6:13\rq* \p \v 11 Tiesong ara ga aulai Satan. Tie, non angelop am Morowa la mumaio ga umaiale abuo. \s1 Iesu la puaro ubi Galili \p \v 12 Urie, upto ra Iesu la umaiat ara a Ioanes ga maiabua na luguan o arubu, ga ina ula na provins Galili. \v 13 Tie, oulai pianam ang Nasaret ga ula unama na taun Kaparenaum. Uriro taun Kaparenaum la iot na taralap o kin Galili na nap o Sebulon ga Naptali. \v 14 Akosarong iriro paga me ties la uaramo Morowa na nanam a unuli Aisaia la betieng ga iario parak. La tiesieng gare ro, \q1 \v 15 “Teip ga magaulap na kimanam ang gar Sebulon ga kimanam ang gar Naptali kagarat labinim \q1 na alang me na kin Ioridan na nap toma. Galili maiang teip mila tale ameit Morowa. \v 16 Teip ga magaulap la maionama na arubu la agimameng ara lalabie ila kakani! Eva, betong ara lalabie mai teip ga magaulap la maionama na pianam ula arubu ga pianam o nuvarap.” \rq Aisaia 9:1-2\rq* \s1 Iesu la mamarikong nagala ma teip meba ubimeng ga irie \p \v 17 Urie, na iriro tara, Iesu la puaro la man uaramo ties maun teip ga magaulap, ugama, “Marigiming dalap mi! Memani, kagarat ara inamon onim na panbinim ga Morowa la namo ualeng bo inamaniap onim na kimanam.” \v 18 Ga Iesu la man unum na taralap o kin Galili, tie legimaong narain pavan, Simon, non bonim a Petro ga papa ang Andru. Man agoliong ubianama na kin, memani lime akosar butamat o nabira ma abulap. \v 19 Are ratmat ga muo leulo, “Ei, mumang tomauluo, meba mesingtala o unulap ma teip ga magaulap meba tomeuluan ga omela ninimiap la iot atatan makin.” \v 20 Tie, talet kagat ga aliolai ubianama ga lila aliuluan. \v 21 Inagat unum ga ula ga ina legimaong non narain pavan, Iemes ga papa ang a Ioanes, lopien angan non migana Sebedaio. Man aidangliong ubianama ga man aiomliong ga ira liang. Ga lemarikong Iesu meba aliuluo. \v 22 Tie, kabuat it oliolai obinam ga mamo liang ga lila aliuluan Iesu. \s1 Iesu la man uaramo ties ga mamuriraong papot ma teip ga magaulap mila tafameng \p \v 23 Maiteong ara Iesu nagala ma lop o usingnualap am. Urie, ula kaliong na mirier napup o provins Galili. Ga man masinguala teip ga magaulap tapma na luguap o usingnualap maiam Iudaiap. Man uaramo bais ula muru ang Morowa la namo ualeng mabuo teip ga magaulap onim na uro kimanam. Ga mamumuriraong teip ga magaulap la tafameng, ga non tafaiap ganam gat. \v 24 Are ratmat ga papot teip ga magaulap la gasmeng ma pagap la makosarong ga iriro gas la ula na mirier napup ganam na provins Siria. Are ratmat ga maialam teip ga magaulap inamaniap mila tafameng ma non ara non ara tafaiap, ga mirie la omela ngitngit ula kiro, ga mila maiobu muranap mila kiram mana ga mila gogomeng ga mila mevara mualap ma. Eva, mumaio maialam aun Iesu, ga mamuriraong mirier teip ga magaulap ganam. \v 25 Are ratmat ga papot ma garip onim na provins Galili ga garip onim na taun Dekapolis ga taun Ierusalem ga inamaniap la maionama na provins Iudaia. Ga mirie la maionama na taralap o danuot Ioridan la menum ga mela ameuluo. \c 5 \p \v 1 Urie, Iesu la agimaong gar ila kakani ma teip ga magaulap la mumaio nebolameng. Are ratmat ga ula unama na taralap a non tatak pugama, tie man unama ga mumaio lop am o usingnualap ga maionama kagarat ai. \s1 Iesu la tiesong me teip ga magaulap la eba malaminaismeng \p \v 2 Tie, Iesu la masinguala ga ugama, \v 3 “Teip ga magaulap la omeit la tale kan memaning paga ba meba amama Morowa ‘temaieng’, eba malaminaismeng. Memani, inamon onim na panbinim la maiong. \v 4 Teip ga magaulap la giginam dalap ma ga meliba ga maionama, eba malaminaismeng. Memani, Morowa leba muong ga mavuvutaling dalap ma. \v 5 Teip ga magaulap la tale mime pringesnges, pa tekapirmeng kabirana ma inamaniap, eba malaminaismeng. Memani, eba alang Morowa uriro kimanam maun meba maionang ubuo. \v 6 Teip ga magaulap la mitara tafameng aime tavuk ila puvuvui ang Morowa are migana la tafaong me parak ga namo tapo o burunam, eba malaminaismeng. Memani, eba masuvarang Morowa dalap ma a iriro tavuk ang ila puvuvui. \v 7 Teip ga magaulap la mime kadik me non teip ga magaulap, eba malaminaismeng. Memani, tubiat Morowa leba kadikang maime na tara o ties ula kakanu. \v 8 Teip ga magaulap la babaum na dalap ma, eba malaminaismeng. Memani, eba agimameng Morowa (malagiang ga onang ga mirie). \v 9 Teip ga magaulap la mime akosar malina kabirana ma teip ga magaulap, eba malaminaismeng. Memani, Morowa la eba amama, ‘Mimi lop tuam, migat.’ \v 10 Teip ga magaulap la ameuluan tavuk ila puvuvui ga maiavio ngitngit na kilalap ma non inamaniap, eba malaminaismeng. Memani, inamon onim na panbinim la maiong. \v 11 Leba kikismeng inamaniap la naganming ira ruo ga omiuluo ties tung, ga tiesmeng kikirat me ira mi ga mikirarameng ga mivuremeng ma non tiesiap okakarabunim, eba malaminaismeng. \v 12 Eva, tegoming ga temiba maset. Memani, Morowa eba alang uniap miun na panbinim. Omit, tinan la makalameng teip unulip ga makirarameng gare rie. Ga ualo Morowa uniap ula kakanu maun.” \s1 Teip ga magaulap la naganmeng ira Morowa kamena gare tes ga lalabie \p \v 13 Tie, Kamina gare tes maiong inamaniap na uro kimanam. Pa leba karuk ba ume boboinim o tes, tie eba mani le akosarming meba ina miarang boboinim o? Karuk kan! Tes lare tiro la karuk ara o ubi ba ieng. Mimet ogo inamaniap na kimanam, ga mime obutbut ma kibap ma. \v 14 Mimi la are lalabie maiong inamaniap na uro kimanam. Are ratmat ga masingmiala teip ga magaulap o alang la ila ai Morowa. Non taun la iot tatuan bo tatak pugama la tale kan puoieng meba kagoiring. Teip ga magaulap la puomeng meba ogimameng maset. \v 15 Teip ga magaulap la tale kan mime maialabie lalabie ga maiabung upat falo ba. Karuk. Mime maiabu nakap bo luaga, meba alang lalabie maun mirier teip ga magaulap la maionama na luguan. \v 16 Are tie, makosarming tavukup mila mumurum na irap ma teip ga magaulap meba betmeng gare ba lalabie. Leba akosarming gare ro, tie eba agimameng iriro tavuk ila mumuri la amiuluo, ga eba maiaving bonim a Mamo ming la unama na panbinim. \s1 Iesu la tiesong me maimai ang Morowa \p \v 17 “Tie, baraba agatming ga mima muruo meba ovukutara maimai ga ties maiong unulip. Karuk. Tale kan muruo meba ovugutara, pa muruo meba ovuorang migat. \v 18 Mirulor migat, puoieng na tara la uabua ra Morowa me panbinim ga kimanam leba no ba. Pa karuk kan a noba tatak nap o umir na Babam ula puaru o noba tatak kaguma o maimai leba no ba. Karuk. Pa maimai leba iot garet tie puoieng me mirier pagap leba makosarang Morowa ga betmeng migat. \v 19 Are ratmat ga leba noba migana le avugutuara noba tatak it nap ma miro tiesiap o maimai, ga eba masingala inamaniap ma pagap la makosarmeng gare rie, tie bonim a irie migana eba kakapio ba migat na inamon onim na panbinim. Pa migana leba ouluan maimai ga masingala inamaniap meba omeuluan, tie eba kakanu ba bonim a na inamon onim na panbinim. \v 20 Mirulor, leba noba tavuk ming ila puvuvui la tale akurupin tavuk ila puvuvui maiang Parasaiop ga teip o agat o maimai ang Moses, tie tale kan puoming meba mila miobung na inamon onim na panbinim.” \s1 Tavuk o uvuvuo o ties \p \v 21 “Tie, mipta Morowa la maulo eap mim tinan gare ro: Baraba nunamua migana ba ga aving. Leba noba migana la unamua noba ga aving, eba dusang na ties. \v 22 Pa mirulor, migana leba papamnam ba dalap a me ira papa ang, eba dusang na ties. Migana leba tiesang kirat me ira papa ang, eba dusang mai teip mila kanim mila uke. Pa migana la ugama, ‘Nunuo migana ila ngongong’, eba ala na kit o iou. \p \v 23 “Are ratmat ga leba nalang lavang nuang na luguan o lotu ga nuga nabung bo luaga o bais, ga anaginung non papa nuang la amaning bukbuk me ira nuo me paga la akosarnung ira a. \v 24 Tie, anolaing ka iriro lavang nuang ga ot ka kagarat ai luaga o bais. Ga nala ga ovuvutnaling uriro giginanim ga irie. Leba ovuvutnaling ara, tie nala bat nalang lavang nuang aun Morowa. \v 25 Leba noabung migana ba na ties ga man manum ka na alang, tie, kakalait okosarnang malum meba iot kabirana me. Babun nouabu iriro migana na kilan a ias, pa ias leba noabung na kilan a migana ila uabua begat, pa migana la uabu begat la eba noabung na luguan o arubu. \v 26 Mirulo migat, leba tale mipulam mirier sinauanip mim ka lake, tie tale kan puoming meba amiolaing luguan o arubu. \s1 Iesu la tiesong me migana la akosarong tavuk ila kire \p \v 27 “Tie, amit ara Morowa la maulo eap mim gare ro, ‘Baraba okosarming sadak.’ \v 28 Pa mirulor gare ro, Man migana la ogimaong non magabun ga agatong meba duriang ga urie, iriro migana la orupuaba ra maimai o magi na dalap a ga okosarong kirinim o sadak. \v 29 Miptang! Pa irama nuo ila lamige leba noaranang me na kirinim, tie aluoknang ga agonang. Mumuru le noba nap ma neip nuo le karuk ba aime, ga eba tale okosarnang kirinim meba tale nogoang Morowa ga neip nuo na kit o iou. \v 30 Pa kilan nuo ila lamige leba noaranang me na kirinim, tie agiripnang ga agonang. Mumuru le namurit ba nap ma neip nuo le karuk ba aime, ga tala kan okosarnung kirinim, ga tala kan nogoang Morowa maun neip nuo na kit o iou. \s1 Iesu la tiesong me migana la ogoong magabun ang \p \v 31 “Tie, tinan kan la tiesong Morowa gare ro, ‘Migana la namo ogoong kuala ang, lake alang babam ba un me ukirip o magi.’ \v 32 Pa mirulo: ‘Migana leba namo oulaing magabun ang, pa magabun ang la tale okosarieng sadak ba, tie iro migana la okosarong ga orupiaba maimai o magi. Memani, iruo tavuk la okosarong urio magabun meba okosarieng sadak. Pa non migana leba magiang iro magabun ba la ogoong lai iang tinan, tie irie la orupuaba maimai o magi ga akosarong tavuk o sadak.’” \s1 Iesu la ugama teip ga magaulap buat meiva ituan \p \v 33 Tie, inagat tiesong Iesu gare ro, “Non ties la ualo Morowa maun eap tinan la igama: Baraba mikarabum na tara la miva ituan. Leba namama, ‘Migat tatuan.’ Meba akosarnang paga, tie onouluo uriro ties ga okosarnang me ai Morowa. \v 34 Pa mirulor: Buat milo migat tatuan. Karuk kan. Baraba mivo bonim panbinim meba ongangasming ties la miga tiesming. Memani, panbinim la pianam la unama Morowa una ga uale bo mirier pagap ganam. \v 35 Baraba mivo bonim ‘kimanam’ meba ongangasming ties ba la miga tiesming. Memani, uriro kimanam la ume uabua Morowa kiban a nakap ubuo. Are gat to, baraba mivo bonim ‘Ierusalem’ meba ongangasming ties la miga tiesmeng. Memani, iriro Morowa natauan Orong migat, irie la okosarong uriro taun ga ang it. \v 36 Ga baraba mivo bonim ‘bugam tuo’ meba ongangasming ties la miga tiesming. Memani, tale kan puoming meba akosarming kavuruma ba ma bugabip mi meba betang ga pasokang o pupuli ba. \v 37 Pa tiesming it ‘migat’ o ‘karuk’. Aret tiro la puoieng ara. Man ties la namo ongangasming ties la namo miaramang, betieng ira karorama.” \s1 Iesu la tiesong buat bupulo kirinim \p \v 38 Urie, Iesu la tiesong gare ro, “Mipto ra la aulo Morowa ea ming tinan gare ro, ‘Migana la akiraraong irama a noba migana, tie inabun akiraranang irama a. Pa leba noba migana la akofong logima a noba migana, tie inabun akafnang logima a.’ \v 39 Pa mirulor: Baraba mipulo kirinim ang migana la okosarong ira mi. Karuk. Leba apadunang migana ba munama nuo, tie inabun ariginang non munama nuo ga nalang aun.\f + \fr 5:39 \ft Israel, non migana la agoong kilan a ga avitong munama a non migana la apuoong paga gare tiro: Namo alang mulinubap ula kakanu aun na irap ma mirier teip ga magaulap ganam. Tale namoe neanamung o namo anamung. Karuk.\f* \v 40 Pa leba noba migana la namo noabung na ties ga arang buruma nuang, tie baraba nenunam ga irie, pa nairang meba arang irop nung gat. \v 41 Ga leba mamarani ba migana ba ira nuo meba namung ga irie puoieng ira namurit kilometa, tie nala ga irie puoieng ira lie narain kilometapien. \v 42 Ga leba noba teip o magaulap mila baim la mumaio mi ga mimeikang meba makamming paga, tie magamming meba magamilie. Pa noba teip o magaulap la namo maiarang sinauan maiong miun, tie baraba mialam ibup mi ira ma pa magamilie.” \s1 Tavuk o na maime karorap \p \v 43 Urie, Iesu la man tiesong ka gare ro, “Mipto ra tinan la maulo Morowa eap mim gare ro, ‘Nanang maset me migan nuang, pa abuknala karorama nuang.’ \v 44 Pa mirulor gare ro, Naming maset me karorap mim, ga marikming meba maboaving Morowa teip ga magaulap la mime akosar tavuk ila kire ga namo maialo giginanim miun. \v 45 Leba akosarming gare ro, tie eba mionang gare ba poi ang Mamo ming ituan na panbinim. Memani, irie la ume akosar efan meba alabie nakap bo inamaniap mila kiram ga inamaniap mila murum gat. Ga ume akosar afarat ga ume ulum bo inamaniap mila murum ga bo inamaniap mila tale murum gat. \v 46 Tie, leba naming it maime inamaniap la mime na me milam, eba omila man uniap? Miptang, teip mila mime mamela kakepup maun inamaniap mime okosar gat garet tie. \v 47 Ga leba mialang ‘la ula muru’ maun papap mim it, eba makurupmiling non inamaniap are mani? Inamaniap mila tale ameit Morowa la mime gat okosar gare rie. \v 48 Are ratmat ga maset le akosarming tavuk ila muri maset gare Morowa Mamo ming na panbinim la ume akosar tavuk ila muri maset.” \c 6 \s1 Tavuk o aganuliap ma teip ga magaulap \p \v 1 Urie, Iesu la tiesong gare ro, “Temamalienming! Baraba makosarming tavukup mim mila murum na irap ma teip ga magaulap meba migimameng la akosarming tavuk ila puvuvui. Leba okosarming gare tiro, tale kan puoming meba omila uniap aun Mamo ming la unama na panbinim. Memani, teip ga magaulap la maiavio bonim nuo ga uriro are uniap ara nung. \v 2 Are ratmat ga leba mialam pagap maun inamaniap mila baim, baraba asagaming noba migana meba ala ake me milam ga marikang ga aramang paga ba la nuga akosarnang meba magamilie non inamaniap. Karuk. Memani, iriro tavuk la mime akosar non teip tapma na luguan o usingnualap ga na alangip. Miriro teip namo mavanameng inamaniap tapmat, meba agatmeng mirie teip mila murum ga maiavim bop ma. Mirulor migat, miriro teip la omelar uniap maiong na uro inamon. (Are ratmat ga Morowa la tale kan puoong meba alang paga ba maun tubiat.)” \v 3 Leba naming meba magamilie inamaniap mila baim, tie okosarming na tara la tale maionama inamaniap kagarat mi ga migimameng la okosarming. \v 4 Leba okosarming gare tiro, tie uriro ubi ming o ubonuvarap la eba kagoiring. Pa Morowa mamo ming la ume magima pagap la makosarming la kagomeri, eba apulang uniap me miun ma miriro tubiat. \s1 Tavuk o marik \p \v 5 Urie, Iesu kan la tiesong, “Na tara la marikming, baraba kamina gare inamaniap o kakarabunim. Mirie la nameng kan maset meba dusmeng tapma na luguan o usingnualap ga na taralap o alang ula kakanu me teip ga magaulap meba magatmeng miriro teip la mumurum ga maiavim bop ma. Mirulor migat, miriro teip la omelar uniap maiong na uro inamon. (Are ratmat ga Morowa la tale kan puoong meba alang paga ba maun tubiat.) \v 6 Are ratmat ga na tara la marikming, mumuru le mila na noba pianam meba tale migimameng teip ga magaulap. Are ratmat ga meba okosarming marik me ai mamo ming, teip ga magaulap la tale puomeng meba agimameng. Leba akosarming gare ro, Mamo ming na panbinim la ume magima pagap la mime makosar la kagomeri, eba apulam me miun ga miaving. \v 7 Ga na tara la marikming, baraba miaramam papot ma tiesiap agarit are teip mila tale ameit Morowa la mime okosar. Mime agat leba okosarmeng gare riro, eba aptam Morowa maset. \v 8 Pa mimi la karuk. Baraba amiuluan tavuk maiang. Memani, tara la tale ka amarikming Mamo ming, maitara mirie pagap ganam la kagesming ma. \p \v 9 “Are ratmat ga marikming gare ro, ‘Mamo pang la nunama na panbinim, bonim nuo le ionang ga babau ba. \v 10 Inamon nung le muiong na uriro kimanam. Eba opouluan agat nung na uro kimanam are angelop la omeuluan agat nung na panbinim. \v 11 Titot le pakamneng parak puoieng na uro la, \v 12 Ga navaiang kirinim pang are pava gat la pavaio kirinim maiong teip ga magaulap la okosarmeng ira pa. \v 13 Baraba panuala na noba uvuvuo, pa panaranang na kilan a Satan. Nunuo le unuale bo inamon, ga maning urier kukunim, ga eba maning bonim ula kakanu atatan makin. Amen.’ \p \v 14 “Are ratmat ga leba miavaiang kiribas maiong non inamaniap ira mi, tie eba avaiam gat Morowa kirinim ming ula kiro ituan na panbinim. \v 15 Pa leba tale miavaiang kirinim la okosarmeng inamaniap ira mi, Mamo ming gat la tala kan uavaio kiribas la okosarming. \s1 Tavuk o fen me parak \p \v 16 “Tie, na tara la fenming o parak, baraba makosarming kirat pavap mi, are inamaniap o kakarabunim. Mime makosar kirat pavap ma meba mameira inamaniap la fenmeng me parak. Mirulor migat, miriro teip la omelar uniap maiong na uro inamon. \v 17 Pa mimi leba ofenming parak, miabung ikin na bugabip mi ga masikoming kavurup mi ga magosming pavap mi. \v 18 Me teip ga magaulap le tale mimeira la fenming me parak ga marikming ira Morowa. Ga Mamo ming, inamaniap la tale puomeng meba agimameng, iriet talamet la miit la fenming me parak. Are ratmat ga Mamo ming la ume magima pagap la makosarming la kagomeri, la eba alang uniap miun tubiat.” \s1 Tavuk o unuvamuap ma pagap mila murum \p \v 19 Urie, Iesu la inagat tiesong gare ro, “Baraba man ubiming la man mipamuam pagap mim mila murum togo na uro kimanam. Memani, uriro kimanam ame papot kaup ga palinim la ime makirara pagap. Ga teip o pula la mime mumaio magirit kurup ga mime mapula pagap. \v 20 Mumuru le man ubiming ga man mipamuam pagap mim mila mumurum na pianam na panbinim. Memani, na panbinim, kaup ga palinim la tale ime makirara pagap ga teip o pula la tale mime mumaio magirit kurup ga mapulameng pagap. \v 21 Miptang, urie pianam la maiot pagap nuam mila murum una, na uro pianam le maiot dalap nuo gat una. \s1 Irap la are lalabie ma neip \p \v 22 “Tie, irap la are lalabie ma neip: Leba dakmeng irap nuo ma non ara agarip mila mumurum, tie eba dakmeng neip nuo a lalabie. \v 23 Pa leba dakmeng irap nuo ma non ara agarip mila kiram, neip nuo gat la eba dakmeng a tavuk o arubu. Are tie ga iriro tavuk tapma na dalap mi la eba are ba arubu, ga uriro arubu la eba betieng ga kakanu ba maset. \s1 Migana la tale puoong meba aring ubi ba liong narain ba teipien lila uke \p \v 24 “Tie, tale kan puoieng ira migana ba leba aring ubi ba liong narain teipien lila like. Memani, eba kiram ba dalap a me noba pa eba naang me irie. O eba auluo irie pa eba alang ibunam a ira irie. Tale kan puoming meba miaring ubi ang Morowa ga ma kakepup gat. \s1 Tavuk o agat papot \p \v 25 “Are ratmat ga mirulo, baraba agatming papot me ninimiap ming ga mimama, ‘Eba mani le pong ga mani le tappo? Eba mani le panang?’ Baraba agatming papot me neip mi ga mimama, ‘Eba bunang man buruma?’ Memani, ninimiap la okurupin parak, pa neip la akurupin buruma. \v 26 Magatming kobengip la man pavamela tapmat: Tale kan mime meliam ubiap, ga tale kan mime mepamu parak. Ga tale kan memaning luguan me pagap maiam. Kobengip it agarit. Pa Morowa Ira ming na panbinim la ume magami parak. Miptang, mimi la mikakanim me miriro kobengip na agat ang Morowa, are ratmat ga ume uale Morowa mibuo maset. \v 27 Aga kabirana mi la ume agat papot ga puoong meba anoaling tatak tara ba o ninimiap ang na uro kimanam, a? Karuk kan! \v 28 Pa memani ga mitara agatming me burap? Magimaming sasaip na ubi la sikmeng. Mirie la tale kan mime ubi maranit ga makosarmeng burap. \v 29 Pa mirulo, tinan Orong Solomon la unam burap am mila murum maset, pa mirier burap am la tale kan akurupin namurit sasa kabirana ma non ara non ara sasaip la maiot tapmat na uro kimanam. Karuk. \v 30 Morowa la ume masasa miriro palisip agarit la maiot tapmat na kimanam. Miriro palisip la mime sik titot, pa kalup inamaniap la mime mebulam ga mago na kit meba suammeng. Pa agatming gare mani? Atabo tale naong Morowa meba miagaalie ga maisinang burap ga anam ira ma neip mi, a? Karuk. Are tiro, mimi teip ga magaulap la mimaning it tatak nagan, eva eba maset miagaalie Morowa! \p \v 31 “Are ratmat ga baraba agatming papot ga tiesming gare ro, ‘Teivuo, eba man paga le bung? O eba tapbu amani? O eba buarang buruma ba ga eba mabung lagum?’ Pa baraba agatming papot. \v 32 Memani, teip ga magaulap mila tale ameit Morowa la mime agat papot me miriro pagap. Pa Mamo ming na panbinim la mait ara, eba miaram pagap lare tiro meba mionang maset. \v 33 Miptang, ubiming maranit ume inamon ang Morowa ga amiuluo tavuk la naong meba akosarming. Leba akosarming gare tiro, eba alam gat miriro pagap ganam miun meba mionang maset. \v 34 Are ratmat ga baraba agatming papot me pagap leba betmeng kalup. Miptang, kalup la eba agatming papot me pagap iam la kalup. Giginanim ieng titot la puoieng it me urie la.” \c 7 \s1 Baraba avuvuobuong tavuk maiang non inamaniap la akosarmeng \p \v 1 Urie, Iesu la tiesong gare ro, “Baraba avuvuoming tavuk maiang non teip ga magaulap la akosarmeng. Babun akosarong Morowa iriet tavuk ira mi gat. \v 2 Are ratmat ga buat akosarming are rie. Memani, Morowa leba avuvuoang tavuk ming at irie tavuk lare rie la mime akosar ira ma non teip ga magaulap. Pa uvuvuo la mime mialo maun non teip ga magaulap, met uriro uvuvuo leba apulang Morowa ira mi. \v 3 Babun ogimaming tatak tatakam la iot na irama a papa ming, pa tale kan agatnung pararima ila kakani la ut na irap mi kan. \v 4 Miptang, leba ot pararima na irap mi kan, tie are mani ga puoming meba amilava papa o lou ming gare ro, “Ei, papa, tuga opugutara tatakam la iot na irama nuo. \v 5 Mimi teip ga magaulap o kakarabunim, lake ka apugutmiara pararima la ut na irap mi ka. Ga tubiat bat eba maset uming ga apugutmiara tatak tatakam la iot na irap a papa ming.” \v 6 “Baraba mialam tiesiap am Morowa mila murum maun inamaniap mila kiram la memaning agat gare kavunap mila suvameng. Babun terigimeng ga makirarameng miriro tiesiap ga mikaratmeng. Are gat to, baraba mialam tiesiap mila murum am Ila Kakani me maun teip ga magaulap mila kiram gare kumep. Memani, eba fugaumeng ira ma miriro ga eba mabutbutmeng pagap la tale mameit la mumurum.” \s1 Morowa leba alam pagap mila murum maun teip ga magaulap la marikmeng me ai \p \v 7 Urie, inagat tiesong Iesu gare ro, “Marikming ga amikang Morowa meba alang paga miun, ga eba alang miun. Ubiming le man maisinming pagap aun Morowa, ga eba mamioping. Bakbakming ira tabuna, ga eba anavang Morowa mibuo. \v 8 Memani, mirier teip ga magaulap ganam la marikmeng me ai Morowa la mime maiaram pagap. Pa mirier teip ga magaulap la man maisinmeng pagap, la mime mamaiop. Pa teip ga magaulap la bakbakmeng ira tabuna, ume unava Morowa mabuo. \v 9 Miptang, leba poi ba ang noba mi la aika mamo ang meba alang purun ba aun, atabo eba alang mamo tadas ba aun, a? Karuk. \v 10 Are gat to, leba aekang kulot ba mamo ang meba alang a abuluma ba aun, atabo eba alang mamo kagok ula kiro ba aun, a? Iriro gat la karuk. \v 11 Tie, mimi mamop la mitara mime makosar papot tavukup mila kiram, pa mitara mime mialam pagap mila murum maun lop mim. Are gat to, amira maset Mamo ming la unama na panbinim, eba teaba leba alam pagap mila murum maun teip ga magaulap la mime amarik. \v 12 Are ratmat ga mirier tavukup mila murum ganam miga makosarmeng non teip ga magaulap ira mi, mirirot tavukup le makosarming ira ma. Memani, uritmat la muana o maimai ang Moses ga ties maiong unulip tinan.” \s1 Iesu la tiesong me teip ga magaulap le mela maiobung na tatak tabuna \p \v 13 Urie, Iesu la uaramo non ties o uvuvuo gare ro, “Mila miobung na tatak tabuna. Memani, alang la ila na pianam o iou la kakanu, ga alang la ila na uriro pianam la mitara inava. Ga mitara kakabalo meba omeuluo, are ratmat ga papot ma inamaniap la mime omeuluan uriro alang. \v 14 Pa alang la ila na pianam o ninimiap, la mitara kakapio. Ga alang la ila na urio pianam la mitara mamaranu meba omeuluo, are ratmat ga ut narit narit it inamaniap la mime aisin iriro tabuna ga omeuluo uriro alang. \s1 Temamalienbuong me unulip o kakarabunim \p \v 15 Urie, Iesu la inagat uaramo ties o uvuvuo ga tiesong gare ro, “Umialeng maset me unulip o kakarabunim. Mime maiaramam tiesiap mila murum meba miladanmeng. Pa agat maiong migat la are kavunap mila suvameng la menam papakip ma sipsipup, meba mivanameng ga mela kagarat mai sipsipup meba umaiaring ma ga menamum ga maiom. \v 16 Miptang, leba agimaming tavuk la mime akosar, tie eba kan manera maset mirie aga migat. Atabo inamaniap la mime maiaram kabop a wain na iagurup mila sisirim, a? Karuk kan. Atabo inamaniap la mime maiaram kabop o fig na palis ila kire ga musengi, a? Karuk kan. \v 17 Are tie ga mirier kuop ganam mila murum la mime maiario parak ula muru, pa kuop mila kiram mime maiario parak ula kiro. \v 18 Migat, kuguom ula muru tale kan puoieng meba iaring parak ula kiro. Are gat to, kuguom ula kiro la tale kan puoieng meba iaring parak ula muru. \v 19 Pa mirier kuop ganam la tale mime maiario parak ula muru, mime mebulam teip ga magaulap ga masuammeng na kit. \v 20 Are ratmat ga agimaming tavuk la mime akosar, ga eba mamira mirie unulip o kakarabunim. \p \v 21 “Baraba agatming gare tiro, ‘Mirier teip ga magaulap ganam la mime meiva Iesu Ila Kakani, eba mela maiobung na inamon o panbinim ga eba ualeng Morowa mabuo’. Karuk. Inamaniap it la mime omeuluan agat ang Mamo ruang la unama na panbinim, miriet leba maiobung na inamon ang. \v 22 Miptang, tubiat na la ula kakanu o ties ang Morowa, papot ma teip ga magaulap leba tomelava gare ro, ‘Ila Kakani, Ila Kakani, okosarpang ubi o unuli na bonim nuo ga makalapang muranap mila kiram na bonim nuo. Ga na bonim nuo la makosarpang papot pagap o turupnuabap.’ \v 23 Pa na irie tara, eba maralava uakap gare ro, ‘Tale gat mirit. Mimi teip ga magaulap la mime akosar tavuk ila kire, mila touluo!’” \s1 Narain tavukupien o ukosar a luguan \p \v 24 Urie, Iesu la inagat tiesong gare ro, “Are ratmat ga inamaniap la mepto uriro ties tung ga omeuluan, kamena gare migana la amaning agat ula muru ga akosarong luguan ang tatuan bo tadas. \v 25 Tara la ulum afarat ga iram danuot ga muio nakap, ga ifif la teiara maranit, miriro pagap la mumaio ga airakmeng iriro luguan, pa tale kan ulum. Memani, paparaka a iriro luguan la ula parepong maranit ira tadas ila kakani tatang na kimanam. \v 26 Pa inamaniap la mepto uriro ties tung ga tale omeuluan, kamena gare non migana ila bangutang la akosarong luguan ang nakap bo ubiem agarit. \v 27 Tara la ulum afarat ga iram danuot ga muio nakap ga teiara ifif maranit. Ga miriro pagap la airakmeng iriro luguan ga ulum. Eva, ulum ga kire kan gane.” \p \v 28 Urie, tara la uaramam ara Iesu miriro tiesiap, teip ga magaulap la turupmaiaba kirat me usingnualap ang. \v 29 Memani, tale kan masinguala gare teip o agat maimai. Karuk. Pa ume masinguala o agat ang kan are migana la amaning kaguma. \c 8 \s1 Iesu la amumuriraong non migana la tafaong o tapak \p \v 1 Urie, tara la aulai Iesu iriro tatak pugama, papot teip ga magaulap la ameuluan ga mela. \v 2 Pa non migana la tafaong o tapak la unum ga muo ai Iesu ga makofong dadebip a me ai ga ugama, “Ila Kakani, leba nanang, puonung it meba obabauranang uro tapak ira ruo meba tomumuri ba na irap a Morowa.” \v 3 Iesu la upto uriro ties, tie uabua kilan a bo iriro migana ga ugama, “Narung le betnang ga nobabai ba.” Ga talet kagat ga opugutuara urio tafa ang ga amuriraong. \v 4 Ga Iesu kan la aulo, “Naptang! Baraba anulo migana ba o magabun ba a iriro paga la betong ira nuo. Karuk. Nala masingnala neip nuo mai miridaip ga akosarnang lavang are maimai ang Moses la tiesieng, meba omeira inamaniap la no ra tafa nung.” \s1 Iesu la amumuriraong migana o ubi ang migana ila uke me teip o danunumiap \p \v 5 Urie, Iesu la aulai iriro nap ga ula uobu na taun Kaparenaum. Pa non migana ila uke me 100 ma teip o danunumiap onim Rom, la muo ga amarikong Iesu maranit gare ro, \v 6 “Ila Kakani, migana ruang o ubi la tafaong ga man duriong tapma na luguan. Kilalap ga kibap a la mevara ra ganam ga mitara ngitmeng.” \v 7 Pa aulo Iesu, “Eba tala ga amumurirarang.” \v 8 Pa iriro migana ila uke me 100 ma teip o danunumiap la upulo ties ang Iesu gare ro, “Karuk. Ila Kakani, tale kan turuo migana ila muri meba puonang le munang nobung na luguan tuang. Tiesnang it meba ina muri ba migana ruang o ubi. \v 9 Memani, turuo gat la tunama mapat teip la memaning kaguma ila kakani meba umaialeng tobuo ga matim teip o danunumiap topat gat. Pa leba aralava irie, ‘Nala’, tie ume ula. Pa leba aralava noba, ‘Munang’, tie ume muo. Pa na tara la arulo migana ruang o ubi, ‘Okosarnang urio ubi’, tie ume okosar. \v 10 Urie, Iesu la upto uriro ties, tie teuba maset ga turupuaba kirat. Are ratmat ga maulo teip ga magaulap la ameuluan gare ro. Mirulor migat, tale kan agimarung noba migana ba kabirana ma garip onim Israel la amaning nagan ula mamaranu gare iriro migana. \v 11 Miptang, tubiat na tara Morowa leba itamum ubiap am, papot ma teip ga magaulap leba mumaiong ga betmeng na nap la betieng muabari ga na nap la namila muabari. Ga eba maionang ga parakmeng ga Abraham, Aisak ga Iakobo tapma na inamon o panbinim. \v 12 Pa teip ga magaulap mila lake maiteong Morowa la eba maionang tapma na inamon ang, eba mapugutara ga mela na pianam ula arubu. Ga na iriro nap eba meliba kirat ga mangararekmeng logip ma. \v 13 Tie, aulo Iesu iriro migana ila uke me 100 ma teip o danunumiap gare ro, “Nala ra. Pagap leba betmeng ira nuo garet tie la nagannung ara.” Ga na iriro kan tara, migana o ubi ang iriro migana ila uke me 100 ma teip o danunumiap la inar muri. (Iesu la tiesong me gar ma teip ga magaulap onim Israel la maialam ibup ma ira a, pa tubiat papot teip ga magaulap la tale onim Iudaia la eba naganmeng iro ties o bais ula muru ga ameuluan Iesu.) \s1 Iesu la omumuriraong kogale ang Petro \p \v 14 Urie, tubiat ula Iesu ga uobu na luguan ang Petro, ga ogimaong kogale ang Petro la durieng bo labun o tafa o papamnam neip o. \v 15 Are ratmat ga uaria Iesu kilan o ga oiolai tafa ga teiara ga orangaieng parak ang Iesu. \s1 Iesu la mamumuriraong papot ma teip ga magaulap \p \v 16 Urie, nabit ara, teip ga magaulap la malagimeng papot ma inamaniap la ame muranap mila kiram la maiot mana, ga mumaio ai Iesu. Ga maulo muranap mila kiram mana miriro teip ga magaulap ga makalaong ga mamumuriraong mirier teip mila tafameng. \v 17 Ga na iriro tavuk, okosarong non ties Morowa la ualo aun unuli Aisaia la iario parak. Tiesong gare ro, \q1 “Irie kan la uaram non ara tafaiap buam ga mapugutuara.” \rq Aisaia 53:4\rq* \s1 Migana la namo auluan Iesu \p \v 18 Urie, Iesu la magimaong papot inamaniap la man dusmeng ga akalimeng. Ga maulo lop am o usingnualap, “Bula toma na taralap o uriro kin o burunam.” \v 19 Pa namo mela, tie non migana o agat o maimai ang Moses la muo ga aulo Iesu gare ro, “Migana o usingnualap, mirier pialap la nula mana, eba norouluo ga tala ga nunuo.” \v 20 Iesu la upulo ties ang gare ro, “Kavunap onim na panap la memaning lu na kimanam, pa kobengip la memaning luguan nakap bo kuop. Pa turuo Migana migat ang Morowa tale kan mating pianam me duri ga aagarulie? Karuk kan!” \v 21 Pa non gat migana kabirana ma lop am o usingnualap la aulo gat Iesu, “Migana ila kakani, tonairang ka meba tala tamung mamo ruang.” \v 22 Pa ugama Iesu aime, “Inamaniap la tale mime omeuluan ties tung, la tale kan memaning ninimiap migat, nairam meba okosarmeng uriro ubi. Pa nunuo munang tonouluo.” \s1 Iesu la tiesong ga ivara ifif ula kakanu \p \v 23 Urie, tegoong Iesu bo non obinam, ga ameuluan lop am o usingnualap. \v 24 Mela kabirana o kin ga teara ifif ula kakanu ga tegomeng boulup una obinam, ga namo namila obinam. Na iriro tara man duriong Iesu. \v 25 Are ratmat ga mela meimua Iesu. Ga megama, “Ila Kakani, paaganalie. Ebar naminbula ga buving.” \v 26 Tie, maulo Iesu, “Nagan ming la mitara kakapio. Memani ga mitara mirau, a?” Tiesong gare tiro, tie teuara ga obukula ifif ga uriro pirom (boulup). Ga ivara ifif ga maganieng pirom. \v 27 Lop o usingnualap la mitara turupmaiaba ga man nemarikmeng kan, “Teivuo! Iriro irie man migana, a? Tiesong ume pirom ga ifif, ga oliuluan ties ang!” \s1 Iesu la makalaong muranap mila kiram ira lie narain teipien \p \v 28 Urie, Iesu la ula betong toma na taralap o uriro kin Galili na kimanam maiong Gadara. Pa narain teipien la maiot muranap mila kiram lina, man lionama na una ga mulio. Mitara suvaliong maset. Are ratmat ga tale kan puomeng teip ga magaulap meba memung na urio alang. \v 29 Mulio ga marikliong maranit gare ro, “Nunuo Poi ang Morowa, nuga namaning me palam mani? Tale ka betong tara nuang, pa munuo to meba pakiraranang, a?” \v 30 Pa kakaliat kan na iriro nap, non gar ila kakani ma kumep la man parakmeng. \v 31 Are ratmat ga marikmeng muranap mila kiram maranit aime Iesu, “Leba pakalanang, panairang meba pala pobung na irobu gar ma kumep.” \v 32 Pa maulo Iesu gare ro, “Mila.” Ga muranap mila kiram la lemaiolai ga mela na gar ma kumep. Are ratmat ga temaiara gar ila kani ma kumep ga ibirmeng maranit ga mela todang na non malo. Ga melum na kin ga kongameng ga mevara. \v 33 Pa teip la mime umaiale bo kumep la agimameng iriro paga la betong ga ibirmeng ga mela betmeng na taun ga mamelo teip ga magaulap a iriro paga la betong. Ga gasmeng gat ma man pagap la betmeng ira lie teipien la maiot muranap mila kiram lina. \v 34 Are ratmat ga mirier teip ga magaulap onim na uriro taun la mumaio agimameng Iesu. Pa na tara la agimameng, amarikmeng maranit meba olaing lakuan maiong ga ala na noba nap. \c 9 \s1 Iesu la amuriraong non migana la mevara kilalap a ga kibap a \p \v 1 Urie, tegoong Iesu bo obinam ga ina ula toma na taralap o kin, ga betong na taun Kaparenaum, pianam ang. \v 2 Na uriro taun, non inamaniap la maiavia non migana ila tafaong me ai. Kilalap ga kibap a iriro migana la mevara ra ganam ga man duriong bo labun. Ga mait Iesu la naganmeng ira a migat, ga aulo iriro migana ila tafaong gare ro, “Poi ruang, baraba kadiknung. Mapuguttuara ra kirinimup nuam.” \v 3 Ga non teip o agat o maimai ang Moses la mepto uriro ties la uaramo Iesu ga man tiesmeng kan kabirana ma gare ro, “Morowat la puoong meba avaiang kirinim. Iriro migana namo betang gare ba Morowa, a?” \v 4 Tie, Iesu la oit ara agat maiong ga ugama, “Memani ga mimaning uriro agat ula kiro na dalap mi, a? \v 5 Man ties la kakabalo leba okosartang me iriro migana? Leba tamama; ‘Mavugutuara kirinimup nuam’, atabo uriro ties la kakabalo, a? Karuk. Pa leba tamama, ‘Tenara ga narang labun nung ga namung ga nala.’ Atabo uriro ties gat la kakabalo, a? Karuk kan. \v 6 Pa narung le omirat turuo Migana migat ang Morowa ga mating kaguma na uriro kimanam puorung meba maduratang kirinimup.” Are ratmat ga aulo iriro la mevara kilalap a ga kibap a, “Norulo, tenara ga narang labun nung ga nala na luguan nuang.” \v 7 Iesu la tiesong ara. Tie, iriro migana ila tafaang la teuara ga uaro labun ang la duriong ubuo ga ula na luguan ang. \v 8 Pa teip ga magaulap la agimameng iriro paga ga dalap ma la merau ga didirmeng kirat. Ga maiavio bonim a Morowa. Memani, ameit Morowa la uala iriro kaguma maun inamaniap. \s1 Iesu la aiteong Mataio ga betong gare kulot o usingnialap \p \v 9 Urie, Iesu la oulai uriro pianam ga unum ga ula, ga agimaong non migana la man unama na luguan o unulap o takis. Bonim a Mataio. Tie, aulo Iesu gare ro, “Munang tonouluo.” Urie, teuara Mataio ga auluan Iesu. \v 10 Tubiat, ula Iesu na luguan ang Mataio. Ga unama ga man parakong ga lop am o usingnualap ga papot ma teip o unulap o takis ga papot ma Iudaiap mila tale maset omeuluo maimai ang Moses. \v 11 Tie, non gar ma Parasaiop la mumaio magimameng, ga mamarikmeng lop o usingnualap gare ro, “Memani ga ume parak migana ming o usingnualap ga teip o unulap o takis ga inamaniap mila tale maset omeuluo maimai ang Moses?” \v 12 Pa upto Iesu uriro ties ga upulo gare ro, “Teip ga magaulap la tale memaning tafa, tale kan mime mela ai umakmager. Karuk. Pa teip ga magaulap it mila tafameng la mime mela agima umakmager. \v 13 Mila ga agatming me muana o uriro ties ang Morowa, ‘Tale narung me lavang agarit la mime miala toun. Pa narung me milam le kadikming ira ma non teip ga magaulap.’ Iriro i muana ga muruo na uro kimanam. Pa tale muruo meba mamariktang inamaniap mila puvuvum la omeuluo maimai ang Moses. Karuk. Muruo meba mamariktang teip ga magaulap la okosarmeng kirinim, le tomeuluo.” \s1 Iesu la tiesong me tavuk o fen me parak \p \v 14 Urie, Iesu ga lop am o usingnualap la man parakmeng ka, pa mumaio lop am Ioanes o usingnualap ai Iesu ga amarikmeng gare ro, “Pava am Ioanes ga Parasaiop la pame obunak parak. Pa memani ga lop nuam o usingnualap la tale mime obunak parak, a?” \v 15 Pa upulo Iesu ties gare ro, “Tie, atabo noba migana la namo magiang, pa mumuru me migap am leba giginam ba dalap ma na tara la unama ka ga mirie, a? Karuk kan! Pa tubiat, tara leba alagimeng iriro migana ga ala ga tale gat unama ga migap am, tie na iriro bat tara la eba obunakmeng parak ga giginanim ba dalap ma. \v 16 Miptang! Karuk kan a noba migana la ume uara nap ba a buruma ila nei meba asigitang na gof a buruma ila tatali. Leba akosarang gare tiro, tie tara leba agosang buruma, iriro buruma ila anoun gof eba ala kakapi ba ga ina agiritang buruma gat, ga eba ina kakani ba gof. \v 17 Aret tie ga karuk kan a noba migana ba la ume uvala wain ila nei na papak a meme ula tatalu. Karuk. Leba okosarang gare rie, tie iriro wain eba tingang ga ifif a leba ogiritieng papak a meme ga eba urukang wain na kimanam ga ne ba. Pa lama maiovala wain ila nei na papak a meme ila nei, tie litie iat la eba liot maset.” \s1 Iesu la ina imua non kulot ga omumuriraong magabun la iaria buruma ang \p \v 18 Urie, Iesu la man tiesong ka ga lop o usingnualap am Ioanes, pa non migana ila uke onim Iudaia la muo ga makofong dadebip a kagarat ai kiban a Iesu. Ga ugama, “Poi rung ula magabun titot it la ivara. Pa munang nabung kilan nuo ubuo meba ina imung.” \v 19 Ga teuara Iesu ga auluan ga ula, ga lop am gat o usingnualap la mela ga irie. \v 20-21 Menum ga mela. Tie, non magabun la ionama tie. Urie, la ime iaria olabuan puoieng ma 12 ma karaip. Uriro magabun la muio kagarat malonim a Iesu ga agatieng gare ro, “Leba tabung it kilan tuo ira buruma ang, eba ina tomuri ba.” Are ratmat ga paieng it ira buruma ang Iesu. \v 22 Pa terigiong Iesu ga ogimaong ga ugama, “Baraba kadiknung, poi rung. Nagannung ira ruo ga inar nomuri.” Pa nat iriro tara la ina muru magabun ga ne ra olabuan. \v 23 Tubiat ga mela betmeng na luguan ang iriro migana ila uke. Ga magimaong Iesu teip la man afumeng kadi, pa inamaniap la man meliba ga okosarmeng alaga ula kakanu. \v 24 Pa maulo Iesu gare ro, “Kusming ga mila. Uro kulomut ula kakapio la tale kan ivara. Karuk. Man durieng it.” Pa teip ga magaulap la mepto uriro ties, ga mitara fagabuomeng kirat aime. \v 25 Pa Iesu la makalaong ga mela lavie. Ga uobu ga ula tapma ga uaria kilan o uriro kubebun, ga ina teiara. \v 26 Ties a iriro paga la akosarong Iesu, la ular tapmat na mirier napup ganam na iriro distrik. \s1 Iesu la lemumuriraong narain teipien lila sapsapliong ga migana la tale kan ume ties \p \v 27 Urie, na tara la oulai Iesu uriro pianam ga unum, narain teipien lila sapsapliong la aliuluan ga lila ga man amarikliong gare ro, “Nunuo ea ang orong Devit, kadiknang me ilam.” \v 28 Iesu la ula uobu na non luguan, pa litiro lila sapsapliong la mulio ai. Ga lemarikong gare ro, “Naganmang puorung it leba akosartang iriro paga o karuk?” Pa alilo, “Eva, Ila Kakani, ii la naganing.” \v 29 Tie, uabua Iesu kilan a na irapien lie ga tiesong gare ro, “Naganmang ira ruo. Are ratmat ga me iriro paga leba betang ira me.” \v 30 Talet kagat ga ina menava irap lie. Pa ualo Iesu ties ula mamaranu liun gare ro, “Tala kan maira noba migana le aera iriro paga la betong ira me.” \v 31 Pa aliolai ga lila ga malilo teip ga magaulap na mirier napup na iriro distrik ma pagap la ume makosar Iesu. \p \v 32 Urie, tara la namo limung ga lila lavie, tie non inamaniap la alagimeng non migana me ai Iesu. Irie la pamuieng nanam a. Memani, ame muranama ila kire la ut ana. \v 33 Tie, akalaong Iesu iriro muranama ila kire, ga iriro pamuieng nanam la inar tiesong. Ga turupmaiaba kirat teip ga magaulap ga megama, “Teivuo! Tinan la karuk kan a noba paga lare tiro la betong na kantri Israel. Pa titot la agimapang bat!” \v 34 Pa megama Parasaiop, “Eva, ume makala muranap mila kiram. Memani, migana ila uke maiang muranap mila kiram la ualo kukunim aun meba akosarang.” \s1 Iesu la kadikong me teip ga magaulap \p \v 35 Urie, tubiat ula Iesu na mirier taunup ga tatak pialap. Ga man masinguala teip ga magaulap ga uobu na luguap o usingnualap, ga man uaramo bais ula muru me inamon ang Morowa ga man mamumuriraong mirier teip ga magaulap ganam la memanim non ara tafaiap la maiot na neip ma. \v 36 Eva, agimaong Iesu gar ila kakani ma teip ga magaulap la nebolameng, ga mitara mabouvara. Memani, agat maiong la mitara fufulutieng tapmat ga maionama kirat maset, are gar ma sipsipup la tale memaning migana o unuleap mabuo. \v 37 Are ratmat ga maulo Iesu lop am o usingnualap, “Magimaming! Papot ma parakiap la piram ara na ubi, pa karuk kan ma papot ma teip o ubi la maionama meba okakavameng. \v 38 Are ratmat ga marikming me ai Mamo iang ubi, meba masagaang teip o ubi meba mela mepamung parak ang.” \c 10 \s1 Bop ma 12 ma lop o usingnualap \p \v 1 Urie, Iesu la mamarikong 12 ma lop am o usingnualap ga mumaio, ga uala kaguma maun meba makalameng muranap mila kiram la maiot ma teip ga magaulap ga eba mamurirameng teip ga magaulap mila memanim non ara tafaiap na neip ma. \v 2 Bop ma 12 ma lop o usingnualap la are ro: Natauan irie Simon, non gat bonim a Petro; ga papa ang Andreas, ga Iemes ga papa ang Ioanes, litie lopien angan migana bonim a Sebedi. \v 3 Ga Filip ga Batolomaio, Tomas ga Mataio, irie migana la ume uara takis. Ga Iemes, poi ang migana la bonim a Alipaio ga non gat migana Tadaio. \v 4 Ga Simon, non migana a gar Selot, ga Iudas Iskariot, iriro migana tubiat eba alang Iesu na kilalap ma teip la namo akirarameng. \s1 Iesu la ualo ubi maun 12 ma lop o usingnualap \p \v 5 Urie, na tara Iesu la masagaong miriro 12 ma teip ga mela, maulo gare ro, “Baraba mila mai inamaniap la tale gar onim Israel. Ga are gat to, baraba mila miobu na taun maiong Samariap. Karuk. \v 6 Pa mila mai teip ga magaulap a gar onim Israel la sivutmeng gare gar ma sipsipup. \v 7 Mila ga baisming o ties gare ro, ‘Kagarat ara la eba muiong inamon ang Morowa ga eba ualeng mabuo mirier teip ga magaulap ganam onim na kimanam.’ \v 8 Ga mila mamuriraming inamaniap mila tafaang, ga mimum inamaniap mila mevara, ga mamuriraming teip la ame tafa o tapak meba betmeng ga babaim ba. Ga are gat to, makalaming muranap mila kiram la maiot na teip ga magaulap. Ga mialam it pagap mim agarit maun teip ga magaulap. Memani, pagap la miaram it agarit. \v 9 Baraba miavia gol o kakepup a silva ga kakepup mila kakapim na lurup mim meba mauming pagap ma. \v 10 Pa tara la eba mimung kakaliat, baraba miavia kein me parak. Ga baraba miavian narain burapien ga kibapien ga pasipien me nunumiap ga mela ga mimi. Karuk. Milat agarit. Migana o ubi ang Morowa la puoong eba aring parak. \v 11 Leba mila miobung na noba taun o noba pianam, tie arakiming maset man migana onim na urie pianam la mumuri ga teuba meba milagiang. Ga man mionang it ga iriro migana puoieng na tara leba omiolaing uriro pianam. \p \v 12 Tie, leba mila miobung na noba luguan, tie mamilava mirie teip ga magaulap onim na irie luguan gare ro, ‘Malina ang Morowa le iot miun.’ \v 13 Ga leba teip ga magaulap onim na irio luguan la kemela me milam, uro ties a malina la eba ot maun. Pa leba tale kemela me milam, uro ties a malina eba ina terigiieng me ira mi. \v 14 Ga leba noba teip ga magaulap la tale iga milagimeng me na luguap maiam, ga tale iga meptang ties ming, tie miairam. Pa tara la amiolai iriro luguan o uriro taun, abamila kanauri o kimanam la ut ira ma kibap mi. \v 15 Mirulo migat, na tara Morowa la avuoong meba abum na ties ga mavuvuoang teip ga magaulap, giginanim leba betieng ira ma teip ga magaulap onim na uriro taun. Ga uriro giginanim eba okurupeling giginanim tinan la betieng ira gar ma teip ga magaulap mila kiram onim na taun Sodom ga Gamora.” \s1 Papot ma giginanimup la eba betmeng \p \v 16 Inagat tiesiong Iesu gare ro, “Miptang! Misagarung ga mila gare sipsipup la mela kabirama ma kavunap mila suvameng. Are ratmat le amiuluo tavuk iang kagok ga agatming maset. Ga amiuluo gat tavuk iang kobeng la meiva baima ga baraba agatming meba okosarming kirinim ba. \v 17 Pa temamalienming! Umialeng maset me teip. Leba mimaiabung na ties maiang kaunselip maiam, ga eba misikmeng tapma na luguap o usingnualap maiam. Memani, mime omiuluan ties tung. \v 18 Eva, agatmeng namo tobomaionang, ga eba mimeranang ga mila ai gavaman ga orong ga mimaiabung na ties. Are ratmat ga eba baisming o bais ula muru mai miriro teip mila kakanim, ga mai non teip ga magaulap la tale mirie a gar onim Israel. \v 19 Tara la mimaiala ga mila na ties, baraba mirau ga agatming papot gare ro, ‘Eba teagapalie kan gare mani? Ebar paramang man ties titot?’ Na kan iriro tara, Morowa leba misingala man ties leba miaramang. \v 20 Memani, tale kan mimi kan leba miaramang ties. Karuk. Muranama a Mamo ming, irie leba aramang ties na nanamup mi kan. \v 21 Tie, na iriro tara non teip leba maiabum papap maiam na ties ga eba amelava gavaman meba anamum papap maiam ga meving. Ga non mamop leba okosarmeng gare tiro ira ma lop maiam. Ga non gat lop leba nekaromela ga mamop ga nagap maim ga amelava gavaman meba anamun ga meving. \v 22 Miptang! Mirier teip ga magaulap ganam leba nekaromela ga mimi. Memani, togo la omiuluan ties tung ga bonim tuo la iot ira mi. Pa teip ga magaulap la dusmeng maranit ga tale kan ilum nagan maiong puoieng ira iriro tara leba noba giginanim, Morowa leba ina malagiang. \v 23 Pa leba noba teip ga magaulap onim na noba taun la mikirarameng, tie inabun igoming ga mila na noba taun. Mirulo migat, turuo Migana migat ang Morowa eba ina terigirang na tara la tala kan puoming meba itmiamung ubi na mirier taunup iam Israel. \p \v 24 “Miptang! Karuk kan a kulot ba o usingnualap la akurupin migana ang o usingnualap. Karuk kan a migana ba o ubi la akurupin migana ang Ila Kakani. \v 25 Leba kulot ba o usingnualap la eba puoang ira migana ang o usingnualap, eba temaieng. Leba migana o ubi leba puoang ira migana ang Ila Kakani, urie gat ga eba temaieng. Teip mila uke onim Israel la maialo toun bonim ula kiro gare mamo ang luguan Belesebul. Are ratmat le omira maset, eba gat maialang bonim ula kiro miun gar ma teip ga magaulap la mime tomiuluan.” \s1 Teip ga magaulap le meraung aime Morowa \p \v 26 Tie, inagat tiesong Iesu gare ro, “Are ratmat ga baraba mirau me inamaniap la namo mikirarameng. Mirier pagap ganam la kagomeri ga maiot, mirier teip ga magaulap ganam la eba meptam ga magimameng. \v 27 Ties la tualo titot miun na arubu, tubiat ga eba miaramang mai teip ga magaulap na ileng. Aret tie, ties la tuaramo mi tigit, tubiat ga eba dusming na pialap teip ga magaulap la nebolameng mana ga miaramang uriro ties mai la uakap. \v 28 Baraba mirau maime inamaniap la puomeng it meba menamum neip mi ga meving, pa tale kan puomeng meba menamum muranap mi. Karuk kan. Pa miraung it maset me Morowa irie la puoong leba anamung muranama ga neip gat ga asagaong me na iou. \v 29 Omit ara, teip ga magaulap la lesaumeng narain tatak kobengipien o namurit kakep, a? Pa mamo ming la maset ume uale mabuo miriro kobengip. Are ratmat ga karuk a noba leba aving leba ka tale ties ang ga keala Mamo ming aime. \v 30 Are gat to, Morowa la mavasong ara mirier kavurup ganam na bugabip mi ga mait ara maset. \v 31 Are ratmat ga baraba mirau me paga ila kire la namo makosarmeng teip ga magaulap ira mi. Miptang! Na agat ang Morowa, kobengip la pagap it agarit, pa mimi ut narit narit la mikakanim maset. Are ratmat ga eba ualeng maset mibuo. \s1 Tavuk o uvaik o bonim a Iesu \p \v 32 “Tie, man migana la ume maulo inamaniap ga ugama, ‘Iesu la irie Ila Kani ruang’, tie turuo gat leba aralava mamo ruang na panbinim gare ro, ‘Iriro migana la tuang.’ \v 33 Pa migana la maulo non inamaniap ga ugama, ‘Tale arit irie Iesu’, tie turuo gat leba aralava mamo ruang na panbinim gare ro, ‘Iriro migana la tale tuang.’” \s1 Teip ga magaulap le maset nameng aime Iesu \p \v 34 Tie, Iesu la inagat tiesong gare ro, “Baraba agatming muruo meba mavurang mirier danunumiap ga malum la eba iot na uriro kimanam. Karuk. Tale kan muruo meba okosartang gare tie. Pa muruo meba purarang danunumiap. \v 35 Eva, muruo meba akosartang tavuk o nekaronulap meba betang. \q1 “‘Migana leba nekaroala ga mamo ang, pa kulomut leba nekaroila ga naga ieng. Pa magabun ula magiieng la eba nekaroila ga naga ang lai iang. \v 36 Numeilup am migana leba nekaromela kan.’ \rq Maika 7:6\rq* \p \v 37 “Leba non migana la mitara naong me mamo ang ga naga ang me rulam, tale kan puoong meba onang na gar tuang. Pa leba non migana la mitara naong me poi ang ila migana o poi ang ula magabun me rulam, tale kan puoong meba onang na gar tuang. \v 38 Pa leba non migana la tale urangaong meba aving ga toauluo are migana la uavio maiogun ang, tale kan puoong meba onang na gar tuang. \v 39 Leba non migana la mitara naong me ninimiap ang meba mumuru ba maset, tala kan puoong meba aioping ninimiap migat. Pa non migana la namo toaulo ga tale kakanu agatang me ninimiap ang kan, eba oala ninimiap migat.” \s1 Migana la aagaulie gar ang Karisito eba oala uniap ula muru \p \v 40 Urie, tiesong Iesu gare ro, “Migana la ume milagi ga miagaulie, irie are la ume tolagi ga toagaulie. Pa migana la tolagiong, are la alagiong gat Morowa, irie la tosagaong ga muruo na uriro kimanam. \v 41 Pa leba migana la ume alagi unuli ga uale abuo na luguan ang, tubiat eba alang Morowa uriet uniap aun garet urie la ume ualo aun unuli. Pa migana la ume alagi migana ila puvuvui me na luguan ang ga uale abuo, tubiat eba alang Morowa uriet uniap garet la ume ualo aun migana ila puvuvui. \v 42 Ga are gat to, migana la ualo falo o burunam ula madinieng maun noba inamaniap agarit la maionama na gar ma lop tuam o usingnualap, tie tiestung ara migat mi, uniap ang iriro migana la tala kan karuk ume.” \c 11 \s1 Ioanes o unuvariap la masagaong lop am o usingnualap ga mela agimameng Iesu \p \v 1 Urie, uaramo ra Iesu uriro ties la ualo meba masingala 12 ma lop o usingnualap. Ga oulai uriro pianam ga ula kaliong na taunup maiam na provins Galili meba masingala teip ga magaulap ga baisang o ties ang Morowa mai. \v 2 Na iriro tara unama Ioanes na luguan o arubu. Pa na tara la upto ties mar mirie ubiap la makosarong Iesu ga masagaong non lop am o usingnualap ga mela agimameng Iesu. Maulo meba amarikmeng Iesu gare ro, \v 3 “Atabo nunuo iriro migana Karisito, Morowa la asagaong ga muo? O eba auanpala meba asagaang Morowa noba kan migana?” \v 4 Tie, upulo Iesu ties maiong gare ro, “Mila amilava Ioanes ma mirier pagap ganam la miptam ga magimaming: \v 5 Inamaniap mila sapsapang la inagat umai, ga inamaniap la kiram kibap ma la inar menum. Ga neip ma inamaniap la tafameng o tapak la inara babaim ara. Ga inamaniap la libonmeng kigip ma, inar mepto ties gat. Pa inamaniap mila mevara la inar temaiara. Ga inamaniap mila baim la mepto bais ula muru. \v 6 Miptang, inamaniap la togimameng ga tale kiribasieng nagan maiong, miriro teip eba malaminaisang Morowa.” \p \v 7 Na tara lop am Ioanes o usingnualap la amaiolair Iesu, tie maulo teip ga magaulap a Ioanes, “Tara la mila na pianam la karuk ma inamaniap, miga mila agimaming man paga? Atabo miga mila ogimaming ifif la abalunieng non pitpit, a? \v 8 Leba karuk ba, tie miga mila agimaming man paga? Atabo miga mila agimaming non migana la tesasaong a buruma ila mumuri, a? Karuk kan! Muana, teip la mime tesasa a buruma gare tiro, mime maionama na luguan ang orong. \v 9 Tie, mila agimaming mani? Miga mila agimaming non unuli, a? Iriet! Pa mirulo, Ioanes la makurupin mirier non unulip onim tinan. \v 10 Memani, tiesong unuli Malaki aime Ioanes na Babam ula puaru ga ugama, \q1 ‘Miptang! Eba asagarang noba migana meba aramang ties tung, ga eba ake me nulam meba orangaang alang nung!’ \rq Malakai 3:1\rq* \p \v 11 “Mirulor migat, Ioanes o unuvariap la makurupin mirier inamaniap ganam la betmeng na uro kimanam. Pa migana la tekapirong na inamon onim na panbinim la akurupin Ioanes. \v 12 Na tara ang Ioanes o unuvariap la baisong o ties ga muio puoieng titot, inamaniap namoe maiarang inamon onim na panbinim ga inamaniap mila mamaranim la namoe maiarang. \v 13 Mirier unulip ganam ga maimai ang Moses la baismeng o ties ang Morowa muio puoieng na irie tara la betong Ioanes. \v 14 Tie, maset miabum kigip mi! Ties ang Morowa la tiesieng gare ro: Unuli Elia la eba muong tinan, eva tiesieng it aime Ioanes. \v 15 Mimi teip ga magaulap la mimaning kigip, le miptang maset uriro ties. \p \v 16 “Leba tama avurarang tavuk maiang teip ga magaulap la maionama Israel na iriro tara, eba taramang man ties o uvuvuo? Atabo eba mavorang gare ro, Kamena gare tatak lop la man maionama na pianam o nebola ga mamarikmeng non lop. \v 17 Memama, ‘Ai, afupang tatak kadi me milam meba mivina, pa kikisming. Ga pupara a lagubuma, pa tale iga kadikming ga miliba.’” \v 18 Iesu la avaikong muana o ties o uvuvuo gare ro, “Tie, Ioanes la muo okosarong ubi ang Morowa, pa obunakong parak ga tale kan tavu a wain meba lotuang me ai Ila Kakani. Pa teip mila kakanim onim Israel la megama, ‘Miairang iriro migana, muranama ila kire la ut ana.’ \v 19 Tie, turuo Migana migat ang Morowa la muruo gat okosartung ubi and Morowa. Ga tume parak ga taptu a wain ga inamaniap. Pa teip mila kakanim onim Israel la maiaramo ties gare ro, ‘Agimaming. Irie migana la mitara ume parak papot, ga ume tapu a papot wain. Irie migana ila kire. Memani, irie papa maiang teip la mime maiaro takis ga maiang teip la tale omeuluo maimai ang Moses.’ Pa teip ga magaulap la dakmeng o agat ula muru ang Morowa, eba akosarmeng tavuk ila muri me non inamaniap ga eba ameira aga la migana ila muri.” \s1 Iesu la mabukula inamaniap la tale marigimeng dalap ma \p \v 20 Urie, inamaniap na non taunup la makosarong Iesu papot pagap o turupnuabap, la tale kan marigimeng dalap ma. Are ratmat ga na iriro tara, mabukula Iesu teip ga magaulap onim na uriro taun. \v 21 Tiesong gare ro, “Kadik maset, mimi inamaniap onim na taun Korasin ga kadik maset, mimi inamaniap onim na taun Betsaida! Memani, la noba migana la makosarong pagap o turupnuabap na taun Taia ga na taun Saidon are tiro la makosartung kabirana mi, tie inamaniap onim na litiro pialapien leba marigimeng dalap ma ga menang burap o kadik ga tekavurameng o utara, meba masingmiala o kadik migat me kirinim la okosarming. \v 22 Are ratmat ga mirulor, na la Morowa la avuoong meba abum teip ga magaulap na ties, giginanim la betieng ira mi, leba okurupiling giginanim la betieng ira ma teip ga magaulap onim Taia ga Saidon. \v 23 Pa mimi teip ga magaulap onim Kaparenaum, atabo naming maset me noba inamaniap la eba maiavim bop mi me nakap maset na panbinim, a? Miptang, eba migoang Morowa ga mila tatang lourup na iou, pianam maiong teip ga magaulap la mevara ra. Memani, la noba migana la makosarong pagap o turupnuabap na taun Sodom tinan aret to la makosartung kabirana mi, tie eba ka man ionang uriro taun Sodom. \v 24 Are ratmat ga mirulo maset! Tubiat na uriro la Morowa la ovuoong ara meba abum inamaniap na ties, giginanim la eba betieng ira mi la eba okurupeling migat giginanim la betieng ira ma inamaniap onim Sodom.” \s1 Mumiong toi ga omila aganuliap \p \v 25 Urie, na iriro tara la tiesong Iesu gare ro, “Mamo, nunuo Ila Kakani maiang mirier pagap ganam na panbinim ga na uriro kimanam. Tivo temaieng me nulam. Memani, nuraia muana o ties ga ubi la akosartung mai teip o usingnualap ga teip mila memaning agat ula muru. Pa masingnualat tatak lop a muana o uriro ties. \v 26 Eva, Mamo, agat nung it la igamarie ga tenuba ume. \v 27 Mamo ruang la uabuam mirier pagap ganam na kilan tuo. Ga karuk kan a migana ba la ait Poi ang, pa Mamo ruang talamet la toit. Ga karuk kan a migana ba o magabun ba la ait Mamo ruang, pa turuot Poi ang la arit. Ga teip ga magaulap la naong Poi ang meba masingala a Mamo, miriet la eba ameit Mamo. \v 28 Mimi teip ga magaulap la malubemeng migat ga miavio giginanim ula kakanu, mimi ganam le mumiong toi, ga eba talang aganuliap miun. \v 29 Miaving uro giginanim la tualo miun ga miabung bo barap mi.\f + \fr 11:29 \ft Are bulumakapien la lime uabuan namurit pararima bo kakongupien lie meba liranam pagap.\f* Okosarming gare ro ga eba tomira. Memani, tume teteiliat ga tume terunie me lourup me inamaniap meba omaioping aganuliap. \v 30 Eva, mirier pagap ganam la mirulo ma, la tale kan mamaranim maset, ga mirier pagap ganam la mimariktung meba miavim la tale giginanim maset. \c 12 \s1 Iesu, iriet la Ila Kakani me la o sabat \p \v 1 Urie, tubiat it kirat, na non la o sabat, Iesu ga lop am o usingnualap la man menum kabirana ma ubiap a wit. Ga tafameng lop o usingnualap me parak ga man maiaram non kabop a wit ga maiom. \v 2 Gar ma Parasaiop la magimameng miriro ga abukmela Iesu gare ro, “Ai, naptang! Iriro tavuk la akosarmeng lop nuam o usingnualap la tale mumuri na la o sabat.” (Non maimai maiong Iudaiap la mabunakmeng teip ga magaulap meba tale mepamung kabo ula piro na la na sade. Are ratmat ga agatmeng namo orupmaiaba lop o usingnualap uriro maimai.) \v 3 Pa upulo Iesu ties maiong gare ro, “Memani ga tobukmila ga lop tuam o usingnualap? Atabo tale kan onagiming maset iriro gas me paga tinan la akosarong orong Devit, a? Iriro tara irie ga garip am la tafameng me parak. \v 4 Ga Devit la ula uobu na luguan ang Morowa ga uaro purun la iot bo luaga ila aitemeng ang Morowa. Urie, purun la puaru kan maset, are ratmat ga miridaip it la puomeng meba maiong. Pa Devit la parakong o ga ualo gat maun mirie la maionama ga irie. Pa Morowa la tale kan tiesong ga amama okosarong Devit kirinim a irie paga. Mimi kan le maset oagatming irie gas. \v 5 Ga atabo tale kan oagatming maset uriro ties la ovasming la iot na babam o maimai la tiesieng gare ro, Miridaip la mime okosar ubi na luguan o lotu na la o sabat? Mime orupmaiaba maimai me la o sabat, pa Morowa la tale kan tiesong la okosarmeng kirinim. \v 6 Tie, mirulor, ubi na luguan o lotu la okurupin maimai na la o sabat, pa non migana la unama to la akurupin lugan o lotu ga maimai na la o sabat gat. \v 7 Ties ang Morowa na babam ang Hosia la igama, \p ‘Tale narung me lavang agarit la mime akosar. Narung maset le kadikming maime non teip ga magaulap.’ Pa leba amira maset muana o uriro ties ang Morowa, tie tale kan puoming meba bukbukming ga tiesming kikirat me non inamaniap la tale kan memaning kirinim. Pa tale maset omit. \v 8 Tie, miptang, Migana migat ang Morowa iriet la Ila Kakani me la o sabat.” \s1 Na la o sabat la amumuriraong Iesu migana la kire kilan a \p \v 9 Iesu la tiesong ara, tie oulai uriro pianam ga ula uobu na non luguan o usingnualap. \v 10 Pa na iriro luguan o usingnualap, ame non migana la uvara kilan a. Pa non teip la namo maiabung Iesu na ties, are ratmat ga amarikmeng namo avuvuomeng. Amarikmeng gare ro, “Temaieng le mamurirabuong teip mila tafaang na la o sabat, o karuk?” \v 11 Ga maulo Iesu, “Leba noba migana la amaning non sipsip pa iriro sipsip la ulum na non lu na la o sabat, tie amit iriro migana eba aring sipsip ga aranang me nakap. Eva, eba okosarang ubi gare tiro na la o sabat, pa babun uvara sipsip, a? \v 12 Miptang! Teip ga magaulap la akurupmain sipsip. Are ratmat ga mumuru le akosarbuong tavuk ila mumuri ga maagabulie teip mila tafameng na la o aganuliap.” \v 13 Ga aulo iriro migana la kire kilan a, “Avuvutnaling kilan nuo.” Ga kakalait avuvutun migana kilan a, ga inar mumuri kilan a are non kilan. \v 14 Iesu la okosarong gare ro, pa gar ma Parasaiop la temaiara ga amaiolai luguan o usingnualap ga mela nebolameng ga man tiesmeng meba omaioping alang ba meba menamung Iesu ga aving. \s1 Iesu irie Migana migat ang Morowa o ubi \p \v 15 Urie, tara la ait Iesu paga la namo akosarmeng Parasaiop ira a, oulai uriro taun ga unum ga ula. Ga papot ma teip ga magaulap la ameuluo ga mamumuriraong mirier teip ga magaulap ganam la memaning tafa. \v 16 Ga maulo Iesu ga mabunakong meba tale ovaikmeng bonim a mai non teip ga magaulap tapmat, ga meba tale maiaramam ubiap la makosarong meba maagaalie. \v 17 Okosarong uriro ubi meba oauluo non ties Morowa la ualo aun unuli Aisaia la betieng migat. La omirong ties gare ro, \q1 \v 18 “Agimaming iriro migana la avuorung meba betang migana ruang o ubi. Mitara narung aime. Ga mitara temeba dalap \q1 tuo aime. Eba tabung Muranama ruo ana meba baisang o ties tung mai mirier garip ma inamaniap la tale onim Israel meba ina malagirang. \v 19 Tala kan tiesong o bukbuk ga mamarangenong maranit. Ga teip ga magaulap la tala kan mepta leba aramang non ara non ara ties na alangip. \v 20 Tala kan akofong gane pitpit la namo kofang, ga tale kan avuoong lalabie la tale maset ulabie, puoieng meba makosarang teip ga magaulap meba omeira maset ubi la okosartung meba ina malagirang. \v 21 Pa teip ga magaulap la tale onim Israel leba naganmeng \q1 ira a ga auanmela meba ina malagiang.” \rq Aisaia 42:1-4\rq* \s1 Parasaiop la megama ubiong Iesu ga Belesebul \p \v 22 Urie, na iriro tara, non inamaniap la alagimeng non migana la amaning muranama ila kire la ut ana. Maiavia ga muo ai Iesu. Iriro migana la sapsapong ga pamuieng gat nanam a. Tie, amumuriraong Iesu, ga ina ui iriro migana ga ina tiesong. \v 23 Are ratmat ga mirier teip ga magaulap ganam la turupmaiaba kirat ga megama, “Atabo iriro i migana la irie ea ang orong Devit, man auanbula meba muong o karuk, a?” \v 24 Pa gar ma Parasaiop la mepto uro ties ga megama, “Iriro migana la ume makala muranap mila kiram o kukunim ang Belesebul, migana ila uke maiang muranap mila kiram.” \v 25 Pa oit Iesu agat maiong na dalap ma ga maulo gare ro, “Leba non teip onim na noba kantri la nevuotmeng me na narain garipien ga nemenamung, tie uriro kantri la eba kiro ba. Pa leba teip ba onim na noba taun o noba luguan la nevuotmeng ga narain garipien ga nemenamung, uriro taun o luguan la tala kan puomeng meba dusmeng maranit. \v 26 Aret tiro, Satan leba akalaang Satan ga narain ba garipien la nelinamung iat, tie eba iling inamon ang maranit gare ba mani? Tale puoieng. \v 27 Pa leba migat ba Belesebul la ume toagaulie ga tume makala muranap mila kiram, tie aga leba maagaalie lop mim ga eba makalameng muranap mila kiram? Are ratmat ga lop mim kan la eba misingmaiala o ties ming la bangutieng kan gano. \v 28 Pa miptang! Leba Muranama ba ang Morowa la toagaulie ga makalarung muranap mila kiram, eva inamon ang Morowa la muo ra uadan mi. \v 29 Leba noba migana la namo ala obung na luguan ang noba migana ila mamarani meba aram pagap am, eba lake akosarang mani, a? Eba ka lake avisang iriro migana la mamarani o iagur. Na tara la okosarong gare tiro, tie eba bat puoang meba aram pagap la maiot na luguan ang iriro migana. \v 30 Migana la tale migan tuang, ume nekaroula ga turuo. Pa migana la tale toagaulie meba ipamum teip ga magaulap meba ameuluo Morowa, irie la makalaong tapmat ga maionama kakaliat aluo Morowa. \v 31 Are ratmat ga miptang, Morowa la eba avaiam mirier kirinimup ganam ga mirier tiesiap o upuke la mime makosar teip ga magaulap. Pa migana la tiesong kirat ira Muranama Ila Babai, tala kan puoong Morowa meba avaiang kirinim ang. \v 32 Leba migana ba la tiesong kirat me ira Migana migat ang Morowa, Morowa kan la eba avaiang kirinim ang. Pa migana la tiesong kirat me Muranama Ila Babai, Morowa la tala kan puoong meba avaiang uriro kirinim ang titot ga na tara leba betang tubiat. \v 33 Pa leba kuguom ba ula muru, tie parak gat o leba betieng ga muru ba. Pa leba kuguom ba ula kiro, tie parak gat o leba betieng ga kiro ba. Teip ga magaulap la lake ka mime ogima mulinim, meba omeira kuguom la muru o karuk. \v 34 Mimi gare lop iam kagok, mimi teip mila kiram. Are mani ga puoming meba miaramang ties ula muru na nanamup mi? Tale puoming it. Memani, nanamup ma teip la mime mavaik non agarip la dakmeng na dalap ma. \v 35 Migana ila muri la ume mavaik agariap mila murum la maiot na dalap a ga ume akosar tavuk ila muri gat. Pa migana ila kire la ume mavaik agarip mila kiram la maiot na dalap a, ga ume akosar tavuk ila kire gat. \v 36 Pa mirulo, tubiat na tara Morowa la avuoong meba abum teip ga magaulap na ties ga mavuvuoang, eba managiang mirier tiesiap mila kiram ganam teip ga magaulap la mime miaramam ga eba mavuvuoang ut narit narit. \v 37 Morowa la eba mivuvuo ang o ties la mime miaramo. Pa met iriro tavuk, leba mievang Morowa a gar ila puvuvui o a gar ila kire la amaning kirinim.” \s1 Non teip la amarikmeng Iesu meba akosarang paga ba o turupnuabap \p \v 38 Urie, non teip o agat o maimai ang Moses ga non gar ma Parasaiop la tiesmeng aime Iesu gare ro, “Migana o usingnualap napang le pasingnala noba kaguma onim na panbinim.” \v 39 Pa upulo Iesu ties maiong, “Mirie inamaniap onim na iriro tara la kiram maset ga tale ameuluo Morowa. Pa miga tomarikming meba misingtala noba kaguma onim na panbinim, a? Mirulor, tale kan puorung meba misingtala a noba kaguma onim na panbinim la miga agimaming. Pa namurit it kaguma leba misingtala a irie kaguma ang unuli Iona. \v 40 Eva, Iona la ut ma naien ma ilengiap ga naien ma arubuap tatang na karima a abuluma ila kakani. Aret tie ga turuo Migana migat ang Morowa gat la eba tonang ma naien ma ilengiap ga naien ma arubuap tatang na kimanam. \v 41 Miptang, na tara Morowa la avuoong meba abum teip ga magaulap onim na kimanam na ties, teip ga magaulap onim Ninive la eba dusmeng na ties ga mivuremeng o ties me tavuk ila kire maiang teip ga magaulap onim na iriro tara la mime akosar. Memani, gar onim Ninive la mepto ties la baisong Iona o, ga marigimeng dalap ma. Pa non migana la unama kabirana mi la akurupin Iona la mipto ties ang pa tale kan marigiming dalap mi. Karuk! \v 42 Ga na iriro tara Morowa leba abum teip ga magaulap na ties onim na kimanam, orong ula magabun onim na kantri Siba la eba dusieng na ties ga mivureieng o ties me tavuk ming ila kire maiang teip ga magaulap onim na iriro tara la akosarming. Memani, uriro orong ula magabun la ionama kakaliat maset o Israel, pa muio meba iptang agat ula mumuru ang Solomon. Pa ame non migana la unama kabirana mi la akurupin maset Solomon. Pa tale mipto ties ang ga marigiming dalap mi. Karuk.” \s1 Muranama ila kire la inat muo \p \v 43 Urie, Iesu la inagat tiesong gare ro, “Tie, noba migana la akalaong muranama ila kire la ut ana. Tie, iriro muranama la ume ula tapmat na pialap mila balakmeng meba onang mana. Pa tale kan aup nap ba ila muri. \v 44 Are ratmat ga ugama, ‘Eba ina terigirang me na inan luguan la tunama ana.’ Ga inagat ula ga agimaong luguan la tale unama noba ga arumeng ga asasameng ara. \v 45 Urie, ina ula ga malagiong 7 ma non muranap mila akurupmain o ukosar a tavuk ila kire. Ga mela maiobu na iriro luguan ga maionama ana. Lake ka unama iriro migana kirat, pa titot nunamap ang la kiro bat maset. Mirulor, iriet tavuk la eba betang ira mi, teip ga magaulap mila kiram la maionama na uro kimanam na iriro tara.” \s1 Aga la naga ga papa ang Iesu migat \p \v 46 Urie, na tara Iesu la man maulo teip ga magaulap, naga ang ga papap am la betmeng ga dusmeng lavie. Namo tiesmeng ga irie. \v 47 Pa non migana la aulo, “Naptang, naga nung ga papap nuam mipma la dusmeng lavie, ga namo tiesmeng ga nunuo.” \v 48 Pa Iesu la terigiong ga upulo ties ang iriro migana, “Aga urie naga rung, a? Ga aga mirie papap tuam, a?” \v 49 Ga masinguala Iesu lop am o usingnualap a kilan a ga tiesong gare ro, “Miptang, iriro gar la naga rung ga papap tuam. \v 50 Memani, teip ga magaulap la mime omeuluan agat ang Mamo ruang la unama na panbinim, mirie mi papap tuam ga loup tuam ga nagap tuam.” \c 13 \s1 Ties o uvuvuo me migana la ulio kabo a wit na ubi \p \v 1 Urie, na kan uriro la, aulai Iesu luguan ga ula lavie ga unama kagarat u kin Galili. \v 2 Ga gar ila kani ma teip ga magaulap la nebolameng tapmat meba meptang. Are ratmat ga tegoong ga ula unama bo non obinam la iot labinim. Gar ila kani ma teip ga magaulap la dusmeng labinim. \v 3 Ga masinguala Iesu ma papot ma tiesiap o uvuvuo ga tiesong gare ro, “Miptang. Non migana la ula magoong kabop a wit na ubi. \v 4 Man magoong, pa mirie non kabop a wit la melum na alang, pa mumaio kobengip ga maiom. \v 5 Pa non kabop la melum na nap o kimanam la ame tadasip ga karuk o papot kimanam mabuo. Tale kan ila kimanam lourup, are ratmat ga kakalait sikmeng miriro kabop. \v 6 Pa tara la muo efan nakap, ga maii miriro kabop. Ga tale memanim miriro kabop igulup, are ratmat ga laluom ganam ga mevara. \v 7 Pa non kabop la melum kabirana ma iagurup mila sisirim. Ga betmeng iagurup ga maialuam kabop ga tale sikmeng. \v 8 Pa non kabop la melum na kimanam ula muru, ga meario parak. Mirie la maiariam 100 ma kabop pa mirie la maiariam 60 ma kabop pa mirie la maiariam 30 ma kabop. \v 9 Mimi teip ga magaulap la mimaning kigip, miptang uriro ties ga oarakiming maset.” \s1 Man muana ga uaramo Iesu ties o uvuvuo? \p \v 10 Urie, tubiat mumaio lop o usingnualap ga amarikmeng Iesu gare ro, “Memani ga nume masingnuala teip ga magaulap o ties o uvuvuo?” \v 11 Upulo ties gare ro, “Morowa la misinguala a muana o ties ula kogoiri o inamon onim na panbinim, pa tale masinguala non teip ga magaulap. \v 12 Miptang, migana la ait ara muana a paga Morowa la namo akosarang, tie eba aagaalie Morowa ga aram papaluaip ma pagap. Pa migana la tale amaning uriro agat lare tiro, eba avugutara Morowa man tatak agat na dalap a. \v 13 Met iriro muana, tume tuaramam tiesiap o uvuvuo me mai. Irap ma la mime umai pa tale kan agimameng muana a paga ba. Mepto ties pa tale ameit muana o. \p \v 14 “Memani, non ties ang unuli Aisaia la betieng ara migat me mirio teip ga magaulap la igama, \q1 “‘Eba man miptang ties, pa tala kan amira muana o. Eba man \q1 uming pa tala kan arakiming paga ba. \v 15 Memani, dalap a iriro gar ma teip ga magaulap la libonmeng ara, ga kigip ma la palalameng ara meba meptang ties, ga madurimeng ara irap ma. Babun magimameng irap ma noba pagap, ga kigip ma eba meptang ties, ga dalap ma leba ameira muana o uriro ties. Ga eba marigimeng dalap ma ga ina mumaiong toi ga eba ina mamurirarang gat.’” \rq Aisaia 6:9-10\rq* \p \v 16 Pa milaminaismeng, memani irap mi la mime magima pagap pa kigip mi la mime mepto ties. \v 17 Mirulo migat: “Tinan papot ma unulip ga papot ma inamaniap mila puvuvum la ameuluan Morowa, mauanmela meba magimameng pagap la magimaming titot, pa tale magimameng. Ga uanmela meba meptang uriro ties tung la mipto titot, pa tale kan mepto.” \s1 Iesu la uaramo muana o ties o uvuvuo me kabo a wit \p \v 18 Urie, Iesu la inagat tiesong gare ro, “Miptang! Eba miralava a muana o uriro ties o uvuvuo ang migana la magoong kabop a wit na ubi. \v 19 Teip ga magaulap la mepto bais ula muru ang Morowa, pa tale ameit muana o, kamena gare miriro kabop a wit la melum na alang, ga ume muo Satan ga ovugutuara kakalait uriro ties la ulio Morowa na agat maiong. \v 20 Pa kabop la melum na kimanam la ame tadasip la mavuoieng teip ga magaulap la mepto ties ga kakalait omela ga temeba ume. \v 21 Pa miriro kabop la tale ame igulup la mimet maiot a tatak tara. Pa tara non teip ga magaulap la namo obomaionang nagan maiong iro ties ang Morowa, ga maialo giginanim maun miriro teip ga magaulap ga makirarameng. Tie, nagan maiong la ime kiribas kakalait ga mime maialam ibup ma iro nagan. \v 22 Pa kabop la melum kabirana ma iagurup la ame sisirip, mavuomeng teip ga magaulap la mepto ties pa mitara agatmeng me pagap onim na kimanam. Ga mitara nameng la namo maiaram papot kakepup ga pagap. Are ratmat ga miriro pagap la maialu ties ang Morowa ga tale lopiat parak. \v 23 Pa miriro kabop la melum na kimanam ula mumuru la mavuoieng teip ga magaulap la mepto ties ang Morowa ga maset ameit muana o. Are ratmat ga mime meario parak gare 100 ma kabop, o 60 ma kabop, o 30 ma kabop.” \p \v 24 Tie, Iesu la ualo non ties o uvuvuo maun ga tiesong gare ro, “Inamon onim na panbinim la are non migana la uliam kabop mila murum a wit na ubi ang. \v 25 Pa tara la durimeng teip ga magaulap, karorama ang iriro migana la muo ga uliam kabop ma kaburubap mila kiram kabirana a wit ga inar ula. \v 26 Tubiat iriro wit la siksikong ga tara la namo loparing, teip o ubi la magimameng kaburubap mila kiram titot la maiot kabirana a wit. \v 27 Are ratmat ga mela teip o ubi ai mamo iang ubi ga amelo, ‘Migana ila kakani, managipang kabop mila murum a wit la nuliam ara na ubi nung. Pa are mani ga betmeng miriro kaburubap mila kiram, a?’ \v 28 Pa mamo iang uriro ubi la maulo, ‘Non karorama la akosarong iriro tavuk.’ Pa amarikmeng teip o ubi, ‘Nanung le pala ga povang miriro kaburubap mila kiram?’ \v 29 Pa ugama, ‘Karuk. Miairang it. Memani, babun miovam kaburubap mila kiram ga miova wit gat. \v 30 Are ratmat ga mumuru le miairangan meba iat betliong, puoieng na tara leba maiarang parak. Pa na tara la eba miarang parak, eba maralava teip mila okosarong uriro ubi meba mepamum kaburubap mila kiram ga mavisming kepup meba tesuameng na kit. Ga tubiat eba maralava meba mepamung iriro wit na luguan tuang o parak.’” \s1 Ties o uvuvuo me kabo a mastet \p \v 31 Urie, Iesu la ina uaramo non ties o uvuvuo mai. Ugama, “Inamon onim na panbinim la are kabo a iriro non sagur mastet. Non migana la uaro kabo a mastet ga ulio na ubi ang. \v 32 Kabo a mastet la tale are non kabop o sagur. Karuk. Mitara kakapio maset. Pa tara la betieng ga kakanu, makurupin mirier non sagurup na ubi. Eva, betieng gare kuguom ga mime mumaio makosar kobengip luguap maiam bo muareip o.” \s1 Ties o uvuvuo me is \p \v 33 Urie, Iesu la ina uaramo non ties o uvuvuo mai teip ga magaulap ugama, “Miptang, inamon onim na panbinim la are is. Non magabun la iaro is ga origieng ga daram a palaua ula kakanu. Ga tubiat uriro palaua gano la tingieng.” \v 34 Miriro tiesiap ganam la uaramam Iesu mai teip ga magaulap o ties o uvuvuo. (Tale kan uaramo ties ba ula uakap mai. Karuk.) Uaramot ties o uvuvuo. \v 35 Are ratmat ga urio ties non unuli la uaramo la betieng migat. Ugama, \q1 “Eba tanavang nanam tuo ga eba taramang ties o uvuvuo me miun, eba ovaiktang ties ula kagoiri tiralo kan ga muio puoieng titot.” \rq Sam 78:2\rq* \s1 Muana o ties o uvuvuo o kaburubam ula kiro \p \v 36 Urie, Iesu la maulai teip ga magaulap ga ula uobu na non luguan. Ga lop am o usingnualap la mumaio ai ga megama, “Napang me nulam le panalava a muana o uriro ties o uvuvuo me kaburubam ula kiro la betieng na ubi.” \v 37 Are ratmat ga ugama Iesu, “Tie, iriro migana la ume ulio kabo a wit na ubi la avuvuoong Migana migat ang Morowa. \v 38 Pa ubi la ovuoieng uriro kimanam. Kabop a wit la mavuoieng teip ga magaulap mila murum am Morowa. Pa kaburubam ula kiro la mavuoieng teip ga magaulap mila kiram am karorama. \v 39 Iriro karorama la muo ulio kaburubam ula kiro na arubu, irie Satan. Pa tara la eba tekakavaieng parak la avuoong Morowa tara la eba itamung uriro kimanam. Teip o ubi la mavuoong angelop am Morowa. \v 40 Teip ga magaulap la mime mepamu kaburubam ula kiro ga osuameng na kit. Aret tie ga angelop leba akosarmeng iriet tavuk na tara Morowa leba itamung uriro kimanam. \v 41 Turuo Migana migat ang Morowa, eba masagarang angelop tuam, ga eba mavugutmaiara mirier pagap ganam na inamon ang Morowa la mime okirara nagan maiong teip ga magaulap ga meranam mirie meba okosarmeng kirinim. Ga eba mavugutmaiara gat inamaniap la mime akosar tavuk ila kire na inamon ang Morowa. \v 42 Ga eba magomeng ga mela na kit ula kakanu o iou. Ga eba meliba kirat ga mangiririkmeng logip ma na uriro ngitngit ula kakanu na uriro kit. \v 43 Pa na iriro tara, teip ga magaulap la omeuluo agat ang Morowa la eba melabie gare ba efan na inamon ang Mamo maiang. Mimi teip ga magaulap la mipto uriro ties, oagatming maset.” \s1 Ties o uvuvuo aime migana la oup mirikbuom ma kakepup na kimanam \p \v 44 Urie, inagat tiesong Iesu gare ro, “Inamon onim na panbinim la are non mirikbuom ma kakepup la meraiam na non ubi. Non migana la muo okaong kimanam ga agimaong, urie inagat uraio. Mitara teuba maset, are ratmat ga ula terigiong ga masagaong mirier pagap am ganam, ga ula osauong uriro ubi, la uraio mirikbuom una.” \s1 Ties o uvuvuo me gamale la mitara maiaba kakepup a \p \v 45 Urie, inagat tiesong Iesu gare ro, “Inamon onim na panbinim la are non migana o butamat la man aisinong gamale ila mumuri maset. \v 46 Pa tara la agimaong non gamale la mitara mumuri maset. Tie, ula masagaong mirier pagap am ganam, ga ula asauong iriro gamale ila mumuri.” \s1 Ties o uvuvuo aime ubianama \p \v 47 Urie, inagat tiesong Iesu gare ro, “Inamon onim na panbinim la are non ubianama la agomeng teip ga ula todang na pirom. Ga iriro ubianama la uaram non ara non ara abulap. \v 48 Tara la dakong ubianama, tie merana teip ga muo labinim. Ga maionama ga mepamuam abulap mila mumurum na non keip. Pa abulup mila kiram la magomeng. \v 49 Tie, tara la eba itamung Morowa uriro kimanam, eba okosarang garet tiro ira ma teip ga magaulap. Eba masagaang Morowa angelop am eba malagimeng teip ga magaulap mila kiram la maionama kabirana ma teip ga magaulap mila omeuluan agat ang Morowa. \v 50 Ga eba magomeng teip ga magaulap mila kiram ga mela na kit ula kakanu o iou. Eba meliba kirat ga mangiririkmeng logip ma na ngitngit ula kakanu na uriro kit.” \p \v 51 Tie, mamarikong Iesu lop o usingnualap ga maulo gare ro, “Mamit muap ma miriro tiesiap o karuk?” Pa mepulo umarik ang gare ro, “Eva, mapet.” \v 52 Ga maulo Iesu gare ro, “Are ratmat ga mirier teip o agat o maimai la betmeng lop o usingnualap tuam ga maionama na gar ang Morowa. Mirie la are mamo ang non luguan ila kakani la maiobu ga mela tapma na luguan ga maiaram pagap mila neim ga pagap mila tatalim gat, ga miaram me lavie.” \s1 Teip ga magaulap onim Nasaret la maialam ibup ma ira Iesu \p \v 53 Urie, Iesu la uaramam ara miriro tiesiap o uvuvuo ga oulai uriro pianam. \v 54 Ga ula Nasaret, pianam ang migat. Ga ula uobu na luguan o usingnualap ga masinguala teip ga magaulap o ties ang Morowa. Ga mepto ties ang, ga turupmaiaba kirat ga megama, “Iriro migana la uaro uriro unirap ula muru lagum? Ga aga la ualo kukunim aun ga makosarong pagap o turupnuabap? \v 55 Abit ara, iriro migana la irie poi ang non etumar Iosep. Ga Maria urie naga ang, ga Iemes ga Iosep ga Simon ga Iudas, mirie papap am. \v 56 Ga mirier loup am gat la maionama ga bubuo. Pa are mani ga puoong meba makosarang miriro pagap? Are ratmat ga uriro ties la tale migat.” \v 57 Tiesmeng gare tiro ga maialam ibup ma ira. Ga maulo Iesu, “Unuli la amaning bonim ula kanu na mirier pialap ganam tapmat. Pa pianam kan ang ga na luguan kan ang, betong gare migana agarit.” \v 58 Are ratmat ga tale kan makosarong papot pagap o turupnuabap na uriro pianam. Memani, tale kan naganmeng ira a. \c 14 \s1 Agatong Herot namoma Iesu la irie Ioanes o unuvariap \p \v 1 Urie, na iriro tara, Herot Antipas, orong onim na provins Galili, la upto ties ma pagap la makosarong Iesu. (Herot Antipas irie non poi ang orong Herot la unama ga orongong na tara la avarangeieng Maria Iesu.) \v 2 Are ratmat ga maulo teip o ubi, “Iriro migana irie Ioanes o unuvariap la inar teuara na una. Are ratmat ga Iesu la amaning uriro kukunim meba makosarang miriro pagap o turupnuabap.” \v 3-4 Eva, Herot la agatong gare tiro. Memani, tinan la magiong Herot iro Herodia, kuala ang Pilip, papa ang Herot ga aulo Ioanes Herot gare ro, “Olaginung ara uriro magabun, kuala ang papa nuang ga orupnuaba uriro maimai o magi ang Moses.” Ga ipto Herodia uriro ties ga mitara mukmukau. Are ratmat ga ailo Herot meba masagaang non teip o danunumiap meba umaiaring a. Ga avismeng a sen ga maiabua na luguan o arubu. \v 5 Herot la namo anamung Ioanes, pa urau maime inamaniap. Memani, papot teip ga magaulap onim Israel la naganmeng ira Ioanes la irie non unuli. Are ratmat ga agatong gare ro, “Babun bukbukmeng me palam, ga eba pumaiaro danunumiap ba ga pava.” \v 6 Pa Herodia la man oisinieng alang ba meba menamung Ioanes. Ga non la non inamaniap la nebolameng ga Herot, meba oagatmeng la la avarangeieng naga ang. Pa na irie tara poi ieng Herodias ula magabun la man ivina kabirana ma. Ga mitara teuba Herot ume. \v 7 Are ratmat ga ivo temaieng ume ga okosarong ties migat gare ro, “Migat tatuan, man paga la tomariknung aime eba talang.” \v 8 Tie, ila omarikieng naga ieng eba mani le akosarieng, ialo naga ieng agat un kubebun. Are ratmat ga ila kubebun ailo Herot ga tiesieng gare ro, “Narung le nanamung Ioanes o unuvariap ga nabung bugam a na koi ba, ga miaving ga mumiong mialang toun.” \v 9 Urie, Herot la upto uriro ties ga giginam dalap a maset. Pa oagatong uriro ties migat la uaramo na irap ma teip mila kakanim la parakmeng ga irie ga tale iga muliaba meba oigorala uriro ties la uaramo. Are ratmat ga maulo teip am o danunumiap ga okosarmeng gare rie la ailo kubebun. \v 10 Tie, asagaong non migana ga ula na luguan o arubu meba maalava teip o danunumiap meba akoratmeng kakong a Ioanes ga menamung ga aving. \v 11 Ga mela menamua ga maiabu bugam a Ioanes na koi, ga maialo un uriro kubebun. Ga ila ialo uriro un naga ieng. \v 12 Tie, lop am Ioanes o usingnualap la mepto ties la uvara ra Ioanes, ga mumaio maiavia tongan ga mela memua. Ga tubiat mela amelo Iesu a iriro paga. \s1 Iesu la ualo parak maun 5,000 ma teip ga numeilup maiam \p \v 13 Urie, upto Iesu uriro ties a Ioanes la uvara ga tegoong bo non obinam ga oulai uriro pianam ga lop am o usingnualap ga mela tigit na non pianam la karuk ma inamaniap una. Pa papot ma teip ga magaulap la mepta Iesu la namo ala lagum. Are ratmat ga mamaiolai taunup tapmat ga menum ga ameuluo labinim ga mela. \v 14 Tie, na tara la betong Iesu na uro pianam ga agimaong gar ila kakani ma teip ga magaulap. Ga mabouvara ga mamuriraong inamaniap maiam mila tafameng. \v 15 Pa nabit ara, lop am Iesu o usingnualap la mumaio ai ga amelo gare ro, “Ila Kani. Uriro pianam la karuk ma inamaniap una. Pa kagarat ara la namo namila muabari. Are ratmat ga mumuru le masaganang teip ga magaulap ga mela tapmat na pialap meba osaumeng parak.” \v 16 Pa maulo Iesu gare ro, “Memani ga miga masagaming ga mela, a? Mimi kan le mialang parak maun.” \v 17 Pa amelo lop am o usingnualap, “Teivuo! Tale kan pamanim papot ma parakiap la maiot. Pamanim muanam it ma purulup ga narain it abulapien.” \v 18 Iesu la upulo ties, “Marie ra. Miaram miriro purulup ga abulapien ga mialam toun.” \v 19 Ga maulo Iesu inamaniap meba maionang bo palis. Ga uaram miriro 5 ma purulup ga narain abulapien, ga ui me nakap na panbinim, ga ivo temaieng me aun Morowa. Tie, mapukoula miriro purulup ga ualam maun lop am o usingnualap. Ga mavuotmeng lop am o usingnualap miriro me maun teip ga magaulap. \v 20 Tie, mirier teip ga magaulap ganam la parakmeng ga utmeng. Pa napup ka o parak misik la maiot ga mepamuam ga masuvarmeng 12 ma keip. \v 21 Uvas ma teip la parakmeng na irie tara la puomeng gare 5,000 ma teip pa tale kan mavasmeng magaulap ga tatak lop la mumaio ga mirie. \s1 Iesu la unum nakap bo kin Galili \p \v 22 Urie, tale kagat maulo Iesu lop am o usingnualap meba tegomeng bo obinam ga meke aime ga mela toma na taralap o kin Galili. Pa maulo namo ka onang na tara meba masagaang teip ga magaulap ga mela. \v 23 Ga mela ra inamaniap pa iriet talamet la ula nakap bo pugama, meba marikang. Pa na tara la namila muabari, iriet talamet la unama bo iriro pugama. \p \v 24 Uriro obinam maiong lop am o usingnualap la ilar kakaliat, ga ifif la muio leike o obinam ga temaiara boulup ga oirakmeng uriro obinam. \v 25 Pa na tara kagarat ara meba ileng ba, unum Iesu nakap bo uriro kin Galili. Ga ula betong mai lop am o usingnualap. \v 26 Agimameng lop am o usingnualap la unum nakap bo kin ga mitara merau. Ga megama, “Teivuo, irie non kuraima.” Are ratmat ga didirmeng ga kukupmeng kirat. \v 27 Pa kakalait maulo Iesu gare ro, “Miptang! Mionang teteiliat. Turuot tiro. Buat mirau.” \v 28 Pa upulo Petro tiesang gare ro, “Ila Kakani, lebat nunuo ba, tie tonalava meba tamung nakap bo kin ga murang noi.” \v 29 Pa ugama Iesu, “Tie, munang.” Ga Petro la oulai obinam ga unum nakap bo kin ga ula ai Iesu. \v 30 Pa ogimaong ifif la mitara mamaranu ga urau, ga namula kirat me lourup na burunam. Are ratmat ga marikong maranit gare ro, “Ila Kakani, toaganalie!” \v 31 Tie, kakalait it uala Iesu kilan a ga uat a Petro ga aulo gare ro, “Nunuo migana la maning tatak it nagan ira ruo. Memani ga maning narain agaripien na dalap nuo?” \v 32 Tie, tegoliong bo obinam ga no ra ifif. \v 33 Ga miriro lop am o usingnualap la maionama bo obinam, la lotumeng me ai Iesu ga megama, “Migat ara, nunuo Poi ang Morowa.” \s1 Iesu la mamuriraong papot ma inamaniap la tafameng na distrik Genesaret \p \v 34 Urie, Iesu ga lop am o usingnualap la orupmaiaba kin Galili ga betmeng na distrik Genesaret. \v 35 Ga teip ga magaulap onim na iriro nap la agimameng ga ameit irie Iesu. Tie, asagameng ait ga ula na mirier pialap la maiot kagarat ga malagimeng teip mila tafameng ga mumaio ai. \v 36 Ga amarikmeng Iesu meba aeram teip mila tafameng meba maiaring it buruma ang ma kilalap ma. Ga teip ga magaulap la maiaria buruma ang, mirier ganam la inar mumurum. \c 15 \s1 Maimai ang Morowa la okurupin ties maiong eap mim \p \v 1 Urie, na tara Iesu la unama ka na nap iang Genesaret, non gar ma Parasaiop ga teip o usingnualap o maimai la mamaio Ierusalem meba agimameng Iesu. Ga amarikmeng Iesu gare ro, \v 2 “Me man paga lop nuam o usingnualap la mime okorat maimai maiong tatimup la maialo buun? Tara namo parakmeng, tale kan mime magos kilalap ma?”\f + \fr 15:2 \ft Papot ma teip ga magaulap onim Israel la merau ga tale kan maiaria paga ba ila papali na agat ang Morowa. Are ratmat ga agatmeng gare ro, Leba maiong pagap la papalim kilalap ma, tie mimaning kirinim na irap a Morowa. Are ratmat ga lake ka mime magos kilalap ma, ga parakmeng bat. Pa lop am Iesu o usingnualap la tale kan ameuluan iriro tavuk.\f* \v 3 Pa Iesu la upulo uriro umarik gare ro, “Memani ga mavureming lop tuam o usingnualap o ties? Miptang, mime orupmiaba maimai ang Morowa ga omiuluot maimai agarit maiong tatimup la okosarmeng. \v 4 Ugama Morowa, ‘Mionang apat mamo ga naga ming ga miptang ties maiong.’ Ga ugama gat, ‘Migana la oguekong ties me mamo ga naga ang, eva, eba aving.’ \p \v 5 “Pa oguekming ara uriro ties ga omiuluan ara non ara ties ga mime migama, ‘Na tara noba migana la alam kakepup o pagap aun mamo ga naga ang meba leagaalie,’ pa leulo gare ro, ‘Kadik, mavuorung miriro kakepup meba talam aun Morowa.’ \v 6 Are ratmat ga iriro migana la tale kan unama apat mamo ga naga ang, ga tale naong meba alam kakepup aun mamo ga naga ang meba umialeng libuo. Karuk. Me iriro tavuk la mime minio ties ang Morowa meba miaving tavuk la miara maun eap mim. \v 7 Mimi gar o kakarabunim migat! Unuli Aisaia la avuoong migat tavuk ming na tara la tiesong gare ro, \q1 \v 8 “‘Iriro gar ma teip ga magaulap la mime lotu me toi ga mime maiavio bonim tuo mat nanamup ma, pa dalap ma la maiot kakaliat migat touluo, ga tale tomeuluan migat. Karuk. \v 9 Mimet masingmaiala o maimai maiong inamaniap ga mime megama, “Urio ties ang Morowa.” Are ratmat ga lotumeng it agarit me roi.’” \rq Aisaia 29:13\rq* \s1 Iesu la tiesong ma pagap la mime mapali ra teip ga magaulap \p \v 10 Urie, Iesu la mamarikong teip ga magaulap me ai ga maulo gare ro, “Miptang ga agatming maset. \v 11 Paga la ume uobu na nanam tale kan ume akosar migana ga ume papali. Karuk kan. Pa paga la ut tama na nanam ga ume iura me lavie, iriet la ume apalira migana.” \v 12 Na irie tara mumaio lop am o usingnualap ai ga amelo gare ro, “Uriro ties la nuaramo mai teip ga magaulap togo, mepto Parasaiop ga atabo bukbukmeng me ira nuo me iriro.” \v 13 Tie, maulo Iesu, “Miptang, miaiang. Mamo ruang la unama na panbinim la amaning non ubi. Mirier pagap irie kan la tale uliam, eba ovam ga igulup ma. \v 14 Are ratmat ga irie tavuk maiang Parasaiop la kamena gare teip mila sapsapmenng la namo osingmaiala alang me non sapsap. Pa sapsap leba osingala alang me non sapsap, tie eba lilaming iat na lu.” \p \v 15 Pa amarikong Petro Iesu gare ro, “Puonung it leba naramang muana o uriro ties o uvuvuo la manulo teip ga magaulap? Paga paptang meba maset apera?” \v 16 Ga ugama Iesu, “Teivuo, man fufulutieng ka agat ming? \v 17 Tie, miptang. Tale mamira mirier pagap la miabuam na nanamup mi meba miom, mimet mela na karip mi, ga karip mi la ina mime mago me lourup na tatak luguan, a? \v 18 Pa ties la ime iaramo nanam, urirot la ime bet na dalap. Ga irirot i paga la ume makosar teip o magaulap ga okosarmeng kirinim. \v 19 Tie, pagap la betmeng na dalap la are ro: Agat ula kiro, ga ununamuap ma inamaniap ga mevara, ga tavuk o sadak, ga non ara tavuk o kirinim uadan ma kubap ga kubeulap, ga tavuk o pula, ga kakarabunim na ties, ga tavuk o ties kikirat me non teip ga magaulap. \v 20 Mirirot mi tavukup la mime makosar teip ga magaulap ga memaning kirinim. Pa migana la namo parakang ga tale ka magosong kilalap a, iriet paga la tale puoong meba akosarang migana meba amaning kirinim.” \s1 Magabun onim Kanan la naganieng migat ira Iesu \p \v 21 Tubiat, Iesu ga lop am o usingnualap la omaiolai uriro pianam, ga mela na nap iang taun Taia ga Saidon. \v 22 Urie, na uriro pianam non magabun a gar Kanan (la tale onim Israel) la ionama. Ga muio ai Iesu ga marikieng maranit gare ro, “Ila Kakani, nunuo ea ang orong Devit. Tobonaving ga toaganalie. Non muranama ila kire la ut una poi rung ga mitara okiraraong maset. \v 23 Pa tale kan upulo Iesu ties ba ieng. Are ratmat ga mumaio lop am o usingnualap ai ga amelo, “Osaganang ga ila. Memani ga man paiuluan ga mitara okosarieng papot alaga.” \v 24 Pa upulo Iesu ties gare ro, “Morowa la tale kan tosagaong ga muruo meba maagaralie teip ga magaulap la tale onim Israel. Karuk. Tosagaong me teip ga magaulap a gar onim Israel it la kamena gare sipsipup mila sivutmeng.” \v 25 Magabun la ipto uriro ties ga muio ga makofieng dadebip o kagarat ai Iesu ga amarikieng, “Ila Kani, toaganalie.” \v 26 Pa Iesu la upulo uriro umarik gare ro, “Tale kan mumuru le tarang parak maiong lop (mila kakapim) ga ogorang maun kavunap. Karuk.” \v 27 Pa uriro magabun la igama, “Ila Kakani, ties nung la migat. Pa kavunap gat la mime mearam napup o parak la mime melum apat luaga maiang irap maiam.” \v 28 Tie, Iesu la upto uriro tiesieng magabun ga ugama, “Magabun, nagan nung la kakanu migat. Paga la nanung aime eba betang ira nuo, eba betang.” Ga na iriro tara migat, poi ieng ula magabun la inar mumuru gat. \s1 Iesu la mamuriraong papot teip ga magaulap la memaning tafa. \p \v 29 Urie, oulai Iesu uriro pianam ga unum ga ula na taralap o kin Galili. Ga ula nakap bo non tatak pugama ga unama abuo. \v 30 Ga papaluaip ma garip ma teip ga magaulap la mumaio ai, ga maialam kibap mila kiram ga mualap mila kogorikmeng ga irap mila sapsapmeng ga nanamup mila tale mime ties ga non kan inamaniap mila tafameng gat ga maiabuam ai kiban a Iesu. Ga ina mamuriraong ga inagat mumurum. \v 31 Pa teip ga magaulap la magimameng garip ma mila pamumeng nanamup ma la ina tiesmeng gat, ga mualap mila kagorikang la ina puvuvum gat, ga kibap mila kiram la ina menum. Ga are gat to, gar ma teip ga magaulap la sapsapmeng puomeng meba ina umaing gat. Are ratmat ga teip ga magaulap la magimameng miriro pagap ga turupmaiaba kirat. Ga maiavio bonim a Morowa onim Israel ga lotumeng me ai. \s1 Iesu la ualo parak maun 4,000 ma teip ga numeilup maiam \p \v 32 Urie, tubiat, mamarikong Iesu lop am o usingnualap ga, maulo, “Kadiktung me iriro gar ma teip ga magaulap la maionama ga turuo. Memani la puoieng ara ma naien ma lap ga tale gat memaning parak. Tale narung le masagarang ga mela na tara la tafameng me parak. Babun maragalinmeng irap ma o tafa me parak ga eba melum na alang.” \v 33 Pa amelo lop am o usingnualap, “Iriro nap o pianam la karuk ma inamaniap la maionama kagarat. Eba buaram papot ma purulup lagum meba bualam aun irio gar Ila Kakani gare tiro? Atabo karuk kan!” \v 34 Pa mamarikong Iesu, “Mimanim namuk ma purulup?” Ga mepulo ties ang, “Pamanim gamura ma purulup ga ut narit narit it ma tatak abulap.” \v 35 Tie, maulo Iesu teip ga magaulap meba maionang bo kimanam. \v 36 Ga uaram miriro gamura ma tatak purulup ga abulap, ga ivo temaieng me aun Morowa. Ga mapukoula miriro ga ualam maun lop am o usingnualap. Ga maialam lop am o usingnualap maun teip ga magaulap. \v 37 Are ratmat ga mirier teip ga magaulap ganam la parakmeng ga utmeng. Ga mepamuam napup o parak la maiot ka ga masuvarmeng gamura ma keip. \v 38 Teip la maio uriro purun ga abulap la puomeng gare 4,000 ma teip. Pa tale mavasmeng magaulap ga tatak lop la maionama ga mirie. \v 39 Parakmeng ara, tie masagaong Iesu teip ga magaulap ga mela, ga tegoong bo obinam ga ula na nap iang Magadan. \c 16 \s1 Parasaiop ga Sadukaiop la amarikmeng Iesu meba akosarang paga ba o turupnuabap \p \v 1 Urie, Parasaiop ga Sadukaiop la mumaio ai Iesu meba avuvuomeng. Amarikmeng meba akosarang paga ba o turupnuabap meba masingala kaguma onim na panbinim. \v 2 Pa upulo ties maiong gare ro, “Nabit ga mime migama, ‘Panbinim la taktogu, tie eba tara ba ila muri kalup.’ \v 3 Pa parabira ga mime migama, ‘Panbinim la taktogu ga pupulu. Are ratmat ga eba betieng ifif ba ga afarat ba.’ Migat, mime magima kagup o panbinim ga maset mime mavuvuo. Pa tale kan mime magima kagup a iro tara titot. \v 4 Mimi, teip ga magaulap a iriro tara ila kire, la tale kan naming meba amira migat Morowa. Pa mitara naming meba agimaming non ara non ara pagap o turupnuabap. Pa mirulo, tala kan puorung meba akosartang noba paga o turupnuabap ga misingtala a. Karuk kan. Pa namurit it kaguma ang unuli Iona la eba misingtala tubiat.”\f + \fr 16:4 \ft Unama na karima a abuluma ila kakani ma naien ma lap, pa tubiat ina muo lavie gat. Paga la eba are ba tiro la eba betang ira ruo.\f* Ga maulai Iesu ga ula. \s1 Ties o uvuvuo me is maiong Parasaiop ga Sadukaiop \p \v 5 Urie, Iesu ga lop am o usingnualap la tegomeng bo obinam ga mela betmeng labinim na taralap o kin Galili na iroma nap. Pa mevaio meba miaram purulup ba ga mumaiong maun. \v 6 Ga maulo Iesu gare ro, “Temamalienming! Babun omiuluo is maiong Parasaiop ga Sadukaiop.” \v 7 Tiesong Iesu gare tiro, ga man tiesmeng lop am o usingnualap kan kabirana ma, “Tale buaram noba purulup ga mubuo, are ratmat ga uaramo uriro ties me bulam.” \v 8 Iesu la oit urio ties la maiaramo ga maulo, “Mimi teip la mitara kakapio nagan ming. Me mani ga man tiesming kabirana mi gare ro, ‘Tale kan buaram purulup ba?’ \v 9 Atabo tale ka agatming o muana o is maset, a? Atabo tale kan managiming miriro muanam ma purulup la 5,000 ma inamaniap la maiom ga namuk ma keip la masuvarming, a? \v 10 Ga atabo tale kan magatming miriro gamura ma purulup la 4,000 ma inamaniap la maiom, ga namuk ma keip la masuvarming na iriro tara, a? \v 11 Pa tale tiestung me purun. Karuk. Tale agat ming maset. Tugama, Temamalienming! Babun omiuluo is maiong Parasaiop ga Sadukaiop.” \v 12 Tie, titot, lop am o usingnualap la mepto uriro ties ga omeit maset, tale kan tiesong me is o ukosar o purun. Karuk. Pa tiesong me uro usingnualap maiong gar ma Parasaiop ga Sadukaiop la mime masingmaiala teip ga magaulap, are ratmat ga maulo meba temamalienmeng ga maialam ibup ma maun. \s1 Petro la tiesong Iesu irie Karisito \p \v 13 Urie, tubiat, Iesu la ula na nap na taun Sisaria Filipai, pa na iriro tara, mamarikong lop am o usingnualap, “Teip ga magaulap la mime mega mani me rulam, Migana migat ang Morowa? Agatmeng mega turuo aga migat, a?” \v 14 Non lop am o usingnualap la megama, “Mirie la megama, nunuo Ioanes o unuvariap. Pa mirie la megama, nunuo Elia. Pa mirie la megama, nunuo unuli Iremia, o non ara unuli onim tinan.” \v 15 Tiesmeng gare tiro ga mamarikong Iesu, “Tie, mimi kan la agatming gare mani? Miga turuo aga?” \v 16 Pa Simon Petro la upulo uriro umarik gare ro, “Nunuo iriro migana Karisito. Nunuo Poi ang Morowa la ame ninimiap.” \v 17 Tiesong Petro gare tiro, tie aulo Iesu, “Simon, nunuo poi ang Iona, eba nolaminaisang Morowa. Karuk kan a noba migana onim to na kimanam la nosinguala o uriro ties. Karuk. Mamo ruang la unama na panbinim, iriet la nosinguala o uriro. \v 18 Pa norulo gare ro, Nunuo Petro. Muana o uriro bonim tadas pa eba okosartang lotu rung bo iro tadas. Are ratmat ga ngangas ieng nuvarap la tale kan puoieng meba makiraraieng ga makurupeling teip ga magaulap o lotu. Karuk kan! Eba maiot atatan makin. \v 19 Eba talam kip o inamon onim na panbinim noun. Paga la avisnung togo na kimanam, eba gat avisang Morowa tatuan na panbinim. Pa paga la aviknung togo na kimanam, eba gat avikang Morowa na panbinim.” \v 20 Iesu la mabunakong lop am o usingnualap maranit o ties gare ro, “Baraba mamilo teip ga magaulap la turuo kan iriro migana Karisito.” \s1 Iesu la tiesong leba aving ga ina teara \p \v 21 Urie, na iriro tara, Iesu la puaro la man maulo lop am o usingnualap uakap gare ro, “Tuga tala Ierusalem, meba taving papot ngitngit na kilalap ma teip mila uke ga miridaip mila kakanim, teip o usingnualap o maimai ang Moses. Ga eba tomaiabung na ties ga eba taving, pa na la lama naien tubiat, eba ina terara na una.” \v 22 Pa Petro la upto uriro ties la uaramo, ga urana Iesu me toma na taralap ga puaro la man abukula Iesu gare ro, “Ila Kakani, karuk kan! Iriro paga la buat betong ira nuo!” \v 23 Pa terigiong Iesu ga aulo gare ro, “Nunuo Satan, nala kakaliat malonim tuo. Nuga ononaling alang tung. Tale kan onouluan agat ang Morowa, pa onouluan it agat maiong inamaniap onim na kimanam it.” \v 24 Tie, maulo Iesu mirier lop am o usingnualap gare ro, “Man migana la namo toauluo, tie oiniang kan na ang ga urangaang me nuvarap gare turuo leba taving. Ga eba toauluo. \v 25 Memani, migana leba naang maset meba ualeng mabuo neip a ga maset iot ninimiap ang, tie ninimiap ang eba karuk ba ume. Pa migana la naong meba toauluo ga menamung ga aving, eba oala ninimiap la iot atatan makin. \v 26 Leba aram migana ba pagap ganam onim na uro kimanam, pa ninimiap ang kan la karuk ume, mirio pagap eba aagamelie gare ba mani? Eba alang migana man uniap meba ina oueng ninimiap ang? Tale kan puoong. Eba iouang. \v 27 Turuo Migana migat ang Morowa eba tonang na lalabie ila kakani ang Mamo ruang, ga eba murang ga angelop tuam. Na iriro tara, eba talang uniap maun teip ga magaulap puoieng ira tavuk la akosarmeng. \v 28 Mirulor migat, non teip la man dusmeng togo, eba ka tale meving, ga eba agimameng Migana migat ang Morowa la eba muong gare orong ila kani.” \c 17 \s1 Neip a Iesu la teigormela gare lalabie \p \v 1 Urie, gunamur ma lap la aipmeng, tie alagiong Iesu Petro ga Iemes ga papa ang a Ioanes, ga mela bo non kavinama la ula nakap maset. \v 2 Pa tara naien ma lop am o usingnualap la man maionama ga man umei, tie neip a Iesu la teigormela ga betmeng gare lalabie. Eva, pava a la ilabie gare efan, ga burap am la betmeng ga pasokmeng gare lalabie gat. \v 3 Pa miriro naien la agimameng Moses ga Elia. Man dusliong ga tiesliong ga Iesu. \v 4 Ga Petro la magimaong miriro ga aulo Iesu gare ro, “Ila Kakani, leba nanang mumuru le bunang togo. Tie, eba teralim naien ba ma luguap o ifif togo. Nuang ba, ga ang ba Moses, ga ang ba Elia.” \v 5 Man tiesong ka Petro, pa non uvau la mitara ilabie la ialuam. Ga mirie naien ma la mepta non nigunama na uriro uvau la tiesong gare ro, “Iriro namurit it Poi ruang. Mitara narung aime ga teruba aime. Miptang it ties ang.” \v 6 Lop o usingnualap la mepto uriro ties, ga kumumeng me lourup bo kimanam. Memani, mitara merau. \v 7 Ga muo Iesu mai ga uabua kilan a mabuo ga ugama, “Temiara! Buat mirau.” \v 8 Miriro naien ma la temiara ga umei tapmat, pa tale kan agimameng noba migana. Karuk. Agimameng it Iesu talamet la unama. \p \v 9 Tie, amaiolai kavinama ga menum me todang lourup, pa tiesong Iesu maranit maime, “Baraba amilo noba migana a irio paga la agimaming, puoieng a tara leba ina teara Migana migat ang Morowa na una.” \v 10 Ga miriro naien ma lop o usingnualap la amarikmeng, “Pa uriro ties nung leba migat ba o ga Karisito la muo ra, tie memani ga teip o usingnualap o maimai ang Moses la megama Elia leba lake muong laike a?” \v 11 Pa upulo Iesu uriro umarik gare ro, “Uriro ties maiong la migat o. Elia leba lake muong ga mavuvutaling mirier pagap ganam.” \v 12 Pa mirulor, “Iriro migana Elia, teip o usingnualap o maimai la tiesmeng aime la muo ra. Pa teip ga magaulap la tale kan maset arakimeng. Karuk. Are ratmat ga man omeuluan kan agat maiong ga man akosarmeng non ara non ara tavukup maiam ira a. Ga aret tie, eba akosarmeng iriet tavuk ila kire ira Migana migat ang Morowa ga maialang giginam aun.” \v 13 Iesu la tiesong gare tiro, tie lop am o usingnualap la ameit la tiesong me Ioanes o unuavariap. \s1 Iesu la amumuriraong non kulot la ame muranama ila kire \p \v 14 Urie, na tara Iesu ga miriro naien ma lop o usingnualap la mela mai teip ga magaulap, non migana la muo ai Iesu ga makofong dadebip a me ai. \v 15 Ga ugama, “Ila Kakani, abonaving poi ruang ila migana. Mitara ume bet ga babananong ga ume aiop gogo ga akiraraieng. Ga papot ma lap la ume ulum na kit ga ume ulum gat na burunam. \v 16 Pa muruo tuala maun lop nuam o usingnualap, pa tale kan puomeng meba amurirameng.” \v 17 Iesu la upulo ties gare ro, “Mimi, gar ma inamaniap la tale naganming ira Morowa ga tavuk ming la mitara kire maset. Namuk ma lap la eba ka tonang ga mimi, a? Namuk ma lap leba ka man tonang meba omira kukunim ang Morowa, a? Alagiming iruo kulot ga muong toi.” \v 18 Tie, abukula Iesu iriro muranama ila kire, ga iriro muranama la aulai kulot, ga kakalait it no tafa ang. \v 19 Tubiat, lop am o usingnualap la mumaio ai Iesu tigit ga amarikmeng, “Memani ga tale puopang meba akalapang iriro muranama ila kire ga aolaing kulot ga ala?” \v 20 Pa maulo Iesu gare ro, “Memani, nagan ming la mitara kakapio. Are ratmat ga tale puoming meba akalaming iriro muranama ila kire. Mirulo migat, leba nagan ming la kakapio gare tatak kabo o mastet, tie eba puoming leba tiesming me iriro pugama, ‘Tenara ga nala na iroma nap’, ga eba ala gare rie la tiesming. Ga karuk kan o ubi ba la tale puoming meba okosarming.” [ \v 21 Pa karuk kan o noba alang meba akalaming iriro muranama ila kire leba tale marikming ga obunakming me parak.] \s1 Lama narain tara la tiesong Iesu eba aving ga ina teara \p \v 22 Urie, tubiat lop am o usingnualap la nebolameng ga Iesu na provins Galili, ga maulo Iesu gare ro, “Tale gat laklage tara ga eba maiabung Migana migat ang Morowa na kilalap ma non garip. \v 23 Ga eba menamung ga aving. Pa na lama naien la tubiat, eba ina teara.” Lop am o usingnualap la mepto uriro ties, ga mitara giginam dalap ma. \s1 Iesu la uala takis me na luguan o lotu \p \v 24 Urie, Iesu ga lop am o usingnualap la mela betmeng na taun Kaparenaum. Pa inamaniap mila mime maiara takis me luguan o lotu la mumaio ai Petro ga amarikmeng gare ro, “Migana ming o usingnualap ume kan uala takis me luguan o lotu o karuk? \v 25 Pa upulo Petro ties maiong, “Eva, ume uala.” Tie, ula uobu Petro tapma na luguan. Pa tara la tale ka aulo Iesu, amarikong Iesu gare ro, “Simon, agatnung gare mani? Orongup onim na uriro kimanam mime maiaro non ara unuarap ma takisip aun aga? Mime maiaram maun kan inamaniap maiam, o un non ara gar ma teip ga magaulap onim na non ara kantri?” \v 26 Pa upulo Petro ties ang, “Maun teip ga magaulap onim na non ara kantri.” Are ratmat ga aulo Iesu, “Tie, leba are ba tie, teip ga magaulap onim na uriro kantri la tala kan mime maialam takisip maun orongup maiam. \v 27 Pa babun makosarbuong meba bukbukmeng me ira buo, bialang takis bing maun. Tie, nala na kin ga ogonang ngoun. Abuluma ila lake nurana, irie eba narang ga nanavang nanam a, ga eba onoping kakep ba ana. Ga narang urio kakep ga nalang maun ga ovuonang takis bing iat.” \c 18 \s1 Aga la kakani maset na inamon onim na panbinim? \p \v 1 Urie, na iriro tara lop o usingnualap la betmeng ai Iesu ga megama, “Aga la amaning bonim ula kakanu migat na inamon onim na panbinim?” \v 2 Amarikmeng ara, tie amarikong non kulot, ga muo ga irilia kabirana ma. \v 3 Ga maulo, “Mirulor migat. Leba tale maigormila dalap mi ga betming gare tatak kulot, tale kan puoming meba mila miobung na inamon onim na panbinim. \v 4 Eva, migana la tekapirong kan ga upto ties ga auluan tavuk gare iriro tatak kulot, iriro migana eba amaning bonim ula kakanu maset na inamon onim na panbinim. \v 5 Pa leba noba migana la agatong me rulam ga aagaulie kulot ba gare tiro, tie iriro tavuk are la toagaulie. \s1 Tavuk ila kire la ume okirara nagan \p \v 6 “Tie, leba noba migana la akosarang noba ma mirio tatak lop la naganmeng ira ruo ga ulum na kirinim, tie inamaniap le avismeng tadas ba ila kakani na kakong a irio migana ga agomeng todang na pirom. \v 7 Kadik maset me inamaniap la man makosarmeng inamaniap meba melaming na kirinim. Migat, mirio tavukup mila kiram leba betmeng. Pa kadik maset me migana la makosarong ga betmeng. \v 8 Miptang! Leba kilan o kiban nuo la nourana ga okosarnung kirinim, tie agoratnang ga agonang. Temaieng it le maning narit kilan o kiban meba onala ninimiap la iot atatan makin. Babun maningan narain kilalapien o narain kibapien ga eba nogoang Morowa na kit ula tale ime pu. \v 9 Ga are gat to, irama nuo leba noaranang ga okosarnang kirinim, tie aluoknang ga agonang ga ala. Temaieng it le maning narit irama meba onala ninimiap ula iot maset atatan makin. Babun maningan narain irapien la liot na bugam nuo ga eba nogoang Morowa ga nala na kit o iou. \v 10 Temamalienming maset. Babun agatming mirie tatak lop la lop agarit. Karuk. Mirulo, na panbinim angelop maiam la busit mime mumaio dus na irap a mamo ruang na panbinim, ga eba amelava a man tavuk ila kire la akosarming ira ma.[ \v 11 Memani, turuo Migana migat ang Morowa, muruo meba ina malagirang teip ga magaulap mila sivutmeng.] \s1 Iesu la uaramo ties o uvuvuo me sipsip la sivutong \p \v 12 “Tie, agatming gare mani? Non migana la amanim 100 ma sipsipup. Pa leba sivutang noba tapmat, eba mani le akosarang, a? Eva, eba maolaing 99 ma sipsipup le man parakmeng tie bo pugama, ga eba ala man aisinang iriro non sipsip la sivutong. \v 13 Mirulo migat, leba aoping ga alagiang iriro sipsip, tie eba tevurusang kan maset. Ume teuba me 99 ma sipsipup la tale sivutmeng. Pa tara la ina alagiong iriro non sipsip la sivutong, tenubap ang la mitara kakanu. \v 14 Aret tie, mamo ming la unama na panbinim la tale naong me noba tatak kulot la naganong ira ruo meba sivutang.” \s1 Tavuk o uvuvutnuliap ma papap la okosarmeng kirinim \p \v 15 Urie, inagat tiesong Iesu, “Leba papa ba nuang la okosarong kirinim ira nuo, tie, nala agimanang. Pa na tara la mamet la monama, ovuvutnaling ties ga irie. Leba aptang ties nung, tie eba ina uakap ba ira me. \v 16 Pa leba tale iga aptang ties nung, tie inabun alaginang noba o narain ba teipien ga lila ga nunuo. Are ratmat meba narain ba o naien ba ma teip le meptang ties ang iriro migana meba ameira man paga la akosarong. \v 17 Pa leba piringesngesang ga oguekang ties ming ganam, tie mamilava teip ga magaulap o lotu. Pa leba tale aptam, tie miaerang iriro migana ga mialam ibup mi ira a. Memani, betong ara gare non migana la tale ait Morowa ga okosarong ara kirinim. \v 18 Mirulo migat, mirier pagap la mavisming na kimanam, eba gat mavisang Morowa na panbinim. Pa mirier pagap la mavikming na kimanam, eba gat mavikang Morowa na panbinim. \v 19 Inagat mirulo, leba narain ba teipien na kimanam leba namurit dalap lie me paga ba ga marikliong meba liarang iriro paga, tie mamo ruang la unama na panbinim la eba alang liun. \v 20 Memani, na tara la nebolameng narain ba o naien ba ma teip o magaulap na bonim tuo, tie turuo kan la tunama kabirana ma.” \s1 Ties o uvuvuo me migana o ubi la tale uvaia sinauan \p \v 21 Urie, na iriro tara muo Petro ai Iesu ga amarikong, “Ila Kakani, namuk ma tarap eba tavaiang kirinim ang non papa ruang la okosarong kirinim ira ruo? Atabo gamura ma tarap la puomeng?” \v 22 Pa aulo Iesu, “Tale kan norulo le navaiang kirinim ang puoieng it na gamura ma tarap. Tugama, navaiang puoieng ira ma 70 ma tarap ma 7 ma tarap. \v 23 Miptang, tavuk ang Morowa na inamon la are non orong la namo avuvutaling sinauan ang irie ga teip am o ubi. \v 24 Puaro ubi meba avuvutaling iriro sinauan. Pa teip o ubi am orong la maiala non migana ga muo ai, la amaning sinauan puoong gare 200 milion kina. \v 25 Pa tale kan amanim kakepup meba apulam mirio. Are ratmat ga tiesong orong meba asagameng irio migana ga kuala ang ga lop am ga mirier pagap am ganam, ga eba miaram miriro kakepup ga mepulang iriro sinauan. \v 26 Iriro migana la upto ties ang orong, tie makofong dadebip a ga ulum kagarat ai kiban a ga aulo orong gare ro, ‘Tobonaving ga touanala ka, meba tapulam mirier sinavanip ganam la tuaram noun.’ \v 27 Pa orong ang iriro migana o ubi la abouvara. Ga aduratong ga uavaia sinauan ang ila kakani ga uaira meba ala. \p \v 28 “Urie, iriro migana la ula lavie, ga agimaong non migan ang o ubi. Iriro migana la amaning sinauan aun la puoong gare 500 ma kinap. Pa uaria kakong a ga namo onoun ifif a ga ugama, ‘Napulang iriro sinauan la nuara toun.’ \v 29 Iriro migan ang la upto uriro ties ga makofong dadebip a ga ugama, ‘Tobonaving ga touanala meba tapulang sinauan la tuara noun.’ \v 30 Pa kikisong maset. Are ratmat ga ula uabua migan ang na luguan o arubu puoieng la ina upula sinauan ang. \v 31 Urie, non migap am iriro migana la agimameng iriro tavuk la akosarong ga bukbukmeng aime. Are ratmat ga mela amelo orong a iriro. \v 32 Iriro orong la upto uriro ties, ga amarikong iriro migana ga inagat muo agimaong. Ga aulo gare ro, ‘Nunuo migana o ubi ila kire maset! Lake ka nuliba me ira ruo, ga mapugutuara ga tuavaiam mirier sinauanip nuam. \v 33 Eva, noboruvara ra. Pa memani ga tale abonuvara papa nuang, a?’ \v 34 Iriro orong la mitara papamnam dalap a maset me iriro migana. Are ratmat ga uabua na kilalap ma teip mila uale na luguan o arubu puoieng la ina upulam sinauanip am. \p \v 35 “Aret tie, leba tale miavaiang kirinim maiong papap ga loup la okosarmeng ira mi, Mamo ruang la unama na panbinim leba okosarang gare rie ira mi.” \c 19 \s1 Iesu la tiesong me tavuk o ugirip o magi \p \v 1 Urie, Iesu la ituamuam ara miriro tiesiap ga oulai provins Galili ga ula na provins Iudaia na taralap o danuot Ioridan. \v 2 Ga gar ila kakani ma teip ga magaulap la man ameuluo ga mela, ga mamumuriraong mirier teip ga magaulap ganam la tafameng. \v 3 Na iriro tara, non Parasaiop la mumaio ai Iesu namo me avuvuomeng. Ga amarikmeng gare ro, “Atabo maimai buong la keila me migana le ogoang it magabun ot agat ang kan?” \v 4 Pa upulo Iesu ties maiong, “Atabo tale amit muana o ties ang Morowa la omirong Moses na Babam ula puaru? Uriro ties la are ro: ‘Tiralo kan, na tara la makosarong Morowa mirier pagap ganam, akosarong gat non migana ga magabun.’ \v 5 Pa ugama Morowa, ‘At iriro muana, migana le aolaing mamo ga naga ang ga parepang iro magabun ang, ga eba betliong gare ba namurit it neip.’ \v 6 Are ratmat ga tala gat lionama gare narain. Karuk. Eba betliong gare ba namurit neip. Are ratmat ga paga la uburia ra Morowa, karuk kan a noba migana leba akoratang. Karuk.” \v 7 Miriro Parasaiop la mepto uriro ties, ga mepulo gare ro, “Leba migat ba o uriro ties, tie me mani ga ualo Moses maimai buun ga tiesong gare ro, ‘Migana le omirang babam ba me ukirip o magi ga alang un magabun ga okalaang ga ila, a?’” \v 8 Pa upulam Iesu gare ro, “Mimi inamaniap it o piringesnges. Are ratmat ga miuaira Moses ga magoming magaulap. Pa tiralo kan na tara la akosarong Morowa migana ga magabun, karuk kan a iriro tavuk. \v 9 Mirulor gare ro, leba magabun ba ang non migana la tale akosarieng tavuk ba ila kire are sadak ga ogoong migana meba ina magiang un non magabun, iriro migana kan la akosarong tavuk o sadak. \v 10 Mepto lop am o usingnualap uriro ties ga amelo, “Leba migana la ogoong magabun at iriro narit tavuk, mumuru le tale magiang.” \v 11 Iesu la maulo, “Tie, uriro ties ming la migat o me non inamaniap. Pa uriro ties la tale mavuoieng mirie teip ganam. Karuk. \v 12 Memani, ame non ara non ara teip la tale mime magi. Pa mirie, neip ma la tale kan puomeng meba maiarim lop, memani tara la maiariam nagap maiam ga betmeng gare rie. Pa non teip la tale kan puomeng meba miarim lop, memani mapakapmeira. Pa non teip la tale iga magimeng, memani naganmeng it ira Morowa meba omeuluo agat ang ga maiairang meba ualeng mabuo. Tie, migana la puoong meba oala uriro ties, temaieng le oala.” \s1 Iesu la tiesong meba maiairam lop mila kakapim meba mumaiong me ai \p \v 13 Urie, Iesu la ituamur uriro ties ga inamaniap la miairam lop mila kakapim maiam ga mumaio ai Iesu. Nameng meba abung kilan a mabuo ga marikang meba magiginaraang. Pa lop am o usingnualap la mabukmela miriro teip ga magaulap. \v 14 Pa okoratong Iesu ties maiong gare ro, “Miairam me mumaiong toi. Buat manomin. Karuk. Memani, inamon onim na panbinim la are tavuk maiong miriro tatak lop.” \v 15 Ga uabua Iesu kilan a nakap mabuo lop mila kakapim ga magiginaraong. Tubiat aulai iriro nap ga unum ga ula. \s1 Non migana la amanim papot ma kakepup la muo ai Iesu ga tiesong ga irie \p \v 16 Urie, non tara non migana la muo ai Iesu ga ugama, “Migana o usingnualap, eba akosartang man tavuk ila muri meba alang Morowa ninimiap toun ula iot maset atatan makin?” \v 17 Tie, aulo Iesu, “Memani ga tomariknung a tavuk ila mumuri? Namurit it irie la mumuri, irie Morowa. Leba nanang me Morowa le alang ninimiap noun ula iot maset, tie manouluan mirier maimaiap ganam la ualam Morowa aun Moses.” \v 18 Pa iriro migana la amarikong Iesu, “Man maimai?” Pa aulo Iesu, “Miro mi maimaiap le mamiuluo. Baraba nunamuam noba inamaniap ga meving. Baraba akosarming tavuk o sadak. Baraba pulaming. Baraba mikarabim ira ma non teip ga magaulap na ties. \v 19 Nonang apat mamo nuang ga naga nung ga onouluo ties liong. Nanang me non migana are la nanung me nulam kan.” \v 20 Tie, iriro kubama la aulo Iesu, “Tume maruluan miriro maimaiap ara ganam. Pa atabo kakestung ka a man paga?” \v 21 Pa aulo Iesu, “Leba nama le betnang ga nopuvuvui ba maset na agat ang Morowa, tie nala ga masaganang mirier pagap nuam ganam ga kakepup la manula nalam agarit maun inamaniap mila baim ga munang tonouluo bat. Leba akosarnang gare tiro, eva eba manim pagap mila mumurum maset na panbinim.” \v 22 Iriro migana la upto uriro ties, ga giginam dalap a ga ula. Memani, mitara papot ma pagap am maset. Ga tale iga masagaang pagap am meba alam maun teip ga magaulap mila baim. \p \v 23 Urie, terigiong Iesu ga maulo lop am o usingnualap gare ro, “Mirulor migat, teip mila memaning papot ma kakepup, mitara mamaranu ira ma meba maiobung na inamon onim na panbinim. \v 24 Inagat mirulor, leba ala obung kamel na gof o tainam o usikit, tale kan mamaranu ira migana ma kakepup la namo ala obung na inamon ang Morowa.” \v 25 Mepto lop o usingnualap uritmat ties ga turupmaiaba kirat. Ga megama, “Tie, aga la puoong meba oala ninimiap la iot atatan makin?” \v 26 Pa magimaong Iesu ga ugama, “Mirulor, inamaniap la tale puomeng. Pa Morowa la puoong leba makosarang mirier pagap ganam.” \v 27 Tie, upulo Petro, “Pagimanang, mapolai mirier pagap ganam meba nopouluo. Are ratmat ga eba mani le apala?” \v 28 Pa maulo Iesu lop am o usingnualap gare ro, “Mirulor migat. Na tara la eba betmeng mirier pagap ganam ga neim ba, turuo Migana migat ang Morowa eba orala bonim ula kakanu ga eba orala kukunim meba uraleng bo mirier pagap ganam. Na iriro tara mimi gat leba amila kaguma toun, ga eba umialeng mabuo 12 ma garip onim na kantri Israel. \v 29 Pa mirier teip ga magaulap la naganmeng ira ruo ga amaiolai luguan o papap o loup o mamo o naga o tatak lop o ubiap meba tomeuluan, tie miptang, eba mearam 100 ma pagap la mamaiolai, ga eba omela ninimiap ula iot maset atatan makin. \v 30 Pa papaluaip ma mila meke la eba mela malonim, pa mirie la maionama malonim la eba ina mela meke.” \c 20 \s1 Iesu la tiesong o uvuvuo me teip o ubi na ubi a wain \p \v 1 Iesu la inagat tiesong gare ro, “Tie, inamon onim na panbinim la kaina gare non migana la amaning kimanam ula kakanu. Parabira namur ula meba malagiang teip o ubi ba me na ubi ang a wain. \v 2 Miriro teip o ubi la kemela meba amela 5 kina o uriro la ga masagaong ira iang ubi ga mela ubimeng na ubi ang a wain. \v 3 Tie, na gamiala o muabari, iriro ira iang ubi la ula ga magimaong non teip la man dusmeng agarit na pianam o nebola. \v 4 Are ratmat ga maulo, ‘Mimi gat la miga mila ubiming na ubi a wain, ga eba talang uniap miun puoieng iro ubi la okosarming?’ \v 5 Miriro teip la kemela ga mela ubimeng. Tie, na taurima ga na naien o muabari nabit, iriro migana la ina gat ula ga inat akosarong iriet tavuk. \v 6 Tie, na atabo muanam o muabari nabit, la ina ula ga magimaong non teip la man dusmeng agarit it. Ga mamarikong gare ro, ‘Are mani ga man dusming agarit togo na iriro efan gane?’ \v 7 Pa mepulo ties ang, ‘Karuk kan a migana ba la ualo ubi ba paun.’ Pa maulo, ‘Mimi gat le mila ubiming na ubi rung a wain.’ \v 8 Tie, nabit ara, irie ira iang ubi la aulo migana ila uale bo ubi ang gare ro, ‘Mamariknang teip o ubi ga nalang uniap maun. Punara ira ma teip o ubi mila betmeng malonim, ga nalang uniap maun narit narit ga ila puoieng ira ma teip o ubi mila lake mumaio.’ \v 9 Tie, teip mila pumaiaro ubi na muanam o muabari nabit, la mumaio ga mamela muanam ma kinap. \v 10 Pa teip mila lake pumaiaro ubi la mumaio, ga agatmeng namo la ebar mamela non gat ma kakepup. Pa karuk. Mirie gat ga maiara 5 ma Kinap 5 ma Kinap narit narit. \v 11 Magimameng miriro kakepup la mamela ga bukbukmeng me ira iang ubi a wain gare ro, \v 12 ‘Miriro teip la betmeng malonim, la ubimeng it a narit nap o muabari, ga nualo gat uniap maun garet uniap la nualo paun. Pa pava la mitara ubipang mavo parabira namur muio puoieng titot, ga mitara paiefan kirat. Are ratmat ga iriro tavuk nuang la tale puvuvui.’ \v 13 Tie, mamo iang ubi la upto uriro ties ga upulo ties gare ro aun non ma mirio teip o ubi, ‘Migan tuang, tale kan nokirararung. Atabo kenular me 5 kina o namurit la o karuk?’ \v 14 Narang uniap nung it ga nala. O na rung kan, tualo uniap aun migana la muo malonim garet uniap la tualo miun. \v 15 Atabo tale kan puoieng meba orouluo agat kan tung ga mavuottang kakepup tuam, a? Leba narang le akosartang tavuk ila mumuri ira ma miriro teip, tie are mani ga kiram dalap nuo me rulam, a? Ties nung la tale kan puvuvu.’ \v 16 Aret tie ga teip la maionama malonim, eba mela laike. Pa teip la maionama laike, eba mela malonim.” \s1 Lama naien la la tiesong Iesu leba aving ga ina teara \p \v 17 Urie, tubiat unum Iesu ga ula Ierusalem. Ga malagiong 12 ma lop am o usingnualap ga mela na non nap. Tara la man menum ka na alang, maulo Iesu gare ro, \v 18 “Miptang! Titot le bula Ierusalem. Pa noba teip leba maialang Migana migat ang Morowa na kilalap ma miridaip mila kakanim ga teip o usingnualap o maimai. Ga eba maiabung na ties ga eba meburiang ties meba menamung ga aving. \v 19 Ga eba maialang na kilalap ma non teip mila kakanim maiam non garip la tale onim Israel meba fugaumeng ira a ga avitmeng ga osakmeng tainam ira iro maiogun ga eba aving. Pa na lama naien la eba ina teara.” \s1 Iemes ga Ioanes la namo betliong gare teipien lila kakanin \p \v 20 Urie, na iriro tara, naga ang Iemes ga Ioanes, lopien iangan Sebedi, la muio ga lopien angan, ga agimameng Iesu. Ga muio makofieng dadebip o ai Iesu ga namo amarikieng Iesu a noba paga. \v 21 Are ratmat ga Iesu la omarikong gare ro, “Nanung me man paga?” Tie, ailo Iesu, “Narung le tiesnang gare ro litiro lopien tuangan le lionang kagarat noi na tara la nuaro kukunim ga bonim ula kakanu ga unaleng mabuo teip ga magaulap. Irie eba onang na kilan nuo ila lamige pa irie la eba onang na kilan nuo ila avaong.” \v 22 Iesu la upulo ties gare ro, “Mimi la tale maset amit iriro paga la tomarikming aime. Puomang it leba tomauluo ga mamala giginanimup mila kiram la eba betmeng ira ruo ga tokirarameng ga taving, a?” Pa alilo gare ro, “Eva, puoing.” \v 23 Iesu la leulo, “Eva, migat. Eba maving giginanim gare giginanim la eba toioping. Pa aga leba onang na kilan tuo ila lamige ga na kilan tuo ila avaong meba ualeng bo teip ga magaulap ga turuo, tale pagap tuam meba mavuorang. Karuk. Miriro (pagap) la maiam inamaniap la marangaong ara Mamo.” \p \v 24 Urie, tara la mepto 10 ma lop am o usingnualap ties me paga la amarikliong pavan Iesu a, mitara bukbukmeng lime. \v 25 Pa mamarikong Iesu meba mumaiong ai, ga maulo gare ro, “Omit ara, orongip maiam garip mila tale onim Israel, orongmeng na garip maiam. Ga teip maiam mila kakanim mime mamaranim migat me teip ga magaulap meba omeuluan ties maiong. \v 26 Pa tavuk lare tiro la tala kan ut kabirana mi. Karuk. Noba migana ming la namo onang ga kakani ba, tie, onang gare ba migana o ubi ming agarit. \v 27 Pa migana la namo betang ga natauanang, tie betang it gare ba migana agarit ming o ubi. \v 28 Irie le betang gare ba turuo. Turuo Migana migat ang Morowa, tale muruo me teip ga magaulap le maionang topat ga toagamelie ga okosarmeng ubi rung. Karuk. Muruo meba maagaralie ga talang ninimiap tung meba ina masaurang papot ma teip ga magaulap.” \s1 Iesu la lemumuriraong narain teipien lila sapsapliong \p \v 29 Iesu ga lop am o usingnualap namo aipmeng iro taun Ieriko ga mela. Pa gar ila kani ma teip ga magaulap la ameuluo. \v 30 Urie, narain teipien lila sapsapliong la man lionama na taralap o alang. Pa tara la lipto ties me Iesu la unum ga muo, man marikliong maranit gare ro, “Nunuo ea ang Devit, ibonaving.” \v 31 Teip ga magaulap la meptan la marikliong gare tiro, ga tiesmeng maranit lime le mapamuliong nanamup lie. Pa man marikliong it maranit kan gare ro, “Ila Kakani, nunuo ea ang orong Devit, ibonaving! Ibonaving!” \v 32 Tie, Iesu la upto marik liong ga dusong ga lemarikong ga mulio. Ga lemarikong, “Namang aime mani meba akosartang ira me?” \v 33 Pa lipulo ties ang, “Ila Kakani, naing le nanavam irap i meba ina uiing. \v 34 Tie, lebouvara Iesu ga uabua kilan a bo irap lie, ga talet kagat ga mumurum irap lie, ga ina uli maset. Ga aliuluo Iesu ga lila. \c 21 \s1 Iesu la ula uobu Ierusalem gare non orong \p \v 1 Urie, Iesu ga lop am o usingnualap la betmeng kagarat u Ierusalem. Ga betmeng u pianam Betfage la iot bo pugama Oliva. Ga lesagaong Iesu lopien angan o usingnualap ga leulo, \v 2 “Mala na uriro pianam titot la ogimabuong. Ga eba kakalait agimamang non donki la avismeng ga dusong. Ga poi ang gat la unama ga irie. Ovikmang iagur ira lie ga lelagimang ga muliong toi. \v 3 Pa leba noba migana le aramang ties ba me malam ga memarikang me mani ga maga lelagimang litiro donkipien, tie amalava gare ro, ‘Ila Kakani la amaning ubi ira lie’, tie eba kakalait miairang ga ina le lelagiming donkipien ga muliong.” \v 4 Iriro paga la betong meba tevuoieng uriro ties unuli Aisaia la uaramo la iario parak. La tiesong gare ro, \q1 \v 5 “Miaramang uriro ties mai teip ga magaulap onim Saion, ‘Agimaming, Orong ming la muo titot. La muo gare migana la tale amaning bonim, ga man unama nakap bo non donki. Unama bo donki ila kubama ga muo.’” \rq Aisaia 62:11, Sekaraia 9:9\rq* \p \v 6 Tie, lila lopien angan o usingnualap ga okosarliong gare rie la leulo ra Iesu. \v 7 Lila alagiliong donki naga ga poi ang, ga liabua saket liang nakap libuo donkipien. Ga unama Iesu nakap libuo. \v 8 Ga papot ma teip ga magaulap la agimameng iriro paga, ga mirie gat la mainiam sakerip maiam mila laklagam ga maiabuam sakerip na alang meba masingala Iesu gare orong. Pa mirie la mela mebulam muareip ma kuop ga maiabuam na alang. \v 9 Ga papot ma inamaniap la menum laike a Iesu ga non inamaniap la menum ga mumaio malonim, ga kukupmeng gare ro, \q1 “Buaving bonim a ea ang orong Devit.” \q1 “Morowa la eba agaalie ga ualeng abuo iriro migana la muo na bonim a Ila Kakani.” \q1 “Buaving bonim a Morowa me nakap migat!” \rq Sam 118:25-26\rq* \p \v 10 Na tara la uobu Iesu Ierusalem, mirier teip ga magaulap ganam onim na taun la turupmaiaba kirat ga man nemarikmeng tapmat gare ro, “Iriro migana irie aga migat, a?” \v 11 Pa teip ga magaulap la menum ga Iesu la megama, “Irie Iesu, irie unuli onim na taun Nasaret na provins Galili.” \s1 Iesu la makalaong inamaniap la masagameng pagap na luguan o lotu \p \v 12 Urie, Iesu la ula uobu na kudat a luguan o lotu ga makalaong mirier inamaniap ganam la man okosarmeng sune na luguan o lotu. Malakitong luagap maiam teip la man maigormela kakepup maiam, ga luagap maiam teip la man masagameng kobengip me lavang.\f + \fr 21:12 \ft Teip ga magaulap namo masaumeng pagap tapma na kudat a luguan o lotu, usaumeng it ma kakepup a luguan o lotu. Tale kan puomeng meba usaumeng ma kakepup a luguan o lotu. Tale kan puomeng Parasaiop meba usaumeng ma kakepup onim Rom o Grik. Are ratmat ga okosarmeng uriro tatak butamat ma miriro kakepup. Ga kobengip ga bulumakaup ga sipsipup la maiot na luguan o lotu me teip ga magaulap meba masaumeng me lavang.\f* \v 13 Pa maulo Iesu, “Miptang, Babam ula puaru la tiesieng gare ro, ‘Luguan tuang, irie luguan o marik.’ Pa masagaming pagap, ga okosarming butamat ana. Are ratmat ga akosarming ga betong gare pianam o kagonuriap maiang teip o pula.” \v 14 Iesu la ula unama na luguan o lotu ga mumaio mila sapsameng ga kibap mila kiram ai, ga ina mamumuriraong. \v 15 Tie, miridaip mila kakanim ga teip o usingnualap o maimai la agimameng Iesu la mamumuriraong teip mila tafameng ga meptam lop la kukupmeng tapma na kur a luguan o lotu gare ro, “Buaving bonim a ea ang Orong Devit.” Ga mitara bukbukmeng kirat. \v 16 Ga amarikmeng Iesu gare ro, “Atabo tale kan nupto uriro ties la maiaramo, a?” Pa upulo Iesu ties maiong gare ro, “Eva, tupto. Pa atabo tale kan ovasming uriro ties, ‘Mavuonung ara tatak lop ga madalakip meba maiaving bonim tuo’, a?” \v 17 Tie, tubiat maulai Iesu ga ula lavie na taun ga ula unama na pianam Betania. \s1 Iesu la tiesong me kuguom o fik ga laluo ga ivara \p \v 18 Urie, parabira namur, Iesu la ina unum ga ula na taun Ierusalem ga tafaong me parak. \v 19 Ga ogimaong non kuguom o fik la dusieng na taralap o alang. Ga ula kagarat u, pa tale ogimaong parak ba la iot ubuo. Karuk. Babap it la maiot. Ga oulo uriro kuguom o fik gare ro, “Tala gat ina lopnuat. Karuk kan.” Pa talet kagat, uriro kuguom o fik la laluo ga ivara. \v 20 Lop am o usingnualap la agimameng iriro paga ga turupmaiaba kirat. Ga megama, “Are mani ga laluo kuguom o fig kakalait gare tiro?” \v 21 Ga Iesu la upulo ties maiong gare ro, “Mirulo migat, leba naganming migat ira Morowa ga tala kan mimaning narain agaripien, tie eba puoming leba akosarming tavuk gare tiro la akosartung iro kuguom o fik. Pa tala kan akosarming it iriro. Karuk. Leba gat amilava irobu pugama, ‘Tenara ga tegonang me todang na pirom.’ Tie eba tegoang me todang na pirom. Tie, eba betang iriro paga gare rie la tiesming. \v 22 Pa leba naganming ira Morowa ga okosarming marik, tie mirier pagap la marikming meba miaram, eba mamila.” \s1 Amarikmeng Iesu aga la uala kaguma aun \p \v 23 Urie, Iesu la ula uobu na kur a luguan o lotu ga masinguala teip ga magaulap o ties ang Morowa. Pa miridaip mila kakanim ga teip mila uke a gar Israel la mumaio ai, ga amarikmeng gare ro, “Aga la uala kaguma noun ga munuo ro ga makalanung inamaniap la maigormela kakepup ga masagameng nganeip me ukosar a lavang?” \v 24 Iesu la upulo ties maiong gare ro, “Turuo gat la mating non umarik. Leba mipulang maset umarik tung, tie eba miralava aga la uala kaguma toun ga makosartung miriro ubiap. \v 25 Tie, nuvietiap ang Ioanes la maio lagum? Paga onim na panbinim, o pagat maiong inamaniap?” Mepto uritmat ga mirie kan la man tiesmeng, “Teivuo, eba bumama, ‘Paga onim na panbinim’, eba bualava, ‘Are mani ga tale naganming ume?’ \v 26 Pa leba bumama, ‘Pagap maiam it inamaniap’, tie eba burau me teip ga magaulap la eba bukirarameng. Memani, mirier ganam la naganmeng ira Ioanes irie unuli.” \v 27 Are ratmat ga mepulo ties ang Iesu, “Tale kan opet.” Pa maulo Iesu, “Turuo gat tala kan mirulo aga la uala kaguma ga keula meba makosartang miriro pagap.” \s1 Ties o uvuvuo me narain kulen angan non mamo \p \v 28 Urie, Iesu la maulo miridaip mila kakanim ga teip mila uke a gar Israel gare ro, “Tie, agatming gare mani me iro? Non migana la amaning narain kulen. Ula ai natauan kulot ga aulo gare ro, ‘Poi ruang, titot nala ubinang na ubi a wain.’ \v 29 Pa natauan kulot la ugama, ‘Karuk. Palalarung ga kikistung.’ Pa tubiat ina oigorula agat ang ga ula ubiong. \v 30 Tie, inabun ula mamo ai non kulot ga uaramot uriet ties. Pa ugama kulot, ‘Tie, mamo, eba rala.’ Pa tale ula ubiong. Karuk. \v 31 Tie, me litiro kulen, aga la auluan agat ang mamo?” Pa megama, “Natauan kulot.” Pa maulo Iesu gare ro, “Mirulor migat. Teip la mime maiara takis ga magaulap o sadak la mime maiobu na inamon ang Morowa meke me milam teip o unualap onim Israel. \v 32 Memani, Ioanes o unuvariap la betong mi ga misinguala a tavuk ila puvuvui, pa tale kan naganming ira a. Pa inamaniap mila maiara takis ga magaulap o sadak la naganmeng it ira a. Pa ogimaming ara urio, pa tale kan maigormila dalap mi ga naganming ira a. \s1 Ties o uvuvuo me teip mila kiram la umaiale bo ubi a wain \p \v 33 “Tie, miptang non ties o uvuvuo. Non migana la amaning kimanam ula kakanu ga okosarong ubi a wain ga okudatong. Pa tapma na ubi akosarong lu na tadas meba mabutbutmeng ga mapurasmeng kabop a wain. Ga akosarong non luguan la ut nakap maset maiang teip meba maionang ana ga umaialeng bo ubi. Tie, uabu uriro ubi na kilalap ma non teip meba okosarmeng butamat una. Ga ula na non pianam kakaliat. \v 34 Tubiat, kagarat a tara maiang kuop a wain meba lopmaiaring, mamo iang ubi la masagaong naien ma teip o ubi ga mela na ubi a wain meba maiaram kabop a wain ang. \v 35 Pa teip mila uale bo ubi la malagimeng miriro teip o ubi ga mavitmeng, pa menamua irie ga uvara, ga avuremeng irie ma tadasip. \v 36 Tubiat mamo iang ubi la ina masagaong papot ma teip o ubi ga okurupin natauan uvas la masagaong tinan. Pa teip la umaiale bo ubi, inat akosarmeng iriet tavuk ira ma miriro teip o ubi. \v 37 Tie, tubiat mamo iang ubi la asagaong poi ang ila migana ga ula mai. Agatong mamo gare ro, ‘Eba meptang maset ties ang poi ruang.’ \v 38 Pa agimameng miriro teip poi ang la muo, ga tiesmeng kan kabirana ma gare ro, ‘Iriro i migana leba aram mirier pagap ganam am mamo ang. Tie, bunamung ga aving, meba buarang uriro ubi ang.’ \v 39 Are ratmat ga akilivammeng iriro poi ang ga akalameng ga ula lavie na ubi ga menamua ga uvara. \p \v 40 “Tie, agatming gare mani? Tubiat na tara mamo iang ubi a wain leba muong, eba akosarang man tavuk ira ma miriro teip la umaiale bo ubi ang?” \v 41 Mepulo ties gare ro, “Eba makiraraang maset miriro teip mila kiram. Ga eba abung ubi a wain na kilalap ma non teip meba okosarmeng butamat una. Ga na tara la eba tekakvaieng parak, eba mepamum parakiap am ga maialang aun.” \v 42 Pa mamarikong Iesu gare ro, “Tie, atabo tale oagatming maset non ties la iot na Babam ula puaru, a?” Tiesieng gare ro, \q1 “‘Iriro tadas, etumarip la agomeng. Pa tubiat irirot tadas la betong natauan tadas meba angangasang luguan. Ila Kakani kan la akosarong iriro paga ga betong, ga agimapang la mitara mumuri maset.’ \rq Sam 118:22-23\rq* \p \v 43 “Are ratmat ga mirulo, Morowa eba ovugutara inamon ang miun Israelip, ga eba alam maun non gar ma teip ga magaulap la omeuluo ties ang ga lopmaiam. \v 44 Migana leba alaming abuo iriro tadas, eba tepurasang ga kire ba maset. Pa tie eba alaming iriro tadas bo migana ba, eba akiraraang gane ga aving.” \v 45 Urie, miridaip mila kakanim ga Parasaiop la mepto uriro ties o uvuvuo la uaramo Iesu ga ameit la mavuoong kan ga tavuk maiang la akosarmeng ira Iesu. \v 46 Are ratmat ga mitara nameng migat meba umiaring a Iesu, pa merau me teip ga magaulap. Memani, teip ga magaulap la naganmeng migat ira Iesu irie non unuli ang Morowa. \c 22 \s1 Ties o uvuvuo me parak ula kakanu o magi \p \v 1 Urie, Iesu la ina uaramo non ties o uvuvuo gat mai teip gare ro, \v 2 “Inamon onim na panbinim gare tavuk ang non orong. Poi ang ila migana la namo magiang ga okosarong orong parak ula kakanu. \v 3 Lake ka mamarikong teip ga magaulap meba mumaiong na parak o magi. Pa na tara la orangameng parak ga masagaong teip o ubi ang meba malagimeng ga mumaiong, pa tale iga mumaiong. \v 4 Ga masagaong gat orong non ara teip o ubi agarit ga maulo, “Mila mai teip mila mamariktung ga mamilava gare ro, ‘Miptang. Orangarung ara parak me uriro nebola. Panamuam ara bulumakaup mila teip ga nganiep tuam mila papungmeng. Ga mirier pagap ganam la marangameng ga maiot. Mumiong ara na parak o magi titot.’ \v 5 Teip o ubi agarit la mela maialo uriro ties maun miriro garip ma teip ga magaulap, pa tale iga meptang ga mela tapmat. Irie non la ula na ubi ang, pa irie non la ula okosarong butamat ang. \v 6 Pa mirie la umaiat ma teip o ubi agarit ga mavitmeng kirat, ga menamuam ga mevara. \v 7 Are ratmat ga papamnam dalap a orong ga masagaong teip am o danunumiap ga mela itmaiamuam migat miriro teip mila menamuam tiep o ubi ga mevara. Ga osuameng uriro taun maiong ga itmaiamu gano. \p \v 8 Urie, maulo orong teip o ubi agarit gare ro, ‘Parak o magi la orangameng ara, pa teip la mamariktung la tale teip mila mumurum meba puomeng le mumaiong na uriro parak. \v 9 Are ratmat ga mila na nanamup ma mirier alangip ga mamarikming teip ga magaulap la magimaming, mamarikming meba mumaiong na parak o magi.’ \v 10 Tie, teip am o ubi agarit la mela tapmat na mirier alangip ga mabolameng mirier teip ga magaulap la magimameng, inamaniap mila mumurum, ga inamaniap mila kiram. Ga mumaio ga maionama na parak na luguan ang iriro orong ga dakong kan luguan maset. \v 11 Teip ga magaulap la man maionama ga ula orong uobu meba magimaang. Pa agimaong non migana la tale kan uabua sasa ba ang ila mumuri la mime maiabuam me la o magi. Karuk. \v 12 Are ratmat ga amarikong orong, ‘Migan tuang, tale kan nuabua sasa o magi. Memani ga munuo nuobu, a?’ Pa iriro migana la tale kan upulo ties. Tigit it man unama. \v 13 Tie, iriro orong la maulo teip o ubi agarit, ‘Mavisming kilalap ga kibap a iriro migana ga agoming ga ala lavie, meba onang na pianam ula arubu. Ga eba aliba kirat ga mangararekang logip a na uro pianam.’ \v 14 Miptang! Morowa la ume mamarik papaluaip ma inamaniap meba mumaiong, pa non inamaniap it la maiteong meba mumaiong maiobung na gar ang Morowa.” \s1 Teip ga magaulap le maialang takis aun Kaisar o karuk? \p \v 15 Urie, Parasaiop la papamnam dalap ma ga mela meburio ties meba omaioping alang ba meba maiabung Iesu na ties. Agatmeng namo avanameng meba aramang ties ba la tale puvuvu meba maiabung na ties ume. \v 16 Are ratmat ga masagameng lop maiam o usingnualap, ga non gar la namo auluan Herot. Ga mela ai Iesu ga amarikmeng gare ro, “Migana o usingnualap, nopet nunuo migana o ties migat. Ga ties migat it la nume masingnuala teip ga magaulap a tavuk ang Morowa. Tale kan nume nurau me migana ba. Karuk. Numet nuaramo uriet ties maun mirie inamaniap la memaning bonim ga inamaniap agarit. \v 17 Are ratmat ga panalava. Agatnung gare mani: Mumuru le bualang takis aun Kaisar, orong maiang gar onim Rom, o karuk?” \v 18 Iesu la oit ara agat maiong ula kiro. Are ratmat ga maulo, “Mimi teip o kakarabunim, me mani ga miga tovuvuoming, a? \v 19 Tosingmiala o kakep ba la mime takis o.” Maialo non kakep aun. \v 20 Ga mamarikong, “Auang iriro muranama ga uriro bonim? Ga mepulo ties ang, ‘Ang orong Kaisar onim Rom.’” \v 21 Pa maulo Iesu, “Tie, pagap am Kaisar, mialam aun Kaisar. Pa pagap am Morowa, mialam aun Morowa.” \v 22 Mepto uriro ties ang Iesu, ga turupmaiaba kirat. Are ratmat ga amaiolai ga mela. \s1 Sadukaiop la amarikmeng Iesu a migana la uvara ga ina teuara \p \v 23 Urie, nat uriro la, non Sadukaiop la mumaio agimameng Iesu. Iriro gar la mime nagan, ‘Inamaniap la mevara ra, tala gat ba ina temaiara.’ Ga amarikmeng Iesu gare ro, \v 24 “Migana o usingnualap, Moses la tiesong gare ro, ‘Leba noba migana la tale amaning kulot ga uvara, tie papa ang le magiang iro kuala ang meba betmeng lop ba. Are ratmat me gar ang papa ang meba tale ne ba.’ \v 25 Tie, tinan ame 7 ma pavailup la maionama kabirana pa. Natauan la lake magiong ga uvara, pa tale amanim lop. Are ratmat ga ina magiong papa ang iro uriro magabun ang. \v 26 Pa lama narain papa ang, irie gat tale amaning kulot ga uvara, ga lama naien papa ang gat are gat tie, ga mela ga mela puoieng ira papa ang lagorang, irie papa ang la lama gamura. \v 27 Mirier ganam la mevara ra, pa tubiat ara ga ivara gat magabun. \v 28 Tie, pamaning umarik gare ro. Na tara la eba ina temaiara miriro gunamur ma pavailup, uriro magabun eba auong ba ma miriro? Memani, mirier ganam la magimeng iro.” \p \v 29 Tie, upulo Iesu ties maiong gare ro, “Tale omit ties la iot na Babam ula puaru. Are ratmat ga tale kan omit kukunim ang Morowa. Are ratmat ga tale omit ga miaramo ties o bangut. \v 30 Na tara la eba ina temaiara inamaniap tubiat, tala gat ina magimeng. Karuk. Eba maionang gare ba angelop na panbinim. \v 31 Pa uriro ties me migana la uvara ga ina teuara, mirit tale kan naganming iro. Are ratmat ga tuga mimariktang gare ro, Atabo tale ovasming uriro ties ang Morowa la tiesieng gare ro, \q1 \v 32 “‘Turuo Morowa ang Abraham ga ang Aisak ga ang Iakop.’ \rq Exodus 3:6\rq* \p “Mirie la meinim ga turuo. Are ratmat ga Morowa la tale kan Morowa maiang inamaniap mila mevara, pa Morowa maiang inamaniap mila maionama ga meinim.” \v 33 Teip ga magaulap la mepto uriro ties ga turupmaiaba kirat ume usingnualap ang. \s1 Iesu la maulo Parasaiop o natauan maimai ang Morowa \p \v 34 Urie, tara la mepto Parasaiop ties gare ro, ‘Iesu la makurupinong tiesiap maiam Sadukaiop la amarikmeng ga tale gat memaning ties’. Ga nebolameng ga mela agimameng Iesu. \v 35 Kabirana ma miruo, non migana o usingnualap o maimai ang Moses la unama. La namo avanaang Iesu ga amarikong gare ro, \v 36 “Migana o usingnualap, man maimai la natauan ieng ga makarupin mirier non maimaiap?” \v 37 Pa aulo Iesu, “‘Nanang aime Morowa, Ila Kakani nuang, na dalap nuo ga na muranama nuo ga na agat nung gano.’ \v 38 Uriro maimai la kakanu ga natauanieng migat. \v 39 Pa lama narain maimai la kainat gare uriro. La igama, ‘Nanang me non teip ga magaulap are la nanung kan me nulam.’ \v 40 Litiro maimaiapien la muana maiong mirier maimaiap ganam am Moses ga umir maiong unulip tinan.” \s1 Iesu la mamarikong Parasaiop a Karisito irie aga \p \v 41 Urie, na tara iriro gar ma Parasaiop la nebolameng ga man maionama, mamarikong Iesu, \v 42 “Agatming gare mani me iriro migana Karisito? Irie ea ang aga?” Ga mepulo ties ang, “Irie ea ang orong Devit.” \v 43 Tie, mamarikong Iesu, “Leba migat ba o uriro ties, tie memani ga ualo Muranama Ila Babai agat ula muru aun Devit ga iva Devit iriro migana, ‘Ila Kakani’? Ga tiesong gare ro, \q1 \v 44 “Ila Kakani la aulo Ila Kakani ruang gare ro, ‘Nonang na kilan tuo ila lamige puoieng leba tabum karorap nuam apat kiban nuo meba omeuluo ties nung.’” \p \v 45 Miptang, Devit kan la iva iriro migana ‘Ila Kakani ruang’. Tie, are mani ga iriro migana la puoong meba betang ea ang Devit, a?” \v 46 Karuk kan a noba ma miriro Parasaiop la puoong meba mepulang uriro umarik ang Iesu. Ga pumaiaro na uriro la, (merau aime) ga karuk kan a noba la amarikong Iesu a noba paga gat. \c 23 \s1 Iesu la tiesong me Parasaiop ga teip o usingnualap la mime akosar tavuk ila kire \p \v 1 Urie, Iesu la tiesong ara ga ovaikong ties mai teip ga magaulap ga lop am o usingnualap. \v 2 Tiesong gare ro, “Miptang, teip o usingnualap o maimai ga Parasaiop mime misingmaiala o maimai gare Moses o kakarabunim. \v 3 Are ratmat ga mirier tiesiap la maialam miun, le miptang ga omiuluan. Pa buat amiuluan tavuk la mime akosar. Memani, mime bais pa tale mime omiuluan bais maiong. \v 4 Memani, mirie kan la pumaiaram papot ma maimaiap maiam ga maialam miriro pagap mila giginam maset maun inamaniap ga mavismeng bo barap ma meba meavim. Pa mirie kan la tale iga ameuluo noba paga la mimelo meba ameuluan inamaniap. \v 5 Mirier pagap ganam la mime makosar, mimet makosar meba magimameng inamaniap. Mime akosar bokis ila kakani ga avismeng o iro non tatak iagur ga avismeng leike ma ga na kilalap ma mila avaong na tara la marikmeng. Ga avismeng nap a karavut ila laklage maset na taralap ma burap maiam mila laklagam. \v 6 Mime na le maiarang natauan luaga o nunamap na parakiap mila kakanim ga natauan nunamap na luguan o usingnualap. \v 7 Ga mitara nameng me teip ga magaulap le maialang ‘la ula muru’ maun na pialap o nebola ga nameng me teip ga magaulap le meivam, ‘Teip mila kakanim o usingnualap.’ \v 8 Pa baraba miairam teip ga magaulap le mimeivang, ‘Migana o usingnualap’. Karuk. Memani, namurit it iriro migana o usingnualap ming, pa mimir ganam la mimit pavailup. \v 9 Pa na uriro kimanam, baraba miva noba migana kabirana mi, ‘mamo’. Memani, namurit it irie Mamo ming la unama na panbinim. \v 10 Ga baraba miairam inamaniap le mimeivang ‘migana ila uke’. Karuk. Memani, mimaning it narit Migana Ila Kani, iriro Karisito. \v 11 Migana ming ila uke le onang gare ba migana o ubi ming agarit. \v 12 Memani, migana la uavio bonim a kan, Morowa la eba ainiang bonim a me lourup. Pa migana la inio bonim a me lourup kan, eba alang Morowa bonim ula kakanu aun. \s1 Iesu la mabukula teip mila uke me tavuk ila kire la akosarmeng \p \v 13 “Tie, kadiktung maset ira mi, teip o usingnualap o maimai ga mimi Parasaiop, temamalienming. Mimi teip o kakarabunim la mimaning narain malobipien mi. Mime miolua tabuna o alang maiong teip ga magaulap meba betmeng na inamon onim na panbinim. Pa mimi kan la tale iga miobung. Pa tara la namo maiobung teip ga magaulap na inamon onim na panbinim, pa mime onomin alang maiong.[ \v 14 Kadiktung maset mimi teip o usingnualap o maimai ga mimi Parasaiop, temamalienming! Mimit teip o kakarabunim. Mime mavana magaulap mila mevara teip maiam, ga mapulaming luguap maiam. Pa tubiat mime mikarabim la mime okosar marik ula laklago meba obakbakming kirinim ming. Tie, na tara o ties ang Morowa ula kakanu, eba miaving giginanim ula kakanu maset.] \v 15 Kadiktung maset, mimi teip o usingnualap o maimai ga mimi Parasaiop, mimi teip o kakarabunim. Gar ming la kaliong ara na mirier napup na pirom ga na kimanam, meba makosarming noba migana meba betang migana o usingnualap ming. Pa tara la betong migana ming o usingnualap ga ouluo ties ming, akosarming it ga betong migana meba ala na iou gare mimi kan. Akosarming it meba mikurupeling kan ma tavukup mila kiram. \p \v 16 “Kadiktung maset, mimi teip mila sapsapming la miga masingmiala inamaniap o alang, Mime ties gare ro, ‘Leba evang migana bonim a luguan ila babai ga tiesong migat tatuan, la pagat agarit. Pa leba evang migana ba gol a luguan ila babai ga tiesang migat tatuan, irie le okosarang gare ba rie la tiesong.’ \v 17 Mimi ngongup mila sapsapang, man paga la natauanong na irap a Morowa? Atabo gol irie la natauanong, a? O atabo luguan ang Morowa la natauanong? Amit gol la ut na luguan ang Morowa, pa irirot i luguan ang Morowa la akosarong gol ga betong paga ang Morowa. \v 18 Pa mime migama, ‘Migana la okosarong ties migat ga ivo bonim a luguan o ga amama migat tatuan, iriro la pagat agarit. Pa leba okosarang ties migat ga evang lavang la ut nakap bo luaga ga tiesang migat tatuan, irie le okosarang gare ba rie la tiesong.’ \v 19 Sapsapmeng irap mi! Man paga le uke? Atabo kamniap urie la ike? O luguan o lotu la okosarong kamniap ga babau, atabo irie ila uke? \v 20 Are ramtat ga migana la uaramo ties migat tatuan ga ivo bonim a luaga a lavang, irie gat la ivo kamniap la ut nakap bo luaga a lavang ga ouluan it ties migat la uaramo. \v 21 Pa migana la uaramo ties migat tatuan ga ivo bonim a luguan o lotu ang Morowa meba ongangasang ties ang, irie la ivo gat bonim a Morowa la ume unama na iriro luguan ila babai. \v 22 Pa migana la uaramo ties migat tatuan ga ivo bonim o panbinim, irie gat la ivo bonim a luaga o nunamap ang orong Morowa ga Morowa kan la unama bo iriro luaga. Are ratmat ga oauluo uriro ties migat la uaramo. \p \v 23 “Kadiktung maset, mimi teip o usingnualap o maimai ga mimi Parasaiop! Mimi teip o kakarabunim it. Mirier tatak sagurup pagap onim na ubi, mime mavuot na 10 ma napup ga miala non nap aun Morowa. Eva, tatak pagap agarit la mitara mime mamiuluan. Pa pagap mila kakanim na agat ang Morowa, miavaiam kan maset. La are ro: Maimai me tavuk ila puvuvui ga tavuk o kadik ga tavuk o nagan migat ira Morowa. Mumuru le mimamaranim ba le mamiuluan miriro maimaiap mila kakanim na ninimiap ming. Pa buat miavaiam mirie non tatak maimaiap gat. \v 24 Mimi la sapsapming, miga osingmiala alang me inamaniap. Eva, kamina gare migana la agimaong tatak gemis la ut na burunam ga uara ga agoong. Pa tale agimaong kagok ula kakanu la iot na burunam, ga tapu o uruo gano! \p \v 25 “Kadiktung maset, mimi teip o usingnualap o maimai ga Parasaiop! Mimi teip o kakarabunim it! Mime mababaura maset ibup ma falop ga koip, pa pagap la mime masuvar tapma mana la mitara papalim. Memani, mime akosar tavuk o na me pagap ga tavuk o tedif me milam kan. \v 26 Mimi Parasaiop, teip mila sapsapmeng! Lake ka mababauraming dalap mi tapma mana, ga neip mi gat eba babaim ba maset na irap ang Morowa. \v 27 Mimi teip o usingnualap o maimai ga mimi Parasaiop, temamalienming, mimi teip o kakarabunim it. Kamina gare una la asavalaumeng o bilibuom ula pasokieng. Lavie a iriro una la ui maset ga mitara mumuri la agimabuong. Pa tapma ana, mualap ma teip mila mevara ga mirier pagap mila papalim la dakmeng ana. \v 28 Mimi gat la kaminat gare rie. Miga asingmiala tavuk ila puvuvui na neip mi ga eba mimevang ‘teip mila puvuvum’, pa tapma na dalap mi dakmeng ma tavukup o kakarabunim ga uguek o maimai. \p \v 29 “Kadiktung maset, mimi teip o usingnualap o maimai ga mimi Parasaiop! Mimi teip it o kakarabunim. Akosarming una ila mumuri meba miabuam mualap ma unulip ga non teip o ubi mila puvuvum am Ila Kakani la mevara tinan. Ga maset masasaming miriro unap. \v 30 Pa tiesming gare ro, ‘Leba pava Parasaiop la ponama tinan na tara maiang tatimup pam, tala kan puopang meba panamum miriro unulip are mirie la okosarmeng. Karuk kan.’ \v 31 Pa mirulor. Uriro ties la tosingiala gare ro, ‘Mimi eap maiam miriro inamaniap la menamuam unulip ga mevara tinan.’ \v 32 Tie, itmiamung uriro ubi o danunumiap eap mim tinan la pumaiaro. \p \v 33 “Mimi la mikiram ganam gare migana o sanga. Akosarming tavuk ila kire maset. Eba okabanming gare mani ties ang Morowa eba mila na iou? Karuk kan o alang ba. \v 34 Are ratmat ga eba masagarang noba unulip ga teip la ame agat ula muru ga migana o agat o babam ula puaru leba mela betmeng mi. Ga eba minamum noba ga meving, geba osakming tainam ira ma noba iro maiogun, ga eba maisikming noba tapma na luguap mim o usingnualap. Ga eba man makalaming na taunup mim ga eba makalaming ga mela na non taun. \v 35 Are ratmat ga inamaniap mila puvuvum la maionama na uro kimanam la minamuam ga mevara, urie la kirinim ming it. Iriro tavuk la mavuo iro nuvarap ang Ebel ga ula puoong ira Sekaraia, poi ang Berekaia, irie la minamua ga uvara kabirana a luguan ila babai, uriro la kirinim ming gat. \v 36 Mirulor migat, uniap ula kiro me iriro tavuk ila kire la eba betang ira iriro gar ma teip ga magaulap la maionama na kimanam titot.” \s1 Iesu la kadikong ume taun Ierusalem ga uliba \p \v 37 Urie, Iesu la tiesong ara, ga mitara kadikong ume taun Ierusalem ga tiesong gare ro, “O inamaniap onim Ierusalem, inamaniap onim Ierusalem, mime minamuam unulip to, ga mime umiat ma teip la masagaong Morowa ga mumaio mi, ga mavureming ma tadasip ga minamuam ga mevara. Papaluaip ma lap la tuga tapamum teip ga magaulap la maionama ira nuo, are puraibun la ime ipamuam lop iam mapat puvurup o. Pa mimi teip ga magaulap la kikisming. \v 38 “Are ratmat ga miptang! Titot uriro pianam ming Ierusalem eba kiro ba ga iot agarit gare pianam la karuk ma inamaniap una. \v 39 Mirulo gare ro, ‘Tala gat ina togimaming, puoieng na tara tubiat eba mimama, ‘Morowa le asagaang irio migana la muo un bonim a Ila Kakani.’” \c 24 \s1 Iesu la tiesong me luguan o lotu la eba kire ba \p \v 1 Urie, aulai Iesu luguan o lotu ga ula, ga mumaio lop am o usingnualap ai. Namo asingmiala ma luguap o lotu. \v 2 Pa uaramo uriro ties me lop am, “Magimaming miriro luguap mila murum, a? Mirulo migat, karuk kan a noba tadas leba ot bo noba tadas. Karuk.”\f + \fr 24:2 \ft Memani, eba betang tara la eba mumaiong karorap buam ga maduratmeng mirier ganam ga magomeng tadasip ga mela todang lourup na kimanam ga makirarameng miriro luguap.\f* \s1 Iesu la tiesong me papot giginanim la eba betieng \p \v 3 Urie, na tara Iesu la ula bo pugama Oliva ga man unama, lop am o usingnualap la mumaio ai tigit ga amarikmeng gare ro, “Panalava, man tara leba betmeng miriro pagap? Man kaguma la eba lake betang na tara namo ina munang na uriro kimanam ga eba no ba?” \v 4 Tie, upulo Iesu ties maiong gare ro. “Umialeng maset. Babun miaira migana ba meba mivananang. \v 5 Memani, papot ma teip la eba mumaiong ga meivang bonim tuo ga memama, ‘Turuo Karisito.’ Ga eba mavanameng agat maiong papot ma teip ga magaulap. \v 6 Eba miptang alaga o danunumiap ula kakanu, ga eba miptang ties o ifif o danunumiap. Are ratmat ga temamalienming. Baraba turupbiaba kirat. Miriro pagap leba ka lake betmeng, pa la lagorang la karuk ka. \v 7 Non gar ma inamaniap la eba nemenamung ga non gar ma inamaniap. Pa kantri ang non orong leba teara ga neanamung ga kantri ang non orong. Na non napup la eba abage ba ula kakanu, ga eba betang murale. \v 8 Mirier pagap ganam la are ngitngit la lake ime bet iro magabun la namo lopiaring. \p \v 9 “Na iriro tara eba milagimeng karorap mim ga mikirarameng, ga eba mimenamung ga miving. Ga mirier garip ma teip ga magaulap leba tale nameng me milam migat. Memani, nagan ming iro bonim tuo ga omiuluan ties tung. \v 10 Na iriro tara, papot ma teip ga magaulap la naganmeng ira ruo, eba oisakmeng nagan maiong. Ga eba man maiabum papap maiam na kilalap ma karorap ga mirie kan leba nekarorameng ga papap maiam. \v 11 Ga papot ma unulip o kakarabunim leba temaiara ga mavanameng papot teip ga magaulap. \v 12 Papot ma teip ga magaulap la eba akosarmeng tavuk ila kire maset kan. Are ratmat ga papot ma teip ga magaulap la naganmeng ira ruo la eba amaiolaing iriro tavuk o na me non papap ga loup la naganmeng ira ruo. \v 13 Pa teip ga magaulap la dusmeng maranit puoieng na la lagorang, eba ina malagiang Morowa. \v 14 Eba ka maiaramang uro bais ula muru o inamon onim na panbinim na mirier napup o kimanam, meba ka meptang mirier garip ma teip ga magaulap. Pa tubiat it la eba no ba kimanam.” \s1 Paga ila kire maset la eba betang \p \v 15 Urie, Iesu la ina tiesong gare ro, “Tubiat eba agimaming iriro paga ila kire maset la makiraraong inamaniap tinan unuli Daniel la uarama. Iriro paga eba dusang ga onang tapma na luguan o lotu Ierusalem.” (Teip ga magaulap la ovasmeng uriro ties, oagatmeng maset.) \v 16 “Pa tara leba betang iriro paga, tie teip ga magaulap la maionama na provins Iudaia, eba igomeng ga mela na pianam bo kavinama. \v 17 Pa migana la unama tatuan bo luguan, eba tale teainie gat me lourup meba aram pagap am na luguan ang. \v 18 Pa migana la unama na ubi, eba tale gat ina terigiang me na luguan ang meba ala arang buruma ang. \v 19 Teivuo! Kadik me magaulap mila mukam ga magaulap mila masisimeng lop na iriro tara. \v 20 Marikming me ai Morowa meba tale airang iriro paga le betang na tara o susugun o na la o sabat ming gar Israel. \v 21 Na iriro tara eba omela giginanim ula kakanu migat. Maio na tara la okosarong Morowa kimanam ga panbinim ga muio puoieng titot, giginanim la are tiro la tale betieng tinan. Ga tubiat gat la tala kan betieng giginanim ba gare tiro. \v 22 Are ratmat ga leba tala kan apapoitang Morowa irio tara, eba ioumeng teip ga magaulap ganam. Pa agatong Morowa me mirie teip ga magaulap ganam la maiteong ara. Are ratmat ga eba apapoitang irie tara. \p \v 23 “Na iriro tara, non teip ga magaulap leba nomelava gare ro, ‘Agimaming, iriro migana Karisito, iro la unama to! O unama tobuma!’ Baraba onaganming ties maiong. \v 24 Eba mumaiong inamaniap ba ga tiesmeng o kakarabunim gare ro, ‘Turuo irie Karisito’, ga ‘Turuo irie unuli’. Ga eba makosarmeng non ara kagup mila kakanim ga pagap mila kakanim o turupnuabap meba mafufulutmeng agarip maiam inamaniap ga inamaniap la maiteong ara Morowa gat. \v 25 Miptang. Mirulor ma miriro pagap leba betmeng. Are ratmat ga baraba miairam noba le mivanameng o ties maiong. \v 26 Tie, leba mimelava, ‘Agimaming, Karisito la unama tobuma na nap la karuk ma inamaniap’, baraba mila na iriro nap meba agimaming. Leba mimelava, ‘Agimaming Karisito la unama tapma na irobu luguan’, baraba naganming iro ties maiong. \v 27 Omit ara, tara la ililakieng, uriro lalabie la ime bet na nap la ime bet muabari ga ula lalabie na mirier napup la ime namila muabari. Aret tie, na tara la eba ina terigiang Migana migat ang Morowa me na uriro kimanam, eba betang (okosarang) gare tiro. \v 28 Na pianam neip ma inamaniap mila mevara la maiot, laragamup la mime mumaio nebola.” \s1 Tubiat Migana migat ang Morowa la eba ina muong. \p \v 29 Urie, Iesu la inagat tiesong gare ro, \q1 “‘Tara la eba no ba uriro giginanim, tie, muabari la eba betieng ga arubu ba gano, ga ulang la tala kan ulabie, ga maralaip la eba melaming iro panbinim ga non gat pagap o kukunim la maiot na panbinim la eba omaiolaing pianam maiong.’ \rq Aisaia 13:10, 34:4\rq* \p \v 30 “Na irie tara kaguma ang Migana migat ang Morowa la eba betang iro panbinim ga mirier kantrip ma teip ga magaulap onim na kimanam leba meliba. Ga eba agimameng Migana migat ang Morowa la unama nakap bo uvau onim na panbinim ga muo ga kukunim ang ga lalabie ila kani. \v 31 Ga eba aliba taurima maranit migat, ga eba maalava noba angelop am ga mela malagimeng teip ga magaulap Morowa la maiteong ara am na mirier napup o kimanam ga mumaiong nebolameng.” \s1 Omira maset ties o uvuvuo me kuguom o fik \p \v 32 Urie, Iesu la inagat tiesong gare ro, “Kuguom a fik (man kuguom na lakuan buong) le misingiala a iriro paga leba betang. Tara la sasaravum muareip o ga betmeng babap mila neim, amit ara tara a efan la muo ra kagarat. \v 33 Aret tiro, tara la magimaming miriro pagap la betmeng, tie mamit ara, tara ang Migana migat ang Morowa, la namo ina muong la kagarat ara. \v 34 Mirulor migat, teip ga magaulap onim na iriro tara la eba ka tale meving, ga miriro pagap eba betmeng. \v 35 Miptang, panbinim ga kimanam leba nan ba pa ties tung leba iot atatan makin.” \s1 Karuk kan a migana ba la ait tara ma miriro pagap leba betmeng \p \v 36 Urie, Iesu la ina tiesong gare ro, “Karuk kan a migana ba o magabun ba la ait man la o man nap o la miriro pagap leba betmeng. Angelop na panbinim mirie gat la tale ameit, ga turuo Poi ang Morowa, tale kan arit. Mamot talamet la ait. \v 37 Tavuk la akosarmeng na tara ang Noa, ebat akosarmeng iriet tavuk na tara ang Migana migat ang Morowa leba betang. \v 38 Tara la tale ka iram pirom ga kakanu, teip ga magaulap la man parakmeng ga man tapmaio, ga man nemagimeng teip ga magaulap. Man akosarmeng tavuk gare rie ila puoieng ira irie tara la uobu Noa na obinam ula kanu. \v 39 Eva, tale ameit iriro paga leba betang ira ma, ga man maionamat gare rie ila puoieng na tara la iram pirom ga kakanu, ga itiamuam mirier inamaniap ganam. Tie, iriet tavuk it leba betang na tara ang Migana migat ang Morowa eba ina muong. \v 40 Miptang! Tara leba ina murang, eba betang paga gare ro. Narain teivien leba lionang na ubi ga ubiliong, ga eba alagiang Morowa noba, pa eba aolaing irie non ga onang. \v 41 Narain magabie la okosarliong palaua me purun, ga eba olagiang Morowa urie pa eba oolaing urie non ga ionang. \v 42 Are ratmat ga umialeng maset. Tale omit man tara Ila Kakani ming leba ina muong. \v 43 Agatming iriro paga: Mamo ang luguan leba lake ait man tara na arubu migana o pula leba muong, tie eba ualeng abuo luguan ang maset. Are ratmat ga tala kan uaira meba adureang luguan ga muong obung. \v 44 Are ratmat ga mimi gat le urangaming. Turuo Migana migat ang Morowa leba murang na noba tara la tale agatming eba murang. \s1 Ties o uvuvuo me migana ila muri o ubi ga migana o ubi ila kire \p \v 45 “Tie, man migana o ubi la amaning agat ula muru, ga maset ume omamalien ubi ang? Migana ila kani ang irio migana o ubi la apuoong meba mamalienang mirio non teip am o ubi ga meba alang parak maun na tara o parak. \v 46 Iriro migana o ubi leba alaminaismeng maset na tara migana ang ila kakani la ina terigiong, ga agimaong la okosarong ubi ang maset. \v 47 Mirulor migat. Migana ila kakani leba avuoang iriro migana o ubi meba ualeng bo mirier pagap am ganam. \v 48 Pa eba iriro migana o ubi la migana ila kire ga agatong na dalap a gare ro, ‘Migana ruang ila kakani la ular, ga tale kan puoong meba ina muong kakalait. Karuk.’ \v 49 Are ratmat ga puaro la man mavitong migap am, ga man parakong ga man tapu ga non migap am mila kiram la mime men. \v 50 Tie, ila kakani ang la eba muong na la ba la tale urangaong iriro migana o ubi, ga na non ba tara la tale ait. \v 51 Ga migana ang ila kakani leba akiraraang maset iriro migana o ubi. Ga eba abung ga onang ga teip ga magaulap o kakarabunim. Na iriro nap, eba meliba kirat ga eba mangiririkmeng logip ma. \c 25 \s1 Ties o uvuvuo ma 10 ma kubeulap \p \v 1 “Tie, na irie tara inamon onim na panbinim la eba kaina ba gare 10 ma kubeulap. Non migana titot la magiong namara la namo muong. Pa mirio kubeulap la maiaram lalabiep maiam ga mela meba abolameng na alang ga alagimeng ga muong. \v 2 Pa muanam ma la babananmeng, pa muanam la memaning agat ula muru. \v 3 Kubeulap mila babananmeng la maiara lalabie maiang ga mumaio, pa tale kan maiavia ikin ba ga mirie. \v 4 Pa kubeulap o agat ula mumuru la maiovala ikin na falop maiam ga maiavia ga lalabiep maiam ga mumaio ga mirie. \v 5 Iriro migana ila magiong namara titot la tale kakalait muo. Are ratmat ga giginam irap ma mirier magaulap ganam ga durimeng na tara la man auanmela. \v 6 Tie, kabirana o arubu, mepta non migana la marikong gare ro, ‘Migana la magiong namara, ipmaidang ara. Mumiong, bula abolabuong na alang ga alagibuong me ro.’ \v 7 Are ratmat ga miriro 10 ma kubeulap la temaiara ga marangameng lalabiep maiam. \v 8 Pa kubeulap mila babananmeng la mamelo kubeulap o agat ula muru gare ro, ‘Pakamming nap a kin miun. Lalabiep pam la namo pumeng.’ \v 9 Pa kubeulap o agat ula muru la mepulo ties maiong gare ro, ‘Karuk. Iriro ikin eba tale puoang ira pa ga mimi. Mumuru le mila na baranim ga asauming ming ba.’ \v 10 Tie, miriro 5 ma kubeulap mila babananmeng la melar meba asaumeng ikin, pa na irorot tara, iriro migana ila magiong namara, la muo ra. Pa miriro kubeulap mila urangameng, la mela maiobu na luguan ga irie na parak ula kakanu o magi. Ga meolua tabuna. \v 11 Tubiat, miriro non 5 ma kubeulap la mumaio ra ga megama, ‘Migana ila kakani, migana ila kakani, munang nanavang tabuna pabuo.’ \v 12 Pa upulo ties maiong gare ro, ‘Mirulo ra migat, tale kan mirit. Are ratmat ga tala kan tunava tabuna mibuo.’” \v 13 Pa ugama Iesu, “Are ratmat ga umialeng maset. Memani, tale omit man la ga man nap o la Ila Kakani ming leba ina muong. \s1 Ties o uvuvuo me teip o ubi la maiaram kakepup \p \v 14 “Tie, inamon onim na panbinim la eba kaina ba gare ro, Non migana la namo ala na pianam kakaliat. Ga mamarikong teip am o ubi ga mumaio ga uabuam pagap am na kilalap ma meba umaialeng mabuo. \v 15 Agatong tavuk ga ngangas maiong teip o ubi ut narit, ga mavuotong kakepup me ira ma. Non migana la uala 5,000 ma Kinap aun pa irie non uala 2,000 ma Kinap aun, pa irie non uala 1,000 ma Kinap aun. Okosarong gare riro ga ula. \v 16 Ula ra, tie kakalait it iriro migana la uara 5,000 ma Kinap, irie ula okosarong butamat ma miriro kakepup ga uara uniap ma miriro kakepup puoieng gare 5,000 gat ma Kinap. \v 17 Pa iriro migana la uaram 2,000 ma Kinap, irie gat la okosarong butamat ma ga uaram uniap ma miriro kakepup pouieng gare 2,000 gat ma Kinap. \v 18 Pa migana la uaram 1,000 ma Kinap, irie la ula akaong lu na kimanam ga uraiam kakepup am migana ang ila kakani. \p \v 19 Tie, laklage tara la ular, ga ila kakani maiang miriro teip o ubi la inar muo. Pa namo ovuvuttaling ang ties ga mirie me miriro kakepup la ualam maun. \v 20 Are ratmat ga migana la uaram 5,000 ma Kinap la muo, ga muo ualam 10,000 ma Kinap ga tiesong gare ro, ‘Migana ila kakani, nualam 5,000 ma Kinap toun. Magimanang, okosartung butamat ga ina tuara non 5,000 ma Kinap gat.’ \v 21 Pa aulo migana ang ila kakani gare ro, ‘Nunuo migana o ubi ila mumuri, okosarnung ubi ula mumuru maset. Nume unuale maset mabuo pagap mila kakapim, are ratmat ga narung me nulam leba unaleng mabuo papot pagap. Munang tevurusnang ga turuo.’ \p \v 22 Tie, migana la uaram 2,000 ma Kinap, irie gat la muo ga ugama, ‘Migana ila kakani, nualam toun 2,000 ma Kinap. Magimanang, okosartung butamat ga ina tuaram non 2,000 ma Kinap gat.’ \v 23 Pa migana ang ila kakani la aulo, ‘Nunuo migana o ubi ila muri. Okosarnung ubi ula muru maset. Nume unuale maset mabuo pagap mila kakapim, are ratmat ga narung me nulam leba unaleng mabuo papot pagap. Munang tevurusnang ga turuo.’ \v 24 Pa migana la uaram 1,000 ma Kinap, irie gat la muo ga aulo, ‘Ila Kakani, norit ara, nunuo migana ila kukui. Nume okakava parak na ubiap la meliam non teip. Ga nume nuaro parak na nap o kimanam la melio non teip kabo o parak una. \v 25 Are ratmat ga turau me nulam ga tula turaiam miriro 1,000 ma Kinap nuam na kimanam. Miro kakepup nuam.’ \v 26 Migana ila kakani la upto ties ang, ga upulo gare ro. ‘Nunuo migana o palala. Nunuo migana o ubi ila kire maset. Tonit maset la tume okakava parak na ubiap non teip la melio, ga tume tuaro parak na nap o kimanam la melio non teip kabo o parak una. \v 27 Tie, memani ga tale nuabuam kakepup tuam na beng, a? Are ratmat ga tara leba murang, puorung meba taram kakepup tuam ga noba uniap ma kakepup.’ \v 28 Are ratmat ga maulo mirie non teip o ubi gare ro, ‘Miarang iriro 1,000 ma Kinap aun ga mialam aun iriro migana la amaning 10,000 ma Kinap. \v 29 Memani, mirier teip ga magaulap la memanim non pagap, eba ina talam noba maun. Pa man migana la uariam tatak pagap, eba taram miriro pagap ga mavugutara maun. \v 30 Tie, akalaming iriro migana o ubi ila kire ga ala lavie na pianam ula arubu. Na iriro nap, teip ga magaulap leba meliba kirat ga mangiririkmeng logip ma na uro pianam.’ \s1 Migana migat ang Morowa la eba mavuvuoang mirier garip ma inamaniap \p \v 31 “Tie, tubiat na tara la eba ina terigiang Migana migat ang Morowa gare ba orong ga mirier angelop, eba onang bo luaga ang orong. \v 32 Ga mirier garip ma teip ga magaulap la eba mumaiong nebolameng na irap a. Ga eba mavuotang ga abum na narain garipien, gare migana o unuleap la ume mavuot sipsipup ga mela na non nap pa memep la mela na non nap. \v 33 Eba abum sipsipup na kilan ang ila lamige, pa memep na kilan ila avaong. \v 34 Tie, orong leba maalava teip ga magaulap la maionama na kilan ila lamige gare ro, ‘Mimaning ugiginara ang Mamo ruang. Namo maset midangang. Mumiong miarang inamon la orangaong Mamo ga okosarong me milam na tara la okosarong kimanam ga panbinim. \v 35 Memani, na tara la tunama ga tafarung me parak, ga mialo parak toun. Na tara la tuga tapto, mialo burunam toun. Na tara la tunama na non pianam gare kibange pa tolagiming me na luguap mim. \v 36 Na tara la tale mating buruma, miala buruma toun. Na tara la tafarung, pa umiale tobuo. Na tara la tunama na luguan o arubu, mumio meba togimaming.’ \v 37 Tie, inamaniap mila puvuvum eba mepulang ties ang gare ro, ‘Ila Kakani na man tara la nogimapang la tafanung me parak ga paalo parak noun? Ga man tara la nogimapang la nuga tapno ga paalo burunam noun? \v 38 Man tara la nogimapang la nunuo migana onim na non pianam, ga nolagipang me na luguap pam? Ga na man tara la tale maning buruma, ga pala buruma noun? \v 39 Na man tara la nogimapang la tafanung, o nunama na luguan o arubu, ga pala nogimapang?’ \v 40 Tie, orong la eba apulang ties maiong gare ro, ‘Mirulor migat, mirier pagap la makosarming ira non ma miriro papap tuam mila tale memaning bonim, miriro pagap la makosarming ira ruo.’ \p \v 41 “Tie, orong leba maalava garip la maionama na kilan ila avaong gare ro, ‘Mimi teip ga magaulap o iou, mila touluo ga mila na kit ula tale ime pu, uriro kit la urangaieng ara me karorama ga angelop am. \v 42 Memani, na tara la tafarung me parak, tale tokammi parak. Na tara la tuga tapto, tale mialo burunam toun. \v 43 Na tara la tunama na non pianam gare kibange, tale kan tolagiming me na luguap mim. Na tara la tale mating buruma, tale kan miala buruma ba toun. Na tara la tafarung ga tunama na luguan o arubu, tale iga mumiong togimaming.’ \v 44 Mirie gat la eba mepulang ties ang gare ro, ‘Ila Kakani, na man tara la nogimapang la tafanung me parak, o nuga tapno, o nunuo migana onim na non pianam, o tale maning buruma o tafanung ga nunama na luguan o arubu, pa tale maset noidangpang?’ \v 45 Pa eba apulang ties maiong gare ro, ‘Mirulor migat, paga la tale akosarming ira ma non ma miriro teip ga magaulap la tale memaning bonim, iriro paga la tale akosarming ira ruo gat.’ \v 46 Are ratmat ga iriro gar eba mela omela uniap ula kiro, urie ngitngit la ime iot mar mirie lap. Pa teip ga magaulap mila puvuvum eba omela ninimiap ula iot maset atatan makin.” \c 26 \s1 Teip mila uke la meburio ties meba menamung Iesu ga aving \p \v 1 Urie, Iesu la uaramam ara miriro tiesiap am, tie maulo lop am o usingnualap gare ro, \v 2 “Omit ara, narain it lapien lisik la liot, ga eba betieng la ula aipieng. Are ratmat ga eba tomaiabung turuo, Migana migat ang Morowa, na kilalap ma karorap ga eba tosapmeng iro maiogun meba tomenamung ga taving. \v 3 Na iriro tara, miridaip mila kakanim ga teip mila uke onim Israel la nebolameng na luguan ang miridai ila uke, bonim a Kepas. \v 4 Ga maiaramo ties meba omaioping alang ba meba umaiaring a Iesu ga menamung ga aving. \v 5 Pa megama, “Miptang! Baraba akosarbuong iriro paga na uriro la ula babau na la ula aipieng. Memani, papot ma teip ga magaulap leba nebolameng, ga babun bugimameng la ubuat a Iesu ga eba bukbukmeng me ira buo ga eba pumaiaro danunumiap ba ula kakanu ga bubuo.” \s1 Non magabun la aurukieng sada na bugam a Iesu \p \v 6 Urie, Iesu la ula unama na pianam Betania na luguan ang Simon irie non migana tinan la amaning tafa o tapak. \v 7 Na irie tara, non magabun la iara falo a tadas la ame sanda la mitara maiaba kakepup a. Ga muio ga aurukieng iriro sada bo bugam a Iesu na tara la man parakong. \v 8 Lop am o usingnualap la agimameng iriro paga la akosarieng magabun ga kiram dalap ma. Ga tiesmeng gare ro, “Teivuo! Memani ga itiamua agarit iriro sada, a? Tavuk ila kire. \v 9 La buairam inamaniap meba asaumeng iriro sada, meba buaram miriro kakepup mila kakanim ga bualam maun teip ga magaulap mila baim.” \v 10 Iesu la upto ties maiong, are ratmat ga ugama, “Memani ga mialo giginanim un uriro magabun? Miairang! Akosarieng tavuk ila mumuri maset ira ruo. \v 11 Agatming maset iriro. Mirier lap teip ga magaulap mila baim leba maionang kabirana mi. Pa turuo tala kan tunama ga mimi busit. \v 12 Uriro magabun la aurukieng iriro sada ira ma neip tuo. Akosarieng iriro tavuk meba maragaieng neip tuo me nuvarap ga duri na una. \v 13 Miptang! Mirulor migat. Na mirier napup o kimanam, teip ga magaulap la eba mela mana ga maiaramang uriro bais tung ula muru, ga eba gat tiesmeng me paga uriro magabun la akosarieng ira ruo, ga eba man anagimeng iriro paga la mumuri la akosarieng.” \s1 Iudas la tiesong ara meba alang Iesu na kilalap ma miridaip mila kakanim \p \v 14 Urie, na iriro tara, non ma miriro 12 ma lop o usingnualap, bonim a Iudas onim na pianam Iskariot la ula magimaong miridaip mila kakanim. \v 15 Ga mamarikong gare ro, “Leba talang Iesu na kilalap mi, eba mialam namuk ma kakepup toun?” Mepto uriro ties ga maialam 30 ma kakepup a siliva. \v 16 Ga na iriro tara, puaro Iudas la man oisinong alang ba meba alang Iesu na kilalap ma. \s1 Iesu la parakong ga lop am o usingnualap \p \v 17 Urie, na la lama namurit o la o purun la karuk a is una, lop o usingnualap am Iesu la mumaio ai Iesu ga amarikmeng gare ro, “Nanung le marangapang pagap na man nap meba bung uriro parak me la ula aipieng?” \v 18 Ga maulo Iesu, “Mila miobung na taun Ierusalem ga agimaming non migana. Ga amilava gare ro, ‘Migana o usingnualap la tiesong, tara ruang la tunama na uro kimanam la kagarat ara lagorang. Are ratmat ga tuga murang ga lop tuam o usingnualap na luguan nuang meba pong uriro parak me la ula aipieng.’” \v 19 Tie, lop am o usingnualap la akosarmeng gare Iesu la maulo, ga orangameng uriro parak. \v 20 Pa nabit Iesu la unama ga lop am o usingnualap ga parakmeng. \v 21 Man parakmeng ga man maionama ga maulo, “Miptang! Mirulo migat, non mi lop tuam o usingnualap leba toala na kilalap ma teip mila nekaromela ga turuo.” \v 22 Mepto lop am o usingnualap uriro ties ga mitara giginam dalap ma maset. Ga mirier ut narit narit la pumaiaro la amarikmeng gare ro, “Ila Kakani, atabo tiesnung me rulam, a?” \v 23 Are ratmat ga upulo ties maiong gare ro, “Irie migana leba toala na kilalap ma karorap, irie non mi la eba abung kilan a na koi ga turuo meba arang parak. \v 24 Turuo Migana migat ang Morowa, leba taving gare Babam ang Morowa la tiesieng me rulam leba taving. Pa kadik me iriro migana la touala na kilalap ma karorap. Mumuru la tale iaria naga ang iriro migana ga tale akosarong iriro tavuk ila kire ira ruo.” \v 25 Iudas iriro migana la namo alang Iesu na kilalap ma karorap, irie la amarikong Iesu gare ro, “Migana o usingnualap, atabo tiesnung me rulam, a?” Pa upulo Iesu ties ang, “Eva, aret tie la tiesnung.” \s1 Iesu la ualo purun ga wain maun lop am o usingnualap \p \v 26 Urie, man parakmeng ga man maionama, tie uaro Iesu non purun ga ivo ‘temaieng’ me ai Morowa ume, ga opukoula ga ualo maun lop am o usingnualap. Ga tiesong gare ro, “Miarang uriro purun ga miong. Uriro la neip tuo.” \v 27 Ga uaro non falo a wain la ut una, ga ivo temaieng me ai Morowa ume, ga ualo maun ga maulo, “Mimir ganam le tapmio a iriro. \v 28 Iriro la olabuan tuo meba akosarang mida ila nei. Auruktung olabuan tuo meba odurattang kirinim maiong papot teip ga magaulap. \v 29 Mirulo, tala kan taptu a wain gat puoieng na tara leba tapto a wain ila nei ga mimi na inamon ang Mamo ruang.” \v 30 Tiesong ara, tie pumaiara o non sasang ga omaiolai Ierusalem ga mela bo pugama Oliva. \s1 Iesu la tiesong me Petro la eba alang ibunam a ira a \p \v 31 Urie, maionama bo pugama Oliva ga maulo Iesu lop am o usingnualap gare ro, “Eba magimaming pagap leba betmeng ira ruo na uriro arubu ga eba ilaming nagan ming mimir ganam ga eba igoming tapmat. Memani, unuli Sekaria la omirong ties ang Morowa gare ro, \q1 ‘Menamua migana o unuleap ga igomeng sipsipup ga mela tapmat.’ \rq Sekaraia 13:7\rq* \p \v 32 Pa eba ina terara ga eba take me milam me na provins Galili.” \v 33 Petro la upulo ties ang Iesu gare ro, “Leba noba la eba magimameng pagap la betmeng ira nuo, ga nagan maiong mirier leba ilaming ga nomaiolaing, pa tala kan norulai.” \v 34 Pa aulo Iesu Petro gare ro, “Norulor migat, titot na uriro arubu, tara leba ka tale kukurikang pura, eba tiesnang ma naien ma tarap gare ro, ‘Tale arit.’” \v 35 Pa upulo Petro ties ang gare ro, “Eba taving ga nunuo, tala kan tiestung gare tiro, ‘tale norit.’ Karuk kan! Ga mirie gat non lop am o usingnualap la tiesmeng gat garet tie.” \s1 Marikong Iesu na ubi Getesemani \p \v 36 Urie, Iesu la ula ga lop am o usingnualap na non nap la meiva Getesemani. Ga maulo gare ro, “Mionang togo, pa er tala tapma ga mariktang.” \v 37 Ga alagiong Petro ga narain lopien angan Sebedi ga mela iat. Ga giginam dalap a Iesu maset, ga ogasangenong kirat kan. \v 38 Ga maulo naien ma gare ro, “Dalap tuo la mitara giginam maset ga kagarat ara la tuga taving. Mionang togo ga umialeng ga turuo.” \v 39 Tie, ina ula kirat, ga ulum ga uabu pava a me lourup bo kimanam. Are ratmat ga marikong, “Mamo ruang, leba puoieng, narung le ovugutnara uro giginanim la muio ira ruo. Pa tala kan onouluo agat tung. Karuk. Pa onouluan kan agat nung it.” \v 40 Tie, ula mai miriro naien ma lop am o usingnualap ga magimaong la man durimeng it. Ga imuam ga amarikong Petro, “Are mani? Atabo tale kan puonung meba unaleng ga turuo a narit ba nap a tara? \v 41 Umialeng ga marikming. Babun betieng uvuvuo ira mi ga eba milaming. Migat, muranama la keula, pa neip la tale kan mamaranim.” \p \v 42 Tie, inagat ula lama narain tara meba akosarang marik. Ga ugama, “Mamo ruang, leba tale puoieng leba tokabanieng uriro giginanim ula kakanu ga eba tapto, tie onouluo kan agat nung it.” \v 43 Ituamur marik ang ga inar muo mai lop am o usingnualap. Ga magimaong naien ma la inagat durimeng, memani ga giginam irap ma ga tale kan puomeng meba meimung. \v 44 Are ratmat ga ina maulai gat ga ina ula okosarong marik lama naien tara. Okosarong marik garet tie la okosarong ara lake. \v 45 Tie, muo mai lop am o usingnualap ga maulo gare ro, “Man duriming ka ga agamilie? Miptang. Tara la betong ara, pa titot eba maialang Migana migat ang Morowa na kilalap ma teip mila ume okosar kirinim. \v 46 Temiara ga bula. Agimaming! Migana la namo toala na kilalap ma karorap, la muo ra kagarat titot.” \s1 Iudas la uala Iesu na kilalap ma karorap \p \v 47 Iesu la man tiesong ka, tie Iudas, non ma 12 ma lop am o usingnualap la muo ga gar ila kakani ma teip la maiaram aposip ga lasokup. Miridaip mila kakanim ga teip mila uke maiam inamaniap onim Israel mirie kan la masagameng miriro garip la mumaio meba umaiaring a Iesu. \v 48 Iriro migana Iudas la namo alang Iesu na kilalap ma. Ga maulo a non kaguma gare ro, “Eba talang udemdem aun non migana. Iriro I migana Iesu. Umiaring a iriro migana.” \v 49 Tie, talet kagat ga unum ga muo ai Iesu ga ugama, “Arubu ula muru, migana o usingnualap.” Ga ualo udemdem aun. \v 50 Ga aulo Iesu gare ro, “Migan tuang, paga la munuo meba akosarnang, akosarnang ara.” Pa iriro gar ma teip la mumaio ga maiabuam kilalap ma ira Iesu ga umaiat a. \v 51 Urie, non migana la unama ga Iesu la urano apos ang. Ga avitong migana o ubi ang miridai ila uke. Pa okabanong ga ogiripong kiginam a ga ilum na kimanam. \v 52 Pa aulo Iesu, “Ina nabung apos nung na mirikbuom o. Mirier inamaniap leba damenamung o apos, eba ioumeng o apos. \v 53 Atabo tale onit, puorung it leba amariktang Mamo ruang, ga eba masagaang papot angelop, la makurupmein 12 ma garip ma teip o danunumiap ga eba mumaiong toagamelie? \v 54 Pa marie ra! Leba okosartang gare tiro, tie ties la iot na babam ula puaru tale kan puoieng meba betieng migat. Babam ula puaru la tiesieng me miriro pagap leba betmeng ira ruo.” \v 55 Na iriro tara, Iesu la maulo miriro teip gare ro, “Miaram kierip ga pasip ga mumio to meba umiaring tuo, are turuo migana o pula, a? Miptang! Mirier lap la tume tunama tapma na kur a luguan o lotu ga masingtuala teip ga magaulap. Pa tale iga umiaring tuo na irie tara? \v 56 Pa iriro paga gane la betong meba tevuoieng ties unulip la omirmeng.” Tie, mirier lop am o usingnualap la merau ga amaiolai Iesu ga igomeng. \s1 Teip mila kakanim la maiabua Iesu na ties \p \v 57 Urie, teip la umaiat a Iesu, la mela na luguan ang Kepas, miridai ila uke. Ga teip o usingnualap o maimai ga teip mila uke la nebolameng ga maionama. \v 58 Pa Petro gat la auluan Iesu ga ula, pa man unum kakaliat taro kan. Ula uobu na penbut a luguan ang miridai ila uke ga unama ga teip mila maiabua begat. Namo agimaang man paga leba betang ira Iesu. \v 59 Miridaip mila Kakanim ga kaunselip man maisinmeng inamaniap ba meba avuremeng Iesu o ties ba o kakarabunim, meba menamung ga aving. \v 60 Ga papot teip la mumaio maiaramo ties o kakarabunim aime meba maiabung na ties. Pa tale omaiop kiribas ba puoieng meba maiabung na ties. Pa tubiat, narain teipien la mulio. \v 61 Ga tiesliong gare ro, “Iriro migana la tiesong gare ro, ‘Puorung leba aduratang luguan ang Morowa o lotu ga eba ina teraling ma naien it ma lap.’” \v 62 Tie, miridai ila uke, Kepas la dusong ga amarikong Iesu gare ro, “Mumaio inamaniap ga novuremeng o ties, pa tale iga napulang noba ties, a?” \v 63 Pa tale tiesong Iesu, karuk. Are ratmat ga ina aulo miridai ila uke, “Nomariktung na bonim a Morowa la amaning ninimiap meba tiesnang migat tatuan titot. Nunuo Karisito, Poi ang Morowa o karuk? Panalava!” \v 64 Aulo Iesu, “Tiesnung ara. Pa mirulor, tubiat eba agimaming Poi ang Migana leba onang na kilan ila lamige ang Morowa la amaning urie ngangas. Ga eba onang tatuan na uvau o panbinim ga eba muong.” \p \v 65 Urie, agiritong miridai ila uke buruma ang ga ugama, “Fugauong ira Morowa! Baraba gat mamarikming noba inamaniap meba avuremeng o ties. Fugauong ara ira Morowa. Titot la bupta ra. \v 66 Agatming miga eba mani le akosarbuong ira a, a?” Mepulo ties gare ro, “Amaning kirinim ula kakanu. Eba aving.” \v 67 Tie, man okasupmeng pava a Iesu ga man avitmeng. Pa mirie la apadunmeng. \v 68 Ga megama, “Nunuo irie migana Karisito. Tie, naramang ties o unuli titot. Miriro teip la novitmeng, mirie aga, a? Nevam bop ma!” \s1 Petro la tiesong ‘tale arit Iesu.’ \p \v 69 Urie, na iriro tara Petro la man unama tapma lavie na penbut ang luguan ang miridai ila uke. Pa non magabun o ubi la muio kagarat ai ga igama, “Nunuo gat la nunama ga Iesu onim Galili.” \v 70 Pa Petro la kakarabi na irap ma mirier teip ganam gare ro, “Karuk, tale orit uriro ties la nuaramo.” \v 71 Pa tubiat ga ula na luguan ga unama na tabuna o penbut, pa non gat magabun o ubi la agimaieng ga mailo teip ga magaulap la maionama kagarat gare ro, “Eva, iriro i migana la unama ga Iesu onim Nasaret.” \v 72 Pa inagat kakarabi Petro ga ugama, Karuk. “Migat tatuan! Tale kan arit iriro migana!” \v 73 Tubiat it kirat, teip la man dusmeng kagarat, mumaio ga amelo Petro gare ro, “Migat ara, nunuo non migana maiang. Nigunama nuo la novaikong ara. Tiesnung gare gar ma teip ga magaulap onim Galili.” \v 74 Tie, Petro la tiesong maranit gare ro, “Migat tatuan! Tale kan arit iriro migana. Leba tiestang o kakarabunim, tie Morowa leba toanamung ga taving titot!” Tiesong ara ga talet kagat ga kukurikong pura. \v 75 Pa ina onagiong Petro uriro ties la uaramo Iesu gare ro, “Tara la eba ka tale kukurikang pura, eba tiesnang ma naien ma lap gare ro, ‘Tale arit.’” Eva, Petro la onagiong uriro ties, ga muliuba ga ula lavie ga mitara uliba kirat. \c 27 \s1 Maiala Iesu ga ula ai Pilato \p \v 1 Urie, ileng ara ga mirier miridaip ganam ga teip mila uke maiam inamaniap onim Israel la okosarmeng ties meba menamung Iesu ga aving. \v 2 Pa tubiat la avismeng o iagur ga alagimeng ga ula ga maiabua na kilan a primia Pilato. \s1 Iudas la uvara ra \p \v 3 Iudas iriro migana la uala Iesu na kilalap ma karorap, magimaong la abomaionama Iesu na ties ga maiabu giginanim abuo. Ga oigorula agat ang ga uaram miriro 30 ma kakepup silva la maialam miridaip mila kakanim aun, ga inagat ula ualam maun. \v 4 Ga tiesong gare ro, “Okosartung ara kirinim. Me iriro migana la tuala na kilalap mi, tale kan okosarong kirinim ba.” Pa mepulo ties ang gare ro, “Tale gat kiribasiap pam. Kiribasiap kan nuam.” \v 5 Ga magoong Iudas kakepup na luguan o lotu ga ula teuburi. \v 6 Miridaip mila Kakanim la maiaram mirio kakepup ga megama, “Urio uniap me unumuap ma inamaniap la mevara. Are ratmat ga baraba buabuam miriro kakepup na luguan o lotu.” \v 7 Ga meburio non ties me miriro kakepup meba asaumeng nap ba o kimanam maiang teip o ukosar a iouna o kimanam. Nameng me uriro kimanam le iot me una maiang inamaniap onim na pialap kakaliat. \v 8 Are ratmat ga iriro nap o kimanam la meivo bonim a, “Kimanam a olabuan” ga muio ga puoieng titot ga man iot ka. \v 9 Are ratmat ga non ties tinan Morowa la uaramo na nanam a unuli Ieremia la betieng migat. La tiesong gare ro, “Maiaram miriro 30 ma kakepup a silva. Israel la ovuomeng uriro uniap gare uniap meba asaumeng iriro migana. \q1 \v 10 ‘Ga me miriro kakepup la osaumeng kimanam ang migana la ume akosar iouna o kimanam, gare Ila Kakani la toulo.’” \rq Sekaraia 11:12-13, Ieremia 32:6-9\rq* \s1 Nunuo orong maiang Iudaiap, a? \p \v 11 Urie, Iesu la man dusong na irap a natauan gavaman Pilato, ga Pilato la amarikong gare ro, “Nunuo orong maiang Iudaiap, a?” Pa ugama Iesu, “Tiesnung ara.” \v 12 Pa miridaip mila kakanim ga teip mila uke la avuremeng Iesu ma papot tiesiap. Pa tale kan upulam tiesiap maiam. \v 13 Are ratmat ga inagat amarikong Pilato gare ro, “Atabo tale kan nuptam miriro tiesiap la novuremeng ma?” \v 14 Ga tale kan upulo Iesu ties ba ang Pilato. Are ratmat ga mitara turupuaba Pilato ga man agatong. \s1 Pilato la tiesong meba asapmeng Iesu iro maiogun \p \v 15 Urie, mar mirie karaip na uriro la o Pasova, primia la ume avik non migana la unama na luguan o arubu. Teip ga magaulap la mime marik me migana ba ga ume avik Pilato ga ume ula mai. \v 16 Pa na iriro tara, ame non migana ila kire maset la unama na luguan o arubu, bonim a Barabas. \v 17 Teip ga magaulap la mumaio nebolameng ga mamarikong Pilato gare ro, “Naming la miga eba aviktang aga ga ala mi? Eba aviktang Barabas o eba aviktang iriro Iesu la meiva Karisito?” \v 18 Pilato la tiesong gare ro, memani mait la kiram dalap ma aime Iesu, ga alagimeng meba dusang na ties. \v 19 Ga are gat to, tara la unama Pilato bo luaga ang ias, kuala ang la osagaieng ties ga muio ai gare ro, “Baraba akosarnung paga ba ira iriro migana ila puvuvui. Na arubu la agimarung non kikiritniap ga ogasangentung giginanim ula kakanu.” \v 20 Pa miridaip mila kakanim ga teip mila uke la meiam dalap ma teip ga magaulap meba marikmeng me Pilato meba avikang Barabas pa menamung Iesu ga aving. \v 21 Pa primia la inagat mamarikong gare ro, “Naming la miga aviktang aga lie litiro teivien?” Pa teip ga magaulap la mepulo ties ang gare ro, “Barabas.” \v 22 Pa mamarikong Pilato, “Tie, naming le akosartang mani ira Iesu la meiva Karisito?” Pa mirie ganam la amarikmeng gare ro, “Asapnang iro maiogun.” \v 23 Pa mamarikong Pilato, “Me man paga? Man kirinim la okosarong?” Pa kukupmeng maranit maset kan, “Asapnang iro maiogun.” \v 24 Tie, Pilato la mait ara, tale kan puoong meba meptang ties ang, ga namo teiara danunumiap ula kakanu. Are ratmat ga uaro burunam ga magosong kilalap a na irap ma teip ga magaulap. Ga tiesong gare ro, “Tale kan kiribas tung leba aving iriro migana. Kiribas kan ming.” \v 25 Pa mirier teip ga magaulap ganam la mepulo ties ang gare ro, “Uriro kiribas le iot paun ga ira ma gat lop pam.” \v 26 Are ratmat ga avikong Pilato Barabas ga ula mai. Ga tiesong ga aisikmeng teip o danunumiap Iesu. Ga uala Iesu na kilalap ma teip o danunumiap, meba asapmeng iro maiogun. \s1 Teip o danunumiap la fugaumeng ira Iesu \p \v 27 Urie, teip o danunumiap am Pilato la alagimeng Iesu ga ula uobu na luguan ang gavaman, ga mirier teip o danunumiap la mumaio nebolameng ai. \v 28 Ga meiniam sasaip am ga maiabua buruma ila taktogi ira a. \v 29 Ga maiaram iagurup mila sisirim ga okosarmeng begat gare ang orong ga maiabua na bugam a. Ga maiabu non pas na kilan a ila lamige ga makofmeng dadebip ma me ira a, ga fugaumeng ira a gare ro, “La ula muru, orong maiang Iudaiap.” \v 30 Ga akasupmeng ga maiaro uriro pas la maiabu na kilan a Iesu ga ovitmeng bugam a. \v 31 Makosarmeng miriro tavukup meba fugaumeng ira, ga ina meinia iriro buruma ira a ga inagat maiabua buruma ang kan. Ga alagimeng ga ula meba asapmeng iro maiogun. \s1 Asapmeng Iesu iro maiogun \p \v 32 Urie, menum ga mela, pa teip o danunumiap la agimameng non migana onim na taun Sairini, bonim a Simon. Ga merana ga uavio maiogun ang Iesu. \v 33 Tie, mela betmeng na non pianam, bonim o Golgata. Muana o uriro bonim gare ro, ‘Pianam ma mualap o bugam.’ \v 34 Maialo wain la origimeng ga kuguom ula babau kirat, meba tapo. Ga umero pa tale kan tapu. \v 35 Teip o danunumiap la asapmeng ara Iesu iro maiogun, tie sagumeng o satu meba mavuotmeng burap am kabirana ma kan. \v 36 Ga maionama na uriro pianam ga umaiale abuo. \v 37 Nakap bo bugam a, ut non paga la omirmeng uriro ties la maiabua na ties ume. Omirmeng ties gare ro, ‘Iriro Iesu, orong maiang Iudaiap.’ \v 38 Tie, kagarat ai Iesu lesapmeng narain teipien o pula, irie na kilan ila lamige pa irie na kilan ila avaong. \v 39 Pa teip ga magaulap la mime mela ga mumaio, la mime ties o fugau ira a ga mime maritigi bugabip ma. \v 40 Ga megama, “Nunuo migana o udure a luguan o lotu ga eba ina neraling na naien ma lap, tie teaganalie kan. Leba migat ba nunuo Poi ang Morowa, tie onolaing maiogun ga munang lourup.” \v 41 Miridaip mila kakanim ga teip o usingnualap o maimai ga teip mila uke onim Israel, mirie gat la fugaumeng garet tie ga megama. \v 42 “Magaulie non teip pa tale kan teagaulie kan. Irie orong onim Israel. Tie, eba oolaing maiogun ga muong lourup, meba naganpang ira a. \v 43 Naganong ira Morowa ga ugama, ‘Turuo Poi ang Morowa.’ Tie, leba naang Morowa aime, tie eba aagaalie titot.” \v 44 Narain teipien o pula la lesapmeng iro maiogun kagarat ai Iesu, litie gat la liaramo ties o fugau aime. \s1 Iesu la uvara \p \v 45 Urie, na 12 o muabari, arubu la ialu kimanam gano, ga ila puoieng na naien o muabari nabit. \v 46 Pa kagarat u naien o muabari Iesu la marikong maranit gare ro, “Eli, Eli, lama sabaktani?” Muana o uriro ties gare ro, “Morowa ruang, Morowa ruang, memani ga tonulai?” \v 47 Non teip la dusmeng kagarat la mepto uriro ties ga megama, “Iriro migana la amarikong Elia.” \v 48 Pa kakalait ibirong non ma ga ula uaro spongi o pirom ga uabu na wain. Pa tara la dakong a wain, ovisong iro pas ga ualo me aun Iesu meba tapo. \v 49 Pa non teip la megama, “Miairang ka irie. Ga agimabuong Elia la eba muong meba aagaalie o karuk.” \v 50 Pa Iesu la inagat marikong maranit gat ga uaira muranam a ga ula ga uvara. \p \v 51 Urie, a iriro tara, irie buruma ila kakani la sapong tapma na luguan o lotu la giritong mavuo nakap ga ula lourup, ga betong ga narain napupien a. Ga didirieng kimanam ga tadasip mila kakanim la paparagenmeng. \v 52 Ga menava unap ga papot teip ga magaulap am Morowa, tinan la mevara, titot la inar temaiara. \v 53 Amaiolai una, pa tubiat la inar teuara Iesu, mela maiobu na taun ula puaru ang Morowa, ga papot ma teip ga magaulap la magimameng. \v 54 Migana ila uke me 100 ma teip o danunumiap ga teip o danunumiap la umaiale bo Iesu la man maionama, ogimameng kimanam la didirieng ga pagap la betmeng, ga merau maset. Ga tiesmeng gare ro, “Migat ara, iriro migana irie Poi ang Morowa.” \v 55 Tie, papot gat ma magaulap la maionama la ameuluo Iesu ga omaiolai Galili meba mumaiong aagamelie. Miriro magaulap la dusmeng kakaliat tarot ga man umai. \v 56 Non magabun kabirana ma, urie Maria onim Makdala. Pa non ba Maria, naga ang Iemes ga Iosep. Pa urie naga liong lopien angan Sebedi. \s1 Maiabua tongan Iesu na lu a tadas \p \v 57 Urie, nabit non migana ma kakepup onim na taun Arimatai, bonim a Iosep la muo. Irie gat non migana ang Iesu o usingnualap. \v 58 Ula ai Pilato ga amarikong meba airang meba arang tongan Iesu. Tie, Pilato la maulo teip o danunumiap meba maialang tongan aun Iosep. \v 59 Ga uara Iosep tongan ga ualua na buruma ila babai ila pasokong. \v 60 Ga uavia tongan ga ula uabua tapma na una a tadas kan ang ila nei. Ga arigiong non tadas ila kakani ga ualua nanam a lu. Okosarong ara gare riro ga ula. \v 61 Maria onim Makdala ga non gat Maria la man lionama kagarat ai una ga man uli. \s1 Teip o danunumiap la umaiale bo una \p \v 62 Urie, la o uranga ma pagap me la o sabat la no ra, pa urie non la tubiat, miridaip mila kakanim ga Parasaiop la nebolameng iat ga mela agimameng Pilato. \v 63 Amelo gare ro, “Migana ila kakani, onagipang non ties iriro migana o kakarabunim la uaramo na tara la unama ka. Ugama, ‘Tubiat na naien ma lap eba ina terara.’ \v 64 Are ratmat ga manalava teip o danunumiap meba meulung maset una puoieng ma naien ma lap. Babun lop am o usingnualap leba apulameng tongan ga mamelava teip ga magaulap gare ro, ‘Inar teuara na una.’ Pa uriro ties ula nou o kakarabunim eba okurupeling ties o kakarabunim la uaramo tinan.” \v 65 Tie, maulo Pilato gare ro, “Malagiming teip mim mila maiario kier ga mamilava meba umaialeng bo iriro una. Mila ga makosarming mirier pagap la miga makosarming meba miulung maranit iriro una.” \v 66 Tie, mela meulua una. Ga maiabua kaguma meba tebunakang iriro tadas la ut na nanam a lu, ga maiabuam teip mila maiabua begat meba umaialeng bo una. \c 28 \s1 Iesu la inar teuara \p \v 1 Urie, la o sabat maiong Israel la no ra, pa kagarat ara meba betieng muabari na sade. Maria onim na pianam Makdala, urie ga non Maria, mulio meba agimaliong una. \v 2 Pa kakalait it didirieng maranit kimanam. Angelo ang Ila Kakani la mavuo na panbinim ga muo lourup ga aritikiong tadas abuo nanam a lu ga unama abuo. \v 3 Ga pava a iriro angelo la ilabie gare ililak. Ga buruma ang la pasokong maset gare uvau. \v 4 Teip mila maiabua begat la umaiale bo una la merau aime, ga didirmeng kirat, ga betmeng gare migana la uvara. \v 5 Pa angelo ang Ila Kakani la leulo magabie gare ro, “Baraba marau! Karuk. Merit, mumo maga aisinmang Iesu, iriro migana la asapmeng iro maiogun ga uvara ra. \v 6 Pa maptang, irie la tale gat unama togo. Memani, teuara ra, are tinan la tiesong leba ina teara. Mumang agimamang nap la ut ana. \v 7 Ga mala kakalait ga mamalava lop o usingnualap am la inar teuara na una ga ula uke me milam me Galili, ga eba agimaming na irie nap. Titot la mirulo ra!” \v 8 Tie, magabie la lirau maset pa mitara teliba maset kan. Are ratmat ga kakalait aliolai una ga ibirliong ga lila meba malilava lop am o usingnualap. \v 9 Man ibirliong ga lila, pa talet kagat, lebolaong Iesu na alang, ga ugama, “Parabira ula muru. Monang teteiliat.” Ga lila magabie kagarat ai ga makofliong dadebip lie ga liaria kiban a ga lotu liong me ai. \v 10 Ga leulo Iesu, “Baraba marau. Mala mamalava papap tuam meba mela na provins Galili. Eba togimameng na uriro pianam.” \s1 Ties maiong teip mila maiabu begat \p \v 11 Urie, magabie la man lila ka. Tie, non teip o danunumiap mila umaiale abuo una, mirie gat la ibirmeng ga mela maiobu Ierusalem. Ga mamelo miridaip mila kakanim ma mirier pagap ganam la betmeng. \v 12 Miridaip mila kakanim la mela nebolameng ga teip mila uke, ga meburio ties meba obakbakmeng ties migat ma non tiesiap o kakarabunim. Are ratmat ga maialam papot ma kakepup maun teip o danunumiap. \v 13 Ga mamelo, “Tiesming gare ro, ‘Lop am o usingnualap la mumaio na arubu na tara la duripang ga apulameng tongan Iesu.’ \v 14 Pa leba aptang primia ties ga bukbukang me milam, tie eba pala ovuvutpaling uriro ties ga irie, meba tale mimaning kiribas.” \v 15 Tie, maiaram teip o danunumiap kakepup ga omeuluo uriro ties maiong teip mila kakanim onim Israel. Ga ila uriro ties tapmat kabirana ma Iudaiap, ga mime maiaramo uriro ties ga muio puoieng titot. \s1 Iesu la maulo lop am o usingnualap me ubi la eba okosarmeng \p \v 16 Urie, miriro 11 ma lop am o usingnualap la menum ga mela Galili ga betmeng bo iriro pugama la tiesong Iesu leba mela abuo. \v 17 Ga agimameng Iesu ga lotumeng me ai. Pa non ma la memaning ka narain agaripien. \v 18 Pa muo Iesu kagarat mai ga maulo gare ro, “Morowa la uala kaguma ila kakani toun ga kukunim meba uraleng bo mirier pagap ganam na panbinim ga na kimanam. \v 19 Are ratmat ga mila ga makosarming mirier garip ma teip ga magaulap meba betmeng lop tuam o usingnualap. Ga miavareim na bonim a Mamo ga a Poi ang ga a Muranama Ila Babai. \v 20 Ga masingmiala meba mameuluan mirier tiesiap ganam la tualam miun. Miptang, eba tonang ga mimi mar mirie lap ganam, puoieng la eba no ba uriro kimanam.”