\id JHN Kandas NT, Kait translation team \h Jon \toc1 A Wakak na Wasiso un o Iesu Karisito o Jon i tumusi \toc2 Jon \mt2 A Wakak na Wasiso un o Iesu Karisito \mt1 o Jon \mt2 i tumusi \is1 A wasiso talapor mugu \ip O Jon i ara tagun a noino ma aru nat na ususer anun o Iesu (tama Mt 4:21). I tama a kum utna ra o Iesu i pami ma i longoro anun a kum etowo. I tumus a buk ri numur tan a tulu buk ra o Matiu, o Mak ma o Luk detul tumusi. I tumus a buk ri uni i nemi lena dat in tasman o Iesu ma dat in nurnur uni, ma un o Iesu kut dat in laun tukum, tama Jon 20:31. \ip Ara labino utna ra o Jon i nem na inanos dat uni, i lenri: O Iesu i a God ma i a Nutun o God. Una turturkibin a buk ri, i wasiso talapor un o Iesu lena, i a God ma unarap utmakai i kis tomo nam o God. I inanos dat kai una kum utna na ukisin ra o Iesu i pami. O Jon i watung det nama kum ukinalong, uni det ulingmulusi lena o Iesu i a God. O Jon i inanos dat kai lena a susut na taro ka det nurnur un o Iesu, a kum mugumugu anun a taro Juda kai ka det nurnur. \is1 A inawan ina buk Jon: \li1 A Wasiso i wanpat a musano (1:1-18) \li1 O Jon a Tene Baptaiso ma a kum mugano nat na ususer anun o Iesu (1:19-51) \li1 A pinapam anun o Iesu torom a taro (2:1-12:50) \li1 A tintinip na wik ma a minat anun o Iesu (13:1-19:42) \li1 A katkatutur melet anun o Iesu gusun a minat (20:1-31) \li1 O Iesu i wanpat torom a kum nat na ususer tong o Galili (21:1-25) \hr \c 1 \s1 O Iesu ut, i a Wasiso anun o God \p \v 1 Un narnarap utmakai ra ka di ukis utmakai a rakrakon bual, a Wasiso i sa kis mugu taru. A Wasiso i kis tomo nam o God, ma a Wasiso i ut a God. \v 2 Un narnarap utmakai i kis tomo nam o God. \v 3 Una Wasiso kut, o God i ukis a kum utna rop. Katu utna o God i ukis tari, ra ke ukisi nama Wasiso. \v 4 A nilaun i kis uni, ma a nilaun ra, i a talapor anun a taro rop. \v 5 A talapor i sisio una dumirum, ma a dumirum ke turus lar pasi. \p \v 6 O God i tulu ru ara musano, a risano o Jon. \v 7 I wanpat sur in wasiso puaso una talapor, sur a taro rop det in nurnur uni. \v 8 I ut ausur a talapor, i wanpat kut sur in wasiso puaso una talapor. \v 9 A talapor mulus, ra i ser utalapor a taro rop, in nanpat mo urin una rakrakon bual. \p \v 10 A Wasiso i kis una rakrakon bual. Ma una Wasiso, o God i ukis a rakrakon bual, ikut a taro una rakrakon bual ka det tama lele pasi. \v 11 I wanpat sur anun a taro, ikut anun a taro ut ka det gas pasi. \v 12 Ikut, torom det ra det gas pasi, ma det nurnur una risano, i mulaot pas det sur det a kum nutnutun o God. \v 13 Ausur di watung det a kum nutnutun o God kibino una usus na kabotaro, o una nuknukin tu musano taginin upiso, o una nemnem na nolin. Awu, di usus det una nion, una nemnem ut anun o God. \p \v 14 A Wasiso i wanpat a musano mulus, ma i kis epotor ta met. Met sa tama tar anun a minamar, a minamar anun a Nutunu, ara sot kut, ra i wan gusun o Tamano, i bukus nama marmaris ma a lingmulus. \v 15 O Jon i wasiso talapor uni, ma i watungi nam in labino walngano lena, “I ut ri, ra a wasiso mugu uni lena, ‘I ra in mur tang, i labo tang, uni i laun raut numugu tang.’” \v 16 I bukus nama marmaris, ma gusun anun a labino marmaris i udan dat nama susut na wakak na utna ra i wanan pat torom dat. \v 17 Un o Moses, o God i pitar tar a kum Warkurai torom dat, ikut un o Iesu Karisito i pitar tar a marmaris ma a lingmulus torom dat. \v 18 Kataio utmakai i tama tar o God. Ikut ara Nutunu kut, ra i kis tomo nam o Tamano, i ut i ese o God torom dat. Ma i ut a God. \s1 O Jon a Tene Baptaiso i inanos talapor a taro uni ut \r (Mt 3:1-12; Mk 1:1-8; Lk 3:1-18) \p \v 19 A kum mugumugu anun a taro Juda tagisapat o Jerusalem, det tulu ru a ramano kum tene etabor torom o God, ma a ramano taro tagun a kabotaro Liwai,\f + \fr 1:19 \ft (1:19) A taro tagun a kabotaro Liwai det ser papam una rumu na etabor. \f* torom o Jon sur det in tingi lena, “Ui osi?” \v 20 O Jon ke wasiso batbati, i wasiso talapor ut uni lena, “Ausur iau a Karisito.” \v 21 Det ting meleti lena, “Osi ui? Ui o Elaija?” Ra i balu det lena, “Awu, ausur iau o Elaija.” Det ting meleti lena, “Ui a poropet ra di len taru in nanpat?” I balu det lena, “Awu.” \v 22 Numur det tingi lena, “Osi ui? Un inanos met sur met in inanos det ra det tulu ru met urin. Asau un watungi un ui ut?” \v 23 O Jon i balu det, “Iau a musano ra a poropet Aisaia i wasiso mugu uni lena, ‘Una nubual kalako taro uni, in nalngan ara i kakabo lena: Mot in pam kodos a kisapi anun a Labino.’” \rq Aisaia 40:3 \rq* \p \v 24 A kum Parisi ra di tulu tar det torom o Jon, \v 25 det tingi lena, “U watungi lena, ausur ui a Karisito, ma ausur ui kai o Elaija, o a poropet, ra di len taru in nanpat. Io, ra i lenra, ilai sur u baptaiso a taro?” \v 26 O Jon i balu det lena, “Iau, a baptaiso mot nama danim, ikut ara kura i tur epotor tamot, ra ka mot tasman lele pasi. \v 27 I ra, in mur tang. Ka elar sur an palos aru su gusun aru kikino, uni a natino sakit tano.” \p \v 28 A kum utna ri, i wanpat tong o Betani una ara papor danim Jodan, ra o Jon i baptaiso a taro iai. \s1 O Iesu a Sipsip anun o God, ra in mat una sakino petutna anun a taro \p \v 29 Ara bung numur, o Jon i tama o Iesu i wan nanan toromi, ra i watungi uni lena, “Mot tama i, a Sipsip anun o God, i ra in lakro ru a sakino petutna anun a rakrakon bual. \v 30 A musano kut ri, i ra a wasiso mugu uni lena, ‘A musano ra in mur tang, i labo tang, uni i laun raut numugu tang.’ \v 31 Iau kai numugu ka tasmani. Ikut a baptaiso nama danim sur an upuaso a musano ri torom a taro Israel.” \p \v 32-33 Ma o Jon i watungi lena, “Ka tasmani lena osi a Karisito. Ikut o God, ra i tulu ru iau sur an baptaiso nama danim, i inanos iau lena, ‘Un tama a Tokodos na Nion in nan pirso ma in kis un ara musano. I ra a musano ra in baptaiso nama Tokodos na Nion.’ Ma a tama a Tokodos na Nion i wan pirso tagisapat una langit, i elar namin natabun ma i kis taru netes un o Iesu. \v 34 A sa tama tar a utna ri i wanpat, ra a inanos uni lena, i a Nutun o God.” \s1 A kum mugano nat na ususer anun o Iesu \p \v 35 Ara bung palu melet, o Jon ma aru nat tagun anun a kum nat na ususer detul tur taru melet tiro. \v 36 I tama pas o Iesu i wan sakit detul, ra i watungi uni lena, “Tama i, a Sipsip anun o God.” \p \v 37 Aru nat na ususer der longoro a wasiso ra, ma der mur mut o Iesu. \v 38 O Iesu i tur tupukus, i tama der ra der muri, ra i ting der lena, “Asau ra mur nemi?” Der balu i lena, “Rabai,” (a kukuraino lena Tene Ususer), “kura u kis awai?” \v 39 O Iesu i balu der lena, “Mur iap sur mur in tama i.” Io, der muri, ma der tama a dino ra o Iesu i kis iai. Ra detul wanpat, i sa wat na pakano bung pas, ma detul kis mukut tiro iai a kudulano lirop ra. \p \v 40 Ara tagun aru musano ra der longoro a wasiso anun o Jon ma der mur o Iesu, a risano o Endru, a tisino Saimon Pita. \v 41 A mugano utna ra o Endru i pami, i sio pas o Saimon a tisinolik, ra i inanosi lena, “Met sa sio pas a Mesaia!” (a kukuraino a Karisito)\f + \fr 1:41 \ft Mesaia, a du wasiso Ibru, ma una wasiso Grik, di watungi nama Karisito. O Iesu i a Mesaia, a musano ra o God i pilok pasi sur in ulaun a taro. A kum poropet tagun numugu det wasiso na poropet uni, lena in nanpat, ra a taro Juda det kis langlang suri.\f*. \p \v 42 O Endru i ben pas o Saimon torom o Iesu. O Iesu i tama i, ra i watungi tano lena, “Ui o Saimon, a nutun o Jon,\f + \fr 1:42 \ft (1:42) O Jon a taman o Pita, ausur o Jon a Tene Baptaiso. \f* din watung a risam nam o Kepas.” (Una wasiso Grik di watungi nam o Pita, a kukuraino a wat.) \s1 O Iesu i kabo pas o Pilip ma o Natanael \p \v 43 Ara bung palu melet, o Iesu i nem na wan utong o Galili. I barato pas o Pilip, ra i watungi tano lena, “Un mur iau.” \v 44 O Pilip, i tagitong o Betsaida, a tamon anun o Endru ma o Pita. \v 45 O Pilip i sio pas o Natanael, ra i inanosi lena, “Met sa sio pas a musano ra o Moses i tumtumus mugu taru uni una Buk na Warkurai, ma a kum poropet kai det sa tumtumus mugu taru uni. I ra, o Iesu a te Nasaret, a nutun o Josep.” \v 46 Ikut o Natanael i balu i lena, “O Nasaret! Pepetlai, tu wakak na utna ut in nanpat tagitiro iai?” O Pilip i balu i lena, “Un nan urin ma dar in nan sur un tama i.” \p \v 47 O Iesu i tama pas o Natanael i wan nanan toromi, ra i watungi lena, “A te Israel mulus ut ri, ke tasman a torotoro.” \v 48 O Natanael i ting o Iesu lena, “U tasman lan iau?” I balu i lena, “Ra o Pilip ke ben pat ui utmakai urin, a sa tama mugu tar ui ra u kis taru nago utuntudu in nanai na fig.” \v 49 O Natanael i watungi tano lena, “Tene ususer, ui a Nutun o God, ui a King anun a taro Israel.” \v 50 O Iesu i watungi tano lena, “Pepetlai u nurnur un iau, uni a inanos ui lena u kis taru nago utuntudu in nanai na fig? Numur un tama a kum lamlabino utna sakit in nanpat, in labo tan a utna ri u tama i.” \v 51 O Iesu i watung meleti lena, “A inanos mot nama lingmulus, mot in tama a langit in tapapos, ma a kum ensel anun o God det in nanan toto ma det in nanan pirso torom a Nutun a Musano.” \c 2 \s1 O Iesu i pukus a danim sur a wain \p \v 1 Numur, ra aru bung i rop, di pam a lukaro na unolin tong o Kana, una papor Galili. O nan o Iesu i wan una lukaro ra. \v 2 Di saring o Iesu ma anun a kum nat na ususer kai sur det in nan una lukaro na unolin. \v 3 Ra a wain i sa rop, o nan o Iesu i inanosi lena, “A wain i sa rop.” \v 4 O Iesu i balu i lena, “Nang, ilai ra u inanos iau uni? Anung a du bung ke sot utmakai.” \v 5 O nan o Iesu i inanos a kum tultul lena, “Mot in pami kut asau ra in watungi tamot.” \p \v 6 Tiro iai, a wonomnin lamlabino koto na wat kura di utur tari sur a nginigis, elar ut nama warkurai tagun a lotu anun a taro Juda. Unin tekteken nokoto ri, di ser ubukusi nama ru noino galen na danim o a tulu noino.\f + \fr 2:6 \ft 75 lita o 115 lita.\f* \v 7 O Iesu i watungi tan a kum tultul lena, “Mot in ubukus tar a kum koto nama danim.” Ra numur det titior bukus rop tar det. \v 8 Io, o Iesu i tulu det lena, “Mot in itup pas lako danim tagun a kum koto, ma mot in losi torom a mugumugu na lukaro.” Ra det pami ut lenra. \v 9 A mugumugu na lukaro i inum tama a danim ra, ra i sa wain rop. Ke tasmani lena a wain ri i wan tagai. A kum tultul kut ra det itupi det tasmani. Ra i kabo gisen pas a musano ra di unolini una bung ra, \v 10 ma i watungi tano lena, “A taro rop det ser tabor mugu a taro nama wakak na wain. Ra det sa inum pas a susut na wain, io, det in tabor det mukut nama wain ra ke wakak bing. Ikut ui, u etabor maragom nama wain ra i wakak sakit.” \p \v 11 Iri a mugano ukinalong ra o Iesu i pami. I pami tong o Kana una papor Galili. A ukinalong ra, i ese puaso anun a minamar, ma anun a kum nat na ususer det nurnur uni. \p \v 12 Numur, ra a lukaro na unolin i sa rop, i wan utong o Kapernaum. Det wan tomo nam o nano, a kum tistisino ma anun a kum nat na ususer. Det kis tiro iai a kabano bung ut. \s1 O Iesu i lakro ru a kum tene siuru gusun a rumu na etabor \r (Mt 21:12-13; Mk 11:15-17; Lk 19:45-46) \p \v 13 Ra a labino bung na lotu na Wanlakai anun a taro Juda i sa milau, o Iesu i wan usapat o Jerusalem. \v 14 I ruk un ara dino tagun a rumu na etabor, ra i tama a taro ra det siuru a kum bulumakau, a kum sipsip, ma a kum tabun. I tama i kai a kum tene keles mani, kura det kis nisan anundet a kum kabulu. \v 15 Io, i iris pas a kum warus sur in pam in narus na inaim, ra i lu pirso ru det rop nami. I lu pirso ru a kum bulumakau ma a kum sipsip, ma i woro sarara ru a kum mani anun a kum tene keles mani, ma i woro bulus ru anundet a kum kabulu. \v 16 Ma i watungi tandet ra det siuru a kum tabun, “Mot in los pirso ru det taginin! Gong mot pukus a rumu anun o Tita sur a rumu na siuru!” \v 17 Anun a kum nat na ususer det nuk pas a wasiso una Buk Tabu lena, “An iru uni anung a labino marmaris sur anum a rumu.” \rq Buk Song69:9 \rq* \p \v 18 A taro Juda det wanpat melet torom o Iesu ma det tingi lena, “Asi na ukinalong un ese met uni, sur met in tasmani lena u utur ukai a warkurai ra u pam a kum utna ri nami?” \v 19 O Iesu i balu det lena, “Mot in rege ru a rumu ri anun o God, ma an utur melet pasi kut un lako tulu bung.” \v 20 Det ting o Iesu lena, “Di pam tar a rumu ri una wat na noino ma wonom na kilalo, ra ui, un pam melet pasi kut un lako tulu bung?” \p \v 21 O Iesu i wasiso una rumu anun o God, i wasiso elelar ut una pinino. \v 22 Numur, ra o Iesu i sa laun pat melet gusun a minat, anun a kum nat na ususer det nuk melet pas a wasiso ri. Io, det nurnur maragom una Buk Tabu, ma una wasiso ra o Iesu i sa watung tari. \p \v 23 O Iesu i kis sapat o Jerusalem una labino bung na lotu na Wanlakai, ra a susut na taro det tama a kum ukinalong ra i pami, ma det nurnur una risano. \v 24 Ikut o Iesu ke nurnur un taio, uni i tasman a taro rop. \v 25 Ke sibo sur taio ra in inanosi una petutna anun a taro, uni i ut i tasman wakak a balandet. \c 3 \s1 O Iesu der nam o Nikodimas \p \v 1 Ara musano tagun det a kum Parisi, a risano o Nikodimas, i ara mugumugu anun a taro Juda. \v 2 I wan torom o Iesu una ra bung na mirum ma i watungi tano lena, “Tene ususer, met tasman ui ra ui a tene ususer, ra o God i tulu ru ui. Katu musano in pam lar pas a kum ukinalong ra u ser pami, ra o God ke kis tomo nami.” \v 3 O Iesu i balu i lena, “A inanos ui nama lingmulus, osi ra ka di usus matoki, ken tama lar pas a matanitu anun o God.” \v 4 O Nikodimas i tingi lena, “Din usus matok petlan pas taio ra i sa takano? Pepetlai, in ruk melet un in balan o nano sur in usus meleti?” \p \v 5 Ra o Iesu i balu i lena, “A inanos ui nama lingmulus, osi ra ka di usus matoki una danim ma una nion, ken ruk lar pas una matanitu anun o God. \v 6 Osi ra di ususi una pinindi, i ra a pinindi ut, ma osi ra di ususi una nion, i ra a nion ut. \v 7 Gong u kisin ra a watungi tam lena din usus melet mot. \v 8 A wuwu i wan tuptupukus elar nam anun a nemnem, u longoro a ungu ino, ikut, ko tasmani lena i wan tagai, ma i wan urai. Lenkaira torom det rop ra a Nion i usus matok det.” \v 9 Ra o Nikodimas i tingi lena, “In pepetlai a utna ri?” \v 10 O Iesu i balu i lena, “Ui a labino tene ususer anun a taro Israel, ma ilai ra ko tasman a kum utna ri? \v 11 A inanos ui nama lingmulus, met watung asau ra met tasmani, ma met wasiso un asau ra met sa tama tari, ikut ka mot nurnur un asau ra met wasiso uni. \v 12 A inanos mot una kum utna taginin upiso ma ka mot nurnur uni. Io, mot in nurnur pepetlai ra an inanos mot una kum utna tagisapat una langit? \v 13 Kataio i wan pas usapat netes una langit, a Nutun a Musano sot kut ra i wan pirso tagisapat netes una langit. \v 14 Numugu, o Moses i ukete in nusui un in nanai una nubual kalako taro uni. Lenkutkai ra din ukete a Nutun a Musano usapat, \v 15 sur det rop, ra det nurnur uni, det in laun tukum. \p \v 16 “O God i maris a rakrakon bual, ra i pitar tar a Nutunu ara sot kut, sur osi ra in nurnur uni, in laun tukum ma ken iru. \v 17 O God ke tulu tar a Nutunu urin una rakrakon bual sur in pitar a warkurai na minabalu torom a rakrakon bual. I tulu tari kut sur in ulaun a rakrakon bual. \v 18 Osi ra i nurnur uni, ka din pitar a warkurai na minabalu toromi. Ikut, osi ra ke nurnur, i sa tur una dekdek na warkurai na minabalu uni ke nurnur un ara Nutun o God sot kut. \v 19 Iri a warkurai anun o God: A talapor i sa wanpat una rakrakon bual, ikut a taro det nem a dumirum kut ma a talapor awu, uni det pam a kum sakino petutna. \v 20 Det rop ra det ser pam a kum sakino petutna, det nget a talapor, ma ka det wan suri, sako din tama pupuaso pas anundet a kum sakino petutna. \v 21 Ikut, osi ra i murmur a lingmulus, i ser wanpat una talapor, sur din tama pupuaso i lena anun a kum pinapam i kibino ut tan o God.” \s1 O Jon a Tene Baptaiso i wasiso talapor un o Iesu \p \v 22 Numur, o Iesu tomo nam anun a kum nat na ususer det wan tagisapat o Jerusalem sur ara tamon lik kura una papor Judia. Det kis tiro iai, ma i baptaiso a taro. \v 23 O Jon kai i baptaiso tong o Ainon milau o Saleim, uni a susut na danim kura iai. A taro det wanan toromi sur in baptaiso det. \v 24 A utna ri i wanpat, ra kabaut di uruk o Jon una karabus. \v 25 A ramano kum nat na ususer anun o Jon det wasiso na engaras tomo nama ara te Juda una nirurus keles, elar nama petutna una lotu Juda. \v 26 Det wan torom o Jon ra det inanosi lena, “Tena ususer, a musano ra mur kis tomo pas nami tong un ara papor danim Jodan, i ra u inanos taru uni, uniri kurong mo kai i baptaiso. Ra a taro rop det wan mukut toromi.” \v 27 O Jon i watungi tandet lena, “Kataio in pam pas tu utna ra o God ke pitar tari tano. \v 28 Mot ut mot sa longoro tari ra a watungi lenri, ‘Ausur iau a Karisito. O God i tulu ru iau kut sur an mugu tano.’ \v 29 Tu musano ra i nolin nam tu ino, anun a ino ut ra. A pasano a musano ra i nolin, in tur ma in longoro suri. Ra in longoro in nalngano, in gas doko. Uniri, anung a gasgas i elar nam anun a gasgas, ra anung a gasgas i sot maragom. \v 30 O Iesu ut in labo nanan ma iau an natino nanan.” \s1 O naro ra i wan pirso tagisapat una langit \p \v 31 “O naro ra i wan pirso tagisapat una langit, i labo sakit taun a taro rop. A musano ra taginin upiso, taginin ut i upiso, ma i wasiso kut una kum utna taginin upiso. I ra i wan tagisapat una langit, i labo sakit taun a taro rop. \v 32 Ma i inanos una kum utna ra i tama tari ma i longoro tari, ikut kataio i nurnur una nuna wasiso. \v 33 Ikut det ra det nurnur una nuna wasiso, det mulaot lena o God i a lingmulus. \v 34 I ra o God i tulu ru i, i wasiso nama wasiso anun o God, uni o God i pitar rop tar a Tokodos na Nion toromi. \v 35 O Tamano i maris a Nutunu, ra i pitar rop tar a kum utna ulamano. \v 36 Osi ra i nurnur una Nutun o God, i sa utur ukai a nilaun tukum. Ikut, osi ra ke ser tarom tan a Nutunu, ken utur ukai a nilaun, uni a kankan anun o God ken rop gusuni.” \c 4 \s1 O Iesu i wasiso tomo nama ino Samaria \p \v 1 A kum Parisi det longoro i lena o Iesu i ben pas a susut na taro na ususer, det susut tan a taro na ususer anun o Jon, ma i bapitaiso det. \v 2 Ikut o Iesu ut ke baptaiso taio, anun a kum nat na ususer kut det baptaiso. \v 3 Ra o Iesu i sa tasmani lena a kum Parisi det sa longoro i, i wan tagitiro una papor Judia ra i milet melet utong una papor Galili. \v 4 Una nuna inawan i wan potor tong una papor Samaria. \p \v 5 Tiro una papor Samaria, i wanpat una tamon Sikar, i milau kut una du piso ra, un ra bung ut, o Jekop i tabor tar a nutunu, o Josep nami. \v 6 In nutung na danim, ra o Jekop i sa kil tari, kura tiro iai. O Iesu i taramo a pinino i tungulu una nun a walos na inawan, ra i kis mo tiro nisan in nutung na danim ra. Una du bung ra, in matanas i sa kis lekeleke. \v 7 Io, ara ino Samaria i wanpat sur in itup, ra o Iesu i watungi tano lena, “Un tabor iau nam lako danim.” \p \v 8 Anun a kum nat na ususer det sa wan taru utiro una tamon, sur det in kul utna na inangon. \v 9 A ino Samaria i balu o Iesu lena, “Ui a te Juda, ma iau a ino Samaria. Sur asau ra u saring iau sur lako danim?” Uni a kum te Juda ka det emarom nama kum te Samaria. \v 10 Ikut o Iesu i balu i lena, “Ra u tasman a etabor anun o God, ma u tasman osi kai ra i saring ui sur lako danim, un saringi, ma in tabor ui nama danim na nilaun.” \v 11 A ino i watungi tano lena, “Labino, katu utna na ititup anum, sur un itup danim nami. In nutung na danim ri i dordorong doko. Ma tagai a danim na nilaun ra? \v 12 U nuki lena u labo tan a tubundat o Jekop ra i tabor met nam in nutung na danim ri? Det tomo nama kum nutnutunu ma anun a kum wewegua kai, det rop det ininum taguni.” \p \v 13 O Iesu i balu i lena, “Det rop ra det inum a danim ri, det in muruk melet kut. \v 14 Ikut det ra det in inum a danim ra an tabor det nami, ka det in muruk melet mo. A danim ra an tabor det nami, in elar nam ara matmatano danim una nundet a nilaun, ra in burburak pat ma in tabor det nama nilaun tukum.” \v 15 A ino i watungi tano lena, “Labino, un tabor iau nama danim ra, sur gong melet mo a muruk, ma gong mo a wan liklik urin sur an itup.” \p \v 16 Ra o Iesu i watungi tano lena, “Un nan ma un ben pas anum a musano ra mur in milet melet urin.” \v 17 A ino ra i balu i lena, “Katu musano anung.” O Iesu i watungi tano lena, “A lingmulus ut ra u watungi lena katu musano anum. \v 18 U sa nolin pas nama limo na musano, ma ara ra u kis tomo nami uniri, ausur anum a musano. A lingmulus ut ra u watungi tang.” \v 19 A ino i balu i lena, “Labino, uniri, a tasmani lena ui a poropet. \v 20 A kum tumtubumet tagun numugu det ser lotu torom o God una tangai ri, ikut mot a taro Juda mot watungi lena, din lotu torom o God sapat kut o Jerusalem.” \p \v 21 Ra o Iesu i watungi tano lena, “Tama i, a lingmulus ino ri an watungi tam, a du bung in nanpat, ra ka mot in lotu mo torom o Tita una tangai ri, ma sapat kai o Jerusalem, awu. \v 22 Mot a kum te Samaria ka mot tasman osi ra mot ser lotu toromi, ma met a taro Juda met tasman ut osi ra met ser lotu toromi, uni a ululaun i wanpat ut tagun a taro Juda. \v 23 A du bung in nanpat ma iri i sa wanpat, ra a kum tene lotu mulus det in lotu torom o Tita una nion ma una lingmulus. A kum ngas na tene lotu lenra, o Tita i nem doko det. \v 24 O God a nion. Det ra det lotlotu toromi, det in lotu ut una nion ma una lingmulus.” \p \v 25 Ra a ino i watungi tano lena, “A tasmani lena a Mesaia ra di watungi nama Karisito, in nanpat, ma in upuaso a kum utna rop torom met.” \v 26 Ma o Iesu i balu i lena, “Iau ut ri a wasiso torom ui.” \p \v 27 Una du bung ut ra, a kum nat na ususer anun o Iesu det milet melet. Det tama o Iesu i wasiso tomo nam ara ino, ra det kisin. Ikut katutaio tagun det i iting lena, “U nem asau?” o lenri, “Sur asau ra u wasiso tomo nami?” \v 28 A ino ra i wan pas gusun anun in nadanim, i milet melet sur a tamon, ra i inanos a taro tiro iai lena, \v 29 “Ai, mot iap, sur mot in tama ara musano, i inanos iau una kum utna rop ra a sa pam tari numugu. Kutiro i mo ra a Mesaia?” \v 30 Io, a taro ra, det wan pas gusun a tamon, ma det wan torom o Iesu. \p \v 31 Ra a ino i sa wan taru, a kum nat na ususer det inanos dekdeki lena, “Tene ususer, un nangon pas.” \v 32 Ikut o Iesu i balu det lena, “A nga utna na inangon kuri ut, ka mot tasmani.” \v 33 A kum nat na ususer det ting etetalai det lena, “Kutiro taio i sa tabor tari nam lako utna na inangon?” \v 34 O Iesu i watungi tandet lena, “A nga utna na inangon iri i, an tarom una nemnem anun o naro ra i tulu ru iau urin, ma an pam rop pas anun a pinapam. \v 35 Mot ser watungi lenri, ‘A watnin kalang utmakai kura ra din pasong maragom.’ Ikut a watungi tamot lena: Mot in tamtama tokodos usa numugu, ma mot in tama a kum kinobot, det sa taka rop, ma i sa sot sur din pasong. \v 36 Uniri a musano ra i pasong i los anun a ikul. Ma a wina nun a pasong, a utna sur a nilaun tukum, sur osi ra i marmarut ma osi ra i pasong, der in gas tomo. \v 37 A wasiso ra a taro det ser watungi, i lingmulus ut lenri, ‘Ara i marmarut, ma ara i pasong.’ \v 38 Io, a tulu mot sur mot in pasong una kinobot ra mot ut ka mot marut tari. Ara taro gisen ut det pam tari, ma mot, mot los a tinibo mukut tagun anundet a pinapam.” \s1 A kum te Samaria det nurnur \p \v 39 A susut na te Samaria tagun a tamon ra, det nurnur un o Iesu. Det nurnur kibino una wasiso anun a ino, ra i watungi tandet lena, ‘I inanos iau una kum utna rop ra a sa pam tari numugu.” \p \v 40 Io, a taro Samaria det wan torom o Iesu ra det saringi sur in kis nisan det, ra i kis pas aru bung tiro iai. \v 41 A susut melet det nurnur, kibino una nuna wasiso. \v 42 Det watungi tan a ino ra lena, “Uniri met sa nurnur, ausur una wasiso kut ra u watungi un o Iesu, awu. Met ut, met sa longoro i ma met sa tasman mulusi lena, i a Tene Ulaun anun a rakrakon bual.” \s1 O Iesu i ulangolango pas a nutun ara mugumugu \p \v 43 Ra aru bung i sa rop, o Iesu i wan utong o Galili. \v 44 O Iesu ut i sa watung tar a wasiso lenri, “A poropet, a taro tagun anun a tamon ka det ser ru i.” \p \v 45 A taro tagitong o Galili det sa wan pas una labino bung na lotu na Wanlakai sapat o Jerusalem, ma det sa tama tar a kum utna ra o Iesu i pami tiro iai. Io, o Iesu i wanpat tong o Galili, ra a taro det gas pasi. \p \v 46 O Iesu i wan melet utong o Kana una papor Galili, a tamon ra i pukus tar a danim sur a wain iai. Ara mugumugu anun a gapman, a nutunu lik a musano i misait tong o Kapernaum. \v 47 I longoro i lena o Iesu i wan tagitiro o Judia utong o Galili, ra i wan toromi, ma i saringi sur in nan utong o Kapernaum sur in ulangolango pas a nutunu lik a musano, i milau mo sur in mat. \v 48 O Iesu i watungi tano lena, “Ra ka mot tama a kum utna na ukisin ma lako kum ukinalong, ka mot in nurnur mut.” \v 49 Ra a mugumugu anun a gapman i watungi lena, “Labino, dar in nan lakit sako a nutung lik in mat.” \v 50 O Iesu i watungi tano lena, “Un nan kut, a nutum lik in laun.” A musano ra i nurnur una wasiso anun o Iesu, ra i wan. \p \v 51 Ra ke wanpat utmakai, anun a kum tultul det wan barato i ra det inanosi lena, “A nutum lik i sa langolango.” \v 52 I ting det lena, “Asi na du bung mulus ra a nutunglik i langolango melet uni?” Det balu i lena, “Nubung, una ara pakano bung una lirop a mararong i rop gusuni.” \v 53 A taman a nat i nuk melet pas a du bung ra o Iesu i watungi toromi lena, “A nutum lik in laun.” Ra i tasman lele i lena a du bung ut ra o Iesu i wasiso uni, a mararong i rop. Io, det tamtamano rop det nurnur maragom un o Iesu. \v 54 A utna ri, i a manru na ukinalong o Iesu i pami tong o Galili, ra i wan tagitong o Judia. \c 5 \s1 O Iesu i ulangolango pas ara musano \p \v 1 Numur, o Iesu i wan usapat o Jerusalem sur a labino bung na lotu anun a taro Juda. \v 2 Ara kabopolo, di watungi nam o Besata una wasiso Ibru, i kis sapat o Jerusalem, milau una labino matansako ra di watungi nama “Matansako na sipsip”. Ma a limo na parada det tur talilis pas a kabopolo ra. \v 3-4 A susut na taro ra det misait nama kum ngas na misait, det ser kis tiro iai, a kum pulu, det ra ka det ser wan ma det ra a pinpinindet i mat.\f + \fr 5:3-4 \ft (5:3-4) A ramano kum tene mananos una Buk Tabu det nuki lena a ramano kum wasiso kai i kis una rino ri. I lena: \+it Det kis langlang sur a danim ra in tonton. A ramano kum du bung, a ensel anun a Labino in nan pirso utiro una kabopolo ra, ma in utontoni. Taio kut ra in rurus mugu una kabopolo ra i tonton, in langolango mut gusun anun a misait.\+it* .\f* \p \v 5 Ara musano i kis tiro iai i misait pas a tulu noino ma tiwal na kilalo. \v 6 O Iesu i tama pas a musano ra i inep taru tiro iai. I tasmani lena a musano ra i sa suano i a misait uni, ra i tingi lena, “Pepetlai, u nemi sur un langolango?” \v 7 A musano ra i balu i lena, “Labino, kataio i ser warut iau sur in los tar iau una du bung ra a danim i tonton uni. Ra a nem na wan sur an rurus, ara gisen kut in kalabor mugu batbat pas iau.” \v 8 O Iesu i watungi tano lena,“Un katutur, un los anum a bat ra un nan.” \v 9 Uniutra a musano ra i langolango, i tur, ma i los pas anun a bat, ra i wan. \p A utna ri i wanpat una Bung na Sabat. \v 10 A ramano kum te Juda det watungi tan a musano ra o Iesu i ulangolango pasi lena, “A Sabat ri! I tabu sur din los a bat uni.” \v 11 Ra i balu det lena, “A musano ra i ulangolango pas iau, i watungi tang lena, an los pas anung a bat ra an nan.” \v 12 Det tingi lena, “Osi na musano ra i watungi tam lena un los pas anum a bat ma un nan?” \v 13 Ikut a musano ra ke tasman osi ra i ulangolango pasi, uni o Iesu i wan epotor tan a kunur na taro. \p \v 14 Numur ut, o Iesu i barato pas a musano ra una rumu na etabor. I watungi tano lena, “Tama i, uniri u sa langolango. Gong melet mo u pam tu sakino, sako tu laulau na utna sakit in nanpat un ui numur.” \v 15 A musano ra i wan ma i inanos a kum te Juda lena, “O Iesu ut i ulangolango pas iau.” \v 16 Io, uniri, a kum te Juda det turpasi sur det in pam a kum sakino petutna torom o Iesu, uni i pam a kum utna ri una Bung na Sabat. \v 17 O Iesu i watungi tandet lena, “O Tita ke mana nama pinapam na warut, lenkutkai ra iau kan mana nama pinapam na warut torom a taro.” \v 18 Iri, a kibino ra a kum te Juda det nem doko i sur det in um doko o Iesu. Det kankan torom o Iesu, ausur a kibino kut ra i papam una Bung na Sabat. A kibino utkai ra o Iesu ut i watung o God lena o Tamano, ma una wasiso ri, ra i elaro i ut nam o God. \s1 O Tamano i pitar a warkurai torom o Nutunu \p \v 19 O Iesu i balu det lena, “A inanos mot nama lingmulus, a Nutun o God ken pam oros pas tu utna elar nam anun a nemnem, in pami kut a kum utna ra i tama o Tamano i ser pami. Uni a kum utna rop ra o Tamano i pami o Nutunu kai in pami. \v 20 O Tamano i maris o Nutunu, ma i ese i una kum utna rop ra i ser pami. Ma in ese i kai una kum utna ra i labo taun a kum utna ri, sur mot in kisin uni. \v 21 A Nutunu in tabor det ra i nemi sur in tabor det nama nilaun, elar nam o Tamano i ukatutur pas a kum minat, ma i tabor det nama nilaun. \v 22 O Tamano ken kuro taio, ikut i pitar tar a warkurai rop tan o Nutunu, sur in warkurai nami, \v 23 sur a taro rop det in ru a Nutunu elar nam det ru o Tamano. Osi ra ke ru a Nutunu ke ru i kai o Tamano, i ra i tulu ru i urin. \p \v 24 “A inanos mot nama lingmulus, osi ra i longoro anung a kum wasiso ma i nurnur un o naro ra i tulu ru iau urin, i sa utur ukai a nilaun tukum, ma ken iru una warkurai. I sa wan gusun a minat sur a nilaun tukum. \v 25 A inanos mot nama lingmulus, a du bung in nanpat, ma iri i sa wanpat, ra a kum minat det in longoro in nalngan a Nutun o God, ma det ra det longoro i det in laun. \v 26 O God a kimkibin a nilaun, ma i pitari kai torom o Nutunu sur i kai a kimkibin a nilaun. \v 27 O God i pitar tar a dekdek tano sur in warkurai a taro nami, uni, i a Nutun a Musano. \v 28 Gong mot kisin una wasiso ri. A du bung in nanpat, ra det rop ra det inep una kum tung na minat det in longoro in nalngano. \v 29 Det in katutur gusun a kum tung na minat. Det ra det sa pam tar a wakak na petutna det in katutur gusun a minat sur a nilaun tukum. Ma det kai ra det sa pam tar a sakino petutna, det in katutur gusun a minat sur a iniru tukum.” \s1 A wasiso talapor un o Iesu \p \v 30 O Iesu i wasiso utmakai torom a kum te Juda lena, “Ka pam oros tu utna elar nam anung a nemnem. A warkurai nama utna a longoro i. Ma anung a warkurai i tokodos, ma ka mur a nuknuking, a ser mur ut a nuknukin o naro ra i tulu ru iau urin. \v 31 Ra an wasiso talapor un iau ut melet, anung a wasiso talapor ken maut. \v 32 Ikut ara gisen ut i wasiso talapor un iau, ra a tasmani lena anun a wasiso talapor un iau i lingmulus sakit. \p \v 33 “Mot tulu ru ara taro torom o Jon a Tene Baptaiso, ra i wasiso talapor torom det un iau. Ma anun a wasiso i lingmulus. \v 34 Ka sibo sur lako taro det in wasiso talapor un iau, ikut a watungi lenri sur din ulaun mot. \v 35 O Jon i elar nama lam, ra i kunabor ma i talapor, ma mot gas ra mot tamtama lilik pas kut una talapor ino. \p \v 36 “Ikut an inanos mot una wasiso talapor un iau, ra i labo taun a wasiso talapor anun o Jon un iau. A kum pinapam ra a ser pami, det wasiso talapor un iau lena, o Tita i tulu ru iau urin. O Tita i pitar tar a kum pinapam ra tang, sur an pami. \v 37 Ma o Tita, i ra i tulu ru iau urin, i sa wasiso talapor taru un iau. Ka mot longoro in nalngano, ma ka mot tama tar kai in matano. \v 38 Ma ka mot utur ukai anun a wasiso una kum balamot, uni ka mot nurnur un o naro ra di tulu ru i urin. \v 39 Mot ser lukluki ut a Buk Tabu, uni mot nuki lena mot in los a nilaun tukum uni. Ikut a Buk Tabu kai i wasiso ut un iau! \v 40 Ikut, mot a kum te Juda, ka mot nem na wan torom iau sur mot in los a nilaun. \p \v 41 “Ka ling sur a taro det in ulabo pas iau. \v 42 Ikut a tasman mot ut lena, ka mot maris o God nama balamot mulus. \v 43 A wanpat nama risan o Tita, ma ka mot gas pas iau. Ikut ra taio gisen in nanpat nama risano ut, io, mot in gas pasi. \p \v 44 “Mot, mot nemi kut sur a taro det in ulabo pas mot, ma ka mot tiktikin sur a wasiso na ululabo anun o God torom mot, o God i ara sot kut. Ra i lenra, ka mot nurnur un iau. \v 45 Gong mot nuki lena iau an takun mot tan o Tita, awu. O Moses ra mot nurnur uni lena in warut mot, i ut in takun mot. \v 46 Ra gunuk mot nurnur un o Moses, io, mot in nurnur utkai un iau, uni anun a kum tumtumus i wasiso ut un iau. \v 47 Ikut ka mot nurnur una kum tumtumus anun o Moses, io, mot in nurnur pepetlai una anung a kum wasiso?” \c 6 \s1 O Iesu i tabor a limo na arip na musano \r (Mt 14:13-21; Mk 6:30-44; Lk 9:10-17) \p \v 1 Io, numur, o Iesu i wan kutus una du tasi Galili, ra di watungi kai nama du tasi Taiberias. \v 2 A labino kunur na taro det muri, uni det sa tama tar a kum ukinalong ra i pami, ra i ulangolango pas det ra det misait. \v 3 O Iesu i wan toto usapat una du tangai lik ma i kis tomo nam anun a kum nat na ususer. \v 4 Ma a labino bung na lotu na Wanlakai anun a taro Juda i sa milau sur in nanpat. \p \v 5 O Iesu i tamtama tokodos, ra i tama pas a labino kunur na taro det wan toromi, i watungi tan o Pilip lena, “Dat in kul lako utna na inangon awai sur dat in tabor a taro ri nami?” \v 6 O Iesu i watungi lenri sur in lar kut o Pilip. Uni i ut i sa tasman asau ra in pami. \v 7 Ra o Pilip i balu i lena, “Lako utna na inangon ra din kul pasi nam lako ru mar na denari,\f + \fr 6:7 \ft (6:7) Ara denari i elar nama ikul anun ara musano una ra bung na pinapam.\f* ken elar nam det, a lililik kut ra det in nani.” \v 8 Ara melet tagun anun a kum nat na ususer a risano o Endru, a tisin o Saimon Pita, i watungi tan o Iesu lena, \v 9 “Ara nat lik kuri i los a limanin beret kut ra di pami nama bali, ma arin natnat na kiripo. Ikut pepetlai, in elar ut nama kunur na taro ri?” \p \v 10 A dino ra, in wuliso rop kut, io, o Iesu i tulu anun a kum nat na ususer sur det in ukis a taro tiro iai. A kunur na taro ra, a nilulukin a kum musano kut i elar nama limo na arip. \v 11 O Iesu i los pas a limanin beret, i watung wakak pas uni torom o God, ma i tibo a taro nami, ra det kis tiro iai. I tibo det kai nama kiripo, elar nam anundet a nemnem. \v 12 Ra det sa masur rop, i watungi tan anun a kum nat na ususer lena, “Mot in ubek tomo wakak a utna rop ra det wan kopos tari, sur gong di banlaulau a utna na inangon.” \v 13 Io, det ubek tomo rop pas a utna ra a taro det wan kopos tari, ma det song bukus pas a noino ma aru rat tagun a limanin beret ra. \v 14 A taro det tama a ukinalong ri i pami, ra det watungi lena, “I lingmulus ut, a musano ri, i a poropet ra di watungi lena in nanpat urin una rakrakon bual.” \v 15 Ra o Iesu i sa tasmani lena det nem na wan toromi sur det in ungongos pasi sur in king, io i wan gisen pas gusun det usapat netes una tangai. \s1 O Iesu i wan sapat netes una du tasi \r (Mt 14:22-33; Mk 6:45-52) \p \v 16 Ra i sa lirop matano mirum, a kum nat na ususer anun o Iesu det wan piso unago una du tasi Galili. \v 17 Det kas taru una pot, ra det turpasi sur det in nan kutus una du tasi Galili sur o Kapernaum. I sa mirum, ma o Iesu ke wanpat utmakai torom det. \v 18 A dekdek na wuwu i wanpat ma a top i umenene det. \v 19 Ra det sa ulusu bakbak, i elar nama limo na kilomita, det tama pas o Iesu i wan sapat netes una du tasi torom det una pot. Ra det ngara doko. \v 20 Ikut o Iesu i lena, “Gong mot ngara, iau kut ri.” \v 21 Io, det gas pasi sur in kas una pot, ra uniutra, det sot una nubual ra det wan suri. \s1 A taro det sisio sur o Iesu \p \v 22 Una bung numur, a kunur na taro ra det kis tong una ra papor tasi, det tasmani lena ara pot sot kut i kis tiro iai. Det tasmani lena, a kum nat na ususer kut det wan, ikut o Iesu ut ke kas tomo nam det. Det kut det wan tagitiro iai. \v 23 A ramano kum pot tagitong o Taiberias det sot milau una nubual ra a Labino i watung wakak una beret, ma a kunur na taro det wangon iai. \v 24 Ra a kunur na taro det sa tasmani lena, o Iesu ma anun a kum nat na ususer ka det kis tiro iai, det kas una kum pot ma det wan utong o Kapernaum ra det sisio sur o Iesu. \s1 O Iesu i a beret na nilaun \p \v 25 A taro det sio pas o Iesu tong una ara papor du tasi Galili, ra det tingi lena, “Tene Ususer, nangisin kut ra u wan taru urin?” \v 26 O Iesu i balu det lena, “A inanos mot nama lingmulus, ausur mot sisio sur iau uni mot tama a kum ukinalong ra a pami, awu. Mot sisio kut sur iau uni mot wan a beret ma mot masur nami. \v 27 Gong mot papam kut sur a utna na inangon ra i ser mereseng. Mot in papam sur a utna ra in kis tukum sur a nilaun kura numur, ra a Nutun a Musano in tabor mot nami. Uni o Tamano, o God i sa ese tari lena i mulaot un asau ra a Nutun a Musano i pami.” \v 28 Det tingi lena, “Asau met in pami sur met in pam a pinapam anun o God?” \v 29 O Iesu i balu det lena, “Iri i a pinapam anun o God, ra mot in nurnur un o naro ra di tulu ru i urin.” \v 30 Ra det ting meleti lena, “Asi na ukinalong un pami sur met in tama i, ma met in nurnur un ui? Asau un pami? \v 31 A kum tumtubumet tagun numugu, det wan a mana\f + \fr 6:31 \ft A mana i ara ngas na utna na inangon, i elar nama beret. O God i pitar pirso i, tagisapat una langit, ma o Moses i tabor a taro Israel nami, una nubual kalako taro uni, una nundet a inawan tagisa o Ijip usa o Kenan.\f* una nubual kalako taro uni, elar ra di sa tumus tari una Buk Tabu lena, ‘I tabor det nama beret tagisapat una langit ma det wani.’” \rq Buk Song 78:24 \rq* \p \v 32 O Iesu i watungi tandet lena, “A inanos mot nama lingmulus, ausur o Moses ra i tabor det nama beret tagisapat una langit, o Tita ut i tabor det nami. Ra uniri, i tabor mot nama beret mulus tagisapat una langit. \v 33 I ra i wan pirso tagisapat una langit, i ut a beret anun o God, ma i pitar a nilaun torom a taro una rakrakon bual.” \p \v 34 Det watungi tano lena, “Labino, un tabor met nama beret ra, una kum bungbung rop.” \v 35 O Iesu i balu det lena, “Iau ut a beret na nilaun. Osi ra in nan torom iau ken murak, ma osi ra in nurnur un iau ken muruk melet mo. \v 36 A sa watung tari tamot lena mot sa tama tar iau, ikut ka mot nurnur. \v 37 Det rop ra o Tita i pitar tar det tang, det in nan torom iau, ma osi ra in nan torom iau kan lu ru i. \v 38 Uni a wan pirso tagisapat una langit, ausur sur an mur a nuknuking, awu, a wan sur an mur ut a nemnem anun o Tita, i ra i tulu ru iau urin. \v 39 Iri i a nemnem anun o Tita, i ra i tulu ru iau urin, lena, gong taio tagun det ra i sa pitar tar det tang in iru. An ukatutur pas det rop melet gusun a minat una bung na warkurai. \v 40 Una nemnem anun o Tita, det rop ra det tamtama torom a Nutunu ma det nurnur uni, det in laun tukum, ma iau an ukatutur pas det gusun a minat una bung na warkurai. \p \v 41 A ramano kum te Juda det wasiso na ururai eno un o Iesu, uni i watungi lena, “Iau a beret ra i wan pirso tagisapat una langit.” \v 42 Ra det watungi uni lena, “O Iesu a nutun o Josep kut. Dat tasman o tamano ma o nano. Io, ilai ra i watungi lena i wan pirso tagisapat una langit?” \v 43 O Iesu i watungi tandet lena, “Gong mot wasiso na ururai eno. \v 44 O Tita i tulu ru iau urin. Kataio in pet lar pasi sur in nan torom iau, ra o Tita ken ben tari torom iau. Ra o Tita in ben tari torom iau, iau ut an ukatutur pasi gusun a minat una bung na warkurai. \v 45 A kum poropet det sa tumus tari lena, ‘O God in ususer det rop.’ \rq Aisaia 54:13 \rq* \m Io, det rop ra det longoro o Tita ma det ususer tano, det in nan torom iau. \v 46 Kataio i tama tar o Tita. Ikut, i ut ra i wan pas gusun o God, i tama tar o Tita. \v 47 A inanos mot nama lingmulus, osi ra i nurnur un iau, i sa los pas a nilaun tukum. \p \v 48 “Iau a beret na nilaun. \v 49 A kum tumtubumot tagun numugu det wan a mana una nubual kalako taro uni, ikut det sa mat. \v 50 Ikut a beret ri, i wan tagisapat una langit. Osi ra in nani, ken mat. \v 51 Iau ut a beret a laun ino, ra i wan pirso tagisapat una langit. Osi ra in nangon tagun a beret ri, in laun tukum. A lingmulus, a beret ra an etabor nami, i a pining. A pitari sur a taro una rakrakon bual det in laun uni.” \p \v 52 A ramano kum te Juda det engaras etetalai, ra det watungi lena, “A musano ri in tabor petlan dat nama pinino sur dat in nani?” \v 53 Ra o Iesu i watungi tandet lena, “A inanos mot nama lingmulus, ra ka mot in nan a pinin a Nutun a Musano ma ka mot in inum a gapino, katu nilaun mulus in kis un mot. \v 54 Osi ra in nan a pining ma in inum a gaping, i sa los a nilaun tukum, ma iau an ukatutur pasi gusun a minat una bung na warkurai. \v 55 Uni a pining, i a utna na inangon mulus, ma a gaping, i a danim na ininum mulus. \v 56 Osi ra in nan a pining ma in inum a gaping, in laun un iau, ma iau an laun uni. \v 57 O Tita ra i kimkibino una nilaun, i tulu ru iau, ma i tabor iau nama nilaun. Lenkutkai ra torom osi ra i wan a pining, an tabori nama nilaun. \v 58 Iri a beret ra i wan tagisapat una langit, ausur i elar nam ara ra a kum tumtubundat tagun numugu det wani, ma det sa mat. Osi ra in wangon tagun a beret ri, in laun tukum.” \v 59 O Iesu i ususer a taro una rumu na lotu tong o Kapernaum ra i watung a kum wasiso ri. \s1 A kum wasiso na nilaun tukum \p \v 60 A susut tagun anun a taro na ususer det longoro a kum wasiso ri, ra det watungi lena, “A etowo ri i ngangitin doko. Osi mo in gas suri?” \v 61 O Iesu i tasmani lena anun a taro na ususer det wasiso na ururai eno uni. Ra i ting det lena, “Pepetlai, a wasiso ri i banlaulau mot? \v 62 In pepetlai torom mot, ra mot in tama a Nutun a Musano ra in milet melet usapat sur a tamon ra numugu i kis pas iai? \v 63 A Nion, i ra i pitar a nilaun. A dekdekin a pinin a musano katu utna i gas uni. A kum wasiso ra a watungi tamot, i a Nion ma i a nilaun. \v 64 Ikut ara taro tagun mot ka det nurnur.” \p Numugu ut o Iesu i sa tasman det ra ka det nurnur uni, ma i kai ra in usobor tari. \v 65 Ma i watungi kai lena, “Iri i a kibino ra a watungi tamot lena, kataio in nan torom iau ra o Tita ken pitar a dekdek tano, sur in mur iau.” \p \v 66 Io, a susut tagun anun a taro na ususer det tupukus pas gusuni, ma ka det muri mo. \v 67 O Iesu i watungi tan anun a noino ma aru nat na ususer lena, “Pepetlai, mot kai, mot nemi sur mot in nan tupukus mo gusun iau?” \v 68 O Saimon Pita i balu i lena, “Labino, met in nan mo torom osi? Uni anumi kut, a kum wasiso na nilaun tukum. \v 69 Met sa nurnur ma met tasmani lena ui a Tene Tokodos anun o God. \v 70 O Iesu i watungi tandet lena, “A sa pilok pas mot, a noino ma aru, niko? Ikut ara tagun mot, i a turangon kut!” \v 71 I wasiso un o Judas, a nutun o Saimon Iskariot, i ara tagun a noino ma aru nat na ususer, i ra in usobor tar o Iesu. \c 7 \s1 A kum tistisin o Iesu ka det nurnur uni \p \v 1 Io, numur o Iesu i wan tuptupukus una kum tamtamon tong una papor Galili. Ke nem na wan tuptupukus tong una papor Judia, uni a ramano kum te Juda det epak sur det in um doko i. \v 2 A kum bung na lotu anun a taro Juda, ra di watungi nama kum lamlabino bung na lotu na rumu na turturup\f + \fr 7:2 \ft Una kum lamlabino bung na lotu na turturup, a taro Israel det ser pam a kum turturup ra det ser inep uni, sur det in ukinalong a kum kilalo ra det kis una nubual kalako taro uni.\f*, i sa milau. \v 3 Io, a kum tistisin o Iesu det watungi tano lena, “I wakak sur un nan taginin ma un nan utong o Judia sur anum a taro na ususer det in tama a kum utna na ukisin ra un pami. \v 4 Kataio i ser pam eno a kum utna, ra i nemi sur a taro det in tasmani. U ser pam a kum utna ri, in wakak ra un pam puaso i sur a taro una rakrakon bual rop det in tasman ui!” \v 5 A kum tistisino det wasiso lenri, uni det kai ka det nurnur uni. \p \v 6 O Iesu i watungi tandet lena, “Anung a du bung ke sot utmakai, sur an nan una kum lamlabino bung na lotu, ikut torom mot, anumot a kum du bung i langolango kut. \v 7 A taro tagun a rakrakon bual ka det in nget mot, ikut det nget iau, uni a inanos det una nundet a kum sakino petutna. \v 8 Mot, mot in nan usapat una kum lamlabino bung na lotu. Ikut iau, kan nan lakit sur a kum lamlabino bung na lotu ri, uni anung a du bung ke sot utmakai.” \v 9 Ra i sa wasiso taru, io, i kis sikot tong o Galili. \s1 O Iesu i wan sur a kum lamlabino bung na lotu \p \v 10 Ra a kum tistisin o Iesu det sa wan sur a kum lamlabino bung na lotu, io, numur o Iesu i mur det, ikut ke upuaso i torom a taro. I wan eno nanan kut. \v 11 A ramano kum te Juda det sisio sur o Iesu una kum lamlabino bung na lotu, det iting lena, “A musano ri awai i?” \p \v 12 A susut na taro det wasiso eno un o Iesu. Ara taro det watungi uni lena, “I ara wakak na musano,” ma ara taro kai det watungi lena, “Awu, i ben raro a taro.” \v 13 Ikut kataio i wasiso puaso uni, uni det ngaran a ramano kum taro Juda. \s1 O Iesu i ususer a taro ra det wanpat una kum lamlabino bung na lotu \p \v 14 Ra det sa kis epotor una kum lamlabino bung na lotu, o Iesu i turpasi sur in ususer a taro una rumu na etabor. \v 15 A ramano kum te Juda det kisin doko ra det watungi lena, “A musano ri ke etowo pas. Ikut i tasman petlan a kum utna ri?” \v 16 O Iesu i balu det lena, “Anung a kum etowo, ra a ususer a taro nami, ausur anung, anun o naro ra i tulu ru iau urin. \v 17 Osi ra i nem na mur a nemnem anun o God, in tasmani lena anung a kum etowo i wan tagai. I wan tagisapat tan o God, o a nuknuking kut. \v 18 Osi ra i wasiso kut nama nuknukino, i nemi kut sur din ulabo pasi. Ikut iau, a nemi sur din ulabo pas o God ra i tulu ru iau urin. A wasiso nama lingmulus, ma katu torotoro i kis un iau. \v 19 O Moses i sa pitar tar a kum Warkurai tamot, ikut kataio tagun mot i tarom uni. Sur asau ra mot nem na um doko iau?” \p \v 20 A kunur na taro det balu i lena, “A laulau na nion kura un ui. Osi i nem na um doko ui?” \v 21 O Iesu i balu det lena, “A pam ara utna na ukisin, ma mot rop mot kisin uni. \v 22 O Moses i pitar tar a warkurai tamot sur mot in tok talilis a kum nat musano. Ikut a warkurai ri, ausur anun o Moses, a taro ut tagun numugu det turpasi. Ma a ramano kum du bung utkai mot tok talilis una Bung na Sabat. \v 23 Mot ser tok talilis una Bung na Sabat, sur gong di kutus a warkurai anun o Moses. Ra mot pami lenra, sur asau ra mot kankan torom iau ra a ulangolango pas a kudulano musano una Bung na Sabat? \v 24 Gong mot warkurai kut nama matamot, mot in warkurai nama warkurai ra i tokodos.” \s1 Ara taro ka det nurnur lena o Iesu i a Karisito \p \v 25 Ara taro tagisapat o Jerusalem det iting lena, “I mo ri a musano ra det nem na um doko i? \v 26 Tama i, iri i tur ma i wasiso umatan a taro, ma ka det wasiso balu i. Kutiro a kum mugumugu det sa tasmani lena i a Karisito? \v 27 Ra a Karisito in nanpat, ka din tasmani lena in nanpat tagai. Ikut a musano ri dat tasmani kut anun a tamon.” \p \v 28 O Iesu i ususer utmakai una rumu na etabor, i wasiso nam in labino walngano ma i watungi lena, “Pepetlai, mot tasman mulus iau ut, ma a tamon kai a wan taguni? Ka wanpat urin una nuknuking. O naro ra i tulu ru iau, i watung a lingmulus ino. Ma mot, ka mot tasman o naro ra. \v 29 Ikut iau, a tasmani, uni a wan ut tagisapat tano, ma i ut i tulu ru iau.” \p \v 30 Io, a kum te Juda det nemi lena det in pam ukai pasi, ikut kataio i pami, uni anun a du bung ke sot utmakai. \v 31 A susut tagun a kunur na taro det nurnur uni, ra det watungi lena, “A musano ri i pam tar a susut na utna na ukisin. Kutiro a Karisito ut ri?” \p \v 32 A kum Parisi det longoro a taro det waswasiso eno lenri un o Iesu, ra a kum lamlabino tene etabor torom o God, ma a kum Parisi, det tulu ru a kum tene tamtamabat tagun a rumu na etabor, sur det in pam ukai pasi. \v 33 Ra o Iesu i watungi tandet lena, “Iau kan kis suano i nin nisamot, an nan melet torom o naro ra i tulu ru iau urin. \v 34 Mot in sisio sur iau, ikut ka mot in sio pas iau, ma ka mot in nan lar pasi kai una tamon ra an kis iai.” \v 35 A ramano kum te Juda det ting etetalai det lena, “A musano ri in nan mo urai, ra ka dat in sio lar pasi? Pepetlai, in nan sur a kum tamon anun a taro Grik ra anundat a taro det kis iai? Kutiro in ususer mo a taro Grik? \v 36 Uni i watungi lena dat in sisio suri ma ka dat in sio pasi, ma ka dat in nan lar pasi kai una tamon ra in kis iai. Asau a kukuraina nun a wasiso ri?” \s1 A wasiso elelar una Tokodos na Nion \p \v 37 A tintinip na bung ina kum lamlabino bung na lotu, i a labino bung sakit. Una bung ra, o Iesu i tur ma i wasiso nam in labino walngano, i watungi lena, “Osi ra i muruk, i wakak ra in nan torom iau ma in inum. \v 38 Osi ra i nurnur un iau, ‘a kum danim na nilaun det in sal pat tagun anun a nilaun,’ elar nami ra di sa tumus tari una Buk Tabu.” \v 39 Una wasiso ri, o Iesu i wasiso una Tokodos na Nion. Ka di pitar utmakai a Tokodos na Nion, uni o Iesu ke los utmakai anun a minamar. Numur, det ra det nurnur un o Iesu, din tabor det nami. \s1 A nuknukin a taro un o Iesu ke takai \p \v 40 Ara taro tagun a kunur na taro ra det longoro a wasiso ri, det watungi lena, “A lingmulus ut, a musano ri, i a poropet ra o God i tulu ru i urin.” \v 41 Ara taro kai det watungi lena, “I, a Karisito.” Ma ara taro kai det watungi lena, “Awu. A Karisito ken nanpat tagitong o Galili. \v 42 A Buk Tabu i watungi lena, a Karisito in nanpat tagun a kabotaro anun o Dewid. In nanpat tong o Betilem, a tamon ra numugu o Dewid i kis iai.” \v 43 Ma a nuknukin a taro uni, ke takai. \v 44 Ara taro det nem na pam ukai i, ikut katu pasan det i pam sikoti. \s1 A kum mugumugu ka det nurnur \p \v 45 A kum tene tamtamabat tagun a rumu na etabor det milet melet, ra a kum lamlabino tene etabor torom o God det ting det lena, “Sur asau ra ka mot dat pas o Iesu urin?” \v 46 A kum tene tamtamabat tagun a rumu na etabor det balu det lena, “Katutaio utmakai i ser wasiso elar nama musano ri!” \v 47 A kum Parisi det ting det lena, “Pepetlai, mot kai i sa ben raro pas mot? \v 48 Pepetlai, mot nuki lena taio tagun met a kum mugumugu ma a kum Parisi, i sa nurnur uni? Kalako! \v 49 A kunur na taro ri, ra det nurnur un o Iesu, ka det tasman a kum Warkurai anun o Moses. A kankan anun o God i sa kis un det.” \p \v 50 Ara Parisi tagun det, a risano o Nikodimas, i ra numugu i wanpat pas torom o Iesu, i watungi tandet lena, \v 51 “Una nundat a Warkurai, ka dat in takun oros pas taio ra ka di longoro i utmakai. Din longoro mugu tari sur din tasman asau i pami.” \v 52 Det balu i kut lena, “Ni, ui kai a te Galili ui? Un ususer una Buk Tabu ma un mananos uni lena a poropet ken nanpat tagitong o Galili.” \s1 A ino ra i pam a sakino \p [ \v 53 Ra a taro rop det wan susuaro sur anundet a kum tamtamon. \c 8 \p \v 1 O Iesu i wan toto usapat una Tangai na Oliw. \v 2 Una kobot raut una bung numur, o Iesu i milet melet sur a rumu na etabor, ra a taro rop det wan tomo toromi. Ra i kis ma i ususer det. \v 3 A kum tene ususer tagun a Warkurai, ma a kum Parisi det ben ruk ara ino torom o Iesu. A ino ra di pastorom pasi ra i pam a sakino tomo nam ara musano. Det ungongos pas a ino ra, sur in tur numugu umatan a taro. \v 4 Det watungi tan o Iesu lena, “Tene Ususer, a ino ri di pastorom pasi ra i pam a sakino nam ara musano. \v 5 Una Warkurai anun o Moses, ra tu ino in pami lenra, din duku doko i nama kum watat. Io ui, asau ra un watungi uni?” \v 6 Det watungi lenri, uni det nem na lari kut o Iesu ra in watung tar tu wasiso, sur det in takuni nami. Ikut o Iesu i tudung piso, ra i tumtumus nam in kaskas na lamano una piso. \p \v 7 Det iting liklik lenra, ra i tur ma i watungi tandet lena, “Osi tagun mot ra ke pam tar tu sakino petutna, io, in duku mugu a ino ri nam tu wat.” \v 8 O Iesu i tudung piso melet, ra i tumtumus una piso. \v 9 Det longoro tar a wasiso ri anun o Iesu, ra det rop det pirso. A kum takano det pirso mugu. Ra numur det rop det pirso taktakai. O Iesu mukut i kis tiro iai, der nama ino ra di utur tari nisano. \v 10 O Iesu i tur, ra i watungi tan a ino lena, “Le, det ra det takun ui, awai det mo? Kataio tagun det i takun ui?” \v 11 A ino i balu i lena, “Awu.” Ra o Iesu i watungi tano lena, “Iau kai kan takun ui. Un nan kut, ma gong melet mo u pam a sakino.”]\f + \fr 8:11 \ft (8:11) A ramano kum tene mananos una Buk Tabu det nuki lena, o Jon ke tumus a kum rino 7:53 tuk 8:11. Det nuki lena, ara gisen ut i tumus murmuri.\f* \s1 O Iesu a talapor anun a rakrakon bual \p \v 12 O Iesu i wasiso melet torom a taro, ra i watungi lena, “Iau a talapor anun a rakrakon bual. Osi ra i mur iau, in pam ukai a talapor na nilaun, ma ken nan melet una dumirum.” \v 13 A kum Parisi det watungi tano lena, “Anum a wasiso talapor ke maut, uni ui ut, u wasiso talapor melet un ui.” \v 14 Ra o Iesu i balu det lena, “Ra iau ut an wasiso talapor un iau, anung a wasiso i lingmulus, uni a tasman a tamon ra a wan gusuni, ma a tamon ra an nan suri. Ikut mot, ka mot tasman a tamon ra a wan gusuni, ma a tamon ra an nan suri. \v 15 Mot, mot warkurai kut nama warkurai anun a taro, ma iau ka warkurai taio. \v 16 Ikut ra an warkurai taio, anung a warkurai i tokodos, uni, ausur iau kut a pami, mir ut nam o Tita, i ra i tulu ru iau urin. \v 17 Di sa tumus tari una numot a Warkurai lenri, ‘Ra lako ru anunder a wasiso i elar kut un tu utna, anunder a wasiso i lingmulus.’ \v 18 Iau ri a wasiso talapor un iau, ma o Tita ra i tulu ru iau urin, i kai i wasiso talapor un iau.” \p \v 19 Det tingi lena, “Awai i o tamam?” O Iesu i balu det lena, “Ka mot tasman iau ma ka mot tasman kai o Tamang. Ra gunuk mot in tasman iau, io, mot in tasman o Tita kai.” \v 20 O Iesu i watung a wasiso ri tiro una rumu na etabor, una nubual ra di ser ubek a mani na etabor iai. Kataio i pam ukai i, uni anun a du bung ke sot utmakai. \s1 O Iesu i utumarong a taro ra ka det nurnur \p \v 21 O Iesu i watung meleti tan a taro lena, “An nan gusun mot, mot in sisio sur iau, ma mot in mat nam anumot a kum sakino petutna. A tamon ra an nan suri, ka mot in nan lar pas iai.” \v 22 A ramano kum te Juda det lena, “Sur asau ra i watungi lena, ‘A tamon ra an nan suri, ka mot in nan lar pas iai’? Kutiro in um doko i duk?” \v 23 O Iesu i balu det lena, “Mot taginin ut mot upiso, ma iau, a wan ut tagisapat netes. Mot tagun a rakrakon bual, iau ausur tagun a rakrakon bual. \v 24 Iri a kibino ra a watungi tamot lena, mot in mat nam anumot a kum sakino petutna. Ra ka mot nurnur un iau lena iau ut i, ri iau,\f + \fr 8:24 \ft “Iau ut i, ri iau” Una du wasiso ri, o Iesu i watungi ut nama risan o God. Una buk Kisim Bek 3:14, o God i watungi ut nama rising ri, ra i inanos o Moses lena, a taro Israel kai det in watungi nama rising ri. A ramano kum du buk utkai o Iesu i watungi uni ut a God, kura una buk Jon 4:26; 6:20; 8:28; 8:58; 13:19; 18:5.\f* io, mot in mat nam anumot a kum sakino petutna.” \v 25 Ma det tingi lena, “Osi ui?” O Iesu i balu det, “A sa inanos tar mot turpasi una nung a pinapam, tuk uniri. \v 26 A susut na utna an watungi un mot ra an warkurai mot uni, uni i ra i tulu ru iau i lingmulus, ma iau, a inanos kut a taro una rakrakon bual una kum utna a longoro i gusuni.” \v 27 Ka det tasmani lena, o Iesu i wasiso torom det un o Tamano. \v 28 Ma o Iesu i watungi lena, “Ra mot in utur toto a Nutun a Musano usapat netes, mot in tasmani lena iau ut i ri iau, ma mot in tasmani kai lena ausur iau sot kut a papam, o Tita i ususer iau un asau a watungi. \v 29 I ra i tulu ru iau, i kis torom iau, ke wan gusun iau, uni a ser pam a kum utna ra i gas nami.” \p \v 30 A susut ra det longoro a kum wasiso ri, det nurnur un o Iesu. \s1 A lingmulus ino in ulangolango mot \p \v 31 O Iesu i watungi torom a kum te Juda ra det nurnur uni lena, “Ra mot in tarom una nung a etowo, io, mot anung a taro na ususer mulus. \v 32 Ma mot in tasman a lingmulus ino, ma a lingmulus ino in ulangolango mot.” \v 33 Det balu o Iesu lena, “Met a kum nutnutun o Abaram, tuk uniri ka met papam na karabus torom taio. Sur asau ra u watungi lena a lingmulus ino in ulangolango met?” \p \v 34 O Iesu i balu det lena, “A inanos mot nama lingmulus, osi ra i pam a sakino, i a karabus anun a sakino petutna. \v 35 A musano ra i papam na karabus kut torom tu kabo tamano, ken kis tukum torom det, ikut a nat ra o tamano ma o nano der usus pasi, i ra tagun der mulus. \v 36 Io, ra a Nutun o God in ulangolango mot, mot in langolango mulus. \v 37 A tasmani ut lena, mot a kum nutnutun o Abaram, ikut uniri mot lari sur mot in um doko iau, uni anung a wasiso ke kis un mot. \v 38 A wasiso un asau ra a tama i tan o Tita, ma mot kai, mot pam asau ra mot longoro i tan a tamamot.” \p \v 39 Det balu i lena, “Met, met tamano nam o Abaram.” O Iesu i balu det lena, “Ra mot tamano mulus nam o Abaram, io, mot in pam a kum utna ra o Abaram i pami. \v 40 Ikut mot nem na um doko iau, uni a inanos mot nama lingmulus ino ra a longoro i tan o God. O Abaram ke pam tu utna lenri. \v 41 Mot, mot pam ut a kum pinapam ra a tamamot i pami.” \p Det watungi tan o Iesu lena, “Ausur di usus oros tar met kut, a tamamet ut ra o God.” \p \v 42 O Iesu i watungi tandet lena, “Ra gunuk mot tamano mulus nam o God, io, mot in maris iau, uni a wan tagisapat tan o God, ra iri a kis nin. Ka wanpat urin una nung a nemnem, i ut i tulu ru iau. \v 43 Sur asau ra ka mot tasman lele anung a wasiso? Uni ka mot longoro lar pasi. \v 44 A tamamot ra o Satan, ma mot nemi ut lena mot in mur anun a nemnem. Tagun numugu utmakai, i a tene um doko a taro, ma ke tasman a lingmulus ino, uni katu lingmulus i kis uni. Ra i watung a torotoro, i wasiso nam anun a wasiso mulus ut, uni i ut a tene torotoro ma a taman a torotoro. \v 45 A watung a lingmulus ino, iri i a kibino ra ka mot nurnur un iau. \v 46 Osi tagun mot in takun sot pas iau un tu sakino petutna? A watung a lingmulus ino, ra ilai ra ka mot nurnur un iau? \v 47 Osi ra anun o God i ser longoro a kum wasiso anun o God. Ikut mot, ka mot longoro i, uni ausur mot anun o God.” \s1 O Iesu i labo taun o Abaram \p \v 48 A ramano kum te Juda det watungi tan o Iesu lena, “Met tasman mulusi lena ui a te Samaria, ma a laulau na nion kura un ui.” \v 49 Ra o Iesu i balu det lena, “Katu laulau na nion kuri un iau. A urur torom o Tita, ma mot, ka mot urur torom iau. \v 50 Ka pam a kum utna ri sur a taro det in ulabo pas iau uni, ikut ara sot kut, a tene warkurai, i ulabo pas iau. \v 51 A inanos mot nama lingmulus, osi ra i tarom una nung a wasiso, ken mat.” \p \v 52 A ramano kum te Juda det watungi tano lena, “Uniri met tasman mulus ui lena a laulau na nion kura un ui! O Abaram i sa mat, ma a kum poropet kai det sa mat, ikut ui, u watungi lena osi ra i tarom una num a wasiso ken mat. \v 53 Pepetlai, u nuki lena ui u labo taun a tamamet o Abaram? O Abaram i sa mat, ma a ramano kum poropet kai det sa mat. U nuki lena ui osi na ngas na musano ui?” \v 54 O Iesu i balu det lena,“Ra an ulabo melet pas iau ut, anung a wasiso na ulabo ri ke gas un tu utna. Ikut o Tita ut i ulabo pas iau, i ra mot watungi lena i anumot a God. \v 55 Mot, ka mot tasman o God, ikut iau, a tasmani. Ra an watungi lena ka tasmani, iau kai an tene torotoro elar nam mot. A tasman o God, ma a tartarom una nun a wasiso. \v 56 A tamamot o Abaram i gas sur in tama anung a inawan pat. I tama i, ra i gas doko uni.” \v 57 A kum te Juda det watungi tano lena, “Ke limo na noino kilalo utmakai una nilaun anum. Ilai ra u watungi lena, u sa tama tar o Abaram?” \v 58 O Iesu i balu det lena, “A inanos mot nama lingmulus, numugu ra ka di usus utmakai o Abaram, iau a sa kis mugu taru.” \p \v 59 Ra det los watat pas sur det in dukuduku o Iesu nami, ikut i parau ra i wan gusun a rumu na etabor. \c 9 \s1 O Iesu i utamtama pas a pulu \p \v 1 Ra o Iesu i wan nanan, i tama pas ara musano a pulu. O nano i usus pasi, i sa pulu taru. \v 2 A kum nat na ususer det tingi lena, “Tene Ususer, sur asau ra di usus pasi, i sa pulu? Osi mo i pam a sakino petutna, i ut, o, o tamano ma o nano?” \v 3 O Iesu i balu det lena, “A musano ri ke pam tar tu sakino petutna, o tamano ma o nano kai awu. I pulu kut sur a taro det in tama a dekdekin o God uni. \v 4 I wakak sur dat in pam ut a kum pinapam anun o naro ra i tulu ru iau urin ra i waspi utmakai. Ra i sa mirum, kataio melet mo in pet lar pasi sur in papam. \v 5 Ra a kis nin upiso, iau a talapor anun a rakrakon bual.” \p \v 6 O Iesu i sa watung tari lenri, ra i ibis taru una piso, i gisgis pas a ibisino tomo nama piso, ra i talus arin matan a pulu nami. \v 7 O Iesu i watungi tano lena, “Un nan, ma un gos pas arin matam una kabopolo Siloam. ” (Siloam a kukuraino di tulu i.) Io, i wan, ra i gos pas arin matano. Ra i milet, arin matano der sa tamtama. \p \v 8 A kum paspasano, ma a taro ra det tamtama i ra i ser sarsaring utna det iting lena, “Kutiro a musano ra i kiskis ma i ser sarsaring utna, niko?” \v 9 Ara taro det watungi lena, “I ut ra.” Ara taro kai det watungi lena, “Awu, i tamtama elar kut nama musano ra.” Io, i ut i watungi lena, “Iau ut ri.” \v 10 Det tingi lena, “Di utamtama petlan pas arin matam?” \v 11 I balu det lena, “A musano ra di watungi lena o Iesu i gisgis pas a ibisino nama piso ra i talus tar arin matang nami. Io, i tulu ru iau ra i watungi lena, ‘Un nan utong una kabopolo Siloam sur un gos pas arin matam.’ Io, a wan ma a gos pas arin matang, ra a tamtama mut.” \v 12 Det tingi lena, “Ma i, awai i?” A musano ra i balu det lena, “Ka tasmani.” \s1 A kum Parisi det ting a pulu \p \v 13 Det ben pas a musano ra numugu i pulu torom a kum Parisi, \v 14 uni o Iesu i gisgis pas a ibisino nama piso ma i utamtama pas a pulu una Bung na Sabat. \v 15 A kum Parisi det ting melet a musano lena, “Di utamtama petlan pas ui?” I balu det lena, “I talus tar arin matang nama piso ra i gisgis tari nama ibisino, a gos pasi, ra a tamtama mut.” \v 16 A ramano kum Parisi det watungi lena, “A musano ra i pam a utna ri, i ausur tagun o God, uni i papam una Bung na Sabat.” A ramano kai det watungi lena, “Ra a musano ri a sakino musano, in pam petlan a kum utna na ukisin ri?” Ra a nuknukindet ke takai uni. \v 17 Ara dino melet a kum Parisi det ting a musano ra lena, “Asau un watungi una musano ra i utamtama pas ui?” I balu det lena, “I ara poropet.” \p \v 18 A ramano kum te Juda ka det nurnur lena a musano ri numugu i pulu ma di sa utamtama pasi. Ra det itula pasi ut o tamano ma o nano, ma det ting der lena, \v 19 “A nutumur ut ri? I ra mur watungi lena mur usus pasi, i sa pulu? I tamtama pepetlai?” \v 20 O tamano ma o nano der balu det lena, “Mir tasmani lena a nutumir ut ri, ma mir tasmani lena mir usus pasi, i sa pulu. \v 21 Ikut ka mir tasmani ra i tamtama pepetlai, ma ka mir tasmani kai osi ra i utamtama pasi. I sa tarai na musano, mot in tingi, i ut in wasiso talapor uni.” \v 22 O tamano ma o nano der wasiso lenri, uni der ngaran a kum te Juda, ra det watungi lena, ra taio in nurnur un o Iesu lena i a Karisito, din turbat ru i gusun a rumu na lotu. \v 23 Iri i a kibino ra o tamano ma o nano der watungi lena, “I sa tarai na musano, mot in tingi.” \p \v 24 Det ben melet pas a musano ra di usus pasi, i sa pulu, ma det watungi tano lena, “Un liliman umatan o God ra anum a wasiso i lingmulus ut! Met tasmani lena a musano ra i utamtama pas ui, a tene sakino.” \v 25 I balu det lena, “Ka tasmani ra i a tene sakino, o awu. Ara utna kut ra a tasmani: Numugu a pulu, ma uniri a sa tamtama.” \v 26 Det tingi lena, “Asau ra i pami un ui? Ma i utamtama petlan pas ui?” \v 27 I balu det lena, “A sa watung tari tamot, ma ka mot longoro i. Sur asau ra mot nem na longoro meleti? Kanapi mot kai mot nemi sur mot anun a kum nat na ususer?” \p \v 28 Det watung laulau i, ma det watungi uni lena, “Ui anun a nat na ususer, ikut met a kum nat na ususer anun o Moses. \v 29 Met, met tasmani lena o God i wasiso torom o Moses, ikut a musano ra, ka met tasmani ra i wan tagai.” \v 30 A musano i balu det lena, “Ai, a utna na ukisin! Ka mot tasmani ra i wan tagai, ikut i sa utamtama pas iau. \v 31 Dat tasmani lena o God ken longoro a niaring anun a kum tene sakino, in longoro det kut ra det ru i ma det tartarom una nun a nemnem. \v 32 Turpasi una turturkibin a rakrakon bual tuk uniri, ka di tasman tar taio ra in utamtama pas arin matan tu pulu, ra di usus pasi, i sa pulu. \v 33 Ra a musano ri ausur tagun o God ken pam lar pas tu utna.” \v 34 Det balu i lena, “Di usus pas ui una sakino petutna, ma ui, u nemi lena un ususer met!” Io, det lakro ru i mut gusun a rumu na lotu. \s1 Osi ra ke nurnur i a pulu \p \v 35 O Iesu i longoro i lena, di sa lu ru tar a musano ra, ra i sisio suri, ma i sio pasi ra i tingi lena, “U nurnur ut una Nutun a Musano?” \v 36 I balu i lena, “Labino, un inanos iau, osi ra a Nutun a Musano, sur an nurnur uni.” \v 37 O Iesu i watungi tano lena, “Iri u sa tama i, iau ut ri a wasiso tam.” \v 38 A musano ra i watungi lena, “Labino, a nurnur un ui!” I kis butkeke ma i lotu toromi. \p \v 39 O Iesu i watungi lena, “A wanpat urin una rakrakon bual nama warkurai, sur det ra det pulu det in tamtama, ma det ra det tamtama det in pulu.” \v 40 A ramano kum Parisi ra det tur tomo nami, det longoro a wasiso ri, ra det tingi lena, “U nuki lena met kai met pulu?” \v 41 I balu det lena, “Ra gunuk mot pulu, kataio in takun mot un tu sakino petutna. Ikut iri mot watungi lena mot tamtama, io, anumot a sakino petutna i kis utmakai.” \c 10 \s1 A wasiso elelar una tene tamtamabat anun a kum sipsip \p \v 1 O Iesu i watungi lena, “A inanos mot nama lingmulus, i ra ke ruk una matansako tagun in noworo na sipsip, ma i ka tito kut unarumu, i a tene wolong ma a tene ras oros kut a kum utna. \v 2 Ikut a musano ra i ruk tokodos una matansako, i a tene tamtamabat mulus anun a kum sipsip. \v 3 A tene tamtamabat ina matansako in papos saro tari sur in ruk. A kum sipsip det longoro lele in nalngano. I ser kabo det nama kum risandet ma i ser ben pirso det. \v 4 In ben pirso rop pas anun a kum sipsip, ra in mugu pas det ma det in muri, uni det longoro lele in nalngano. \v 5 Ka det in mur tu usiro, det in kalabor gisen kut gusuni, uni ka det longoro lele in nalngano.” \v 6 O Iesu i watung a wasiso elelar ri tandet, ikut ka det tasman asau ra i wasiso uni. \s1 O Iesu a wakak na tene tamtamabat anun a kum sipsip \p \v 7 Io, o Iesu i watung meleti lena, “A inanos mot nama lingmulus, iau a matansako anun a kum sipsip. \v 8 Det rop ra det wanpat mugu tang, a kum tene wolong ma a kum tene ras oros pas a kum utna, ma a kum sipsip ka det longoro det. \v 9 Iau a matansako, osi ra i ruk uni, din ulauni. In ruk ma in pirso ma in etorom kut ana utna na inangon. \v 10 A tene wolong i ruk kut sur in wolong, ma in um doko a kum sipsip ma in banlaulau det. Ikut iau, a wanpat sur det in utur ukai a nilaun, a nilaun ra i bukus nama wakakino. \p \v 11 “Iau a wakak na tene tamtamabat anun a kum sipsip. A pitar anung a nilaun sur an matbat det. \v 12-13 A musano ra di doki kut, ausur a tene tamtamabat mulus anun a kum sipsip, ma a kum sipsip ausur anunu. Ra in tama pas a ngalngalia na pap in nanpat, in kalabor pas gusun a kum sipsip, uni i papam kut sur a mani, ma ke maris a kum sipsip. Ma a ngalngalia na pap in karkarot det ma in lu sarara ru det. \p \v 14 “Iau a wakak na tene tamtamabat anun a kum sipsip. A tasman anung a kum sipsip, ma anung a kum sipsip kai det tasman iau, \v 15 elar nam o Tita i tasman iau, ma a tasman o Tita, ma a pitar anung a nilaun sur an matbat det. \v 16 Anung a ramano kum sipsip kai, ka det kis un in noworo na sipsip ri. An ben pas det utkai, ma det in longoro in nalngang, sur det rop det in kis kut un in teken noworo, ma ara sot kut in tene tamtamabat anundet. \p \v 17 “O Tita i maris mulus iau, uni iau ut a pitar anung a nilaun, sur numur an los melet pasi. \v 18 Kataio in rakon ru anung a nilaun, iau ut an pitari. Iau ut a pam a warkurai sur an pitari, ma iau ut a pam a warkurai sur an los melet pasi. Iri i a pinapam ra o Tita i tulu ru iau sur an pami.” \p \v 19 A kum te Juda det tapagol una kum wasiso ri anun o Iesu. \v 20 A susut gusun det, det watungi lena, “A laulau na nion kura uni, ma i sa toboroboro. Asau ra mot longoro i suri?” \v 21 Ikut ara taro det watungi lena, “Ausur a ngas na wasiso ri anun taio ra a laulau na nion kura uni. Pepetlai, a laulau na nion in pet lar pasi sur in utamtama a taro ra det pulu?” \s1 A kum te Juda ka det nurnur un o Iesu \p \v 22 Io, numur det ukinalong a labino bung na lotu sur det in nuk melet pas a bung ra det papos a rumu na etabor uni. Det ukinalong a labino bung na lotu ri sapat o Jerusalem epotor una kum kalang na kotokoto. \v 23 O Iesu i wan nanan una parada ra di watungi nama parada anun o Solomon, una rumu na etabor. \v 24 A kum te Juda det tur talilis pas o Iesu, ma det tingi lena, “Un nangisin mo un inanos mulus met? Ra ui a Karisito, un inanos kapo met.” \v 25 Ra o Iesu i balu det lena, “A sa watung tari tamot, ikut ka mot nurnur. A kum pinapam ra a pami una risan o Tita, det wasiso talapor un iau. \v 26 Ikut ka mot nurnur, uni ausur mot anung a kum sipsip. \v 27 Anung a kum sipsip det ser longoro in nalngang. A tasman det, ma det murmur iau. \v 28 Ma a pitar a nilaun tukum tandet, ma ka det in iru. Ma kataio in ras ru det gusun a lamang. \v 29 O Tita ra i pitar tar det tang, i labo taun a kum utna rop, ma kataio in ras ru det gusun a laman o Tita. \v 30 Mir nam o Tita, mir takai kut.” \p \v 31 A kum te Juda det los watat melet sur det in duku doko o Iesu nami. \v 32 O Iesu i watungi tandet lena, “A sa pam ese tar a susut na utna na ukisin umatamot, ra o Tita i pitar tari tang sur an pami. Asi na utna tagun a kum utna na ukisin ri mot nem na duku iau uni?” \v 33 Det balu i lena, “Met nem na duku ui, ausur un tu utna na ukisin ra u pami, ikut met nem na duku ui uni u watung laulau o God! Ui a musano kut ui, ra u watungi lena ui o God.” \v 34 O Iesu i watungi tandet lena, “Mot sa tasmani ut lena di sa tumus tari una numot a kum Warkurai ra o God i lena, ‘Mot a kum god’. \rq Buk Song 82:6 \rq* \m \v 35 I watung det lena det a kum god, det ra di pitar tar a wasiso anun o God tandet. Ma kataio in pet lar pasi sur in rakon ru a wasiso na Buk Tabu. \v 36 Ma iau, o Tita ut i pilok pas iau, ma i tulu ru iau urin una rakrakon bual. Io, ilai ra mot takun iau lena a watung laulau o God uni a watungi lena iau a Nutun o God? \v 37 Ra kan pam a kum pinapam anun o Tita, io, gong mot nurnur un iau. \v 38 Uniri a pam ut anun a kum pinapam, ikut ka mot nurnur un iau. Mot in nurnur una kum pinapam a pami, sur mot in tasmani lena o Tita kuri un iau, ma iau kura un o Tita.” \p \v 39 Ara dino melet det nem na pam ukai o Iesu, ikut i wan eno pas kut gusun det. \p \v 40 O Iesu i wolos melet a danim Jodan sur a nubual ra numugu o Jon i baptaiso iai, ra i kis tiro. \v 41 A susut na taro det wan torom o Iesu ma det wasiso etetalai torom det lena, “O Jon ke pam tu utna na ukisin, ikut a kum wasiso rop i sa watung tari una musano ri, i lingmulus sakit.” \v 42 Ma a susut na taro tiro iai det nurnur uni. \c 11 \s1 O Lasarus i mat \p \v 1-2 Ara musano tagitong o Betani, a risano o Lasarus, i misait. Detul tisino nam o Maria mo Mata. O Maria ri, i ra i lingis tar in nokoto na polo sangsangnain una aru kikin a Labino, ma i us sengesenge der nama iwu na lorino. \v 3 O Maria der sinoino nam o Mata der pitar ru a wasiso sur o Iesu lenri, “Labino, a pasam, ra u ser maris doko i, i misait.” \p \v 4 O Iesu i longoro i, ra i watungi lena, “Ausur o Lasarus in mat una misait ri. I misait kut, sur din tama a minamar anun o God, ma sur din mar kai a Nutun o God nami.” \p \v 5 O Iesu i maris o Mata ma a tisinoino o Maria ma a tisinder o Lasarus. \v 6 Ikut ra i longoro i lena o Lasarus i misait, i kis melet pas ut aru bung una tamon ra i kis iai. \v 7 Numur o Iesu i inanos a kum nat na ususer lena, “Dat in milet melet utong una papor Judia.” \v 8 Ma det watungi tano lena, “Ai, Tene Ususer, urabung kut a kum te Juda det nem na duku doko ui, ra uniri u nem na milet melet kut utong?” \v 9 O Iesu i watungi lena, “Ara bung i elar nama noino ma aru du bung, niko? Ra taio i wanan una suan ken tutuka, uni i tamtama una talapor ina rakrakon bual. \v 10 Ikut ra taio i wanan una mirum in tutuka, uni kalako talapor.” \p \v 11 O Iesu i watung tar a wasiso ri tandet, ra numur i lena, “A pasandat o Lasarus i sa inep dumun, ma an nan sur an wangun pasi.” \v 12 A kum nat na ususer det balu i lena, “Labino, ra i inep dumun kut, in langolango melet.” \v 13 O Iesu i wasiso una minat ino Lasarus, ikut a kum nat na ususer det nuki lena o Lasarus i inep dumun kut. \v 14 Io, o Iesu i watung palosi maragom tandet lena, “O Lasarus i sa mat. \v 15 Ra iau, a gas un mot ra ka kis tong, sur mot in nurnur. Io, uniri dat in nan mo toromi.” \v 16 O Tomas ra di watungi kai nama kasango i watungi tan a kum nat na ususer lena, “Dat in nan tomo sur dat kai dat in mat tomo nami.” \s1 O Iesu i a nilaun melet, ma i a nilaun mulus \p \v 17 O Iesu i wanpat, ra i longoro i lena di sa uruk ru tar a minat ino Lasarus una kulam na minat, ma i sa wat na bung bat tari. \v 18 A tamon ra, o Betani, i milau kut o Jerusalem, i elar kut nama tulu kilomita, \v 19 ra a susut na te Juda det wanpat torom o Mata ma o Maria sur det in kis umaut der una tisinder ra i mat. \p \v 20 O Mata i longoro i lena o Iesu kura mo i wan nanan urin, ra i pirso, i wan barato i. Ikut o Maria i kis utmakai tiro urumu. \v 21 O Mata i watungi tan o Iesu lena, “Labino, ra gunuk un kis ut nin, o tisinglik ken mat. \v 22 Ikut a tasmani lena, ra un saring o God sur tu utna uniri, in pitari kut tam.” \v 23 O Iesu i watungi tano lena, “O tisimlik in laun melet kut.” \v 24 O Mata i balu i lena, “A tasmani lena in laun melet una bung ra o God in ukatutur melet pas a taro gusun a minat.” \v 25 O Iesu i watungi tano lena, “Iau a nilaun melet gusun a minat, ma iau a nilaun mulus. I ra i nurnur un iau, ra in mat, in laun melet, \v 26 ma i ra i laun ma i nurnur un iau, ken mat. U nurnur ut una wasiso ri?” \v 27 O Mata i balu i lena, “Ma Labino, a nurnur lena ui a Karisito a Nutun o God, i ra o God i tulu ru i urin una rakrakon bual.” \p \v 28 Numur ra o Mata i sa watung tari lenri, i milet melet ma i kabo eno pas a tisinoino o Maria, ma i inanosi lena, “A Tene Ususer i sa wanpat ma i iting sur ui.” \v 29 O Maria i longoro i lenri, ra i pirso lakit ma i wan toromi. \v 30 O Iesu ke wanpat utmakai una tamon, i kis utmakai una nubual ra o Mata i barato pasi iai. \v 31 A kum te Juda ra det kis tomo nam o Maria tiro urumu sur det in umaromi, det tama i ra i pirso lakit pas gusun det unago utamon, ra det muri. Uni det nuki lena in nan sur a kulam na minat sur in domos iai. \p \v 32 O Maria i wanpat una nubual ra o Iesu i kis iai, ra i tama pasi, i kis butkeke taru numugu nisano, ma i watungi lena, “Labino, ra gunuk un kis ut nin, a tisinglik ken mat.” \v 33 O Iesu i tama o Maria tomo nama kum te Juda ra det wan tomo nami det domos nanan, ra i nuknuk doko una niono ma in balano i tupunuk. \v 34 O Iesu i ting det lena, “Kura mot ubek tar a minatino awai?” Det balu i lena, “Labino, wan urin sur un tama i.” \v 35 Io, o Iesu i tangis. \v 36 A kum te Juda det watungi lena, “Mot tama i, i maris doko i!” \v 37 Ikut ara taro tagun det, det watungi lena, “I utamtama pas a matan a pulu, ilai ra ke ulangolango pasi kai a musano ri, sur gong i mat?” \s1 O Iesu i ulaun pas o Lasarus \p \v 38 In balano Iesu i maut doko, ra i wanpat nisan a kulam na minat. A kulam na minat ra, a mato kura tiro una papor wat, ma di ubek bat tari nama labino wat. \v 39 O Iesu i watungi tandet, “Mot in bulus karai ru a wat.” Ra o Mata, a tisin a musano ra i mat, i balu i lena, “Labino, i sa singino, uni i sa wat na bung bat tari!” \v 40 O Iesu i watungi tano lena, “Pepetlai, ka watung tari tam lena, ra un nurnur un tama a minamar anun o God?” \p \v 41 Io, det bulus karai ru a wat. O Iesu i tatado usapat netes, ra i watungi lena, “Tita, a watung wakak torom ui, uni u sa longoro iau. \v 42 A tasmani lena u ser longoro iau, ikut a wasiso lenri, kibino una taro ri, sur det in nurnur lena ui u tulu ru iau.” \p \v 43 I sa watung tari lenri, ra i kakabo nam in labino walngano lena, “Lasarus, un pirso!” \v 44 O Lasarus i pirso, tomo nama kum malu ra di rau tar aru lamano ma aru kikino nami, ma ara du malu kai ra di pulusbat tar in masarino nami. O Iesu i watungi tandet lena, “Mot in palos ru a kum malu na minat gusuni sur in nan.” \s1 Det wasiso tomo sur det in um doko o Iesu \r (Mt 26:1-5; Mk 14:1-2; Lk 22:1-2) \p \v 45 A susut na te Juda ra det kis nisan o Maria, det tama a utna ri o Iesu i pami, ma det nurnur uni. \v 46 Ikut ara taro gusun det ka det nurnur, ra det wan torom a kum Parisi ma det inanos det una utna ri o Iesu i pami. \v 47 A kum lamlabino tene etabor torom o God, ma a kum Parisi det kabo tomo a taro na kiwung, ma det watungi lena, “Asau dat in pami? A musano ri i pam a susut na utna na ukisin. \v 48 Ra dat in madek ru i, a taro rop det in nurnur uni, ma a kum taro na inaim tagitong o Rom det in nanpat ma det in rege ru anundat a rumu na etabor ma det in rakon ru anundat a gapman kai.” \p \v 49 Ara tagun det a risano o Kaiapas, a mugumugu na tene etabor torom o God una kilalo ra, i watungi lena, “Ai, ka mot mananos. \v 50 Ka mot tasmani lena in wakak torom mot ra taio in matbat a taro, sur gong dat a taro Juda rop dat in iru.” \p \v 51 Ausur i watung orosi kut. I wasiso na poropet lenra, uni i a mugumugu na tene etabor anun o God una kilalo ra. I wasiso un o Iesu lena in mat una taro Juda. \v 52 Ma ausur in mat un det kut, una taro rop utkai anun o God ra det kis una ramano kum tamon gisen, sur in ben tomo pas det ma det in takai kut. \p \v 53 Una bung ut ra, a kum mugumugu anun a taro Juda det turpas a wasiso sur lako kum kisapi sur det in um doko o Iesu. \v 54 Lenra o Iesu ke ser wan mo umatandet. I wan pas tagitiro, sur a tamon Eparaim ra i milau una nubual kalako taro uni, ra det kis tiro nam anun a kum nat na ususer. \p \v 55 A labino bung na lotu na Wanlakai anun a taro Juda i sa milau, ra a susut na taro tagun a kum tamon det mugu usapat o Jerusalem, sur det in utalapor mugu pas det umatan o God ra ka di pam utmakai a labino bung na lotu, elar nama ngasino tagun anundet a lotu. \v 56 Tiro iai, det sisio sur o Iesu. Det tur tomo taru una rumu na etabor, ra det ting etetalai det lena, “Asau mot nuki, in nan ut urin una labino bung na lotu, o awu?” \v 57 A kum lamlabino tene etabor ma a kum Parisi det sa itula taru lena, ra taio i sa tama tar o Iesu, in inanos lakit uni ra kura i kis awai, sur det in pam ukai pasi. \c 12 \s1 O Maria i waninar o Iesu sur a bung ra in mat ma din uruki una kulam na minat \r (Mt 26:6-13; Mk 14:3-9) \p \v 1 A wonom na bung utmakai numugu tan a labino bung na lotu na Wanlakai, o Iesu i wanpat utong o Betani, a tamon anun o Lasarus, a musano ra o Iesu i ulaun melet pasi gusun a minat. \v 2 Ra det pam a inangon tiro sur u ugasgas o Iesu. O Mata i wapor utna torom det, ma o Lasarus i ara tagun det ra det kis tomo nam o Iesu una inangon. \v 3 Ra o Maria i los pas in nokoto na polo sangsangnain di watungi nama nad, ra a matano i ka doko. I lingisi una ru kikin o Iesu ma i usi nama iwu na lorino. Ma a sangnain ino, i ubukus pas a rumu ra. \p \v 4 Ara gusun a kum nat na ususer anun o Iesu, o Judas Iskariot, i ra in usobor tar o Iesu, i watungi lena, \v 5 “Sur asau ra ka di siuru in nokoto na polo sangsangnain ri sur lako tulu mar na denari\f + \fr 12:5 \ft (12:5) Ara denari i elar nama ikul anun ara musano un ara bung na pinapam.\f* sur din tabor a kum sibo na taro nami?” \v 6 O Judas ke maris a sibo na taro, awu. I watungi lenri uni i ser tamtamabat anundet a mani ma i ser loslos eno i, uni i a tene wolong. \v 7 O Iesu i longoro a wasiso anun o Judas, ra i watungi lena, “Madek ru a ino ri, uni i sa pam tar a pinapam ri un iau sur a bung ra an mat ma din uruk a minating una kulam na minat. \v 8 A kum sibo na taro det in laun bolbolos tomo ut nam mot. Ikut iau, kan kis tukum nisamot. \s1 Det epak sur det in um doko o Lasarus \p \v 9 A kunur na taro tagun a taro Juda det longoro i lena o Iesu kurong i o Betani, ra det wan utong. Ausur det wan sur det in tama o Iesu kut, det wan utkai sur det in tama o Lasarus, i ra o Iesu i sa ulaun pasi gusun a minat. \v 10 Io, a kum lamlabino tene etabor det epak sur det in um doko o Lasarus utkai. \v 11 Uni a susut na te Juda det wan gusun det ma det nurnur un o Iesu, i kibino un o Lasarus. \s1 O Iesu i wan usapat o Jerusalem elar nama king \r (Mt 21:1-11; Mk 11:1-11; Lk 19:28-40) \p \v 12 Una bung numur, a labino kunur na taro ra det wanpat sur a labino bung na lotu na Wanlakai, det longoro i lena o Iesu kai i sa wan nanan usapat o Jerusalem. \v 13 Io, det los pas a kum turunu baibai ma det wan sur det in barato o Iesu nami. Ra det kukukuk lena, \q1 “Osana! Dat in watung ulabo pas o naro ra i wanpat nama risan a Labino! \rq Buk Song 118:25-26 \rq* \q1 Dat in watung ulabo pas a king anun a taro Israel!” \p \v 14 O Iesu i sio pas a dongki, ra i kis taru netes uni, elar nama Buk Tabu i sa watung tari uni lena, \q1 \v 15 “A taro Sion, gong mot ngara. \q2 Tama i, anumot a king i wanpat nanan, \q2 i kis una matok na dongki.” \rq Sekaraia 9:9 \rq* \p \v 16 A kum nat na ususer anun o Iesu ka det tasman lele i lena a kum utna ri di sa tumus mugu tari una Buk Tabu. Ikut ra o Iesu i sa kis una nuna minamar, io det tasmani maragom lena di sa tumus tar a kum utna ri un o Iesu, ma di sa pam tari kai a kum utna ri uni. \p \v 17 A susut na taro ra det tur tomo nam o Iesu una bung ra i kabo pirso pas o Lasarus tagun a kulam na minat ma i ulaun pasi, det inanos nanan nami. \v 18 Ra a susut na taro det wan sur det in barato o Iesu, uni det sa longoro tar a wasiso una utna na ukisin ri. \v 19 A kum Parisi det wasiso etetalai torom det lena, “Mot tama i, ka dat in pam lar pas tu utna ra dat nem na pami uni. Uni a taro rop det sa muri.” \s1 A taro Grik det nem na tama o Iesu \p \v 20 A ramano kum te Grik kai det wan usapat o Jerusalem una labino bung na lotu na Wanlakai, sur det in lotu. \v 21 Ra det wan torom o Pilip, a te Betsaida. O Betsaida ara tamon una papor Galili. Ma det watungi tano lena, “Le, met nemi sur met in tama o Iesu.” \v 22 O Pilip i wan ra i inanos o Endru. Io, der wan ma der inanos tar o Iesu. \v 23 Ra o Iesu i watungi tander lena, “A du bung i sa wanpat sur o God in mar a Nutun a Musano. \v 24 A inanos mot nama lingmulus, ra in niwino wit ken puku taru una piso, ma ken mat pas, in kis len taru ut ra, in rene kut. Ikut ra in mat pas, in wu lako susut na wino. \v 25 I ra i maris anun a nilaun, in iru, ma i ra ke maris bat anun a nilaun nin una rakrakon bual, in utur ukai a nilaun sur a nilaun tukum. \v 26 Ra taio i nemi sur iau anun a Labino, i wakak sur in mur iau, ma i anung a tultul ra in kis tomo nam iau una dino ra an kis iai. Osi ra i papam torom iau, o Tita in ulabo pasi. \s1 O Iesu i wasiso una nun a minat \p \v 27 “Uniri in balang i maut doko. Asau mo ra an len? Pepetlai, an watungi lena, ‘Tita, un ulaun iau gusun a du bung ri’? Awu, kan wararing lenri, uni, i kutri, i a kibino ra a wan suri urin, sur an taramo a ngunungut una bung ri. \v 28 Tita, un ulabo pas a risam!” \p Io, in nalngan ara tagisapat una lagit i watungi lena, “A sa ulabo tari, ma an ulabo meleti ut.” \v 29 A kunur na taro ra det tur taru tiro det longoro i. Ara taro det watungi lena a pungpugur, ma ara taro kai det watungi lena, “Ara ensel i wasiso toromi.” \v 30 Ikut o Iesu ut i watungi lena, “In nalngan ara ri, ausur i wasiso sur in warut iau, awu, i wasiso sur in warut mot ut. \v 31 A du bung ri din warkurai a rakrakon bual. Uniri din lakro ru a labino anun a rakrakon bual. \v 32 Ikut iau, ra din utur toto pas iau taginin upiso usapat netes, an dat pas a taro rop torom iau.”\f + \fr 12:32 \ft (12:32) O Iesu i wasiso na pidik una nun a minat un in nanai kutus.\f* \v 33 I watungi lenri sur in utalapori lena in mat pepetlai. \p \v 34 A kunur na taro ra, det watungi tano lena, “Met longoro i tagun a Buk na Warkurai lena, a Karisito in kis tukum. Sur asau ra u watungi lena din utur toto pas a Nutun a Musano usapat netes? Osi ra a Nutun a Musano?” \v 35 O Iesu i watungi tandet lena, “A talapor ken kis siun mo torom mot. Ra a talapor i kis utmakai torom mot, mot nan tuptupukus. Numur a dumirum in pulusbat mot. I ra i wanan una dumirum, ken tasmani lena in nan urai. \v 36 Ra a talapor i kis utmakai torom mot, mot in nurnur uni, sur mot a kum nutun a talapor.” Ra o Iesu i sa watung rop tar a wasiso ri, i wan eno pas gusun det. \s1 A ramano taro Juda ka det nurnur un o Iesu \p \v 37 O Iesu i sa pam tar a susut na utna na ukisin umatandet, ikut ka det nurnur uni, \v 38 sur a wasiso ra a poropet Aisaia i wasiso taru uni in nanpat mulus. I watungi lena, \q1 “Labino, osi i nurnur una kum wasiso ra met watungi? \q2 Ma osi ra di sa ese tar a dekdekin a Labino tano?” \rq Aisaia 53:1 \rq* \m \v 39-40 Ma o Aisaia i sa watung tari kai lena, \q1 “O God i sa upulu bat ru a kum matmatandet, \q2 ma i sa udumun bat ru a kum nuknukindet, \q1 sur gong det tamtama nama kum matmatandet, \q2 ma gong det tasman lele i una kum nuknukindet, \q1 ma ka det in tupukus torom iau, \q2 sur an ulaun pas det.” \rq Aisaia 6:10 \rq* \m Iri i a kibino ra ka det nurnur. \v 41 O Aisaia i watungi lenri uni i sa tama mugu a minamar anun o Iesu, ra i wasiso uni. \p \v 42 A susut na taro det nurnur un o Iesu. A ramano kum mugumugu kai tagun a taro Juda det nurnur, ikut ka det wasiso puaso uni, sako a kum Parisi det in turbat ru det gusun a kum rumu na lotu. \v 43 Ka det wasiso talapor, uni det nemi kut a wasiso na ululabo anun a taro torom det, ma ka det nuk pas a wasiso na ululabo anun o God torom det. \s1 A kum wasiso anun o Iesu in kuro a taro \p \v 44 O Iesu i wasiso nam in labino walngano lena, “I ra i nurnur un iau, ausur i nurnur kut un iau, i nurnur utkai uni ra i tulu ru iau urin. \v 45 Ma i ra i tama iau, i sa tama tari ra i tulu ru iau urin. \v 46 A sa wanpat urin una rakrakon bual elar nama talapor, suri ra i nurnur un iau, ken kis una dumirum. \v 47 Ra taio i longoro anung a kum wasiso ma ke muri, iau kan kuro i. Uni ka wanpat sur an kuro a rakrakon bual, a wanpat kut sur an ulauni. \v 48 I ra ke nem iau ma ke tarom una nung a kum wasiso, anung a kum wasiso ut ra, det in kuro i una bung na warkurai. \v 49 Uni a kum wasiso ra a sa watung tatari, ausur anung, o Tita ut i tulu ru iau nami urin, sur an wasiso kut nami. \v 50 Ma a tasmani lena anun a warkurai i pitar a nilaun tukum. A kum wasiso a watungi, o Tita i tulu ru iau nami sur an watungi. \c 13 \s1 O Iesu i gos a kum kikin anun a kum nat na ususer \p \v 1 A labino bung na lotu na Wanlakai i sa milau, ra o Iesu i tasmani lena i sa milau sur in nan mo gusun a rakrakon bual, ma in nan torom o Tamano. I maris doko anun a taro ra det kis una rakrakon bual, ra uniri i ese anun a labino marmaris torom det, a marmaris ra katu tuktukino. \v 2 Una mirum, o Iesu tomo nam anun a kum nat na ususer det wangon tomo. Numugu tan anundet a inangon, o Satan i sa unuknuk tar o Judas Iskariot, a nutun o Saimon, sur in usobor tar o Iesu. \v 3 O Iesu i tasmani lena o Tamano i sa pitar rop tar a dekdek toromi, sur in warkurai a kum utna rop nami. Ma i tasmani lena i wan pas ut gusun o God, ma in milet melet torom o God. \v 4 Io, i katutur pas gusun a inangon, i rakon ru anun in teken namalu ra i rakup bat anun a ememar nami, ra i los pas a tawol ma i ker pasi uni. \v 5 I lingis pas a danim una besen ra i gos a kum kikin anun a kum nat na ususer nami, ma i us sengesenge det nama tawol ra i ker pasi uni. \p \v 6 I wan torom o Saimon Pita, ra o Pita i tingi lena, “Ai, Labino, ui un gos aru kiking?” \v 7 O Iesu i balu i lena, “A utna ri a pami ko tasmani, ikut numur un tasmani.” \v 8 O Pita i watungi lena, “Gong! Gong u gos aru kiking.” O Iesu i balu i lena, “Ra kan gos aru kikim, ui ausur ara tagun iau.” \v 9 O Saimon Pita i balu i lena, “Labino, gong u gos kut aru kiking, un gos utkai aru lamang ma in loring!” \v 10 O Iesu i watungi tano lena, “I ra i sa rurus pas, a pinino rop i sa talapor, din gos tar aru kikino mukut. Mot, mot sa talapor, ikut, ausur mot rop.” \v 11 O Iesu i sa tasman tar o naro ra in usobor tari. I ra a kibino ra i watungi lena, “Ausur mot rop mot talapor.” \p \v 12 I sa gos tar a kum kikindet, ra i ubek melet pas anun in namalu ra i rakon ru tari, i kis melet ma i ting det lena, “Mot tasmani ut a utna ri a pami un mot? \v 13 Mot watung iau nama ‘Tene Ususer’ ma a ‘Labino’. I tokodos ut anumot a wasiso, uni a risang ut ra. \v 14 Iau anumot a Labino ma a Tene Ususer, ma a sa gos tar a kum kikimot. I wakak sur mot kai mot in ser gos etetalai a kum kikimot. \v 15 A sa pam tar a larlar ri torom mot, i wakak sur mot kai mot in pami lenri a pami. \v 16 A inanos mot nama lingmulus, a tultul ke labo taun anun a labino. Ma i ra di tultulu i, ke labo taun i ra i itula. \v 17 Ra mot tasman a kum utna ri, ma mot in pami, mot in dan. \p \v 18 “Ausur a wasiso un mot rop, a tasman det ut ra a pilok pas det. Ikut din pam sot pasi ut a wasiso ra di sa tumus tari una Buk Tabu lena, ‘A musano ra mir wangon tomo nami, in tupukus taru melet sur iau, ma in pas pispiso iau.’ \rq Buk Song 41:9 \rq* \m \v 19 A inanos mugu tar mot una utna ri ra in nanpat. Io, ra in nanpat, mot in nurnur lena iau a Karisito. \v 20 A inanos mot nama lingmulus, osi ra i gas pas o naro ra a tulu i, i gas pas iau ut. Ma osi ra i gas pas iau, i gas pasi utkai o naro ra i tulu ru iau urin.” \s1 O Iesu i wasiso un o naro ra in usobor tari ulaman a kum ebar \r (Mt 26:20-25; Mk 14:17-21; Lk 22:21-23) \p \v 21 O Iesu i sa watung tari lenri, ra i taramo a labino mamaut una niono, ra i watung puaso i lena, “A inanos mot nama lingmulus, ara tagun mot in pitar tar iau ulaman a kum ebar.” \v 22 A kum nat na ususer det tama etetalai det, ikut ka det tasmani lena osi tagun det ra i watung a wasiso ri uni. \v 23 Ara nat na ususer i kis milau o Iesu. A nat na ususer ri o Iesu i nemnem doko i. \v 24 O Saimon Pita i pet ukinalong pas a nat na ususer ra, ma i watungi lena, “Un ting o Iesu lena, osi ra i watung a wasiso ri uni.” \v 25 A nat na ususer ra, i ere torom o Iesu ra i tingi lena, “Labino, osi ra u watung a wasiso ri uni?” \v 26 O Iesu i balu i lena, “An puk pas a du beret una besen, ma osi ra an pitari tano, i ut ra.” Io, i puk pas a du beret, ma i pitari tan o Judas Iskariot, a nutun o Saimon. \v 27 O Judas i rakon pas a du beret gusun o Iesu, ra o Satan i ruk taru mut uni. Ra o Iesu i watungi tan o Judas lena, “A utna ra u nem na pami, un pam lakiti.” \v 28 Ikut kataio tagun det ra det kis tomo una inangon i tasmani lena sur asau ra o Iesu i watungi lenra toromi. \v 29 O Judas i ser tamtamabat anundet a mani. Io, iri a kibino ra a ramano kum nat na ususer det nuki lena o Iesu i inanosi sur in kul lako utna ra det sibo suri una labino bung na lotu. A ramano kum nat na ususer kai det nuki lena o Iesu i inanosi, sur in tabor a kum sibo na taro nam tu utna. \v 30 Ra o Judas i sa rakon pas a du beret, i pirso pas mut. Ma a bual i sa mirum. \s1 A Nutun a Musano in los a minamar \p \v 31 Ra o Judas i sa wan taru, o Iesu i watungi tandet lena, “Uniri din mar a Nutun a Musano, ma o God kai in los a minamar uni. \v 32 O God in los a minamar uni, ma o God in pitar a minamar torom a Nutun a Musano. Uniutra o God in pitari tano. \p \v 33 “A kum paspasang, uniri kan kis siun mo torom mot. Mot in sisio sur iau. Ikut, a wasiso ra a sa watung tari tan a kum te Juda, uniri an watungi bulung tamot lena, ‘Ka mot in nan lar pas una tamon ra an nan iai.’ \s1 O Iesu i pitar a matok na warkurai \p \v 34 “Uniri a pitar a matok na warkurai torom mot lena, mot in maris etetalai mot. Mot in maris etetalai mot elar nam iau ra a maris mot. \v 35 Ra mot in maris etetalai mot, a taro rop det in tasmani lena mot anung a kum nat na ususer.” \s1 O Iesu i wasiso mugu un o Pita ra in ipul ru i \r (Mt 26:31-35; Mk 14:27-31; Lk 22:31-34) \p \v 36 O Saimon Pita i tingi lena, “Labino, un nan urai?” O Iesu i balu i lena, “A tamon ra an nan suri, kon nan lar pas iai uniri, ikut numur un mur iau.” \v 37 O Pita i tingi lena, “Labino, sur asau ra kan mur ui uniri? Ka ngara ra an matbat ui.” \v 38 Ra o Iesu i balu i lena, “Pepetlai, a lingmulus ut ra un matbat iau? A inanos ui nama lingmulus, ra a kereke ken kurkurakuk utmakai, un ipul a tulu dino lena ko tasman iau.” \c 14 \s1 O Iesu i a kisapi \p \v 1 O Iesu i watungi tandet lena, “Gong i mamaut a balamot, mot in nurnur un o God, ma mot in nurnur kai un iau. \v 2 A rumu anun o Tita, a susut na kukur rumu kura uni. Ma ra awu, an inanos mot ut uni. An nan sur an waninar tar a dino sur mot. \v 3 Ra a sa waninar tar a dino sur mot, an milet melet, ma an ben pas mot torom iau sur mot kai mot in kis una tamon ra a ser kis iai. \v 4 Mot tasmani ut a kisapi sur a tamon ra an nan suri.” \p \v 5 O Tomas i watungi tano lena, “Labino, ka met tasman a tamon ra un nan suri, io, met in tasman petlan a kisapi suri?” \v 6 O Iesu i balu i lena, “Iau a kisapi, ma iau a lingmulus, ma iau a nilaun. Kataio in nan torom o Tita un tu kisapi gisen, un iau kut. \v 7 Ra mot in tasman mulus iau, mot in tasman kai o Tita. Io, iri mot sa tasmani, ma mot sa tama i. \v 8 O Pilip i watungi tano lena, “Labino, un ese tar o Tamam torom met, i kut ra met nemi.” \v 9 O Iesu i balu i lena, “Pilip, a sa kis siun tomo namot, pepetlai, ko tasman iau utmakai? Osi ra i tama iau, i sa tama tar o Tita. Sur asau u watungi lena an ese tar o Tita torom mot? \v 10 Ko nurnur lena iau kura un o Tita, ma o Tita kuri un iau, niko? A kum wasiso ra a watungi tamot, ausur anung. O Tita ra kuri un iau i pam anun a pinapam. \v 11 Mot in nurnur un iau ra a watungi lena kura iau un o Tita, ma o Tita kuri un iau. Ma ra ka mot nurnur una nung a wasiso, io, mot in nurnur kut un iau, kibino una kum utna na ukisin ra a pami. \p \v 12 “A inanos mot nama lingmulus, o naro ra i nurnur un iau, in pam a kum pinapam elar nami ra iau a ser pami. Ma in pam a kum lamlabino pinapam tan a kum pinapam ra a sa pam tari, uni an nan torom o Tita. \v 13 Ma a kum utna rop ra mot saringi nama risang, an pam sot pasi, sur o Tita in los a minamar un o Nutunu. \v 14 Ra mot in sasaring sur tu utna nama risang, an pam sot pasi. \s1 O Iesu i watungi lena in tulu ru a Tokodos na Nion \p \v 15 “Ra mot in maris iau, mot in tarom una anung a kum warkurai. \v 16 Ma an saring o Tita, ra in tulu ru ara Tene Warut bulung torom mot, sur in kis tukum torom mot. \v 17 I a Tokodos na Nion, ra in upuaso a lingmulus. A taro tagun a rakrakon bual ka det in nemi, uni ka det in tama lele i ma ka det in tasmani. Ikut mot, mot tasman a Tene Warut, uni i kis tomo nam mot ma in kis un mot. \v 18 Ra an nan gusun mot, ka mot in kis na nat na soi, uni an milet melet kut torom mot. \p \v 19 “Ken suano i kut, ra a taro tagun a rakrakon bual ka det in tama iau mo. Ikut mot, mot in tama iau. Ma mot in laun, uni a laun. \v 20 A bung ra an katutur melet gusun a minat, mot in tasmani lena kura iau un o Tita, ma mot kai kuri un iau, ma iau kura un mot. \v 21 Osi ra i utur ukai anung a kum warkurai ma i tarom uni, i ra i maris iau. O Tita in marisi, ma iau kai an marisi, ma an ese iau toromi.” \p \v 22 O Judas (ausur o Judas Iskariot) i ting o Iesu lena, “Labino, sur asau ra un ese tar ui torom met kut, ma ausur torom a taro una rakrakon bual?” \v 23 O Iesu i balu i lena, “Ra taio i maris iau, in tarom una anung a kum etowo. Io, o Tita in marisi, ma mir nam o Tita mir in nan toromi, ma mir in kis tomo nami. \v 24 I ra ke maris iau, ken tarom una nung a kum etowo. A kum wasiso ra mot longoro i ausur anung, anun o Tita, i ra i tulu ru iau urin. \p \v 25 “A watung a kum wasiso ri torom mot, ra a kis utmakai tomo nam mot. \v 26 A Tene Warut, a Tokodos na Nion ra o Tita in tulu ru i una risang. In ususer mot una kum utna rop, ma in unuk tar mot melet nama kum wasiso ra a sa watung tari tamot. \v 27 A pitar a malmal torom mot. Anung a malmal ra, a tabor mot nami. Ka tabor mot elar nama rakrakon bual i etabor. Gong a balamot i mamaut, ma gong mot ngara. \v 28 Mot sa longoro tari, ra a sa watung tari torom mot lena, ‘An nan pas ma an milet melet torom mot.’ Ra mot in maris iau, mot in gas ra an nan torom o Tita, uni i, i labo tang. \v 29 A sa inanos mugu tar mot una kum utna ra numur in nanpat, ma ra i sa wanpat, mot in nurnur. \p \v 30 “Kan wasiso liklik mo torom mot, uni a labino taginin una rakrakon bual milau mo in nanpat. Kalako dekdek ino sur in turus pas iau nami, \v 31 ikut an pam sot rop pas ut a kum pinapam ra o Tita i tulu ru iau sur an pami, sur a rakrakon bual in tasmani lena a maris o Tita. \p Mot tur ma dat in nan.” \c 15 \s1 O Iesu ut in nanai na wain \p \v 1 O Iesu i watungi lena, “Iau ut in nanai na wain mulus, ma o Tita i a tene tamtamabat una kinobot na wain. \v 2 I ser tau ru a kum kanokano rop nin un iau ra ka det ser wu, ma i ser burup det ra det ser wu, sur det in wu a susut na wino. \v 3 Mot sa talapor, kibino una wasiso ra a sa watung tari tamot. \v 4 Mot in laun un iau, ma iau an laun un mot. Ka mot in wu ra ka mot lalaun un iau, elar nama kano wain ken wu oros ra ken patop un in nanai ino. \p \v 5 “Iau ut in nanai na wain, ma mot a kum kanokano. I ra i lalaun un iau, ma iau a lalaun uni, in wu a susut na wino. Ikut ra mot lalaun gisen gusun iau, ka mot in pam lar pas tu utna. \v 6 Ra taio ken lalaun un iau, i elar nama kano duwai, ra di woro ru i ra numur in marang. Din ubek tomo det, ma din woro det una sungun, sur det in nangon rop tiro iai. \v 7 Ra mot in laun un iau, ma anung a wasiso in laun un mot, io, mot in saring iau sur tu utna ra mot nemi, ra din pitari ut tamot. \p \v 8 “Ra mot in wu a susut na wimot, o Tita in los a minamar, ma a wimot in ese i lena mot anung a kum nat na ususer mulus. \v 9 O Tita i maris iau, lenkaira a maris mot. Mot in lalaun una nung a marmaris. \v 10 Ra mot in tarom una nung a kum warkurai, mot in lalaun una nung a marmaris, elar nam iau, a tarom una kum warkurai anun o Tita, ra a lalaun una nun a marmaris. \p \v 11 “A watung a kum wasiso ri tamot, sur anung a gasgas in kis un mot, ma anumot a gasgas in bukus una numot a nilaun. \v 12 Iri i anung a warkurai torom mot lena, mot in maris etetalai mot, elar nam iau a maris mot. \v 13 Ra taio in pitar ru anun a nilaun sur in mat una kum paspasano, anun a marmaris i labo sakit. Katu marmaris anun taio i elar nami. \v 14 Ra mot in tarom una nung a kum warkurai, io, mot a kum paspasang. \v 15 Kan watung mot melet mo lena a kum tultul, uni a tultul ke tasman a utna ra anun a labino i pami. Ikut a watung mot lena a kum paspasang, uni a sa watung rop tar a kum wasiso tamot ra a longoro i gusun o Tita. \v 16 Ausur mot pilok pas iau, iau ut a pilok pas mot. Ra a pitar a pinapam tamot sur mot in nan ma mot in wu a wimot, ma a wimot in kis tukum. Ma o Tita in tabor mot nama kum utna rop ra mot sasaring suri nama risang. \v 17 Mot in maris etetalai mot. Iri anung a warkurai torom mot. \s1 A taro tagun a rakrakon bual det in nget mot \p \v 18 “Ra a taro tagun a rakrakon bual det in nget mot, mot in nuk pasi lena det sa nget mugu tar iau. \v 19 Ra mot anun a rakrakon bual, io, a rakrakon bual in maris mot elar nam mot anunu. Ikut mot ausur anun a rakrakon bual, a sa pilok pas mot gusuni. Iri a kibino ra i nget mot. \v 20 Mot in nuk pas a wasiso ra a sa watung tari tamot lena, ‘A tultul ke labo taun anun a labino.’ Ra det banlaulau iau, det in banlaulau mot kai. Ra det tarom una nung a wasiso, det in tarom kai una numot a wasiso. \v 21 Det in banlaulau mot kibino una risang, uni ka det tasman o naro ra i tulu ru iau urin. \p \v 22 “Ra gunuk kan nanpat ma kan wasiso torom det, io, ka din takun det una nundet a kum sakino petutna, ma det in langolango ut. Ikut uniri, ka nundet tu wasiso sur det in watungbat det nami gusun anundet a sakino petutna. \v 23 I ra i nget iau, i nget utkai o Tita. \v 24 A sa pam tar a kum utna na ukisin ra ka taio in pam lar pasi. Ra gunuk kan pam tar a kum utna na ukisin ra nisandet, ka din takun det una nundet a kum sakino petutna, ma det in langolango ut. Ma iri, det sa tama tar a kum utna na ukisin ra a sa pam tari, ikut det nget mir rop nam o Tita. \v 25 Di pami lenri, sur din pam sot pas a wasiso ra di sa tumus tari una Buk na Warkurai lena, ‘Det nget iau, ma katu kibino.’ \rq Buk Song 35:19 \rq* \p \v 26 “An tulu ru a Tene Warut torom mot tagisapat gusun o Tita, i a Tokodos na Nion ra in upuaso a lingmulus. Ra in nanpat in wasiso puaso un iau. \v 27 Ma mot kai mot in wasiso puaso un iau, uni mot kis tomo nam iau tagun a turturkibin na nung a pinapam tuk uniri. \c 16 \p \v 1 “A watung a kum utna ri tamot, sur gong anumot a nurnur i puku. \v 2 Det in turbat mot gusun a kum rumu na lotu. Numur a du bung in nanpat, ra a taro ra det um doko mot, det in nuki lena det pam ut a pinapam anun o God. \v 3 A taro det in pam a kum utna ri torom mot, uni ka det tasman mir nam o Tita. \v 4 A sa watung tar a kum wasiso ri tamot, sur ra a du bung ra in nanpat, mot in tasmani lena a sa utumarong mugu tar mot uni. \s1 A pinapam anun a Tokodos na Nion \p “Ka watung a kum wasiso ri tamot una turturkibin na nung a pinapam, uni a kis utmakai tomo namot. \v 5 Io uniri, an nan torom o naro ra i tulu ru iau urin. Ikut ka taio tagun mot i ting iau lena, ‘Un nan urai?’ \v 6 Mot tupunuk doko uni a watung a kum wasiso ri torom mot. \v 7 A inanos mot nama lingmulus lena, in wakak torom mot ra an nan. Ra ka nan, a Tene Warut ken nanpat torom mot. Ikut ra an nan, io, an tulu ru i urin torom mot. \p \v 8 “Ra in nanpat, in ese a taro una rakrakon bual una nundet a sakino petutna, ma in ese det kai una tokodos na petutna ma una warkurai anun o God. \v 9 In ese det lena, ra ka det in nurnur un iau, i ra anundet a sakino petutna. \v 10 Ma in ese det kai una tokodos na petutna, uni an nan torom o Tita ma ka mot in tama melet iau mo. \v 11 Ma in ese det kai lena o God i sa pitar tar a warkurai na minabalu tan a labino tagun a rakrakon bual, ma i sa upuku ru tari. \p \v 12 “A susut na wasiso ra an watungi tamot, ikut ke to pas mot utmakai. \v 13 A Tokodos na Nion, ra i ser upuaso a lingmulus ino, in nanpat, ma in utalapor mot una kum lingmulus ino rop un o God. A kum wasiso ra in watungi ausur anunu, in watungi kut a kum wasiso ra i longoro i, ma in inanos mot una kum utna ra in nanpat numur. \v 14 In pitar a minamar torom iau, ra in los pas anung a wasiso, ma in inanos mot nami. \v 15 A kum utna rop ra anun o Tita, anungi. I ra a kibino ra a watungi lena, a Tokodos na Nion in los pas anung a wasiso ma in inanos mot nami. \s1 A tupunuk ma a gasgas \p \v 16 “Ken suano i kut, ra ka mot in tama iau mo. Ma ken suano meleti kut, mot in tama melet iau.” \v 17 Anun a ramano kum nat na ususer det ting etetalai det lena, “Asau a kukuraina nun a wasiso ri ra i watungi lena, ken suano i kut ra ka dat in tama i mo, ma ken suano meleti kut dat in tama meleti? Ma i watungi kai lena, ‘Uni an nan torom o Tita’. \v 18 Asau a kukuraino ra i watungi lena, ‘ken suano i’? Ka dat tasman a utna ri i wasiso uni!” \p \v 19 O Iesu i tasmani lena det nem na tingi, ra i watungi torom det lena, “A watungi lena, ‘Ken suano i kut ra ka mot in tama iau mo, ma ken suano meleti kut mot in tama melet iau.’ Iri a wasiso ra mot ting etetalai mot uni, niko? \v 20 A inanos mot nama lingmulus, mot in tupunuk ma mot in tangis, ikut a rakrakon bual in gas. Mot in tupunuk, ikut numur anumot a tupunuk in tupukus sur a gasgas, \v 21 elar nama ino ra i milau sur in usus, in taramo a ngunungut, ikut, ra i sa usus pas, in dumano a ngunungut ma in gas. In gas uni i sa usus tar a nat urin una rakrakon bual. \v 22 Lenkaira torom mot, uniri mot tupunuk, ikut an tama melet mot, ra mot in gas. A ngas na gas ri, kataio in pet lar pasi sur in rakon ru i gusun mot. \p \v 23 “Una bung ra, ka mot in ting melet iau mo un tu utna. A inanos mot nama lingmulus, o Tita in tabor mot nama kum utna ra mot saringi nama risang. \v 24 Tuk uniri, ka mot sasaring utmakai sur tu utna nama risang. Mot in sasaring ma din tabor mot, sur a gasgas in bukus una numot a nilaun. \s1 O Iesu i turus pas a rakrakon bual \p \v 25 “A watung a kum utna ri tamot una kum wasiso elelar, ikut a du bung in nanpat ra kan wasiso melet mo torom mot nama wasiso elelar, an inanos talapor mulus mot mo un o Tita. \v 26 Una kum bung ra, mot in sasaring nama risang. Ka watungi lena iau an saring o Tita sur in warut mot, \v 27 uni o Tita ut in maris mot. I maris mot uni mot maris iau, ma mot nurnur lena a wanpat tagun o God. \v 28 A wan pas gusun o Tita, ra a wan urin una rakrakon bual. Uniri, an nan mo gusun a rakrakon bual, ma an milet melet torom o Tita.” \p \v 29 Anun a kum nat na ususer det watungi tano lena, “Uniri ko wasiso mo nama wasiso elelar, u wasiso talapor mulus maragom. \v 30 Uniri met tasmani lena u tasman a kum utna rop. Ko sibo sur taio in ting ui nam tu iting, uni u sa tasman a nuknukimet rop. Io, met nurnur maragom lena u wan pas ut gusun o God.” \v 31 O Iesu i watungi tandet lena, “Ilai, mot nurnur maragom? \v 32 A du bung in nanpat, ma iri i sa wanpat, ra din lu susuaro ru mot gusun iau, ra mot in nan susuaro sur anumot a kum tamon taktakai, ra iau mukut an kis. Ikut ausur iau kut ra an kis, mir ut nam o Tita. \p \v 33 “A watung a kum wasiso ri tamot sur mot in laun un iau, ma a balamot in bukus nama malmal. Nin una rakrakon bual, mot in taramo a mamaut. Ikut gong mot ngara, uni a sa turus pas a rakrakon bual.” \c 17 \s1 O Iesu i wararing una nuna kum nat na ususer \p \v 1 Ra o Iesu i sa watung rop tar a kum wasiso ri, i tamtama tito usapat una langit, ra i watungi lena, “Tita, a du bung i sa wanpat, un pitar a minamar torom a Nutum, sur a Nutum in pitar a minamar torom ui. \v 2 U pitar tar a warkurai tang sur a taro rop, sur an pitar a nilaun tukum torom det rop ra u pitar tar det tang. \v 3 A nilaun tukum i lenri: A taro det in tasman ui, ra ui kut a God mulus, ma det in tasman o Iesu Karisito kai, i ra u tulu ru i urin. \v 4 A sa pam sot pas a kum pinapam ra u pitar tari tang sur an pami. Ma una pinapam ra, a sa ese tar a minamarim nin una rakrakon bual. \v 5 Tita, uniri, ra an kis tomo melet nam ui, un pitar a minamar tang. A minamar ra numugu a kis uni tomo nam ui, ra ka di ukis utmakai a rakrakon bual. \p \v 6 “Det ra u sa pilok pas det gusun a rakrakon bual, ma u pitar tar det tang, a sa watung puaso tar ui tandet. Det anum ra u pitar tar det tang, ma det sa tarom una num a kum wasiso. \v 7 Uniri, det sa tasmani lena a kum utna rop ra u pitar tari tang, i wanpat mulus ut gusun ui. \v 8 A sa inanos tar det nama kum wasiso ra u pitar tari tang, ma det sa tarom uni. Ma det tasman mulusi lena a wan ut gusun ui, ma det sa nurnur lena ui ut u tulu ru iau urin. \p \v 9 “A wararing un det. Ausur a wararing una taro tagun a rakrakon bual, ikut a wararing un det ra u pitar tar det tang, uni det anum. \v 10 Det rop ra anung, anum utkai, ma det rop ra anum, anung utkai. Ma anung a minamar din tama i un det. \v 11 Uniri an nan torom ui, kan kis siun melet mo una rakrakon bual, ikut det, kuri utmakai det una rakrakon bual. Tita, u tokodos sakit, un tamtamabat det nama dekdekin a risam, a rising ra u pitar tari tang. Un tamtamabat det sur det in takai kut, elar nam ui ma iau, dar takai kut. \v 12 A kis tomo nam det, ra a tamtamabat det nama dekdekin a risam, a rising ra u pitar tari tang. A tamtamabat det, ma kataio tagun det i iru. Ara sot kut in iru, o Judas, i ra i wan sur a iniru tukum. Io, i lenra, sur a wasiso ra di sa tumus tari una Buk Tabu in nanpat mulus. \p \v 13 “Iri an nan torom ui, ikut a watung a kum wasiso ri ra a kis utmakai nin una rakrakon bual, sur anung a labino gasgas in ubukus anundet a nilaun. \v 14 A sa watung tar anum a kum wasiso tandet, ma a rakrakon bual i nget det, uni ausur det taginin una rakrakon bual, elar nam iau kai, ausur iau taginin una rakrakon bual. \v 15 Ka saring ui sur un rakon ru det gusun a rakakon bual, awu. Ikut a saring ui sur un tamtamabat det gusun a Tene Sakino. \v 16 Ausur iau taginin una rakrakon bual, ma det kai ausur det taginin una rakrakon bual. \v 17 Anum a kum wasiso i lingmulus. Un utalapor det nam anum a lingmulus na wasiso, sur det anum a taro mulus. \v 18 U tulu ru iau urin una rakrakon bual, lenkutkai ra iau, a tulu ru det una rakrakon bual. \v 19 A pitar tar iau ut torom ui, sur det kai, det anum a taro mulus una num a lingmulus na wasiso. \p \v 20 “Ausur a wararing kut un det, a wararing utkai una taro ra numur det in nurnur un iau, a taro ra a kum tene nurnur det in wasiso puaso un iau torom det. \v 21 Tita, a wararing lena det rop ra det nurnur un iau, det in takai kut, elar nam ui kuri un iau ma iau kura un ui. A nemi sur det in lalaun un dar, sur a taro una rakrakon bual det in nurnur lena ui u tulu ru iau urin. \v 22 A sa pitar tar a minamar tandet, a minamar ra u pitar tari tang, sur det in takai kut, elar nam dar, ra dar takai kut. \v 23 Iau kura un det, ma ui kai kuri un iau, sur det ara mukut, sur a taro una rakrakon bual det in tasmani lena, u tulu ru iau urin, ma det in tasmani kai lena, u maris det elar nami ra u maris iau. \p \v 24 “Tita, a nemi lena, det ra u sa pitar tar det tang, det in kis tomo nam iau una tamon ra an kis iai, sur det in tama anung a minamar, a minamar ra u pitar tari tang, uni u maris iau numugu ra ka di ukis a rakrakon bual utmakai. \v 25 Tita, ui a tene tokodos, a taro una rakrakon bual ka det tasman ui. Ikut iau, a tasman ui, ma anung a taro na ususer kai det tasmani lena ui, u tulu ru iau urin. \v 26 A sa watung ese tar ui torom det, ma kan mana nama wasiso talapor un ui torom det, sur det in tasman ui, sur a marmaris ra u maris iau nami, in kis un det ma iau utkai an laun un det.” \c 18 \s1 O Judas i ben tar det torom o Iesu \r (Mt 26:47-56; Mk 14:43-50; Lk 22:47-53) \p \v 1 Ra o Iesu i sa wararing pas, i ben pas anun a kum nat na ususer, ra det wanlakai in nala na danim Kidron. Det wanlakai, ra det wan ruk utiro una ara kinobot na duwai na oliw. \v 2 O Judas, i ra i usobor tar o Iesu i tasman a kinobot ra, uni a susut na dino o Iesu ma anun a kum nat na ususer det ser wan tomo iai. \v 3 Ra o Judas i mugu pas a kum tene inaim tagitiro o Rom, ma a kum tene tamtamabat tagun a rumu na etabor. A kum lamlabino tene etabor torom o God, ma a kum Parisi det tulu ru det. Det los a kum utna na inaim, a kum lam ma a kum utna ra i kunabor ra det sulu saro det nami. \p \v 4 Ikut o Iesu i sa tasman a kum utna rop ra in nanpat toromi, ra i wan torom det ma i ting det lena, “Osi ra mot sisio suri?” \v 5 Det balu i lena, “O Iesu a te Nasaret.” I balu det lena, “Iau kut ri.” O Judas, i ra a tene usobor, kura ut i tur tomo nam det. \v 6 Una du bung ra o Iesu i watungi lena, “Iau kut ri,” det tur isu unago numur, ra det puku una piso. \v 7 O Iesu i ting melet det lena, “Osi ra mot sisio suri?” Det balu i lena, “O Iesu a te Nasaret.” \v 8 O Iesu i balu det lena, “A sa watung tari tamot lena, iau kut ri. Ra mot sisio ut sur iau, io, mot in madek ru det ri det in nan.” \v 9 O Iesu i watungi lenri, sur in pam sot pas a wasiso ra i sa watung tari lena, “Det rop ra u pitar tar det tang, kataio tagun det in iru.” \p \v 10 O Saimon Pita i losi ut anunu in totok na inaim. I dat pasi ra i tau kutus ru in nosot na talngan o Malkus, a tultul anun a mugumugu na tene etabor torom o God. \v 11 Ra o Iesu i watungi tan o Pita lena, “Uruk melet anum in totok una bano. Pepetlai, kan inum tagun a kap na mamaut ra o Tita i pitar tari tang?” \s1 Det ben pas o Iesu torom o Anas \p \v 12 A kum tene inaim tagitong o Rom tomo nam anundet a mugumugu, ma a kum tene tamtamabat tagun a rumu na etabor anun a taro Juda, det pam ukai pas o Iesu, ma det ker pas aru lamano. \v 13 Det ben mugu i torom o Anas i ra der inumunu nam o Kaiapas, a mugumugu na tene etabor torom o God una kilalo ra.\f + \fr 18:13 \ft (18:13) O Anas ma o Kaiapas, der rop di watung der nama mugumugu na tene etabor torom o God.\f* \v 14 O Kaiapas, i ra i watungi torom a kum te Juda lena, in wakak ra taio in matbat a taro rop. \s1 A mugano ipul anun o Pita \r (Mt 26:69-70; Mk 14:66-68; Lk 22:55-57) \p \v 15 O Saimon Pita ma ara nat na ususer kai der wan nanan numurun o Iesu. A mugumugu na tene etabor i tasman wakak a nat na ususer ra der wan tomo nam o Pita. A nat ra, i ruk tomo nam o Iesu utiro una nubual anun a tene etabor ra. \v 16 O Pita kura utmakai i tur taru nago utamon nisan a matansako. Ra a nat na ususer ra a mugumugu i tasmani, i milet melet, ma i wasiso torom a ino ra i tamtamabat a matansako, sur in papos saro pas o Pita. \v 17 A ino ra i tamtamabat a matansako i ting o Pita lena, “Ai, ui utkai ara nat na ususer anun a musano ri, ni?” O Pita i balu i lena, “Awu, iau awu.” \p \v 18 A bung na mirum ra, i kotokoto doko. Io, a kum tultul ma a kum tene tamtamabat tagun a rumu na etabor det sur tomo pas a kabo lakit na sungun, det tur talilis pasi ma det minori. O Pita kai i tur tomo nam det sur in minor. \s1 O Iesu i tur umatan o Anas \r (Mt 26:59-66; Mk 14:55-64; Lk 22:66-71) \p \v 19 O Anas, a mugumugu na tene etabor torom o God i ting o Iesu una nuna kum nat na ususer, ma una kum wasiso ra i ser ususer a taro nami. \v 20 O Iesu i balu i lena, “A sa waswasiso talapor umatan a taro rop, ma a ser ususer det una kum rumu na lotu ma una rumu na etabor, ra a taro Juda det ser wan tomo iai. Ka inanos eno tar det un tu utna. \v 21 Gong u ting iau. Un ting a taro ra det ser longoro iau. Det ra, det tasman a kum utna ra a waswasiso uni.” \p \v 22 Ra o Iesu i sa watung tari lenra, ara tagun a kum tene tamtamabat i pasor in masarino, ma i watungi tano lena, “Sur asau ra u balu a wasiso anun a mugumugu na tene etabor lenra?” \v 23 O Iesu i balu i lena, “Ra a sa watung tar tu utna i raro, un watung talapori torom a taro rop ri. Ikut ra a utna ri a watungi i lingmulus ut, sur asau ra u pasor iau?” \v 24 Ra ka di palos utmakai a kineker gusun aru lamano, o Anas i tulu ru i torom o Kaiapas, i kai a mugumugu na tene etabor torom o God. \s1 O Pita i ipul ru o Iesu aru dino melet \r (Mt 26:71-75; Mk 14:69-72; Lk 22:58-62) \p \v 25 Ra o Pita kura utmakai i minor liklik, det tingi lena, “Ai, ui utkai ara tagun anun a kum nat na ususer, ni?” O Pita i ipul, ra i watungi lena, “Awu, iau awu.” \v 26 Ara tultul anun a mugumugu na tene etabor, a kukun o naro ra o Pita i tau kutus ru in talngano, i watungi lena, “Lar kut ui kut, ra a tama tomo tar mur nam o Iesu sapat una kinobot na duwai na oliw?” \v 27 O Pita i ipul melet lena, “Awu.” Ra uniutra, a kereke i kurkurakuk mut. \s1 O Iesu i tur umatan o Pailat \r (Mt 27:1-2, 11-14; Mk 15:1-5; Lk 23:1-5) \p \v 28 Una kobot raut, di ben pas o Iesu gusun a rumu anun o Kaiapas sur a labino rumu anun o Pailat, ara mugumugu tagun a gapman Rom. A kum te Juda ka det nem na ruk una nun a rumu, uni det sa utalapor pas det sur det in nangon una labino bung na lotu na Wanlakai. Uni osi ra in ruk torom taio, ra ausur a te Juda, in dur umatano God. \v 29 Io, o Pailat i pirso torom det ra i ting det lena, “Asau ra mot takun a musano ri uni?” \v 30 Ma det balu i lena, “Ra gunuk a musano ri ken pam tu niraro, ka met in pitari torom ui sur un warkurai i.” \v 31 O Pailat i watungi torom det lena, “Mot in ben pasi, ma mot ut mot in warkurai i elar nam anumot a warkurai.” A kum te Juda det watungi tano lena, “Torom met i tabu sur met in um doko taio.” \v 32 A utna ri i wanpat sur din pam sot pas a wasiso anun o Iesu, ra i sa watung mugu tari una nuna ngas na minat. \p \v 33 Io, numur o Pailat i ruk melet ra i kabo pas o Iesu, ma i tingi lena, “Ui a king anun a taro Juda?” \v 34 O Iesu i balu meleti kut nama iting lena, “Ilai, anum ut a wasiso ra u watungi lenra un iau, o det inanos tar ui kut un iau?” \v 35 O Pailat i balu i lena, “Ausur iau a te Juda. Anum a taro ut tomo nama kum lamlabino tene etabor torom o God, det ut ra det pitar tar ui tang sur an warkurai ui. Asau ra u sa pam tari?” \v 36 O Iesu i balu i lena, “Anung a matanitu ausur taginin una rakrakon bual. Ra gunuk anung a matanitu taginin una rakrakon bual, anung a kum tultul det in waim bat iau, sur gong a tur una warkurai anun a taro Juda. Ikut anung a matanitu ausur taginin.” \p \v 37 Io, o Pailat i tingi lena, “I lingmulus ut, ui a king?” O Iesu i balu i lena, “I lingmulus ut ra u watungi lena iau a king. Di usus iau, ra a wanpat nin una rakrakon bual, sur an wasiso una lingmulus. Det rop ra det murmur a lingmulus, det longoro in nalngang.” \v 38 Ra o Pailat i tingi lena, “Asau a lingmulus?” \s1 Di mulaot ru o Iesu sur din sak wati un in nanai kutus \r (Mt 27:15-31; Mk 15:6-20; Lk 23:13-25) \p Ra o Pailat i sa ting tari lenri, i pirso melet torom a taro Juda. I watungi tandet lena, “Ka pastorom anunu tu niraro. \v 39 Ikut, ara ngasino a ser pami torom mot, una kum kilkilalo rop una kum lamlabino bung na lotu na Wanlakai, a ser palos ru ara karabus torom mot. Pepetlai, mot nemi sur an palos ru a ‘king anun a taro Juda’ torom mot?” \v 40 Det balu i nama labino walngandet lena, “Gong! Ka met nem o Iesu. Palos ru o Barabas!” O Barabas i a tene sakino sakit. \c 19 \p \v 1 Ra o Pailat i itula sur din ben gisen pas o Iesu ma din taktakalo i nam in narus na inaim. \v 2 A kum tene inaim det liko pas in narus a loklokono ma det ubek tari un in lorino elar nama wat na kukup anun a king, ma det mar tari nam in merek na malu.\f + \fr 19:2 \ft (19:2) In merek na malu i tamtama elelar nama ememar anun a king.\f* \v 3 Det wanan toromi, ma det watungi lena, “Ui a king anun a taro Juda!” Ra det in kubu pasor in masarino. \p \v 4 O Pailat i pirso melet, ra i watungi tandet lena, “Mot tama i, iri a ben pirso tari umatamot, sur mot in tasmani lena, ka sio pas anunu tu niraro.” \v 5 Ra o Iesu i pirso, di sa mar tari nam in narus a loklokono un in lorino, ma in merek na malu. O Pailat i watungi tandet lena, “Mot tama a musano ri!” \v 6 Ra a kum lamlabino tene etabor torom o God, ma a kum tene tamtamabat tagun a rumu na etabor det tama o Iesu, det kukukuk lena, “Sak wati un in nanai kutus! Sak wati un in nanai kutus!” Ra o Pailat i watungi tandet lena, “Mot in ben pasi, sur mot ut, mot in sak wati un in nanai kutus. Iau ka sio pas anunu tu niraro.” \v 7 A kum te Juda det balu i lena, “Anumet a warkurai i lenri, din um doko i, uni i watungi lena i a Nutun o God.” \p \v 8 O Pailat i longoro a wasiso ri, ra i ngara doko. \v 9 I ruk melet usa urumu, ra i ting o Iesu lena, “Ui tagai ui?” Ikut o Iesu ke balu i. \v 10 O Pailat i watungi tano lena, “Sur asau ra ko balu iau? Ko tasmani lena, a utur ukai a warkurai sur an ulangolango ui, o an sak wat ui un in nanai kutus?” \v 11 O Iesu i balu o Pailat lena, “Ra gunuk o God ken pitar tar a warkurai tam, kalako dekdekim sur un pam tu utna un iau. Ikut, o naro ra i pitar tar iau torom ui sur un warkurai iau, anun a sakino i laulau sakit. Anun a sakino i laulau sakit tan anum a sakino.” \p \v 12 O Iesu i watung tari lenra, ra o Pailat i lari sur in ulangolango ru i. Ikut a kum te Juda det kukukuk toromi lena, “Ra un palos ru i, ka mur pasano nama Sisa! Uni taio ra i ulabo pasi lena i a king, i kutus a warkurai anun a Sisa.”\f + \fr 19:12 \ft (19:12) A Sisa i a labino mugumugu una gapman Rom, ma a taro Israel kai det kis tuntudu una nun a warkurai.\f* \v 13 O Pailat i longoro a kum wasiso ri, ra i ben pirso pas o Iesu unago upiso. Numur o Pailat i kis taru una kiskis na warkurai, kura una dino ra di watungi o Gabata una wasiso Ibru. A kukuraino i lena, di ubekbat a piso nama kum watat. \v 14 Ra in matanas i sa kis lekeleke, o Pailat i watungi tan a taro Juda lena, “Mot tama i, anumot a king iri i.” A utna ri, i wanpat una bung na waninar, a bung numugu tan a labino bung na lotu na Wanlakai. \v 15 A taro Juda det kukukuk dekdek lena, “Sak doko i! Sak doko i! Sak wati un in nanai kutus!” O Pailat i ting det lena, “Mot nemi lena an sak wat anumot a king un in nanai kutus?” A kum lamlabino tene etabor torom o God det balu i lena, “A Sisa sot kut i anumet a king!” \v 16 Ra o Pailat i pitar tar o Iesu torom a kum tene inaim, sur det in sak wati un in nanai kutus. Ra det ben pas o Iesu. \s1 Di sak wat o Iesu un in nanai kutus \r (Mk 27:32-44; Mk 15:21-32; Lk 23:26-43) \p \v 17 O Iesu i pirso gusun a tamon Jerusalem, i los pas anun in nanai kutus ra i wan sur a nubual di watungi nama “Nubual na Lor na Minat,” ma una wasiso Ibru di watungi lena o Golgota. \v 18 Tiro iai, di sak wati un in nanai kutus. Ma di sak wat aru musano kai tomo nami, una ru papor ino, ma o Iesu i kete epotor tander. \v 19 Ma o Pailat i pitar a wasiso sur din tumus a tumtumus, sur din ubeki sapat un in nanai kutus. A tumtumus ra i lena: \qc \sc O IESU A TE NASARET, A KING ANUN A TARO JUDA\sc* . \m \v 20 A susut na taro Juda det luk a tumtumus ri, uni a nubual ra di sak wat o Iesu un in nanai kutus iai, i milau kut o Jerusalem, ma di tumus a tumtumus ri una tulu ngas na wasiso, a wasiso Ibru, Latin ma Grik. \v 21 A kum lamlabino tene etabor torom o God det watungi tan o Pailat lena, “Gong u tumusi lena, ‘A King anun a taro Juda.’ Un tumusi kut lena, ‘A musano ri i watungi lena i a king anun a taro Juda.’” \v 22 O Pailat i balu det lena, “A tumtumus ra a sa tumus tari in lenutra.” \p \v 23 Ra a kum tene inaim det sa sak wat tar o Iesu un in nanai kutus, det los pas anun a kum malu ra i rakupbat anun a ememar nami, ma det isuaro pasi una a wat na tinibo, a rara tene inaim anun ara tinibo. Det los pasi kai anun in namalu ra i pipisi. In namalu ra, katu sunusuk uni, in teken kudulano malu kut. \v 24 A kum tene inaim det wasiso etetalai torom det lena, “Gong dat rarosi, dat in pilai laki sur osi na pasandat in losi.” Det pami lenra sur din pam sot pas a wasiso na Buk Tabu. I watungi lena, \q1 “Det isuaro anung a kum malu un det, \q2 ma det pilai laki suri.” \rq Buk Song 22:18 \rq* \m Iri a kum utna ra a kum tene inaim det pami. \p \v 25 O nan o Iesu i tur milau nisan in nanai kutus anun o Iesu. I tur tomo nama tisino a ino, ma o Maria kai a ino anun o Kilopas, ma o Maria Magdalen. \v 26 O Iesu i tama o nano det tur tomo nam ara nat na ususer ra o Iesu i nem doko i, ra i watungi tan o nano lena, “Nang, i ra i, a nutum lik.” \v 27 I watungi kai tan a nat na ususer ra lena, “I ra i, o nam.” Turpasi ut una bung ra, a nat na ususer ra, i ben pas o nan o Iesu, sur in kis una nun a rumu. \s1 O Iesu i mat \r (Mt 27:45-56; Mk 15:33-41; Lk 23:44-49) \p \v 28 O Iesu i tasmani lena i sa pam rop ru tar a kum pinapam, ra i watungi lena, “A muruk.” I watungi lenri sur in pam sot pas a wasiso ra di sa tumus tari una Buk Tabu. \v 29 In teken nokoto na wain ra i mititir kura tiro. Det los pas ara utna ra i ser dop a polo, ra det puk pasi una wain ra. Det ubek pasi un in nanai ra di watungi namin isop, ra det tulsu toto i usapat sur a wan o Iesu. \v 30 Ra o Iesu i sa dop pas a wain ra, i watungi lena, “I sa rop.” I lukun pirso in lorino, ra i ubek ru anun a nilaun. \s1 Di so a papor ino Iesu \p \v 31 A kum te Juda det saring o Pailat sur din sak pakpak tar a kum kikindetul, sur detul in mat lakit, ma din los pirso ru a pinindetul gusun a tulin nanai kutus, uni a bung ra, i a bung na waninar, a bung numugu tan ara labino Bung na Sabat, ma ka det nemi lena a pinindetul in kete una tulin nanai kutus una Bung na Sabat. \v 32 Io, a kum tene inaim det wan, ma det sak pakpak aru kikin a mugano musano, ra numur ara pasander bulung, ra di sak wat tomo detul nam o Iesu una tulin nanai kutus. \v 33 Ikut ra det wanpat torom o Iesu, det tama i ra i sa mat, io, ka det sak pakpak aru kikino mo. \v 34 Ara tene inaim i so mukut a papor ino Iesu nama bele, ra a gap ma a danim i sal pirso mut. \p \v 35 A musano ra i tama a kum utna ri, i wasiso uni sur mot kai mot in nurnur. A utna ri i wasiso uni, i lingmulus, ma i ut i tasmani lena i lingmulus. \v 36 Di pam a kum utna ri sur din pam sot pas a wasiso ra di sa tumus tari una Buk Tabu lena, “Ka din sak pakpak tu sur ino.” \rq Buk Song 34:20 \rq* \m \v 37 Di pam sot pas a wasiso na Buk Tabu kai lena, “Det in tama i ra det so tari.” \rq Sekaraia12:10 \rq* \s1 Di uruk a minat ino Iesu una kulam na minat \r (Mt 27:57-61; Mk 15:42-47; Lk 23:50-56) \p \v 38 Numur, o Josep a te Arimatia i saring o Pailat sur a minat ino Iesu. I kai ara nat na ususer ra i ser murmur eno kut o Iesu, uni i ngaran a kum te Juda. Ra o Pailat i mulaot tari sur in nan ma in palos pirso pas a minat ino Iesu. \v 39 O Nikodimas, i ra numugu i wan torom o Iesu una ara bung na mirum, i kai i wanpat. I los pas ara utna ra i sangsangnain wakak, ra di pami tagun a mira ma a alo. A maut inder i elar nama tulunoino ma wat na kilogrem. \v 40 Der los pas a minat ino Iesu, numur der ubek a kum utna ra i sangsangnain uni, ma der pulusi nama kum wakak na malu. A pinapam ra i elar nama ngasino anun a taro Juda, ra det ser pami una kum minat. \v 41 Ara kinobot kura milau nisan a nubual ra di sak wat o Iesu un in nanai kutus iai. Ara matok na kulam na minat kura tiro, ra ka di uinep utmakai tu minat uni. \v 42 Det uinep tar a minat ino Iesu una kulam na minat ra, uni i milau kut. Det pami lenra uni a bung ra, i a bung na waninar, a bung numugu tan a Bung na Sabat anun a taro Juda. \c 20 \s1 O Iesu kapinaimi tiro una kulam na minat \r (Mt 28:1-8; Mk 16:1-8; Lk 24:1-12) \p \v 1 Una komkobot raut una mugano bung una wik, ra i dumdumirum utmakai, o Maria Magdalen i wanpat tiro una kulam na minat. I tama i lena di sa ukarai ru tar a wat gusun a matansako na kulam na minat. \v 2 I kalabor torom o Saimon Pita der nama nat na ususer ra o Iesu i ser nem doko i, ma i watungi tander lena, “Di sa los ru pas a Labino gusun a kulam na minat, ma ka met tasmani, ra kura di uinep tari awai.” \p \v 3 Io, o Pita der nama nat na ususer ra, der wan sur a kulam na minat. \v 4 Der rop der kalabor, ikut ara pasander i kalabor pas gusun o Pita, ma i kalabor pat mugu tiro nisan a kulam na minat. \v 5 I par pirso, ma i kiet, ra i tama a kum malu, ikut ke ruk. \v 6 O Saimon Pita i wanpat murmur tano, ra i ruk una kulam na minat, ma i tama i mukut a kum malu det inep taru tiro iai. \v 7 Ikut in namalu ra di rau tar in lorin o Iesu nami, ke kis tomo nama kum malu. Di sa pul tari, ma di ubek gisen tari ut. \v 8 Io, a nat na ususer, ra i mugu pat taru nisan a kulam na minat, i kai i ruk. I tama i ra i nurnur. \v 9 Ka der talapor utmakai una wasiso na Buk Tabu ra i lena, o Iesu in katutur melet gusun a minat. \v 10 Io, aru nat na ususer der milet melet sur a tamon. \s1 O Iesu i wanpat torom o Maria Magdalen \r (Mt 28:9-10; Mk 16:9-11) \p \v 11 O Maria Magdalen i tur nago utamon nisan a kulam na minat ma i tangis. Ra kura utmakai i tangis, i par pirso ma i kiet ruk una kulam na minat. \v 12 I tama pas aru ensel kura der tiro, der emar nama kum kamkabang na malu ma der kis taru una nubual ra di uinep tar a minat ino Iesu iai. Ara i kis una ulalong, ma ara pasander i kis una papadus. \v 13 Der tingi lena, “Le, ulai ra u tangis?” I balu der lena, “Det sa los gisen ru anung a Labino, ma ka tasmani ra kura mo di uinep tari awai.” \p \v 14 Ra i tupukus, i tama pas o Iesu kura i tur taru, ikut ke tasmani lena o Iesu ut ra. \v 15 O Iesu i tingi lena, “Le, ulai ra u tangis? Osi ra u sisio suri?” O Maria i nuki lena a musano ra, i a tene tamtamabat a kinobot, ra i watungi tano lena, “Ra ui u los gisen ru a minat ino Iesu, un inanos iau ra kura u uinep tari awai, sur an nan ma an los pasi.” \v 16 O Iesu i watungi tano lena, “Maria!” Ra o Maria i tupukus ma i watungi tano nama wasiso Ibru lena, “Raboni!” a kukuraino lena tene ususer. \p \v 17 O Iesu i watungi tano, “Gong u pam a pining, uni ka wan toto utmakai torom o Tita. Ikut un nan torom a kum tistising, ra un inanos det lena, an nan usapat netes torom o Tita, i ra a Tamamot kai, torom anung a God, i ra anumot a God kai.” \v 18 Io, o Maria Magdalen i wan torom a kum nat na ususer ra i inanos det lena, “A sa tama tar a Labino.” Ma i inanos det kai una kum utna ra o Iesu i sa watung tari tano. \s1 O Iesu i wanpat puaso torom anun a kum nat na ususer \r (Mt 28:16-20; Mk 16:14-18; Lk 24:36-49) \p \v 19 Ra i mirum una mugano bung una wik, a kum nat na ususer det kis tomo, ma det ukaibat pas det tagisa urumu, uni det ngaran a ramano kum te Juda. O Iesu i wanpat ma i tur epotor tandet, ra i watungi tandet lena, “A malmal torom mot.” \v 20 Ra i sa watung tari lenri, i ese aru lamano ma a paporino tandet. A kum nat na ususer det gas doko, ra det tama a Labino. \v 21 O Iesu i watung meleti tandet lena, “A malmal torom mot. O Tita i tulu ru iau, lenkutkai ra a tulu mot.” \v 22 Ra i sa watung tari lenri, i wup det nama wuwu na wano, ma i watungi tandet lena, “A Tokodos na Nion ri, mot in utur ukai i una nilaun anumot. \v 23 Ra mot in dumano ru a kum sakino petutna anun taio, o God kai in unus ru i gusuni. Ra ka mot in dumano ru tu sakino petutna anun taio, o God kai ken unus ru i.” \s1 O Iesu der nam o Tomas \p \v 24 O Tomas, ra di watungi kai nama kasango, i ara gusun det a noino ma aru nat na ususer, ke kis tomo nam det ra o Iesu i wanpat pas torom det. \v 25 A kum nat na ususer ka det mana nama inanosi lena, “Met sa tama tar a Labino!” O Tomas i watungi kut tandet lena, “Ra kan tama a kinan a nil una aru lamano, ma kan uruk in kaskas na lamang uni, ma ra kan uruk a lamang una kinan a bele una papor ino, iau kan nurnur.” \p \v 26 Ra i sa ra wik bati, a kum nat na ususer det kis tomo melet tiro urumu, det tomo nam o Tomas. Det ukaibat pas det ut tagisa urumu. Ikut o Iesu i tur puaso epotor tandet, ra i watungi tandet lena, “A malmal torom mot!” \v 27 Numur i watungi tan o Tomas lena, “Uruk in kaskas na lamam nin, ma un tama aru lamang. Tulsu a lamam urin, ma un uruki una paporing. Ra gong mo u ur nuknuk, un nurnur kut.” \v 28 O Tomas i watungi tano lena, “Anung a Labino ma anung a God!” \v 29 O Iesu i inanosi lena, “U nurnur maragom uni u tama iau, niko? Det ra ka det tama iau, ikut det nurnur, det dan.” \s1 A kibino ra di tumus a buk ri \p \v 30 O Iesu i pam a susut na ukinalong kai umatan anun a kum nat na ususer, ra ka di tumus ukai det una buk ri. \v 31 Ikut di tumus ukai pas a ramano kum utna ri, sur mot in nurnur lena o Iesu i a Karisito, a Nutun o God. Ra mot in nurnur uni, mot in laun nama risano. \c 21 \s1 O Iesu i wanpat melet torom a wonomawit na nat na ususer \p \v 1 O Iesu i wanpat melet torom anun a kum nat na ususer una usalin ina du tasi Tiberias. \v 2 I lenri: Ara bung o Saimon Pita ma o Tomas, ra di watungi kai nama kasango, ma o Natanael a te Kana tagun a papor Galili, ma aru nutun o Sebedi, ma aru kai tagun a kum nat na ususer, det kis tomo. \v 3 Ra o Saimon Pita i watungi tandet lena, “An nan, an woro a bene.” Det balu i lena, “Dat tomo.” Io, det kas pas una pot ra det wan. Ikut una bung na mirum ra, ka det dat lako kiripo. \p \v 4 Una komkobot raut, o Iesu i tur taru nago una usalin, ikut a kum nat na ususer ka det tasmani lena o Iesu ut ra. \v 5 Ra o Iesu i kakabo torom det lena, “A kum nat, mot dat pas lako kiripo ut?” Det ipul kut lena, “Awu.” \v 6 O Iesu i watungi tandet lena, “Mot in woro a bene una papor sot na lamamot, sur mot in dat lako kiripo.” Det woro i lari ra i watungi. Io, det lagano datdat tar a bene, uni i bukus nama kum kiripo. \v 7 A nat na ususer ra o Iesu i nem doko i, i watungi tan o Pita lena, “A Labino ut nago!” O Saimon Pita i longori lena a Labino ut nago, ra i pipis melet pas in namalu ra i palos tari ra i woro a bene, ma i sirok losop utiro utasi. \v 8 A kum nat na ususer det mur nama pot unago una usalin. Ma det dat piso pas a bene ra i bukus nama kum kiripo, uni ka det bakbak gusun a usalin, i elar kut nama limo na noino sinanga. \p \v 9 Det sirok gusun a pot, ra det tama a lakit na sungun ma a kiripo kusapat netes uni, ma det tama kai a beret. \v 10 O Iesu i watungi tandet lena, “Mot in los lako kiripo urin tagun a kum kiripo ra uniutri mot bene pasi.” \v 11 Io, o Pita i kas una pot, ra i dat pirso a bene unago una usalin, ma i ulit ru a kum kiripo gusuni. I bukus nama kum lamlabino kiripo, a niluluk indet i elar nam ara mar ma limo na noino ma tul. Det susut doko, ikut a bene ke tararos. \v 12 O Iesu i watungi tandet lena, “Mot wan urin ma mot in nangon.” Kataio tagun anun a kum nat na ususer i pet lar pasi sur in tingi lena, “Ui osi?” Det sa tasmani lena i a Labino ut ra. \v 13 O Iesu i los pas a beret ma i tabor det nami, ra numur i tabor det bulung nama kiripo. \p \v 14 Iri i, a mantulu dino ra o Iesu i wanpat torom anun a kum nat na ususer, numur tan anun a katkatutur melet gusun a minat. \s1 O Iesu i wasiso torom o Pita \p \v 15 Ra det sa wangon rop, o Iesu i watungi tan o Saimon Pita lena, “Saimon, nutun o Jon, u nem doko iau taun det ri, niko?” I balu i lena, “Lingmulus, Labino, u tasmani lena a nem ui.”O Iesu i watungi tano lena, “Un tabor anung a kum nat na sipsip.” \p \v 16 O Iesu i manru iting toromi lena, “Saimon, nutun o Jon, pepetlai, u nem doko iau?” I balu i lena, “Lingmulus, Labino, u tasmani lena a nem ui.” Ma o Iesu i watungi tano lena, “Un tamtamabat anung a kum sipsip.” \p \v 17 Ra o Iesu i mantulu dino u watungi tano lena, “Saimon, nutun o Jon, pepetlai, u nem iau?” O Pita i tupunuk, uni o Iesu i tingi a tulu dino lena, “U nem iau?” I watungi tano lena, “Labino, u tasman a kum utna rop. U tasmani lena a nem ui.” Ma o Iesu i watungi tano lena, “Un tabor anung a kum sipsip. \p \v 18 “A inanos ui nama lingmulus, ra u barman, ui ut u ser mar pas ui, ma u ser wan una kum nubual ra u nem na wan iai. Ikut ra un takano, un kodos aru lamam, ma ara gisen ut in mar ui, ma in ben tar ui una nubual ra ko nem na wan iai.” \v 19 O Iesu i watung lenri, sur in ese a ngas na iniru ra in los o Pita. Un anun a iniru ra, in ulabo pas o God. Ra i sa watung tari lenri, i inanosi lena, “Un mur iau.” \s1 O Pita i ting o Iesu un o Jon \p \v 20 O Pita i tur tupukus ma i tama a nat na ususer ra o Iesu i ser nem doko i, kura i mur der. A nat na ususer ra, i ra i ere torom o Iesu una nundet a tintinip na inangon, ra i ting o Iesu lena, “Labino, osi ra in usobor tar ui?” \v 21 O Pita i tama i, ra i ting o Iesu uni lena, “Labino, pepetlai un o naro ri?” \v 22 O Iesu i balu o Pita lena, “Ra a nemi lena in laun tuk an milet, ausur a utna anumi. Ikut ui, un mur iau.” \v 23 A wasiso i wanpat torom det ra det nurnur, lena a nat na ususer ri ken mat. Ikut o Iesu ke watungi lena ken mat, awu, i watungi kut lena, “Ra a nemi lena in laun tuk an milet, ausur a utna anumi.” \p \v 24 A nat na ususer ri, i ra i wasiso puaso una kum utna ri, ma i tumus ukai i. Ma dat tasmani lena a kum utna ri i wasiso puaso uni, i lingmulus sakit. \p \v 25 A susut na utna utkai o Iesu i sa pam tari. Ra gunuk din tumus rop pas det taktakai, a nuki lena a rakrakon bual ke labo sur din ubek a kum buk rop uni.