\id REV - Kobon NT [kpw] -Papua New Guinea 2005 (web version -2013 bd) \h Repelesin \toc1 Jon naböŋ nɨŋöm kalɨ kƚiñ rɨka \toc2 Repelesin \toc3 Rep \mt1 Repelesin \mt2 Jon naböŋ nɨŋöm kalɨ kƚiñ rɨka \c 1 \p \v 1 Yad Jon, God wög gɨ ñeb bɨ nɨpe ap mɨdpin. Manö kalɨ kƚiñ rɨkabin anɨb i, nöd waiö nɨŋagla. Nɨbi bɨ God nɨp wög gɨ ñɨbal gau, nan nɨhön nɨhön söl gɨnɨm u nɨŋlaŋ, a göm, God nɨpe Jisas Krais nɨp hagö, nɨpe pen ejol nɨpe u yuö apöm gö, yad naböŋ nɨŋnö. \x * \xo 1:1 \xt Rep 22:6\x* \v 2 Naböŋ nɨŋnö anɨbu, God manö nɨpe haga u abe, Jisas Krais manö nɨpe haga u abe nɨŋnö u, köp anɨbi kalɨ kƚiñ rɨkabin. \v 3 Söl mɨdöp, nan nɨhön nɨhön naböŋ nɨŋnö u magöŋhalö iƚ göm gɨ dam arnab. Anɨbu, nɨbi bɨ manö kalɨ kƚiñ rɨkabin anɨb i kale ke amgö lɨ nɨŋnaböl gau abe, nɨbi bɨ rɨmnap amgö lɨ nɨŋ haglö apdi nɨŋnaböl gau abe, God Manö anɨbi nɨŋ udöm hain gaiöl u, God gö, mɨñ mɨñ gɨnaböl. \x * \xo 1:3 \xt Rep 22:7,10\x* \s1 Jon nɨbi bɨ cöc unbö mudun jɨŋ mɨdeila gau kalɨp manö hag ña \p \v 4 Yad Jon kalöp nɨbi bɨ Esia Propins ram mɨnöŋ pro ke ke unbö mudun jɨŋ Krais cöc nɨpe mɨdpim gau, köp i kalɨ kƚiñ rɨkabin. \p God nɨpe mɨñi mɨdöp, nɨpe hadame dagol gau mɨdmɨdöp, nɨpe hainö pör pör nöp mɨdeinab u kalöp mög nɨŋöm, ud aij göm, abad mɨdö, kale agamɨj mɨd aij gɨ mɨdaimim. God anɨbu abe, ana mudun jɨŋ sea kiŋ asɨkep nɨpe adö au mɨdpal gau abe, kalöp mög nɨŋöm, ud aij göm, abad mɨdö, kale agamɨj mɨd aij gɨ mɨdaimim. \x * \xo 1:4 \xt Eks 3:14-15; Rep 3:1; 4:5\x* \v 5 Jisas Krais, manö aij u damöm, God haga rö nöp göm umöm, iƚ gɨ uraköm, ram mɨnöŋ gau kiŋ mɨdpal gau kalɨp magöŋhalö abad mɨdöp u, nɨpe u rö nöp kalöp mög nɨŋöm, ud aij göm, abad mɨdö, kale agamɨj mɨd aij gɨ mɨdaimim. \q1 Nɨpe hanɨp mɨdmagö löm, hagape nɨpe lugö umöm, \q2 nan si nan naij gɨpun gac u ƚɨk gɨ yuöp. \x * \xo 1:5 \xt Kol 1:18; Sam 89:27\x* \q1 \v 6 Hon Kiŋ kub Jisas Krais ram nɨpe mɨdun, \q2 Nap God nɨp sabe gep nɨbi bɨ nɨpe mɨdpun. \q1 Anɨb u, Jisas Krais, Bɨ mailö aij halö u, Bɨ kƚö yabɨƚ u, \q2 hib nɨpe u pör nöp pör nöp hagno adö arnɨm! \q2 Anɨb unbö rö aij. \x * \xo 1:6 \xt 1Pi 2:9; Rep 5:10; 20:6\x* \q1 \v 7 Pen nɨŋim! Nɨpe kumi halö auö, \q2 nɨbi bɨ ram mɨnöŋ gau nɨbö gau nɨbö magöŋhalö nɨp waiö nɨŋnaböl. \q1 Bɨ nɨp waƚab ud bɨnɨŋ gɨla gau abe \q2 magöŋhalö nɨp waiö nɨŋnaböl. \q1 Nɨp nɨŋöm, nɨbi bɨ ram mɨnöŋ gau nɨbö gau nɨbö magöŋhalö, \q2 nɨhön gɨnɨg anɨg gɨpun, a göm, mög gö mɨɫöŋ kub gɨnaböl. \q1 Nɨŋö, anɨg gɨnab me u! \q2 Anɨb unbö rö aij. \x * \xo 1:7 \xt Dan 7:13; Sek 12:10; Mad 24:30; Jon 19:34-37; 1De 4:17\x* \p \v 8 God Bɨ Kub kƚö ke halö nan gau magöŋhalö gɨnɨm rö nöp mɨdöp u, nɨpe mɨñi mɨdöp, hadame dagol gau mɨdmɨdöp, hainö pör nöp pör nöp mɨdeinab. Nɨpe hagöp, “Yad nöp gɨnö, nan gau magöŋhalö iƚ göm mɨdöp. Yad nöp gɨnö, nan gau magöŋhalö ur gɨnɨg gɨnab,” a göp. \x * \xo 1:8 \xt Rep 21:6; 22:13\x* \s1 Jon naböŋ nɨŋöm Jisas nɨp nɨŋa \p \v 9 Yad namam Jon, Kiŋ hon Jisas ram nɨpe mɨdun, nɨp wög gɨ ñɨno, nɨbi bɨ gau hanɨp gɨ naij gɨlö, gasɨ iru nɨŋagun, gasɨ halö mɨdun, nɨp arö gagun, kƚö yabɨƚ gun gɨno arab. Yad God Manö u hag ñem, Jisas apöm manö aij hanɨp hag waiö la manö nɨŋö anɨbu hag ñɨnö, yɨp nagɨ löm, dam ñɨg solwara rɨb gus ga airan Padmos au lɨla. \p \v 10 Airan Padmos gau mɨdnö, Bɨ Kub ñɨn nɨpe ap, God Ana u yɨp ba lö nɨŋöl gɨ, jöl yad gau adö manö kub ap, aƚɨŋ magö rö hagöm haga, \v 11 “Ne nan nɨhön nɨhön nɨŋnabön gau, köp kalɨ kƚiñ rɨkmön, nɨbi bɨ daun kub ke ke unbö mudun jɨŋ Krais cöc nɨpe mɨdpal gau, kalɨp köp anɨbu yuö arnɨm. Epesas ap, Smöna ap, Pegamam ap, Daiadaira ap, Sadis ap, Piladelpia ap, Leodisia ap yuö arnɨm,” a ga. \p \v 12 Manö anɨg hagö nɨŋöl gɨ, yad bɨ manö hagab anɨbu nɨŋɨn, a gem, ado gem nɨŋnö, ƚam kabö gol udöm gɨla unbö mudun jɨŋ u mɨdeia. \v 13 Pen ƚam aŋ anɨb au, yad nɨŋnö, Bɨ ap Ñɨ nɨpe rö bɨ ap mɨdeia. Nɨpe waƚɨj mɨlö kub yabɨƚ ap yɨmö ma goƚ nɨpe paƚu ga; kabö gol udöm gɨla dip nagɨ kub ap ud pabɨƚ aŋ au gɨlaŋ pɨg la. \x * \xo 1:13 \xt Dan 7:13; 10:5\x* \v 14 Nabɨc cög umagö nɨpe u, kaj sipsip uŋ rud mɨdöp rö, aka kumi rud mɨdöp rö, la. Amgö nɨpe u, mab mɨɫaŋ rö mɨdeia. \x * \xo 1:14 \xt Esi 43:2; Dan 7:9; 10:6; Rep 2:18; 19:12; 14:2\x* \v 15 Ma kɨd nɨpe u, nan kapa kƚö “bras” a gɨpal u laulö, in kɨƚɨd udöp rö u ga. Pen manö nɨpe u, ñɨg hij kub bɨg gu hagöp rö u haga. \v 16 Ñɨmagö yɨjɨg kɨd nɨpe u, gapɨ unbö mudun jɨŋ u udöl mɨdeia. Pen ru mɨlö kɨd goƚ goƚ ga ap meg mɨgan adö laŋ ajmaŋ raua. Mulu majmaŋ nɨpe u, sɨdö aŋ aulɨk apöm, mailö kɨd yabɨƚ hagöm göp rö u ga. \x * \xo 1:16 \xt Hib 4:12; Rep 2:12; 19:15\x* \p \v 17 Yad nɨp nɨŋem, ma iƚ nɨpe au ap lug maben yɨmem, nɨbi bɨ umbal kɨƚa göp u rö mɨdainö. Anɨg gɨnö, ñɨn yɨjɨg böŋ nɨpe u yɨp ud nɨŋöm haga, “Pɨñɨŋ gagmön! Yad ke gɨnö, nan gau magöŋhalö iƚ göm mɨdöp. Yad ke gɨnö, nan gau magöŋhalö ur gɨnɨg gɨnab. \x * \xo 1:17 \xt Ais 44:6; 48:12; Rep 2:8; 22:13\x* \v 18 Yad me Bɨ Pör Kamɨŋ Mɨdöp u. Nöd umnö u pen nöŋ! Mɨñi kamɨŋ mɨdem, pör nöp pör nöp kamɨŋ mɨdeinabin. Yad ‘Umeb Magö’ u abad mɨdpin. Nɨbi bɨ umöm, am ‘Wip Ana Ram’ mɨdpal gau, yad ki rib u udöl mɨdem, ‘Wip Ana Ram’ ka u abe, nɨbi bɨ ‘Wip Ana Ram’ au mɨdpal abe abad mɨdpin. Yad ajöŋ hiɨkeinabin kale u rö nöp kamɨŋ arnaböl. \p \v 19 “Anɨb u, nan nɨhön nɨŋban u köp kalɨ kƚiñ rɨkmön. Mɨñi gab rö nɨŋmön, hainö gɨnab rö nɨŋmön, magöŋhalö köp yaŋ kalɨ kƚiñ rɨkmön. \v 20 Pen nan nɨŋabön gau, manö iƚ u anɨg göl mɨdöp: ƚam gol udöm gɨla unbö mudun jɨŋ nɨŋabön gau, nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke ke unbö mudun jɨŋ Krais cöc nɨpe mɨdpal gau nɨŋabön. Pen gapɨ unbö mudun jɨŋ ñɨmagö yɨjɨg böŋ yad adö u nɨŋabön gau, ejol cöc unbö mudun jɨŋ abad mɨdpal gau nɨŋabön,” a ga. \c 2 \s1 Krais nɨbi bɨ nɨpe Epesas mɨdmɨdal manö hag ñeb \p \v 1 “Pen daun kub Epesas Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal gau, ejol kalɨp abad mɨdöp u nɨp manö kalɨ kƚiñ rɨkmön hagmön: \pi1 ‘Bɨ gapɨ unbö mudun jɨŋ ñɨmagö yɨjɨg böŋ lau nɨpe adö u udöl gɨ, ƚam gol udöm gɨla unbö mudun jɨŋ aŋ au ajöp u, Epesas nɨbi bɨ abad mɨdpan gau kalɨp manö anɨbi hag yuöp. \x * \xo 2:1 \xt Rep 1:16\x* \pi1 \v 2 Nɨpe hagöp, \pi1 “Kal wög kƚö gɨmim gɨ dammim bɨsƚam mɨdmim, jɨ nɨŋagpim u, nɨŋbin. Nɨbi bɨ gɨ naij gɨpal gau kalɨp nɨŋbe, kalöp aij gagöp. Bɨ Jisas manö ud arep mɨdpun, a göm, manö piral hagpal gau kalɨp nɨŋ aij gɨmim, asɨ masɨ gɨpim. \x * \xo 2:2 \xt 1Jn 4:1\x* \v 3 Yɨp nɨŋ udmim manö yad hagpe kalöp marö ñɨlö, jɨ nɨŋagmim, yad aip cɨg göl gɨ nöp mɨdpim u, yɨp aij göp. \pi1 \v 4 “Pen yad manö ap mɨdöp. Yad aip nöd cɨg gɨmim mɨdmagö yabɨƚ lɨ mɨdaibe nagɨ adö u dam yubim gai? \v 5 Nöd yɨp mɨdmagö lɨ mɨdmim gɨ aij gɨpe nagɨ aij anɨbu, nɨhön gɨnɨg arö gɨpun a gɨmim kuöyaŋ udmim, nöd mɨd aij gɨmɨdim rö mɨdaimim. Wasö u, yad apem ƚam kale u pɨƚɨ gɨ udnabin. \x * \xo 2:5 \xt Rep 3:3\x* \pi1 \v 6 “Pen adö ap gɨpim u, yɨp aij göp. Nɨbi bɨ kale bɨ Nikolas manö piral nɨpe u udöm, nagɨ naij adö u gɨlö yɨp aij gagöp rö, kalöp u rö nöp aij gagöp. \pi1 \v 7 “Kale nɨbi bɨ gasɨ rɨmɨd mɨdainɨm gau, God Ana nɨpe Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal ram mɨnöŋ ke ke gau kalɨp manö hagöp u nɨŋ aij gɨmim. \pi1 Nɨbi bɨ marö auö, gasɨ iru nɨŋagöm, yɨp cɨg göl gɨ nöp mɨdeinaböl gau, ñɨn hain aunab u kalɨp hagnö, mab magö ur pör mɨdep God wög naböŋ aij nɨpe adö laŋ ranab u udöm ñɨŋnaböl,” a göp,’ a gɨmön. \x * \xo 2:7 \xt Jen 2:9; Rep 22:2,19\x* \s1 Krais nɨbi bɨ nɨpe Smöna mɨdmɨdal manö hag ñeb \p \v 8 “Pen daun kub Smöna Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal gau, ejol kalɨp abad mɨdöp u nɨp manö kalɨ kƚiñ rɨkmön hagmön: \pi1 ‘Bɨ nɨpe gö, nan gau magöŋhalö iƚ göm mɨdöp u; Bɨ nɨpe gö, nan gau magöŋhalö ur gɨnɨg gɨnab u; Bɨ umöm kauyaŋ uraka u, Smöna nɨbi bɨ abad mɨdpan gau kalɨp manö anɨbi hag yuöp. \pi1 \v 9 Nɨpe hagöp, \pi1 “Yad nɨŋbin, nɨbi bɨ rɨmnap, hon God nɨbi bɨ yɨjɨg göl mɨdpun a gɨpal u pen Seden sabe gep ram nɨpe mɨdöm, kalöp manö udöl gɨ mɨdpal. Marö kalöp nɨhön nɨhön mɨdöp gau, yad u rö nöp nɨŋbin. Kale nɨbi bɨ mög gep rö mɨdpim u pen yad nɨŋbin God amgö ilö adö nɨpe u kale nɨbi bɨ gep yabɨƚ mɨdpim. \x * \xo 2:9 \xt 2Ko 11:14-15; Rep 3:9\x* \v 10 Kalöp marö gɨnɨg gab u, gasɨ kub nɨŋagmim. Nɨŋim! Söl mɨdöp, Krais nɨp cɨg aij gɨpal aka ap lug paknaböl, a göm, Seden gö, kalöp rɨmnap ud nagɨ lɨnaböl. Kalöp ñɨn unbö sɨduŋ laŋ u rö gɨ naij göl gɨ mɨdeinaböl. Pen kalöp nɨhön nɨhön göm, böŋ nöp al pak lɨnɨg geinaböl u, gasɨ kub anɨbu nɨŋagmim. Yɨp cɨg göl gɨ nöp mɨdpe al pak leinaböl u, kalöp usajɨl bad pör kamɨŋ mɨdep u ñɨnabin. \x * \xo 2:10 \xt 2Di 4:8; Jem 1:12\x* \pi1 \v 11 Kale nɨbi bɨ gasɨ rɨmɨd mɨdainɨm gau, God Ana nɨpe Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal ram mɨnöŋ ke ke gau kalɨp manö hagöp u nɨŋ aij gɨmim. \pi1 Seden kalöp neb neb gɨnab u pen nɨbi bɨ yɨp cɨg göl gɨ nöp mɨdeinaböl gau, ilön kub udöm umla rö u kuöyaŋ umagnaböl,” a göp,’ a gɨmön. \x * \xo 2:11 \xt Rep 20:14; 21:8\x* \s1 Krais nɨbi bɨ nɨpe Pegamam mɨdmɨdal manö hag ñeb \p \v 12 “Pen daun kub Pegamam Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal gau, ejol kalɨp abad mɨdöp u nɨp manö kalɨ kƚiñ rɨkmön hagmön: \pi1 ‘Bɨ ru mɨlö kɨd nɨpe goƚ goƚ kɨd mɨdöp u, Pegamam nɨbi bɨ abad mɨdpan gau kalɨp manö anɨbi hag yuöp. \pi1 \v 13 Nɨpe hagöp, \pi1 “Yad nɨŋbin, kale bɨsƚam yabɨƚ mɨdpim. Nɨbi bɨ ram mɨnöŋ kale mɨdpim aŋ au, Seden kiŋ rö abad mɨdöp. Pen kale manö yad nɨŋ ud aij gɨmim, yɨp cɨg aij göl gɨ mɨdpim. Ram mɨnöŋ Seden abad mɨdöp anɨbu, namam Adipas manö aij yad u nɨbi bɨ gau kalɨp hag ñɨ mɨdö, nɨp al pak lɨla u pen yɨp arö gagpe. \pi1 \v 14 Pen manö rɨmnap mɨdöp. Nɨbi bɨ kale rɨmnap, Belam manö hag ñɨmɨdöp rö hag ñɨbal. Bɨ Belam anɨbu, Belak nɨp rɨmɨd ukö me, Belak nɨpe am Isrel nɨbi bɨ gau kalɨp ɫɨp gɨ ud arö, kale yɨp arö göm, nan ñɨŋeb nan yɨharɨŋ god piral gau nɨp pak sabe gɨ ñeila u ñɨŋla. Belak Isrel nɨbi bɨ kalɨp hagö, kale nɨbi si bɨ si gɨla. \x * \xo 2:14 \xt Nab 22:1–25:2; 31:16; 2Pi 2:15\x* \v 15 Isrel nɨbi bɨ hadame gau gɨla rö, kale rɨmnap bɨ Nikolas manö piral nɨpe u udmim, nagɨ naij adö nɨpe u hain gɨmim gɨpe aröp. \v 16 Anɨb u, nan si nan naij gɨpim u, nɨhön gɨnɨg anɨg gɨpun a gɨmim, arö gɨmim. Pen anɨg gagnabim u, yad söl yɨŋɨd apem, ru mɨlö kɨd meg mɨgan yad yaŋ nɨbö amjaköp u udem, nɨbi bɨ anɨg gɨpal gau aip pen pen gɨnabin. \x * \xo 2:16 \xt Rep 3:11\x* \pi1 \v 17 Kale nɨbi bɨ gasɨ rɨmɨd mɨdainɨm gau, God Ana nɨpe Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal ram mɨnöŋ ke ke gau kalɨp manö hagöp u nɨŋ aij gɨmim. \pi1 Seden kalöp neb neb gɨnab u pen nɨbi bɨ yɨp cɨg göl gɨ nöp mɨdeinaböl gau, yad nan ñɨŋeb mana pi gɨla u rɨmnap ñɨnö ñɨŋnaböl. Pen kalɨp kabö rud ke ke ñɨnabin. Kabö ñɨnabin adö anɨb gau, hib gɨsön nɨbö u rɨk ke ke añɨ añɨ ñeinabin, nɨbi bɨ udnaböl gau nöp nɨŋnaböl,” a göp,’ a gɨmön. \x * \xo 2:17 \xt Eks 16:4,14-15,33-34; Jon 6:48-50; Ais 62:2\x* \s1 Krais nɨbi bɨ nɨpe Daiadaira mɨdmɨdal manö hag ñeb \p \v 18 “Pen daun kub Daiadaira Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal gau, ejol kalɨp abad mɨdöp u nɨp manö kalɨ kƚiñ rɨkmön hagmön: \pi1 ‘God Ñɨ nɨpe, amgö mab mɨɫaŋ rö mɨdö nɨŋöl gɨ, ma kɨd nɨpe u, kapa bras a gɨpal u laulö in kɨƚɨd udöp rö mɨdöp u, Daiadaira nɨbi bɨ abad mɨdpan gau kalɨp manö anɨbi hag yuöp. \x * \xo 2:18 \xt Rep 1:14-15\x* \pi1 \v 19 Nɨpe hagöp, \pi1 “Kale gɨpim nagɨ adö u, yad nɨŋbin. Yɨp abe, nɨbi bɨ gau kalɨp abe mɨdmagö lɨmim, kƚö gɨmim yɨp wög göl gɨ nöp mɨdpim u, yad nɨŋbin. Añ mam gau pen pen ud aij gɨmim, gɨ ñɨmim, marö auö bɨsƚam mɨdmim gasɨ iru nɨŋagpim u, yad nɨŋbin. Gɨpim anɨbu, nöd pro pro gɨmɨdim u pen mɨñi rapɨn gɨpim u, yad nɨŋbin. \pi1 \v 20 Pen manö ap mɨdöp. Nɨbi Jesebel u hag yuagpim. Manö piral hagöm, yad nɨbi God manö hagep mɨdpin a göp. Nɨbi bɨ yɨp nɨŋ udpal gau kalɨp manö piral hag ñöm, ɫɨp gɨ ud arö, kale yɨp arö göm, nɨbi si bɨ si gɨpal. Nɨpe kalɨp hagö, nan ñɨŋeb nan yɨharɨŋ god piral gau nɨp pak sabe gɨ ñɨmɨdal u ñɨŋbal. \x * \xo 2:20 \xt 1Ki 16:31; 2Ki 9:22\x* \v 21 Nɨpe nagɨ naij adö anɨbu arö göm mɨd aij gɨnɨm aka gem, nɨŋ mɨd wasö nɨŋem arö gɨpin. \v 22 Anɨg göp rö yad nɨp abañ adö au yunö, nɨp mɨña kub gö, ilön kub yabɨƚ udnab. Nɨbi bɨ nɨpe aip nɨbi si bɨ si gɨpal anɨb gau, nan si nan naij gɨpun u nɨhön gɨnɨg anɨg gɨpun a göm arö gagnaböl u, kalɨp u rö nöp gɨnö, mɨña kub gö, ilön kub yabɨƚ udnaböl. \v 23 Nɨbi bɨ nɨp hain gɨpal gau kalɨp böŋ nöp al pak leinabin me, nɨbi bɨ yad ram mɨnöŋ ke ke cöc ke ke mɨdpal gau, yɨp nɨŋ aij göm nɨŋnaböl, yad nɨbi bɨ gasɨ rɨmɨd aŋ kale yaŋ nɨŋ aij gem, magöŋhalö gɨpim rö nɨŋem, kalöp añɨ añɨ pen anɨbu rö ñɨnabin. \x * \xo 2:23 \xt Sam 7:9; Jer 17:10; Rep 20:12-13\x* \v 24 Pen kale Daiadaira nɨbi bɨ rɨmnap, nɨbi anɨbu manö naij hag ñöb manö u udagmim, Seden manö naij yuö a gɨpal manö u udagpim rö, manö marö kalöp rɨmnap hagagnabin. \v 25 Pen yɨp nɨŋ udmim cɨg aij gɨpim nagɨ u ud sɨsɨ göl gɨ mɨdpe mɨdpe, hainö yad nɨnam! \x * \xo 2:25 \xt Rep 3:11\x* \pi1 \v 26 Nɨbi bɨ yɨp cɨg aij göl gɨ nöp mɨd damöm, mɨŋör auö yɨp arö gagnaböl gau, yad kalɨp hagnö, nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke ke gau kalɨp abad mɨdeinaböl. \x * \xo 2:26 \xt Sam 2:8-9\x* \v 27 Nɨhön gɨnɨg: Bapi manö ap yɨp hagöm haga, \q1 ‘Yad hagnö, ain ilöŋ ap udöm, \q2 rin cög gau pa jö ma jö gɨpal rö, \q1 nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke ke gau \q2 kƚö naij yabɨƚ göm kalɨp abad mɨdeinab,’ a ga. \pi1 \v 28 Pen nɨbi bɨ yɨp nɨŋ udöm cɨg aij göm nagɨ u ud sɨsɨ göl gɨ mɨdeinaböl gau, kalɨp gapɨ pagƚɨn aij ram mɨnöŋ jɨn parɨkö nɨŋöl gɨ nɨŋbal rö u ñɨnabin. \x * \xo 2:28 \xt Rep 22:16\x* \pi1 \v 29 Kale nɨbi bɨ gasɨ rɨmɨd mɨdainɨm gau, God Ana nɨpe Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal ram mɨnöŋ ke ke gau kalɨp manö hagöp u nɨŋ aij gɨmim,” a göp,’ a gɨmön,” a ga. \c 3 \s1 Krais nɨbi bɨ nɨpe Sadis mɨdmɨdal manö hag ñeb \p \v 1 “Pen daun kub Sadis Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal gau, ejol kalɨp abad mɨdöp u nɨp manö kalɨ kƚiñ rɨkmön hagmön: \pi1 ‘Bɨ God Ana ramö pak unbö mudun jɨŋ löp u abe, gapɨ unbö mudun jɨŋ u abe ud mɨdöp u, Sadis nɨbi bɨ abad mɨdpan gau kalɨp manö anɨbi hag yuöp. \pi1 Nɨpe hagöp, \pi1 “Nagɨ kale nɨhön nɨhön gɨpim u hadö nɨŋbin. Nɨbi bɨ gau nɨŋlö, kamɨŋ mɨdmim yɨp hain gɨpim rö löp u pen böŋ nöp ummim yɨp hain gagpim. \x * \xo 3:1 \xt Rep 1:4,16\x* \v 2 God yad manö hagöp rö gɨ dammim, aŋ au arö gɨpe u, God nɨp aij gagöp. Anɨbu, amgö kale ñañɨ mɨdöp u rö, urakmim, kamɨŋ magö kale hir gɨnɨg gab u nɨŋ aij gɨpe, kƚö gɨnɨm. \v 3 Anɨb u, Krais manö aij u hag ñeila nɨŋbim u, nɨŋ ud pɨdöŋ gɨmim, nan si nan naij gɨpim u, nɨhön gɨnɨg anɨg gɨpun a gɨmim, arö gɨmim, Krais manö aij u hagöp rö gɨmim. Pen uhön hauƚ hanmim urakagnabim u, yad bɨ nan si udep gau nɨŋ mɨdlö auagpal rö u aunö, nɨŋmim pa gɨƚɨ gɨnabim. \x * \xo 3:3 \xt Mad 24:43-44; Rep 2:5; 16:15; 1De 5:2\x* \pi1 \v 4 Pen Sadis nɨbi bɨ rɨmnap ne gau waƚɨj kale gɨpe prɨ gagöp; manö aij yad nɨŋ udöm, hagöp rö nöp göl gɨ mɨdpal rö, kale waƚɨj rud löm, yad aip ajeinabun. \x * \xo 3:4 \xt Jud 23\x* \v 5 Nɨbi bɨ marö auö, kƚö göm, yɨp nɨŋ ud pɨdöŋ göm, cɨg göl gɨ nöp mɨdlö arnab gau, yad kalɨp u rö nöp waƚɨj rud aij anɨbu lɨ ñɨnabin. Pen hib kale pör mɨdep buk yaŋ kalɨ kƚiñ rɨk lɨnö mɨdöp u, ƚɨk gɨ yuagnabin yabɨƚ. Bapi abe, ejol nɨpe gau abe nɨŋmɨdlö nɨŋöl gɨ, nɨbi bɨ yad mɨdpal, a gem, waiö hagnabin. \x * \xo 3:5 \xt Eks 32:32-33; Mad 10:32; Luk 10:2; 12:8\x* \pi1 \v 6 Kale nɨbi bɨ gasɨ rɨmɨd mɨdainɨm gau, God Ana nɨpe Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal ram mɨnöŋ ke ke gau kalɨp manö hagöp u nɨŋ aij gɨmim,” a göp,’ a gɨmön. \s1 Krais nɨbi bɨ nɨpe Piladelpia mɨdmɨdal manö hag ñeb \p \v 7 “Pen daun kub Piladelpia Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal gau, ejol kalɨp abad mɨdöp u nɨp manö kalɨ kƚiñ rɨkmön hagmön: \pi1 ‘Bɨ Uɫ u; Bɨ manö nɨŋö yabɨƚ hagöp u; kiŋ Depid ki rib nɨpe nöd abad mɨdmɨdöp u, Bɨ ki rib anɨbu uri udöl mɨdöp u, adan hiɨkö, nɨbi bɨ rɨmnap gɨ ñöl rö lagöp; pen adan gɨ ñö, nɨbi bɨ rɨmnap hiɨköl rö lagöp. Bɨ anɨbu nöp, Piladelpia nɨbi bɨ abad mɨdpan gau kalɨp manö anɨbi hag yuöp. \x * \xo 3:7 \xt Ais 22:22\x* \pi1 \v 8 Nɨpe hagöp, \pi1 “Kale gɨpim rö nɨŋbin. Kale nɨbi bɨ iru mɨdagpim u pen manö yɨp nɨŋ ud pɨdöŋ gɨmim, kale nɨbi bɨ yad mɨdpim manö u waiö hag ñɨbim. Anɨbu, kalöp adan hiɨknö, nɨbi bɨ rɨmnap gɨ ñöl rö lagöp. \x * \xo 3:8 \xt 1Ko 16:9\x* \v 9 Nɨbi bɨ rɨmnap, hon God nɨbi bɨ yɨjɨg göl mɨdpun a gɨpal u pen Seden sabe gep ram nɨpe mɨdpal. Pen yad kalɨp gɨnö, kale magöŋhalö am ma iƚ kalöp au kugom yɨmöm, ubör yɨhöŋ göm, yad kalöp mɨdmagö lɨbin u nɨŋöl. \x * \xo 3:9 \xt Rep 2:9; Ais 45:14; 49:23; 60:14\x* \v 10 Kalöp gɨ naij gɨpal u pen yad hagpin rö nöp gɨmim, gasɨ iru nɨŋagmim, kƚö gɨmim, wög yad göl gɨ mɨdaibe rö, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i ke ke gau, yɨp cɨg gɨ mɨdpal aka yɨp arö gɨnaböl a gem, kalɨp magöŋhalö marö ñɨnabin ñɨn u, kalöp abe ñagnabin. \x * \xo 3:10 \xt Luk 21:19; 2Di 2:12\x* \pi1 \v 11 Söl mɨdöp nɨnabin. Manö aij yad nɨŋ udpim u, nɨŋ ud pɨdöŋ gɨmim, yɨp cɨg göl gɨ nöp mɨdpe, kalöp usajɨl bad pör kamɨŋ mɨdep kalöp ñɨnabin a gɨpin u, nɨbi bɨ rɨmnap pɨƚɨ gɨ ud aröl rö lagnɨm. \v 12 Nɨbi bɨ an God Manö hagöp rö gö, nɨp gɨ naij gɨlö, gasɨ iru nɨŋagöm, God Manö hagöp rö nöp gɨ damöm, yɨp cɨg göl gɨ nöp mɨdeinab u, yad nɨp gɨnö, God yad sabe gep ram u padö kub ap rö mɨdeinab. God sabe gep ram anɨbu nɨpe pör pör nöp raul aŋ daŋ mɨdöm höŋ adö aragnab. Yad hañ adö nɨpe, God yad hib nɨpe u abe kalɨ kƚiñ rɨkem, God yad daun kub nɨpe Jerusalem gɨsön nɨbö kumi kabö adö laŋ au nɨbö aunab u, daun kub anɨbu hib u abe kalɨ kƚiñ rɨkem, hib yad gɨsön nɨbö u abe kalɨ kƚiñ rɨkem gɨnabin. \x * \xo 3:12 \xt Ais 62:2; 65:15; Rep 14:1; 21:2\x* \pi1 \v 13 Kale nɨbi bɨ gasɨ rɨmɨd mɨdainɨm gau, God Ana nɨpe Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal ram mɨnöŋ ke ke gau kalɨp manö hagöp u nɨŋ aij gɨmim,” a göp,’ a gɨmön. \s1 Krais nɨbi bɨ nɨpe Leodisia mɨdmɨdal manö hag ñeb \p \v 14 “Pen daun kub Leodisia Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal gau, ejol kalɨp abad mɨdöp u nɨp manö kalɨ kƚiñ rɨkmön hagmön: \pi1 ‘Bɨ hib nɨpe “Anɨb Unbö Rö Gɨnɨm” u; Bɨ, God nɨpe hagö, nan gau magöŋhalö gɨ la u; Bɨ nɨpe God hagöp rö nöp göm, manö aij u dam kabö göl nöp hag ñöb u, Leodisia nɨbi bɨ abad mɨdpan gau kalɨp manö anɨbi hag yuöp. \pi1 \v 15-16 Nɨpe hagöp, \pi1 “Nagɨ adö kale gɨpim u yad nɨŋbin. Yɨp böŋ nöp cɨg gagpim; yɨp böŋ nöp arö gagpim. Manö aij yad u böŋ nöp nɨŋ udmim, hagöp rö gɨmim aka böŋ nöp arö gɨmim u aij! Yɨp gasɨ adö adö nöp nɨŋbim rö, kalöp ɫɨhak yunɨg gabin. \x * \xo 3:15-16 \xt Ro 12:11\x* \v 17 Kale hagpim, ‘Hon nɨbi bɨ gep mɨd aij gɨpun; nan hon iru mɨdöp; nan ap uƚep lagöp,’ a gɨpim u pen manö nɨŋagpim u, kale nɨbi bɨ ramö gau rö mɨdpim; kale nɨbi bɨ mög gep rö mɨdpim; kale nɨbi bɨ nan mɨdagöp rö mɨdpim; kale nɨbi bɨ amgö we mɨdpim; kale magö nöp mɨdpim. \x * \xo 3:17 \xt 1Ko 4:8; Luk 12:21\x* \v 18 Anɨb u me, kalöp manö hagnɨg gabin i nɨŋ aij gɨmim, anɨb unbö rö nöp gɨmim. Nɨbi bɨ mög gep rö mɨdpim rö, yɨp aumim kabö gol yad launö inöm adɨŋ adɨŋ halö mɨdagöp u raumim me, nɨbi bɨ gep mɨdeinabim. Magö nöp mɨdpim u, nɨbi bɨ nɨŋlö nable gɨnɨm rö löp rö, yɨp aumim waƚɨj rud ap raumim lɨmim. Amgö nɨŋagpim rö, yɨp aumim amgö marasɨn ap raumim lɨmim, amgö we göp u ñɨl nɨŋnabim. \x * \xo 3:18 \xt Ais 55:1; Rep 4:4\x* \pi1 \v 19 Nɨbi bɨ kalɨp mɨdmagö lɨbin gau gɨ naij geinaböl u, kalɨp arö gagnabin; mɨd aij gɨlaŋ, a gem, marö ñöl gɨ rɨmɨd ukpin. Anɨb u, gasɨ kƚö nɨŋmim, nan si nan naij gɨpim u, nɨhön gɨnɨg anɨg gɨpun a gɨmim, böŋ nöp arö gɨmim, mɨd aij gɨmim. \x * \xo 3:19 \xt 1Ko 11:32; Hib 12:6; Rep 2:5\x* \v 20 Nɨŋim! Yad apem, höŋ aŋ yaŋ mɨdöl gɨ, ajöŋ pa gu gu göl gɨ abad mɨdpin. Nɨbi bɨ an manö yad u nɨŋöm ajöŋ hiɨkeinab u, yad ram raul mɨgan nɨpe u amem, aip nan ñɨŋul jɨm ñöl mɨdeinabul. \x * \xo 3:20 \xt Jon 14:23\x* \pi1 \v 21 Seden yɨp marö kub ña ñɨn u, Bapi yad manö nɨpe u arö gagnö; haga rö nöp gɨ damem me, Bapi aip sea kiŋ nɨpe adö u asɨknö. Anɨb u rö, nɨbi bɨ Seden kalɨp marö ñö, manö aij yad u arö gagöm, yɨp cɨg göl gɨ nöp mɨdeinaböl gau, kalɨp hag dam yad aip sea kiŋ yad adö u asɨknabun. \pi1 \v 22 Kale nɨbi bɨ gasɨ rɨmɨd mɨdainɨm gau, God Ana nɨpe Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal ram mɨnöŋ ke ke gau kalɨp manö hagöp u nɨŋ aij gɨmim,” a göp,’ a gɨmön,” a ga. \c 4 \p \v 1 Pen manö kalɨ kƚiñ rɨkpin anɨbu naböŋ nɨŋ damem, kauyaŋ u naböŋ nɨŋem nɨŋnö, God ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au ajöŋ hiɨköl mɨdeia. Nöd aƚɨŋ magö rö hagö nɨŋnö u, kauyaŋ u hagöm yɨp haga, “Adö i aumön, nan hain gɨnab gau nöp yamnam,” a ga. \x * \xo 4:1 \xt Rep 1:1,10\x* \v 2 Anɨg hagö nɨŋöl gɨ, God Ana u apöm yɨp ba la nɨŋöm yad nɨŋnö, kumi kabö adö laŋ au bɨ ap sea kiŋ adö au asɨk mɨdeia. \x * \xo 4:2 \xt Ais 6:1\x* \v 3 Bɨ au asɨk mɨdeia u mailö halö mɨdeia; kabö jaspa abe kabö kanilian abe rud mailö göp rö mailö halö mɨdeia. Pen kiŋ sea asɨk mɨdeia u, sɨböñ nɨp gɨgabö göm, kabö emral rö in rɨkɨñ rɨkɨñ göm, in lak lugöl gɨ mɨdeia. \x * \xo 4:3 \xt Esi 1:28\x* \v 4 Sea kiŋ nɨpe u aŋ yaŋ mɨdö nɨŋöl gɨ, bɨ kub bɨs gɨpal sea kiŋ unbö ñɨn juöl ado gɨ da mɨhau mɨhau (24) gau löm gɨgabö gɨla. Bɨ kub manö ud asɨkep gau waƚɨj rud yɨmöm, kabö gol udöm gɨla usajɨl bad gau ke ke löm, asɨk mɨdeila. \x * \xo 4:4 \xt Rep 3:18\x* \v 5 Bɨ sea kiŋ aŋ yaŋ asɨk mɨdeia au nɨbö, añɨm añɨm udöl gɨ, rɨmu hagöl gɨ, gɨgabö göl gɨ aram mɨlö bö ara. Sea kiŋ iƚ anɨb au hapö mailö unbö mudun jɨŋ u inöm mailö gɨ mɨdeia. Hapö mailö anɨb gau me, God Ana unbö mudun jɨŋ nɨpe u. \x * \xo 4:5 \xt Esi 1:13; Sek 4:2; Rep 1:4; 8:5; 11:19; 16:18\x* \v 6 Bɨ sea kiŋ aŋ yaŋ asɨk mɨdeia iƚ au, kabö gɨƚmasɨ u glas rö kɨd yabɨƚ göl mɨdeia. Sea kiŋ ba au, nan kamɨŋ mɨdöp ke ke mɨhau mɨhau mɨd gɨgabö gɨla. Nan anɨb gau amgö iru nöp jöl gau mɨdöm, pabɨƚ gau mɨdöm ga. \x * \xo 4:6 \xt Esi 1:5-10,22; 10:14\x* \v 7 Nan kamɨŋ anɨb gau, ap laiön rö la, ap kaj kau nɨbar rö la, ap bɨ mulu adɨŋ rö la, ap yaur du auan mɨlö löp u rö la. \v 8 Pen nan kamɨŋ mɨhau mɨhau anɨb gau magöŋhalö auan unbö kagoƚ jɨŋ la. Amgö iru nöp, adö gau löm, pabɨƚ gau löm magöŋhalö lɨ haka. Amgö auan mo gau abe mɨdeia. Pen sɨdö aŋ sɨbön yaŋ, kɨmap hag mɨdöl gɨ hagaböl, \qc “\sc NƗPE BƗ UȽ\sc*! “\sc NƗPE BƗ UȽ\sc*! “\sc NƗPE BƗ UȽ\sc*! \sc GOD BƗ KUB KȽÖ UNBÖ KE YABƗȽ\sc*! \sc NƗPE NAN GAGEP AP MƗDAGÖP\sc*! \sc NƗHÖN NƗHÖN GƗNƗG, GƗNAB\sc*! \sc NƗPE HADAME DAGOL GAU MƗDMƗDÖP\sc*, \sc NƗPE MƗÑI MƗDÖP\sc*, \sc NƗPE HAINÖ PÖR PÖR NÖP MƗDEINAB\sc*!” a gaböl. \x * \xo 4:8 \xt Ais 6:2,3; Esi 1:18; 10:12\x* \p \v 9 Pen nan kamɨŋ ke ke mɨhau mɨhau anɨb gau, bɨ pör nöp pör nöp kamɨŋ mɨdeinab sea kiŋ adö asɨk mɨdöp u, nɨpe bɨ aij unbö ke mɨdöp a göm, nɨp aij a göl gɨ, hib mailö halö nɨpe haglö adö arö nɨŋöl gɨ, \v 10 bɨ kub manö ud asɨkep ñɨn juöl ado gɨ da mɨhau mɨhau (24), bɨ sea kiŋ asɨk mɨdöp iƚ au kugom yɨmöm, bɨ pör nöp pör nöp kamɨŋ mɨdeinab u, nɨp aij a göl gɨ, hib nɨpe haglö adö arab. Usajɨl bad kale gau ud ju nɨpe mɨdöp au löm, hagaböl, \x * \xo 4:10 \xt Rep 7:10,15; 19:4\x* \q1 \v 11 “God Bɨ Kub hon! \q1 Nɨbi bɨ magöŋhalö gau, \q2 ne Bɨ kub ke yabɨƚ, a göm, \q2 hib ne haglö adö araŋ. \q1 Nɨbi bɨ magöŋhalö gau, \q2 ne Bɨ aij ke yabɨƚ, a göm, \q2 hib ne haglö adö araŋ. \q1 Nɨbi bɨ magöŋhalö gau, \q2 ne Bɨ kƚö ke yabɨƚ, a göm, \q2 hib ne haglö adö araŋ. \q1 Ne nan gau magöŋhalö gɨ lɨna. \q1 Ne nöp hagö, \q2 nɨbi bɨ mɨdöm, \q2 nan gau magöŋhalö mɨdöp,” a gaböl. \c 5 \s1 Jon köp nagɨ la ap nɨŋa \p \v 1 Pen naböŋ nɨŋ damem nɨŋnö, bɨ sea kiŋ adö u asɨk mɨdeia u, köp mɨlö kub naböŋ naböŋ wamla ap ñɨmagö yɨjɨg nɨpe lau adö udöl mɨdeia. Köp anɨbu, höŋ adö gau kalɨ kƚiñ rɨköm, raul yaŋ kalɨ kƚiñ rɨköm gɨla. Pen naböŋ naböŋ wamöm, nagɨ ke ke unbö mudun jɨŋ u adɨk aij yabɨƚ gɨla. \x * \xo 5:1 \xt Ais 29:11; Esi 2:9-10\x* \v 2 Pen yad nɨŋnö, God ejol kƚö yabɨƚ ap wɨñ kub alöm haga, “Nɨbi bɨ an rö nagɨ lɨla i hubɨköm, köp anɨb i pɨƚai gɨnɨm rö löp?” ö ga. \v 3 Anɨg haga u pen kumi kabö adö laŋ au abe, mɨnöŋ naböŋ iƚ i abe, mɨnöŋ yuö yaŋ abe, nɨbi bɨ köp anɨbu nagɨ ud ju pɨlainɨm rö ap mɨdageia. \v 4 Kumi kabö adö laŋ au abe, mɨnöŋ naböŋ iƚ i abe, mɨnöŋ yuö yaŋ abe, nɨbi bɨ köp anɨbu nagɨ ud ju pɨlai gɨnɨm rö la ap uƚhai nɨŋagla rö, yad mög yabɨƚ gö mɨɫöŋ göl gɨ mɨdainö. \v 5 Pen bɨ kub manö ud asɨkep mɨdeila gau ap yɨp haga, “Ne mɨɫöŋ gagmön. Nöŋ! Laiön Juda nɨbö u kiŋ Depid rɨkö rɨk dam dapɨl gɨlö, nɨp yag daula. Nɨpe kauaƚ mauaƚ nɨpe u rɨdɨk gɨ yua u me, köp anɨbu nagɨ ud ju pɨlai gɨnɨm rö löp,” a ga. \x * \xo 5:5 \xt Jen 49:9; Ais 11:1,10; Rep 22:16\x* \s1 Jon Sipsip Pi u nɨŋa \p \v 6 Anɨg hagö nɨŋöl gɨ nɨŋnö, Sipsip Pi al pak lɨlö umöm uraka rö ap, sea kiŋ aŋ au mɨdeia. Nan kamɨŋ mɨdöp ke ke mɨhau mɨhau abe, bɨ kub manö ud asɨkep gau abe, mɨd gɨgabö gɨla. Sipsip Pi anɨbu kom unbö mudun jɨŋ u, amgö unbö mudun jɨŋ u la. Amgö unbö mudun jɨŋ la manö iƚ u, God nɨpe Ana nɨpe unbö mudun jɨŋ u yuö, ram mɨnöŋ gau magöŋhalö kɨd kɨd aröp. \x * \xo 5:6 \xt Sek 4:10; Jon 1:36; Rep 13:8\x* \v 7 Pen Sipsip Pi u Bɨ sea kiŋ asɨk mɨdeia iƚ au amöm, köp ñɨn yɨjɨg nɨpe lau adö udöl mɨdeia u uda. \v 8 Udö nɨŋöl gɨ, nan kamɨŋ mɨhau mɨhau abe, bɨ kub manö ud asɨkep unbö ñɨn juöl ado gɨ da mɨhau mɨhau (24) abe apöm, mɨdeia au kugom yɨmla. Bɨ kub manö ud asɨkep anɨb gau kale nan gida rö gau ke ke udöm, kɨnaŋ kabö gol udöm gɨla gau ke ke ud mɨdeila. Kɨnaŋ ud mɨdeila mɨgan anɨb gau, nan laulö in hadu göm haƚɨŋ aij auöp u, ajmaŋ rauöm mɨdeia. Nan God nɨp laulö in haƚɨŋ aij auöp anɨbu, God nɨbi bɨ nɨpe gau nɨp sabe gɨpal u. \x * \xo 5:8 \xt Rep 8:3-4; Sam 141:2\x* \v 9 Pen kale kɨmap gɨsön nɨbö ap hagöm hagla, \q1 “Nöp al pak lɨlö, \q2 hagape ne lugö, \q1 nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke ke mɨdpal rö, \q2 iƚ ke ke mɨdpal rö, \q1 manö yabɨƚ ke ke hagpal rö, \q2 hañ ke ke löp rö, \q1 ne rauna nɨŋöm \q2 kale God nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal. \q1 Anɨb u me, ne nöp köp wam adɨk aij ga anɨbu, \q2 hubɨk pɨƚai gɨ nɨŋmön rö mɨdöp. \x * \xo 5:9 \xt Sam 33:3; 40:3; 96:1; 98:1\x* \q1 \v 10 Pen ne gɨna u, kale kiŋ ram rö löm, \q2 God nɨp sabe gep nɨbi bɨ löm, God hon nɨp wög gɨ ñɨbal. \q1 Kale hainö ne aip nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gau, \q2 kalɨp magöŋhalö abad mɨdeinaböl,” a gɨla. \x * \xo 5:10 \xt Eks 19:6; Ais 61:6; Rep 1:6; 20:6\x* \s1 Sipsip Pi u hib nɨpe haglö adö ara \p \v 11 Pen naböŋ nɨŋ damem kauyaŋ nɨŋem nɨŋnö, ejol ñɨn juöl ñɨn juöl, dausan dausan iru yabɨƚ nöp manö hageila. Sea kiŋ anɨbu abe, nan kamɨŋ mɨhau mɨhau gau abe, bɨ kub manö ud asɨkep gau abe, kalɨp bɨg gɨgabö gɨ mɨdeila. \x * \xo 5:11 \xt Dan 7:10; Hib 12:22\x* \v 12 Pen meg mɨgan dap ranöm kɨmap hagöl gɨ hagla, \q1 “Sipsip Pi al pak lɨla u, nɨpe aij yabɨƚ. \q1 Nɨpe nan gau magöŋhalö gɨ la, a gun, \q2 hib nɨpe hagno adö araŋ. \q1 Nɨpe nan ap uƚep lagöp, a gun, \q2 hib nɨpe hagno adö araŋ. \q1 Nɨpe gasɨ aij ke yabɨƚ mɨdöp, a gun, \q2 hib nɨpe hagno adö araŋ. \q1 Nɨpe kƚö ke yabɨƚ mɨdöp, a gun, \q2 hib nɨpe hagno adö araŋ. \q1 Nɨpe aij ke yabɨƚ mɨdöp, a gun, \q2 hib nɨpe hagno adö araŋ. \q1 Nɨpe mailö aij ke halö mɨdöp, a gun, \q2 hib nɨpe hagno adö araŋ. \q1 Nɨpe hib ke halö mɨdöp, a gun, \q2 hib nɨpe hagno adö araŋ,” a gɨla. \p \v 13 Pen yad nɨŋnö, nan nɨhön nɨhön God gɨ lö ake lab kumi kabö adö laŋ, mɨnöŋ naböŋ iƚ i, mɨnöŋ yuö yaŋ, ñɨg solwara aŋ gau magöŋhalö, kɨmap hagöm hagla, \q1 “Bɨ sea kiŋ bɨs göp u abe, \q2 Sipsip Pi u abe, \q1 kale hib ke halö mɨdpil, a gun, \q2 hib kalpe mɨhau hagno adö araŋ. \q1 Kale aij ke yabɨƚ mɨdpil, a gun, \q2 hib kalpe mɨhau hagno adö araŋ. \q1 Kale mailö aij ke halö mɨdpil, a gun, \q2 hib kalpe mɨhau hagno adö araŋ. \q1 Kale kƚö ke yabɨƚ mɨdpil, a gun, \q2 hib kalpe mɨhau hagno adö araŋ,” a gɨla. \p \v 14 Anɨg hageila, nan kamɨŋ mɨhau mɨhau hagla, “Anɨb unbö rö aij,” a gɨla. Anɨg hageila, bɨ kub manö ud asɨkep gau kugom yɨmöm, God Sipsip Pi kalpe mɨhau hib haglö adö ara. \c 6 \s1 Sipsip Pi u nagɨ unbö mudun jɨŋ u hubɨka \p \v 1 Pen nɨŋ mɨdnö nɨŋöl gɨ, Sipsip Pi u, köp wam nagɨ adɨk pɨdöŋ la ud mɨdeia u, nagɨ adɨŋ wañɨgnɨbö u ud ju hubɨkö nɨŋöl gɨ, nan kamɨŋ mɨhau mɨhau, añɨ ap manö kub rɨmu hagöp rö hagöm haga, “Aue!” ga. \x * \xo 6:1 \xt Rep 4:6; 5:1\x* \v 2 Hageia nɨŋnö, kaj hos rud ap apjaka. Hos adö anɨbu bɨ ap wim udöl gɨ asɨk mɨdeia. God gö win gɨnɨm rö nöp löp rö, God nɨp usajɨl bad win göm udpal u lɨ ñö, ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ arö göm, nɨbi bɨ ram mɨnöŋ iƚ yaŋ aip pen pen göm, al rɨdɨk yunɨg ara. \x * \xo 6:2 \xt Sek 1:8; 6:1-6\x* \p \v 3 Pen Sipsip Pi u, nagɨ adɨŋ yɨgwö aŋ nɨbö u ud ju hubɨkö nɨŋöl gɨ, nan kamɨŋ mɨhau mɨhau, yɨgwö aŋ nɨbö u haga, “Aue!” ga. \v 4 Hageia nɨŋnö, kaj hos aɫɨ yabɨƚ ap apjaka. Bɨ ap hos adö anɨbu asɨk mɨdeia. God gö bɨ anɨbu kƚö nɨpe udöm, ram mɨnöŋ iƚ yaŋ aramöm gö, nɨbi bɨ ram mɨnöŋ gau gau magöŋhalö agamɨj mɨdeila u arö göm, pen pen al paköl göm gɨlö arnab. Anɨbu God nɨp ru mɨlö kɨd kub ap ña. \p \v 5 Pen Sipsip Pi u, nagɨ adɨŋ yɨgwö nɨgaŋ nɨbö u ud ju hubɨkö nɨŋöl gɨ, nan kamɨŋ mɨhau mɨhau, yɨgwö nɨgaŋ nɨbö u pen haga, “Aue!” ga. Hageia nɨŋnö, kaj hos pɨr ap apjaka. Bɨ kaj hos adö anɨbu asɨk mɨdeia u, nan magö nan skel lɨbal rö skel ap udöl mɨdeia. \v 6 Manö ap, nan kamɨŋ mɨhau mɨhau mɨdeila aŋ au nɨbö hagöm, bɨ kaj hos pɨr adö asɨk mɨdeia u nɨp haga, “Kɨyö kub aunab rö, mani kɨd añɨ damöm, nan iru raumɨdal rö rauagnaböl. Wid magö cög\f + \fr 6:6 \ft Grik manö koiniks a göp u, lida añɨ ap nöp rö.\f* añɨ ap raunɨg, mani pe ñɨn añɨ ap udpal rö nöp rauöl; pen bali magö cög mɨhau nɨgaŋ raunɨg, u rö nöp mani pe ñɨn añɨ ap udpal rö nöp rauöl. Pen olip wel u abe, ñɨg wain u abe pör raubal rö rauöl!” a ga. \p \v 7 Pen Sipsip Pi u, nagɨ adɨŋ yɨgwö mɨlö nɨbö u ud ju hubɨkö nɨŋöl gɨ, nan kamɨŋ mɨhau mɨhau, yɨgwö mɨlö nɨbö u pen haga, “Aue!” ga. \v 8 Hageia nɨŋnö, kaj hos he paköp ap apjaka. Bɨ kaj hos adö anɨbu asɨk mɨdeia u, hib nɨpe Umeb; pen bɨ nɨpe aip hain aueia u, hib nɨpe Wip Ana Ram. God gö me, bɨ anɨb mɨhau adö ke ke gɨlö, nɨbi bɨ ram mɨnöŋ gau iru nöp umöl rö la. Rɨmnap pen pen alöm umnaböl, rɨmnap kɨyö kub auö umnaböl, rɨmnap mɨña nan gau gö umnaböl, rɨmnap kain hapeb nan hauƚ gau hau lɨlö umnaböl. Anɨg göl um damöm me, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdpal iru nöp rö umnaböl, pen iru nöp yabɨƚ mɨdeinaböl. \x * \xo 6:8 \xt Jer 15:1-3; Esi 5:12,17; 14:21\x* \p \v 9 Pen Sipsip Pi u, nagɨ adɨŋ mamɨd u ud ju hubɨkö nɨŋöl gɨ, nɨŋnö, God nɨp nan sabe gep bɨd mo u, nɨbi bɨ God Manö nɨŋ udöm, pɨñɨŋ gagöm, nɨbi bɨ gau kalɨp hag ñöm, Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpun waiö haglö, kalɨp al pak lɨla ana kale gau mɨdeila. \v 10 Kale wɨñ kub alöm hagla, “God Bɨ Kub kƚö yabɨƚ. Ne Bɨ Uɫ. Ne nɨŋö yabɨƚ adö u nöp gɨpan! Pen ñɨn aigegö rö mɨdmön, nɨbi bɨ ram mɨnöŋ iƚ yaŋ, hanɨp al pak lɨla gau kalɨp manö kub gɨmön, ilön ñɨnabön?” ö gɨla. \v 11 Anɨg haglö nɨŋöl gɨ, ejol gau kalɨp waƚɨj rud mɨlö ke ke ñöl gɨ hagla, “Söl mɨdöp; abad mɨdaimim. Namam nañɨn kalöp aip God nɨp wög gɨ ñɨbal gau, rɨmnap halö al pak löl me, God wö ral la naba u arö, hagabim rö gɨnab,” a gɨla. \x * \xo 6:11 \xt Rep 7:9,13; 19:14\x* \p \v 12 Pen Sipsip Pi u, nagɨ adɨŋ kagoƚ jɨŋ u ud ju hubɨkö nɨŋöl gɨ, nɨŋnö, munmon kub yabɨƚ u udö nɨŋöl gɨ, sɨdö u, wadɨ asöl mab inöm pɨr göp rö u gö, rakɨn u böŋ nöp hagape mɨdöp rö aɫɨ yabɨƚ la. \x * \xo 6:12 \xt Mad 24:29; Ap 2:20; Rep 8:12; 11:13; 16:18\x* \v 13 Gapɨ gau, pɨnöm kƚö udöm kia magö po gagöp gau gu lugöp rö u ju luga. \x * \xo 6:13 \xt Ais 34:4\x* \v 14 Pen kumi kabö adö laŋ, hanai ral lɨbal u rö ga. Ram mɨnöŋ ilö gau abe, ram mɨnöŋ ñɨg rɨb gɨgabö ga gau abe, mɨdmɨdal ka u arö göm, ƚɨƚɨ gɨ ke ke arla. \x * \xo 6:14 \xt Rep 16:20\x* \v 15 Anɨg gö nɨŋöl gɨ, kiŋ ram mɨnöŋ ke ke gau, kiŋ ñɨ pro kale gau, bɨ kub ami bɨ abad mɨdeila gau, nɨbi bɨ gep yabɨƚ gau, nɨbi bɨ hib mɨdeia gau, nɨbi bɨ rau dam lɨlö nagɨ wög geila gau, nɨbi bɨ gasɨ ke nɨŋöm wög geila gau, magöŋhalö, pɨñɨŋ gɨ amöm kabö mɨgan, mɨnöŋ mɨgan gau pi gɨ mɨdeila. \x * \xo 6:15 \xt Ais 2:10,19,21\x* \v 16-17 Pi gɨ mɨdöm hagla, “Bɨ sea kiŋ adö asɨk mɨdöp u abe, Sipsip Pi u abe hanɨp ilön kub ñɨnabil ñɨn hain pör hagpun u hadö auöp u me, hon mɨdagaiun. Kabö juöm aka ram mɨnöŋ ilö kub gai i pa jö gɨ apöm, hanɨp böŋ nöp pasa gö, Bɨ sea kiŋ asɨk mɨdöp u hanɨp nɨŋagnɨm; Sipsip Pi hanɨp manö kub hagöm pen ilön kub ñagnɨm,” a gɨla. \x * \xo 6:16-17 \xt Joe 2:11; Mal 3:2; Luk 23:30\x* \c 7 \s1 Isrel nɨbi bɨ iru nöp God kƚiñ nɨpe udla \p \v 1 Pen kuöyaŋ u nɨŋnö, ejol mɨhau mɨhau ram mɨnöŋ goƚ mɨhau mɨhau ke ke urak mɨdöm, pɨnöm mɨhau mɨhau udöl mɨdöm, mɨnöŋ naböŋ, ñɨg solwara, mab gau, naij gagnɨm, a göm, naböŋ kale ke añɨ añɨ udöl gɨ mɨdeila. \x * \xo 7:1 \xt Jer 49:36; Dan 7:2\x* \v 2 Pen yad nɨŋnö, ejol ap sɨdö lɨm göp gau nɨbö, God Bɨ Pör Kamɨŋ Mɨdöp nan kƚiñ rɨk lep nɨpe u damöm, ejol mɨhau mɨhau God hagö söl ram mɨnöŋ ñɨg solwara gɨ naij gɨnɨg gaila anɨb gau kalɨp haga, \v 3 “Pɨdöŋ gim! Nɨbi bɨ God hon nɨp wög gɨ ñɨbal gau kƚiñ nɨpe u nable kale laŋ rɨkaiun; hainö pɨnöm yube, amöm ram mɨnöŋ, ñɨg solwara, mab nan gau gɨ naij gɨnɨm,” a ga. \x * \xo 7:3 \xt Esi 9:4,6; Rep 9:4\x* \p \v 4 Pen manö ap hagla nɨŋnö, nɨbi bɨ God kƚiñ nɨpe nable laŋ rɨkla anɨb gau, Isrel nɨbi bɨ iƚ ke ke gau jɨm ñɨla u wan hadred podi po dausan (144,000). \x * \xo 7:4 \xt Rep 14:1,3\x* \li1 \v 5 Nɨbi bɨ anɨb gau, Juda iƚ u kale 12,000; \li1 Ruben iƚ u kale 12,000; \li1 Gad iƚ u kale 12,000; \li1 \v 6 Asa iƚ u kale 12,000; \li1 Napdalai iƚ u kale 12,000; \li1 Manasa iƚ u kale 12,000; \li1 \v 7 Simion iƚ u kale 12,000; \li1 Lipai iƚ u kale 12,000; \li1 Isaka iƚ u kale 12,000; \li1 \v 8 Sebyulan iƚ u kale 12,000; \li1 Josep iƚ u kale 12,000; \li1 Benjamin iƚ u kale 12,000, \li1 u me, jɨm ñɨla u wan hadred podi po dausan me u. \p \v 9 Pen manö kalɨ kƚiñ rɨkpin anɨbu naböŋ nɨŋ damem, kauyaŋ u naböŋ nɨŋem nɨŋnö, Bɨ sea kiŋ asɨka u abe, Sipsip Pi u abe mɨdlö nɨŋöl gɨ, nɨbi bɨ iru nöp amgö ilö adö kale au urak mɨdeila. Nɨbi bɨ anɨb gau, ram mɨnöŋ ke ke la rö, iƚ ke ke la rö, hañ ke ke la rö, manö yabɨƚ ke ke la rö, gau nɨbö gau nɨbö apöm mɨdeila. Nɨbi bɨ wö ralep rö mɨdageia anɨb gau, magöŋhalö waƚɨj rud nöp yɨmöm, galon uɫaŋ ud mɨdöl gɨ, \v 10 God hib nɨpe haglö adö arö nɨŋöl gɨ, wɨñ kub hagöm hagla, \q1 “God hon sea kiŋ bɨs göp u abe, \q2 Sipsip Pi u abe hanɨp nan a gɨmil gɨ aij gɨlö u me, \q2 kamɨŋ arnabun,” a gɨla. \x * \xo 7:10 \xt Rep 4:10\x* \p \v 11 Ejol gau magöŋhalö Bɨ sea kiŋ asɨk mɨdeia u abe, bɨ manö ud asɨkep gau abe, nan kamɨŋ mɨhau mɨhau gau abe, kalɨp bɨg gɨgabö gɨ mɨdeila. Kale ap lug kugom yɨmöm, ubör yɨhöŋ göm, God hib nɨpe u dap ranöm, \v 12 hagla, \q1 “Nɨŋö yabɨƚ! \q1 God hon hib ke halö mɨdöp, a gun, \q2 hib nɨpe hagno adö araŋ. \q1 Nɨpe mailö aij ke halö mɨdöp, a gun, \q2 hib nɨpe hagno adö araŋ. \q1 Nɨpe gasɨ aij ke yabɨƚ mɨdöp, a gun, \q2 hib nɨpe hagno adö araŋ. \q1 Nɨpe ga u, nɨp aij yabɨƚ, a gun, \q2 hib nɨpe hagno adö araŋ. \q1 Nɨpe aij ke yabɨƚ mɨdöp, a gun, \q2 hib nɨpe hagno adö araŋ. \q1 Nɨpe nan nɨhön gɨnam a gɨnab u, u nöp gɨnab, a gun, \q2 hib nɨpe hagno adö araŋ. \q1 Nɨpe kƚö ke yabɨƚ mɨdöp, a gun, \q2 hib nɨpe hagno adö araŋ. \q1 God hon hib nɨpe u pör pör nöp hagno adö araŋ. \q2 Nɨŋö yabɨƚ!” a gɨla. \x * \xo 7:12 \xt Rep 5:12\x* \s1 Kuöyaŋ ilön udagnaböl \p \v 13 Pen bɨ kub manö ud asɨkep anɨb gau bɨ ap, yɨp hag nɨŋöm haga, “Nɨbi bɨ waƚɨj rud lɨbal anɨb gau an? Pen kale gai nɨbö aubal?” ö ga. \p \v 14 Hageia hagnö, “Bɨ kub. Yad nɨŋagpin; pen ne nɨŋban,” a gɨnö. Anɨg hagnö, yɨp haga, “Nɨbi bɨ gai i kalɨp marö ñɨlö, bɨsƚam yabɨƚ mɨdöm kamɨŋ aubal. Pen kale Sipsip Pi hagape nɨpe u udöm, waƚɨj kale gau uɫ maɫɨ gɨlö, rud göp. \x * \xo 7:14 \xt Dan 12:1; Mad 24:21\x* \v 15 Anɨb u me, \q1 “Kale God sea kiŋ iƚ aŋ au mɨdöl gɨ, sɨdö aŋ, sɨbön yaŋ, \q2 sabe gep ram raul mɨgan nɨpe u wög nɨpe göl gɨ, gɨpal. \q1 Bɨ sea kiŋ bɨs gɨ mɨdöp u \q2 kalɨp abad mɨd aij yabɨƚ gɨnab. \x * \xo 7:15 \xt Ais 49:10\x* \q1 \v 16 Kalɨp kɨyö kuöyaŋ gagnab, ñɨg nan kuöyaŋ gagnab, \q2 sɨdö kal kuöyaŋ nɨŋöm ilön gagnab. \x * \xo 7:16 \xt Sam 23:2; Ais 25:8; Rep 21:4\x* \q1 \v 17 Nɨhön gɨnɨg: Sipsip Pi sea kiŋ aŋ au mɨdöp u, \q2 sipsip abadep bɨ kale mɨdöm, \q1 kalɨp uɫ gɨ ñɨg ilam junab gau arö, \q2 ñɨg kamɨŋ magö ñeb u ñɨŋnaböl. \q1 Pen God nɨpe mɨɫöŋ ñɨg kale u \q2 magöŋhalö wik gɨ yunab,” a ga. \c 8 \s1 Sipsip Pi u nagɨ mudun jɨŋ u hubɨka \p \v 1 Pen Sipsip Pi u nagɨ mudun jɨŋ u hubɨka nɨŋöm kumi kabö adö laŋ au manö ap hagagöm, yöp magö ap magöŋhalö agamɨj yɨharɨŋ mɨdeia. \v 2 Pen mɨdem, ejol unbö mudun jɨŋ God amgö ilö adö au urak mɨdpal gau nɨŋnö. Ejol anɨb gau aƚɨŋ magö ke ke udla. \p \v 3-4 Pen ejol ap rin aij kabö gol udöm gɨla ap udöl mɨdeia. Nɨpe pen amöm, God nɨp sabe gɨpal bɨd adö goƚ au gɨlaŋ urak mɨdeia. Nɨp nan laulö in haƚɨŋ aij auöp u iru nöp ñɨla. God nɨp nan sabe gep bɨd kabö gol udöm gɨla u sea kiŋ adö au mɨdeia nɨŋöm ejol anɨbu, nan haƚɨŋ aij anɨbu ud God nɨbi bɨ nɨpe nɨp sabe gɨla manö u aip uɫ maɫɨ göm, bɨd adö au ud magum gɨ dap lauö nɨŋöl gɨ, hadu anɨbu in ap ran ara. \x * \xo 8:3-4 \xt Rep 5:8; Eks 30:1-3\x* \v 5 Pen rin aij anɨbu udöm, mab mɨɫaŋ God nɨp nan sabe gep bɨd adö laŋ ineia gau ud rin mɨgan yaŋ löm, ud mɨnöŋ naböŋ iƚ yaŋ yua nɨŋöm rɨmu hagöl gɨ, gɨgabö göl gɨ aram mɨlö bö arö nɨŋöl gɨ, añɨm añɨm udöl gɨ, munmon uda. \x * \xo 8:5 \xt Lep 16:12; Eks 19:16-19; Rep 11:19; 16:18\x* \s1 Ejol aƚɨŋ magö gau pu gɨnɨg geila \p \v 6 Magö anɨbu, ejol unbö mudun jɨŋ aƚɨŋ magö ud mɨdeila gau, ud dap ranöm pu gɨnɨg geila. \p \v 7 Ejol nöd u, aƚɨŋ magö nɨpe u pu gö, möŋ gapɨ magö u abe, mab mɨɫaŋ u abe, hagape uɫ maɫɨ göl gɨ, mɨnöŋ naböŋ iƚ yaŋ hoŋ yua. Anɨg gö, mɨnöŋ naböŋ iƚ i naböŋ mɨhau nɨgaŋ rö hagöm, naböŋ mɨhöp mɨdailö, naböŋ añɨ ap, mab, nan uɫaŋ kamɨŋ kamɨŋ urak mɨdeia gau, magöŋhalö in habɨk ñɨŋ ara. \x * \xo 8:7 \xt Eks 9:23-26; Esi 38:22; Joe 2:30\x* \p \v 8 Pen ejol yɨgwö aŋ nɨbö u, aƚɨŋ magö nɨpe u pu gö, ram mɨnöŋ ilö kub yabɨƚ mab rö ineia ap, ñɨg solwara aŋ au ud yua. Anɨg gö, ñɨg solwara au naböŋ mɨhau nɨgaŋ rö hagöm, naböŋ mɨhöp mɨdailö, naböŋ añɨ ap ñɨg solwara magöŋhalö hagape la. \v 9 Pen kabsaƚ nan ñɨg solwara mɨdeila gau, naböŋ mɨhau nɨgaŋ rö hagöm, naböŋ mɨhöp mɨdailö, naböŋ añɨ ap magöŋhalö um hakla. Ñɨg magɨb ñɨg solwara au mɨdeila gau naböŋ mɨhau nɨgaŋ rö hagöm, naböŋ mɨhöp mɨdailö, naböŋ añɨ ap böŋ nöp pa jö ma jö göm pɨral ara. \p \v 10 Pen ejol yɨgwö nɨgaŋ nɨbö u, aƚɨŋ magö nɨpe u pu gö, gapɨ pagƚɨn kub mab mɨɫöŋ rö apöm, kumi kabö adö laŋ nɨbö bɨg jua. Anɨg gö, ñɨg rɨbö gau abe, ñɨg ilam gau abe naböŋ mɨhau nɨgaŋ rö hagöm, naböŋ mɨhöp mɨdailö, naböŋ añɨ ap gɨ naij ga. \v 11 Gapɨ anɨbu hib nɨpe, “Marasɨn Asɨ”. Nɨbi bɨ iru yabɨƚ nöp, ñɨg gɨ naij ga anɨb gau ñɨŋöm umla. \x * \xo 8:11 \xt Jer 9:15\x* \p \v 12 Pen ejol yɨgwö mɨlö u, aƚɨŋ magö nɨpe u pu gö, sɨdö, rakɨn, gapɨ gau hadu rö paƚu göm, mailö aij pör göp rö gaga. Sɨdö u, naböŋ mɨhau nɨgaŋ rö hagöm, naböŋ mɨhöp mɨdailö, naböŋ añɨ ap gɨ naij ga. Rakɨn u, naböŋ mɨhau nɨgaŋ rö hagöm, naböŋ mɨhöp mɨdailö, naböŋ añɨ ap gɨ naij ga. Gapɨ gau, naböŋ mɨhau nɨgaŋ rö hagöm, naböŋ mɨhöp mɨdailö, naböŋ añɨ ap gɨ naij ga. Sɨdö mailö magö u, naböŋ mɨhau nɨgaŋ rö hagöm, naböŋ mɨhöp mɨdailö, naböŋ añɨ ap sɨdö mailö gaga. Sɨb aŋ yaŋ magö u, naböŋ mɨhau nɨgaŋ rö hagöm, naböŋ mɨhöp mɨdailö, naböŋ añɨ ap rakɨn mailö gaga. \x * \xo 8:12 \xt Esi 32:7; Rep 6:12-13\x* \p \v 13 Pen yad anɨg göl nɨŋ mɨd nɨŋöl gem nɨŋnö, yaur du ap kumi kabö aŋ aulɨk u gɨ ajöl göm, manö kub rö hagöm haga, “Ake! Ake! Naij yabɨƚ gɨnɨg gab. Ejol rɨmnap halö aƚɨŋ magö kale pu gɨnɨg gaböl. Ejol mɨhau nɨgaŋ anɨb gau aƚɨŋ magö kale gau pu gɨlö, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i mɨdpal gau kalɨp naij yabɨƚ gɨnab!” a ga. \x * \xo 8:13 \xt Rep 9:12; 11:14\x* \c 9 \s1 Ejol mamɨd u aƚɨŋ magö nɨpe u pu ga \p \v 1 Ejol mamɨd u, aƚɨŋ magö nɨpe u pu ga nɨŋöm, yad nɨŋnö, gapɨ kumi kabö adö laŋ nɨbö bɨg ju mɨnöŋ naböŋ iƚ yaŋ ap lug gɨ mɨdeia. Pen gapɨ anɨbu nɨp ki rib uƚöm mɨgan mauɨñ juaga u ñeila. \x * \xo 9:1 \xt Rep 20:1\x* \v 2 Gapɨ anɨbu ki rib u udöm, uƚöm mɨgan mauɨñ juaga ajöŋ u hiɨkö, hadu kub yabɨƚ ap ranöm, sɨdö u gö paƚu göm, sɨbön aua. \x * \xo 9:2 \xt Jen 19:28; Joe 2:2,10; Eks 10:12-15\x* \v 3 Anɨg gö, joŋ habƚadɨŋ gau, hadu aŋ anɨb gau nɨbö gɨ dam mɨnöŋ naböŋ adö yaŋ löm, God nɨpe gö, rɨrabö gau nɨbi bɨ bɨg ilön ñɨnab rö gɨnɨg geila. \v 4 God nɨpe joŋ habƚadɨŋ anɨb gau kalɨp haga, “Nan uɫaŋ, mab uɫaŋ, nan nɨhön nɨhön mɨnöŋ naböŋ iƚ yaŋ rannɨm gau, gɨ naij gagmim; nɨbi bɨ kƚiñ yad u nable kale laŋ mɨdagöp gau nöp gɨ naij gɨmim,” a ga. \x * \xo 9:4 \xt Rep 7:3\x* \v 5 God haga anɨbu, joŋ habƚadɨŋ gau nɨbi bɨ kalɨp böŋ nöp al pak lö umöl rö laga; yɨharɨŋ rakɨn unbö mamɨd u ilön naij unbö ke kalɨp ñöl rö la. Kalɨp ilön ñɨnaböl anɨbu, rɨrabö gau nɨbi bɨ bɨg ilön ñɨnab rö ñɨnab. \v 6 Ñɨn aŋ anɨbu, nɨbi bɨ anɨb gau umnabun, a göm, nɨŋnaböl u pen umeb adan ramö ap mɨdageinab. \x * \xo 9:6 \xt Job 3:21; Jer 8:3\x* \p \v 7 Joŋ habƚadɨŋ anɨb gau, bɨ kaj hos dam pen pen alnɨg, nan kƚö lɨbal rö gau lɨ mɨdeila. Nabɨc cög kale adö laŋ usajɨl bad kabö gol udöm gɨla gau rö rol gɨla. Mulu majmaŋ kale gau nɨbi bɨ rö la. \x * \xo 9:7 \xt Joe 2:4\x* \v 8 Nabɨc umagö kale gau, nɨbi nabɨc umagö rö la. Pen meg kale gau, kain hapeb, laiön a gɨpal u, meg rö la. \x * \xo 9:8 \xt Joe 1:6\x* \v 9 Pabɨƚ gau, ain sior rö u lɨla. Pen iru nöp auan pakeila u me, kaj hos iru nöp gadal badal gau iru nöp ɫɨp gɨ dam pen pen alnɨg amöm, gi gu göp rö u haga. \x * \xo 9:9 \xt Joe 2:5\x* \v 10 Himgan adɨŋ mɨŋ, rɨrabö amɨn nɨbi bɨ hauö ilön göp rö u la. God gö, rakɨn unbö mamɨd u, nɨbi bɨ gau kalɨp ilön ke naij yabɨƚ ñöl gɨ mɨdeinaböl. \v 11 Joŋ habƚadɨŋ anɨb gau kiŋ kale, ejol uƚöm mɨgan mauɨñ juaga abad mɨdöp ejol anɨbu me. Hibru manö hagöm, hib nɨpe Abadon a gɨmɨdal pen Grik manö hagöm, Apolyon a gɨmɨdal.\f + \fr 9:11 \ft Hibru manö Abadon abe, Grik manö Apolyon abe, manö iƚ u “Bɨ nɨbi bɨ al pak lep.”\f* \p \v 12 Anɨb u, mɨŋör kub nöd u hadö pɨs göp pen mɨŋör kub mɨhöp mɨdöp. \s1 Ejol kagoƚ jɨŋ u aƚɨŋ magö nɨpe u pu ga \p \v 13 Pen ejol kagoƚ jɨŋ u, aƚɨŋ magö nɨpe pu ga nɨŋöm yad nɨŋnö, manö ap auaia bɨd kabö gol udöm gɨla adö au, kom mɨhau mɨhau mɨdmɨdöp anɨb au nɨbö. Bɨd anɨbu God amgö ilö au gɨlaŋ mɨdeia. \v 14 Manö anɨbu ejol kagoƚ jɨŋ aƚɨŋ magö ud mɨdeia u nɨp haga, “Ejol mɨhau mɨhau nagɨ adɨk lɨlö, ñɨg kub yabɨƚ Yupredis goƚ au mɨdpal gau, hubɨk yumön,” a ga. \v 15 God ejol mɨhau mɨhau anɨb gau kalɨp nöd hag lö, mɨ anɨbu nöp, rakɨn anɨbu nöp, ñɨn anɨbu nöp, magö anɨbu nöp abad mɨdmɨdal u me, ñɨn anɨbu hadö aua rö, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i iru nöp al pak löl, a göm, hubɨk yua. Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i mɨdpal gau magöŋhalö naböŋ mɨhau nɨgaŋ rö hagöm, naböŋ mɨhöp mɨdailö, naböŋ añɨ ap al pak lɨnɨg arla. \x * \xo 9:15 \xt Rep 8:7-12\x* \v 16 Pen yɨp hagla nɨŋnö, ami bɨ kaj hos adö asɨköm nɨbi bɨ pen pen al pak lɨnɨg arla gau du hadred mɨɫön (200,000,000) mɨdeila. \p \v 17 Pen yad nɨŋnö, kaj hos kale gau abe, bɨ hos adö asɨkla gau abe kapa sior yɨmla gau, rɨmnap mab mɨɫaŋ aɫɨ rö ga, rɨmnap kabö mu “sapaia” a gɨpal u rö ga, rɨmnap kabö uhaƚɨn “salpa” a gɨpal u rö ga. Kaj hos nabɨc gau, laiön nabɨc rö la. Meg mɨgan kale laŋ nɨbö mab mɨɫaŋ abe, hadu abe, nan salpa haƚɨŋ naij asɨ yabɨƚ u abe aua. \v 18 Meg mɨgan kale laŋ nɨbö mab mɨɫaŋ abe, hadu abe, nan salpa haƚɨŋ naij asɨ yabɨƚ u abe apöm gö, nɨbi bɨ iru nöp um hakla. Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i mɨdpal gau magöŋhalö naböŋ mɨhau nɨgaŋ rö hagöm, naböŋ mɨhöp mɨdailö, naböŋ añɨ ap umla. \v 19 Kaj hos anɨb gau kƚö kale u mɨdeia maj mɨgan kale abe, amɨn adɨŋ mɨŋ kale abe. Amɨn kale gau, haiŋo nabɨc rö la u me, nɨbi bɨ gau kalɨp gɨ naij göl rö la. \v 20 Pen nan naij anɨb gau gö, nɨbi bɨ iru nöp um hakla u, nɨbi bɨ mɨdeila gau ga anɨbu nɨŋöm, nɨhön gɨnɨg kabö mab nan gau udun ñɨmagö hon ke nöp nan piral gɨ lɨbun a göm, arö gagla. Nɨhön gɨnɨg nan si nan naij gɨpun a göm, arö gagla. Pen nan yɨharɨŋ gau, nan amgö nɨŋagmɨdöp gau, nan manö nɨŋagmɨdöp gau, nan adan ajagmɨdöp gau, nan kabö gol, silpa, bras, kabö, mab udöm gɨla gau nöp sabe gun a göm, kɨjaki aiön pi nan naij gau kalɨp nöp sabe gun a göm, gɨ mɨdeila. \x * \xo 9:20 \xt Rep 16:9,11; Sam 115:4-7; 135:15-17; Dan 5:23\x* \v 21 Pen wip alöm, kuj göm, nɨbi si bɨ si göm, nan si udöm, gɨlö arö nɨŋöl gɨ, nɨhön gɨnɨg anɨg gabun, a göm, arö gagla. \c 10 \s1 Ejol ap Jon nɨp köp ñö ñɨŋa \p \v 1 Pen naböŋ nɨŋ damem nɨŋnö, ejol kƚö yabɨƚ unbö ke ap kumi kabö adö laŋ nɨbö auajɨp. Ejol anɨbu nɨp kumi rud ap wam wam gö nɨŋöl gɨ, sɨböñ nabɨc nɨpe pɨral gɨgabö göm, mulu adɨŋ nɨpe u sɨdö rö mailö göm, ma kɨd nɨpe u mab inöm mɨɫaŋ göp rö u ga. \v 2 Nɨpe kumi kabö adö laŋ nɨbö apöm, ma yɨjɨg kɨd u ñɨg solwara adö u rauöm, ma sɨdagö kɨd u mɨnöŋ adö u raua. Köp pro bad ap pɨƚai udöl gɨ mɨdeia. \v 3 Pen nɨpe kaj laiön manö kub hagöp rö u hagö, rɨmu unbö mudun jɨŋ u manö kub hagöm manö rɨmnap pen haga. \v 4 Manö haga anɨbu kalɨ kƚiñ rɨknam, a gɨnö, manö ap kumi kabö adö laŋ nɨbö haga, “Manö anɨbu halö kalɨ kƚiñ rɨkagmön; manö anɨbu pi göl mɨdaŋ,” a ga. \x * \xo 10:4 \xt Dan 12:4,9\x* \p \v 5 Pen ejol ma böŋ lap u ñɨg solwara adö u rauöm, böŋ lap u mɨnöŋ adö u rauöm mɨdeia nɨŋnö u, ñɨn yɨjɨg kɨd nɨpe u dap ranöm, God ram mɨnöŋ adö laŋ au yama. \x * \xo 10:5 \xt Dud 32:40; Dan 12:7\x* \v 6 Anɨg göm, God pör nöp pör nöp kamɨŋ mɨdöp u, kumi kabö adö laŋ nan gau magöŋhalö gɨ la u, mɨnöŋ naböŋ nan gau magöŋhalö gɨ la u, ñɨg solwara nan gau magöŋhalö gɨ la u, God nɨŋö anɨbu mɨdöp rö nɨŋö yabɨƚ hagabin a göm haga, “God mɨñi rapɨn mɨdagnab! \v 7 Pen ejol mudun jɨŋ u aƚɨŋ magö nɨpe pu gɨnɨg gɨnab ñɨn anɨbu nöp, God nɨpe manö hagep bɨ nɨp wög gɨla gau kalɨp haga rö nöp, manö nɨpe pi göl mɨdöp u uri gɨnab,” a ga. \x * \xo 10:7 \xt Emo 3:7\x* \p \v 8 Pen manö kumi kabö adö laŋ nɨbö nöd nɨŋnö u, yɨp kauyaŋ hagöm haga, “Ejol ma böŋ lap u ñɨg solwara adö rauöm, böŋ lap u mɨnöŋ adö rauöm mɨdöp u nɨp ammön hagö, köp pro pɨƚai ud mɨdöp u, nöp ñɨnɨm,” a ga. \p \v 9 Anɨg hageia, ejol mɨdeia u amem, yɨp köp pro yagol u ñɨ, a gɨnö, yɨp ñöl gɨ haga, “Ud ñöŋ. Ñɨŋö, meg mɨgan ne u bom ñɨg dö kal göp rö gɨnab u pen mudun aŋ yaŋ amöm, asɨ gɨnab,” a ga. \x * \xo 10:9 \xt Esi 2:8; 3:1-3\x* \v 10 Hageia, köp pro anɨbu udem ñɨŋnö, bom ñɨg dö kal rö ga u pen ñɨŋ pa bo yunö, mudun aŋ yaŋ amöm asɨ ga. \p \v 11 Pen yɨp haga, “Nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke ke gau iru nöp, hañ ke ke gau iru nöp, manö yabɨƚ ke ke gau iru nöp, kiŋ ram mɨnöŋ gau abad mɨdpal ke ke gau iru nöp, hainö kalɨp nɨhön nɨhön gɨnab u, God manö u kauyaŋ hag ñɨmön,” a ga. \c 11 \s1 Bɨ God manö hag ñeb mɨhau \p \v 1 Pen yɨp ur mɨlö nan lɨ nɨŋbal ap ñöl gɨ hagla, “Am God sabe gep ram u lɨ nɨŋmön, God nɨp nan sabe gɨpal bɨd adö u lɨ nɨŋmön, gɨmön. Nɨbi bɨ God sabe gep ram raul mɨgan apöm nɨp sabe gɨnaböl gau u rö nöp, wö ral nɨŋmön. \x * \xo 11:1 \xt Esi 40:3; Sek 2:1-2\x* \v 2 Pen Juda nɨbi bɨ wasö gau, pör apöm waryö höŋ aŋ yaŋ mɨdpal rö, ka anɨbu halö lɨ nɨŋagmön. Nɨhön gɨnɨg: kale nöp daun kub uɫ Jerusalem naij göl gɨ mɨdlö mɨdlö, rakɨn unbö ñɨn juöl mɨhöp ado gɨ da yɨgwö aŋ nɨbö (42) arnab. \x * \xo 11:2 \xt Luk 21:24; Rep 13:5\x* \v 3 Yad pen, bɨ manö yad hag ñeb mɨhöp hag yunö, yɨharɨŋ wadɨ asöl rö gau yɨmöm, manö yad hag ñɨ ajlö, ñɨn wan dausan du hadred sikisdi (1260) arnab,” a ga. \p \v 4 Bɨ God manö hagep anɨb mɨhau, Bɨ Kub mɨnöŋ naböŋ iƚ i abad mɨdöp u, amgö ilö nɨpe au mɨdpil. Kale mab olip ur mɨhau, ƚam mɨhau me. \x * \xo 11:4 \xt Sek 4:3,11-14\x* \v 5 Pen nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp mɨhöŋ gɨ naij gɨnɨg gɨlö, mab mɨɫaŋ meg mɨgan kale u nɨbö apöm, kalɨp in haknab. Kalɨp mɨhöŋ gɨ naij geinaböl nɨbi bɨ gau, kalɨp anɨg unbö rö nöp gɨnab. \x * \xo 11:5 \xt 2Sa 22:9; Sam 97:3\x* \v 6 God kalɨp mɨhöŋ kƚö nɨpe ñö, manö hagep wög nɨpe gɨ damöl gɨ, möŋ alagaŋ, a gɨlö, alagnab; ñɨg gau hagape laŋ, a gɨlö, hagape lɨnab; nɨbi bɨ gau kalɨp marö nɨhön nɨhön gau gaŋ, a gɨlö, gɨnab. Ñɨn aigeg anɨg gɨnɨm a gɨnabil u, anɨg unbö rö nöp gɨnab. \x * \xo 11:6 \xt 1Ki 17:1; Eks 7:17-20; 1Sa 4:8\x* \v 7 Pen God manö u hag ñɨ dammil, naböŋ hag haklö, nan hapeb uƚöm mɨgan mauɨñ juaga yaŋ nɨbö aunab u, kalɨp mɨhöŋ aip pen pen gɨ damöm, böŋ nöp al pak lö umnabil. \x * \xo 11:7 \xt Dan 7:21; Rep 12:17; 13:7; 17:8\x* \p \v 8 Wip he mɨlö anɨb mɨhau mɨdeinabil daun kub yabɨƚ u lor aŋ au. Daun kub yabɨƚ anɨbu me, Bɨ Kub u nɨp mab kros ba laŋ al pak lɨla. Pen daun kub yabɨƚ anɨbu hib ap Sodom, hib ap Ijip, a gɨpal. \x * \xo 11:8 \xt Luk 13:34\x* \p \v 9 Pen nɨbi bɨ ram mɨnöŋ gau ke ke mɨdpal gau, iƚ ke ke mɨdpal gau, manö ke ke hagpal gau, hañ ke ke la gau, kalɨp mɨhöŋ nɨŋöl gɨ nöp mɨdöm, wip he mɨlö anɨb mɨhau dam rɨgöl gagmim, a gɨlö, umnabil ñɨn adɨŋ u rɨköm, ñɨn mɨhau nɨgaŋ halö kuö au nöp mɨdlö nɨŋöl gɨ, nɨbi bɨ anɨb gau wip he mɨlö anɨb mɨhau nɨŋ sɨsɨ gɨnaböl. \p \v 10 Bɨ God manö hagep anɨb mɨhau, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i mɨdpal kalɨp mɨŋör kub ñɨ mɨdmɨdil rö, pen paj hagöm, nan kub ñɨŋöl gɨ, nan aij pen ñö pen ñö gɨnaböl. \p \v 11 Pen ñɨn adɨŋ u abe, ñɨn mɨhau nɨgaŋ abe, wip he mɨlö anɨb mɨhau gau mɨdailö pen God nɨpe ake bad ap yuö aŋ kalɨp yaŋ arö urakmil nanöl mɨdailö. Anɨg ga nɨŋöm, nɨbi bɨ nɨŋeila gau kalɨp anɨnɨn yabɨƚ ga. \x * \xo 11:11 \xt Esi 37:5,10\x* \v 12 Pen bɨ God manö hagep anɨb mɨhau nɨŋlö, manö kub ap kumi kabö adö laŋ nɨbö, “Kale auɨl!” a ga. Nɨbi bɨ kauaƚ mauaƚ kale mɨhöŋ gau nɨŋ mɨdlö nɨŋöl gɨ, kumi rud ap kalɨp wam wam gɨ udö, God ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au arlö. \x * \xo 11:12 \xt 2Ki 2:11\x* \p \v 13 Pen magö anɨbu nöp, munmon kub yabɨƚ udöm, daun kub anɨbu naböŋ unbö sɨduŋ laŋ rö hagöm, naböŋ unbö ajɨp u mɨdeila nɨŋöm naböŋ añɨ ap pa jö ma jö gö, nɨbi bɨ sepen dausan um hakla. Pen nɨbi bɨ mɨdeila gau, nan ga anɨbu nɨŋöm pɨñɨŋ göm, God ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au mɨdöp u nɨp hib haglö adö ara. \x * \xo 11:13 \xt Rep 6:12; 16:18\x* \p \v 14 Pen nɨŋim! Mɨŋör kub yɨgwö aŋ nɨbö u hadö pɨs göp, pen mɨñi mɨŋör kub yɨgwö nɨgaŋ nɨbö u söl gɨnɨg gab. \x * \xo 11:14 \xt Rep 9:12\x* \s1 Ejol mudun jɨŋ u aƚɨŋ magö nɨpe pu ga \p \v 15 Magö anɨbu nöp ejol mudun jɨŋ u, aƚɨŋ magö nɨpe u pu gö nɨŋöl gɨ, manö ap kumi kabö adö laŋ nɨbö hagöm haga, \q1 “Uri Bɨ Kub hon u, Krais nɨpe u aip, \q2 ram mɨnöŋ gau magöŋhalö pör nöp pör nöp abad mɨdnab,” a ga. \x * \xo 11:15 \xt Eks 15:18; Sam 10:16; Dan 2:44; 7:14\x* \m \v 16 Pen bɨ kub manö ud asɨkep ñɨn juöl añɨ ap ado gɨ da yɨgwö mɨlö u (24), sea kiŋ adö kale u God amgö ilö nɨpe asɨk mɨdeila gau, kugom yɨmöm ubör yɨhöŋ göm, God nɨp sabe göl gɨ hagla, \q1 \v 17 “God, ne Bɨ Kub kƚö ke yabɨƚ u! \q2 Nöd mɨdmɨdan, mɨñi mɨdep nöp mɨdpan! \q1 Bɨ kƚö unbö ke yabɨƚ pör mɨdpan rö, \q2 mɨñi nɨbi bɨ ram mɨnöŋ gau magöŋhalö \q1 Kiŋ kale mɨdpan u rö, \q2 nöp aij yabɨƚ gabun! \q1 \v 18 Nɨbi bɨ ram mɨnöŋ gau nɨbö nöp nɨŋöm, kal yabɨƚ jula. \q2 Pen mɨñi ne kal juep ñɨn u hadö auöp. \q1 Mɨñi nɨbi bɨ umla gau kalɨp \q2 manö kub hagep ñɨn u hadö auöp. \q1 Mɨñi nɨbi bɨ nöp wög göm, \q2 manö ne hag ñɨbal gau abe, \q1 nɨbi bɨ manö aij ne nɨŋ udöm, \q2 hib ne nɨŋöm ana udpal gau abe, \q1 nɨbi bɨ hib halö mɨdpal aka \q2 ramö gau mɨdpal gau magöŋhalö, \q1 nan aij kalɨp pen ñɨnabön, \q2 ñɨn u hadö auöp. \q1 Pen nɨbi bɨ haƚöwaƚö göm, \q2 nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp al pak lɨbal gau, \q1 kalɨp pen u rö nöp al pak lɨnabön, \q2 ñɨn u hadö auöp,” a gɨla. \x * \xo 11:18 \xt Sam 110:5; Ro 2:5; Rep 20:11-13; Sam 115:13\x* \p \v 19 Anɨg haglö nɨŋöl gɨ, God sabe gep ram kumi kabö adö laŋ au mɨdöp u mɨgan hiɨköm, God Manö mɨdeia kes magö u waiö la nɨŋnö. Magö anɨbu nöp añɨm añɨm udöm, rɨmu hagöm, gu kub yabɨƚ u hagöm, munmon udöm, möŋ gapɨ magö kub yabɨƚ paköm, ga. \x * \xo 11:19 \xt Hib 9:4; Rep 8:5; 15:5; 16:21\x* \c 12 \s1 Nɨbi u abe re ubɨƚ kub u abe \p \v 1 Pen naböŋ nɨŋ damem nɨŋnö, nan ke hain nɨbö kub ap kumi kabö aŋ aulɨk ga. Nɨbi ap sɨdö waƚɨj rö löm, ma nɨpe rakɨn adö au löm, gapɨ unbö mɨgan laŋ u, kwin rol gɨpal rö usajɨl bad nɨpe nabɨc adö laŋ lö mɨdeia. \v 2 Pen nɨpe ñɨ paiŋaŋ rɨknɨg, ñɨ paiŋaŋ ñɨŋö nɨŋöl gɨ, wög paköm gaia. \x * \xo 12:2 \xt Mai 4:10\x* \p \v 3 Nan ke hain nɨbö ap halö, kumi kabö aŋ aulɨk waiö la nɨŋnö. Re ubɨƚ hagape halö kub yabɨƚ unbö ke ap mɨdeia. Nabɨc cög nɨpe unbö mudun jɨŋ löm, kom nɨpe unbö sɨduŋ laŋ löm, kiŋ rol gɨpal usajɨl bad gau, nabɨc cög adö nɨpe ke ke löm mɨdeia. \x * \xo 12:3 \xt Dan 7:7\x* \v 4 Re ubɨƚ kub anɨbu, amɨn nɨpe u gapɨ kumi kabö adö laŋ gau pakö, iru nöp bɨg ju mɨnöŋ naböŋ iƚ i ju luga. Anɨb u, gapɨ magöŋhalö mɨdeila gau naböŋ mɨhau nɨgaŋ rö hagöm, naböŋ mɨhöp mɨdailö, naböŋ añɨ ap bɨg ju yua. Pen nɨpe nɨbi ñɨ paiŋaŋ yag daunɨg geia u, yag dauö ñɨŋɨn, a göm, apöm abad mɨdeia. \x * \xo 12:4 \xt Dan 8:10\x* \v 5 Pen nɨbi anɨbu ñɨ ap yag daua. Ñɨ anɨbu nɨpe ain ur mɨlö udöm, nɨbi bɨ ram mɨnöŋ gau magöŋhalö abad mɨdeinab. Pen nɨbi u ñɨ anɨbu nɨp yag dauö, ejol ap ñɨ anɨbu pɨƚɨ gɨ udöm, dam God nɨpe sea kiŋ nɨpe kumi kabö adö laŋ mɨdöp au ud ara. \x * \xo 12:5 \xt Ais 7:14; 66:7; Sam 2:9; Rep 19:15\x* \v 6 God nɨbi anɨbu nɨp ka ap gɨ lö, pɨñɨŋ gɨ anɨb gau amöm, anɨb gau nöp mɨdö nɨŋöl gɨ, God nɨp nan magö ñöl gɨ abad mɨdeinab ñɨn wan dausan du hadred sikisdi (1260) arnab. \p \v 7 Pen kumi kabö adö laŋ au, ejol kub Maikel ejol nɨpe gau udöm amöm, re ubɨƚ kub anɨbu yam nɨpe gau aip pen pen göm gɨ damöm me, \x * \xo 12:7 \xt Jud 9\x* \v 8-9 re ubɨƚ kub u yam nɨpe gau halö, kumi kabö adö laŋ nɨbö al rɨdɨk yuöm böŋ nöp mɨnöŋ naböŋ iƚ i yula. Re hadame dagol gau mɨdeia, re anɨbu kɨjaki aka Seden a gɨpal u, nɨpe nöp nɨbi bɨ ram mɨnöŋ gau gau magöŋhalö kalɨp manö pir alö, manö piral nɨpe u nɨŋla. \x * \xo 12:8-9 \xt Jen 3:1,14; Luk 10:18; 22:31; Rep 20:2\x* \p \v 10 Pen manö kub ap kumi kabö adö laŋ au nɨbö hagöm haga, \q1 “Mɨñi God nɨpe nɨbi bɨ gau ud kamɨŋ yunab. \q2 Mɨñi God nɨpe kƚö nɨpe udöm, nɨbi bɨ ram mɨnöŋ gau gau magöŋhalö \q1 Kiŋ kub ke yabɨƚ mɨdeinab. \q2 Mɨñi God Krais nɨpe u nöp, \q1 Bɨ Kub kƚö ke yabɨƚ mɨdöm, \q2 nɨbi bɨ ram mɨnöŋ gau gau magöŋhalö abad mɨdeinab. \q1 Nɨhön gɨnɨg: Seden nɨpe God amgö ilö nɨpe au mɨdöm, \q2 sɨdö aŋ, sɨbön yaŋ, \q1 añ mam hon gau nan si nan naij nɨhön nɨhön geila gau hagmɨdöp u, \q2 nɨp mɨnöŋ naböŋ iƚ yaŋ ud yula. \x * \xo 12:10 \xt Job 1:11; Sek 3:1\x* \q1 \v 11 Pen añ mam hon gau, \q2 Sipsip Pi hagape nɨpe u abe, \q1 Krais manö nɨŋö hag ñɨmɨdal u abe gö, \q2 Seden nɨp mo kale gau lɨla. \q1 Nɨbi bɨ nɨpe nöp mɨdpun, a göm, pɨñɨŋ gagöm, \q2 hanɨp al pak lɨnɨg al pak löl, a gɨ gasɨ nɨŋla. \q1 \v 12 Anɨb u, kale kumi kabö adö laŋ au mɨdpim gau, \q2 mɨñ mɨñ göl gɨ mɨdaimim. \q1 Pen kale mɨnöŋ naböŋ abe, ñɨg solwara u abe mɨdpim gau, \q2 kalöp mög nɨŋbin. \q1 Nɨhön gɨnɨg: Seden nɨp kale mɨdpim anɨb yaŋ ud yulö, \q2 ñɨn nɨpe iru mɨdagöp rö, kal yabɨƚ juöp,” a ga. \x * \xo 12:12 \xt Ais 44:23; 49:13\x* \p \v 13 Pen re ubɨƚ kub anɨbu, yɨp mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i ud yubal, a göm, gasɨ u nɨŋöm, nɨbi ñɨ yag daua anɨbu nɨp rɨdɨk gɨ yuaia pen, \v 14 God nɨbi anɨbu nɨp yaur du kub auan kub mɨhau lɨ ñö, nɨpe u göm ram mɨnöŋ kabö nöp mɨdöp aŋ au God ka nɨpe gɨ la anɨbu ara. Am anɨb gau mɨdö nɨŋöl gɨ, God nɨpe nɨp nan magö ñöl gɨ abad mɨdö, mɨ mɨhau nɨgaŋ rakɨn unbö kagoƚ jɨŋ arnab. Re ubɨƚ u nɨbi u nɨp nan naij ap gɨnɨm rö lagnab. \x * \xo 12:14 \xt Dan 7:25; 12:7\x* \p \v 15 Pen re ubɨƚ u, ñɨg uƚ rö ɫɨhak yunö nɨbi anɨbu nɨp ugal araŋ, a göm, ɫɨhaka u, \v 16 pen mɨnöŋ u nɨbi anɨbu nɨp gɨ ñö, ñɨg re ubɨƚ uƚ rö ɫɨhak yua anɨbu mɨnöŋ naböŋ mɨgan gau pa jö gɨ amöm, ur ur gö ara. \v 17 Anɨg gö, re ubɨƚ u nɨbi anɨbu mulu kal yabɨƚ lugö, nɨbi u ñɨ paiŋaŋ nɨpe gau, God Manö hagöp rö göm, Jisas manö nɨŋö nɨpe nɨŋ udöm hain göm nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp hag ñɨbal gau aip pen pen gɨnɨg ara. \x * \xo 12:17 \xt Rep 11:7\x* \v 18 Pen re ubɨƚ u amöm ñɨg solwara goƚ au urak mɨdeia. \c 13 \s1 Nan hapeb ap ñɨg solwara aŋ gau nɨbö apjaka \p \v 1 Mɨdem nɨŋnö, nan hapeb rö ap, ñɨg solwara aŋ gau nɨbö aueia. Nabɨc cög nɨpe unbö mudun jɨŋ löm, kom unbö sɨduŋ laŋ löm, kiŋ rol gɨpal usajɨl bad gau, kom adɨŋ ke ke löm mɨdeia. Pen nabɨc nɨpe unbö mudun jɨŋ u, God nɨp hag juep hib naij rɨmnap añɨ añɨ kalɨ kƚiñ rɨk lɨlö mɨdeia. \x * \xo 13:1 \xt Rep 12:3; 17:3,7-12\x* \v 2 Nan hapeb anɨbu, kain hapeb leped rö la u pen ma nɨpe gau kain hapeb bea ma rö la. Meg mɨgan nɨpe u, kain hapeb laiön meg mɨgan rö la. Pen re ubɨƚ u, kƚö nɨpe ke abe, kiŋ kub ke yabɨƚ mɨdeia kƚö u abe, nan hapeb anɨbu nɨp ña. \x * \xo 13:2 \xt Dan 7:4-6\x* \v 3 Pen nan hapeb anɨbu nabɨc cög nɨpe ap, nöd böŋ nöp al pak lɨlö kɨƚa ga rö la u pen kuöyaŋ mɨƚep ga. Anɨg gö, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i gau gau magöŋhalö gasɨ gasɨ löm, nan hapeb anɨbu nɨp hain gɨla. \x * \xo 13:3 \xt Rep 17:8\x* \v 4 Pen re ubɨƚ anɨbu kiŋ kub ke yabɨƚ mɨdeia kƚö u nan hapeb anɨbu nɨp ña u me, nɨbi bɨ gau re ubɨƚ anɨbu nɨp hib haglö adö ara. Pen nan hapeb anɨbu abe kiŋ kub ke yabɨƚ rö mɨdöp u, nɨbi bɨ rɨmnap nɨp aip pen pen göl rö lagöp, a göm, nɨbi bɨ gau magöŋhalö nan hapeb u, u rö nöp hib nɨpe haglö adö ara. \p \v 5 Pen God nan hapeb anɨbu nɨp nɨŋebir arö gö, hib nɨpe ke hagö adö arö, God hib nɨpe manö naij hagöm dap lugö, rakɨn unbö ñɨn juöl mɨhöp ado gɨ da unbö yɨgwö aŋ nɨbö u (42) ara. \x * \xo 13:5 \xt Dan 7:8,25; 11:36; Rep 11:2\x* \v 6 Nɨpe anɨg göm, God nɨp hag juöm, hib nɨpe manö naij hagöm, ram mɨnöŋ nɨpe kumi kabö adö laŋ au hag juöm, adö laŋ au nɨpe aip mɨdpal gau kalɨp hag juöm, ga. \v 7 Pen God nan hapeb anɨbu nɨp nɨŋebir arö gö, Krais nɨbi bɨ nɨpe gau aip pen pen göm, al juöm, nɨbi bɨ gau magöŋhalö, iƚ ke ke mɨdpal rö, ram mɨnöŋ ke ke mɨdpal rö, manö yabɨƚ ke ke hagpal rö, hañ ke ke löp rö, kalɨp magöŋhalö abadöl mɨdeia. \x * \xo 13:7 \xt Rep 11:7\x* \v 8 Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i gau gau magöŋhalö rö, nan hapeb anɨbu hib nɨpe haglö adö arnab. Pen nɨbi bɨ au, ram mɨnöŋ hadame dagol gau gɨ laga ñɨn u, God nɨbi bɨ pör kamɨŋ nöp mɨdeinaböl buk anɨb yaŋ hib kale kalɨ kƚiñ rɨka gau nöp, nan hapeb anɨbu hib nɨpe haglö adö aragnab. Buk anɨbu, Sipsip Pi al pak lɨlö uma u buk nɨpe me u. \x * \xo 13:8 \xt Sam 69:28; Rep 17:8; 20:12,15; 21:27\x* \p \v 9 Kale nɨbi bɨ gasɨ rɨmɨd mɨdainɨm gau manö anɨb i nɨŋim! \q1 \v 10 Nɨbi bɨ God nagɨ aröl, a göm, nɨŋöb gau, \q2 nagɨ arnaböl. \q1 Nɨbi bɨ ru mɨlö kɨd udöm bɨnɨŋ gɨlö umöl, a göm, nɨŋöb gau, \q2 ru mɨlö kɨd udöm bɨnɨŋ gɨlö umnaböl. \m Anɨg gɨnab rö, Krais nɨbi bɨ nɨpe gau ap lug pakagun, a göm, Krais manö aij u nɨŋ ud pɨdöŋ göm, hagöp rö göm, Krais nɨp cɨg aij göl gɨ nöp mɨdaiöl. \x * \xo 13:10 \xt Jer 15:2; 43:11; Rep 14:12\x* \s1 Nan hapeb ap halö mɨnöŋ naböŋ aŋ gɨyaŋ nɨbö apjaka \p \v 11 Pen kauyaŋ nɨŋem nɨŋnö, nan hapeb rö ap halö mɨnöŋ naböŋ aŋ gɨyaŋ nɨbö apjaka. Kom nɨpe mɨhau u, sipsip pi kom rö la u pen manö nɨpe u, re ubɨƚ rö haga. \v 12 Nɨpe nan hapeb nöd nɨbö u nɨp wög gɨ ñöl gɨ, nɨbi bɨ ram mɨnöŋ gau magöŋhalö manö kƚö hagöm gö, nan hapeb nöd nɨbö nöd böŋ nöp al pak lɨlö kɨƚa ga rö la u pen kuöyaŋ mɨƚep ga anɨbu nɨp hib haglö adö ara. \p \v 13 Nan hapeb hain nɨbö u nan gagep rö göm, nan nɨŋeb nɨŋagep rö göm, ga. Nɨbi bɨ nɨŋmɨdlö nɨŋöl gɨ, nɨpe gö, mab mɨɫaŋ kumi kabö adö laŋ nɨbö ap mɨnöŋ naböŋ iƚ yaŋ luga. \x * \xo 13:13 \xt Mad 24:24; 1Ki 18:24-39; Rep 19:20\x* \v 14 Pen God nɨpe nan hapeb hain nɨbö anɨbu nɨŋebir arö gö, nan hapeb nöd nɨbö amgö ilö nɨpe au nan gagep rö gaia u me, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ gau gau magöŋhalö manö piral nɨpe u nɨŋ udla. Nan hapeb hain nɨbö u nɨbi bɨ gau kalɨp hagö, kale nan hapeb ru mɨlö kɨd ud böŋ nöp al pak lɨla u pen kauyaŋ mɨdöp u hib nɨpe dap rannɨg, nan nɨp rö ap gɨ lɨla. \v 15 Pen God nan hapeb hain nɨbö u nɨp nɨŋebir arö gö, nan ana nan hapeb nöd nɨbö rö gɨ lɨla anɨbu nɨp ake bad u pu gö arö, kamɨŋ löm, manö hagöm haga, “Yad bɨ kub. Hib yad nöp hagmim adö araŋ,” a ga. Anɨg hageia, nɨbi bɨ hib nɨpe haglö adö araga gau magöŋhalö hagö al pak lɨla. \v 16 Nɨpe hagö, nɨbi bɨ hib mɨdeia gau, nɨbi bɨ hib mɨdageia gau; nɨbi bɨ mani iru mɨdeia gau, nɨbi bɨ mani mɨdageia gau; nɨbi bɨ nagɨ wög geila gau, nɨbi bɨ gasɨ kale ke wög geila gau; kale magöŋhalö kƚiñ ap ñɨmagö yɨjɨg kɨd u aka nable laŋ udla. \x * \xo 13:16 \xt Rep 14:9-11; 16:2; 20:4\x* \v 17 Pen nɨbi bɨ kƚiñ anɨbu udagla gau, nan rauöl rö aka nan sɨkim göl rö laga. Kƚiñ anɨbu me, nan hapeb u hib nɨpe aka naba nɨpe me u. \p \v 18 Nɨbi bɨ gasɨ nɨŋ aij gɨpal gau manö iƚ anɨbu uƚhai nɨŋöl rö löp. Nɨŋ aij göm me, nan hapeb anɨbu naba nɨpe iƚ u nɨŋnaböl. Naba anɨbu, bɨ ap hib nɨpe u mɨdöp. Naba anɨbu me kagoƚ kagoƚ kagoƚ (666). \c 14 \s1 Nɨbi bɨ iru nöp kɨmap gɨsön nɨbö ap hagla \p \v 1 Pen kauyaŋ nɨŋem nɨŋnö, Sipsip Pi u Saion Dum ilö laŋ ranöl mɨdö nɨŋöl gɨ, nɨbi bɨ wan hadred podi po dausan (144,000) gau nɨpe aip mɨdeila. Nɨbi bɨ nɨpe aip mɨdeila anɨb gau, nable kale laŋ hib nɨpe u abe, Nap hib u abe kalɨ kƚiñ rɨk lɨlö mɨdeia. \v 2 Pen manö ap kumi kabö adö laŋ au nɨbö ñɨg hij kub bɨg gu hagöp rö aka rɨmu gu mɨlöbö hagöp rö u hagö nɨŋnö. Manö anɨbu, nan gida rö pakpal hagöp rö u haga. \x * \xo 14:2 \xt Rep 1:15; 19:6\x* \v 3 Pen nɨbi bɨ wan hadred podi po dausan (144,000) anɨb gau kale sea kiŋ adö au gɨdaŋ mɨdöm, nan kamɨŋ mɨhau mɨhau abe, bɨ manö ud asɨkep gau abe nɨŋ mɨdlö nɨŋöl gɨ, kale kɨmap gɨsön nɨbö ap hagla. Kɨmap gɨsön nɨbö anɨbu, nɨbi bɨ mɨnöŋ adö iƚ i nɨbö rɨmnap nɨŋöl rö laga; nɨbi bɨ wan hadred podi po dausan (144,000) God rau adog uda anɨb gau nöp kɨmap anɨbu nɨŋöl rö la. \x * \xo 14:3 \xt Ais 42:10; Rep 5:9; 7:4\x* \v 4 Bɨ anɨb gau kale nɨbi aip gɨ ajagpal; bɨ praj rö mɨdpal. Sipsip Pi nɨpe gai arab nɨŋöm, nɨp hain gɨpal. Krais kalɨp nɨbi bɨ aŋ gau nɨbö rau adog udöm, God nɨp abe, Sipsip Pi nɨp abe kalɨp nan magö nöd ral daumɨdal rö nöp ña. \v 5 Manö piral rɨmnap hagagla; nan si nan naij rɨmnap gagla. \s1 Ejol mɨhau nɨgaŋ manö hag ñɨla \p \v 6 Pen kauyaŋ u nɨŋem nɨŋnö, ejol ap kumi kabö aŋ aulɨk u gɨ ajöl gɨ, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i, hañ ke ke löp rö, iƚ ke ke mɨdpal rö, manö yabɨƚ ke ke hagpal rö, ram mɨnöŋ ke ke mɨdpal rö, Krais manö aij pör mɨdeinab u kalɨp hag ñɨnɨg ga. \v 7 Wɨñ kub alöm haga, “God nɨpe manö kub hagnab ñɨn u hadö auöp rö, God nɨp anɨnɨn gö pɨñɨŋ gɨmim. Bɨ Kub kumi kabö adö laŋ, mɨnöŋ naböŋ iƚ i, ñɨg solwara, ñɨg ilam gau magöŋhalö gɨ la u, hib nɨpe u hagpe adö araŋ,” a ga. \p \v 8 Ejol ap, ejol nöd u nɨp hain göl gɨ haga, “God gö daun kub Babilon böŋ nöp ap lug paköp o! Nɨbi bɨ Babilon gau kale nɨbi si bɨ si göm, gɨ naij unbö ke gɨlö gɨlö, nɨbi bɨ ram mɨnöŋ gau gau magöŋhalö nɨŋöm anɨb unbö rö nöp gɨla. Babilon nɨpe ñɨg wain kƚö nɨpe ke ñɨŋöm, nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke rɨmnap gau kalɨp ñö ñɨŋlö, nɨpe göp rö, kale u rö nöp hauƚ alö gɨ naij nöp gɨla,” a ga. \x * \xo 14:8 \xt Ais 21:9; Jer 51:7,8; Rep 17:2; 18:2,3\x* \p \v 9 Ejol ap pen, ejol nöd mɨhau u kalɨp hain göm, wɨñ kub alöm haga, “Nɨbi bɨ nan hapeb u hib nɨpe dap ranöl gɨ, nan nɨp rö nɨŋöm gɨ lɨla u hib nɨpe dap ranöl gɨ, kƚiñ nɨpe u nable laŋ aka ñɨmagö adö au udeinaböl gau, \x * \xo 14:9 \xt Rep 13:12-17\x* \v 10 God nɨp mulu yabɨƚ lugö, ñɨg wain asɨ yabɨƚ u, kap kale yaŋ ralö ajmaŋ rauö, ñö ñɨŋnaböl. Ejol uɫ gau abe, Sipsip Pi u abe nɨŋmɨdlö nɨŋöl gɨ, kalɨp hag mab ke yaŋ u yuö, mab mɨɫaŋ salpa halö u kalɨp inö nɨŋöl gɨ, wög pak mɨdeinaböl. \x * \xo 14:10 \xt Jen 19:24; Sam 75:8; Ais 51:17,22; Jer 25:15-16; Esi 38:22; Rep 16:19; 20:10; 21:8\x* \v 11 Mab mɨɫaŋ u kalɨp inö nɨŋöl gɨ, mab hadu anɨbu ranöm, gɨ damöm, pör pör nöp ap ranöl gɨ mɨdeinab. Anɨb u, nan hapeb anɨbu hib haglö adö arnab nɨbi bɨ gau, nan ana nɨp rö gɨla anɨbu hib haglö adö arnab nɨbi bɨ gau, hib nɨpe kƚiñ anɨbu udnaböl nɨbi bɨ gau, God kalɨp pen ilön kub yabɨƚ u sɨdö aŋ, sɨbön yaŋ, pör pör nöp ñɨnab,” a ga. \x * \xo 14:11 \xt Ais 34:10\x* \v 12 Anɨg gɨnab rö, Krais nɨbi bɨ nɨpe gau ap lug pakagun, a göm, God Manö hagöp rö nɨŋ ud pɨdöŋ göm, hagöp rö göm, Jisas nɨp cɨg aij göl gɨ nöp mɨdaiöl. \x * \xo 14:12 \xt Rep 13:10\x* \p \v 13 Pen manö ap kumi kabö adö laŋ nɨbö yɨp haga, “Manö hagnɨg gabin i kalɨ kƚiñ rɨkmön. Mɨñi marö göp ñɨn i, nɨbi bɨ Bɨ Kub nɨp nɨŋ udöm umnaböl gau, mɨñ mɨñ gɨnaböl,” a ga. Hageia, God Ana nɨpe haga, “Nɨŋö yabɨƚ. Kale marö udöl gɨ wög uɫham gɨ mɨdpal rö, kale ake löm, mɨñ mɨñ göl gɨ mɨdeinaböl,” a ga. \s1 Nan wög mɨnöŋ adö iƚ i pɨdöŋ göp \p \v 14 Pen yad nɨŋnö, Bɨ ap Ñɨ nɨpe rö bɨ ap, kumi kabö rud bad adö au asɨk mɨdeia. Nabɨc cög nɨpe laŋ, kabö gol udöm usajɨl bad gɨla ap rol göm, ru agon gɨƚapi rö gɨgabe göp ru kɨd yabɨƚ wid magö rɨk daubal rö ap ud mɨdeia. \x * \xo 14:14 \xt Dan 7:13\x* \p \v 15 Pen ejol ap, God sabe gep ram raul mɨgan yaŋ nɨbö apöm, bɨ kumi kabö rud bad adö au asɨk mɨdeia u nɨp wɨñ kub alöm haga, “Mɨnöŋ naböŋ adö yaŋ wid magö gau po göp. Wid rɨk dauep ñɨn u auöp rö, ru agon gɨƚapi rö ne anɨbu udmön, rɨk dap magum gɨmön,” a ga. \v 16 Hageia, bɨ kumi kabö rud bad adö au asɨk mɨdeia u, ru agon gɨƚapi rö nɨpe u ud rɨb gɨ dö madö göm, wid magö mɨnöŋ naböŋ adö gau rana gau magöŋhalö rɨb gɨ dö madö gɨ dap magum ga. \p \v 17 Ejol ap pen God sabe gep ram raul mɨgan kumi kabö adö laŋ au nɨbö höŋ aua. Nɨpe u rö nöp ru agon gɨƚapi rö ap udöl mɨdeia. \p \v 18 Magö anɨbu nöp, ejol mab mɨɫaŋ abad mɨdmɨdöp u, God nɨp nan sabe gep bɨd au nɨbö apöm, ejol ru agon gɨƚapi rö udöl mɨdeia u nɨp wɨñ kub alöm haga, “Wain magö mɨnöŋ naböŋ adö yaŋ nɨbö gau po göp rö, ru agon gɨƚapi rö ne u ud wain magö magöŋhalö rɨk dap magum gɨmön,” a ga. \x * \xo 14:18 \xt Joe 3:13\x* \v 19 Anɨg hageia, ejol anɨbu, ru agon gɨƚapi rö nɨpe u ud rɨb gɨ dö madö göm, wain magö gau rɨk dam, God nɨp mulu lugö wain magö abhib jakep ka mɨgan u yua. Ka anɨbu God nɨbi bɨ gɨ naij gɨmɨdal gau kalɨp pen ilön ñɨnɨm rö mɨdöp. \p \v 20 Wain magö abhib jakep ka mɨgan anɨbu daun kub höŋ adö mɨdeia. Wain magö mɨgan anɨbu yuö, abhib jaklö nɨŋöl gɨ, hagape u ran ajmaŋ rauöm, ñɨg uƚ kub ap lugöp rö, hag ap lugöl gɨ, kilomida unbö ñɨn juöl ajɨp böŋ daŋ (300)\f + \fr 14:20 \ft Grik manö hagöm 1,600 sɨdadia\f* rö ara. Hagape uƚ kub anɨbu kaj hos nabɨc adö lagod mɨdöp rö u nöp adö lagod areia. \x * \xo 14:20 \xt Ais 63:3; Rep 19:15\x* \c 15 \s1 Ejol gau geinaböl, marö kub ke ke unbö mudun jɨŋ u gɨnab \p \v 1 Pen nan ke hain nɨbö nɨŋöm aiö hagep rö ap halö, kumi kabö aŋ aulɨk ga nɨŋnö. Marö unbö mudun jɨŋ gau gö, God nɨp mulu yabɨƚ lugöp u böŋ nöp naböŋ junab, a göm, ejol nɨpe unbö mudun jɨŋ gau kalɨp hagö, marö kub anɨb gau dap mɨnöŋ naböŋ iƚ i aunɨg geila. \p \v 2 Pen iƚ anɨb au nɨŋnö, ñɨg waŋö glas rö ap mab mɨɫaŋ halö uɫ maɫɨ göm au mɨdeia. Nɨbi bɨ nan hapeb hib naba mɨdöp nan u abe, nan ana nɨp rö gɨla u abe aip pen pen göm win gɨla gau, goƚ anɨb au urak mɨdeila. God kalɨp nan gida rö ke ke ñö, \v 3 bɨ Mosɨs God nɨp wög gɨ ñɨmɨdöp manö u abe, Sipsip Pi manö u abe hagöl gɨ, kɨmap hagöm hagla, \q1 “God, ne Bɨ Kub kƚö unbö ke halö. \q2 nan nɨhön gɨnabin a gɨnabön, gɨnabön. \q1 Ne kiŋ bɨ kub ram mɨnöŋ gau magöŋhalö, \q2 Kiŋ kale mɨdpan u, \q1 pör pör yɨjɨg gɨmön, \q2 kabö rö nöp gɨpan. \x * \xo 15:3 \xt Eks 15:1; Sam 139:14; 145:17\x* \q1 \v 4 Nɨbi bɨ magöŋhalö nöp nɨŋöm, ana udnaböl. \q2 Ne añɨ nöp uɫ mɨdpan. \q1 Nöp Bɨ Kub, a göm, \q2 hib ne haglö adö arnab. \q1 Ne nagɨ yɨjɨg göl adö u nöp \q2 gɨ aij gɨpan u nɨŋöm, \q1 nɨbi bɨ ram mɨnöŋ gau nɨbö gau nɨbö magöŋhalö apöm \q2 nöp sabe gɨnaböl,” a gɨla. \x * \xo 15:4 \xt Jer 10:6-7; Sam 86:9\x* \p \v 5 Pen yad kauyaŋ nɨŋem nɨŋnö, God nɨp sabe gep sel ram au Ram Raul Mɨgan Kamɨŋ Aij Ke Yabɨƚ u hiɨköl mɨdeia. \x * \xo 15:5 \xt Eks 38:21\x* \v 6 Pen ejol unbö mudun jɨŋ u, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i gau kalɨp marö kub unbö mudun jɨŋ ñɨnɨg, God sabe gep ram raul mɨgan yaŋ nɨbö höŋ aula. Ejol anɨb gau, waƚɨj rud aij mɨmailö ga gau nöp löm, dip nagɨ kabö gol udöm gɨla gau pabɨƚ aŋ au pɨg löm aula. \v 7 Nan kamɨŋ mɨhau mɨhau anɨb gau añɨ ap apöm ejol unbö mudun jɨŋ gau kalɨp kɨnaŋ kabö gol udöm gɨla ke ke ña. Kɨnaŋ mɨgan anɨb gau, Bɨ Kub pör pör mɨdeinab u, nɨbi bɨ gɨ naij gɨlö God kalɨp mulu kal nɨŋöm mɨŋör ñɨnab u ajmaŋ rauöm mɨdeia. \v 8 God mailö aij ke nɨpe u abe, kƚö naij nɨpe u abe gö, hadu kub yabɨƚ God sabe gep ram anɨbu ajmaŋ rau mɨdeia. Nɨbi bɨ ap sabe gep ram anɨbu raul mɨgan aröl rö laga. Ejol unbö mudun jɨŋ u, marö kub unbö mudun jɨŋ nɨbi bɨ ñɨnɨg geila gau ñɨ haknaböl u nöp, hainö ram raul mɨgan anɨbu aröl rö lɨnab. \x * \xo 15:8 \xt 1Ki 8:10-11; 2Kr 5:13-14; Ais 6:4\x* \c 16 \s1 Ejol marö kub unbö mudun jɨŋ gau ud daula \p \v 1 Pen yad nɨŋnö, manö ap God sabe gep ram raul mɨgan yaŋ nɨbö ejol unbö mudun jɨŋ gau kalɨp wɨñ kub alöm haga, “Nɨbi bɨ gɨ naij gɨlö God kalɨp mulu kal nɨŋöm mɨŋör ñɨnab u, kɨnaŋ unbö mudun jɨŋ ajöŋ laŋ ajmaŋ rauöm mɨdöp gau, dam mɨnöŋ adö yaŋ hoŋ gɨpe araŋ,” a ga. \p \v 2 Anɨg hageia, ejol nöd u kɨnaŋ nɨpe dam mɨnöŋ adö yaŋ hoŋ gö, nɨbi bɨ nan hapeb kƚiñ u udöm, nan ana nɨp rö gɨla sabe geila gau, kalɨp wös hapeb ilön kub udep gau la. \x * \xo 16:2 \xt Eks 9:10; Rep 13:12-17\x* \p \v 3 Ejol yɨgwö aŋ nɨbö u, kɨnaŋ nɨpe dam ñɨg solwara adö u hoŋ gö, ñɨg solwara u, bɨ uma hagape u rö löm, nan ñɨg solwara aŋ anɨb gau mɨdeila gau, magöŋhalö um hakla. \x * \xo 16:3 \xt Eks 7:17-21\x* \p \v 4 Ejol yɨgwö nɨgaŋ nɨbö u, kɨnaŋ nɨpe dam, ñɨg ilam juöp gau abe ñɨg yɨharɨŋ ap lugöp adö gau abe hoŋ gö, ñɨg gau magöŋhalö hagape la. \v 5 Pen ejol ñɨg magöŋhalö abad mɨdöp u haga, \q1 “Ne Bɨ Uɫ. \q2 Ne hadame dagol mɨdmɨdan; ne uri u rö nöp mɨdpan. \q1 Ne manö ud asɨk aij yabɨƚ gɨmön, \q2 kalɨp nɨŋö yabɨƚ anɨg gɨpan. \q1 \v 6 Nɨbi bɨ anɨb gau nöp me, nɨbi bɨ ne gau kalɨp al pak löm, \q2 bɨ manö ne hagep gau kalɨp al pak löm gɨlö, \q1 hagape kale luga u me, \q2 ne kalɨp pen u rö nöp hagape ñö ñɨŋaböl u, \q2 kale ke göm udaböl me u,” a ga. \m \v 7 Anɨg hageia, manö ap God nɨp nan sabe gep bɨd adö au nɨbö haga, \q1 “God Bɨ Kub kƚö naij ke yabɨƚ. \q2 Ne manö ud asɨk aij yabɨƚ gɨmön \q2 kalɨp nɨŋö yabɨƚ anɨg gɨpan,” a ga. \x * \xo 16:7 \xt Sam 19:9; Rep 15:3\x* \p \v 8 Ejol yɨgwo mɨlö u, kɨnaŋ nɨpe u dam sɨdö u nɨp hoŋ gö, nɨbi bɨ gau kalɨp kal yabɨƚ nɨŋnɨm rö la. \v 9 Kal yabɨƚ nɨŋöm, kalɨp rapɨn ina u pen nan si nan naij gɨla u, nɨhön gɨnɨg anɨg gɨpun, a göm, arö göm, mɨd aij göm, God hib nɨpe haglö adö araga. God hanɨp marö ñab u, a göm, nɨp hag jula. \x * \xo 16:9 \xt Rep 9:20-21\x* \p \v 10-11 Ejol mamɨd u, kɨnaŋ nɨpe u dam nan hapeb sea kiŋ nɨpe adö au hoŋ gö, nɨbi bɨ nɨpe abad mɨdmɨdöp aŋ au adɨŋ sɨb ga. Wös hapeb löm, ilön kub gö, aɫab hau gɨ dö gɨla u pen nan si nan naij gɨla u, nɨhön gɨnɨg anɨg gɨpun, a göm, arö gagla; göl gɨ nöp mɨdöm, God kumi kabö adö laŋ au mɨdöp u nɨp hag jula. \x * \xo 16:10-11 \xt Eks 10:22; Ais 8:21-22\x* \p \v 12 Ejol kagoƚ jɨŋ u, bɨ kiŋ ram mɨnöŋ sɨdö auab gau nɨbö aunaböl a göm, kɨnaŋ nɨpe u dam ñɨg kub yabɨƚ Yupredis hoŋ gö, ñɨg anɨbu böŋ nöp mɨƚep ga. \x * \xo 16:12 \xt Ais 11:15\x* \p \v 13 Anɨg gö nɨŋöl gɨ, aiön pi mɨhau nɨgaŋ baŋ mɨhau nɨgaŋ rö leia nɨŋnö. Ap re ubɨƚ meg mɨgan u nɨbö apjaka; ap nan hapeb meg mɨgan u nɨbö apjaka; ap bɨ God manö hagabin a göm manö piral nöp hagnab u meg mɨgan u nɨbö apjaka. \v 14 Aiön pi anɨb gau nan gagep rö göl rö la. Kale amöm kiŋ ram mɨnöŋ ke ke gau gau mɨdpal gau magöŋhalö uɫ gɨ dap magum göm, God Bɨ kƚö ke halö ñɨn kub nɨpe hag la anɨbu, pen pen gɨnaböl. \x * \xo 16:14 \xt Rep 19:19\x* \p \v 15 “Nɨŋ aij gɨmim! Yad aunɨg gabin u, bɨ nan si udep gau nɨŋ mɨdagpal magö u nöp aubal rö u aunabin! Anɨb u me, nɨbi bɨ uhön hanagöm waƚɨj lɨ aij göm mɨdeinaböl gau mɨñ mɨñ gɨnaböl; magö nöp gau ajlö, kalɨp nable gagnab!” \x * \xo 16:15 \xt Mad 24:43-44; Rep 3:3\x* \p \v 16 Pen aiön pi anɨb gau, bɨ kiŋ ram mɨnöŋ ke ke gau nɨbö kalɨp uɫ gɨ dap magum gɨla; ram mɨnöŋ dap magum gɨla anɨbu Hibru manö hagöm Amagedon a gɨpal. \x * \xo 16:16 \xt Sek 12:11\x* \p \v 17 Ejol mudun jɨŋ u, kɨnaŋ nɨpe u hoŋ ga aŋ nöp adö laŋ gau. Hoŋ gö, manö ap sea kiŋ God sabe gep ram raul mɨgan yaŋ nɨbö wɨñ kub alöm haga, “Naböŋ juöp,” a ga. \v 18 Anɨg hagö nɨŋöl gɨ, rɨmu hagöm gu gö arö nɨŋöl gɨ, añɨm añɨm udöl gɨ amdam magö bol gau ap lug paköm, munmon kub yabɨƚ nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i nöd nɨŋagmɨdal rö ap aua. \x * \xo 16:18 \xt Rep 4:5; 8:5\x* \v 19 Munmon kub yabɨƚ anɨbu udöm, daun kub yabɨƚ Babilon u pabu göm, asɨk naböŋ mɨhau nɨgaŋ löm, daun kub ram mɨnöŋ ke ke gau ram nan gau bɨg ju pa jö ma jö gabin, a göm, ulɨs malɨs ga. Ga anɨbu, God nɨpe mulu kal nɨŋöm, Babilon nɨbi bɨ gɨla u hauƚ gagöm, kalɨp ñɨg asɨ kap ajöŋ laŋ ajmaŋ raua u ñö ñɨŋla. \x * \xo 16:19 \xt Rep 14:10\x* \v 20 Pen ram mɨnöŋ pro ñɨg rɨb gɨgabö ga gau abe, ram mɨnöŋ ilö gau abe, böŋ nöp ur ga. \x * \xo 16:20 \xt Rep 6:14\x* \v 21 Marö kub yabɨƚ u me, möŋ gapɨ magö kub yabɨƚ gau, magö añɨ añɨ ñɨn juöl mɨhöp ado gɨ da unbö sɨduŋ laŋ (50) kilo rö, kumi kabö adö laŋ nɨbö lugöm, nɨbi bɨ gau kalɨp kal halö paka. Kalɨp kal halö pakö God nɨp böŋ nöp hag jula. \x * \xo 16:21 \xt Eks 9:23-24; Rep 11:19\x* \c 17 \s1 Bɨ si udep nɨbi u ilön kub udnab \p \v 1 Ejol unbö mudun jɨŋ marö ke ke daula gau, ap apöm yɨp haga, “Iƚ i auö, nöp nan ap yamnö nöŋ! God geinab bɨ si udep nɨbi naij yabɨƚ u pen ilön kub udnɨg gab. Daun kub yabɨƚ ñɨg iru nöp söl au mɨdöp u nöp hagabin. \x * \xo 17:1 \xt Jer 51:12-13\x* \v 2 Bɨ kiŋ ram mɨnöŋ ke ke mɨdpal gau, bɨ si udep nɨbi anɨbu aip gɨ ajöl göm, nɨbi bɨ mɨnöŋ adö iƚ i yɨharɨŋ gau u rö nöp, nan si nan nɨpe gɨmɨdöp u kalɨp ñɨg wain nɨpe ñö ñɨŋlö, kalɨp hauƚ alöp,” a ga. \x * \xo 17:2 \xt Ais 23:17; Jer 51:7; Rep 14:8\x* \p \v 3 Pen God Ana u yɨp ba lö nɨŋöl gɨ, ejol u yɨp dam ram mɨnöŋ kabö nöp mɨdöp aŋ gau arö nɨŋnö, nɨbi ap, nan hapeb hagape ap adö laŋ asɨk mɨdeia. Nan hapeb anɨbu, hañ romaŋ nɨpe gau, hib God nɨp hag juep iru yabɨƚ nöp kalɨ kƚiñ rɨk lɨlö mɨdeia. Nabɨc cög nɨpe unbö mudun jɨŋ u löm, kom unbö sɨduŋ laŋ löm ga. \x * \xo 17:3 \xt Rep 13:1\x* \v 4 Pen nɨbi nɨŋnö anɨbu, waƚɨj hagape nɨbi kub lɨbal rö löm, kabö gol iru nöp, kabö aij aij mani kub rauep iru nöp, magö pro kɨbap mɨƚep rö rud gab “pöl” a gɨpal u iru nöp, hañ romaŋ nɨpe gau magöŋhalö lö, mailö mailö göl gɨ mɨdeia. Kap kabö gol udöm gɨla ap ud mɨdeia. Kap mɨgan anɨb yaŋ, bɨ aip si göm nan si prɨ naij yabɨƚ geia gau ajmaŋ rau mɨdeia. \x * \xo 17:4 \xt Jer 51:7; Rep 18:16\x* \v 5 Nable cög nɨpe laŋ manö pi göl mɨdmɨdöp ap kalɨ kƚiñ rɨkla: \qc \sc DAUN KUB YABƗȽ BABILON U\sc*, \sc NƗBI SI BƗ SI GƗ AJPAL GAU ABE\sc*, \sc NƗBI BƗ NAGƗ NAIJ YABƗȽ GƗPAL GAU ABE\sc*, \sc NƗME KALE ME U\sc*. \m \v 6 Pen yad nɨŋnö, nɨbi anɨbu, nɨbi bɨ Jisas nɨŋ udöm manö aij nɨpe waiö hag ñeila gau kalɨp al pak löm hagape kale ñɨg wain rö ñɨŋöm hauƚ al mɨdeia. \p Ga anɨbu nɨŋem, ju damem gasɨ mɨlö lɨ mɨdainö. \x * \xo 17:6 \xt Rep 18:24; 19:2\x* \v 7 Pen ejol anɨbu yɨp haga, “Nɨhön gɨnɨg ju dammön gasɨ mɨlö lɨbanŋ Nan hapeb nabɨc unbö mudun jɨŋ löm, kom unbö sɨduŋ laŋ löm göp u abe, bɨ si udep nɨbi nan hapeb adö laŋ asɨk ajab u abe, manö iƚ u nöp hag ñɨnɨg gabin. \x * \xo 17:7 \xt Rep 13:1\x* \v 8 Nan hapeb nɨŋabön anɨbu, nöd mɨdmɨdöp, mɨñi mɨdagöp, pen söl mɨdöp, nɨpe uƚöm mɨgan mauɨñ juaga yaŋ nɨbö auö, God gö böŋ nöp ur gɨnab. God ram mɨnöŋ hadame dagol gau gɨ laga ñɨn u, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i udnabin a göm nɨŋa gau, hib kale kalɨ kƚiñ rɨka buk nɨpe yaŋ. Pen nɨbi bɨ hib kale kalɨ kƚiñ rɨkaga gau, nan hapeb anɨbu kauyaŋ mɨdnab u nɨŋöm, aiö yabɨƚ gɨnaböl. Nɨhön gɨnɨg: nɨpe nöd mɨdmɨdöp, mɨñi mɨdagöp, pen hainö kuöyaŋ mɨdeinab. \x * \xo 17:8 \xt Dan 12:1; Rep 11:7; 13:7\x* \p \v 9 “Manö anɨb gau nɨŋ aij göm nöp me, nɨŋbal. Nan hapeb nabɨc nɨpe unbö mudun jɨŋ mɨdöp nɨŋajan u, manö iƚ adö mɨhöp mɨdöp. Nabɨc unbö mudun jɨŋ anɨb gau, dum unbö mudun jɨŋ nɨbi anɨbu asɨk mɨdöp gau me. \v 10 Pen nabɨc unbö mudun jɨŋ anɨb gau, kiŋ unbö mudun jɨŋ gau me. Kiŋ anɨb gau, unbö mamɨd u kiŋ mɨdöm hadö umla, mɨñi kagoƚ jɨŋ u nɨpe kiŋ mɨdöp. Kiŋ mudun jɨŋ u hainö aunɨg gab. Pen aueinab u, pro magö ap nöp mɨdeinab. \v 11 Pen nan hapeb nöd mɨdmɨdöp, mɨñi mɨdagöp u, nɨpe ke kiŋ raleb jɨŋ u aunab. Nɨpe me, kiŋ unbö mudun jɨŋ gau nɨbö bɨ ap. God gö nɨpe böŋ nöp ap lug paknab. \v 12 Pen kom unbö sɨduŋ laŋ nɨŋajan gau, kiŋ unbö sɨduŋ laŋ. Kale mɨñi kiŋ mɨdagpal pen hainö God gö kale magö añɨ ap nöp kiŋ mɨdöm, nan hapeb u aip wög göl gɨ, nɨbi bɨ gau abad mɨdeinaböl. \x * \xo 17:12 \xt Dan 7:7,24\x* \v 13 Kale gasɨ adö añɨ nɨŋöm, nan hapeb u nɨp haglö, nɨpe kuö kalɨp u udöm, nɨbi bɨ gau kalɨp abad mɨdeinab. \v 14 Kiŋ anɨb gau, Sipsip Pi u aip pen pen gɨnaböl u pen nɨpe bɨ kub gau magöŋhalö Bɨ Kub kale mɨdöm, kiŋ gau magöŋhalö Kiŋ kale mɨdöm göp rö, nɨp al pak löl rö lagöp. Nɨbi bɨ nɨpe ke wɨñ alöm udöp gau, nɨp cɨg göl gɨ nöp mɨdeinaböl rö, nɨpe aip kiŋ anɨb gau gɨlö böŋ nöp ap lug paknaböl,” a ga. \p \v 15 Pen ejol anɨbu yɨp haga, “Ñɨg gau bɨ si udep nɨbi asɨk mɨdajɨp nɨŋajan gau, nɨbi bɨ hañ ke ke löm, manö yabɨƚ ke ke hagöm, ram mɨnöŋ ke ke mɨdpal gau me. \v 16 Kom unbö sɨduŋ laŋ nɨŋajan gau abe, nan hapeb u abe, bɨ si udep nɨbi u nɨp mulu kal yabɨƚ nɨŋöm, nan nɨpe gau magöŋhalö pɨƚɨ gɨ udeinaböl me, magö nöp mɨdeinab. Pen hañ romaŋ nɨpe u ñɨŋöm, naböŋ naböŋ mɨdeinab gau laulö in habɨk arnab. \x * \xo 17:16 \xt Rep 18:8\x* \v 17 Nɨhön gɨnɨg: God kalɨp gasɨ ñö, gasɨ adö añɨ nɨŋöm, nan hapeb u nɨp hagö, kuö kale u udöm gö arö me, God gɨnab a göm hag la rö nöp gɨnab. \v 18 Pen bɨ si udep nɨbi nɨŋajan anɨbu, nɨpe me daun kub yabɨƚ kiŋ ram mɨnöŋ ke ke gau magöŋhalö abad mɨdöp daun kub anɨbu,” a ga. \c 18 \s1 Babilon ap lug paknɨg gab \p \v 1 Pen naböŋ nɨŋem nɨŋnö, ejol ap halö kumi kabö adö laŋ nɨbö auajɨp. Ejol anɨbu, God hag lö bɨ kub yabɨƚ mɨdeia. Kumi kabö adö laŋ nɨbö apöm, mailö aij nɨpe u gö, mɨnöŋ naböŋ iƚ i magöŋhalö mailö ga. \v 2 Ejol anɨbu apöm wɨñ kub alöm haga, \q1 “God gö daun kub yabɨƚ Babilon böŋ nöp ap lug paköp o! \q2 Böŋ nöp ap lug paköp o! \q1 God gö daun kub anɨbu, nɨbi bɨ ap mɨdagöp yabɨƚ; \q2 kɨjaki aiön pi yaur naij gau nöp mɨdöp e. \x * \xo 18:2 \xt Rep 14:8; Ais 13:21; 34:11-14; Jer 50:39\x* \q1 \v 3 Nɨhön gɨnɨg: nɨbi bɨ Babilon gau kale nɨbi si bɨ si göm, \q2 gɨ naij unbö ke gɨlö gɨlö, \q1 nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke ke gau magöŋhalö nɨŋöm \q2 anɨb unbö rö nöp gɨpal. \q1 Babilon nɨpe ñɨg wain kƚö nɨpe ke ñɨŋöm, \q2 nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke rɨmnap gau kalɨp ñö ñɨŋlö, \q1 nɨpe göp rö, kale u rö nöp \q2 hauƚ alöm gɨ naij nöp gɨpal. \q1 Kiŋ mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i gau, \q2 nɨpe aip gɨ ajöm, gɨ naij nöp gɨpal. \q1 Pen nɨpe nan aij aij gau udnam a göm pör gasɨ nɨŋöb rö, \q2 bɨ mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i nan sɨkim gɨpal gau mani kub udpal,” a ga. \p \v 4 Pen yad nɨŋnö, manö ap halö kumi kabö adö laŋ nɨbö haga, \q1 “Nɨbi bɨ yad Babilon mɨdpim gau, daun anɨbu höŋ adö ammim, \q2 Babilon kai aip uɫ gagmim. \q1 Nan si nan naij kale gɨpal gau, kale aip gagmim. \q2 Ilön kub kale udnɨg gaböl u, kale u rö nöp udagmim. \x * \xo 18:4 \xt Ais 48:20; Jer 50:8; 51:6,45; 2Ko 6:17\x* \q1 \v 5 Nan si nan naij gɨpal gac u, nan asmen kub rö aram aram \q2 kub yabɨƚ ap ran ara kumi kabö adö laŋ. \q1 God nɨŋöm kale nan si nan naij gɨpal u \q2 gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdöp. \x * \xo 18:5 \xt Jen 18:20-21; Jer 51:9\x* \q1 \v 6 Babilon nɨpe nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp gɨ naij ga rö u, \q2 ne pen nɨp u rö nöp gɨ naij gɨmön. \q1 Pen Babilon nɨpe nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp gɨ naij ga rö nöp wasö; \q2 nɨp pen gɨ naij ke yabɨƚ gɨmön. \q1 Babilon nɨpe nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp ñɨg asɨ ñöb rö wasö; \q2 nɨp pen ñɨg asɨ ke yabɨƚ kap nɨpe hoŋ gɨmön nɨp ñö ñɨŋnɨm. \x * \xo 18:6 \xt Sam 137:8; Jer 50:15,29; 2De 1:6\x* \q1 \v 7 Nan iru nöp udnam, a göm, hib nɨpe ke dap ranöb rö u, \q2 nɨp pen ilön mab unbö ke yabɨƚ ñö, mög yabɨƚ gɨnɨm. \q1 Gasɨ nɨpe ke nɨŋöm hagöp, \q2 ‘Yad nɨbi kwin aui asɨk mɨdpin. \q1 Yad nɨbi adu mɨdagpin; \q2 mɨŋör rɨmnap yɨp udnɨm rö lagöp,’ a göp. \x * \xo 18:7 \xt Ais 47:7-9\x* \q1 \v 8 Anɨg hagöp u \q2 pen God Bɨ Kub \q1 nɨp manö kub hagöm ilön ñɨnab u, \q2 bɨ kƚö unbö ke yabɨƚ mɨdöp. \q1 God Bɨ Kub nɨpe gö, ñɨn añɨ ap nöp mɨña kub gɨnab; \q2 mɨɫöŋ kub gɨnab; nan magö pɨlagnab, kɨyö kub gɨnab. \q1 Pen God Bɨ Kub nɨpe gö, \q2 Babilon mab mɨɫöŋ lug in habɨk ñɨŋ arnab. \x * \xo 18:8 \xt Rep 17:16\x* \p \v 9 “Babilon mab inöm hadu ap ranö nɨŋöm, kiŋ ram mɨnöŋ ke gau nɨbö nɨbi anɨbu aip gɨ ajmɨdal gau mög gö mɨɫöŋ gɨnaböl. \x * \xo 18:9 \xt Esi 26:17; 27:30-35\x* \v 10 Nɨbi u nɨp ilön mab ke yabɨƚ gɨnab anɨbu, hanɨp u rö nöp gɨnɨm rö löp, a göm, ke ke au daŋ mɨdöm mɨɫöŋ göm hagnaböl, \q1 ‘Wasö e! Wasö e! Daun kub ke yabɨƚ e! \q2 Babilon daun kub kƚö ke yabɨƚ e! \q1 Ne wan aua nöp manö kub nɨŋmön, \q2 pen ilön kub udmön böŋ nöp ap lug pakpan,’ a gɨnaböl. \p \v 11 “Pen daun kub anɨbu ap lug paknab rö, bɨ nan sɨkim gɨmɨdal gau, mɨñi nɨbi bɨ gau nan hanɨp rauagnaböl, a göm, mög gö mɨɫöŋ gɨnaböl. \x * \xo 18:11 \xt Esi 27:36\x* \v 12 Nan kale anɨb gau me, kabö gol, kabö silpa, kabö pro aij aij ke ke mani kub rauep, magö pro kɨbap mɨƚep rö rud gab ‘pöl’ a gɨpal u; laplap aij yabɨƚ nan ‘linɨn’ a gɨpal u rɨk dam pak al dör gɨmɨdal u, laplap mu, laplap aɫɨ, laplap ganwan hib nagɨ rö ud al dör göm ‘silk’ a gɨpal u; mab haƚɨŋ aij auep ke ke gau; kaj elpad meg kub udöm nan ke ke iru nöp gɨmɨdal gau; mab po aij aij mani kub rauep nan ke ke iru nöp gɨmɨdal gau; nan ain rö ‘brons’ a gɨpal u, ain u, kabö ‘mabɨl’ a gɨpal u udöm nan ke ke iru nöp gɨmɨdal gau; \x * \xo 18:12 \xt Esi 27:12,13,22\x* \v 13 nan haƚɨŋ aij auep ñɨg ke ke gau, pauda ke ke gau ‘sɨnamɨn’ u, ‘spais’ u, ‘insens’ u, ‘mö’ u, ‘pƚaginsens’ u; ñɨg wain abe, olip wel abe; wid magö abe, plaua abe; kaj kau abe sipsip abe; kaj hos abe, nan kaj hos adɨklö ɫɨp gɨ ud ajpal gau abe; nɨbi bɨ kalɨp rau daulö nagɨ wög gɨmɨdal gau abe, nɨbi bɨ aip pen pen göm kalɨp nagɨ lɨ daulö nagɨ wög gɨmɨdal gau abe. Nan kale sɨkim gɨmɨdal anɨb gau me u. \p \v 14 “Pen bɨ nan sɨkim gɨmɨdal gau Babilon nɨp hagnaböl, ‘Hañ romaŋ ne gasɨ göp nan aij aij ne gau magöŋhalö adɨŋ hir göp. Kabö gol silpa mani nan aij ke ke iru nöp ne u magöŋhalö hadö ur göp. Hainö kuöyaŋ udagnabön,’ a gɨnaböl. \p \v 15 “Bɨ Babilon au nan gau sɨkim göm, mani kub udmɨdal bɨ gau, Babilon u nɨp ilön mab ke yabɨƚ gɨnab anɨbu, hanɨp u rö nöp gɨnɨm rö löp, a göm, ke ke au daŋ mɨdöm mɨɫöŋ göl gɨ \x * \xo 18:15 \xt Esi 27:31,36\x* \v 16 hagnaböl, \q1 ‘Wasö e! Wasö e! \q2 Daun kub ke yabɨƚ e! \q1 Daun kub kƚiñ aij anɨbi, waƚɨj aij aij, \q2 laplap aij yabɨƚ linɨn rɨk dam pak al dör gɨmɨdal u, \q1 laplap mu, laplap aɫɨ udöm rɨb adɨk lɨ mɨdmɨdöp; \q2 kabö gol, kabö pro aij aij ke ke mani kub rauep, \q1 magö pro kɨbap mɨƚep rö rud gab “pöl” a gɨpal u udöm \q2 rɨb adɨk lɨ mɨdmɨdöp. \x * \xo 18:16 \xt Rep 17:4\x* \q1 \v 17 Pen mɨñi wan aua nöp nan aij aij nɨpe anɨb gau \q2 magöŋhalö hadö böŋ nöp ur göp,’ a gɨnaböl. \p “Ñɨg magɨb kapden gau abe, bɨ wög gep kale gau abe, nɨbi bɨ ñɨg magɨb adö ajpal gau abe, nɨbi bɨ ñɨg magɨb nan kago ud sɨkim gɨpal gau abe, magöŋhalö ke ke au daŋ mɨdeinaböl. \x * \xo 18:17 \xt Ais 23:14; Esi 27:27-29\x* \v 18 Ke ke au daŋ mɨdöm, daun kub anɨbu mab inöm hadu kub upɨƚ areinab u nɨŋöm hagnaböl, ‘Daun kƚö ke yabɨƚ i rö ap nöd mɨdagmɨdöp e!’ gɨnaböl. \x * \xo 18:18 \xt Esi 27:32\x* \v 19 Kale haƚpɨƚ udöm, nabɨc adö kale laŋ ud yuöl gɨ yuöl gɨ hagnaböl, \q1 ‘Wasö e! Wasö e! Babilon daun kub kƚö ke yabɨƚ e! \q2 Babilon nɨpe mɨdö nɨŋöl gɨ, kabö gol, kabö silpa, mani, \q1 nan aij aij mani kub rauep nan gau ke ke iru nöp mɨdö, \q2 ñɨg magɨb ajöl gun, mani iru nöp udmɨdun u, \q1 pen mɨñi wan aua nöp nan aij nɨpe anɨb gau \q2 magöŋhalö hadö böŋ nöp ur göp,’ a gɨnaböl. \q1 \v 20 “Pen God nɨpe gö Babilon böŋ nöp pa jö ma jö gɨ mɨdöp u, \q2 kale kumi kabö adö laŋ mɨdpim gau \q1 paj hagmim obi ale ale gɨmim mɨñ mɨñ gɨmim! \q2 God gö, bɨ si udep nɨbi anɨbu böŋ nöp ap lug paköp u, \q1 kale Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpim gau abe, \q2 Krais manö aij nɨpe ud arep bɨ gau abe, \q1 God manö hagep bɨ gau abe, kale obi ale ale gɨmim \q2 mɨñ mɨñ gɨmim! \q1 Nɨpe kalöp gɨ naij ga u nɨŋöm \q2 God nɨpe nɨp manö kub hagöm, \q2 nɨp pen ilön kub yabɨƚ ñöb me u,” a ga. \x * \xo 18:20 \xt Ais 44:23; Dud 32:43; Jer 51:48\x* \p \v 21 Pen magö anɨbu, ejol kƚö ke yabɨƚ ap, kabö kub yabɨƚ wid magö pak hib jaköm plaua gɨpal kabö u rö ap ud ñɨg solwara aŋ au ud yuöm haga, \q1 “Anɨg unbö rö nöp daun kub ke yabɨƚ Babilon \q2 ud waƚ gɨ yulö hainö nɨbi bɨ kuöyaŋ nɨŋagnaböl. \x * \xo 18:21 \xt Jer 51:63-64; Esi 26:21\x* \q1 \v 22 Babilon nɨbi bɨ mɨñ mɨñ göl gɨ, nan gida rö paköl gɨ, \q2 gabu paköl gɨ, aƚɨŋ magö pu göl gɨ, mɨdageinaböl. \q1 Wög adö ke ke gɨpal rö u, gagnaböl. \q2 Wid magö pak hib jaköm plaua gɨpal rö u, gagnaböl. \x * \xo 18:22 \xt Ais 24:8; Esi 26:13\x* \q1 \v 23 Nɨbi bɨ ƚam mailö daun kub aŋ anɨbu kuöyaŋ nɨŋagnaböl. \q2 Nɨbi bɨ ñɨlö udöm, mɨñ mɨñ göm, gagnaböl. \q1 Nɨbi bɨ ne sɨkim gɨmɨdal gau, \q2 ram mɨnöŋ ke ke gau bɨ kub yabɨƚ mɨdmɨdal. \q1 Pen nɨbi bɨ ne kuj göm, manö piral hagöm gɨlö, \q2 nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke ke gau \q1 nɨŋöm magöŋhalö hain göm \q2 anɨg unbö rö nöp gɨ naij gɨmɨdal. \x * \xo 18:23 \xt Jer 7:34; 16:9; 25:10\x* \q1 \v 24 “Babilon nɨbi bɨ gau nöp, \q2 God manö hagep bɨ nɨpe gau kalɨp al pak löm, \q2 nɨbi bɨ nɨpe gau kalɨp al pak löm, gɨmɨdal. \q1 Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i al pak lɨmɨdal gau magöŋhalö iƚ u me Babilon nöp. \q2 Anɨg göp rö, God nɨp pen ilön kub yabɨƚ u ñöb,” a ga. \x * \xo 18:24 \xt Jer 51:49; Rep 17:6\x* \c 19 \p \v 1 Ejol kƚö ke yabɨƚ u manö anɨbu hag pɨs ga nɨŋöm yad gu kub yabɨƚ apdi nɨŋnö. Gu anɨbu, nɨbi bɨ iru nöp kumi kabö adö laŋ mɨñ mɨñ göl gɨ, meg mɨgan dap ranöm hagla, \q1 “God hib nɨpe hagno adö araŋ! \q2 God hon nöp nɨbi bɨ ud kamɨŋ yuab. \q1 God hon nöp mailö aij ke halö mɨdöp. \q2 God hon nöp bɨ kƚö ke yabɨƚ mɨdöp. \q1 \v 2 God hon manö kub hagöm, manö ud asɨk aij göm, \q2 nɨbi bɨ gau kalɨp pen nɨŋö nöp ñöb. \q1 Bɨ si udep nɨbi naij yabɨƚ anɨbu, \q2 bɨ si udöm aip gɨ ajöm gö, \q1 nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke ke gau nɨbö apöm, \q2 nɨpe geia u nɨŋöm, anɨg unbö rö nöp gɨ naij geila. \q1 Nɨbi anɨbu nɨpe God nɨbi bɨ nɨp wög gɨmɨdal gau al pak la u me, \q2 God nɨpe nɨp manö kub hagöm pen ilön kub ñöb,” a gɨla. \x * \xo 19:2 \xt Dud 32:43; Rep 6:10\x* \p \v 3 Anɨg hagöm, kauyaŋ meg mɨgan dap ranöm hagla, \q1 “God hib nɨpe hagno adö araŋ! \q2 Daun kub ke yabɨƚ Babilon in hadu göm, \q2 hadu u pör pör nöp ap rannab,” a gɨla. \p \v 4 Anɨg hageila, bɨ manö ud asɨkep ñɨn juöl añɨ ap ado gɨ da mɨhau mɨhau (24) gau abe, nan kamɨŋ mɨhau mɨhau gau abe, God sea kiŋ adö asɨk mɨdeia iƚ au kugom yɨmöm he göm hagla, \q1 “Nɨŋö yabɨƚ! \q2 God hib nɨpe hagno adö araŋ!” a gɨla. \p \v 5 Anɨg hageila, manö ap sea kiŋ mɨdeia au gɨlaŋ nɨbö hagöm haga, \q1 “Kale nɨbi bɨ ramö gau abe, nɨbi bɨ gep gau abe, \q2 God hon nɨp wög gɨmim nɨp pɨñɨŋ gɨpim gau \q2 magöŋhalö hib nɨpe hagpe adö araŋ,” a ga. \s1 Krais nɨbi bɨ nɨpe gau kalɨp ud ram mɨnöŋ nɨpe arö, mɨñ mɨñ gɨnaböl \p \v 6 Pen magö u yad gu kub yabɨƚ ap, ñɨg hij bɨg hagöp rö aka rɨmu hagö mɨlöbö arab u rö, apdi nɨŋnö. Gu anɨbu, nɨbi bɨ iru yabɨƚ nöp meg dap ranöm hagla, \q1 “God hib nɨpe u hagno adö araŋ! \q2 God Bɨ Kub hon u Bɨ kƚö ke yabɨƚ. \q1 Nɨpe Kiŋ mɨdöm nɨbi bɨ gau \q2 kalɨp magöŋhalö abad mɨdöp. \x * \xo 19:6 \xt Rep 14:2\x* \q1 \v 7 Anɨb u, aij gö nɨŋöl gɨ mɨñ mɨñ gun; \q2 Gor nɨpe Bɨ kƚö ke yabɨƚ mɨdöp u nɨŋun, \q2 hib nɨpe hagno adö araŋ. \q1 Nɨhön gɨnɨg: Sipsip Pi u nɨbin nɨpe udnab ñɨn u auöp rö, \q2 nɨbi u ram nɨpe arnɨg, nan gɨ jɨn göl gɨ mɨdöp. \x * \xo 19:7 \xt Ais 61:10; Rep 21:2\x* \q1 \v 8 Linɨn ud waƚɨj uɫ rud mɨmailö göl gɨ mɨdöp ap, \q2 God nɨbin nɨpe nɨp ñö yɨmöb,” a gɨla. \m Linɨn waƚɨj aij anɨbu iƚ u, God nɨbi bɨ nɨpe gɨ aij gɨla anɨb gau me u. \p \v 9 Pen ejol anɨbu yɨp haga, “God manö nɨŋö yabɨƚ hagöp u, manö nɨpe rɨmnap hagnö kalɨ kƚiñ rɨkmön. Nɨpe hagöp, ‘Nɨbi bɨ Sipsip Pi u wɨñ alö amöm nɨpe aip nan kub ñɨŋnaböl gau, mɨñ mɨñ yabɨƚ gɨnaböl,’ a göp” a ga. \x * \xo 19:9 \xt Mad 22:2-3\x* \p \v 10 Pen ejol anɨbu anɨg hagö, yad ma iƚ nɨpe au kugom yɨmem, nɨp sabe gɨnam, a gɨnö u pen yɨp haga, “Ne anɨg gagmön! God añɨ nöp nɨp sabe gɨmön. Kale abe, añ mam kale gau abe, Jisas manö aij nɨpe u nɨŋ udmim hagöp rö gɨpim rö u, yad u rö nöp bɨ God nɨp wög gɨ ñeb bɨ ap mɨdpin. Jisas manö nɨŋö hag waiö la manö aij u nöp udöm, God manö hagep bɨ nɨpe gau manö hagpal,” a ga. \x * \xo 19:10 \xt Ap 10:25,26; Rep 22:8-9\x* \s1 Krais kaj hos rud adö laŋ asɨköm ajeia \p \v 11 Pen magö u nɨŋnö, kumi kabö adö laŋ mɨgan hiɨka nɨŋöm bɨ ap kaj hos rud ap adö asɨk mɨdeia. Bɨ kaj hos adö asɨk mɨdeia bɨ anɨbu, hib nɨpe mɨhöp: hib ap Cɨg Göp, hib ap Kabö Rö. Nɨpe nɨbi bɨ gau kalɨp manö kub hagöm, manö ud asɨk aij göm, pen ilön ñöb u, haƚöwaƚö ñagöp, gɨpal rö nöp nɨŋöm ñöb. Anɨg unbö rö nöp u, nɨbi bɨ gau aip pen pen göm al rɨdɨk yuöp u, gasɨ nɨŋ aij göm, manö ud asɨk aij göm, pen pen göm al rɨdɨk yuöp. \x * \xo 19:11 \xt Rep 1:5; 6:2; Sam 96:13; Ais 11:4\x* \v 12 Amgö nɨpe u mab mɨɫaŋ rö. Kiŋ rol gɨpal usajɨl bad iru nöp nabɨc adö nɨpe laŋ lö mɨdeia. Hañ romaŋ nɨpe au hib ap mɨdeia. Pen hib anɨbu, nɨbi bɨ rɨmnap nɨŋagpal; nɨpe ke nöp nɨŋöb. \x * \xo 19:12 \xt Dan 10:6; Rep 1:14; 2:17\x* \v 13 Waƚɨj lɨ mɨdeia u, hagape rɨm lö hagape halö mɨdeia. Pen hib nɨpe u, “God Manö.” \x * \xo 19:13 \xt Ais 63:1-3; Jon 1:1,14\x* \v 14 Ami Bɨ kumi kabö adö laŋ au nɨbö gau, waƚɨj rud uɫ yabɨƚ ke ke löm, kaj hos rud adö gau ke ke asɨköm, nɨp hain gɨla. \v 15 Meg mɨgan nɨpe yaŋ, ru mɨlö kɨd yabɨƚ ap apjaka. Ru mɨlö kɨd anɨbu udöm, nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke ke gau aip pen pen göm al pak löm, ain ur mɨlö ap udöm, kalɨp abad mɨdeinab. Pen God hag la ñɨn anɨbu, God Bɨ Kub, Bɨ kƚö ke yabɨƚ u, nɨbi bɨ gɨ naij göm nɨp jɨ nɨŋnaböl gau kalɨp mulu kal yabɨƚ nɨŋöm, wain magö rö udöm, God wain magö abhib jakep ka mɨgan u yuöm, Bɨ kaj hos rud adö asɨk mɨdöp anɨbu kalɨp pak hib jaknab. \x * \xo 19:15 \xt Sam 2:9; Rep 1:16; 14:20\x* \v 16 Pen waƚɨj mɨlö nɨpe u abe, ma kuwɨɫ nɨpe u abe, hib ap kalɨ kƚiñ rɨkla mɨdeia: \qc \sc KIŊ GAU KIŊ KALE U BƗ KUB GAU BƗ KUB KALE U\sc* \x * \xo 19:16 \xt Rep 17:14\x* \p \v 17 Pen yad nɨŋnö, ejol ap sɨdö aŋ au gɨlaŋ urak mɨdö nɨŋöl gɨ, yaur u göm ajeila gau kalɨp wɨñ kub alöm haga, “God kalöp nan magö kub ñɨnɨg gab u, magöŋhalö apim magum gɨmim! \x * \xo 19:17 \xt Esi 39:17-20\x* \v 18 Aumim, kiŋ gau hañ romaŋ kale ñɨŋmim, ami bɨ abad mɨdep bɨ kub gau hañ romaŋ kale ñɨŋmim, ami bɨ kƚö gau hañ romaŋ kale ñɨŋmim, kaj hos gau hañ romaŋ ñɨŋmim, bɨ kaj hos ud ajpal gau hañ romaŋ ñɨŋmim gɨmim. Pen nɨbi bɨ nagɨ wög gɨpal gau, nɨbi bɨ gasɨ kale ke wög gɨpal gau, nɨbi bɨ hib kub mɨdöp gau, nɨbi bɨ hib mɨdagöp gau magöŋhalö, hañ romaŋ kale ñɨŋnabim,” a ga. \p \v 19 Pen magö u nɨŋnö, nan hapeb u abe, kiŋ mɨnöŋ naböŋ iƚ i ke gau nɨbö gau nɨbö abe, Bɨ kaj hos rud ud ajöp u aip, ami bɨ nɨpe gau aip pen pen gɨnɨg, ami bɨ kale gau dap magum gɨla. \v 20 Anɨg geila u pen Bɨ hos rud ud ajeia u, nan hapeb u abe, bɨ nɨpe nɨbi bɨ gau kalɨp manö piral hagöm nan gagep rö ga u abe, kalɨp ud sɨsɨ göm, mab mɨɫaŋ salpa halö inmɨdöp ñɨg waŋö yaŋ yua. Pen nan hapeb bɨ nɨpe u nɨpe nöd nɨbi bɨ iru nöp manö pir alö, nan hapeb kƚiñ u udöm, nan ana nɨpe rö gɨla u, sabe gɨla. \x * \xo 19:20 \xt Rep 13:12-17; 20:10\x* \p \v 21 Pen Bɨ kaj hos rud ud ajeia u, ru mɨlö kɨd meg mɨgan nɨpe yaŋ nɨbö apjaka anɨbu ami bɨ gau kalɨp magöŋhalö al pak lö, yaur gau apöm hañ romaŋ kale gau ñɨŋ ñɨŋ wasö nɨŋöm arö gɨla. \c 20 \s1 Seden nagɨ mɨdö mɨ unbö wan dausan innab \p \v 1 Pen magö u nɨŋnö, ejol ap uƚöm mɨgan mauɨñ juaga ki rib u abe, sen kƚö yabɨƚ bol u abe, ñɨmagö nɨpe u udöl göm, kumi kabö adö laŋ nɨbö auajɨp. \x * \xo 20:1 \xt Rep 9:1\x* \v 2-3 Dapöm, re ubɨƚ u, re hadame dagol nɨbö u, nɨp ud sɨsɨ göm, nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke ke gau kalɨp kuöyaŋ piral gagnɨm, a göm, nagɨ adɨk dam uƚöm mɨgan mauɨñ juaga anɨb yaŋ yuöm, ajöŋ gɨ ñöm, pɨdöŋ gɨ aij yabɨƚ ga. Geia u me, nɨpe anɨb gau nagɨ mɨdö mɨdö, mɨ unbö wan dausan arö, kuöyaŋ u hubɨk yuö apöm, pro magö ap yɨharɨŋ gɨ ajeinab. Re hadame piral gep anɨbu me, kɨjaki u, Seden nöp. \x * \xo 20:2-3 \xt Jen 3:1; Rep 12:9\x* \p \v 4 Pen nɨŋnö, nɨbi bɨ rɨmnap ana kale kiŋ sea asɨkep adö ke ke gau asɨk mɨdeila. Nɨbi bɨ anɨb gau, God hagö kale nɨbi bɨ gau kalɨp manö kub hagöm manö ud asɨknɨg geila. Pen nɨbi bɨ anɨb gau, nan hapeb u nɨp ke abe, ana nɨpe rö gɨla nan u abe sabe gagöm, kƚiñ nɨpe nabɨc kale laŋ aka ñɨmagö kale u udagöm, Jisas manö aij nɨpe nɨbi bɨ gau kalɨp waiö hag ñöm, God Manö hagöp rö nöp göm geila nɨŋöm, kalɨp nabɨc cög rɨb gɨ dö gɨla. Yad nɨŋöl gɨ mɨdainö nɨŋöl gɨ, ana anɨb gau kamɨŋ löm, Krais aip nɨbi bɨ gau kalɨp kiŋ rö abad mɨdlö mɨdlö, mɨ wan dausan u ina. \x * \xo 20:4 \xt Dan 7:9,22,27; 1Ko 6:2; Rep 13:17\x* \v 5 (Pen nɨbi bɨ rɨmnap umla gau, ñɨn anɨbu urakagla. Mɨ wan dausan u ina, hainö urakla.) Manö hagabin i, God nɨpe nöd gö nɨbi bɨ anɨb gau urakla u nöp hagabin. \v 6 Nɨbi bɨ nöd uraknaböl gau, God nɨbi bɨ nɨpe ke nöp mɨdöm aij gö nɨŋöl gɨ mɨñ mɨñ yabɨƚ göl gɨ mɨdeinaböl. Kauyaŋ umagnaböl. Kale God Krais kalɨp apil mɨhau sabe gep nɨbi bɨ rö wög gɨ ñöl gɨ mɨdöm, Krais aip nɨbi bɨ gau kalɨp kiŋ rö abad mɨdlö mɨdlö, mɨ wan dausan u innab. \x * \xo 20:6 \xt Rep 1:6\x* \s1 Seden ilön kub udnab \p \v 7 Mɨ wan dausan anɨbu ap arnab nɨŋöl gɨ, God ejol nɨpe gau kalɨp hageinab, Seden nɨp nagɨ hubɨk yulö, \v 8 amöm nɨbi bɨ ram mɨnöŋ iƚ i ke ke gau magöŋhalö mɨdpal gau kalɨp manö piral hagnab. Nɨbi bɨ anɨb gau me, Gog aip Megog aip. Seden kalɨp magöŋhalö ɫɨp gɨ dauö, kale pen pen gɨnɨg aunaböl. Nɨbi bɨ pen pen gɨnaböl anɨb gau, kabö kuƚup ñɨg solwara goƚ gau iru nöp mɨdöp rö nöp mɨdeinaböl. \x * \xo 20:8 \xt Esi 38:2,9,15-16\x* \v 9 Kale mɨgan gau mɨgan gau nɨbö apöm, daun kub God nɨbi bɨ nɨpe han mɨdeila, daun kub God nɨpe mɨdmagö löp anɨbu nöp, bɨg gɨgabö geila. Daun bɨg gɨgabö gɨla u pen adɨŋ mab mɨɫaŋ kumi kabö adö laŋ nɨbö apöm, kalɨp in habɨk ara. \x * \xo 20:9 \xt 2Ki 1:10\x* \v 10 Pen God ejol nɨpe gau, kɨjaki nɨbi bɨ gau kalɨp manö piral hagöm ɫɨp gɨ daua u, nɨp dam ñɨg waŋö mab mɨɫaŋ salpa halö inab yaŋ ud yula. Nan hapeb u aip, bɨ nɨpe nɨbi bɨ gau kalɨp manö piral haga u aip, nöd ñɨg waŋö anɨb yaŋ yulö mɨdailö. Mailö abe, sɨb abe, pör pör nöp ilön mab udöl gɨ mɨdeinaböl. \x * \xo 20:10 \xt Sam 11:6; Rep 19:20; 21:8\x* \s1 Manö kub hainö yabɨƚ u \p \v 11 Pen sea kiŋ rud kub yabɨƚ ap abe, Bɨ adö anɨbu asɨköl mɨdajɨp u abe nɨŋnö. Bɨ Kub nɨpe au mɨdö nɨŋöl göm, mɨnöŋ naböŋ iƚ i abe, kumi kabö adö laŋ abe, adɨŋ böŋ nöp pɨñɨŋ gɨ ke gau arö, kuöyaŋ nɨŋagɨn. \v 12 Pen yad nɨŋnö, nɨbi bɨ kub mɨdöm umla gau abe, nɨbi bɨ ramö gau mɨdöm umla gau abe, magöŋhalö apöm sea kiŋ iƚ anɨb au urak mɨdlö nɨŋöl gɨ, köp rɨmnap ud pɨƚaila. Köp ap, nɨbi bɨ kale kamɨŋ mɨdöl gɨ, gɨla gɨla rö nɨŋöm, kalɨ kƚiñ rɨkla. Köp anɨbu ud pɨƚaiöm, köp ap ud pɨƚaila. Köp hain nɨbö ud pɨƚaila u, nɨbi bɨ pör pör kamɨŋ mɨdeinaböl hib kale kalɨ kƚiñ rɨkla. Ud pɨƚaila nɨŋöm God nɨpe nɨbi bɨ umla gau nɨhön nɨhön gɨla u nɨŋöm, manö ud asɨköm, kalɨp nɨme la. \x * \xo 20:12 \xt Dan 7:9-10; Mad 25:31-46; Ap 17:31; 2Ko 5:10; Rep 13:8\x* \v 13 Pen nɨbi bɨ ñɨg solwara aŋ gau umla gau arlö nɨŋöl gɨ, God nɨpe kalɨp manö kub haga. Umeb Magö u abe Wip Ana Ram u abe nɨbi bɨ umöm am abad mɨdeila gau kalɨp magöŋhalö dam ñɨlö nɨŋöl gɨ, kale ke ke nɨhön nɨhön gɨla u nɨŋöm, God kalɨp manö kub haga. \x * \xo 20:13 \xt Ro 2:6; 1Pi 1:17; Rep 2:23; 22:12\x* \v 14 God nɨpe anɨg ga nɨŋöm, Umeb Magö u abe Wip Ana Ram u abe, God hagö kalɨp mɨhöŋ dam mab mɨɫaŋ inab waŋö yaŋ ud yula. Mab mɨɫaŋ inab waŋö arbal u, Kuöyaŋ Umnaböl, a gɨpal. \v 15 Pen nɨbi bɨ pör pör kamɨŋ mɨdeinaböl gau hib kale kalɨ kƚiñ rɨkla köp anɨbu, nɨbi bɨ an an hib kale köp anɨbu mɨdageia, God hagö, kalɨp magöŋhalö u rö nöp dam mab mɨɫaŋ inab waŋö yaŋ ud yula. \c 21 \s1 Mɨnöŋ naböŋ iƚ i abe, kumi kabö adö laŋ abe ke hain nɨbö la \p \v 1 Mɨdem nɨŋnö, mɨnöŋ naböŋ gɨsön nɨbö abe, kumi kabö gɨsön nɨbö abe mɨdeia. Mɨnöŋ naböŋ nöd nɨbö u abe, kumi kabö nöd nɨbö u abe hadö ur göm mɨdageia. Ñɨg solwara nöd mɨdmɨdöp u, u rö nöp hadö ur göm mɨdageia. \x * \xo 21:1 \xt Ais 65:17; 2Pi 3:13\x* \v 2 Pen yad nɨŋem nɨŋnö, God gö Daun Kub Uɫ u, Jerusalem gɨsön nɨbö u, kumi kabö adö laŋ au nɨbö auajɨp. Daun Kub Uɫ anɨbu, nɨbi gau bɨ udnɨg, waƚɨj kƚiñ aij löm abad mɨdpal rö u mɨdeia. \x * \xo 21:2 \xt Ais 52:1; 61:10; Hib 11:16; 12:22; Rep 3:12\x* \p \v 3 Pen yad apdi nɨŋnö, sea kiŋ mɨdeia aŋ au nɨbö, manö kub wɨñ al hagöm haga, “Mɨñi rɨköm, God nɨpe ke nɨbi bɨ gau aip ram gɨ löm mɨdeinab. Nɨpe nɨbi bɨ gau aip han mɨdeinab nɨŋöm kale nɨbi bɨ nɨpe mɨdeinaböl. God nɨpe ke kalɨp aip mɨdöm, God kale mɨdeinab. \x * \xo 21:3 \xt Lep 26:11,12; Esi 37:27; Sek 2:10; 2Ko 6:16\x* \v 4 Nɨpe amgö ñɨg amgö kale mɨdöp u magöŋhalö ƚɨk gɨ yunab. Nɨbi bɨ umagnaböl; mɨŋör udö, mög gö mɨɫöŋ gagnaböl; ilön udagnaböl. Nɨhön gɨnɨg: mɨnöŋ naböŋ nöd nɨbö u had ur göm uri mɨdagöp,” a ga. \x * \xo 21:4 \xt Ais 35:10; 65:19; Rep 7:17\x* \p \v 5 Pen Bɨ kiŋ sea adö asɨka u yɨp haga, “Yad nan magöŋhalö gɨsön nɨbö gɨ labin,” a ga. Anɨg hagöm yɨp haga, “Manö hagabin i kalɨ kƚiñ rɨkmön. Manö anɨbi, manö nɨŋö yabɨƚ, nɨbi bɨ gau böŋ nöp nɨŋ udöl,” a ga. \x * \xo 21:5 \xt 2Ko 5:17\x* \v 6 Anɨg hagöm yɨp haga, “Nan uri hagajɨn gau magöŋhalö hadö gɨpin. Yad hadame dagol gau mɨdmɨdin, hainö pör nöp pör nöp mɨdeinabin. Yad nöp gɨnö, nan gau magöŋhalö iƚ göm mɨdöp. Yad nöp gɨnö, nan gau magöŋhalö ur gɨnɨg gɨnab. Nɨbi bɨ an ñɨg nan gainɨm, kalɨp hagnö, ñɨg ilam nɨbö ñɨg kamɨŋ magö ñeb u ñɨŋnaböl; rauagnaböl, yɨharɨŋ nöp ñɨŋnaböl. \x * \xo 21:6 \xt Ais 55:1; Jer 2:13; Jon 7:37; Rep 1:8,17; 22:17\x* \v 7 Nɨbi bɨ marö auö, gasɨ iru nɨŋagöm, yɨp cɨg göl gɨ nöp mɨdeinaböl gau, kalɨp nan hagajɨn i magöŋhalö ñɨnabin. Yad Nap kale mɨdnö, kale ñɨ pai yad mɨdeinaböl. \x * \xo 21:7 \xt 2Sa 7:14; Sam 89:26-27\x* \v 8 Pen nɨbi bɨ God nɨp cɨg gɨno, hanɨp marö aunab a göm pɨñɨŋ gɨpal gau; nɨbi bɨ yɨp nɨŋ udöm arö gɨpal gau; nɨbi bɨ nan naij yabɨƚ nan gac yabɨƚ gɨpal gau; nɨbi bɨ wip albal gau; nɨbi si bɨ si gɨpal gau; nɨbi bɨ kuj gɨpal gau; nɨbi bɨ god piral nan yɨharɨŋ gau sabe gɨpal gau; nɨbi bɨ manö piral hagpal gau; kale magöŋhalö am mɨdeinaböl ñɨg waŋö mab mɨɫaŋ salpa halö inab u. Nɨbi bɨ mɨgan anɨbu arnaböl u, Kuöyaŋ Umnaböl, a gɨpun,” a ga. \x * \xo 21:8 \xt Mad 25:41; Hib 10:38-39; Rep 20:15; 22:15\x* \s1 Jerusalem gɨsön nɨbö \p \v 9 Ejol unbö mudun jɨŋ nöd kɨnaŋ kale dauajal gau, ejol añɨ ap apöm yɨp haga, “Auö, Sipsip Pi u, nɨbi nɨpe udnɨg gab u, nɨbi anɨbu nöp yamnö nɨŋnabön,” a ga. \v 10 Anɨg hageia, God Ana u yɨp ba lö nɨŋöl gɨ, ejol u yɨp udöm, dam ram mɨnöŋ no ilö kub yabɨƚ i adö gɨlaŋ ap amöm, yɨp yamö nɨŋnö, Daun Kub Uɫ u, Jerusalem u, God kumi kabö adö laŋ mɨdöp au nɨbö auajɨp. \x * \xo 21:10 \xt Esi 40:2\x* \v 11 God Jerusalem gɨsön nɨbö u yuö auö nɨŋöl gɨ nɨŋnö, God nɨpe mailö aij ke halö mɨmailö gab rö u, daun anɨbu u rö nöp mailö aij ke halö mɨmailö gajɨp. Daun kƚiñ aij anɨbu kabö aij aij mani iru rauep rö, kabö jaspa mɨmailö göp rö u, mɨmailö göm mɨdeia. \x * \xo 21:11 \xt Ais 60:1-2,19\x* \v 12 Kabö waryö mɨlö yabɨƚ Jerusalem gɨsön nɨbö u gɨgabö göm, adan ramö unbö mɨgan laŋ gau mɨdeia. Adan ramö unbö mɨgan laŋ gau ajöŋ ke ke mɨdeia. Pen ejol unbö mɨgan laŋ adan ramö ajöŋ anɨb gau ke ke abad mɨdeila. Adan ramö ajöŋ anɨb gau, naböŋ adö laŋ Juda iƚ ke ke unbö mɨgan laŋ mɨdpal rö, ajöŋ unbö mɨgan laŋ gau ke ke kalɨ kƚiñ rɨkla. \x * \xo 21:12 \xt Esi 48:30-35\x* \v 13 Adan ramö ajöŋ anɨb gau: ain adö mɨŋ mɨhau nɨgaŋ; usɨŋ adö jɨŋ mɨhau nɨgaŋ; goƚ lödaŋ mɨhau nɨgaŋ; goƚ lödaŋ mɨhau nɨgaŋ. \v 14 Pen waryö anɨbu nöd iƚ göm, kabö mɨlö kub unbö mɨgan laŋ mɨlöbö lɨ lɨ udöm, hainö waryö gɨla adö anɨbu. Kabö mɨlö kub anɨb gau, Sipsip Pi manö ud arep bɨ unbö mɨgan laŋ gau, hib kale gau kalɨ kƚiñ rɨkla. \p \v 15 Ejol yɨp manö hagajɨp anɨbu ilöŋ kabö gol udöm gɨla ap udöl mɨdeia. Ilöŋ anɨbu rö udöm, nan ap ilöŋ adɨp adɨp löm, nan anɨbu mɨlö aige gö rö mɨdöp u wö ral nɨŋbal. Pen ejol ilöŋ anɨbu udöm daun kub anɨbu lɨ nɨŋnɨg geia; adan ramö ajöŋ abe, kabö waryö abe, daun kub magöŋhalö lɨ nɨŋnɨg geia. \x * \xo 21:15 \xt Esi 40:3; Rep 11:1\x* \v 16 Pen ejol nɨpe ilöŋ anɨbu udöm, daun nɨme u ilöŋ u ud adɨp adɨp löm, daun kub anɨbu mɨlö aige gö rö mɨdajɨp u wö ral nɨŋö, yad nɨŋnö, mɨŋ nɨbö jɨŋ dwelp dausan sɨdadia ara; lödaŋ nɨbö lödaŋ dwelp dausan sɨdadia ara. Pen gɨlaŋ gɨ ke mɨdageia, adɨp adɨp anɨbu nöp dwelp dausan sɨdadia ara.\f + \fr 21:16 \ft Grik manö hagöm 12,000 sɨdadia a ga u, 2,200 kilomida rö.\f* \v 17 Pen ejol anɨbu nɨpe ilöŋ anɨbu udöm, daun kub waryö gɨgabö ga u, nɨbi bɨ ilöŋ löm wö ral nɨŋbal rö wö ralöm, mɨnöŋ yaŋ nɨbö naböŋ adö laŋ wö ral nɨŋö, yad nɨŋnö, kiubid unbö ñɨn juöl mudun jɨŋ ado gɨ da mɨhau mɨhau (144) ara.\f + \fr 21:17 \ft Grik manö hagöm kiubid unbö ñɨn juöl mudun jɨŋ ado gɨ da mɨhau mɨhau (144) a ga u, mida unbö ñɨn juöl mɨhau nɨgaŋ ado gɨ da mamɨd u (65) rö.\f* \v 18 Waryö anɨbu, kabö jaspa a gɨpal u udöm gɨ lö mɨdeia. Daun kub u, kabö gol aij aij glas rö kɨd yabɨƚ göl mɨdöp u nöp udöm gɨ lö mɨdeia u me, kɨd yabɨƚ göl mɨdeia. \x * \xo 21:18 \xt Ais 54:11-12\x* \v 19 Kabö mɨlö kub, kabö waryö iƚ yaŋ mɨdeia gau, kabö aij aij mani kub rauep ke ke iru nöp udöm, kabö mɨlö kub unbö mɨgan laŋ anɨb gau gɨ lö mɨdeia. Naböŋ wañɨg nɨbö yaŋ kabö jaspa u gɨ lö mɨdeia; naböŋ yɨgwö aŋ nɨbö u kabö mu, sapaia u gɨ lö mɨdeia; naböŋ yɨgwö nɨgaŋ nɨbö u kabö kamɨŋ kamɨŋ bö, aged u gɨ lö mɨdeia; naböŋ yɨgwö mɨlö u kabö kɨkamɨŋ bö, emral u gɨ lö mɨdeia; \v 20 naböŋ mamɨd u kabö aɫɨ abe rud abe uɫ maɫɨ gɨ mɨdöp, sadoniks u gɨ lö mɨdeia; naböŋ kagoƚ jɨŋ u kabö aɫɨ, kanilian u gɨ lö mɨdeia; naböŋ mudun u kabö uhaƚɨn, krisolaid u gɨ lö mɨdeia; naböŋ raleb u kabö kɨkamɨŋ bö, berɨl u gɨ lö mɨdeia; naböŋ ajɨp u kabö uhaƚɨn ke yabɨƚ, dopas u gɨ lö mɨdeia; naböŋ sɨduŋ laŋ u kabö kɨkamɨŋ bö abe uhaƚɨn abe uɫ maɫɨ gɨ mɨdöp, krisopres u gɨ lö mɨdeia; naböŋ agɨp laŋ u kabö aɫɨ, haiasin u gɨ lö mɨdeia; naböŋ mɨgan laŋ u kabö mu, amedis u gɨ lö mɨdeia. \v 21 Adan ramö ajöŋ unbö mɨgan laŋ gau, magö kaƚum kɨbap mɨƚep rö rud gab, pöl a gɨpal kub ke yabɨƚ unbö mɨgan laŋ udöm gɨ lö mɨdeia. Daun kub anɨbu, lor gau kabö gol aij aij glas rö kɨd göl mɨdöp u nöp udöm gɨ lö mɨdeia u me, kɨd yabɨƚ göm mɨdeia. \v 22 Pen daun kub anɨbu yad God sabe gep ram ap nɨŋagnö. God Bɨ Kub, Bɨ kƚö ke yabɨƚ u abe, Sipsip Pi u abe mɨdpil rö, God sabe gep ram ap mɨdagöp; kale apil mɨhau God sabe gep ram mɨdpil. \v 23 Pen God mailö aij ke yabɨƚ nɨpe mɨmailö göm, Sipsip Pi ƚam mailö gab rö u mɨmailö göm gɨpil rö, daun anɨb au sɨdö rakɨn wög ap mɨdagöp. \x * \xo 21:23 \xt Ais 60:19-20; Rep 22:5\x* \v 24 Nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke ke gau nɨbö apöm daun anɨbu am mɨdeinaböl gau, mailö aij anɨbu nɨŋöl gɨ ajeinaböl. Kiŋ mɨnöŋ naböŋ iƚ i ke ke gau nɨbö daun anɨbu am mɨdeinaböl gau, nan nɨhön nɨhön aij, nan nɨhön nɨhön mailö halö ram kale gɨla gau, halö dam daun kub raul mɨgan anɨbu am mɨdeinaböl. \x * \xo 21:24 \xt Ais 60:3,5\x* \v 25 Pen daun anɨbu, ajöŋ gau gɨñagnaböl; sɨbön auagnab nɨŋöm ajöŋ pör pör hiɨköl nöp mɨdeinab. \x * \xo 21:25 \xt Ais 60:11\x* \v 26 Nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke ke gau nɨbö apöm daun anɨbu am mɨdeinaböl gau, nan nɨhön nɨhön aij, nan nɨhön nɨhön mailö halö ram kale gɨla gau, halö dam daun kub raul mɨgan anɨbu am mɨdeinaböl. \v 27 God nɨp asɨ masɨ göp nan u, daun raul mɨgan anɨbu aröl rö lagnab. Nɨbi bɨ god piral sabe göm gɨ naij yabɨƚ gɨpal gau, daun raul mɨgan anɨbu aröl rö lagnab. Nɨbi bɨ pör pör nöp kamɨŋ mɨdeinaböl köp anɨbu yaŋ, Sipsip Pi hib kale kalɨ kƚiñ rɨknab gau nöp, daun raul mɨgan anɨbu arnaböl. \x * \xo 21:27 \xt Ais 52:1; Esi 44:9; 1Ko 6:9-10\x* \c 22 \s1 Ñɨg Kamɨŋ Magö Ñeb u \p \v 1 Ejol anɨbu, ñɨg kamɨŋ magö ñeb u yɨp yamö nɨŋnö. Ñɨg auajɨp anɨbu, glas mɨmailö göp rö mɨmailö gɨ auajɨp. Ñɨg anɨbu, God aip, Sipsip Pi u aip, sea kiŋ kale apil mɨhau asɨkpil au gɨlaŋ nɨbö ilam juöm, \x * \xo 22:1 \xt Esi 47:1\x* \v 2 daun kub lor aŋ au amöm ara. Ñɨg goƚ böŋ böŋ mab ñɨŋöm pör pör mɨdeinaböl mab u rana. Mab ur anɨbu, mɨ añɨ añɨ rakɨn ke ke mɨgan laŋ u nöp, pör nöp magö pɨlöp. Pen mab uɫaŋ anɨbu, nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke ke gau nɨbö kalɨp gö kamɨŋ lɨnɨm rö nöp mɨdöp. \x * \xo 22:2 \xt Jen 2:9; Esi 47:12; Joe 3:18; Sek 14:8\x* \p \v 3 Daun kub anɨbu, God nɨp asɨ masɨ göp nan u mɨdagöp. God aip, Sipsip Pi u aip, sea kiŋ kale u daun kub aŋ au mɨdeinab. God nɨbi bɨ nɨpe gau, nɨp wög gɨ ñöl gɨ mɨdeinaböl. \v 4 Daun kub anɨbu, God nɨbi bɨ nɨpe gau Sipsip Pi mulu adɨŋ nɨpe u nɨŋnaböl. Sipsip Pi hib nɨpe u nable kale laŋ kalɨ kƚiñ rɨk lɨlö mɨdeinab. \x * \xo 22:4 \xt Mad 5:8; Rep 3:12\x* \v 5 Sɨbön auagnab. God Bɨ Kub u mailö kale u mɨdeinab u me, hapö mɨɫaŋ abe, sɨdö abe wög ap mɨdageinab. Kale pör nöp pör nöp kiŋ rö mɨdeinaböl. \x * \xo 22:5 \xt Dan 7:18,27; Rep 5:10; 20:6; 21:23,25\x* \s1 Söl mɨdöp Jisas aunab \p \v 6 Pen ejol anɨbu yɨp haga, “Manö hagabin anɨbi manö piral wasö; manö nɨŋö yabɨƚ. God Bɨ Kub, Ana nɨpe bɨ manö hagep nɨpe gau kalɨp gasɨ ñö manö nɨpe hagmɨdal God anɨbu nöp, yɨp yuö apem, söl mɨdöp gɨnab manö u hag ñabin,” a ga. \x * \xo 22:6 \xt Rep 1:1\x* \p \v 7 Jisas manö hagöm hagab, “Nɨŋim! Söl mɨdöp nɨnabin. Nan nɨhön nɨhön hainö gɨnɨg gab u, buk anɨbi mɨdöp. Nɨbi bɨ an manö anɨbi nɨŋ udöm, hagöp rö gɨnaböl gau, aij gö nɨŋöl gɨ mɨñ mɨñ gɨnaböl,” a göp. \x * \xo 22:7 \xt Rep 1:3\x* \p \v 8 Yad Jon, ejol manö hagajɨp u abe, nan nɨhön nɨhön gajɨp u abe magöŋhalö nɨŋnö. Pen ejol manö hagajɨp u abe, nan nɨhön nɨhön gajɨp u abe magöŋhalö nɨŋ pɨs gem, ap lug ejol anɨbu ma iƚ nɨpe au kugom yɨmem, nɨp sabe gɨnam, a gɨnö u pen \x * \xo 22:8 \xt Rep 19:10\x* \v 9 yɨp haga, “Wasö! Yɨp anɨg gagmön; God nɨp nöp sabe gɨmön. Ne God nɨp wög gɨ mɨdpan u, namam God manö hagep bɨ gau abe, nɨbi bɨ manö mɨdöp buk aŋ anɨbi hagöp rö gɨpal gau abe, kale God nɨp wög gɨpim rö, yad u rö nöp God nɨp wög gɨpin,” a ga. \p \v 10 Pen ejol anɨbu yɨp haga, “Hainö gɨnab manö kalɨ kƚiñ rɨkpan yagol u, ud mamoc gɨmön gau pi gɨ lagmön; söl mɨdöp, manö kalɨ kƚiñ rɨkpan rö magöŋhalö gɨnab. \v 11 Anɨb u nɨŋöm, nɨbi bɨ gɨ naij gɨpal gau, kale u rö nöp nagɨ naij adö u nöp göl gɨ mɨdaiöl; nɨbi si bɨ si gɨpal gau, kale adö anɨbu nöp göl gɨ mɨdaiöl; nɨbi bɨ gɨ aij gɨpal gau, kale adö aij anɨbu nöp göl gɨ mɨdaiöl; nɨbi bɨ uɫ mɨdpal gau, kale unbö rö nöp uɫ mɨdaiöl,” a ga. \x * \xo 22:11 \xt Dan 12:10\x* \v 12 Jisas manö hagöm hagab, “Nɨŋim! Söl mɨdöp nɨnabin. Ñɨn anɨbu, kale nɨbi bɨ yad gau nɨhön nɨhön gɨpim u nɨŋem, pen u rö nöp nan aij ñɨnabin. \x * \xo 22:12 \xt Ais 40:10; Jer 17:10; Rep 2:23\x* \v 13 Yad hadame dagol gau mɨdmɨdin, hainö pör nöp pör nöp mɨdeinabin. Yad nöp gɨnö, nan gau magöŋhalö iƚ göm mɨdöp. Yad nöp gɨnö, nan gau magöŋhalö ur gɨnɨg gɨnab. Iƚ u yad nöp, pɨñ u yad nöp mɨdpin. \x * \xo 22:13 \xt Ais 44:6; Rep 1:8,17; 21:6\x* \p \v 14 “Nɨbi bɨ waƚɨj kale ñɨg lɨ aij gɨnaböl gau, mɨñ mɨñ gɨnaböl. Mab magö ñɨŋ pör pör mɨdeinaböl u ñɨnö, kale ñɨŋöm am daun kub raul mɨgan anɨbu arnaböl. \x * \xo 22:14 \xt Jen 2:9; 3:22\x* \v 15 Pen kain hapeb gau, daun anɨbu aröl rö lagöp. Nɨbi bɨ kuj gɨpal gau, nɨbi si bɨ si gɨpal gau, wip albal gau, nan yɨharɨŋ gau god hon a göm sabe gɨpal gau, manö piral hagpal gau, kale höŋ yaŋ nöp mɨdeinaböl. \p \v 16 “Yad Jisas, ejol yad u hag yunö, amöm kalöp nɨbi bɨ yad cöc ram mɨnöŋ ke ke gau mɨdpim gau, kalöp manö yad anɨbi hag ñöb. Yad me, Depid rɨkö, rɨklö rɨk dam dapɨl gɨlö, Bɨ Kub mɨdeinab a gɨla u nöp yad mɨdpin. Yad me, gapɨ pagƚɨn kub ram runɨg gö nɨŋöl gɨ, ap rannab, a gɨpal u nöp yad mɨdpin,” a ga. \x * \xo 22:16 \xt Nab 24:17; Ais 11:1,10; Ro 1:3; Rep 2:28; 5:5\x* \p \v 17 God Ana u abe, Bɨ nɨbi udnab nɨbi anɨbu abe, “Aue!” a gɨpil. \p Nɨbi bɨ manö anɨb i nɨŋeinaböl gau u rö nöp, “Aue!” a göl. \p Kale nɨbi bɨ ñɨg nan göp gau magöŋhalö auim! Aumim, ñɨg kamɨŋ magö ñeb u yɨharɨŋ ud ñɨŋim. \x * \xo 22:17 \xt Ais 55:1; Rep 21:6\x* \p \v 18 Nɨbi bɨ manö buk anɨbi mɨdöp amgö lɨ nɨŋöm haglö, kale nɨŋmim gau, nan nɨhön nɨhön hainö gɨnɨm manö u nɨŋ aij gɨmim. Nɨbi bɨ rɨmnap manö anɨb i nɨŋöm, manö rɨmnap halö uɫ maɫɨ geinaböl u, God kalɨp pen ilön ñöm gö, marö kub buk anɨbi hagöp rö halö udnaböl. \x * \xo 22:18 \xt Dud 4:2; 12:32\x* \v 19 Pen nɨbi bɨ manö anɨb i, naböŋ rɨmnap udagun a göm arö geinaböl u, God kalɨp pen mab magö ñɨŋ pör pör mɨdeinaböl hagöp u wasö gö ñɨŋagnaböl; Daun Kub Uɫ am mɨdeinaböl hagöp u abe wasö gö aragnaböl. \p \v 20 Bɨ manö kalɨ kƚiñ rɨkpin anɨbi hagöp Bɨ u hagöm hagöp, “Yau! Söl mɨdöp nɨnabin,” a göp. \p Anɨb unbö rö aij! Bɨ Kub Jisas, ne aumön! \p \x * \xo 22:20 \xt Rep 2:16\x* \v 21 Bɨ Kub hon Jisas kalöp God nɨbi bɨ nɨpe mög gö abad mɨd aij göl gɨ mɨdainɨm. Anɨb unbö rö aij.