\id 2CO - Kobon NT [kpw] -Papua New Guinea 2005 (web version -2013 bd) \h 2 Korid \toc1 Pol köp hain u Korid nɨbi bɨ kalɨp kalɨ kƚiñ rɨka \toc2 2 Korid \toc3 2Ko \mt1 2 Korid \mt2 Pol köp hain u Korid nɨbi bɨ kalɨp kalɨ kƚiñ rɨka \c 1 \p \v 1 Yad Pol. God yɨp hag lö, Krais Jisas manö ud arep bɨ ap mɨdem, mam hon Dimodi aip aui mɨdul, kalöp God nɨbi bɨ nɨpe daun kub Korid mɨdpim gau abe, Akaia Propins aŋ aŋ gau gau magöŋhalö mɨdpim gau abe, köp anɨbi kalɨ kƚiñ rɨkabin. \v 2 Kalöp hagabin, yɨp aij göp u, Bapi God abe Bɨ Kub Jisas Krais abe kalöp mög nɨŋmil ud aij gɨlö, agamɨj mɨd aij gɨmim. \s1 Pol God nɨp aij a ga \p \v 3 Bɨ Kub hon Jisas Krais Nap nɨpe God nɨp aij a gun. Bapi God ñɨ pai nɨpe mög mög nɨŋöm, ud aij göm, pör pör abad mɨd aij yabɨƚ göp. \x * \xo 1:3 \xt Ro 15:5\x* \v 4 Marö rɨmnap hanɨp auajɨp, nɨpe hanɨp abad mɨd aij göp u me, hon pen ado gun, nɨbi bɨ rɨmnap marö auajɨp, kalɨp u rö nöp ud aij gun abad mɨd aij gɨnabun. \v 5 Krais pɨg mɨdpun u me, nɨpe ilön uda rö hon u rö nöp ilön rɨmnap udpun. Pen Krais pɨg mɨdpun u me, nɨpe hanɨp pör pör abad mɨd aij göp nɨŋöm hon gasɨ halö mɨdpun. \x * \xo 1:5 \xt Sam 34:19\x* \v 6 Kale mɨd aij gɨmim gasɨ halö mɨdmim, am nɨpe aip pör pör mɨdeinabim a göm, Krais Jisas nɨpe marö rɨmnap hanɨp ñɨmɨdöp. Pen Krais nɨpe hanɨp abad mɨd aij göp rö, hon gasɨ halö mɨdpun u nɨŋnabim u me, marö rɨmnap kalöp aueinab u, Krais hanɨp u rö nöp abad mɨd aij gɨnab nɨŋöm mɨd aij gun a gɨmim, gasɨ halö mɨdeinabim. \v 7 Gasɨ hon nɨŋbun u, kale Krais nɨp arö gagnabim. Hol bɨ mɨhau ilön udpul rö, kale u rö nöp ilön udnabim; pen God halɨp mɨhöŋ ud aij göp rö, kalöp u rö nöp ud aij göm abad mɨd aij gö, gasɨ halö mɨdeinabim. \p \v 8 Pen añ mam bɨ nɨŋmim. Hol bɨ mɨhau Esia Propins mɨdul, marö kub udul uɫham yabɨƚ mɨdailo. Kamɨŋ mɨdaiul rö lagöp, hadö umnabul a gɨlo. \x * \xo 1:8 \xt Ap 19:23; 1Ko 15:32\x* \v 9 Hadö umnɨg gabul a gɨlo. Pen ga adö anɨbu, hol gasɨ kub yabɨƚ nɨŋmɨdul u me, hol ke kƚö mɨdpul a gul hagagpul; God nɨbi bɨ umbal gau gö urakpal u nöp halɨp abad mɨdö nɨŋöl gɨ mɨdpul, a gɨpul. \v 10-11 Halɨp böŋ nöp al pak löl rö la u pen nɨpe halɨp ud kamɨŋ yua u me, uri nɨpe halɨp kauyaŋ ud kamɨŋ yunɨg gab. Kale God nɨp sabe göl gɨ mɨdpe, hainö gau abe nɨpe u rö nöp halɨp ud kamɨŋ yunab a gul gasɨ halö mɨdpul. Anɨb u, nɨbi bɨ iru nöp God nɨp sabe göl gɨ mɨdlö, God nɨpe nɨŋöm halɨp bɨ mɨhau ud kamɨŋ yuö me, nɨbi bɨ iru nöp halɨp gɨnab u nɨŋöm hib nɨpe haglö adö arnab. \x * \xo 1:10-11 \xt 2Di 4:18\x* \s1 Pol kalɨp am nɨŋaga, manö u haga \p \v 12 Mɨdmagö hol aŋ daŋ nɨŋbul, nɨbi bɨ gau aip mɨdul nan nɨhön nɨhön gɨpul gau, God halɨp aip mɨdö nɨŋöl gɨ, nɨp gasɨ nɨŋöl gɨ gɨpul. Hol manö nɨŋö nöp hagul gɨ aij nöp gɨpul. Yad waiö hagabin, kalöp pör pör anɨb unbö rö nöp gɨpul. Pen nɨbi bɨ gau gasɨ nɨŋbal rö gasɨ nɨŋul anɨg gagul. God halɨp mög nɨŋöm ud aij göm gasɨ ñö anɨg gɨpul. \v 13-14 Köp kalöp kalɨ kƚiñ rɨkmɨdin gau, manö ba gau rö hagem rɨkagmɨdin; amgö lɨ nɨŋmim, iƚ u yɨŋɨd nɨŋmim a gem, waiö nöp rɨkpin. Mɨñi ke ke rö mɨdpun u me, kale yɨp nɨŋbim pen yɨp nɨŋ aij gagpim; pen yɨp aij göp u, yɨp nɨŋ aij gɨpe me, hainö Bɨ Kub hon Jisas ado gɨ aunab ñɨn u, ap magum gun, yad kalöp nɨŋem mɨñ mɨñ gɨnabin; kale pen u rö nöp yɨp nɨŋmim mɨñ mɨñ gɨnabim. \x * \xo 1:13-14 \xt 2Ko 5:12; Plp 2:16\x* \v 15-16 Adö anɨbu nöp me, nöd Masedonia Propins aragnö ñɨn u, yad gasɨ ap nɨŋem köl am nɨŋnɨg nɨnabin a gɨnö. Yad Masedonia nɨbi bɨ kalɨp nɨŋnɨg arnabin, pen nöd am kalöp nɨŋem arnam, a gɨnö. Pen ado gɨ apem, Judia arnɨg, adan mɨlö añɨ anɨbu nöp apem, kalöp kauyaŋ nɨŋöl gɨ ap padinam, a gɨnö. Anɨg gɨnö me, kale mɨñ mɨñ gɨmim yɨp pen gɨ ñɨmim nan magö rɨmnap ñɨbe ñɨŋöl gɨ, Judia arnam, a gɨnö. \x * \xo 1:15-16 \xt 1Ko 16:5-6\x* \v 17 Gasɨ anɨbu rö nɨŋem me, kalöp nöd manö bɨg yunö u pen hainö nagnö. Anɨg gɨnö u, yɨp pen hagnabim, “Bɨ mɨlö u nɨp ke aij göp adö u hain göm, ‘Gɨnabin gɨnabin,’ a göm, manö nöp hagöm, hainö gagöp. Nɨpe yɨharɨŋ bɨ manö ñɨg pak ajöp mɨlö u,” a gɨnabim rö löp u pen, \v 18 God bɨ nɨŋö yabɨƚ nöp hagöp u pɨg mɨdpin rö u, yad gasɨ mɨhöp nɨŋem kalöp hagagpin. \v 19 Yad, Sailas, Dimodi, hon kalöp God Ñɨ nɨpe Jisas Krais manö hag ñɨno. Jisas Krais gasɨ mɨhöp mɨdagöp. Nɨpe yau a göm, hainö wasö gagnab. Manö nɨhön nɨhön hagöp u, hagöp rö nöp gɨnab. \x * \xo 1:19 \xt Ap 18:5\x* \v 20 God manö adö nɨhön nɨhön haga u, Jisas Krais apöm, anɨb unbö rö nöp magöŋhalö göp. Hon nɨpe anɨg göp anɨbu nɨŋbun u me, God nɨp sabe gun u, Jisas Krais hib nɨpe hagun, “Nɨŋö” a gɨpun. Anɨg gɨpun u, God hib nɨpe u adö laŋ araŋ a gun anɨg gɨpun. \x * \xo 1:20 \xt Rep 3:14\x* \v 21 God nɨpe nöp gö me, hon abe, kale abe Krais nɨp cɨg aij gun mɨdpun. Nɨpe nöp me hanɨp “Nɨbi bɨ yad ke,” a göm, hag löm, \v 22 Ana nɨpe u hanɨp ñö, apöm mɨdmagö aŋ hon daŋ goŋ lɨ mɨdöp. Anɨb u hon nɨŋbun, hon God nɨbi bɨ nɨpe ke mɨdpun nɨŋöm nɨpe haga haga rö nöp magöŋhalö hanɨp ñɨnab. \x * \xo 1:22 \xt Ep 1:13-14; 2Ko 5:5\x* \p \v 23 Pen yad kale Korid kai mɨdpim gau nɨŋnɨg gainö u pen amem manö kub hagnö, kale ilön udmim rö löp nɨŋem me, kalöp mög nɨŋem me nagnö. God nɨpe mɨdmagö yad aŋ daŋ nɨŋöb yad piral hagagabin. \v 24 Pen manö yad u nöp hain göl a gem gasɨ u nɨŋagpin. Kale ke Krais nɨp gasɨ nɨŋbim u me, yad am kalöp hagnö, kale kƚö gɨmim Krais nɨp nɨŋ aij gɨmim cɨg pɨdöŋ gɨmim mɨñ mɨñ göl gɨ mɨdeinabim, a gem hagabin. \x * \xo 1:24 \xt 1Pi 5:3\x* \c 2 \p \v 1 Pen yad gasɨ ap nɨŋem hagnö, “Kalɨp kauyaŋ am nɨŋem manö kƚö hagnö, kalɨp kauyaŋ ilön udöl rö löp u, am nɨŋagnam,” a gɨnö. \x * \xo 2:1 \xt 1Ko 4:21\x* \v 2 Pen yad gɨnö kale ilön udeinabim u, an pen mɨdöm yɨp geinab mɨñ mɨñ gɨnabin? Nɨbi bɨ anɨbu rö rɨmnap mɨdageinaböl. \v 3 Anɨbu nɨŋem me, kalöp köp kalɨ kƚiñ rɨknö. Yad gasɨ nɨŋnö, “Amjakem nɨbi bɨ gau nɨŋem mɨñ mɨñ yabɨƚ gɨbnep pen wasö, amjakem kalɨp nɨŋnö, yɨp mɨŋör yabɨƚ gɨnɨm rö löp u me, yad aragnabin,” a gɨnö. Yad gasɨ nɨŋnö, “Yad ke mɨñ mɨñ gɨnabin u, kale abe mɨñ mɨñ gɨnabim,” a gɨnö. \v 4 Köp kalɨ kƚiñ rɨknö anɨbu, mɨdmagö yad u ilön gö, gasɨ mɨlö löl gɨ, amgö ñɨg ud gɨ dö gɨ yuöl gɨ kalɨ kƚiñ rɨknö. Kalöp marö kub gɨnɨm a gem rɨkagnö; kalöp mɨdmagö yabɨƚ lɨbin rö nɨŋmim, a gem rɨknö. \x * \xo 2:4 \xt Ap 20:31\x* \s1 Bɨ nan naij ga u, uri nan naij ga anɨbu arö gɨmim nɨp mɨdmagö lɨmim udmim \p \v 5 Pen yad gasɨ nɨŋbin bɨ ap gö marö ga u, yɨp gaga, kalöp nɨbi bɨ gau mɨdpim kalöp magöŋhalö ga. \v 6 Pen kale magöŋhalö rö nɨp arö gɨpe u, nɨpe ilön udöm, gɨ naij ga u hadö nɨŋöb. Anɨb u, mɨñi anɨg gagmim; arö gɨmim. \v 7 Mɨñi gɨ naij ga anɨbu arö gɨmim, nɨp manö hain hain hagmim. Nɨhön gɨnɨg: nɨp anɨg gagpe, mög kub yabɨƚ gö, böŋ nöp ap lug paknɨm rö löp. \v 8 Anɨb u, yad kalöp hagabin, nɨp mam hon a gɨmim mɨdmagö lɨbim u, nɨp hagpe nɨŋ aij gɨnɨm. \v 9 Yad kalöp köp kalɨ kƚiñ rɨknö u, manö yad u udmim, manö nɨhön nɨhön hagnabin magöŋhalö hain gɨmim gɨnabim aka gem köp kalɨ kƚiñ rɨknö. \v 10 Pen nɨbi bɨ kale gau rɨmnap gɨ naij gɨnaböl kale arö gɨnabim u, yad u rö nöp gɨ naij gɨnaböl anɨbu arö gɨnabin. Pen yad gɨ naij gɨnaböl arö gɨnabin u, Krais yɨp nɨŋ mɨdöp, a gem, kalöp nan a gem arö gɨnabin. \v 11 Pen wasö u, Seden hanɨp Krais nɨbi bɨ nɨpe rɨmnap gö, ap lug pakun rö löp. Seden pör, gɨnö ap lug paköl a göm nɨŋöb u, nɨŋbun. \x * \xo 2:11 \xt Luk 22:31\x* \p \v 12 Pen Krais manö aij u Droas nɨbi bɨ kalɨp hag ñɨnam a gem, Droas arainö, Bɨ Kub yɨp adan hiɨkö, wög nɨpe u ram mɨnöŋ anɨbu gɨnam rö la u pen, \x * \xo 2:12 \xt Ap 14:27; 1Ko 16:9\x* \v 13 mam yad Daidas Droas au uƚhai nɨŋagnö u me, yad gasɨ kub nɨŋem, Droas nɨbi bɨ kalɨp, “Aui mɨdaiim” a gem, Daidas nɨp nɨŋnɨg Masedonia Propins aui aunö. \x * \xo 2:13 \xt Ap 20:1\x* \p \v 14 Anɨb u, God göp rö nɨŋem, nɨp aij yabɨƚ a gɨpin. Ñɨ nɨpe Krais nɨp yuö, apöm Seden nɨp ud raƚa mɨgan nɨpe gau löm, hanɨp uda. Nɨpe hanɨp udöm, ami bɨ kub rö hanɨp uɫ gɨ arö nɨŋöl gɨ, nɨbi bɨ ke ke gau hanɨp nɨŋöm Krais manö aij nɨpe haƚɨŋ aij yabɨƚ rö nɨŋbal. \v 15-16 Krais mab haƚɨŋ aij auep ud God nɨp lau sabe gɨ ñöb u rö, hon mɨdpun. Nɨbi bɨ Krais kalɨp ud kamɨŋ yuab gau haƚɨŋ anɨbu nɨŋöm haƚɨŋ aij unbö ke nɨŋlö, kalɨp kamɨŋ mɨdep magö u ñöb. Pen nɨbi bɨ Krais nɨp arö gɨpal gau, haƚɨŋ añɨ anɨbu nöp nɨŋöm wip haƚɨŋ naij u a gɨlö, kalɨp umeb magö u ñöb. Pen nɨbi bɨ an wög anɨbu gɨnɨm rö löp? \x * \xo 2:15-16 \xt Luk 2:34; 2Ko 3:5-6\x* \v 17 Nɨbi bɨ iru nöp mani nan gau iru nöp udun a göm, God Manö aij nɨpe u hag ajpal. Pen hon unbö rö gagpun. God nɨpe hanɨp hag lɨ yuöm nɨŋ mɨdö nɨŋöl gɨ, hon Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdun manö nɨŋö yabɨƚ nöp hagun a gun, God Manö aij nɨpe u kabö göl nöp hag ñɨbun. \c 3 \p \v 1 Pen manö kalɨ kƚiñ rɨkabin anɨbi, “Yad köp kalɨ kƚiñ rɨknö, hanɨp ud aij göl,” a gem, rɨkagabin. Hon nɨbi bɨ yɨharɨŋ rö mɨdun, hanɨp udmim, a gun, nɨbi bɨ kale nɨŋbim rɨmnap kalɨp hagno, köp rɨmnap kalɨ kƚiñ rɨk ñɨlö, hon dap kalöp ñɨno nɨŋmim, hanɨp udagnabim. Pen kale, “Bɨ gai i kalɨp udmim,” a gɨmim, köp rɨmnap kalɨ kƚiñ rɨk ñɨbe, hon dam nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp ñagnabun. \x * \xo 3:1 \xt 2Ko 5:12; Ap 18:27\x* \v 2 Pen köp mɨdmagö aŋ hon daŋ kalɨ kƚiñ rɨk mɨdöp rö me, kale nɨbi bɨ mɨdpim. Gasɨ hon nɨŋbun u, kalöp manö hag ñɨno nɨŋmim udpim u me, nɨbi bɨ gau kalöp nɨŋöm, hon bɨ aigale bɨ rö mɨdpun u nɨŋnaböl. \x * \xo 3:2 \xt 1Ko 9:2\x* \v 3 Pen hon Krais nɨp wög gɨno, Krais nɨpe ke köp anɨbi kalɨ kƚiñ rɨköm hanɨp ña. Yɨg nan kalɨ kƚiñ rɨkep udöm rɨkpal rö wasö; kabö adö u kalɨ kƚiñ rɨkpal rö wasö. God pör kamɨŋ mɨdöp Ana nɨpe u Krais manö aij nɨpe u nɨbi bɨ mɨdmagö aŋ kale daŋ rɨköp. \x * \xo 3:3 \xt Eks 24:12; Jer 31:33; Esi 36:26-27\x* \p \v 4 Yad manö hagabin anɨbi, God nɨhön nɨhön hagöp u Krais magöŋhalö anɨb unbö rö nöp gɨnab, a gem hagabin. \v 5 Hon nɨŋbun, hon kƚö hon ke gɨno wög aij arnɨm rö lagöp; God nöp me hanɨp gɨ ñö nɨŋöl gɨ, gɨno wög aij arnab. \v 6 God nɨpe nöp gö, hon wög gɨ ñeb bɨ nɨpe mɨdun, God Manö hain nɨbö hag löp u, damun nɨbi bɨ gau kalɨp hag ñɨbun. God Manö hain nɨbö hag löp anɨbu, lo manö u rö wasö; manö hain nɨbö hag löp u, God Ana ñöb. Lo manö gö, nɨbi bɨ umnaböl; pen God Ana gö, nɨbi bɨ kamɨŋ mɨdeinaböl. \x * \xo 3:6 \xt Jer 31:31; 1Ko 11:25; Jon 6:63\x* \p \v 7 Lo manö anɨbu, God kabö haƚai bad adö u kalɨ kƚiñ rɨkö, Mosɨs dauö nɨŋöl gɨ, mailö kub yabɨƚ ga. Mailö kub anɨbu Mosɨs mulu maj mɨgan nɨpe mailö gɨmɨdöp. Mɨdö mɨdö mailö kub anɨbu hadö ur gaia pen Isrel nɨbi bɨ Mosɨs mulu maj mɨgan nɨpe nɨŋöl rö laga. Lo manö umeb magö daua u pen mailö kub yabɨƚ halö aua. \x * \xo 3:7 \xt Eks 34:29\x* \v 8 Pen God Ana wög nɨpe gab u mailö aij unbö ke halö mɨdöp. \v 9 Manö kub hagep lo manö u mailö halö aua rö, hon God amgö ilö adö nɨpe u nɨbi bɨ kamɨŋ aij rö lep manö aij anɨbu mailö halö unbö ke yabɨƚ aua. \x * \xo 3:9 \xt Dud 27:26; Ro 1:17\x* \v 10 Mailö aij unbö ke uri hadö auub u me, lo manö nöd mailö halö aua u uri mailö gagöp. \v 11 Lo manö u pör mɨdagöm ur gɨnɨg gaia pen mailö halö aua; anɨb u me, manö aij u pör pör mɨdöm ur gagnab u mailö aij unbö ke halö mɨdöp. \p \v 12 Anɨb u, hon gasɨ halö mɨdun, ana udagun, kƚö gun Krais manö aij u waiö hag ñɨbun. \v 13 Mosɨs ga rö gagun. Nɨpe lo manö u damöm, mulu majmaŋ nɨpe u mailö kub yabɨƚ ga, pen mɨdö mɨdö mailö kub ga anɨbu pro gö auö nɨŋöl gɨ, Mosɨs nɨpe nɨbi bɨ gau pro gajɨp anɨbu nɨŋagöl a göm, usajɨl bad ap udöm, mulu majmaŋ nɨpe u paƚu ga. \x * \xo 3:13 \xt Eks 34:33\x* \v 14-15 Pen gasɨ kale nɨŋ aij gagla. Nɨhön gɨnɨg: usajɨl bad rö gasɨ kale wam wam göm mɨdeia u me, God nöd hadame nöp manö nɨŋö hag lep haga manö u amgö lɨ nɨŋla u pen manö iƚ u nɨŋagla. Mɨñi u rö nöp kale lo manö anɨbu amgö lɨ nɨŋbal pen nan usajɨl bad rö gasɨ kale wam wam gö, manö iƚ nɨŋagpal. Nan usajɨl bad rö gasɨ kale wam wam göp u, Krais nɨpe nöp ud ke gau yunɨm rö löp. \v 16 Pen nɨbi bɨ Bɨ Kub u nɨp aunaböl u, nɨpe usajɨl bad gasɨ kale paƚu göm mɨdöp u, ud waƚ gɨ yuöm, gasɨ kale pɨral hiɨkö, nɨŋnaböl. \x * \xo 3:16 \xt Eks 34:34\x* \v 17 Bɨ Kub hagabin u, Ana u me. Ana nɨpe hon aip mɨdeinab u, nan nɨhön nɨhön göm hanɨp bɨ nagɨman rö lɨnɨm u, nɨpe pa jö gɨ ke gau yuöm hanɨp ud asɨk yunab. \x * \xo 3:17 \xt Jon 8:36; Ro 8:2\x* \v 18 Pen mulu majmaŋ hon u paƚu gɨ pi gun mɨdagpun rö, hon magöŋhalö Bɨ Kub mailö aij nɨpe u waiö nɨŋbun. Nɨpe gö, hon magöŋhalö nɨpe ke mailö aij halö mɨdöp rö lɨnabun. Magö añɨ nöp nɨpe mɨdöp rö lagnabun; pen ñɨn añɨ añɨ nɨpe pör nöp hanɨp gɨ gɨ gö, hon mailö aij nɨpe mɨdöp rö lɨnabun. Bɨ Kub anɨg gab u Ana u me. \c 4 \s1 Mɨnöŋ ud rin cög gɨpal rö u, hon nɨbi bɨ mɨdpun \p \v 1 God hanɨp mög nɨŋöm udöm, wög anɨbi hag lö gɨpun u me, hon gasɨ iru nɨŋagpun. \v 2 Pi göm gɨpal adö u abe, nable gö nɨŋöl gɨ gɨpal adö u abe hon gagpun. Nɨbi bɨ gau kalɨp manö piral hagagpun. Hon God Manö hag ñɨnɨg gabun u, manö hon rɨmnap halö hagun hag ñagpun. Nan nɨhön nɨhön gɨpun gau piral adö u gagpun. God Manö aij nɨpe u kabö göl nöp waiö hag ñɨbun. Anɨg gɨno, nɨbi bɨ gau hanɨp nɨŋöm, mɨdmagö aŋ kale daŋ nɨŋnaböl, hon God amgö ilö adö nɨpe u bɨ aigale bɨ rö mɨdpun. \x * \xo 4:2 \xt 2Ko 2:17; 1De 2:5\x* \v 3 Nɨbi bɨ umaböl gau nöp, manö aij waiö hag ñɨbun u nɨŋöm, usajɨl bad rö manö aij adö mɨdöp nɨŋöm nɨŋagun a gɨpal. \v 4 Kale nɨŋagpal u, Seden ram mɨnöŋ iƚ i god rö mɨdöp u, gasɨ kale wam wam gö, Krais manö aij mailö halö mɨdöp manö u nɨŋagpal. God nɨpe mɨdöp rö, Krais u rö nöp mɨdöp u nɨŋagpal. \x * \xo 4:4 \xt Ep 2:2; Kol 1:15; Hib 1:3\x* \v 5 Pen manö hag ñɨbun u, hon bɨ aigale bɨ rö mɨdpun manö u hag ñagpun; Jisas Krais nɨpe nöp Bɨ Kub mɨdöp nɨŋöm Jisas wög nɨp gun, wög gɨ ñeb bɨ kale mɨdpun a gun, manö aij kalöp hag ñɨbun. \v 6 God nöd “Sɨbön aŋ yaŋ mailö gaŋ,” a ga. God añɨ anɨbu nöp mailö nɨpe mɨdmagö aŋ hon daŋ ñɨ lab. Anɨb u, God mailö aij nɨpe u Krais mulu majmaŋ mailö gab u hadö nɨŋbun. \x * \xo 4:6 \xt Jen 1:3; Ais 9:2; 2Ko 3:18\x* \p \v 7 Mɨnöŋ ud rin cög gɨ lɨbal rö u, hon nɨbi bɨ mɨdpun. Pen God nɨpe nan aij unbö ke anɨbi hanɨp aŋ daŋ löp. Anɨb u nɨŋbun, kƚö hon ke wasö; God kƚö nɨpe ke ñö udun anɨg göl mɨdpun u nɨŋbun. \x * \xo 4:7 \xt 2Ko 5:1\x* \v 8 Hanɨp böŋ böŋ rɨdɨk gɨpal u pen hon pak gulu gɨ arbun. Gasɨ iru nɨŋbun u pen gasɨ halö mɨdpun. \x * \xo 4:8 \xt 2Ko 1:8; 7:5\x* \v 9 Hanɨp yu gɨ yubal u pen mam hon pör aip mɨdöp. Hanɨp yɨharɨŋ gabi pakpal umagpun. \v 10 Jisas nɨp paköm al pak la rö, hanɨp u rö nöp paköm al paknɨg gɨlö bɨsƚam mɨdpun. Pen anɨg gö, nɨbi bɨ gau hañ romaŋ hon nɨŋöm, Jisas kamɨŋ mɨdöp u waiö nɨŋnaböl. \x * \xo 4:10 \xt 1Ko 15:31\x* \v 11 Hon kamɨŋ mɨdpun u, Jisas nɨp nɨŋ udpal, a göm, hanɨp pör pör nöp al pak lɨnɨg gaböl. Pen gaböl anɨbu, nɨbi bɨ gau hañ romaŋ hon nɨŋöm Jisas kamɨŋ mɨdep magö nɨpe u nɨŋöl a göm, God kalɨp arö gö anɨg gaböl. \x * \xo 4:11 \xt Ro 8:36\x* \v 12 Hon pör pör umun rö löp u pen hon anɨg gɨno, kale kamɨŋ mɨdmim rö löp. \p \v 13 God Manö u bɨ ap kalɨ kƚiñ rɨköm haga, “God nɨp nɨŋ udpin u me, anɨg hagpin,” a ga. Anɨb u rö, hon u rö nöp God nɨp nɨŋ udpun u me, manö hagpun. \x * \xo 4:13 \xt Sam 116:10\x* \v 14 Hon nɨŋbun, God gö Bɨ Kub Jisas kauyaŋ uraka rö, hanɨp u rö nöp gö urakno, hanɨp abe kalöp abe dam Jisas mɨdöp au lɨnab. \x * \xo 4:14 \xt 1Ko 6:14\x* \v 15 Nan hagabin anɨb i magöŋhalö kalöp nan a gem hagabin. Anɨg gɨno, ñɨn añɨ añɨ God nɨpe nɨbi bɨ gau gau iru nöp ud aij göm abad mɨdö, kale God nɨp aij a göl gɨ gɨlö nɨŋöl gɨ, hib nɨpe u i adö laŋ ap rannab. \s1 God nɨp nɨŋ udun gasɨ halö mɨdpun \p \v 16 Anɨb u, hon gasɨ halö mɨdpun. Hañ romaŋ ñɨn ma hon hainö gɨ lugnɨm rö löp u pen God hanɨp pör pör ana aŋ hon daŋ kƚö ñö nɨŋöl gɨ kamɨŋ mɨdpun. \x * \xo 4:16 \xt Ep 3:16\x* \v 17 Marö pro udpun anɨb gau nan kub wasö; yɨharɨŋ magö uƚep ap nöp udpun. Pen marö anɨb gau udun, am Krais aip mɨdun pör nöp pör nöp mailö aij kub yabɨƚ gau mɨd aij gɨnabun. \x * \xo 4:17 \xt Ro 8:17-18\x* \v 18 Mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i mɨdun, nan amgö magö nɨŋeb gau gasɨ iru nɨŋagpun; nan adö laŋ au amgö magö nɨŋagep gasɨ nɨŋbun. Nan amgö magö nɨŋeb gau magö uƚep nöp mɨdeinab; nan amgö magö nɨŋagep gau pör nöp pör nöp mɨdeinab. \x * \xo 4:18 \xt Kol 1:16\x* \c 5 \p \v 1 Hañ romaŋ hon mɨñi mɨdöp ñɨn aŋ i, ram bada bad rö mɨdöp. Pen ram bada anɨbu ud waƚ gɨlö aka asöl gö, God nɨpe hanɨp ram hain nɨbö ap ram mɨnöŋ nɨpe kumi kabö adö laŋ au gɨ lö mɨdeinabun. Ram anɨbu bɨ ram gɨpal rö wasö; God nɨpe ke gɨ lö, pör nöp pör nöp mɨdeinab. \x * \xo 5:1 \xt 2Ko 4:7\x* \v 2 Ram hain nɨbö anɨbu yɨŋɨd udun waƚɨj rö rol gun, a gɨ gasɨ nɨŋöl gun abad mɨdpun. \x * \xo 5:2 \xt Ro 8:23\x* \v 3 Nɨhön gɨnɨg: God nɨpe hanɨp waƚɨj rö rol gɨ ñeinab u, magö nöp mɨdageinabun. \v 4 Mɨñi ram bada anɨbi mɨdun, marö gö nɨŋöl gɨ ake gabun. Pen arö gun, magö nöp mɨdaiun a gɨ gasɨ u nɨŋagpun; kumi kabö adö laŋ mɨdep hañ romaŋ u udun a gɨ gasɨ u nɨŋbun. Hañ romaŋ kamɨŋ mɨdep u apöm, hañ romaŋ umeb nöd nɨbö u böŋ nöp ñɨŋ haknab, a gɨ gasɨ u nɨŋbun. \v 5 God gasɨ nɨpe ke nɨŋöm, hañ romaŋ hain nɨbö ñɨnam a göm, Ana nɨpe u nöp yuö apöm hanɨp aip mɨdöp u me, God nɨpe haga rö nöp gɨnab u nɨŋ aij gɨpun. \p \v 6 Anɨb u me, hon pör pör gasɨ halö mɨdpun. Pen hañ romaŋ anɨb i halö mɨdpun ñɨn aŋ i, Bɨ Kub ram nɨpe kumi kabö adö laŋ au mɨdagpun. \x * \xo 5:6 \xt Hib 11:13-16\x* \v 7 Bɨ Kub nɨp gasɨ nɨŋöl gɨ ajpun u pen amgö nɨŋagpun. \v 8 Hon gasɨ halö mɨdpun. Hañ romaŋ hon i arö gun, am Bɨ Kub aip ram mɨnöŋ nɨpe kumi kabö adö laŋ au mɨdaiun, a gɨ gasɨ u nɨŋbun. \x * \xo 5:8 \xt Plp 1:23\x* \p \v 9 Anɨb u, ram mɨnöŋ hon aui hañ romaŋ mɨdeinabun aka arö gun Bɨ Kub ram nɨpe am mɨdeinabun u, nɨp aij gɨnab adö u nöp gun, a gɨ gasɨ u nɨŋbun. \x * \xo 5:9 \xt Kol 1:10; 1De 4:1\x* \v 10 Nɨhön gɨnɨg: hon magöŋhalö am Krais amgö ilö adö nɨpe au mɨdno, mɨñi hañ romaŋ halö mɨdun nɨhön nɨhön gɨpun, aij gɨpun aka aigöl gɨ rö gɨpun u nɨŋöm, pen anɨbu rö ñɨnab. \x * \xo 5:10 \xt Ekl 12:14\x* \p \v 11 Bɨ Kub nɨpe Bɨ pɨñɨŋ gep mɨdöp u nɨŋun, kƚö gun, nɨbi bɨ gau nɨp nɨŋ udöl a gun, kalɨp manö aij nɨpe hag ñɨbun. Hon bɨ aigale bɨ rö mɨdpun u, God nɨŋ aij göp; kale u rö nöp, hon bɨ aigale bɨ rö mɨdpun u abe nɨŋmim rö löp. \v 12 Manö kalɨ kƚiñ rɨkabin anɨbi, hon bɨ aij hanɨp udmim manö u rö, kalöp hagagabin. Manö kalɨ kƚiñ rɨkabin anɨbi nɨŋmim, hanɨp nan a gɨmim gasɨ nɨŋmim mɨñ mɨñ gɨmim, a gem kalɨ kƚiñ rɨkabin. Anɨg gɨnö, nɨbi bɨ mɨdmagö aŋ daŋ wasö, hañ romaŋ höŋ adö u nöp nɨhön rö mɨdöp u gasɨ nɨŋbal gau, kalɨp manö pen hagmim a gem manö anɨbu kalɨ kƚiñ rɨkabin. \v 13 Pen manö hagabun i, kale rɨmnap hagnabim, hauƚ alö manö anɨbu hagab, a gɨnabim. Pen kale anɨg rö hageinabim u, Pol bɨ gau God hib nɨpe haglö adö araŋ a göm anɨg hagaböl, a gɨmim gasɨ u nɨŋmim. Pen bɨ hauƚ wasö, bɨ gasɨ mɨdöp rö hagaböl u, a geinabim u, Pol bɨ gau manö hagaböl u hanɨp nan a göm hagaböl a gɨmim, manö hon nɨŋ udmim. \v 14 Krais nɨpe bɨ añɨ yabɨƚ u nɨbi bɨ magöŋhalö nan a göm uma rö, hon nɨbi bɨ magöŋhalö aip umno, a gun nɨŋbun. Krais hanɨp nɨbi bɨ magöŋhalö mɨdmagö löp u nɨŋun, gasɨ hon adö u ke nɨŋun gagpun. \v 15 Krais nɨbi bɨ magöŋhalö nan a göm uma. Anɨb u, mɨñi rɨköl hainö, hanɨp ke aij gɨnab adö u nɨŋun gagun; Bɨ Kub hanɨp nan a göm umöm kauyaŋ uraka u nɨp aij gɨnab adö u nöp gun. \x * \xo 5:15 \xt Ro 14:7-8\x* \p \v 16 Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i nɨbö gau nɨŋbal rö nöp nɨŋun, “Nɨbi bɨ gau aij, nɨbi bɨ gau naij,” a gun nɨŋagpun. Krais nɨp nöd gasɨ piral adö anɨbu rö nöp nɨŋno u pen uri nɨp adö anɨbu rö nɨŋagpun. \v 17 Nɨbi bɨ Krais nɨp cɨg gɨpal gau, God gö kamɨŋ gɨsön nɨbö adö u mɨdpal. Nan nöd nɨbö u pɨs gö, nöd mɨdmɨdal rö mɨdagpal; nan gɨsön nɨbö hadö auub. \x * \xo 5:17 \xt Ro 8:1; Gal 6:15\x* \v 18 Hon kamɨŋ gɨsön nɨbö mɨdpun anɨbu, God nɨpe nöp gö mɨdpun. Nöd nɨbi bɨ al ñɨŋeb nɨpe mɨdaino u pen hainö Krais nɨp yuö apöm, hanɨp ud God aip jɨm ñöl löm, nɨbi bɨ rɨmnap halö God aip jɨm ñöl mɨdaiöl, a göm, hanɨp wög anɨbu hag la. \x * \xo 5:18 \xt Ro 5:10\x* \v 19 Krais kalɨp nan a göm uma u me, God nɨbi bɨ gau magöŋhalö nan si nan naij gɨpal gau nɨŋem arö gɨnö, yad aip jɨm ñöl mɨdaiöl, a göm ga. Pen God nɨpe hanɨp manö aij anɨbu ñöm, nɨbi bɨ gau magöŋhalö hag ñɨmim a göm, hanɨp nɨbi bɨ wög gep nɨpe hag löp. \x * \xo 5:19 \xt Ro 3:23-25\x* \v 20 Hon me, Krais bɨ aŋ nɨbö nɨpe mɨdun, God manö aij hagöp u udun nɨbi bɨ gau kalɨp hag ñɨmɨdun. Krais bɨ nɨpe mɨdpun u me, kalöp hagabun, Krais manö aij u nɨŋ udmim, yau a gɨpe, God kalöp ud aij göm nɨp aip ud jɨm ñɨnab. \v 21 Krais nan si nan naij ap gaga pen God nan si nan naij hon magöŋhalö Krais nɨp ña. God ga anɨbu, hon Krais aip mɨdun, God kamɨŋ aij mɨdep magö nɨpe u halö udnabun a göm ga. \x * \xo 5:21 \xt Hib 4:15\x* \c 6 \p \v 1 Hon God aip jɨm ñöl wög gɨpun rö, kalöp manö kƚö gɨ hagun hagabun, God kalöp mög nɨŋöm ud aij göp u, arö gagmim. \v 2 God nɨpe hagöp, \q1 “Manö ne nɨŋnam a gem mɨdainö ñɨn u, \q2 yɨp hag nɨŋaina nɨŋnö. \q1 Nöp ud kamɨŋ yunam a gainö ñɨn u, \q2 nöp gɨ ñɨnö,” a ga. \m Pen nɨŋim! Mɨñi ñɨn i nöp God nɨbi bɨ gau manö nɨŋnam a göm mɨdöp. Mɨñi ñɨn i nöp God nɨbi bɨ gau kalɨp ud asɨk yuö, kamɨŋ arnaböl. \x * \xo 6:2 \xt Ais 49:8\x* \p \v 3 God nɨp wög gɨpun u ar aij gɨnɨm, a gun, nɨŋ aij gun gɨpun. Nɨbi bɨ rɨmnap hanɨp nɨŋöm, gasɨ rɨmnap auö, ap lug paknaböl adö u gagpun. \v 4 Pen nɨhön nɨhön gɨpun u, God nɨp wög gabun u nɨŋöl, a gun, nagɨ aij adö u nöp gɨpun. Anɨb u, God nɨp wög gun bɨsƚam mɨdun arö gagpun. Mɨŋör nɨhön nɨhön gö, uɫham mɨdpun a gun gasɨ anɨbu nɨŋagpun. \v 5 Hanɨp ñɨn rɨmnap mɨñu magö pakpal; ñɨn rɨmnap nagɨ lɨbal; ñɨn rɨmnap ram mɨnöŋ ap bɨ uraköm polisman aip aka ami bɨ aip pen pen göm söl hanɨp aŋ au abe al pak lɨbal; ñɨn rɨmnap wög gɨ dam dam ake lagpun; ñɨn rɨmnap han aij gagpun; ñɨn rɨmnap kɨyö hanbun. \x * \xo 6:5 \xt 2Ko 11:23-27\x* \v 6 Pen gasɨ aij nöp nɨŋun, nɨŋ aij gun, nɨbi bɨ kalɨp nɨŋno, hon mulu lugö wasö, kalɨp ud aij gɨpun. Hon aige göl gun anɨg gɨpun? Ana Uɫ hanɨp aŋ daŋ mɨdöp u me, nɨbi bɨ mɨdmagö yabɨƚ lɨbun; \x * \xo 6:6 \xt 1Di 4:12\x* \v 7 God hanɨp kƚö nɨpe ñö, Krais manö aij u kabö göl nöp hagpun; gɨ aij gep u haƚaun gasaƚ hon rö ñɨmagö yɨjɨg abe ñɨmagö sɨdagö abe mɨdöp. \v 8 Nɨbi bɨ rɨmnap hib hon haglö adö aröp; nɨbi bɨ rɨmnap hib hon udlö yagol lugöp. Rɨmnap hanɨp manö aij hagpal; rɨmnap hanɨp manö naij hagpal. Hon bɨ piral hagep a gɨ gasɨ nɨŋbal u pen hon manö nɨŋö nöp hagpun; \v 9 hon nɨbi bɨ hib mɨdagöp yabɨƚ a gɨ gasɨ nɨŋbal u pen hib hon nɨŋbal; hadö umbun rö löp u pen kamɨŋ mɨdpun. Hanɨp mɨñu magö pakpal u pen umagpun; \x * \xo 6:9 \xt 2Ko 4:10\x* \v 10 mɨŋör kub göp u pen mɨñ mɨñ göl gɨ mɨdpun; bɨ mög gep rö mɨdpun u pen wög hon gɨpun adö u nɨbi bɨ iru nöp nɨbi bɨ gep rö mɨdpal; nan mɨdagöp rö mɨdpun u pen magöŋhalö udpun. \p \v 11 Korid nɨbi bɨ gau, kalöp manö pi gun hagagabun, waiö yabɨƚ hagabun; kalöp mɨdmagö lɨbun. \v 12 Hon kalöp mɨdmagö lɨmɨdun u, uri u rö nöp anɨg göl nöp gɨpun pen kale hanɨp mɨdmagö lɨmɨdim nagɨ adö u pen dam gai yubim. \v 13 Kalöp ñɨ pai yad rö lö me hagabin: hon kalöp mɨdmagö lɨbun rö, kale u rö nöp hon mɨdmagö lɨmim. \x * \xo 6:13 \xt 1Ko 4:14\x* \s1 Nɨbi bɨ Krais nɨp nɨŋ udagpal gau aip jɨm ñagmim \p \v 14 Kale nɨbi bɨ Krais nɨp nɨŋ udagpal gau aip jɨm ñagmim. Nɨbi bɨ gɨ aij gɨpal gau, aige göl göm nɨbi bɨ gɨ aij gagpal gau aip jɨm ñöl gɨlö arö aij gɨnab? Nɨbi bɨ mailö mɨdpal gau, aige göl göm nɨbi bɨ sɨbön yaŋ mɨdpal gau aip jɨm ñöl gɨlö arö aij gɨnab? \x * \xo 6:14 \xt Ep 5:11; 2Sa 7:14; Jer 31:9\x* \v 15 Krais aip kɨjaki aip manö hag adö añɨ lagnabil. Nɨbi bɨ Krais nɨp nɨŋ udpal gau, nɨbi bɨ Krais nɨp nɨŋ udagpal gau aip u rö nöp gasɨ adö añɨ nɨŋagnaböl. \v 16 God kamɨŋ u, hon sabe gep ram nɨpe mɨdpun. God nɨpe haga, \q1 “Yad aŋ kalɨp gau mɨdem, \q2 God kale u mɨdnö, \q1 kale pen nɨbi bɨ yad \q2 mɨdeinaböl,” a ga. \m Pen God sabe gep ram aip, nan yɨharɨŋ sabe gɨpal nan piral gau aip, manö ap hag adö añɨ löm gɨlö arnɨm rö lagöp. \x * \xo 6:16 \xt 1Ko 3:16; Lep 26:12\x* \m \v 17 Anɨb u, Bɨ Kub nɨpe haga, \q1 “Kalɨp arö gɨmim, \q2 kale ke mɨdaimim. \q1 Nan yɨp asɨŋ la gau uɫ maɫɨ gageinabim u, \q2 kalöp udnabin. \x * \xo 6:17 \xt Ais 52:11; Rep 18:4\x* \q1 \v 18 Nap kale mɨdnö, \q2 kale ñɨ pai yad mɨdeinabim. \q1 Yad Bɨ Kub unbö ke, bɨ gep yabɨƚ u, \q2 anɨg hagabin,” a ga. \c 7 \p \v 1 Mɨdaimam aij yad gau. God hanɨp manö aij manö nɨŋö anɨbu hagöp rö, nan si nan naij gɨpun gau hañ romaŋ hon abe gasɨ rɨmɨd hon abe gɨ naij göp u, nan asɨŋ böŋ nöp arö gun, God nɨp pɨñɨŋ gun, pör pör nöp gɨ aij nöp gɨ mɨdaiun. \s1 Pol mɨñ mɨñ ga \p \v 2 Kale hanɨp ud mɨdmagö lɨmim. Hon nɨbi bɨ kalöp ap manö piral hagun, gɨ naij gun, haƚöwaƚö gun gagno. \v 3 Yad kalöp hag pro gɨnɨg hagagabin. Nöd kalöp hagnö rö, hon kalöp mɨdmagö yabɨƚ lɨbun; kalöp aip kamɨŋ mɨdeinabun aka umnabun u, kalöp mɨdmagö lun jɨm ñöl nöp mɨdeinabun. \v 4 Kalöp gasɨ ke nɨbö rɨmnap nɨŋagpin, aij göp nöp nɨŋöl gɨ mɨdpin. Yad kalöp gasɨ nɨŋem, ñɨñɨ lem gasɨ halö mɨdpin. Hanɨp marö yabɨƚ gab u pen yad mɨñ mɨñ göl gɨ mɨdpin. \p \v 5 Pen hon Masedonia Propins apjakno ñɨn u, magö ap ake lun yɨharɨŋ mɨdagaino. Mɨŋör ke ke iru yabɨƚ mɨdö, hanɨp pen pen gɨlö, gasɨ iru yabɨƚ nɨŋno. \x * \xo 7:5 \xt 2Ko 2:13\x* \v 6 Pen God nɨbi bɨ mög nɨŋbal gau ud aij göp u, Daidas nɨp yuö auö, hanɨp ud aij ga. \v 7 Daidas nɨpe aui apöm, kale nɨhön nɨhön gɨmim nɨp ud aij gɨpe manö adö u hagöm; yɨp gasɨ nɨŋ aij gaibe manö adö u hagöm; kale yad aip gasɨ adö añɨ nöp nɨŋagaino u kale mög gaia manö adö u hagöm; kale yad aip kauyaŋ jɨm ñöl mɨdaiun, a gasɨ nɨŋaibe manö adö u hagöm; yɨp manö anɨbu haga nɨŋem yad aij yabɨƚ ga. \p \v 8 Köp kalɨ kƚiñ rɨknö u nɨŋbe, kalöp mög yabɨƚ ga u yad magö ap gasɨ kub nɨŋnö; pen uri yad gasɨ kub nɨŋagpin. Manö kƚö hagem köp kalɨ kƚiñ rɨk yunö anɨbu, kale nɨŋbe, mög ga u pen u yɨharɨŋ magö uƚep magö ap nöp ga. \x * \xo 7:8 \xt 2Ko 2:4\x* \v 9 Hainö me, aŋ hon i nagɨ naij adö u gagun, a gɨmim mög nɨŋmim arö gɨpe u, yad mɨñ mɨñ gɨpin. Kalöp mög ga anɨbu, God gɨnam a göm nɨŋa rö nöp kalöp gɨ aij ga u me, köp kalɨ kƚiñ rɨknö anɨbu, aij nöp rɨknö. \v 10 Nɨbi bɨ God nɨp gasɨ nɨŋöm, nan si nan naij gɨpal u nɨhön gɨnɨg anɨg gɨpun a göm, nagɨ naij gɨpal adö u arö gɨlö, God kalɨp ud kamɨŋ yunab u aij göp. Pen nɨbi bɨ God nɨp gasɨ nɨŋagöm, yɨharɨŋ nöp nan dui gɨpin u nɨhön gɨnɨg anɨg gɨpin a gɨnaböl u, umöm God nɨp aragnaböl. \x * \xo 7:10 \xt Mad 27:3-5; Hib 12:16-17\x* \v 11 Pen kale nan si nan naij gɨpim u nɨhön gɨnɨg anɨg gɨpun a gɨpe anɨbu, God gaia, gasɨ nɨŋ aij gɨmim gɨpe. Kale kƚö gɨmim, aŋ hon i gɨ naij gagpun nɨŋlaŋ a gɨpe. Kale pɨñɨŋ gɨmim, kal gɨmim, bɨ aŋ kale au gɨ naij ga bɨ anɨbu nɨp gasɨ ñun a gɨpe. Kƚö gɨmim, mɨdmagö yabɨƚ lɨbe u, hon nɨŋbun kale nan anɨbu gɨ naij gagpim. \v 12 Kalöp köp nöd kalɨ kƚiñ rɨk yunö u, bɨ nan si nan naij ga u aka bɨ nɨp gɨ naij ga u gasɨ nɨŋem kalɨ kƚiñ rɨkagnö. Kalöp nɨbi bɨ nöp gasɨ nɨŋem, God nɨŋ mɨdö nɨŋöl gɨ, kale hanɨp mɨdmagö lɨbim u kale ke nɨŋ aij gɨnabim, a gem, köp kalɨ kƚiñ rɨknö. \v 13 Pen kale köp anɨbu nɨŋmim, hanɨp ud aij yabɨƚ gɨpim u me, hon mɨñ mɨñ gun gasɨ halö mɨdpun. \p Pen Daidas kalöp am nɨŋöm apöm aiud udöm mɨñ mɨñ gaia u nɨŋun, hon u rö nöp mɨñ mɨñ gɨpun. Daidas nɨp ud aij gɨpe u, mɨñi nɨpe ñɨñɨ löm mɨd aij göp. \v 14 Daidas nɨp nöd, añ mam Korid gau nöp ud aij gɨnaböl a gɨnö rö nöp gɨpe u me, yad nable gagöp. Manö kalöp hagpin gau pör nɨŋö nöp hagpin rö, manö Daidas nɨp hagnö u, rapɨn hagnö u pen u rö nöp nɨŋö yabɨƚ nöp hagnö. \v 15 Pen Daidas apjaköm kalöp manö hagö, kale pa gɨl gɨl göl gɨ, manö nɨpe u udmim, nɨp ud aij gɨpe u gasɨ nɨŋöm, nɨpe kalöp mɨdmagö yabɨƚ löp. \v 16 Pen yad mɨñi nɨŋ aij gɨpin, kale adö ap ke gagnabim; gɨ aij nöp gɨnabim u me, yad mɨñ mɨñ yabɨƚ gɨpin. \c 8 \s1 Masedonia nɨbi bɨ mani kub ñɨla \p \v 1 Pen añ mam bɨ. Nɨbi bɨ Krais pɨg mɨdpal Masedonia Propins rɨgoŋ gau, God nɨpe kalɨp mög nɨŋöm ud aij yabɨƚ göp. \x * \xo 8:1 \xt Ro 15:26; 2Ko 9:1-2\x* \v 2 Mani kale mɨdagö, uɫham mɨdeila u pen kale mɨñ mɨñ göl gɨ mani kale God nɨp ñeb haƚöwaƚö ñɨla. \v 3 Yad ke nɨŋbin, mani kale iru mɨdageia u pen mani kale ñeb aŋ u nöp ñagla; kale kub yabɨƚ rö ñɨla. Gasɨ kale ke nɨŋöm, \v 4 hanɨp manö kƚö hagöm hagla, nɨbi bɨ Krais lau adö mɨdpal gau kɨyö kub lö yɨharɨŋ mɨdpal gau kalɨp mani ñun a gɨla. \v 5 Pen göl a gɨno rö gagla. Kale gasɨ nɨŋla, “Bɨ Kub nɨbi bɨ nɨpe mɨdpun u me, hanɨp wög nɨhön ñɨnab u gɨnabun,” a gɨla. Anɨg hagöm, Bɨ Kub nɨp wög göl gɨ, God nɨp aij ga u rö hanɨp wög rɨmnap gɨ ñɨmim a gɨno u, kale anɨb unbö rö nöp gɨla. \v 6 Pen Daidas nɨpe nöd am kalöp hagö, wög aij anɨbu iƚ gɨmim gɨnɨg gaibe rö, nɨp hagpin, “Am Korid nɨbi bɨ gau aip mɨdaimön, kale nɨbi bɨ gau mɨdmagö lep wög aij gɨnɨg gɨpal anɨbu, ne gɨ ñɨmön böŋ nöp gɨlaŋ,” a gɨpin. \v 7 Kale me, Krais nɨp nɨŋ ud pɨdöŋ gɨpim; manö aij nɨpe u nɨŋ aij gɨpim; manö iƚ u nɨŋ aij gɨpim; kƚö yabɨƚ gɨpim; hanɨp mɨdmagö lɨbim. Anɨb u me, mɨñi mani nɨbi bɨ gau ñɨnɨg gabim u, wög anɨbu u rö nöp gɨ aij yabɨƚ gɨmim. \x * \xo 8:7 \xt 1Ko 16:1-2\x* \p \v 8 Pen yad manö kƚö hagem anɨg gɨmim hagagabin. Yad yɨharɨŋ manö hain hain hagabin. Anɨb u, nɨbi bɨ rɨmnap hanɨp mɨdmagö lɨbal u, kale u rö nöp hanɨp mɨdmagö lɨbal aka wasö u nɨŋ aij gɨnabin. \v 9 Bɨ Kub hon Jisas Krais hanɨp mög nɨŋöm ud aij ga rö nɨŋbim; nɨpe ram nɨpe au mɨdöm, nan ap uƚep gaga me. Mɨd aij yabɨƚ gaia u pen kalöp nan a göm, magöŋhalö mɨdeia au arö göm, iƚ i apöm, bɨ mög gep rö yabɨƚ u mɨdeia. Nɨpe anɨg ga u, kale nɨbi bɨ gep rö, nɨbi bɨ nan ap uƚep gagöp rö mɨdaimim a göm, anɨg ga. \x * \xo 8:9 \xt Mad 8:20; Plp 2:6-7\x* \v 10 Mɨ nöd nɨbö u, kale nöd nöp gasɨ nɨŋ aij gɨmim, anɨg gɨnabun a gɨpe. Pen anɨg göl gasɨ nɨŋmim, kale u rö nöp nöd nöp mani ñɨbe. Anɨb u, gasɨ yad nɨŋbin u kalöp hagabin. \v 11 Mɨ nöd nɨbö u kale gasɨ kƚö nɨŋmim gɨnabun a gɨpe u gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdaimim, pen uri u rö nöp gasɨ kƚö anɨbu nöp nɨŋmim, nɨhön gɨnabun a gɨpe u hadö gɨ gɨ pɨs gɨmim. Mani kale uri mɨdainɨm gau nɨme lɨmim, kalɨp ñeb rö u mɨñi böŋ nöp ñɨmim. \v 12 God nɨp aij göp u, mani God nɨp ñeb u haƚöwaƚö ñun. Pen haƚöwaƚö ñun, a gɨno, pro nöp ñeb rö lö, u abe God nɨp aij göp. God mani nan hon mɨdöp gau nöp wö ralöb; mani nan hon mɨdagöp gau halö wö ralagöp. \x * \xo 8:12 \xt Mak 12:43-44\x* \p \v 13 Nɨbi bɨ mani ñɨnabim gau kale mɨd aij gɨlö, kale pen uɫham mɨdaiim, a gem hagagabin. \v 14 Pen mani nan kale uri iru mɨdöp rö, kalɨp rɨmnap nɨme lɨ ñɨbe me, hainö kalöp mɨdagainɨm ñɨn u, kale pen kalöp rɨmnap nɨme lɨ ñöl. Anɨg gɨmim, kalɨp aip adɨp adɨp rö mɨdeinabim. \v 15 God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, “Nɨbi bɨ nan mana a gɨpal u iru nöp ƚɨhu udla gau nɨŋla kub rö gaga; kale ñɨŋeb rö u nöp mɨdeia. Pen nɨbi bɨ pro ƚɨhu udla gau kalɨp u rö nöp rɨk daga; kale u rö nöp ñɨŋeb rö u nöp mɨdeia,” a gɨla. \x * \xo 8:15 \xt Eks 16:18\x* \s1 Pol nɨpe Daidas nɨp Korid yua \p \v 16 God Daidas nɨp gasɨ ñö, yad ke kƚö gem kalöp ud aij gɨnam, a gem nɨŋbin rö nöp Daidas gasɨ nɨŋöb u, God nɨp aij a gabin. \v 17 Daidas am kalɨp nɨŋmön au a gɨnö, nɨp ke aij göp rö, ñɨñɨ löm kalöp au nɨnab. \v 18 Pen bɨ aij hon ap halö Daidas aip yunabun. Bɨ anɨbu nɨpe Krais nɨbi bɨ ram mɨnöŋ pro ke ke gau kalɨp manö aij u hag ñɨ ajö nɨŋöl gɨ, nɨp aij yabɨƚ a gɨpal. \v 19 Hon nɨbi bɨ gau gɨ ñɨno, kale Bɨ Kub hib nɨpe haglö adö araŋ a gɨ gasɨ nɨŋbun u me, hon mani anɨbu ud arnabun. Pen Krais nɨbi bɨ ke ke gau mɨdpal Daidas nɨp hag löm, nɨpe hanɨp aip aramöm wög aij anɨbu gɨnɨm, a gɨla. \v 20 Pen Krais nɨbi bɨ nɨpe mani kub ñɨbal u udun abad aij gun, dam bɨ gau kalɨp ñɨno, kale pen udöm nɨme lɨ nɨbi bɨ nan mɨdagöp gau nɨme lɨ ñɨnaböl. Magöŋhalö gasɨ nɨŋ aij gun, gɨ aij nöp gɨnabun u, hanɨp manö ap hagöl rö lagnab. \v 21 Bɨ Kub abe nɨbi bɨ gau abe hon gɨ aij nöp gɨpun u nɨŋöl a gɨ gasɨ u nɨŋbun. \p \v 22 Pen mam hon ap halö yunabun. Mam anɨbu nɨpe pör kƚö göm mɨñ mɨñ göm wög göp. Pen uri nɨpe kale nɨbi bɨ aigale bɨ rö mɨdpim u nɨŋöm, nɨpe mɨñ mɨñ göl gɨ au nɨnab. \v 23 Mɨdamam Daidas nɨp yuabun u, nɨpe me yad aip wög jɨm ñöl gul, kalöp manö aij hag ñɨbul. Pen bɨ nɨpe aip nabil mɨhau, Krais nɨbi bɨ nɨpe gau kalɨp mɨhöŋ wög anɨbu hag lɨlö, Krais hib nɨpe haglo adö arnɨm a gɨ gasɨ nɨŋmil nabil. \p \v 24 Pen kale yagol u amjaklö, kalɨp mɨdmagö yabɨƚ lɨmim, ud aij gɨmim. Anɨg gɨpe me, manö anɨbu kub arö, Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal ram mɨnöŋ ke ke gau nɨŋöm hagnaböl, “Pol nɨpe Krais nɨbi bɨ Korid au mɨdpal gau hib kale hagö adö ara u, nɨŋö nöp hagöp,” a gɨnaböl. \x * \xo 8:24 \xt 2Ko 7:13-14\x* \c 9 \s1 Pol, “Nɨbi bɨ Krais lau adö mɨdpal gau ud aij gɨmim,” a ga \p \v 1 Pen Krais nɨbi bɨ nɨpe Jerusalem mɨdpal gau mani ñɨmim, a gabin manö u, yɨharɨŋ hagpin; kale ke nɨŋ aij gɨpim. \x * \xo 9:1 \xt 2Ko 8:1-7\x* \v 2 Kale Akaia Propins mɨdpim gau, mɨ nöd u, mani kale ñɨnɨg gaibe u, yad nɨbi bɨ Masedonia Propins mɨdpal gau kalɨp rapɨn hagem hagmɨdin. Kale Akaia nɨbi bɨ ñɨnɨg gaibe u, Masedonia kai kalɨp manö hagnö, uri nɨbi bɨ iru nöp gasɨ nɨŋ aij göm mani kale ñaböl. \v 3 Pen mam hon uri hagajɨn gau kalöp hag yuabin u, kale mani kale God nɨp ñeb u ud lɨ aij gɨmim gɨ jɨn gɨ mɨdpe, Masedonia nɨbi bɨ gau, Pol manö nöp hagöp a göm hagagöl, a gem kalɨp yuabin. \v 4 Kale mani lɨ magum gɨ aij gagnabim u, Masedonia nɨbi bɨ rɨmnap uɫ gɨ Korid amjakno, hanɨp nable gɨnab. Pen kalöp nable yabɨƚ gɨnɨm rö löp. \v 5 Anɨb u, mam hon gau kalɨp nöd hag yuabin. Kale am kalöp aip mɨdlö, mani ñɨnabun a gɨpe u, lɨ magum gɨpe mɨdainɨm. Hainö yad amjaknabin u, kale ñɨñɨ löl gɨ mani ñɨnabim anɨbu gɨ jɨn gɨ mɨdeinab. \p \v 6 Kale nɨŋbim, nɨbi bɨ nan yɨŋ iru yɨmagnaböl gau, nan iru udagnaböl; nɨbi bɨ nan yɨŋ iru yɨmnaböl gau nöp, nan iru nöp udnaböl. \x * \xo 9:6 \xt Pro 11:24-25\x* \v 7 Anɨb u, kale nɨbi bɨ añɨ añɨ mɨdpim rö, gasɨ kale ke nɨŋmim mani ñɨmim. Iru gö nɨŋöl gɨ ñagmim. Nɨbi bɨ rɨmnap kalöp neb neb gɨlö nɨŋmim, ñagmim. Bɨ mɨñ mɨñ göm mani ñɨnab u, God bɨ anɨbu nɨp mɨdmagö löp. \v 8 God nɨpe nan aij kalöp ñɨnɨg gab u, nan pro ñagnab; rapɨn nöp ñɨnab rö löp. Anɨb u, pör nöp kale ke nan iru mɨdeinab nɨŋöm nɨbi bɨ mani uƚep löp gau nan iru ñɨmim rö lɨnab. \v 9 Adö anɨbu rö, God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, \q1 “Nɨpe nɨbi bɨ mög gep gau kalɨp nan aij abönamö ñɨnab. \q2 Nɨpe pör nöp kalɨp ud aij göm gɨ aij gɨnab,” a gɨla. \x * \xo 9:9 \xt Sam 112:9\x* \m \v 10 God hanɨp pör nan yɨŋ ñöm, nan magö ñöm göp u, kalöp nan yɨŋ iru yabɨƚ ñɨnab. Pen nɨpe gö ran aij geinab nɨŋöm kale udmim rɨmnap nɨbi bɨ nan uƚep löp gau nɨme lɨ ñɨbe me, aij yabɨƚ gɨnɨm rö löp. Mani nan kale ñɨnabim u, God nɨpe gö nan magö iru yabɨƚ nöp pɨlnab. \x * \xo 9:10 \xt Ais 55:10\x* \v 11 Kalöp pör gö, nan kale iru nöp mɨdö, haƚöwaƚö ñeb rö lɨnab u me, nan ñöl gɨ mɨdpe, hon damun Krais nɨbi bɨ Jerusalem mɨdpal gau dam ñɨno, nɨbi bɨ iru nöp God hib nɨpe haglö adö arnab. \x * \xo 9:11 \xt 2Ko 1:11; 4:15\x* \p \v 12 Anɨg gɨmim, Krais nɨbi bɨ nan uƚep göp gau kalɨp gɨ aij gɨnabim u, kale nan uƚep göp anɨbu udöm mɨd aij göm God hib nɨpe haglö adö arnab. \v 13 Anɨg gɨpe, nɨbi bɨ gau kale God nɨp gasɨ nɨŋöm hagnaböl, “Krais nɨbi bɨ nɨpe Korid mɨdpal gau, kale Krais manö aij u udöm, hagöp rö nöp göm, hanɨp mani abönamö ñöm, nɨbi bɨ gau kalɨp abönamö ñöm gɨpal u, nöp aij yabɨƚ a gabun,” a gɨnaböl. \v 14 God kalöp mög nɨŋöm ud aij yabɨƚ göp rö nɨŋöm, gasɨ kale am kalöp wam wam gö aij gö nɨŋöl gɨ, kalöp nan a göm God nɨp sabe gɨnaböl. \v 15 God nɨpe nan aij unbö ke hanɨp ñöb u rö, nɨp aij göp a gun me! \c 10 \s1 Pol, “Kale yɨp manö piral hagaböl,” a ga \p \v 1-2 Nɨbi bɨ rɨmnap yɨp hagpal, “Pol nɨpe hon aip mɨdöm, bɨ hain manö hagagep bɨ u mɨdöp u pen am mɨlö gau mɨdöm, köp kalɨ kƚiñ rɨköm, manö kƚö göm hagöp,” a gɨpal. Pen kale manö adö ap hagöm hagpal, “Pol nɨpe nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i nɨbö gau nɨŋbal rö nöp nɨŋöm hagöp,” a gɨpal. Krais nɨpe Bɨ hain aij agamɨj mɨdöp rö, hib nɨpe hagem yad ke Pol kalöp manö kƚö gem hagabin, kale gasɨ nɨŋ aij gɨmim gɨ aij gɨmim. Yad amem nɨbi bɨ yɨp manö naij hagaböl gau kalɨp manö kub hagnabin. Pen kale gɨ aij gɨpe, kalöp anɨg unbö rö gagnabin u yɨp aij gɨnab. \x * \xo 10:1-2 \xt 1Ko 2:3; 4:21\x* \v 3 Hon mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdpun u pen nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i pen pen gɨpal rö gagpun. \v 4 Wim po hon udun pen pen gɨpun u, mɨnöŋ naböŋ iƚ i ud pen pen gɨpal rö wasö. Wim po hon udun pen pen gɨpun u, God kƚö halö mɨdöp u me, hon wim po anɨbu damun, kɨjaki abaŋ kƚö gɨ löp gau am gɨ naij gɨno, nɨbi bɨ pen hagöl rö lagöp. \x * \xo 10:4 \xt Ep 6:13-17\x* \v 5 Nɨbi bɨ gau kale God gasɨ nɨŋeb u arö göm, gasɨ kale ke u nɨŋöm, hib kale ke haglö adö aröp u pen hon God kƚö nɨpe udun manö aij nɨpe hagno, nɨbi bɨ anɨb gau manö aij anɨbu pen hagöl rö lagöp; hon gasɨ kale ud nagɨ lɨno, kale Krais manö aij nɨŋ udöm hagöp rö nöp gɨlö arab. \v 6 Pen kale Krais hagöp rö göl gɨ mɨdaibe nɨŋun me, hainö nɨbi bɨ Krais nɨp aƚeb aƚeb ñɨbal gau gasɨ ñɨno nɨŋöl. \p \v 7 Kale rɨmnap amgö nöp nɨŋbe. Nɨŋ aij gɨmim. Bɨ ap Krais bɨ nɨpe mɨdpin a gɨ gasɨ nɨŋöb u, Pol u rö nöp Krais bɨ nɨpe mɨdöp u nɨŋnɨm. \v 8 Bɨ Kub u nöp yɨp wög hag lö, kalöp nɨbi bɨ abad mɨdpin a gɨpin u, rapɨn hagpin u pen, yɨp nable gagöp. Pen Krais nɨpe yɨp wög hag la anɨbu, kalöp hagnö ap lug pakmim a göm hag laga; kalöp hagnö Krais manö aij u nɨŋ ud aij gɨmim nɨp cɨg aij gɨmim a göm yɨp hag la. \x * \xo 10:8 \xt 2Ko 13:10\x* \v 9 Pen kalöp köp kalɨ kƚiñ rɨk yubin u, nɨŋmim pɨñɨŋ gɨmim a gem yuagpin. \v 10 Nɨbi bɨ rɨmnap yɨp hagpal, “Nɨpe mɨlö gau mɨdöm, köp nöp kalɨ kƚiñ rɨk yuöm, manö kƚö yabɨƚ hagöp u pen aui auub nɨŋbun u bɨ kub manö hagpal rö hagagöp,” a gɨpal. \v 11 Pen nɨbi bɨ anɨg hagpal anɨb gau nɨŋ mɨdaiöl. Yad amjakem, adö ap ke gagnabin; mɨlö gai i mɨdem, köp kalɨ kƚiñ rɨkem hagpin rö nöp gɨnabin. \p \v 12 Pen nɨbi bɨ hib kale ke haglö adö arab gau, kale kub aka yad kub aka gem, gasɨ u uƚhai nɨŋagɨn. Kale gasɨ laga rö hagpal, “Hon nöp me aij. Nɨbi bɨ hon gɨpun rö gɨpal gau, gɨ aij gɨpal; nɨbi bɨ hon gɨpun rö gagpal gau, gɨ aij gagpal,” a gɨpal. \v 13 Pen yad God wög u gɨ aij gɨpin aka manö anɨbu rö hagnɨg gabin u, God nɨbi bɨ ke nɨbö gau kalɨp wög ke hag la u, yad manö hagagnabin; God nɨpe yɨp ke wög hag la u nöp hagnabin. Pen Krais manö aij kalöp hag ñeb wög anɨbu, God nɨpe yɨp ñöb. \x * \xo 10:13 \xt Ro 12:3\x* \v 14 Yad kale mɨdpim au amjakagbnep, manö anɨbi hagagbnep. Pen kale mɨdpim gau yad ke nöd nöp amem, kalöp Krais manö aij u nöd hag ñɨnö. \v 15 God nɨpe wög yɨp hag la. Ram mɨnöŋ ke nɨbö gau nɨpe nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp hag la. Kale ram mɨnöŋ anɨb gau amöm wög gɨpal u, yad aiud ap udagnabin. Pen yɨp aij gɨnab u, kale Krais manö aij u nɨŋ ud kƚö yabɨƚ gɨ midaibe, yad kalöp aŋ gau wög kƚö gɨnö, wög adɨŋ kub rö lö, nan magö pɨl aij gɨnab. \v 16 Hainö me kalöp dauba gɨ apem, am ram mɨnöŋ nöd hag ñagla dagol gau amem, Krais manö aij u nɨbi bɨ anɨb gau kalɨp hag ñɨnabin. Ram mɨnöŋ ke nɨbö gau nɨpe wög anɨbu nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp hag la. Kale ram mɨnöŋ anɨb gau amöm wög gɨpal u, yad aiud ap udagnabin. \v 17 “Nɨbi bɨ hib haglö adö arnɨg gɨnab gau, Bɨ Kub u hib nɨpe haglö adö arnɨm.” \x * \xo 10:17 \xt 1Ko 1:31\x* \v 18 Hib hon ke hagno adö arnab u, God nɨŋö udep rö lagnab; pen Bɨ Kub u hib hon hagö adö arnab u me, God nɨŋö udep rö lɨnab. \x * \xo 10:18 \xt 1Ko 4:4\x* \c 11 \s1 Jisas manö hagabun, a göm, piral hagpal gau \p \v 1 Yad manö hauƚ rö hagnabin u pen manö iƚ mɨdö nɨŋöl gɨ hagnɨg gabin. \v 2 God kalöp mɨdmagö löp rö, yad kalöp u rö nöp mɨdmagö lɨbin. Kalöp me nɨbi praj mɨd aij göp u dam bɨ añɨ ap nɨp ñɨnö. Bɨ anɨbu me Krais. \x * \xo 11:2 \xt Ep 5:26-27\x* \v 3 Pen yad pɨñɨŋ gɨpin u, hadame nöp haiŋo u pir alö, Ip nɨŋ uda rö, nɨbi bɨ rɨmnap kalöp u rö nöp manö piral gau hag ud arlö, gasɨ kale nɨŋbal rö nɨŋmim, Krais nɨp gasɨ añɨ nɨŋmim ud aij gɨpim u, arö gɨmim rö löp. \x * \xo 11:3 \xt Jen 3:4,13\x* \v 4 Manö hagabin u, yad nɨŋbin, kale nɨbi bɨ gau nɨbö rɨmnap kalɨp ka ñɨbe, Jisas yad manö hag ñɨbin u rö hag ñagpal; Jisas ap ke rö manö u hag ñɨlö, abönamö udabim. Pen kale Ana u abe, manö aij u abe u rö nöp nöd udpe u wasö; ke hain nɨbö ap rö u udabim. \x * \xo 11:4 \xt Gal 1:8-9\x* \p \v 5 Pen gasɨ yad nɨŋbin, Krais manö aij ud arep bɨ aij aij kale anɨb gau bɨ kub, yad bɨ ramö gau rö ap mɨdagpin. \x * \xo 11:5 \xt 1Ko 15:10; 2Ko 12:11\x* \v 6 Manö kale u, dö kal yabɨƚ hagpal u pen, yad hagpin rö manö iƚ nɨŋ aij göm hagagpal. Kale nɨŋbim, yad pör nöp manö iƚ nɨŋ aij gem kalöp manö hag ñɨbin. \x * \xo 11:6 \xt 1Ko 2:1,13\x* \p \v 7 Pen kalöp God manö aij hag ñɨnö u pen mani nan rɨmnap ñɨmim a gem hagagnö. Yad kalöp aŋ au mɨdem anɨg gɨnö u, yad bɨ pro rö mɨdnö kale nɨbi bɨ kub rö lɨ mɨdaimim a gem, anɨg gɨnö. Gɨnö anɨbu, yɨp bɨ ramö gau rö ap a gɨmim nɨŋbim aka nɨhön? \x * \xo 11:7 \xt 1Ko 9:18\x* \v 8 Yad kalöp aip mɨdem Krais manö aij u hag ñɨmɨdin u, Krais nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke nɨbö rɨmnap yɨp mani nan ñɨla. Mani kale si udem, Krais manö aij kalöp hag ñɨnö. \x * \xo 11:8 \xt Plp 4:15-16; 2Ko 12:13\x* \v 9 Kale aip mɨdainö ñɨn u, nan kale ap udagnö. Añ mam Masedonia nɨbö aula gau nöp, nan yɨp nɨhön uƚep ga gau yɨp dap ñɨla. Pen hainö u rö nöp, nan kale rɨmnap hag nɨŋagnabin. \v 10 Manö hagabin anɨbi, hagöl gɨ nöp mɨdeinabin. Yad Akaia Propins rɨgoŋ rɨgoŋ gau amɨl apɨl gɨ ajeinabin u, mani nan kale rɨmnap udagnabin. Krais bɨ nɨpe mɨdpin rö, nɨŋö yabɨƚ hagabin. \v 11 Pen manö hagabin anɨbi, kalöp mɨdmagö lagpin aka nɨhön? Wasö yabɨƚ. God nɨŋöb yad kalöp mɨdmagö lɨbin. \p \v 12 Pen mani nan kale gau udagmɨdin u hainö u rö nöp gɨnö, nɨbi bɨ manö piral hag ajpal gau, hon Pol nɨp rö adɨp adɨp mɨdpun a göm hagöl rö lagnab. \v 13 Kale höŋ adö u Krais manö ud arep bɨ rö löm, Krais wög gabun a gɨpal u pen Krais manö ud arep bɨ mɨdagpal. Manö piral ud arep bɨ mɨdpal. \v 14 Pen ñɨn rɨmnap Seden nɨpe ke, God ejol mailö aij nɨpe ap rö halu löm auöp. \v 15 Seden anɨg göp u, bɨ nɨp wög gɨpal gau, bɨ wög aij göm gɨ aij gɨpal rö halu löm auaiöl, hon gasɨ kub nɨŋagun. Pen hainö gau nɨhön nɨhön gɨnaböl gau pen udnaböl. \s1 Pol God wög göl gɨ marö uda \p \v 16 Yad kauyaŋ hagabin, kale rɨmnap yɨp bɨ hauƚ a gɨmim gasɨ u nɨŋagmim. Pen yɨp bɨ hauƚ a gɨmim nɨŋeinabim u, yɨp arö gɨpe, bɨ hauƚ gau hib kale ke haglö adö aröp rö yad u rö nöp manö rɨmnap hagnabin. \v 17 Hib yad ke hagnɨg gabin u, Bɨ Kub gö anɨg gagnabin; bɨ hauƚ alö hib kale ke haglö adö aröp rö gɨnɨg gabin. \v 18 Pen nɨbi bɨ iru nöp rɨmnap gasɨ ke nɨŋöm, hib kale ke haglö adö aröp rö u, yad u rö nöp gɨnabin. \v 19 Kale gasɨ nɨŋ aij yabɨƚ gɨpim rö, bɨ hauƚ gau manö am haglö, kalöp iru gagöp. \v 20 Nɨbi bɨ gau kalöp wög gɨ ñeb bɨ kale rö mo kale gau löm, kalöp ɫɨp gɨ damöm, haƚöwaƚö göl gɨ, mulu maj mɨgan kalöp paklö, kale manö mɨdagöp. \v 21 Pen yad bɨ hain bɨ yɨharɨŋ rö mɨdem, anɨg gagpin u, yad nable göp. \p Pen yad manö hauƚ rö hagabin u, hib kale ke haglö adö aröp rö, unbö rö hagabin. \x * \xo 11:21 \xt Plp 3:5\x* \v 22 Kale Hibru nɨbi bɨ? Yad u rö nöp Hibru bɨ ap. Kale Isrel nɨbi bɨ? Yad u rö nöp Isrel bɨ ap. Kale Ebraham iƚ ap? Yad u rö nöp Ebraham iƚ u mɨdpin. \v 23 Kale Krais nɨp wög gɨpal? Yad bɨ hauƚ yabɨƚ rö, hib yad ke hagnö adö arab u pen yad wög kƚö gɨ gɨ, marö adö ke ke udpin rö, nɨbi bɨ piral gɨpal gau gagpal. Yɨp ñɨn iru nöp nagɨ lɨla. Yɨp ñɨn iru nöp mɨñu magö pakla. Yad ñɨn iru nöp um dam aŋ lem aunö. Nɨbi bɨ gau anɨg unbö rö gagpal. \x * \xo 11:23 \xt Ap 16:23\x* \v 24 Juda kai ñɨn ke ke unbö mamɨd u, nagɨ udöm, yɨp ij iru yabɨƚ nöp pak gus göm ñɨn juöl ado gɨ da mamɨd böŋ daŋ pakla (39). \x * \xo 11:24 \xt Dud 25:3\x* \v 25 Rom kai u rö nöp ñɨn ke ke ñɨn mɨhau nɨgaŋ yɨp ur udöm pakla. Ñɨn ap nɨbi bɨ iru nöp yɨp kabö ju pakla. Ñɨg magɨb kub ajainö, ñɨn ke ke mɨhau nɨgaŋ ñɨg magɨb u böŋ nöp pɨral paka. Ñɨg magɨb naij ga ñɨn anɨb gau, mañ ap nan adɨŋ bad ap ud sɨsɨ lem, ñɨg solwara uɫ adö laŋ ap ran ap lug sɨsɨb göl gɨ mɨdnö mɨdnö, sɨdö wad amöm, sɨbön göm gɨ damöm, ram rua. \x * \xo 11:25 \xt Ap 16:22; 14:19\x* \v 26 Yad pör nöp amɨl apɨl gɨ ajmɨdin. Pör ajpin gau, uɫham yabɨƚ ajpin. Ñɨg aɫɨ au jubin; nan si udep bɨ mɨdpal aŋ au ajpin; nɨbi bɨ yad ke aka Juda nɨbi bɨ wasö aŋ gau gɨ ajem, uɫham yabɨƚ ajpin; daun kub gau aka be gau aka ñɨg solwara aŋ gau gɨ aramem, uɫham yabɨƚ arbin; nɨbi bɨ añ mam a gɨpal u pen Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdagpal aŋ gau gɨ ajem, uɫham yabɨƚ ajpin. \x * \xo 11:26 \xt Ap 9:23; 14:5\x* \v 27 Yad wög gosƚam gem, uhön hanem wasö, ñɨn iru nöp nan magö mɨdagö, kɨyö lö, ñɨg nan gö, waƚɨj mɨdagö, yɨgön göm göp. \v 28 Pen marö adö ap me, nɨbi bɨ Krais lau adö mɨdpal ram mɨnöŋ ke ke gau, mɨd aij gɨpal aka gem, gasɨ iru nɨŋabin. \v 29 Krais nɨbi bɨ rɨmnap lug paknɨg gɨlö, kƚö yad ke u rö nöp lugnab rö u nɨŋbin. Pen nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp ɫɨp gɨlö nan si nan naij gɨlö, mɨdmagö yad aŋ daŋ ilön göp. \p \v 30 Hib yad ke adö rɨmnap hagnam u, yad bɨ kƚö mɨdagöp u nɨŋmim a gem manö anɨbu hagnabin. \v 31 Bɨ Kub Jisas Nap God, pör nöp hib dap raneb God u, yad piral hagagabin u nɨŋöb. \v 32 Yad Damaskas mɨdainö, ki? Aredas bɨ nɨpe Damaskas abad mɨdmɨdöp u, yɨp nagɨ lɨn a göm, polisman gau hagö, Damaskas adan ramö gau magöŋhalö bɨnöm rɨk hakla. \v 33 Anɨg gɨla u pen mam hon rɨmnap yɨp ud wadɨ kub mɨgan u löm, nagɨ adɨköm, dam kabö waryö gɨgabö gɨla ajöŋ pro mɨgan u ɫɨp gɨ yulö, am am mɨnöŋ yaŋ amem, pɨrɨkem ke gau arnö. \x * \xo 11:33 \xt Ap 9:23-25\x* \c 12 \s1 Pol naböŋ nɨŋa manö u hag ña \p \v 1 Hib yad ke hagnö adö arnab u aij gagnab u pen Bɨ Kub u bɨ ap nɨp gö naböŋ nɨŋa manö u hagnɨg gabin. \v 2 Mɨ unbö sɨduŋ böŋ daŋ luga u, Krais bɨ nɨpe ap nɨŋbin u, God nɨp dam ram mɨnöŋ aij kumi kabö adö laŋ au ud ara. Pen bɨ anɨbu hañ romaŋ halö anɨg adö laŋ ara aka, hañ romaŋ arö göm ana nöp ara aka, nɨŋagpin; God nöp nɨŋöb. \v 3 Pen yad nɨŋbin, bɨ anɨbu — hañ romaŋ halö aka ana nöp aka, nɨŋagpin; God nöp nɨŋöb — \v 4 God nɨp dam ram mɨnöŋ aij kumi kabö adö laŋ au ud ara. Pen anɨb laŋ amöm, manö ke yabɨƚ nɨŋa. Manö nɨŋa anɨbu, manö hagagep, nɨbi bɨ hag ñeb rö wasö; manö ke yabɨƚ u nɨŋa. \v 5 Bɨ ga anɨbu yad kƚö gem hib nɨpe nöp hagnö adö arnab u pen hib yad ke gɨnö adö aragnab. Hib yad ke manö rɨmnap hagnɨg gabin u, yad bɨ kƚö mɨdagöp rö nöp mɨdpin manö anɨbu nöp hagnabin. \v 6 Pen hib yad ke dap raneb manö rɨmnap hagbnep yad bɨ hauƚ rö hagagbnep; nɨŋö nöp hagbnep. Pen anɨg hagnö, nɨbi bɨ rɨmnap yɨp nɨŋöm, “Bɨ u bɨ aij ke mɨdöp,” a gɨblap u yɨp aij gagböp. Yɨp aij göp u, gɨpin gɨpin rö nɨŋöm aka manö hagpin hagpin rö nɨŋöm me, yad bɨ aigale bɨ rö mɨdpin u ke nɨŋöl. \v 7 God yɨp ud arö, nɨbi bɨ rɨmnap nɨŋagla rö nɨŋnö anɨbu, hib yad ke hagnö adö arnɨm rö löp a göm, God yɨp nan ilön ñeb ap ñöb. Nan anɨbu Seden bɨ nɨpe rö ap apöm, yɨp kalɨ rö bɨnɨg ij bö mɨdöp. \x * \xo 12:7 \xt Job 2:6\x* \v 8 Bɨ Kub u nɨp ñɨn mɨhau nɨgaŋ hagnö, yɨp anɨg gab rö gagnɨm a gɨnö u pen \v 9 yɨp haga, “Ne ke nöp mɨd aij gɨmön rö lagöp u pen yad nɨbi bɨ kƚö mɨdagöp gau kalɨp mög nɨŋem kƚö yad ñɨnö nɨŋöl gɨ kale aij nöp mɨdeinaböl,” a ga. Anɨg haga u me, hib yad ke hagnö adö arnab u aij gagöp; yɨp aij göp u, yad kƚö mɨdagöp bɨ ap rö mɨdpin u hag mɨdnö nɨŋöl gɨ, Krais yɨp ud aij göl gɨ mɨdainɨm. \x * \xo 12:9 \xt Plp 4:11-13\x* \v 10 Yad kƚö mɨdagöp; yɨp hag jubal; yad nan rɨk döp; yɨp gɨ naij gɨpal; yad uɫham mɨdpin. Pen Krais lau adö mɨdpin rö, yɨp aigöl aigöl gɨnaböl u, mɨñ mɨñ nöp gɨnabin. Pen yad ke kƚö mɨdagöp u nɨŋ mɨdeinabin u, God nɨpe gö, kƚö nɨpe udem kƚö göl gɨ mɨdeinabin. \s1 Pol Korid nɨbi bɨ gau kalɨp mɨdmagö la \p \v 11 Yad bɨ hauƚ rö hagajɨn. Pen kale nöp gajim yad anɨg gɨpin. Yɨp ud aij gɨmim, manö aij rɨmnap hagbep u pen yɨp arö gɨmim, bɨ rɨmnap kalɨp udpim. Yad bɨ mɨgan nɨbö bɨ ap rö mɨdpin u pen Krais manö aij ud arep bɨ aij aij kale anɨb gau bɨ kub yad bɨ pro gasɨ u nɨŋagpin. \x * \xo 12:11 \xt 2Ko 11:5\x* \v 12 Yad kale aip mɨdem, hon Krais manö aij ud arep bɨ gau gɨpun rö nöp gɨ mɨdainö. Kale nan gagep nan nɨŋagep gainö u nɨŋmim, yad Krais manö aij ud arep bɨ nɨpe mɨdpin u hadö nɨŋbim. \x * \xo 12:12 \xt Ro 15:19\x* \v 13 Anɨb u, Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal mɨgan rɨmnap kalɨp gɨnö gɨnö rö nöp kalöp u rö nöp gɨnö u pen adö añɨ ap nöp ke gɨnö. Adö anɨbu me, nan yɨp ram bɨ da gau, yɨp ñim a gem hagagnö. Pen kalöp gɨ naij rö gɨnö u nɨŋmim arö gɨmim. \x * \xo 12:13 \xt 2Ko 11:9\x* \p \v 14 Kalöp nöd ñɨn mɨhöp am nɨŋnö; mɨñi kauyaŋ u nɨnɨg gabin. Nan kalöp ap udnam a gem nagnabin; kalöp nɨŋnam a gem nɨnabin. Nɨme nap bɨ nan ud lɨ aij göm, ñɨ pai bɨ kale gau kalɨp ñɨmɨdal. Pen ñɨ pai bɨ gau, nɨme nap bɨ kalɨp anɨg gagmɨdal. \v 15 Anɨb u, gasɨ yad nɨŋbin u, kalöp nan a gem, mani nan yad gau magöŋhalö yu haknabin aka wög gɨ dam dam Krais manö aij u hag ñɨ dam dam umnabin u, manö mɨdagöp. Pen yad kalöp mɨdmagö yabɨƚ lɨbin u nɨŋnabim u, yɨp pen mɨdmagö lagnabim akaŋ \v 16 Pen kale hagnabim, “Mani nan hon udagpan pen ne manö piral hagö hon dui gɨpun,” a gɨnabim. \v 17 Yad kalöp mam rɨmnap yunö u, mani nan kalöp gau amgö amgö lɨ udnaböl a gem yunö akaŋ \v 18 Yad kalöp nan a gem Daidas nɨp yuɨn a gem, nɨp hag nɨŋnö yau a ga nɨŋem mam hon ap halö nɨpe aip yunö. Pen yad nɨŋbin Daidas nan kalöp rɨmnap ɫɨp gaga. Daidas yad gɨpin adö u nöp göp; nɨpe adö ap ke gagöp. \x * \xo 12:18 \xt 2Ko 8:6,16-18\x* \p \v 19 Pen yad nɨhön gɨnɨg manö anɨbi kalɨ kƚiñ rɨkajɨn? Kale gasɨ nɨhön nɨŋbim? Pol manö hagab u, hib nɨpe ap lugagnɨm a göm hagab a gɨpim ar? Pen adö anɨbu hagagajɨn wasö. God nɨpe nɨŋ mɨdö nɨŋöl gɨ, hon Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdun manö hagajun. Añ mam aij yad kale kƚö gɨmim Krais nɨp cɨg aij gɨmim, a gun gasɨ nɨŋun hagajun. \v 20 Yad pɨñɨŋ gɨpin u, yad am kalöp nɨŋnabin ñɨn u, kale gɨpim rö nɨŋnö, yɨp aij gagnab. Anɨbu rö, kale yɨp nɨŋnabim u, yad gɨpin rö nɨŋbe, kalöp aij gagnab. Kale pen pen hagmim asɨk ke ke lɨmim, nan kale gau hon nöp udun a gɨmim, añ mam rɨmnap nɨŋbe mulu lugö, kalöp ke nöp aij gɨnɨm adö u nöp gasɨ nɨŋmim, nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp manö naij hagmim, kalɨp manö udmim, hib kale ke dap ranmim, haƚöwaƚö gɨmim, gɨmim rö lɨnɨm u yad pɨnɨŋ gɨpin. \v 21 Pen yad pɨñɨŋ gɨpin u, yagol au kauyaŋ amem nɨŋnabin, kale rɨmnap gasɨ naij adö u nɨŋmim, nɨbi si bɨ si gɨpim u, nɨhön gɨnɨg anɨg gɨpun a gɨmim arö gagmim, nɨbi si bɨ si gɨ dammim, gasɨ naij nɨŋmim gɨ dammim, haƚöwaƚö göl gɨ nöp mɨdeinabim. Gɨnabim anɨbu God nɨŋöb a gem, yad bɨ mɨgan nɨbö gau ap rö mɨdem, nable gö nɨŋöl gɨ, kalöp nan a gem mɨɫöŋ göl gɨ mɨdeinabin. \x * \xo 12:21 \xt 2Ko 13:2\x* \c 13 \p \v 1 Yad nöd kalöp ñɨn mɨhöp am nɨŋnö. Mɨñi pen kauyaŋ nɨŋnɨg gabin. God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, “Nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp manö kub hagnɨg gaböl u, nɨbi bɨ mɨhöp aka mɨhau nɨgaŋ rö amgö kale ke nɨŋ mɨdlö nɨŋöl gɨ, gɨ naij gɨla u apöm waiö hagaiöl, nɨŋö rö lɨnab,” a gɨla. \x * \xo 13:1 \xt Mad 18:16; 1Di 5:19\x* \v 2 Ruö ñɨn yɨgwö aŋ nɨbö u kalöp am nɨŋem, nɨbi bɨ nan si nan naij gɨ mɨdeila gau hainö apem kalɨp hag gɨnabin a gem kalɨp hag aunö. Mɨñi kalöp aip mɨdagpin pen kauyaŋ manö nöd hagnö rö u nöp hagabin, yad am jakem, nɨbi bɨ nöd nan si nan naij gɨ mɨdeila gau abe, nɨbi bɨ mɨñi nan si nan naij gabim gau abe, kalöp mög nɨŋagnabin. \v 3 Pen kale Pol Krais aip mɨdöp aka wasö gɨ gasɨ nɨŋbim u, nɨŋ aij gɨmim. Krais nan rɨmnap ram mɨnöŋ aŋ kale gau gö nɨŋnabim, nɨpe bɨ yɨharɨŋ wasö; nɨpe Bɨ kƚö ke nɨbö. \v 4 Nɨpe bɨ yɨharɨŋ rö lö, nɨp mab ba laŋ al pak lɨlö uma u pen God kƚö nɨpe u gö, kauyaŋ uraköm kamɨŋ mɨdöp. Anɨb u rö, hon Krais aip mɨdun bɨ yɨharɨŋ rö mɨdpun, pen Krais kamɨŋ u hanɨp God kƚö nɨpe u ñö, kalöp nan a gun wög gɨnabun. \x * \xo 13:4 \xt Plp 2:7-8\x* \p \v 5 Pen kale Krais nɨp nɨŋ udun nɨp cɨg gɨpun aka wasö gɨmim gasɨ amɨl apɨl gɨmim, Krais kalöp aip mɨdöp u ke nɨŋnabim. Aka pen gasɨ nɨŋ dammim Krais kalöp aip mɨdagöp a gɨmim u ke nɨŋnabim. \x * \xo 13:5 \xt 1Ko 11:28\x* \v 6 Pen yad gasɨ nɨŋbin, hanɨp bɨ gasɨ nɨŋ dammim me, Krais hon aip mɨdöp u ke nɨŋnabim. \v 7 Hon kalöp nan a gun, God nɨp sabe gun hagabun, “Kalɨp abad mɨdaimön, naij adö u gagöl,” a gabun. Pen God nɨp sabe gabun anɨbu, kale mɨd aij gɨpe hib hon ap rannɨm a gun, sabe gagabun. Hib hon lugnab u nan yɨharɨŋ; kale gɨ aij nöp gɨnabim u nan kub. \p \v 8 Pen Krais manö aij u kub gɨnɨm adö u nöp gun; Krais manö aij u pro gɨnɨm adö u gagun. \v 9 Hanɨp aij göp u, hon nɨbi bɨ kƚö mɨdagöp rö lun, kale pen nɨbi bɨ kƚö lɨmim. Anɨb u, God nɨp sabe gɨpun, “Kalɨp abad mɨdaimön, nagɨ adö aij nöp göl,” a gɨpun. \v 10 Bɨ Kub nɨpe yɨp wög hag la anɨbu, kalöp hagnö ap lug pakmim a göm hag laga; kalöp hagnö Krais manö aij u nɨŋ ud aij gɨmim nɨp cɨg aij gɨmim a göm yɨp hag la. Adö anɨbu nöp yad mɨlö kub gai i mɨdem, kalöp nöd nöp köp anɨbi kalɨ kƚɨñ rɨk yuabin. Kale manö yad anɨbi nɨŋmim, hagabin rö gɨ mɨdeinabim me, yad amjakem manö kƚö hagnɨg gasɨ nɨŋbin u arö gɨnabin. \x * \xo 13:10 \xt 2Ko 10:8\x* \p \v 11 Añ mam bɨ. Mɨñi manö hag junɨg gem, “Kale mɨdaiim” a gabin. Köp kalɨ kƚiñ rɨkabin anɨbi aunab u nɨŋmim, hon nan aij adö u nöp gun a gɨmim kƚö nöp anɨg göl gɨ mɨdaimim, manö kalɨ kƚiñ rɨkabin i udmim, manö hag adö añɨ lɨmim, agamɨj mɨd aij gɨmim. Anɨg gɨpe me, God nɨbi bɨ mɨdmagö löm ud aij göp u, kale aip nöp mɨdeinab. \v 12 Kale Bɨ Kub nɨp nɨŋ udpim rö, pen pen hag wɨhai udöl gɨ, alaun bom halumim. \v 13 Krais nɨbi bɨ aui mɨdpal magöŋhalö, kalöp añ mam gau “Mɨdpim?” a gɨpal. \p \v 14 Bɨ Kub Jisas Krais kalöp magöŋhalö mög nɨŋöm ud aij göl gɨ mɨdainɨm; God nɨpe kalöp magöŋhalö mɨdmagö löl gɨ mɨdainɨm; Ana Uɫ nɨpe kalöp magöŋhalö aɫ ba göl gɨ mɨdainɨm.