\id MRK - Kandas, Kait translation team, Jun 2007 \h Mak \toc1 A Wakak na Wasiso uno Iesu Karisito Mak i tumusi \toc2 Mak \mt2 A Wakak na Wasiso uno Iesu Karisito \mt1 Mak \mt2 i tumusi \is1 A wasiso talapor mugu \ip O Mak, ara risano kai o Jon, i tumus a buk ri. I a mugano musano ra i tumtumus una Wakak na Wasiso. O Mak i ausur ara tagun a noino ma aru nat na ususer anun o Iesu. A taro det nuki lena, o Mak i los a wasiso un o Iesu gusun o Pita, ra numur i tumusi. O Mak i labopat ut sapat o Jerusalem. I kai i tama a kum utna ra o Iesu i pami. Ra dat luk a buk Mak 14:51-52 kutiro i wasiso uni ut. \ip Numur i wanpat a tene warut anun o Pol ma o Banabas una nunder a pinapam (tama Ap 12:25). \ip O Mak i tumtumus torom a taro Rom sur det in tasman a Wakak na Wasiso un o Iesu. Una buk ri i inanos det lena, o Iesu kut ra a dekdekino i labo ma i utur ukai a warkurai. I nemi sur a taro Rom ma dat kai dat in tasmani lena o Iesu a Nutun o God. \ip O Mak i tumus a susut na utna na ukisin ra o Iesu i pami, ma a kum mamaut ra i taramo i, ikut ke tumus sikot a ramano wasiso na ususer anun o Iesu. Ara utna kai ra o Mak i tumusi, i lenri, o Iesu a dekdekino i labo sakit gusun o Satan, ma i a Tene Ulaun anundat. \ip A tumtumus anun o Mak i tuk taru kut una 16:8. Ma a buk Mak 16:9-20 ara musano gisen ut i tumusi. \iot A inawan ina buk Mak: \li1 O Iesu i turpas anun a pinapam (1:1-13) \li1 O Iesu i papam tong o Galili (1:14-9:50) \li1 O Iesu i wan usapat o Jerusalem (10:1-52) \li1 A tintinip na wik ma a minat anun o Iesu (11:1-15:47) \li1 A katkatutur melet anun o Iesu gusun a minat (16:1-20) \c 1 \s1 O Jon a Tene Baptaiso i warawai \r (Mt 3:1-12; Lk 3:1-18; Jn 1:19-28) \p \v 1 Iri a Wakak na Wasiso un o Iesu Karisito, a Nutun o God. \p \v 2 I turpasi elar nama wasiso anun o God ra a poropet Aisaia i sa tumus tari lena, \q1 “Tama i, an tulu ru anung a tene los wasiso sur in mugu tam, \q1 i ra in pam saro anum a kisapi. \q1 \v 3 Una nubual kalako taro uni, in nalngan ara i kakabo lena, \q1 ‘Mot in pam saro a kisapi anun a Labino, \q2 mot in pam kodos anun a kum kisapi.’” \rq Ais 40:3 \rq* \m \v 4 A musano ra, i o Jon a Tene Baptaiso. I kis una nubual kalako taro uni, ra i ser warawai lena, a taro det in nukpukus ma din baptaiso det, sur o God in unus ru anundet a kum sakino petutna. \v 5 A taro rop tagisapat o Jerusalem ma tagun a kum tamtamon rop kai una papor Judia, det wan toromi. Det watung puaso anundet a kum sakino petutna, ra i baptaiso det una danim Jodan. \v 6 O Jon i ser emar nam in namalu di pami nama iwu na kamel, ma i ser ker wati nam in pino bulumakau. I ser wan a kum ko ma a polono tatos. \v 7 I ser watungi lena, “O naro ra in mur tang, a dekdekino i labo tan a dekdeking. Ka elar sur an par piso, ma an palos aru su gusun aru kikino, uni a natino sakit tano. \v 8 Iau, a baptaiso mot nama danim, ikut i, in baptaiso mot nama Tokodos na Nion.” \s1 O Jon i baptaiso o Iesu, ra numur o Satan i lari \r (Mt 3:13-4:11; Lk 3:21-22; 4:1-13) \p \v 9 Una ara bung, o Iesu i wanpat tagitong o Nasaret una papor Galili, ra o Jon i baptaiso i una danim Jodan. \v 10 O Iesu i saur gusun a danim, ra i tama a langit i papos, ma a Tokodos na Nion i wan pirso toromi elar namin natabun. \v 11 In nalngan ara tagisapat una langit i watungi lena, “Ui a Nutunglik, a nat na wakak, a gas nam ui.” \p \v 12 Uniutra a Tokodos na Nion i tulu ru o Iesu usa una nubual kalako taro uni, \v 13 ra i kis tiro a wat na noino bung, ra o Satan i lari. I kis tomo nama kum kuabor ma a kum ensel det waruti. \s1 O Iesu i kabo pas a wat na tene woro bene \r (Mt 4:12-22; Lk 4:14-15; 5:1-11) \p \v 14 Ra di sa uruk tar o Jon una karabus, o Iesu i wanpat tiro una papor Galili, i warawai nama Wakak na Wasiso anun o God. \v 15 I watungi lena, “A du bung i sa sot, ma a matanitu anun o God i sa milau. Mot in nukpukus, ma mot in nurnur una Wakak na Wasiso.” \p \v 16 O Iesu i usal una usalin ina du tasi Galili, ra i tama pas o Saimon der sino nam o Endru. Der woro a bene sa utasi, uni der aru tene woro bene. \v 17 I watungi tander lena, “Mur in mur iau, sur an ususer mur sur mur aru tene ben taro.” \v 18 Uniutra der katutur pas gusun anunder a kum bene, ma der muri. \p \v 19 I wan lilik melet, ra i tama pas o nandersino bulung, o Jems ma o Jon, aru nutnutun o Sebedi. Der kis taru una pot ma der mabon anunder a kum bene. \v 20 Uniutra, o Iesu i kabo der, ra der wan gusun a tamander ma a kum tultul kura una pot, ma der muri. \s1 O Iesu i lakro ru a laulau na nion gusun ara musano \r (Lk 4:31-37) \p \v 21 Det wan utong o Kapernaum. Ra una Bung na Sabat o Iesu i ruk utiro una rumu na lotu, ma i ususer a taro. \v 22 Ra det kisin una nuna kum etowo, uni i ususer det elar nam ara, ra a warkurai kura ut tano. Ke ususer det elar nama kum tene ususer tagun a Warkurai. \p \v 23 Uniutra ara musano, a laulau na nion kura uni, i ruk utiro una nundet a rumu na lotu, ma i kakabo lena, \v 24 “Iesu, ui a te Nasaret u ling na pam asau un met? U wanpat sur un banlaulau met? A tasman ui, ui a Tene Tokodos anun o God.” \v 25 O Iesu i sakbati lena, “Gong u wasiso! Pirso gusun a musano ra!” \v 26 Ma a laulau na nion i gunu dekdek tari, ra i kukukuk ma i pirso gusuni. \p \v 27 A taro rop det kisin doko, ra det ting etetalai det lena, “Asau ri? A matok na ususer. A musano ri i ususer nama dekdek, ma a warkurai kura ut tano. I ser wasiso, ra a kum laulau na nion det ser tarom tano.” \v 28 Ra a wasiso un o Iesu i wan sarara lakit utiro una kum tamon rop una papor Galili. \s1 O Iesu i ulangolango pas a susut na misait \r (Mt 8:14-17; Lk 4:38-41) \p \v 29 O Iesu tomo nama nun a kum nat na ususer, det pirso tagun a rumu na lotu. Uniutra, det wan tomo nam o Jems ma o Jon ra det wan utiro una rumu anun o Saimon der nam o Endru. \v 30 A ino a inumun o Saimon, i misait nama pino mararong, kura i inep. Uniutra det inanos o Iesu uni. \v 31 Ra o Iesu i wan toromi, i pam a lamano, ma i ukatutur pasi, ra a mararong i rop mut gusuni. Numur a ino ra i tabor det mo nama utna na inangon. \p \v 32 Ra in matanas i sa sup taru, a taro det ben pat a kum misait rop torom o Iesu, ma det kai ra a kum laulau na nion kura un det. \v 33 A taro rop tagun a tamon ra, det wanpat ma det bukus una matansako. \v 34 Ra i ulangolango a susut ra det misait nama kum wur matano misait. I lakro ru a susut na laulau na nion gusun det, ma i turbat a kum laulau na nion sur gong det wasiso, uni det tasmani ut o Iesu. \s1 O Iesu i warawai tiro una papor Galili \r (Lk 4:42-44) \p \v 35 Una lar, o Iesu i tuangun ra i pirso. I wan sur a nubual kalako taro uni, ma i wararing tiro iai. \v 36 O Saimon ma det ra det wan tomo nami, det sisio suri. \v 37 Ra det sa sio pasi, det inanosi lena, “A taro rop det sisio sur ui.” \v 38 Ra o Iesu i balu det lena, “Dat in nan gisen bulung utiro un lako kum tamon milau, sur an warawai kai torom det. Uni i kut ra, a kibino ra a wanpat suri.” \v 39 Ra i wan tuptupukus una papor Galili rop. I warawai una nundet a kum rumu na lotu, ma i lakro ru a kum laulau na nion gusun a taro. \s1 O Iesu i ulangolango pas ara lepra \r (Mt 8:1-4; Lk 5:12-16) \p \v 40 Ara musano, i misait nama lepra, i wan torom o Iesu, ra i kis butkeke, ma i saring dekdeki lena, “Ke ngangitin torom ui, ra u nemi, un ulangolango pas iau.” \v 41 O Iesu i maris doko i. I kodos a lamano, ma i pam a pinino ra i watungi tano lena, “A nemi ut, un langolango.” \v 42 Uniutra, a lepra i rop mut gusuni, ra i langolango melet. \v 43 Uniutra, o Iesu i tulu ru i, ma i pak bat tari lena, \v 44 “Gong u inanos tar taio nami. Un nan ma un ese mugu tar ui torom a tene etabor torom o God, ma un pitar a kum etabor torom o God elar nami ra o Moses i sa watung tari. Ra un pami lenra, in talapor torom a taro lena u sa langolango.” \v 45 Ikut a musano ri, i wan ma i wasiso tuptupukus, ra a wasiso uni, i wan sarara. I mo ra, o Iesu ke wan puaso melet un tu tamon. I wan ra i ser kis tuptupukus mukut tiro una kum nubual kalako taro uni. Ikut a taro tagun a kum tamon det ser wan toromi. \c 2 \s1 O Iesu i ulangolango ara musano a pinino i mat \r (Mt 9:1-8; Lk 5:17-26) \p \v 1 A iso bung bat tari, ra o Iesu i wanpat melet tiro una tamon Kapernaum. A taro det longoro i lena i sa wanpat tiro urumu. \v 2 A susut det wanpat, ra katu kolo sa urumu ma tiro upiso una matansako, ra i warawai torom det nama wasiso anun o God. \v 3 Ra a wat na musano det los ara musano a pinino i mat. Det losi torom o Iesu. \v 4 Ikut ka det pet lar pasi, uni a taro det bukus doko. Ra det wan tito usapat una lur na rumu, ra det papok saro pas a nubual taltalai nam o Iesu i tur iai, ra det unoro pirso a misait tomo nama bat ra i inep uni. \v 5 O Iesu i tama anundet a nurnur, ra i inanos a musano a pinino i mat lena, “Nutunglik, di sa unus ru anum a kum sakino petutna.” \p \v 6 A ramano kum tene ususer tagun a Warkurai kura det kis taru, a nuknukindet i lena, \v 7 “Ilai sur a musano ri i wasiso lenra? I watung laulau o God uni i elaro i nami. Osi i elar sur in unus ru a kum sakino petutna? O God kut takai.” \p \v 8 Uniutra, o Iesu i tasman asau ra det nuknuk uni. Ra i ting det, “Ilai ra a nuknukimot i lenra? \v 9 Asi na ngas na wasiso an len tan a musano ri, sur an ese a dekdeking nami torom mot? Pepetlai, an watungi lena, ‘Di sa unus ru anum a kum sakino petutna,’ o, an lena, ‘Un katutur, un los anum a bat ma un nan’? \v 10 An watungi lenri sur mot in tasmani lena, o God i pitar a warkurai torom a Nutun a Musano, sur in unus ru a kum sakino petutna nin upiso.” Ra o Iesu i watungi torom a musano a pinino i mat lena, \v 11 “A inanos ui, un katutur, un los anum a bat, ra un nan sur anum a rumu.” \v 12 I katutur, ma i los anun a bat, ra i wan pirso umatan det rop. A taro rop det kisin ra det rakon lekeleke pas a risan o God lena, “Uni maragom ri, met tama a ngas na utna lenri.” \s1 O Iesu i kabo pas o Liwai \r (Mt 9:9-13; Lk 5:27-32) \p \v 13 O Iesu i wan melet utiro una papor ina du tasi Galili. A labino kunur na taro det wanpat toromi, ra i ususer det. \v 14 Ra i wan nanan, i tama pas o Liwai a nutun o Alpius, i kis una rumu na los takis. O Iesu i inanosi lena, “Un mur iau.” Ra o Liwai i katutur ma i muri. \p \v 15 Numur o Iesu ma anun a kum nat na ususer, det wangon tiro una rumu anun o Liwai. A susut na tene los takis, ma a kum tene sakino kai det wangon tomo nam det, uni a susut na taro lenri det ser mur o Iesu. \v 16 A kum tene ususer tagun a Warkurai ra det Parisi utkai, det tama o Iesu i wangon tomo nama kum tene sakino ma a kum tene los takis, ra det ting anun a kum nat na ususer lena, “Sur asau o Iesu i wangon tomo nama kum tene los takis ma a kum tene sakino?” \v 17 O Iesu i longoro i, ra i watungi lena, “A dokta ke wanpat sur det ra det langolango. Awu! I wanpat sur det kut ra det misait. Ka wanpat sur an kabo pas a kum tene tokodos, awu. A wanpat sur an kabo pas a kum tene sakino.” \s1 Det ting o Iesu una winewel torom o God \r (Mt 9:14-17; Lk 5:33-39) \p \v 18 A kum nat na ususer anun o Jon ma a kum Parisi det wewel. Ara taro det wanpat torom o Iesu ra det tingi lena, “Sur asau ra a kum nat na ususer anun o Jon ma a kum nat na ususer anun a kum Parisi det wewel, ikut anumi awu?” \v 19 O Iesu i balu det lena, “A kum paspasan a matok na nolin, det in wewel pepetlai ra kura i utmakai tomo nam det? Ke sot sur det in wewel, uni a matok na nolin kura utmakai i tomo nam det. \v 20 Ikut tu bung in nanpat, ra din ben ru a matok na nolin gusun det, ra det in wewel maragom. \p \v 21 Katutaio in mabon a du matok na malu tomo nama turaino ra i tararos. Ra in lenra a du matok na malu in raros a turai na malu, ra in tararos bing. \v 22 Ma kataio in titior a matok na wain utiro un in turai na koto, ra di pami nam in pino meme, sako a wain in purus in nokoto na wain, ra a wain ma in nokoto der in laulau. Din titior a matok na wain ut utiro un in matok na koto na wain. \s1 O Iesu i wasiso talapor una Bung na Sabat \r (Mt 12:1-8; Lk 6:1-5) \p \v 23 Ara dubung una Bung na Sabat, o Iesu i wan nanan epotor una kum kinobot na wit. Anun a kum nat na ususer det wan tomo nami, ra det turpas a kumut a ramano kum turunu wit. \v 24 A kum Parisi det inanos o Iesu lena, “Tama i! Ilai sur anum a kum nat na ususer det pam a utna ri, ra ke tokodos elar nama warkurai tagun a Bung na Sabat?” \v 25-26 O Iesu i balu det lena, “Pepetlai, ka mot luk utmakai asau ra o Dewid i pami? Una kilalo ra o Abiata i mugumugu na tene etabor torom o God, o Dewid tomo nama kum paspasano det murak, ma kalako utna. O Dewid i ruk tiro una rumu anun o God, ra i wan a beret di sa pitar tari torom o God. Ma i tabor kai a kum paspasano nami. Ikut a beret ra, a warkurai taguni, i lenri, a kum tene etabor torom o God kut det in nangon taguni, ma a taro ororos gong.” \v 27 Ra o Iesu i len tandet, “A Bung na Sabat di pami sur in warut a taro. Ka di pami sur a taro det in warut a Sabat. \v 28 Lenkutkai ra, a Nutun a Musano i a Labino utkai tagun a Bung na Sabat.” \c 3 \s1 O Iesu i ulangolango pas ara musano una Bung na Sabat \r (Mt 12:9-14; Lk 6:6-11) \p \v 1 Numur o Iesu i ruk melet utiro una rumu na lotu. Ara musano kura iai, a lamano i kong. \v 2 Ara taro kura det sisio sur tu utna det in takun o Iesu nami. Ra det tamtama wakak taru ut uni, ra in ulangolango pas a musano ra una Bung na Sabat, o awu. \v 3 Ra o Iesu i inanos a musano ra a lamano i kong lena, “Un tur tiro numugu tan a taro rop.” \v 4 Numur o Iesu i ting det lena, “Asau i tokodos sur din pami una Bung na Sabat? Din pam a wakakino, o a laulau ino? Din ulaun taio, o din um doko taio?” Ikut det kis wowowon ma ka det balu i. \v 5 O Iesu i nas pukpukus det, i balano sungun nam det, ikut i maris det, uni a balandet i dekdek doko. I inanos a musano ra a lamano i kong lena, “Kodos a lamam.” Ra i kodosi, ma a lamano i tokodos melet. \v 6 Uniutra a kum Parisi det pirso ra det wasiso tomo nama taro anun o Erod, sur tu kisapi det in um doko o Iesu uni. \s1 A labino kunur na taro det wan torom o Iesu \p \v 7 O Iesu tomo nam anun a kum nat na ususer, det wan utiro una papor ina du tasi Galili. Ma a labino kunur na taro taginin una papor Galili det muri. \v 8 A taro det longoro a kum sau ra i pami, ra a susut det wanpat toromi tagitong una ru papor Judia ma Idumea ma tagisapat o Jerusalem, ma tagitong una ara papor danim Jodan ma tagitong o Taia ma o Saidon. \v 9 Ra a kunur na taro det sa bukus, i inanos anun a kum nat na ususer, sur det in sio tar tu pot. Ra a taro det in bukus talilis pasi, in kas uni. \v 10 I sa ulangolango tar a susut munung, ra a ramano kum misait bulung, det sugut saro det utiro toromi, sur det in pam a pinino. \v 11 A taro ra a kum laulau na nion kura un det, ra det in tama i, det in puku piso sa numugu tano, ma det in woiwoi lena, “Ui a Nutun o God.” \v 12 Ikut i turbat dekdek det, sur gong det inanos tar taio lena, i osi. \s1 O Iesu i kabo pas a noino ma aru aposel \r (Mt 10:1-4; Lk 6:12-16) \p \v 13 O Iesu i wan usapat una tangai, ra i kabo pas ara taro ra i ling sur det, ra det wan toromi. \v 14 I pilok pas a noino ma aru musano, ra i urising det nama kum aposel. I pilok det sur det in nan tomo nami, ma sur in tulu det sur det in warawai. \v 15 Ma i pitar a dekdek torom det, sur det in lakro ru a kum laulau na nion. \v 16 Iri a kum risan a noino ma aru musano ra i pilok pas det: O Saimon, i ra o Iesu i urisingi nam o Pita, \v 17 o Jems ma o Jon der sino, aru nutnutun o Sebedi, der ra o Iesu i urising der nam o Boanerges, i kukuraino, aru nutnutun a pungpugur, \v 18 ma o Endru, o Pilip, o Batolomiu, o Matiu, o Tomas, o Jems a nutun o Alpius, o Tadius, o Saimon ara tagun a kabotaro Silot,\f + \fr 3:18 \ft Silot i a risan a taro, ra det tur tomo, uni det nemi sur det in lakro ru a gapman Rom.\f* \v 19 ma o Judas Iskariot, i ra i usobor tar o Iesu. \s1 Det watungi un o Iesu lena a laulau na nion i sisiop taru uni \r (Mt 12:22-32; Lk 11:14-23; 12:10) \p \v 20 Numur ra o Iesu i sa ruk taru una rumu, ara kunur na taro bulung det wanpat toromi, ra katu du bung sur o Iesu ma anun a kum nat na ususer det in nangon uni. \v 21 A kum kukunu det longoro a wasiso ra uni, ra det wanpat sur det in ben pasi, uni a taro det watungi uni lena ke tokodos mo a nuknukino. \p \v 22 Ra a kum tene ususer tagun a Warkurai, ra det wan tagisapat o Jerusalem, det watungi lena, “O Belsebul, a labino anun a kum laulau na nion, i sisiop taru un o Iesu, ra i ser lakro ru a kum laulau na nion nama dekdekin o Belsebul.” \p \v 23 Ra o Iesu i kabo pas det toromi, ma i wasiso torom det nama kum wasiso elelar lenri, “Pepetlai sur o Satan in lakro melet ru o Satan? \v 24 Ra tu gapman det melet ut det in waim etalai, a gapman ra in tur dekdek pepetlai? \v 25 Ma ra lako taro tagun tu rumu det in waim etalai melet kut, det in nan sarara. \v 26 Ra o Satan in tur na inaim melet kut nam anun a kum tultul, ma ka det in tur tomo, o Satan ken tur dekdek, in rop kut. \p \v 27 “Kataio in pet lar pasi sur in ruk una rumu anun tu dekdek na musano, ma in los pas a kum utna tagitiro una nun a rumu, ra ken ker ukai mugu tar a musano. Ra ut in ker ukai mugu tari, ra in los a kum utna maragom anun a musano ra. \v 28 A inanos mot nama lingmulus, din unus ru a kum sakino petutna rop anun a taro, ma anundet a kum sakino wasiso kai un o God. \v 29 Ikut ra taio in wasiso laulau una Tokodos na Nion, katutaio melet mo in unus lar pasi. Anun a sakino petutna ra, in kis tukum.” \v 30 O Iesu i wasiso lenri, uni det watungi uni lena, “A laulau na nion i sisiop taru uni.” \s1 O nan o Iesu tomo nama kum tistisino \r (Mt 12:46-50; Lk 8:19-21) \p \v 31 Numur o nan o Iesu ma a kum tistisino det wanpat. Det tur taru kut nago upiso ra det tulu ara sur in ben pasi torom det. \v 32 A kunur na taro kura det kis talilis pasi, det inanosi lena, “O nam ma a kum tistisim kunago det upiso. Det nem na tama ui.” \v 33 Ra i ting det lena, “Mot nuki osi o nang, ma osi det a kum tistising?” \v 34 Numur i tamtama torom det rop ra det kis talilis pasi, ra i watungi lena, “Tama i, det ri o nang ma a kum tistising! \v 35 Osi ra i ser mur a nemnem anun o God, i ra a tising a musano, ma a tising a ino, ma o nang.” \c 4 \s1 O Iesu i wasiso elelar una wat na ngas na piso \r (Mt 13:1-9; Lk 8:4-8) \p \v 1 Numur o Iesu i tur melet pas a etowo tiro nisan a du tasi Galili. A kunur na taro det bukus doko ma det tur talilis pasi. I kas una pot ra i kis taru uni sa utasi, ma a taro rop det tur nago korot una usalin. \v 2 I ususer det una susut na utna nama kum wasiso elelar. I ususer det lena, \v 3 “Mot longoro i! A tene minarut i wan sur in sapro a kum pitino wit. \v 4 Ra i sapro nanan a kum pitino wit, a ramano det puku una kisapi, ra a kum piko det ro pat ma det wan ru i. \v 5 A ramano kai det puku una nubual na watat, ra kalako susut na piso uni. Det lubung pat lakit, uni a piso ke but. \v 6 Ikut ra a suan i sisio pat, i rang det ra det main ma det marang rop, uni kalako wakakor indet. \v 7 A ramano kum pitino wit det puku epotor una kum kuikui, ra a kum kuikui det lubung ma det rau bat pas det. Ra ka det wu lako windet. \v 8 Ikut a ramano kum pitino det puku una wakak na piso. Det lubung pat, det labo ra det wu. A ramano det wu a tulu noino, a ramano kai a wonom na noino, ma a ramano ara mar na windet.” \v 9 Ra o Iesu i len tandet, “Osi ra arin talngano kura, i wakak sur in longoro nami.” \s1 O Iesu i ususer nama wasiso elelar \r (Mt 13:10-17; Lk 8:9-10) \p \v 10 O Iesu mukut kura i kis taru, ra a noino ma aru nat na ususer ma ara taro kai det tingi una kum wasiso elelar. \v 11 Ra i inanos det lena, “O God i utalapor a wasiso na pidik una nun a matanitu torom mot. Ikut torom det a taro gisen, a ususer det una ututna rop nama wasiso elelar, \v 12 sur, \q1 ‘det in tamtama ma det in tamtama, ikut ka det in tama lele i, \q2 ma det in longoro ma det in longoro, ikut ka det in tasman lele i. \q1 Ra gunuk det in tasman lele i, \q2 sako det in tupukus torom o God ma in unus ru anundet a kum sakino.’” \rq Ais 6:9-10 \rq* \s1 O Iesu i utalapor a kukurai na wasiso elelar una wat na ngas na piso \r (Mt 13:18-23; Lk 8:11-15) \p \v 13 O Iesu i inanos det lena, “Pepetlai, ka mot talapor una wasiso elelar ri? Mot in talapor lai un tu wasiso elelar kai? \v 14 A tene minarut i elar nam ara musano ra i ususer det nama wasiso anun o God. \v 15 A kum pitino wit ra det puku una kisapi, det elar nam ara taro det longoro a wasiso anun o God, ra a iapiap kut, o Satan i wanpat ma i rakon ru i. \v 16 A kum pitino ra det puku una nubual na watat det elar nam ara taro det longoro a wasiso anun o God, ra uniutra det pam ukai i nama gasgas. \v 17 Ikut a wasiso anun o God ke kis ubalandet, ra ka det in tur suano i, elar nama wit ra kalako wakakor indet. Ra a kum mamaut in nanpat, ma din banlaulau det, uni det nurnur una wasiso anun o God, det in puku lakit. \v 18 A kum pitino ra det puku epotor una kum kuikui, det elar nama taro ra det longoro a wasiso, \v 19 ikut a labino nuknuk sur a wakak na kinkinis nin upiso, ma a kum usobor tagun a kum ululeng taginin una rakrakon bual, ma a nemnem kai sur a ramano kum utna, i rau bat a wasiso anun o God, ra ka det wu lako windet. \v 20 Ikut a ramano taro det elar nama kum pitino, ra det lubung sapat una wakak na piso. Det longoro a wasiso ma det muri, ra det wu. A ramano det wu a tulu noino, a ramano a wonom na noino, ma a ramano ara mar na windet.” \s1 A wasiso elelar una lam \r (Lk 8:16-18) \p \v 21 O Iesu i len tandet, “Katutaio in los pas tu lam ma in wop bat tari nama paket, o in ubek tari kai nago utuntudu ina kabulu. Awu, din ubek tari ut netes una nuna turtur. \v 22 A kum utna rop ra i kis eno, numur in nanpat pupuaso. Ma a kum utna rop ra di munu tari, numur in kis taltalapor, ma din tasmani. \v 23 Ra taio arin talngano kura, i wakak sur in longoro nami.” \p \v 24 O Iesu i wasiso liklik utmakai ra i lena, “Mot nuknuk wakak un asau ra mot longoro i. Ra mot in longoro wakak, o God in pitar a labino tastasman torom mot. Mot in utur ukai a tastasman ra i labo sakit. \v 25 Osi ra i longoro anung a kum etowo, o God in pitar a labino tastasman toromi. Ikut osi ra ke longoro, din rakon ru utkai asi na nat na tastasman lik ra kura i utur ukai i.” \s1 A wasiso elelar una kum wino wit ra i lubung \p \v 26 O Iesu i watungi kai lena, “A matanitu anun o God i elar nam ara musano ra i sapro a kum wino wit una piso. \v 27 I ser inep una mirum ma i ser ungalo una waspi, ra a kum wino wit det lubung pat ma det labo, ikut a musano ke tasmani ra det lubung pepetlai. \v 28 A piso ut i ser ulubung a kum wit lenri: Numugu in ubek in gomono, numur in nanaino in labo tito, ra numur in ubek in gilino tomo nama wino. \v 29 Ra kut a kum wino det sa taka, a musano ra, in nan tomo nam anun in totok, ma in pirat pas det, uni a kalang sur din pasong a wit i sa sot.” \s1 A wasiso elelar un in pitino mastad \r (Mt 13:31-32, 34; Lk 13:18-19) \p \v 30 O Iesu i watungi lena, “A matanitu anun o God i elar nam asau? Ma asi na wasiso elelar ra an utalapori nami? \v 31 I elar nam in pitino mastad. I natino taun a kum pitino duwai rop, ra di maruti una piso. \v 32 Ikut ra di sa marut tari, ma i lubung, i labo taun a kum duwai na inangon rop. I ubek a kum lamlabino kanokano, ma a kum piko det ser pam pios una kum kanokano ra kura una kabosoro ino.” \p \v 33 O Iesu i ususer det nama susut na wasiso elelar kai, ra i elar nam anundet a tastasman. \v 34 Ke wasiso torom det nam tu se wasiso, a wasiso elelar rop kut. Ikut, ra i mukut tomo nam anun a kum nat na ususer det kis, i utalapori maragom a kukurai na kum wasiso elelar. \s1 O Iesu i turbat a wuwu ma a toptop \r (Mt 8:23-27; Lk 8:22-25) \p \v 35 Una bung na lirop ut ra, o Iesu i inanos anun a kum nat na ususer lena, “Dat nan utong una ara papor tasi.” \v 36 A kum nat na ususer det kas utiro una pot ra o Iesu kura uni, ra det wan gusun a kunur na taro. A ramano kum pot utkai det wan tomo nam det. \v 37 A dekdek na wuwu doko i ragoti, ma a toptop i tapak sapat netes una pot, ra i milau sur in bukus nama tasi. \v 38 O Iesu i inep taru nago numur una pot, ma i ulalong una pilo. A kum nat na ususer det wanguni ma det inanosi lena, “Tene ususer, dat na iru. Ko nuk pas met mo?” \v 39 I katutur, i turbat a wuwu ma i len tan a top, “Mana, un mililo.” Ra a wuwu i rop ma i mililo mut. \v 40 Numur i len tan a kum nat na ususer lena, “Sur asau ra mot ngara? Awai kuti anumot a nurnur?” \v 41 Det ngara doko ma det ting etetalai det lena, “Osi na ngas na musano mulus ri? A wuwu ma a top der tarom tano!” \c 5 \s1 O Iesu i lakro ru a laulau na nion gusun ara musano \r (Mt 8:28-34; Lk 8:26-39) \p \v 1 O Iesu tomo nam anun a kum nat na ususer det wan kutus una du tasi Galili utong una ara papor sur a papor anun a taro Gerasa. \v 2 Ra o Iesu i sirok gusun a pot, ara musano, a laulau na nion kura uni, i wan gusun a kum kulam na minat sur in nan barato i. \v 3 A musano ra, i ser kis una kum kulam na minat. Ma kataio ut i pet lar pasi sur in pam ukai i, ma a sen kai ke sot sur din ker ukai i nami. \v 4 A susut na dino mo, di ser ker ukai aru lamano ma aru kikino nama sen, ikut i ser rubut a sen ma i ser sak ginogino a kum sen gusun aru kikino. Katutaio ut i dekdek sur in umarom lar pasi. \v 5 Una mirum ma a waspi, i ser kukukuk abit tiro una kum kulam na minat ma una kum tangai, ma in toktok a pinpinino nama watat. \p \v 6 Ra i bakbak utmakai, i tama o Iesu, i kalabor ma i kis butkeke nama urur numugu tano. \v 7 A musano ra i kukukuk nam in labino walngano lena, “Iesu, a Nutun o God, a Labino Sakit, asau u nem na pami un iau? Un liliman umatan o God sur gong u banlaulau iau.” \v 8 I wasiso lenri, uni o Iesu i sa watung tari lena, “A laulau na nion, un pirso gusun a musano ri.” \v 9 Numur o Iesu i tingi lena, “Osi a risam?” Ma i balu i lena, “A risang A Kabo Liur, uni a susut met.” \v 10 Ra i saring liklik o Iesu sur gong i lakro ru tar det gusun a nubual ra. \p \v 11 A kabo liur na boro kura det wangon tiro milau kut una tangai. \v 12 Ra a kum laulau na nion det inanos dekdek o Iesu lena, “Un tulu met utiro torom a kabo liur na boro, sur met in ruk utiro un det.” \v 13 O Iesu i longoro det, ra i tulu det. A kum laulau na nion det pirso gusun a musano, ma det ruk una kum boro. Ra a kum boro det kalabor pirso una palis sur a du tasi, ma det kongo rop. Det rop det elar nama ru arip. \p \v 14 A taro ra det ser tamtabor a kabo liur na boro ra, det kalabor ma det inanos tiro utamon ma tiro utkai una kum natnat na tamon. Ra numur a taro det wan sur det in tama asau ra i wanpat. \v 15 Ra det wanpat torom o Iesu, det tama a musano ra a kabo liur na laulau na nion numugu det sisiop taru uni. Kura mukut i kis taru, i sa pipis pas ma a nuknukino i sa talapor melet. Det tama i ra det ngara doko. \v 16 Det ra det tama tari, det inanos a taro una kum utna ra i wan pat una musano ra a kum laulau na nion det sisiop tari, ma una kum boro kai. \v 17 Numur a taro det saring dekdek o Iesu sur in nan gisen gusun anundet a papor. \p \v 18 O Iesu i kas utiro una pot, ra a musano ra numugu a kum laulau na nion det sisiop tari, i saring ngongos o Iesu sur in nan tomo nami. \v 19 O Iesu ke tarom tano, ikut i lena, “Un nan utiro una num a tamon torom a kum kukum, ma un inanos det una labino utna ra a Labino i sa pam tari un ui, ma una nuna marmaris torom ui.” \v 20 Ra a musano ra i wan, ma i inanos a taro tiro o Dekapolis\f + \fr 5:20 \ft O Dekapolis a kukuraino a noino lamlabino tamon.\f*, una labino utna ra o Iesu i sa pam tari uni. Ra a taro rop det kisin. \s1 O Iesu i ulaun pas a nutun o Jairus ma i ulangolango ara ino \r (Mt 9:18-26; Lk 8:40-56) \p \v 21 O Iesu i kas una pot ma i wan melet utiro una ara papor du tasi. A kunur na taro det wan tomo ma det tur talilis pasi tiro una usalin. \v 22 Ara mugumugu tagun a rumu na lotu, a risano o Jairus, i wanpat tiro. I tama o Iesu, ra i kis butkeke sa numugu tano, \v 23 ma i saring dekdeki lena, “A nutunglik, a ino, i sa ling na mat. Aiap, dar in nan ma un ubek a lamam sapat netes uni, sur in langolango ma in laun.” \p \v 24 Ra o Iesu i wan tomo nami, a kunur na taro det muri, ma det bukus talilis pasi. \p \v 25 Ma ara ino kura, i misait nama gap elar nama noino ma aru kilalo. \v 26 I taramo a labino ngunungut ulaman a kum dokta, ma i urop tar anun a kum utna ra i ulengi un det. Ikut ke langolango, a misait i labo nanan kut. \v 27 I longoro a saksak utna un o Iesu, ra i wan tiro ubalan a kunur na taro, numur tan o Iesu, ma i tuk anun a kolos. \v 28 I pami lenra, uni i nuki lena, “Ra an tuki kut anun a kolos, an langolango.” \v 29 Uniutra a gap i tuk, ra a ino i taramo a pinino i langolango ma ke taramo melet a ngunungut. \p \v 30 Uniutra, o Iesu i taramo a dekdek i wan gusuni, i tupukus torom a kunur na taro ra i iting lena, “Osi ra i tuk anung a kolos?” \v 31 Anun a kum nat na ususer det balu i lena, “U tama a kunur na taro det talilis bat ui, ra u iting pepetlai lena, ‘Osi ra i tuk iau?’” \v 32 Ikut o Iesu i tamtama utmakai sur osi ra i tuk tari. \v 33 A ino ra i tasman a misait i sa rop gusuni, i wan ra i puku sa numugu tan o Iesu. I ngara ma i neneder, ra i inanosi nam asau ra i sa pam tari. \v 34 O Iesu i watungi tano lena, “Nutunglik, anum a nurnur i sa ulangolango pas ui. Un nan, ma in balam in molmol. Anum a misait i sa rop gusun ui.” \p \v 35 Ra o Iesu i wasiso utmakai, a ramano kum musano ra det wan tagitiro una rumu anun o Jairus, a mugumugu tagun a rumu na lotu, det wanpat. Det lena, “O nutumlik i sa mat. Gong mo u ubalon a tene ususer.” \v 36 O Iesu ke nuk pas asau ra det watungi, ikut i inanos a mugumugu tagun a rumu na lotu lena, “Gong u ngara. Un nurnur kut.” \p \v 37 Ke madek taio sur in muri, ikut i mulaot sur o Pita, ma o Jems der sino nam o Jon detul in muri. \v 38 Ra det wanpat tiro una rumu anun a mugumugu ra, o Iesu i tama det ra det tala, det ugaia ma det domos. \v 39 I ruk ra i watungi tandet lena, “Ilai ra mot tala ma mot ugaia nama tinangis? A ino lik ri ausur i mat, i inep dumun kut.” \v 40 Ra det nongoni kut. \p I tulu pirso ru det rop, ikut i ben pas a taman a ino lik ma o nano ma anun a tulu nat na ususer, ra detul wan tomo nami. Ra det ruk torom a ino lik. \v 41 O Iesu i pam a laman a ino lik ra i inanosi lena, “Talita koum!” A kukuraino i lenri, “A ino lik, a watungi tam, un katutur!” \v 42 Uniutra, a ino lik i katutur ma i wan. Det tama i ra det kisin doko. I elar nama noino ma aru kilalo anunu. \v 43 O Iesu i turbat dekdek det sur gong det inanos tar taio un asau ra i sa pam tari. Ma i inanos det sur det in tabor a ino lik ra, nam lako utna na inangon. \c 6 \s1 A taro Nasaret ka det nurnur un o Iesu \r (Mt 13:53-58; Lk 4:16-30) \p \v 1 O Iesu tomo nam anun a kum nat na ususer det wan tagitong o Kapernaum, ra det wanpat tong o Nasaret, a tamon anun o Iesu. \v 2 Una Bung na Sabat, i turpasi sur in ususer a taro tiro una rumu na lotu. A susut na taro ra det longoro i, det kisin doko, ra det watungi lena, “A musano ri i tasman lan a kum utna ri? A ngas na mananos sau ri di pitari tano, ra i pam a kum lamlabino utna na ukisin nami? \v 3 I a tene pam rumu kut, a nutun o Maria. A kum tistisino kai, o Jems, o Josep, o Judas ma o Saimon, ma a kum bunu kai ano kuri ut dat laun tomo nin.” Ra a taro ka det nemi ut mo. \p \v 4 O Iesu i watungi tandet lena, “Di ser ru a poropet una kum se tamon, ikut det ut una nun a tamon, a kum kukunu ma det kai una nun a rumu ka det ru i.” \v 5 O Iesu ke pam lar pas lako susut na utna na ukisin tiro iai, ikut i ubek aru lamano una pak na misait, ra i ulangolango pas det. \v 6 I kisin, uni ra ka det nurnur uni. \s1 O Iesu i tulu ru a noino ma aru nat na ususer \r (Mt 10:5-15; Lk 9:1-6) \p Numur o Iesu i wan tuptupukus una kum tamon, ra i ususer a taro. \v 7 I kabo pas a noino ma aru nat na ususer, ra i tulu ru det a ruru, ma i pitar a dekdek tandet sur det in lakro ru a kum laulau na nion. \v 8 I watungi tandet lena, “Gong mot los tu utna una numot a inawan, mot in losi kut in nubuku. Gong mot los lako utna na inangon, gong tu rat ma gong mot silapo tu mani una numot a kum malu. \v 9 Mot in pas aru su, ikut gong mot los tar tin namalu na kelkeles. \v 10 Ra mot in ruk un tu rumu, mot in kis ut tiro iai tuk una bung ra mot in nan gusun a tamon ra. \v 11 Ra a taro tagun tu tamon ka det in gas pas mot, ma ka det in longoro anumot a wasiso, ra mot in nan gusun a tamon ra, mot in tang ru a kubus gusun a kikimot. Mot in tang ru a kubus sur a ukinalong na utumarong torom det\f + \fr 6:11 \ft A ukinalong ra a kum Parisi det ser muri, ra det wan gusun a nubual anuna a taro ra ausur a kum te Juda. Iri a utumarong torom det ra det rosumur gusun a wasiso anun o God.\f*.” \p \v 12 Ra det wan ma det warawai torom a taro, sur det in nukpukus. \v 13 Ma det lakro ru a susut na laulau na nion, ma det talus a susut na misait nama wel, ma det ulangolango pas det. \s1 O Erod i nuki lena o Iesu i o Jon a Tene Baptaiso \r (Mt 14:1-2; Lk 9:7-9) \p \v 14 A King Erod i longoro a wasiso un o Iesu, uni a taro rop det sa tasmani. Ara taro det watungi uni lena, “A musano ra, i o Jon a Tene Baptaiso, i sa laun melet gusun a minat. I mo ra, i pam a kum utna na ukisin.” \v 15 Ara taro kai det watungi un o Iesu lena, “I, a poropet Elaija.” Ara taro kai det watungi uni lena, “O Iesu, i ara poropet elar nama kum poropet tagun numugu.” \v 16 O Erod i longoro a kum wasiso ri un o Iesu, ra i lena, “A sa tau kutus ru tar in lorin o Jon, ra uniri i sa laun pat melet gusun a minat!” \s1 O Erod i itula sur din tau kutus in lorin o Jon a Tene Baptaiso \r (Mt 14:3-12) \p \v 17-18 Numugu o Erod i tulu ru anun a kum tene inaim sur det in dat pas o Jon, ma det in ker pasi, ra det in uruk tari una karabus. O Erod i pami lenri, uni o Jon i inanosi lena, “Ke tokodos ra u nolin nam o Erodias, a urim.” I watungi lenri, uni o Erod i sa sal pas o Erodias, a ino anun o tisino, o Pilip, ra i nolin nami. \v 19 O Erodias i nget laulau o Jon ma i nemi sur in um doko i. Ikut ke pet lar pasi, \v 20 uni o Erod i ngaran o Jon ra i tamtamabati. I pami lenra uni i tasmani lena, o Jon a tene tokodos ma a musano anun o God. O Erod i gas sur in longoro anun a kum wasiso, ikut a nuknukino i ser talara nami. \p \v 21 Numur o Erodias i nuk pas ara kisapi sur din um doko o Jon. Una bung ra di ukinalong a bung na usus anun o Erod, o Erod i pam a labino inangon sur a kum mugumugu tagun anun a gapman, ma a kum mugumugu anun a kum tene inaim, ma a kum mugumugu tagitong una papor Galili. \v 22 Ra det kis una inangon, a nutun o Erodias a ino, i ruk ra i lagor nisan det. O Erod ma a taro ra det wangon tomo nami, det gas doko nami. Numur i len tan a toraro ra lena, “Asau ra u nemi tang, an tabor ui nami.” \v 23 Ra i liliman dekdek tari lena, “Asau mukut ra un saringi tang, an pitari tam. Ra un saring iau kai sur tu kukur tagun a kum utna ra a warkurai suri, an pitari ut tam.” \v 24 Ra i wan torom o nano ma i tingi lena, “Asau ra an saringi tano?” O nano i balu i lena, “Un saringi sur in lorin o Jon a Tene Baptaiso.” \v 25 Uniutra, a toraro ra i wan lakit torom a king, ra i watungi tano lena, “Uniutri, un tabor iau nam in lorin o Jon a Tene Baptaiso un tu pelet.” \p \v 26 A king i tupunuk doko. Ikut ke nemi mo sur in ipul, uni i sa liliman taru lena asau mukut ra in saringi tano in tabori ut nami, ma a taro ra det kis tomo nami una inangon, det sa longoro tar anun a wasiso. \v 27 Uniutra, i tulu ru a tene inaim sur in los tar in lorin o Jon toromi. A tene inaim i ruk una karabus, ra i tau kutus pas in lorin o Jon. \v 28 I ubek pasi una pelet, ra i pitari torom a toraro, ra i bulung i pitari torom o nano. \p \v 29 A kum nat na ususer anun o Jon det longoro i, ra det wan ma det los pas a minatino, ma det uruk tari una kulam na minat. \s1 O Iesu i tabor a limo na arip na musano \r (Mt 14:13-21; Lk 9:10-17; Jn 6:1-14) \p \v 30 A kum aposel det kis tomo nam o Iesu, ra det inanosi una kum utna rop ra det sa pam tari, ma det sa ususer tar a taro kai nami. \v 31 Ra o Iesu i watungi tandet lena, “Dat in nan sur tu nubual kalako taro uni, sur mot in mana pas.” I watungi lenri, uni a susut na taro det wanpat liklik kut, ma katu du bung sur o Iesu tomo nam anun a kum aposel det in nangon uni. \v 32 Ra det kut det kas una pot ra det wan sur a nubual kalako taro uni. \p \v 33 A susut na taro ra det tama det ra det soi, det tama lele pas o Iesu tomo nam anun a kum aposel. Det kalabor gusun a kum tamon ra det mugu pat una nubual ra o Iesu det in sot iai. \v 34 Ra det sot, o Iesu i tama a labino kunur na taro. I maris doko det, uni det elar mukut nama kum sipsip ra katu tene tamtamabat anundet. Ra i tur pas a towo det nama susut na utna. \p \v 35 Ra i sa lirop, anun a kum nat na ususer det wan toromi, ra det watungi tano lena, “A nubual ri i bakbak gusun a kum tamon, ma i sa lirop kai. \v 36 Un tulu ru a taro sur det in nan sur a kum natnat na tamon milau, ma a kum lamlabino tamon kai. Det in kul pas lako utna sur det in nani.” \v 37 O Iesu i balu det lena, “Mot ut mot in tabor det.” Det watungi tano lena, “Kalako ru mar na denari\f + \fr 6:37 \ft Anundet a mani det ser watungi nama denari. Ara denari i elar nama ikul anun ara musano una ra bung na pinapam.\f* sur dat in kul tabor det nami.” \v 38 Ra o Iesu i ting det, “Lako isin beret kura mot losi? Mot in nan ma mot in tamtama.” Ra det sa tama tari, det inanos o Iesu lena, “A limanin beret kut kuri ma aru kiripo kai.” \p \v 39 Ra o Iesu i tulu anun a kum nat na ususer sur det in tibo susuaro a taro sur det in kis un in wuliso. \v 40 A ramano det kis arara mar, ma a ramano kai a limlimo na noino. \p \v 41 Ra o Iesu i los pas a limanin beret, ma aru kiripo, i tamtama usapat una langit, i watung wakak pas torom o God uni, ra numur i tibik a limanin beret, ra i pitari tan anun a kum nat na ususer sur det in tibo a taro nami. I tibo det rop kai nam aru kiripo. \v 42 Det rop det wangon ma det masur. \v 43 Numur det song bukus pas a noino ma aru rat nama beret ma a kiripo ra det wan kopos tari. \v 44 A kunur na taro ra det wangon, a niluluk ina kum musano sot kut i elar nama limo na arip. \s1 O Iesu i wan sapat netes una tasi \r (Mt 14:22-23; Jn 6:15-21) \p \v 45 Uniutra, o Iesu i tulu ru anun a kum nat na ususer, sur det in kas una pot, ma det in mugu utong o Betsaida una ara papor tasi. Ma i, i kis utmakai sur in tulu ru a taro. \v 46 Ra i wan gusun det, i wan tito usapat una tangai sur in wararing. \v 47 Ra i sa lirop matano mirum, a pot i sa wan potor una du tasi, ma o Iesu mukut i kis nago una usalin. \v 48 I tama det ra i sa tekes det a ulusu, uni a wuwu i waim tagisa numugu. Una lar, o Iesu i wan sapat netes una tasi torom det, ra i ling na wan sakit det. \v 49 Det tama pasi ra i wan sapat netes una du tasi, det nuki lena a nion. Ra det woiwoi, \v 50 uni det rop det tama i, ra det ngara doko. Uniutra o Iesu i watungi tandet lena, “A kosom taru tamot, iau kut ri. Gong mot ngara.” \v 51 Ra o Iesu i kas torom det una pot, ra a wuwu i mana mut. Det kisin doko, \v 52 uni ka det tasman wakak a utna na ukisin ra o Iesu i sa pam tari una beret ma a kiripo. Uni a balandet i dekdek doko. \p \v 53 Ra det sa wan kutus un ara papor tasi , det sot tiro una papor Genesaret, det ega tar a pot. \v 54 Det sirok gusun a pot, ra uniutra, a taro det tama lele pas o Iesu. \v 55 Det kalabor una kum tamon una papor ra sur det in los a kum misait torom o Iesu. Det los det una kum lu sur utiro toromi, un asi na tamon ra det longoro i lena, i kura iai. \v 56 O Iesu i wan utiro una kum natnat na tamon ma a kum lamlabino tamon kai, ra a taro det los pat a kum misait ma det uinep det tiro una nubual ra a taro det ser wan tomo uni. A kum misait det saringi sur det in pami kut a sinisir ina nun a kolos. Ra det rop ra det pami, det langolango mut. \c 7 \s1 A kum Parisi det mur kut a wasiso anun a taro, ma ausur a wasiso anun o God \r (Mt 15:1-9) \p \v 1 A kum Parisi ma a kum tene ususer tagun a Warkurai ra det wan tagisapat o Jerusalem, det wan tomo torom o Iesu. \v 2 Det tama a ramano kum nat na ususer anunu ra det wangon kut nama dur na lamandet, ma ka det gos mugu pas a kum lamandet. \v 3 A kum Parisi tomo nama taro Juda rop det mur a wasiso anun a taro tagun numugu, lena ka det nangon, ra ka det gos mugu pas a kum lamandet. \v 4 Ra det in milet tagitiro una nubual na siuru, det in gos lamandet mugu pas ut, numur det in nangon. A ramano utna utkai tagun numugu ra det ser pami, i lenri, det ser gos a kum kap, a kum kuro, ma a kum ketel. \p \v 5 A kum Parisi ma a kum tene ususer tagun a Warkurai det ting o Iesu lena, “Ilai ra anum a kum nat na ususer ka det ser mur a kum etowo anun anundat a taro tagun numugu? Det ser wangon kut nama kum dur na lamandet.” \v 6 Ra o Iesu i balu det lena, “A wasiso anun o Aisaia i lingmulus ut, ra i wasiso na poropet mugu taru un mot a kum tene torotoro. I tumusi un mot lena, \q1 ‘A taro ri det ru iau kut nama wandet, \q2 ikut a balandet i bakbak doko gusun iau. \q1 \v 7 Det lotu oros kut torom iau, \q2 uni det ususer nama kum warkurai anun a taro kut.’ \rq Ais 29:13 \rq* \m \v 8 Mot sa wan gusun a kum Warkurai anun o God, ma mot mur mukut a kum etowo anun a taro.” \p \v 9 O Iesu i watungi tan a kum Parisi ma a kum tene ususer tagun a Warkurai lena, “A lingmulus ut, mot sa rosumur gusun a Warkurai anun o God, sur mot in muri kut a kum etowo anun anumot a taro tagun numugu. \v 10 Uni o Moses i watungi lena, ‘Un ru o tamam ma o nam,’ \rq Kisim Bek 20:12 \rq* \m ra i watungi kai lena, ‘Osi ra in wasiso laulau un o tamano ma o nano, din um doko i.’ \rq Kisim Bek 21:17 \rq* \m \v 11 Ikut mot, mot ususer a taro lena, i wakak kut, ra taio in watungi tan o tamano ma o nano lena, ‘Asau ra an warut mur nami, a sa tabor tar o God nami.’ \v 12 Mot turbati kut sur gong i warut o tamano ma o nano. \v 13 Ra mot pami lenra, mot unatino pas a wasiso anun o God, ma mot muri kut a kum etowo ra mot los pasi gusun anumot a taro tagun numugu. Ma a susut na utna kai lenri ra ke tokodos, mot ser pami.” \s1 A kum utna ra i udur a taro umatan o God \r (Mt 15:10-20) \p \v 14 O Iesu i kabo melet pas a kunur na taro toromi, ra i watungi tandet lena, “Mot rop mot in longoro iau, ma mot in tasman lele anung a wasiso. \v 15-16 Tu utna ra taio in nan pasi ma in ruk un in balano, ken uduri umatan o God. Ikut, a kum utna ra in pirso gusun a nuknukino, i ra in uduri umatan o God.”\f + \fr 7:15-16 \ft A ramano kum tene mananos una Buk Tabu det nuki lena, a ramano wasiso kai i kis una rino ri. I lenri: \ft \+it Ra taio arin talngano kura, i wakak sur in longoro nami.\+it*.\f* \p \v 17 O Iesu i wan gusun a kunur na taro, ma i ruk una rumu. Anun a kum nat na ususer det tingi una wasiso elelar ri. \v 18 Ra i watungi tandet lena, “Mot kai, ka mot talapor utmakai? Ka mot tasmani lena a kum utna rop ra i ruk un in balan taio, ken uduri umatan o God? \v 19 Uni ke ruk una nuknukino, i ruk pas kut un in balano ra i pirso melet.” \p Ra una nun a wasiso ra, i upuaso i lena, a kum utna na inangon rop i wakak. \v 20 I watungi kai lena, “A utna ra in pirso gusun a nuknukin a taro, i ra in udur det. \v 21 Iri a kum utna ra i ser wanpat tagun a nuknukin a taro: a kum sakino nuknuk, a kum petutna na pamuk, a wolong, um doko a taro, di sal pas a ino anun taio gisen, \v 22 a nemnem sur a susut na utna, a kum sakino petutna, a kum torotoro, a kum sakino nemnem na pinindi, a nuknuk laulau un ara, di mang laulau ara, taio ra i ulabo pasi ut, ma a kum tuptup na petutna. \v 23 A kum sakino utna rop ri, det wanpat gusun a nuknukin a taro, ma i udur det umatan o God.” \s1 A nurnur anun a ino ra ausur a ino Juda \r (Mt 15:21-28) \p \v 24 O Iesu i wan tagitiro, ra i wanpat milau a tamon Tair, ma i ruk un ara rumu. Ke nemi sur taio in tasmani ra kura i, ikut ke pet lar pasi sur gong det tasmani. \v 25 Ara ino, a nutunu a inolik, a laulau na nion kura uni. I longoro a wasiso un o Iesu, uniutra i wan ra i kis butkeke nisan a kikino. \v 26 A ino ra, a ino Ponisia tagun a papor Siria, i ausur a ino Juda. I saring o Iesu sur in lakro ru a laulau na nion gusun a nutunulik. \v 27 Ra o Iesu i watungi tano lena, “Din tabor masur mugu tar a kum nat. Ke tokodos sur din los a utna ana kum nat, ma din woro i tan a kum pap.” \v 28 Ra a ino i balu i lena, “Labino, a lingmulus ut ra. Ikut, a kum pap kai det ser wan a kum mumumut na utna nago utuntudu ina kabulu na inangon ana kum nat.” \v 29 Ra o Iesu i watungi tan a ino ra lena, “Una num a wakak na minabalu, un nan kut. A laulau na nion i sa pirso gusun a nutumlik.” \v 30 A ino i milet melet, ra i tama a nutunu kura i inep taru una bano. A laulau na nion i sa pirso taru gusuni. \s1 O Iesu i uwakak pas ara musano ra i kutkut ma i ngat \p \v 31 O Iesu i wan gusun a tamon Tair ma i wan sakit o Saidon sur a du tasi Galili, ra i wanpat una papor Dekapolis\f + \fr 7:31 \ft O Dekapolis a kukuraino a noino lamlabino tamon.\f*. \v 32 Ara taro det ben ara musano i kutkut ma i ngat torom o Iesu, ma det saringi sur in ubek aru lamano netes uni. \v 33 O Iesu i ben gisen pasi kut gusun a kunur na taro, ra i ubek arin kaskas na lamano una arin talngan a musano ra. I ibis taru ra i pam in karmen a musano. \v 34 I tatado usapat una langit, i los wuwu pas, ra i watungi tano lena, “Epata!” a kukuraino lena: “Un papos!” \v 35 Uniutra, in talngano i talapor, ma in karmene i tapalos ra i wasiso pat. \v 36 Ra o Iesu i turbat dekdek a taro sur gong det inanos taio uni. Ikut ka det longoro i, ma a wasiso uni, i wan sarara kut. \v 37 Det ra det longoro a utna ri, det kisin doko uni, ma det watungi lena, “O Iesu i pam wakak pas a kum utna rop. I uwakak pas a kum kutkut sur det in longoro, ma a kum ngat sur det in wasiso!” \c 8 \s1 O Iesu i tabor a wat na arip na musano \r (Mt 15:32-39) \p \v 1 Ara bung ubalan a kum bungbung ra, a labino kunur na taro det wan pat tomo, ma kalako utna na inangon sur det in nani. O Iesu i kabo pas anun a kum nat na ususer toromi, ma i watungi tandet lena, \v 2 “A maris doko a taro ri, uni det sa kis tomo nam iau nin, a tulu bung, ma kalako utna na inangon sur det in nani. \v 3 Ra an tulu ru det sur anundet a kum tamon nama munurak, det in bengbeng nanan una kisapi, uni ara taro tagun det, det wan ut tagitiro bakbak.” \v 4 Anun a kum nat na ususer det inanosi lena, “A nubual ri, kalako taro uni. Tagai mo lako utna na inangon sur dat in tabor det nami?” \v 5 Ra o Iesu i ting det lena, “A isin beret kura mot losi?” Det balu i lena, “A wonomawit ino mukut.” \p \v 6 O Iesu i inanos a taro rop sur det in kis. I los pas a wonomawit nin beret, i watung wakak pas uni torom o God, i tibiki ma i pitari torom anun a kum nat na ususer sur det in tabor a taro nami. Ra det pami lenutra. \v 7 Det los pas a kabanin natnat na kiripo kai, ra i watung wakak pas uni, ma i pitari sur det in tibo a taro nami. \v 8 A taro det wangon ma det masur. Numur det song bukus pas a wonomawit na rat nama kum utna ra det wangon kopos pas uni. \v 9 A kum ino tomo nama kum nat liklik ma a kum musano, det rop det wangon. A niluluk ina kum musano kut, i elar nama wat na arip. Ra numur o Iesu i tulu ru det. \v 10 I kas una pot tomo nam anun a kum nat na ususer, ma det wan sur a papor Dalmanuta. \s1 A kum Parisi det ting o Iesu sur in pam tu ukinalong \r (Mt 16:1-4) \p \v 11 A kum Parisi det wanpat torom o Iesu, ma det wasiso na engaras tomo nami. Det ling sur det in lari. Ra det saringi lena, in pam tu ukinalong sur in ese i lena i tagisapat una langit. \v 12 O Iesu i taramo a mamaut ma i rungasotuk, ra i watungi lena, “Ilai ra a taro tagun uniri, det sasaring sur tu ukinalong? A inanos mot nama lingmulus, ka din pam tu ukinalong torom mot.” \v 13 Ra i kas melet una pot, ra i wan gusun det utong un ara papor tasi. \s1 A utumarong una is anun a kum Parisi ma anun o Erod \r (Mt 16:5-12) \p \v 14 A kum nat na ususer det dumano i sur det in los lako beret. In tekene sot kut ra det losi tomo nam det una pot. \v 15 Ra o Iesu i utumarong det lena, “Mot in tumarong una is anun a kum Parisi, ma anun o Erod.” \v 16 Ra det wasiso tomo una kukurain a wasiso anun o Iesu, ra det lena, “I watungi lenra uni ka dat los lako beret.” \v 17 O Iesu i tasman anundet a wasiso ra i watungi tandet lena, “Ilai ra mot wasiso lena ka mot los lako beret? Ka mot mananos ma ka mot talapor utmakai? Pepetlai, a balamot i dekdek? \v 18 A kum matmata mot i kis, ikut ka mot tamtama nami. Ma a kum taltalngamot i kis, ikut ka mot longoro nami. Pepetlai, ka mot nuk pas asau ra asa pam tari? \v 19 Ra a tibik a limanin beret torom a limo na arip na musano, aiso rat ra mot song bukus pasi nama utna na inangon ra di wangon kopos pas uni?” Det balu i lena, “A noino ma aru.” \v 20 “Ma i kai, ra a tibik a wonomawit na beret torom a wat na arip na musano, aiso rat ra mot ubukus pasi nama utna ra di wangon kopos pas uni?” Ra det balu i lena, “A wonomawit.” \v 21 Ra i ting det lena, “Ka mot talapor utmakai?” \s1 O Iesu i utamtama pas a pulu tong o Betsaida \p \v 22 O Iesu tomo nam anun a kum nat na ususer det wanpat tong o Betsaida, ra ara taro det ben pat ara pulu toromi, ma det saringi sur in ubek a lamano uni sur in tamtama. \v 23 I pam a laman a pulu, ra i ben gisen pasi gusun a tamon, i ibis tar arin matan a pulu, ma i ubek aru lamano uni, ra i tingi lena, “U sa tama tu utna?” \v 24 A musano ra i tamtama tokodos, ra i lena, “A tama a taro det elar kut nama kum duwai ra det wan nanan.” \v 25 O Iesu i ubek melet aru lamano una arin matan a pulu, ra arin matano der talapor wakak maragom, ra i tama a kum utna rop. \v 26 O Iesu i tulu ru a musano ra, ma i watungi tano lena, “Un nan tokodos sur anum a rumu. Gong u wan ubalan a tamon.” \s1 O Pita i wasiso talapor un o Iesu \r (Mt 16:13-20; Lk 9:18-21) \p \v 27 O Iesu tomo nam anun a kum nat na ususer det wan sur a kum tamon milau o Sisaria Pilipai. Ra det wan nanan, i ting det lena, “A taro det watung iau nam osi?” \v 28 Det balu i lena, “Ara taro det watung ui o Jon a Tene Baptaiso. Ara taro det watung ui o Elaija, ma ara taro kai det watung ui, ara tagun a kum poropet.” \v 29 Ra i ting det lena, “Ma mot, mot watung iau nam osi?” Ra o Pita i balu i lena, “Ui a Karisito.” \v 30 Ra i turbat det lena gong det inanos tar taio uni.” \s1 O Iesu i wasiso mugu una nun a minat \r (Mt 16:21-28; Lk 9:22-27) \p \v 31 O Iesu i tur pasi sur in towo anun a kum nat na ususer lena, “A Nutun a Musano in taramo a susut na mamaut. A kum mugumugu, a kum lamlabino tene etabor torom o God, ma a kum tene ususer tagun a Warkurai det in rosumur gusuni ma din um doko i. Ra a tulu bung in rop, in laun pat melet.” \v 32 A wasiso ri anun o Iesu i talapor kut. Ra o Pita i ben gisen pasi ma i turbat dekdeki. \v 33 O Iesu i tupukus, ma i tamtama torom anun a kum nat na ususer, ra i wasiso dekdek torom o Pita lena, “Satan, un nan unago numur tang! Uni u muri kut a nuknukin a taro, ma ko mur a nuknukin o God.” \p \v 34 O Iesu i kabo pas a kunur na taro tomo nam anun a kum nat na ususer toromi, ma i watungi tandet lena, “Osi ra i nemi sur in mur iau, gong i mur a nuknukino. In los pas anun in nanai kutus ma in mur iau. \v 35 Osi ra i maris bat anun a nilaun, in iru, ikut osi ra i nuk pas iau ma a Wakak na Wasiso, ma ke maris bat anun a nilaun, in laun. \v 36 Osi ra i utur ukai a kum ututna rop taginin una rakrakon bual, ma a niono in iru, in wakak pepetlai toromi? \v 37 In kul keles a niono nam asau? \v 38 A taro tagun uniri, anundet a nilaun i bakbak gusun o God, ma det a kum tene pam sakino. Osi ra in maimai un iau ma una nung a kum wasiso epotor tan a taro ri, a Nutun a Musano kai in maimai uni, ra in nanpat tomo nam anun a kum ensel ma a minamar anun o Tamano.” \c 9 \p \v 1 Ma i watungi tandet lena, “A inanos mot nama lingmulus, lako taro tagun mot ri mot tur nin, ka mot in mat utmakai, ra mot in tama a matanitu anun o God ra in nanpat nama dekdek.” \s1 A pinin o Iesu i tamtama senene \r (Mt 17:1-13; Lk 9:28-36) \p \v 2 Numur tan a wonom na bung, o Iesu i ben pas o Pita, o Jems ma o Jon, ra i ben gisen pas detul usapat una tangai ra i tur toto bing. Tiro iai detul tama a pinin o Iesu i wanpat senene. \v 3 Anun a kum malu i kabang doko ma i pilpil, ra kataio taginin upiso in gos talapor pas tin namalu lenra. \v 4 Ma a tulu nat na ususer detul tama pas o Elaija der nam o Moses der wanpat, ra detul wasiso tomo nam o Iesu. \v 5-6 A tulu nat na ususer detul ngara doko, ma o Pita ke tasman asau ra in watungi. Ra i watungi mukut tan o Iesu lena, “Tene Ususer, i wakak ra dat in kis nin. Metul in pam lako tulu turturup, ara anumi, ara anun o Moses, ma ara anun o Elaija.” \v 7 Ra a du bakut i pulus bat pas det. Ma in nalngan ara tagisapat una bakut i watungi lena, “Iri a Nutunglik, a nat na wakak. Mot in longoro i.” \v 8 Uniutra, detul tamtama tuptupukus, ikut ka detul tama melet mo taio, o Iesu sot mukut kura i tur tomo nam detul. \p \v 9 Ra det wan pirso nanan tagisapat una tangai, o Iesu i turbat tar detul sur gong detul inanos tar taio un asau ra detul sa tama tari, tuk una bung ra a Nutun a Musano in katutur gusun a minat. \v 10 Detul mur a wasiso ra, ma ka detul inanos taio nami, ikut detul ting etalai detul lena, “Asau a kukurai na katutur gusun a minat?” \p \v 11 Ra detul ting o Iesu lena, “Sur asau ra a kum tene ususer tagun a Warkurai det watungi lena, o Elaija in nanpat mugu?” \v 12 I balu detul lena, “A lingmulus ut, o Elaija in nanpat mugu ma in ukodos melet a kum utna rop. Ma ilai ra di sa tumus tari una Buk Tabu lena, a Nutun a Musano in taramo a susut na ngunungut ma din ipul ru i? \v 13 Ikut uniri a watungi torom motul lena, o Elaija i sa wanpat taru, ma det pam a kum sakino petutna uni, elar ut nam anundet a nemnem. A kum utna ri un o Elaija, i elar nama wasiso ra di sa tumus tari una Buk Tabu.” \s1 O Iesu i lakro ru a laulau na nion gusun ara natlik \r (Mt 17:14-21; Lk 9:37-43) \p \v 14 O Iesu tomo nama tulu nat na ususer det wanpat nisan a kum nat na ususer. Det tama a labino kunur na taro kura det tur talilis pas a kum nat na ususer, ma a kum tene ususer tagun a Warkurai kura det engaras tomo nam det. \v 15 A taro det tama pas o Iesu, ra det kisin doko, ma det kalabor ra det gas pasi. \v 16 Ra o Iesu i ting det lena, “Asau ra mot engaras uni?” \v 17 Ara musano tagun a taro ra, i balu i lena, “Tene Ususer, a ben a nutunglik a nat musano torom ui, uni a laulau na nion kura uni ma ke wasiso. \v 18 A laulau na nion ri i ser umi, i ser woro puku i utiro upiso. A wano i ser busu ma i ser ungingit a kabo lokono ma i ser udekdek a pinpinino. A saring anum a kum nat na ususer sur det in lakro ru a laulau na nion gusuni, ikut ka det pet lar pasi.” \p \v 19 O Iesu i balu i lena, “Mot a taro tagun uniri, ka mot nurnur! A sa kis suano i tomo nam mot. Nangisin mo mot in nurnur? Mot in ben a nat ra urin torom iau.” \v 20 Det beni torom o Iesu. Ra a laulau na nion i tama pas o Iesu, uniutra i woro pirso tar a natlik. Ra a natlik i puku piso, i tubulus tuptupukus, ma i busubusu a wano. \p \v 21 Ra o Iesu i ting a taman a nat lena, “Nangisin ra i turpasi?” Ma i balu i lena, “Ra i natlik utmakai. \v 22 A susut na bung, a laulau na nion i ser woro tari una sungun, o una danim sur in um doko i. Ra un pet lari sur un lakro ru a laulau na nion gusuni, un maris mir, ma un warut mir.” \v 23 O Iesu i len tano, “Ilai ra u watung lenri, ‘Ra un pet lari’? Osi ra i nurnur, in pet lar pas a kum utna rop.” \v 24 Uniutra a taman a natlik i balu i lena, “A nurnur! Warut iau una nung a lik nurnur.” \v 25 O Iesu i tama a kunur na taro ra det kalabor tomo torom det, ra i wasiso dekdek torom a laulau na nion lena, “Ui a laulau na nion, u ngat ma u kutkut. A sak bat ui, un pirso gusun a natlik, ma gong melet mo u sisiop uni.” \v 26 A laulau na nion i woiwoi pas, i gunu dekdek tar a natlik, ra i pirso gusuni. A natlik ra, i tamtama mukut elar nama minat, ma a susut na taro det lena i sa mat. \v 27 Ikut, o Iesu i pam pas a laman a natlik, ra i dat ukatutur pasi, ma i tur. \p \v 28 Numur det ruk un ara rumu, ra anun a kum nat na ususer det ting eno i lena, “Ilai ra ka met lakro lar pas a laulau na nion gusuni?” \v 29 O Iesu i balu det lena, “A ngas na laulau na nion lenri, in pirso kut una niaring.” \s1 O Iesu i wasiso melet una nun a minat \r (Mt 17:22-23; Lk 9:43-45) \p \v 30 Det wan tagitiro iai, ma det wan sakit potor una papor Galili. O Iesu ke nemi sur taio in tasman a nubual ra det in kis iai, \v 31 uni i nemi sur in ususer anun a kum nat na ususer. Ra i watungi tandet lena, “Din pitar a Nutun a Musano ulaman a taro ma det in um doko i. Numur tan a tulu bung, in laun melet.” \v 32 Ka det talapor una kukurai na wasiso ri, ma det ngara sur det in tingi. \s1 Osi ra i labo sakit \r (Mt 18:1-5; Lk 9:46-48) \p \v 33 Det wanpat tong o Kapernaum. Ra det ruk una rumu, o Iesu i ting det lena, “Asau ra mot engaras uni ra mot wan nanan una kisapi?” \v 34 Ikut ka det balu i, uni det engaras sur osi ra i labo sakit tandet. \v 35 O Iesu i kis ra i kabo pas anun a noino ma aru nat na ususer, ra i watungi tandet lena, “Ra taio i nemi sur in labo sakit, i wakak sur in unatino pasi kut, ma in tultul kut anun a taro rop.” \v 36 Ra i los pas ara natlik, ma i utur tari epotor tandet. Numur i romo pasi, ma i watungi tandet lena, \v 37 “Osi ra in gas pas tu natlik lenri una risang, i gas pas iau ut. Ma osi ra in gas pas iau, ausur i gas pas iau kut, i gas pas o naro ut ra i tulu ru iau urin.” \s1 Osi ra ke turbat dat, i warut dat kut \r (Lk 9:49-50) \p \v 38 O Jon i watungi tan o Iesu lena, “Tene Ususer, met tama ara musano i lakro ru a kum laulau na nion nama risam, ra met turbati, uni i ausur tagun dat.” \v 39 O Iesu i balu i lena, “Gong mot turbati. Ra taio in pam tu utna na ukisin nama risang, ken watung lakit tu sakino wasiso un iau. \v 40 Uni osi ra ke turbat dat, i warut dat kut. \v 41 A inanos mot nama lingmulus, osi ra in tabor mot nam lakalik danim uni mot anun o Karisito, in losi ut anun a ikul. \s1 A utna ra i ben raro a taro sur a sakino petutna \r (Mt 18:6-9; Lk 17:1-2) \p \v 42 “Osi ra in ben raro ara tagun a kum nat liklik ri, ra det nurnur un iau, a warkurai toromi in laulau doko tan taio ra din kubus tar tu labino wat un in kabarano, ma din woro murungi usa utasi. \v 43-44 Ra a lamam i ben raro ui, kutus ru i. In wakak ra un ruk una nilaun tukum a tumul kut ui, sur gong di woro ui tomo nama ru lamam rop una labino sungun ra ke ser mat. \v 45-46 Ra a kikim i ben raro ui, kutus ru i. In wakak ra un ruk una nilaun tukum a tumul kut ui, sur gong di woro ui tomo nama ru kikim rop una labino sungun.\f + \fr 9:45-46 \ft A ramano kum tene mananos una Buk Tabu det nuki lena a rino 48 in kis kai una rino 44 ma 46.\f* \v 47 Ra in matam i ben raro ui, liok ru i. In wakak ra un ruk una matanitu anun o God nam in teken matam kut, sur gong di woro ui tomo nam arin matam rop una labino sungun. \v 48 Tiro iai \q1 ‘a kum suisui liklik ka det ser mat, \q1 ma a sungun kai ke ser mat.’ \rq Ais 66:24 \rq* \m \v 49 Din umatok a taro rop nama sungun\f + \fr 9:49 \ft A sungun i ukinalong a kum mamaut det in taramo i.\f* elar nama sol i umatok a etabor ra di pitari torom o God. \v 50 A sol i wakak, ikut ra a makasman ino i sa rop, mot in umakasman meleti mo pepetlai? Ken elar! I wakak sur a sol in kis un mot, ma mot in kis na emarom tomo.” \c 10 \s1 Gong taio i kutus a nolin \r (Mt 19:1-12; Lk 16:18) \p \v 1 O Iesu i wan tagitiro utong una papor Judia, un ara papor danim Jodan. A kunur na taro det wan melet toromi, ra i ususer melet det elar nama ngasino anunu. \v 2 A ramano kum Parisi det wan toromi sur det in lari. Det tingi lena, “I tokodos ut elar nam anundat a kum Warkurai sur a musano in lakro ru anun a ino, o awu?” \v 3 Ra o Iesu i balu det lena, “Asi na warkurai ra o Moses i pitar tari tamot?” \v 4 Ma det balu i lena, “O Moses i mulaot tari kut sur a musano in tumus a dono buk na kutus nolin, sur din palos ru a kinkinis na nolin.” \v 5 O Iesu i watungi tandet lena, “O Moses i tumus a warkurai ra sur mot, uni a balamot i dekdek doko. \v 6 Ikut una turturkibin a ukukis, O God ‘i ukis a taro, sur det in musano ma det in ino’. \rq Stat 1:27 \rq* \m \v 7 ‘Iri a kibino ra a musano in nan gusun o tamano ma o nano, ma in kis tomo nam anun a ino, \v 8 sur der in takai mukut.’ \rq Stat 2:24 \rq* \m Ra ausur mo der aru, der takai mukut. \v 9 Asau ra o God i sa kubus tomo tari, gong melet mo taio i kutusi.” \p \v 10 Ra det kis sa urumu, a kum nat na ususer det ting melet o Iesu una wasiso ri. \v 11 Ma i watungi tandet lena, “Osi ra in lakro ru anun a ino, ma in nolin melet nam tu ino, a musano ra i pam a sakino torom anun a mugano ino. \v 12 Ma ra tu ino in nan gusun anun a musano, ma in nolin melet nam tu taio, a ino ra, i kai i pam a sakino.” \s1 O Iesu i wasiso udan a kum nat liklik \r (Mt 19:13-15; Lk 18:15-17) \p \v 13 A taro det ben a kum nat liklik torom o Iesu sur in ubek aru lamano netes un det. Ikut a kum nat na ususer det turbat det. \v 14 O Iesu i tama i, i kankan ra i watungi tandet lena, “Mot in madek ru a kum nat liklik sur det in nan torom iau. Gong mot turbat det, uni a matanitu anun o God anundet ra det lenri. \v 15 A inanos mot nama lingmulus, ra taio ken ruk una matanitu anun o God elar nama natlik, ken ruk lar pas uni.” \v 16 Ra i romo pas a kum nat liklik, ma i ubek aru lamano netes un det, ma i wasiso udan det. \s1 A tene gongon \r (Mt 19:16-30; Lk 18:18-30) \p \v 17 Ra o Iesu i wan nanan melet, ara musano i kalabor pat toromi, i kis butkeke umatano, ma i tingi lena, “Wakak na Tene Ususer, asau ra an pami sur an rakon a nilaun tukum?” \v 18 O Iesu i balu i lena, “Sur asau ra u watung iau lena a wakak? Katutaio i wakak, o God sot kut. \v 19 U tasman a kum Warkurai: ‘Gong u um doko taio, gong u pam a sakino un tu ino anun taio, gong u wolong, gong u etakun torotoro, gong u toro pas tu utna anun taio ma u los pasi, un ru o tamam ma o nam.’” \rq Kisim Bek 20:12-16 \rq* \m \v 20 A musano ra i balu i lena, “Tene Ususer, tur pasi ra a natlik utmakai tuk uniri, a ser mur a kum Warkurai rop ri.” \v 21 O Iesu i tamtama toromi, i marisi ra i len tano lena, “Ara utna mukut ra kabaut u pami. Un nan ma un siuru ru anum a kum utna rop, ra a mani taguni, un tabor a kum sibo na taro nami. Ra un pami lenra, anum a wakak na ululeng kusapat una langit. Numur un nan urin ma un mur iau.” \v 22 I longoro a wasiso ri, ra i tamtama tumtumul, ra i wan ma ikut ke gasgas, uni i labo doko anun a ululeng. \v 23 O Iesu i ger tuptupukus torom anun a kum nat na ususer ra i watungi tandet lena, “I ngangitin doko torom a kum tene gongon sur det in ruk una matanitu anun o God.” \v 24 A kum nat na ususer det kisin doko una wasiso ri. O Iesu i watung meleti tandet lena, “A kum nutnutung liklik, in ngangitin doko torom a taro sur det in ruk una matanitu anun o God. \v 25 In ngangitin sur a kamel in ruk una mato na sur na susuk, ikut, i ngangitin doko, sur a tene gongon in ruk una matanitu anun o God.” \v 26 A kum nat na ususer det kisin doko, ra det ting etalai det lena, “Ra i lenra, osi mo ra din ulauni?” \v 27 O Iesu i tamtama torom det ra i watungi lena, “A taro ka det in pet lar pasi, ikut o God sot kut in pet lar pas a kum utna rop.” \p \v 28 O Pita i watungi tan o Iesu lena, “Tama i, met sa wan gusun anumet a kum utna rop, ra met mur ui.” \v 29 O Iesu i watungi lena, “A inanos mot nama lingmulus: Ra taio in nan gusun anun a rumu, o gusun a kum tistisino a kum musano ma a kum ino, o gusun o nano, o gusun o tamano, o gusun a kum nutnutunu o gusun anun a piso, kibino un iau ma a Wakak na Wasiso, \v 30 una nilaun ri, din pitar ara ra mar tagun a kum ututna ri tano: a kum rumu, a kum tistisino a kum musano ma a kum ino, a kum nanano, a kum nutnutunu ma a piso, ma a kum ngunungut utkai. Ma una nilaun numur din tabori nama nilaun tukum. \v 31 Ikut a susut ra det mugu uniri, numur det in mur, ma det ra det mur uniri, numur det in mugu.” \s1 O Iesu i mantul u wasiso una nun a minat \r (Mt 20:17-19; Lk 18:31-34) \p \v 32 O Iesu tomo nam anun a kum nat na ususer det wan nanan usapat o Jerusalem. O Iesu i mugu nanan tandet, ra a kum nat na ususer det nuknuk doko, ma a taro kai ra det muri det ngara. O Iesu i ben gisen melet pas anun a noino ma aru nat na ususer, ra i inanos det una kum utna ra in nanpat uni. \v 33 I watungi lena, “Tama i, iri dat wan nanan usapat o Jerusalem. Din pitar a Nutun a Musano torom a kum lamlabino tene etabor torom o God, ma a kum tene ususer tagun a Warkurai. Det in warkurai i sur in iru, ma det in pitar tari torom det ra ausur a taro Juda. \v 34 Det in urongon laulau uni, det in ibisi, det in taktakalo i ma det in um doko i. Ra a tulu bung in rop in laun pat melet.” \s1 A sasaring anun o Jems mo Jon \r (Mt 20:20-28) \p \v 35 Aru nutnutun o Sebedi, o Jems ma o Jon, der wan torom o Iesu ra der inanosi lena, “Tene Ususer, mir saring ui sur un pam asau ra mir nemi tam.” \v 36 Ra i ting der lena, “Asau ra mur nemi tang?” \v 37 Der balu i lena, “Un ukis mir una num a minamar, ma datul in warkurai tomo, ara pasamir una sot na lamam ma ara una kair.” \p \v 38 O Iesu i inanos der lena, “Ka mur tasman asau ra mur sasaring suri. Pepetlai, in elar sur mur kai mur in inum una kap na mamaut ra an inum uni? Ma in elar kai sur din baptaiso mur nama baptais na maut ra din baptaiso iau nami?” \v 39 Ma der balu i lena, “Mir in pet lar pasi kut.” O Iesu i watungi tander, “A kap na mamaut ra an inum uni, mur kai mur in inum uni, ma a baptais ra din baptaiso iau nami, din baptaiso mur kai nami. \v 40 Ikut a kinkinis una sot na lamang ma una kair, ausur iau, a warkurai sur an pitari. O God ut in pitari torom det ra i sa waninar tari sur det.” \p \v 41 A noino nat na ususer det longoro i, ra det kankan torom o Jems ma o Jon. \v 42 O Iesu i kabo tomo pas det, ra i watungi lena, “Mot tasmani lena, det ra di watung det a kum tene warkurai anun a taro ra ausur a taro Juda, det kuro laulau a taro. Ma anundet a kum mugumugu kai det pitar a kum dekdek na warkurai torom anundet a taro. \v 43 Ikut torom mot ken lenra. Osi ra i nemi sur in labo tamot, in unatino pasi sur in tultul anumot. \v 44 Ma osi ra i nemi sur in mugumugu anumot, in papam oros kut torom a taro rop ma ka din kuli. \v 45 A Nutun a Musano kai, ke wanpat sur din papam toromi. I wanpat sur i ut in papam torom a taro, ma in pitar tar anun a nilaun, a ikul, sur in kul ulangolango pas a susut na taro. \s1 O Iesu i utamtama pas o Batimaias a pulu \r (Mt 20:29-34; Lk 18:35-43) \p \v 46 Det wanpat tiro o Jeriko. Numur, o Iesu tomo nam anun a kum nat na ususer ma a kunur na taro det wan tagitiro. Ara musano kura i kis taru una papor ina kisapi, a musano ra a pulu, a risano o Batimaias (a kukuraino a nutun o Timaias) ma i ser saring utna. \v 47 I longoro i lena o Iesu a te Nasaret i wan sakit, ra i tur pas a kakabo lena, “Iesu, a Nutun o Dewid, un maris iau!” \v 48 A susut na taro det turbati sur in kis wowowon. Ikut i kakabo dekdek makai usapat, “Nutun o Dewid, un maris iau!” \v 49 O Iesu i tur sikot ra i lena, “Mot kabo i urin.” Ra det kabo pas a pulu, ma det watungi tano lena, “Katutur! Un gas! O Iesu i kabo ui.” \v 50 O Batimaias i woro pirso ru anun a saket, i katutur, ra i wan torom o Iesu. \v 51 O Iesu i tingi lena, “Asau ra u nemi sur an pami un ui?” A pulu i balu i lena, “Tene Ususer, a nemi sur an tamtama.” \v 52 O Iesu i watungi lena, “Un nan! Anum a nurnur i sa ulangolango pas ui.” Uniutra i tamtama, ma i mur o Iesu una kisapi. \c 11 \s1 O Iesu i wan usapat o Jerusalem elar nama king \r (Mt 21:1-11; Lk 19:28-40; Jn 12:12-19) \p \v 1 Ra det wan milau o Jerusalem, det wanpat tiro o Betpage ma o Betani una Tangai na Oliw, o Iesu i tulu aru tagun anun a kum nat na ususer. \v 2 Ma i inanos der lena, “Mur in nan sur a tamon kura numugu tamur. Ra mur in nanpat, mur in tama a barman na dongki kura di ker ukai tari, ma kataio utmakai i kas taru uni. Mur in palos pasi ma mur in beni urin. \v 3 Ra taio in ting mur lena, ‘Ilai ra mur pami lenra?’ mur in watungi lena, ‘A Labino i nemi kut munung, ra numur in tulu melet tari urin.’” \v 4 Ra der wan, der sio pas a matok na dongki ra di ker tari nisan a matansako ina ra rumu, milau a kisapi, ra der palos pasi. \v 5 Ara taro kura det tur taru tiro iai, det ting der lena, “Ai, mur palos a dongki ra sur asau?” \v 6 Der balu det nama wasiso ra o Iesu i sa watung tari, ra det mulaot ru i tander. \v 7 Der ben tar a barman na dongki torom o Iesu, ma der rakon ru anunder aru saket, ma der ubek tari netes uni, ra o Iesu i kas uni. \v 8 A susut na taro kai det rakon ru anundet a kum saket, ma det languni una kisapi. Ma ara taro kai det tau pas a kum turunu duwai sa ubual ma det ubek tari una kisapi. \v 9 Det ra det mugu ma det ra det mur, det kukukuk lena, \q1 “Osana! Dat in watung ulabo pas o naro ra i wanpat nama risan a Labino!” \rq Buk Song 118:25-26 \rq* \q1 \v 10 “Dat in watung ulabo pas a matanitu anun a tamandat o Dewid ra in nanpat! \q1 Osana usapat netes sakit!” \p \v 11 Ra o Iesu i wanpat sapat o Jerusalem, i ruk una rumu na etabor. Ra i sa tama tar a kum utna rop, i milet melet utong o Betani tomo nam anun a noino ma aru nat na ususer, uni i sa lirop. \s1 O Iesu i bor in nanai na fig \r (Mt 21:18-19) \p \v 12 Una bung numur, ra det wan tagitong o Betani, o Iesu i murak. \v 13 I tama in nanai na fig tagitiro bakbak i lubulubu wakak. I wan sur in tama i sur lako wino. Ra i wan pat tiro, ke tama lako wino, a dondono rop kut, uni ke taun fig utmakai. \v 14 Ra i watungi torom in nanai ra lena, “Turpasi uniri ma numur, kataio melet mo in nan tin niwim.” Ma anun a kum nat na ususer det longoro anun a wasiso ri. \s1 O Iesu i ruk una rumu na etabor \r (Mt 21:12-17; Lk 19:45-48; Jn 2:13-22) \p \v 15 Ra det wanpat sapat o Jerusalem, o Iesu i ruk una ara dino tagun a rumu na etabor, ma i lu ru pirso det ra det siuru, ma det kai ra det kukul tiro iai. I woro bulus ru a kum kabulu anun a kum tene keles mani ma a kum kiskis anundet ra det siuru a kum tabun. \v 16 Ma ke madek tar taio sur in los a kum utna na siuru epotor una rumu na etabor. \v 17 Ra i ususer det, i watungi lena, “Di sa tumus tari una Buk Tabu lena, \q1 ‘Din watung anung a rumu nama rumu na niaring sur a kum kamkabo taro rop una rakrakon bual.’ \rq Ais 56:7 \rq* \m Ikut mot sa pam pukus pasi sur in elar mukut nama ‘rumu anun a kum tene wolong.’” \rq Jer 7:11 \rq* \p \v 18 A kum lamlabino tene etabor torom o God ma a kum tene ususer tagun a Warkurai det longoro i, ra det nuknuk sur tu kisapi sur det in um doko o Iesu uni, uni det ngarani. Det ngara uni a taro rop det kisin una a kum etowo anunu. \p \v 19 Ra i sa lirop, o Iesu tomo nam anun a kum nat na ususer det wan melet gusun a tamon Jerusalem. \s1 A etowo tagun in nanai na fig \r (Mt 21:20-22) \p \v 20 Una kobot raut, det milet melet usapat o Jerusalem, ra det tama in nanai na fig i sa marang, tagisapat netes tuk unago una wakakor ino. \v 21 Ma o Pita i nuk pas a wasiso anun o Iesu, ra i watungi tano lena, “Tama i! Tene Ususer, in nanai na fig ra u bor tari, i sa marang rop.” \v 22 Ma o Iesu i balu i lena, “Mot in nurnur un o God. \v 23 A inanos mot nama lingmulus, ra taio in watungi tan a tangai ri lena, ‘Un taragot ma un sirok losop usa utasi,’ ma ke nuknuk larlar, i nurnur kut lena din pam a utna ra i sa watung tari, din pam soti ut. \v 24 Lenra, a inanos mot, a kum utna rop ra mot wararing suri, mot in nurnur kut lena di sa pitar tari tamot, ma din pitari ut torom mot. \p \v 25-26 “Ra mot tur ma mot wararing, ma mot nuk torom tu utna ra taio i pam sako tari un mot, mot in dumano ru i, sur a Tamamot kusapat una langit in dumano ru anumot a kum sakino petutna kai.”\f + \fr 11:25-26 \ft A ramano kum tene mananos una Buk Tabu det nuki lena, a ramano wasiso kai i kis una rino ri. I lenri: \ft \+it Ra ka mot in nuk dumano ru i, a Tamamot kai kusapat una langit ken nuk dumano ru anumot a kum sakino petutna.\+it*.\f* \s1 Det iting una dekdek ra o Iesu i ser papam nami \r (Mt 21:23-27; Lk 20:1-8) \p \v 27 Det wanpat melet sapat o Jerusalem. Ra o Iesu i wan nanan una rumu na etabor, a kum lamlabino tene etabor torom o God, ma a kum tene ususer tagun a Warkurai, ma a kum mugumugu det wan toromi. \v 28 Ra det tingi lena, “Asi na ngas na dekdek ra u pam a kum utna ri nami? Osi ra i pitar tar a dekdek ri torom ui sur un pam a kum utna ri?” \v 29 O Iesu i balu det lena, “Iau kai an ting mot nam ara iting. Ra mot in balu i, an inanos mot una dekdek ra a ser pam a kum utna ri nami. \v 30 Tan osi a baptais ra o Jon i baptaiso a taro nami? Tan o God, o tan a taro kut? Mot in inanos iau.” \v 31 Ra det wasiso eno pas lena, “Ra dat in watungi lena, ‘Tan o God,’ in balu dat kut lena, ‘Sur asau ra ka mot nurnur uni?’ \v 32 Ikut ra dat in watungi lena, ‘Tan a taro,’ a taro det in kankan torom dat.” Det ngaran a taro, uni det rop det nurnur un o Jon lena i a poropet. \v 33 Ma det balu o Iesu kut lena, “Ka met tasmani.” Ra o Iesu i watungi tandet lena, “Iau kai kan inanos mot una dekdek ra a ser pam a kum utna ri nami.” \c 12 \s1 A wasiso elelar una taro na pinapam una kinobot na wain \r (Mt 21:33-46; Lk 20:9-19) \p \v 1 O Iesu i ususer det nama wasiso elelar lena, “Ara musano i marut tar a kinobot na wain, ra i pam bat tari nam in noworo. Tiro ubalan a kinobot, i kil tar in nutung sur din pas ginogino a wain uni, sur a polono in nanpat. Ma i pam tar a nat na rumu lekeleke sur a tene tamtamabat. Numur i pitar tar a kinobot munung tan a ramano kum tene pinapam sur det in tamtamabati, ra i wan sur ara tamon gisen. \v 2 Ra a kalang i sa sot sur din git tomo a wino wain, i tulu ru ara tultul torom a taro na pinapam, sur lako wino tagun anun a kinobot sur anunu kai. \v 3 A taro na pinapam ra, det pam ukai pasi ma det umi, ra det tulu oros melet ru i kut. \v 4 Ra i tulu melet ara tultul torom det, det rapus in lorino, ma det umaimai i. \v 5 Ma a taman a kinobot i tulu i bulung ara tultul, det um doko i kut. Ra i tulu melet a susut, det um ara taro tagun det ma det um doko ara taro kai. \v 6 Ara sot mukut i kis toromi, a nutunu lik ut, a nat na wakak. I tulu ru i bulung torom det, uni i nuki lena det in urur uni. \v 7 Ikut a taro na pinapam ra, det wasiso tomo pas lena, ‘I ra in keles o tamano, i mo ri i wan urin. Mot iap, dat in um doko i sur anundat mo a kinobot na wain.’ \v 8 Ra det pam ukai pasi ma det um doko ru i, ra det woro pirso ru i tagun a kinobot. \p \v 9 “Asau mo a taman a kinobot na wain ra in pami? In nanpat ma in um doko a taro na pinapam, ma in pitar a kinobot ra torom lako taro bulung, sur det in tamtamabati. \v 10 Pepetlai, ka mot luk a wasiso ri una Buk Tabu? I watungi lena, \q1 ‘A wat ra a kum tene pam rumu det lakro ru tari, \q2 i ut ra, a wakak na wat ra i udekdek a rumu. \q1 \v 11 A utna ri a Labino ut i sa pam tari, \q2 ma i wakak sakit una numet a tamtama.’” \rq Buk Song 118:22-23 \rq* \p \v 12 A kum mugumugu anun a taro Juda det sisio sur tu kisapi sur det in pam ukai o Iesu uni, uni det tasmani lena i watung a wasiso elelar ri un det. Ikut det ngaran a kunur na taro. Ra det wan mut gusuni. \s1 Det iting una takis \r (Mt 22:15-22; Lk 20:20-26) \p \v 13 Det tulu a kum Parisi, ma a kum paspasan o Erod torom o Iesu, sur det in lari sur tu wasiso anunu, ra det in takuni nami. \v 14 Ra det wanpat toromi, det watungi lena, “Tene Ususer, met tasmani lena ui a tokodos na musano. Ko nuknuk bing un asau ra a taro det watungi un ui, uni a magiram i takai kut torom a taro rop, ma u ususer det una kisapi anun o God nama lingmulus. Pepetlai, i tokodos sur din pitar a takis torom a Sisa\f + \fr 12:14 \ft A Sisa i a labino mugumugu una gapman Rom, ma a taro Israel kai det kis tuntudu una nun a warkurai.\f* o awu? \v 15 Dat in pitari, o gong?” I tasman lele anundet a torotoro, ra i ting det, “Ilai ra mot nemi sur mot in lar iau? Tu mani urin sur an tama i.” \v 16 Ra det pitar tar a mani tano. Ma i ting det lena, “In masarin osi ri, ma a tumtumus ri uni anun osi?” Ra det balu i lena, “Anun a Sisa.” \v 17 O Iesu i watungi tandet lena, “Asau ra anun a Sisa, mot in pitari torom a Sisa. Ma asau ra anun o God, mot in pitari torom o God.” Ra det longoro i, det kisin doko uni. \s1 Det iting una nilaun melet gusun a minat \r (Mt 22:23-33; Lk 20:27-40) \p \v 18 A kum Sadusi, ra det ser ipul kut lena katu nilaun melet gusun a minat, det wan torom o Iesu, ma det tingi lena, \v 19 “Tene Ususer, o Moses i tumus tari tandat lena, ra tu musano in mat pas gusun anun a ino, ma katu nutunder, o tisinolik in ben pasi ma in nolin nami, sur in ulabo tar lako kum nat una risan o tisino ra i sa mat. \v 20 Ara kabo tisino a wonomawit na musano det. A mugano i nolin, ra i mat pas gusun anun a ino, ma katu nutunder. \v 21 Ra a murmur tano bulung i nolin nama ino ra. I bulung i mat kut gusuni, ma katu nutunder. I lenkutkai lar ara pasandetul sino. \v 22 Det rop a wonomawit det, ra det nolin nami, ikut a ino ra, ke usus tar tu nat un det. Ra numur tandet rop a ino bulung i mat. \v 23 Una nilaun melet gusun a minat, a ino ra, anun osi na pasandet mo? Uni a wonomawit rop, det sa nolin pas nami.” \p \v 24 O Iesu i balu det lena, “Mot raro doko, uni ka mot tasman a Buk Tabu ma a dekdekin o God kai. \v 25 Ra a taro det in laun melet gusun a minat, ka det in nolin melet mo, det in elar mukut nama kum ensel sapat una langit. \v 26 Ra mot ipul lena, a kum minat ka det in laun melet gusun a minat, pepetlai, ka mot luki utmakai a Buk anun o Moses, ra i wasiso un in nanai ra i kunabor? O God i watungi torom o Moses lena, ‘Iau a God anun o Abaram, a God anun o Aisak ma a God anun o Jekop.’ \rq Kisim Bek 3:6 \rq* \m \v 27 Mot raro doko. O God ausur a God anun a kum minat, i a God anundet ra det laun.” \s1 A warkurai ra i labo sakit \r (Mt 22:34-40; Lk 10:25-28) \p \v 28 Ara tagun a kum tene ususer tagun a Warkurai i wanpat torom o Iesu, ma i longoro i ra i wasiso tomo nama kum Sadusi. I longoro o Iesu ra i balu wakak det, ma i tingi lena, “Asi na warkurai ra i labo sakit tandet rop?” \v 29 O Iesu i balu i lena, “Iri a warkurai ra i labo sakit, ‘Mot a taro Israel, mot in longoro i! A Labino anundat a God, i ara sot kut. \v 30 Mot in maris a Labino anumot a God nama balamot rop, a niomot rop, a nuknukimot rop, ma a dekdekimot rop.’ \rq Lo 6:4-5 \rq* \m \v 31 Ma a manru warkurai i lenri, ‘Un maris a pasam elar nami, ra u maris ui ut.’ Katu warkurai melet mo i labo tan aru warkurai ri.” \rq Wok Pris 19:18 \rq* \p \v 32 A tene ususer tagun a Warkurai i watungi tan o Iesu lena, ‘A lingmulus ut, Tene Ususer! I tokodos anum a wasiso lena o God i ara sot kut, ma kataio melet mo. \v 33 Dat in maris o God nama balandat rop, a nuknukindat rop ma a dekdekindat rop, ma dat in maris a kum paspasandat elar nami ra dat maris dat ut. Ra dat in mur aru warkurai ri, i labo taun a kum etabor ma a kum etabor kai ra di tuntun det torom o God.” \p \v 34 Ra o Iesu i tama i ra i wasiso na mananos, i watungi tano lena, “Ko bakbak mo gusun a matanitu anun o God.” Numur kataio melet mo i wan toromi nam tu iting, uni det ngara. \s1 A Karisito i a Labino anun o Dewid \r (Mt 22:41-46; Lk 20:41-44) \p \v 35 Ra o Iesu i ususer det una rumu na etabor, i watungi lena, “Ilai ra a kum tene ususer tagun a Warkurai det watungi lena, a Karisito i a nutun o Dewid? \v 36 A Tokodos na Nion i mugu o Dewid ra i watungi lena, \q1 ‘A Labino i watungi torom anung a Labino, \q2 “Un kis una papor sot na lamang, \q1 tuk ra an turus pas anum a kum ebar \q2 sur det in kis utuntudu ina num a warkurai.” ’ \rq Buk Song 110:1 \rq* \m \v 37 O Dewid ut i watung a Karisito lena, i anun a Labino. Ra i lenra, der tamano pepetlai?” \s1 O Iesu i utumarong a taro una petutna anun a kum tene ususer tagun a Warkurai \r (Mt 23:1-36; Lk 20:45-47) \p A labino kunur na taro det gas doko ra det longoro a wasiso anun o Iesu. \p \v 38 Ra i ususer det, i watungi lena, “Mot in tumarong mot gusun a kum tene ususer tagun a Warkurai. Det nemi sur det in nan tuptupukus nama kum wakak na ememar, ma det nemi kai sur a taro det in pitar a labino urur torom det una kum nubual na inawan tomo. \v 39 Ma det nem a kinkinis sa numugu una kum rumu na lotu, ma a kinkinis na labino sa numugu una kum lukaro. \v 40 Det ser urop a kum ululeng anun a kum ula, ma det ser pam a kum walalos na niaring sur a taro det in tama det. In labo doko a warkurai na minabalu anun o God torom det.” \s1 A etabor anun a sibo na ula \r (Lk 21:1-4) \p \v 41 O Iesu i kis milau taru nisan a dino, ra di ser woro mani uni tiro na rumu na etabor. I tama a taro ra det woro anundet a kum mani. A susut na tene gongon kai, det woro a labino mani. \v 42 Ikut, ara sibo na ula, i woro tar aru toia kut. \v 43 Ra o Iesu i kabo pas anun a kum nat na ususer toromi, ma i watungi tandet lena, “A inanos mot nama lingmulus, a sibo na ula ri, i woro a labino mani taun det rop ra det woro anundet a kum mani. \v 44 Det pitar tari kut a sibano tagun anundet a kum mani, ikut a sibo na ula ri, i sa pitar rop ru asau ra in topas anun a kinkinis. \c 13 \s1 A kum ukinalong ra in nanpat numugu tan a bung na warkurai \r (Mt 24:1-14; Lk 21:5-19) \p \v 1 Ra o Iesu i pirso gusun a rumu na etabor, ara pasan anun a kum nat na ususer i inanosi lena, “Tama i, Tene Ususer! A kum wakak na rumu ri, di pami nama kum lamlabino watat!” \v 2 O Iesu i balu i lena, “U tama i ut a kum lamlabino rumu ri, niko? Numur din rege ginogino det rop, ma a kum watat det in inep sarsarara.” \p \v 3 O Iesu i kis sapat netes una Tangai na Oliw una papor ra i tamtama lakai sur a rumu na etabor. O Pita, Jems, Jon ma o Endru det ting eno i lena, \v 4 “Un inanos met, nangisin a kum utna ri in nanpat? Ma asau a ukinalong ra in ese i lena milau sur det in nanpat?” \v 5 O Iesu i inanos det lena, “Mot in tumarong, sako taio in toro pas mot. \v 6 A susut det in nanpat nama risang, ma det in warango det lena, ‘Iau a Karisito,’ ra det in toro lako susut na taro. \v 7 Ra mot in longoro a kum inaim ma a kum inarang na inaim, gong mot lai taru. A kum utna lenri det in nanpat, ikut a tintinip ina rakrakon bual kura utmakai. \v 8 Ara kabotaro in tur na inaim torom ara kabotaro, ma ara gapman in tur na inaim torom ara gapman. A kum guri ma a kum lamlabino munurak in nanpat una kum tamon. A kum utna ri i elar nama kum mugano ngunungut ra i ser wanpat una ino ra i ling na usus. \p \v 9 “Mot in tumarong mot. A taro det in pitar mot ulaman a kum tene warkurai, ma det in um mot una kum rumu na lotu. Mot in tur una kum warkurai numugu umatan a kum lamlabino mugumugu ma a kum king, i kibino un iau. Mot in wasiso talapor un iau torom det. \v 10 Din warawai mugu nama Wakak na Wasiso torom a kum kamkabo taro rop una rakrakon bual. \v 11 Ra din dat pas mot sur a warkurai, gong mot nuknuk mugu sur asau mot in watungi. Una du bung ra, mot in watungi kut a wasiso ra di sa unuk tar mot nami. Uni ausur mot ut ra mot in wasiso, a Tokodos na Nion ut. \p \v 12 “Taio in mulaot ru tu tisino sur din um doko i, ma tu musano in mulaot ru tu nutunu sur din um doko i. Ma a kum nat det in tur na inaim torom a tamandet ma a nandet, ma det in mulaot ru a tamandet ma a nandet sur din um doko der. \v 13 Ma a taro rop det in nget mot kibino una risang, ikut osi ra in tur dekdek tuk anun a nilaun in rop, o God in ulauni. \s1 A utumarong una sakino utna ra in nanpat \r (Mt 24:15-28; Lk 21:20-24) \p \v 14 “Mot in tama ara sakino utna sakit in nanpat, in kis una dino ra ke to pasi sur in kis iai, ma in ban udur a dino ra. Osi ra in luk a kum wasiso ri, i wakak sur in mananos uni. Una bung ra, det ra det kis una papor Judia, det in kalabor eno usapat una kum tangai. \v 15 Ra taio in kis sapat netes una nun a rumu, ra in pirso, gong i ruk sur in los pas tu utna tagisa urumu.\f + \fr 13:15 \ft A ngas na rumu anun a taro Israel, sapat na lur na rumu i elaro kut, ma det ser kis utkai uni.\f* \v 16 Ma ra taio in kis sa ukinobot, gong melet mo i milet utiro utamon sur anuna saket. \v 17 Una kum bungbung ra, in laulau doko torom a kum tianan, ma torom a kum ino kai ra a kum nutnutundet, det sus utmakai. \v 18 Mot in wararing sur gong a utna ri i wanpat una kum kalang na kotokoto. \v 19 Uni una kum bungbung ra, in labo sakit a ngunungut. In labo taun a kum ngunungut ra i ser wanpat una rakrakon bual. Turpasi ra o God i ukis a rakrakon bual tuk uniri, ma numur kai, katu ngunungut in elar nami. \v 20 Ra gunuk a Labino ken kutus pirso a kum bungbung ra, kataio ut in laun. Ikut in kutus pirso ru i sur det ra i sa pilok pas det, det in laun. \p \v 21 “Una kum bungbung ra, ra taio in watungi torom mot lena, ‘Tama i, a Karisito kuri i,’ o ‘Kurong i,’ gong mot nurnur. \v 22 Uni lako kum torotoro na Karisito, ma lako kum torotoro na poropet det in nanpat. Det in pam lako kum ukinalong ma lako kum utna na ukisin sur det in toro pas a taro ra o God i sa pilok pas det, ra ut ko ra det in pet lar pasi. Ikut, ka det in pet lar pasi. \v 23 Mot in tumarong mot! A sa inanos mugu tar mot una kum utna rop ra in nanpat. \s1 A Nutun a Musano in nanpat \r (Mt 24:29-31; Lk 21:25-28) \p \v 24 “Ra i sa rop a kum mamaut ma ngunungut una kum bungbung ra, \q1 ‘in matanas in dumirum, \q2 a kalang ken talapor, \q1 \v 25 a kum nangnang det in puku pirso tagisapat una bakut, \q2 ma a kum utna sapat netes una bakut det in tugunugunu.’ \rq Ais 13:10; 34:4 \rq* \p \v 26 “Una bung ra, a taro det in tama a Nutun a Musano in nanpat una kum du bakut nama labino dekdek ma a minamar. \v 27 Ma in tulu pirso anun a kum ensel sur det in ben tomo anun a taro na pipilok tagun a wat na matmatano wuwu, tagun ara papor rakrakon bual tuk tong una ara papor rakrakon bual. \s1 A wasiso elelar un in nanai na fig \r (Mt 24:32-35; Lk 21:29-33) \p \v 28 “Mot in ususer tagun in nanai na fig. Ra a kum kanokano in sibul pat melet, ma a dondono in tapalos, mot tasmani lena a kum kalang na mararong i sa milau. \v 29 Lenkutkai, ra mot tama a kum utna ra a wasiso taru uni in nanpat, mot in tasmani lena a du bung i sa milau. \v 30 A inanos mot nama lingmulus, a kum utna rop ri in nanpat ra a taro tagun uniri det laun utmakai. \v 31 A langit ma a rakrakon bual der in rop, ikut anung a kum wasiso ken rop. \s1 Katutaio i tasman a bung o a du bung \r (Mt 24:36-44) \p \v 32 “Katutaio i tasman a bung o a du bung ra a kum utna ri in nanpat. A kum ensel sapat una langit ka det tasmani, ma a Nutunu kai ke tasmani, o Tamano sot kut i tasmani. \v 33 Mot in nuknuk wakak, ma mot in tumarong mot, uni ka mot tasmani ra nangisin a kum utna ri in nanpat. \v 34 I elar nam ara musano ra i waninar sur in nan utiro una ra tamon gisen. I pitar tar anun a rumu tan anun a kum tultul, sur det in tamtamabati. I tibo susuaro a kum pinapam tandet rop taktakai, ma i inanos tar ara musano sur in tamtamabat a matansako. \p \v 35 “Mot in tumarong mot, uni ka mot tasmani ra nangisin a taman a rumu in milet, una lirop, o una labino mirum, o una lar ra a kum kereke det kurkurakuk, o una kobot, \v 36 sako in nanpat kisin, ra in nan taru un mot ra kura mot inep dumun kut. \v 37 Asau ra a watungi tamot, a watungi kai torom a taro rop lena, mot in tumarong mot.” \c 14 \s1 Det wasiso tomo pas sur det in um doko o Iesu \r (Mt 26:1-5; Lk 22:1-2; Jn 11:45-53) \p \v 1 Aru bung numugu tan a labino bung na lotu na Wanlakai, ma a labino bung na lotu na beret ra kalako is uni, a kum lamlabino tene etabor torom o God, ma a kum tene ususer tagun a Warkurai det nuknuk sur tu ngas na kisapi sur det in pam ukai eno pas o Iesu, ma det in um doko i. \v 2 Det watungi lena, “Gong dat pami una labino bung na lotu, sako a taro det in kankan ma det in ukatutur tu inaim.” \s1 A ino i lingis in polo sangsangnain un in lorin o Iesu \r (Mt 26:6-13; Jn 12:1-8) \p \v 3 O Iesu i kis tong o Betani, una rumu anun o Saimon, i ra numugu i misait nama lepra. Ra o Iesu i kis una inangon, ara ino i wan toromi nam in polo sangsangnain ra di watungi nama nad. A matano i ka doko, ma i kis un in nokoto, ra di pami nama wat. I sak kutus ru in kabarano koto, ra i lingisi un in lorin o Iesu. \v 4 A ramano taro ra det kis tiro iai det kankan ma det wasiso etalai lena, “Sur asau ra di lingis orosi kut in polo sangsangnain ri? \v 5 Ilai ra ka di siuru pasi sur lako tulu mar na denari\f + \fr 14:5 \ft Anundet a mani det ser watungi nama denari. Ara denari i elar nama ikul anun ara musano una ra bung na pinapam.\f* sur din tabor a kum sibo na taro nami?” Ma det wasiso na kankan torom a ino ra. \p \v 6 Ra o Iesu i watungi tandet lena, “Mot in madek ru a ino ri. Ilai ra mot pitar a maut toromi? I sa pam tar a wakak na pinapam sakit un iau. \v 7 A kum sibo na taro det in laun bolbolos tomo ut nam mot. Ma nangisin mot nem na pam a wakakino torom det, mot in pami kut. Ikut iau, kan kis tukum nisamot. \v 8 A ino ri i sa pam sot pas a utna ra i elar sur in pami. I sa lingis tar in polo sangsangnain ri una pining sur in waninar mugu iau sur a bung ra an mat ma din uruk a minating una kulam na minat. \v 9 A inanos mot nama lingmulus, una kum tamtamon una rakrakon bual, ra din warawai nama Wakak na Wasiso iai, din inanos utkai un asau ra a ino ri i sa pam tari, sur a risano in tur na aim.” \s1 O Judas i mulaot sur in pitar tar o Iesu \r (Mt 26:14-16; Lk 22:3-6) \p \v 10 O Judas Iskariot, ara tagun a noino ma aru nat na ususer, i wan torom a kum lamlabino tene etabor torom o God, sur in pitar tar o Iesu torom det. \v 11 Ra det longoro i, det gas, ma det uliliman tari sur det in kuli nam lako mani. Ra o Judas i nuknuk sur tu wakak na du bung ra in pitar tar o Iesu ulamandet. \s1 O Iesu tomo nam anun a kum nat na ususer det wan a utna na Wanlakai \r (Mt 26:17-25; Lk 22:7-14, 21-23; Jn 13:21-30) \p \v 12 Una mugano bung una kum lamlabino bung na lotu na beret ra kalako is uni, ra di ser um doko a kum sipsip uni sur a labino bung na lotu na Wanlakai, a kum nat na ususer anun o Iesu det tingi lena, “U nemi sur met in nan urai, ma met in waninar andat a utna sur a labino bung na lotu na Wanlakai?” \v 13 I tulu aru tagun anun a kum nat na ususer, ma i watungi tander lena, “Mur in ruk usapat o Jerusalem. Ra mur sa wanpat, mur in etorom nam ara musano i los in labino koto na danim, ra mur in muri. \v 14 Ra in ruk un tu rumu, mur in watungi tan a taman a rumu lena, ‘A Tene Ususer i watungi lena: Awai i a kukur rumu ra met nam anung a kum nat na ususer, met in nan a utna na Wanlakai iai?’ \v 15 Ma in ese tar mur una labino kukur rumu sapat netes, ra di sa waninar tari. Mur in waninar andat a utna tiro iai.” \v 16 Aru nat na ususer der wanpat sapat o Jerusalem, ma der tama i ut a kum utna rop ra o Iesu i watung tari tander. Ra der waninar a utna na Wanlakai. \p \v 17 Ra i sa lirop, o Iesu tomo nama nuna noino ma aru nat na ususer det wanpat. \v 18 Det wangon ra i watungi lena, “A inanos mot nama lingmulus, ara tagun mot ri dat wangon tomo, in pitar tar iau ulaman a kum ebar.” \v 19 Ra det tupunuk, det rop taktakai det tingi lena, “Ausur iau, niko?” \v 20 Ra o Iesu i balu det lena, “Ara tagun mot ut a noino ma aru, ra mir puk tomo amir aru du beret una dis. \v 21 A Nutun a Musano in iru elar nami ra di sa tumus tari una Buk Tabu. Ikut in laulau sakit torom a musano ra in pitar tari torom a kum ebar. In wakak toromi ra ka din ususi, sur gong i taramo a dekdek na warkurai ra uni.” \s1 A tintinip na inangon anun a Labino \r (Mt 26:26-30; Lk 22:14-20; 1Kor 11:23-25) \p \v 22 Det wangon utmakai, ra o Iesu i los pas a beret, i watung wakak pas uni, i tibiki, ma i tabor anun a kum nat na ususer nami, ra i watungi lena, “Mot in rakoni, iri a pining.” \v 23 Numur i los pas a kap, i watung wakak pas uni, ra i pitari tandet, ma det rop det inum taguni. \v 24 Ra i watungi tandet lena, “Iri a gaping, a kunubus ra i dat tomo tar a taro nam o God. A gaping ri, i tilingis sur a susut na taro. \v 25 A inanos mot nama lingmulus, kan inum melet mo lako wain, tuk ra an inum a matok na wain una matanitu anun o God.” \p \v 26 Ra det sa kelekele pas, det wan tito usapat una Tangai na Oliw. \s1 O Iesu i wasiso mugu una ipul anun o Pita \r (Mt 26:31-35; Lk 22:31-34; Jn 13:36-38) \p \v 27 O Iesu i watungi tandet lena, “Mot rop mot in nan pas kut gusun iau, uni di sa tumus tari una Buk Tabu lenri, \q1 O God i watungi lena, ‘An um a tene tamtamabat anun a kum sipsip, \q1 ra a kum sipsip det in kalabor sarara.’ \rq Sek 13:7 \rq* \m \v 28 Ikut, ra a sa katutur melet gusun a minat, an mugu utong o Galili.” \v 29 O Pita i watungi tano lena, “Ra det rop det in nan pas gusun ui, ikut iau awu.” \v 30 O Iesu i watungi tano lena, “A inanos ui nama lingmulus, miri umirum, ra a kereke ken manru kurkurakuk utmakai, un ipul a tulu dino lena, ko tasman iau.” \v 31 Ra o Pita i wasiso dekdek toromi lena, “Kan ipul ru ui. Ra iau kai an iru tomo nam ui, i wakak kut.” Ma a kum nat na ususer rop kai det watungi lenutra. \s1 O Iesu i wararing tiro o Getsemani \r (Mt 26:36-46; Lk 22:39-46) \p \v 32 O Iesu tomo nam anun a kum nat na ususer det wanpat una nubual a risano Getsemani, ra i watungi tandet lena, “Mot in kis kut nin, ma iau an wararing pas.” \v 33 Ra i ben pasi kut o Pita, Jems ma o Jon ra detul wan tomo nami. Una du bung ut ra, i turpas a taramo a labino tupunuk ma i maut doko a nuknukino. \v 34 I watungi tandetul lena, “Anung a nilaun i mamaut doko nama tupunuk, milau mo an mat nami. Motul in kis kut nin, ma motul in koikoi taru ut.” \v 35 I wan lilik taru usa numugu, i puku na urur tiro una piso, ma i wararing sur a du bung na minat in nan sakiti, raut a nemnem anun o God. \v 36 I wararing lena, “Tita, Tita, a kum utna rop i to pas ui un pami, un los ru a kap na mamaut ri gusun iau. Ikut gong u mur anung a nemnem, un muri ut anum a nemnem.” \p \v 37 I milet melet torom a tulu nat na ususer, ra i tama detul, detul sa inep dumun. I ting o Pita lena, “Saimon, pepetlai, u inep dumun kut? Kon pet lari sur un koikoi un tu du bunglik kut? \v 38 Motul in koikoi, ma motul in wararing, sur gong motul puku una ululam. A niomotul i nem na tarom, ikut a pinimotul i tungulu kut.” \p \v 39 Ra i wan gusun detul, i wararing melet nama niaring ra i sa watung tari numugu. \v 40 I milet melet, ra i tama detul, detul sa inep dumun melet, uni a matandetul i sa sunu doko. Ka detul tasman asau ra detul in balu i nami. \v 41 Ra i mantul u milet torom detul, i watungi lena, “Motul in inep liklik mukut, ma motul in mana? Gong mo! A du bung i sa sot. Tama i, di sa pitar tar a Nutun a Musano ulaman a kum tene sakino. \v 42 Motul katutur, dat na wan! Tama i, a musano ra in pitar tar iau ulaman a kum ebar, i sa wanpat.” \s1 Di dat pas o Iesu \r (Mt 26:47-56; Lk 22:47-53; Jn 18:3-12) \p \v 43 Ra o Iesu i wasiso utmakai, o Judas, ara tagun a noino ma aru nat na ususer, i wanpat, det nama kunur na taro. Det los a kum totok na inaim, ma a kum nalnal. A kum lamlabino tene etabor torom o God ma a kum tene ususer tagun a Warkurai ma a kum mugumugu det tulu ru det. \v 44 I ra in pitar tar o Iesu ulaman a kum ebar, i sa inanos mugu tar a kunur na taro una ukinalong ra in pami lena, “I ra an gom a pangpagor na wano, i ut ra. Mot in pam ukai pasi, mot in ben gisen pasi ma mot in tamtamabat wakaki.” \p \v 45 Uniutra o Judas i wan torom o Iesu ra i watungi lena, “Tene Ususer!” Ra i gom a pangpagor na wano. \v 46 Ra a taro ra, det pam ukai o Iesu ma det dat pasi. \p \v 47 Ara tagun det ra det tur milau, i dat pas anun in totok na inaim, ra i tau kutus ru in talngan a tultul anun a mugumugu na tene etabor torom o God. \v 48 Ra o Iesu i watungi tandet lena, “Pepetlai, kutiro iau a tene inaim ma a tene wolong, sur i mo ri mot wanpat nama kum totok na inaim, ma kum nalnal sur mot in pam ukai iau? \v 49 Una kum bungbung rop dat ser kis tomo una rumu na etabor, a ser ususer a taro, ma ka mot pam ukai iau. Ikut di pami lenri sur din pam sot pas a wasiso na Buk Tabu.” \v 50 Numur a taro na ususer rop anun o Iesu det kalabor sarara pas gusuni. \p \v 51 Ma ara barman ra i ser mur o Iesu, i rakup pasi kut nam in namalu. Det pam ukai pasi, \v 52 ra i kabalor gusun anun in namalu, ma i mengere mukut. \s1 O Iesu i tur una warkurai umatan a taro na kiwung \r (Mt 26:57-68; Lk 22:54-55, 63-71; Jn 18:13-14, 19-24) \p \v 53 Det ben pas o Iesu torom a mugumugu na tene etabor torom o God. Ma a kum lamlabino tene etabor rop torom o God, a kum mugumugu, ma a kum tene ususer tagun a Warkurai det wanpat tomo tiro iai. \v 54 O Pita i mur nanan o Iesu, ikut i bakbak ut gusuni. I ruk una nubual anun a mugumugu na tene etabor torom o God, ra i minor nisan a sungun tomo nama kum tene tamtamabat. \p \v 55 A kum lamlabino tene etabor torom o God, tomo nama taro na kiwung rop det sisio sur tu sakino utna ra o Iesu i sa pam tari, sur det in takuni nami, ma det in um doko i uni, ikut ka det sio lar pas tu utna. \v 56 A susut det watung a kum torotoro na wasiso un o Iesu, ikut anundet a kum wasiso ke takai. \v 57 A ramano taro det tur ma det watung a kum torotoro na wasiso uni lena, \v 58 “Met longoro i, i watungi lena, ‘An rege ru a rumu na etabor ri, ra a taro det pam tari, ma una tulu bung kut, an pam pas taio ra ausur a taro det pami.’” \v 59 Ikut anundet a kum wasiso kai ke takai. \p \v 60 A mugumugu na tene etabor torom o God i tur taru numugu tandet ra i ting o Iesu lena, “Pepetlai, kon balu det? Asau ra un balu a kum wasiso na etakun ri nami?” \v 61 Ikut o Iesu ke wasiso. A tene etabor ra, i ting meleti lena, “Ui a Karisito, a Nutun o God ra i dan tukum, o awu?” \v 62 Ra o Iesu i watungi lena, “Iau ut ra. Ra numur mot in tama a Nutun a Musano in kis una papor sot na laman o God, i ra i dekdek sakit, ma mot in tama i ra in nanpat una kum du bakut tagisapat una langit.” \v 63 A mugumugu na tene etabor i kankan ra i raros anun in namalu ut ma i iting lena, “Dat nem melet lako wasiso na etakun sur asau? \v 64 Uniri mot sa longoro tar anun a kum wasiso laulau un o God. Asau mot nuki?” Ra det rop det mulaot sur o Iesu in iru. \v 65 Ara taro, det turpas a ibis o Iesu, det pulus bat arin matano, det tubuli ma det watungi tano lena, “Ui a poropet, un inanos met, osi ra i tubul ui!” Ra a kum tene tamtamabat det ben pasi ma det umi. \s1 O Pita i ipul ru o Iesu \r (Mt 26:69-75; Lk 22:56-62; Jn 18:15-18, 25-27) \p \v 66 Ra o Pita i kis utmakai nago upiso una rumu ra, ara ino, a tultul anun a mugumugu na tene etabor torom o God i wanpat. \v 67 Ra i tama o Pita kura i minor, i nas dekdeki ra i lena, “Ui kai u ser wan tomo nam o Iesu a te Nasaret.” \v 68 Ikut, i ipul lena, “Ka tasman asau ra u wasiso uni, ma ka talapor uni.” I wan utong nisan a matansako ina in noworo, ra a kereke i kurkurakuk mut. \v 69 A ino i tama melet pasi, ra i inanos det ra det tur tiro iai lena, “A musano ri, i kai ara ut tagun det ri.” \v 70 O Pita i ipul melet. \p Numur lilik tano, det ra det tur milau torom o Pita, det watungi tano lena, “A lingmulus ut ra ui kai ara tagun det, uni ui a te Galili.” \v 71 Ra i liliman torom det, i watungi lena, “O God in warkurai laulau iau ra an toro. Ka tasman a musano ra mot wasiso uni.” \v 72 Ra uniutra a kereke i manru kurkurakuk mut. O Pita i nuk pas a wasiso ra o Iesu i sa watung tari tano lena, “Ra a kereke ken manru kurkurakuk utmakai, un ipul a tulu dino lena ko tasman iau.” Ra i tangis sakit pas mut. \c 15 \s1 O Iesu i tur umatan o Pailat \r (Mt 27:1-2, 11-14; Lk 23:1-5; Jn 18:28-32) \p \v 1 Una kobot raut, a kum lamlabino tene etabor torom o God, a kum mugumugu, ma a kum tene ususer tagun a Warkurai ma a taro na kiwung rop, det kubus wasiso pas. Det ker aru laman o Iesu, ma det beni, ra det pitar tari torom o Pailat. \v 2 O Pailat i tingi lena, “Ui a king anun a taro Juda?” Ra o Iesu i balu i lena, “I ut ra u sa watungi.” \v 3 A kum lamlabino tene etabor torom o God det takun o Iesu una susut na utna. \v 4 O Pailat i ting melet o Iesu lena, “Ilai, katu minabalu anumi? Tama i, a susut na utna ri det takun ui nami.” \v 5 Ikut, o Iesu ke balu i nam tu wasiso, ra o Pailat i kisin doko uni. \s1 Det mulaot ru o Iesu sur in mat \r (Mt 27:15-26; Lk 23:13-25; Jn 18:39-19:16) \p \v 6 Una kum kilkilalo rop una kum lamlabino bung na lotu na Wanlakai, o Pailat i ser palos ru ara karabus ra a taro det sasaring suri. \v 7 Una kilalo ra, ara musano a risano o Barabas i kis una karabus. I ara tagun det ra det waim nama gapman. Det ukatutur a inaim, ra det um doko ara taro. \v 8 Ra a kunur na taro det wanpat torom o Pailat, ma det saringi sur in palos melet ru tu karabus. \v 9 Ra o Pailat i ting det lena, “Mot nemi sur an palos ru a ‘king anun a taro Juda’ torom mot?” \v 10 I watungi lenri uni i sa tasmani lena, a kum lamlabino tene etabor torom o God det pitar tar o Iesu toromi una sakino nuknukindet. \v 11 Ikut a kum lamlabino tene etabor torom o God det ukatutur a balan a kunur na taro sur det in saring o Pailat, sur in palos ru o Barabas torom det. \v 12 O Pailat i ting det lena, “Asau ra an pami un o naro ra mot watungi nama king anun a taro Juda?” \v 13 Ra det kukukuk kut lena, “Sak wati un in nanai kutus!” \v 14 O Pailat i ting det lena, “Sur asau? Asi na sakino utna ra i sa pam tari?” Ikut det kukukuk dekdek lena, “Sak wati un in nanai kutus!” \v 15 O Pailat i nemi sur in ugasgas a taro, ra, i palos ru o Barabas torom det. Ra di sa takalo tatar o Iesu, o Pailat i pitar tari tan a kum tene inaim sur det in sak wati un in nanai kutus. \s1 A kum tene inaim det urongon un o Iesu \r (Mt 27:27-31; Jn 19:2-3) \p \v 16 A kum tene inaim det dat pas o Iesu utiro urumu una labino rumu anun anundet a mugumugu, ra det kabo tomo pas a kum tene inaim rop. \v 17 Det mar tari nam in merek na malu, det liko pas in narus a loklokono, ma det ubek tari un in lorino elar nama kukup anun a king.\f + \fr 15:17 \ft In merek na malu ma a kukup der tamtama elar nama ememar anun a king.\f* \v 18 Det kakabo toromi lena, “Ui a king anun a taro Juda!” \v 19 Det raprapus in lorino nam in nubuku, det ibisi, det kis butkeke nisano, ma det urur toromi. \v 20 Ra det sa urongon laulau papas uni, det palos ru in merek na malu gusuni. Det mar tari melet nama nun a kum malu, ma det ben pirso i sur din sak wati un in nanai kutus. \s1 Di sak wat o Iesu un in nanai kutus \r (Mt 27:32-44; Lk 23:26-43; Jn 19:17-27) \p \v 21 Tiro una kisapi a kum tene inaim det etorom pas ara te Sairini, a risan o Saimon, a taman o Aleksanda mo Rupus, i wan gusun ara tamon sur in nan usapat o Jerusalem. Det ungongos tari sur in los in nanai kutus anun o Iesu. \v 22 Det ben o Iesu sur a nubual di watungi nam o Golgota, a kukuraino a “Nubual na Lor na Minat.” \v 23 Det pitar tar a wain tano ra di sa pam tomo tari nama mira, ikut ke nemi sur in inumi. \v 24 Det sak wat tari un in nanai kutus, ra det pilai laki sur anun a kum malu sur osi tagun det in los tin namalu. \v 25 Ra i lisu na pakano bung una kobot, det sak wati un in nanai kutus. \v 26 Det tumus tar a wasiso na etakun uni, netes un in nanai kutus lena, \qc “A KING ANUN A TARO JUDA.” \m \v 27-28 Det sak wati kai, aru tene wolong tomo nami una arin nanai kutus, ara una papor sot, ma ara una kair.\f + \fr 15:27-28 \ft A ramano kum tene mananos una Buk Tabu det nuki lena, a ramano wasiso kai i kis una rino ri. I lenri: \ft \+it Di pami lenri sur din pam sot pas a wasiso uni una Buk Tabu ra i lenri, “Di luk tomo pasi nama kum tene sakino.”\+it*.\f* \v 29 Det ra det wanan sakit o Iesu, det watung laulau i ma det lele lorindet toromi. Ma det watungi lena, “Ui mo ra u watungi lena un rege ru a rumu na etabor, ma un pam melet pasi una tulu bung kut, \v 30 uniri un ulaun pas ui mo, ma un pirso gusun in nanai kutus.” \v 31 A kum lamlabino tene etabor torom o God ma a kum tene ususer tagun a Warkurai det kai det urongon laulau un o Iesu, det wasiso etalai torom det lena, “I ulaun pas a taro gisen, ikut ken ulaun lar pasi ut. \v 32 Ra i a Karisito, a King anun a taro Israel, uniutri in pirso gusun in nanai kutus, sur dat in tama i, ma dat in nurnur uni.” Ma der ra der kete tomo nami, der kai, der watung laulau i. \s1 O Iesu i mat \r (Mt 27:45-56; Lk 23:44-49; Jn 19:28-30) \p \v 33 Ra i noino ma ru pakano bung una suan, a bual rop i dumirum tuk una tulu pakano bung una lirop. \v 34 Ra i tulu pakano bung, o Iesu i kukukuk dekdek lena, “Eloi, Eloi, lema sabakatani?” A kukuraina wasiso ra i lenri, “Anung a God, anung a God, ilai ra u wan gusun iau?” \rq Buk Song 22:1 \rq* \p \v 35 Ara taro tagun det ra det tur milau, det longoro i, ra det watungi lena, “Tama i, i kakabo sur o Elaija.” \v 36 Ara tagun det i kalabor ra i los pas ara utna ra i ser dop a polo. I puk pasi una wain ra i mititir, i ubek pasi un in nanai ra i tulsu toto i usapat sur o Iesu in inumi. Ma i inanos det lena, “Te, dat in madek tari munung. Dat in tama i ra o Elaija in nan pirso sur in los pirso pasi, o awu.” \v 37 O Iesu i kukuk dekdek pas, ra i ubek ru anun a nilaun. \p \v 38 Ra in namalu na minabat kutus sa urumu una rumu na etabor i tararos potor, turpasi tagisapat netes tuk unago piso. \v 39 A mugumugu anun a kum tene inaim ra i tur taru nisan in nanai kutus, i longoro o Iesu ra i kakabo ma i tama a ngas na minat ra i pami, i watungi lena, “I lingmulus ut, a musano ri a Nutun o God.” \p \v 40 A ramano wardain kai det tur bakbak taru ut ma det tama a kum utna ri. Kura epotor tandet rop, a tulu ino kai ri, o Maria Magdalen, ma o Salomi ma o Maria kai a nan o Joses ma o Jems ra a barman. \v 41 Detul ri, detul ser murmur o Iesu ra i kis sa o Galili, ma detul ser waruti. Ma a susut na wardain, ra det wan tomo nami usapat o Jerusalem, kura det kai iai. \s1 Di uinep a minatin o Iesu una kulam na minat \r (Mt 27:57-61; Lk 23:50-56; Jn 19:38-42) \p \v 42-43 Ara musano tagitiro o Arimatia, a risano o Josep. I ara tagun a taro na kiwung, a labino musano ra a taro det ser ru i, ma i ser kis langlang sur a matanitu anun o God. Ra i sa lirop una bung na waninar, a bung numugu tan a Bung na Sabat, i wan torom o Pailat, ke ngara, ra i saring pas a minatin o Iesu tano. \v 44 Ra o Pailat i kisin ra i longoro i lena o Iesu i sa mat. I kabo pas a mugumugu anun a kum tene inaim, ra i tingi lena, “Pepetlai, o Iesu i sa mat?” \v 45 Ra i sa mananos pas tan a mugumugu ri, i mulaot ru a minatin o Iesu torom o Josep. \v 46 Ra o Josep i kul pas in wakak na malu, i los pirso pas a minatin o Iesu, ra i pulus pasi nam in namalu ra. Numur i uinep tari una kulam na minat ra di sa kil tari una papor wat, ra i bulus bat tar a matansako na kulam ra nama labino wat. \v 47 O Maria Magdalen ma o Maria, o nan o Joses, der tama tar a nubual ra di uinep o Iesu uni. \c 16 \s1 O Iesu i katutur gusun a minat \r (Mt 28:1-8; Lk 24:1-12; Jn 20:1-10) \p \v 1 Ra a Bung na Sabat i sa rop, o Maria Magdalen, ma o Salomi ma o Maria a nan o Jems, detul kul pas a kum utna ra i sangsangnain sur detul in mar a minatin o Iesu nami. \v 2 Ra in nusuan i wanpat una kobot raut una mugano bung una wik, detul wan sur a kulam na minat. \v 3 Ra detul wan nanan, detul ting etalai detul, “Osi mo in warut datul sur in bulus gisen ru a wat gusun a matansako na kulam na minat?” \v 4 Ikut ra detul tamtama tokodos usa, detul tama i ra di sa bulus gisen ru tar a labino wat ra. \v 5 Ra detul ruk una kulam, detul tama ara barman, i kis taru una papor sot na lamandetul, i emar pas nam in kabang na malu. Ra detul tama pasi, detul kisin ma detul ngara. \p \v 6 A musano ra i watungi lena, “Gong motul ngara. A tasmani lena, motul sisio sur o Iesu a te Nasaret, i ra di sak wat tari un in nanai kutus. I sa katutur melet, ma ke kis mo nin. Motul in tama a nubual ra di uinep tari uni. \v 7 Motul nan, ma motul in inanos anun a kum nat na ususer ma o Pita kai lena, ‘O Iesu in mugu utong o Galili. Mot in tama i tong, elar nami ra i sa inanos mugu tar mot.’” \p \v 8 Detul kisin ma detul neneder, ra detul kalabor gusun a kulam na minat. Ma ka detul inanos taio nam tu wasiso, uni detul ngara doko.\f + \fr 16:8 \ft A ramano kum tene mananos una Buk Tabu det nuki lena, a tumtumus anun o Mak i tuk ut nin. Det nuki lena ara gisen i tumus tar a kum rino 9-20.\f* \s1 O Iesu i wanpat torom o Maria Magdalen ma aru nat na ususer kai \r (Mt 28:9-10; Lk 24:13-35; Jn 20:11-18) \p [ \v 9 O Iesu i katutur gusun a minat una kobot raut una mugano bung una wik. Ra i wanpat mugu torom o Maria Magdalen, i ra o Iesu i lakro ru tar a wonomawit na laulau na nion gusuni. \v 10 O Maria Magdalen i wan ra i inanos det ra det ser mur o Iesu, kura det balano marmaris ma det tangtangis suri. \v 11 Ra det longoro i lena, o Iesu i sa laun melet gusun a minat ma o Maria i sa tama tari, ka det nurnur uni. \p \v 12 Numur o Iesu i wanpat torom aru nat na ususer ra der wan nanan una kisapi, ma a pinino i tamtama senene. \v 13 Der milet melet, ra der inanos a kum nat na ususer rop. Ikut, ka det nurnur kai un der. \s1 O Iesu i wanpat torom a noino ma ra nat na ususer \r (Mt 28:16-20; Lk 24:36-49; Jn 20:19-23; Ap 1:6-8) \p \v 14 Numur i wanpat torom a noino ma ra nat na ususer ra det kis na inangon. Ra i bor det, uni a balandet i dekdek ma ka det nurnur un det ra det sa tama tari ra i sa laun melet. \v 15 Ma i watungi tandet lena, “Mot in nan una rakrakon bual rop, ma mot in warawai nama Wakak na Wasiso torom a taro rop. \v 16 Osi ra i nurnur ma di baptaiso i, din ulauni. Ikut i ra ke nurnur, din pitar a dekdek na warkurai na minabalu toromi. \v 17 A kum tene nurnur det in pam a kum utna na ukisin ri: Det in lakro ru a kum laulau na nion nama risang, ma det in wasiso nama kum matok na ngas na wasiso, \v 18 det in pam a kum sui ra i ser karot doko a taro, ikut ken banlaulau det, ma ra det in inum a sangsagor, ken banlaulau det, ma det in ubek a kum lamandet una kum misait, ra det in langolango.” \s1 O Iesu i wan usapat una langit \r (Lk 24:50-53; Ap 1:9-11) \p \v 19 Ra a Labino o Iesu i sa wasiso taru tandet, o God i los toto pasi usapat una langit, ma o Iesu i kis una papor sot na laman o God. \v 20 Anun a kum nat na ususer det wan, ma det warawai tuptupukus. Ma a Labino i papam tomo nam det, ma i ulingmulus anun a wasiso nama kum utna na ukisin.]