\id HEB - Kobon NT [kpw] -Papua New Guinea 2005 (web version -2013 bd) \h Hibru \toc1 Hibru nɨbi bɨ Krais lau adö mɨdeila gau kalɨp köp kalɨ kƚiñ rɨka \toc2 Hibru \toc3 Hib \mt1 Hibru \mt2 Hibru nɨbi bɨ Krais lau adö mɨdeila gau kalɨp köp kalɨ kƚiñ rɨka \c 1 \s1 God Ñɨ nɨpe hanɨp manö aij ña \p \v 1 Nöd God nɨpe apɨs bac hon Juda nɨbi bɨ gau kalɨp manö hagnɨg, bɨ manö hagep nɨpe gau adan ke ke gasɨ ñö, kale nɨŋöm hag ñɨmɨdal. \v 2 Pen ñɨn hain mɨdpun i, Ñɨ nɨpe ke yuö apöm hanɨp manö hag ña. God hagö, Ñɨ nɨpe ram mɨnöŋ nan gau magöŋhalö hadame dagol gau gɨ la. God hagö, Ñɨ nɨpe ram mɨnöŋ nan gau magöŋhalö abad mɨdeinab. \x * \xo 1:2 \xt Jon 1:3\x* \v 3 Nap mailö kub halö yabɨƚ mɨdöp rö u, Ñɨ u rö nöp mailö kub halö yabɨƚ mɨdöp. Nap bɨ aigege bɨ rö mɨdöp u, Ñɨ nɨpe u rö nöp unbö rö nöp mɨdöp. Ñɨ manö kƚö yabɨƚ nɨpe hagö, ram mɨnöŋ nan gau magöŋhalö mɨdep nöp mɨdöp. Ñɨ nɨpe apöm, hanɨp nɨbi bɨ magöŋhalö a göm umöm, nɨbi bɨ magöŋhalö gau nan si nan naij gɨpal gau magöŋhalö ƚɨk gɨ ke gau yuöm, kauyaŋ urak ap jak Nap kƚö ke halö mɨdöp u ñɨmagö yɨjɨg böŋ lau adö asɨköm aip mɨdpil. \x * \xo 1:3 \xt Ap 2:33-34; Kol 1:20; Hib 8:1\x* \s1 Ejol gau yagol rö mɨdpal; God Ñɨ me Bɨ Kub yabɨƚ mɨdöp \p \v 4 God nɨpe gö, Krais nɨpe ejol gau rö wasö; nɨpe Bɨ Kub mɨdöp. God Krais nɨp Ñɨ yad a ga u, hib nɨpe ejol hib rö wasö; hib nɨpe i adö laŋol au mɨdöp. \x * \xo 1:4 \xt Plp 2:9\x* \v 5 God Manö adɨŋ ap God manö hagöm haga, \q1 “Yad mɨñi nöp hagabin, ne Ñɨ yad mɨdpan, \q2 yad Nap ne mɨdpin,” a ga. \m Pen manö anɨbu God nɨpe ejol ap hagaga. \x * \xo 1:5 \xt Ap 13:33; 2Sa 7:14; 1Kr 17:13\x* \v 6 Pen Ñɨ nɨpe nöd u mɨnöŋ naböŋ i yunɨg ga ñɨn u, God nɨpe ejol nɨpe kalɨp haga, \q1 “God ejol gau magöŋhalö hib nɨpe haglö adö araŋ,” a ga. \x * \xo 1:6 \xt Ro 8:29\x* \m \v 7 Pen ejol gau manö hagöm God haga, \q1 “God ejol nɨpe gau gö, \q2 ñɨn ap yɨgön rö udöm aubal. \q1 Wög gɨ ñeb bɨ nɨpe gau gö, \q2 ñɨn ap mab mɨɫaŋ rö udöm aubal,” a ga. \x * \xo 1:7 \xt Sam 104:4\x* \m \v 8 Pen God nɨpe Ñɨ nɨpe nɨp manö hagöm haga, \q1 “Ne God. Ne Kiŋ pör nöp pör nöp mɨdmön, \q2 nɨbi bɨ ne gau pör nöp abad mɨdeinabön. \q1 Nɨbi bɨ ne abad mɨdmön, gɨ aij gɨmön, \q2 kabö rö nöp gɨmön, abad mɨdeinabön. \x * \xo 1:8 \xt Sam 45:6-7\x* \q1 \v 9 Nɨbi bɨ gɨ aij gɨlö, \q2 ne ñɨñɨ lɨban, \q1 pen nɨbi bɨ nan si nan naij gɨlö, \q2 ne mulu kal nɨŋban. \q1 Anɨb u, yad, God ne, gɨnö, \q2 ne nöp Bɨ Kub ke yabɨƚ mɨdpan; \q2 bɨ nɨŋeb ne gau mo ne gau mɨdpal,” a ga. \m \v 10 God manö rɨmnap halö hagöm haga, \q1 “Bɨ Kub, ne ke hadame dagol gau nöp mɨdmön, \q2 mɨnöŋ naböŋ iƚ i gɨ löm, kumi kabö au ñɨmagö ne gɨ lɨna. \x * \xo 1:10 \xt Sam 102:25-27\x* \q1 \v 11-12 Nan anɨb gau magö ap mɨdöm, ur gɨnɨg gab, \q2 pen ne mɨdep nöp mɨdeinabön. \q1 Nan anɨb gau, waƚɨj papɨƚ lɨ lugö, \q2 ud asɨk ke au löm, gɨsön nɨbö rol gɨpal rö gɨnabön. \q1 Pen ne Bɨ Kub, nöd mɨdmɨdan rö, \q2 uri anɨb unbö rö nöp mɨdpan; \q1 ke ap lagnabön; uri mɨdpan rö \q2 hainö anɨb unbö rö nöp nöp pör pör nöp mɨdeinabön,” a ga. \m \v 13 God Manö adɨŋ ap God manö hagöm haga, \q1 “Ne ñɨmagö yɨjɨg böŋ yad aui asɨk mɨdö, \q2 nan nɨhön nɨhön nöp kauaƚ mauaƚ rö mɨdöp gau magöŋhalö, \q2 raƚa mɨgan ne gau lɨnabin,” a ga. \m Pen manö anɨbu God nɨpe ejol ap hagaga. \x * \xo 1:13 \xt Sam 110:1\x* \v 14 Anɨb u, ejol gau nɨhön rö mɨdpal? God kalɨp hag yuö, nɨp wög gɨ ñöl gɨ, nɨbi bɨ Krais ud kamɨŋ yuö kumi kabö adö laŋ au God aip pör nöp kamɨŋ mɨdeinaböl gau kalɨp gɨ ñɨbal. \x * \xo 1:14 \xt Sam 34:7; 91:11\x* \c 2 \s1 God hanɨp uda u nan kub yabɨƚ \p \v 1 Anɨb u, manö hag ñɨlö nɨŋbun u, nɨŋ ud pɨdöŋ gun, gasɨ nɨŋöl gɨ nöp mɨdaiun. Pen nɨŋ ud aij gagnabun u, gasɨ piral rɨmnap nɨŋun, manö piral böŋ gau arun rö löp. \v 2 Ejol gau nöp lo manö u damöm, Mosɨs nɨp ñɨla u pen manö anɨbu manö nɨŋö nöp mɨdö nɨŋöl gɨ, nɨbi bɨ manö anɨbu magö ap hagöp rö gagla gau abe, nɨbi bɨ magö ap rɨb rɨkla gau abe, ilön pen udla. \x * \xo 2:2 \xt Gal 3:19\x* \v 3 Anɨb u, hon God Ñɨ nɨpe manö aij dauöp u arö gɨnabun u, hon kamɨŋ arun rö lagnab. Bɨ Kub nɨpe ke manö anɨbu dap auö, nɨbi bɨ manö nɨpe anɨbu nɨŋla gau, hanɨp manö nɨŋö yabɨƚ anɨbu nɨŋmim a göm, hag ñɨ aij gɨla. \x * \xo 2:3 \xt Hib 10:29; 12:25\x* \v 4 Pen gasɨ kale u nöp nɨŋöm hagagla; God kalɨp aip mɨdö nɨŋöl gɨ, nan nɨŋeb nɨŋagep rö rɨmnap göl gɨ, nan gagep rö rɨmnap göl gɨ, hanɨp hag ñɨla. God gasɨ nɨpe ke nɨŋöm, Ana Uɫ nɨpe u nɨbi bɨ rɨmnap nan aij ñö ke yabɨƚ geila u, u rö nöp nɨŋno. Anɨb u me, Krais manö aij u nɨŋö yabɨƚ hagaböl a gun nɨŋbun. \x * \xo 2:4 \xt Mak 16:20; 1Ko 12:4,11\x* \s1 Jisas hanɨp rau adog udöm hanɨp añ mam yad a göp \p \v 5 Pen God hanɨp ud nɨpe aip kumi kabö ado laŋ au pör nöp mɨdeinabun manö hagpin adö u, ejol gau bɨ kub adö laŋol rö, hon yagol rö mɨdageinabun. \v 6 Manö adö anɨbu, God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, \q1 “God. Ne nɨbi bɨ gau kalɨp gasɨ nɨŋmön udpan. \q2 Pen kale ne ke rö mɨdagpal; \q1 kale nɨbi bɨ yɨharɨŋ rö u, \q2 ne nɨhön gɨnɨg kalɨp abad mɨd aij gɨpan? \x * \xo 2:6 \xt Sam 8:4-6\x* \q1 \v 7 Ne gaina, magö uƚep ap ejol gau bɨ kub rö mɨdeila, \q2 nɨbi bɨ gau yagod au rö mɨdeila u \q1 pen mɨñi nɨbi bɨ gau kalɨp gö, kale hib mɨdö, \q2 \v 8 nan magöŋhalö gau abad mɨdeinaböl,” a gɨla. \m God gö nɨbi bɨ nan magöŋhalö gau abad mɨdeinaböl a gɨla u, hon nɨŋbun nan magöŋhalö nɨbi bɨ mo kale au mɨdnab. Pen mɨñi hon nɨŋbun nan magöŋhalö nɨbi bɨ mo kale au mɨdagöp. \p \v 9 Pen Jisas ga u nɨŋbun. God Jisas nɨp yuö mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i apöm mɨdeia ñɨn u, ejol gau nɨbi bɨ kub rö mɨdeila; Jisas nɨpe bɨ yɨharɨŋ pro rö mɨdeia. Pen God nɨpe nɨbi bɨ mög nɨŋöb rö, Jisas nɨbi bɨ magöŋhalö gau ud kamɨŋ yunam a göm ilön kub udöm umö, God gö mɨñi Bɨ Kub mailö halö mɨdö nɨŋöl gɨ, hib nɨpe haglö adö arab. \x * \xo 2:9 \xt Plp 2:8-9\x* \p \v 10 God nɨpe nan gau magöŋhalö gɨ löm abad mɨdöp u, nɨbi bɨ iru nöp ud ram mɨnöŋ aij yabɨƚ nɨpe u ud lɨnɨg, Jisas yuö apöm ilön ke yabɨƚ udö, God nɨp ka aij ke yabɨƚ nɨpe ke u ña. Nɨhön gɨnɨg: Jisas nɨpe ke ga manö aij u nɨŋ udöm, nɨbi bɨ iru nöp ka aij ke yabɨƚ anɨbu Jisas aip am mɨdeinaböl. \v 11 Pen nɨbi bɨ nan si nan naij gac u ƚɨk gɨ yuab Bɨ anɨbu abe, nɨbi bɨ uri gac halö mɨdagpal gau abe, Nap kale añɨ. Anɨb u, Jisas nɨbi bɨ anɨb gau kalɨp añ mam yad bɨ gau a göm hagö nable gagöp. \x * \xo 2:11 \xt Mad 25:40\x* \v 12 Jisas nɨpe God nɨp haga, \q1 “Añ mam bɨ yad gau kalɨp aiud nöp u ud ñɨnabin; \q2 nöp sabe gɨnɨg magum gun, kɨmap hagöl gɨ, \q2 hib ne hagnö adö arnab,” a ga. \x * \xo 2:12 \xt Sam 22:22\x* \m \v 13 Pen manö ap haga, \q1 “God nɨpe yɨp abad aij gɨnab a gɨ gasɨ u nɨŋem \q2 gasɨ halö mɨdeinabin,” a ga. \m Pen manö ap haga, \q1 “God ñɨ pai yɨp ña gau aip mɨdpin i,” a ga. \x * \xo 2:13 \xt Ais 8:17,18\x* \s1 Krais nɨbi bɨ udnam a göm, bɨ rö löm, aua \p \v 14 Ñɨ pai haga anɨb gau kale nɨbi bɨ u me, nɨpe bɨ yabɨƚ ap löm apöm, Seden nɨbi bɨ ɫɨp gɨ udö umbal bɨ u nɨp al pak lɨnɨg uma. \x * \xo 2:14 \xt 1Jn 3:8; Rep 12:10\x* \v 15 Anɨg gö me, nɨbi bɨ umnabun a göm pör nöp gasɨ mɨlö löm bɨ nagɨman rö mɨdeila gau, kalɨp hubɨk yuö pör pör nöp kamɨŋ mɨdaiöl rö löp. \v 16 Pen Krais anɨg ga u, ejol gau ud aij gɨnam a göm gaga; Ebraham ñɨ pai ud aij gɨnam a göm anɨg ga. \v 17 Adö anɨbu nöp, Krais apöm hon añ mam nɨpe mɨdpun rö bɨ yabɨƚ löm, bɨ God nɨp nan sabe gep aij yabɨƚ u mɨdöm, nɨbi bɨ mɨd aij gagpal gau kalɨp mög nɨŋöm ud aij göm, pör nöp God nɨp wög gɨ ñɨ aij göl gɨ mɨdö, God nɨpe nɨbi bɨ nan si nan naij gɨpal gau gac anɨbu nɨŋöm arö gɨnab. \v 18 Pen apöm mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i mɨdöm, hanɨp marö nɨhön nɨhön göp u, nɨp u rö nöp gö me, nɨpe ke nɨŋ aij göp rö, hanɨp mög nɨŋöm abad mɨd aij gɨnab. \c 3 \s1 Jisas bɨ kub; Mosɨs bɨ pro \p \v 1 Añ mam bɨ yad. God kalöp u rö nöp manö aij nɨpe hagö, hon God nɨbi bɨ nɨpe ke mɨdpun. Jisas nɨpe bɨ God manö aij dam ñeb bɨ u. Jisas nɨpe bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ u. Jisas manö aij nɨŋ udun, God Manö hagöp rö nöp gɨnɨg gun u, nɨpe pör nöp hanɨp gɨ ñöb. Anɨb u, kale pör nöp Jisas nɨp nöp gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdaimim. \x * \xo 3:1 \xt Hib 4:14; 7:26; Nab 12:7\x* \p \v 2 Mosɨs God manö haga u nɨŋöm God nɨbi bɨ nɨpe udöm abad mɨd aij gɨmɨdöp. Anɨg unbö rö nöp Jisas God manö haga u nɨŋöm magöŋhalö gɨ aij ga. God Jisas nɨp wög anɨbu hag la. \v 3 Bɨ ap ram gɨ lɨnab u, ram hib haglö adö aragnab; bɨ ram gɨ lɨnab bɨ anɨbu nöp hib nɨpe haglö adö arnab. Adö anɨbu rö nöp, God Mosɨs nɨp ud aij göm gö, nɨbi bɨ Mosɨs bɨ kub a gɨpal; pen Jisas hib kub yabɨƚ mɨdöp rö, nɨbi bɨ hib nɨpe haglö adö laŋol au araŋ. \v 4 Ram haneb ap ke waiö lagöp; bɨ geia mɨdöp. Adö anɨbu rö nöp, nan nɨhön nɨhön mɨdöp gau magöŋhalö God nɨpe geia mɨdöp. \p \v 5 Mosɨs God nɨbi bɨ nɨpe aŋ au wög gɨ ñɨ aij göl gɨ, God hanɨp hainö manö nɨhön hagnab u, manö aij rɨmnap hag ña. \x * \xo 3:5 \xt Nab 12:7\x* \v 6 Pen Krais God Ñɨ nɨpe yɨjɨg göl mɨdöp u me, hanɨp God iƚ nɨpe mɨdpun gau, bɨ ram nap nɨbö rö mɨdöm abad mɨd aij göp. Nan aij hainö udnabun u nɨŋ udun gasɨ halö mɨdeinabun u, nɨbi bɨ nɨpe nöp mɨdeinabun. \s1 God manö aij u nɨŋ udöl gɨ gɨmim, arö gagmim \p \v 7 Anɨb u, Ana Uɫ haga rö nɨŋun. Nɨpe haga, \q1 “Ñɨn i God manö apdi nɨŋeinabim u, \q2 manö nɨpe u nɨŋ udmim. \x * \xo 3:7 \xt Sam 95:7-11\x* \q1 \v 8-9 Napɨs nahai bɨ hadame nöp, \q2 mɨ ñɨn juöl mɨhau ram mɨnöŋ kabö nöp mɨdöp aŋ gau mɨdlö, \q1 kalɨp nan gagep rö gau göl gɨ, abad mɨd aij gainö u pen \q2 God nɨpe hanɨp nɨhön gɨnab a göm, manö yad u nɨŋagöm, \q1 gasɨ kale ke nöp nɨŋöm gɨlö armɨdöp. \q2 Napɨs nahai bɨ gɨla rö u, kale God manö hag juagmim. \x * \xo 3:8-9 \xt Eks 17:7; Nab 20:2-5\x* \q1 \v 10 Anɨg gɨlö, yad napɨs nahai bɨ gau nɨŋnö mulu lugö hagnö, \q2 ‘Kale pör nöp yɨp jɨ nɨŋöm, manö yad hain gagpal,’ a gɨnö. \q1 \v 11 Anɨg gɨla u, yad kalɨp nɨŋnö mulu lugö, \q2 ‘Ram mɨnöŋ aij aramöm, yad aip mɨdöm, \q1 ake löm mɨd aij göl a gɨnö u, aragnaböl,’ a gɨnö. \q2 Manö kƚö hagem böŋ nöp wasö gɨnö!” a ga. \x * \xo 3:11 \xt Nab 14:21-23\x* \p \v 12 Anɨb u, añ mam bɨ. Nan si nan naij gɨmim, God kamɨŋ mɨdöp u manö nɨpe u arö gɨmim, gasɨ kale ke nɨŋmim rö löp u, nɨŋ aij gɨmim. \v 13 God Manö adɨŋ hagajɨn u, “Ñɨn i God manö apdi nɨŋeinabim u, manö nɨpe u nɨŋ udmim,” a göp. Anɨb u, uri hon “Ñɨn i” mɨdpun u, pör pör ñɨn añɨ añɨ nañɨn namam gau aip Krais manö aij u hag amɨl apɨl göl gɨ, pen pen hag ñɨmim, gasɨ halö mɨdmim. Wasö u, Seden kalöp nan si nan naij gep manö piral rɨmnap hagöm kalöp ɫɨp gɨ ud arö Krais manö aij u arö gɨnabim. \p \v 14 Nöd Krais manö aij nɨpe u nɨŋun, manö nɨpe nɨŋ ud pɨdöŋ gun, nɨp cɨg aij gɨno u rö, hainö pör nöp kƚö gun anɨb unbö rö nöp Krais manö aij nɨpe u nɨŋ ud pɨdöŋ gun, nɨp cɨg aij gun gasɨ halö mɨdeinabun u, Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdun nɨp aip jɨm ñöl wög gɨpun. \p \v 15 God Manö adɨŋ hagajɨn u hagöp, \q1 “Ñɨn i God manö apdi nɨŋeinabim u, \q2 manö nɨpe u nɨŋ udmim. \q1 Napɨs nahai bɨ hadame nöp, \q2 God nɨpe hanɨp nɨhön gɨnab a göm, manö yad u nɨŋagöm, \q1 gasɨ kale ke nöp nɨŋöm gɨlö armɨdöp. \q2 Napɨs nahai bɨ gɨla rö u, kale God manö hag juagmim,” a ga. \x * \xo 3:15 \xt Hib 3:7-8\x* \p \v 16 Mosɨs nɨpe Isrel nɨbi bɨ nöp udöm Ijip nɨbö daua nɨbi bɨ anɨb gau magöŋhalö God manö nɨŋöm jɨ nɨŋla. \x * \xo 3:16 \xt Nab 14:1-35\x* \v 17 Mɨ ñɨn juöl mɨhau Isrel nɨbi bɨ nöp nan si nan naij gɨ mɨdlö, God kalɨp mulu lugöl gɨ mɨdö nɨŋöl gɨ, ram mɨnöŋ kabö nöp mɨdöp aŋ gau mɨdöm iru nöp um hakla. \x * \xo 3:17 \xt 1Ko 10:10\x* \v 18 Pen Isrel nɨbi bɨ nöp pör nöp God nɨp jɨ nɨŋöm, manö nɨpe hagöp rö gagla u me, God nɨpe manö kƚö hagöm, “Yad kalöp nɨŋnö mulu lugö, ram mɨnöŋ aij arammim, yad aip mɨdmim ake lɨmim mɨd aij gɨmim a gɨnö u, aragnabim,” a göm, böŋ nöp wasö ga. \v 19 Anɨb u nɨŋbun, manö nɨpe nɨŋ udagla u me, am ram mɨnöŋ aij ake löm mɨd aij gɨblap au aröl rö laga. \c 4 \p \v 1 “Kale ram mɨnöŋ aij arammim, yad aip mɨdmim ake lɨmim mɨd aij gɨnabim,” a ga manö u Isrel napɨs nahai bɨ nɨŋ udagla. Pen uri God hanɨp nöp manö nɨŋö anɨbu hagöp. Anɨb u, kale magöŋhalö nɨŋ aij gɨmim, hon magöŋhalö ram mɨnöŋ aij aramun, God aip mɨdun ake lun mɨd aij gun, a gɨ gasɨ nɨŋmim. Nɨŋ aij gɨpe, God kalöp nɨbi bɨ añɨ ap, nan aij nöp ñɨnabin a gɨnö u udagnabön, a gagnɨm. \v 2 God gö Krais manö aij u Isrel nɨbi bɨ kalɨp hag ñɨlö nɨŋla rö, hanɨp u rö nöp Krais manö aij u hag ñɨlö nɨŋno. Pen Isrel nɨbi bɨ Krais manö aij u nɨŋöm, nɨŋö hagöp a göm, nɨŋ udagla. Anɨb u, Krais manö aij u kalɨp gɨ ñaga. \v 3 Pen hon nɨbi bɨ Krais manö aij u nɨŋun, nɨŋö hagöp a gun nɨŋ udpun gau, “Kale ram mɨnöŋ aij arammim, yad aip mɨdmim ake lɨmim mɨd aij gɨnabim,” a ga u, manö nɨŋö anɨbu haga rö gɨnabun. God haga, \q1 “Anɨg gɨla u, yad kalɨp nɨŋnö mulu lugö, \q2 ‘Ram mɨnöŋ aij aramöm, yad aip mɨdöm, \q1 ake löm mɨd aij göl a gɨnö u, aragnaböl,’ a gɨnö. \q2 Manö kƚö hagem böŋ nöp wasö gɨnö!” a ga. \m God anɨg haga u pen nɨpe hadame dagol gau ram mɨnöŋ i gɨ laga ñɨn u, nan magöŋhalö gɨnab gau magöŋhalö hadö gasɨ nɨŋöm gɨnabin a ga. \x * \xo 4:3 \xt Sam 95:11; Hib 3:11\x* \p \v 4 God Manö u adɨŋ ap amgö lɨ nɨŋmön, ñɨn mudun u manö rɨmnap nɨŋnabön. Manö anɨbu kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, “God ñɨn unbö kagoƚ jɨŋ ram mɨnöŋ nan gau magöŋhalö gɨ lɨ haköm, ñɨn mudun jɨŋ u ake lɨnam a göm, yɨharɨŋ mɨdeia,” a gɨla. \x * \xo 4:4 \xt Jen 2:2\x* \p \v 5 Pen God Manö adɨŋ mɨdö nöp hagajɨn anɨbu, God haga, “Ram mɨnöŋ aij aramöm, yad aip mɨdöm, ake löm mɨd aij göl a gɨnö u, aragnaböl,” a ga. \x * \xo 4:5 \xt Sam 95:11\x* \p \v 6 God gö Krais manö aij u Isrel nɨbi bɨ kalɨp hag ñɨla pen nɨŋöm, nɨŋö hagöp a göm, nɨŋ udagla. Anɨb u me, ram mɨnöŋ aij aramöm, God aip mɨdöm ake löm mɨd aij gɨblap u, aragla. Pen nɨbi bɨ ke nɨbö rɨmnap arnaböl. \v 7 Anɨb u, nɨbi bɨ manö nɨpe nɨŋöm arö gɨla gau umlö, mɨ iru nöp inö, bac iƚaŋ Depid God Manö kalɨ kƚiñ rɨköm, manö magö uri nöp hagajɨn u hagöm haga, \q1 “Ñɨn i God manö apdi nɨŋeinabim u, \q2 manö nɨpe u nɨŋ udmim. \q1 God manö nɨpe nɨŋmim \q2 iru göp a gɨmim jɨ nɨŋagmim,” a ga. \p Pen God kauyaŋ u, “Ñɨn i” a ga u me, hon nɨŋbun, ñɨn nɨpe nɨbi bɨ udnab ñɨn u auagöp; mɨdep nöp mɨdöp. \x * \xo 4:7 \xt Sam 95:7-8\x* \p \v 8 Pen kale hagnabim, “God hadame nöp, ‘Ram mɨnöŋ aij arammim, yad aip mɨdmim ake lɨmim mɨd aij gɨnabim,’ a ga u, bɨ kub Josua apɨs bac bɨ kalɨp dam ram mɨnöŋ Kenan arö, mɨd aij gɨla adö u haga,” a gɨnabim. Pen ñɨn anɨbu nöp hagaga; kale amöm ram mɨnöŋ Kenan mɨdlö nɨŋöl gɨ, manö anɨbu kauyaŋ haga. \x * \xo 4:8 \xt Dud 31:7; Jos 22:4\x* \v 9 Anɨb u, God nɨpe ñɨn mudun u ake löm mɨd aij ga rö, nɨbi bɨ nɨpe u rö nöp ake löm mɨd aij gɨnaböl. \v 10 God ñɨn kagoƚ jɨŋ wög göm, ñɨn mudun jɨŋ u ake löm yɨharɨŋ mɨdeia rö, nɨbi bɨ an an God ram mɨnöŋ aij au arnaböl gau, kale anɨb unbö rö nöp wög geila u arö göm, ake löm, yɨharɨŋ am nɨpe aip mɨd aij gɨnaböl. \x * \xo 4:10 \xt Hib 4:4\x* \v 11 Anɨb u, ram mɨnöŋ aij anɨbu aramun, God aip mɨdun ake lun mɨd aij gɨnabun a ga manö u, kƚö gun, nɨŋ ud pɨdöŋ gun, God Manö hagöp rö nöp göl gɨ mɨdaiun. Anɨg unbö rö gɨnabun u, Isrel nɨbi bɨ nöd God manö haga u nɨŋ udagöm ram mɨnöŋ aij aragöm, ap lug pakla rö u, hon nɨbi bɨ añɨ ap unbö gagnab. \p \v 12 Nɨhön gɨnɨg: God Manö u kamɨŋ nöp mɨdöp. God Manö u, nan nɨhön gɨnɨg gɨnab. Ru mɨlö kɨd gau magöŋhalö kaƚu göp; God Manö u kɨd yabɨƚ. Aŋ hanɨp yaŋ amöm, gasɨ rɨmɨd mɨdmagö ke löm ana ke löm gɨnab; aŋ hanɨp yaŋ amöm, le goƚ ke löm le cɨl ke löm gɨnab; aŋ hanɨp yaŋ amöm, gasɨ aij nɨŋbun aka gasɨ naij nɨŋbun u, ud höŋ lö nɨŋ aij gɨnabun. \x * \xo 4:12 \xt Ep 6:17; Rep 1:16; 19:13-15\x* \v 13 Nɨhön nɨhön gɨnabun gau, God nɨŋ mɨdö nɨŋöl gɨ gɨnabun; agamɨj pi göl gun rö lagöp. Pen nɨpe nöp hanɨp manö kub göm, nɨhön nɨhön gɨpun manö u hag nɨŋö nɨŋöl gɨ nɨp hag ñɨnabun. \s1 Jisas God nɨp nan sabe gep Bɨ Kub yabɨƚ mɨdöp \p \v 14 Anɨb u, God Nɨp Nan Sabe Gep Bɨ Kub Yabɨƚ hon u, God Ñɨ nɨpe Jisas u, amöm Nap aip mɨdöp rö, Krais manö aij nɨŋ udpun u, nɨŋ ud pɨdöŋ göl gɨ mɨdaiun. \x * \xo 4:14 \xt Hib 3:1; 10:23\x* \v 15 God Nɨp Nan Sabe Gep Bɨ Kub Yabɨƚ hon u apöm mɨnöŋ iƚ i mɨdmɨdöp rö, nan si nan naij hanɨp ɫɨp gɨ ud arnɨm rö löp gau abe, marö hanɨp nɨhön nɨhön göp gau abe, nɨp u rö nöp ga u pen nɨpe gɨ naij gaga. Anɨb u, marö nɨhön nɨhön hanɨp gɨnab u, God Nɨp Nan Sabe Gep Bɨ Kub Yabɨƚ hon u nɨŋ aij göp rö, hanɨp mög yabɨƚ nɨŋöm, \v 16 bɨ aŋ nɨbö hon aij yabɨƚ u mɨdöp. Anɨb u, hon gac halö mɨdpun u, God anɨnɨn göp Bɨ u nɨp pɨñɨŋ gun, arö gagun. God hanɨp mög nɨŋöm, Ñɨ nɨpe nɨp yuö apöm uma rö, God sea Kiŋ asɨk mɨdöp söl au areinabun u, nɨpe hanɨp mög nɨŋöm ud aij göm abad mɨd aij gö agamɨj mɨd aij gɨnabun. \x * \xo 4:16 \xt Hib 10:19\x* \c 5 \p \v 1 Bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub gau magöŋhalö, bɨ yɨharɨŋ nɨbi bɨ aŋ gau nɨbö u pen God kalɨp hag lö, bɨ aŋ nɨbö mɨdöm wög nɨpe u gɨpal. Nɨbi bɨ nan si nan naij gɨpal u nɨŋöm, kaj meme aka kaj sipsip dap bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub ñɨlö, kale pen bɨd adö u pak lauöm, God nɨp sabe gɨ ñɨbal. Wög kale ap pen, nɨbi bɨ God nɨp gasɨ nɨŋlö aij gö, nan rɨmnap dap bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub ñɨlö kale nan anɨb gau God nɨp sabe gɨ ñɨbal. \v 2-3 Pen bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub anɨb gau, bɨ yabɨƚ gau me, kale ke u rö nöp nan si nan naij gɨpal. Anɨb u, nɨbi bɨ rɨmnap gau nan si nan naij kale gɨpal u abe, kale ke nan si nan naij gɨpal u abe gasɨ nɨŋöm God nɨp nan sabe gɨ ñɨbal. Anɨb u, nɨbi bɨ nɨŋ aij gagpal gau ap lug paknɨg rö geinaböl u, God nɨp nan sabe gep bɨ kub u kalɨp mög nɨŋöm, manö hain hagpal. \x * \xo 5:2-3 \xt Lep 9:7; 16:6\x* \v 4 Kale ke, bɨ kub mɨdno a göm, wög anɨbu udagpal; God Eron nɨp hag lö wög anɨbu gɨmɨdöp rö, kalɨp anɨg unbö rö nöp hag lö gɨpal. \x * \xo 5:4 \xt Eks 28:1\x* \p \v 5 Adö anɨbu nöp, Krais nɨpe ke, yad bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ mɨdeinam a göm hagaga; God nöp nɨp haga, \q1 “Ne Ñɨ yad; \q2 mɨñi yad Nap ne,” a ga. \m \v 6 Pen God Manö u adɨŋ ap amgö lɨ nɨŋun, God manö ap halö haga u nɨŋbun. Ñɨ nɨpe nɨp haga, \q1 “Melkisedek nɨpe yɨp nan sabe gep bɨ mɨdmɨdöp rö u, \q2 ne yɨp nan sabe gep bɨ pör pör nöp mɨdeinabön,” a ga. \x * \xo 5:6 \xt Sam 110:4; Hib 6:20; 7:1\x* \p \v 7 Pen Jisas mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i mɨdöm, nɨp alnɨg geila, Nap nɨp mɨɫöŋ göl gɨ, meg mɨgan dap ranöm sabe göl gɨ mɨdeia. Nap nɨp hag nɨŋöm haga, “Yɨp abad mɨdaimön. Pen anɨg anɨg gɨmön hagagabin; ne ke nɨŋban rö yɨp gɨmön,” a ga. Jisas anɨg hagö, God manö nɨpe nɨŋöm, hag nɨŋa rö nöp ga. \x * \xo 5:7 \xt Mad 26:36-46; Plp 2:6-8\x* \p \v 8 Jisas nɨpe God Ñɨ nɨpe yabɨƚ u pen nɨpe mɨŋör udöm uɫham mɨdmɨdöp u, yad aige gö Nap manö hagnab rö gɨnabin a gɨ gasɨ nɨŋöm, anɨg unbö rö nöp geia. \v 9 Pen Nap manö nɨhön haga, magöŋhalö ga u me, nɨpe nɨbi bɨ manö nɨpe nɨŋ udöm hain gɨpal gau ud asɨk yuö, kale ram mɨnöŋ aij kumi kabö adö laŋ au aramöm pör pör nöp kamɨŋ nöp mɨd aij gɨnaböl. \v 10 Pen adö anɨbu nöp, God Jisas nɨp haga, “Melkisedek nɨpe yɨp nan sabe gep bɨ mɨdmɨdöp rö u, ne yɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ mɨdeinabön,” a ga. \s1 God manö yuö yabɨƚ u nɨŋ aij gɨmim, nɨŋ ud pɨdöŋ gɨmim \p \v 11 Manö kalɨ kƚiñ rɨkabin anɨb i rö iru mɨdöp u pen yɨŋɨd nɨŋagpim u rö, uɫham hagnö nɨŋnabim. \v 12 Kalöp God Manö pör hag ñɨbun u nɨŋ aij gɨmim nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp hag ñɨbep u pen yɨŋɨd nɨŋagpim rö, manö nöd nɨŋeb gau kalöp kauyaŋ hag ñun rö löp. Mɨñi nan kƚö ñɨŋbep rö u pen ci ñɨŋ nöp mɨdpim. \x * \xo 5:12 \xt 1Ko 3:1-3\x* \v 13 Ñɨ paiŋaŋ ci ñɨŋ nöp mɨdpal gau, nagɨ adö u aij, nagɨ adö u naij a göm nɨŋagpal. \v 14 Pen nɨbi bɨ gasɨ halö gau gɨ damöm, adö u gep, adö u gagep a göm nɨŋ aij gɨpal. Kale nan magö yabɨƚ ñɨŋbal. \c 6 \s1 God manö yuö u nɨŋ udun \p \v 1 Krais manö aij kalöp pör hag ñɨbal gau, kauyaŋ hagem kauyaŋ hagem hagagnabin. Ram gɨnɨg, padö bɨnɨŋ göm kauyaŋ ud juöm, kauyaŋ u bɨnɨŋ göm, kauyaŋ u bɨnɨŋ göm gagpal. Anɨb u, hon ke nöp kƚiñ aij gun me, God nɨbi bɨ nɨpe mɨdeinabun a gun gasɨ nɨŋmɨdun u böŋ nöp arö gun, God Ñɨ nɨpe nɨp yuö hanɨp a göm uma manö aij u böŋ nöp nɨŋ udun. Padö u ud juöl, rol göl, ud juöl, rol göl, unbö gagun. \v 2 Ñɨg pakpal manö u; God kalɨp ud aij gɨnɨm a göm ñɨmagö nabɨc adö lɨbal manö u; nɨbi bɨ umöm urakpal manö u; God nɨbi bɨ magöŋhalö manö kub hagöm kalɨp nɨme lö rɨmnap ilön pör udnaböl manö u; manö anɨbu kauyaŋ hagagnabin. Krais manö aij nöd nɨŋbe anɨb gau, gasɨ nɨŋ nöp mɨdöl gɨ, Krais manö aij rɨmnap halö nɨŋnabim u aij. \v 3 Anɨb u, God hanɨp abad mɨdö nɨŋöl gɨ, Krais manö aij rɨmnap halö hag ñɨno nɨŋnabim. \p \v 4 Nɨbi bɨ Krais manö aij nɨpe nɨŋ udöm, hainö arö gɨnaböl gau, kale kauyaŋ nan si nan naij gɨpal u mög nɨŋöm, Krais manö aij nɨpe u nɨŋ udagnaböl. Kale God mailö aij nɨpe u hadö nɨŋla; God nan aij kumi kabö adö laŋ nɨbö ñöb u hadö nɨŋla; Ana Uɫ nɨpe kalɨp aŋ daŋ hadö aua. \v 5 God Manö aij u dö yabɨƚ göp u hadö nɨŋla; God nɨpe nɨbi bɨ ram mɨnöŋ iƚ i abad mɨdnɨg gab u, kƚö nɨpe u hadö nɨŋla. \v 6 Nan anɨb gau magöŋhalö hadö nɨŋla u pen Krais manö aij u arö gɨla. Anɨb u, kale kauyaŋ nan si nan naij gɨpal u mög nɨŋöm, Krais manö aij nɨpe u nɨŋ udagnaböl. Nɨhön gɨnɨg: God Ñɨ nɨpe u kauyaŋ mab kros ba laŋ al pak lɨlö nɨbi bɨ gau nɨp hag junaböl. \x * \xo 6:6 \xt Mad 12:31; Hib 10:26-27; 1Jn 5:16\x* \p \v 7 Mɨnöŋ au yɨŋ yɨmlö, möŋ paköl gɨ paköl gɨ, yɨŋ ran aij göm nan magö pɨl aij gö, nɨbi bɨ ñɨ pai wög anɨbu ñɨŋnɨg gaböl gau ñɨŋöl. Anɨg gö God mɨnöŋ anɨbu ñɨñɨ löm nan aij ñɨnab. \v 8 Pen mɨnöŋ au yɨŋ yɨmlö, möŋ paköl gɨ paköl gɨ, kɨpɨƚ kalɨ kalɨ halö gau nöp ranö, nan magö pɨlagnab u, mɨnöŋ anɨbu mɨnöŋ naij yabɨƚ. God mɨnöŋ anɨbu manö kƚö hagö mab ke yaŋ innɨm rö löp. \x * \xo 6:8 \xt Jen 3:17-18\x* \p \v 9 Pen bɨ nɨŋeb aij yad gau. Manö kub rö hagabun u pen kale ke Krais manö aij u arö gɨpim a gun hagagabun; nɨŋ aij gɨmim a gun hagabun. Nɨhön gɨnɨg: Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdmim, nɨbi bɨ nɨpe gau gɨpal rö gɨpim u nɨŋbun. \v 10 God haƚöwaƚö gagnab; hagöp rö nöp gɨnab. Kale nöd God nɨp wög gɨmim, mɨdmagö lɨmim, nɨbi bɨ nɨpe kalɨp ud aij gɨmim gɨ ñɨbe u abe, mɨñi u rö nöp ud aij gɨmim gɨ ñɨbim u abe, nɨpe hauƚ gagnab. \x * \xo 6:10 \xt Hib 10:32-34\x* \v 11 Pen hanɨp aij gɨnab u, kale magöŋhalö adö anɨbu nöp pör nöp göl gɨ mɨd dammim mɨd dammim, amun God aip pör nöp mɨd aij gun a gɨmim gasɨ nɨŋbim rö, gɨnab. \p \v 12 Kalöp iru maru gɨnɨm rö löp u, nɨŋ aij gɨmim. Krais manö aij nɨpe u nɨŋ ud pɨdöŋ göm, marö auö kƚö göm gasɨ halö mɨdpal nɨbi bɨ gau, God nan aij ñɨnabin a ga u udnaböl. Kale anɨb unbö rö nöp göl gɨ mɨdpe, kalöp nan aij anɨbu ñɨnab. \p \v 13 God bac iƚaŋ Ebraham nɨp manö nɨŋö u hagnɨg, bɨ kub God rö ap halö mɨdageia nɨŋöm, nɨbi bɨ rɨmnap hib kale hagaga; hib nɨpe ke hagöm haga, \v 14 “Yad mɨdpin rö, nöp manö nɨŋö yabɨƚ hagabin, nöp abad mɨdnö nɨŋöl gɨ, nɨbi bɨ ne iru yabɨƚ mɨdeinaböl,” a ga. \x * \xo 6:14 \xt Jen 22:16-17\x* \v 15 Ebraham manö nɨpe anɨbu nɨŋöm, agamɨj abad mɨdö mɨdö, God nan aij haga u uda. \p \v 16 Hon nɨbi bɨ, manö kƚö nɨŋö yabɨƚ hagnɨg, bɨ kub ap hib nɨpe hagun, nɨŋö yabɨƚ hagabun a gɨpun. Anɨg gɨno, nɨbi bɨ gau nɨŋöm, u rö nöp u nɨŋö yabɨƚ hagaböl a gal. \v 17 Anɨbu rö, God hib nɨpe ke hagöm, “Yad mɨdpin rö, nöp manö nɨŋö yabɨƚ hagabin,” a ga u, nɨbi bɨ gau ñɨ pai yag daunaböl gau, yad gasɨ hain nɨŋem adö ke gagnabin u, nɨŋ aij göl a göm, manö anɨbu rö haga. \v 18 Anɨb u, hon nɨbi bɨ nan si nan naij gun, pɨñɨg God nɨp lau adö aubun gau, nɨŋö nöp nan aij kalɨp ñɨnabin a ga u udnɨg gabun a gun, gasɨ halö mɨdaiun. God hib nɨpe ke hagöm, yad mɨdpin rö, a ga; nöp manö nɨŋö yabɨƚ hagabin, a ga. Manö mɨhöp haga u, God manö piral hagnɨm rö lagöp. Ke gagnab. \x * \xo 6:18 \xt Nab 23:19\x* \v 19 God Ram Magö Raul Mɨgan Uɫ Ke Yabɨƚ u waƚɨj bad yuö yuö gö, nɨp amgö nɨŋagpun u pen manö nɨŋö yabɨƚ u hagö, gasɨ añɨ anɨbu nöp nɨŋun, gasɨ halö nɨp abad mɨdpun. Manö nɨŋö yabɨƚ anɨbu, God ram magö raul mɨgan nɨpe u aröp u me, kabö kƚö rö mɨdöp; aŋ aŋa gagnab. \x * \xo 6:19 \xt Lep 16:2-3\x* \v 20 Melkisedek nɨpe bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ mɨdmɨdöp rö u, Jisas nɨpe God Nɨp Nan Sabe Gep Bɨ Kub Yabɨƚ hon u löm, God Ram Magö Raul Mɨgan Uɫ Ke Yabɨƚ u nöd amöm, hanɨp a göm Nap nɨp sabe göl gɨ mɨdöp. Nɨpe God Nɨp Nan Sabe Gep Bɨ Kub Yabɨƚ pör pör nöp mɨdeinab. \c 7 \s1 Kiŋ ap bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ mɨdmɨdöp \p \v 1 Melkisedek anɨbu nɨpe Kiŋ mɨdöm, nɨbi bɨ ram mɨnöŋ Salem abad mɨdöl gɨ, bɨ God kƚö halö yabɨƚ u nɨp nan sabe gep bɨ u u rö nöp mɨdmɨdöp. Pen Kiŋ rɨmnap apöm, bac iƚaŋ Ebraham nɨp gɨ naij geila, kalɨp yu gɨ yuöm, nan aij aij kale gau dap auö nɨŋöl gɨ, Melkisedek apöm nɨp adan aŋ au nɨŋöm, God nɨp sabe göm, Ebraham nɨp abad mɨdaimön a ga. \x * \xo 7:1 \xt Jen 14:17-20\x* \v 2 Melkisedek anɨg ga nɨŋöm Ebraham nan pɨƚɨ gɨ daua gau, magöŋhalö nɨme lɨ Melkisedek nɨp magö añɨ ap ñöm, nɨpe ke magö unbö ajɨp laŋ uda. Pen Melkisedek hib nɨpe u iƚ mɨhöp mɨdöp. Hib nɨpe Melkisedek u ud ado göm, “Kiŋ Aij Yabɨƚ Nöp Göp” a gɨpal. Pen nɨpe ram mɨnöŋ Salem Kiŋ mɨdmɨdöp u, hib anɨbu ud ado göm, “Kiŋ Agamɨj Mɨdep Magö Ñöb” a gɨpal. \p \v 3 Melkisedek nɨpe bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ u pen nɨme iƚ u anɨg göl mɨdöp, nap nɨhi iƚ u anɨg göl mɨdöp a göm haglö nɨŋagpun. Pen nɨp kalɨ kƚiñ rɨkla ñɨn u, nɨme yag daua ñɨn u a göm haglö nɨŋagpun; uma ñɨn u a göm u rö nöp haglö nɨŋagpun. Nɨpe pör nöp bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ mɨdöp rö, nɨpe God Ñɨ nɨpe rö mɨdöp. \p \v 4 God bac iƚaŋ Ebraham nɨp nɨŋö aij gö, bɨ kub mɨdeinabön a ga u nɨŋbun nɨpe bɨ kub mɨdeia. Pen Ebraham Melkisedek nɨp bɨ kub yabɨƚ mɨdeia u nɨŋöm, nan pɨƚɨ gɨ daueia gau, nɨme lɨ nɨp magö añɨ ap ñöm, nɨpe ke magö unbö ajɨp laŋ uda. \p \v 5 U nöd yabɨƚ anɨg ga. Hainö Mosɨs nɨp yag daueila kub göm, God Manö u adɨŋ ap kalɨ kƚiñ rɨköm haga, “Ebraham rɨkö rɨk damöm, nɨbi bɨ Lipai iƚ mɨdpal gau God nɨp nan sabe gep wög gɨ mɨdlö nɨŋöl gɨ, kale Isrel nɨbi bɨ gau magöŋhalö, mani nan nɨhön nɨhön udnabim gau, kalɨp nɨme lɨ magö añɨ añɨ dap ñɨmim, kale ke unbö ajɨp laŋ u udmim,” a ga. Anɨb u, hon Mosɨs lo adö u nɨŋun nɨŋbun, kale magöŋhalö Ebraham iƚ nɨpe mɨdmɨdal u, pen namam Lipai iƚ mɨdmɨdal gau kalɨp pör magö añɨ ap nɨme lɨ ñɨmɨdal. \x * \xo 7:5 \xt Nab 18:21\x* \p \v 6 Pen God bac Ebraham nɨp haga, “Nɨbi bɨ ne gau ud aij gɨnabin,” a ga. God manö haga ñɨn u, Ebraham nɨpe bɨ rɨmnap kalɨp nan ñagmɨdöp; pen Melkisedek apöm Ebraham nɨp nɨŋöm, God nɨp sabe göm, Ebraham nɨp abad mɨdaimön a gö, Ebraham nan daua gau magö añɨ ap nɨme lɨ Melkisedek nɨp ña. Pen Melkisedek Lipai iƚ bɨ ap mɨdagmɨdöp. \v 7 Hon nɨŋbun, bɨ ap apöm bɨ ap God nɨp sabe göm, bɨ anɨbi nɨp abad mɨdaimön a geinab u, bɨ God nɨp sabe gɨnab u bɨ kub, bɨ ap bɨ pro. Anɨb u, hon nɨŋbun Melkisedek bɨ kub, bac Ebraham bɨ pro. \v 8 Bɨ Lipai iƚ Isrel nɨbi bɨ magö añɨ nɨme lɨ ñɨmɨdal u udöm, mɨd damöm mɨƚep löm umla. Pen Melkisedek nɨpe Ebraham magö añɨ ap nɨme lɨ ña uda u, God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm, Melkisedek umöm wög nɨpe arö ga a göm, hagagla. \p \v 9-10 Ebraham Melkisedek nɨp nan nɨme lɨ ña anɨbu, ñɨ pai rɨk dauaga ñɨn u ña. Hainö me, Aisak nɨp rɨkö, Aisak pen Jekop nɨp rɨkö, Jekop Lipai nɨp rɨkö, rɨk amɨl apɨl gɨlö, Lipai bɨ anɨb gau God nɨp nan sabe gep bɨ wög gɨlö nɨŋöl gɨ, Isrel nɨbi bɨ gau mani nan kale gau kalɨp nɨme lɨ ñɨmɨdal. Pen Ebraham Melkisedek nɨp nan nɨme lɨ ña u, kalɨp rɨk dauagla magö u ña u me, Ebraham abe, bac nɨpe Lipai iƚ abe, Melkisedek nɨp nɨme lɨ ñeb rö nöp mɨdeila u nɨŋbun. \s1 Bɨ God nɨp nan sabe gep gɨsön nɨbö u, bɨ nöd nɨbö gau ka kalɨp u uda \p \v 11 Mosɨs God Manö kalɨ kƚiñ rɨköm, anɨg anɨg gɨmim a ga nɨŋöm, Juda nɨbi bɨ kaj meme kaj sipsip nan gau damöm, Lipai iƚ God nɨp nan sabe gep bɨ gau kalɨp ñɨlö, kale pak lauöm God nɨp sabe gɨ ñɨmɨdal. Kale anɨg göl God nɨbi bɨ nɨpe mɨdaiblap, God Bɨ hain nɨbö Melkisedek rö ke ap yuagböp; Lipai bɨ gau, God nɨp nan sabe gɨ ñöl gɨ nöp mɨdaiblap. Pen God Bɨ hain nɨbö Melkisedek rö ap yua. \v 12 Bɨ God nɨp nan sabe gep hain nɨbö anɨbu apöm, bɨ God nɨp nan sabe gep nöd nɨbö gau ka kalɨp udeinab u, lo hain nɨbö u rö nöp apöm, lo nöd nɨbö u ka u udnɨm. \p \v 13 Pen God Manö adɨŋ hagajɨn i, bɨ God nɨp nan sabe gep hain nɨbö u, Bɨ Kub hon u nöp. Lipai nɨbi bɨ iƚ u rɨk damöm nɨp rɨk dauagla; Bɨ Kub hon iƚ nɨpe u bɨ añɨ ap God nɨp nan sabe gep wög u gaga. \v 14 Juda nɨbi bɨ iƚ u nöp rɨk damöm Bɨ Kub hon nɨp rɨk daula. Pen Mosɨs bɨ Juda iƚ rɨmnap God nɨp nan sabe gep wög göl a göm manö rɨmnap hagaga. \x * \xo 7:14 \xt Ais 11:1; Mad 2:6; Rep 5:5\x* \v 15 Pen Bɨ God nɨp nan sabe gep hain nɨbö anɨbu, Melkisedek bɨ God nɨp nan sabe gep mɨdmɨdöp rö mɨdöp u me, nan hagabin anɨbi waiö yabɨƚ mɨdöp. \v 16 Bɨ Kub hon u, bɨ iƚ nɨhön mɨdöp lo ap hagö, God nɨp nan sabe gep bɨ ap mɨdagöp. Pen nɨpe bɨ kƚö ke halö mɨdöp, nan ap nɨp al pak lɨnɨm rö lagöp u me, God nɨp nan sabe gep bɨ ap mɨdöp. \v 17 Nɨhön gɨnɨg: God Manö adɨŋ ap kalɨ kƚiñ rɨköm, God manö rɨmnap Krais nɨp haga u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, \q1 “Bɨ yɨp sabe gep Melkisedek rö \q2 pör nöp mɨdeinabön,” a ga. \p \v 18 Lo God Mosɨs nɨp hagö Mosɨs nɨbi bɨ kalɨp hag ña lo anɨbu, nɨhön gɨnɨg geia u gɨnɨm rö laga; manö yɨharɨŋ rö la u me, God nɨpe ud ke gau la. \v 19 Lo God Mosɨs nɨp hagö Mosɨs nɨbi bɨ kalɨp hag ña lo u, nan naij gau ap ud gö aij rö laga. Pen God nɨpe nan aij hanɨp ñöb; nan nöd nɨbö u wasö. Anɨb u, gasɨ halö mɨdpun. Nan aij hain nɨbö u nɨŋ udun, God mɨdöp au söl aunabun. \x * \xo 7:19 \xt Hib 9:9\x* \p \v 20 Bɨ God nɨp nan sabe gep nöd nɨbö gau wög kale nöd udla ñɨn u, God manö kƚö rɨmnap hagaga. Pen Bɨ Kub hon God nɨp nan sabe gep bɨ la ñɨn u, God manö kƚö ke hagöm haga. \v 21 Bɨ Kub hon God nɨp nan sabe gep bɨ lɨnɨg, God manö kƚö ke hagöm haga, \q1 “Yad Bɨ Kub, yad manö nɨŋö yabɨƚ hagabin; \q2 hainö manö ap ke hagagnabin. \q1 Ne pör nöp yɨp nan sabe gep bɨ mɨdeinabön,” a ga. \x * \xo 7:21 \xt Hib 5:6\x* \m \v 22 God manö kƚö hagöm manö nɨŋö yabɨƚ haga u me, hon nɨŋbun Jisas uma u me, God manö hain nɨbö aij yabɨƚ u ud ke gau lagnab. \x * \xo 7:22 \xt Hib 8:6; 12:24\x* \p \v 23 Bɨ God nɨp nan sabe gep nöd nɨbö gau, iru nöp rö wög anɨbu udla. Ap umö, bɨ God nɨp nan sabe gep hain nɨbö ap haglö, wög anɨbu gɨ mɨdmɨdöp; u umö hain nɨbö u mɨdmɨdöp; u umö hain nɨbö u mɨdmɨdöp. Anɨbu me, ap pör mɨdagmɨdal. \v 24 Pen Jisas anɨbu rö gagöp; nɨpe pör kamɨŋ mɨdöp u rö, wög anɨbu arö gagöp. God nɨp nan sabe gep bɨ pör nöp mɨdeinab. \v 25 Jisas pör nöp kamɨŋ mɨdeia, uri kamɨŋ mɨdöp, hainö pör nöp kamɨŋ mɨdeinab u me, nɨbi bɨ God nɨbi bɨ nɨpe mɨdnɨg, Jisas kalɨp a göm uma manö aij u nɨŋ udeinaböl u, nɨpe pör nöp kalɨp ud asɨk yunɨm rö löp. \x * \xo 7:25 \xt Ro 8:34\x* \p \v 26 Jisas nɨpe bɨ uɫ yabɨƚ; nɨpe nan si nan naij pro pro rɨmnap gagöp; nɨpe asɨŋ mɨdagöp. Jisas ram mɨnöŋ iƚ i nɨbi bɨ nan si nan naij gɨpal gau aip mɨdeia u pen God nɨp ud ke dam ram mɨnöŋ aij kumi kabö adö lagod au la. God Nɨp Nan Sabe Gep Bɨ Kub Yabɨƚ hon me u. Hanɨp gɨ ñɨ aij gɨnɨm rö löp. \v 27 Bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ yɨharɨŋ gau, ñɨn añɨ añɨ pör nöp nan si nan naij kale ke gɨpal rö, nan pak God nɨp sabe gɨ ñöm, hainö nɨbi bɨ ke nɨbö gau nan si nan naij gɨpal rö, nan pak sabe gɨ ñɨbal. Pen Jisas hanɨp nɨbi bɨ gau magöŋhalö, nan si nan naij gɨpun u nɨŋöm, mañ añɨ yabɨƚ mab ba laŋ nɨp ke sabe gɨ ña. Me aij! \x * \xo 7:27 \xt Hib 5:3\x* \p \v 28 Lo God Mosɨs nɨp hagö Mosɨs nɨbi bɨ kalɨp hag ña lo u hagöp rö göm, bɨ nan si nan naij gɨpal gau kalɨp hag lɨlö, kale bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ mɨdpal. Pen hainö u, God manö ke kƚö hagöm manö nɨŋö yabɨƚ haga u, God Ñɨ nɨpe ke hag la. God nan nɨhön nɨhön Ñɨ nɨpe gɨnɨg gab a göm gasɨ nɨŋa u, Ñɨ nɨpe nan magöŋhalö gɨnɨm rö löp. \c 8 \s1 Jisas nɨpe God Nɨp Nan Sabe Gep Bɨ Kub Yabɨƚ hon \p \v 1 Pen manö hagabun iƚ u anɨg göl mɨdöp: God Nɨp Nan Sabe Gep Bɨ Kub Yabɨƚ hon u amöm God kumi kabö adö laŋ au mailö halö mɨdöp u ñɨmagö yɨjɨg böŋ lau adö asɨk mɨdöp. \v 2 God Nɨp Nan Sabe Gep Bɨ Kub Yabɨƚ hon anɨbu, nɨpe God sabe gep ram au wög göp. God sabe gep ram au wög göp u, nɨbi bɨ gɨ lagla; God sabe gep ram nɨŋö u, God Bɨ Kub nɨpe ke gɨ la. \p \v 3 Bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ mɨnöŋ adö iƚ i gau magöŋhalö, nɨbi bɨ nan si nan naij gɨpal gau kaj meme aka kaj sipsip nan gau dap nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ ñɨlö, kale pen rɨmnap pak God nɨp aij a göm sabe gɨ ñɨmɨdal; rɨmnap pen pak nan si nan naij göm gac halö mɨdpal u God nɨŋmön arö gɨnɨm, a göm, bɨd adö u pak lauöm God nɨp sabe gɨ ñɨmɨdal. Anɨb unbö rö nöp, God Nɨp Nan Sabe Gep Bɨ Kub Yabɨƚ hon nan rɨmnap God nɨp ñɨnɨg ga. \v 4 Jisas ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ mɨdöp u me, nɨpe God Nɨp Nan Sabe Gep Bɨ Kub Yabɨƚ mɨdöp. Pen nɨpe ram mɨnöŋ iƚ i mɨdböp, God nɨp nan sabe gep bɨ ap mɨdagaiböp. Nɨhön gɨnɨg: God haga rö, bɨ Lipai iƚ yag daubal gau nöp, God nɨp nan sabe gep wög göl gɨ, Mosɨs lo manö kalɨ kƚiñ rɨka rö nɨŋöm, nan pak God nɨp sabe gɨ ñɨbal. \v 5 Pen mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i God nɨp nan sabe gep wög gɨpal u, ana ral nɨŋöm gɨpal rö nöp gɨpal; nan yabɨƚ u ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au mɨdöp. Adö anɨbu nöp, Mosɨs God sabe gep sel ram u gɨnɨg ga u, God nɨp haga, “Nö ilö gau mɨdmön, yad nöp yamnö nɨŋna rö nöp magöŋhalö anɨb unbö rö nöp gɨmön,” a ga. \x * \xo 8:5 \xt Kol 2:17; Hib 9:23; Eks 25:40\x* \p \v 6 God Nɨp Nan Sabe Gep Bɨ Kub Yabɨƚ hon Jisas, bɨ God nɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ nöd nɨbö gau gɨmɨdal rö gagab; nɨpe wög kub yabɨƚ gab. God Nɨp Nan Sabe Gep Bɨ Kub Yabɨƚ hon Jisas gö God nɨbi bɨ nɨpe udnab manö u, Mosɨs kalɨ kƚiñ rɨka manö u rö mɨdagöp. God nɨbi bɨ nɨpe udnab manö u hagnɨg, nɨpe manö kƚö hagöm haga, “Yad kalöp manö nɨŋö hagabin, nɨbi bɨ yad kalɨp nan aij yabɨƚ ñɨnabin,” a ga. \x * \xo 8:6 \xt Hib 7:22\x* \p \v 7 Pen God manö nöd hag la u aij gaiböp, manö gɨsön nɨbö u dauagböp. \v 8 Nɨbi bɨ gau mɨd aij gagla rö, God kalɨp hag gɨnɨg, bɨ manö hagep nɨpe ap gasɨ ñö, God Manö kalɨ kƚiñ rɨköm haga, \q1 “Yad Bɨ Kub kalöp hagabin, \q2 hainö yad Isrel nɨbi bɨ gau abe \q1 Juda nɨbi bɨ gau abe \q2 kalɨp manö aij gɨsön nɨbö hagnabin. \x * \xo 8:8 \xt Jer 31:31-34\x* \q1 \v 9 Nɨpɨs nɨhi iƚaŋ gau kalɨp ñɨmagö adö lem \q2 ud Ijip nɨbö daunö u \q1 pen manö hag adö añɨ lem hagnö u nɨŋageila u me, \q2 yad kalɨp arö gɨnö. \q1 Anɨb u, manö anɨbu rö, \q2 kalɨp kauyaŋ hagagnabin. \q1 \v 10 Yad Bɨ Kub kalöp hagabin, \q2 hainö yad Isrel nɨbi bɨ gau \q1 kalɨp manö hain nɨbö hagem manö hag adö añɨ lem, \q2 lo yad u gasɨ mɨdmagö aŋ kale daŋ lɨ ñɨnö, \q2 nɨŋ aij göm gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdeinaböl. \q1 Anɨb u, yad God kale mɨdeinabin; \q2 kale nɨbi bɨ yad mɨdeinaböl. \q1 \v 11 Ñɨn anɨbu, nɨbi bɨ yad gau, \q2 nɨmdamam nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp, \q1 ‘Bɨ Kub nɨpe God u nɨŋ udmim,’ a göm, hagagnaböl. \q1 Nɨhön gɨnɨg: nɨbi bɨ pro abe, nɨbi bɨ kub abe, \q2 kale magöŋhalö yɨp nɨŋnaböl. \q1 \v 12 Nan si nan naij gɨpal gau, \q2 kalɨp mög nɨŋem arö gɨnabin. \q1 Nan si nan naij gɨpal gau \q2 gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdem kalɨp manö kub hagagnabin,” a ga. \p \v 13 God nɨpe manö aij hain nɨbö anɨbi hag löm, “manö aij gɨsön nɨbö” haga u me, hon nɨŋbun manö nöd nɨbö u mɨñi ram ƚuƚö göp rö wög mɨdagöp a ga; nan ƚuƚö göp u söl böŋ nöp ur gɨnɨg gab. \c 9 \s1 God nɨp nan sabe gep bɨ nöd nɨbö gau, meme sipsip hagape u udöm, God nɨp sabe gɨ ñɨla \p \v 1 God manö aij nöd haga adö u hain göm, God nɨp sabe gɨnɨg geila u, yɨharɨŋ sabe göl rö laga; kƚiñ aij göl gɨ nöp sabe gɨmɨdal. God nɨpe hagö, sel ram ap gɨ löm am nɨp sabe gɨla. \x * \xo 9:1 \xt Eks 26:1-30; 25:23-40\x* \v 2 Sel ram anɨbu, ram raul mɨgan mɨhöp geila. Ram magö raul mɨgan ap gɨ löm, Ram Raul Mɨgan Uɫ u a gɨla. Raul mɨgan anɨbu hapö mɨɫaŋ lauep nan ap löm, abañ bad ap löm, God nɨp sabe gɨ ñeb bred u pör pör dam abañ adö anɨbu lɨmɨdal. \p \v 3 Pen ram magö raul mɨgan ap, waƚɨj kub yabɨƚ u pɨƚ gɨla. Raul mɨgan anɨbu, Ram Raul Mɨgan Uɫ Ke Yabɨƚ u a gɨla. \x * \xo 9:3 \xt Eks 26:31-33\x* \v 4 Raul mɨgan anɨbu, mab abañ bad ap gɨ löm, kabö gol ud pak goƚ bad löm magöŋhalö harɨ göl, nan haƚɨŋ aij auöp u adö anɨbu laumɨdal. Kes kabö gol udöm gɨla kub ap, God Manö Aij Kes Magö a gɨmɨdal u, u rö nöp mɨdeia. Kes mɨgan anɨb yaŋ, God lo manö kalɨ kƚiñ rɨka kabö mɨhau u abe, Eron ilöŋ adɨŋ ud ajep marep ga u abe, nan mana rin kabö gol udöm gɨla mɨgan u rɨm leila mɨdeia u abe lɨlö mɨdmɨdöp. \x * \xo 9:4 \xt Eks 16:33; 25:10-16; 30:1-6; Nab 17:8-11; Dud 10:3-5\x* \p \v 5 God mɨdöp i a göm, Kes Magö mɨdeia adö adö au gɨlaŋ, ejol rö mɨhau auan bad halö böŋ böŋ geila. Nan si nan naij gɨpun gac u, God nɨŋöm arö gaŋ a göm, hagape pro pro dap sabe gɨ ñɨmɨdal aŋ anɨbu. Nan anɨb gau manö u, mɨñi hag mɨlöbö lem kalɨ kƚiñ rɨknam rö lagöp. \x * \xo 9:5 \xt Eks 25:18-22\x* \p \v 6 Pen nan anɨb gau magöŋhalö gɨlö mɨdö nɨŋöl gɨ, bɨ God nɨp nan sabe gep gau pör pör, sel ram raul mɨgan höŋ adö u amöm, God nɨp wög u gɨmɨdal. \x * \xo 9:6 \xt Nab 18:2-6\x* \v 7 Pen bɨ God nɨp nan sabe gep yɨharɨŋ anɨb gau, ram raul magö aŋ yaŋ aröl rö laga. Mɨ añɨ añɨ, God nɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ u nöp, sipsip hagape dam nöp, raul mɨgan anɨbu armɨdöp. Nan si nan naij nɨpe ke ga gau gac u abe, nɨbi bɨ nɨŋ aij gagöm nan si nan naij gɨla gau gac u abe God nɨŋöm arö gɨnɨm a göm, hagape u dam raul mɨgan anɨbu amöm, God nɨp sabe gɨ ñɨmɨdöp. \x * \xo 9:7 \xt Lep 16:2-34\x* \v 8 Ga anɨbu, Ana Uɫ u hanɨp yamö nɨŋbun, sel ram anɨbu ram raul mɨgan mɨhöp halö mɨdmɨdöp rö, Ram Raul Mɨgan Kamɨŋ Aij Uɫ Ke Yabɨƚ anɨbu aröl rö laga. \v 9 Pen gɨmɨdal anɨbu, God hanɨp nɨbi bɨ mɨñi mɨdpun ñɨn i gasɨ nɨŋun a göm haga. Pen nan ñɨmɨdal u abe, kaj meme kaj sipsip nan gau damöm, pak God nɨp sabe gɨmɨdal u abe, nan si nan naij gɨlö gac mɨdmagö aŋ kale daŋ mɨdeia u ƚɨk gɨ yuö, God nɨbi bɨ asɨŋ mɨdagöp nɨpe mɨdaiöl rö laga. \x * \xo 9:9 \xt Hib 10:1-2\x* \v 10 Anɨg gɨmɨdal u, kale yɨharɨŋ nan ñɨŋeb, ñɨg ñɨŋeb, ñɨg pakep, nan adö adö gau nöp nɨŋöm gɨmɨdal. Lo manö nöd nɨbö anɨb gau nɨŋöm nan kƚiñ aij gɨmɨdal anɨbu, yɨharɨŋ God manö aij gɨsön nɨbö hagnɨg ga manö anɨbu abad mɨdöl gɨ, ana rö nɨŋöm gɨpal rö u gɨmɨdal. \s1 God nɨp nan sabe gep bɨ hain nɨbö u, hagape nɨpe u ke dam God nɨp sabe gɨ ña \p \v 11 Pen Krais geia nan aij hadö aua gau, nɨpe ke nan aij gau God Nɨp Nan Sabe Gep Bɨ Kub Yabɨƚ mɨdöp. Pen ram nɨpe au bɨ aŋ nɨbö hon mɨdöm hanɨp gɨ ñab ram anɨbu, nɨbi bɨ gɨ lɨlö sel ram nöd nɨbö mɨdmɨdöp rö mɨdagöp; God mɨnöŋ naböŋ i gɨ löm, Krais wög gab ram u gɨ laga. Krais wög gab ram u ram aij unbö ke. \v 12 Krais kaj meme kaj kau pi paköm, hagape dam God nɨp sabe gɨmɨdal rö gaga; hagape nɨpe u ke yua u nöp God nɨp sabe gɨ ña. Pen bɨ God nɨp nan sabe gep nöd nɨbö gau pör pör nöp hagape hoŋ göm sabe gɨ ñɨmɨdal rö gaga; hanɨp ud God aip jɨm ñɨnɨg, hagape nɨpe ke mañ añɨ yabɨƚ dam Ram Raul Mɨgan Uɫ Ke Yabɨƚ laŋ ara u me, hon pör pör nöp kamɨŋ mɨdaiun rö löp. \p \v 13 Nɨbi bɨ lo nöd nɨbö nɨŋöm nan kƚiñ aij gɨblap rö gagöm asɨŋ mɨdmɨdal nɨbi bɨ gau aulö, bɨ God nɨp nan sabe gep gau, ñɨn rɨmnap kaj meme ap pak hagape u udöm, nɨbi bɨ anɨb gau yuö pɨsmas gɨ paköm kamɨŋ lɨmɨdöp; ñɨn rɨmnap kaj kau nɨbar ap pak hagape u udöm, anɨg gɨmɨdal; ñɨn rɨmnap kaj kau neb pi ap mab laulö böŋ nöp in bɨc rɨka bad rɨmnap udöm, ñɨg halö uɫ maɫɨ göm udöm u rö nöp nɨbi bɨ kalɨp gau yuö pɨsmas gɨ paköm kamɨŋ lɨmɨdöp. \x * \xo 9:13 \xt Lep 16:15-16; Hib 10:4; Nab 19:9,17-19\x* \v 14 Hagape yɨharɨŋ pɨsmas gɨ yuö kamɨŋ lɨmɨdöp anɨbu nɨŋun nɨŋbun, Ana pör pör nöp mɨdöp u Krais Bɨ Uɫ Ke Yabɨƚ u aip mɨdöm, hanɨp a göm umö, hagape yua u hanɨp gö, nan si nan naij gɨpun gac u mɨdmagö aŋ hon daŋ mɨdöp u ƚɨk gɨ yuö, nagɨ ubɨŋ ap lug paköm umnaböl adö u arö gun, God pör kamɨŋ mɨdöp u nɨp nöp wög gɨ ñun. \x * \xo 9:14 \xt 1Pi 1:18-19\x* \s1 Krais hagape nɨpe yua rö, hanɨp God aip ud jɨm ñöl la \p \v 15 Krais God manö aij gɨsön nɨbö dapöm bɨ aŋ nɨbö mɨdöp u, God nɨbi bɨ yad udnam a göm hag la gau, kalɨp nan aij ñɨnabin a ga nan gau udnaböl a göm göp. Krais uma u me, nɨbi bɨ Mosɨs lo manö ña u rɨb juöm, nan si nan naij gɨpal gau gac anɨbu ƚɨk gɨ yunɨm rö löp. \p \v 16-17 Nɨbi bɨ rɨmnap manö kƚö hagöm hagpal, “Yad umnö, nan yad gau hagpin rö nɨme lɨmim,” a gɨlö, manö anɨbu nɨŋöm, yɨharɨŋ nöp mɨdlö mɨdlö, böŋ nöp umlö nöp, hagpal rö nɨme lɨbal. Kale kamɨŋ mɨdlö nɨŋöl gɨ, nan kale nɨme lagpal. \v 18 Anɨb u rö, God manö aij nöd nɨbö Isrel nɨbi bɨ kalɨp haga u, nan ap dap paklö hagape lugö uma me, manö anɨbu pɨdöŋ ga. \p \v 19 God Mosɨs nɨp hagö Mosɨs lo manö köp kalɨ kƚiñ rɨka. God manö anɨbu hagö, Mosɨs nɨŋöm manö anɨbu magöŋhalö nɨbi bɨ gau magöŋhalö kalɨp hag ñɨ naböŋ juöm, kaj kau pi pak hagape udöm, kaj meme pak hagape udöm, ñɨg rɨmnap halö hoŋ göm, nan hisop a gal lö kɨd u udöm, sipsip uŋ u ud adɨŋ laŋ adɨköm, ñɨg hagape anɨbu rauöm, lo manö köp anɨbu abe, nɨbi bɨ apöm mɨdeila gau magöŋhalö abe yuö pɨsmas gɨ pakö haga, \x * \xo 9:19 \xt Eks 24:6-8\x* \v 20 “Hagape yunö köp abe kalöp abe pɨsmas gɨ pakab anɨb i, God manö aij u kƚö hagöm hagöp u, kale anɨb unbö rö nöp gɨmim a ga u, hadö nɨŋbun a gem yuabin,” a ga. \v 21 Pen hagape rɨmnap udöm, God sabe gep sel ram u yuö pɨsmas gɨ paköm, nan nɨhön God nɨp nan sabe gɨnɨg lɨla ram anɨbu mɨdeia gau magöŋhalö yuö pɨsmas gɨ paköm ga. \x * \xo 9:21 \xt Lep 8:15,19\x* \v 22 Lo manö Mosɨs kalɨ kƚiñ rɨka anɨbu amgö lɨ nɨŋun nɨŋbun, nan nɨhön God nɨp nan sabe gɨnɨg lɨla ram anɨbu mɨdeia gau magöŋhalö rö, ke uɫ aij mɨdageia; hagape ud yulö pɨsmas gɨ pakö nöp, uɫ aij mɨdmɨdöp. Lo manö Mosɨs kalɨ kƚiñ rɨka anɨbu amgö lɨ nɨŋun nɨŋbun, nɨbi bɨ nan si nan naij gɨlö, nan ap dap paklö hagape lugö me, gac anɨbu ƚɨk gɨ yumɨdöp. \x * \xo 9:22 \xt Lep 17:11\x* \s1 Krais hanɨp a göm umöm, gac hanɨp ƚɨk gɨ yuöp \p \v 23 Nan anɨb gau, nan ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au mɨdöp gau ana rö nɨŋöm gɨpal rö nöp mɨdmɨdöp. Pen nan ana rö mɨdmɨdöp gau, sipsip ap hagape lugö me, gac anɨbu ƚɨk gɨ yua u me, nan yabɨƚ u ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au mɨdöp u, nan yɨharɨŋ anɨb rö wasö, nan aij ke yabɨƚ sabe gɨ ñeb. \x * \xo 9:23 \xt Hib 8:5; 10:1\x* \v 24 Sel ram nöd nɨbö Isrel nɨbi bɨ gɨ löm God nɨp sabe gɨ ñɨmɨdal u, nan ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au mɨdöp gau ana rö nɨŋöm gɨpal rö nöp mɨdeia. Pen Krais ram mɨgan raul anɨbu rö araga. Nɨpe ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au aramöm, uri hanɨp bɨ aŋ nɨbö rö mɨdöm God mɨdöp aip mɨdöp. \v 25 Isrel God nɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ gau, mɨ añɨ añɨ, hagape kale ke wasö, sipsip nan gau paköm hagape udöm, God nɨp sabe gɨ ñɨnɨg, Ram Raul Mɨgan Uɫ Ke Yabɨƚ raul mɨgan u armɨdal. Pen Krais adö anɨbu rö, ñɨn iru nöp nɨp ke sabe gɨ ñɨnɨg ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au araga. \v 26 Kale gɨmɨdal rö, Krais abe unbö rö gɨböp u, God hadame dagol gau mɨnöŋ naböŋ i gɨ la ñɨn u rɨköm, mɨd damöm mɨdpun ñɨn i, Krais pör pör mɨ añɨ añɨ hanɨp a göm, ilön kub udöm umböp. Pen uri ñɨn hain nɨbö mɨdpun i, nan si nan naij gac u, nɨbi bɨ nöd mɨdmɨdal gau gɨla, nɨbi bɨ uri mɨdpun gau gɨpun, nɨbi bɨ hainö mɨdeinaböl gau gɨnaböl, nan si nan naij gac u magöŋhalö, mañ añɨ yabɨƚ nɨbi bɨ magöŋhalö a göm ram mɨnöŋ iƚ i apöm uma. \x * \xo 9:26 \xt Hib 10:10\x* \p \v 27 Nɨbi bɨ gau magöŋhalö mañ añɨ yabɨƚ umöm, hainö manö kub u nɨŋnaböl rö, \v 28 Krais nɨpe mañ añɨ nöp nɨbi bɨ nan si nan naij gac kale magöŋhalö ƚɨk gɨ yunɨg uma. Nɨpe bɨ añɨ nöp; kale nɨbi bɨ iru yabɨƚ. Krais kauyaŋ aunab. Pen kauyaŋ ado gɨ aunab ñɨn u, nɨbi bɨ nan si nan naij gɨpal gau kalɨp kauyaŋ nan sabe gɨ ñɨnam a göm auagnab; nɨpe anɨg hadö böŋ nöp ga. Pen nɨbi bɨ nɨp aij gö nɨŋöl gɨ abad mɨdpal gau kalɨp böŋ nöp udöm nan aij ñɨnabin a ga u ñɨnɨg aunab. \c 10 \s1 Sabe gep nöd nɨbö u, nan si nan naij gac u ƚɨk gɨ yuagnab \p \v 1 Mosɨs lo manö kalɨ kƚiñ rɨka rö nɨŋöm, sipsip nan gau pak sabe gɨpal u, yɨharɨŋ hainö gau gɨnɨg gab u ana ral nɨŋöm gɨpal rö gɨpal. Gɨpal anɨbu, mɨ añɨ añɨ pör gɨpal. Anɨb u, nɨbi bɨ God nɨp aunɨg gaböl gau, nan sabe gep lo gau hain göm, God nɨbi bɨ asɨŋ mɨdagöp nɨpe mɨdöl rö lagöp. \v 2 Sipsip nan gau pak God nɨp sabe gɨ ñɨlö, God nan si nan naij gac kale u böŋ nöp ƚɨk gɨ yuböp u, gasɨ iru nɨŋöm, kauyaŋ gun kauyaŋ gun a göm gagblap; mañ añɨ ap nöp göm arö gɨblap. \v 3-4 Kaj kau nɨbar hagape u abe, kaj meme hagape u abe, nan si nan naij gɨpal gac u ƚɨk gɨ yunɨm rö lagöp u me, mɨ añɨ añɨ pör nöp nan gau pak God nɨp sabe gɨpal u, kale nɨbi bɨ nan si nan naij gac halö mɨdpal u hauƚ göl rö lagöp. \x * \xo 10:3-4 \xt Hib 9:13\x* \p \v 5 Anɨb u, Krais mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i aunɨg göm, nɨpe God nɨp haga, \q1 “Nɨbi bɨ kale sipsip nan gau pak nöp sabe gɨpal u nöp aij gagöp. \q2 Nɨbi bɨ nan nöp ñeb ap dam nöp ñɨbal u nöp aij gagöp. \q2 Pen ne yɨp bɨ hañ romaŋ ap gɨ lɨban. \x * \xo 10:5 \xt Sam 40:6-8\x* \q1 \v 6 Pen kaj kau kaj sipsip nan anɨb gau halö laulö \q2 böŋ nöp in bɨc rɨköp u abe, \q1 nɨbi bɨ nan si nan naij gɨpal gac u gasɨ nɨŋöm \q2 sipsip nan gau pak sabe gɨpal u abe, \q2 u rö nöp ne nɨŋö aij gagöp. \q1 \v 7 Pen manö rɨmnap halö hagem hagnö, \q2 ‘God, yad mɨdpin. \q1 Hadame nöp köp u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla rö u, \q2 yad aubin u, gasɨ ne nöp nɨŋmön hagnabön rö gɨnabin,’” a ga. \m \v 8 Krais manö anɨb mɨhau haga. Manö ap u God nɨp hagöm haga, “Nɨbi bɨ kale sipsip nan gau pak nöp sabe gɨpal u ne nɨŋö aij gagöp; nɨbi bɨ nan ñeb ap dam nöp ñɨbal u abe ne nɨŋö aij gagöp; kaj kau kaj sipsip nan anɨb gau halö laulö böŋ nöp in habɨk lugöp u abe ne nɨŋö aij gagöp; nɨbi bɨ nan si nan naij gɨpal gac u gasɨ nɨŋöm sipsip nan gau pak sabe gɨpal u, u rö nöp ne nɨŋö aij gagöp,” a ga. Mosɨs lo manö kalɨ kƚiñ rɨkö mɨdöp rö nöp sabe gɨ ñɨmɨdal u pen Krais nɨŋöm, “God nɨp aij gagöp,” a ga. \v 9 Pen Krais manö ap God nɨp hagöm haga, “God, yad mɨdpin. Yad aubin u, gasɨ ne nöp nɨŋmön hagnabön rö gɨnabin,” a ga. Anɨb u, nɨbi bɨ nan pak God nɨp sabe gɨ ñɨ mɨdeila manö nöd nɨbö u, God nɨpe wasö göm, manö aij hain nɨbö u gö pɨdöŋ gö ara. \v 10 Anɨb u, Jisas Krais Nap manö u nɨŋöm, nan si nan naij gɨpun gac u ƚɨk gɨ yunɨg, mañ añɨ yabɨƚ hañ romaŋ nɨpe ke böŋ nöp sabe gɨ ña u me, hon nɨbi bɨ magöŋhalö nan si nan naij gac u ƚɨk gɨ ke gau yuö nɨbi bɨ uɫ nɨpe mɨdpun. \x * \xo 10:10 \xt Hib 9:12\x* \p \v 11 Bɨ God nɨp nan sabe gep gau ñɨn añɨ añɨ wög kale gɨpal. Ñɨn añɨ añɨ kale pör pör nan gau pak God nɨp sabe gɨpal. Pen anɨg gɨlö, nɨbi bɨ nan si nan naij gɨpal gac u ƚɨk gɨ yunɨm rö lagöp. \x * \xo 10:11 \xt Eks 29:38\x* \p \v 12 Pen Krais nɨbi bɨ nan si nan naij gac u ƚɨk gɨ yunam a göm nɨp ke mañ añɨ ap nöp sabe gɨ ñöm, wög anɨbu gɨ udpin a göm, am God ñɨmagö yɨjɨg adö böŋ lau asɨka. \v 13 Krais God ñɨmagö yɨjɨg adö böŋ lau asɨk mɨdö nɨŋöl gɨ, God nɨpe Krais nɨp kauaƚ mauaƚ mɨdpal gau ma ara nɨpe mo gau lɨnab. \x * \xo 10:13 \xt Sam 110:1\x* \p \v 14 Krais nɨpe mañ añɨ nöp uma u, nɨbi bɨ nan si nan naij gac kale ƚɨk gɨ yuöp gau, kale nɨbi bɨ uɫ nɨpe hadö mɨdpal. Pen kale nɨbi bɨ uɫ nɨpe pör nöp mideinaböl. \v 15 Ana Uɫ u rö nöp hanɨp manö anɨbu rö hag ñöb. Nɨpe manö hagep bɨ nɨpe ap nɨp gasɨ ñö, God Manö u adɨŋ ap kalɨ kƚiñ rɨköm haga, \q1 \v 16 “Yad Bɨ Kub hagabin, \q2 hainö yad manö hain nɨbö kalɨp hagem manö hag adö añɨ lem, \q1 lo yad u gasɨ mɨdmagö aŋ kale daŋ lɨ ñɨnö, \q2 nɨŋ aij göm gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdeinaböl,” a ga. \x * \xo 10:16 \xt Jer 31:33; Hib 8:10\x* \m \v 17 Pen manö ap haga, \q1 “Nan si nan naij gɨpal u nɨŋem arö gem, \q2 hainö gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdageinabin,” a ga. \x * \xo 10:17 \xt Jer 31:34\x* \m \v 18 Anɨb u hon nɨŋbun, God nɨpe nɨbi bɨ magöŋhalö nan si nan naij gɨpal gac u hadö nɨŋöm arö göp rö, God nɨp nan sabe gep bɨ gau wög ap mɨdagöp yabɨƚ. \s1 God mɨdöp söl auun \p \v 19-20 Añ mam bɨ. Jisas hañ romaŋ nɨpe ke hagape nɨpe ke nöp sabe gɨ ñöm ilön udöm uma u me, waƚɨj kub Ram Raul Mɨgan Uɫ Ke Yabɨƚ pɨƚ gɨla u pak gɨ dö gö, adan gɨsön nɨbö adan kamɨŋ arep ap hon böŋ nöp hiɨka. \x * \xo 10:19-20 \xt Mad 27:51; Hib 4:16\x* \p \v 21 Krais nɨpe hon God iƚ nɨpe mɨdpun gau, bɨ ram nap nɨbö rö mɨdöm, God Nɨp Nan Sabe Gep Bɨ Kub Yabɨƚ hon u mɨdöp. \v 22 Anɨb u me, Krais nan si nan naij gɨpun gac u hadö ƚɨk gɨ yuö, gasɨ magö hon mɨd aij göp nɨŋöm hon ñɨg pak aij gɨpun rö uɫ nöp mɨdun, God manö aij u nɨŋ ud pɨdöŋ gun, gasɨ añɨ nöp nɨŋun, God mɨdöp au söl arun. \x * \xo 10:22 \xt Lep 8:30; Esi 36:25; Ep 5:26\x* \v 23 God pör nöp hagöp rö nöp gɨnab u me, God hanɨp dam ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au ud arnab a göp manö nɨŋö anɨbu nɨŋ ud pɨdöŋ gun gasɨ halö abad mɨdaiun. God hainö anɨg gɨnab manö u nɨbi bɨ gau hag ñɨbun rö, hon ke gasɨ añɨ anɨbu nöp nɨŋ ud pɨdöŋ göl gɨ mɨdaiun. \v 24 Pen añ mam bɨ rɨmnap kalɨp mɨdmagö lun gɨ aij gɨno, kale pen nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp mɨdmagö löm gɨ aij gɨlö, añ mam gau pen pen ud aij gun, gɨ ñun, pen pen mɨdmagö lun, gɨ aij gun. Gasɨ u nöp nɨŋöl gɨ mɨdaiun. \v 25 Nɨbi bɨ rɨmnap God Manö nɨŋun a göm apöm magum gɨmɨdal u pen hainö arö gɨpal rö, gagun. Bɨ Kub ado gɨ apöm manö kub hagnab ñɨn u söl mɨdöp a gun, ap magum gun, manö aij nɨŋbun u, pen pen hag ñöl gun, jɨm ñöl mɨdaiun. \x * \xo 10:25 \xt Hib 3:13\x* \s1 Krais nɨp arö gɨnabun u, böŋ nöp ap lug pakun rö löp \p \v 26 Krais manö aij manö yuö u haglö nɨŋ aij gun, pen ado gɨ nan si nan naij adö u kauyaŋ göl gɨ mɨdnabun u, nan ap God nɨp sabe gɨ ñɨno gac hon u ƚɨk gɨ yunɨm rö lagöp. \x * \xo 10:26 \xt Hib 6:4-8\x* \v 27 Adö anɨbu, adan hon ap mɨdageinab. God nɨp pɨñɨŋ gun, manö kub u abe, mab mɨɫaŋ kub God koƚmaƚ nɨpe gau kalɨp in hij gɨ lugnɨg gab u abe abad mɨdeinabun. \x * \xo 10:27 \xt Ais 26:11\x* \v 28 Mosɨs lo manö kalɨ kƚiñ rɨka u, nɨbi bɨ nɨŋlö, nan yɨharɨŋ rö lö, rɨb rɨkeila u, nɨbi bɨ mɨhau aka mɨhau nɨgaŋ amgö nɨŋlö, manö kub gɨmɨdal ñɨn u, kalɨp mög nɨŋnɨm rö lagö, bɨ manö ud asɨkep gau manö anɨbu nɨŋ aij göm haglö böŋ nöp al pak lɨmɨdal. \x * \xo 10:28 \xt Dud 17:6; 19:15\x* \v 29 Anɨb u, nɨbi bɨ God Ñɨ nɨpe u nöp aƚeb aƚeb ñɨnaböl u, God nɨbi bɨ manö kub hagnab ñɨn u kalɨp manö kub hagöm, kalɨp pen ilön naij ñɨnɨg gab. God Ñɨ nɨpe nɨp aƚeb aƚeb ñɨnaböl anɨbu, Krais hagape nɨpe ke hanɨp God aip ud jɨm ñöl lɨnam a göm yua u, kalɨp nan yɨharɨŋ rö lö, anɨg gɨnaböl. Pen God Ana kalɨp mög nɨŋöb u, nɨp u rö nöp aƚeb aƚeb ñɨnaböl. \x * \xo 10:29 \xt Eks 24:8\x* \v 30 Hon nɨŋbun God Bɨ Kub nɨpe haga, “Nɨbi bɨ nan si nan naij gɨpal gau, yad añɨ kalɨp pen gɨ naij gɨnabin,” a ga. Pen manö ap haga, “Bɨ Kub nɨpe ke nɨbi bɨ nɨpe gau kalɨp manö kub hagnab,” a ga. \x * \xo 10:30 \xt Dud 32:25-36\x* \v 31 Pen God Bɨ Kub pör pör mɨdöp u, nɨbi bɨ gau kalɨp manö kub hagnab u nɨŋlö anɨnɨn gö pɨñɨŋ gɨnaböl. \s1 God Manö hagöp rö nöp gɨno arnɨm \p \v 32 Pen nöd gɨmɨdim u hauƚ gagmim. Krais mailö aij kalöp pak ñö manö aij nɨpe u nɨŋ udpe, nɨbi bɨ rɨmnap kalöp marö kub ñɨla u pen nɨp arö gagpe. \v 33 Ñɨn rɨmnap kalöp manö naij hagöm, gɨ naij gɨmɨdal u pen gasɨ anɨbu nɨŋagmim, Krais nɨbi bɨ mɨgan rɨmnap kalɨp gɨ naij geila anɨb gau adö armɨdim. \v 34 Nɨbi bɨ Krais manö aij u nɨŋ udlö, nagɨ lɨla gau, mög nɨŋmɨdim. Bɨ kub ram mɨnöŋ kale abadpal gau apöm nan kale magöŋhalö ud gau nɨbö gau nɨbö pɨƚɨ gɨ ud arlö, gasɨ iru nɨŋagmim, aij gö nɨŋöl gɨ, kale nan pɨƚɨ gɨ ud aragep, nan aij yabɨƚ pör pör nöp mɨdnab u gasɨ nɨŋöl gɨ nöp mɨdmɨdim. \x * \xo 10:34 \xt Mad 6:20; 19:29\x* \v 35 Anɨb u, hain hain gagmim; kƚö gɨmim gasɨ halö mɨdeinabim u, God kalöp pen nan aij yabɨƚ ñɨnab. \v 36 Krais manö aij nɨŋ udpim u arö gagmim. God Manö hagöp rö nöp gɨpe arö me, God Manö hagöp rö nöp kalöp nan aij anɨbu ñɨnab. \v 37 God Manö u nɨŋun nɨŋbun, manö ap kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, \q1 “Magö uƚep nöp ap mɨdöp \q2 Bɨ aunɨg gab u aunab. \x * \xo 10:37 \xt Hab 2:3-4\x* \q1 \v 38 Pen nɨbi bɨ kamɨŋ aij yad gau, \q2 yɨp nɨŋ udöm kamɨŋ mɨdeinaböl. \q1 Pen nɨbi bɨ rɨmnap yɨp arö gɨnaböl u, \q2 yɨp aij gagnab,” a gɨla. \p \v 39 Pen hon nɨbi bɨ God nɨp arö göm ap lug paknaböl rɨmnap mɨdagpun; nɨbi bɨ nɨp nɨŋ udöm, pör pör nöp kamɨŋ mɨdeinaböl gau mɨdpun. \c 11 \s1 Nɨŋ udep magö u \p \v 1 Nɨbi bɨ God Manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, God nɨp nɨŋ udpal gau, God Manö hainö kalöp gɨ aij gɨnabin a göp u, kale gasɨ mɨhöp wasö, God Manö hagöp rö nöp nɨŋ ud pɨdöŋ gɨpal. Nɨbi bɨ God Manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, God nɨp nɨŋ udpal gau, God Manö nan anɨb gau anɨg göl anɨg göl mɨdöp a göp u, kale nan anɨb gau amgö nɨŋagpal u pen kale gasɨ mɨhöp wasö, God Manö hagöp rö nöp nɨŋ ud pɨdöŋ gɨpal. \x * \xo 11:1 \xt 2Ko 5:7\x* \v 2 Nɨbi bɨ rɨmnap hadame nöp gau, mɨñi nöp kalɨ kƚiñ rɨkajɨn rö gɨla rö, God nɨp aij ga. \p \v 3 God nɨp nɨŋ udun, God Manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a gɨpun u me, nan kumi kabö adö laŋ abe, nan mɨnöŋ naböŋ iƚ i abe, God nan ap udöm gɨ laga, God manö u nöp hagö la u, nɨŋbun. \x * \xo 11:3 \xt Jen 1:1; Sam 33:6; Jon 1:3\x* \s1 Ebol, Inok, Noa God nɨp nɨŋ udla \p \v 4 Hadame nöp bɨ ne Ebol God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a ga u me, nan dapöm God nɨp pak sabe gɨ ñö, God nɨŋö aij ga. Pen nɨmam Ken nan dapöm sabe gɨ ña u, God nɨŋö aij gaga. \p Ebol nɨpe God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a ga u me, God nɨp pen bɨ kamɨŋ aij yad a göm, nan sabe gɨ ña u nɨŋöm, yɨp aij göp a ga. Ebol umöm arö, mɨñi aip mɨdagpun u pen, nɨpe God nɨp nɨŋ uda aiud anɨbu, hanɨp nɨbi bɨ rɨmnap gasɨ ñöl gɨ nöp mɨdöp. \x * \xo 11:4 \xt Jen 4:3-10\x* \p \v 5 Pen Inok nɨpe u rö nöp God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, God nɨp nɨŋ ud mɨd damöm umaga. God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a ga u me, God nɨp pen bɨ kamɨŋ aij yad a göm, kamɨŋ nöp ud ara. Nɨbi bɨ nɨp uƚhai uƚhai nɨŋ wasö gɨla; God nɨpe ke nɨp dam ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au ud ara. \x * \xo 11:5 \xt Jen 5:21-24\x* \v 6 Nɨbi bɨ God nɨp nɨŋ udöm, God Manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a gɨnaböl gau nöp, God nɨŋö aij gɨnab. Nɨhön gɨnɨg: nɨpe kamɨŋ mɨdöp rö, nɨp sabe gɨno, hanɨp manö hagöp rö gɨnab a gɨpal nɨbi bɨ gau nöp ud aij gɨnab. \p \v 7 Pen Noa nɨpe u rö nöp God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, God hagöp rö nöp gɨnab a göm, haga rö nöp ga. God Noa nɨp möŋ kub paknab a gö, Noa amgö nɨŋaga u pen God nɨp nɨŋ uda rö, manö nɨŋö hagöp a göm, ñɨg magɨb kub u gɨ la. Ñɨg magɨb kub anɨbu gɨ löm, nɨbi nɨpe ñɨ pai nɨpe gau magöŋhalö raul mɨgan anɨbu arlö, möŋ kub yabɨƚ u ala pen kamɨŋ mɨdeila. Pen God möŋ kub paknab a gö, amgö nɨŋaga ñɨn u, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm gö arö ñɨg magɨb gɨ la u me, God nɨp bɨ kamɨŋ aij yad a ga. Nɨpe kamɨŋ arö nɨŋöl gɨ, nɨbi bɨ manö nɨpe rɨb jula gau nɨbi bɨ nan si nan naij nöp göl gɨ mɨdeila u waiö mɨdöp. \x * \xo 11:7 \xt Jen 6:13-22; 7:1\x* \p \v 8 Bac iƚaŋ Ebraham u rö nöp God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, haga rö nöp ga. Nap ram mɨnöŋ u mɨdö nɨŋöl gɨ God haga, “Ñɨ pai ne yag daunabön yag daulö arnab gau, kalöp ram mɨnöŋ kub ap böŋ nöp hagnabin u me, ammön anɨb gau mɨdaimön,” a ga. God anɨg hagö, Ebraham ram mɨnöŋ anɨbu mɨdöp gau a göm nɨŋaga; God yɨp abad mɨdeinab a göm, haƚöwaƚö ara. \x * \xo 11:8 \xt Jen 12:1-5\x* \v 9 Pen God ram mɨnöŋ nɨp hag la am mɨdeia ram mɨnöŋ anɨbu ram mɨnöŋ nɨpe wasö, nɨbi bɨ rɨmnap ram mɨnöŋ kale. Nɨpe bɨ mɨlö gau nɨbö rö mɨdeia. Nɨpe anɨg göl mɨdöm, sel ram nöp göm han ajöm, ñɨ nɨpe Aisak nɨp yag daua. Yag dauö kub göm, nap ga rö nöp sel ram nöp han ajeia. Aisak ñɨ nɨpe Jekop nɨp yag dauö kub göm, u rö nöp sel ram nöp han ajeia. Pen God ram mɨnöŋ nɨp hag löm Ebraham nɨp haga u, ñɨ nɨpe Aisak Jekop kalɨp u rö nöp hag la. \x * \xo 11:9 \xt Jen 35:12\x* \v 10 Pen Ebraham God ram mɨnöŋ kƚö aij pör mɨdeinab a göm gɨ la u, am mɨdeinabin a gɨ gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdeia. \p \v 11 Ebraham bɨ mɨƚep löm, nɨbin Sara nɨbi wasöke mɨƚep yabɨƚ löm, mɨdailö. Pen Ebraham God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, hagöp rö nöp halɨp gɨnab a göm, ñɨ Aisak nɨp yag daulö. \x * \xo 11:11 \xt Jen 18:11-14; 21:2; Ro 4:19\x* \v 12 Ebraham bɨ hadö umöb rö mɨdeia u pen ñɨ nɨpe anɨbu rɨkö, rɨk dam dapɨl gɨlö, hon nɨbi bɨ iru nɨbanö yabɨƚ, gapɨ kumi kabö laŋ au iru nɨbanö yabɨƚ mɨdöp rö, kabö kuƚup airan ñɨg goƚ au iru nɨbanö yabɨƚ mɨdöp rö, wö ral nɨŋagpal rö u, mɨdpun. \x * \xo 11:12 \xt Jen 15:5; 22:17\x* \p \v 13 Bɨ hadame nöp hagabin anɨb gau, God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, hagöp rö nöp hanɨp gɨnab a göm, umla. God kalɨp nɨhön nɨhön hagö, hagöp rö nöp hanɨp gɨnab a göm, nɨp nɨŋ ud mɨdeila u pen God haga anɨbu gö nɨŋöm umagla. God kalɨp nɨhön nɨhön haga u, amgö nɨŋagöm, mɨlö gau nɨbö rö gasɨ kale nöp nɨŋöm, hainö God nan aij hanɨp ñɨnab a ga u hanɨp ñɨnab, a göm, aij gö nɨŋöl gɨ mɨdöm umla. Mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i mɨdöm hagmɨdal, “Hon nɨbi bɨ ke gau nɨbö yɨharɨŋ apun mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i mɨdpun,” a gɨmɨdal. \x * \xo 11:13 \xt Jen 23:4; 1Kr 29:15; Sam 39:12; 1Pi 2:11\x* \v 14 Nɨbi bɨ manö anɨbu rö hagpal gau, ram mɨnöŋ hon yɨjɨg göl ap mɨdöp u a gɨ gasɨ u nɨŋöm, anɨg hagpal. \v 15 Ram mɨnöŋ kale arö göm aula u gasɨ arö, ado gɨ arblap pen ado gɨ aragla. \v 16 Pen gasɨ kub kale ara God ram mɨnöŋ aij kumi kabö adö laŋ au. God nɨpe pen kalɨp ram mɨnöŋ ap gɨ lɨ aij ga u me, kale God nɨp God hon a gɨpal u, nɨpe nɨŋö nable gagöp. \p \v 17-19 Pen God, Ebraham hagnabin rö gɨnab aka göm, nɨp haga, “Ñɨ ne Aisak, ‘Rɨkö rɨklö rɨk dam dapɨl gɨlö iru mɨdeinaböl,’ a gɨnö ñɨ u nöp, nɨp dam al pak lɨmön, yɨp sabe gɨ ñɨmön,” a ga. Hagö, Ebraham God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, yɨp hagöp rö nöp gɨnab a göm haga, “Ñɨ yad anɨbu rɨkö rɨklö rɨk dam dapɨl gɨlö iru mɨdeinaböl a ga manö u arö gagnab; ñɨ yad añɨ yabɨƚ u al pak lɨnö, nɨpe gö kauyaŋ uraknab,” a göm, ñɨ nɨpe Aisak nɨp dam bɨd adö u nagɨ adɨk löm, ru udöm bɨg lɨnɨg gö, God haga, anɨg gagmön a ga. Anɨb u, ñɨ nɨpe Aisak nɨp hadö böŋ nöp uma rö la u pen nɨp kamɨŋ udöm dam ado gɨ ara. \x * \xo 11:17-19 \xt Jen 21:12; 22:1-14; Ro 4:17\x* \p \v 20 Aisak pen kub göm ñɨ mɨhau yag daua. Ñɨ ap hib nɨpe u Jekop; ñɨ ap hib nɨpe u Iso. Pen nap Aisak u rö nöp God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, bɨ mɨƚep yabɨƚ löm, God hagöp rö nöp gɨnab a göm, ñɨ nɨpe mɨhau kalɨp nan aij hainö gɨnab manö u rɨmnap nöd hag ña. Umö, hainö haga rö nöp ga. \x * \xo 11:20 \xt Jen 27:27-29,39-40\x* \p \v 21 Pen ñɨ nɨpe Jekop u rö nöp God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, hagöp rö nöp gɨnab a göm, bɨ mɨƚep yabɨƚ löm söl umnɨg ga ñɨn u, ilöŋ adɨŋ ud ajep nɨpe u udöm, God hib nɨpe hagö adö arö nɨŋöl gɨ, ñɨ nɨpe Josep ñɨ rɨka mɨhau u kalɨp hagöm, God kalɨp mɨhau ud aij göm abad mɨd aij gɨnɨm, a ga. \x * \xo 11:21 \xt Jen 47:31–48:20\x* \p \v 22 Pen ñɨ nɨpe Josep u rö nöp God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, hagöp rö nöp gɨnab a göm, bɨ mɨƚep yabɨƚ löm söl umnɨg ga ñɨn u, Isrel nɨbi bɨ nɨpe gau kalɨp haga, “Hainö ram mɨnöŋ Ijip i arö gɨmim, ado gɨ ram mɨnöŋ Kenan arnabim. Ñɨn anɨbu, le yad gau halö dammim anɨg anɨg gɨmim,” a ga. Hagöm umö, hainö kalɨp haga rö nöp gɨla. \x * \xo 11:22 \xt Jen 50:24-25; Eks 13:19\x* \s1 Mosɨs nɨp yag dapil pi gɨlö \p \v 23 Mosɨs nɨme nap ber u rö nöp God nɨp nɨŋ udmil, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a gɨmil, hagöp rö nöp gɨnab a gɨmil, ñɨ Mosɨs nɨp yag daumil, kƚiñ aij mɨdeia u nɨŋmil, rakɨn mɨhau nɨgaŋ pi gɨlö mɨdeia. Ijip Kiŋ Pero nɨp pɨñɨŋ gaglö. \x * \xo 11:23 \xt Eks 1:22; 2:2\x* \v 24 Mosɨs kub göm, nɨpe u rö nöp God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, hagöp rö nöp gɨnab a göm haga, “Yɨp Pero pai nɨpe ñɨ nɨpe hagagöl. \v 25-26 Mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i nan si nan naij göl gɨ mɨdnö, yɨp aij gagnab; pör pör mɨdeinam a gem, Mesaia nɨp nɨŋ udnö, yɨp hag junaböl u aij; pen Ijip nɨbi bɨ arep auep nan aij aij kale gau yɨp aij gagöp a ga. Yad nɨbi bɨ God lau adö mɨdlö, kalɨp gɨ naij gɨpal gau aip magum gem mɨdeinam,” a ga. \p \v 27 Pen Mosɨs nɨpe God amgö nɨŋagep u nɨp nɨŋ udöm, waiö nɨŋnɨm rö lö, Kiŋ Pero nɨp mulu kal nɨŋa u pɨñɨŋ gaga. God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, hagöp rö nöp yɨp abad mɨdeinab a göm, God haga rö nöp göm, Isrel nɨbi bɨ kalɨp uɫ gɨ Ijip arö göm aua. \v 28 Pen Mosɨs nɨpe God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, hagöp rö nöp hanɨp gɨnab a göm, hagö, Isrel nɨbi bɨ Pasopa sipsip pi gau paköm, hagape udöm ajöŋ iƚ böŋ böŋ yulö pɨsmas gɨ pakö, naböŋ adö laŋ abe yulö pɨsmas gɨ pakö, ejol apöm Ijip nɨbi bɨ ñɨ nöd yag daula gau magöŋhalö al pak löl gɨ, Isrel nɨbi bɨ ram kale u amöm ñɨ nöd kale gau al pak laga. \x * \xo 11:28 \xt Eks 12:21-30\x* \p \v 29 Isrel nɨbi bɨ God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, hagöp rö nöp hanɨp gɨnab a gɨlö, Ijip kai kalɨp rɨdɨk gɨlö, amöm ñɨg solwara Hagape u rɨknɨg gɨlö nɨŋöl gɨ, God gö ñɨg anɨbu ƚɨƚɨ gɨ böŋ böŋ arö, mɨnöŋ mɨƚep adö u rö amöm, böŋ lödaŋ arla. Pen Ijip kai kalɨp yu gɨ dam aŋ anɨbu aueila, ñɨg apöm kalɨp paƚu gö magöŋhalö ñɨg ñɨŋöm um hakla me. \x * \xo 11:29 \xt Eks 14:21-31\x* \p \v 30 Pen hainö Isrel nɨbi bɨ God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, hagöp rö nöp gɨnab a göm, amöm daun kub Jeriko kabö waryö kƚö u ñɨn unbö mudun u gɨgabö gɨlö gɨlö, kabö waryö u böŋ nöp lug paka. \x * \xo 11:30 \xt Jos 6:12-21\x* \p \v 31 Bɨ si udep nɨbi Rehap u, God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, nɨbi bɨ nɨpe God manö nɨpe arö gɨla gau aip umaga. Nɨhön gɨnɨg: bɨ Isrel mɨhau daun kub Jeriko arlö, kalɨp mɨhöŋ al pak lɨnɨg gɨlö, God Rehap hagö, ram mɨnöŋ hon nɨŋ lɨnɨg aubil a göm, ud amdam gö, kamɨŋ mɨdmil ado gɨ arlö. \x * \xo 11:31 \xt Jos 2:1-21; 6:21-25; Jem 2:25\x* \p \v 32 Pen nɨbi bɨ God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a gɨlö, kalɨp ke yabɨƚ ga aiud gau aige göl gem mɨlöbö hagnam. Bɨ ne Gidion, Barak, Samson, Jepda, Depid, Samyuel bɨ gau abe, bɨ God manö hagep gau abe gɨla gɨla rö hagnö, manö mɨlö kub arnab. \x * \xo 11:32 \xt Jaj 6:11–8:32; 4:6–5:31; 13:2–16:31; 11:1–12:7; 1Sa 16:1–1Ki 2:11; 1Sa 1:1–25:1\x* \v 33 Nɨbi bɨ anɨb gau God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, rɨmnap nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke rɨmnap kalɨp yu gɨ yula. Kale gɨ aij gɨla rö, God gɨnabin a ga rö nöp kalɨp ga. Rɨmnap kalɨp kain hapeb laiön mɨdeila aŋ u ud yula, God kalɨp abad mɨdö hauagla. \x * \xo 11:33 \xt Dan 6:1-2\x* \v 34 Pen rɨmnap mab kub ineia aŋ u ud yula inaga. Rɨmnap ru mɨlö kɨd udöm kalɨp bɨnɨg lun a gɨla u pen pɨñɨŋ gɨ arla. Nɨbi bɨ rɨmnap nɨbi bɨ hain u pen God kalɨp abad mɨdeia kal kƚö yabɨƚ mɨdeila. Pen pen göl gɨ, amöm ami bɨ ram mɨnöŋ ke nɨbö gau kalɨp yu gɨ yula. \x * \xo 11:34 \xt Dan 3:23-27\x* \v 35 Nɨbi rɨmnap nugmul bɨ ñɨ pai kale gau umeila, God nɨp nɨŋ udöm sabe gɨlö, nɨpe gö kauyaŋ urakla. \p Nɨbi bɨ rɨmnap God nɨp nɨŋ udeila rö, kalɨp ilön ñɨla. God nɨp arö gɨblap, kalɨp hubɨk yulö kamɨŋ arblap u pen, umno God hanɨp gö urakun ram mɨnöŋ aij nɨpe au pör pör mɨd aij gun a göm, God nɨp cɨg göl gɨ nöp mɨdöm nɨp arö gaglö, kalɨp rapɨn gɨ naij göm ilön mab ñɨlö ñɨlö umla. \x * \xo 11:35 \xt 1Ki 17:17-24; 2Ki 4:25-37\x* \v 36 Rɨmnap kalɨp hag juöm, ilöŋ ud rapɨn pakla. Rɨmnap adɨköm nagɨ yula. \x * \xo 11:36 \xt 1Ki 22:26-27; 2Kr 18:25-26; Jer 20:2; 37:15; 38:6\x* \v 37 Rɨmnap kabö ju pak lɨlö umla. Rɨmnap kalɨp so udöm rɨb gɨ dö gɨ adɨŋ adɨŋ lɨla. Rɨmnap ru mɨlö kɨd udöm, kalɨp böŋ nöp bɨnɨg lɨla. Rɨmnap kalɨp pör nöp gɨ naij göm, yuk gɨlö gɨlö uɫham yabɨƚ mɨdöm, nɨbi bɨ mög gep rö mɨdöm, kaj meme sipsip hañ udöm waƚɨj rö yɨmöm gɨ ajmɨdal. \x * \xo 11:37 \xt 2Kr 24:21\x* \v 38 Pen nɨbi bɨ gau nɨbi bɨ aij yabɨƚ; nɨbi bɨ naij gau aŋ kale au mɨdagaiblap. Hon aip mɨdep rö lagöp a göm, kalɨp gɨ naij gɨlö gɨlö, pɨñɨg gɨ am ram mɨnöŋ kabö nöp mɨdöp aŋ gau mɨdöm, kabö mɨgan mɨnöŋ mɨgan gau han ajmɨdal. \p \v 39 Nɨbi bɨ hagabin anɨb gau, God nɨp nɨŋ udöm, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a göm, hagöp rö nöp gɨnab a gɨlö, God kalɨp magöŋhalö, gɨ aij yabɨƚ gɨmim nɨbi bɨ kamɨŋ aij yad mɨdpim, a ga. Pen God kalɨp nan aij ñɨnabin a ga u, nan aij u ñɨn anɨbu udagla. \v 40 Nɨhön gɨnɨg: God hanɨp nan aij yabɨƚ ñɨnɨg gabin a göm gasɨ nɨŋa rö, ñɨn hain añɨ anɨbu nöp, kale nɨbi bɨ gau abe, hon nɨbi bɨ abe hanɨp magöŋhalö udö, seg am jɨm ñöl nɨbi bɨ uɫ nɨpe mɨdeinabun. \c 12 \p \v 1 Pen nɨbi bɨ iru nöp hagajɨn anɨb gau hanɨp bɨg gɨgabö göl gɨ mɨdpal rö, nan gasɨ kub nɨŋbun gau arö gun, nan si nan naij hanɨp yɨŋɨd cɨg gɨnɨm rö löp u arö gun, kƚö gun adan hanɨp hag la u gɨ dö gɨ arun. \x * \xo 12:1 \xt 1Ko 9:24-25\x* \v 2 Jisas haga rö, hon God nɨp nɨŋ udun, God manö hagöp u manö nɨŋö hagöp a gun, hainö God manö hagöp u magöŋhalö waiö nöp nɨŋ aij gɨnabun. Jisas nɨp mab kros ba laŋ al pak lɨnɨg gɨlö, yɨp bɨ naij rö al pak lɨlö nable udnabin a göm hagaga. Hainö ram mɨnöŋ kumi kabö adö lagod au mɨñ mɨñ yabɨƚ gɨnabin a göm, hanɨp nɨbi bɨ a göm umöm, urak am God ñɨmagö yɨjɨg adö böŋ lau asɨka. Anɨb u, pör pör nöp Jisas nɨp nöp gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdaiun. \p \v 3 Nɨbi bɨ iru nöp Jisas nɨp mulu kal nɨŋöm gɨ naij göm gɨlö arö, nɨpe pɨñɨŋ gaga u nɨŋmim. Jisas ga adö anɨbu nɨŋmim, anɨg unbö rö nöp gɨmim, gasɨ halö mɨdmim, God hagöp rö nöp göl gɨ mɨdaimim. \v 4 Jisas nɨpe Seden aip pen pen ga u, bɨ gau nɨp mab ba laŋ al pak lɨlö uma. Kale pen, Seden kalöp nan si nan naij gɨnɨg ɫɨp gö, anɨg gagun a gɨmim, nɨp aip pen pen gɨpim u, kalöp al pak lagpal. \v 5 God kalöp ñɨ pai yad a göm manö aij hagö God Manö u kalɨ kƚiñ rɨkla u hauƚ gɨpim akaŋ Nɨpe haga, \q1 “Ñɨ pai yad gai i! \q2 Bɨ Kub u kalöp rɨmɨd uknɨg marö ñɨnab u, \q2 gasɨ kub nɨŋagmim. \q1 Bɨ Kub kalöp hag gɨnab u, \q2 hanɨp böŋ nöp arö göp a gɨmim, \q2 gasɨ iru nɨŋagmim. \q1 \v 6 Bɨ Kub nɨbi bɨ mɨdmagö löp gau kalɨp rɨmɨd uknab. \q2 Ñɨ pai nɨpe gau me, kalɨp magöŋhalö marö ñɨnab,” a ga. \x * \xo 12:6 \xt Job 5:17; Pro 3:11-12; Rep 3:19\x* \p \v 7 Anɨb u, uɫham mɨdeinabim u, gasɨ iru nɨŋagmim; God hanɨp rɨmɨd ukab a gɨmim gasɨ halö mɨdaimim. Kale nɨŋbim, nap bɨ gau ñɨ pai kale gau magöŋhalö rɨmɨd ukpal. \x * \xo 12:7 \xt Dud 8:5\x* \v 8 God nɨpe ñɨ pai nɨpe magöŋhalö rɨmɨd uknab. God kalöp rɨmɨd ukagnab u, kale ñɨ pai nɨpe wasö, ñɨ pai nap halö mɨdagpim u me, kalöp rɨmɨd ukagnab. \v 9 Bapi hon mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i gau, hanɨp rɨmɨd uklö, aij ukpal u a gun nɨŋbun. Anɨb u rö, Bapi hon kumi kabö adö laŋ mɨdöp u hanɨp rɨmɨd ukö, aij yabɨƚ anɨg göp a gun nɨŋun kamɨŋ mɨdaiun. \p \v 10 Bapi hon mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i rɨmɨd ukpal gau, ñɨ pai mɨdaino pro magö u nöp, gasɨ kale ke nɨŋöm hanɨp rɨmɨd ukpal. Pen God hanɨp a göm, uɫ mɨdpin rö nöp mɨdeilaŋ a göm, hanɨp rɨmɨd uköp. \v 11 God hanɨp rɨmɨd uköp magö u aij gagöp u pen rɨmɨd ukö, nagɨ aij adö anɨbu nɨŋun, agamɨj mɨdun gɨ aij göl gɨ nöp mɨdeinabun. \x * \xo 12:11 \xt Jem 3:17-18\x* \s1 God nan nɨpe gau nöp gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdaimim \p \v 12 Anɨb u me, ñɨn ma kaƚa gö auöp u, yɨharɨŋ göp a gɨmim, urak amɨl apɨl gɨpe kƚö gɨnɨm. \x * \xo 12:12 \xt Ais 35:3\x* \v 13 Adan yɨjɨg göl aij aij adö u arbe, rɨmnap ma pɨg juainɨm, kƚö gɨmim ammim gɨpe gɨpe, kamɨŋ lɨnab. \x * \xo 12:13 \xt Pro 4:26\x* \p \v 14 Nɨbi bɨ gau aip magöŋhalö jɨm ñöl mɨdaiun a gɨmim mɨdaimim u pen God nɨbi bɨ uɫ nɨpe mɨdaimim. God nɨbi bɨ uɫ nɨpe gau nöp Bɨ Kub u nɨp nɨŋnaböl. \p \v 15 Kale nɨŋ aij gɨmim, God hanɨp mög nɨŋöm ud aij göp u arö gagmim. Nɨŋ aij gɨmim, aŋ kale gau nɨbi ap bɨ ap gasɨ naij nɨŋöm, nɨbi bɨ rɨmnap gasɨ naij anɨbu hageinab u, kale pen u rö nöp gɨlö gɨlö, nɨbi bɨ iru nöp kalɨp asɨŋ uɫ gɨnɨm rö löp. \v 16 Nɨŋ aij gɨmim, aŋ kale gau nɨbi bɨ ap nɨbi si bɨ si gagnɨm. Kale magöŋhalö God nan nɨpe gau nöp gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdaimim. Iso hadame nöp ga rö gagmim. Iso nɨpe God nan nɨpe gau gasɨ nɨŋagöm, kɨyö lö, nan ñɨŋɨn a göm, God nap Aisak nan aij ña u, Aisak ñɨ nɨpe nöd u Iso nɨp ñɨnɨg ga u, Iso ñɨ nöd mɨdöm udböp u, pen nan aij anɨbu nan yɨharɨŋ rö lö arö göm, nan magö u nöp uda. \x * \xo 12:16 \xt Jen 25:29-34\x* \v 17 Pen kale nɨŋbim, nap Aisak nan aij ñɨ nöd Iso nɨp ñɨnɨg ga nan aij anɨbu, Iso udaga u me, hainö mög gö mɨɫöŋ göl gɨ, kauyaŋ udnam a göm, adan udnɨm ap mɨdagö, mög yabɨƚ gö mɨɫöŋ gɨ mɨdeia. \x * \xo 12:17 \xt Jen 27:30-40\x* \s1 God pör kamɨŋ mɨdöp u ram mɨnöŋ nɨpe u aubim \p \v 18 Isrel nɨbi bɨ ram mɨnöŋ Sainai Dum mɨdöp u amöm dum anɨbu iƚ au aulö, mab kub yabɨƚ inöm, sɨbön yabɨƚ apöm, yɨgön kub udöm gö, amgö kale ke nɨŋla. Pen kale ram mɨnöŋ anɨbu rö auagpim. \x * \xo 12:18 \xt Eks 19:16-20; Dud 4:11-12\x* \v 19 Aƚɨŋ magö manö kub u hagöm, manö kumi kabö adö laŋ nɨbö ap hagö, nɨbi bɨ gau pɨñɨŋ göm Mosɨs nɨp hagla, “Ake! Manö hagab anɨbu rö, manö rɨmnap hagö nɨŋagun,” a gɨla. \x * \xo 12:19 \xt Eks 20:18-21; Dud 5:22-27\x* \v 20 Nɨhön gɨnɨg: God manö nöd hag la u Isrel nɨbi bɨ gau hag ñɨnɨg göm Mosɨs nɨp haga, “Nɨbi bɨ, kaj meme, kaj sipsip nan gau dum anɨbi auaiöl, kabö ju böŋ nöp pak lep,” a ga. Manö anɨbu nɨŋlö mɨdmagö aröp. \x * \xo 12:20 \xt Eks 19:12-13\x* \v 21 Nan ga anɨbu nɨŋöm pɨñɨŋ gɨla u, Mosɨs u rö nöp nɨŋöm haga, “Yad gɨl gɨl gem pɨñɨŋ gabin,” a ga. \x * \xo 12:21 \xt Dud 9:19\x* \p \v 22 Kale pen Sainai Dum anɨbu auagpim; kale Saion Dum aubim. Saion Dum aubim u, God pör kamɨŋ mɨdöp u ram mɨnöŋ nɨpe u aubim, ram mɨnöŋ Jerusalem kumi kabö adö laŋ, ejol iru nɨbanö yabɨƚ ñɨñɨ löl gɨ mɨdpal au, ram mɨnöŋ anɨbu aubim. \p \v 23 Nɨbi bɨ Krais manö aij u nɨŋ udlö, God kalɨp ñɨ nöd rö udöm, ñɨ pai yad a göm, hib kale ram mɨnöŋ nɨpe kumi kabö adö laŋ au kalɨ kƚiñ rɨköp; kale magum göm mɨñ mɨñ göl gɨ mɨdpal au, ram mɨnöŋ anɨbu ammim, Krais nɨp nɨŋ udpal kalɨp aip jɨm ñöl mɨdpim. Krais nɨp nɨŋ udpim u me, God nɨbi bɨ gau magöŋhalö manö kub hagnab God u aip jɨm ñöl mɨdpim. Nɨbi bɨ ram mɨnöŋ iƚ i mɨdöm, God nɨp nɨŋ udöm, God Manö hagöp rö göm, nɨbi bɨ kamɨŋ aij nɨpe mɨdöm, umöm ana kale am God aip nɨbi bɨ uɫ nɨpe mɨdpal gau, kalɨp aip jɨm ñöl mɨdpim. \v 24 Jisas nɨpe God manö aij gɨsön nɨbö dapöm bɨ aŋ nɨbö mɨdöp u, nɨp nöp aubim. Ken nɨmam Ebol nɨp al pak lö hagape yua u, manö kub yabɨƚ uda; pen Jisas hagape nɨpe u hanɨp a göm yua rö, God aip jɨm ñöl mɨdaiun rö löp. \x * \xo 12:24 \xt Hib 8:6; Jen 4:10\x* \s1 Nɨŋ aij gɨmim \p \v 25 Anɨb u, nɨŋ aij gɨmim. Nɨbi bɨ Sainai Dum iƚ au mɨdöm, God manö haga u udagla gau, kamɨŋ aröl rö laga rö u, God ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au nɨbö manö aij gɨsön nɨbö u haga u arö gɨnabun u, hanɨp u rö nöp kamɨŋ arun rö lagnab yabɨƚ. \x * \xo 12:25 \xt Hib 2:1-3; 10:26-29\x* \p \v 26 Ñɨn nöd anɨbu God kalɨp manö hagö nɨŋöl gɨ, munmon rö uda. Pen hanɨp haga, “Hainö unbö rö kauyaŋ gɨnö, mɨnöŋ naböŋ iƚ i abe, kumi kabö adö laŋ abe magöŋhalö aŋ aŋa gɨnab,” a ga. \x * \xo 12:26 \xt Hag 2:6\x* \v 27 “Kauyaŋ” a ga anɨbu nɨŋbun, nan pör mɨdageinab a göm gɨ la gau magöŋhalö ur gɨnab; nan pör pör mɨdeinab a ga nan gau nöp mɨdeinab. \v 28 Anɨb u, hon ram mɨnöŋ aŋa gagep, ram mɨnöŋ pör pör nöp pɨdöŋ mɨdep, ram mɨnöŋ aij yabɨƚ arnabun rö, aij a göl gɨ mɨdun, God nɨp nɨŋ ud pɨdöŋ gun, bɨ kub kƚö halö mɨdöp u gasɨ nɨŋöl gun, hib nɨpe hagno adö arnɨm. \v 29 God hon mab ke inab rö mɨdöp. \x * \xo 12:29 \xt Dud 4:24; 9:3\x* \c 13 \s1 Añ mam rɨmnap kalɨp mɨdmagö yabɨƚ lun \p \v 1 Krais nɨbi bɨ gau aip añ mam rö pen pen mɨdmagö löl gɨ nöp mɨdaimim. \v 2 Krais nɨbi bɨ gau nɨbö kalöp lau adö auaiöl, kalɨp ud aij gɨmim. Nɨbi bɨ rɨmnap, nɨbi bɨ gau nɨbö aulö, nɨbi bɨ yɨharɨŋ gau nɨbö auaböl a göm, hag wɨhai udöm, nɨbi bɨ wasö, ejol rɨmnap kalɨp hag wɨhai udla. \x * \xo 13:2 \xt Ro 12:13; Jen 18:1-8; 19:1-3\x* \v 3 Krais nɨbi bɨ rɨmnap nagɨ mɨdaiöl, hon aip nagɨ mɨdpun a gɨ gasɨ nɨŋmim kalɨp gɨ aij gɨmim. Krais nɨbi bɨ rɨmnap uɫham mɨdaiöl, hon aip uɫham mɨdpun a gɨ gasɨ nɨŋmim kalɨp gɨ aij gɨmim. \p \v 4 Ber mɨhau udmil, gɨ aij gɨpil. Kalɨp ber mɨhau gɨ naij gagöl. Pen ber mɨhau udmil, hainö nɨbi si bɨ si gɨnabil gau abe, bɨ praj nɨbi praj nɨbi si bɨ si gɨnaböl gau abe, God kalɨp manö kub yabɨƚ hagnab. \x * \xo 13:4 \xt Ep 5:5\x* \p \v 5 Nan hon udpun gau pro göp a gɨmim, uɫpö kɨƚno kɨbap gol mani nan gau gasɨ kub u nɨŋagmim. Nan pro hon mɨdöp u mel mɨdöp a gɨmim gasɨ u nɨŋmim. God haga, \q1 “Kalöp arö gagnabin; \q2 kale aip pör pör nöp mɨdeinabin,” a ga. \x * \xo 13:5 \xt Dud 31:6,8; Jos 1:5\x* \m \v 6 Anɨb u, gasɨ halö mɨdun hagun, \q1 “Bɨ Kub yɨp abad mɨdöp rö, pɨñɨŋ gagnabin. \q2 Nɨbi bɨ rɨmnap yɨp gɨ naij göl rö lagöp,” a gun. \x * \xo 13:6 \xt Sam 118:6\x* \p \v 7 Bɨ kub kalöp God Manö aij haglö nɨŋbe u gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdaimim. Kale God nɨp nɨŋ udöm, manö nɨpe hagöp rö gɨlö arö umla u gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdmim, anɨg unbö rö nöp göl gɨ mɨdaimim. \x * \xo 13:7 \xt 1Ko 4:16\x* \v 8 Jisas Krais nöd mɨdmɨdöp rö, uri anɨb unbö rö nöp mɨdöp; pen uri mɨdöp rö, hainö pör pör nöp anɨb unbö rö nöp mɨdeinab. \v 9 Nɨbi bɨ rɨmnap kalöp manö piral ke ke hagaiöl u, udagmim. God kalöp mög nɨŋöm, ud aij göm, abad mɨd aij göp u nöp gasɨ nɨŋmim, mɨdmagö aŋ kale daŋ pɨdöŋ udmim, gasɨ halö mɨdaimim. Pen nan ñɨŋeb lo gau gasɨ ap nɨŋagmim. Nɨbi bɨ nan ñɨŋeb lo gau hain göm mɨd aij gagnaböl. \x * \xo 13:9 \xt Ro 14:17\x* \v 10 God nɨp nan sabe gep bɨ gau, God sabe gep ram u mɨdöm, nan pak bɨd adö au God nɨp sabe gɨpal gau, nan bɨd hon adö mɨdöp u ñɨŋöl rö lagöp. \v 11 God nɨp nan sabe gep bɨ gau kaj kau kaj meme paköm hagape u dam God nɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ u nɨp ñɨlö, nɨpe pen nɨbi bɨ nan si nan naij gɨmɨdal a göm, God nɨp sabe gɨnɨg, dam Ram Raul Mɨgan Uɫ Ke Yabɨƚ u hoŋ göp. Nɨme u pen dam, mɨdpal höŋ adö au laulö böŋ nöp in habɨk lugöp. \x * \xo 13:11 \xt Lep 16:27\x* \p \v 12 Anɨb u rö, Jisas nɨbi bɨ nan si nan naij gɨpal gac anɨbu hagape yad ke ƚɨk gɨ yunam a göm, daun kub Jerusalem ajöŋ höŋ adö au amöm, ilön kub udöm, hagape lugö uma. \x * \xo 13:12 \xt Jon 19:17\x* \v 13 Anɨb u, nɨp hain gun, nɨbi bɨ yɨharɨŋ gau gɨlö aröp adö u arö gun, höŋ adö u arno, nɨp hag jula rö hanɨp u rö nöp hag juöl. \x * \xo 13:13 \xt Hib 12:2\x* \v 14 Nɨhön gɨnɨg: mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i pör pör mɨdaiun ka ap mɨdagöp u pen hainö ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au amun pör pör mɨdaiun a gun abad mɨdpun. \x * \xo 13:14 \xt Hib 11:10,16; 12:22\x* \p \v 15 Anɨb u, hon pör pör nöp Jisas Bɨ Kub hon a gun hib nɨpe hagno adö arnɨm. Anɨg gɨno, God amgö ilö nɨpe nan sabe gep aij rö lɨnab. \x * \xo 13:15 \xt Sam 50:14,23\x* \v 16 Nɨbi bɨ rɨmnap gau kalɨp ud aij gun gɨ aij gun, nan hon rɨmnap kalɨp nɨme lɨ ñun. Anɨg gɨno, God nɨŋöm nan sabe gep aij rö lö, ñɨñɨ lɨnab. \x * \xo 13:16 \xt Plp 4:18\x* \p \v 17 Bɨ kub kalöp abad mɨdpal gau, manö kale udmim, hagnaböl rö gɨmim. God wög gɨpun u, God nɨŋö aij gɨnɨm a göm gasɨ u nɨŋöl gɨ kalöp pör nöp nɨŋ aij göm abad mɨd aij gɨpal. Anɨb u, kale nan nɨhön gɨmim a gɨnaböl u, u rö nöp gɨmim. Anɨg geinabim u, aij gö nɨŋöl gɨ wög kale gɨnaböl. Pen hagnaböl rö gagnabim u, wög gɨnɨg gɨnaböl u gɨnaböl u pen aij gö nɨŋöl gɨ gagnaböl. Anɨg gɨlö, kalöp abad mɨd aij göl rö lagnab. \x * \xo 13:17 \xt 1De 5:12\x* \s1 God nɨp sabe gɨpe, nɨpe hanɨp abad mɨdainɨm \p \v 18 Pen God nɨp sabe gɨpe, nɨpe hanɨp abad mɨdainɨm. Hon gasɨ mɨhöp wasö, gasɨ añɨ nöp nɨŋun, nan nɨhön gɨnabun, God Manö hagöp rö nöp göl gɨ mɨdaiun a gɨ gasɨ u nöp nɨŋbun. \x * \xo 13:18 \xt Ap 24:16; 2Ko 1:12\x* \v 19 Yad nan kub ap kƚö gem kalöp hag nɨŋabin: God nɨp sabe gɨpe, nɨpe gö, mɨdpim u yɨŋɨd nɨnam. \p \v 20-21 God manö aij pör pör mɨdep u, Bɨ Kub Hon Jisas hagape nɨpe lugö uma manö aij anɨbu mɨdep nöp mɨdöp. Hagape nɨpe lugö umö God gö nɨpe urak Sipsip Mukep Bɨ Kub Yabɨƚ mɨdöp. God nɨbi bɨ ud aij gö agamɨj mɨd aij gɨnaböl u, kalöp u rö nöp nan aij ñö, nan nɨhön nɨhön God gɨmim a gɨnab u, gɨnabim. Pen Jisas Krais mɨdmagö aŋ hon daŋ mɨdöm, God nɨpe hanɨp nɨbi bɨ aigale nɨbi bɨ rö mɨdeinabun a gɨnab u, Jisas Krais hanɨp gö anɨb unbö rö nöp lɨnabun. Anɨb u, Jisas Krais hib nɨpe pör pör nöp hagno adö arnɨm. Anɨb unbö rö aij. \x * \xo 13:20-21 \xt Jer 32:40; Esi 37:26; 1Pi 2:25\x* \s1 Manö naböŋ rɨmnap \p \v 22 Pen añ mam bɨ. Köp uƚep kalɨ kƚiñ rɨkpin anɨbi, manö hagabin u nɨŋ aij gɨmim udmim. \p \v 23 Mam hon Dimodi nɨp nagɨ lɨla u, mɨñi höŋ auöp. Söl aueinab u, aip nɨnabul. \p \v 24 Bɨ kub kale gau abe, God nɨbi bɨ nɨpe gau abe, kalöp magöŋhalö “Mɨdpim?” a gabun. Krais nɨbi bɨ nɨpe ram mɨnöŋ Idali nɨbö gau kalöp “Mɨdpim?” a gaböl. \p \v 25 God kalöp magöŋhalö mög nɨŋöm ud aij göm abad mɨdaŋ.