\id JAS - Kobon NT [kpw] -Papua New Guinea 2005 (web version -2013 bd) \h Jems \toc1 Jems köp kalɨ kƚiñ rɨka \toc2 Jems \toc3 Jem \mt1 Jems \mt2 Jems köp kalɨ kƚiñ rɨka \c 1 \p \v 1 Yad Jems. God, Bɨ Kub Jisas Krais, kalɨp apil mɨhau wög gɨ ñabin. Kalöp nɨbi bɨ Jisas Krais manö aij nɨpe u nɨŋ udmim, ju am ram mɨnöŋ ke gau gau mɨdpim gau, köp anɨbi kalɨ kƚiñ rɨkem, “Kale mɨdpim?” a gabin. \x * \xo 1:1 \xt Mad 13:55; Gal 1:19; Ap 15:23; 1Pi 1:1\x* \s1 Marö nɨhön nɨhön aunab, kale gasɨ iru nɨŋagmim \p \v 2 Añ mam bɨ. Marö nɨhön nɨhön aunab, gasɨ iru nɨŋagmim; mɨñ mɨñ göl gɨ nöp mɨdaimim. \x * \xo 1:2 \xt Ro 5:3-5\x* \v 3 Kale nɨŋbim, marö auö bɨsƚam mɨdeinabim u, kale Jisas Krais nɨp cɨg aij gɨnabim. Anɨb u, hainö marö nɨhön nɨhön kalöp aunab, kale pɨñɨŋ gagmim, Jisas Krais nɨp nɨŋ ud pɨdöŋ gɨmim, nɨp cɨg aij gɨmim. \x * \xo 1:3 \xt 1Pi 1:7\x* \v 4 Uɫham mɨdmim, Jisas Krais nɨp cɨg aij göl gɨ nöp mɨdmim, gɨ dammim me, kale nɨbi bɨ kƚö, nɨbi bɨ aij, nɨbi bɨ asɨŋ mɨdagöp, mɨdeinabim. \v 5 Pen kale nɨbi bɨ rɨmnap, hon nɨhön nɨhön gɨno aij arnab, a gɨnabim u, God bɨ hanɨp ud aij yabɨƚ göp u nɨp hag nɨŋbe, nɨpe kalöp gasɨ aij kabö göl u ñɨnab. God nɨp hag nɨŋeinabim u, yɨp nɨhön gɨnɨg anɨg hag nɨŋbim, a göm, hagagnab. \x * \xo 1:5 \xt Pro 2:3-6\x* \v 6 Pen God nɨp hag nɨŋnɨg, gasɨ añɨ nöp nɨŋmim hag nɨŋmim. Pen hanɨp nɨŋnab aka nɨŋagnab, a gɨmim, gasɨ mɨhöp nɨŋmim hag nɨŋagmim. Pen kale gasɨ mɨhöp nɨŋmim hag nɨŋnabim u, yɨgön apöm, ñɨg solwara ralöm ud daŋ i göp rö u gɨnabim. \v 7-8 Nɨbi bɨ anɨb gau rö, gasɨ ap ap nɨŋöl gɨ gɨlö aröp u me, Bɨ Kub nɨp hag nɨŋnaböl u, nan ap kalɨp ñagnab. \s1 Nɨbi bɨ nan mɨdagöp gau; nɨbi bɨ nan iru mɨdöp gau \p \v 9 Krais nɨbi bɨ añ mam mög gep rö gau, God amgö ilö nɨpe yad hib mɨdöp, yad ñɨ pai nɨpe mɨdpin, a göm, mɨñ mɨñ gɨnab; \v 10 pen añ mam nan iru mɨdöp gau, God amgö ilö nɨpe yad añ mam nan mɨdagöp gau rö adɨp adɨp mɨdpin, a göm, mɨñ mɨñ gɨnab. Nɨhön gɨnɨg: nan aij nɨpe u mab pɨpɨƚ rö yɨŋɨd hir gɨnab. \x * \xo 1:10 \xt Ais 40:6-7\x* \v 11 Sɨdö u lɨm göm, mab pɨpɨƚ aij aij anɨbu kal nɨŋö, mɨƚep göm lugöp. Nɨbi bɨ nan iru mɨdöp gau, wög kale gɨ dam arlö nɨŋöl gɨ, kalɨp unbö rö nöp gɨnab. Kale unbö rö nöp ur gɨnaböl. \s1 Nɨbi bɨ marö auö, God nɨp arö gagpal \p \v 12 Pen nɨbi bɨ marö auö, God nɨp arö gagöm, cɨg aij göl gɨ nöp mɨdeinaböl gau, usajɨl bad pör pör mɨdep u udnabun a göm, mɨñ mɨñ gɨnaböl. Nɨbi bɨ God nɨp mɨdmagö lɨbal gau, God kalɨp usajɨl bad pör pör mɨdep u rol ñɨnab. Nɨpe manö kƚö hagöm anɨg haga. \p \v 13 Nɨbi bɨ, gɨ naij gun, a göm gasɨ u auö, God gasɨ ñö anɨg gun a gɨ gasɨ nɨŋbun, hagagöl. God, nan si nan naij gɨnam, a gɨ gasɨ nɨŋagnab rö, nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp gasɨ anɨbu rö ñagnab. \v 14 Pen gasɨ naij kale ke nɨŋbal adö u, kalɨp ɫɨp gɨ ud arö, nan si nan naij gun a gɨ gasɨ nɨŋnaböl. \v 15 Gasɨ nɨŋnaböl anɨbu, nan yɨŋ rö yɨmlö, ranöm kɨdɨƚ am pɨdöŋ gɨnab rö u, nan si nan naij gɨnaböl. Pen nan si nan naij gɨnaböl anɨbu, böŋ nöp mɨd pɨdöŋ gö, umnaböl. \p \v 16 Pen añ mam aij yad gau. Manö piral hagaiöl u, nɨŋagmim. \v 17 Nan aij nɨhön nɨhön kabö rö udpun gau, ke gau nɨbö auö udagpun. Bapi sɨdö, rakɨn, gapɨ mailö ñɨmɨdöp gau gɨ la u nöp, hanɨp adö gɨlaŋ nɨbö ñöb. Nɨpe nagɨ adö ap gɨ damöm, nan ana rö ado göm, nagɨ adö ap ke gagnab. \v 18 Gasɨ nɨpe ke nɨŋöm gö, hon manö nɨŋö nɨpe u nɨŋ udun, kamɨŋ gɨsön nɨbö udun, ñɨ pai nɨpe ke lun, nan magö nöd nɨbö mɨñ mɨñ göl gɨ ralmɨdal rö mɨdpun. \x * \xo 1:18 \xt Jon 1:13\x* \s1 God Manö u nɨŋ aij gɨmim, hagab rö nöp gɨmim \p \v 19 Añ mam aij yad gau nɨŋim! Nɨbi bɨ kalöp manö hagaiöl u, yɨŋɨd nɨŋmim; pen manö yɨŋɨd hagagmim; nɨbi bɨ gau kalɨp yɨŋɨd mulu kal nɨŋagmim. \v 20 Nɨbi bɨ mulu kal nɨŋnaböl u, God kale gɨ aij göm, mɨd aij gɨlaŋ, a gɨ gasɨ nɨŋöb rö gagnaböl. \x * \xo 1:20 \xt Ekl 7:9\x* \v 21 Anɨb u, gasɨ naij nɨŋmim, nan si nan naij gɨpim u, nɨhön gɨnɨg anɨg gɨpun, a gɨmim, nan gac göp anɨbu böŋ nöp arö gɨmim, God mɨdmagö aŋ kale daŋ manö nɨpe yɨmöb u, ud aij gɨmim. Manö anɨbu kalöp ud asɨk yunab. \x * \xo 1:21 \xt Kol 3:8; 1Pi 2:1\x* \p \v 22 God Manö anɨbu rɨmɨd u nöp apdi nɨŋmim, hadö nɨŋbun, a gɨmim hagagmim. Anɨg geinabim u, kalöp ke manö pir alnabim. God Manö nɨŋmim, hagöp rö gɨmim me, nɨŋbun, a gɨmim. \x * \xo 1:22 \xt Mad 7:26; Ro 2:13\x* \v 23 Pen nɨbi bɨ God Manö nɨŋöm, hagöp rö gagpal gau, añañ mulu adɨŋ lɨ nɨŋbal u rö gɨpal. \v 24 Añañ lɨ nɨŋöm, mulu adɨŋ kale nɨhön rö mɨdöp, a göm, nɨŋ aij gɨpal u pen arö göm amöm, yɨŋɨd nöp hauƚ göm, aige gö rö mɨdajɨp nɨŋbun, a göm, nɨŋagpal. \v 25 Pen God Manö aij nɨbi bɨ ud kamɨŋ yuöp manö aij u nɨŋ aij göm, hauƚ gagöm, nɨŋöl gɨ nöp gɨlö arnab nɨbi bɨ gau, God kalɨp abad mɨdö, nɨhön nɨhön gɨnaböl u ar aij gɨnab. Nɨbi bɨ anɨb gau kale God Manö aij u nɨŋ aij göm, hagöp rö nöp gɨ mɨdpal. \x * \xo 1:25 \xt Ro 8:2; Jem 2:12\x* \p \v 26 Pen nɨbi bɨ, God nɨp wög gɨ aij gun, a göm, aɫab kale ke nɨŋ aij gagnaböl gau, kale dui göm, kalɨp ke manö pir albal. Kale wög nɨhön gɨpal u, magöŋhalö nan yɨharɨŋ rö löp. \x * \xo 1:26 \xt Sam 141:3\x* \v 27 Ñɨ pai, nɨme nap umla uɫham mɨdpal gau abe, nɨbi kaŋɨƚ mög gep rö gau abe, kalɨp ud aij gɨmim. Pen nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gasɨ naij nɨŋbal gau aip magum gɨmim, asɨŋ kale anɨbu uɫ gagmim. Anɨg geinabim, God nɨpe nɨŋöm, kale nɨbi bɨ asɨŋ mɨdagöp yad wög gɨ aij yabɨƚ gɨpim a gɨnab. \c 2 \s1 Nɨbi bɨ gau nɨbi bɨ aij, nɨbi bɨ gau nɨbi bɨ naij, a gɨmim hagagmim \p \v 1 Añ mam bɨ. Kale Bɨ Kub hon Jisas Krais, Bɨ aij yabɨƚ unbö ke nɨp nɨŋ udpim rö, nɨbi bɨ gau nɨŋmim, nɨme ke ke lɨmim, bɨ u bɨ kub, bɨ u bɨ mɨgan gau, a gɨmim, hagagmim. \x * \xo 2:1 \xt Ap 10:34; Jem 2:9\x* \v 2-4 Kale God nɨp sabe gɨnɨg ap magum gɨnabim. Pen bɨ nan iru mɨdöp bɨ ap, waƚɨj aij aij löm, riŋ gol ñɨmagö nɨpe löm aueinab u, kale bɨ anɨbu nɨŋmim hagnabim, “Ne am pom adö aij aij gau asɨk,” a gɨnabim. Pen bɨ mög gep rö ap, waƚɨj naij löm aueinab u, kale bɨ anɨbu nɨŋmim hagnabim, “Ne goƚ gau urak mɨd,” aka “Ne mɨnöŋ ma iƚ yad aui asɨk mɨd,” a gɨnabim. Pen anɨg geinabim u, kabö rö gagnab. Kale ke gasɨ naij nɨŋmim, nɨpe bɨ kub, nɨpe bɨ mɨgan gau, a gɨmim, anɨg gɨnabim. \p \v 5 Pen añ mam aij yad gau nɨŋim! Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i, nɨbi bɨ mög gep rɨmnap nɨŋöm, nɨbi bɨ au kale nɨbi bɨ mɨgan gau, a gɨmɨdal. Pen God nɨpe nɨbi bɨ mög gep gau kalɨp anɨg gagöp. God nɨpe kalɨp ud aij göm, gasɨ aij ñö, kale God nɨp nɨŋ udöm cɨg aij göm, ana kale aŋ daŋ nɨbi bɨ gep yabɨƚ nɨpe gau mɨdlö nɨŋöl gɨ, nɨpe pör pör nöp Kiŋ kale mɨdeinab. Nɨpe manö kƚö hagöm, nɨbi bɨ yɨp mɨdmagö lɨbal gau kalɨp anɨg gɨnabin, a ga. \x * \xo 2:5 \xt 1Ko 1:26-28\x* \v 6-7 Kale pen nɨbi bɨ mög gep rö gau kalɨp hagpe, “Ne goƚ gau urak mɨd,” aka “Ne mɨnöŋ ma iƚ yad aui asɨk mɨd,” a geinabim u, nɨpe nable gö nɨŋöl gɨ asɨknab. Nɨbi bɨ nan iru mɨdöp gau nöp, Bɨ Kub aij kalöp udöp u nɨp hag juöm, kalöp hag pro göm, dam manö kub hagpal. \p \v 8 Pen God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, “Ne ke mɨdmagö lɨban rö, nɨbi bɨ gau kalɨp unbö rö nöp mɨdmagö lɨmön,” a gɨla. God lo manö kub yabɨƚ haga u rö geinabim u, kale gɨ aij yabɨƚ gɨnabim. \x * \xo 2:8 \xt Mad 19:19; Gal 5:14\x* \v 9 Pen waƚɨj nan gau rol gɨpal rö nɨŋmim, nɨbi bɨ nɨme lɨnabim u, God lo manö anɨbu rɨb jumim, nan si nan naij gɨnabim. \x * \xo 2:9 \xt Dud 1:17\x* \p \v 10 Nɨhön gɨnɨg: God lo manö nɨpe gau magöŋhalö nɨŋ dammim, pen lo manö añɨ ap nöp rɨb junabim u, God lo manö magöŋhalö rɨb junabim rö lɨnab. \x * \xo 2:10 \xt Mad 5:19\x* \v 11 God nɨpe lo manö hagöm, “Nɨbi si bɨ si gagmim,” a göm, “Wip al pakagmim,” a göm, haga. Anɨb u, kale nɨbi si bɨ si gagnabim, pen wip al paknabim u, kale God lo manö u rɨb junabim. \x * \xo 2:11 \xt Eks 20:13-14; Ro 13:9\x* \p \v 12 Anɨb u, manö hagnɨg aka nɨhön nɨhön gɨnɨg, gasɨ ap nɨŋmim hagmim, “God Manö nɨbi bɨ ud kamɨŋ yuöp manö aij anɨbu nöp nɨŋöm, hanɨp manö kub hagnab,” a gɨmim gasɨ u nɨŋmim. \x * \xo 2:12 \xt Gal 6:2; Jem 1:25; 1Pi 2:16\x* \v 13 Nɨbi bɨ kale nɨbi bɨ rɨmnap gau mög nɨŋagnaböl gau, God kalɨp manö kub hagöm, kalɨp u rö nöp mög nɨŋagnab. Pen nɨbi bɨ, nɨbi bɨ gau mög nɨŋnaböl gau, God kalɨp u rö nöp mög nɨŋöm, manö kub hagagnab. \x * \xo 2:13 \xt Mad 5:7; 18:32-35\x* \s1 Manö nöp hagagmim; God manö hagöp rö gɨmim \p \v 14 Añ mam bɨ. Nɨbi bɨ rɨmnap, God nɨp nɨŋ udpun, a gɨpal u pen God hagöp rö gagpal. Manö nöp hagöm, God hagöp rö gagnaböl u, God kalɨp pen ud kamɨŋ yuagnab. \p \v 15-16 Añ mam rɨmnap waƚɨj mɨdagöm, nan magö mɨdagöm gɨnab gau nɨŋmim, pen waƚɨj nan magö rɨmnap dam ñöl gɨ wasö, yɨharɨŋ, “Ammim mɨd aij gɨmim,” a gɨnabim u, gɨ aij gagnabim. \x * \xo 2:15-16 \xt 1Jn 3:17\x* \v 17 Anɨb u, kale God nɨp nɨŋ udnabim pen God Manö nɨpe hagöp rö gagnabim u, nɨŋ udep kale u nan yɨharɨŋ rö lɨnab. \p \v 18 Kale rɨmnap hagnabim, “Nɨbi bɨ rɨmnap God nɨp nɨŋ udpal; pen nɨbi bɨ rɨmnap God Manö hagöp rö göm, nɨbi bɨ gau gɨ aij gɨpal. Anɨb u, manö mɨdagöp,” a gɨnabim. Pen manö hagnabim anɨbu, kalöp pen hag nɨŋnabin, “Nɨbi bɨ God nɨp nɨŋö nöp nɨŋ udeinaböl u, kale aigöl göm nɨbi bɨ gau kalɨp gɨ aij gagnaböl? Yad God nɨp nɨŋ udpin u me, nɨpe hagöp rö nɨŋ aij gem, nɨbi bɨ gau kalɨp gɨ ñɨbin,” a gɨnabin. \x * \xo 2:18 \xt Gal 5:6\x* \v 19 Kale God añɨ nöp mɨdöp, a gɨmim, gasɨ nɨŋbim u aij gɨpim. Pen kɨjaki gau u rö nöp, gasɨ adö anɨbu nöp nɨŋöm, pɨñɨŋ göm gɨl gɨl gɨpal. \v 20 Kale nɨbi bɨ hauƚ rö! Kale, “God nɨp nɨŋ udpun,” a gɨpim u pen nɨpe hagöp rö gagpim. Anɨg gɨpim u, God nɨp nɨŋ udpun, a gɨpim u nan yɨharɨŋ rö löp. Manö hagabin anɨbi hadö nɨŋbim aka yad manö rɨmnap halö kalöp hagnam nɨŋmim? \p \v 21 Kale nɨŋbim, bac hon Ebraham ñɨ nɨpe Aisak nɨp God nɨp pak sabe gɨ ñɨnɨg geia, God nɨŋöm, Ebraham nɨpe bɨ aij, a ga. \x * \xo 2:21 \xt Jen 22:9-12\x* \v 22 Anɨb u, Ebraham God nɨp nɨŋ uda u me, God nɨp bɨ aij hagaga; Ebraham nɨpe God nɨp nɨŋ uda u abe, God haga rö nöp ga u abe, God nan anɨb mɨhau nɨŋöm haga, Ebraham nɨpe bɨ aij, a ga. \x * \xo 2:22 \xt Hib 11:17-18\x* \v 23 Ñɨn nöd anɨbu me, God Manö adɨŋ ap kalɨ kƚiñ rɨköm kale hadö nɨŋla, manö kalɨ kƚiñ rɨkla anɨbu, manö nɨŋö kalɨ kƚiñ rɨkla: “Ebraham God manö nɨpe nɨŋ uda u me, God Ebraham nɨpe bɨ kamɨŋ aij, a ga.” Ebraham ga anɨbu, God Ebraham nɨp, bɨ nɨŋeb yad, a ga. \x * \xo 2:23 \xt Jen 15:6; 2Kr 20:7; Ais 41:8\x* \v 24 Anɨb u kale nɨŋbim, kale God nɨp nɨŋ udnabim u nöp, God kalöp, nɨbi bɨ aij yad, a gagnab. Kale God nɨp nɨŋ udmim, nɨpe hagöp rö gɨnabim u me, God kalöp nɨbi bɨ aij yad, a gɨnab. \p \v 25 Anɨb u rö nöp, nɨbi Rehap ga. Nɨpe bɨ si udep nɨbi mɨdmɨdöp u pen bɨ Isrel mɨhöp ram mɨnöŋ nɨpe u agamɨj si nɨŋnɨg aueilö, Rehap kalɨp mɨhöŋ ram nɨpe udöm gau pi göm, hainö adan ke nɨbö ap hag yuö, kale pɨñɨŋ gɨ ammil, ram kale ado gɨ arlö. Rehap ga rö nɨŋöm, God Rehap nɨp nɨbi kamɨŋ aij a ga. \x * \xo 2:25 \xt Jos 2:1-21; Hib 11:31\x* \v 26 Pen nɨbi bɨ hañ romaŋ nöp mɨdöm, ana halö mɨdagpal u, kale kamɨŋ mɨdep magö u mɨdagöp. Anɨb u rö, nɨbi bɨ God nɨp nɨŋ udpun, a gɨpal u pen God Manö hagöp adö u gagpal gau, kale u rö nöp kamɨŋ mɨdep magö u mɨdagöp. \c 3 \s1 Aɫab hon nɨŋ aij gun \p \v 1 Añ mam aij yad. Kale iru nöp manö hag ñeb bɨ mɨdaiun, a gɨmim, nɨŋagmim. Nɨhön gɨnɨg: hon manö hag ñeb bɨ gau, manö kub kƚö rö nɨŋnabun. \v 2 Hon magöŋhalö kabö rö gagöp adö u ke ke iru nöp gɨpun. Pen nɨbi bɨ aɫab kale abad mɨd aij göm, manö kabö rö gɨnab adö u nöp hagnaböl gau, hañ romaŋ kale magöŋhalö nɨŋ aij göl rö lɨnab. \v 3 Kaj hos u kaj kub yabɨƚ u pen nan ain pro ap nagɨ u halö adɨköm, ud meg mɨgan u löm, arnɨg gɨpal lau adö ɫɨp gɨlö arbal. \v 4 Ñɨg magɨb kub gau u rö nöp, yɨgön apöm nan kub anɨbu dam yɨharɨŋ gau arböp u pen, bɨ kapden gau sɨdia pro u udöm, arnɨg gɨpal lau adö ud kabö rö gajöl aröp. \v 5 Aɫab hon u rö nöp nan pro yabɨƚ u pen manö hagno iru nöp löp. Kale nɨŋbim, be kub yabɨƚ aŋ u, pro bad ap hapö ñɨlö, in damöm magöŋhalö innɨm rö löp. \v 6 Aɫab mab mɨɫaŋ rö mɨdöp. Hañ romaŋ naböŋ hon u, naij anɨbu rö ap halö mɨdagöp; aɫab u nöp gö, hañ romaŋ hon magöŋhalö gac gɨnab. Aɫab u nöp gö, arep auep hanɨp u magöŋhalö gɨ naij gɨnab. Pen mab mɨɫaŋ anɨbu, ram mɨnöŋ Hel u nɨbö apöm me, aɫab u anɨg göp. \x * \xo 3:6 \xt Mad 12:36-37; 15:11,18-19\x* \p \v 7 Wal yaur, haiŋo sara, nan be gau mɨdöp gau abe, nan ñɨg solwara gau mɨdöp gau abe, damöm muklö, gasɨ nɨŋöm, nap kale hagnab rö gɨnaböl. Kale wal yaur nan gau damöm muköm anɨg gɨpal u pen \v 8 aɫab hon u hagno, gasɨ nɨŋnɨm rö lagöp. Aɫab pör pör nan si nan naij nɨhön gɨnam, a gɨ gasɨ nɨŋöm, ñɨg asɨ nɨbi bɨ al pak lep u ajmaŋ rau mɨdöp. \x * \xo 3:8 \xt Ro 3:13\x* \v 9 Aɫab hon u, Bɨ Kub Bapi hon u hib nɨpe hagno adö arnab, pen nɨbi bɨ God nɨpe ke rö gɨ la gau, nan naij apöm kalɨp paknɨm, a gɨnabun. \v 10 Anɨg göl, aɫab añɨ anɨbu nöp, manö aij abe hagun, manö naij abe hagun, gɨpun. Añ mam bɨ. Nɨhön gɨnɨg anɨg gɨpun? U aij gagöp. \v 11 Ñɨg ilam añɨ ap juöm, ñɨg aij rɨmnap, ñɨg naij rɨmnap auagöp. \v 12 Añ mam bɨ. Mab u, nagɨ magö pɨlagnab; nagɨ u, mab magö pɨlagnab. Pen dö ajöŋ u, ñɨg kamɨŋ aij lagnab. \s1 Mulu lugö, asɨk ke ke lagmim \p \v 13 Kale gasɨ nɨŋ aij gɨpim akaŋ Gasɨ nɨŋ aij gɨpin, a gɨnabön u, ne nɨŋ aij gɨmön, hib ne ke hagö adö aragnɨm. God nɨp aij gɨnɨm adö u nöp gɨmön. Ne anɨg gɨnabön u me, gasɨ nɨŋ aij gɨpin, a gɨmön, hagnabön. \v 14 Pen gasɨ aŋ ne yaŋ, nan aij kale yad ke udnam, a gasɨ nɨŋnabön u, aka yad nöp bɨ kub mɨdeinam, a gasɨ nɨŋnabön u, yad gasɨ nɨŋ aij gɨpin, a gɨmön, hagagmön. Anɨg hagnabön u, manö piral hagnabön; manö nɨŋö u paƚu gɨnabön. \v 15 Nɨbi bɨ gasɨ nɨŋ aij gɨpun a gɨpal pen nan naij anɨb rö gɨpal gau, God gasɨ aij ñöb adö u nɨŋagpal; nɨbi bɨ ram mɨnöŋ iƚ i nɨŋbal rö nöp nɨŋbal. Gasɨ kale u God Ana nɨpe ñagöp; Seden nɨpe nöp ñöb. \v 16 Pen nɨbi bɨ, nan aij gau yad ke udnam, a gasɨ nɨŋnaböl gau, aka yad nöp bɨ kub mɨdeinam, a gasɨ nɨŋnaböl gau, kale pör pör pen pen göl gɨ, nan si nan naij adö u nöp gɨlö arnab. \p \v 17 Pen nɨbi bɨ God gasɨ aij ñöb rö nɨŋbal gau, mɨdmagö aŋ kale daŋ nan si nan naij gac anɨbu mɨdagöp. Nɨbi bɨ kauaƚ mauaƚ rö mɨdpal gau aip manö hagöm, kale jɨm ñɨmim mɨd aij gɨmim, a gɨpal. Kale nɨbi bɨ gau kalɨp hag wɨhai udöm, ud aij gɨpal. Kale nɨbi bɨ gau mɨdmagö yabɨƚ löm, mög nɨŋöm, ud aij göm, kalɨp aij adö u nöp gɨpal. Kale bɨ aij u aip hagnabin, bɨ naij u aip hagagnabin, a göm, gasɨ u nɨŋagpal. Manö piral hagagpal. \v 18 Nɨbi bɨ kauaƚ mauaƚ rö mɨdpal gau aip manö hagöm, kale jɨm ñɨmim mɨd aij gɨmim, a gɨlö, kale manö anɨbu nɨŋöm jɨm ñöl mɨdeinaböl u, nan yɨŋ yɨmbal anɨbu nan aij pɨlnab. \x * \xo 3:18 \xt Mad 5:9; Hib 12:11\x* \c 4 \s1 God nɨp cɨg aij gɨmim \p \v 1 Pör pör mulu lugö pen pen gɨpim u, gasɨ naij aŋ kale daŋ pen pen göm, hañ romaŋ kale ud ɫɨp gɨnɨg gab u me, anɨg gɨpim. \x * \xo 4:1 \xt Ro 7:23\x* \v 2 Nan aij udnɨg nɨŋbim gau udagim, kal yabɨƚ jumim, nɨbi bɨ al pak lun a gɨmim gɨpim. Nan aij gau udagmim rö lö, pen pen hagmim, pen pen gun a gɨmim nɨŋbim. God nɨp hag nɨŋbep, udbep. Pen nɨp hag nɨŋagpim. \v 3 Pen God nɨp hag nɨŋbim ñɨn u, gasɨ nɨŋ aij gɨmim hag nɨŋagpim. Hanɨp ke aij gaŋ, a gɨmim, hañ romaŋ hon ke aij gaŋ, a gɨmim, hag nɨŋbim u me, hag nɨŋbim rö gagöp. \p \v 4 Kale bɨ si udep nɨbi rö mɨdpim! Nɨŋim! Nɨbi bɨ gasɨ kale nan mɨnöŋ naböŋ iƚ i lau adö nöp aröp gau, God nɨp mulu lugö, nan anɨb gau nöp gasɨ nɨŋbal. Anɨb u, kale nan mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdöp nan gau mɨdmagö lɨnabim u, kale God kauaƚ mauaƚ nɨpe mɨdeinabim. \x * \xo 4:4 \xt Ro 8:7; 1Jn 2:15\x* \v 5 Adö anɨbu God Manö kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, “God Ana hanɨp aŋ daŋ la u, hon nan mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdöp nan gau mɨdmagö lagnabun, a göm, gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdöp,” a gɨla. Pen God Manö adɨŋ anɨbu nɨŋbe, yɨharɨŋ rö löp ar? \v 6 Pen nɨpe hanɨp mög nɨŋöm, ud aij göm, abad mɨd aij yabɨƚ göp. Adö anɨbu nöp, God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, \q1 “Nɨbi bɨ ke nöp mɨdun, mɨd aij gɨpun, a gɨpal gau, \q2 God kalɨp manö kƚö rö hagöp; \q1 pen nɨbi bɨ hib kale ke haglö adö aragnab gau, \q2 nɨpe mög nɨŋöm, ud aij göm, abad mɨd aij göp,” a gɨla. \x * \xo 4:6 \xt Pro 3:34; 1Pi 5:5\x* \p \v 7 Anɨb u, God nɨp böŋ lau mɨdmim, nɨpe hagöp rö nöp gɨmim. Seden nɨp wasö gɨnabim me, kalöp arɨk arnab. \x * \xo 4:7 \xt Ep 6:12\x* \v 8 God nɨp cɨg aij gɨpe, nɨpe kalöp cɨg aij gɨnab. Kale nɨbi bɨ nan si nan naij gɨpim gau, nɨbi bɨ aij mɨdaiun, a gɨmim, ñɨmagö kale gac göp u ñɨg lɨ yu aij gɨmim. Pen kale God nɨp hain gɨpun, a gɨmim, piral hagpim gau, gasɨ mɨhöp nɨŋbim u arö gɨmim, gasɨ aij añɨ nöp nɨŋmim, God nɨp nöp cɨg aij göl gɨ mɨdaimim. \x * \xo 4:8 \xt Sek 1:3; Mal 3:7; Ais 1:16\x* \v 9 Mɨhol gɨpim u arö gɨmim, mög gö nɨŋöl gɨ mɨɫöŋ göl gɨ mɨdaimim. \v 10 Bɨ Kub nɨŋ mɨdöp rö, hon nɨbi bɨ hib mɨdagöp, a gɨmim, nɨp sabe gɨnabim me, nɨpe hib kale gö adö laŋ arnab. \x * \xo 4:10 \xt Job 5:11; 1Pi 5:6\x* \p \v 11 Añ mam bɨ. Añ mam rɨmnap, kale nɨhön gɨnɨg anɨg gɨpal, a gɨmim, kalɨp hag dap lugagmim. Nɨbi bɨ añ mam hag dap lugpal gau, God lo manö nɨpe u abe hag dap lugpal. Anɨg gɨmim, nɨbi bɨ God lo manö hain gɨpal rö mɨdageinabim; nɨbi bɨ God lo manö aij mɨdöp aka nɨhön rö mɨdöp, a göm, gasɨ uƚhai nɨŋbal gau rö mɨdeinabim. \v 12 Pen God nɨpe nöp lo manö hag la. Nɨpe nöp lo manö nɨŋöm, nɨbi bɨ manö kub nɨŋnab. Nɨpe nöp hanɨp ud kamɨŋ yunab aka al pak lɨnab. Anɨb u, kale nɨhön gɨnɨg, “Nɨbi bɨ gau nɨbi bɨ aij, nɨbi bɨ gau nɨbi bɨ naij,” a gɨmim hagabim? Kale anɨg gagmim. \x * \xo 4:12 \xt Ro 2:1; 14:4\x* \s1 Hib kale ke hagpe adö aragnɨm \p \v 13 Pen nɨŋim! Kale rɨmnap hagpim, mɨñi aka rol rö, daun kub ap amun, anɨb gau mɨ añɨ ap wög bisnis gun, mani kub udun, ado gɨ auun, a gɨpim. Pen nɨŋ aij gɨmim. \x * \xo 4:13 \xt Luk 12:18-20\x* \v 14 Hainö nɨhön nɨhön gɨnab u nɨŋmim hagagpim. Mɨñi kamɨŋ mɨdpun u pen kamɨŋ mɨdpun anɨbu, kumi yuö yuöp rö nöp göp. Magö u mɨdöp, magö u agamɨj ur gö aröp. \x * \xo 4:14 \xt Pro 27:1; Sam 39:5,11\x* \v 15 Göp anɨbu rö, manö hagpim anɨbu arö gɨmim hagmim, “Bɨ Kub nɨp aij geinab u, hon kamɨŋ mɨdun, anɨg anɨg gɨnabun,” a gɨmim. \v 16 Pen bɨ kub nɨbi kub mɨdpun, a gɨmim, hib kale ke gɨpe adö aröp u, naij yabɨƚ göp. \p \v 17 Unbö rö gep u aij, a gɨ gasɨ nɨŋbun u pen anɨg gagnabun u, nan si nan naij gɨnabun. \x * \xo 4:17 \xt Luk 12:47\x* \c 5 \s1 Nɨbi bɨ nan iru mɨdöp gau \p \v 1 Kale nɨbi bɨ gep yabɨƚ gau, manö hagnɨg gabin i nɨŋim! Marö kub udnɨg gabim rö, mög gö mɨɫöŋ göl gɨ mɨdaimim. \v 2 Uɫpö kɨƚno kɨbap mani nan aij kale iru mɨdmɨdöp gau hadö papɨƚ gɨ hij gɨ lugöp. Waƚɨj aij iru nöp kale mɨdmɨdöp gau, gɨse pro ñɨŋ ñɨŋ mɨgan mɨgan juöp. \x * \xo 5:2 \xt Mad 6:19\x* \v 3 Gol silpa kale hij gɨ lugöp rö, kale nan si nan naij gɨpim u nɨŋ aij gɨnabim. Hañ romaŋ kale abe mab mɨɫaŋ rö inöm hij gɨ lugnab. Ñɨn hain u söl auab magö i, kale uɫpö kɨƚno kɨbap mani nan gau iru nöp ud gau pi gɨpim. \v 4 Nɨŋim! Nɨbi bɨ wög naböŋ kale gɨpal gau, kalɨp pe ñagpe, kale uɫham mɨdöm mɨɫöŋ gɨlö, Bɨ Kub kƚö ke yabɨƚ u nɨŋöb. \x * \xo 5:4 \xt Dud 24:14-15\x* \v 5 Kale mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i mɨdmim, wög waryö gagim yɨharɨŋ mɨdmim, mɨñ mɨñ yabɨƚ gɨ ajpim. Anɨb u, kaj gau muk aij göm, mol gö pak ñɨŋbal rö mɨdpim u, magö mɨlö mɨdageinabim. \x * \xo 5:5 \xt Luk 16:25\x* \v 6 Nɨbi bɨ aij kalöp nan naij ap gagpal gau, kalɨp piral hagmim al pak lɨbim. \s1 Marö auainɨm, iru maru jɨ nɨŋagun, Bɨ Kub auab a gun nɨp abad mɨdaiun \p \v 7 Anɨb u, añ mam bɨ. Marö auainɨm, iru maru jɨ nɨŋagun; Bɨ Kub auab, a gun, nɨp abad mɨdaiun. Nɨbi bɨ nan wög gɨ yɨmöm abad mɨdlö nɨŋöl gɨ, möŋ lugö, yɨŋ apranöm, magö aij pɨlnab. Kale u rö nöp Bɨ Kub nɨp abad mɨdaimim. \x * \xo 5:7 \xt Dud 11:14; Jer 5:24\x* \v 8 Bɨ Kub aunab ñɨn u yöp söl mɨdöp, a gɨmim, gasɨ halö abad mɨdaimim. \x * \xo 5:8 \xt Ro 13:11-12; 1Pi 4:7\x* \p \v 9 Pen añ mam bɨ. Añ mam rɨmnap kalɨp hag juagmim. Kale añ mam hag jueinabim u, Bɨ Kub kalöp pen manö kub hagnab. Bɨ manö kub hagnab u söl au mɨdöp; uƚep magö u nöp aunab. \v 10 Añ mam bɨ. Bɨ God manö hagep hadame nöp mɨdmɨdal gau, Bɨ Kub manö nɨpe haglö, kalɨp gɨ naij gɨlö nɨŋöl gɨ, bɨsƚam yabɨƚ mɨdmɨdal u pen kale iru maru jɨ nɨŋagla. Kale agamɨj mɨd aij gɨla. Kale u rö nöp adö anɨbu nöp gɨmim. \v 11 Kale nɨŋbim, nɨbi bɨ gɨ aij göm, iru maru gö jɨ nɨŋagla gau, kale uri mɨñ mɨñ göl gɨ mɨd aij gɨpal, a gɨpun. Bɨ ne Job hadame nöp mɨdmɨdöp, aiud u nɨŋbim. Nɨp marö kub auö, bɨsƚam mɨdeia ñɨn u, Bɨ Kub nɨp gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdöm, mɨd dap arö nɨŋöl gɨ, Bɨ Kub Job nɨp gɨ aij gö, hainö mɨd aij ga. Nɨhön gɨnɨg: Bɨ Kub nɨpe pör pör nɨbi bɨ mög yabɨƚ nɨŋöm, ud aij yabɨƚ göp. \x * \xo 5:11 \xt Eks 34:6; Job 1:21-22; 2:10; Sam 103:8\x* \p \v 12 Pen añ mam bɨ. Nan kub yabɨƚ u, God hib nɨpe u yɨharɨŋ hagagmim. “God nɨŋ mɨdöp rö, nɨŋö hagabun,” a gɨmim, hagagmim. “Kumi kabö adö laŋ mɨdöp rö, nɨŋö hagabun,” a gɨmim, hagagmim. “Mɨnöŋ iƚ i mɨdöp rö, nɨŋö hagabun,” a gɨmim, hagagmim. “Nan gau nan rɨmnap mɨdöp rö, nɨŋö hagabun,” a gɨmim, hagagmim. Yau, a gɨnabim u, “Yau” nöp, a gɨmim. Wasö, gɨnabim u, “Wasö” nöp gɨmim. Wasö u, manö kub udnabim. \x * \xo 5:12 \xt Mad 5:34-37\x* \s1 Sabe gɨmim \p \v 13 Kalöp nɨbi bɨ rɨmnap marö gainɨm, kale Bɨ Kub nɨp sabe gɨmim. Kale nɨbi bɨ rɨmnap mɨñ mɨñ gɨnabim u, kɨmap rɨmnap hagmim, Bɨ Kub hib nɨpe hagpe adö araŋ. \v 14 Kalöp nɨbi bɨ rɨmnap nan gainɨm, Krais nɨbi bɨ nɨpe gau abad mɨdpal bɨ kub gau hagpe apöm, sabe göm, Bɨ Kub hib hagöm, wel rɨmnap lɨ ñöl. \x * \xo 5:14 \xt Mak 6:13\x* \v 15 Pen Bɨ Kub nɨp nɨŋ udöm sabe gɨnaböl u, Bɨ Kub nɨpe gö, nan gɨnab anɨbu kamɨŋ lɨnab; nan si nan naij gɨpal u, Bɨ Kub nɨpe nɨŋöm arö gɨnab. \x * \xo 5:15 \xt Mak 16:18\x* \p \v 16 Anɨb u, nan si nan naij gɨpim u, pen pen hag hiɨkmim, ne ke abe, añ mam gau abe, Bɨ Kub nɨp sabe gɨpe, nɨpe gö kalöp kamɨŋ lɨnɨm. Nɨbi bɨ Bɨ Kub hagöp rö gɨpal gau, nɨp sabe gɨlö, Bɨ Kub nɨpe kƚö nɨpe göm, ke yabɨƚ gɨnab. \v 17 Bɨ God manö hagep Ilaija, bɨ yɨharɨŋ hon rö u pen möŋ alagnɨm, a göm, God nɨp kƚö göm hag nɨŋö, mɨ mɨhau nɨgaŋ rakɨn unbö kagoƚ jɨŋ möŋ alaga. \x * \xo 5:17 \xt 1Ki 17:1; 18:1\x* \v 18 Hainö pen nɨpe kauyaŋ God nɨp hag nɨŋö, kumi kabö adö laŋ nɨbö möŋ lugö, mɨnöŋ naböŋ iƚ i nan wög gau apranöm, nan magö pɨla. \x * \xo 5:18 \xt 1Ki 18:42-45\x* \p \v 19-20 Añ mam bɨ. Nɨbi bɨ kale rɨmnap Krais manö nɨŋö u arö gɨlö, kalɨp hag ñɨ aij gɨpe, kauyaŋ Krais nɨp nɨŋ udnaböl u aij. Anɨg gɨmim me, nan si nan naij nɨhön nɨhön gɨpal gau, God nɨŋöm arö gö, hainö umöm böŋ nöp umagnaböl. \x * \xo 5:19-20 \xt Pro 10:12; Gal 6:1; 1Pi 4:8\x*