\id JHN - Kobon NT [kpw] -Papua New Guinea 2005 (web version -2013 bd) \h Jon \toc1 Jisas Krais Manö Aij u Jon kalɨ kƚiñ rɨka \toc2 Jon \toc3 Jon \mt1 Jon \mt2 Jisas Krais Manö Aij u Jon kalɨ kƚiñ rɨka \c 1 \s1 God Manö nɨpe ram mɨnöŋ iƚ i aua \p \v 1 Ram mɨnöŋ hadame dagol gau gɨ laga ñɨn u, God Manö mɨdeia. God Manö nɨpe God aip mɨdeia. God Manö nɨpe u rö nöp God me. \x * \xo 1:1 \xt Jon 17:5; 1Jn 1:1-2; Rep 19:13\x* \v 2 Ram mɨnöŋ hainö gɨ la; nöd yabɨƚ God Manö nɨpe God aip mɨdeia. \v 3 God nɨpe gö, God Manö nɨpe nan gau magöŋhalö gɨ la. Nan ap ke laga; nɨpe ke gɨ la nan gau nöp mɨdöp. \x * \xo 1:3 \xt 1Ko 8:6; Kol 1:16-17; Hib 1:2\x* \v 4 God Manö nɨpe kamɨŋ mɨdep iƚ u. Kamɨŋ mɨdep magö anɨbu nɨbi bɨ kalɨp mailö ña. \x * \xo 1:4 \xt Jon 5:26\x* \v 5 Mailö anɨbu amöm nɨbi bɨ sɨbön göp aŋ au mɨdpal gau ñɨ lab nɨŋöm sɨbön mailö anɨbu paƚog göl rö lagöp. \x * \xo 1:5 \xt Jon 3:19\x* \p \v 6-7 Nɨbi bɨ gau magöŋhalö Mailö anɨbu nɨp nɨŋ udöl, a göm, God bɨ ap nɨp hag lö, nɨpe apöm Bɨ Mailö halö anɨbu manö hag ñɨmɨdöp. Bɨ manö hag ñɨmɨdöp bɨ anɨbu hib nɨpe Jon. \x * \xo 1:6-7 \xt Mad 3:1; Luk 1:13-17,76\x* \v 8 Jon nɨpe Mailö anɨbu wasö. Nɨpe yɨharɨŋ bɨ an Mailö mɨdöp manö u nɨbi bɨ gau kalɨp hag ñɨnɨg aua. \v 9 Mailö nɨŋö yabɨƚ anɨbu nɨpe ram mɨnöŋ iƚ i apöm nɨbi bɨ gau magöŋhalö kalɨp mailö ñöl gɨmɨdöp. \x * \xo 1:9 \xt Jon 8:12\x* \p \v 10 God Manö nɨpe ram mɨnöŋ iƚ i apöm mɨdmɨdöp. God nɨpe gö, God Manö nɨpe ke mɨnöŋ naböŋ iƚ i gɨ löm, nɨbi bɨ gau gɨ löm ga. Pen nɨpe ke ram mɨnöŋ iƚ i ap mɨdeia u, nɨbi bɨ nɨp amgö nɨŋöm Bɨ Kub u a göm nɨŋagla. \v 11 Nɨpe ram mɨnöŋ nɨpe ke aua u pen nɨbi bɨ nɨpe ke nɨp udagla. \v 12 Pen nɨbi bɨ au, Krais manö aij nɨpe u nɨŋ udöm, nɨp Bɨ Kub hon, a göm, udla gau, kalɨp geia God ñɨ pai nɨpe mɨdpal. \v 13 God ñɨ pai nɨpe mɨdpal u, bɨ ber gau udöm, ñɨ pai yag daulö mɨdpal rö mɨdagpal. God nɨpe ke gö ñɨ pai nɨpe mɨdpal. \x * \xo 1:13 \xt Jon 3:3-6; Plp 2:7; Jon 2:11; 1Pi 1:23\x* \p \v 14 Pen Manö anɨbu, nɨpe apöm bɨ hañ romaŋ löm, hanɨp aip han mɨdmɨdöp. Anɨb u, hon mailö magö aij nɨpe hadö nɨŋbun. Nɨpe Bap Ñɨ nɨpe añɨ yabɨƚ u me, Bap nɨpe ke mailö magö aij ke halö mɨdöp rö, Ñɨ nɨpe u rö nöp mɨdöp. Pen nɨpe hañ romaŋ löm bɨ rö apöm, hanɨp magöŋhalö mög nɨŋöm mɨdmagö yabɨƚ löm, God Manö nɨŋö u magöŋhalö hag ñɨ aij gɨmɨdöp. \p \v 15 God Manö nɨpe aua u, Jon nɨpe nɨŋöm, wɨñ alöm nɨbi bɨ gau kalɨp haga, “Bɨ mɨñi auöp i nöp me, yad kalöp nöd hagnö, ‘Bɨ ap nɨpe yad hain aunab u pen yɨp yag dauagep adö u, nɨpe hadame dagol gau mɨdmɨdöp. Anɨb u, nɨpe yad rö wasö; nɨpe Bɨ Kub yabɨƚ,’ a gɨnö u, bɨ anɨbu me u,” a ga. \p \v 16 Nɨpe hanɨp nɨbi bɨ magöŋhalö mög yabɨƚ nɨŋöm, ud aij göm, nan aij aij iru nöp ñöb. \v 17 Apiabö u lo manö adö u, God Mosɨs nɨp ñö, Mosɨs hanɨp ña u pen God nɨbi bɨ mög nɨŋöm ud aij gab manö nɨŋö anɨbu, Jisas Krais aua u me, mɨñi waiö nɨŋabun. \x * \xo 1:17 \xt Eks 34:28; Ro 6:14\x* \v 18 Nɨbi bɨ rɨmnap God nɨp nɨŋagal. Ñɨ añɨ nɨpe u nöp nɨpe ke God. Nɨpe Nap aip mɨdpil. Nɨpe Nap nɨpe hag waiö la nɨŋöm mɨñi hon Bap God hadö nɨŋbun. \x * \xo 1:18 \xt Eks 33:20; Jon 6:46; 1Di 6:16\x* \s1 Jon Bɨ Ñɨg Pak Ñeb u, “Yad Mesaia u, wasö,” ga \r (Mad 3:1-12; Mak 1:7-8; Luk 3:15-17) \p \v 19 Juda bɨ kub Jerusalem nɨbö gau kale bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ rɨmnap abe, bɨ God sabe gep ram wög gɨ ñɨmɨdal bɨ rɨmnap abe hag yuöm hagla, “Kale Jon mɨdöp ammim, ‘Ne an?’ ö gɨmim hag nɨŋmim,” a gɨla. \p \v 20 Kale Jon mɨdeia u amjaköm, nɨp hag nɨŋöm hagla, “Ne bɨ an?” ö gɨla. \p Hag nɨŋeila, nɨpe wai ñaga. Kalpe waiö hagöm haga, “Yad Krais u\f + \fr 1:20 \ft manö “Krais u” abe, Hibru manö “Mesaia u” abe iƚ añɨ ap nöp mɨdöp: “God hag la Bɨ u.”\f* wasö,” ga. \p \v 21 Anɨg hageia, kale pen hagla, “Anɨg hagpan u, ne an? Ne Ilaija aka?” gɨla. \p Anɨg hageila, Jon haga, “Yad Ilaija wasö,” ga. \p Anɨg hageia, kale pen hagla, “Ne bɨ God manö hagep pör abad mɨdpun u aka?” gɨla. \p Hageila, Jon wasö ga. \x * \xo 1:21 \xt Dud 18:15,18; Mad 11:14\x* \p \v 22 Anɨg hageia, bɨ anɨb gau pen hagla, “Anɨb u, ne an? Pen yad bɨ an a gɨmön hagnabön, hon amun bɨ kub hanɨp hag yubal gau kalɨp hag ñɨnabun,” a gɨla. \p \v 23 Hageila, Jon kalɨp haga, “Yad mɨñi gabin i, bɨ God manö hagep Aisaia nöd haga rö nöp gabin. Nɨpe haga, \q1 ‘Yad bɨ ap ram mɨnöŋ nɨbi bɨ iru mɨdagpal, \q2 ram mɨnöŋ kabö nöp mɨdöp aŋ au mɨdem, wɨñ kub alem hagabin, \q1 “Pör Bɨ Kub auab a gɨmim, \q2 adan ƚɨk gɨ aij gɨmim,” a gabin,’ a ga. \m Yad Jon mɨñi gabin me u,” a ga. \x * \xo 1:23 \xt Ais 40:3\x* \p \v 24 Pen bɨ Jon nɨp hag nɨŋnɨg aula anɨb gau, bɨ Perisi rɨmnap aip aula. \v 25 Kale Jon nɨp hag nɨŋöm hagla, “Ne hagpan, yad Krais wasö, Ilaija wasö, bɨ God manö hagep abad mɨdpun u wasö gɨpan gö jɨ nɨhön gɨnɨg nɨbi bɨ gau kalɨp ñɨg pak ñabön?” ö gɨla. \p \v 26 Hageila, Jon haga, “Yad kalɨp yɨharɨŋ ñɨg pak ñabin. Pen bɨ ap aŋ kalöp aui mɨdöp, nɨpe aigale bɨ rö mɨdöp a gɨmim nɨŋagpim. \v 27 Bɨ anɨbu nɨpe yad hain aunab pen nɨpe yad rö wasö; nɨpe bɨ kub yabɨƚ, yad bɨ pro. Yad ma rɨrup nɨpe u nagɨ hubɨknam rö lagöp,” a ga. \x * \xo 1:27 \xt Jon 1:15\x* \p \v 28 Jon nɨbi bɨ gau kalɨp ñɨg pak ñɨmɨdöp ram rɨƚɨg agƚö Bedani, ñɨg Jodan goƚ böŋ nö lödaŋ nɨŋöm bɨ anɨb gau apöm nɨp manö anɨbu hag nɨŋla. \s1 Jisas nɨpe God Sipsip Pi nɨpe \p \v 29 Ruö Jisas auö nɨŋöl göm, Jon Jisas nɨŋöm nɨbi bɨ gau kalɨp haga, “Nɨŋim! God Sipsip Pi nɨpe hanɨp hag yuöp me u. Nɨpe me nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gau gau magöŋhalö nan si nan naij gɨpal gac u ƚɨk gɨ yunab. \x * \xo 1:29 \xt Ais 53:6-7; 1Pi 1:18-19\x* \v 30 Bɨ anɨbu me, yad hagnö, ‘Bɨ ap nɨpe yad hain aunab u pen yɨp yag dauagep adö u, nɨpe hadame dagol gau mɨdmɨdöp. Anɨb u, nɨpe yad rö wasö; nɨpe Bɨ Kub yabɨƚ,’ a gɨnö. \x * \xo 1:30 \xt Jon 1:15\x* \v 31 Bɨ kub anɨbu bɨ an a gem nɨŋagmɨdin. Pen Isrel nɨbi bɨ, bɨ kub anɨbu bɨ aigale bɨ rö mɨdöp u nɨŋöl a gem, kalɨp ñɨg pak ñɨnɨg aunö,” a ga. \p \v 32-33 Pen Jon Jisas manö adö anɨbu nöp hagöm haga, “Bɨ anɨbi bɨ an, a gem, yad ke nɨŋagbnep; pen bɨ yɨp hag yuö apem nɨbi bɨ kalɨp ñɨg pak ñabin u haga, ‘Ne nɨŋnabön, Ana nɨpe bɨ an apöm, aip mɨdeinab, bɨ anɨbu nöp nɨbi bɨ gau kalɨp Ana Uɫ pak ñɨnab,’ a ga. Haga anɨbu me, mɨñi Ana u kumi kabö adö laŋ nɨbö yaur dapo rö u gɨ nɨp auajɨp \x * \xo 1:32-33 \xt Mad 3:16\x* \v 34 nɨŋem yad nɨŋ aij gem kalɨp manö nɨŋö hagabin, bɨ anɨbi nɨpe God Ñɨ nɨpe u nöp,” a ga. \x * \xo 1:34 \xt Mad 3:17\x* \s1 Jisas bɨ nɨpe mɨhöp nöd uda \p \v 35 Ruö pen, Jon bɨ nɨpe mɨhau aip, kauyaŋ ap ñɨg pak ñɨmɨdöp ka u mɨdlö nɨŋöl gɨ, \v 36 Jisas ap padiö, Jon nɨpe Jisas nɨŋöm nɨbi bɨ gau kalɨp haga, “Bɨ anɨbi God Sipsip Pi nɨpe me u,” a ga. \x * \xo 1:36 \xt Jon 1:29\x* \v 37 Anɨg hagö, Jon bɨ nɨpe mɨhau, manö anɨbu nɨŋmil, Jisas areia mɨgan u hain arlö. \v 38 Pen Jisas ado göm kalɨp mɨhöŋ nɨŋöm haga, “Nɨhön gɨnɨg auabil?” ö ga. Hageia haglö, “Rabai! Ne hanban gai?” ö gɨlö. Hibru manö hagöm “Rabai” a gɨlö manö anɨbu iƚ u “Manö Hag Ñeb Bɨ.” \v 39 Pen kale anɨg gɨmil hag nɨŋlö, Jisas haga, “Anɨb u, yad aip ammil nɨŋnabil,” a ga. Haga ñɨn anɨbu nöp dugo magö u ammil, nɨpe aip mɨdeila. \p \v 40 Jon bɨ nɨpe anɨb mɨhau, bɨ ap hib nɨpe Edru. Edru nɨmam nɨpe me Saimon Pida. \x * \xo 1:40 \xt Mad 4:18-20\x* \v 41 Edru magö anɨbu nöp am nɨmam Saimon nɨp uƚhai nɨŋöm haga, “Mesaia u aunab a gun pör abad mɨdpun u mɨñi nɨŋbul,” a ga. “Mesaia” a ga manö magö u, Grik manö hagöm “Krais” a gɨpal. \p \v 42 Edru anɨg hagöm, nɨmam Saimon nɨp uɫ göm Jisas mɨdeia u arö, Jisas Saimon nɨp nɨŋöm haga, “Jon ñɨ nɨpe Saimon. Nöp Sipas a göl,” a ga. Arameik manö hagöm, hib Sipas a ga manö magö anɨbu, Grik manö hagöm Pida a gɨpal. Sipas abe Pida abe iƚ añɨ anɨbu “kabö.” \x * \xo 1:42 \xt Mad 16:18\x* \s1 Jisas Pilip aip Nadanyel aip kalɨp mɨhöŋ uda \p \v 43 Ruö, Jisas ram mɨnöŋ Galili arnɨg, am Pilip nɨp nɨŋöm haga, “Yad aip arul,” a ga. \v 44 Pilip, Edru, Pida, ram mɨnöŋ kale Bedsaida nɨbö. \v 45 Pen Pilip am Nadanyel nɨp nɨŋöm haga, “Hon bɨ u, Mosɨs abe, bɨ God manö hagep rɨmnap abe kalɨ kƚiñ rɨköm hagla u, nɨp mɨñi nɨŋbun. Nɨpe me Jisas, Josep ñɨ nɨpe. Ram mɨnöŋ nɨpe Nasared nɨbö,” a ga. \x * \xo 1:45 \xt Dud 18:18; Ais 7:14; 9:6; Jer 23:5; Esi 34:23\x* \p \v 46 Pilip anɨg hageia, Nadanyel haga, “Bɨ aij ap ram mɨnöŋ naij anɨbu nɨbö auagnab,” a ga. \p Hageia, Pilip haga, “Anɨg hagpan u, auö am nɨŋul!” a ga. \p \v 47 Anɨg hagöm, kale bɨ mɨhau ammil söl söl gɨlö nɨŋöl gɨ, Jisas Nadanyel nɨp nɨŋöm haga, “Bɨ anɨbu bɨ Isrel yɨjɨg göl u me, nɨpe piral adö u hagagnab; nɨpe nɨŋö nöp waiö hagnab,” a ga. \p \v 48 Anɨg hagö, Nadanyel haga, “Ne aige gɨmön yɨp nɨŋban?” ö ga. \p Hageia, Jisas haga, “Pilip nöp hainö uɫ gɨnɨg nöb; yad nöp nöd nɨŋbin, ne asɨk mɨdajan rauan iƚ au,” a ga. \p \v 49 Anɨg hagö, Nadanyel haga, “Manö hag ñeb bɨ. Nöp nɨŋbin! Ne God Ñɨ nɨpe, Isrel nɨbi bɨ Kiŋ hon,” a ga. \x * \xo 1:49 \xt Mad 14:33; 16:16; Mak 3:11\x* \p \v 50 Anɨg hageia, Jisas haga, “Nöp yɨharɨŋ rauan iƚ au nɨŋbin a gɨpin u me, yɨp nɨŋ udpan? Hainö nan ke nɨbö rɨmnap nɨŋnabön,” a ga. \p \v 51 Jisas anɨg hagöm haga, “Kalöp magöŋhalö nɨŋö hagabin, kumi kabö adö laŋ au pɨral hiɨkö, ejol gau apöm, yɨp Bɨ Ñɨ nɨpe nɨŋ amɨl apɨl, nɨŋ amɨl apɨl geinaböl nɨŋnabim,” a ga. \x * \xo 1:51 \xt Jen 28:12\x* \c 2 \s1 Jisas nɨpe ñɨg yabɨƚ u gö ñɨg wain la \p \v 1-2 Ñɨn mɨhöp mɨdöm, bɨ ap nɨbi udnɨg göm, nɨbi bɨ wɨñ alö amöm, nan ñɨŋla Kena daun, ram mɨnöŋ Galili aŋ au. Ñɨn anɨbu, Jisas abe, bɨ nɨpe gau abe, kalɨp u rö nöp wɨñ alla arla. Pen Jisas nɨme abe am ram anɨbu mɨdeia. \v 3 Ñɨg wain u ñɨŋ hakeila, Jisas nɨme apöm Jisas nɨp haga, “Wain u ñɨŋ hakpal,” a ga. \p \v 4 Anɨg hageia, Jisas haga, “Yɨp anɨg gɨ anɨg gɨ, a gɨmön, yɨp hagagmön. Ñɨn yad u auagöp,” a ga. \x * \xo 2:4 \xt Jon 7:30; 8:20\x* \p \v 5 Hageia, nɨme nɨpe am bɨ wög gɨ ñeb gau kalɨp haga, “Jisas manö ap hagainɨm, hagnɨm rö nöp gɨmim,” a ga. \p \v 6 Pen Juda nɨbi bɨ kabö udöm gɨpal rin kub yabɨƚ unbö kagoƚ jɨŋ u ud lɨlö mɨdeia. Rin kub añɨ añɨ ñɨg lida unbö ñɨnjuöl mamɨd u mɨl dap lep. Pen Juda nɨbi bɨ nagɨ adö kale gɨmɨdal rö, God amgö ilö nɨbi bɨ uɫ aij mɨdaiun, a göm, rin anɨb gau ñɨg mɨl dap hoŋ göm, ñɨn ma lɨ yumɨdal. \v 7 Jisas pen, bɨ wög gɨ ñeb gau kalɨp haga, “Kabö rin gai i, ñɨg mɨl dapim hoŋ gɨpe, ajmaŋ raunɨm,” a ga. \p Hageia, haga rö geila haga, \v 8 “Mɨñi ñɨg mɨl dap lɨbim u, mɨl dammim, bɨ nan ñɨŋabun i abad mɨdöp u nɨp ñɨmim,” a ga. \p \v 9 Hageia, ñɨg yabɨƚ anɨbu mɨl dam bɨ kub u nɨp ñeila, nɨpe udöm ñɨŋ nɨŋa, ñɨg wain aij u mɨdeia. Pen nɨpe ñɨg wain anɨbu gai nɨbö göm nɨŋaga; bɨ wög gɨ ñeb gau kale nöp nɨŋla. Pen nɨpe nɨŋaga rö me, bɨ nɨbi udnɨg ga anɨbu nɨp wɨñ alö aueia haga, \v 10 “Pör nöp, ñɨg wain aij u nöd dap ñɨlö ñɨŋ haklö me, hainö ñɨg wain naij u ñɨlö ñɨŋbal. Pen ne ñɨg wain aij u dap lö mɨdajɨp, mɨñi nöp dap ñabön,” a ga. \p \v 11 Jisas nan gagep nöd nɨbö ga anɨbu, nɨpe Kena daun, ram mɨnöŋ Galili aŋ au mɨdöm ga. Nan gagep anɨbu göm, nɨpe aige bɨ rö mɨdeia u yamö bɨ nɨpe gau nɨŋöm, nɨp nɨŋ udla. \v 12 Pen Kena daun arö göm, Jisas nɨpe ke, nɨme, nɨmam hain, bɨ nɨpe gau aip daun pro Kapaneam amöm, yöp ñɨn bad ap anɨb au mɨdeila. \x * \xo 2:12 \xt Mad 4:13\x* \s1 God sabe gep ram u nan sɨkim geila, Jisas kalɨp rɨdɨk gɨ höŋ yaŋ yua \r (Mad 21:12-13; Mak 11:15-17; Luk 19:45-46) \p \v 13 Juda kai Pasopa ñɨn kub kale u söl ga nɨŋöm Jisas Jerusalem ara. \x * \xo 2:13 \xt Eks 12:1-27\x* \v 14 Jisas Jerusalem amöm, God sabe gep ram raul u nɨŋa, bɨ rɨmnap kale kaj kau, kaj sipsip, yaur dapo gau dap sɨkim göm, bɨ rɨmnap abañ bad gau löm, mab po adö asɨköm, mani yɨmjɨköm geila. \v 15 Jisas nɨŋöm, nagɨ ap udöm malɨköm, kaj sipsip kaj kau gau rɨdɨk gɨ höŋ yaŋ yuöm, mani dap pen pen yɨmjɨköm geila abañ bad gau mani halö ud hoŋ gɨ yua. \v 16 Anɨg göm, nɨbi bɨ yaur dapo dap sɨkim geila gau kalɨp haga, “Nan anɨb gau ud arim. Bapi yad ram nɨpe u gɨpe sɨkim ram rö lagnɨm,” a ga. \p \v 17 Jisas anɨg geia, bɨ nɨpe gau gasɨ kale ara God Manö kalɨ kƚiñ rɨkla manö ap adö u. Manö anɨbu kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, “Sabe gep ram ne u mɨdmagö yabɨƚ lem umnabin,” a gɨla. \x * \xo 2:17 \xt Sam 69:9\x* \p \v 18 Pen Juda bɨ kub rɨmnap apöm, Jisas nɨp hag nɨŋöm hagla, “Nöp an hagajɨp apön anɨg gabön? God nöp hagö apem gabin a gɨmön, nan gagep rö ap gö nɨŋun, ‘Nɨŋö hagpan,’ a gun,” a gɨla. \p \v 19 Anɨg hageila, Jisas kalɨp pen haga, “Kale God sabe gep ram anɨbi rɨb waƚ geinabim, ñɨn mɨhau nɨgaŋ kauyaŋ gɨ lɨnabin,” a ga. \x * \xo 2:19 \xt Mad 26:61; 27:40\x* \p \v 20 Anɨg hageia hagla, “God sabe gep ram anɨbi, mɨ ñɨnjuöl mɨhöp ado gɨ da unbö kagoƚ jɨŋ (46) gɨ hakla u pen ne ñɨn mɨhau nɨgaŋ kauyaŋ gɨ lɨnabin a gan ar?” a gɨla. \v 21 Pen Jisas nɨpe sabe gep ram manö haga anɨbu, hañ romaŋ nɨpe ke nöp haga. \x * \xo 2:21 \xt 1Ko 6:19\x* \v 22 Anɨb u me, hainö Jisas nɨpe umöm uraka u, bɨ nɨp hain gɨmɨdal gau God Manö u abe, Jisas nɨpe ke manö haga anɨbu abe gasɨ nɨŋöm, “Nɨŋö hagöp,” a göm nɨŋ udla. \x * \xo 2:22 \xt Luk 24:6-8; Jon 12:16\x* \s1 Jisas nɨbi bɨ gau magöŋhalö nɨŋöb \p \v 23 Jisas, Juda kai Pasopa ñɨn kub kale u Jerusalem mɨdöm, nan gagep rö rɨmnap geia u nɨŋöm, nɨbi bɨ gau, “Nɨpe nöp Mesaia u,” a göm nɨp nɨŋ udla. \x * \xo 2:23 \xt Jon 7:31\x* \v 24-25 Pen Jisas nɨbi bɨ gɨpal adö u ke nɨŋ aij göp rö, nɨbi bɨ anɨb gau gasɨ kale adö mai araia u nɨŋ aij ga u me, nɨpe kalɨp nɨbi bɨ nɨŋeb yad gau a göm udaga. \c 3 \s1 Jisas Nikodimas nɨp hag ñɨ aij ga \p \v 1 Bɨ Juda Kansol kub u bɨ ap mɨdmɨdöp, hib nɨpe u Nikodimas. Nɨpe Perisi bɨ ap. \x * \xo 3:1 \xt Jon 7:50; 19:39\x* \v 2 Nɨpe sɨb yaŋ, Jisas nɨp nɨŋnɨg, mɨdeia u apöm haga, “Manö hag ñeb bɨ. Hon nɨŋbun, nan gagep rö gɨpan gau, ne ke gagbnap; God nɨpe ke nöp nöp aip mɨdöp u me, nan gagep rö anɨb gau gɨpan. Anɨb u, hon nɨŋbun, God nɨpe nöp nöp yuö apön hanɨp manö hag ñɨmɨdan,” a ga. \p \v 3 Hageia, Jisas haga, “Yad nöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, nɨbi bɨ ke kamɨŋ hain nɨbö lɨnaböl gau nöp, God kalɨp udöm, ‘Nɨbi bɨ yad’ a göm, abad mɨdeinab,” a ga. \x * \xo 3:3 \xt Mad 18:3; 1Pi 1:23\x* \p \v 4 Anɨg hageia, Nikodimas aiö göm gasɨ iru nɨŋöm haga, “Nɨbi bɨ rɨk lɨlö kub gɨpal gau, kauyaŋ nɨme mudun aŋ au arlö, kauyaŋ yag daulö, nɨbi bɨ ke kamɨŋ hain nɨbö lɨlaŋ a gɨmön hagabön aka nɨhön?” ö ga. \p \v 5 Hageia, Jisas haga, “Nöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, nɨbi bɨ au, ñɨg u abe, God Ana u abe udöm ke kamɨŋ hain nɨbö lɨnaböl gau nöp, God kalɨp udöm, ‘Nɨbi bɨ yad’ a göm, abad mɨdeinab. \v 6 Nɨbi bɨ yag daubal rö yag daulö mɨdpal, pen God Ana nɨpe apöm ana magö kale aŋ daŋ gö kamɨŋ mɨdeinabim. \x * \xo 3:6 \xt Jon 1:13\x* \v 7 Anɨb u, “Kale nɨbi bɨ magöŋhalö ke kamɨŋ hain nɨbö lɨmim,” manö hagajɨn anɨbu, ne aiö gɨmön gasɨ iru nɨŋagmön. \v 8 Yɨgön u gasɨ nɨpe ke apöm arab. Yɨgön udajɨp nɨŋbim u pen auöp lau halö, aröp lau halö, kale nɨŋagim. Anɨb u rö me, nɨbi bɨ God Ana ba lö, ke kamɨŋ hain nɨbö lɨbal gau,” a ga. \p \v 9 Anɨg hageia, Nikodimas haga, “Ne hagabön adö anɨbu, aigegö gɨnɨm?” ö ga. \p \v 10 Hageia, Jisas haga, “Ne Isrel nɨbi bɨ manö hag ñeb bɨ kub kale ap, pen ne nɨŋagpan ar? \v 11 Nöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, hon ke nan nɨhön nɨŋ aij gun, nan nɨhön amgö ke nɨŋun, nɨŋbun anɨbu nöp kalöp hag ñɨbun u pen manö hagpun anɨbu nɨŋ udagpim. \v 12 Yad kalöp mɨnöŋ naböŋ iƚ i göp rö hagnö, nɨŋ udagpim rö, aige gɨmim God ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au göp rö hagnö, nɨŋ udnabim? \v 13 Pen nɨbi bɨ ap God ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au ajöm nɨŋaga; yad ke Bɨ Ñɨ nɨpe nöp anɨb laŋ mɨdem aunö. \p \v 14 “Pen hadame nöp haiŋo naij gau Isrel nɨbi bɨ kalɨp haulö umla, nɨŋöm Mosɨs haiŋo naij anɨb gau rö ap mab ba au laŋ lö, nɨbi bɨ an an haiŋo anɨb laŋ nɨŋla gau, kalɨp kamɨŋ la. Anɨb u rö me, Bɨ Ñɨ nɨpe nɨp mab ba laŋ al pak lɨlö, \x * \xo 3:14 \xt Nab 21:9; Jon 8:28; 12:32\x* \v 15 nɨbi bɨ an an nɨp nɨŋ udnaböl gau, kamɨŋ pör mɨdep u udnaböl. \x * \xo 3:15 \xt Jon 20:31\x* \v 16 God nɨbi bɨ ram mɨnöŋ iƚ i mɨdpal gau kalɨp mɨdmagö yabɨƚ löm, Ñɨ nɨpe añɨ yabɨƚ u kalɨp nan a göm ña. Anɨb u, nɨbi bɨ an an Ñɨ nɨpe anɨbu nɨp nɨŋ udnaböl gau, kalɨp kamɨŋ pör mɨdep u ñö, umöm ur gagnaböl. \x * \xo 3:16 \xt Jon 3:36; 10:28; Ro 5:8; 8:32; 1Jn 4:9-10\x* \v 17 God Ñɨ nɨpe yua u, nɨbi bɨ gau kalɨp manö kub hagnɨm, a göm yuaga; nɨbi bɨ gau ud kamɨŋ yunɨm, a göm yua. \x * \xo 3:17 \xt Luk 19:10\x* \p \v 18 “Nɨbi bɨ an an Ñɨ nɨpe nɨp nɨŋ udnaböl gau, God kalɨp manö kub hagöm pen ilön ñagnab. Pen nɨbi bɨ nɨp nɨŋ udagnaböl gau, God Ñɨ nɨpe añɨ yabɨƚ anɨbu nɨp nɨŋ udagnaböl rö, God kalɨp hadö manö kub hagöm, pen ilön udnaböl a ga. \x * \xo 3:18 \xt Jon 5:24\x* \v 19 God nɨbi bɨ gau kalɨp manö kub hagöm pen ilön ñɨnab, iƚ anɨbu anɨg göl mɨdöp: Mailö mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i auöp u pen nɨbi bɨ gau, mailö mɨdöp au arun, a gɨ gasɨ u nɨŋagal. Kale nan si nan naij gɨ mɨdpal rö, sɨb göp gau nöp mɨdaiun a gɨ gasɨ u nɨŋbal. \x * \xo 3:19 \xt Jon 1:5,9; 8:12\x* \v 20 Mailö anɨbu nɨŋlö mulu lugö, ‘Naij gɨpun u, waiö nɨŋagöl,’ a göm, mailö mɨdöp au auagnaböl. \v 21 Pen nɨbi bɨ kabö rö gɨnaböl gau hagnaböl, ‘God hagöp rö nöp gabun u, waiö nɨŋlaŋ,’ a göm, mailö mɨdöp au aubal,” a ga. \s1 Jon Ñɨg Pak Ñeb Bɨ u, Jisas bɨ aigale bɨ rö mɨdöp, a göm, manö hag ña \p \v 22 Hainö Jisas bɨ nɨpe gau aip am ram mɨnöŋ Judia aŋ gau am mɨdöl gɨ, nɨbi bɨ gau kalɨp ñɨg pak ñɨ mɨdeia. \x * \xo 3:22 \xt Jon 4:1-2\x* \v 23 Ainon ram mɨnöŋ Salim söl anɨb au mɨdeia. Pen ram mɨnöŋ Ainon au ñɨg iru mɨdeia. Anɨb u, ñɨn aŋ anɨb au, Jon nɨpe Ainon au mɨdöm, nɨbi bɨ gau iru nöp aueila nɨŋöm nɨpe kalɨp ñɨg pak ñɨ mɨdeia. \v 24 Ñɨn anɨbu kale Jon bɨ ñɨg pak ñeb nɨp nagɨ lagla. \v 25 Pen Juda bɨ ap apöm, Juda nagɨ adö kale, ñɨg lɨ yuun God amgö ilö mɨd aij gun a gɨmɨdal manö adö u hagöm, Jon bɨ nɨpe rɨmnap aip pen pen hagla. \v 26 Pen pen hagöm, Jon bɨ nɨpe gau apöm nɨp hagla, “Manö hag ñeb bɨ. Bɨ au ñɨg Jodan goƚ böŋ lödaŋ mɨdö, nɨp Bɨ Kub a gaina u, mɨñi ap nɨbi bɨ kalɨp ñɨg pak ñab nɨŋöm nɨbi bɨ magöŋhalö nɨp araböl,” a gɨla. \p \v 27 Anɨg hageila, Jon haga, “God gasɨ nɨpe ke nɨŋöb rö, hanɨp wög adö ke ke hag löp. \v 28 Kale ke nɨŋbim yad kalöp hagnö, ‘Yad Krais wasö; God hagö yad yɨharɨŋ adan nɨpe u ƚɨk gabin,’ a gɨnö. \x * \xo 3:28 \xt Jon 1:20; Mad 11:10\x* \v 29 Bɨ ap nɨbi udnab ñɨn u, nɨpe nɨbi nɨpe udnab. Nɨbi anɨbu nɨbi nɨpe me u. Bɨ nɨbi udnab bɨ u, bɨ nɨŋeb nɨpe ap apöm nɨp gɨ ñɨnab. Mañ mai nɨbi nɨpe udnɨg aunab a göm, nɨp abad mɨdeinab. Pen nɨpe nɨbi udnɨg apöm ‘Aubin’ a gɨnab u, bɨ nɨŋeb nɨpe mɨñ mɨñ gɨnab. Yad me anɨbu rö. Jisas nɨpe nɨbi bɨ gau kalɨp anɨg göm gab u, yɨp aij göp. Uri yad mɨñ mɨñ yabɨƚ gabin. \v 30 Hib nɨpe ap ranö nɨŋöl gɨ, hib yad ap lugnab u aij. \p \v 31 “Bɨ kumi kabö adö laŋ au nɨbö auöp u, nɨpe nɨbi bɨ gau magöŋhalö adö laŋol mɨdöp. Bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i nɨbö bɨ u, nɨpe mɨnöŋ naböŋ iƚ i nɨbö u me, mɨnöŋ naböŋ iƚ i gasɨ nɨŋöm manö hagpal rö hagab. Pen bɨ kumi kabö adö laŋ au nɨbö auöp u, nɨpe nɨbi bɨ gau magöŋhalö adö laŋol mɨdöp. \x * \xo 3:31 \xt Jon 8:23\x* \v 32 Nɨpe kumi kabö adö laŋ au mɨdöm nan nɨhön amgö nɨŋöb u, manö nɨhön apdi nɨŋöb u, nɨbi bɨ gau kalɨp hag ñab, pen manö nɨpe u udagaböl. \x * \xo 3:32 \xt Jon 3:11\x* \v 33 Pen nɨbi bɨ manö nɨpe nɨŋ udpal gau, God manö nɨŋö u nöp hagöp a göm nɨŋ udpal. \v 34 God nɨpe Jisas yua u, Ana nɨpe u nɨp ñö ajmaŋ rauö, God manö magö nɨpe nöp hag ñab. \v 35 Nap Ñɨ nɨpe nɨp mɨdmagö löm, ‘Nan gau magöŋhalö abad mɨdaimön,’ a göm, ud ñɨmagö adö nɨpe u löp. \x * \xo 3:35 \xt Mad 11:27; Jon 5:20\x* \v 36 Nɨbi bɨ an an Ñɨ nɨpe nɨp nɨŋ udpal gau, pör mɨdep magö u hadö udpal. Pen nɨbi bɨ an an Ñɨ nɨpe nɨp nɨŋ udagnaböl gau, kale pör mɨdep magö u udagnaböl; God nɨbi bɨ anɨb gau kalɨp hadö manö kub hagö, marö udöl gɨ nöp mɨdeinaböl,” a ga. \x * \xo 3:36 \xt Jon 3:16-18; 1Jn 5:12\x* \c 4 \s1 Jisas nɨbi Sameria nɨbö ap nɨp manö hag ña \p \v 1 Pen bɨ Perisi gau manö rɨmnap apdi nɨŋla, nɨbi bɨ iru nöp, Jisas pɨg mɨdaiun, a göm, nɨp aueila kalɨp ñɨg pak ña; pen nɨbi bɨ iru nöp Jon nɨp auagla. \x * \xo 4:1 \xt Jon 3:22\x* \v 2 Pen Jisas nɨpe ke nɨbi bɨ gau kalɨp ñɨg pak ñaga; bɨ nɨpe gau nöp kalɨp ñɨg pak ñɨla. \v 3 Pen Perisi kai manö anɨbu rö hageila nɨŋöm Jisas ram mɨnöŋ Judia arö göm, ado gɨ ram mɨnöŋ Galili ara. \v 4 Pen adan aŋ au aramöm nɨpe ram mɨnöŋ Sameria amjaka. \v 5 Pen ram mɨnöŋ Sameria aŋ au aramöm, Sikar daun amjaka. Sikar söl anɨb au me, hadame nöp Jekop ñɨ nɨpe Josep nɨp mɨnöŋ naböŋ ap haga. \x * \xo 4:5 \xt Jen 33:19; Jos 24:32\x* \v 6 Pen Jekop ñɨg uƚöm uda u mɨdeia u me, Jisas auö auö, sɨdö aŋ laŋ magö u iru ga rö, am ñɨg uƚöm goƚ söl anɨb au asɨka. \p \v 7-8 Pen bɨ nɨpe gau nan magö raunɨg, Sikar daun anɨbu arla. Jisas ñɨg uƚöm söl au asɨk mɨdeia nɨŋöm nɨbi Sameria nɨbö ap ñɨg mɨlnɨg aua. Aueia, Jisas nɨŋöm haga, “Yɨp ñɨg mɨl ñö ñɨŋɨn,” a ga. \p \v 9 Hageia, nɨbi anɨbu haga, “Kale Juda nɨbi bɨ, hanɨp Sameria nɨbi bɨ nɨŋmim, asɨ masɨ gɨ aij gɨpim rö, nɨhön gɨnɨg, ‘Yɨp ñɨg mɨl ñö ñɨŋɨn,’ a gɨmön hagabön?” ö ga. \x * \xo 4:9 \xt Esr 4:1-5\x* \p \v 10 Anɨg hageia, Jisas pen haga, “God nan aij nɨbi bɨ ñɨnɨg gab u nɨŋmön, yad nöp ñɨg mɨl dap lɨmön a gabin yad bɨ an rö mɨdpin nɨŋbnap u, ne yɨp hagbnap, yad nöp ñɨg kamɨŋ magö ñeb ñɨbnep. \x * \xo 4:10 \xt Jon 7:37-38; Rep 21:6\x* \p \v 11 Hageia, nɨbi anɨbu haga, “Bɨ kub. Ñɨg mɨlep rin ne ap mɨdagöp; ñɨg uƚöm u rö nöp i gɨyaŋ mɨdöp. Anɨb u, ñɨg kamɨŋ magö ñeb anɨbu gai nɨbö udnabön? \v 12 Bac iƚaŋ hon Jekop ñɨg uƚöm anɨbi hanɨp ña. Ñɨg anɨbi nöp, nɨpe ke abe, ñɨ nɨpe bɨ abe ñɨŋöm, kaj sipsip nan nɨpe gau ñɨŋöm gɨmɨdal. Anɨb u, yad bɨ kub, Jekop bɨ pro, a gɨ gasɨ nɨŋban ar?” a ga. \x * \xo 4:12 \xt Jon 8:53\x* \p \v 13 Hageia, Jisas haga, “Nɨbi bɨ ñɨg i ñɨŋnaböl gau, kalɨp kauyaŋ ñɨg nan gɨnɨg gab; \v 14 pen nɨbi bɨ ñɨg yad ñɨnö ñɨŋnaböl gau, kalɨp kauyaŋ ñɨg nan gagnab. Pen ñɨg yad ñɨnabin anɨbu ñɨŋlö, kalɨp aŋ daŋ ñɨg ilam ajöŋ rö juöl gɨ, kalɨp pör mɨdep u ñɨnab,” a ga. \x * \xo 4:14 \xt Jon 6:35\x* \p \v 15 Jisas anɨg hageia, nɨbi anɨbu pen haga, “Bɨ kub. Yɨp ñɨg anɨbu ñö ñɨŋnö, hainö yɨp ñɨg nan gagnɨm; apem ñɨg i mɨlagnam,” a ga. \p \v 16 Anɨg hageia, Jisas haga, “Am nagamul ne paŋɨd dau,” a ga. \p \v 17 Hageia haga, “Yad bɨ halö wasö,” ga. \p Hageia, Jisas haga, “Manö anɨbu nɨŋö hagabön. \v 18 Bɨ unbö mamɨd u udna u pen bɨ mɨñi aip mɨdpil u, nagamul ne wasö. Anɨb u, nɨŋö hagabön,” a ga. \p \v 19 Anɨg hageia, nɨbi anɨbu haga, “Bɨ kub. Yad nɨŋbin, ne bɨ God manö hagep bɨ ap. \v 20 Apɨs bac hon hadame nöp gau dum i God nɨp sabe gɨmɨdal rö, hon u rö nöp sabe gɨ mɨdpun u pen kale Juda kai hagpim, ‘Jerusalem nöp God nɨp sabe göl,’ a gɨpim,” a ga. \x * \xo 4:20 \xt Dud 12:5-14; Sam 122:1-5\x* \p \v 21 Anɨg hageia, Jisas haga, “Yad manö nɨŋö hagabin anɨbi nöŋ. Hainö dum anɨbi abe Jerusalem abe Bapi nɨp sabe gagnabim. \v 22 Kale Sameria nɨbi bɨ sabe gɨpim pen bɨ aigale bɨ rö nɨp sabe gɨpim u nɨŋagpim; pen hon Juda nɨbi bɨ, Bɨ sabe gɨmɨdun Bɨ u nɨŋbun. Nɨhön gɨnɨg: God nɨpe aige göm nɨbi bɨ ud kamɨŋ yunab u, hanɨp Juda nɨbi bɨ haga. \x * \xo 4:22 \xt 2Ki 17:29-41; Ais 2:3; Ro 9:4-5\x* \v 23 Ñɨn söl auub, pen mɨñi hadö auöp i, God Ana nɨpe nɨbi bɨ gasɨ ñö nɨŋöl gɨ, kale Bapi nɨp kabö rö sabe gɨnaböl; anɨg gɨnaböl u, nɨp aij gɨnab. \v 24 God nɨpe Ana mɨdöp u me, nɨbi bɨ God nɨp sabe göm, ana kalɨp aŋ daŋ nɨŋö nöp sabe göl. \x * \xo 4:24 \xt 2Ko 3:17; Ro 12:1; Plp 3:3\x* \p \v 25 Jisas anɨg hageia, nɨbi anɨbu pen haga, “Yad nɨŋbin, hainö Mesaia u apöm, hanɨp nan magöŋhalö hag ñɨ aij gɨnab,” a ga. \p \v 26 Hageia, Jisas haga, “Bɨ anɨbu me yad mɨdpin. Ne aip manö hagabul i,” a ga. \x * \xo 4:26 \xt Mak 14:61-62\x* \p \v 27 Jisas anɨg hageia nɨŋöm magö anɨbu bɨ nɨpe gau apjaköm nɨŋla, Jisas nɨbi ap aip manö gɨ mɨdailö, nɨŋöm kale pa gɨƚɨ gɨla. Pen bɨ kale ap uraköm, nɨbi u nɨp “Ne manö nɨhön mɨdöp?” a göm hagagla. Jisas nɨp u rö nöp, “Nɨhön gɨnɨg nɨbi anɨbu aip manö adɨŋ adɨŋ gajɨl?” a göm hagagla. \p \v 28 Pen nɨbi anɨbu, ñɨg rin u arö göm, kauyaŋ ado gɨ daun anɨbu amöm, nɨbi bɨ mɨdeila anɨb gau kalɨp haga, \v 29 “Apim, nan gau magöŋhalö gɨpin rö hag ñöb bɨ u nɨŋim! Nɨpe Mesaia u aka?” ga. \p \v 30 Anɨg hageia, nɨbi bɨ anɨb gau daun anɨbu arö göm, Jisas nɨp nɨŋun a göm aueila. \v 31 Pen Jisas bɨ nɨpe gau Jisas nɨp neb neb göm hagla, “Manö hag ñeb bɨ. Nan ñöŋ!” a gɨla. \v 32 Hageila, nɨpe pen haga, “Nan ñɨŋeb yad mɨdöp u kale nɨŋagpim,” a ga. \v 33 Anɨg hageia, bɨ nɨpe gau kale ke nöp hag nɨŋ hag nɨŋ göm hagla, “Nɨbi bɨ rɨmnap nɨp nan magö dap ñɨbal aka?” gɨla. \p \v 34 Pen Jisas kalɨp haga, “Kalöp nan magö anɨb gau nan göp; yɨp pen nan magö anɨb gau nan gagöp. Bapi manö haga u nöp gasɨ lajɨp me, gasɨ anɨbu nɨŋem, wög hagöp u gɨ junam a gɨ gasɨ nɨŋbin. Nan ñɨŋeb yad me u. \x * \xo 4:34 \xt Jon 6:38\x* \v 35 Pen kale manö ap hagpim, ‘Rakɨn mɨhau mɨhau mɨdöl, wid magö po gö am rɨk daunabun,’ a gɨpim u pen mɨñi anɨg hagagmim. Amgö kale u nɨŋ padimim nɨŋim! Wid wög gau po göm rɨk dauep rö mɨdöp. \x * \xo 4:35 \xt Luk 10:2\x* \v 36 Pen uri nöp, nɨbi bɨ wid po rɨk dauaböl nɨbi bɨ gau, mɨñ mɨñ göl gɨ wid po göp anɨbu rɨk dam kamɨŋ pör mɨdep mɨgan u löm, pe kale udaböl me u. Anɨb u me, nɨbɨ bɨ wid magö ranaŋ a göm dam yubal gau abe, nɨbi bɨ wid po göp rɨk dauaböl gau abe jɨm ñöm, wid po u kamɨŋ pör mɨdep mɨgan u mɨdnab u nɨŋöm, mɨñ mɨñ gɨnaböl. \v 37 Hon manö ap hagpun, ‘Nɨbi bɨ rɨmnap wid magö yulö rannab, nɨbi bɨ rɨmnap am rɨk daunaböl,’ a gɨpun u, nɨŋö yabɨƚ hagpun. \v 38 Yad kalöp hag yunö, am wid rɨk daubim. Wid wög anɨbu kale wög kƚö gɨmim gagpe; nɨbi bɨ rɨmnap kƚö kale u gɨlö ranöb. Kale yɨharɨŋ am rɨk daumim nan aij udpim,” a ga. \p \v 39 Nɨbi Sameria nɨbö anɨbu am nɨbi bɨ nɨpe gau kalɨp haga, “Bɨ anɨbu nan gɨpin gɨpin gau magöŋhalö yɨp hag ñöb,” a ga u me, nɨbi bɨ Sameria nɨbö daun anɨbu mɨdeila gau iru nöp Jisas nɨp nɨŋ udla. \p \v 40 Pen Sameria nɨbi bɨ, kale Jisas mɨdeia au apöm, Jisas manö neb neb göm hagla, hon aip am mɨdaiun a gɨlö, Jisas ñɨn mɨhöp am kale aip mɨdöm, \v 41 manö hag ñö, nɨbi bɨ rɨmnap halö iru nöp manö anɨbu nɨŋöm nɨp nɨŋ udla. \v 42 Pen kale anɨg göm nɨŋ udöm, nɨbi anɨbu nɨp hagla, “Mɨñi manö ne u nöp hagö nɨŋ udagpun; Jisas manö nɨpe u ke hagö nɨŋun nɨŋbun, nɨpe nöp nɨbi bɨ ram mɨnöŋ iƚ i mɨdpal gau gau magöŋhalö kalɨp ud kamɨŋ yunɨg aua. \x * \xo 4:42 \xt 1Jn 4:14\x* \s1 Jisas, bɨ kub ap ñɨ nɨpe u nɨp gö, kamɨŋ la \p \v 43 Jisas ñɨn anɨb mɨhau ram mɨnöŋ anɨbu mɨdöm, ruö ram mɨnöŋ Galili ara. \v 44 Nɨpe nöd manö ap hagöm haga, “Bɨ God manö hagep bɨ gau, ram mɨnöŋ kale ke au mɨdöm manö hagnaböl u, manö kalɨp udagnaböl,” a ga. \x * \xo 4:44 \xt Mad 13:57\x* \v 45 Pen Pasopa ñɨn u, Galili nɨbi bɨ rɨmnap am Jerusalem mɨdeila. Kale Jerusalem mɨdeila nɨŋöl gɨ, Jisas nan gagep rö gau gö nɨŋla u me, Jisas uri ram mɨnöŋ Galili amjakö, kale nan gagep rö Jerusalem ga u gasɨ nɨŋöm, nɨp mɨñ mɨñ gɨla. \x * \xo 4:45 \xt Jon 2:23\x* \p \v 46 Pen Jisas am Galili mɨdöm, kauyaŋ Kena daun ara. Kena daun anɨbu me, nöd ñɨg yabɨƚ u gö ñɨg wain la. \p Pen daun pro Kapaneam au, bɨ kub ap ñɨ nɨpe nan ga. \x * \xo 4:46 \xt Jon 2:1-11\x* \v 47 Bɨ kub anɨbu manö ap nɨŋa, Jisas ram mɨnöŋ Judia arö göm, ap ram mɨnöŋ Galili mɨdeia. Anɨb u, Jisas mɨdeia u apöm, nɨp neb neb göl gɨ haga, “Ñɨ yad u nan gö umnɨg gab. Ne yɨŋɨd am nɨp gö kamɨŋ laŋ!” a ga. \x * \xo 4:47 \xt Mad 8:5-6\x* \p \v 48 Anɨg hageia, Jisas haga, “Kale yɨharɨŋ yɨp nɨŋ udagnabim; nan gagep rö rɨmnap gɨnö nɨŋmim nöp, yɨp nɨŋ udnabim,” a ga. \x * \xo 4:48 \xt Jon 2:18; 1Ko 1:22\x* \p \v 49 Pen bɨ kub anɨbu haga, “Bɨ Kub! Auö arul! Wasö u, ñɨ yad u umnab!” a ga. \p \v 50 Hageia, Jisas haga, “Aru! Ñɨ ne u mɨdeinab,” a ga. \p Anɨg hageia, Jisas nɨŋö hagöp, a göm, hada. \x * \xo 4:50 \xt Mad 8:13\x* \v 51 Adan aŋ au arö nɨŋöl gɨ, bɨ wög gɨ ñeb nɨpe rɨmnap ap nɨp nable paköm hagla, “Ñɨ ne u umagöp; mɨdöp,” a gɨla. \p \v 52 Anɨg hageila, ñɨ yad u magö mai rö kamɨŋ löp, a göm, kalɨp hag nɨŋö hagla, “Rol sɨdö gamɨŋ ga magö u, hañ pɨböŋ ga u kamɨŋ la,” a gɨla. \p \v 53 Anɨg hageila ñɨ nap nɨpe nɨŋa, Jisas, “Ñɨ ne u mɨdeinab,” a ga magö u nöp kamɨŋ la. Anɨb u me, nɨbi bɨ nɨpe gau aip magöŋhalö Jisas nɨp nɨŋ udla. \p \v 54 Pen Jisas nɨpe nöd Kena apöm, nan gagep nöd nɨbö göm, ñɨg yabɨƚ u gö ñɨg wain la; hainö pen nan gagep yɨgwö aŋ nɨbö u göm bɨ kub u ñɨ nɨpe nɨp gö kamɨŋ la. \x * \xo 4:54 \xt Jon 2:11\x* \c 5 \s1 Bɨ nan ga ap ñɨg waŋö goƚ au mɨdeia, Jisas gö kamɨŋ la \p \v 1 Hainö pen Juda kai nan kub ñɨŋeb ñɨn u uri a göm, Jisas Jerusalem ara. \v 2 Ram mɨnöŋ Jerusalem anɨbu, kaj sipsip dap amɨl apɨl gɨmɨdal adan ramö goƚ au ñɨg waŋö kub ap mɨdeia. Ñɨg waŋö anɨbu Arameik manö löm, Bedesda a gɨmɨdal. Pen ñɨg goƚ mɨhau mɨhau abe ñɨg ubɨŋ aŋ au mɨdeia adö u abe, ram badö mɨlö unbö mamɨd mɨdeia. \v 3 Pen nɨbi bɨ nan ga gau iru nöp ap ram bada anɨb gau han mɨdeila. Nɨbi bɨ anɨb gau, rɨmnap amgö we ga, rɨmnap ma naij ga nɨŋöm ajagmɨdal, rɨmnap hañ romaŋ kale böŋ nöp kaƚa ga. Pen ñɨg waŋö u aŋa gɨnab aka göm apöm han mɨdeila. \v 4 Ñɨn rɨmnap God ejol ap apöm, ñɨg waŋö u aŋa gö, nɨbi bɨ an nöd ujaŋɨd ñɨg waŋö anɨb yaŋ lugnab u, nɨpe nan nɨhön gɨnab u kamɨŋ lɨmɨdöp. \v 5 Pen bɨ ap nan gö, pör nöp um mɨdö, mɨ in ñɨn juöl ado gɨ da kagoƚ böŋ daŋ (38) la, ñɨg waŋö goƚ au dam lɨla mɨdeia. \v 6 Jisas bɨ anɨbu nɨŋöm, mɨlö padö anɨgöl mɨdmɨdöp u nɨŋöm, nɨp haga, “Nöp kamɨŋ lɨnɨm, a gɨmön, nɨŋban?” ö ga. \p \v 7 Hageia, bɨ nan ga anɨbu haga, “Bɨ kub. Ñɨg u aŋa gö nɨŋöl gɨ, yɨp ud ñɨg waŋö aŋ yaŋ löl nɨbi bɨ ap mɨdagpal. Yad ñɨg aŋ yaŋ nöd arnam a gɨpin u pen nɨbi bɨ rɨmnap yɨŋɨd nöp nöd arbal,” a ga. \p \v 8 Anɨg hageia, Jisas pen nɨp haga, “Urakmön, köp ne u wɨnɨg ud aru,” a ga. \x * \xo 5:8 \xt Mad 9:6\x* \v 9 Hageia, magö anɨbu nöp nɨp kamɨŋ lö nɨŋöl gɨ, uraköm köp nɨpe u wɨnɨg udöm, ud ara. \p Pen Jisas bɨ anɨbu nɨp gö kamɨŋ la ñɨn anɨbu, Juda kai God nɨp sabe gep ñɨn kale u me, \v 10 Juda bɨ kub gau, bɨ kamɨŋ la anɨbu nɨp hagla, “Ñɨn i God nɨp sabe gep ñɨn hon. Pen ne köp bad ne u ud ajabön u, lo manö hon u wɨhö göp,” a gɨla. \x * \xo 5:10 \xt Ne 13:19; Jer 17:21\x* \p \v 11 Hageila, haga, “Bɨ yɨp gajɨp kamɨŋ löp u hagöp, ‘Urakmön, köp bad ne u wɨnɨg ud aru,’ a gajɨp u me, ud ajabin,” a ga. \v 12 Hageia, hagla, “Bɨ nöp hagö, köp bad wɨnɨg ud ajabön bɨ anɨbu bɨ an?” ö gɨla. \v 13 Pen Jisas nɨpe nɨbi bɨ iru mɨdeila aŋ anɨb au agamɨj ara rö, bɨ kamɨŋ la anɨbu, “Bɨ yɨp gajɨp kamɨŋ löp me i,” a göm, hagnɨm rö laga. \p \v 14 Hainö pen, Jisas bɨ anɨbu nɨp God sabe gep ram raul u nɨŋöm haga, “Nöŋ! Nöp kamɨŋ löp. Anɨb u, nan si nan naij gɨmɨdan u arö gɨmön. Wasö u, nöp nan kub yabɨƚ gɨnɨm rö löp,” a ga. \p \v 15 Pen bɨ anɨbu nɨpe ado gɨ amöm, Juda bɨ kub gau kalɨp haga, “Jisas nöp yɨp gajɨp kamɨŋ löp,” a ga. \v 16 Anɨg hageia nɨŋöm, God nɨp sabe gep ñɨn u gö kamɨŋ la, a göm, Juda bɨ gau Jisas nɨp mulu kal nɨŋla. \v 17 Jisas pen kalɨp haga, “Bapi yad u pör nöp wög göl gɨ nöp mɨdöp rö, yad u rö nöp gɨnam,” a ga. \v 18 Anɨg hagö, Juda bɨ kub gau, nöd nɨp alun, a göm gasɨ nɨŋla u, uri kƚö yabɨƚ göm nɨŋla. Kale hagla, “Nɨpe God nɨp sabe gep ñɨn hon u rɨb rɨköm, ‘Yad God Ñɨ nɨpe,’ a göp. Anɨb u, God nɨpe mɨdöp rö, yad anɨb unbö rö nöp mɨdpin, a göp,” a gɨla. \x * \xo 5:18 \xt Mad 26:4; Jon 7:1; 10:30\x* \s1 Nap haga rö nɨŋöm, Ñɨ nɨpe wög adö ke ke gab \p \v 19 Jisas pen kalɨp haga, “Kalöp nɨŋö hagabin, Ñɨ u nɨpe ke nan ap gɨnɨm rö lagöp; Nap nan gɨnab gau nöp nɨŋöm gɨnab. Anɨb u, Nap gɨnab rö, Ñɨ nɨpe u rö nöp gɨnab. \x * \xo 5:19 \xt Jon 5:30\x* \v 20 Nap Ñɨ nɨpe nɨp mɨdmagö löm, nan nɨpe göp göp gau magöŋhalö yamöb. Rɨmnap yamö me, nan ke yabɨƚ gau gö nɨŋmim, kale magöŋhalö aiö gɨnabim. \v 21 Pen Nap nɨbi bɨ umbal gau gö urakpal rö, Ñɨ nɨpe u rö nöp, nɨbi bɨ rɨmnap, kalɨp gɨnö uraklaŋ, a gɨnab u, gö uraknaböl. \v 22 Nɨbi bɨ nɨhön nɨhön gɨpal, gasɨ nɨhön nɨhön nɨŋbal u, Nap nɨŋöm kalɨp manö kub hagagnab; Ñɨ nɨpe nɨp hagö, nɨpe kalɨp magöŋhalö manö kub hagnab. \x * \xo 5:22 \xt Jon 5:27; Ap 10:42\x* \v 23 Anɨb u me, nɨbi bɨ kale Nap hib nɨpe haglö adö arnab u rö, Ñɨ nɨpe hib u abe u rö nöp haglö adö arnab. Pen nɨbi bɨ God Ñɨ nɨpe u nɨp nɨŋöm, hib nɨpe haglö adö aragnab gau, Nap Ñɨ nɨpe hag yua u abe u rö nöp hib haglö adö aragnab. \x * \xo 5:23 \xt Plp 2:10-11; 1Jn 2:23\x* \p \v 24 “Kalöp nɨŋö hagabin, nɨbi bɨ an manö yad u nɨŋöm, Bɨ yɨp hag yuö aunö u nɨp nɨŋ udpal gau, manö kub hag ilön udep adö u nɨŋagnaböl; kale pör mɨdep u hadö udpal. Anɨb u, kale umeb adö u arö göm, pör mɨdep adö u hadö mɨdpal. \x * \xo 5:24 \xt Jon 3:15-18\x* \v 25 Kalöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, ñɨn hain pör abad mɨdpim u söl auab — pen mɨñi hadö auöp i — nɨbi bɨ umöl rö mɨdpal gau, God Ñɨ nɨpe manö hagö, manö anɨbu nɨŋöm nɨŋ udnaböl gau, kamɨŋ lɨnaböl. \v 26 Bapi nan gau magöŋhalö kamɨŋ mɨdep iƚ u mɨdöp rö, yad Ñɨ nɨpe u rö nöp kamɨŋ mɨdep iƚ u mɨdpin. \v 27 Yad Ñɨ nɨpe pen, Bɨ Ñɨ nɨpe mɨdpin rö, yɨp hagö, nɨbi bɨ gau kalɨp manö kub hagem nɨme lɨnabin. \v 28 Manö hagabin anɨbu nɨŋmim aiö gagmim: hainö yad hagnö, nɨbi bɨ umlö rɨgöl gɨla gau, \v 29 magöŋhalö manö yad nɨŋöm, uraköm, nɨbi bɨ gɨ aij gɨla gau, am yad aip kamɨŋ mɨdeinaböl; pen nɨbi bɨ gɨ naij gɨla gau, uraköm manö kub nɨŋöm pen ilön kub udnaböl. \x * \xo 5:29 \xt Dan 12:2; Mad 16:27; Ap 24:15\x* \v 30 Pen yad nan nɨhön nɨhön gɨnabin gau, ke nɨŋem gagnabin; Bapi yɨp hagnab rö nöp gɨnabin. Anɨb u, nɨbi bɨ manö kub hagem nɨme lɨnabin u, Bapi hagnab rö nɨŋem, kabö göl nöp nɨme lɨnabin. Nɨhön gɨnɨg: yɨp aij gɨnab adö u manö kub hagagnabin. Bɨ yɨp hag yuö aunö Bɨ anɨbu nɨp aij gɨnab adö u nöp gasɨ nɨŋem, manö kub hagem nɨme lɨnabin. \x * \xo 5:30 \xt Jon 5:19; 6:38\x* \s1 Yad bɨ aigale bɨ rö mɨdpin u nɨŋim, a ga \p \v 31 “Yad ke, ‘God yɨp yuö aunö,’ a gɨbnep u, manö anɨbu kabö rö gagöp a gɨbep. \v 32 Pen Bɨ ap halö\f + \fr 5:32 \ft “Bɨ ap halö” a ga u, God nɨpe ke\f* yad bɨ aigale bɨ rö mɨdpin u hagöp. Yad nɨŋbin, manö hagöp anɨbu nɨŋö nöp hagöp. \v 33 Kale Juda kai bɨ kale rɨmnap hag yube, kale Jon nɨp amöm, yad bɨ aigale bɨ rö mɨdpin, a göm hag nɨŋla u, nɨpe manö nɨŋö nöp kalɨp haga me u. \v 34 Jon aka bɨ ram mɨnöŋ iƚ i bɨ ap yad bɨ aigale bɨ rö mɨdpin u hagnab u, yɨp nan kub wasö. Pen kale Jon manö haga u nɨŋmim, manö nɨŋö yabɨƚ a gɨmim nɨŋ udmim, kamɨŋ arnabim a gem, Jon manö yɨp anɨg göl haga, a gɨpin. \v 35 Jon manö haga u, nɨpe hapö mɨɫaŋ mailö ñab rö mɨdö, kale manö haga anɨbu mailö rö nɨŋmim, magö pro uƚep magö ap nöp mɨñ mɨñ gɨpe. \p \v 36 “Jon kalöp hag aij ga pen u yɨharɨŋ manö nöp haga. Yad mɨnöŋ naböŋ iƚ i apem, Bapi yɨp gɨmön a ga rö, nan ke yabɨƚ gau gɨpin u me, kale Bapi nɨpe nöp yɨp hag yua u, a gɨmim, waiö yabɨƚ nɨŋbep. \x * \xo 5:36 \xt Jon 3:2; 14:11\x* \v 37 Bapi yɨp hag yua u, nɨpe ke, yad bɨ aigale bɨ rö mɨdpin u, kalöp manö nɨŋö hagab. Pen kale meg magö nɨpe u apdi nɨŋagpim. Nɨpe bɨ aigale bɨ rö mɨdöp u, a gɨmim nɨŋagpim. \x * \xo 5:37 \xt Mad 3:17; Jon 5:32; 8:18\x* \v 38 Kale yad bɨ nɨpe hag yua manö yad u nɨŋ udagpim rö, God Manö mɨdmagö kalöp aŋ daŋ mɨdagöp. \p \v 39-40 “Kale, pör mɨdep udun, a gɨmim, God Manö u amgö lɨ nɨŋ aij gɨpim u pen manö anɨbu, yɨp a göm kalɨ kƚiñ rɨkla rö nɨŋmim, pör mɨdep udun, a gɨmim, yɨp auagpim. \x * \xo 5:39-40 \xt Luk 24:27\x* \p \v 41 “Nɨbi bɨ gau hib yad haglö adö araŋ a gem hagagabin. \v 42 Pen kale nɨbi bɨ aigale bɨ rö mɨdpim u hadö nɨŋbin. Kale God nɨp mɨdmagö lagpim u nɨŋem hagabin. \v 43 Bapi nɨpe ke yɨp hag yuö aunö u pen yɨp udagpim. Pen bɨ yɨharɨŋ ap gasɨ nɨpe ke nɨŋöm aueinab u, nɨp udnabim. \v 44 Nɨbi bɨ rɨmnap gau hib kale haglö adö areinab u, kalöp aij gɨnab. Pen Bɨ God añɨ nöp mɨdöp u hanɨp nɨŋö, aij gɨnɨm, a gɨmim, gasɨ u nɨŋagpim. Anɨb u, kale ai gɨmim yɨp nɨŋ udnabim? \p \v 45 “Pen Bapi manö yad udöm, kalöp manö kub hagnab, a gɨmim, gasɨ u nɨŋagmim, wasö. Mosɨs hanɨp gɨ ñɨnab a gɨpim u pen Bapi nɨpe Mosɨs manö nɨpe haga manö anɨbu udöm kalöp manö kub hagnab. \v 46 Mosɨs nɨpe God Manö kalɨ kƚiñ rɨköm manö rɨmnap yad bɨ aigale bɨ rö mɨdpin manö u kalɨ kƚiñ rɨka. Pen Mosɨs manö kalɨ kƚiñ rɨka manö anɨbu udagpe rö, manö yad hagabin u rö nöp udagnabim. \x * \xo 5:46 \xt Ap 3:22\x* \v 47 Mosɨs manö kalɨ kƚiñ rɨka udagpim rö, kale ai gɨmim manö yad hagabin u udnabim?” ö ga. \c 6 \s1 Jisas bɨ unbö paip dausan nan ñö ñɨŋla \r (Mad 14:13-21; Mak 6:30-44; Luk 9:10-17) \p \v 1 Pen Jisas anɨg gɨ mɨdöm, hainö ñɨg magɨb udöm, Ñɨg Waŋö Galili juöm, böŋ lödaŋ ara. Ñɨg Waŋö Galili anɨbu nöp me, hib ap Ñɨg Waŋö Daibirias a gɨmɨdal. \v 2 Pen Jisas nɨpe nɨbi bɨ nan ga gau gö kamɨŋ la u nɨŋmɨdal rö, nɨbi bɨ iru nöp nɨp hain gɨla. \v 3 Pen Jisas bɨ nɨpe gau aip am dum au gɨlaŋ amöm, asɨk mɨdeila. \v 4 Ñɨn aŋ anɨb au Juda kai Pasopa ñɨn kub kale u söl söl ga. \v 5-6 Jisas bɨ nɨpe aip dum au asɨk mɨdöm, amgö gɨlaŋ göm nɨŋa, nɨbi bɨ iru yabɨƚ nöp nɨp aueila. Jisas nɨŋöm, nɨpe nɨhön nɨhön gɨnab u ke nɨŋa u pen bɨ nɨpe Pilip nɨhön hagnab, a göm, nɨp haga, “Hon nan magö gai nɨbö udun, nɨbi bɨ iru nöp gai i kalɨp ñɨno ñɨŋnaböl?” ö ga. \p \v 7 Hageia, Pilip haga, “Mani silpa magö unbö ñɨn juöl sɨduŋ laŋ (200) rö yuun, bred rau dapun, ud jö gɨ pro pro gun, nɨbi bɨ anɨb gai i ñeinabun, magöŋhalö nan pro pro ñɨŋöl rö lɨnab,” a ga. \p \v 8 Anɨg hagö, bɨ nɨpe Edru, Saimon Pida nɨmam u haga, \v 9 “Ñɨ pro ap bred bali plaua ud laubal bred magö unbö mamɨd, kabsaƚ mɨhöp halö ud mɨdöp i, pen nan anɨbu nɨbi bɨ iru yabɨƚ gai i nan kub wasö,” ga. \p \v 10 Hageia, Jisas haga, “Nɨbi bɨ gau hagpe, asɨklaŋ,” a ga. Hageia, bɨ nɨpe gau nɨbi bɨ gau kalɨp hageila, nan uɫaŋ iru nöp ran aij ga gau adö anɨb gau magöŋhalö asɨkla. Bɨ gau nöp me, paip dausan (5000) rö ara. \p \v 11 Kale anɨg göm asɨkla nɨŋöm, Jisas bred magö anɨb gau udöm, God nɨp aij a göm, kalɨp nɨme la. Kabsaƚ u, u rö nöp ga. Kalɨp anɨg göm nɨme lö, nɨbi bɨ gau kale magöŋhalö bred kabsaƚ aigeg rö udun a gɨ gasɨ nɨŋla rö nöp udla. \v 12 Anɨg göl ñɨŋlö ñɨŋlö mudun ga arö gɨla. Jisas bɨ nɨpe gau kalɨp haga, “Nɨbi bɨ nan ñɨŋöm arö gɨpal gau, ud daŋ i gagep,” a ga. \v 13 Hageia, bɨ nɨpe gau bred adɨŋ adɨŋ gau ƚɨhu wadɨ yaglö yaglö, wadɨ unbö mɨgan laŋ u ajmaŋ raua. \p \v 14 Nɨbi bɨ gau Jisas nan gagep rö ga anɨbu nɨŋöm hagla, “Hon mɨñi nɨŋbun, bɨ i me, Bɨ God Manö Hagep mɨnöŋ naböŋ iƚ i aunab a gun pör hagabun bɨ me u,” a gɨla. \v 15 Pen Jisas nɨŋa, nɨbi bɨ gau, yɨp kiŋ bɨ kub kale mɨdeinam a göm apöm yɨp kƚö göm ud arnaböl, a gɨ nɨŋöm nɨpe kauyaŋ aramöm dum gau nɨpe ke halö mɨdeia. \x * \xo 6:15 \xt Jon 18:36\x* \s1 Jisas ñɨg uɫ adö rauɨd ara \r (Mad 14:22-23; Mak 6:45-52) \p \v 16 Pen dugo magö u, Jisas bɨ nɨpe gau am Ñɨg Waŋö Galili yaŋ amöm, \v 17 Jisas auaga rö, sɨbön gö, kale nöp ñɨg magɨb udöm kauyaŋ daun pro Kapaneam arnɨg hadla. \v 18 Areila nɨŋöl gɨ, yɨgön kub udöm, ñɨg u rala. \v 19 Pen kale rapɨn ñɨg magɨb ñɨg uɫ pɨrɨk aŋ au kilomida unbö mamɨd aka kagoƚ jɨŋ amöm nɨŋla, Jisas ñɨg adö u rauɨd aueia. Kale nɨŋöm mɨdmagö kub ara nɨŋöm pɨñɨŋ gɨla. \v 20 Pen Jisas haga, “Kale pɨñɨŋ gagmim. Yad nöp auabin,” a ga. \v 21 Anɨg hagö, kale pɨñɨŋ gagöm, nɨp ud ñɨg magɨb mɨgan u lɨlö nɨŋöl gɨ, ñɨg magɨb u uri nöp ram mɨnöŋ arnɨg gɨla mɨgan u amjak ara. \s1 Jisas nɨp uƚhai nɨŋla \p \v 22 Ruö nɨbi bɨ Ñɨg Waŋö Galili böŋ lödaŋ hanla gau gasɨ nɨŋöm nɨŋla, rol dugo ñɨg magɨb añɨ ap nöp mɨdeia nɨŋöm Jisas bɨ nɨpe gau nöp ñɨg magɨb anɨbu arla; Jisas nɨpe ke ñɨg magɨb anɨbu araga. \v 23 Mɨdlö nɨŋöl gɨ, ñɨg magɨb rɨmnap nɨbi bɨ rɨmnap daun kub Daibirias nɨbö apöm, Bɨ Kub nɨpe God nɨp aij a göm nan ñö ñɨŋla ka u ñɨg goƚ au pɨdöŋ gɨla. \v 24 Pen nɨbi bɨ mɨdeila gau nɨŋla, Jisas abe bɨ nɨpe gau abe mɨdageila; anɨbu Jisas nɨp uƚhai nɨŋun a göm, kale ñɨg magɨb anɨb gau amöm Kapaneam arla. \s1 Yad bred rö, yɨp udmim kamɨŋ mɨdeinabim, a ga \p \v 25 Ñɨg Waŋö Galili am am böŋ lödaŋ amjaköm, Jisas nɨp nɨŋöm hagla, “Manö hag ñeb bɨ. Ne magö mai i auban?” ö gɨla. \v 26 Hageila haga, “Kalöp manö nɨŋö hagabin, bred ñɨnö ñɨŋbe mudun ga rö, yɨp uƚhai nɨŋ ajabim; pen nan gagep rö gɨpin gau manö iƚ u nɨŋmim yɨp uɫhai nɨŋ ajagabim. \v 27 Nan magö hij gɨnɨg gab u udun, a gɨmim wög kƚö gagmim; God nɨpe Bɨ Ñɨ nɨpe nɨŋebir hagö aua rö, nan magö pör mɨdep nɨpe ñɨnab u udun, a gɨmim, wög kƚö gɨmim,” a ga. \x * \xo 6:27 \xt Jon 6:48-58\x* \p \v 28 Anɨg hageia hagla, “Hon wög nɨhön gɨno, God nɨp aij gɨnab?” ö gɨla. \p \v 29 Hageila, Jisas haga, “God nɨpe Bɨ yuö aua u, Bɨ anɨbu nɨp nɨŋ udeinabim u, God nɨp aij gɨnab,” a ga. \x * \xo 6:29 \xt 1Jn 3:23\x* \p \v 30 Anɨg hageia hagla, “Hon nan gagep rö ap nɨŋeinabun u, hagnabun, ‘God nöp nöp yuöp,’ a gun, nöp nɨŋ udnabun. Anɨb u, hanɨp nan gagep nɨhön rö gɨnabön? \x * \xo 6:30 \xt Mad 16:1; Jon 2:18\x* \v 31 Hadame nöp apɨs bac bɨ ram mɨnöŋ kabö nöp mɨdmɨdöp aŋ gau mɨdöm, nan mana a gɨmɨdal u ñɨŋmɨdal. God Manö kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, ‘Nɨpe bred kumi kabö adö laŋ au nɨbö rɨmnap kalɨp ñö ñɨŋmɨdal,’ a gɨla,” a gɨla. \x * \xo 6:31 \xt Eks 16:14-15; Nab 11:7-9; Sam 78:24\x* \p \v 32 Anɨg hagla u pen Jisas kalɨp pen haga, “Kalöp manö nɨŋö yabɨƚ hagabin, Mosɨs hadame gau bred kalɨp ñö ñɨŋla bred anɨbu, bred kumi kabö adö laŋ au nɨbö wasö. Bred kumi kabö adö laŋ au nɨbö bred nɨŋö anɨbu, Bapi yad kalöp ñab. \v 33 God bred nɨpe u, God hag yuö, kumi kabö adö laŋ au nɨbö mɨnöŋ naböŋ iƚ i apöm, nɨbi bɨ gau kalɨp kamɨŋ mɨdep magö u ñab,” a ga. \p \v 34 Jisas anɨg hageia hagla, “Bɨ Kub. Uri bred anɨbu hanɨp pör nöp ñöl gɨ nöp mɨdaimön,” a gɨla. \p \v 35 Hageila, Jisas haga, “Yad nöp me bred kamɨŋ mɨdep bred anɨbu. Nɨbi bɨ yɨp aunaböl gau, kalɨp kauyaŋ kɨyö lagnab. Nɨbi bɨ yɨp nɨŋ udnaböl gau, kalɨp kauyaŋ ñɨg nan gagnab. \x * \xo 6:35 \xt Jon 4:14\x* \v 36 Pen kalöp mɨdö nöp hagajɨn, yɨp amgö nɨŋbim u pen yɨp nɨŋ udagpim. \v 37 Bapi yɨp hagöp nɨbi bɨ gau kale magöŋhalö yad aunaböl. Nɨbi bɨ yad aunaböl gau, hag yuagnabin, wasö yabɨƚ. \v 38 Pen nɨhön: yad kumi kabö adö laŋ au nɨbö aubin u, gasɨ yad nɨŋbin adö u gɨnam a gem auagpin; Bapi yɨp yuöp u, gasɨ nɨpe nɨŋöm hagöp rö gɨnam a gem aubin. \v 39 Bapi nɨbi bɨ yɨp hagöp gau kalɨp nɨŋ mɨdnö, ap ur gagnɨm; manö kub hagep ñɨn u, yad gɨnö, kale magöŋhalö uraköl. Anɨg gɨnab u, Bapi yɨp yua u, nɨp aij gɨnab. \x * \xo 6:39 \xt Jon 10:28-29; 17:12\x* \v 40 Bapi yad nɨp aij gɨnab u, nɨbi bɨ an an yɨp nɨŋöm nɨŋ udnaböl gau, kale magöŋhalö pör pör nöp kamɨŋ mɨdeinaböl. Pen manö kub hagep ñɨn u, yad ke gɨnö kale magöŋhalö uraknaböl,” a ga. \p \v 41 Pen Jisas, “Yad me, bred kumi kabö adö laŋ au nɨbö aubin u,” a ga u me, Juda nɨbi bɨ gau manö aƚi gu gu geila. \v 42 Juda nɨbi bɨ gau aƚi gu gu göm hagla, “Bɨ i, nɨme nap nɨpe u hon ke nɨŋbun. Nɨpe Josep ñɨ nɨpe Jisas nöp. Anɨb u, nɨpe aigöl gɨ hagöp, ‘Yad kumi kabö adö laŋ au nɨbö aubin,’ a göp?” ö gɨla. \x * \xo 6:42 \xt Mad 13:55\x* \p \v 43 Anɨg hageila, Jisas pen haga, “Aƚi gu gu gagmim. \v 44 Nɨbi bɨ ap nɨpe ke yɨp nɨŋ udagnab. God nɨp gasɨ aij ñö nöp me, yɨp auö, manö kub hagep ñɨn hain u yad gɨnö nɨpe kauyaŋ uraknab. \x * \xo 6:44 \xt Jon 6:65\x* \v 45 Bɨ God manö hagep bɨ gau kale God Manö kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, ‘God nɨpe nɨbi bɨ anɨb gau magöŋhalö kalɨp hag ñɨnab,’ a gɨla. Nɨbi bɨ Bap kalɨp manö hag ñö nɨŋ udnaböl gau, kale magöŋhalö yɨp aunaböl. \x * \xo 6:45 \xt Ais 54:13\x* \v 46 Nɨbi bɨ rɨmnap kale God nɨp amgö nɨŋagpal; yad Bɨ nɨpe yuö aunö u nöp Bapi nɨp amgö nɨŋbin. \x * \xo 6:46 \xt Jon 1:18\x* \p \v 47 “Pen yad kalöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, nɨbi bɨ yɨp nɨŋ udnaböl gau, pör mɨdep magö anɨbu hadö udöm, pör pör nöp mɨdeinaböl. \x * \xo 6:47 \xt Jon 3:15-16\x* \v 48 Bred ñɨŋöm kamɨŋ mɨdeinaböl u, yad me bred anɨbu. \x * \xo 6:48 \xt Jon 6:32,58\x* \v 49 Nahai iƚaŋ bɨ hadame gau ram mɨnöŋ kabö nöp mɨdmɨdöp aŋ gau mɨdöm, nan mana u ñɨŋla u pen mɨd damöm umla. \v 50 Pen bred Bap hag yuö kumi kabö adö laŋ nɨbö auöp bred anɨbu, nɨbi bɨ ñɨŋöm, kamɨŋ pör pör nöp mɨdöm umagnaböl. \p \v 51 “Yad ke bred kamɨŋ kumi kabö adö laŋ au nɨbö aubin u. Nɨbi bɨ an an bred anɨbi ñɨŋ aŋ yaŋ lɨnaböl u, pör nöp pör nöp kamɨŋ mɨdeinaböl. Bred hagabin anɨbi hañ romaŋ yad u me. Nɨbi bɨ ram mɨnöŋ iƚ i pör nöp pör nöp kamɨŋ mɨdaiöl, a gem, hañ romaŋ yad u ñɨnabin,” a ga. \p \v 52 Jisas anɨg hageia, Juda nɨbi bɨ anɨb gau kale ke nöp manö pen pen hagöm, rɨmnap hagla, “Bɨ i aigöl göm, hanɨp hañ romaŋ nɨpe u ñö ñɨŋnabun?” ö gɨla. \p \v 53 Hageila, Jisas kalɨp haga, “Yad kalöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, kale Bɨ Ñɨ nɨpe hañ romaŋ nɨpe, hagape nɨpe ñɨŋagnabim u, kamɨŋ mɨdep magö u kalöp aŋ daŋ mɨdagnab. \v 54 Nɨbi bɨ an hañ romaŋ yad, hagape yad ñɨŋnab u, nɨpe kamɨŋ pör mɨdep magö u hadö udöp nɨŋöm manö kub hagep ñɨn u yad gɨnö nɨpe kauyaŋ uraknab. \p \v 55 “Pen nɨhön: hañ romaŋ yad u nan ñɨŋeb yabɨƚ; hagape yad u ñɨg ñɨŋeb yabɨƚ. \v 56 Nɨbi bɨ an an hañ romaŋ hagape yad ñɨŋnaböl gau, yad aŋ daŋ mɨdeinaböl; yad kalɨp aŋ daŋ mɨdeinabin. \v 57 Bapi pör pör nöp kamɨŋ mɨdöp u, nɨpe yɨp yua u, yɨp gö kamɨŋ mɨdpin u me, nɨbi bɨ yɨp ud aŋ kalɨp daŋ lɨnaböl gau, kalɨp u rö nöp gö, kamɨŋ mɨdeinaböl. \x * \xo 6:57 \xt 1Jn 3:24\x* \v 58 Manö adö anɨbu me, bred kumi kabö adö laŋ au nɨbö auöp, a gɨpin. Bred anɨbu, apɨs bac bɨ nan mana a gɨpal u ñɨŋöm mɨd damöm umla rö wasö; nɨbi bɨ bred yad hagajɨn u ñɨŋ aŋ yaŋ lɨnaböl u, kamɨŋ pör nöp pör nöp mɨdeinaböl,” a ga. \s1 Nɨbi bɨ iru nöp Jisas nɨp arö gɨla \p \v 59 Jisas Juda magum gep ram Kapaneam au mɨdöm, manö anɨbu hagö, \v 60 nɨbi bɨ nɨpe gau iru nöp nɨŋöm hagla, “Jisas manö hagab anɨbu manö kƚö yabɨƚ. Manö nɨpe nɨŋ udun rö lagöp,” a gɨla. \p \v 61 Kale aƚi gu gu göm hageila, Jisas ke nɨŋöm haga, “Manö hagpin anɨbu nɨŋmim gasɨ iru nɨŋmim arö gun a gɨpim ar? \v 62 Pen Bɨ Ñɨ nɨpe kumi kabö adö laŋ au mɨdöm aua u, nɨpe ka anɨb adö au laŋ kauyaŋ ado gɨ areinab u, kale gasɨ nɨhön nɨŋnabim? \v 63 God Ana kamɨŋ mɨdep magö u ñö, nɨbi bɨ kamɨŋ lɨnaböl; nɨbi bɨ kƚö kale ke kamɨŋ lagnaböl, wasö yabɨƚ. Yad manö kalöp hagpin u, manö anɨbu gö, God Ana kalöp apöm, kamɨŋ mɨdep magö u kalöp ñɨnab nɨŋöm kale kamɨŋ lɨnabim,” a ga. \v 64 Pen Jisas nɨpe nöd nöp, nɨbi bɨ an nɨp nɨŋ udagnab, an nɨp mumug nɨŋnab u nɨŋa u me, nɨpe haga, “Kale rɨmnap yɨp nɨŋ udagpim,” a ga. \x * \xo 6:64 \xt Jon 13:11\x* \v 65 Pen manö rɨmnap halö hagöm haga, “Adö anɨbu nöp kalöp hagpin, nɨbi bɨ ap gasɨ nɨpe ke nöp nɨŋöm yɨp nɨŋ udagnab; Bapi nöp geinab u me, nɨbi bɨ ap yɨp apöm yɨp nɨŋ udnab,” a ga. \x * \xo 6:65 \xt Jon 6:44\x* \p \v 66 Jisas manö anɨbu hag juö nɨŋöl gɨ, nɨbi bɨ apöm manö nɨp nɨŋmɨdal gau, iru nöp nɨp arö göm, ke ke arla. \v 67 Anɨg göm arlö nɨŋöl gɨ, Jisas bɨ nɨpe unbö mɨgan laŋ u kalɨp hag nɨŋöm haga, “Kale u rö nöp yɨp arɨk arnabim aka?” ga. \p \v 68 Hageia, Saimon Pida haga, “Bɨ Kub. An nɨp arun? Manö ne hagabön u nɨŋun me, pör pör nöp mɨdeinabun. \v 69 Hon nöp nɨŋ udpun rö, hon nɨŋbun, God nɨpe Bɨ Uɫ hanɨp yuöp u, ne Bɨ anɨbu me u, a gɨ nɨŋbun,” a ga. \x * \xo 6:69 \xt Mad 16:16\x* \p \v 70-71 Saimon Pida anɨg hageia, Jisas pen Saimon Iskariod ñɨ nɨpe Judas u, hainö nɨp mumug nɨŋnab u nɨŋöm, kalɨp haga, “Yad kalöp bɨ unbö mɨgan laŋ udpin u pen bɨ kale añɨ ap kɨjaki bɨ nɨpe,” a ga. \c 7 \s1 Jisas nɨmam hain nɨp manö hagla \p \v 1 Hainö pen Juda bɨ kub gau Jisas nɨp alnɨg geila nɨŋöm Jisas ram mɨnöŋ Judia gau ajagmɨdöp; ram mɨnöŋ Galili gau nöp ajmɨdöp. \x * \xo 7:1 \xt Jon 5:18\x* \v 2 Pen Juda ñɨn kub kale, ram bada pro göm ñɨn rɨmnap hanbal ñɨn u söl söl ga nɨŋöm, \x * \xo 7:2 \xt Lep 23:34\x* \v 3 Jisas nɨmam hain gau mɨdeia u apöm nɨp hagla, “Ne mɨgan anɨbi arö gɨmön ram mɨnöŋ Judia ammön, nɨbi bɨ manö nöp nɨŋbal gau kalɨp nan gagep rö gɨpan u gö nɨŋnaböl. \v 4 Bɨ kale bɨ kub mɨdnɨg gɨnaböl gau, nan kale gau pi göm gagnaböl; waiö yabɨƚ gɨnaböl. Anɨb u, ne nan ke yabɨƚ gɨpan rö, nɨbi bɨ iru mɨdpal aŋ au nan gagep rɨmnap gö, nɨbi bɨ magöŋhalö nɨŋnaböl,” a gɨla. \v 5 Pen Jisas nɨmam nɨpe ke gau nɨp nɨŋ udagla. \x * \xo 7:5 \xt Ap 1:14\x* \p \v 6 Anɨg hageila, Jisas pen kalɨp haga, “Kale ñɨn mai arun a gɨnabim u arnɨg arnabim; pen ñɨn yad arep u auagöp nɨŋöm yade uri aragnabin. \v 7 Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gau, kalöp bɨ mulu kal nɨŋöl iƚ ap mɨdagöp. Pen yad nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gau, nan si nan naij gɨpal u hag waiö lɨnö yɨp mulu kal nɨŋbal. \v 8 Anɨb u, Ram Bada ñɨn kub söl auab rö, kale Jerusalem armim; pen yad ñɨn arep u auagöp rö, yad aip aragnabin,” a ga. \v 9 Anɨg hagöm, nɨpe ram mɨnöŋ Galili mɨdeia. \s1 Ram Bada ñɨn kub aua nɨŋöm Jisas Jerusalem ara \p \v 10 Pen Jisas nɨmam bɨ gau Jerusalem arla nɨŋöm Jisas nɨpe agamɨj hain ara. \v 11 Juda bɨ kub gau, “Jisas mai?” ö göm, nɨbi bɨ iru nöp ap mɨdeila gau kalɨp hag nɨŋla. \v 12 Pen nɨbi bɨ yɨharɨŋ gau, Jisas manö u kale ke hag nɨŋ hag nɨŋ göm, rɨmnap hagla, “Nɨpe bɨ aij ap,” a gɨla; rɨmnap pen hagla, “Wasö, nɨpe nɨbi bɨ gau kalɨp wai ñöb bɨ,” a gɨla. \v 13 Pen nɨbi bɨ yɨharɨŋ gau, Juda bɨ kub anɨb gau kalɨp pɨñɨŋ gɨla rö, kale manö rɨmnap waiö hagagla. \p \v 14 Ram Bada ñɨn kub kale anɨbu ñɨn rɨmnap padia. Yöp ñɨn bad ap nöp mɨdö, Jisas apjaköm, God sabe gep ram u amöm, nɨbi bɨ gau kalɨp manö hag ña. \v 15 Jisas manö hag ñɨ mɨdö nɨŋöl gɨ, Juda bɨ kub gau aiö göm hagla, “Bɨ i skul hagaga u pen aigöl göm manö gau magöŋhalö nɨŋöb?” ö gɨla. \x * \xo 7:15 \xt Mad 13:54; Luk 2:47\x* \p \v 16 Anɨg hageila, Jisas haga, “Manö yad hag ñabin u, gasɨ yad ke nɨŋem hag ñagabin; Bɨ yɨp hag yuö aunö u nöp yɨp gasɨ ñö hag ñabin. \x * \xo 7:16 \xt Jon 12:49; 14:10\x* \v 17 Nɨbi bɨ an, God hagöp rö gɨnam, a göm, gɨ ud arnab u, God nɨpe manö yɨp ñab hagabin aka manö yad ke hagabin u, nɨŋnab. \v 18 Kale nɨŋbim, nɨbi bɨ an manö nɨpe ke hagnab u, hib yad ap rannɨm, a göm, manö gau nɨbö gau nɨbö udöm hagnab. Pen bɨ an nɨpe bɨ nɨpe hag yua hib nɨpe nöp ap rannɨm, a gɨ gasɨ nɨŋnab u, bɨ anɨbu bɨ kabö göl manö nɨŋö nöp hagab; nɨpe manö piral rɨmnap hagagnab. \x * \xo 7:18 \xt Jon 8:50\x* \v 19 Mosɨs, God haga haga rö kalɨp lo manö hag ña u pen lo adö anɨb gau kale bɨ ap gagpim. Pen yad manö ap mɨdöp wasö, yɨp yɨharɨŋ alnɨg gabim,” a ga. \x * \xo 7:19 \xt Ap 7:53; Ro 2:21-24\x* \p \v 20 Jisas anɨg hagö, nɨbi bɨ ap mɨdeila gau hagla, “Nöp an alnɨg gab? Nöp kɨjaki abaŋ lajɨp hagabön,” a gɨla. \x * \xo 7:20 \xt Jon 8:48; 10:20\x* \p \v 21 Hageila, Jisas haga, “Yad nan gagep añɨ ap gɨnö, kale magöŋhalö pa gɨƚɨ gɨpe.\f + \fr 7:21 \ft God nɨp sabe gep ñɨn u nan gagep ñɨg waŋö Bedesda u ga u nɨŋöm pa gɨƚɨ gɨla.\f* \v 22-23 Kale Mosɨs God lo manö haga rö, ñɨ kale gau yag daumim, ñɨn unbö mudun jɨŋ u mɨdmim, ruö raleb ñɨn u waŋ hañ rɨkpim. Gɨpim anɨbu, Mosɨs nɨpe wasö, nahai iƚaŋ bɨ nöd iƚ göm gɨmɨdal nagɨ adö u me anɨg gɨpim. Pen hañ rɨkep ñɨn raleb anɨbu, ñɨn rɨmnap God nɨp sabe gep ñɨn u nöp lɨnab, pen mɨñi God nɨp sabe gep ñɨn u, a gɨmim, arö gagpim; haƚöwaƚö hañ rɨkpim. Gɨpim anɨbu rö, yad God nɨp sabe gep ñɨn u bɨ ap nɨp gɨnö, hañ romaŋ magöŋhalö kamɨŋ löp u, kale ai gɨnɨg yɨp nɨŋbe mulu lugöp? \x * \xo 7:22-23 \xt Lep 12:3; Jen 17:9-13; Jon 5:8-10,16\x* \v 24 Anɨb u, hainö manö adö adö nöp nɨŋmim hagagmim; kabö rö gɨnab adö u nɨŋ aij gɨmim hagmim,” a ga. \s1 “Jisas me Krais u aka?” gɨla \p \v 25 Jerusalem nɨbi bɨ rɨmnap hagla, “Juda bɨ kub gau bɨ alnɨg gaböl bɨ me i aka? \v 26 Pen nɨŋim! Nɨpe nɨbi bɨ aŋ kub i manö hagö nɨŋöl gɨ, pen manö ap hagagaböl. Anɨb u, kale ke nɨŋbal nɨpe Krais u yɨjɨg göl rö löp! \v 27 Pen nɨpe Krais u auböp u, hon nɨpe ram mɨnöŋ gai nɨbö auöp u nɨŋagbnop; pen bɨ i nɨpe ram mɨnöŋ gai nɨbö auöp u hon magöŋhalö nɨŋbun. Anɨb u, nɨpe Krais u wasö,” gɨla. \x * \xo 7:27 \xt Jon 7:41; 9:29\x* \p \v 28-29 Pen Jisas nɨpe God sabe gep ram raul yaŋ manö hag ñöl gɨ nöp mɨdöm, meg magö dap ranöm haga, “Kale gasɨ nɨŋbim, kale yɨp nɨŋ aij yabɨƚ gɨmim, gai nɨbö aunö u nɨŋbim. Pen wasö. Gasɨ yad ke nöp auagnö. Bɨ yɨp hag yuö aunö u, nɨpe Bɨ kabö göl, Bɨ manö nɨŋö nöp hagab. Yad nɨpe aip mɨdem, yɨp hag yuö aunö rö, nɨp nɨŋbin; pen kale nɨp nɨŋagpim,” a ga. \x * \xo 7:28-29 \xt Mad 11:27; Jon 8:55\x* \p \v 30 Anɨg hagö, nɨp ud sɨsɨ lun a göm nɨŋla u pen ñɨn nɨpe auaga rö, bɨ ap nɨp ud sɨsɨ laga. \x * \xo 7:30 \xt Jon 7:44\x* \v 31 Pen nɨbi bɨ anɨb gau, nɨbi bɨ iru nöp Jisas nan gagep gau ga nɨŋöm hagla, “Krais u hain aunab a gɨpal u, pen nan gagep iru yabɨƚ göm, bɨ anɨbi gab rö gɨnɨm rö lagnab,” a gɨla. Gasɨ anɨbu nɨŋöm kale hagla, “Jisas nɨpe Krais u nöp,” a göm, nɨp nɨŋ udla. \s1 Juda bɨ kub gau, Jisas nɨp am dauim, a göm, bɨ rɨmnap hag yula \p \v 32 Pen nɨbi bɨ gau Krais manö anɨbu agamɨj hageila nɨŋöm, Perisi bɨ kub gau abe, bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub gau abe, Jisas nɨp am ud sɨsɨ lɨmim daumim, a göm, God sabe gep ram abad mɨdmɨdal polisman rɨmnap hag yula. \p \v 33 Jisas pen haga, “Yad rapɨn magö ap mɨdem, Bɨ yɨp yuö aunö u ado gɨ arnabin. \v 34 Yɨp gai aröp a gɨmim uƚhainabim u pen nɨŋagnabim. Yad arnabin adö u, kale hain gɨmim rö lagnab,” a ga. \x * \xo 7:34 \xt Jon 8:21; 13:36\x* \p \v 35 Anɨg hageia, Juda bɨ kub gau kale ke nöp hagla, “Nɨpe gai arnab, nɨp nɨŋagnabun? Nɨpe am Juda nɨbi bɨ ju am Grik nɨbi bɨ aip mɨdpal gau amöm, nɨbi bɨ anɨb gau kalɨp manö hag ñöl gɨ mɨdeinab aka nɨhön? \v 36 Pen nɨpe ai gɨnɨg hagöp, ‘Yɨp gai aröp a gɨmim uƚhainabim u pen nɨŋagnabim. Yad arnabin adö u, kale hain gɨmim rö lagnab,’ a göp?” ö gɨla. \s1 God Ana ñɨg ilam ajöŋ rö juöm aunab \p \v 37 Juda Ram Bada ñɨn kub kale anɨbu, ñɨn hain, ñɨn kub yabɨƚ u, Jisas uraköm, meg magö dap ranöm haga, “Nɨbi bɨ an rugu mɨƚep gɨnɨm u, yad apöm ñɨg ñɨŋöl. \x * \xo 7:37 \xt Lep 23:36; Ais 55:1; Jon 4:14\x* \v 38 Nɨbi bɨ yɨp nɨŋ udnaböl gau, God Manö hagöp rö, ñɨg kamɨŋ mɨdep u aŋ kalɨp daŋ nɨbö ilam juöm aunab,” a ga. \x * \xo 7:38 \xt Ais 58:11\x* \v 39 Ñɨn anɨbu Jisas umöm uraköm Nap nɨp araga adö u me, Jisas nɨpe Ana u nɨbi bɨ gau kalɨp ñaga. Pen ñɨg ilam juöm aunab manö haga anɨbu iƚ anɨgöl mɨdöp: nɨbi bɨ Jisas nɨp nɨŋ udnaböl gau, Jisas nɨpe Ana u kalɨp ñɨnab, a göm haga. \x * \xo 7:39 \xt Jon 16:7; 20:22; Ap 2:4\x* \s1 Kale ke ud asɨk ke ke lɨla \p \v 40 Jisas anɨg hagö, nɨbi bɨ iru nöp mɨdeila anɨb gau, rɨmnap manö haga anɨbu nɨŋöm hagla, “Bɨ i, nɨpe bɨ God Manö hagep aunab a gun abad mɨdmɨdun u,” a gɨla. \x * \xo 7:40 \xt Jon 6:14\x* \p \v 41 Rɨmnap hagla, “Wasö, nɨpe Krais u!” a gɨla. \p Anɨg hageila, rɨmnap pen hagla, “Wasö, Jisas nɨpe Galili nɨbö; Krais u nɨpe Galili nɨbö auagnab! \x * \xo 7:41 \xt Jon 1:46\x* \v 42 God Manö u hagöp rö, Krais u, Depid rɨkö rɨklö rɨk dam dapɨl göm, Krais u Depid daun nɨpe Bedlehem au yag daunaböl,” a gɨla. \x * \xo 7:42 \xt Sam 89:3-4; Mai 5:2\x* \v 43 Jisas manö anɨbu hageia nɨŋöm, nɨbi bɨ iru mɨdeila anɨb gau asɨk ke ke lɨla. \v 44 Rɨmnap nɨp ud sɨsɨ lun dam manö kub hagnɨg ud arun a gɨla u pen bɨ añɨ ap nɨp udaga. \s1 Juda bɨ kub gau Jisas manö haga u nɨŋ udagla \p \v 45 Pen God sabe gep ram polisman gau ado gɨ arlö nɨŋöl gɨ, bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub gau abe, bɨ Perisi gau abe kalɨp hagla, “Bɨ anɨbu nɨp nɨhön gɨnɨg dauagpim?” ö gɨla. \p \v 46 Hageila, God sabe gep ram polisman anɨb gau hagla, “Nɨbi bɨ rɨmnap gau bɨ anɨbu manö aij yabɨƚ hagöp rö hagagpal,” a gɨla. \x * \xo 7:46 \xt Mak 1:22\x* \p \v 47 Anɨg hageila, pen bɨ Perisi gau pen hagla, “Bɨ pir alöp anɨbu, nɨbi bɨ rɨmnap nɨpe nɨŋö hagöp a göm nɨŋbal rö, kale u rö nöp nɨŋbim ar? \v 48 Hon bɨ kub bɨ ap aka bɨ Perisi bɨ ap Jisas nɨp nɨŋ udagpun. \x * \xo 7:48 \xt Jon 12:42\x* \v 49 Nɨbi bɨ gai i kale lo manö u nɨŋagpal rö, God kalɨp mulu kal nɨŋöm gɨ naij yabɨƚ gɨnab,” a gɨla. \p \v 50 Pen bɨ kale Nikodimas, bɨ au nöd sɨbön yaŋ amöm, Jisas nɨp manö rɨmnap hag nɨŋa bɨ anɨbu me, kalɨp haga, \x * \xo 7:50 \xt Jon 3:1-2\x* \v 51 “Hon Juda lo adö u, bɨ ap nɨp yɨharɨŋ pen ilön ñun gɨ naij gagnabun; manö kub hagun manö iƚ ap nɨŋun nöp me, anɨg gɨnabun,” a ga. \p \v 52 Anɨg hageia hagla, “Ne u rö nöp Galili nɨbö rö? God Manö u amgö lɨ nɨŋ dammön nɨŋnabön, bɨ God manö hagep ap Galili nɨbö auagnab,” a gɨla. \x * \xo 7:52 \xt Jon 7:41-42\x* \v 53 Anɨg hageila kale ke ram kale arla. \c 8 \s1 Nɨbi amöm bɨ ap aip udlö \p \v 1 Pen Jisas Olip Dum ara. \v 2 Ruö ram ru dam la nɨŋöm, kauyaŋ ado gɨ God sabe gep ram u auö, nɨbi bɨ iru nöp apöm nɨp bɨnɨg gɨgabö geila nɨŋöm nɨpe asɨk mɨdöm, kalɨp manö hag ñɨ mɨdeia. \v 3 Jisas anɨg göl manö hag ñɨ mɨdö nɨŋöl gɨ, bɨ lo manö hag ñeb bɨ gau rɨmnap abe, bɨ Perisi rɨmnap abe, kale nɨbi ap am bɨ ap aip udajɨp, nɨbi u nɨp dap nɨbi bɨ mɨdeila amgö ilö adö au urak ñöm, \v 4 Jisas nɨp hagla, “Manö hag ñeb bɨ. Nɨbi i bɨ halö u pen bɨ ap aip udajɨl nɨŋun daubun me i. \v 5 Mosɨs lo hanɨp ña u haga, ‘Nɨbi anɨb gau rö, kabö ju pak lɨlö umöl,’ a ga. Pen ne nɨhön hagnabön?” ö gɨla. \x * \xo 8:5 \xt Lep 20:10; Dud 22:22-24\x* \v 6 Kale manö piral hagla anɨbu, anɨg hagno, Jisas nɨhön hagö, nɨp manö kub hagun a göm hagla. \p Pen Jisas nɨpe ubör yɨhöŋ göm, haƚpɨƚ adö u ñɨmagö manö magö rɨmnap kalɨ kƚiñ rɨköl gɨ mɨdeia. \v 7 Pen kale Jisas nɨp manö anɨbu rö hag nɨŋöl gɨ mɨdeila, nɨpe jöl yɨjɨg göm kalɨp haga, “Bɨ nan si nan naij gagöp ap mɨdainɨm u, kabö ud nɨbi anɨbi nöd paknɨm,” a ga. \x * \xo 8:7 \xt Dud 17:7\x* \v 8 Anɨg hagöm kauyaŋ gɨyaŋ göm, mɨnöŋ yaŋ manö magö rɨmnap kalɨ kƚiñ rɨk mɨdö nɨŋöl gɨ, \v 9 bɨ Jisas nɨp manö kub hagun a gɨla anɨb gau, Jisas manö haga anɨbu nɨŋöm, bɨ majö majö arɨk arla nɨŋöm bɨ gau magöŋhalö añɨ añɨ arö göm ke ke am hakla; Jisas aip nɨbi u aip nöp mɨdailö. \v 10 Jisas nɨpe jöl yɨjɨg göm, nɨbi anɨbu nɨp haga, “Bɨ gau mai? Bɨ nöp manö kub hagnɨm ap mɨdagöp ar?” a ga. \v 11 Hageia, nɨbi u haga, “Bɨ Kub. Bɨ yɨp manö kub hagnɨm ap mɨdagöp,” a ga. Hageia, Jisas haga, “Yad u rö nöp nöp manö kub hagagnabin. Pen nan si nan naij gɨmɨdan u hainö gagmön; uri ne aru,” a ga. \x * \xo 8:11 \xt Jon 5:14\x* \s1 Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdpal gau mailö kale me Jisas \p \v 12 Jisas manö ap nɨbi bɨ gau kalɨp kauyaŋ hagöm haga, “Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdpal gau, yad mailö kale mɨdpin. Nɨbi bɨ an yɨp hain göm ajeinab u, sɨbön aŋ gau rö ajageinab; pör mɨdep mailö aij u udöm ajeinab,” a ga. \x * \xo 8:12 \xt Ais 49:6; Jon 1:4-9; 9:5; 12:46\x* \p \v 13 Jisas anɨg hageia, bɨ Perisi gau nɨp pen hagla, “Manö ne ke hag ñɨban u, hon nɨŋbun manö anɨbu udun rö lagöp,” a gɨla. \p \v 14 Anɨg hageila, Jisas haga, “Manö anɨbu yad ke hagabin u pen manö nɨŋö hagabin. Pen nɨhön: yad aubin gau nɨŋem, arnabin gau abe nɨŋem gɨpin. Pen kale, yad aubin gau nɨŋagmim, arnabin gau abe nɨŋagmim gɨpim. \x * \xo 8:14 \xt Jon 5:31-32; 7:28\x* \v 15 Kale manö ud asɨk göl gɨ, ‘Adö u gɨ aij gɨpim; adö u gɨ naij gɨpim,’ a gabim u, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gasɨ nɨŋöm hagpal rö nöp hagabim. Pen yad bɨ ap nɨp manö kub hagagabin. \x * \xo 8:15 \xt Jon 12:47\x* \v 16 Bapi yɨp yuö aunö u, nɨpe yad aip mɨdpul rö, yad manö ud asɨk gɨnɨg, nɨŋö nöp hagem manö ud asɨk gɨnabin. \x * \xo 8:16 \xt Jon 5:30; 8:29\x* \v 17 Lo manö kale adö u hagpim, ‘Nɨbi bɨ mɨhöp manö adö añɨ nöp hagnabil u me, nɨbi bɨ nɨŋöm hagnaböl, u nɨŋö hagpil, a gɨnaböl,’ a gɨpim. \x * \xo 8:17 \xt Dud 19:15\x* \v 18 Lo kale hagöp anɨbu rö, yad aigale bɨ rö mɨdpin u, yad ke manö hadö hagpin; pen Bapi yɨp yuöp u abe yad aigale bɨ rö mɨdpin manö u hadö hagöp. Manö hol apɨl manö añɨ nöp hagpul u me, nɨŋö hagpil a gɨbep,” a ga. \x * \xo 8:18 \xt 1Jn 5:9\x* \p \v 19 Anɨg hageia, nɨp hagla, “Nap ne mai?” ö gɨla. \p Hageila, Jisas pen haga, “Kale yɨp nɨŋagpim rö, Bapi yad nɨp u rö nöp nɨŋagpim. Yɨp nɨŋbep, Bapi yad u rö nöp nɨŋbep,” a ga. \p \v 20 Jisas God sabe gep ram raul, mani kale God nɨp ñeb dap yubal mɨgan u, manö anɨbu hag ñɨ mɨdeia pen ñɨn nɨpe auaga rö, bɨ ap nɨp ud sɨsɨ laga. \x * \xo 8:20 \xt Jon 7:30\x* \s1 Yad arnabin gau kale aragnabim \p \v 21 Jisas kalɨp kauyaŋ haga, “Yad arɨk areinabin; yɨp uƚhai nɨŋnabim u pen kale nan si nan naij göl gɨ nöp mɨdmim umnabim rö, yad arnabin gau kale aragnabim,” a ga. \x * \xo 8:21 \xt Jon 7:34; 13:33\x* \p \v 22 Anɨg hageia, Juda bɨ kub gau hagla, “Nɨpe hagöp, ‘Yad arnabin gau kale aragnabim,’ a göp u, nɨhön gɨnɨg anɨg hagöp? Nɨpe ke al pak lɨnɨg göm anɨg hagöp aka?” gɨla. \p \v 23 Anɨg hagla u pen Jisas kalɨp haga, “Kale yaŋ nɨbö; yad laŋ nɨbö. Kale mɨnöŋ naböŋ iƚ i nɨbö; yad mɨnöŋ naböŋ iƚ i nɨbö wasö. \x * \xo 8:23 \xt Jon 3:31\x* \v 24 Anɨb u nɨŋem me hagpin, ‘Kale nan si nan naij göl gɨ nöp mɨdmim umnabim,’ a gɨpin. Pen yɨp, Yad Mɨdpin Rö Mɨdpin,\f + \fr 8:24 \ft God Manö adɨŋ Eksodas u (Eks 3:14) God hib nɨpe ke hagöm, Yad Mɨdpin Rö Mɨdpin a ga. Pen aui Jisas abe hib nɨpe ke hagöm, Yad Mɨdpin Rö Mɨdpin a ga. Anɨb u, Juda nɨbi bɨ gau rɨmnap, manö haga u nɨŋöm, Jisas nɨp mulu kal nɨŋöm, al pak lun a gɨla.\f* nɨŋ udageinabim u, nan si nan naij gac halö mɨdpim rö mɨdmim, umnabim,” a ga. \p \v 25 Anɨg hageia, nɨp hag nɨŋöm hagla, “Ne an?” ö gɨla. \p Hageila, Jisas haga, “Yad kalöp pör nöp hag ñabin rö nöp mɨdpin. \v 26 Kalöp manö kub hag gɨnam adö u, manö iru nöp mɨdöp. Bɨ yɨp hag yuö aunö u, magöŋhalö nɨŋ aij göp rö, yɨp gasɨ ñö nɨŋöl gɨ, yad pen nɨbi bɨ gau kalɨp hag ñabin,” a ga. \p \v 27 Jisas nɨpe Nap manö hag ña anɨbu nɨŋagla rö, kalɨp haga, \v 28 “Bɨ Ñɨ nɨpe nɨp ud gɨlaŋ lɨnabim ñɨn u, gɨnab gɨnab rö nɨŋmim ñɨn añɨbu nɨŋnabim, Yad Mɨdpin Rö Mɨdpin me. Yad nan ap ke nöp nɨŋem gagpin; Bap manö yɨp hagöp rö nöp hag ñabin u, nɨŋnabim. \x * \xo 8:28 \xt Jon 3:14\x* \v 29 Bɨ yɨp yuö aunö u, yad aip mɨdöp. Nɨp aij göp adö u nöp pör pör gɨpin rö, yɨp arö gagöp; yad aip nöp mɨdöp,” a ga. \p \v 30 Jisas manö anɨbu hagö nɨŋöl gɨ, nɨbi bɨ iru nöp nɨp Krais u a göm, nɨŋ udla. \v 31 Pen Jisas nɨpe Juda nɨbi bɨ nɨp Krais u a göm nɨŋla anɨb gau kalɨp haga, “Kale manö yad böŋ nöp nɨŋ udmim, hagpin rö nöp geinabim u me, nɨŋö nöp nɨbi bɨ yad mɨdeinabim. \v 32 Anɨg geinabim u, God nɨpe aigale Bɨ rö mɨdöp u nɨŋmim, nagɨ wög rö gɨpim u arö gɨmim, mɨd aij gɨnabim,” a ga. \p \v 33 Anɨg hageia hagla, “Manö hagpan anɨbu nɨhön? Hon bac Ebraham ñɨ pai nɨpe mɨdpun u, hon nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp nagɨ wög rö gagpun. Anɨb u, hanɨp nɨhön gɨnɨg, ‘Nagɨ wög rö gɨpim u arö gɨmim, mɨd aij gɨnabim,’ a gɨpan?” ö gɨla. \x * \xo 8:33 \xt Mad 3:9\x* \p \v 34 Hageila, Jisas haga, “Yad kalöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, nɨbi bɨ nan si nan naij gɨpal gau, nan si nan naij gep magö u nöp nagɨ wög gep nɨbi bɨ rö mɨdpal. \x * \xo 8:34 \xt Ro 6:16,20\x* \v 35 Nagɨ wög gep bɨ ap, nap nɨpe ram u pör mɨdagnab; hainö bɨ ke nɨbö mani yuöm nɨp rauö, nap nöd nɨbö ram nɨpe u arö göm, ram ke aramöm nap hain nɨbö u nɨp nagɨ wög gɨnab. Pen ñɨ ap nap ram au kuö nɨpe pör pör nöp mɨdnab. \v 36 God Ñɨ nɨpe kalöp nɨbi bɨ rauöm nagɨ mɨdpim u hubɨk yueinab u, kale nagɨ wög gɨmɨdim u böŋ nöp arö gɨmim, mɨd aij yabɨƚ gɨnabim. \v 37 Kalöp Ebraham rɨkö rɨklö rɨk dam dapɨl göm auö mɨdpim u nɨŋbin u pen manö hagpin u udagmim, yɨp al pak lɨnɨg gabim. \v 38 Yad Bapi aip mɨdem nɨŋbin rö kalöp hag ñabin; pen kale, nap kale u manö hagöp adö u nöp gabim,” a ga. \p \v 39 Hageia hagla, “Bapi hon me Ebraham,” a gɨla. \p Hageila, Jisas haga, “Kale Ebraham ñɨ pai nɨpe mɨdaibep rö, nɨpe gɨmɨdöp rö gɨbep. \x * \xo 8:39 \xt Mad 3:9\x* \v 40 Yad God manö hagöp rö nɨŋem, manö nɨŋö yabɨƚ u kalöp hag ñɨbin u pen yɨp alnɨg gabim. Pen kale gɨnɨg gabim anɨbu rö, Ebraham nɨpe gaga. \v 41 Anɨb u, nap kale ke u göp rö, kale ke anɨb unbö rö nöp gabim,” a ga. \p Anɨg hageia hagla, “Hanɨp bi si udöm rɨkagpal; God añɨ me Bapi hon yabɨƚ,” a gɨla. \x * \xo 8:41 \xt Ais 63:16\x* \s1 Seden ñɨ pai nɨpe \p \v 42 Anɨg hageila, Jisas pen haga, “‘God añɨ me Bapi hon yabɨƚ,’ a gɨpim u pen God nɨpe Bapi kale mɨdböp, yad God nɨbö apem, uri aui mɨdpin u nɨŋmim, yɨp mɨdmagö lɨbep. Yad gau mɨdem, gasɨ yad ke nɨŋem auagnö; God aip mɨdul, yɨp nɨŋebir hag yua, aui aunö. \v 43 Anɨb u, manö yad u nɨhön gɨnɨg nɨŋ aij gagpimŋ Gɨpim anɨbu, hon nɨŋagun a gɨmim gɨpim. \v 44 Kale nap kale kɨjaki ñɨ pai nɨpe mɨdpim u me, nɨp aij göp adö u nöp gun a gɨmim nɨŋbim. Nɨpe nöd iƚ göm, nɨbi bɨ gau kalɨp al pak lɨmɨdöp rö, nagɨ adö nɨpe anɨbu anɨg göl nöp mɨdöp. Gasɨ aij rɨmnap, gasɨ nɨŋö rɨmnap nɨŋagöp yabɨƚ; nɨpe manö nɨŋö rɨmnap nɨŋagöp. Manö piral hagab u, manö yöl nɨpe me u. Nɨpe pör nöp manö pir alab; pir alep iƚ u kɨjaki me u. \x * \xo 8:44 \xt 1Jn 3:8\x* \v 45 Pen yad kalöp manö nɨŋö nöp hagabin u me, kale nɨŋmim udagpim. \v 46 Pen yad gɨpin u nɨŋmim, adö u nan si nan naij gɨpan, a gɨmim hagmim rö lagöp. Anɨb u, yad manö nɨŋö nöp hagpin u nɨŋmim, kale nɨhön gɨnɨg manö yad nɨŋ udagpim? \x * \xo 8:46 \xt 2Ko 5:21; 1Pi 2:22\x* \v 47 Nɨbi bɨ God pɨg mɨdpal gau, manö nɨpe u udpal. Pen kale nɨp pɨg mɨdagpim rö, manö nɨpe u udagpim,” a ga. \x * \xo 8:47 \xt 1Jn 4:6\x* \s1 Ebraham hainö yag daula, yad nöd mɨdpin, a ga \p \v 48 Juda bɨ kub gau Jisas nɨp hagla, “Ne bɨ Sameria nɨbö, nöp kɨjaki abaŋ alöp, a gɨpun u, nɨŋö hagpun aka?” gɨla. \x * \xo 8:48 \xt Mak 3:21-22\x* \p \v 49 Hageila, Jisas haga, “Yɨp kɨjaki abaŋ alagöp. Yad Bapi hib nɨpe u hagnö adö arab pen kale hib yad u hagpe au gɨyaŋ ap lugab. \v 50 Hib yad u ke hagnö adö arnɨm a gɨ gasɨ u nɨŋagpin; pen God nɨpe nɨbi bɨ nɨhön nɨhön gajal nɨŋ aij göp u, nɨbi bɨ hib yad haglö adö araŋ a gɨ gasɨ u nɨŋöb. \v 51 Kalöp nɨŋö hagabin, nɨbi bɨ an manö yad u nɨŋöm, hagpin rö gɨnab u, nɨpe umagnab; nɨpe pör nöp pör nöp kamɨŋ mɨdeinab,” a ga. \x * \xo 8:51 \xt Jon 5:24\x* \p \v 52 Jisas anɨg hageia, kale hagla, “Ne manö hagpan anɨbu nɨŋun nɨŋbun, nöp kɨjaki abaŋ alöp hagabön. Ebraham abe, bɨ God manö hagep gau magöŋhalö abe umla, pen ne nɨhön gɨmön hagpan, ‘Nɨbi bɨ an manö yad u nɨŋöm, hagpin rö gɨnab u, umagnab; nɨpe pör nöp pör nöp kamɨŋ mɨdeinab,’ a gɨpan? \v 53 Bac hon Ebraham abe, bɨ God manö hagep gau magöŋhalö abe umla rö, bɨ anɨb gau bɨ pro, yad bɨ kub a gɨ gasɨ u nɨŋban aka?” gɨla. \p \v 54 Hageila, Jisas haga, “Hib yad ke hagnö adö arböp, nan yɨharɨŋ rö lɨböp. Pen bɨ hib yad hagö adö arab bɨ anɨbu Bapi yad. Kale bɨ añɨ anɨbu nöp nɨp, God hon, a gɨpim. \v 55 God hon, a gɨpim u pen nɨp nɨŋagpim; pen yad nɨp nɨŋbin. ‘Nɨp nɨŋagpin,’ a gɨbnep, kale manö piral hagpim rö hagbnep. Anɨb u, yad nɨp nɨŋbin u me, manö hagöp rö gɨpin. \v 56 God hadame nöp nap Ebraham nɨp hagöm, yad Jisas mɨñi apem mɨdpin ñɨn i nöp hagöm, ‘Ñɨn hain u aunab,’ a ga. Pen nap Ebraham God manö haga u nɨŋöm, manö anɨbu God nɨŋö hagöp, a göm, gasɨ halö mɨdöm ñɨñɨ löl gɨ mɨdeia; ñɨn anɨbu nɨŋöm mɨñ mɨñ ga,” a ga. \p \v 57 Anɨg hageia, Juda bɨ gau hagla, “Mɨ ne ñɨn juöl mɨhöp ado gɨ da unbö sɨduŋ laŋ rö mɨdagpan u pen ne nɨhön gɨmön, Ebraham hadame dagol gau ga u nɨŋnö, a gɨpan?” ö gɨla. \p \v 58 Hageila, Jisas kalɨp haga, “Kalöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, Ebraham nɨp yag dauagep adö u, Yad Mɨdpin,” a ga. \x * \xo 8:58 \xt Jon 1:1\x* \p \v 59 Jisas anɨg hageia, nɨp kabö ju al pak lɨnɨg geila, pen God sabe gep ram raul mɨdeia u hil gɨ löm höŋ amöm ara. \c 9 \s1 Bɨ ap yag daula ñɨn u nöp amgö we ga, Jisas gö amgö ñɨl nɨŋa \p \v 1 Pen Jisas bɨ nɨpe gau aip amöl gɨ nɨŋla, bɨ yag daula ñɨn u nöp amgö we ga ap mɨdeia. \v 2 Jisas bɨ nɨpe gau bɨ anɨbu nɨŋöm Jisas nɨp hagla, “Manö hag ñeb bɨ. Bɨ an nan si nan naij gajɨp, bɨ anɨbi yag daula ñɨn u amgö nɨpe u we ga? Nɨpe ke aka nɨme nap gajɨl göp?” ö gɨla. \x * \xo 9:2 \xt Esi 18:20; Luk 13:2,4\x* \p \v 3 Hageila, Jisas haga, “Amgö nɨpe we ga u, nɨpe ke aka nɨme nap nan si nan naij gajɨl gagöp. Pen amgö nɨpe we ga u, nɨbi bɨ gau God nɨpe Bɨ kƚö unbö ke a göm nɨŋ aij gɨlaŋ a göm ga. \x * \xo 9:3 \xt Jon 11:4\x* \v 4 Mɨñi sɨdö aŋ magö i, Bɨ yɨp yuö aunö u, wög nɨp u gun. Sɨb gɨnɨg gab nɨŋöm hon wög gun rö lagnab. \v 5 Yad mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdpin magö i, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdpal gau mailö kale u yad mɨdpin,” a ga. \x * \xo 9:5 \xt Mad 5:14; Jon 8:12\x* \p \v 6 Jisas manö anɨbu hagöm, mɨnöŋ yaŋ kɨñu alöm, gö kɨɫɨp lö, udöm bɨ amgö we ga u nɨp amgö nɨpe au löm, \x * \xo 9:6 \xt Mak 8:23\x* \v 7 haga, “Siloam waŋö ammön, amgö ne u ñɨg lɨmön,” a ga. Anɨg göm hag yuö, am ñɨg löm, amgö u ñɨl nɨŋöm, ram nɨpe ara. Siloam manö iƚ u “Yuö Ara” a gɨpal. \p \v 8 Pen nɨbi bɨ ram yam nɨpe aip jɨm ñöl gau abe, nöd nɨpe nan asɨb gɨmɨdöp nɨŋmɨdal nɨbi bɨ gau abe hagla, “Bɨ i, bɨ au asɨk mɨdöl gɨ, nan asɨb gɨmɨdöp u rö löp,” a gɨla. \v 9 Hageila, rɨmnap hagla, “Yau me, bɨ anɨbu nöp,” a gɨla. Rɨmnap pen hagla, “Wasö. Bɨ anɨbu rö löp u pen bɨ i bɨ ke nɨbö,” a gɨla. Anɨg hageila, bɨ anɨbu nɨpe ke haga, “Yad me bɨ anɨbu,” a ga. \v 10 Hageia, nɨp hagla, “Amgö nöp u aige göm kamɨŋ löp?” ö gɨla. \v 11 Hageila haga, “Bɨ Jisas a gɨpal u, mɨnöŋ yaŋ kɨñu alöm, gö kɨɫɨp lö, udöm amgö yad u löm hagöp, ‘Siloam waŋö ammön, amgö ne u ñɨg lɨmön,’ a gö, am amgö yad u ñɨg lem, adɨŋ amgö ñɨl nɨŋbin,” a ga. \v 12 Hageia hagla, “Bɨ anɨbu mɨñi gai?” ö gɨla. Hageila haga, “Yad nɨŋagpin,” a ga. \s1 Bɨ Perisi gau, “Bɨ amgö we ga u aige göm kamɨŋ löp?” ö gɨla \p \v 13-14 Pen Jisas gö amgö ñɨl nɨŋa bɨ anɨbu, Juda kai God nɨp sabe gep ñɨn kale u anɨg ga u me, nɨbi bɨ rɨmnap bɨ anɨbu nɨp dam bɨ Perisi mɨdeila au aula. \v 15 Bɨ Perisi bɨ anɨbu nɨp hagla, “Ne aigöl gɨmön amgö ñɨl nɨŋban?” ö gɨla. Hageila haga, “Jisas mɨnöŋ kɨɫɨp ap udöm, amgö yad u lajɨp, yad am amgö yad u ñɨg lem, uri amgö ñɨl nɨŋbin,” a ga. \p \v 16 Anɨg hageia, bɨ Perisi rɨmnap hagla, “God nɨp sabe gep ñɨn u anɨg ga rö, nɨpe God nɨp sabe gep ñɨn lo u rɨb jua. Anɨb u, hon nɨŋbun, God nɨp yuö auagöp,” a gɨla. Anɨg hageila, bɨ kale rɨmnap pen hagla, “Bɨ nan si nan naij gep ap mɨdaiböp, nɨpe aigöl göm nan gagep anɨbu gɨböp?” ö gɨla. Anɨg hagöm kale ke nöp asɨk ke ke lɨla. \v 17 Bɨ Perisi gau, bɨ anɨbu nɨp kauyaŋ hag nɨŋöm hagla, “‘Bɨ amgö yad gö amgö ñɨl nɨŋbin,’ a gɨpan u, ne bɨ anɨbu bɨ nɨhön, a gɨ gasɨ nɨŋban?” ö gɨla. Hageila haga, “Yad nɨŋbin nɨpe bɨ God manö hagep bɨ ap,” a ga. \x * \xo 9:17 \xt Jon 4:19\x* \p \v 18 Pen Juda bɨ kub gau, bɨ amgö we ga kamɨŋ la manö anɨbu udagöm, nɨme nap hanɨp auɨl, a gɨlö, ber mɨhau aueilö, \v 19 hagla, “Ñɨ i ñɨ kale aka?” gɨla. Hageila haglö, “Yau, ñɨ u ñɨ hol,” a gɨlö. Hageilö hagla, “Kale nɨp amgö we halö yag daulö aka?” gɨla. Hageila haglö, “Yau, nɨp amgö we halö yag daulo,” a gɨlö. Anɨg hageilö hagla, “Anɨb u, uri aigöl göm amgö ñɨl nɨŋab?” ö gɨla. \p \v 20-23 Hageila, kale ber pen hadö nɨŋlö, Juda bɨ kub anɨb gau nöd manö kƚö adö ap hagöm hagla, “Nɨbi bɨ an an Jisas nɨpe Krais u a göm waiö hagnaböl gau, Juda magum gep ram anɨbu kauyaŋ auagnaböl,” a gɨla. Manö hagla anɨbu hadö nɨŋmil me, pɨrɨkmil, haglö, “Ñɨ u, ñɨ hol mɨdöp u, nɨŋbul; ñɨ hol anɨbu amgö we halö yag daulo u abe nɨŋbul; pen mɨñi aigöl göm amgö ñɨl nɨŋab u nɨŋagpul; bɨ an nɨpe gajɨp amgö nɨŋab u abe hol nɨŋagpul. Pen nɨpe ñɨ pro wasö; nɨpe ke hag nɨŋeinabim u, hagnab,” a gɨlö. \p \v 24 Anɨg hagailö, bɨ kub gau bɨ anɨbu nɨp kauyaŋ wɨñ allö aueia hagla, “Nöp kamɨŋ löp anɨbu, God amgö ilö nɨpe u manö nɨŋö nöp hag. Hon nɨŋbun, bɨ hagajun u, bɨ anɨbu bɨ nan si nan naij gep bɨ ap,” a gɨla. \p \v 25 Anɨg hageila, bɨ anɨbu pen haga, “Nɨpe bɨ nan si nan naij gep bɨ ap aka wasö, yad nɨŋagpin. Yad nan añɨ ap nöp nɨŋbin. Nöd amgö we gɨ mɨdainö pen mɨñi amgö ñɨl nɨŋbin,” a ga. \p \v 26 Hageia hagla, “Nöp aigege göm gajɨp, amgö nɨŋban?” ö gɨla. \p \v 27 Hageila haga, “Yad kalöp mɨdö nöp hag ñɨbin u pen kale manö yad u udagpim. Nɨhön gɨnɨg manö mɨdö nöp hagajɨn manö u kauyaŋ hag a gɨmim hagabim? Kale ke u rö nöp bɨ nɨpe ap mɨdun a gɨmim hag nɨŋabim aka?” ga. \p \v 28 Anɨg hageia, nɨp mulu kal nɨŋöm, nɨp manö naij hagöm hagla, “Hon Mosɨs bɨ nɨpe me, pen ne bɨ yɨharɨŋ u bɨ nɨpe ap! \v 29 God Mosɨs nɨp manö hag ñö hagmɨdöp u nɨŋbun, pen bɨ i gai nɨbö auöp u nɨŋagpun!” a gɨla. \p \v 30 Hageila haga, “Ake! Bɨ game! Nɨpe amgö yɨp u gö kamɨŋ löp, pen nɨpe gai nɨbö u kale nɨŋagpim me! \v 31 Pen hon nɨŋbun, nan si nan naij göl gɨ, God nɨp sabe gaiöl u, nɨpe manö kale udagnab; nɨbi bɨ God nɨp nɨŋ udöm, manö hagöp rö göl gɨ, nɨp sabe gaiöl u, nɨpe manö kale nɨŋnab. \x * \xo 9:31 \xt Sam 34:15\x* \v 32 Mɨnöŋ naböŋ gɨ la ñɨn u rɨköl, mɨd dap mɨñi mɨdpun ñɨn i, nɨbi bɨ amgö we halö yag daula ap gö kamɨŋ laga. \v 33 Bɨ anɨbu God yuö auagböp, nɨpe nan ap gɨnɨm rö lagböp,” a ga. \p \v 34 Anɨg hageia, kale pen hagla, “Name nöp yag daua ñɨn u, bɨ nan si nan naij gep u yag daula pen ne hanɨp manö hag ñɨnɨg gabön ar? Anɨg hagmön, Juda magum gep ram i kauyaŋ auagnabön,” a göm, nɨp ud mamo gɨ dam höŋ yaŋ yula. \x * \xo 9:34 \xt Sam 51:5\x* \s1 Nɨbi bɨ Jisas nɨp nɨŋ udagpal gau, amgö we rö mɨdpal \p \v 35 Pen bɨ anɨbu nɨp ud höŋ yula, Jisas manö anɨbu nɨŋöm, am nɨp uƚhai nɨŋöm haga, “Ne Bɨ Ñɨ nɨpe nɨp nɨŋ udpan?” ö ga. \p \v 36 Hageia haga, “Bɨ Ñɨ nɨpe bɨ an? Bɨ anɨbu me u, a gö, yad nɨp nɨŋ udnam,” a ga. \p \v 37 Anɨg hageia, Jisas haga, “Bɨ anɨbu mɨdö nöp nɨŋban. Me ne aip manö hagabul i,” a ga. \p \v 38 Anɨg hageia, bɨ anɨbu Jisas mɨdeia iƚ au kugom yɨmöm haga, “Bɨ Kub! Yad nöp nɨŋ udabin,” a ga. \v 39 Hageia, Jisas haga, “Yad mɨnöŋ naböŋ iƚ i aubin u, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdpal gau kalɨp nɨme lɨnɨg aubin. Nɨbi bɨ amgö we ga gau mailö apöm nɨŋnaböl; pen nɨbi bɨ hon hadö nɨŋ aij gɨpun a göm, mailö arö göm, sɨb yaŋ aramöm nɨŋagnaböl. \p \v 40 Anɨg hageia, bɨ Perisi söl anɨb au mɨdeila rɨmnap, manö anɨbu nɨŋöm hagla, “Anɨg hagpan u, hon abe amgö we göp, a gɨmön hagabön ar?” a gɨla. \x * \xo 9:40 \xt Mad 15:14\x* \p \v 41 Hageila, Jisas haga, “Kale amgö we mɨdaibep rö, nan si nan naij gɨpim u manö kub udagbep; pen nɨŋ aij gɨpun, a gɨpim u me, kale gac halö mɨdmim manö kub udnabim,” a ga. \c 10 \s1 Kaj Sipsip Mukep Bɨ Aij u \p \v 1 Jisas manö ap hod rɨköm haga, “Yad kalöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, kaj sipsip mɨdpal waryö raul u arnɨg, ajöŋ iƚ yɨjɨg göl mɨgan u mɨdö nɨŋöl gɨ, yɨharɨŋ ramö au raƚa göm arnaböl gau, kale nan si udep nɨbi bɨ. \v 2 Bɨ sipsip mukep u, yɨharɨŋ ramö u raƚa göm aragnab; ajöŋ iƚ yɨjɨg göl mɨgan u nöp amöm, waryö raul mɨgan yaŋ arnab. \p \v 3 “Pen bɨ sipsip mukep u amjakö, bɨ ajöŋ iƚ abad mɨdöp u nɨp nɨŋ aij gɨnab rö, adan u hiɨknab. Pen sipsip gau u rö nöp, bɨ anɨbu maj mɨgan nɨp u nɨŋnaböl rö, sipsip nɨpe ke gau hib ñöl gɨ paŋɨd höŋ arnab. \v 4 Sipsip nɨpe paŋɨd höŋ aramöm, nɨpe nöd gö nɨŋöl gɨ, kale maj mɨgan nɨpe u nɨŋnaböl rö, nɨp hain gɨnaböl. \v 5 Pen bɨ ke nɨbö ap ap hagö, nɨp hain gagnaböl; maj mɨgan nɨpe nɨŋagnaböl rö, pɨrɨk arnaböl,” a ga. \v 6 Jisas anɨgöl manö hod rɨköm haga pen manö hagab adö u a göm rɨk nɨŋagla. \s1 Jisas nɨpe Sipsip Mukep Bɨ Aij u \p \v 7 Jisas manö rɨk nɨŋagla rö, nɨpe kauyaŋ haga, “Yad kalöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, yad ke sipsip gau ajöŋ arep mɨdpin. \v 8 Pen, ‘Hon kaj sipsip mukep bɨ,’ a göm, nöd aula bɨ gau, kale magöŋhalö nan si udep bɨ mɨdmɨdal. Sipsip gau manö kale u nɨŋagmɨdal. \x * \xo 10:8 \xt Jer 23:1-2; Esi 34:2-3\x* \v 9 Pen yad ke sipsip gau ajöŋ arep rö mɨdpin. Nɨbi bɨ yɨp apöm waryö raul mɨgan arnaböl gau, kamɨŋ nöp mɨdeinaböl. Ajöŋ amɨl apɨl göl gɨ, nan uɫaŋ uɫaŋ ñɨŋnaböl. \v 10 Bɨ si udep gau, nan si udnɨg, wip alnɨg, gɨ naij gɨnɨg nöp aubal. Pen yad aunö u, kalöp gɨnö, kale kamɨŋ pör mɨdep magö anɨbu udmim, kamɨŋ mɨd aij gep adö u nöp mɨdpe araŋ a gem aunö. \p \v 11 “Yad Sipsip Mukep Bɨ Aij. Sipsip Mukep Bɨ Aij u, kaj sipsip gau a göm umnab. \x * \xo 10:11 \xt Sam 23:1; Rep 7:17\x* \v 12 Bɨ au mani udnɨg kaj sipsip abad mɨdeinab u, bɨ kaj sipsip mukep yɨjɨg göl wasö; sipsip gau sipsip nɨpe wasö u me, kain hauƚ gau auaiöl u nɨŋöm pɨñɨŋ gɨ arnab. Anɨb u me, kain hauƚ anɨb gau sipsip gau kalɨp yu gɨ dam ke gau gau yunaböl. \x * \xo 10:12 \xt Ap 20:29\x* \v 13 Bɨ anɨbu mani udnɨg kaj sipsip abad mɨdöm, sipsip gau kalɨp gasɨ nɨŋagnab u me, pɨñɨŋ gɨ arnab. \p \v 14-15 “Yad Sipsip Mukep Bɨ Aij. Bapi hol apɨl pen pen nɨŋ aij gɨpul rö, yad sipsip gau aip pen pen nɨŋ aij gɨpun. Anɨb u, yad kalɨp a gem umnabin. \x * \xo 10:14-15 \xt Mad 11:27; 1Jn 3:16\x* \v 16 Sipsip waryö raul mɨgan i mɨdpal nöp wasö, sipsip rɨmnap halö mɨdpal. Sipsip anɨb gau u rö nöp udnabin. Kale u rö nöp manö yad u nɨŋnaböl. Sipsip raul mɨgan añɨ ap magum gɨ mɨdöm, bɨ mukep kale añɨ ap nöp mɨdöm gɨnab. \x * \xo 10:16 \xt Ais 56:8; Esi 34:23\x* \p \v 17 “Yad kalɨp nan a gem umem uraknabin rö, Bapi yɨp mɨdmagö löp. \x * \xo 10:17 \xt Plp 2:8-9\x* \v 18 Nɨbi bɨ rɨmnap gasɨ kale nɨŋöm gɨlö umagnabin; yad ke umnam a gem umnabin. Yad ke umnam a gem umnabin; yad ke uraknam a gem uraknabin. Anɨb u, Bapi yad, ne unbö gɨmön a ga manö nɨpe u udem, haga rö nöp gɨnabin,” a ga. \p \v 19 Jisas manö anɨbu hagö, Juda kai kauyaŋ asɨk böŋ u ke, böŋ u ke löm, \v 20 rɨmnap hagla, “Nɨpe kɨjaki abaŋ alö, manö piral hagab u, nɨhön gɨnɨg manö nɨpe u nɨŋabim?” ö gɨla. \p \v 21 Anɨg hageila, rɨmnap pen hagla, “Nɨpe kɨjaki abaŋ alböp u, anɨg hag aij gagböp. Pen kɨjaki abaŋ alö, aigöl göm nɨbi bɨ amgö we ga gau gö kauyaŋ nɨŋblap?” ö gɨla. \p \v 22 Pen hainö Juda nɨbi bɨ, God sabe gep ram uɫ aij mɨdöp u mɨñ mɨñ gep ñɨn kub u mɨñi, a göm, Jerusalem am magum gɨla. Pen ñɨn kub anɨbu, ram yɨgön ñɨn u me, \v 23 Jisas nɨpe God sabe gep ram höŋ adö “Solomon Ram Bada” a gɨmɨdal u ajeia nɨŋöl gɨ, \v 24 Juda nɨbi bɨ gau Jisas mɨdeia au apöm hagla, “Hanɨp gö pör nöp abad mɨdagaiun; ne Krais u mɨdaimön u, waiö hagö nɨŋun,” a gɨla. \p \v 25 Hageila, Jisas haga, “Yad kalöp hadö hagnö pen manö yad u manö nɨŋö a gɨmim nɨŋ udagpe. Bapi yad kƚö nɨpe udem nan gagep gau gɨpin u nɨŋmim, manö yad u manö nɨŋö a gɨmim nɨŋ udbep. \v 26 Pen sipsip yad mɨdagpim rö, manö yad u manö nɨŋö a gɨmim nɨŋ udagpe. \v 27 Sipsip yad gau manö yad hagabin nɨŋbal; yad kalɨp nɨŋbin nɨŋöm kale yɨp hain gɨpal. \v 28 Yɨp hain gɨpal gau, kalɨp kamɨŋ pör mɨdep magö u ñabin u me, kale umagnaböl. Ñɨmagö adö yad mɨdpal rö, nɨbi bɨ rɨmnap apöm kalɨp ɫɨp gɨ ud aröl rö lagöp. \x * \xo 10:28 \xt Jon 3:16; 6:39\x* \v 29 Bapi yad kalɨp ud yɨp ñöb u, nɨpe Bɨ kƚö unbö ke yabɨƚ mɨdöp me. Ñɨmagö adö nɨpe mɨdpal rö, nɨbi bɨ rɨmnap apöm kalɨp ɫɨp gɨ ud aröl rö lagöp. \v 30 Bapi ke, yad ke, wasö; hol apɨl añɨ yabɨƚ mɨdpul,” a ga. \p \v 31 Jisas anɨg hageia, Juda kai nɨp kauyaŋ kabö ju paknɨg geila. \v 32 Anɨg geila, Jisas kalɨp pen haga, “Bapi yɨp hagö, kale mɨdaibe nɨŋöl gɨ, nan aij ke ke iru nöp gɨnö. Pen nan aij gɨnö anɨb gau, adö mai gɨ naij gɨnö nɨŋmim, yɨp al pak lɨnɨg gabim?” ö ga. \p \v 33 Hageia hagla, “Nan aij adö anɨb gau nɨŋun, nöp al pak lɨnɨg gagabun; ne bɨ yabɨƚ pen, yad God rö mɨdpin, a gɨmön, God hib nɨpe dap lug gɨpan u me, nape al pak lɨnɨg gabun,” a gɨla. \x * \xo 10:33 \xt Lep 24:16\x* \p \v 34 Anɨg hageila, Jisas haga, “Lo kale ke adɨŋ ap kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, ‘God nɨpe haga, “Kale ke god rö mɨdpim,” a ga,’ a gɨla. \x * \xo 10:34 \xt Sam 82:6\x* \v 35 God Manö u manö ap piral hagagnab; pör nöp pör nöp nɨŋö nöp mɨdeinab. God nɨpe nɨbi bɨ yɨharɨŋ gau manö hagajɨn anɨbi ñöm, ‘Kale god rö mɨdpim,’ a ga. \v 36 Pen yad, yad mɨnöŋ naböŋ iƚ i aubin u, Bapi yɨp wög nɨpe hag löm hag yuö aubin. Pen yad God Ñɨ nɨpe mɨdpin a gɨnö manö anɨbu nɨŋmim, kale nɨhön gɨnɨg, God hib nɨpe hag pro gab, a gɨmim, yɨp al pak lɨnɨg gabim? \v 37 Yad God wög nɨpe geinabin u, manö yad nɨŋ udmim. Wasö u, wasö. \v 38 Pen manö yad nɨŋ udagun, a gɨnabim u, yad nan gagep rö gɨpin gau nɨŋmim, nɨŋ udmim. Kale anɨg göl nɨŋ udmim me, yad Bapi aip mɨdpin Bapi yad aip mɨdöp u nɨŋnabim,” a ga. \x * \xo 10:38 \xt Jon 14:10-11\x* \p \v 39 Jisas nɨp kauyaŋ ud sɨsɨ lun a gɨla u pen agamɨj hil gɨ löm ara. \v 40 Jisas anɨg hil gɨ amöm, kauyaŋ ñɨg Jodan juöm böŋ lödaŋ amöm, Jon nöd mɨdöm nɨbi bɨ ñɨg pak ñɨmɨdöp ram mɨnöŋ rɨgoŋ gau am mɨdeia. \x * \xo 10:40 \xt Jon 1:28\x* \v 41 Nɨbi bɨ iru nöp mɨdeia u apöm hagla, “Jon nan gagep rö rɨmnap gagmɨdöp, pen nɨpe bɨ i nɨp a göm, manö nɨhön nɨhön hagmɨdöp u, magöŋhalö manö nɨŋö nöp hagmɨdöp,” a gɨla. \v 42 Anɨg hagöm, nɨbi bɨ mɨgan anɨbu mɨdeila gau iru nöp Jisas nɨp nɨŋ udla. \c 11 \s1 Lasaras uma \p \v 1 Ram rɨƚɨg agƚö Bedani nɨbö bɨ ap nan ga; hib nɨpe u Lasaras. Bɨ anɨbu, nɨñɨn nɨpe mɨhöp mɨdmɨdil; ap Maria, ap Mada. \x * \xo 11:1 \xt Luk 10:38-39\x* \v 2 Maria me, Jisas nɨp ma kɨd nɨpe u wel hoŋ gɨ ñöm, umagö nɨpe ud ƚɨk gɨ yua nɨbi anɨbu. Nɨmam nɨpe Lasaras nan ga. \x * \xo 11:2 \xt Jon 12:3\x* \v 3 Lasaras nɨñɨn mɨhau Jisas nɨp manö bɨg yumil haglö, “Bɨ Kub! Bɨ mɨdmagö ne u nan göp,” a gɨlö. \p \v 4 Pen Jisas manö hag yulö anɨbu nɨŋöm haga, “Nɨpe nan göp pen böŋ nöp umagnab. Pen God nɨpe ke nɨŋöb rö, nɨpe kƚö ke nɨpe gö, nɨbi bɨ gau God hib nɨpe u abe, God Ñɨ hib nɨpe u abe haglö adö arnab, a göm ga,” a ga. \x * \xo 11:4 \xt Jon 9:3\x* \p \v 5 Jisas nɨpe Mada, nɨñɨn nɨpe Maria, nɨmam kale Lasaras kalɨp yam mɨdmagö lɨmɨdöp. \v 6 Pen Lasaras nan ga manö anɨbu nɨŋöm, Jisas nɨp nɨŋnɨg yɨŋɨd araga; ram mɨnöŋ mɨdeia au ñɨn mɨhöp halö mɨdeia. \v 7 Ñɨn mɨhöp lugö, bɨ nɨpe gau kalɨp haga, “Ram mɨnöŋ Judia ado gɨ arun,” a ga. \v 8 Anɨg hageia, bɨ nɨpe gau hagla, “Manö hag ñeb bɨ. Rol magö u nöp, bɨ Juda gau nöp kabö ju paknɨg geila u pen ne kuöyaŋ ram mɨnöŋ anɨbu ado gɨ arnɨg gabön aka?” gɨla. \p \v 9 Hageila, Jisas haga, “Kale nɨŋbim, ñɨn añɨ ap, aua unbö mɨgan laŋ nöp mɨdöp. Nɨbi bɨ mailö halö ajeinaböl gau, mɨnöŋ naböŋ mailö anɨbu mailö ñö, nan rɨmnap kalpe li ludö arö ap lug pakagnaböl. \v 10 Pen nɨbi bɨ sɨbön yaŋ ajeinaböl gau, mailö kale mɨdagö, nan rɨmnap kalpe li ludö arö ap lug paknaböl,” a ga. \p \v 11 Jisas anɨg hagöm, manö ap halö kalɨp hagöm haga, “Bɨ nɨŋeb hon Lasaras hon hanab; pen yad amem nɨp hagnö urak aunab,” a ga. \p \v 12 Hageia, bɨ nɨpe gau pen hagla, “Bɨ Kub. Nɨpe hanab a gɨpan rö, kamɨŋ lɨnab,” a gɨla. \v 13 Jisas nɨpe Lasaras hadö umöb u nɨŋöm, “Lasaras hon hanab,” a ga. Pen bɨ nɨpe gau Jisas manö nɨpe nɨŋöm, Lasaras yɨharɨŋ hon hanab a gɨ gasɨ nɨŋla. \v 14 Bɨ nɨpe gau nɨŋagep adö mɨdeila nɨŋöm Jisas kalɨp waiö hagöm haga, “Lasaras hadö umöb. \v 15 Pen yad Lasaras aip mɨdagainö umöb u, kalöp nan a gem mɨñ mɨñ gɨpin. Anɨg göp u me, kale manö yad nɨŋ udmim rö löp. Pen Lasaras mɨdöp au arun,” a ga. \p \v 16 Hageia, Domas Didimas nɨpe Jisas bɨ nɨpe rɨmnap gau kalɨp haga, “Hon magöŋhalö manö hag ñeb bɨ hon aip ram mɨnöŋ Judia arno, nɨp al pak löm, hanɨp abe al pak löl,” a ga. \x * \xo 11:16 \xt Mak 14:31\x* \s1 Jisas Mada Maria añɨl mɨhau kalɨp manö haga \p \v 17 Pen kale ram rɨƚɨg agƚö Bedani amjakeila, nɨbi bɨ gau Jisas nɨp hagla, “Lasaras uma rɨgöl gɨno, ñɨn mɨhau mɨhau padiöp,” a gɨla. \v 18 Pen ram rɨƚɨg agƚö Bedani anɨbu, Jerusalem söl au, kilomida unbö mɨhau nɨgaŋ rö nöp mɨdmɨdöp rö me, \v 19 Lasaras umö, Juda nɨbi bɨ iru nöp apöm, Mada Maria añɨl mɨhau mög nɨŋöm mɨɫöŋ magö gɨ mɨdeila. \v 20 Pen Jisas auab, a gɨlö, Mada nɨŋöm, nɨñɨn Maria nɨp ram u arö göm, am Jisas nɨp nɨŋnɨg ara. \v 21 Mada nɨpe am Jisas nɨp nɨŋöm haga, “Bɨ Kub. Ne i mɨdaibnap, mam yad Lasaras umagböp. \v 22 Pen yad nɨŋbin, mɨñi God nɨp nan nɨhön hag nɨŋeinabön, hagnabön rö gɨnab,” a ga. \p \v 23 Hageia, Jisas haga, “Namam kuöyaŋ uraknab,” a ga. \v 24 Hageia, Mada haga, “Yad nɨŋbin manö kub hagep ñɨn u uraknab,” a ga. \x * \xo 11:24 \xt Jon 6:40\x* \v 25 Hageia, Jisas haga, “Yad ke gɨnö nɨbi bɨ uraknaböl; yad ke gɨnö nɨbi bɨ kamɨŋ mɨdeinaböl. Nɨbi bɨ yɨp nɨŋ udöm umnaböl gau, kamɨŋ mɨdeinaböl. \v 26 Nɨbi bɨ kamɨŋ mɨdöm yɨp nɨŋ udnaböl gau, umagnaböl; pör nöp pör nöp kamɨŋ mɨdeinaböl. Manö hagabin anɨbi nɨŋ udpan aka?” ga. \p \v 27 Jisas anɨg hageia, Mada haga, “Bɨ Kub. Yaue, yad nɨŋbin, ne me Krais u, God Ñɨ nɨpe mɨnöŋ naböŋ i aunab, a gɨmɨdal u nöp,” a ga. \x * \xo 11:27 \xt Jon 6:69\x* \p \v 28 Mada manö anɨbu hagöm, ram ado gɨ amöm, nɨñɨn nɨpe Maria nɨp rɨmɨd iƚ gau mumug rɨköm haga, “Manö hag ñeb bɨ hadö auub; nöp mai a göm hag nɨŋab,” a ga. \v 29 Maria manö anɨbu nɨŋöm yɨŋɨd uraköm, Jisas nɨp nɨŋnɨg ara. \v 30 Pen Jisas ram rɨƚɨg agƚö Bedani hadö auaga; Mada nɨp nɨŋa mɨgan anɨb au nöp mɨdeia. \v 31 Maria nɨpe anɨg yɨŋɨd arö, Juda nɨbi bɨ nɨp aip ram raul mɨdeila gau hag nɨŋla e, wip rɨgöl daŋ mɨɫöŋ gɨnɨg arab, a göm, arö nɨŋöl gɨ hain arla. \p \v 32 Maria am Jisas nɨp nɨŋöm, mɨdeia ma iƚ au maben yɨmöm haga, “Bɨ Kub, ne aui mɨdaibnap, mam yad umagböp!” a ga. \p \v 33 Pen Maria abe, Juda nɨbi bɨ nɨpe aip aula gau abe mɨɫöŋ geila u nɨŋöm, Jisas gasɨ hibur mɨdmagö nɨpe mög kub yabɨƚ ga. \v 34 Anɨg gö, Jisas haga, “Nɨp rɨgöl gɨpim gai?” ö ga. \p Hageia hagla, “Auö am nɨŋun,” a gɨla. \p \v 35 Jisas amgö ñɨg luga. \v 36 Jisas amgö ñɨg lugeia u nɨŋöm, Juda nɨbi bɨ gau nɨŋöm hagla, “Nɨŋim! Lasaras nɨp mɨdmagö yabɨƚ löp!” a gɨla. \p \v 37 Rɨmnap pen hagla, “Nɨpe bɨ amgö we ga u nɨp gö amgö ñɨl nɨŋa rö, nɨhön gɨnɨg nan bɨ anɨbi nɨp ga u gö kamɨŋ laga?” ö gɨla. \x * \xo 11:37 \xt Jon 9:6\x* \s1 Jisas Lasaras nɨp gö, uraka \p \v 38 Pen Jisas kuöyaŋ gasɨ hibur mɨdmagö nɨpe mög kub yabɨƚ nɨŋöm, Lasaras nɨp rɨgöl gɨla mɨgan u amjaka. Wip rɨgöl gɨla anɨbu, kabö mɨgan ap rɨgöl gɨla; pen kabö kub ap ud ajöŋ pɨƚ gɨlö mɨdeia. \v 39 Pen Jisas bɨ gau haga, “Kabö u ud yuim,” a ga. \p Jisas anɨg hageia, bɨ Lasaras uma anɨbu nɨñɨn nɨpe Mada haga, “Bɨ Kub, wip u umö rɨgöl gɨno, ñɨn mɨhau mɨhau padiöp u, haƚɨŋ naij yabɨƚ aunab,” a ga. \p \v 40 Hageia, Jisas pen haga, “Nöp nɨhön hagajɨn? Nöp hagpin, ‘Yɨp nɨŋ ud mɨdmön me, God kƚö nɨpe ke nɨŋnabön,’ a gɨpin,” a ga. \p \v 41 Anɨg hageia, kabö u ud yulö, Jisas gɨlaŋ gɨ nɨŋöm haga, “Bapi, yad nöp hag nɨŋnö yɨp nɨŋban u, nöp aij a gabin. \v 42 Yad nöp hag nɨŋnö yɨp pör nɨŋban u hadö nɨŋbin, pen manö hagabin anɨbi, nɨbi bɨ aui urak mɨdpal gai, ne nöp yɨp yuö aunö u nɨŋ udöl, a gem hagabin,” a ga. \p \v 43 Jisas anɨg hagöm, meg mɨgan dap ranöm haga, “Lasaras, ne höŋ aui au!” a ga. \v 44 Hageia, waƚɨj ñɨn ma nɨp wam wam haluöm, nabɨc maj mɨgan waƚɨj wam wam göm, dam rɨgöl gɨla waƚɨj gau, anɨg göl mɨdö nɨŋöl gɨ, wip he mɨlö u urak waƚɨj halö wam wam göm höŋ aua. Auö, Jisas bɨ gau kalɨp haga, “Waƚɨj nɨp wam halubim gau hubɨk yube araŋ,” a ga. Hageia, haga rö gɨla. \s1 Jisas nɨp alun a göm gasɨ u nɨŋla \r (Mad 26:1-5; Mak 14:1-2; Luk 22:1-2) \p \v 45 Juda nɨbi bɨ Maria nɨp nɨŋnɨg aula anɨb gau, Jisas Lasaras nɨp gö uraka u nɨŋöm, nɨbi bɨ iru nöp Jisas nɨpe Krais u a göm, nɨp nɨŋ udla. \x * \xo 11:45 \xt Jon 7:31\x* \v 46 Pen rɨmnap ado gɨ bɨ Perisi mɨdeila au amöm, Jisas ga anɨbu kalɨp hag ñɨla. \x * \xo 11:46 \xt Luk 16:31\x* \v 47 Hag ñeila, bɨ Perisi gau abe, bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub gau abe, kale Juda Kansol manö ud asɨk lɨmɨdal bɨ kub gau kalɨp wɨñ allö, am magum geila, kalɨp hagla, “Bɨ anɨbu nan gagep iru nöp gab u, hon nɨhön gɨnabun? \v 48 Hon nɨŋun arö gɨno, nɨpe anɨbu nöp gö arö, nɨbi bɨ magöŋhalö nɨp nɨŋ udöm, kiŋ kub hon a geinaböl u, Rom bɨ kub gau apöm, God sabe gep ram hon u gɨ naij göm, hanɨp Juda nɨbi bɨ gɨ naij göm, gɨnaböl,” a gɨla. \p \v 49 Pen mɨ anɨbu nöp, bɨ ap nɨp hag lɨlö, nɨpe bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ u mɨdeia. Bɨ anɨbu hib nɨpe Kaiapas. Nɨpe magum geila aŋ u manö hagöm haga, “Kalöp gasɨ lagöp. \v 50 Yad kalöp hagabin, bɨ añɨ ap umö hon magöŋhalö kamɨŋ arnabun u aij; hon magöŋhalö umnabun u naij,” a ga. \p \v 51 Kaiapas nɨpe manö haga anɨbu, nɨpe ke hagaga; nɨpe bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ mɨ anɨbu mɨdeia rö, nɨpe nan nɨhön nɨhön hainö gɨnab gau gasɨ nɨŋöm, Jisas nɨpe Juda nɨbi bɨ gau kalɨp a göm umnab, a ga. \v 52 Pen Juda kai kalɨp nöp wasö; nɨbi bɨ God ñɨ pai nɨpe udnɨg gab gau magöŋhalö ud jɨm ñöm lö, iƚ nɨpe añɨ yabɨƚ mɨdeinaböl, a göm umnab, a ga. \x * \xo 11:52 \xt Jon 10:16\x* \p \v 53 Anɨb u, ñɨn anɨbu iƚ göm, Juda bɨ kub anɨb gau Jisas nɨp aige gun alun, a göm, pör nöp manö anɨbu nöp hag amɨl apɨl gɨ mɨdeila. \x * \xo 11:53 \xt Jon 5:18\x* \p \v 54 Juda bɨ kub gau Jisas nɨp alnɨg geila u nɨŋöm, Jisas nɨpe ram mɨnöŋ kale ram mɨnöŋ Judia waiö ajagmɨdöp; nɨpe bɨ nɨpe gau aip ram mɨnöŋ Judia au ju am Epraim daun amjaköm, mɨnöŋ naböŋ kabö nöp mɨdmɨdöp goƚ au mɨdmɨdal. \p \v 55 Pen Juda kai Pasopa ñɨn kub kale u söl söl ga nɨŋöm, nɨbi bɨ iru nöp ram mɨnöŋ kale ke gau arö göm, hon God amgö ilö nɨbi bɨ uɫ aij mɨdun, Pasopa nan ñɨŋun, a göm, wög adö kale hadame gau gɨmɨdal rö gɨnɨg Jerusalem arla. \v 56 Kale Jerusalem apjaköm, Jisas nɨp uƚhai nɨŋ mɨdeila. Kale amöm God sabe gep ram raul mɨgan u mɨdöm, Jisas mai, a göm, pen hag nɨŋö pen hag nɨŋö göm hagla, “Kale nɨhön gasɨ nɨŋbim? Nɨpe Pasopa ñɨn i aunab aka wasö?” gɨla. \v 57 Pen God nɨp nan sabe gep bɨ kub gau abe, bɨ Perisi gau abe, manö ap hagla, “Nɨbi bɨ ap Jisas nɨp nɨŋainɨm u, nɨpe ap hanɨp hageinab, hon am nɨp ud sɨsɨ lun,” a gɨla. \c 12 \s1 Maria Jisas nɨp wel haƚɨŋ aij auep lɨ ña \r (Mad 26:6-13; Mak 14:3-9) \p \v 1 Pasopa nan ñɨŋnɨg gɨla u, ñɨn unbö kagoƚ jɨŋ u nöp mɨdö nɨŋöl gɨ, Jisas Lasaras uma nɨp gö uraka ram nɨpe u ara. Ram rɨƚɨg agƚö anɨbu hib Bedani. \x * \xo 12:1 \xt Jon 11:1,43\x* \v 2 Bedani amöm, nan ñɨŋun, a göm, Jisas u, Lasaras u, nɨbi bɨ rɨmnap abe, asɨk mɨdeila nɨŋöm, Mada nan magö gau nɨme la. \x * \xo 12:2 \xt Luk 10:40\x* \v 3 Nɨñɨn Maria pen, wel haƚɨŋ aij mani kub yabɨƚ raubal barol ap dapöm, Jisas ma adö u hoŋ gɨ ñöm, umagö nɨpe u udöm ma nɨpe ƚɨƚɨ ga. Anɨg geia, wel haƚɨŋ aij anɨbu, ram raul anɨbu magöŋhalö haƚɨŋ ara. \x * \xo 12:3 \xt Luk 7:37-38\x* \v 4 Anɨg geia, Judas Iskariod, Jisas bɨ nɨpe au nɨp hainö mumug nɨŋa bɨ anɨbu, haƚɨŋ aij anɨbu nɨŋöm haga, \v 5 “Mani kub yabɨƚ raubal wel anɨbi rö yuöm, mani udöm, nɨbi bɨ nan mɨdagöp gau kalɨp ñɨböp u aij. Bɨ wel anɨb rö raunɨg gab u, nɨpe rakɨn unbö sɨduŋ laŋ wög göm mani udöm amöm wel anɨbi raunab,” a ga. \v 6 Nɨpe anɨg haga u, nɨbi bɨ nan mɨdagöp gau mög nɨŋöm hagaga; nɨpe mani wadɨ u ud ajöm, rɨmnap agamɨj si udmɨdöp u me anɨg haga. \p \v 7 Pen Jisas haga, “Nɨp hag gagmön. Yɨp rɨgöl gɨnaböl ñɨn u lɨ ñɨnɨg dap löp u, uri dap lɨ ñöb. \v 8 Nɨbi bɨ mani mɨdagöp gau aip pör mɨdeinabim; pen yad aip pör mɨdageinabim,” a ga. \x * \xo 12:8 \xt Dud 15:11\x* \s1 Lasaras nɨp agamɨj alun, a gɨla \p \v 9 Jisas Bedani ap mɨdöp a gɨla manö anɨbu nɨŋöm, Juda nɨbi bɨ iru nöp gau nɨp nɨŋnɨg arla. Pen Jisas nɨp nöp nɨŋnɨg aragla; Lasaras bɨ uma Jisas gö uraka bɨ anɨbu nɨp abe nɨŋnɨg arla. \v 10-11 Pen Lasaras uma Jisas nɨp gö uraka rö, Juda nɨbi bɨ iru nöp nagɨ adö kale gɨ mɨdmɨdal u arö göm, Jisas nɨp nɨŋ udla. Anɨg geila, bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub gau, Lasaras nɨp abe alnabun, a göm gasɨ u nɨŋla. \x * \xo 12:10-11 \xt Jon 11:45\x* \s1 Jisas kiŋ rö Jerusalem ara \r (Mad 21:1-11; Mak 11:1-11; Luk 19:28-40) \p \v 12 Ruö, nɨbi bɨ iru yabɨƚ Pasopa nan ñɨŋnɨg aula gau, Jisas Jerusalem auab a gɨla manö anɨbu nɨŋöm, \v 13 nɨp am nɨŋun, a göm, galon uɫaŋ rɨk dap löl gɨ, wɨñ kub alöl gɨ hagla, \q1 “Bɨ Kub hib nɨpe u hagno adö araŋ!” \q2 “Bɨ Kub nɨpe Bɨ nɨpe anɨbi yuö auöp me i!” \q1 “Nɨpe Bɨ aij. Hib nɨpe hagno adö araŋ!” \q2 “Nɨpe Isrel Kiŋ auab me i! Hib nɨpe hagno adö araŋ!” \x * \xo 12:13 \xt Sam 118:25-26; Jon 1:49\x* \m \v 14 Jisas kaj donki marep ap udöm, adö anɨbu asɨköm areia. Anɨg ga u, God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla rö nöp ga. God Manö adɨŋ anɨbu kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, \x * \xo 12:14 \xt Sek 9:9\x* \q1 \v 15 “Saion pai, ne pɨñɨŋ gagmön. \q2 Kiŋ ne u kaj donki marep adö u asɨköm auab,” a gɨla. \p \v 16 Ga ñɨn anɨbu, Jisas bɨ nɨpe gau, God nɨpe anɨg gɨnab a ga rö nöp gab u a göm nɨŋagla; pen hainö Jisas umöm uraköm, God ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au hadö ara ñɨn anɨbu nöp, Jisas bɨ nɨpe gau gasɨ nɨŋ aij göm nɨŋla, Jisas Jerusalem araia ñɨn anɨbu nan nɨhön nɨhön nɨp gɨla gau, nöd God manö hagep bɨ gau God Manö kalɨ kƚiñ rɨköm hagla rö nöp gɨla. \x * \xo 12:16 \xt Jon 2:22\x* \p \v 17 Jisas Lasaras uma nɨp gö uraka u, nɨbi bɨ nɨŋöl mɨdeila gau manö anɨbu hag amɨl apɨl gɨ mɨdeila. \v 18 Anɨb u, nɨbi bɨ iru nöp nan gagep ga anɨbu nɨŋöm, Jerusalem arö göm, nɨp adan aŋ au nɨŋnɨg arla. \v 19 Kale anɨg gɨla rö, bɨ Perisi gau nɨŋöm, kale ke nöp manö hagöm hagla, “Nɨŋim! Hon nan ap gun rö lagöp. Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i magöŋhalö bɨ anɨbu nɨp hain gaböl,” a gɨla. \s1 Grik nɨbi bɨ rɨmnap Jisas nɨp nɨŋnɨg arla \p \v 20 Pen Pasopa ñɨn u auab, a göm, God nɨp sabe gɨnɨg Jerusalem arla ñɨn anɨbu, Grik nɨbi bɨ rɨmnap aip arla. \v 21 Grik nɨbi bɨ anɨb gau apöm, Pilip ram mɨnöŋ Galili au Bedsaida daun nɨbö bɨ u nɨp hagla, “Bɨ kub nɨŋeb, hon Jisas nɨp nɨŋun,” a gɨla. \p \v 22 Anɨg hageila, Pilip am Edru nɨp hag ñöm, Edru aip mɨhöŋgöl ammil Jisas nɨp hag ñɨlö. \v 23 Hag ñailö, Jisas haga, “Mɨñi God gö, Bɨ Ñɨ nɨpe Bɨ mailö aij ke halö mɨdöp u nɨŋnaböl ñɨn u hadö auöp. \x * \xo 12:23 \xt Jon 13:31-32; 17:1\x* \v 24 Yad kalöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, wid magö ap mɨnöŋ yaŋ lugöm umagnab u, yɨharɨŋ wid magö añɨ ap nöp mɨdeinab. Pen wid magö anɨbu mɨnöŋ yaŋ lugöm umeinab u, hainö ranöm magö iru nöp pɨlnab. \x * \xo 12:24 \xt 1Ko 15:36\x* \v 25 Nɨbi bɨ an, ‘Mɨnöŋ naböŋ iƚ i kamɨŋ mɨdep magö yad ke nöp gasɨ nɨŋem mɨd aij gɨnam,’ a göm gö arnab u, nɨpe umöm böŋ nöp umnab; pen nɨbi bɨ an, ‘Mɨnöŋ naböŋ iƚ i kamɨŋ mɨdep magö yad ke gasɨ iru nɨŋagnam; mɨd aij gɨnabin aka mɨd aij gagnabin u nan kub wasö,’ a göm gö arnab u kamɨŋ mɨdep magö nɨpe u pör nöp pör nöp mɨdeinab. \x * \xo 12:25 \xt Mad 16:25\x* \v 26 Pen nɨbi bɨ an yɨp wög gɨnɨg gɨnabin a gɨnab u, nɨpe yɨp hain gɨnɨm; yad gai mɨdeinabin u, nɨbi bɨ wög gɨ ñeb yad aip mɨdeinab. Nɨbi bɨ an wög yad gɨ ñɨnab, Bapi yad nɨbi bɨ anɨbu hib nɨpe u dap rannab. \s1 Jisas, “Umnabin,” a ga \p \v 27 “Mɨñi yɨp marö gab u nɨhön hagnam? ‘Bapi yɨp rarö rauö, yɨp nan nɨhön gɨnɨg gab u gagnɨm,’ a gem hagnam aka? Wasö! Marö anɨbu udnɨg aunö. \x * \xo 12:27 \xt Sam 6:3; 42:5; Mad 26:38\x* \v 28 Pen Bapi, ne gö nɨbi bɨ gau nɨŋnaböl, ne Bɨ mailö aij ke halö mɨdpan,” a ga. \p Jisas anɨg hagö nɨŋöl gɨ, manö ap kumi kabö adö laŋ nɨbö apöm haga, “Yad gɨnö, nɨbi bɨ gau hadö nɨŋbal yad Bɨ mailö aij ke halö mɨdpin. Pen yad kauyaŋ gɨnö, nɨbi bɨ gau kauyaŋ nɨŋnaböl,” a ga. \p \v 29 Pen nɨbi bɨ mɨdeila gau, God manö haga anɨbu nɨŋöm, rɨmnap hagla, “Rɨmu hagajɨp,” a gɨla; rɨmnap pen hagla, “Ejol ap Jisas nɨp manö rɨmnap hagajɨp,” a gɨla. \p \v 30 Anɨg hagla u pen Jisas kalɨp haga, “Manö hagajɨp anɨbu yɨp nan a göm hagagöp; kalöp nan a göm hagajɨp. \v 31 Pen nɨhön: mɨñi nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gau, kale nɨhön nɨhön gɨpal u, God nɨpe ke nɨŋöm, pen ñöm, kale balu ke ke lɨnab. Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i yɨp nɨŋ udagpal gau kalɨp kiŋ rö abad mɨdöp bɨ naij anɨbu, God nɨp rɨdɨk gɨ yunab. \v 32 Yɨp ud adö au laŋ leinaböl u, yad nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke gau nɨbö magöŋhalö ɫɨp gɨ dam udnabin,” a ga. \x * \xo 12:32 \xt Jon 3:14\x* \v 33 Jisas manö haga anɨbu, yɨp aige göl gɨlö umnabin, a göm, haga. \x * \xo 12:33 \xt Jon 19:6\x* \p \v 34 Pen nɨbi bɨ iru nöp ap mɨdeila anɨb gau Jisas nɨp pen hagla, “Lo manö hon u hagöp, ‘Krais u pör pör nöp kamɨŋ mɨdeinab,’ a göp u pen ne ai gɨnɨg gɨmön hagabön, ‘Bɨ Ñɨ nɨpe nɨp ud adö au laŋ lɨnaböl,’ a gabön? Pen Bɨ Ñɨ nɨpe a gɨ hagabön u, an nɨp hagabön?” ö gɨla. \x * \xo 12:34 \xt Sam 110:4; Ais 9:7; Dan 7:14\x* \p \v 35 Hageila, Jisas haga, “Mailö u pro marap halö kalöp aip mɨdeinab. Anɨb u, mailö kalöp aip mɨdöp magö i, adan aj aij gɨmim; wasö u, sɨb apöm kalöp paƚu gɨnab. Nɨbi bɨ an sɨb au ajeinab, gai arnabin a göm nɨŋagnab. \x * \xo 12:35 \xt Jon 8:12\x* \v 36 Mailö kalöp aip mɨdöp magö i, mailö u nɨŋ udmim. Mailö u nɨŋ udeinabim u, mailö ñɨ pai nɨpe lɨnabim,” a ga. Jisas anɨg hagöm, nɨbi bɨ anɨb gau arö göm ke gau aramöm pi göl mɨdeia. \x * \xo 12:36 \xt Ep 5:8\x* \s1 Nɨbi bɨ gau iru nöp Jisas nɨp nɨŋ udagla \p \v 37 Jisas nɨpe nan gagep iru nöp nɨbi bɨ gau amgö ilö adö kale ga nɨŋla pen nɨp nɨŋ udagla. \v 38 Nɨbi bɨ Jisas nɨp nɨŋ udagla u, bɨ God manö hagep Aisaia hadame nöp God Manö adɨŋ ap kalɨ kƚiñ rɨköm haga rö nöp gɨla. Nɨpe manö anɨbu kalɨ kƚiñ rɨköm haga, \q1 “Bɨ Kub, manö aij ne kalɨp hag ñɨbun \q2 pen kale manö anɨbu manö aij a göm udagpal; \q1 ne kƚö ke yabɨƚ ne ke gɨmön gaina u nɨŋbal u \q2 pen nöp Bɨ Kub a göm nɨŋ udagpal,” a ga. \x * \xo 12:38 \xt Ais 53:1\x* \m \v 39-40 Anɨb u, kale Jisas nɨp nɨŋ udagla. Anɨg gɨla u, Aisaia God Manö adɨŋ ap kalɨ kƚiñ rɨköm haga rö nöp gɨla. Nɨpe manö anɨbu kalɨ kƚiñ rɨköm haga, \q1 “God nɨpe nɨbi bɨ gau kalɨp gö \q2 kale amgö we rö mɨdpal; \q1 God nɨpe gö kale gasɨ rɨmɨd aij mɨdagöp. \q2 God nɨpe kalɨp ga anɨbu, \q1 kale amgö magö nɨŋ aij göm, \q2 gasɨ rɨmɨd nɨŋ aij göm, yɨp aublap, \q1 yad gɨnö kalɨp kamɨŋ lɨböp, a göm ga,” a ga. \p Adö anɨbu nöp kale Jisas nɨp nɨŋ udöl rö laga. \v 41 Aisaia hadame nöp manö haga anɨbu, nɨpe Jisas mailö aij nɨpe u nɨŋöm anɨg haga. \x * \xo 12:41 \xt Ais 6:1\x* \p \v 42 Pen Juda bɨ kub gau kale magöŋhalö Jisas nɨp arö gagla; bɨ kub iru nɨbanö nɨp nɨŋ udla. Pen, bɨ Perisi hanɨp hag yulö hon Juda magum gep ram raul mɨgan u kuöyaŋ arep rö lagnab, a göm me, Jisas nɨŋ udla u waiö hagagla. \x * \xo 12:42 \xt Jon 9:22\x* \v 43 Jisas nɨŋ udla u waiö hagagla anɨbu, nɨbi bɨ gau hib hon haglö adö araŋ, a gɨ gasɨ nɨŋöm, anɨg gɨla. Pen nan nɨhön gɨno God nɨŋö, nɨp aij gɨnab a göm, gasɨ anɨbu nɨŋagla. \x * \xo 12:43 \xt Jon 5:44\x* \s1 Jisas manö aij nɨpe u nöp nɨbi bɨ kalɨp manö kub hagnab \p \v 44 Pen Jisas meg magö dap ranöm haga, “Nɨbi bɨ an yɨp nɨŋ udnab u, yɨp nöp wasö, bɨ yɨp hag yuö aunö nɨp abe nɨŋ udnab. \v 45 Nɨbi bɨ an yɨp amgö nɨŋnab u, yɨp nöp wasö, bɨ yɨp hag yuö aunö nɨp abe amgö nɨŋnab. \x * \xo 12:45 \xt Jon 14:9\x* \v 46 Yad mɨnöŋ naböŋ iƚ i apem nɨbi bɨ gau kalɨp mailö ñabin. Anɨb u, nɨbi bɨ yɨp nɨŋ udnaböl gau, sɨbön aŋ gau mɨdageinaböl. \p \v 47 “Nɨbi bɨ manö yad u nɨŋöm hagabin rö gagnaböl gau, kalɨp manö kub hagagnabin. Pen nɨhön: yad nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdpal kalɨp manö kub hagnɨg auagnö; kalɨp ud kamɨŋ yunɨg aunö. \x * \xo 12:47 \xt Jon 3:17\x* \v 48 Pen nɨbi bɨ yɨp udagöm, manö yad udagnaböl gau, manö kub hagep ñɨn u, manö yad hagpin u nöp kalɨp manö kub hagnab. \v 49 Nɨhön gɨnɨg: manö yad hagpin u, ke nɨŋem hagagpin; Bapi yɨp hag yua u, anɨg anɨg hagmön, a göp rö nöp hagpin. \v 50 Yad nɨŋbin, manö nɨpe u nɨŋ udeinaböl u, kalɨp pör mɨdep u ñɨnab. Anɨb u, manö yad hagabin u, Bapi manö anɨg anɨg rö hagmön, a göp rö nöp hagabin,” a ga. \c 13 \s1 Jisas bɨ nɨpe gau ma kalɨp ñɨg ƚɨk gɨ yua \p \v 1 Ñɨn kub Pasopa ñɨŋeb ñɨn u rol a göm, Jisas nɨŋa, Nap nɨp mɨnöŋ naböŋ iƚ i hag la ñɨn u padi ara nɨŋöm nɨpe ado gɨ Nap arep ñɨn u söl aua. Pen nɨbi bɨ nɨpe ke mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdmagö lɨ mɨdöm, mɨd damöm, nɨp al pak lɨlö, umöm Nap ara. \v 2 Kɨjaki pen Saimon Iskariod ñɨ nɨpe Judas nɨp gasɨ ñö, Jisas nɨp aige gem damem bɨ kub gau kalɨp ñɨnabin a göm, gasɨ u nöd nöp nɨŋ pi gɨ löm, hainö hon Jisas bɨ nɨpe gau Jisas aip Pasopa nan ñɨŋnɨg asɨkno. \x * \xo 13:2 \xt Luk 22:3; Jon 13:27\x* \v 3 Jisas nɨpe nɨŋöb, God nɨpe nan gau magöŋhalö ud ñɨmagö adö nɨpe la. Jisas nɨŋöb, nɨpe Nap God aip mɨdöm mɨnöŋ naböŋ iƚ i apöm, mɨdöm, hainö umöm, ado gɨ Nap mɨdöp arnɨg ga. \x * \xo 13:3 \xt Jon 3:35; 16:28\x* \v 4 Anɨb u, Jisas uraköm, waƚɨj mɨlö kub nɨpe u ud juöm, raul ap aŋ au gɨdaŋ pɨralöm, \v 5 ñɨg rɨmnap ud cög mɨgan ap hoŋ göm, hanɨp bɨ nɨpe gau ma hon u ñɨg löl gɨ, raul pɨrala anɨbu ud ƚɨk gɨ yuöl gɨ mɨdeia. \p \v 6 Jisas anɨg gɨ dam dam, Saimon Pida ma nɨpe ñɨg lɨnam, a gö, Pida nɨp haga, “Bɨ Kub. Ne ke ma yɨp u ñɨg ƚɨk gɨ yunɨg gabön?” ö ga. \p \v 7 Hageia, Jisas haga, “Mɨñi gabin i, ne uri nɨŋagan, pen mɨdmön hainö nɨŋnabön,” a ga. \p \v 8 Jisas anɨg hageia, Pida haga, “Uri aka hainö gau, ma yɨp u ñɨg ƚɨk gɨ yuagnabön, wasö yabɨƚ!” a ga. \p Hageia, Jisas pen haga, “Ma nöp ñɨg ƚɨk gɨ yuagnabin u; bɨ yad mɨdageinabön,” a ga. \p \v 9 Jisas anɨg hageia, Saimon Pida haga, “Bɨ Kub! Anɨg hagpan u, ma yɨp u nöp ñɨg ƚɨk gɨ yuagmön; ñɨmagö kɨd, nabɨc yad abe ñɨg ƚɨk gɨ yumön!” a ga. \p \v 10 Anɨg haga pen Jisas haga, “Nɨbi bɨ an ñɨg hadö paköp, bɨ anɨbu hañ romaŋ nɨpe magöŋhalö uɫ aij mɨdöp. Kuöyaŋ ñɨg pakagnab; ma kɨd u nöp ñɨg ƚɨk gɨ yunab. Kale uɫ aij mɨdpim; pen kale añɨ ap nöp uɫ aij mɨdagöp,” a ga. \x * \xo 13:10 \xt Jon 15:3; 6:64,70-71\x* \v 11 Jisas haga u, nɨp mumug nɨŋnɨg geia bɨ anɨbu nɨp hadö nɨŋa u me, nɨpe haga, “Kale añɨ ap nöp uɫ aij mɨdagöp,” a ga. \p \v 12 Pen Jisas ma hanɨp u ñɨg ƚɨk gɨ yu haköm, waƚɨj ud ju la u ud rol göm, am ka nɨpe au asɨköm haga, “Kalöp ma ñɨg ƚɨk gɨ yubin manö iƚ u, nɨŋbim aka?” ga. \v 13 Anɨg hagöm Jisas haga, “Yɨp Manö Hag Ñeb Bɨ aka Bɨ Kub hagpim u, nɨŋö hagpim. Yad Manö Hag Ñeb Bɨ kale abe Bɨ Kub kale abe mɨdpin. \v 14 Anɨb u, yad Manö Hag Ñeb Bɨ kale, Bɨ Kub kale ma kalöp ñɨg ƚɨk gɨ yubin rö, kale u rö nöp pen pen ma ñɨg ƚɨk gɨ yumim, ma ñɨg ƚɨk gɨ yumim, gɨmim. \x * \xo 13:14 \xt Mad 20:28; Luk 22:27\x* \v 15 Yad kalöp gɨpin rö u nɨŋmim, kale pen am nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp anɨg unbö rö nöp gɨmim a gem, kalöp adan aij anɨbi yambin. \x * \xo 13:15 \xt Plp 2:5; Kol 3:13; 1Pi 2:21\x* \v 16 Kalöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, bɨ wög gɨ ñeb bɨ u bɨ kub, bɨ nɨp abadöp bɨ u bɨ pro, mɨdagöp; u rö nöp bɨ manö ud arep bɨ u bɨ kub, bɨ nɨp yua u bɨ pro, mɨdagöp. \x * \xo 13:16 \xt Mad 10:24\x* \v 17 Nagɨ aij hagajɨn nɨŋbim adö anɨbu gɨpe arö, kale mɨñ mɨñ gɨnabim. \p \v 18 “‘Kale añɨ ap nöp uɫ aij mɨdagöp,’ a gajɨn u, kalöp magöŋhalö a gem hagagɨn. Pen yad kalöp bɨ yad udpin gau nɨŋ aij gɨpin. Bɨ ap yɨp mumug gɨnɨg gɨnab u, God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla rö nöp gɨnab. Manö anɨbu kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, ‘Bɨ yad aip nan jɨm ñöl ñɨŋailo u, bɨ koƚmaƚ rö löm yɨp gɨ naij ga,’ a gɨla. \x * \xo 13:18 \xt Sam 41:9\x* \v 19 Kalöp nöd, anɨg göl anɨg göl gɨnab a gem hagabin rö, hainö anɨg unbö rö nöp geinab u, ‘Yad Mɨdpin Rö Mɨdpin’ hagpin manö anɨbu manö nɨŋö, a gɨmim nɨŋ udnabim, a gem hagabin. \x * \xo 13:19 \xt Jon 14:29; 16:4\x* \p \v 20 “Yad kalöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, nɨbi bɨ yad hag yunabin gau, nɨbi bɨ an an kalɨp udnaböl gau, kalɨp nöp udagnaböl; yɨp abe udnaböl. Pen nɨbi bɨ an yɨp udnaböl gau, yɨp nöp udagnaböl; Bɨ yɨp hag yuö aunö u abe udnaböl,” a ga. \x * \xo 13:20 \xt Mad 10:40\x* \s1 Jon Jisas nɨp hag nɨŋa, “An nöp mumug gɨnab?” ö ga \p \v 21 Jisas manö anɨbu hagö, gasɨ hibur mɨdmagö nɨpe marö yabɨƚ gö, haga, “Kalöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, kale bɨ ap yɨp mumug gɨnab,” a ga. \p \v 22 Anɨg hageia, hon bɨ nɨpe gau, an nɨp hagab, a gun, gasɨ mɨlö lun amgö pen pen nɨŋno. \v 23 Pen Jisas bɨ nɨpe mɨdmagö yabɨƚ lɨmɨdöp bɨ anɨbu, Jisas mɨdeia söl au asɨk mɨdeia u me, \v 24 Saimon Pida bɨ anɨbu nɨp amgö juju göm haga, “An nɨp hagab u hag nöŋ,” a ga. \p \v 25 Hageia, nɨpe Jisas mɨdeia söl au ƚɨƚɨ gɨ amöm haga, “Bɨ Kub. Bɨ anɨbu bɨ an hagajan,” ö ga. \p \v 26 Hageia, Jisas haga, “Yad bred kɨd i ud ñɨg kɨnaŋ yaŋ rauem nɨp ñɨnabin bɨ me u,” a ga. Anɨg hagöm, bred kɨd udöl mɨdajɨp u ñɨg acab yaŋ rauöm, ud Saimon Iskariod ñɨ nɨpe Judas nɨp ña. \v 27 Judas bred kɨd u udöp magö anɨbu nöp Seden nɨpe Judas yuö aŋ nɨpe yaŋ hiɨka. Jisas Judas nɨp haga, “Nɨhön gɨnɨg gabön u, yɨŋɨd gɨ!” a ga. \x * \xo 13:27 \xt Jon 13:2\x* \v 28 Pen hon Jisas bɨ nɨpe, nɨhön gɨnɨg Judas nɨp anɨg hagab, a gun nɨŋagno. \v 29 Judas nɨpe mani wadɨ u abad mɨdmɨdöp rö, hon Jisas bɨ nɨpe rɨmnap gasɨ nɨŋno, “Ne ammön Pasopa nan ñɨŋnabun rɨmnap raumön,” a göm hag yuab, a gɨ gasɨ nɨŋno; hon rɨmnap pen gasɨ nɨŋno, “Ne ammön nɨbi bɨ mani mɨdagöp gau kalɨp mani rɨmnap ñɨmön,” a göm hag yuab, a gɨ gasɨ nɨŋno. \v 30 Pen Judas bred kɨd anɨbu udöm höŋ ara. Ram hadö sɨb ga. \s1 Bɨ Kub lo gɨsön nɨbö ña \p \v 31 Judas höŋ ara nɨŋöm Jisas haga, “Söl mɨdöp God nɨpe gö nɨbi bɨ gau nɨŋnaböl, Bɨ Ñɨ nɨpe mailö aij ke halö mɨdöp. Pen Bɨ Ñɨ nɨpe mailö aij ke halö mɨdöp u nɨŋöm, God mailö aij nɨpe abe nɨŋnaböl. \x * \xo 13:31 \xt Jon 12:23\x* \v 32 Pen nɨbi bɨ kale Bɨ Ñɨ nɨpe nɨŋ udeinaböl u, God mailö aij unbö ke halö mɨdöp u nɨŋnaböl. Anɨb u, adɨŋ God gö nɨbi bɨ gau Bɨ Ñɨ nɨpe mailö aij unbö ke halö mɨdöp u waiö nɨŋnaböl. \x * \xo 13:32 \xt Jon 17:5\x* \p \v 33 “Ñɨ mɨdmagö yad gai i! Yad kalöp aip rapɨn mɨdageinabin. Yad areinabin, yɨp aröp gai a gɨmim yɨp uƚhai wasö nɨŋnabim. Pen Juda bɨ kub gau kalɨp hagpin rö, uri kalöp u rö nöp hagabin: yad arnabin u, kale armim rö lagöp. \x * \xo 13:33 \xt Jon 7:33-34\x* \p \v 34 “Pen mɨñi kalöp lo hain nɨbö ap ñabin: pen pen mɨdmagö lɨmim. Yad kalöp mɨdmagö lɨbin rö u, kale u rö nöp pen pen mɨdmagö lɨmim. \x * \xo 13:34 \xt Jon 15:12,17; 1Jn 3:23; 2Jn 5\x* \v 35 Pen pen mɨdmagö leinabim u, nɨbi bɨ gau magöŋhalö waiö nɨŋnaböl, kale bɨ yad mɨdpim,” a ga. \s1 Jisas Pida nɨp haga, “‘Jisas nɨp nɨŋagpin,’ a gɨnabön,” a ga \p \v 36 Anɨg hageia, Saimon Pida haga, “Bɨ Kub. Gai arnɨg gabön?” ö ga. \p Hageia, Jisas haga, “Yad arnabin gau ne mɨñi hain nɨmön rö lagöp; pen hainö me, yɨp hain gɨnabön,” a ga. \p \v 37 Hageia, Pida haga, “Nɨhön gɨnɨg mɨñi nöp hain gagnam? Nöp abadnabin; yɨp al pak lɨnaböl u, manö mɨdagöp,” a ga. \p \v 38 Hageia, Jisas pen haga, “Aip umnabin a gajan manö anɨbu manö nɨŋö hagan aka? Nöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, kɨƚakɨƚ hainö wɨñ alnab; nöd nöp ij mɨhau nɨgaŋ hagnabön, ‘Yad Jisas nɨp nɨŋagpin,’ a gɨnabön,” a ga. \c 14 \s1 Jisas nɨpe adan \p \v 1 Pen Jisas haga, “Kale gasɨ mɨŋör nɨŋmim pɨñɨŋ gagmim. Bapi nɨp nɨŋ udpim rö, yɨp u rö nöp nɨŋ udmim. \v 2 Bapi yad ram nɨpe u raul mɨgan iru nöp mɨdöp. Yad amem kau kalöp gɨ jɨn gɨnabin. Wasö u, anɨg hagagbnep. \v 3 Yad am kau kalöp gɨ jɨn gem, apem kalöp uɫ gɨ dam, yad mɨdeinabin au kale aip seg mɨdeinabun. \x * \xo 14:3 \xt Jon 12:26\x* \v 4 Yad arnɨg gabin adan u kale nɨŋbim,” a ga. \p \v 5 Jisas anɨg hageia, Domas haga, “Bɨ Kub! Ne gai arnabön u hon nɨŋagpun. Anɨb u, hon aige gun adan arep nɨŋun?” ö ga. \p \v 6 Hageia, Jisas haga, “Yad nöp adan; yad nöp manö nɨŋö; yad nöp kamɨŋ mɨdep iƚ u. Nɨbi bɨ yɨp aunaböl gau nöp, Bapi aunaböl. Nɨbi bɨ yɨp auagnaböl gau, Bapi auagnaböl. \x * \xo 14:6 \xt Jon 11:25; Ro 5:1-2\x* \v 7 Yɨp nɨŋ aij gɨbep, Bapi yad u rö nöp nɨŋ aij gɨbep. Pen uri kale Bapi hadö nɨŋbim; amgö magö kale ke Bapi hadö nɨŋbim. \x * \xo 14:7 \xt Jon 8:19\x* \p \v 8 Anɨg hageia, Pilip haga, “Bɨ Kub! Ne Bapi hanɨp yammön, nɨŋun, hainö nan ap nöp hag nɨŋagnabun,” a ga. \p \v 9 Hageia, Jisas haga, “Pilip. Yad kalöp aip mɨlö padö mɨdainö u, yɨp nɨŋagmön anɨg hagabön ar? Nɨbi bɨ yɨp amgö nɨŋbal gau, Bapi abe hadö amgö nɨŋbal. Anɨb u, ne nɨhön gɨnɨg hagabön, ‘Bapi hanɨp yamö nɨŋun,’ a gabön? \x * \xo 14:9 \xt Jon 12:45; Kol 1:15; Hib 1:3\x* \v 10 Yad Bapi aŋ nɨpe daŋ mɨdpin, Bapi aŋ yad daŋ mɨdöp manö u nɨŋ udagpan ar? Manö kalöp hagabin u manö yad ke wasö. Pen Bapi nɨpe aŋ yad daŋ mɨdöm gö hol apil mɨhau wög nɨpe nöp gabul me u. \x * \xo 14:10 \xt Jon 12:49\x* \v 11 Anɨb u, yad Bapi aŋ nɨpe daŋ mɨdpin, Bapi aŋ yad daŋ mɨdöp manö u, manö nɨŋö a gɨmim nɨŋ udbep. Pen manö hagpin u nɨŋ udagnabim u, Bapi gö hol apil mɨhau nan gagep gau gabul u gasɨ nɨŋmim, ‘Ñɨ u Bapi aŋ nɨpe daŋ mɨdöp, Bapi Ñɨ nɨpe aŋ daŋ mɨdöp u me, anɨg gabil,’ a gɨmim nɨŋ udmim. \x * \xo 14:11 \xt Jon 10:38\x* \p \v 12 “Yad kalöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, nɨbi bɨ yɨp nɨŋ udnaböl gau, yad nan gagep gɨpin gau, kale abe u rö nöp gɨnaböl. Pen yad Bapi arnabin rö, kale unbö rö nöp gagnaböl; kale ke yabɨƚ gɨnaböl. \x * \xo 14:12 \xt Mak 16:19-20\x* \v 13 Pen kale bɨ yad mɨdpim rö, hib yad u hagmim, nan nɨhön nɨhön hag nɨŋnabim u, Bapi mailö aij ke halö mɨdöp u nɨŋöl, a gem, hagnabim rö gɨnabin. \x * \xo 14:13 \xt Mad 7:7; Jon 15:16\x* \v 14 Anɨb u me, nan nɨhön nɨhön hib yad u hagmim hag nɨŋnabim u, hagnabim rö gɨnabin,” a ga. \s1 Jisas haga, “Yad kalöp Ana Uɫ u yunabin,” a ga \p \v 15 “Kale yɨp mɨdmagö leinabim u, kalöp hagpin rö nöp gɨnabim. \x * \xo 14:15 \xt Jon 15:10; 1Jn 5:3\x* \v 16 Kale anɨg geinabim u, yad pen Bapi nɨp hagnö, nɨpe kalöp Bɨ Aɫ Ba Gep u yuö apöm, kalöp aip pör pör nöp mɨdöm, yad kalöp gɨ ñɨmɨdin rö, nɨpe kalöp u rö nöp gɨ ñɨnab. \x * \xo 14:16 \xt Jon 14:26; 15:26; Jon 16:7\x* \v 17 Bɨ Aɫ Ba Gep nɨpe Ana manö nɨŋö nöp hag ñab u. Nɨpe God nɨpe bɨ aigale bɨ rö mɨdöp manö nɨŋö anɨbu hag ñab. Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gau Bɨ Aɫ Ba Gep nɨp amgö nɨŋagpal; nɨpe bɨ aigale bɨ rö mɨdöp u nɨŋagpal. Anɨb u, nɨp nɨŋ udöl rö lagöp. Pen mɨñi Bɨ Aɫ Ba Gep nɨpe kalöp aip mɨdöp; pen hainö aŋ kale daŋ mɨdeinab. Anɨb u, kale nɨp hadö nɨŋbim. \x * \xo 14:17 \xt Jon 16:13\x* \v 18 Yad umem, kalöp ñɨ nap mɨdagöp rö böŋ nöp arö gagnabin; yad kalöp ado gɨ aunabin. \v 19 Söl mɨdöp, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdpal gau yɨp nɨŋagnaböl pen kale yɨp nɨŋnabim. Yad kamɨŋ mɨdeinabin rö, kale u rö nöp kamɨŋ mɨdeinabim. \v 20 Ñɨn anɨbu yad Bapi yad aŋ nɨpe daŋ mɨdpin manö hagnö iƚ u nɨŋ aij gɨnabim. Pen kale yɨp aŋ daŋ mɨdpim, yad kalöp aŋ daŋ mɨdpin iƚ u u rö nöp nɨŋ aij gɨnabim. \x * \xo 14:20 \xt Jon 17:21-23\x* \v 21 Nɨbi bɨ manö yad hagpin u nɨŋ udöm, hagpin rö nöp hain gɨpal gau, yɨp mɨdmagö löm me, anɨg gɨpal. Pen nɨbi bɨ yɨp mɨdmagö lɨbal gau, Bapi yad kalɨp u rö nöp mɨdmagö lɨnab; yad u rö nöp kalɨp mɨdmagö lem, yad bɨ aigale bɨ rö mɨdpin kalɨp yamnö, kale yɨp nɨŋ aij gɨnaböl,” a ga. \p \v 22 Jisas anɨg hageia, Judas (Judas nɨp mumug nɨŋa u wasö, Judas ke ap) nɨpe Jisas nɨp haga, “Bɨ Kub. Nɨhön gɨnɨg ne bɨ aigale bɨ rö mɨdpan u hanɨp bɨ nöp yamnabön, pen nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ ke ke gau nöp nɨŋ udagpal gau kalɨp yamagnabön?” ö ga. \p \v 23 Hageia, Jisas haga, “Nɨbi bɨ an yɨp mɨdmagö lɨnab u, manö hagpin u udöm hagpin rö nöp gɨnab. Bapi yad nɨp mɨdmagö löm, hol apɨl nɨp apul, nɨp aip mɨdeinabun. \v 24 Nɨbi bɨ an yɨp mɨdmagö lagnab u, manö hagpin u udöm hagpin rö gagnab. Pen yad manö hagnö nɨŋbim u manö yad ke wasö; Bapi yɨp hag yuö aunö u, manö nɨpe me. \x * \xo 14:24 \xt Jon 7:16\x* \p \v 25 “Yad kalöp aip mɨdpin ñɨn i me, manö anɨbi hag ñajɨn. \v 26 Yad arnabin pen Bapi nɨpe Bɨ Aɫ Ba Gep u, Ana Uɫ u, yuö apöm wög yad gɨpin rö gɨnab. Ana Uɫ u nɨpe kalöp aip mɨdöm manö aij u magöŋhalö hag ñɨ aij göm, kalöp gasɨ aij ñö, kale yad manö nɨhön nɨhön hagpin gau magöŋhalö gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdeinabim. \v 27 Yad arnabin pen kale agamɨj mɨd aij gɨmim mɨdaimim. Manö anɨbu nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gau yɨharɨŋ hagpal rö hagagabin. Yad ke apem gɨnö, nɨbi bɨ agamɨj mɨd aij göl rö löp. Anɨb u nɨŋem yad kalöp hagabin, agamɨj mɨd aij gɨmim mɨdaimim. Anɨb u, hibur gasɨ mɨdmagö mɨŋör nɨŋmim pɨñɨŋ gagmim. \p \v 28 “Yad amem ado gɨ aunabin, a gajɨn u nɨŋmim, kale ai gɨnɨg hibur gasɨ mɨdmagö mɨŋör nɨŋöl gɨ mɨdpim? Kale yɨp mɨdmagö lɨbep u, Jisas amöm Nap God aip mɨdnɨg gab, a gɨmim, mɨñ mɨñ göl gɨ mɨdaibep. Ai gɨnɨg: nɨpe yad rö wasö; Bapi nɨpe Bɨ kub. \x * \xo 14:28 \xt Jon 20:17\x* \v 29 Anɨb u, kalöp arɨk aragɨn magö i, kalöp nöd hagabin me u; hainö areinabin, gasɨ gau uƚhai nɨŋagnabim; manö hagpin u nɨŋ udnabim. \x * \xo 14:29 \xt Jon 13:19\x* \v 30 Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i yɨp nɨŋ udagpal gau kalɨp kiŋ rö abad mɨdöp bɨ naij anɨbu auab u me, yad kalöp aip manö mɨlö kub hag mɨdeinam rö lagöp. Pen bɨ naij anɨbu yɨp gɨ naij gɨnabin a gab u, kƚö nɨpe mɨdagöp. \v 31 Yad Bapi yad mɨdmagö lɨbin u, nɨbi bɨ gau nɨŋöl a gem, Bapi yɨp hagöp rö nöp magöŋhalö gabin. \p “Pen uri aube hadö arun,” a ga. \c 15 \s1 Jisas nɨpe ke nagɨ wain rö, nɨbi bɨ nɨpe gau nagɨ lö lö gau rö \p \v 1 Jisas manö hagöm haga, “Yad me nagɨ wain u; Bapi yad me bɨ wög naböŋ nap nɨbö u. \v 2 Lö kɨd yad ap magö pɨlagnab u, Bapi nɨpe lö kɨd anɨbu rɨb yunab. Pen lö kɨd pɨlnab u, hainö magö iru nöp pɨlnab a göm, nɨpe rɨb gɨ dö gɨ aij gɨnab. \x * \xo 15:2 \xt Mad 3:10\x* \p \v 3 “Yad kalöp manö aij hag ñɨnö nɨŋbim rö, kale hadö uɫ aij rö mɨdpim. \v 4 Yɨp aŋ daŋ mɨdaimim; yad kalöp aŋ daŋ mɨdeinabin. Lö kɨd gau, iƚ halö jɨm ñöl mɨdöm nöp, magö pɨlnab; ke nöp mɨdöm magö pɨlagnab. Anɨb unbö rö nöp, kale yɨp jɨm ñöl mɨdageinabim u, magö rɨmnap pɨlagnab. \p \v 5 “Yad me nagɨ wain u, kale me pɨñ lö gau. Nɨbi bɨ an an yad aip jɨm ñöl mɨdeinaböl gau, magö iru nöp pɨlnaböl; pen kale ke halö nöp mɨdeinabim u, nan ap gagnabim. \v 6 Anɨb u, nɨbi bɨ an yɨp aŋ daŋ mɨdageinab u, nagɨ lö rɨb gɨ dö gɨlö iƚ yaŋ lugöm mɨƚep gɨnab rö u mɨdeinab; nagɨ lö anɨb gau ud dam laulö innab. \x * \xo 15:6 \xt Mad 7:19; 13:42\x* \v 7 Pen kale yɨp aŋ daŋ mɨdmim, manö magö yad aŋ kalöp daŋ nɨŋ udöl gɨ mɨdeinabim u, nan nɨhön nɨhön hag nɨŋnabim u, Bapi hagnabim rö gɨnab. \v 8 Kale nan magö iru nɨbanö pɨlnab u, nɨbi bɨ yad nɨŋö yabɨƚ mɨdeinabim. Anɨb u, nɨbi bɨ gau kale nɨŋöm, Bapi yad Bɨ mailö aij ke halö mɨdöp u nɨŋnaböl. \x * \xo 15:8 \xt Mad 5:16\x* \p \v 9 “Bapi yɨp mɨdmagö yabɨƚ löp rö, yad kalöp u rö nöp mɨdmagö yabɨƚ lɨbin. Anɨb u, kale yɨp cɨg göl gɨ nöp mɨdaimim, nɨŋem yad kalöp mɨdmagö löl gɨ mɨdeinabin. \v 10 Yad Bapi manö nɨpe u hain gɨnö, yɨp mɨdmagö löl gɨ nöp mɨdöp. Anɨb unbö rö nöp, kale manö yad u hain geinabim u, yad kalöp mɨdmagö löl gɨ nöp mɨdeinabin. \x * \xo 15:10 \xt Jon 14:15 \xt 1Jn 2:5\x* \p \v 11 “Manö kalöp hagabin anɨbi, yad ai gɨnɨg gem hagabin? Yad mɨñ mɨñ yabɨƚ gɨpin rö, kale u rö nöp mɨñ mɨñ yabɨƚ gɨmim, a gem, manö anɨbi hagabin. \v 12 Yad pen kalöp manö kƚö ap hagnabin: yad kalöp mɨdmagö yabɨƚ lɨbin rö u, kale abe u rö nöp pen pen mɨdmagö yabɨƚ lɨmim. \x * \xo 15:12 \xt Jon 13:34\x* \v 13 Bɨ ap nɨpe bɨ nɨŋeb nɨpe gau gasɨ nɨŋöm kalɨp a göm umnab u, bɨ anɨbu bɨ nɨŋeb nɨpe mɨdmagö yabɨƚ löm me, anɨg gɨnab. \x * \xo 15:13 \xt Jon 10:11 \xt 1Jn 3:16\x* \v 14 Yad hagnabin rö gɨnabim u, kale bɨ nɨŋeb yad mɨdeinabim. \x * \xo 15:14 \xt Mad 12:50\x* \v 15 Pen uri yad kalöp bɨ wög gɨ ñeb yad hagagabin; kalöp bɨ nɨŋeb yad hagabin. Bɨ wög gɨ ñeb gau, bɨ abad mɨdep kale, nan kale adö u nɨŋagpal. Pen yad Bapi manö nɨhön nɨhön yɨp hag ñöb u, kalöp waiö hag ñɨbin rö, kalöp bɨ nɨŋeb yad hagabin. \v 16 Kale yɨp udun a gɨmim gagpe; yad me kalöp udnam a gem kalöp udnö. Kale arammim, nan magö iru nöp, nan magö pör pör nöp mɨdeinab u pɨlnɨm a gem, kalöp wög anɨbu hag lɨbin. Kale anɨg geinabim u, Bapi nɨp hib yad hagmim, nan nɨhön nɨhön hag nɨŋnabim u, hagnabim rö kalöp ñɨnab. \p \v 17 “Yad kalöp manö kƚö hagem hagabin, pen pen mɨdmagö lɨmim,” a ga. \x * \xo 15:17 \xt Jon 13:34\x* \s1 Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gau, kale Jisas nɨbi bɨ kalɨp mulu kal nɨŋbal \p \v 18 Jisas bɨ nɨpe gau kalɨp manö rɨmnap halö hagöm haga, “Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i kalöp mulu kal nɨŋnaböl u, gasɨ kub anɨbu nɨŋagmim; Jisas nɨp nöd mulu kal nɨŋla rö, hanɨp gaböl, a gɨmim gasɨ u nɨŋmim. \v 19 Kale nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i yɨp nɨŋ udagpal gau rö mɨdaibep u, kalöp, nɨbi bɨ hon a göm, ud mɨdmagö lɨblap. Kalöp udagnö ñɨn u, mɨnöŋ naböŋ iƚ i gasɨ nɨŋbal rö gasɨ nɨŋmɨdim u pen kalöp udnabin a gem udnö bɨ yad mɨdpim. Anɨb u me, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i kalöp mulu kal nɨŋbal. \x * \xo 15:19 \xt Jon 17:14\x* \v 20 Pen nöd kalöp manö hagnö u hauƚ gagmim: ‘Bɨ wög gɨ ñeb bɨ u bɨ kub, bɨ nɨp abad mɨdöp bɨ u bɨ pro, mɨdagöp.’ Anɨb u, nɨbi bɨ gau rɨmnap yɨp gɨ naij gɨpal rö, nɨbi bɨ gau rɨmnap kalöp u rö nöp gɨ naij gɨnaböl; pen nɨbi bɨ gau rɨmnap manö yad nɨŋ udöm hain gɨpal gau rö, nɨbi bɨ gau rɨmnap manö kale hag ñɨnabim u u rö nöp udöm hain gɨnaböl. \x * \xo 15:20 \xt Jon 13:16\x* \v 21 Kale bɨ yɨp yuö aunö u nɨp nɨŋagpal rö, kale bɨ yad mɨdpim u nɨŋöm, kalöp gɨ naij gɨnaböl. \p \v 22 “Yad apem kalɨp manö aij hagagbnep u, nan si nan naij göm manö kub yabɨƚ udagblap. Pen yad apem kalɨp hag ñɨ aij gɨnö rö, adan kale arep ap mɨdagöp; kale nan si nan naij gɨpal u hadö nɨŋbal, pen uri kale u rö nöp nan si nan naij nɨŋebir gaböl. \v 23 Pen yɨp mulu kal nɨŋbal rö, yɨp nöp wasö, Bapi nɨp abe mulu kal nɨŋbal. \x * \xo 15:23 \xt Luk 10:16\x* \v 24 Yad kalɨp aip mɨdem, nan gagep gau gagbnep u, nan si nan naij göm manö kub yabɨƚ udagblap. Pen yad apem nan gagep gau gɨnö yɨp mulu kal nɨŋbal rö, Bapi yad abe nɨp mulu kal nɨŋbal u me, manö kub anɨbu udnaböl. \p \v 25 “Gɨpal anɨbu, Depid nɨpe God Manö au Juda kai lo hon a gɨpal manö rɨmnap kalɨ kƚiñ rɨköm haga rö nöp gɨpal. Nɨpe manö anɨbu kalɨ kƚiñ rɨköm haga, ‘Manö iƚ mɨdö wasö, yɨp yɨharɨŋ nöp mulu kal nɨŋbal,’ a ga. \x * \xo 15:25 \xt Sam 35:19; 69:4\x* \p \v 26 “Pen yad am Bapi nɨp hagnö, nɨpe pen Bɨ Aɫ Ba Gep u nɨp yuö, apöm kalöp abad mɨdeinab. Ana manö nɨŋö nöp hag ñab u, yad bɨ aigale bɨ rö mɨdpin u, kalöp gasɨ ñö, nɨŋnabim. \x * \xo 15:26 \xt Jon 14:26\x* \v 27 Pen kale yad aip pör ajmɨdim u rö, kale abe arammim nɨbi bɨ gau kalɨp, yad aigale bɨ rö mɨdpin manö u hag ñɨbe araŋ,” a ga. \c 16 \p \v 1 Jisas manö hagöm haga, “Yad kalöp manö hagpin anɨbi, nɨŋ aij gɨmim me, hainö nɨhön gö, yɨp arö gɨmim ap lug pakagnabim, a gem hagpin. \v 2 Pen kalöp Juda magum gep ram gau hag höŋ yuöm, ‘Kuöyaŋ auagmim,’ a gɨnaböl. Pen anɨbu nöp wasö; hainö kalöp al pak lɨnɨg gɨnaböl u, anɨg gɨnabun God nɨp aij gɨnab a gɨ gasɨ nɨŋnaböl. \x * \xo 16:2 \xt Mad 24:9; Luk 6:22; Jon 9:22\x* \v 3 Anɨg gɨnaböl u, Bapi hol apil nɨŋagpal rö, anɨg gɨnaböl. \x * \xo 16:3 \xt Jon 15:21\x* \v 4 Yad kalöp nöd, anɨg göl anɨg göl gɨnab a gem manö hagajɨn anɨbu, hainö anɨg unbö rö nöp geinab u, Jisas hanɨp anɨg gɨnab a ga rö nöp gab a gɨmim nɨŋnabim a gem, kalöp manö anɨbi hagabin. \s1 Jisas, “Ana Uɫ aunab,” a ga \p “Pen nöd yad kale aip mɨdmɨdin rö, kalöp manö anɨbu nöd hagagnö. \v 5 Mɨñi Bɨ yɨp yuö aunö u ado gɨ arabin pen kale bɨ ap yɨp, ‘Gai arabön?’ ö göm, hag nɨŋagab. \v 6 Manö yad anɨbi nɨŋmim, mɨdmagö kalöp u bɨg ñö, gasɨ mɨlö nɨŋabim. \v 7 Pen kalöp nɨŋö hagabin, yad areinabin u, kalöp aij gɨnab. Pen nɨhön: yad aragnabin u, Bɨ Aɫ Ba Gep u kalöp auagnab; pen yad areinabin u, yad nɨp hag yunö, kalöp aunab. \x * \xo 16:7 \xt Jon 14:16\x* \v 8 Nɨpe apöm, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdpal gau kalɨp gasɨ kƚö ñö, kale nan si nan naij göm gac halö mɨdpal iƚ u nɨŋöm, kale aige göm kamɨŋ aij mɨdeinaböl iƚ u nɨŋöm, God kalɨp manö kub hagnab iƚ u nɨŋöm, nɨŋnaböl. \v 9 Anɨb u, yɨp nɨŋ udagpal rö, Bɨ Aɫ Ba Gep u kalɨp nan si nan naij gep iƚ u yɨjɨg göl hag ñöm, ‘Gac halö mɨdpim,’ a gɨnab. \v 10 Yad am Bapi aip mɨdeinabin nɨŋöm kale yɨp nɨŋagnaböl rö, Bɨ Aɫ Ba Gep u nɨbi bɨ gau kalɨp kamɨŋ aij mɨdep iƚ u yɨjɨg göl hag ñöm, ‘Gac halö mɨdpim,’ a gɨnab. \v 11 Pen nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i yɨp nɨŋ udagpal gau kalɨp kiŋ rö abad mɨdöp bɨ naij anɨbu, God nɨpe nɨp manö kub hadö haga rö, Bɨ Aɫ Ba Gep u, Seden nɨbi bɨ nɨpe gau u rö nöp manö kub nɨŋnaböl, a gɨnab. \x * \xo 16:11 \xt Jon 12:31\x* \p \v 12 “Manö yad iru nöp mɨdöp pen manö anɨb gau mɨñi udmim rö lagöp. \x * \xo 16:12 \xt 1Ko 3:1-2\x* \v 13 Pen Ana nɨpe aueinab u, God nɨpe bɨ aigale bɨ rö mɨdöp manö nɨŋö anɨbu magöŋhalö kalöp hag ñɨ aij gɨnab. Manö nɨpe adö rɨmnap ke udöm hagagnab; manö apdi nɨŋnab manö anɨbu nöp hag ñöl gɨ, hainö gɨnab manö adö u kalöp hag ñɨnab. \v 14 Manö yad u udöm, kalöp hag ñɨnab. Nɨpe anɨg gö, nɨbi bɨ gau mailö aij ke yad u nɨŋnaböl. \v 15 Pen Bapi nan nɨpe nɨhön nɨhön mɨdöp gau, magöŋhalö nan yad mɨdöp. Anɨb u me hagpin, ‘Ana nɨpe manö yad u udöm, kalöp hag ñɨnab,’ a gɨpin. \p \v 16 “Yöp magö ap mɨdöp, yɨp nɨŋagnabim; pen hainö yöp magö ap mɨdmim, yɨp kauyaŋ nɨŋnabim,” a ga. \x * \xo 16:16 \xt Jon 14:19\x* \p \v 17 Jisas anɨg hageia, bɨ nɨpe gau kale ke nöp hagla, “Manö au hagöp, ‘Yöp magö ap mɨdöp, yɨp nɨŋagnabim; pen hainö yöp magö ap mɨdmim, yɨp kauyaŋ nɨŋnabim,’ a göp u, manö anɨbu iƚ nɨhön mɨdöp? Pen manö ap hagöp, ‘Yad Bapi arnabin,’ a göp u, nɨhön manö hagöp?” ö gɨla. \v 18 Anɨg hagöm, kale pen hag nɨŋ pen hag nɨŋ göm hagla, “Manö au hagöp, ‘Yöp magö ap’ a göp u, nɨhön gɨnɨg göm hagöp? Hagöp u hon iƚ ap nɨŋagpun,” a gɨla. \p \v 19 Anɨg hagöm, Jisas nɨp hag nɨŋnɨg geila, nɨpe ke nɨŋöm haga, “‘Yöp magö ap mɨdöp, yɨp nɨŋagnabim; pen hainö yöp magö ap mɨdmim, yɨp kauyaŋ nɨŋnabim,’ a gɨpin manö u nɨŋmim me, pen pen hag nɨŋabim ar? \v 20 Yad kalöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i yɨp nɨŋ udagpal gau, nan kale ke gau nöp gasɨ nɨŋöm mɨñ mɨñ gɨnaböl; pen kale mög gö mɨɫöŋ göl gɨ mɨdeinabim. Mɨɫöŋ gɨ mɨdeinabim pen hainö kale kauyaŋ mɨñ mɨñ yabɨƚ gɨ mɨdeinabim. \v 21 Nɨbi ap ñɨ pai ñɨŋö nɨŋöl gɨ, ilön kub udöp, pen hainö ñɨ pai rɨk dap löm, magö u nöp nɨpe ñɨŋaŋ gɨsön ram mɨnöŋ aui auub u nɨŋöm, ilön mab u hauƚ göm, mɨñ mɨñ göl gɨ nöp mɨdeinab. \v 22 Kale unbö rö, mɨñi mɨdmagö ilön kale abe bɨg ñöl mɨdöp pen yɨp kauyaŋ nɨŋmim, mɨñ mɨñ yabɨƚ gɨnabim. Nɨbi bɨ rɨmnap apöm mɨñ mɨñ gep kale u udagnaböl. \p \v 23 “Ñɨn hain anɨbu, kale nan ap yɨp hag nɨŋagnabim. Kalöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, Bapi nɨp hib yad hagmim hag nɨŋeinabim u, hagnabim rö gɨnab. \x * \xo 16:23 \xt Mad 7:7\x* \v 24 Kale nöd Bapi nɨp hagmim, hib yad hagmim, nan ap hag nɨŋagpim. Pen mɨñi, hib yad hagmim hag nɨŋbe, hag nɨŋnabim rö nöp gɨnab nɨŋöm kale mɨñ mɨñ yabɨƚ gɨnabim. \p \v 25 “Bapi manö nɨpe adö u hagem, pör manö ba gau lem hagpin u pen mɨñi söl mɨdöp, manö anɨbu rö hagagnabin; waiö nöp hagnabin. \v 26 Ñɨn anɨbu auö, Bapi nɨp hag nɨŋnabim u, hib yad hagmim hag nɨŋnabim. Pen hib yad hag nɨŋnabim u, yad ke Bapi hag nɨŋnabim adö u hagagnabin, wasö; kale ke hib yad hagmim Bapi hag nɨŋnabim u, nɨŋnab. \v 27 Pen nɨhön: Bapi nöp yɨp yuö aunö u nɨŋ udmim, yɨp mɨdmagö lɨbim u me, nɨpe ke kalöp mɨdmagö löp. \x * \xo 16:27 \xt Jon 14:21,23\x* \v 28 Bapi aip mɨdul arö gem mɨnöŋ naböŋ iƚ i aunö; mɨñi mɨnöŋ naböŋ iƚ i arö gem kauyaŋ Bapi mɨdöp u amem aip mɨdeinabul,” a ga. \p \v 29 Jisas anɨg hageia, bɨ nɨpe gau hagla, “Mɨñi manö ba gau lɨmön hagagabön; waiö yabɨƚ hagabön. \v 30 Uri hon nɨŋbun, ne manö gau magöŋhalö hadö nɨŋban. Nɨbi bɨ rɨmnap manö hag nɨŋeb kale mɨdeinab u, nöp hag nɨŋagpal magö u, ne ke nɨŋmön kalɨp hag ñɨnabön. Gɨpan anɨbu hon nɨŋbun, ne God aip mɨdmön auna,” a gɨla. \p \v 31 Anɨg hageila, Jisas haga, “Anɨb u, ‘Hon uri nɨŋ udpun,’ a gɨ gasɨ nɨŋbim ar? \v 32 Söl auab — pen mɨñi hadö auöp I — yɨp arö gɨmim kale ram ke ke arbe, yad ke halö mɨdeinabin. Pen yad ke halö mɨdageinabin; Bapi mɨdöp rö, aip mɨdeinabul. \x * \xo 16:32 \xt Mad 26:31,56\x* \p \v 33 “Pen kalöp manö hag ñajɨn anɨbi, yad aŋ daŋ nöp mɨdmim, agamɨj mɨd aij gɨmim a gem hag ñajɨn. Mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdpim rö, kalöp mɨŋör ñɨnaböl. Pen gasɨ halö mɨdaimim, nan nɨhön nɨhön mɨnöŋ naböŋ iƚ i kalöp gɨnab u, yad kƚö anɨbu magöŋhalö ud raƚa mɨgan yad u hadö lɨbin,” a ga. \x * \xo 16:33 \xt Jon 14:27; Ro 5:1; 1Jn 5:4\x* \c 17 \s1 Jisas Nap nɨp sabe ga \p \v 1 Jisas manö anɨbu hag pɨs göm, kumi kabö laŋ nɨŋöm haga, \pi1 “Bapi. Ñɨn yɨp hagna u mɨñi auöp. Anɨb u, ne gɨmön, nɨbi bɨ gau nɨŋnaböl, yad Ñɨ ne mailö aij unbö ke halö mɨdpin; pen yad Ñɨ ne gɨnö, kale nɨŋnaböl, ne Bapi mailö aij unbö ke halö mɨdpan. \v 2 Nɨhön gɨnɨg: yɨp ke hagna rö, nɨbi bɨ gau gau magöŋhalö abad mɨdem, nɨbi bɨ yɨp hag lɨna gau kalɨp udem, kamɨŋ pör mɨdep magö u kalöp ñɨnabin. \v 3 Nɨbi bɨ kale, ne God nɨŋö añɨ nöp mɨdpan u nɨŋöm, yɨp Jisas Krais yuna u nɨŋnaböl nɨbi bɨ gau, pör pör nöp kamɨŋ mɨdeinaböl. \x * \xo 17:3 \xt 1Jn 5:20\x* \v 4 Wög yɨp ram mɨnöŋ iƚ i hagna u, gɨ damem gɨ hakpin u me, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdpal gau kale nɨŋbal, ne Bɨ mailö aij unbö ke mɨdpan. \x * \xo 17:4 \xt Jon 4:34\x* \v 5 Pen Bapi. Mɨñi ne gɨmön, nöd ram mɨnöŋ gɨ laglo ñɨn u, hol apɨl mailö aij unbö ke halö mɨdailo u rö, uri kuöyaŋ anɨb unbö rö nöp mɨdeinabul. \x * \xo 17:5 \xt Jon 1:1\x* \s1 Jisas bɨ nɨpe gau a göm Nap nɨp sabe ga \pi1 \v 6 “Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gau rɨmnap yɨp ñɨna. Nɨbi bɨ anɨb gau, kale nɨbi bɨ ne mɨdeila u pen yɨp ñɨna. Ne aigale bɨ rö mɨdpan u kalɨp hag ñɨnö. Yad manö aij ne kalɨp hag ñɨnö, kale nɨŋ udöm, hagöp rö nöp gɨpal. \v 7 Uri kale hadö nɨŋbal, yad nan nɨhön gɨpin gau, yad ke gagpin. Kale nɨŋbal nan nɨhön ne yɨp ñɨban u nöp udem kalɨp ñɨbin. \v 8 Manö nɨhön nɨhön yɨp hagna u, kalɨp hag ñɨnö nɨŋ udpal. Anɨb u, yad nöd ne aip mɨdmɨdul, ne yɨp hag yuö mɨnöŋ naböŋ iƚ i aunö manö u, nɨŋ udpal. \pi1 \v 9 “Kalɨp nöp sabe gabin. Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i nöp nɨŋlö mulu lugöp gau sabe gagabin. Nɨbi bɨ yɨp hagna gau nöp, nɨbi bɨ ne mɨdpal rö, nöp sabe gabin. \v 10 Nɨbi bɨ yad gau ke, nɨbi bɨ ne gau ke wasö, nɨbi bɨ hol apɨl aipen mɨdpal me. Kale gɨpal anɨbu nɨŋöm, nɨbi bɨ rɨmnap gau nɨŋbal, yad bɨ mailö aij ke halö mɨdpin. \v 11 Pen uri yad mɨdpan u nɨnabin rö, kale ke halö mɨdeinaböl. Bapi Uɫ! Ne kƚö ke halö mɨdpan rö, yɨp hagaina yad u rö nöp mɨdpin. Hib kƚö ke yabɨƚ ne u udmön, kalɨp rarö raumön, hol apɨl jɨm ñöl mɨdpul rö, kale anɨb unbö rö nöp jɨm ñöl mɨdaiöl. \v 12 Yad kalɨp aip mɨdem, hib ne kƚö anɨbu yɨp ñɨna u udem, kalɨp rarö rauem abad mɨd aij gɨpin. Bɨ ap ur gagöp. God Manö kalɨ kƚiñ rɨköm, bɨ ap böŋ nöp ap lug paköm ilön kub udnab a gɨla rö, bɨ anɨbu nöp ur ga. Ga anɨbu, God Manö nöd kalɨ kƚiñ rɨkla rö nöp ga. \x * \xo 17:12 \xt Jon 6:39; 13:18\x* \pi1 \v 13 “Pen ne mɨdpan au nɨnɨg gabin rö, mɨñi uƚep magö ap mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdnabin u, kale nɨŋ mɨdlö nɨŋöl gɨ, nöp manö anɨbi hagabin. Anɨb u, yad mɨñ mɨñ yabɨƚ gabin rö, kale u rö nöp mɨñ mɨñ yabɨƚ göl. \v 14 Manö aij ne u kalɨp hag ñɨnö nɨŋ udpal rö, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gau kalɨp mulu kal nɨŋbal. Yad nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gasɨ nɨŋbal rö gasɨ nɨŋagpin rö, kale u rö nöp nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gasɨ nɨŋbal rö gasɨ nɨŋagpal. Anɨb u me, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i kalɨp mulu kal nɨŋbal. \v 15 Pen kalɨp mɨnöŋ naböŋ iƚ i nɨbö dam ne mɨdpan au ud aru, a gem hagagabin; kalɨp mɨnöŋ naböŋ iƚ i abad mɨdaimön, Seden kalɨp gɨ naij gagaŋ, a gem hagabin. \x * \xo 17:15 \xt Mad 6:13; 2De 3:3\x* \v 16 Yad nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gasɨ nɨŋbal rö gasɨ nɨŋagpin; kale u rö nöp nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gasɨ nɨŋbal rö gasɨ nɨŋagpal. \v 17 Manö ne u, manö nɨŋö nöp anɨbu, kalɨp hag ñɨmön, kale uɫ mɨdnaböl. \v 18 Ne yɨp nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdpal aŋ gau yuna rö, yad kalɨp u rö nöp nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdpal aŋ gau yubin. \x * \xo 17:18 \xt Jon 20:21\x* \v 19 Wög nɨhön nɨhön yɨp ñɨban u, yad gɨ haknabin. Yad anɨg gabin u, bɨ yad gau kale yɨp nɨŋöm, wög kale nɨhön nɨhön mɨdeinab u, kale u rö nöp gɨ haklaŋ a gem, gabin. \s1 Jisas nɨbi bɨ nɨpe gau magöŋhalö a göm, nap nɨp sabe ga \pi1 \v 20 “Yad nöp sabe gabin i, bɨ uri hagajɨn kalɨp nöp sabe gagabin; kale manö hag ñɨlö, nɨbi bɨ gau manö kale nɨŋ udöm, yɨp nɨŋ udnaböl gau, kalɨp abe sabe gabin. \v 21 Bapi, ne yad aŋ daŋ mɨdpan, yad nöp aŋ daŋ mɨdpin. Hol apɨl jɨm ñöl mɨdpul rö, kale magöŋhalö anɨb unbö rö nöp hol apɨl aip jɨm ñöl mɨdaiöl. Anɨg gɨnab u, ne nöp yɨp hag yuö aunö u, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdpal gau nɨŋ udöl. \v 22 Hol apɨl jɨm ñöl mɨdpul rö, kale u rö nöp jɨm ñöl mɨdaiöl, a gem, ne mailö aij unbö ke yɨp ñɨna u, yad pen kalɨp abe u rö nöp ñɨbin. \x * \xo 17:22 \xt Ap 4:32\x* \v 23 Anɨb u, ne yad aŋ daŋ mɨdpan rö, yad kalɨp aŋ daŋ mɨdnö me, kale jɨm ñöl yabɨƚ mɨdaiöl. Anɨg gö me, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gau nɨŋnaböl, ne nöp yɨp yuö aunö nɨŋöm ne yɨp mɨdmagö lɨban rö, kalɨp u rö nöp mɨdmagö lɨban. \pi1 \v 24 “Bapi! Yɨp aij göp u, nɨbi bɨ yɨp ñɨban gau, am yad mɨdeinabin au aip mɨdöm, mɨnöŋ naböŋ gɨ laglo ñɨn u, yɨp mɨdmagö lɨmön mailö aij unbö ke yɨp ñɨna u nɨŋöl. \pi1 \v 25 “Bapi! Ne me bɨ asɨŋ mɨdagöp! Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gau kale nöp nɨŋagpal. Pen yad nöp nɨŋbin. Nɨbi bɨ yad gai i ne nöp yɨp yuö aunö u, nɨŋbal. \v 26 Ne aigale bɨ rö mɨdpan u, yad kalɨp hag ñɨnö. Pen hainö u rö nöp, ne aigale bɨ rö mɨdpan u yad kalɨp hag ñɨ aij gɨnabin. Anɨg gem, yad ke kalɨp aŋ daŋ mɨdnö, ne yɨp mɨdmagö lɨban rö nɨŋ aij göm, kale u rö nöp pen pen mɨdmagö löl,” a ga. \c 18 \s1 Jisas nɨp ud sɨsɨ lɨla \r (Mad 26:47-56; Mak 14:43-50; Luk 22:47-53) \p \v 1 Jisas Nap nɨp sabe gɨ pɨs göm, bɨ nɨpe gau aip ñɨg pro Kidron juöm, böŋ lödaŋ amöm, mab olip wög adɨŋ u arla. \v 2 Mab olip wög adɨŋ anɨbu Jisas bɨ nɨpe gau aip pör am magum gɨmɨdal rö, Judas bɨ Jisas nɨp mumug nɨŋnɨg geia u, mɨgan anɨbu nɨŋ aij ga. \v 3 Perisi bɨ gau abe, bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub gau abe, Judas nɨp hageila, nɨpe am ami bɨ rɨmnap uɫ göm, God sabe gep ram polisman rɨmnap uɫ göm, dam Jisas mɨdeia au amjaka. Kale pen pen alep nan rɨmnap udöm, hapö rɨmnap ƚam rɨmnap lau udöm, aueila. \v 4 Jisas nɨp nan nɨhön gɨnɨg ga u nɨŋa u me, aueila u amöm haga, “An nɨp uƚhai nɨŋ ajabim?” ö ga. \p \v 5 Hageia hagla, “Jisas, bɨ Nasared nɨbö u,” a gɨla. \p Hageila, Jisas haga, “Bɨ anɨbu me yad i,” a ga. Pen magö anɨbu, bɨ nɨp mumug nɨŋa u, Judas, kale aip anɨb au mɨdeia. \v 6 Pen Jisas, “Bɨ anɨbu me yad i,” a gö, kale jöl adö ƚɨƚɨ gɨ amöm gɨ dam pak la. \p \v 7 Jisas pen kalɨp kauyaŋ haga, “An nɨp uƚhai nɨŋ ajabim?” ö ga. \p Hageia hagla, “Jisas, bɨ Nasared nɨbö u,” a gɨla. \p \v 8 Hageila, Jisas haga, “Kalöp mɨdö nöp hagpin, ‘Bɨ anɨbu me yad i.’ Yɨp uƚhai nɨŋ ajpim rö, bɨ gai i kalɨp arö gɨpe aröl,” a ga. \p \v 9 Ga anɨbu, Jisas nöd Nap nɨp haga rö nöp ga. Nɨpe Nap nɨp haga, “Bapi. Bɨ yɨp ñɨna gau, añɨ ap ur gagöp,” a ga. \x * \xo 18:9 \xt Jon 17:12\x* \p \v 10 Pen magö anɨbu nöp, Saimon Pida ru mɨlö kɨd daua u ɫɨp gɨ udöm, bɨ ap nɨp rɨmɨd yɨjɨg lau böŋ nöp rɨb gɨ dö gɨ yua. Bɨ anɨbu hib nɨpe Malkas. Nɨpe God nɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ u nɨp bɨ wög gɨ ñeb nɨpe u mɨdmɨdöp. \v 11 Pida anɨg geia, Jisas haga, “Ru mɨlö kɨd udpan kuöyaŋ lö araŋ! Ne Bapi ñɨg asɨ yɨp ñöb u ñɨŋagnabin a gɨmön nɨŋban ar?” a ga. \x * \xo 18:11 \xt Mad 26:39\x* \s1 Jisas ud Anas mɨdeia au arla \p \v 12 Jisas anɨg hagö nɨŋöl gɨ, ami bɨ gau abe, God sabe gep ram polisman gau abe, Jisas nɨp ud sɨsɨ löm, nagɨ lɨ pɨdöŋ göm, \v 13 kale nöd Jisas dam Anas mɨdeia au arla. Bɨ Anas anɨbu, Kaiapas nɨma nɨpe. Kaiapas me, mɨ añɨ anɨbu, God nɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ wög u hag lɨlö, wög gɨ mɨdeia. \v 14 Kaiapas nɨpe me nöd Juda bɨ manö ud asɨkep kalɨp haga, “Bɨ añɨ ap umö hon magöŋhalö kamɨŋ arnabun u aij,” a ga. \x * \xo 18:14 \xt Jon 11:49-51\x* \s1 Pida, “Jisas nɨp nɨŋagpin,” a ga \r (Mad 26:69-70; Mak 14:66-68; Luk 22:55-57) \p \v 15 Pen Jisas nɨp anɨg göm, dam Anas ram u areila nɨŋöm, Saimon Pida aip, yad Jon aip, holmɨŋ hain hain arlo. Bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ u yɨp nɨŋ aij ga rö, yad amem böŋ nöp ram nɨpe manö kub hagmɨdal waryö raul yaŋ arnö; \v 16 pen Pida nɨpe höŋ löyaŋ adö mɨdeia. Yad pen ado gɨ apem, nɨbi ajöŋ iƚ abad mɨdeia u nɨp hagem, Pida nɨp uɫ gɨ waryö raul yaŋ arlo. \v 17 Pen nɨbi ajöŋ iƚ abad mɨdeia u, Pida nɨp haga, “Ne u rö nöp Jisas bɨ nɨpe ap ar?” a ga. \p Hageia, Pida haga, “Yad wasö,” ga. \p \v 18 Pen Kaiapas nɨp wög gɨ ñeila bɨ gau abe, God sabe gep ram polisman gau abe, kalɨp yɨgön gö, mab bɨc run magö aŋ anɨb au pɨböŋ mɨdeia, uraköl mali mɨdeila. Pida nɨp u rö nöp yɨgön gö, ap aŋ anɨb au se göl, kalɨp aip mab mali mɨdeia. \s1 Anas Jisas nɨp manö hag nɨŋa \r (Mad 26:59-66; Mak 14:55-64; Luk 22:66-71) \p \v 19 Pen Anas, bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ nöd mɨdmɨdöp u, Jisas nɨp hag nɨŋa, “Nɨbi bɨ ne nɨbi bɨ an? Ne manö nɨhön nɨhön nɨbi bɨ ne hag ñɨban?” a gɨ nɨŋa. \v 20 Hageia, Jisas pen haga, “Yad manö rɨmnap pi gem hag ñagnö; bɨ kale gau nɨŋ mɨdlö nɨŋöl gɨ, Juda magum gep ram gau abe, God sabe gep ram u abe, pör waiö hag ñɨbin. \v 21 Anɨb u, nɨhön gɨnɨg yɨp manö hag nɨŋabön? Nɨbi bɨ manö hagnö nɨŋ mɨdeila rɨmnap daumim hag nɨŋmim. Manö nɨhön nɨhön hagnö u nɨŋbal me,” a ga. \p \v 22 Jisas anɨg hageia, God sabe gep ram abad mɨdmɨdöp polisman ap, nɨp alaun u paköm haga, “Nɨhön gɨnɨg bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ u nɨp manö anɨbu rö hagabön?” ö ga. \p \v 23 Hageia, Jisas haga, “Yad manö piral ap hagpin a gɨmön, manö piral hagpin anɨbu nɨbi bɨ gai i kalɨp waiö hag ñɨmön. Pen manö nɨŋö hagpin u, ne nɨhön gɨnɨg yɨp pakajan?” ö ga. \p \v 24 Jisas nɨp nagɨ lɨ rɨbɨk gɨla rö mɨdö nɨŋöl gɨ, Anas hagö kale Jisas nɨp dam, bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ hain nɨbö u, Kaiapas, ud arla. \s1 Pida kuöyaŋ, “Jisas nɨp nɨŋagpin,” a ga \p \v 25 Pen Pida nɨpe anɨg uraköl gɨ mɨdöm mab mali mɨdö nɨŋöl gɨ, bɨ rɨmnap nɨp hagla, “Bɨ anɨbu bɨ ap me ne i ar?” a gɨla. \p Hageila, Pida hag haluöm haga, “Yad wasö,” ga. \v 26 Pen bɨ au Pida rɨmɨd rɨb gɨ dö ga u, bɨ rɨdɨk lö lö nɨpe ap God nɨp nan sabe gep bɨ kub u nɨp wög gɨ mɨdeia. Nɨpe apöm, Pida nɨp haga, “Yad nöp nɨŋbin, ne bɨ anɨbu aip mab olip wög adɨŋ au mɨdajan ar?” a ga. \p \v 27 Hageia Pida kauyaŋ hag haluöm haga, “Yad wasö,” ga. Anɨg hagö nɨŋöl gɨ, adɨŋ kɨƚakɨƚ wɨñ ala. \x * \xo 18:27 \xt Jon 13:38\x* \s1 Jisas nɨp dam Pailod mɨdeia au arla \r (Mad 27:1-2,11-14; Mak 15:1-5; Luk 23:1-5) \p \v 28 Ram rɨk dam lö nɨŋöl gɨ, Juda kai kale Jisas nɨp Kaiapas ram anɨbu nɨbö dam Rom gapman bɨ kub Pailod ram kub u arla. Juda kai hagla, “Hon Rom bɨ ram raul i arno, hanɨp asɨŋ uɫ gɨnab nɨŋöm hon Pasopa nan ñɨŋun rö lagnab,” a göm, höŋ gɨyaŋ mɨdeila. \v 29 Anɨb u, Pailod höŋ amöm haga, “Bɨ i nɨp nɨhön manö nɨŋmim daubim?” ö ga. \p \v 30 Hageia, kale hagla, “Nɨpe nan naij ap gagböp, nöp anɨg dauagbnop,” a gɨla. \p \v 31 Hageila, Pailod haga, “Kale dam lo kale adö u ke hagöp rö nɨŋmim, manö kub hagim,” a ga. \p Hageia, Juda kai pen hagla, “Hon nɨbi bɨ gau kalɨp manö kub hagun, al pak lɨno umöl, lo adö u mɨdagöp. Rom gapman gau hanɨp wasö gɨpal,” a gɨla. \x * \xo 18:31 \xt Jon 19:6-7\x* \v 32 Juda kai anɨg gɨla u, Jisas yɨp aigöl gɨlö umnabin, a göm, haga rö nöp gɨla. \x * \xo 18:32 \xt Jon 3:14; 12:33\x* \p \v 33 Pen Juda kai anɨg hageila, Pailod kauyaŋ ado gɨ ram raul yaŋ amöm, Jisas auaŋ a gö, aueia nɨp haga, “Ne Juda kai kiŋ kale u aka?” ga. \p \v 34 Hageia, Jisas haga, “Manö yɨp hag nɨŋabön u, maj mɨgan ne u ke hagabön aka nɨbi bɨ rɨmnap maj mɨgan kale u udmön hagabön?” ö ga. \p \v 35 Hageia, Pailod haga, “Yad Juda bɨ wasö. Juda kai ne gau nöp, bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub ne gau nöp me, nöp dapöm ñɨmagö yad ñɨbal. Ne nan nɨhön gaina anɨg gɨpal?” ö ga. \x * \xo 18:35 \xt Jon 1:11\x* \p \v 36 Hageia, Jisas haga, “Yad nɨbi bɨ udem abad mɨdeinabin u, kiŋ mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdpal rö, mɨdageinabin. Yad mɨnöŋ naböŋ iƚ i kiŋ mɨdnɨg gaibnep, Juda nɨbi bɨ gau yɨp nagɨ lun, a gɨlö, nɨbi bɨ yad gau uraköm kale aip pen pen alblap. Pen yad nɨbi bɨ udem abad mɨdeinabin nagɨ u ke mɨdöp; mɨnöŋ naböŋ iƚ i rö wasö,” ga. \p \v 37 Anɨg hageia, Pailod haga, “Anɨb u, ne kiŋ ap aka?” ga. \p Hageia, Jisas haga, “Me ne hagpan me u. Adö anɨbu nöp me, Bapi God gö, yɨp mɨnöŋ naböŋ iƚ i yag daulö, majö gem, manö nɨŋö yuö yabɨƚ u hag ñɨbin. Nɨbi bɨ manö nɨŋö yabɨƚ udun, a gɨ gasɨ nɨŋbal gau, manö yad u udpal,” a ga. \p \v 38 Anɨg hageia, Pailod haga, “Pen manö gau nɨbö gau nɨbö ke ke iru nöp mɨdöp u, hon aigöl gun manö nɨŋö yabɨƚ me u, a gun nɨŋun?” ö ga. \s1 Juda nɨbi bɨ Pailod nɨp hagla, “Jisas nɨp al pak lɨmim,” a gɨla \r (Mad 27:15-31; Mak 15:6-20; Luk 23:13-25) \p Pailod manö anɨbu hagöm, kauyaŋ höŋ amöm, Juda kai kalɨp haga, “Yad nɨpe nan naij ap gajɨp nɨŋagpin. \v 39 Pen hon Rom gapman, mɨ u mɨ u, Pasopa ñɨn kub u auajɨp, bɨ nagɨman kale ap yɨharɨŋ hubɨk yubun. Anɨb u, Juda kai kiŋ kale u, yɨharɨŋ hubɨk yunö arnɨm aka?” ga. \v 40 Hageia, meg mɨgan dap ranöm hagla, “Nɨp wasö! Hon Barabas nɨp hubɨk yumön!” a gɨla. Bɨ Barabas anɨbu, nɨbi bɨ gau wañ wañ gö gapman kai kalɨp aip pen pen alla. \c 19 \s1 Pailod Jisas manö kub haga \p \v 1 Anɨg hageila, Pailod ami bɨ nɨpe gau hagö, Jisas nɨp nagɨ udöm pak ado malo gɨla. \v 2 Anɨg göl paköm, nan kalɨ kalɨ halö rɨmnap udöm, kiŋ lɨbal rö usajɨl bad ap göm, Jisas nɨp rol gɨ ñöm, waƚɨj mu mɨlö bö ap lɨ ñöm, \x * \xo 19:2 \xt Luk 23:11\x* \v 3 nɨp kuöyaŋ amöm kuöyaŋ amöm hagla, “Ne Juda kai kiŋ kale, ne pör nöp mɨdaimön!” a gɨla. Anɨg hagöl gɨ, nɨp mulu maj mɨgan pakla. \p \v 4 Pen Pailod kuöyaŋ höŋ amöm, Juda nɨbi bɨ kalɨp haga, “Nɨŋim! Yad Jisas nɨp höŋ i daunabin nɨŋöm kale nɨŋnabim, yad nɨpe nan naij göp iƚ ap uƚhai nɨŋagpin,” a ga. \v 5 Pen Jisas nɨp usajɨl kalɨ kalɨ halö bad u rol gɨ ñöm, waƚɨj mu mɨlö bö adö lɨ ñɨla u halö auö nɨŋöl gɨ, Pailod kalɨp haga, “Nɨp nɨŋim!” a ga. \p \v 6 Anɨg hageia, bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub gau abe, God sabe gep ram polisman gau abe, Jisas nɨp nɨŋöm manö bƚaƚö göm hagla, “Nɨp mab ba laŋ al pak lɨmim! Nɨp mab ba laŋ al pak lɨmim!” a gɨla. Anɨg hageila, Pailod haga, “Kale ke nɨp dammim, mab ba laŋ al pak lɨmim. Yad nan naij göp iƚ ap uƚhai nɨŋagpin!” a ga. \p \v 7 Hageia, Juda kai hagla, “Nɨpe, ‘Yad God Ñɨ nɨpe,’ a ga u, lo hon ap hagöp, ‘Umnɨm,’ a göp,” a gɨla. \p \v 8 Anɨg hageila, Pailod nɨŋöm, rapɨn pɨñɨŋ göm, \v 9 kuöyaŋ ram raul yaŋ amöm, Jisas nɨp hag nɨŋöm haga, “Ne ram mɨnöŋ gai nɨbö?” ö ga. Hageia, Jisas manö ap pen hagaga. \x * \xo 19:9 \xt Mad 27:12\x* \v 10 Pailod haga, “Ne yɨp manö hagagnabön ar? Ne nɨŋban. Yad nöp abad mɨdpin. Anɨb u, nöp hubɨk yunɨg hubɨk yunabin; pen nöp mab ba laŋ al pak löl, a gɨnö, al pak lɨnaböl,” a ga. \p \v 11 Hageia, Jisas haga, “Pen ne yɨp abad mɨdpan u, ne ke wasö, God nöp hagö abad mɨdpan. Anɨb u, yɨp gɨ naij gabön marö u, ne nöp udagnabön; bɨ yɨp udöm nöp ñöb u, marö kub yabɨƚ u udnab,” a ga. \x * \xo 19:11 \xt Jon 10:18; Ap 2:23; Ro 13:1\x* \p \v 12 Jisas anɨg hageia, Pailod nɨp yɨharɨŋ hag yuɨn, a göm, gasɨ nɨŋa u pen Juda kai nɨp bƚaƚö gɨ hagöm hagla, “Ne Jisas nɨp hubɨk yunabön u, Rom bɨ kub Sisa bɨ nɨŋeb nɨpe mɨdageinabön. Bɨ, yad kiŋ mɨdpin, a gɨpal gau, Sisa aip pen pen al lun, a göm me, manö anɨbu rö hagpal,” a gɨla. \x * \xo 19:12 \xt Luk 23:2; Ap 17:7\x* \p \v 13 Anɨg hageila, Pailod manö anɨbu nɨŋöm, am Jisas nɨp uɫ gɨ höŋ amöm, nɨpe am bɨ manö ud asɨkep sea adö au laŋ gɨla adö u asɨka. Ka asɨka anɨbu, “Kabö Adan” a gɨmɨdal. Pen Arameik manö löm, “Gabada” a gɨmɨdal. \p \v 14 Pen ñɨn anɨbu, Juda nɨbi bɨ Pasopa nan kale magum gep ñɨn. Sɨdö aŋ kub laŋ magö u, Pailod kalɨp haga, “Kiŋ kale me i!” a ga. \v 15 Hageia, meg magö dap ranöm hagla, “Nɨp al pak lɨ! Nɨp mab ba laŋ al pak lɨ!” a gɨla. \p Hageila, Pailod haga, “Kiŋ kale anɨbi mab ba laŋ al pak lɨnam?” ö ga. \p Hageia, bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub gau hagla, “Kiŋ hon ap mɨdagöp; Rom bɨ kub Sisa nöp mɨdöp,” a gɨla. \p \v 16 Pen anɨg gɨ hag damöm, Pailod manö kalɨp u udöm, ami bɨ gau kalɨp haga, “Jisas nɨp dam mab ba laŋ al pak lɨmim,” a ga. \s1 Jisas nɨp mab ba laŋ al pak lɨla \r (Mad 27:32-44; Mak 15:21-32; Luk 23:26-43) \p \v 17 Pen nɨp al pak lɨnɨg gɨla mab u, Jisas nɨp ñɨlö, nɨpe dam “Wip Nabɨc Cög Ij” a gɨpal dum u apjaka. Dum anɨbu, Arameik manö löm “Golgoda” a gɨmɨdal. \v 18 Jisas nɨp mab kros cɨpɨƚ pak löm, bɨ mɨhöp, ap böŋ lap, ap böŋ lap, al pak lɨla. Jisas aŋ au mɨdeia. \p \v 19 Pen Pailod hagö, bɨ nɨpe gau mab po ap udöm kalɨ kƚiñ rɨköm, Jisas nɨp al pak lɨla mab ba nabɨc au gɨdaŋ dɨƚam gɨla. Kalɨ kƚiñ rɨkla manö u: \qc \sc JISAS NASARED NƗBÖ JUDA KAI KIŊ KALE ME I.\sc* \m \v 20 Manö añɨ adö anɨbu nöp, Arameik manö kalɨ kƚiñ rɨköm, Ladin manö kalɨ kƚiñ rɨköm, Grik manö kalɨ kƚiñ rɨköm gɨla me, Jerusalem söl anɨb au mɨdeia rö, Juda nɨbi bɨ iru nöp amgö lɨ nɨŋla. \v 21 Pen God nɨp nan sabe gep bɨ kub gau am Pailod nɨp hagla, “Manö kalɨ kƚiñ rɨkpan u kabö rö gagöp. ‘Juda kai kiŋ kale’ manö u mɨdagainɨm; yɨharɨŋ hagmön, ‘Nɨpe hagöp, “Yad Juda kai kiŋ kale mɨdpin,” a göp,’ a gɨmön, manö anɨbu nöp kalɨ kƚiñ rɨkmön,” a gɨla. \p \v 22 Anɨg hageila pen Pailod pen haga, “Yad manö nɨhön kalɨ kƚiñ rɨkpin u, anɨg göl nöp mɨdnab,” a ga. \p \v 23 Pen Jisas nɨp mab ba laŋ al pak löm, ami bɨ mɨhau mɨhau Jisas waƚɨj nɨpe gau balu ke ke udöm, waƚɨj mɨlö bö göm al dör gagla u, u rö nöp balu udnɨg hagla, \v 24 “Pabu gagun! Yɨharɨŋ sadu rö gun, bɨ an udnɨm u, nɨpe udnab,” a gɨla. Gɨla anɨbu, God hadame nöp nɨbi bɨ gau kalɨp gasɨ ñö, God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm, hainö anɨg gɨnaböl, a gɨla u me, hainö anɨg unbö rö nöp gɨla. Manö anɨbu kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, \q1 “Waƚɨj yad u balu ke ke udöm, \q2 waƚɨj mɨlö bö yad u, sadu rö gun udun, a gɨla,” a gɨla. \x * \xo 19:24 \xt Sam 22:18\x* \p \v 25 Pen ñɨn anɨbu, Jisas nɨme u, nɨmañ u, Klopas nɨbin Maria u, Maria Magdala u, ap Jisas nɨp al pak lɨla goƚ söl anɨb au mɨdeila. \x * \xo 19:25 \xt Mad 27:55-56\x* \v 26 Yad Jon, Jisas yɨp mɨdmagö lɨmɨdöp bɨ u, u rö nöp ap söl anɨb au mɨdainö u me, Jisas yɨp nɨŋöm, nɨme Maria nɨp haga, “Nɨbi me, ñɨ ne me u,” a ga. \x * \xo 19:26 \xt Jon 13:23\x* \v 27 Anɨg hagöm, nɨpe pen nɨme Maria nɨŋöm yɨp haga, “Name ne me u,” a ga. Anɨg hagö nɨŋöl gɨ, ñɨn anɨbu, Jisas nɨme nɨp uɫ gɨ ram yad u damem, aip mɨdmɨdul. \s1 Jisas uma \r (Mad 27:45-56; Mak 15:33-41; Luk 23:44-49) \p \v 28 Jisas nɨŋa, wög adö nɨpe u magöŋhalö gɨ haka u me, God Manö haga u nɨŋö lɨnɨm a göm haga, “Yɨp rugu mɨƚep göp,” a ga. \x * \xo 19:28 \xt Sam 22:15\x* \v 29 Pen ñɨg wain asɨ barol ap dap anɨb au lɨlö mɨdeia u me, ami bɨ ap, nan hain bad ap udöm, wain asɨ anɨbu löm, ud mab hisop lö adɨŋ u abös alöm, dap ranöm Jisas maj hañ adö nɨp u la. \x * \xo 19:29 \xt Sam 69:21\x* \v 30 Jisas ñɨg wain asɨ anɨbu ñɨŋöm haga, “Naböŋ juöp,” a göm, ubör yɨhöŋ göm, ana nɨpe ña. \s1 Jisas rɨglöm nɨpe u bɨnɨŋ gɨla \p \v 31 Pen Juda bɨ kub gau, kagoƚ ñɨn u dugo magö u hadö auajɨp nɨŋöm hagla, “Rol God nɨp sabe gep ñɨn hon u, wip gau mab ba laŋ mɨdagaiöl,” a göm, am Pailod nɨp hagla, “Bɨ mab ba laŋ al pak lɨbal gau, ami bɨ gau ma kalɨp gau pa jö gɨlö, yɨŋɨd umlö, ud mɨnöŋ yaŋ löl,” a gɨla. \x * \xo 19:31 \xt Dud 21:22-23\x* \v 32 Hageila, Pailod ami bɨ gau kalɨp hagö, am bɨ Jisas aip al pak lɨla mɨhau, ma kalɨp gau pa jö gɨla. \v 33 Pen Jisas ma nɨp u pa jö gun a göm nɨŋla, nɨpe hadö uma. Anɨg ga u me, ma nɨpe u pa jö gagla. \v 34 Pen ami bɨ ap, waƚab ap udöm, Jisas nɨp rɨglöm adɨŋ au bɨnɨŋ gö, adɨŋ hagape halö, ñɨg halö luga. \v 35 Anɨb u, kale nɨbi bɨ manö kalɨ kƚiñ rɨkabin anɨbi nɨŋnabim gau abe Jisas nɨp nɨŋ udmim, a gem, yad Jon, Jisas nɨp ga u amgö yad ke nɨŋbin rö, kalöp manö nɨŋö yabɨƚ anɨbi hagem kalɨ kƚiñ rɨkabin. \x * \xo 19:35 \xt Jon 21:24\x* \v 36 Pen ga anɨbu, God hadame nöp nɨbi bɨ gau kalɨp gasɨ ñö, God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm, hainö anɨg gɨnaböl, a gɨla u me, hainö anɨg unbö rö nöp gɨla. God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, “Le nɨpe u, ap pa jö gagnaböl,” a gɨla. \x * \xo 19:36 \xt Eks 12:46; Nab 9:12; Sam 34:20\x* \v 37 Pen manö ap hagla, “Bɨ nɨp bɨnɨŋ gajal u nɨp nɨŋnaböl,” a gɨla. \x * \xo 19:37 \xt Sek 12:10; Rep 1:7\x* \s1 Josep nɨpe Jisas hañ romaŋ dam rɨgöl ga \r (Mad 27:57-61; Mak 15:42-47; Luk 23:50-56) \p \v 38 Bɨ Arimadia daun nɨbö ap, Jisas manö nɨpe nɨŋ uda u pen, Juda bɨ kub kalɨp pɨñɨŋ göm, Jisas nɨp nɨŋ udpin, a göm, waiö hagagmɨdöp. Bɨ anɨbu hib nɨpe Josep. Nɨpe Jisas nɨp dam rɨgöl gɨnam, a göm, am Pailod nɨp hag nɨŋö, yau a gö, ud ara. \v 39 Nikodimas nɨpe Josep aip arlö. Nikodimas, bɨ au nöd am Jisas nɨp sɨbön yaŋ nɨŋa bɨ u. Nikodimas nan haƚɨŋ aij auep iru nöp, kilo unbö ñɨnjuöl ado gɨ da unbö ajɨp böŋ daŋ (35) rö, udöm ara. Nan haƚɨŋ aij auep anɨbu, mab mö cɨl u abe, mab alos cɨl u abe udöm gɨla. \x * \xo 19:39 \xt Jon 3:1-2\x* \v 40 Pen kale mɨhöp am wip he u ud asɨk dap lugmil, Juda nɨbi bɨ gɨmɨdal rö, mab cɨl ud ara u, wip he gau anöŋ lɨ ñɨmil, linɨn ud waƚɨj rud gɨla pro mɨlö u udmil, wam wam gɨlö. \v 41 Jisas mab ba laŋ al pak lɨla ka anɨb söl au wög adɨŋ ap mɨdeia. Wög adɨŋ anɨbu aŋ au kabö mɨgan gɨsön nöp ƚuöm, wip rɨgöl gagla ap mɨdeia. \v 42 Juda kai God nɨp sabe gep ñɨn kale u söl söl ga rö, yɨŋɨd rɨgöl gul a gɨmil, kabö mɨgan yöp söl anɨb au rɨgöl gɨlö. \c 20 \s1 Wip rɨgöl gɨla u kuö nöp mɨdeia \r (Mad 28:1-8; Mak 16:1-8; Luk 24:1-12) \p \v 1 Sade ñɨn u, ram rɨknɨg gö nɨŋöl gɨ, Maria Magdala wip rɨgöl gɨla mɨgan amöm nɨŋa, kabö kub wip rɨgöl pɨƚ gɨla u, ƚɨƚɨ gɨ am goƚ au mɨdeia. \v 2 Nɨpe nɨŋöm, kauyaŋ gɨ dö gɨ ap Saimon Pida hol mɨhöŋ mɨdailo u apöm haga, “Bɨ Kub u nɨp agamɨj ud arbal; pen dap lɨbal au nɨŋagpun,” a ga. \p \v 3-4 Anɨg hageia, Pida hol mɨhöŋ nɨŋnɨg gɨ dö yabɨƚ gul hadlo. Yad nöd amjakem, \v 5 höŋ adö löyaŋ nöp mɨdem, kabö mɨgan jɨŋ sɨpsɨp nɨŋnö waƚɨj bad gau nöp mɨdeia. \v 6-7 Pen Saimon Pida nɨpe hain apöm, kabö mɨgan u hiɨkɨd amöm nɨŋa, Jisas nɨp waƚɨj wam halö yula gau hubɨk gaga; rɨgöl gɨla rö nöp mɨdeia. Pen waƚɨj nabɨc jɨŋ pɨral wam gɨgabö gɨla u, u rö nöp hubɨkaga; pɨral gɨgabö gɨla rö nöp asɨk gɨ ke au mɨdeia. \v 8 Yad nöd wip rɨgöl gɨla au apjaknö pen uri yad u rö nöp kabö mɨgan hiɨkɨd amem nɨŋnö, waƚɨj gau wam halula rö mɨdeia u me, anɨbu Jisas uraköp, a gem nɨŋ udnö. \v 9 Pen ñɨn anɨbu, God Manö kalɨ kƚiñ rɨköm, Jisas umöm uraknɨm, a gɨla manö u, hol nɨŋ aij gaglo. \x * \xo 20:9 \xt Ap 2:24-32; 1Ko 15:4\x* \v 10 Anɨg nɨŋul ado gɨ ram arlo. \s1 Maria Magdala Jisas waiö lö nɨŋa \r (Mad 28:9-10; Mak 16:9-11) \p \v 11-12 Pen Maria wip rɨgöl gɨla rɨgöl mɨgan anɨbu höŋ adö au uraköl mɨdöm mɨɫöŋ göl gɨ mɨdeia. Mɨɫöŋ göl gɨ mɨdöl gɨ, jöl magö dudu gɨ kabö mɨgan jɨŋ sɨpsɨp nɨŋa, ejol waƚɨj rud lɨlö mɨhau, Jisas wip he nöd mɨdeia ka anɨbu asɨk mɨdöl gɨ, ap nabɨc adɨŋ jɨŋ, ap ma adɨŋ mɨŋ, mɨdailö. \v 13 Ejol anɨb mɨhau Maria nɨp haglö, “Nɨhön gɨnɨg mɨɫöŋ gabön?” ö gɨlö. \p Hagailö haga, “Bɨ Kub yad u nɨp damöm gai dam lɨbal u nɨŋagpin!” a ga. \v 14 Anɨg hagöm, ado göm nɨŋa, Jisas urak mɨdeia. Pen nɨp nɨŋö, bɨ unbö ke rö la. Jisas nɨŋa u pen u Jisas nöp a göm nɨŋaga. \x * \xo 20:14 \xt Luk 24:16; Jon 21:4\x* \p \v 15 Jisas pen Maria nɨp haga, “Nɨbi me. Nɨhön gɨnɨg mɨɫöŋ gabön? An nɨp uƚhai nɨŋabön?” ö ga. \p Hageia, Maria haga e, bɨ wög adɨŋ nap nɨbö u nöp yɨp hagab, a göm haga, “Bɨ kub nɨŋeb. Wip u ud arbin, a gɨmön, gai dam lɨban u yɨp hagaimön, yad ud arnam,” a ga. \p \v 16 Hageia, Jisas haga, “Maria!” a ga. \p Hageia, Maria, Arameik manö löm, “Rabonai!” a ga. Manö haga anɨbu, “Manö Hag Ñeb Bɨ.” \p \v 17 Hageia, Jisas haga, “Yad ram mɨnöŋ iƚ i arö gem, Bapi ado gɨ au laŋ aragɨn rö, yɨp ud mɨdagaimön. Pen ne arammön, mam bɨ kalɨp hagmön, ‘Jisas hagöp, “Yad Bapi yad, Bapi kale, God yad, God kale mɨdöp u ado gɨ arabin,” a göp,’ a gɨmön,” a ga. \x * \xo 20:17 \xt Ro 8:29; Hib 2:11-12\x* \p \v 18 Jisas anɨg hageia, Maria Magdala am Jisas bɨ nɨpe gau kalɨp haga, “Yad Bɨ Kub u nɨp nɨŋem auabin,” a ga. Anɨg hagöm, Jisas manö nɨhön nɨhön nɨp haga u, Maria nɨpe Jisas bɨ nɨpe kalɨp manö anɨbu haga. \s1 Jisas waiö lö bɨ nɨpe gau nɨŋla \r (Mak 16:14-18; Luk 24:36-49) \p \v 19 Pen Sade ñɨn u, sɨdö wad ara nɨŋöm, bɨ nɨpe gau Juda bɨ kub gau kalɨp pɨñɨŋ göm, ram raul amöm ajöŋ u gɨñ pɨdöŋ göm, agamɨj mɨdeila nɨŋöm, Jisas ap aŋ anɨb au waiö löm haga, “God kalöp abad mɨdeiaŋ,” a ga. \v 20 Anɨg hagöm, ñɨmagö ur nɨpe gau kalɨp yamöm, rɨglöm böŋ lau yamöm ga. Bɨ nɨpe gau nɨŋöm, u Bɨ Kub nöp, a göm, mɨñ mɨñ yabɨƚ gɨla. \x * \xo 20:20 \xt Jon 16:22; 1Jn 1:1\x* \p \v 21 Jisas pen kalɨp kuöyaŋ haga, “God kalöp abad mɨdeiaŋ. Bapi yɨp hag yuö apem wög nɨpe gɨpin rö, kalöp pen abe hag yuabin,” a ga. \v 22 Anɨg hagöm, kalɨp pu göl gɨ haga, “Ana Uɫ u udmim. \v 23 Nɨbi bɨ rɨmnap nan si nan naij gɨpal gau nɨŋmim arö gɨnabim u, God u rö nöp nɨŋöm arö gɨnab. Pen nɨŋmim arö gagnabim u, God u rö nöp nɨŋöm arö gagnab,” a ga. \x * \xo 20:23 \xt Mad 16:19\x* \s1 Jisas waiö lö bɨ nɨpe Domas nɨp nɨŋa \p \v 24 Pen Jisas ap waiö löm kalɨp manö haga ñɨn anɨbu, bɨ nɨpe Domas, hib ap Ñɨ Ramö a gɨmɨdal u, kalɨp aip mɨdageia. \v 25 Anɨb u, hainö Jisas bɨ nɨpe Domas nɨp hagla, “Bɨ Kub u nɨŋbun,” a gɨla. \p Hageila, nɨpe pen haga, “Anɨg hagabim u pen ñɨmagö nɨpe cɨpɨƚ pakla u abe, rɨglöm bɨnɨŋ gɨla u abe, amgö yad ke nɨŋem ñɨmagö yad ud nɨŋnabin u me, manö anɨbu nɨŋ udem, uraköp, a gem nɨŋ udnabin; wasö u wasö,” ga. \p \v 26 Anɨg hagöm, pen wik añɨ ap mɨdöm, Jisas bɨ nɨpe gau Domas aip kuöyaŋ ram raul u mɨdeila. Ajöŋ gɨñ pɨdöŋ gɨla u pen Jisas nɨpe ap aŋ anɨb au waiö löm haga, “God kalöp abad mɨdeiaŋ,” a ga. \v 27 Jisas anɨg hagöm, Domas nɨp haga, “Ñɨmagö ne u, yɨp cɨpɨƚ pakla u ud nöŋ. Ñɨmagö yad nöŋ. Rɨglöm böŋ yad bɨnɨŋ gɨla aui abe ud nöŋ. Gasɨ mɨlö lagmön, yɨp nɨŋ udmön,” a ga. \p \v 28 Hageia, Domas haga, “Bɨ Kub yad, God yad!” a ga. \p \v 29 Pen Jisas Domas nɨp haga, “Yɨp waiö nɨŋmön me, yɨp nɨŋ udpan. Pen nɨbi bɨ yɨp waiö nɨŋagöm, yɨp nɨŋ udnaböl gau, mɨñ mɨñ yabɨƚ gɨnaböl,” a ga. \x * \xo 20:29 \xt 1Pi 1:8\x* \s1 Jon manö anɨbi nɨhön gɨnɨg kalɨ kƚiñ rɨka \p \v 30 Pen manö kalɨ kƚiñ rɨkabin anɨbi, hon Jisas bɨ nɨpe gau nɨŋ mɨdno nɨŋöl gɨ, Jisas nan gagep ke ke iru nöp gɨmɨdöp rö, magöŋhalö kalɨ kƚiñ rɨkagpin. \v 31 Pen kale, Jisas nöp me, Krais u, God Ñɨ nɨpe yabɨƚ u nöp, a gɨmim, nɨp nɨŋ udpe, kalöp udö, nɨp aip kamɨŋ mɨdeinabim, a gem, manö anɨbi kalɨ kƚiñ rɨkpin. \x * \xo 20:31 \xt Jon 3:15; Ro 1:17; 1Jn 5:13\x* \c 21 \s1 Jisas waiö lö bɨ nɨpe unbö mudun jɨŋ u nɨp nɨŋla \p \v 1 Pen hainö hon Jisas bɨ nɨpe gau Ñɨg Waŋö Daibirias au mɨdaino nɨŋöm Jisas nɨpe waiö lö nɨŋno. Nɨhön ga u hagnɨg gabin. \v 2 Saimon Pida u, Domas u (hib ap Ñɨ Ramö a gal u), Nadanyel Kena daun, ram mɨnöŋ Galili au nɨbö u, Sebedi ñɨ Jems hol mamil mɨhau, Jisas bɨ nɨpe mɨhöp halö aip, jɨm ñöl am Ñɨg Waŋö Daibirias au mɨdaino. \p \v 3 Saimon Pida hanɨp haga, “Yad kabsaƚ nan arabin,” a ga. Hageia, “Hon aip arnabun,” a gun, am nɨp aip ñɨg magɨb udun, gɨ ajno ajno ram rua pen kabsaƚ rɨmnap udagno. \x * \xo 21:3 \xt Luk 5:4-7\x* \p \v 4 Pen sɨdö lɨm gö nɨŋöl gɨ, Jisas ap ñɨg waŋö goƚ au mɨdeia. Nɨp nɨŋno pen u Jisas nöp a gun nɨŋagno. \v 5 Nɨpe hanɨp haga, “Ñɨ game. Kale kabsaƚ nan gɨ aj wasö nɨŋbim ar?” a ga. Hageia, hon yau a gɨno. \v 6 Anɨg hagaino, hanɨp haga, “Uben u ud ñɨg magɨb ñɨmagö yɨjɨg kɨd lau adö yumim me, kabsaƚ rɨmnap udnabim!” a ga. Hageia, uben u ud ñɨg aŋ yaŋ yuun, kabsaƚ iru yabɨƚ nöp udun, ɫɨp gɨno aunɨm rö laga. \v 7 Anɨg geia, yad Jon, Pida nɨp hagnö, “Bɨ anɨbu Bɨ Kub u nöp,” a gɨnö. Anɨg hagainö, Pida nɨŋöm, waƚɨj nɨpe au la u ud hib nab aŋ au gɨdaŋ pɨralöm, ujaŋɨd ñɨg aŋ yaŋ la. \x * \xo 21:7 \xt Jon 13:23; Mad 14:29\x* \v 8 Hon bɨ rɨmnap ñɨg magɨb adö u mɨdun, uben kabsaƚ halö ap ran jaköm mɨdeia u, ɫɨp gɨ dap, mɨlö gau wasö, mida unbö ñɨnjuöl mamɨd (100) rö nöp, ñɨg goƚ au auno. \p \v 9 Goƚ anɨb au apun nɨŋno, mab in bɨc ara adö u, kabsaƚ rɨmnap in mɨdeia. Bred rɨmnap u rö nöp mɨdeia. \v 10 Pen Jisas hanɨp haga, “Kabsaƚ mɨñi udpim gau, rɨmnap dauim,” a ga. \v 11 Hageia, Saimon Pida ñɨg magɨb adö u amöm, nɨpe aip uben kabsaƚ iru nöp (153) mɨdeia anɨbu kabö kuƚup adö au ɫɨp gɨ dauno. Uben u marö ga pen pa gɨ dö gaga. \x * \xo 21:11 \xt Luk 5:6\x* \p \v 12 Jisas pen hanɨp haga, “Apim, nan ñɨŋim,” a ga. Hon pen nable gö, ne bɨ an ammön mɨdpan a gun nɨp hag nɨŋagno; u Bɨ Kub u nöp a gun, nɨŋun arö gɨno. \v 13 Jisas nɨpe am bred u udöm, hanɨp nɨme löm, kabsaƚ abe ud hanɨp nɨme löm gö, ñɨŋno. \p \v 14 Pen Jisas umöm uraköm, hanɨp bɨ nɨpe gau ij mɨhau nɨgaŋ waiö lö nɨp nɨŋno. \x * \xo 21:14 \xt Jon 20:19,26\x* \s1 Jisas Pida nɨp manö haga \p \v 15 Pen hon nan ñɨŋ pɨs gun, Jisas Saimon Pida nɨp hag nɨŋa, “Saimon Jon ñɨ nɨpe. Bɨ gai i rö wasö; ne yɨp nɨŋö nöp mɨdmagö lɨban aka?” ga. \p Hageia, Pida haga, “Bɨ Kub. Yad nöp mɨdmagö lɨbin u, ne nɨŋban me,” a ga. \p Anɨg hageia, Jisas haga, “Sipsip pi yad gau, abad mɨdaimön,” a ga. \p \v 16 Jisas anɨg hagöm, kauyaŋ hag nɨŋa, “Saimon Jon ñɨ nɨpe. Ne yɨp nɨŋö nöp mɨdmagö lɨban aka?” ga. \p Hageia, Pida haga, “Bɨ Kub. Yad nöp mɨdmagö lɨbin u, ne nɨŋban me,” a ga. \p Anɨg hageia, Jisas haga, “Sipsip yad gau abad mɨdaimön,” a ga. \x * \xo 21:16 \xt Ap 20:28\x* \p \v 17 Jisas kauyaŋ pen hag nɨŋa, “Saimon Jon ñɨ nɨpe. Ne yɨp mɨdmagö lɨban aka?” ga. \p Pen Jisas anɨg göm, manö adö añɨ anɨbu nöp, “Ne yɨp mɨdmagö lɨban aka?” hag nɨŋöm hag nɨŋöm gö me, Pida gasɨ iru nɨŋöl gɨ haga, “Bɨ Kub. Ne nan gau magöŋhalö nɨŋban. Anɨb u, yad nöp mɨdmagö lɨbin u, ne hadö nɨŋban me,” a ga. \p Hageia, Jisas haga, “Anɨb u, sipsip yad gau abad mɨdaimön. \v 18 Yad nöp nɨŋö yabɨƚ hagabin, ne bɨ praj rö mɨdaina ñɨn u, waƚɨj gasɨ ne ke nɨŋna rö ud lɨmön ajmɨdan. Pen ne hainö bɨ mɨƚep lɨnabön ñɨn u, ne ñɨmagö ne gɨlaŋ gɨ mɨdö nɨŋöl gɨ, bɨ ke nɨbö ap nöp nagɨ adɨköm, aragnabön mol u uɫ gɨ ud arnab,” a ga. \v 19 Jisas manö haga anɨbu, nɨbi bɨ rɨmnap hainö Pida al pak lɨnaböl u, Jisas nöd nɨŋa me u. Nɨbi bɨ hain nɨbö gau, Pida nɨp nan nɨhön gɨnaböl umnab u nɨŋöm, God nɨpe mailö aij unbö ke halö mɨdöp u nɨŋnaböl. Pen Jisas Pida nɨp haga, “Yɨp hain gɨmön,” a ga. \x * \xo 21:19 \xt Mad 16:24-25; 2Pi 1:14\x* \p \v 20 Jisas manö anɨbu haga nɨŋöm Pida ado göm nɨŋa, yad bɨ Jisas mɨdmagö lɨmɨdöp u mɨdainö. Yad bɨ anɨbu me, nöd Jisas Pasopa nan ñɨŋ mɨdeia iƚ au asɨk mɨdem hag nɨŋnö, “Bɨ Kub. An nöp mumug gɨnab?” ö gɨnö. \x * \xo 21:20 \xt Jon 13:23-25\x* \v 21 Pida yɨp nɨŋöm Jisas nɨp haga, “Bɨ Kub. Bɨ i nɨp nɨhön gɨnab?” ö ga. \p \v 22 Hageia, Jisas haga, “U gasɨ yad. Yad hagnö nɨpe mɨdep nöp mɨdö nɨŋöl gɨ, ado gɨ aunabin u, manö ne wasö. Pen ne yɨp hain gɨmön,” a ga. \p \v 23 Jisas manö haga anɨbu, nɨbi bɨ nɨp nɨŋ udla rɨmnap hagla, “Jisas bɨ nɨpe anɨbu umagnab,” a gɨla. Pen Jisas bɨ nɨpe anɨbu umagnab a göm manö anɨbu hagaga; nɨpe yɨharɨŋ haga, “Yad hagnö, nɨpe mɨdep nöp mɨdö nɨŋöl gɨ, ado gɨ aunabin u, manö ne wasö,” ga. \p \v 24 Jisas bɨ nɨpe anɨbu me, nɨpe ke manö anɨbi kalɨ kƚiñ rɨköm, magöŋhalö manö nɨŋö yabɨƚ nöp mɨdöp u nɨŋöm, kalɨ kƚiñ rɨköp me u. \x * \xo 21:24 \xt Jon 19:35\x* \v 25 Jisas nan adö ke ke iru nöp ga u pen manö anɨbu yöp rɨmnap nöp aŋ aui kalɨ kƚiñ rɨköp. Yad nɨŋnö, manö anɨb gau magöŋhalö kalɨ kƚiñ rɨk buk iru nöp yaŋ lɨblap, mɨnöŋ naböŋ i pro gö, dam lep ka u mɨdagaiböp. \x * \xo 21:25 \xt Jon 20:30\x*