\id JHN - Kuot NT [kto] -Papua New Guinea 2001 (DBL 2014) \h Ioanes \toc1 Bais ula mumuru la omirong Ioanes aime Iesu \toc2 Ioanes \toc3 Jn \mt1 Bais ula mumuru la omirong Ioanes aime Iesu \c 1 \s1 Ties la ame ninimiap la betieng gare migana \p \v 1 Tiralo kan, na tara la tale ka okosarong Morowa panbinim ga kimanam ga tale ka betieng uriro la meivo “Ties” la ionama. Ga ionama ga Morowa, ga urie la kaina gare Morowa. \v 2 Eva, tiralo kan na tara la betieng panbinim ga kimanam ga ionama ga Morowa, ga namurit dalap lie. \v 3 Ga met uriro “Ties” la makosarong Morowa mirier pagap ganam. Ga karuk kan a paga ba na panbinim ga na kimanam la betong na noba alang. Karuk. Uriro “Ties” uriet la makosarieng pagap ga betmeng. \v 4 Memani, iriet muana o ninimiap ga mirier pagap la maiot la omela ninimiap aun. Ga ties kan la betieng ga are lalabie meba masingiala teip ga magaulap o ties ula migat. \v 5 Iriro gare lalabie, la ume ulabie na arubu, pa arubu la tale kan puoieng meba akurupeling. \v 6 Morowa la asagaong non migana ga muo. Bonim a iriro migana Ioanes. \v 7 Muo meba baisang a iriro migana la are lalabie, me teip ga magaulap meba meptang ties ang Ioanes ga naganmeng ties ang iriro migana. \v 8 Ioanes kan la tale iruo lalabie. Muot meba baisang a lalabie. \v 9 Iriro migana la are lalabie migat, ga ume ualo ties migat maun mirier teip ga magaulap ga maagaulie mirie la omeit uriro ties. \v 10 Iriro migana la muo ga unama na kimanam. Irie kan la okosarong panbinim ga kimanam, pa teip ga magaulap onim na kimanam la tale kan arakimeng. \v 11 Muo na gar Iudaiap ga unama na pianam ang kan Iudaia, pa gar ang kan la tale kan temeba aime ga alagimeng. \v 12 Pa mirier teip ga magaulap la alagimeng ga naganmeng gare ro, Iriro migana irie Karisito. Are ratmat ga uala kaguma maun meba betmeng gare lop am Morowa. \v 13 Tale kan betmeng gare lop am Morowa na olabuan ang mamo ga naga, o na agat ma neip, o na agat ang migana. Karuk. Morowa kan la makosarong ga betmeng gare lop am kan. \s1 Ties la betieng gare neip a migana \p \v 14 Ga uriro la meiva “Ties” uaviam neip gare inamaniap la memaning, la unama kabirana pa. Agimapang la dakong o ubonuvarap ga tavuk ila migat, ga iriot la businguala irie la kauna gare Morowa. Eva, irirot la businguala iriet namurit Poi ang Morowa Mamo la asagaong ga muo. \v 15 Ga baisong Ioanes a Iesu ga marikong gare ro, “Iriro migana tinan la mirulo a. La tugama, ‘migana leba muong malonim tuo, irie la kakani ga amaning kaguma ga tokurupin. Memani, tara la tale ka toiat naga, unamar ga Mamo Morowa.’” \v 16 Bubuor ganam la buaram pagap mila mumurum la dakmeng aun: are ratmat ga dalap buo gat la dakmeng o ubonuvarap ang ula kakanu. \v 17 Memani, Morowa la ualo maimai aun Moses ga ualo Moses maimai maun teip ga magaulap onim Iudaia. Pa tavuk o ubonuvarap ga tavuk ila migat, Iesu Karisito kan la muo ga uala buun. \v 18 Karuk kan a noba migana onim na kimanam la agimaong Morowa. Karuk kan. Irirot namurit Poi ang Morowa, irie la kauna gare Morowa ga mitara naong Mamo aime. Eva, iriet narit la businguala a Morowa irie la kauna gare mani. \s1 Bais ang Ioanes o unuvariap \p \v 19 Inamaniap mila uke a gar Iudaia la masagameng non miridaip ga non gar maiang livaip ga mamaio Ierusalem ga amarikmeng Ioanes gare ro, “Nunuo aga?” \v 20 Tie, tale kan uraio Ioanes ties. Uaramot ties gare ro, “Tale kan turuo Karisito.” \v 21 Ga amarikmeng, “Tie, nunuo aga migat? Atabo nunuo Elia, a?” Pa ugama Ioanes, “Karuk.” Inagat tiesmeng, “Tie, atabo nunuo iriro unuli la ugama Moses eba muong, a?” Pa ina upulo Ioanes ties gare ro, “Karuk.” \v 22 Are ratmat ga amarikmeng, “Nunuo aga? Meba papulang ties maiong inamaniap la pasagameng ga muvo. Tiesnung gare mani me nulam kan, a?” \v 23 Ugama Ioanes, \q1 “Turuot gare nigunama la marikong na pianam la karuk ma inamaniap, ga ugama ‘Marangaming dalap mi ila kakani la namo muong titot.’ Are unuli Aisaia la tiesong.” \rq Aisaia 40:3\rq* \p \v 24-25 Parasaiop la masagameng miriro teip ga mumaio. Are ratmat ga amarikmeng, “Nugama tale nunuo Karisito, ga tale nunuo Elia, ga tale nunuo iriro unuli pava Israel la man auanpala leba muong. Tie memani ga nuavariam teip ga magaulap. Aga la nouabu meba okosarnang uriro ubi, a?” \v 26 Ioanes la upulo ties maiong are ro, “Tumet tuavariam teip ga magaulap o burunam. Pa kabirana mi non migana la dusong. Pa tale amit. \v 27 Iriro migana la muo malonim tuo. Pa turuo kan la tale kan migana ila muri meba okosartang ubi gare migana o ubi ga aviktang karavut la avisong kiban a.” \v 28 Ioanes la uaramo uriro ties Betania toma na taralap o danuot Ioridan. Na uriro pianam la uavariam Ioanes teip ga magaulap una. \s1 Iesu irie tatak Sipsip ang Morowa \p \v 29 Na urie non la tubiat, agimaong Ioanes Iesu la unum ga muo ai. Ga ugama Ioanes, “Agimaming, irie la Poi ang tatak Sipsip ang Morowa. Eba oduratang kirinim maiong mirier teip ga magaulap ganam onim na uro kimanam. \v 30 Irirot migana tinan la tiestung aime, ‘Non migana leba muong malonim tuo, irie natauan ga tokurupin. Memani, unama kan tiralo ga Morowa na tara la tale ka tovarangeieng naga.’ \v 31 Turuo kan la tale kan arit irie aga migat. Pa muruot tuavariam teip ga magaulap o burunam meba masingtala a iriro migana.” \v 32 Ga tiesong Ioanes la uakap gare ro, “Agimarung ara Muranama Ila Babai la mavo na panbinim ga muo lourup gare baima ga ula unama abuo na tara la tuavaria. \v 33 Turuo kan la tale arit la irie Karisito. Pa Morowa la tosagaong ga muruo meba tavareim teip ga magaulap o burunam. Irie la toulo, Leba ‘Agimanang Muranama Ila Babai la muo lourup ga unama bo non migana, tie irirot migana leba avareim teip ga magaulap a Muranama Ila Babai.’ \v 34 Turuo kan la agimarung ara ga baistung o ties gare ro, ‘Iriro migana irie Poi ang Morowa.’” \s1 Iesu la maiteong nagala ma lop o usingnualap \p \v 35 O non la tubiat Ioanes la dusong ga narain kulen angan o usingnualap. \v 36 Ga agimaong Iesu la unum ga ula. Ga ugama Ioanes, “Agimaming, irie Poi ang, taktak Sipsip ang Morowa.” \v 37 Lopien angan Ioanes o usingnualap la lipta la tiesong gare tiro ga lila aliuluan Iesu. \v 38 Terigiong Iesu ga legimaong la aliuluan ga leulo, “Maga aisinmang man paga?” Pa alilo, “Rabi, nunama na man luguan?”\f + \fr 1:38 \ft Rabi are migana o usingnualap o ties buong.\f* \v 39 Pa leulo gare ro, “Mumang ga agimamang.” Tie lila agimaliong luguan la unama Iesu ana. Lionama ga irie are nagala o muabari nabit puoieng na arubu. \v 40 Tie, Andrias, papa ang Simon Petro, litiro teipien la lipto ties ang Ioanes ga lila aliuluan Iesu. \v 41 Lake ka ula aisinong tatak papa ang, Simon ga aulo, “Agimapang ara irie Mesaia.” Ogimabuong uriro bonim “Mesaia” kaina gare “Karisito”. \v 42 Ga alagiong Andrias Simon ga ula ai Iesu. Agimaong Iesu Simon ga ugama, “Nunuo Simon, poi ang Ioanes. Tubiat eba nomeivang inamaniap Kepas.” Origibuong “Petro”. Muana o uriro bonim “Tadas”. \s1 Iesu la lemarikong Filip ga Natanael \p \v 43 Tubiat o non la, namo ala Iesu na provins Galili. Ga aup Filip ga aulo gare ro, “Tonouluo.” \v 44 Filip irie migana onim na taun Betsaida, pianam ang Andrias ga Petro. \v 45 Ga ula Filip aup Natanael, ga aulo, “Irie migana tinan la omirong Moses ties aime ga unulip gat la omirmeng ties aime irie la, apop ara. Irie Iesu onim Nasaret, poi ang Iosep.” \v 46 Pa upulo Natanael, “Onim Nasaret? Atabo noba paga ila muri la puoong meba maagaalie inamaniap leba betang na kilan a noba migana onim Nasaret, a?” Aulo Filip, “Munang agimanang.” \v 47 Iesu la agimaong Natanael la muo ai ga tiesong aime gare ro, “Agimanang, irie migana migat onim Israel. Karuk kan o kakarabunim ba la iot ira a.” \v 48 Pa amarikong Natanael gare ro, “Are mani ga tonit?” Upulo Iesu ties ang gare ro, “Tinan la tale ka nomarikong Filip, nogimarung la nunama na muana o kuguom a fik.” \v 49 Pa upulo Natanael ties ang gare ro, “Migana o usingnualap, nunuo Poi ang Morowa. Nunuo Orong onim Israel.” \v 50 Pa ugama Iesu aime, “Norulo la nogimarung na muana o kuguom fig, irirot muana ga nagannung ira ruo, a? Tubiat la eba magimanang pagap mila kakanim la makurupmein miriro.” \v 51 Ga Iesu la aulo gare ro, “Norulo migat: Tubiat la eba ogimanang panbinim leba inavang. Ga angelop am Morowa leba mela nakap ga mumaiong lourup toi, Migana migat ang Morowa.” \c 2 \s1 Origiong Iesu burunam ga betieng wain \p \v 1 Urie, narain lapien malonim, na tara la amarikong Iesu Filip ga Natanael, non migana la magiong na taun Kana na provins Galili. Ionama naga ang Iesu tie. \v 2 Osagameng gat ties me Iesu nameng aime le muong ga lop am o usingnualap meba maionang ga parakmeng na uriro magi. \v 3 Tara la nera wain, naga ang Iesu la ila ailo gare ro, “Tale gat memaning wain.” \v 4 Oulo Iesu naga ang gare ro, “Memani ga tomariknung, naga? Tale puorung meba noagaralie titot. Tara ruang meba makosartang pagap o turupnuabap la tale ka betong.” \v 5 Tie, mailo naga ang teip o ubi gare ro, “Leba mialava meba akosarming paga ba, akosarming it.” \v 6 Gunamur ma enbalap a tadas la makosarmeng meba maiaring burunam la dusmeng na iriro luguan. Iudaiap la mime meiavio uriro burunam me nuvietiap are tavuk maiang. Ut namurit enbam a tadas la ime iario burunam puoieng gare 20 o 30 ma galanip. \v 7 Tie, maulo Iesu teip o ubi gare ro, “Miovalang burunam na enbalap.” Ga maiovalo burunam na miriro gunamur ma enbalap ga dakmeng maset. \v 8 Tie, maulo Iesu, “Miaram noba ga miavim ga mila mialam aun migana la uale me parak.” Ga maiaram teip o ubi mirie ga mela maialam aun. \v 9 Uriro burunam la betieng ara gare wain ga migana la uale me uriro parak la umero, pa tale mait teip o ubi lagum la maiara iriro wain. Teip it o ubi la ameit. Ga migana ila uale bo uriro parak la amarikong iriro migana ila magiong. \v 10 Ga aulo gare ro, “Kulakuoi! Mirier inamaniap la mime avuot lake wain ila muri. Ga na tara la tapmaio teip ga magaulap papot tara, ga menmeng kirat, Mamo iang parak la ume avuot wain la tale mumuri maset ga ualam maun. Pa nunuo karuk! Nuraia wain ila mumuri pa titot it la nuavia me to.” \v 11 Iriro la natauan paga o turupnuabap la akosarong Iesu. Akosarong na taun Kana na provins Galili. Pa iriro paga o turupnuabap, la asinguala Iesu kaguma ga ngangas ang mai. Ga lop am o usingnualap la naganmeng ira irie Karisito. \s1 Iesu la makalaong inamaniap o sune na luguan o lotu \p \v 12 Tie, tubiat Iesu la oulai Kana ga ula todang lourup na taun Kaperenaum ga naga ang ga papap am ga lop o usingnualap. Ga maionama na urie taun ma non lap. \p \v 13 Non la ula kakanu o lotu maiong Iudaiap kagarat ara la namo betieng, la meivo Pasova. Are ratmat ga ula Iesu na taun Ierusalem. \v 14 Tapma na kur a luguan o lotu magimaong inamaniap la man okosarmeng sune o usaga ma bulmakaup ga sipsipup ga kobengip maun teip ga magaulap la namo akosarmeng lavang. Ga magimaong gat inamaniap la man maigormela kakepup la maionama.\f + \fr 2:14 \ft Kakepup onim Rom la ame muranama a orong Kaisar la ut irama. Pava Iudaiap la agatpang tale muru meba buabum miriro kakepup na mirikbuom a luguan o lotu. Are ratmat ga tiespang me teip ga magaulap la maiaram kakepup onim Rom le maigormela ka lake kakepup onim Iudaia ga tubiat bat eba masaumeng nganeip meba akosarmeng lavang. Non lap la mime maigormela inamaniap kakepup onim Israel. Agimaong Iesu iriro tavuk maiang, are ratmat ga tale teuba me iriro paga.\f* \v 15 Tie, uara Iesu karavut ga akosarong gare isik. Ga maisikong inamaniap la man okosarmeng uriro ubi ga makalaong mirier inamaniap ganam ga sipsipup ga bulmakaup maiam. Igomeng ga amaiolai luguan o lotu ga mela. Ga maurukong kakepup maiam inamaniap la man maigormela kakepup ga malagitong gat luagap maiam. \v 16 Ga ula mai inamaniap la man masagameng kobengip ga mabukula gare ro, “Makalaming kobengip mim ga mela! Buat akosarming luguan ang Mamo ruang ga betang gare nap o sune. \v 17 Lop am o usingnualap la agimameng iriro tavuk la akosarong ga oagatmeng non ties la iot na sasang onim tinan. Uriro ties la are ro, \q1 “Na ula kakanu me luguan nuang ila babai la eba tokosarang ga eba tafarang ga tokiraraang.” \rq Sam 69:9\rq* \p \v 18 Teip mila kakanim onim Iudaia la magimameng pagap la makosarong Iesu, tie mumaio ga amarikmeng maranit gare ro, “Eba akosarnang man paga o turupnuabap meba pasingnala maning kaguma meba makosarnang miriro tavukup la makosarnung titot?” \v 19 Upulo Iesu ties maiong gare ro, “Eba adureming iriro luguan o lotu ga ebat ina teraling na naien ma lap.” \v 20 Pa Iudaiap la mepto uriro ties ga mepulo ties ang gare ro, “Kulakuoi! Akosarmeng inamaniap iriro luguan o lotu puoieng irama 46 ma karaip. Atabo naien it ma lap leba ina neraling gat, a?” \v 21 Pa iriro luguan o lotu la tiesong Iesu la mirie kan neip a. \v 22 Are ratmat ga na tara la ina imua Morowa Iesu na una, lop am o usingnualap la oagatmeng uriro ties tinan la uaramo Iesu. Ga naganmeng iro ties la iot na babam ula puaru onim tinan ga uriro ties la uaramo Iesu. \s1 Iesu la ait ara tavuk maiang mirier inamaniap \p \v 23 Iesu la unama Ierusalem na uriro la o sabat, la o Pasova maiong Iudaiap ga papot ma teip ga magaulap la magimameng pagap o turupnuabap la makosarong. Ga papot ma la naganmeng iriro migana la irie Karisito. \v 24 Pa tale kan teuabu Iesu na kilalap ma ga oauluo agat maiong. Karuk. Memani, oit ara agat la iot na dalap ma inamaniap. \v 25 Tale kan kagesong Iesu o agat me noba migana le asingaala a tavuk maiang inamaniap onim na kimanam. Oit ara maset agat maiong inamaniap la tale naganmeng migat ira a. \c 3 \s1 Tiesong Iesu ga Nikodimo \p \v 1 Non migana la unama bonim a Nikodimo. Irie non Parasaio ga migana ila uke maiang Iudaiap. \v 2 Iriro migana la muo ai Iesu na arubu ga aulo gare ro, “Migana o usingnualap, pava non Iudaiap la nopet, Morowa la nosagaong ga munuo gare migana o usingnualap, memani leba tale onang Morowa ga noba, tala kan puoong meba makosarang miriro kagup onim na panbinim la nume makosar.” \v 3 Upulo Iesu ties ang gare ro, “Norulo migat: Leba tale betang migana ga nei ba a Muranama Ila Babai, tala kan puoong meba ogimaang inamon ang Morowa.” \v 4 Pa amarikong Nikodimo Iesu, “Are mani ga migana ila kani la puoong meba ina betang ga neip mila neim gat? Atabo puoong meba ina obung na karima o naga ang ga eba ina avarageieng gat, a?” \v 5 Pa Iesu la upulo uriro umarik gare ro, “Norulo migat: Leba tale avaragemeng noba o burunam ga a Muranama Ila Babai, tala kan puoong meba obung na inamon ang Morowa. \v 6 Naga la avarangeieng kulot ma neip onim na uro kimanam. Pa avarangeong Muranama Ila Babai kulot meba betang migana ang Muranam Ila Babai. \v 7 Baraba turupnuaba, togo la tugama me nulam, ‘Inagat tevarangenang.’ \v 8 Ifif la ime aiuluan kan tavuk iang ga ime kali na non ara non ara napup. Nume nupto alagaieng ifif, pa tale onit lagum la maio o ila lagum. Aret tie la avarangeong Muranama Ila Babai migana.” \v 9 Nikodimo la amarikong Iesu gare ro, “Miriro pagap la eba betmeng gare mani?” \v 10 Ugama Iesu, “Gare mani? Nunuo migana o usingnualap maiang inamaniap onim Israel, pa tale kan manit miriro pagap, a? \v 11 Norulo migat, ties pang a paga la avet. Ga paramo ties a paga la agimapang ara. Pa mimi gar maiang Parasaiop la mime mialam ibup mi ira. \v 12 Mirulo ma pagap onim na kimanam pa tale kan naganming me uriro ties. Leba miralava ma pagap onim na panbinim, eba naganming gare mani? \v 13 Karuk kan a noba migana la ula nakap na panbinim, pa Migana migat ang Morowa iriet talamet la mavo na panbinim ga muo to lourup. \v 14 Are Moses la uario kagok a bras me nakap toruan na pianam la karuk ma inamaniap. Aret tie leba maiaving me nakap Migana migat ang Morowa iro maiogun, \v 15 Are ratmat ga migana o magabun ba la naganong me urio ties tung ga touluan, eba oala ninimiap ula iot maset atatan makin. \p \v 16 “Morowa la amaning it namurit kulot la unama. Pa mitara naong Morowa me mirier teip ga magaulap ganam onim na kimanam. Are ratmat ga uala iriro narit kulot maun. Okosarong gare tiro me mirier teip ga magaulap ganam leba naganmeng ira a ga ameuluo, tala kan iomeng. Karuk. Eba omela ninimiap ula iot maset atatan makin. \v 17 Morowa la tale kan tosagaong turuo Poi ang me na uro kimanam meba mavuvuorang teip ga magaulap onim na kimanam ga tabum na ties. Karuk. Tosagaong ga muruo meba ina malagirang. \v 18 Pa migana la naganong ira ruo ga touluo, tala kan dusong na ties tubiat. Pa migana ba la tale naganong ira ruo ga touluo, dusong ara na ties. Memani, tale kan naganong iro bonim tuo, iriro narit Poi ang Morowa. \v 19 Muana o dus na ties la are ro: Betong ara lalabie na kimanam, pa teip ga magaulap la mitara nameng me arubu. Tale nameng me lalabie. Memani, teip ga magaulap la mime akosar tavuk ila kire. \v 20 Mirier inamaniap ganam la akosarmeng tavuk ila kire, nekaromela ga lalabie. Tale nameng me tavuk maiang ila kire le ot la uakap me noba le agimaang. Are ratmat ga tale kan puomeng meba mumaiong na lalabie. \v 21 Pa migana la akosarong tavuk ila migat ume muo na lalabie, ga eba amira maset teip ga magaulap gare ro, ‘Irie la okosarong ubi ang o kukunim ang Morowa.’” \s1 Ioanes o unuvariap la tiesong la uakap me Iesu irie aga \p \v 22 Tubiat Iesu ga lop am o usingnualap la omaiolai taun Ierusalem ga mela na non napup o Iudaia ga unama ga mirie. Ga uavariam non teip ga magaulap. \v 23-24 Na irie tara tale ka uabua orong Herot Ioanes o unuvariap na luguan o arubu. Ga Ioanes gat la uavariam na pianam Ainon, kagarat u non pianam Salim. Papot ma danuorabip la maiot na uriro pianam, are ratmat ga mumaio teip ga magaulap ga omela nuvietiap. \v 25 Tie, non ties o danunumiap la teiara kabirana ma non lop o usingnualap am Ioanes ga Iudaiap. Man nenanamela me tavuk o nuvietiap. \v 26 Are ratmat ga mela lop o usingnualap ai Ioanes ga amelo, “Migana o usingnualap, iriro migana tinan la unama ga nunuo toma na taralap o danuot Ioridan ga tiesnung a, iriro migana la uavariam teip ga magaulap la namor nomaiolaing mirier teip ga magaulap ga mela ai.” \v 27 Ioanes la upulo ties ga ugama, “Morowa na panbinim la eba tale alang paga ba un migana ba, irie kan la tala kan puoong meba arang. \v 28 Mimi kan la miptor urie ties la tuaramo tinan, ‘Tale kan turuo Karisito pa Morowa kan la tosagaong ga muruo ga tuke aime.’ \v 29 Iesu la kauna gare non migana la namo magiang ga teip ga magaulap la are kuala ang. Turuo gare migan ang iriro migana la namo magiang ga mating tenubap ula kakanu migat la tupta nigunama a ga agimarung la olagiong kuala ang. \v 30 Bonim a le kakanu ba me nakap, pa bonim tuo le inie me lourup. \v 31 Irie kan la mavuo na panbinim ga makurupin mirier teip ga magaulap ganam. Turuot migana onim na uro kimanam ga tume ties ma pagap onim na kimanam. Pa irie la mavuo na panbinim ga makurupin mirier inamaniap ganam. \v 32 Ume uaramo ties ma pagap la magimaong ara ga uptam ara na panbinim. Pa karuk kan a migana ba la ume oula uriro ties la ume bais o. \v 33 Migana la ume oula ties ang, urie la busingiala ties ang Morowa la migat o. \v 34 Iriro migana la asagaong Morowa ga muo, ume uaramo ties ang Morowa. Memani, tale uala Morowa nap arot a Muranama Ila Babai aun. \v 35 Morowa la mitara naong me iriro migana. Muana la irie Poi ang. Are ratmat ga uabuam mirier pagap ganam na kilan a meba ualeng mabuo. \v 36 Are ratmat ga migana la naganong iro ties ang ga oauluo, eba oala ninimiap ula iot maset atatan makin. Pa migana la tale naganong iro ties ang ga oauluo, tala kan oula ninimiap. Karuk. Mukmukanim ang Morowa la eba iot ira a.” \c 4 \s1 Tiesong Iesu ga non magabun onim Samaria \p \v 1 Parasaiop la mepto ties gare ro, Gar ma teip ga magaulap la ameuluo Iesu ga uavariam la okurupmain uvas ang Ioanes ma mirie mila ameuluan, \v 2 (Pa Iesu kan la tale ualo nuvietiap. Lop am it o usingnualap la maialo.) \v 3 Oit Iesu la mepto Parasaiop uriro ties. Are ramtmat ga oulai provins Iudaia ga ina ula na provins Galili. \v 4 Namo ala Iesu Galili pa uriro alang la ouluan la ila kabirana o provins Samaria. \v 5 Are ratmat ga ula betong na non taun Samaria bonim o Sikar. Uriro taun la iot kagarat ai non nap o kimanam la ualo Iakob aun poi ang ila migana Iosep. \v 6 Non kin la ogauong Iakob tinan la iot na uriro pianam. Na taurima, Iesu la palalaong iro nunumiap na alang, are ratmat ga muo unama kagarat u uriro kin. \v 7-8 Lop am o usingnualap la amaiolai ga mela na taun meba osaumeng parak. Tubiat non magabun onim Samaria la muio meba iovalang burunam. Are ratmat ga oulo Iesu ga ugama, “Muiong burunam tuga tapto.” \v 9 Uriro magabun la igama aime, “Are mani? Nunuo Iudaia pa turuo magabun onim Samaria. Are mani ga tonika meba talang burunam noun, a?” Tiesieng gare tiro, memani, Iudaiap la tale mime nepapa ga Samariap. \v 10 Pa upulo Iesu ties ieng gare ro, “Lama onit kamniap ang Morowa ga anit gat aga irie la ugama me nulam muiong burunam tuga tapto, tie leba anekang eba alang burunam noun la ame ninimiap.”\f + \fr 4:10 \ft O ties Arimaik burunam la ame ninimiap, ame narain muapien o. Muana o urie la are ro, tatak burunam la ibirieng. Tale kin. Non muana o la are to irie la abit, burunam la ialo ninimiap ula pareieng ga Morowa Mamo. Are ratmat ga fulutieng agatieng magabun me uriro ties la uaramo Iesu.\f* \v 11 Pa igama magabun, “Migana ila kakani, tale kan maning baket ga iagur, ga iriro lu o burunam la mitara ula lourup. Eba narang urie burunam o ninimiap lagum ga nalang toun? \v 12 Ea pang Iakob, irie la ualo uro kin paun ga irie gat la tapu una ga lop am ga mamanip am. Nokakani aime? \v 13 Pa upulo Iesu tiesieng gare ro, “Aga migana la namo muong na uro kin ga tapo o burunam, eba ina balakang nigunama a. \v 14 Pa leba tapo migana ba o uriro burunam leba talang aun, tala gat balakong nigunama a. Karuk. Uriro burunam la eba betieng gare ba non burunam la bukbugira tapma ana ga ialo ninimiap aun la ula iot maset atatan makin.” \v 15 Uriro magabun la ipto ties ang Iesu ga turupiaba kirat ga igama, “Migana ila kakani, nalang uriro burunam toun meba tale balakang nigunama ruo ga eba tale ina murang tovalang burunam to.” \v 16 Iesu la ugama ume, “Nala ka amariknang lai nuang ga munang ga irie.” \v 17 Igama magabun aime, “Tale kan mating lai.” Pa ugama Iesu, “Ties nung la migat o ga tale kan maning lai. \v 18 Norulo, tinan la maning muanam ma laip. Pa iriro migana la unama ga nunuo titot, irie la tale kan lai nuang migat.” \v 19 Igama magabun aime, “Migana ila kakani, norit titot nunuo non unuli. \v 20 Eap pam la mime lotu me ai Morowa bo irobu pugama. Pa mimi gar Iudaiap la migama, ‘Bubuo ganam le iat it lotubuong me ai Morowa na taun Ierusalem’.” \v 21 Pa oulo Iesu gare ro, “Naptang maset, magabun. Tara leba betang tubiat inamanaiap la tala gat lotumeng me ai Mamo bo irobu pugama ga na taun Ierusalem gat. Karuk. \v 22 Mimi, gar onim Samaria la mime lotu me ai paga la tale amit maset. Pa pava la man lotu pang me ai paga la avet. Muana o uro ninimiap la maio maun Iudaiap. \v 23 Pa tara la namo betang, pa titot la betong ara, me mirie inamaniap o lotu migat, le lotumeng me ai Mamo ira Muranama Ila Babai ga a tavuk migat. Man maisinong Morowa teip ga magaulap lare tiro. \v 24 Memani, Morowa la irie Muranama, are ratmat ga teip ga magaulap la namo lotumeng, tie lotumeng a Muranama ga tavuk migat.” \v 25 Pa tiesieng magabun gare ro, “Tara leba muong Karisito na uriro kimanam, eba mavaik ang mirier pagap ganam ga eba bualava ma.” \v 26 Tie, oulo Iesu, “Turuo tiro, titot la tiesong ga nunuo.” \p \v 27 Man tiesong ka ga urie ga inar terigimeng lop am o usingnualap. Agimameng la man tiesong ga uriro magabun ga mitara agatmeng papot. Pa karuk kan a noba migana la amarikang, “Nuga narang mani?” o “Me man paga ga man tiesnung ga urie?”\f + \fr 4:27 \ft Maimai onim Israel la igama inamaniap o usingnualap o Rabi la tala kan maionama ga tiesmeng ga noba magabun na irap ma non teip ga magaulap onim Israel. Ga are gat to, teip mila kakanim la ogasangenmeng gare ro, karuk kan a noba migana o usingnualap leba masingala magaulap o ties ang Morowa. Obunakmeng migat. Temaieng le osuambuong ties ang Morowa na kit lake.\f* \v 28 Tie, uriro magabun la aiolai enbam ieng ga ila na pianam ula kakanu. Ga mailo inamaniap. \v 29 “Mumiong agimaming non migana la toulo ga mavaikong mirier pagap ganam la makosartung tinan. Atabo iriro migana la irie Karisito, a?” \v 30 Are ratmat ga omiolai uriro taun ga mumaio agimameng Iesu. \v 31 Tara la ila mailo magabun teip ga magaulap, lop o usingnualap am Iesu la tiesmeng maranit aime, “Migana o usingnualap, paraknang.” \v 32 Pa maulo Iesu, “Mating parak la tale kan omit.” \v 33 Tie, lop o usingnualap la man neimei kan ga nemarikmeng, “Atabo ualo migana ba parak aun?” \v 34 Maulo Iesu, “Parak tung la are ro: Eba orouluan agat ang irie la tosagaong ga muruo meba okosartang ubi ang ga itamung.” \v 35 Miaramo ties, 4 ma ulangip la maiot ga tubiat eba buarang parak la iot na ubi. Pa mirulo, minavam irap mi ga magimaming ubiap. La piram ara ga urangameng ara meba kakavameng paparak. \v 36 Eva, titot it inamaniap mila kakavameng na ubi la maiaro uniap maiong. Eva, titot la man meranam dalap ma teip ga magaulap meba omela ninimiap ula iot maset atatan makin. Are ratmat ga migana la ulio kabo o parak ga migana la okakavaong parak eba iat teliba. \v 37 Are ratmat ga uriro ties la migat o: Non la ume ulio kabo o parak, pa non la ume okakava na tara la piro. \v 38 Misagarung meba mila kakavaming na ubi tinan la tale kan ubiming una. Non kan inamaniap la okosarmeng ubi, pa ovuotming mulinim o ubi maiong. \s1 Papot ma teip ga magaulap onim Samaria la naganmeng ira Iesu irie Karisito \p \v 39 Ga papot ma Samariap onim na urio taun la mepto tiesieng uriro magabun, ga naganmeng ira Iesu irie Karisito. Memani, igama magabun, “Toulo ma mirier pagap ganam la makosartung tinan.” \v 40 Are ratmat ga na tara la muo gar onim Samaria ga agimameng Iesu, amelo meba ka onang ga mirie. Ga ula Iesu mai ga unama ga mirie lie narain lapien. \v 41 Papot teip ga magaulap gat la mepto ties ang Iesu la uaramo, are ratmat ga papot ma la naganmeng ira. \v 42 Pa tubiat ga omelo uriro magabun, “Tale kan paptot ties nung ga naganpang ira iriro migana. Karuk. Pava kan la papto ties ang. Ga apet iriro migana irie Karisito, irie la eba ina malagiang mirier teip ga magaulap ganam onim na kimanam.” \s1 Iesu la amumuriraong poi ang migana o ubi ang orong \p \v 43 Iesu la unama ga mirie lie narain lapien, tie oulai uriro pianam ga ula toruan na provins Galili. \p \v 44 Iesu kan la ugama, tale kan mulimeba aime unuli na pianam ang kan.\f + \fr 4:44 \ft Na pianam kan ang, unuli la tale amaning bonim.\f* \v 45 Tie, betong na provins Galili, papot ma teip ga magaulap la temeba la muo. Memani, mirie gat la mela na uriro lotu ula kakanu Ierusalem ga magimameng mirier pagap ganam la makosarong na la o sabat. \v 46 Iesu la inagat betong na taun Kanan na provins Galili. Na uriro taun la origiong burunam ga betieng gare wain. Tie, na iriro tara, non ofisa ang orong la unama na taun Kaperenaum la tafaong poi ang ila migana. \v 47 Iriro migana la upto ties a Iesu la oulair provins Iudaia ga muo Galili. Are ratmat ga oulai taun Kaperenaum lie narain lapien ga ula aup Iesu ga amarikong meba muong na taun Kaperenaum ga amumuriraang iriro poi ang. Kagarat ara la namo aving kulot.\f + \fr 4:47 \ft Uriro taun Kaperenaum la iot kakaliat tarot me Kana. Eba namung lie narain lapien ga betnung bat Kana. Are ratmat ga mamo la aulai iriro kulot ang lie narain lapien.\f* \v 48 Pa aulo Iesu gare ro, “Leba tale magimaming non ara non ara kagup onim na panbinim. Pa tale iga naganming ira ruo.” \v 49 Ofisa ang orong la kadikong maset ga aulo maranit Iesu gare ro, “Ila Kakani, munang kakalait ga turuo. Ebun uvara poi ruang.” \v 50 Upulo Iesu ties ang, “Nala. Poi nuang la ebar ina emung.” Tie, iriro ofisa la naganong iro ties ang Iesu ga aulai ga ula. \v 51 Iriro ofisa la tale ka betong Kaperenaum pa inamaniap am o ubi la mumaio nebolameng ga irie na alang, ga amelo gare ro, “Poi nuang la inar inim.” \v 52 Tie iriro ofisa la mamarikong a man nap o la la ina mumuri kulot. Pa megama, “Timoi na namurit o muabari nabit la aiolai tafa.” \v 53 Ga ait Mamo, timoi na iriro nap o la, la aulo Iesu, “Poi nuang la eba ina emung.” Ga naganong migat ira Iesu Karisito, ga numeilup am ga gar ang la naganmeng ira. \v 54 Iriro la lama narain paga o turupnuabap Iesu la akosarong na tara la oulai provins Iudaia ga muo na provins Galili. \c 5 \s1 Iesu la amumuriraong non migana na kin o burunam Betsaida \p \v 1 Non tara malonim o non la o sabat o lotu maiong Israel la betieng. Are ratmat ga inagat ula Iesu Ierusalem. \v 2 Tapma na taun Ierusalem ame non kin o burunam la iot kagarat ai tabuna maiang sipsipup. Tie, o ties Ebaraio inamaniap la meivo uriro kin, Betsaida, na taralap o uriro burunam ame 5 ma parandap mila kakanim la maiot.\f + \fr 5:2 \ft Non teip o agat onim Ebraio la naganmeng bonim o uriro kin o burunam Betsaida.\f* \v 3 Pa na miriro parandap, papot teip mila tafameng la maionama ga teip mila sapsapmeng ga kibap mila kiram ga teip mila malubemeng mualap ma. Ouanmela uriro burunam leba alagaieng. \v 4 [Ma non tarap non angelo la ume uobu me tatang na uriro kin ga ume obukbugira kin. Terugusieng ara kin, tie man migana la lake ula tatang na kin, eba ina mumuri ba, tie leba amaning man tafa.] \v 5 Non migana la unama bo labun la tafaong puoieng ira ma 38 ma karaip. \v 6 Agimaong Iesu iriro migana la man unama ga ait, tafaong ara a tara ila laklage. Are ratmat ga amarikong Iesu, “Atabo nanung le ina mumurum ba neip nuo?” \v 7 Migana ila tafaong la upulo ties ang ga ugama, “Migana ila kakani, tara la terugusieng kin, tale kan mating migana meba tolagiang ga toabung tapma na kin. Turuo kan la tuga tala, pa non migana la ume ula lake ga ume tokotarek.” \v 8 Pa ugama Iesu aime, “Tenara ga naving labun nung ga namung.” \v 9 Tie kakalait it mumurum neip a iriro migana. Ga dusong ga uaro labun ang ga unum ga ula. Uriro la la o sabat. \v 10 Pa Iudaiap la amelo iriro migana la mumuri, “Titot la la o sabat. Tale kan mumuru meba naving labun nung ga namung.” \v 11 Pa upulo ties maiong gare ro, “Oruluan ties ang iriro migana la tomumuriraong. La toulo gare ro: ‘Narang labun nung ga namung.’” \v 12 Pa amarikmeng, “Aga migama la noulo, ‘narang labun nung ga namung?’” \v 13 Pa iriro migana la tale kan ait. Muana la mitara papot ma teip ga magaulap na uriro pianam, ga Iesu la ulara. \v 14 Tubiat Iesu la agimaong na luguan o lotu ga aulo, “Naptang! Titot la nomumuri ra. Baraba gat okosarnung kirinim ba. Babun noba giginanim ula kakanu leba betieng ira nuo.” \v 15 Tie, iriro migana la ula maulo Iudaiap, “Migana la tomumuriraong irie Iesu.”\f + \fr 5:15 \ft Teip o usingnualap onim Israel la meburio ties gare ro, ‘migana o magabun leba maiaving noba paga na irap ma inamaniap ga namo abung na luguan ang na la o sabat, eba menamung ga aving.’ Non teip o usingnualap la megama, “Leba migana ba leba amumuriraang noba migana na la o sabat, uriro gat la kirinim.\f* \v 16 Are ratmat ga pumaiaro Iudaiap ga man akirarameng Iesu. Muana la akosarong iriro paga na la o sabat. \v 17 Pa upulo Iesu, “Mamo ruang la ume ubi busit ga muio puoieng titot. Ga turuo gat la tume ubi.” \v 18 Teip mila kakanim onim Israel la mepto uriro ties. Are ratmat ga nameng maset meba menamung Iesu ga aving. Memani, tale orupuaba maimai o la o lotu. Karuk. Pa ugama, Morowa irie Mamo ang migat. Are ratmat ga uriro ties la betieng gare Morowa. Uriro ties la uaramo namo kauna gare Morowa. \s1 Iesu kauna gare Morowa \p \v 19 Tie, Iesu la upulo ties maiong ga ugama, “Mirulo migat Kulot la tale kan puoong meba akosarang paga ba o agat ang kan. Karuk. Makosarong it pagap la magimaong aun Mamo la makosarong. Pagap la ume makosar Mamo, miriet la ume makosar Kulot. \v 20 Mamo la naong me Kulot ga asinguala ma mirier pagap la ume makosar. Ga eba asingala Kulot ma noba ubiap mila kakanim la makurupmein iriro paga la amuriraong iro migana. Ga eba man turupmiaba papot. \v 21 Eva, iriro la migat. Mamo la ina ume imuam teip ga magaulap la mevara ga ualo ninimiap maun. Are ratmat ga turuo gat Poi ang la eba talang ninimiap maun teip ga magaulap o kan agat tung. \v 22 Ga are gat to, Mamo la tale kan ume avuvuo noba migana na ties. Karuk. Uriro ubi ounuptap o ties la ualor toun Poi ang. \v 23 Are ratmat ga mirier teip ga magaulap ganam le maiaving bonim tuo Poi ang me nakap, aret tie la mime maiavio bonim a Mamo me nakap. Teip ga magaulap la tale kan mime maiavio bonim tuo Poi ang, are la tale kan mime maiavio bonim a Mamo irie la tosagaong ga muruo. \v 24 Mirulo migat. Teip ga magaulap la mepto ties tung ga naganmeng ira Mamo irie la tosagaong ga muruo, memaning ninimiap la iot maset atatan makin. Ga tala gat dusmeng na ties, karuk. Omaiolaira nuvarap ga omela ra ninimiap. \v 25 Mirulo migat, tara la namo betang pa titot la betong ara me teip ga magaulap la mevara ra eba meptang nanam tuo Poi ang Morowa. Pa teip ga magaulap la mepto ties tung, eba omela ninimiap. \v 26 Mamo kan la muana o ninimiap. Ga ualo kukunim toun Poi ang ga turuo la turuo gat muana o ninimiap. \v 27 Turuo gare Migana migat ang Morowa. Are ratmat ga uala ra Mamo kaguma toun meba tabum teip ga magaulap na ties ga avuvuorang tavuk maiang. \v 28 Baraba agatming papot ume ties tung. Tara la namo betang me mirier teip ga magaulap ganam la maiot na una, leba meptang nanam tuo. \v 29 Tie, teip ga magaulap la akosarmeng tavuk ila muri, eba ina temaiara ga meimung. Pa teip ga magaulap la akosarmeng tavuk ila kire, eba ina temaiara ga dusmeng na ties ga eba tiesmeng gare ro, ‘Eba iouming.’” \p \v 30 “Tale kan puorung meba akosartang paga ba o agat tung it. Karuk. Tume oruluan ties la tuaro aun Mamo ga avuvuo tung tavuk maiang inamaniap ga magaulap. Ga puvuvui ties tung, memani, tale kan tume oruluan agat tung kan. Karuk. Oruluan kan agat ang Mamo, irie la tosagaong ga muruo na uro kimanam.” \v 31 Inagat tiesong Iesu gare ro, “Leba baistang me rulam kan, urie bais tung la tale migat o. \v 32 Pa non kan la unama ga baisong me rulam. Ga orit uriro ties la baisong me rulam la migat o. Non la unama, irie gat la ume uaramo ubi ga tavuk tuang. Ga orit, uriro ties la uaramo la migat o.” \s1 Bais ang Ioanes \p \v 33 “Tie, tinan la masagaming ga mela ai Ioanes. Ga baisong ara o ties migat. \v 34 Pa tale kan tuario bais maiong inamaniap, pa tuaramam miriro tiesiap muana la narung meba ina milagiang Morowa. \v 35 Ioanes la are lalabie la ulabie ga uala lalabie maun teip ga magaulap. Ga at tara ila popoi la temeba dalap mi me lalabie ang. \v 36 Pa mating non kaguma la okurupin nanam a Ioanes ga misingtuala turuo aga. Miriro ubiap la ualam Mamo toun meba makosartang ga itamum. Miriro ubiap la tume makosar la baismeng maset mai teip ga magaulap gare ro, Mamo la tosagaong ga muruo na kimanam. \v 37 Ga irie kan la baisong ara me rulam. Pa tale kan puoming meba miptang ma kigip mi o magimaming ma irap mi. \v 38 Ga ties gat ang la tale kan iot miun. Karuk. Muana la tale naganming iro ties tung, la tosagaong Mamo ga muruo.” \s1 Bais ieng babam ula puaru onim tinan \p \v 39 “Man ubiming maranit la man mavasming babap onim tinan la ualo Morowa miun. Memani, man naganming leba omiuluo eba omila ninimiap ula iot atatan makin. Tie, babap am Morowa la mime bais me rulam. \v 40 Pa tale iga mumiong toi meba omila ninimiap. \v 41 Upien maiong inamaniap la tale kan tume orula. \v 42 Pa mirit ubonuvarap ang Morowa la tale kan iot na dalap mi. \v 43 Muruo na bonim a Mamo ruang, pa tale kan iga miptang ties tung ga omila. Karuk. Pa leba muong migana ba na bonim a kan, tie eba naming aime ga eba kakalait omila ties ang. \v 44 Mimi, teip ga magaulap lare tiro la tale kan puomeng meba naganmeng ira ruo. Karuk kan! Memani, mitara kadikming meba miarang bonim ula kakanu maun garip mim kan. Are ratmat ga tale iga miarang bonim ula kakanu aun Morowa la ume ualo maun teip ga magaulap. \v 45 Pa baraba naganming ga mimama eba mitabung na ties ai Mamo. Karuk. Migana la eba miabung na ties, irie Moses. Pa naganming miga Moses la eba miagaalie. \v 46 Leba naganming migat ties ang Moses la omirong, tie eba gat naganming ties tung. Memani, tiesiap la mamirong Moses la tiesmeng it me rulam. \v 47 Pa mirit ara, tale kan naganming migat iro ties ang Moses, are ratmat ga tala kan naganming iro ties tung gat.” \c 6 \s1 Iesu la ualo parak maun 5,000 ma teip \p \v 1 Urie, tubiat na iriro tara, Iesu la ula labinim ga unum tomat na taralap o kin Galili. Non bonim o uriro pirom Tiberias. \v 2 Ga papot ma teip ga magaulap la man ameuluan. Memani, magimameng papot ma kagup onim na panbinim ga mamumuriraong non ara non ara tafaiap maiam teip ga magaulap. \v 3 Are ratmat ga ula Iesu nakap bo pugama ga unama ga lop am o usingnualap. \v 4 Makosarong Iesu miriro pagap na la ula kakanu maiong Iudaiap la meivo la ula aipieng, la muior kagarat. \v 5 Iesu la ui tapmat ga magimaong papot teip ga magaulap la mumaio kagarat ai. Are ratmat ga amarikong Filip gare ro, “Eba oubing purun lagum meba bualang parak maun miriro teip ga magaulap?” \v 6 Iesu la ait ara mani leba akosarang, pa namot omerang nagan ang Filip. Are ratmat ga amarikong a iriro paga. \v 7 Filip la upulo ties ang ga ugama, “Leba oubing purun a iriro 1,000 ma Kinap eba tale puomeng ira ma teip ga magaulap.” \v 8 Non kulot o usingnualap Andreas, papa ang Simon Petro la aulo Iesu, \v 9 “Non kulot isik la uariam muanam ma tatak purulup a bali ga narain tatak abulapien, pa uriro tatak parak eba tale puoieng ira ma papot teip ga magaulap lare tiro!” \v 10 Iesu la maulo lop am o usingnualap gare ro, “Mamilava teip ga magaulap meba maionang na kimanam.” Papot a palis la ut na iriro nap. Are ratmat ga mirio 5,000 ma teip la maionama lourup ga numeilup maiam. \v 11 Tie, uaram Iesu miriro muanam ma purulup a bali ga ivo temaieng ga mavuotmeng me maun teip ga magaulap. Okosarong gat gare tie ira lie abulapien. Ualam maun puoieng iro agat maiong. \v 12 Tie, na tara la parakmeng ga utmeng ara urie maulo Iesu lop am o usingnualap gare ro, “Mipamum napup ma muanam ma purulup la tale itmaiamuam inamaniap. Buat ogoming parak agarit.” \v 13 Are ratmat ga mepamuam napup o parak la maiot ka ga masuvarameng 12 ma keip. \v 14 Tara la agimameng teip ga magaulap iriro paga o turupnuabap la akosarong Iesu, pumaiaro la man tiesmeng kabirana ma gare ro, “Migat ara, iriro migana irie unuli la pame auanpala meba muong.” \v 15 Pa mait Iesu namo umaiaring a ga maiabung meba irie ba orong maiang. Are ratmat ga maulai ga ulat talamet nakap bo pugama. \s1 Iesu la unum nakap bo kin \p \v 16 Tie, nabit ara, lop am Iesu o usingnualap la mela todang na kin. \v 17 Tegomeng bo non obinam ga ogoratmeng kin ga mela. Namo mela na taun Kaperenaum. Arubu ra pa tale ka betong Iesu mai. Karuk ka. \v 18 Tie, non ifif ula mamaranu la betieng ga baulup mila kakanim la temaiara. \v 19 Labapmaira bo obinam ga mela puoieng ma 5 ma o 6 ma kilometap, pa tale ka betmeng labinim. Na iriro tara agimameng Iesu la unum nakap bo burunam ga muo kagarat u obinam maiong. Agimameng ga merau maset, memani, agatmeng la namo ga irier kuraima ba. \v 20 Pa maulo Iesu, “Turuot tiro. Buat mirau.” \v 21 Ameit irie Iesu, tie, namo alagimeng me muong bo obinam. Pa tale kagat ga betieng ara obinam na uriro pianam la namo mela una. \s1 Teip ga magaulap la man aisinmeng Iesu \p \v 22 Urie, o non la malonim, teip ga magaulap la man maionama ka toma na taralap o kin, ga timoi karuk kan o noba obinam. Namurit it la iot. Ameit Iesu la tale tegoong bo uriro obinam ga lop am o usingnualap, karuk. Lop am o usingnualap kan la tegomeng bo uriro obinam ga mela. \v 23 Pa non obip onim Tiberias la mumaio kagarat na uriro pianam Ila Kakani la ualo temaieng me purun ga maio. \v 24 Teip ga magaulap la umai pa tale agimameng Iesu ga lop am o usingnualap la tale kan maionama, are ratmat ga tegomeng bo non obip ga mela na taun Kaperenaum meba amaioping Iesu. Ugama Iesu, “Turuo purun onim na panbinim.” \v 25 Tara la amaiop ara toma na taralap o kin urie man amarikmeng gare ro, “Migana o usingnualap, namuk la munuo togo?” \v 26 Iesu la upulo ties maiong gare ro, “Mirulo migat Tale kan toisinming muana la magimaming miriro kagup onim na panbinim la makosartung. Karuk. Mio urie purun la tualo miun ga utmeng karip mi, ga met iriro muana ga man toisinming. \v 27 Babun man miaro non ara parak onim na kimanam la ime no. Pa mumuru le miarang non ara parak la eba maagailie muranap mi ga maionang maset mar mirie lap. Uro parak, urie la turuo kan. Migana migat ang Morowa la eba talang miun. Memani, Morowa Mamo la toabu ga uala kaguma toun.” \v 28 Are ratmat ga amarikmeng Iesu, “Eba mani le akosarpang meba okosarpang ubi ang Morowa?” \v 29 Upulo Iesu ties maiong gare ro, “Ubi la ualo Morowa miun la are ro: naganming ira ruo, iriro migana la asagaong Morowa ga muo na kimanam.” \v 30 Mepulo ties ang Iesu gare ro, “Eba akosarnang man paga o turupnuabap meba pasingnala ga naganpang iro ties nung? Eba okosarnang man ubi? \v 31 Eap pam la maio Mana na pianam la karuk ma inamaniap, are babam ula puaru la tiesieng, ‘Ualo purun onim na panbinim maun ga maio.’” \v 32 Pa ugama Iesu maime, “Mirulo migat. Tale Moses irie la ualo purun onim na panbinim miun. Karuk. Mamo ruang la ume ualo purun migat miun onim na panbinim. \v 33 Memani, uriro purun la ualo Morowa, urie la oiolai panbinim ga muio lourup ga ialo ninimiap maun teip ga magaulap onim na uro kimanam.” \v 34 Megama aime Iesu, “Ila Kakani, eba man nalang uriro purun busit paun.” \p \v 35 Tie, ugama Iesu maime, “Turuo kan purun o ninimiap. Migana la muo toi, tala kan tafaong me parak. Pa migana la naganong ira ruo, tala gat ourama me tapnuap. \v 36 Pa mirulo: Togimaming ara, pa tale kan naganming. \v 37 Mirier teip ga magaulap ganam la ualam Mamo toun, eba mumaiong toi. Pa migana ga magabun la mumaio toi, tala kan makalarung. Karuk. Eba narang maime. \v 38 Tale kan maruo na panbinim ga muruo lourup meba orauluo agat tung kan. Karuk. Muruo lourup meba orauluo agat ang irie la tosagaong ga muruo. \v 39 Agat ang irie la tosagaong ga muruo la are ro: Tala kan arulai noba ma inamaniap o magaulap la ualam ara toun. Karuk. Pa eba ina temum na la ula kakanu o ties. \v 40 Eva, agat ang ira ruang la are ro: Mirier teip ga magaulap ganam la togimameng turuo Poi ang ga naganmeng ira ruo, eba omela ninimiap la iot maset atatan makin. Ga eba temum na nuvarap na urie la lagorang.” \p \v 41 Tie, Iesu la tiesong, “Turuo kan uriro purun la maio na panbinim ga muio to lourup.” Tiesong gare ro ga bukbukmeng Iudaiap ga mitara tiesmeng papot me ira a. \v 42 Megama, “Iriro migana irie Iesu, poi ang Iosep. Abit it mamo ang ga naga ang. Are mani ga ugama, ‘Maruo na panbinim ga muruo lourup?’” \v 43 Ugama Iesu maime, “Baraba tigit man tiesming kabirana mi. \v 44 Leba tale alang Mamo ruang kukunim aun migana, tie, tale kan puoong meba muong toi. \v 45 Ties la iot na babam maiong unulip, ‘Morowa leba masingala mirie teip ga magaulap.’ Mirie inamaniap la mepto ties ang Mamo ga amera maset, mime mumaio toi. \v 46 Karuk kan a noba migana la agimaong Mamo. Karuk. Turuot, iriro migana la unama ga Morowa ga muo, turuot la agimarung. \v 47 Mirulo migat. Migana la naganong ira ruo, eba oala ninimiap la iot atatan makin. \v 48 Turuo kan uriro purun la ialo ninimiap maun teip ga magaulap. \v 49 Tinan eap mim la maio iriro mana na kimanam la karuk ma inamaniap pa mevara ra. \v 50 Pa uriro purun la maio tatuan na panbinim ga muio lourup. Are ratmat ga leba ong migana ba, tala kan uvara. \v 51 Turuo kan uriro purun la ame ninimiap la maio na panbinim ga muio to lourup. Leba ong migana ba uriro purun, eba amaning ninimiap ula pareieng. Pa uriro purun leba talang maun, mirie neip tuo. Tualam meba omela teip ga magaulap onim na kimanam ninimiap.” \p \v 52 Iesu la tiesong gare tiro pa Iudaiap la man nemenam o ties kabirana ma kan. Megama, “Eba alam iriro migana neip a gare mani buun meba bum?” \v 53 Ugama Iesu, “Mirulo migat, leba tale miom neip tuo Migana migat ang Morowa, ga leba tale tapmio a olabuan tuo, tala kan omila ninimiap. \v 54 Migana la ume um neip tuo ga tapu a olabuan tuo, eba oala ninimiap la iot maset atatan makin, ga eba temung na una na uriro la lagorang. \v 55 Memani, neip tuo urie parak migat, ga olabuan tuo irie paga migat me tapnuap. \v 56 Man migana la um neip tuo ga tapu a olabuan tuo, tie unama ira ruo ga turuo gat leba tonang ira a. \v 57 Mamo la amaning ninimiap ga tosagaong ga muruo. Ga mating ninimiap muana ira Mamo. Aret tiro, migana la um neip tuo, eba oala ninimiap. \v 58 Uriro purun la maio na panbinim ga muio to lourup na kimanam. Tale kan kaina gare purun tinan la maio eap mim ga mevara. Karuk. Migana la u uriro purun, eba oala ninimiap ula iot maset atatan makin.” \v 59 Iesu la baisong o uriro ties na luguan o usingnualap na tara la masinguala teip ga magaulap na taun Kaparenaum. \s1 Iesu la amaning ties o ninimiap migat \p \v 60 Tie, papot ma lop am Iesu o usingnualap la mepto uriro ties ga megama, “Urogo ties la mitara mamaranu. Aga la puoong meba aptang ga oauluo, a?” \v 61 Pa Iesu la mait dalap ma lop am o usingnualap la man tiesmeng papot me uriro ties la uaramo. Are ratmat ga maulo, “Uriro ties la makiraraieng dalap mi, a? \v 62 Tie, leba agimaming Poi ang migana la eba ala nakap na urie pianam la unama tinan una, eba are ba mani? \v 63 Muranama kan Ila Babai la ume ualo ninimiap maun teip ga magaulap. Neip la tale kan puomeng meba miagamelie ga miarang ninimiap, karuk. Miriro tiesiap la tualam miun, irie muranama ga ame ninimiap. \v 64 Pa non inamaniap kabirana mi la tale kan naganmeng iro uriro ties. Memani, tinan kan Iesu la mait ara teip la tale naganmeng. Ga ait gat iriro non leba alang na kilalap ma karorap. \v 65 Ga ugama Iesu, “Irirot muana ga mirulo, leba tale alang Mamo ruang kukunim aun migana ba, tie, tale kan puoong meba muong toi.” \p \v 66 Na iriro tara Iesu la uaramo uriro ties, tie, papot ma lop am o usingnualap la amaiolai ga tale gat ameuluan. Karuk. \v 67 Are ratmat ga mamarikong Iesu 12 ma lop am, “Atabo mimi gat la miga tomiolaing ga mila a?” \v 68 Simon Petro la upulo ties ang gare ro, “Ila Kakani, eba pala ai aga gat? Maning mirier tiesiap o ninimiap la maiot atatan makin. \v 69 Pa naganpang ga nopetara nunuo Karisito ga nunuo migana Ila Babai ang Morowa.” \v 70 Iesu la upulo ties maiong ga ugama, “Are mani atabo maiterung it 12 ma lop tuam o usingnualap, a? Pa irie non narit kabirana mi la amaning muranama ila kire na dalap a.” \v 71 Tiesong aime Iudas, poi ang Simon Iskariot. Memani, Irie non kabirana ma 12 ma lop o usingnualap, pa tubiat leba alang Iesu na kilalap ma inamaniap ga eba menamung ga aving. \c 7 \s1 Papap am Iesu la tale kan naganming ira a \p \v 1 Urie, tubiat a iriro paga, Iesu la unama na nap iang provins Galili. Tale gat naong meba amung gat na provins Iudaia. Memani teip mila kakanim onim Iudaia la namo menamung ga aving. \v 2 Tie, na irie tara, la o sabat maiong Iudaiap la muior kagarat. Uriro la o sabat la meivo la o aganuliap me luguan o ifif. \v 3 Are ratmat ga papap am Iesu la megama aime, “Ei, onolaing uriro pianam ga nala na provins Iudaia, meba magimameng lop nuam o usingnualap ubiap la makosarnung. \v 4 Leba noba migana la naong meba ameira inamaniap, tale kan ume makosar ubiap na nap ila kagouri. Leba nama makosarnang miriro pagap o turupnuabap, tie makosarnang la uakap meba magimameng teip ga magaulap.” \v 5 Memani, papap am gat la tale kan naganmeng gare ro Iesu irie Karisito. Are ratmat ga tiesmeng gare tiro. \v 6 Ugama Iesu maime, “Tara ruang la tale ka betong titot. Pa puoming it meba mila na provins Iudaia. \v 7 Teip ga magaulap onim na kimanam la tale kan puomeng meba nekaromela ga mimi. Pa nekaromela ga turuo. Memani, tume ties me tavukup maiam mila kiram la mime makosar. \v 8 Mimi kan le mila ga ogimaming la o aganuliap. Pa turuo la tala kan tula na uriro la o aganuliap. Tara ruang ila muri la tale ka betong.” \v 9 Tiesong gare tiro mai papap am ga man uanula ka na provins Galili. \s1 Iesu la ula ogimaong la o aganuliap a luguan o ifif. \p \v 10 Pa papap am Iesu la melar meba ogimameng la o aganuliap, tubiat irie gat la ula. Tale kan ula betong la uakap na pianam. Karuk. Man unum it ga man ula tigit. \v 11 Teip mila kakanim onim Iudaia la man aisinmeng na uriro la o aganuliap ga megama, “Iriro migana lagum la unama?” \v 12 Ga teip ga magaulap la mitara tiesmeng papot aime. Mirie la megama, “Irie migana ila mumuri.” Pa mirie la megama, “Karuk, ume mavana teip ga magaulap.” \v 13 Pa merau me Iudaiap mila uke ga karuk kan a noba migana le aramang ties ba aime la uakap. \p \v 14 Tie, kabirana o uriro la o aganuliap, ula Iesu betong na luguan o lotu ga baisong mai teip ga magaulap. \v 15 Teip mila kakanim onim Iudaia la turupmaiaba kirat ga megama, “Are mani ga amaning iriro migana uriro agat? Abit ara irie la tale kan ula na usingnualap.” \v 16 Iesu la upulo ties gare ro, “Uriro ties la tuaramo, la tale tung kan. Karuk. Ang Morowa, irie la tosagaong ga muruo. \v 17 Leba migana ba o magabun ba la namo oauluo ties ang Morowa, eba aera muana o uriro ties la tuaramo. Eba oera migat, uriro ties la maio aun Morowa, o atabo tuaramot na agat tung it. \v 18 Migana la okosarong ties o agat kan ang, la namo oala bonim ula kakanu. Pa migana la namo aving bonim ula kanu me aun iriro la asagaong ga muo, irie migana ila puvuvui, ga karuk kan o kiribas ba ang. \v 19 Tinan Moses la ualo maimai miun. Pa karuk kan a migana ba kabirana mi la ouluan maimai. Pa memani ga miga tominamung ga taving?” \v 20 Teip ga magaulap la mepulo ties ang ga megama, “Non muranama ila kire la ut ira nuo. Aga la namo noanamung ga naving?” \v 21 Upulo Iesu ties maiong ga ugama, “Okosartung non ubi na la o lotu ga amumurirarung non migana, pa mimi ganam la agatming papot. \v 22 Moses la uala tavuk o kasau miun. Migat Iriro tavuk la tale mavuo aun Moses. Mavuo maun tatimup. Pa mime makasau tatak lop na la o aganuliap gat. \v 23 Miga omiuluo maset maimai ang Moses la mime ogirip papak a kulot na la o lotu. Tie, na la o agnuliap la mamurirarung neip a non migana, pa memani ga papamnam dalap mi me rulam? \v 24 Baraba mavuvuoming it pagap ma irap mi. Agatming ka maset ga mavuvuoming pagap ganam la makosartung a tavuk ila puvuvui!” \s1 “Iriro migana irie Karisito?” \p \v 25 Pa non teip ga magaulap onim Ierusalem la megama, “Iriro i migana la namo menamung ga aving. \v 26 Pa agimaming! Man tiesong la uakap, ga tale kan maiaramo ties ba aime. Atabo migat teip mila uke la amit, irie Karisito? \v 27 Pa obit maset pianam ang iriro migana. Pa tara leba betang Karisito, karuk kan a noba migana leba oera pianam ang.” \v 28 Iesu la man uaramo ties mai inamaniap na luguan o lotu. Ga marikong maranit gare ro, “Eva, tomit ara ga omit gat pianam tung! Pa tale kan muruo un agat tung kan. Mamo la tosagaong ga muruo. Tavuk ang la migat a. Pa tale amit. \v 29 Pa turuo la arit. Muana la tunama ga irie ga tosagaong ga muruo.” \v 30 Iesu la uaramo uriro ties, are ratmat ga namo avismeng teip mila uke. Pa tara ang o nuvarap la tale ka betong. Are ratmat ga karuk kan a migana ba la uat a kilan a ga abung na luguan o arubu. Karuk. \v 31 Pa papot ma teip ga magaulap kabirana ma la naganmeng ira ga megama, “Tara leba betang Karisito, atabo eba makosarang papot ma kagup onim na panbinim ga eba makurupmeling kagup onim na panbinim la makosarong iriro migana?” \s1 Masagameng non inamaniap mila maiario kier meba umaiaring a Iesu \p \v 32 Urie, Parasaiop la meptam inamaniap la man maiaramam non ara non ara tiesiap me Iesu. Are ratmat ga miridaip mila kakanim ga Parasaiop la masagameng non teip la maiario kier meba umaiaring a Iesu ga avismeng. \v 33 Tie, ugama Iesu, “Tatak it tara la tunama ga mimi, ga eba ina tala ai irie la tosagaong ga muruo togo. \v 34 Ga eba man toisinming pa eba tale togimaming. Ga tale kan puoming meba mila na urie pianam leba tonang una.” \v 35 Teip mila uke onim Iudaia la man nemamarikmeng kabirana ma kan gare ro, “Tubiat eba ala lagum ga tala kan puobung meba abuving, a? Atabo eba ala mai garip buam na pianam maiong Grikip, ga eba man masingala Grikip o ties ang, a? \v 36 Ugama, ‘Eba man toisinming pa tala kan togimaming’, ga ugama gat, ‘Tala kan puoming meba mila na urie pianam la tunama una.’ Man muana o uriro ties?” \p \v 37 La lakorang o uriro la o aganuliap ma luguap o ifif la are la ula kakanu maset. Na urie la dusong Iesu ga marikong maranit me teip ga magaulap gare ro, “Leba noba migana la namo tapo o burunam, tie, muong toi ga tapo. \v 38 Memani, umir ang Morowa la igama, ‘Migana la naganong ira ruo, papot o burunam leba betieng na dalap a ga eba iriva ga ila. Uriro burunam la eba ialang ninimiap la iot atatan makin aun.’” \v 39 Iesu la tiesong me Muranama Ila Babai. Man migana la naganong ira, eba aala iriro Muranama Ila Babai. Pa Muranama Ila Babai la tale ka muo na irie tara. Memani, Iesu la tale ka oula bonim ula kakanu aun Morowa. \s1 Teip ga magaulap la nekoratmeng ga narain garipien \p \v 40 Tie, tara la mepta teip ga magaulap la uaramo uriro ties, non kabirana ma la megama, “Migat ara, iriro migana la irie unuli, umir ang Morowa la tiesieng aime leba muong na kimanam.” \v 41 Mirie la megama, “Irie Karisito a.” Pa mirie la megama, “Karuk. Irie migana la avuoong Morowa, eba tale betang Galili. Karuk. Are mani ga eba betang Karisito Galili, a?” \v 42 Babam ula puaru la tiesieng ara, ‘Karisito la irie o butamat ang Devit, ga eba betang na pianam Betilem, uriro pianam tinan la unama Devit una.’ \v 43 Are ratmat ga neratmeng teip ga magaulap me na narain garipien muana ira Iesu. \v 44 Mirie la nameng la namo avismeng, pa karuk kan a noba migana la uabua kilan ira meba uaring a. \s1 Teip mila uke ume Israel la tale kan naganmeng ira Iesu \p \v 45 Tie, tubiat teip mila maiario kier la ina mela mai miridaip mila kakanim ga Parasaiop. Ga mamarikmeng, “Memani ga tale alagiming me togo?” \v 46 Ga mepulo teip mila maiario kier ties gare ro, “Tinan ga puoieng titot, karuk kan a noba migana la ume ties gare iriro migana la ume ties.” \v 47 Are ratmat ga mepulo Parasaiop ties gare ro, “Atabo mivanaong gat, a? \v 48 Atabo ira gar pang teip mila uke ga Parasaiop, agimaming noba migana la naganong ira? Karuk kan! \v 49 Pa miriro gar ma teip ga magaulap la tale kan omait maimai, Morowa leba makirara ang!” \v 50 Nikodimo, iriro migana tinan la ula ai Iesu na arubu, irie a gar maiang Parasaiop, la ugama, \v 51 “Atabo maimai buong la tiesieng meba buabung agarit migana na ties? Karuk. Buptang ka lake ties ang, meba maset abira paga la akosarong!” \v 52 Pa mepulo teip mila uke ties ang gare ro, “Memani, atabo nunuo gat nunuo migana onim Galili, a? Ovasnang maset babam ula puaru, meba onera. Karuk kan a noba unuli leba betang na provins Galili.” [ \v 53 Mirier teip ga magaulap ganam la mela tapmat na luguap maiam na tara la nor la o aganuliap.] \c 8 \s1 Gas o magabun la okiraraieng magi \p \v 1 Urie, Iesu la ula bo pugama Oliva. \v 2 Urie, parabira namur, inagat ula na luguan o lotu. Ga papot teip ga magaulap la mumaio mepto ties ang. Are ratmat ga ula unama ga man masinguala. \v 3 Na tara la man tiesong Iesu, teip mila o it maset maimai ga gar ma Parasaiop la maialo non magabun non garip la ogimameng la okiraraieng magi. Are ratmat ga merilio uriro magabun kabirana ma. \v 4 Ga amelo Iesu gare ro, “Migana o usingnualap, uriro magabun la okiraraieng magi ga ogimameng. \v 5 Na maimai buong, Moses la tiesong gare ro, ‘Ovurebuong magabun are riro a tadas ga iving.’ Pa tiesnung gare mani?” \v 6 Tiesmeng gare tiro muana la namo avanameng meba aramang ties ba ula kiro meba maiabung na ties. Pa man kumuong Iesu me lourup ga man umirong na kimanam o kanevunam a. \v 7 Man amarikmeng ga man amarikmeng, pa dusong ga maulo, “Aga migana kabirana mi la tale amaning kirinim, tie lake obaleang uriro magabun a natauan tandas ga iving.” \v 8 Tiesong gare tiro, tie inagat kumuong ga umirong na kimanam. \v 9 Teip mila kakanim la mepto uriro ties ga mirier ganam ut narit narit la mulimeba ga miura me lavie. Teip mila uke la mela lake, pa mirie non la meuluo. Iesu iriet narit la unama ga magabun la man dusieng ka. \v 10 Urie, dusong Iesu ga omarikong uriro magabun, “Magabun, lagim inamaniap? Atabo karuk kan a noba migana la nouabu na ties me uriro kirinim, a?” \v 11 Igama magabun, “Ila Kakani, karuk kan a noba.” Pa oulo Iesu, “Turuo gat la tale kan noruabu na ties. Nala ra ga tubiat baraba gat okosarnung kirinim.” \s1 Iesu la ugama, “Turuo lalabie onim na kimanam.” \p \v 12 Uriro magabun la ila ra. Tie, Iesu la inagat maulo teip ga magaulap, “Turuo lalabie onim na kimanam. Man migana la upto ties tung ga touluo, eba tale amung na arubu pa eba amaning lalabie o ninimiap.” \v 13 Parasaiop la mepto uriro ties ang, are ratmat ga abukmela gare ro, “Baisnung kan me nulam. Are ratmat ga baisiap nuam la tale kan migat ma.” \v 14 Pa upulo Iesu ties maiong ga ugama, “Migat, bais tung kan me rulam. Pa tale kan tokarabi. Tiestung la migat o. Memani, orit pianam la teruara una ga muruo. Ga are gat to, orit pianam la tuga tala una. Pa mimi la tale amit muana o pianam tung. Ga eba tala lagum, uriro gat ga tale omit. \v 15 Mimi la mimet mavuvuo inamaniap a tavuk onim na kimanam. Pa tale kan tume avuvuo migana ba. \v 16 Pa leba avuvuorang migana, eba avuvuorang puvut. Memani, talet turuo talamet la avuvurung. Karuk. Mamo la tosagaong ga muruo, irie la ubiong ga turuo. \v 17 Na maimai ang Moses omiuluo ties la iot gare ro, ‘Leba narain ba teivien la baisliong o namurit ties, tie baisliong ga migat o.’ \v 18 Tie, turuo kan la tume bais me rulam kan, ga Mamo la tosagaong ga muruo, irie gat la ume bais me rulam.” \v 19 Pa amarikmeng gare ro, “Lagi Mamo nuang?” Upulo Iesu ties maiong gare ro, “Tale tomit ga tale kan amit Mamo ruang. La tomit, tie eba amira Mamo ruang.” \v 20 Iesu la uaramam miriro tiesiap na kabin la mime mumaio miabu inamaniap kamniap ana, na tara la masinguala teip ga magaulap na luguan o lotu. Are ratmat ga karuk kan a migana ba la uat a ga avisang. Memani, tara ang me nuvarap la tale ka betong. \s1 Tale kan puoming meba mila na pianam la eba tala una \p \v 21 Tie, inagat maulo Iesu Parasaiop gare ro, “Eba tala ga tala gat puoming meba tomioping. Ga eba man miving pa kirinim ming la eba kan man iot. Tale kan puoming meba mila na pianam la eba tala una.” \v 22 Are ratmat ga teip mila uke onim Iudaia la nemarikmeng kabirana ma, “Memani ga tiesong tale kan puoming meba mila na pianam leba tala una? Atabo eba teanamung ga aving, a?” \v 23 Pa maulo Iesu gare ro, “Mimi onim to lourup. Pa turuo onim nakap. Mimi onim na uro kimanam. Pa tale kan turuo onim na uro kimanam. \v 24 Are ratmat ga mirulo, eba miving, ga eba ka man iot kirinim ming. Leba tale naganming ira iriro migana la miulo, tie eba miving ga eba ka iot kirinim ming.” \v 25 Pa amarikmeng Parasaiop, “Tie, panalava nunuo aga!” Pa ugama Iesu, “Turuot iriro migana, are tinan la mirulor. \v 26 Matim papot ma tiesiap la tuga taramam a tavuk ming, ga eba avuvuorang tavuk ming are migana o ukosar o ties. Are ratmat ga irie la tosagaong ga muruo, tavuk ang la migat a. Pa mirier tiesiap la tume tuptam aun, miriet la tume tuaramam mai teip ga magaulap onim na kimanam.” \v 27 Pa tale kan ameit la maulo a Mamo. \v 28 Pa ugama Iesu maime, “Tubiat eba maiaving Poi ang migana. Na irie tara bat eba tomira, turuo irie migana. Ga eba tomira, tale kan akosartung paga ba o agat kan tung, karuk. Tume tuaramo ties are Mamo la tosinguala o. \v 29 Mamo la tosagaong ga muruo, irie la unama ga turuo. Tale kan toulai, meba turuo bat talamet le tonang. Karuk. Memani, busit la tume makosar pagap Mamo kan la naong maime.” \v 30 Tiesong gare tiro ga papot teip ga magaulap la naganmeng ira a. \s1 Ties migat la eba mikosarieng ga betming ga uakap ba ira mi \p \v 31 Are ratmat ga maulo Iesu Iudaiap mirie mila naganang ara ira gare ro, “Leba omiuluan ties tung, tie eba mimi ba lop tuam o usingnualap migat. \v 32 Ga eba omira ties migat. Ga ties migat leba mikosarieng ga eba uakap ba ira mi.” \v 33 Pa mepulo tiesang gare ro, “Pava eap am Abraham. Karuk kan a tara ba la ponama ga okosarpang ubi agarit ang non migana. Memani ga tiesnung, ‘Eba betming ga uakap ba ira mi?’” \v 34 Ugama Iesu maime, “Mirulo migat. Mirier teip ga magaulap ganam la mime okosar kirinim, parepmeng uvat uriro kirinim maiong. \v 35 Migana o ubi la tale kan ume unama busit na luguan ang Ila Kani, Karuk. Pa Poi ang it irie la ume unama busit ana. \v 36 Are ratmat ga Poi ang la eba mikosarang ga uakap ba ira mi, uakap ara ira mi migat. \v 37 Mirit mimi eap am Abraham. Pa miga tominamung ga taving, memani, tiestung la tale kan iot na dalap mi. \v 38 Tume ties ma pagap la magimarung aun Mamo ruang. Pa mimi la mime makosar tavukup la mime miaram aun mamo ming kan.” \v 39 Mepulo tiesang Iesu, “Ira pang a Abraham.” Pa maulo Iesu, “Leba mimi ba lop am Abraham migat, tie eba makosarming mirier ubiap la makosarong Abraham. \v 40 Mirulo ma mirie tiesiap ganam o migat la tuptam aun Morowa. Pa titot la miga tominamung ga taving. Tale kan okosarong Abraham gare tiro. \v 41 Eva, akosarming migat tavuk ang mamo ming.” Teip mila uke la amelo Iesu, “Nagap pam la tale kan okoratmeng magi ga pamaiat. Pamaning it narit Mamo. Irie Morowa!” \v 42 Ugama Iesu maime, “La migat Morowa irie ira ming, eba tobomiving. Muana la tunama ga Morowa ga muruo. Tale kan muruo iro agat kan tung. Karuk. Morowa la tosagaong ga muruo. \v 43 Memani ga tale betieng tiestung la uakap na agarip mim? Muana a iriro la are ro. Tale kan puoming meba miptang ties tung. Kigip ma muranap mi la libonmeng ara. \v 44 Mimi lop am mamo ming, Satan. Are ratmat ga mitara mimamaranim la man omiuluo agat ang irie mamo ming. Tiralo kan irie migana la ume unamuam inamaniap ga mevara. Ga ume auluan tavuk o kakarabunim. Memani, tavuk o ties migat la tale kan iot na dalap a. Karuk. Tara la ume uaramo ties o kakarabunim urie tiesang la migat. Memani, irier migana o kakarabunim ga ira iang migat tavuk o ties o kakarabunim. \v 45 Are ratmat ga tale kan naganming ira ruo na tara la tume tuaramo ties migat. \v 46 Agat ming miga okosartung kirinim, a? Leba agatming gare rie, tie tomiabung na ties me iriro paga. Pa leba taramang ties migat, memani ga tale naganming ira ruo? \v 47 Lop am Morowa mirie la mime meptam mirier tiesiap am Morowa. Tale kan mimi lop am Morowa. Are ratmat ga tale kan mime mipto ties tung.” \s1 Abraham la tale ka betong pa turuo la tunamar \p \v 48 Tie, Iudaiap la mepulo ties ang, “Ties pang migat noi. Nunuo migana onim Samaria ga non muranama ila kire la ut ira nuo.” \v 49 Pa upulo Iesu uriro ties gare ro, “Karuk kan a muranama ba ila kire la ut ira ruo. Karuk kan. Tuavio bonim a Mamo ruang, pa mime obomionama bonim tuo. \v 50 Tale kan tuavio bonim tuo kan. Pa non kan migana la man uavio bonim tuo, irie leba mavuvuoang teip ga magaulap la maialam ibup ma ira ruo. \v 51 Mirulo migat, ‘Man migana la ouluan ties tung, tala kan uvara. Karuk kan!’” \v 52 Megama Iudaiap aime, “Titot la nopetara, maning muranama ila kire la ut ira nuo. Abraham la uvara ra ga unulip la mevara ra. Pa nugama, “Man migana la ouluan maset ties tung, tala kan mevara.” \v 53 Atabo akurupnin ea buang Abraham, a? Uvara ra Abraham ga unulip gat. Agatnung la nuga aga, a?” \v 54 Tie, Iesu la upulo ties gare ro, “Leba taving kan bonim tuo me nakap, bonim tuo ula kakanu leba karuk ba a muana o. Pa Mamo ruang kan irie la uavio bonim tuo. Pa mime migama, irie Morowa buang. \v 55 Pa tale amit. Turuo la arit. La tugama, ‘Tale arit’, eba betang gare ba migana o kakarabunim gare mimi. Pa turuo la arit ara ga oruluan maset ties ang. \v 56 Ira ming, Abraham la teuba maset la namo ogimaang la rung. Eva, ogimaong ara ga temeba dalap a maset.” \v 57 Are ratmat ga amelo Iudaiap, “Kuot? Tale ka manim 50 ma karaip pa tiesnung, ‘Nugama agimanung Abraham!’” \v 58 Iesu la maulo, “Mirulo migat: Naga la tale ka iaria Abraham lake ra tunama.” \v 59 Iesu la tiesong gare tiro pa teip mila kakanim la maiaram tadasip meba abalemeng Iesu ga menamung. Pa kagouri Iesu ga aulai luguan o lotu ga ula lavie. \c 9 \s1 Gas a migana ila sapsapong \p \v 1 Urie, Iesu la unum ga ula ga agimaong non migana ila sapsapong. Tara la iaria naga ang irie la sapsapong ara. \v 2 Ga lop am Iesu la amarikmeng Iesu, “Migana o usingnualap, aga la okosarong kirinim na tara la iaria naga iriro migana ga sapsapong? Iriro migana kan la okosarong kirinim, o mamo ga naga ang la okosarliong kirinim?” \v 3 Pa upulo Iesu ties gare ro, “Iriro migana la tale okosarong kirinim, ga ira ang ga naga ang gat la tale okosarliong kirinim. Karuk. Iriro paga la betong meba ogimameng teip ga magaulap ubi ang Morowa la betieng la uakap ira iriro migana. \v 4 Titot la man ileng ka tie okosarbuong ubi ang Morowa irie la tosagaong ga muruo. Leba betieng arubu, tale kan puoong migana ba leba ubi ang. \v 5 Tara la tunama ka na uro kimanam, turuo kan lalabie o uro kimanam.” \v 6 Iesu la tiesong gare tiro, tie, kasupong na kimanam ga origiong kasup ga kimanam ga uabu uriro kimanam na irap a iriro sapsap. \v 7 Ga aulo Iesu gare ro, “Nala naviet na kin Siloam.” Origibuong uriro bonim o ties onim lakuan buong gare ro, “Asagameng ga ula.” Tie iriro sapsap la ula ga uviet. Pa tara la ina terigiong, puoong bat meba magimaang maset pagap. \v 8 Inamaniap onim na pianam ang ga inamaniap la mime agima tinan, tara la ume maika inamaniap ma kakepup ga pagap meba maialam aun, la megama, “Are mani? Atabo irirot. Migana tinan la ume unama ga ume maika inamaniap ma kakepup?” \v 9 Mirie la megama, “Eva, iriet migana.” Pa mirie la megama, “Karuk. Kaunat gare iruo migana, pa irie la non ara.” Pa iriro kan migana la ugama, “Turuot.” \v 10 Are ratmat ga amarikmeng, “Are mani ga mumurun irapien nuo?” \v 11 Pa upulo ties maiong gare ro, “Iriro migana la meiva Iesu, irie la origiong kimanam ga kasup ga uabu na irapien tuo. Ga toulo, ‘Nala na kin o burunam Siloam ga naviet.’ Are ratmat ga tula ga tuviet ga mumurun irapien tuo ga puorung bat meba maset magimarang pagap.” \v 12 Ga amarikmeng, “Iriro migana lagum la unama?” Pa ugama, “Tale arit.” \p \v 13 Tie, alagimeng iriro migana tinan la sapsapong ga mela maiala maun Parasaiop. \v 14 Urie, la la okosarong Iesu kimanam ula malusieng ga lemumuriraong irapien a iriro migana na la o sabat. \v 15 Are ratmat ga inagat amarikmeng Parasaiop, “Irapien nuo la inagat mumurum gare mani?” Ga maulo gare ro, “Uabu kimanam ula malusieng na irapien tuo ga tuviet ga puorung meba maset magimarang pagap.” \p \v 16 Pa non Parasaiop la megama, “Abit ara, iriro migana la tale kan asagaong Morowa ga muo, memani, tale kan ume ouluan maimai o la o lotu.” Pa mirie la megama, “Are mani migana la amaning kirinim la tale kan puoong meba makosarang non ara kaguma onim na panbinim gare tiro?” Ga nekabatmeng ga betliong narain garipien. \v 17 Are ratmat ga amarikmeng iriro migana tinan la sapsapong, “Iriro migana la lemumuriraong irapien nuo, agatnung nuga irie man migana?” Pa upulo iriro migana ties gare ro, “Irie non unuli.” \v 18 Migat, tinan iriro migana la sapsapong pa titot la uibat. Pa Iudaiap la tale nameng meba naganmeng ira. Are ratmat ga marikmeng aime mamo ga naga ang iriro migana la uli ra irapien a. \v 19 Mulio ga lemarikmeng gare ro, “Atabo iriro la poi meng, a? Ga tara la iaria naga irie la sapsapong ara, tiesmang gare tiro? Pa are mani ga inara ui titot?” \v 20 Pa mamo ga naga ang la lipulo ties gare ro, “Ait it, irie poi ing. Pa tara la iaria naga irie la sapsapong ara, are tiro ga ait. \v 21 Pa titot la menava irap a gare mani, tale kan ait. Ga aga la unavan irapien a, irie gat la tale ait. Amarikming: Kakani ra. Puoong meba kan mialava.” \v 22 Mamo ga naga la tiesliong gare ro. Memani, lirau me Iudaiap la meburio ties gare ro, leba tiesang noba gare ro Iesu irie Karisito irie la eba ina malagiang teip ga magaulap am, tie eba akalameng na luguan o usingnualap. \v 23 Irirot i muana ga ties ong mamo ga naga ang iriro migana, ga ligama “Kakani ra. Mumuru le amarikming.” \v 24 Tie lama narain tara la inagat amarikmeng iriro migana tinan la sapsapong. Ga amelo gare ro, “Naving bonim a Morowa. Avet it, iriro migana la tiesnung a, irie migana o ukosar o kirinim.” \v 25 Ga upulo ties gare ro, “Leba irie ba migana o kirinim o karuk, tale arit. Namurit it paga la arit. Tinan la sapsaptung, pa titot la inara uri.” \v 26 Ga inagat amarikmeng gare ro, “Mani la akosarong ira nuo? Unavan irapien nuo gare mani?” \v 27 Ga upulo ties maiong gare ro, “Mirulo ra pa tale iga miomira. Memani ga miga miptang tiestung ma papot ma tarap? Atabo mimi gat la miga mimi ba lop am o usingnualap, a?” \v 28 Ga fugaumeng ira a ga tiesmeng gare ro, “Nunuot kulot ang iriro migana o usingnualap. Pa pava lop am Moses o usingnualap. \v 29 Apet ara, Morowa la ualo ties aun Moses. Pa iriro migana lagum la mavo, tale kan apet.” \v 30 Iriro migana la upulam ga ugama, “Iriro paga o turupnuabap, la tale amit onim lagum, pa lekosarong irapien tuo ga ina uri! \v 31 Abit ara Morowa la tale kan ume upto ties ang migana la ume okosar kirinim. Pa migana la ume lotu me ai Morowa ga ume ouluan agat ang Morowa, tie Morowa la ume upto ties ang. \v 32 Maio tinan ga puoieng titot karuk kan a gas ba a migana ba la sapsapong tara la iaria naga ang, ga tubiat non migana la unavan irapien a. \v 33 La tale asagaong Morowa iriro migana ga muong, tie tala kan puoong meba akosarang paga ba.” \v 34 Mepulo Iudaiap ties ang, “Naga nung la noiat na tavuk o kirinim, ga nunuo migana o kirinim migat! Pa nuga pasingnala, a?” Ga akalameng na luguan o usingnualap ga ula. \s1 Inamaniap la tale naganmeng kamena gare sapsap \p \v 35 Tie, upto ra Iesu ties a iriro migana la akalameng Iudaiap na luguan o usingnualap, urie teuara ga ula aup iriro migana ga aulo Iesu gare ro, “Nagannung ira Migana migat ang Morowa, o karuk?” \v 36 Pa upulo iriro migana gare ro, “Ila Kakani, iriro Poi ang migana irie aga? Tonalava meba nagantang ira!” \v 37 Ga aulo Iesu, “Agimanung ara. Irirot i migana la man tiesong ga nunuo titot.” \v 38 Ugama iriro migana, “Ila Kakani, nagantung.” Ga lotuong me ai Iesu. \v 39 Pa ugama Iesu, “Muruo na uro kimanam meba avuvurarang tavuk maiang teip ga magaulap. Are ratmat ga inamaniap la sapsapmeng, eba ina umeing. Pa inamaniap la mime umai, eba sapsapmeng.” \v 40 Non Parasaiop la maionama kagarat ai Iesu, la mepto uriro ties. Are ratmat ga amarikmeng, “Nuga tiesnang gare ratmat pava gat la sapsappang, a?” \v 41 Pa maulo Iesu gare ro, “La sapsapmeng irap mi, tie eba tale mimaning kirinim. Pa mime migama, ‘Irap pa la mime umei.’ Are ratmat ga man iot ka kirinim ming. \c 10 \s1 Iesu irie migana ila muri o unualeap bo sipsipup \p \v 1 “Tie, mirulo migat: Migana la tale uobu na tabuna o busi maiang sipsipup, pa tegoong it bo kudat na non nap ga uobu, migana lare tiro irie migana o pula ga migana o unuranap ma pagap. \v 2 Pa migana la uobu na tabuna, irie migana o unualeap ma sipsipup. \v 3 Migana o unualeap bo tabuna la ume unava tabuna abuo iriro migana. Ga mime mepto sipsipup nanam a. La ume mamarik bop ma sipsipup. Ga ume malagi me lavie. \v 4 Eva, na tara la malagiong ara sipsipup am ganam ga mela lavie, tie ume unum laike ma. Ga man ameuluan, memani, muana la omait nanam a. \v 5 Tale kan mime ameuluan non migana, Karuk. Memani, tale kan omait nanam a. Are ratmat ga igomeng aluo.” \v 6 Iesu la ualo uriro ties o uvuvuo maun, pa tale kan ameit muana o uriro ties. \p \v 7 Are ratmat ga inagat maulo Iesu gare ro, “Mirulo ra migat, turuo kan tabuna o kudat maiang sipsipup. \v 8 Mirier inamaniap ganam la mumaio laike me rulam, mirie inamaniap o pula ga inamaniap o unuranap ma pagap. Pa tale meptam sipsipup nanamup ma ga mameuluo. \v 9 Tiestung ara, turuo kan tabuna. Man migana la muo toi ga uobu na kudat, eba ina alagiang Morowa. Ga eba obung ga ina ala lavie ga arang parak. \v 10 Memani ga muo migana o pula? Muo meba mavulaang sipsipup ga anamum ga meving ga makiraraang. Pa turuo la karuk. Muruo meba talang ninimiap maun, ga uriro ninimiap la eba dakieng migat mana. \v 11 Turuo migana ila muri o unualeap bo sipsipup. Ga migana ila muri o unualeap bo sipsipup la ume uairo ninimiap ang meba maagaalie sipsipup am. \v 12 Migana la ubiong it me kakep, tale kan irie migana migat o unualeap bo sipsipup ga tale kan irie ira maiang sipsipup. Are ratmat ga tara la agimaong suvaima kavuna la muo, ume urau ga igoong ga maulai sipsipup. Are ratmat ga makaratong suvaima kavuna ga makalaong ga mela tapmat. \v 13 Memani, iriro migana la ubiong it me uniap. Agatong it me neip a. Ga tale kan agatong migat me sipsipup. \v 14-15 Turuo migana ila muri ounualeap bo sipsipup. Marit maset sipsipup tuam ga maset tomeit, are Morowa Mamo la maset toit ga turuo gat la maset arit. Ga eba taving meba maagaralie sipsipup tuam. \v 16 Misik ka mi non sipsipup tuam, pa tale mirie a gar onim Iudaia. Eba malagirang gat ga talam tapma na gar tuang. Ga eba meptang nanam tuo. Ga tubiat la ebat memaning narit gar ma sipsipup ga narit migana o unuleap maiang. \v 17 Mamo ruang la mitara naong me rulam. Memani, puorung leba talang ninimiap tung ga eba ina tarang gat. \v 18 Karuk kan a noba migana la puoong meba ovugutara ninimiap tung, karuk. Oruluan kan agat tung ga eba talang ninimiap tung. Eva, mating ngangas meba talang ninimiap tung, ga mating ngangas meba ina tarang gat. Mamo ruang la tiesong meba okosartang gare tie.” \v 19 Iudaiap la mepto uriro ties ang Iesu ga nekabatmeng ga narain garipien. \v 20 Papot ma inamaniap la megama, “Muranama ila kire la ut ana iriro migana ga bangutong ara. Are mani ga miga miptang ties ang?” \v 21 Pa mirie la megama, “Karuk kan! Uriro ties la tale ang migana la ame muranama ila kire. Atabo muranama ila kire la puoong meba anavam irap ma teip mila sapsapang, a? Karuk kan!” \s1 Iudaiap la nekaromela ga Iesu \p \v 22 Urie, non lap malonim, ame non la ula babau la kakanu la betieng Ierusalem. Urie, la la avuomeng tara tinan miridaip onim Iudaia la menava tabuna a luguan o lotu maiang teip ga magaulap meba lotumeng ana. Uriro la o sabat la betieng na tara o susugun.\f + \fr 10:22 \ft Uriro la ula babau avuoieng tara tinan, 170 B.C. non orong onim siria, bonim a Atiokas Epipanes, la okiraraong lotu maiong Israel. Danunumiap ula kakanu la betieng tubiat ga akalameng Israelip iriro orong irie ga teip am o danunumiap. Tubiat ga ina ababaurameng luguan o lotu.\f* \v 23 Tie, man unum Iesu tapma na luguan o lotu bo paranda la meivo bonim a paranda ila kani ang Solomon. \v 24 Are ratmat ga non teip mila kakanim onim Israel la mumaio dusmeng ga akalimeng Iesu. Ga amelo gare ro, “Man tara la eba tiesnang uakap pai nunuo aga migat? Leba nunuo ba Karisito, tie panalava uakap. Nunuo Karisito o karuk?” \v 25 Iesu la upulo ties maiong gare ro, “Mirulora, pa tale iga naganming iro uriro ties. Mirier ubiap ganam la makosartung o bonim a Mamo ruang, miriro la mimelo turuo aga. \v 26 Pa tale kan mimi gar ma sipsipup tuam. Are ratmat ga tale mime nagan ira ruo. \v 27 Marit sipsipup tuam ga mepto nanam tuo ga tomeuluo. \v 28 Ga tualo ninimiap la iot atatan makin maun. Tala kan iomeng, karuk; Ga are gat to, karuk kan a migana ba la puoong meba makalaang na kilan tuo, karuk kan! \v 29 Mamo ruang la ualam toun. Ga irie la kakani me mirier pagap ganam. Are ratmat ga karuk kan a noba migana leba makalaang na kilan a Mamo ruang. \v 30 Turuo ga Mamo la it namurit.” \v 31 Iudaiap la mepto uriro ties ga maiaram tadasip meba avuremeng Iesu ga aving. \v 32 Pa mamarikong Iesu, “Makosartung papot ma kagup onim na panbinim mila mumurum na irap mi, Mamo la ualam. Are ratmat ga naganming me man paga o turupnuabap ga miga tovureming ma tadasip ga tominamung?” \v 33 Megama Iudaiap, “Tale kan agatpang me ubi ula muru la okosarnung ga paga novurevang ma tadasip. Karuk. Paga novurepang memani, fugaunung ira Morowa ga tiesnung nuga kanuna gare Morowa pa nunuot migana agarit.” \v 34 Upulo Iesu ties maiong, “Umir la iotara gare maimai ming: ‘Tiestung ara, mimi morowap?’ \v 35 Obit ara babam ula puaru la tale kan puoieng meba pasanieng, karuk. Tinan Morowa la ivam teip ga magaulap la ualo ties ang maun gare, ‘Morowap’. \v 36 Leba are ba tiro, tie mani me iriro migana Morowa Mamo la aiteong ara ga tosagaong ga muruo na uro kimanam? Tugama, ‘Turuo Poi ang Morowa’, pa memani ga bukbukming ga tovureming o ties gare ro, ‘Fugaurung ira Morowa ga tuga tarang nap ang.’ \v 37 La tale makosartung mirie ubiap am Mamo ruang, tala kan naganming iro ties tung. \v 38 Pa okosartung ubi ang. Pa leba tale nagan ming iro tiestung, tie naganming irama ubiap la makosartung. Are ratmat ga eba maset omira ga maset naganming: Mamo la unama ira ruo, pa tunama ira Mamo.” \v 39 Are ratmat ga namo ina umaiaring Iudaiap a ga avismeng, pa makabanong ga ula. \p \v 40 Tie, maulai Iesu ga inar terigiong ga ula na danuot Ioridan ga okoratong uriro danuot ga ula betong na uriro pianam tinan la man uavariam Ioanes teip ga magaulap una. Ga man unama na uriro pianam. \v 41 Papot ma teip ga magaulap la mumaio ai ga megama, “Eva, Ioanes la tale kan akosarong paga ba o turupnuabap. Pa mirier tiesiap am Ioanes la uaramam aime iriro migana migat.” \v 42 Are ratmat ga na iriro nap. Papot ma teip ga magaulap la naganmeng ira Iesu la irie Karisito. \c 11 \s1 Lasaro la uvara \p \v 1 Urie, non migana bonim a Lasaro la tafaong ga man unama. Iriro migana la irie onim na pianam Betania ga amaning narain laupien la lionama ga irie, Mata ga Maria. \v 2 Maria, urie magabun la aurukieng sada bo kibapien a Ila Kakani ga leba ila kibapien a ma kavurup o. Tie papa liang Lasaro, la tafaong. \v 3 Are ratmat ga loupien angan la osagaliong ties me ai Iesu. Ligama, “Ila Kakani, iriro migana la mitara nanung aime, la tafaong.” \v 4 Upto Iesu uriro ties ga ugama, “Tala kan inamua uriro tafa ga aving. Karuk. Pa eba makosarieng teip ga magaulap ga eba maialang bonim ula kakanu aun Morowa, met iriro paga eba aving Poi ang Morowa bonim a ula kakanu.” \v 5 Eva, mitara naong Iesu me Mata, Maria ga papa liang, Lasaro. \v 6 Pa tara la upto ties a Lasaro la amaning tafa ula kakanu, tale ula kakalait agimaong. Karuk. Pa man unama ka lie narain lapien na uriro pianam la man unama una. \v 7 Ga tubiat la maulo lop o usingnualap, “Ina terigibuong me na provins Iudaia.” \v 8 Megama lop o usingnualap aime, “Migana o usingnualap, tinan it kirat la namo novuremeng Iudaiap ma tadasip, pa nuga gat ina nala na irie nap, a?” \v 9 Upulo Iesu, ties maiong gare ro “Baraba burau me Iudaiap. Atabo karuk kan a 12 o muabari, a? Leba amung migana ba na efan, tala kan ulum. Muana la ogimaong alang o ileng o uro kimanam. \v 10 Pa migana la unum na arubu ume ulum. Memani, tale amaning lalabie meba asingiala o alang.” \v 11 Tiesong gare ro, urie tubiat, inagat maulo, “Migan buang Lasaro la duriong ara. Pa eba rala meba temung.” \v 12 Lop o usingnualap la mepto uriro ties ga amelo Iesu gare ro, “Ila Kakani, leba duriang ebat ina mumuri ba.” \v 13 Pa Iesu la tiesong aime Lasaro la uvara. Pa lop o usingnualap la agatmeng namo ga tiesong ara Iesu aime la duriong it. \v 14 Are ratmat ga tiesong Iesu la uakap mai gare ro, “Lasaro la uvara ra. \v 15 “Pa agattung me milam ga teruba muana la tale tunama ga mirie, meba naganming. Pa titot la eba bula ai.” \v 16 Tomas, meiva Didimas, maulo non lop o usingnualap gare ro, “Tie, bula meba buving ga Ila Kakani.” \s1 Ugama Iesu, “Tenuarap la turuo kan ga ninimiap la turuo kan.” \p \v 17 Tie, Iesu ga lop am o usingnualap la mela betmeng kagarat u pianam Betania ga upto Iesu ties gare ro nagala ra ma lap la ut Lasaro na una. \v 18 Betania la iot kagarat u Ierusalem, puieng gare naien kilometavien. \v 19 Ga papot ma Iudaiap la mumaio u Mata ga Maria meba maidangmeng maset dalap lie. Memani, papaliang, la uvara. \v 20 Na tara la ipto Mata ties aime Iesu la unum ga muo, tie teiara ga ila abolaieng. Pa Maria la man ionamat na luguan. \v 21 Muio Mata ga ailo Iesu, “Ila Kakani, la nunama ro, tala kan uvara Lasaro. \v 22 Pa titot gat la tira maset, leba mariknang me ai Morowa me paga ba, tie eba alang Morowa noun.” \v 23 Iesu la oulo Mata, “Eba ina emung papa nuang.” \v 24 Pa ailo Mata, “Arit eba ina teara na iriro tara teip ga magaulap ganam leba ina temaiara na una na tara lagorang.” \v 25 Pa oulo Iesu Mata, “Turuo kan tenuarap ga turuo kan ninimiap. Man migana la naganong ira ruo, la eba aving, eba ina emung. \v 26 Pa mirier teip ga magaulap la maionama ga meinim ga naganmeng me ties tung. Tala kan mevara. Karuk. Eba maionang ga meimung mar mirie lap. Mata, nagannung gare tiro o karuk?” \v 27 Pa ailo Mata Iesu, “Eva, Ila Kakani, nagantung nunuo Karisito. Nunuo Poi ang Morowa, irie la asagaong ga muo na uro kimanam.” \s1 Iesu la uliba \p \v 28 Mata la tiesieng ara ga Iesu, tie ila omarikieng papa ieng, Maria. Olagieng ga ila na taralap ga oilo tigit Maria. Igama, “Migana o usingnualap isik la muo ra, ga tomarikong nunuo lagum la nunama. Nala agimanang.”\f + \fr 11:28 \ft Mata la ait tara la muo betong Iesu na luguan, papot teip ga magaulap la namo agimameng. Are ratmat ga oilo Maria tigit it poieng ba lake ila agimaieng lake ga mela bat abolameng teip ga magaulap.\f* \v 29 Maria la ipto uriro ties ga teiara, ga kakalait ila ai Iesu. \v 30 Tale ka betong Iesu na luguan maiang. Unama ka na iriro nap la lake abolaieng Mata. \v 31 Pa Iudaiap la man maionama na luguan ga Maria ga man kadikmeng ga urie. Ogimameng la kakalait teiara ga ila lavie. Ga omeuluo. Agatmeng namo ga er ila iliba na una. \v 32 Tie, ila Maria betieng na iriro nap la unama Iesu ana, ga agimaieng Iesu. Are ratmat ga makofieng dadebip o ai kiban a ga igama, “Ila Kakani, la nunama togo, tala kan uvara papa ruang.” \v 33 Ogimaong Iesu la iliba ga magimaong inamaniap la mumaio ga urie, mirie gat la meliba. Ga dalap a la kadikmeng maset. \v 34 Ga mamarikong, “Lagum la miabua?” Ga amelo, “Ila Kakani munang agimanang.” \p \v 35 Iesu la uliba. \v 36 Are ratmat ga megama Iudaiap, “Agimaming la uliba. Mitara naong me Lasaro!” \v 37 Pa mirie la megama, “Iriro migana la unavam irap ma inamaniap mila sapsapmeng. Atabo tale kan puoong meba aagaalie iriro migana meba tale aving, a?” \s1 Iesu la ina imua Lasaro \p \v 38 Tie, upto Iesu uriro ties ga dalap a la kadikmeng maset. Are ratmat ga unum Kagarat ai iriro una. Iriro lu la akosarmeng inamaniap tapma na tadas ila kakani. Ga ame non tadas la mime mialua nanam a iriro lu. \v 39 Ga maulo Iesu, “Avugutmiara iriro tadas.” Pa turupiaba Mata kirat ga ailo Iesu, “Ila Kakani, kiro la eba okosarnang gare tiro. Uvara ga nagala ma lap la aipmeng ara. Are ratmat ga betieng ara isanim ula kiro.” \v 40 Pa oulo Iesu Mata, “Lake la norulo ra, ‘Leba nagannang ira ruo, tie eba agimanang lalabie ila kakani ga ngangas ang Morowa.’” \v 41 Urie, avukutmiara iriro tadas na nanam a iriro una. Ga ui Iesu me nakap na panbinim ga ugama, “Mamo, tivo temaieng me noi. Memani, nupto ra marik tung. \v 42 Norit ara nume busit nupto marik tung. Pa agattung me teip ga magaulap mirogo la dusmeng togo ga tuaramo uriro ties. Memani, meba naganmeng ira nuo la tosaganung ga muruo na uro kimanam na tara la agimameng paga la betong titot.” \v 43 Tiesong gare tiro ga marikong maranit. “Lasaro, tenara ga munang lavie!” \v 44 Urie, talet kagat, iriro migana la uvara la teuara ga muo lavie! Levismeng kilalapien a ga kibapien a a buruma o nuvarap. Ga maialuan gat irapien a a buruma. Are ratmat ga ugama Iesu, “Mila mavikming miriro burap ira a ga miairang meba ala.” \s1 Teip mila kakanim onim Iudaia la meburio ties meba menamung Iesu ga aving \p \v 45 Urie, papot ma teip ga magaulap onim Iudaia la mumaio kadikmeng ga Maria la agimameng Iesu la akosarong iriro paga, ga naganmeng ira a la irie Karisito. \v 46 Pa non ma mirie la mela mai Parasaiop ga mamelo a iriro paga la akosarong Iesu. \p \v 47 Are ratmat ga Parasaiop ga miridaip mila kakanim la marikmeng me teip a kaunsel ga mumaio nebolameng ga mamelo gare ro, “Eba mani le akosarbuong, a? Iriro migana la mitara makosarong papot ma kagup onim na panbinim. \v 48 Leba buairang aun iriro tavuk la man akosarong, mirier teip ga magaulap ganam leba naganmeng iro ties ang ga eba ameuluan. Ga tubiat teip o danunumiap onim Rom leba mumaiong ga akirarameng luguan buang o lotu ga mirier garip buam.” \v 49 Pa non migana kabirana ma, bonim a Kaiafas, irie miridai ila uke na urie karanim, la ugama maime, “Tale kan amit paga ba! \v 50 Atabo tale kan amit non tavuk la puoong meba buagaalie. Temaieng let namurit ba migana le aving meba maagaalie teip ga magaulap ganam. Babun mirier garip buam ganam leba ioumeng.” \v 51 Tale kan tiesong gare tiro o agat kan ang. Karuk. Irie miridai na urie karanim. Are ratmat ga tiesong gare unuli me Iesu le aving meba maagaalie teip ga magaulap onim Iudaia. \v 52 Iesu la talet uvara me teip ga magaulap onim Iudaia meba maagaalie. Karuk. Uvara meba apamum mirier teip ga magaulap am Morowa la maionama tapmat ga eba betmeng gare namurit gar. \v 53 Tie, na uriro la, teip mila kakanim la pumaiaro ga meburio ties meba oisinmeng alang ba meba menamung Iesu ga aving. \p \v 54 Are ratmat ga tale gat ume unum Iesu la uakap kabirana ma Iudaiap. Karuk. Oulai uriro pianam ga ula unama kagarat u pianam la karuk ma inamaniap, na non taun la meivo bonim o Epraim. Ga man unama na uriro taun ga lop am o usingnualap. \v 55 Uriro la ula babau o ula aipieng maiong Iudaiap kagarat ara la namo betieng. Are ratmat ga papot teip ga magaulap onim na pialap tapmat la mela na taun Ierusalem meba tebabaurameng kan lake me la ula babau. \v 56 Ga namo aisinmeng Iesu. Man dusmeng tapma na luguan o lotu ga man nemarikmeng kabirana ma kan gare ro, “Agatbuong gare mani? Atabo eba muong ogimaang la ula babau o ula aipieng o karuk?” \v 57 Pa Miridaip mila kakanim ga Parasaiop la mamelo teip ga magaulap gare ro, “Migana ba la ait Iesu la unama lagum, tie, tiesnang meba uparing a ga avispang.” \c 12 \s1 Maria la aurukieng sanda bo kibapien a Iesu \p \v 1 Tie, gunamur ma lap la maiot ka, ga lap mila kakanim o lotu leba betmeng. Na irie tara, Iesu la ula Betania, pianam ang Lasaro, iriro migana la imua Iesu na una. \v 2 Okosarmeng parak meba teaba Iesu na urio pianam. Pa Mata la man iava iouna o parak, pa Lasaro la man unama kabirana ma inamaniap la parakmeng ga Iesu. \v 3 Na iriro tara Maria la iara nap a kilo a sanda ila maiaba kakepup a, ga muio maikinieng kibap a Iesu. Urie, teiara ga lebaila kibapien a ma kavurup o bugam o kan. Ga uriro kukuf ula mamaguieng a sanda la dakieng na luguan gane. \v 4 Pa non kulot ang o usingnualap, bonim a Iudas onim na pianam Iskariot, iriro migana tubiat leba abung Iesu na kilalap ma karorap am, irie kan la tiesong gare. \v 5 “Kuot! Memani ga igamariro uriro magabun? Mumuru le buarang iriro sanda ga bualang maun noba inamaniap meba asaumeng ga buaram kakepup gare 1,500 ma Kinap ga bualam maun teip mila baim!” \v 6 Migat, Iudas la tale kan agatong me teip mila baim ga tiesong gare tiro. Karuk. Irie migana o pula. Amaning ubi la ume uale bo mirikbuom ma kakepup am Iesu ga lop am o usingnualap, pa irie kan la ume mapula non kakepup la maiot ana. \v 7 Pa ugama Iesu, “Nairang uriro magabun. Le iaring iriro sanda puoieng, na uriro la leba taving ga tomemung. \v 8 Teip ga magaulap la tale memanim kakepup eba man maionang busit kabirana mi. Pa turuo la tala kan tunama ga mimi busit.”\f + \fr 12:8 \ft Are ratmat ga uriro magabun la aiop tara iang ila mumuri meba akosarieng iriro tavuk ila muri ira ruo.\f* \s1 Miridaip mila kakanim la meburio ties meba menamung Lasaro ga aving \p \v 9 Urie, tara la unama Iesu Betania, papot ma teip ga magaulap onim Iudaia la ameit Iesu. Are ratmat ga mumaio meba agimameng Iesu. Pa talet mumaio meba agimameng Iesu. Karuk. Mepto ties a Iesu la ina imua Lasaro na una ga mumaio meba agimameng. \v 10 Are ratmat ga miridaip mila kakanim la meburio ties meba gat menamung Lasaro ga aving. \v 11 Memani, papot ma teip ga magaulap onim Iudaia la naganmeng me paga la akosarong Iesu ira Lasaro. Ga mamaiolai miridaip mila kakanim ga naganmeng ira Iesu. \s1 Iesu la uobu Ierusalem gare Orong \p \v 12 Urie, na la tubiat gar ila kakani ma teip ga magaulap la mumaio ra Ierusalem meba ogimameng uriro la ula babau la ula aipieng ga, mepta gat ait aime Iesu la namo muong na taun Ierusalem. \v 13 Are ratmat ga maiaram muraip ma kuop pam ga mela abolameng na alang. Ga man kukupmeng gare ro, \q1 “Tenubap me ai Morowa! Eva, Morowa le aidangang maset iriro migana la muo na bonim a Ila Kakani. Irie Orong iang Israel.” \rq Sam 118:25-26\rq* \p \v 14 Pa uara Iesu non donki ila kubama ga unama abuo. Are ties la iot na babam ang unuli Sekaria la omirong: \q1 \v 15 “Mimi teip ga magaulap onim na taun Ierusalem! Baraba mirau. Agimaming. Orong ming la muo ra titot. Unama bo donki ila kubama ga muo.”\f + \fr 12:15 \ft Muana a iriro la are ro: tale kan muo meba anamum teip ga magaulap onim na taun ba. Karuk. Muo meba akosarang tavuk ma dalap meba maiot teiliat.\f* \rq Sekaraia 9:9\rq* \p \v 16 Lop am o usingnualap la tale ka ameit muana a iriro paga. Pa tubiat la imua Morowa Iesu na una ga ina oula Iesu lalabie ang ula kakanu na panbinim, na irie tara la ina oagatmeng babam ula puaru la tiesieng gare tiro aime. Ga ina agatmeng iriro paga la akosarmeng inamaniap ira a. \v 17 Tara la uvara Lasaro ga ut na una, papot ma teip ga magaulap la maionama ga Iesu. Are ratmat ga agimameng la amarikong Lasaro ga teuara na una. Titot miriro teip ga magaulap la man baismeng a iriro paga la akosarong Iesu. \v 18 Are ratmat ga teip ga magaulap la mepto ties aime Iesu la akosarong iriro paga o turupnuabap ga mela abolameng na alang. \v 19 Pa man tiesmeng Parasaiop kabirana ma gare ro, “Titot la ogimabuong ubi buong la tale puoieng. Teip ga magaulap la mela ga ameuluan.” \s1 Non garip ma Grikip la namo agimameng Iesu \p \v 20 Urie, kabirana ma garip ma teip ga magaulap la mumaio na taun Ierusalem na uriro la ula babau la ula aipieng meba okosarmeng lotu me ai Morowa. Non Grikip gat la mumaio. \v 21 Tie, miriro Grikip la mumaio ai Filip iriro migana onim na taun Betasaida na provins Galili. Ga amarikmeng gare ro, “Migana ila kakani, paga agimapang Iesu.” \v 22 Tie, Filip la ula aulo Andrias. Are ratmat ga lila alilo Iesu la namo agimameng Grikip. \v 23 Pa upulo Iesu uriro umarikliong ga leulo gare ro, “Tara ruang Migana migat ang Morowa la namo arang bonim ula kakanu, la betong ara titot. \v 24 Mirulo, migat. Leba noba kabo a wit leba tale ilaming na kimanam ga iving, tie ebat urie ba talamet leba iot. Pa leba iving, tie eba siksikieng ga iaring papot o parak. \v 25 Leba naang migana ba me ninimiap ang kan, ninimiap ang la eba karuk ba ume. Pa leba migana ba la ualo ibunam a iro ninimiap ang na uro kimanam, eba aring ninimiap la iot atatan makin. \v 26 Leba okosarang migana ba ubi rung, mumuru le toauluo. Ga pianam la tunama una, migana ruang o ubi gat, eba onang ga turuo una. Leba okosarang migana ba ubi rung, tie eba alang Mamo ruang bonim ula kakanu aun.” \s1 Eba maiaving Migana migat ang Morowa \p \v 27 “Titot la giginam dalap tuo ga mitara agattung papot. Ga eba mani le taramang, a? Atabo eba tiestang gare ro, Mamo, avugutnara iriro paga la namo betang ira ruo titot? Karuk. Tala kan tiestung gare tie. Iriro tara o giginanim leba betang ira ruo. Irirot i muana ga muruo na uro kimanam.” \v 28 “Mamo, okosarnang bonim nuo meba kakanu ba.” Tiesong Iesu gare tiro, pa non ties la maio nakap na panbinim la tiesieng gare ro, “Okosartung ara bonim tuo ga kakanu ga eba gat ina okosartang ga kakanu ba maset.” \v 29 Teip ga magaulap la dusmeng kagarat, la mepto uriro ties, ga turupmaiaba kirat ga megama, “Non duk la ilo.” Pa mirie la megama, “Non angelo isik la tiesong.” \v 30 Upulo Iesu ties ga ugama, “Uriro ties la tale betieng meba toagailie. Karuk. Betieng meba miagailie. \v 31 Titot eba avuvuoang Morowa tavuk maiang teip ga magaulap onim na uro kimanam; titot eba akalaang migana ila uke, Satan la uale bo uro kimanam. \v 32 Titot la tunama na kimanam, pa tubiat eba tomaiaving me nakap. Na iriro tara eba taranam mirier teip ga magaulap ganam ga mumaiong toi.”\f + \fr 12:32 \ft Iesu la tiesong me inamaniap leba maiaving me nakap bo maiogun. Ga na uriro alang Morowa la eba aving Iesu ga ala nakap na panbinim ga onang ga Morowa.\f* \v 33 Uaramo Iesu uriro ties la masinguala a man tavuk leba aving ana; iro maiogun. \v 34 Papot ma teip ga magaulap la mepulo ties ang gare ro, “Papto ties gare ro na maimai; Karisito leba emung ga pareang. Pa are mani ga tiesnung, eba maiaving Poi ang migana? Iriro Migana migat ang Morowa irie aga?” \v 35 Tie, maulo Iesu gare ro, “Tatak it tara lalabie la unama ka ga mimi. Ga mimaning ka lalabie, gare ratmat ga mimung na lalabie. Ebun miialu arubu. Migana la unum na arubu, tale teit maset ula lagum. \v 36 Titot mimaning ka lalabie, are ratmat ga naganming ira lalabie, meba mimi ba lop iam lalabie.” Iesu la uaramam ara miriro tiesiap ga maulai ga kagouri maime. \s1 Papot ma Iudaiap la tale mime naganmeng ira Iesu \p \v 37 Eva, agimameng la makosarong papot ma kagup onim na panbinim, pa tale kan naganmeng ira a. Karuk. \v 38 Are ratmat ga ties ang unuli Aisaia la iario parak. Ugama, \q1 “Ila Kakani, aga la upto bais pang? Eva, Ila Kakani, eba osingnala ngangas nung aun aga?” \rq Aisaia 53:1\rq* \p \v 39 Are ratmat ga tale kan puomeng meba naganmeng ira Iesu. Unuli Aisaia la umirong me muana a iriro paga pa non nap o uriro babam ang. La igama, \q1 \v 40 “Morowa la masapsapong ara irap ma, ga makosarong dalap ma ga libonmeng. Babun magimameng irap ma noba pagap ga dalap ma leba mameira muap ma noba tiesiap, ga eba marigimeng dalap ga ina mumaiong toi, ga eba ina mamumurirarang.” \rq Aisaia 6:10\rq* \p \v 41 Aisaia la ogimaong lalabie ga ngangas ula kakanu ang Iesu ga uaramo uriro ties aime Iesu. \v 42 Migat, papot ma teip mila uke gat la naganmeng ira a. Pa merau me Parasaiop ga tale maiaramo la uakap nagan maiong. Agatmeng, babun makalameng na luguan o usingnualap. \v 43 Memani, nameng me uvien ma bop maun teip ga magaulap. Pa tale nameng meba mavienang Morowa bop ma. \s1 Ties la baisong Iesu o la eba avuvuoang tavuk maiang teip ga magaulap \p \v 44 Pa tiesong maranit Iesu ga ugama, “Man migana la naganong ira ruo, talet naganong ira ruo. Karuk. Naganong gat ira Mamo, irie la tosagaong ga muruo na uro kimanam. \v 45 Man migana la togimaong, irie la agimaong gat Mamo irie la tosagaong ga muruo togo. \v 46 Muruo na uro kimanam gare lalabie. Are ratmat ga migana la naganong ira ruo, irie la tala kan unama na arubu. \v 47 Man migana la upto ties tung ga tale omeuluan, tie tala kan mavuvorung gare ias. Tale kan muruo meba tonang ga mavuvorang teip ga magaulap onim na kimanam. Karuk. Muruo meba ina malagirang. \v 48 Pa man migana la ualo ibunam a ira ruo ga tale upto ties tung, amaning ias meba avuvuoang. Ties la tuaramo urie leba avuvuoieng iriro migana na la lagorang. \v 49 Memani, tale kan tuaramo ties o agat tung kan. Karuk. Mamo la tosagaong ga muruo to, irie kan la toulo ma mirie tiesiap ganam meba taramam. \v 50 Ga orit, ties ang Mamo la ime ovaik ninimiap la iot atatan makin. Are ratmat ga mirier tiesiap ganam la tume tuaramam, tume makosar gare tie la toulo Mamo.” \c 13 \s1 Iesu la magosong kibap ma lop o usingnualap \p \v 1 Tie, la ula babau o la o Pasova la tale ka betieng. Ga ait Iesu, tara la betong ara meba oolaing urio kimanam ga ina ala ai Mamo na panbinim. Mitara mabouvara teip ga magaulap am la maionama na uro kimanam. Ga mabouvara poieng la uvara. \v 2 Nabit, Iesu ga lop am o usingnualap la man maionama ga parakmeng. Pa Satan la uabura agat ang na dalap a Iudas poi ang Simon Iskariot, meba abung Iesu na kilalap ma karorap am. \v 3 Iesu la oit ara gare ro, Mamo la ualam ara mirie pagap na kilan a. Ait kan Morowa la asagaong ga muo, ga eba gat ina ala ai Morowa. \v 4 Are ratmat ga teuara ga aulai luaga o parak, ga unio sasa ang ula laklago, ga uaro non taul ga ovisong ira karima a. \v 5 Tie, ourukong burunam na non dis ga okosarong ubi ula papalu la ume okosar migana o ubi. Eva, puaro la magosong kibap ma lop o usingnualap ga mabaula a taul o tebanulap urie la ovisong ira karima a. \v 6 Tie, okosarong gare tiro puoieng la muo ai Simon Petro. Ga ugama Petro, “Ila Kakani, atabo nuga akosarnang tavuk ang migana o ubi agarit ga legosnang kibapien tuo gat, a?” \v 7 Upulo Iesu ties ang ga ugama, “Paga la akosartung ira nuo titot, irie la tale kan anit. Pa tubiat ga eba anera.” \v 8 Petro la ugama, “Ila Kakani, buat magosnung kibap tuo. Tala kan!” Iesu la upulo ties ang, “Petro, leba tale nogostang, tie tala kan nunuo migana ruang o usingnualap.” \v 9 Simon Petro la upto uriro ties ang Iesu ga turupuaba kirat ga ugama, “Ila Kakani, leba are ba rie, barabat agosnung it kiban tuo. Karuk. Pa legosnang gat kilalapien tuo ga bugam tuo!” \v 10 Iesu la ugama, “Petro, migana la uviet ara tala gat ina uviet. Agosang it kiban a ga eba babai ba gane. Eva, mibabaim ara. Pa tale tiestung me mimir ganam.” \v 11 Iesu la ait ara iriro migana Iudas la namo abung na kilalap ma karorap. Are ratmat ga ugama, “Tale kan mimi ganam la mibabaum.” \p \v 12 Urie, magosong ara Iesu kibap ma lop o usingnualap, ga ina uabua sasa ang ila laklage ga unama. Ga mamarikong gare ro, “Atabo amit muana a iriro paga la akosartung ira mi? \v 13 Mime tomiva migana o usingnualap o Ila Kakani. Ga mumuru la tomiva gare rie. \v 14 Turuo Ila Kakani ga migana o usingnualap ming, la magostung kibap mi. Are ratmat ga mimi gat le magosming kibap ma teip ga magaulap a non gar buang. \v 15 Misingtuala ra a iriro tavuk, ga mimi gat le akosarming iriet tavuk gare titot la akosartung ira mi. \v 16 Mirulo migat: Migana o ubi la tale kan kakani me ila kakani ang. Ga migana o usaga la tale kan kakani me migana la asagaong ga ula. \v 17 Titot la amit ara muana o uriro agat ga tavuk la akosartung, pa leba amiuluan maset, tie Morowa leba milaminaisang. \v 18 Tale kan tiestung me mimir ganam. Mirit mimi teip la miterung mimi tuam, ga omit ties la iot na babam ang Morowa, la eba betieng migat. Uriro ties la igama, “Migana la u purun ga turuo, uavia kiban a me nakap meba tobutang ga tokiraraang.” \v 19 Iriro paga la tale ka betong, pa titot la mirulo. Are ratmat ga tubiat, na tara leba betang, iriro leba miigorala ga eba naganming gare ro, “Turuo iriro Karisito.” \v 20 Mirulo migat: Migana la alagiong migana o ubi la asagarung ga ula, ga aidangong maset, iriro migana la tolagiong ga maset toidangong. Pa migana o magabun la tolagiong, irire la alagiong Mamo irie la tosagaong ga muruo.” \s1 Iudas la eba abung Iesu na kilalap ma karorap \p \v 21 Tie, Iesu la tiesong gare ro ga mitara giginam dalap a. Ga tiesong ga ugama, “Mirulo migat: Non kabirana mi leba toala maun inamaniap la nekaromela ga turuo.” \v 22 Tiesong gare tiro pa negimameng lop o usingnualap. Pa tale ameit, tiesong me aga. \v 23 Non kulot o usingnualap ang Iesu la ume na maset aime, la unama kagarat ai Iesu ga uabu bugam a ira aroma a. \v 24 Are ratmat ga oritigiong Simon Petro bugam a ga aulo, “Amariknang, tiesong me aga.” \v 25 Tie, iriro kulot o usingnualap la uabu bugam a ira aroma a Iesu la amarikong gare ro, “Ila Kakani, tiesnung me aga?” \v 26 Iesu la upulo ties gare ro, “Eba tarang nap o purun ga tabung na sup ga talang aun non migana. Irirot i migana la tiestung aime.” Tie uabu nap o parak na sup ga ualo aun Iudas Iskariot poi ang Simon. \v 27 Tara la uaro Iudas uriro purun uobur Satan na dalap a. Are ratmat ga aulo Iesu, “Paga la nuga akosarnang, tie akosarnang it Kakalait!” \v 28 Mirier lop ganam o usingnualap la maionama bo luaga la mepto uriro ties la uaramo Iesu aime Iudas, pa tale ameit muana o uriro ties. \v 29 Ume uale Iudas bo mirikbuom ma kakepup, are ratmat ga non kabirana ma la agatmeng namo ga aulor Iesu meba ala masauang pagap me uriro la ula babau o la ula aipieng, o meba ala alam pagap ba maun teip ga magaulap la karuk ma pagap ba maiam. \v 30 Iudas la uaror uriro nap o parak, tie talet kagart ga ula lavie. Ga betieng ara arubu. \s1 Iesu la ualo maimai ula nou maun lop o usingnualap \p \v 31 Urie, iura ra Iudas me lavie, tie ugama Iesu, “Titot turuo Migana migat ang Morowa la tuaro bonim ula kakanu. Ga uaro Morowa bonim ula kakanu ira ruo Migana migat ang Morowa. \v 32 Pa tara la uaro Morowa bonim ula kakanu ira ruo, tie Morowa kan leba alang bonim ula kakanu toun, Migana migat ang Morowa, ga ebat akosarang Morowa iriro paga kakalait. \v 33 Lop tuam, tatak it tara la eba tonang ka ga mimi. Ga eba man toisinming. Pa marulo Iudaiap, aret tiro la mirulo: Tale kan puoming meba mila na pianam la tula una. \v 34 Pa titot la tualo maimai ula nou miun. La are ro: Mimi ut narit narit le naming migat me non teip. Narung migat me milam, aret tie le naming migat me non teip. \v 35 Leba mimi ba ut narit narit leba naming migat me non teip na gar tuang, tie irirot le masingala teip ga magaulap na uro kimanam gare ro, mimi lop tuam o usingnualap.” \s1 Tiesong Iesu me Petro leba alang ibunam a ira a \p \v 36 Tie, Simon Petro la amarikong Iesu gare ro, “Ila Kakani, eba nala lagum?” Pa upulo Iesu, “Pianam leba tala una, titot tale kan puonung meba tonouluan ga nala una. Pa tubiat la eba tonouluan ga munang.” \v 37 Pa amarikong Petro, “Ila Kakani, Memani ga tale kan puorung meba noruluan titot? Eba talang ninimiap tung meba noagaralie.” \v 38 Iesu la upulo ties ang, “Nuga nagannung puonung leba nalang ninimiap nung meba toaganalie. Norulo migat: Tara leba ka tale kukurikang pura, eba tiesnang ma naien ma tarap gare ro, ‘Tale kan arit iriro migana.’” \c 14 \p \v 1 Tie, Iesu la inagat tiesong me lop o usingnualap gare ro, “Baraba giginam dalap mi ga agatming papot. Naganming ira Morowa ga naganming gat ira ruo. \v 2 Na luguan ang Mamo ruang ame papot ma kabilip. La karuk, tie eba tale miralava. Eba rala ga eba orangarang pianam ming. \v 3 Ga leba rala orangarang pianam ming, tie eba ina terigirang ga milagirang me toi, meba gat mimi ba le mionang na urie pianam la tunama una. \v 4 Omit ara uriro alang la ila na pianam la tunama una.” \s1 Iesu irie alang maiang teip ga magaulap me ai Mamo \p \v 5 Tie, Tomas la aulo Iesu, “Ila Kakani, tale kan opet eba nala lagum. Are mani ga puovang meba opera uriro alang? Tale kan puovang.” \v 6 Iesu la upulo uriro umarik gare ro, “Turuo kan alang, ga turuo muana o ties migat, ga turuo muana o ninimiap. Karuk kan a noba migana leba muong ai Mamo na noba alang. Karuk. Ira ruot. \v 7 La tomit ara migat, tie puoming meba amira Mamo ruang gat. Titot pumiaro la amit ara ga agimaming ara.” \v 8 Filip la ugama aime Iesu, “Ila Kakani, pasingnala a Mamo nuang ga eba puoieng ira pa.” \v 9 Iesu la aulo, “Filip, laklager a tara la tunama ga mimi. Pa tale ka tomit turuo aga, a? Migana la togimaong, agimaong ara Mamo ruang gat. Tie, are mani ga nugama, ‘pasingnala a Mamo nuang?’ \v 10 Atabo tale kan nagannung la tunama ira Mamo ruang, pa unama Mamo ruang ira ruo? Tiesiap la tualam miun, mirie la tale kan makosartung o agat kan tung. Mamo la unama ira ruo, irie la ume makosar ubiap am kan. \v 11 Oagatming ara uriro ties: Tunama ira Mamo ruang, pa Mamo ruang la unama ira ruo. La karuk, tie naganming irama mirier ubiap la makosartung ga naganming ira ruo me miriro ubiap. \v 12 Mirulo migat: Man migana la naganong ira ruo, eba gat makosarang mirie ubiap la tume makosartung. Eva, eba makosarang ubiap mila kakanim maset me mirie la makosartung. Memani, eba rala ai Mamo ruang. \v 13 Ga eba makosartang mirier pagap ganam la amarikming Morowa Mamo na bonim tuo. Are ratmat ga eba arang Mamo bonim ula kakanu ira ruo Poi ang. \v 14 Eva, mirier pagap leba mamarikming na bonim tuo, eba makosartang.” \s1 Iesu la ugama eba asagaang Muranama Ila Babai ga muong \p \v 15 Tie, Iesu la tiesong gare ro, “Leba naming migat me rulam, tie eba maset mamiuluan maimaiap tuam la tualam miun. \v 16 Ga eba amariktang Mamo meba alang miun non ara aganuliap meba miagaalie ga mingangasang. Ga eba man onang ga mimi mar mirie lap ganam. \v 17 Iriro la muranama o ties migat. Teip ga magaulap onim na kimanam la tale puomeng meba amela. Memani, tale kan agimameng ga tale ameit. Pa mimi la amit. Memani, irie la unama ga mimi ga eba onang tapma na dalap mi. \v 18 Tale kan puorung meba mirolaing ga mirairang meba mionang agarit. Gare ba lop la tale memaning irap ga nagap. Karuk. Eba ina terigirang me mi. \v 19 Tubiat it teip ga magaulap onim na kimanam la tale kan puomeng meba ina togimameng gat. Pa mimi la eba togimaming. Memani, eba ina terara na nuvarap ga temung. Ga mimi gat leba ina temiara na nuvarap ga mimung. \v 20 Na uriro la Muranama Ila Babai leba muong mi, ga eba mira, tunama ai Mamo ruang ga mionama ira ruo pa tunama ira mi. \v 21 Man migana la oula maimai rung ga ouluan maset, iriro migana la naong maset me rulam. Ga man migana la naong me rulam, Mamo ruang leba onang gat ai. Ga turuo gat leba narang aime, ga eba tevaiktang kan ai.” \v 22 Iudas tale onim Iskariot la ugama aime, “Pa Ila Kakani, are mani ga eba tevaiknang na irap pa, pa tale iga tevaiknang na irap ma teip ga magaulap onim na kimanam?” \v 23 Iesu la aulo Iudas gare ro, “Migana la naong me rulam migat, eba maset oauluo ties tung. Ga eba naang Mamo ruang aime, eba muiong ai. Ga ira ruang ga turuo la eba ionang ira a. \v 24 Migana la tale maset naong me rulam, eba tale ouluan maset ties tung. Uriro ties la mipto, tale ties tung kan. Karuk. Ties ang Mamo irie la tosagaong ga muruo na uro kimanam.” \p \v 25 “Tara la tunama ka ga mimi, mirulo ma mirio pagap. \v 26 Pa aganuliap ming migat meba mingangasang, irie Muranama Ila Babai. Eba asagaang Mamo ga muong na bonim tuo. Eba betang ga misingala ma mirier pagap ganam. Ga are gat to eba mavavarangas ang agarip mim ga eba ina magatming mirier tiesiap ganam la tualam miun. \v 27 Tuga mirolaing, mivuorung a malina; tuala malina tuang miun; tale kan migamti gare teip ga magaulap onim na uro kimanam la mime dakamai. Are ratmat ga baraba giginam dalap mi ga agatming papot, ga baraba mirau. \v 28 Mipto ra uriro ties la tualo miun: Eba mirolaing ga tala ga eba ina murang mi. Leba naming migat me rulam, temiba togo leba rala ai Mamo. Memani, Mamo la kakani migat me rulam. \v 29 Iriro paga la tale ka betong pa titot la mirulo ra. Memani, tubiat tara leba agimaming iriro la eba betang, eba naganming turuo Karisito. \v 30 Tala gat tiestung papot ga mimi. Memani, iriro migana ila uke la uale bo urogo kimanam la namor muong titot. Tale kan amaning kukunim meba akosarang paga ba ira ruo. \v 31 Pa narung me teip ga magaulap onim na uro kimanam le ameira, mitara narung me Mamo ga makosartung it mirier pagap ganam gare Mamo la toulo. Tebuara ga obulaing uriro pianam ga bula.” \c 15 \s1 Iesu la ugama irie kuguom a wain migat \p \v 1 Tie, Iesu la tiesong gare ro, “Turuo kan kuguom a wain migat. Pa Mamo ruang la irie Mamo iang uriro ubi a wain. \v 2 Mirier muareip ira ruo la tale mime lopmaiat, Mamo la ume mavugutuara. Mirier muareip la mime lopmaiat, ume maraga babap ma mila kiram ga makosarong muareip meba babaim ba, meba lopmaiaring muareip maset. \v 3 Mibabaim ara. Memani, o uriro ties la tualo miun, uriro la mikosarieng ga mibabaim. \v 4 Parepming ira ruo, ga eba pareptang ira mi. Leba tale parepieng muaranim o kuguom a wain iro kuguom, tie tala kan iario parak urie kan. Aret tie ga leba tale pareming ira ruo, tala kan puoming meba miaring parak. \v 5 Turuo kan kuguom a wain, pa mimi gare muareip tuo. Parepming ira ruo ga eba pareptang ira mi, ga eba miaring papot parak. Pa leba tomiolaing, tale kan puoming meba akosarming paga ba. \v 6 Migana la tale parepong ira ruo, tie eba akomeng gare muaranim o kuguom, ga eba laluo ba. Ga mime mepamuam miriro muareip ga mime mago na kit ga suammeng. \v 7 Leba parepming ira ruo ga ties tung gat la iot na dalap mi, tie eba marikming a man paga la naming aime, ga eba alang Morowa irie paga miun. \v 8 Mumuru le miaring papot parak meba mionang mimi lop tuam o usingnualap. Met iriro tavuk Mamo ruang leba arang bonim ula kakanu. \v 9 Mamo la mitara naong me rulam ga nat iriro tavuk la narung me milam. Tie man mionang it busit tapma na ubonuvarap tung. \v 10 Leba omiuluo maset maimai rung, tie eba mionang una ubonuvarap tung. Are tie la oruluan maset maimai ang Mamo ruang, ga tunama una ubonuvarap ang. \v 11 Narung me tenubap tung le iot miun ga uriro tenubap la dakieng na dalap mi. Are ratmat ga tuaramo uriro ties mi. \p \v 12 “Tie, maimai rung la are ro: Mimi ut narit narit le naming maset me non ara, are turuo la narung me milam. \v 13 Karuk kan o ubonuvarap ba ang noba la kakanu me ira noba la ualo ninimiap ang me migap am. \v 14 Mimi migap tuam, leba makosarming mirier pagap la mirulo ma. Tie eba mimi ba papap tuam. \v 15 Migana o ubi la tale mait pagap migana ang ila kakani la ume makosar. Are ratmat ga tale gat miriva teip o ubi. Karuk. Mirier tiesiap la tume tuptam aun Mamo ruang la tume mirulo ma. Are ratmat ga miriva papap tuam. \v 16 Tale kan toiteming meba tonang ga mimi. Karuk. Turuo kan la miterung meba mimi ba gar tuang. Ga miterung me ubi, meba mila ga miaring parak, meba iot maset. Are ratmat ga na bonim tuo leba marikming me ai Mamo meba alang noba paga miun, tie eba alang. \v 17 Are ratmat ga tualo maimai miun gare ro, “Mimi ut narit narit le naming migat me non ara. \s1 Inamaniap onim na kimanam leba nekaromela ga lop o usingnualap \p \v 18 “Tie, teip ga magaulap onim na kimanam leba nekaromela ga mimi, agatming it na dalap mi gare ro: Lake nekaromela ga turuo. \v 19 Leba mionang gare teip ga magaulap onim na uro kimanam, tie teip ga magaulap onim na kimanam la eba nameng me milam gare gar kan maiang. Pa tale mimi teip gare mirie. Karuk. Miterung ara meba amiolaing tavuk onim na urogo kimanam. Are ratmat ga teip ga magaulap onim na kimanam leba nekaromela ga mimi. \v 20 Oagatming maset uriro ties la tuaramo mi. Migana o ubi la tale kan akurupin migana ang Ila Kakani. Lake tokirarameng. Are ratmat ga eba gat mikirarameng. Leba meptang ties tung ga omeuluan. Tie, eba gat meptang ties ming ga omeuluo. \v 21 Memani, tale kan ameit Mamo, irie la tosagaong ga muruo na uro kimanam. Pa mimi la gar tuang. Are ratmat ga eba makosarmeng miriro tavukup mila kiram ganam ira mi. \v 22 La tale muruo na uriro kimanam ga talang ties ang Mamo maun, tie eba tale memaning kirinim. Pa titot la tale memaning alang meba mereing kirinim maiong. \v 23 Man migana la nekaroula ga turuo, eba gat nekaroala ga Mamo ruang. \v 24 La tale tunama kabirana ma ga makosartang miriro ubiap mila kakanim la karuk a noba migana la makosarong tinan, tie eba tale memaning kirinim. Pa magimameng ara miriro ubiap tuam ga nekaromelat agarit ga turuo ga Mamo ruang gat. \v 25 Iriro tavuk la akosarmeng la betong meba ovuomeng non ties la iot na babam o maimai maiong. Uriro ties la igama: ‘Nekaromelat agarit ga turuo.’ \v 26 Pa Muranama meba mingangasang la unama ga Mamo ga eba asagarang ga muong mi. Irie Muranama o ties migat, la eba muong ai Mamo. Eva, na tara leba muong eba, bais ang la uakap o ties tung ga ubi rung. \v 27 Ga mimi gat le baisming o ties tung. Memani, mimi gat la mionama ga turuo na tara la puruaro ubi, ga muio puoieng titot. \c 16 \p \v 1 “Tale narung meba milaming ga omiolaing nagan ming. Are ratmat ga tuaramo uriro ties me miun. \v 2 Eba mibunakmeng meba tale mumiong na luguan o usingnualap. Ga tubiat leba betang tara, tie eba mimenamung ga miving. Eba agatmeng namo ga okosarmeng ara ubi ula mumuru ang Morowa. \v 3 Tale ameit Mamo ga tale tomait gat. Are ratmat ga eba makosarmeng miriro pagap. \v 4 Titot la mirulor ma miriro pagap leba betmeng. Are ratmat ga tubiat, na tara leba akosarmeng inamaniap iriro tavuk ira mi, tie eba oagatming uriro ties la mirulo. Tinan kan la tale mirulo ma miriro pagap, memani tunama ga mimi. \s1 Iesu la tiesong o ubi ang Muranama Ila Babai la eba okosarang \p \v 5 “Pa titot er tala ai Mamo, irie la tosagaong ga muruo. Pa karuk kan a noba mi la tomarikong, ‘Er nala lagum?’ \v 6 Pa titot dalap mi la mitara giginam. Memani, tuaramo uriro ties mi. \v 7 Pa mirulo migat. Eba mirolaing ga tala meba miagaralie. Memani, leba tale tala, tie Muranama meba mingangasang la tala kan muo mi. Pa tara leba tala, tie eba asagarang ga muong mi. \v 8 Na tara la muo, eba makosarang teip ga magaulap onim na kimanam meba ameira migat muana o kirinim la okosarmeng. Ga eba masingala ga ameuluan tavuk ila puvuvui, ga a muana o dus na ties ang Morowa. \v 9 Muana o kirinim la are ro: Tale kan naganmeng ira ruo, turuo Karisito. \v 10 Muana a tavuk ila puvuvui la are ro: Tala ai Mamo. Ga tala gat puoming meba togimaming. \v 11 Muana o dus na ties la are ro: Iriro migana ila uke onim na kimanam. Satan, la uabuara Morowa na ties. \v 12 Matim papot tiesiap la tuga talam miun pa tale urangaming meba miptam ga miaram titot. \v 13 Pa tara leba muong Muranama o ties migat, eba ake me agarip mim ga eba mamira mirier tiesiap migat. Tala kan uaramam tiesiap ot agat ang kan. Karuk. Mirier tiesiap la uptam, miriet leba aramam. Ga eba mialava ma pagap leba betmeng tubiat. \v 14 Eba arang ties tung ga aramang mi, met iriro tavuk ga eba alang bonim ula kakanu toun \v 15 Mirier pagap am Mamo la tuam. Are ratmat ga tiestung. Eba arang Muranama ties tung ga aramang mi. \s1 Dalap mila giginam la eba terigimeng me na tenubap \p \v 16 “Tatak it tara ga tala gat ina togimaming. Pa tubiat kirat ga eba ina togimaming.” \v 17 Non ma lop o usingnualap la nemarikmeng kabirana ma kan gare ro, “Man muana o uriro ties la uaramo bui? Ugama, ‘Tatak it tara ga eba tale togimaming, pa tubiat it kirat ga eba togimaming?’ Ga are gat to la ugama muana a iriro gare ro, ‘Erala ai Mamo.’” \v 18 Man nemarikmeng, “Iriro ‘Tatak it tara’ la tiesong aime, irie man paga? Tale kan abit muana o uriro ties la uaramo.” \v 19 Iesu la mait la memaning agat ula kakanu la namo amarikmeng a iriro paga. Are ratmat ga ugama, “Atabo man nemarikming tapmat a muana o uriro ties la tuaramo, a? Tiestung gare ro, ‘Tatak it tara ga tala gat ina togimaming. Pa tubiat it kirat ga eba ina togimaming.’ \v 20 Mirulo migat: Teip ga magaulap onim na kimanam leba temeba me miriro pagap leba betmeng. Pa mimi la eba miliba maranit ga eba miliba o kadik. Eva, eba ogasangenming giginanim ula kakanu na dalap mi. Pa dalap mi mila giginam leba terigimeng ga betieng tebubap ula kakanu maset. \v 21 Magabun la namo iaring kulot, la ait tara iang la betong ara. Are ratmat ga ogasangenieng ngitngit ula kakanu. Pa tara la iariar kulot, tale gat agatieng me uriro ngitngit. Karuk. Teibat me kulot la betong ara na kimanam. \v 22 Aret tiro, titot la giginam dalap mi. Pa tubiat leba ina migimarang gat, tie eba ina temeba dalap mi. Ga karuk kan a migana ba la puoong meba ovugutara uriro tenubap ming. \v 23 Na irie tara, eba tale tomarikming a paga ba. Mirulo migat: Leba amarikming Mamo a paga ba na bonim tuo, tie eba alang miun. \v 24 Tinan la tale kan amarikming a paga ba na bonim tuo. Pa titot amarikming, ga eba miarang. Are ratmat ga eba dakmeng dalap mi o tenubap. \s1 Iesu la okurupin ara kukunim ieng uro kimanam \p \v 25 “Tuaramam miriro tiesiap o ties o uvuvuo. Tubiat tala gat tuaramam tiesiap o uvuvuo mi. Karuk. Eba tiestang la uakap ga miralava a Mamo. \v 26 Na irie tara tubiat, eba amarikming na bonim tuo. Pa tale tiestung meba amariktang Mamo meba miagaralie. Karuk. \v 27 Memani, Mamo kan la naong me milam, ga eba miagaralie. Eva, naong me milam muana la naming me rulam ga naganming ara la tunama ga Mamo ga tosagaong ga muruo na uriro kimanam. \v 28 Tinan la tunama ga Mamo ga arulai ga muruo na uriro kimanam. Pa titot la tuga orolaing uro kimanam ga ina tala ai Mamo.” \v 29 Tie lop am o usingnualap la tiesmeng gare ro, “Eva, titot tiesnung la uakap. Titot la tale kan ties nung o uvuvuo. \v 30 Titot la opet, manit ara umarikip la maiot na dalap ma mirier teip ga magaulap ganam. Eva, manit ara mirier pagap ganam. Are ratmat ga naganpang Morowa la nosagaong ga munuo.” \v 31 Pa upulo Iesu ties maiong gare ro, “Titot la naganming, a?” \v 32 Miptang! Tara la muo ra kagarat. Eva, betong ara, ga eba mikalameng inamaniap mimir ganam ut narit narit tapmat na pialap mim. Eva, ga eba tomiolaing ga ebat tonang talamet. Pa tala kan tunama talamet migat. Karuk. Memani, unama Mamo ga turuo. \v 33 Mirulo ra ma miriro pagap, meba miarang malina toun. Are ratmat ga mirulo ma miriro tiesiap. Na kimanam eba mimaning giginanim. Pa dalap mi le maiot maranit. Okuruptin ara kukunim ieng uro kimanam.” \c 17 \s1 Iesu la marikong meba maagaalie lop o usingnualap \p \v 1 Tie, tiesong ara Iesu gare ro, ga ui me nakap na panbinim ga ugama, “Mamo, tara la betong ara. Nalang bonim ula kakanu toun Poi nuang, are ratmat ga eba gat alang Poi nuang bonim ula kakanu noun. \v 2 Memani, nuala kaguma toun meba uraleng mabuo mirier inamaniap ganam. Are ratmat ga puorung meba talang ninimiap la iot atatan makin maun mirier inamaniap la nualam toun. \v 3 Pa uriro ninimiap la iot atatan makin la are ro: Nomait teip ga magaulap, nunuot talamet nunuo Morowa migat, ga tomait turuo Karisito, la asaganung ga muo. \v 4 Ituamur uriro ubi la nualo toun meba okosartang. Are ratmat ga osingtuala bonim nuo ula kakanu mai teip ga magaulap onim na uro kimanam. \v 5 Mamo, tiralo kan na tara la tale ka betieng kimanam, tunama ga nunuo ga mating bonim ula kakanu. Titot la narung meba ina nalang uriro bonim ula kakanu toun. \v 6 Miriro inamaniap la nualam toun na uro kimanam, la marulo ra o bonim nuo. Migat tinan la nuam, pa nualam ara na kilan tuo. Ga omeuluo maset ties nung. \v 7 Titot la meira, mirier pagap ganam la nualam ara toun, la mumaio na kilan nuo kan. \v 8 Memani, mirier tiesiap la nualam toun, mirie la tualam ara maun. Ga maiaram ga tomeit migat tinan la tunama ga nunuo ga muruo. Ga naganmeng nunuo la tosaganung ga muruo. \v 9 Tale kan nomariktung meba maaganalie teip ga magaulap onim na uro kimanam. Karuk. Nomariktung meba maaganalie miriro inamaniap la nualam toun, muana la mirie nuam. \v 10 Ga mirier inamaniap tuam, mirie la nuam it. Pa mirier inamaniap nuam, mirie la tuam it. Pa tara la magimameng teip ga magaulap miriro inamaniap tuam, omeit bonim tuo la kakanu. \v 11 Titot tale gat tunama na uro kimanam. Pa maionama inamaniap tuam na kimanam. Pa er tala noi. Mamo Ila babai, unaleng mabuo inamaniap tuam la nualam toun na kukunim nung o bonim nuo. Are ratmat ga eba maionang ga namurit ba, are bibi la bionama ga namurit it.” \p \v 12 “Tie, tara la tunama ga mirie, uruale mabuo o kukunim o bonim nuo. Uriro bonim la nualo toun. Uruale maset mabuo ga tale kan sivutong noba. Migana o iou, iriet talamet la sivutong. Are ratmat ga me ties nung la iot na babam ula puaru meba betieng migat. \v 13 Titot la muruo noi. Ga tuaramam miriro tiesiap na tara la tunama ka na kimanam, are ratmat ga tenubap tung le dakieng na dalap ma. \v 14 Tualo ties nung maun inamaniap tuam ga teip ga magaulap onim na uro kimanam la mime nekaromela ga mirie. Memani, inamaniap tuam la tale mirie onim na uro kimanam, are tapmat, ga turo gat la tale turuo onim na urogo kimanam. \v 15 Tale kan nomariktung meba mavugutnara na uriro kimanam. Karuk. Pa nomariktung it meba unaleng mabuo, meba tale makiraraang migana ila kire. \v 16 Tale mirie onim na urogo kimanam, aret turuo la tale kan turuo onim na uro kimanam. \v 17 Ties nung la migat o. Narung le okosarieng ties nung migat ubiieng tapma na dalap ma ga makosarieng meba betmeng ga babaim ba gare inamaniap nuam migat. \v 18 Tinan la tosaganung ga muruo tunama kabirana ma inamaniap onim na uriro kimanam. Aret tie la masagarung miriro inamaniap la nualam toun meba mela maionang kabirana ma inamaniap onim na kimanam. \v 19 Meba teagamelie ga tebaurameng. Are ratmat ga migat ara eba betmeng gare ba inamaniap nuam mila babaim o ties migat. \v 20 Tie Mamo, tale kan mariktung met miriro. Karuk. Pa mariktung mebat maaganalie miriro inamaniap meba meptang ties nung ga naganmeng ira ruo. \v 21 Narung me mirier teip ga magaulap ganam le maionang ga namurit ba dalap ma, are nunuo Mamo, la nunama ira ruo ga tunama ira nuo. Aret tie ga narung le maionang ira bi. Are ratmat ga teip ga magaulap onim na kimanam la eba naganmeng la tosaganung ga muruo. \v 22 Nualo bonim ula kakanu toun, ga tualo maun miriro inamaniap. Are ratmat ga eba maionang un namurit dalap, are bibi la bionama un namurit dalap. \v 23 Tunama ira ma pa nunama ira ruo, ga nat iriro tavuk la narung le betmeng gare namurit dalap migat. Are ratmat ga teip ga magaulap onim na kimanam la eba omeira la tosaganung ga muruo. Ga eba omeira gat la nanung maime inamaniap tuam are rie la nanung me rulam. \v 24 Mamo, narung me teip ga magaulap mirie la nualam toun le maionang ga turuo na pianam leba tonang una. Narung meba agimameng lalabie ila kakani ga kukunim tung. Tara la tale ka betieng kimanam, nanung me rulam ga nuala iriro lalabie ga kukunim ula kakanu toun. \v 25 Mamo ila puvuvui, teip ga magaulap onim na kimanam la tale kan nomeit. Pa turuo la norit. Ga miriro inamaniap tuam, mirie gat la nomait la tosaganung ga muruo na uriro kimanam. \v 26 Ovaiktung bonim nuo mai. Ga eba gat ina maset novaiktang. Meba miarang tavuk o na me non teip, are la nume na me rulam. Ga turuo gat la eba tonang ira ma.” \c 18 \s1 Iudas la uabua Iesu na kilalap ma karorap. \p \v 1 Tie, Iesu la uaramo ra uriro ties, tubiat irie ga lop am o usingnualap la mela okoratmeng danuot Kidron. Toma na taralap o uriro danuot, non ubi la iot ga Iesu ga lop am o usingnualap la mela na uriro ubi. \v 2 Iudas irie migana la namo abung Iesu na kilalap ma karorap, irie gat la oit uriro pianam. Memani, papot ma lap Iesu la ume ula nebola ga lop am o usingnualap na uriro ubi. \v 3 Are ratmat ga malagiong Iudas garip ma teip o danunumiap ga teip mila maiario kier ga miridaip mila kakanim ga Parasaiop, ga mumaio na iriro nap. Ga man maialabiam lalabiep ga piririp ga maiariam pagap o danunumiap. \v 4 Mait Iesu mirier pagap ganam la namo betmeng ira a. Urie, ula kagarat mai ga mamarikong, “Aga la man aisinming?” \v 5 Mepulo ties ang gare ro, “man aisinpang Iesu onim Nasaret.” Pa maulo Iesu, “Turuot tiro.” Pa Iudas, migana la uabua Iesu na kilalap ma, la man dusong ga mirie. \v 6 Mepta Iesu la ugama, “Turuot tiro.” Pa ina tesugameng me malonim ga melum na kimanam. \v 7 Iesu la inagat mamarikong, “Man aisinming man migana?” Pa megama, “Man aisinpang Iesu onim Nasaret.” \v 8 Ina upulo Iesu ties gare ro, “Mirulo ra, turuot tiro. Pa leba man toisinming, tie miairam miriro teip meba mela na alang.” \v 9 Meba ovuoieng uriro ties la uaramo tinan: ‘Miriro inamaniap la nualam toun, karuk kan a noba ma la saikong.’ \v 10 Simon Petro la uavio non bainat ga muo ga uvo bainat ga okiripong kiginam a migana o ubi ang miridai ila uke na kilan ila lamige ga ilum kiginam a lourup. Bonim a iriro migana o ubi, irie Malko. \v 11 Pa aulo Iesu Petro, “Nabung bainat nung na lut iang. Atabo tale nanung meba tale tapto una uriro falo o ngitngit la uala Mamo toun, a?” \s1 Maiala Iesu ga ula ai \p \v 12 Tie, tiesong ara ga gar ma teip o danunumiap natauan ofisa maiang ga teip mila maiario kier maiam Iudaiap, la umaiat a Iesu ga avismeng o iagur. \v 13 Ga lake alagimeng me ai Anas. Irie mela ang Kaiafas, irie miridai ila uke na urie karanim. \v 14 Pa irirot migana la maulo teip mila kakanim onim Iudaia tinan gare ro, “Mumuru me noba migana meba aving maime mirie teip ga magaulap ganam.” \s1 Petro la ugama, “Tale arit Iesu.” \p \v 15 Urie, Simon Petro ga non kulot o usingnualap, la aliuluo Iesu ga lila. Miridai ila uke la ait iriro non kulot o usingnualap, are ratmat ga auluan Iesu me tapma na penbut ang miridai ila uke. \v 16 Pa Petro la man dusong lavie kagarat ai tabuna. Are ratmat ga iriro non kulot o usingnualap, la ait miridai ila uke, la ula lavie ga oulo magabun la uiale bo tabuna, ga alagieng Petro ga uobu. \v 17 Magabun la uiale bo tabuna, la amarikieng Petro gare ro, “Atabo nunuo gat nunuo kulot o usingnualap ang iriro migana, a?” Pa urau Petro ga ugama, “Karuk. Tale kan turuo kulot o usingnualap ang.” \v 18 Teip o ubi ga teip mila maiario kier la ofagameng kit. Susugun na pianam, man dusmeng la man okurmeng kit ga man meit u kit. Petro gat la man dusong ga man uet ga mirie. \s1 Miridai ila uke la amarikong Iesu \p \v 19 Urie, miridai ila uke la amarikong Iesu ma lop am o usingnualap, ga me bais la uaramo mai inamaniap. \v 20 Pa upulo Iesu ties ang gare ro, “Tualo ties maun teip ga magaulap na pianam la uakap. Busit tume masingtuala teip ga magaulap tapma na luguap o usingnualap ga tapma na luguan o lotu, ga na mirier pialap ganam teip ga magaulap onim Iudaia la mime nebola mana. Tale kan tuaramo ties na nap ba ila kagouri. \v 21 Memani ga tomariknung o ties la tuaramo? Temaieng le nala mamariknang teip ga magaulap la mepto ties tung. Migat, omait ties la tuaramo.” \v 22 Iesu la tiesong gare tiro pa non migana ila uario kier la man dusong, la avadunong Iesu ga ugama, “Me mani ga nupulo ties ang miridai ila uke a iriro tavuk?” \v 23 Iesu la upulo ties ang gare ro, “Leba taramang ties ba ula kiro, tie tiesnang la uakap me urie ties la tuaramo. Pa leba taramang ties ula muru, tie memani ga tovadunnung?” \v 24 Tie asagaong Anas Iesu ga ula ai miridai ila uke Kaiafas. Pa tale kan ovikmeng uriro iagur la avismeng o. \s1 Petro la inagat tiesong, “Tale kan arit Iesu.” \p \v 25 Tie, man dusong ka Simon Petro u uriro kit ga man ueit ga amarikmeng gare ro, “Atabo nunuo gat kulot ang o usingnualap, a?” Pa ugama Petro, “Tale kan turuo! Tale kan turuo kulot ang o usingnualap.” \v 26 Non migana o ubi ang miridai ila uke, irie namurit migan ang iriro migana la okiripong Petro kiginam a, la ugama, “Atabo nogimarung la nunama ga irie na ubi, a?” \v 27 Pa inagat ugama Petro, “Karuk.” Pa talet kagat ga kukurikong pura. \s1 Maiala Iesu ga ula ai Pilato \p \v 28 Tie, Iudaiap la alagimeng Iesu ga aipmeng ira luguan ang Kaiafas ga mela maiala na luguan ang primia Pilato. Parabira namur. Pa tale kan mela maiobu na luguan ang primia Pilato. Memani, agatmeng Iudaiap, “Leba bula buobung na luguan ang primia, irie la tale onim Iudaia, eva eba bupapalim na irap a Morowa ga eba tale bung tatak sisip na uriro la ula babau o ula aipieng.” \v 29 Ga man uanmela tapma lavie, urie muo Pilato mai ga mamarikong gare ro, “Miga miabung iriro migana na ties me man paga?” \v 30 Pa mepulo ties ang gare ro, “La tale irie migana o ukosar o kirinim, tala kan muvo pala iriro migana noun.” \v 31 Pa maulo Pilato gare ro, “Mimi kan le alagiming ga miabung na ties iro maimai ming kan.” Pa amelo Iudaiap, “Pabunakmeng meba tale panamung noba migana ga aving.” \v 32 Tinan la tiesong Iesu me tavuk leba aving ana, ga titot iriro paga la betong meba okosarang ties ang la betieng migat. \p \v 33 Tie, upto Pilato uriro ties ga inagat uobu me tapma na penbut ang primia. Ga amarikong Iesu ga muo. Ga amarikong gare ro, “Nunuo orong maiang Iudaiap, a?” \v 34 Pa upulo Iesu ties ang gare ro, “Atabo nunuo kan la agatnung nuga turuo orong maiang Iudaiap ga nuaramo uriro ties, o non inamaniap la nomelo tuo gare tie?” \v 35 Pa upulo Pilato ties gare ro, “Atabo agatnung turuo migana onim Iudaia, a? Karuk. Turuo migana onim Rom. Gar kan nuang ga miridaip mila kakanim la nomaiala ga munuo toi. Mani la akosarnung?” \v 36 Tie upulo Iesu ties gare ro, “Inamon tung la tale kan onim na uro kimanam. La inamon tung onim na uriro kimanam, tie puomeng inamaniap tuam o ubi meba damenamung, ga tala kan puoong migana ba meba toabung na kilalap ma miridaip mila kakanim. Pa inamon tung la tale kan onim na uro kimanam.” \v 37 Pilato la amarikong, “Pa nunuo orong, a?” Upulo Iesu ties ga ugama, “Tiesnung ara, turuo orong. Tovarangeieng naga ga muruo na uriro kimanam met uriro: Mating ubi meba baistang o ties migat. Mirier teip ga magaulap la omeuluo ties migat, mime mepto ties tung.” \v 38 Pilato la amarikong, “Ties migat la urie man paga?” Tiesong gare tiro ga inagat ula lavie mai Iudaiap. Ga maulo, “Tale kan orup kiribas ira a. \s1 Pilato la tiesong meba asapmeng Iesu iro maiogun \p \v 39 “Tie, amit ara non tavuk, tume avik non migana la unama na luguan o arubu mar mirie karaip na tara o la ula aipieng. Atabo naming le aviktang orong onim Iudaia ga ala miun?” \v 40 Pa ina kukupmeng gare ro, “Karuk tale irie. Aviknang Barabas!” Pa Barabas irie migana o danunumiap ga pula. \c 19 \p \v 1 Tie, kukupmeng ara gare ro, urie tiesong Pilato ga alagimeng teip o danunumiap Iesu ga aisikmeng. \v 2 Ga inamaniap o danunumiap la okosarmeng begat ang orong o iagur ula sisiru ga maiabu na bugam a. Ga maiabua gat non buruma ila laklage la taktogi ira a gare orong. \v 3 Are ratmat ga mumaio kagarat ai ga fugaumeng ira a gare ro, “La ula muru, orong maiang Iudaiap.” Ga avadunmeng. \v 4 Pa Pilato la inagat ula lavie ga ugama maime, “Agimaming, iro la alagirung ga muo lavie mi, meba amira, tale kan orup kiribas ba ira a.” \v 5 Tie, muo Iesu lavie ga uriro begat la okosarmeng o iagur ula sisiru la iot ka na bugam a. Ga iriro sasa ila laklage la taktogi la ut ka ira a. Are ratmat ga maulo Pilato, “Agimaming! Iriro i migana.” \v 6 Tie, miridaip mila kakanim ga teip mila maiario kier la agimameng ga kukupmeng maranit gare ro, “Tesapang iro maiogun! Tesapang iro maiogun!” Pilato la maulo, “Mimi kan le alagiming ga asapming iro maiogun. Tale kan orup kiribas ba ira a.” \v 7 Pa mepulo Iudaiap ties ang gare ro, “Pamaning non maimai ga uriro maimai la tiesieng, iriro migana leba aving. Memani, irie kan la tiesong gare ro, ‘Turuo Poi ang Morowa.’” \v 8 Pilato la upto uriro ties ga mitara urau. \v 9 Inagat uobu me tapma na penbut ang gavaman, ga amarikong Iesu gare ro, “Nunuo onim na man pianam?” Pa tale kan upulo Iesu ties ang. \v 10 Tie, aulo Pilato, “Atabo tale kan nuga napulang ties tung, a? Mating ngangas puorung leba ina noviktang ga mating ngangas meba nosaptang iro maiogun. Atabo tale onit uriro?” \v 11 Upulo Iesu uriro ties gare ro, “Morowa la tale ualo ngangas noun onim na panbinim, tie tala kan maning kukunim puoieng meba toboionang. Are ratmat ga migana la touabu na kilan nuo, kirinim ang irio migana la okurupin kirinim nung ga mitara kakanu.” \v 12 Pilato la upto uriro ties ga man oisinong alang ba meba avikang Iesu ga ala. Pa mitara marikmeng Iudaiap gare ro, “Leba aviknang iriro migana ga ala, tie tale kan nunuo migan ang Kaisar. Migana la tiesong namo irie kan orong, nekaroula ga Kaisar.” \v 13 Pilato la upto uriro ties ga mamarikong teip o danunumiap ga ina alagimeng Iesu me lavie. Ga unama bo luaga ang ias na non pianam la meivo inamaniap ‘nunamap a tadas’. O ties Ebaraio la meivo ‘Gabata’. \v 14 Uriro la la urie la o uranga ma pagap o parak me la ula babau o la ula aipieng. Ga urie la are 12 o muabari. Ga maulo Pilato miriro Iudaiap, “Agimaming orong ming.” \v 15 Ga kukupmeng gare ro, “Tekalaang! Tekalaang ga ala! Tesapang iro maiogun!” Ga fugauong Pilato ira ma ga mamarikong, “Me man paga? Ga miga asaptang orong ming iro maiogun?” Pa miridaip mila kakanim la mepulo ties ang gare ro, “Tale gat pamaning noba orong. Kaisar iriet narit orong pang.” \v 16 Are ratmat ga uala Pilato Iesu na kilalap ma, meba asapmeng iro maiogun. Ga alagimeng teip o danunumiap Iesu. \s1 Asapmeng Iesu iro maiogun \p \v 17 Urie, Iesu kan la uavio maiogun ang. Ga aipong iro taun Ierusalem ga ula na non nap o kimanam la meivo ‘Pianam ma mualap o bugam.’ O ties Ebaraio la meivo uriro pianam Golgata. \v 18 Iriro nap la asapmeng iro maiogun, ga lesapmeng gat narain teivien ga irie, irie na kilan ila lamige, pa irie na kilan ila avaong. Pa Iesu la sapong kabirana. \v 19 Pilato la omirong non ties ga maiabu teip o danunumiap nakap iro maiogun. Uriro umir la tiesieng gare ro, ‘Iesu onim Nasaret, orong maiang Iudaiap.’ \v 20 Pilato la omirong uriro ties ma naien ma tiesiap: Ties onim Ebaraio, ga ties onim Grik, ga ties onim Rom. Pianam la asapmeng Iesu iro maiogun, la iot kagarat u taun Ierusalem. Are ratmat ga papot ma teip ga magaulap onim Iudaia la mime mumaio ogimameng ga ovasmeng uriro ties. \v 21 Miridaip mila kakanim la ogimameng uriro ties ga papamnam dalap ma. Are ratmat ga mela amelo Pilato gare ro, “Buat omirnung gare ‘Orong maiang Iudaiap.’ Karuk. Omirnang ties gare ro, ‘Iriro migana la ugama, “Turuo orong maiang Iudaiap”.’” \v 22 Pa upulo Pilato ties, “Ties la omirtung ara uriet le iot.” \p \v 23 Teip o danunumiap la asapmeng ara Iesu iro maiogun, ga maiaram sasaip am ga mavuotmeng irama nagala ma napup. Ga mirier teip o danunumiap la maiara ut namurit nap. Maiara gat sasa ang la karuk o usigit ba ira. Akosarmeng iruo sasa ga namurit it nap a mavuo nakap ga aipong me lourup. \v 24 Are ratmat ga tiesmeng teip o danunumiap gare ro, “Tala kan agiritbuong iriro sasa. Karuk. Sagubuong o satu meba aitebuong aga migana leba arang.” Okosarmeng gare tiro, ga opuomeng non ties na Babam ula puaru: ‘Mavuotmeng sasaip tuam ga maiaram. Ga sagumeng o satu me aga migana leba arang sasa ruang.’ \v 25 Naga ang Iesu ga papa ang ga Maria, uriro Maria magabun ang Kilopas ga Maria onim na taun Makdala, miriro magaulap la man dusmeng kagarat u maiogun ang Iesu. \v 26 Iesu la ogimaong naga ang ga iriro kulot o usingnualap la mitara naong aime, la man dusliong ka kagarat. Ga oulo Iesu naga ang gare ro, “naga rung, iriro migana irie poi nuang.” \v 27 Pa aulo iriro kulot o usingnualap gare ro, “Papa ruang, uriro magabun urie naga nung.” Na iriro kan tara iriro kulot o usingnualap la olagiong Maria ga lila na luguan ang ga uale ubuo. \s1 Uvara Iesu \p \v 28 Tie, Iesu la mait, mirier ubiap am ganam la namara. Are ratmat ga ugama, “Tuga tapto.” Okosarong gare tiro ga ovuoong non ties la iot na Babam ula puaru la betieng migat. \v 29 Non falo a wain la ut kagarat. Are ratmat ga maiaro teip o danunumiap non sipanas onim na pirom ga maiabu na iriro wain. Ga tara la dakong viniga ana, avismeng iro muaranim a kadi ga maiabu me na nanam a Iesu. \v 30 Iesu la tavura a iriro viniga, tie ugama, “Ituamura titot.” Tie bulaieng bugam a me lourup ga uaira muranama a ga ula. \s1 Non migana o danunumiap la avureong Iesu na binbap a o kier \p \v 31 Urie, la, la me uranga ma pagap me la ula aipieng. Uriro la o sabat la kakanu ga Iudaiap la kikismeng me tongalip le kikibumeng iro maiogun na la o sabat. Ga amelo Pilato meba makofmeng kibap ma ga mavugut maiara tongalip. \v 32 Tie mela teip o danunumiap makofmeng kibap lie litiro teipien la lesapmeng ai Iesu. \v 33 Pa tara la betmeng ai Iesu, agimameng la uvara ra. Are ratmat ga tale lekofmeng kibapien a. \v 34 Pa non migana o danunumiap la abaleong Iesu o kier na binbap a. Pa talet kagat olabuan ga burunam la urukieng. \v 35 Migana la agimaong iriro, irie la baisong a iriro paga la agimaong. Are ratmat ga uriro ties, la baisong o la migat ga mimi gat le naganming iro. \v 36 Iriro paga la ovuoong non ties la iot na babam ula puaru la betieng migat. Uriro ties la igama, “Tala kan okofmeng muanam ba a.” \v 37 Pa non ties la iot na Babam ula babau la igama, “Eba agimameng iriro migana la abalemeng.” \s1 Maiabua Iesu na una ila nei \p \v 38 Tie, tubiat, Iosep onim na pianam Arimatia la ula amarikong Pilato meba airang le aving tongan Iesu, meba ala amung. Iosep irie non migana o usingnualap ang Iesu, pa urau me miridaip mila kakanim, ga uraio nagan ang. Pilato la keula aime, ga ula uavia Iosep tongan Iesu. \v 39 Ga Nikodimo, iriro migana tinan la ula betong ai Iesu na arubu, irie gat la muo. Muo ualam non sandap la ame kukuf ula muru, la makosarmeng o bulit lie narain kuopien kairori ga arasap, ga iat marigimeng. Giginanim a iriro sanda puoong gare 30 a kilogram. \v 40 Iosep ga Nikodimo la liavia tongan Iesu, ga liabua iriro sanda ira ma burap mila murum. Aliuluan it tavuk maiang Iudaiap la mime akosar ira ma teip ga magaulap la mime memuam. \v 41 Na irie nap la asapmeng Iesu iro maiogun, non ubi la iot na irie nap. Pa na uriro ubi ame non una ila nei la tale ka memua migana ba ana. \v 42 La maiong Iudaiap o uranga ma pagap me la o sabat la namor no ba titot, ga iriro una la ut kagarat. Are ratmat ga liavia tongan Iesu ga lila liabua na iriro una. \c 20 \s1 Iesu la inar teuara \p \v 1 Urie, na natauan la o wik (sande), Maria onim Makdala la muio betieng ai una parabirat namur, tasik man arubu ka. Ga agimaieng tadas la pugutuara ra na nanam a una. \v 2 Are ratmat ga ibirieng ga ila ai Simon Petro ga non gat kulot o usingnualap, irie la mitara ume na Iesu aime, ga leilo Maria gare ro, “Maiaviara Ila Kakani na una, ga tale avet, lagum la maiabua.” \v 3 Are ratmat ga Petro ga iriro non kulot o usingnualap la oliolai pianam ga lila na una. \v 4 Man ibirliong iat ga lila, pa iriro non kulot o usingnualap la akotarekong Petro ga lake ula betong na una. \v 5 Kiraong me lourup ga ui tapma na una ga magimaong miriro burap mila murum la maialuam neip a Iesu ma. Pa tale uobu. \v 6 Simon Petro la muo malonim a ga uobu ga ula tapma na una. Ga magimaong burap la maiot. \v 7 Ga agimaong gat non buruma, irie buruma la maialu bugam a Iesu. Iriro buruma la tale kan ut ga mirie non burap. Karuk. Ui gare non migana la alukunong ga uabua ga ut na non nap. \v 8 Tie, iriro non kulot o usingnualap la betong lake ai una, irie gat la ula uobu. Ga magimaong miriro pagap ga naganong. \v 9 Na iriro tara tale ka mameit maset tiesiap la maiot na Babam aime Iesu leba ina teara na una. \v 10 Tie, inar terigiliong kulen o usingnualap me lakuan. \s1 Maria onim Makdala la agimaieng Iesu \p \v 11 Urie, Maria la man dusieng lavie ai una, ga man iliba. Man iliba ka ga man kiraieng ga man ui tapma na una. \v 12 Ga legimaieng angelopien la limanim sasaip mila pasokmeng. Lionama na iriro nap tinan la maiot neip a Iesu ana. Irie la unama uala a. Pa irie la unama malakibap a. \v 13 Tie omarikliong Maria gare ro, “Magabun, memani ga man nuliba?” Pa leilo gare ro, “Maiavia ra Ila Kakani ruang, ga tale arit man nap la maiabua ana.” \v 14 Tiesieng gare tiro ga terigieng ga agimaieng Iesu la man dusong tie. Pa tale ait Maria, irie Iesu. \v 15 Urie, omarikong Iesu gare ro, “Magabun, memani ga man nuliba? Nuga aisinnang aga?” Maria la agatieng namo ga migana ra ila uale bo ubi ga ailo gare ro, “Migana ila kakani, leba naving ga nala aun, tie tonalava a nap la nuabua, meba tala taving.” \v 16 Pa ugama Iesu, “Maria”, pa terigieng Maria me ira Iesu ga tiesieng gare ro o ties Ebaraio, “Raboni”, iriro dadema “Raboni” la are ro, “Migana o usingnualap” o ties onim lakuan buong. \v 17 Pa oulo Iesu gare ro, “Baraba tonuat, memani, tale ka tula nakap ai Mamo ruang. Pa nala mai papap tuam ga manalava gare ro, ‘Eba tala nakap ai Mamo ruang ga Mamo ming, Morowa ruang ga Morowa ming.’” \v 18 Are ratmat ga Maria onim Makdala la ila, ga mailo lop o usingnualap gare ro, “Agimarung ara Ila Kakani.” Ga mailo o uriro ties la ualo Ila Kani un. \s1 Lop o usingnualap la agimameng Iesu \p \v 19 Urie, lop o usingnualap la merau me Iudaiap, are ratmat ga maiolua tabuna a irie luguan la man maionama ana. Pa naminila ra muabari na urie sande. Ga muo dusong Iesu kabirana ma. Ga maulo, “Malina le ot miun.” \v 20 Tiesong gare tiro ga masinguala lie kilalapien a ga binbap a. Lop o usingnualap la agimameng Ila Kakani ga temeba dalap ma. \v 21 Tie inagat maulo Iesu, “Malina le ot miun. Mamo la tosagaong ga muruo, ga aret tiro la misagarung ga mila.” \v 22 Tiesong gare tiro ga ofuoong ifif a me maun, ga maulo gare ro, “Miarara Muranama Ila Babai. \v 23 Leba miavaiang kirinim maiong teip ga magaulap, tie eba karuk ba ume kirinim maiong; Pa leba tale miavaiang kirinim maiong inamaniap, tie kirinim maiong la eba ka man iot.” \s1 Tomas la agimaong Iesu \p \v 24 Urie, tara la betong Iesu mai lop o usingnualap, non ma 12 ma lop o usingnualap la tale unama ga mirie. Irie Tomas, meiva Didimas, muana o uriro bonim kasanganipien. \v 25 Are ratmat ga non lop o usingnualap la amelo gare ro, “Agimapang ara Ila Kakani.” Pa maulo Tomas gare ro, “Leba tale agimarang kaguma o tainam la maiabu na kilan a, ga leba tale tabung kaneunam tuo me na kaguma o tainam, ga tabung kilan tuo ira ma binbap a, tie tala kan nagantung. Karuk kan migat!” \v 26 Lama 7 la malonim lop o usingnualap la man maionama gat tapma na luguan, ga Tomas gat la unama ga mirie ga mangingitmeng ara mirier tabup ganam, pa muo Iesu ga dusong kabirana ma. Ga ugama, “Malina le ot miun!” \v 27 Tie aulo Tomas gare ro, “Nabung kaneunam nung togo, ga legimanang kilalapien tuo. Ga nabung kilan nuo me ro na binbap tuo. Buat ogueknung nagan, pa nagannang it!” \v 28 Upulo Tomas ties ang Iesu ga ugama, “Nunuo Ila Kakani ruang. Nunuo Morowa ruang.” \v 29 Pa aulo Iesu gare ro, “Togimanung ara are ratmat ga nagannung, a? Teip ga magaulap la tale togimameng pa naganmeng it, miriro inamaniap la eba omela laminais.” \p \v 30 Iesu la makosarong papot ma non kagup onim na panbinim na irap ma lop o usingnualap, pa tale mamirtung miriro ganam na uriro babam. \v 31 Pa miriro la mamirtung, mamirtung meba naganming ira Iesu irie Karisito, Poi ang Morowa. Pa leba naganming, tie eba omila ninimiap ula iot maset atatan makin iro bonim a. \c 21 \s1 Iesu la ina betong mai lop o usingnualap \p \v 1 Urie, non lap malonim, inagat betong Iesu mai lop o usingnualap u kin Galili. Non bonim o uriro kin Tiberias. Tevaikong mai gare ro. \v 2 Simon Petro, Tomas, non bonim a Didimas, Natanael onim na taun Kana na provins Galili, narain lopien angan Sebedaio, ga non narain kulen o usingnualap angan Iesu, la maionama. \v 3 Ga Maulo Simon Petro gare ro, “Eba tala nabirarang.” Are ratmat ga amelo, “Atabo pava gat leba pala ga nunuo.” Tie tegomeng bo non obinam ga mela. Pa na uriro arubu tale kan mamela abulap ba. \v 4 Tara la namo betieng muabari, agimameng Iesu labinim la man dusong. Pa tale ameit lop o usingnualap la irie Iesu. \v 5 Are ratmat ga marikong Iesu ga ugama, “Ei lop tuam, atabo miaram abulap ba?” Pa mepulo ties gare ro, “Karuk.” \v 6 Ga maulo, “Agoming ubianama bo kilan ila lamige o obinam, ga eba miaram noba abulap.” Are ratmat ga agomeng ubianama ga ula lourup, ga maiaram papot ma abulap, ga tale puomeng meba meranang ubianama me nakap. \v 7 Iriro kulot o usingnualap la mitara naong Iesu aime, la aulo Petro gare ro, “Iriro migana, irie Ila Kakani.” Simon Petro la avikong saket ga okosarong ubi. Pa tara la upta la tiesong Ioanes gare ro, “Irie Ila Kakani.” Ina una saket ang ga tegoong me lourup na burunam ga kagaiong ga ula labinim. \v 8 Pa non lop o usingnualap la mumaio bo obinam, ga merana ubianama ma abulap. Tale kan maionama kakaliat u labinim. Maionamat gare 100 meta. \v 9 Tara la betmeng ara labinim, ogimameng kit la iot. Ga non abuluma la ut na kit ma figabip ga non purun gat la iot. \v 10 Ga maulo Iesu gare ro, “Mirie abulap la miaram titot, miaram noba me ro.” \v 11 Tiesong gare tiro ga tegoong Simon Petro bo obinam ga urana ubianama me na ubiem. Abulap mila kakanim la dakmeng na ubianama, puomeng gare 153 ma abulap ganam. Papot migat! Pa iriro ubianama maiang la tale kan giritong. \v 12 Tie, maulo Iesu gare ro, “Mumiong parakming.” Pa merau ga karuk kan a kulot ba o usingnualap la amarikong, “Nunuo aga?” Memani, ameit it irie Ila Kakani. \v 13 Are ratmat ga uaro Iesu purun ga abuluma ga ualam maun. \v 14 Lama naien tara la betong Iesu mai lop o usingnualap, tubiat la inar teuara na una. \s1 Iesu la aulo Petro, “Nalang parak maun sipsipup tuam.” \p \v 15 Urie, parakong ara Iesu ga lop o usingnualap, tie ugama aime Simon Petro, “Simon, poi ang Ioanes, atabo makurupnin miriro inamaniap ga mitara nanung me rulam, a?” Petro la aulo, “Eva, Ila Kakani. Tonit ara narung me nulam are papa.” Tie, aulo Iesu, “Nalang parak maun tatak sipsipup tuam.” \v 16 Lama naraen tara la ina amarikong Iesu, “Simon, poi ang Ioanes, atabo nanung me rulam, o karuk?” Pa ugama Petro, “Eva, Ila Kakani, tonit la narung me nulam are papa.” Ga inagat aulo Iesu, “Unaleng bo sipsipup tuam.” \v 17 Tie, lama naien tara la inagat amarikong Iesu, “Simon, poi ang Ioanes, atabo nanung me rulam, a?” Giginam dalap a Petro me Iesu la amarikong ma naien ma taraiap ot uriro namurit umarik, “Nanung me rulam?” Are ratmat ga aulo Iesu, “Ila Kakani manit mirier pagap ganam. Tonit la narung me nulam gare papa.” Tie, inagat ugama Iesu, “Unaleng bo sipsipup tuam. \v 18 Mirulo migat: Tara la nokubama, nume ovis kanam nung ga nume nunum me na pianam la nuga nala una. Pa tubiat leba lainang, eba navingan kilalapien nuo me nakap ga non kan migana leba ovisang kanam ira nuo ga nolagiang me na pianam la tale nuga nala una.” \v 19 Uaramo Iesu uriro ties meba asingala man tavuk leba aving Petro ga alang bonim ula kakanu aun Morowa. Ga tubiat ga aulo Petro gare ro, “Tonouluan.” \s1 Ties ang iriro kulot o usingnualap la mitara naong Iesu aime \p \v 20 Urie, terigiong Petro ga agimaong iriro kulot o usingnualap la mitara naong Iesu aime, la leuluan ga muo. Iriro migana la unama kagarat ai Iesu tinan na tara la nebolameng ga iat parakmeng. Ga uabu bugam a ira a aroma a Iesu ga amarikong, “Ila Kakani, aga irie leba noabung na kilalap ma karorap?” \v 21 Are ratmat ga agimaong Petro ga amarikong Iesu gare ro, “Ila Kakani, are mani me iriro migana? Eba aving gare mani?” \v 22 Pa upulo Iesu ties gare ro, “Leba narang meba onang puoieng na tara la eba ina murang, miriro la tale pagap nuam. Munang tonouluan it.” \v 23 Are ratmat ga ila ties tapmat mai pavailup gare ro, “Iriro kulot la tala kan uvara. Pa tale kan tiesong Iesu aime leba tale aving. Karuk. Tiesong gare ro, ‘Leba narang le onang puoieng na tara leba ina murang, atabo irie la paga nuang, a?’” \p \v 24 Iriro kulot o usingnualap, iriet la baisong ma miriro pagap ga omirong uriro ties. Ga obit, uriro ties la baisong o la migat. \p \v 25 Ame papot non pagap gat la makosarong Iesu. Pa leba mamirtang babap la ame tiesiap ma mirie pagap ganam la makosarong Iesu na tara la unama na uro kimanam, atabo kimanam buong la tale imaning pialap la puomeng meba miabung miriro babap mana.