\id 1PE - Kobon NT [kpw] -Papua New Guinea 2005 (web version -2013 bd) \h 1 Pida \toc1 Pida köp nöd u kalɨ kƚiñ rɨka \toc2 1 Pida \toc3 1Pi \mt1 1 Pida \mt2 Pida köp nöd u kalɨ kƚiñ rɨka \c 1 \p \v 1 Yad Pida, bɨ Jisas Krais manö ud arep ap. Yad kalöp nɨbi bɨ God hadame dagol gau nɨbi bɨ nɨpe ke hag la gau, köp i kalɨ kƚiñ rɨkabin. \p Kale rɨmnap Podas mɨdpim, rɨmnap Galesia mɨdpim, rɨmnap Kapadosia mɨdpim, rɨmnap Esia mɨdpim, rɨmnap Bidinia mɨdpim. Kale nɨbi bɨ ram Mɨnöŋ mɨlö gau nɨbö rö mɨdpim. Manö anɨb i kalɨ kƚiñ rɨk yunö, ram Mɨnöŋ ke ke mɨdpim gau arö nɨŋnabim. \p \v 2 Bapi God hadame dagol gau kalöp gasɨ nɨŋöm, nɨbi bɨ yad mɨdeinaböl, a ga. Anɨb u, God Ana nɨpe u gö, kale nɨbi bɨ nɨpe mɨdmim, Jisas Krais hagöp rö gɨnabim nɨŋöm hagape nɨpe nan si nan naij gɨpim gac u ƚɨk gɨ yunab. \p Anɨb u, God apil mɨhau kalöp mög nɨŋmil, ud aij gɨmil, abad mɨdlö, kale pör nöp agamɨj mɨdaimim. \x * \xo 1:2 \xt Ro 8:29; 2De 2:13\x* \s1 Mɨd aij gep hon u mɨdöp God ram Mɨnöŋ adö laŋ au \p \v 3 Bɨ Kub hon Jisas Krais God nɨpe nɨp aij a gun! Jisas Krais Nap nɨpe nɨp aij a gun! Nɨpe nöp hanɨp mög yabɨƚ nɨŋöm, Ñɨ nɨpe Jisas Krais nɨp yuö apöm umöm, kauyaŋ uraka u me, ñɨ pai nɨpe yabɨƚ mɨdun, nɨpe aip pör pör mɨdeinabun, a gun, gasɨ halö mɨdpun. \v 4 God ñɨ pai nɨpe mɨdpun rö, hanɨp ram Mɨnöŋ aij nɨpe kumi kabö adö laŋ au ud aij gɨnab. Mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i nan gau papɨƚ lɨ hij gɨ lugnab u pen God ram Mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au unbö gagnab. God nan aij gau kalöp hag la nɨŋöm pör pör nöp mɨd aij yabɨƚ gɨnab. Hanɨp hagöp rö, amun nɨpe aip pör pör nöp mɨd aij gɨnabun. \x * \xo 1:4 \xt Kol 1:12\x* \p \v 5 God nɨpe kƚö yabɨƚ. Kale God nɨp nɨŋ udmim cɨg aij gɨpe, nɨpe kalöp abad mɨd aij göm, mɨd damöm, ñɨn hain u, kalöp dam ram Mɨnöŋ aij nɨpe u ud arnab. \x * \xo 1:5 \xt Jon 10:28; 17:11\x* \v 6 Anɨb u, mɨñ mɨñ göl gɨ mɨdaimim. \p Pen mɨñi magö pro marap kalöp, nɨbi bɨ Krais lau adö mɨdpal, a göm, gɨ naij gɨlö uɫham mɨdnabim rö löp. \x * \xo 1:6 \xt 1Pi 5:10; Jem 1:2\x* \v 7 Nɨbi bɨ gol raubal gau laulö inö, magöŋhalö gol nöp mɨdöp aka nan naböŋ naböŋ halö mɨdöp, a göm, nɨŋbal. Gol nan yɨharɨŋ rö u pen anɨg gɨpal. Pen God nɨp cɨg gɨpim aka cɨg gagpim u nan kub yabɨƚ u me, marö auö uɫham mɨdeinabim anɨbu, nɨp cɨg aij gɨpim aka cɨg aij gagpim u nɨŋnab. Pen marö auö, nɨp cɨg aij göl gɨ nöp mɨdeinabim u, Jisas Krais ado gɨ aunab ñɨn u, God nɨpe kalöp, gɨ aij yabɨƚ gɨpim, a göm, hib kale gö adö laŋ arö, kalöp wɨhai damöm, ram Mɨnöŋ aij nɨpe ud arnab. \x * \xo 1:7 \xt Pro 17:3; Sek 13:9; Mal 3:3; Jem 1:3\x* \p \v 8-9 Kale nöd Jisas Krais nɨp amgö nɨŋagpe u pen nɨp mɨdmagö lɨbim. Kale uri u rö nöp nɨp amgö nɨŋagpim u pen nɨp nɨŋ udmim, mɨñ mɨñ yabɨƚ gɨpim. Jisas Krais nɨp nɨŋ udpe, God nɨpe ana kale pör nöp kamɨŋ mɨdeinaböl, a göm, kalöp abadöl mɨdöp. Anɨb u me, kale mɨñ mɨñ yabɨƚ gɨ mɨdpim. Hon mɨñ mɨñ gep magö anɨbu hagun, a gun, manö uƚep gɨnab. \x * \xo 1:8-9 \xt Jon 20:29; 2Ko 5:7\x* \p \v 10-11 Hadame nöp Krais Ana nɨpe bɨ God manö hagep gau kalɨp aŋ daŋ mɨdöm gasɨ ñö, kale Krais ilön nɨhön nɨhön udöm, hainö nan aij yöl nɨhön nɨhön gɨnab manö u hagöm kalɨ kƚiñ rɨkla. Pen Krais ilön udöm umö, God kalöp mög nɨŋöm ud aij gö, mɨd aij gɨnabim manö hagla anɨbu, kale ke nɨŋ aij gagöm, hanɨp uri mɨdpun hagöp aka nɨbi bɨ hainö gau ke hagöp, a göm, kƚö göm uƚhai nɨŋöl gɨ mɨdmɨdal. \x * \xo 1:10-11 \xt Sam 22; Ais 53; Mad 13:16-17; Luk 24:26-27\x* \p \v 12 Pen Krais Ana nɨpe gasɨ ñö, God manö hagep bɨ gau nɨŋöm manö hageila anɨbu, God kalɨp, a göm hagaga; kalöp mɨñi mɨdpim ñɨn i nöp haga. Manö aij hageila anɨbu me, God nɨpe Ana Uɫ kumi kabö adö laŋ nɨbö yuö apöm nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp gasɨ ñö, kale pen kalöp Jisas Krais manö aij u haglö nɨŋbim. God gö kale uri nan aij aij nɨhön nɨhön nɨŋbim u, ejol gau, hon abe nɨŋbnop, a göm, nɨŋagpal. \s1 God hanɨp, “Nɨbi bɨ uɫ mɨdaimim,” a göp \p \v 13 Anɨb u, gasɨ yɨharɨŋ adö rɨmnap nɨŋagmim; gasɨ magö kale ke, hañ romaŋ kale ke gasɨ göp rö nöp gagmim; Jisas Krais ado gɨ apöm kalöp udöm nan aij ñɨnab, gasɨ u nöp nɨŋmim, aij gö nɨŋöl gɨ, gasɨ halö mɨdaimim. \p \v 14 Kale nöd Jisas Krais manö aij u nɨŋagmim, gasɨ naij kale ke nɨŋmim gɨmɨdim rö gagmim; kale God ñɨ pai nɨpe mɨdpim u me, manö nɨpe hagöp rö u nöp gɨmim. \x * \xo 1:14 \xt Ro 12:2; Ep 2:3; 4:17-18\x* \v 15 Nɨhön nɨhön gɨnɨg gɨmim u, God kalöp wɨñ alöp u nɨpe uɫ mɨdöp rö, kale u rö nöp uɫ nöp mɨdaimim. \v 16 God haga rö God Manö yaŋ kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, “Yad nan si nan naij gep ke gau nɨbö mɨdem uɫ mɨdpin rö, kale u rö nöp nan si nan naij gep ke gau nɨbö mɨdmim uɫ mɨdmim,” a gɨla. \x * \xo 1:16 \xt Lep 11:44-45; Mad 5:48\x* \s1 God nan aij yöl yuöm, hanɨp rau adog uda \p \v 17 God nɨpe nɨbi bɨ gau kalɨp nɨme löm, haƚöwaƚö gagöp; gɨpal gɨpal rö nöp nɨŋöm nɨme löp. God anɨg göp anɨbu, Bapi hon, a gɨpim u, ram nɨpe kumi kabö adö laŋ aragpim ñɨn i, nɨpe Bɨ kub unbö ke, a gɨmim, hagöp hagöp rö nöp gɨmim. \x * \xo 1:17 \xt Ro 2:11; Rep 2:23\x* \v 18-19 Kale apɨs bac bɨ gɨmɨdal adö u gɨ damun kamɨŋ arnabun, a gɨmim, gɨ wasö nɨŋbe, God kalöp uda u, gol silpa uɫpö kɨƚno nan hij göp nan yɨharɨŋ gau rö rauöm udaga. Pen sipsip pi adƚai mɨdagöp gac gagöp damöm pak God nɨp sabe gɨ ñɨmɨdal rö u, Krais damöm al pak lɨlö hagape nɨpe gol silpa uɫpö kɨƚno rauagep u lugö uma u me, God kalöp rau adog uda. \x * \xo 1:18-19 \xt Ap 20:28; Hib 9:12-14\x* \v 20 God Mɨnöŋ naböŋ iƚ i gɨ laga ñɨn u, Krais nɨp adö anɨbu gɨnab a göm hag la u pen uri ñɨn hain i nöp, kalöp gɨ aij gɨnɨg waiö aua. \x * \xo 1:20 \xt Ep 1:4\x* \v 21 God gö, Krais urakö, God Krais nɨp ud adö i gɨlaŋ yabɨƚ uda. Anɨb u, God nɨp nɨŋ udmim, cɨg aij gɨmim, hanɨp arö gagnab, a gɨmim, gasɨ halö mɨdpim. \x * \xo 1:21 \xt Jon 14:6; Ro 5:1-2\x* \s1 Añ mam gau kalɨp mɨdmagö lɨmim \p \v 22 Kale God Manö nɨŋö yabɨƚ u nɨŋmim, hagöp rö gɨpe, kalöp nan si nan naij gac u mɨdagöp. Anɨg gɨmim, kale añ mam God lau adö mɨdpal gau kalɨp mɨdmagö yabɨƚ lɨbim. Anɨb u, kale kƚö gɨmim pen pen mɨdmagö yabɨƚ löl gɨ mɨdaimim. \x * \xo 1:22 \xt Jon 13:34; Ro 12:10\x* \v 23 God Manö nöp gö, kale kauyaŋ ñɨ paiŋaŋ hagape bɨ rö lɨbim. Pen kamɨŋ gɨsön nɨbö udpim u, nɨme nap gau ñagpal; nɨme nap ñɨ pai yag daulö umbal. Pen God Manö u, manö pör pör nöp mɨdeinab manö kamɨŋ anɨbu nöp gö, God ñɨ pai nɨpe mɨdmim pör pör mɨdeinabim. \v 24 God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, \q1 “Nɨbi bɨ gau magöŋhalö nan uɫaŋ uɫaŋ rö nöp mɨdpal; \q2 hib kub udpal u mab pɨpɨƚ pɨpɨƚ rö nöp mɨdöp. \q1 Nan anɨb gau yɨŋɨd mɨƚep göm lugöp. \x * \xo 1:24 \xt Ais 40:6-8\x* \q2 \v 25 Pen God Manö u pör pör nöp mɨdeinab,” a gɨla. \m God Manö anɨbu, manö aij kalöp hag ñɨlö nɨŋbim u nöp. \c 2 \s1 Bɨ Kub nɨpe Kabö Kamɨŋ rö pör mɨdeinab \p \v 1 Anɨb u, gɨ naij gɨpim adö u magöŋhalö böŋ nöp arö gɨmim, manö piral hagpim u böŋ nöp arö gɨmim, manö nöp hagpim u böŋ nöp arö gɨmim, nan aij kale gau hon udbnop, a gɨ gasɨ nɨŋbim u böŋ nöp arö gɨmim, nɨbi bɨ rɨmnap hag jubim u böŋ nöp arö gɨmim, gɨmim. \x * \xo 2:1 \xt Ep 4:22; Jem 1:21\x* \p \v 2-3 Ñɨ paiŋaŋ gɨsön yag daubal gau ci ñɨŋun, a göm, gasɨ añɨ nɨŋbal. Anɨb u rö, kale Bɨ Kub bɨ aij yabɨƚ kalöp ud aij göp u hadö nɨŋbim rö, manö aij nɨpe ci rö ñɨŋun, a gɨmim, gasɨ añɨ u nöp nɨŋmim. Ci anɨbu ñɨŋnabim u, kale kub gɨmim, kamɨŋ mɨdep magö anɨbu iƚ u nɨŋ aij gɨnabim. \x * \xo 2:2-3 \xt Sam 34:8\x* \p \v 4 Jisas Krais nɨpe kabö ap rö. Nɨpe kabö yɨharɨŋ ap wasö; nɨpe Kabö kamɨŋ. Kabö kamɨŋ anɨbu nɨbi bɨ rɨmnap jɨ nɨŋöm arö gɨpal u pen God nɨpe udöm, kabö anɨbu kabö aij unbö ke, a ga. Kale Kabö kamɨŋ anɨbu aumim, \v 5 kale ke kabö kamɨŋ rö lɨbe, God nɨpe kabö anɨb gau udöm ram nɨpe gɨnab. Ram anɨbu, Jisas Krais nɨpe ram nabɨc mɨdeinab nɨŋöm kale God nɨp sabe gep nɨbi bɨ uɫ mɨdmim, nan nɨhön nɨhön God nɨp aij göp u, nan sabe gep rö God nɨp ñɨnabim. Nan sabe gɨ ñeb anɨbu sipsip nan gau wasö; nan ana sabe gɨ ñeb nöp ñɨnabim. \x * \xo 2:5 \xt Ep 2:21-22; Rep 1:6\x* \p \v 6 God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, \q1 “Nɨŋim! Yad kabö ap daun kub Saion lɨnö, \q2 kabö anɨbu Saion ram padö rö mɨdeinab. \q1 Kabö anɨbu yad ke hag lɨnö; \q2 kabö anɨbu kabö aij unbö ke. \q1 Nɨbi bɨ an an nɨp nɨŋ udöm cɨg gɨnaböl gau, \q2 hainö kale, hon nɨhön gɨnɨg nɨp nɨŋ udpun, a göm, hagagnaböl yabɨƚ,” a gɨla. \x * \xo 2:6 \xt Ais 28:16; Ep 2:20\x* \p \v 7 God anɨg hagö, nɨbi bɨ nɨp nɨŋ udpim gau, kabö anɨbu kabö aij unbö ke rö lɨnab; pen nɨbi bɨ nɨp nɨŋ udagpal gau, God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, \q1 “Kabö jɨ nɨŋöm arö gɨla kabö u nöp \q2 mɨñi ram padö kƚö yabɨƚ aŋ laŋ u mɨdöp,” a gɨla. \x * \xo 2:7 \xt Sam 118:22\x* \m \v 8 Pen manö ap hagla, \q1 “Kabö anɨbu nöp, nɨbi bɨ aramöm ma bɨnɨŋ gɨnaböl; \q2 kabö anɨbu nöp, nɨbi bɨ apöm, lug paknaböl,” a gɨla. \m Krais manö aij u nɨŋ udagla u me, ap lug pakla. Pen kale ap lug pakla u, God gɨnab a ga rö nöp ga. \x * \xo 2:8 \xt Ais 8:14-15\x* \p \v 9 Pen God nɨpe ke kalöp udöm, yam nɨpe ke hag la. Kale Kiŋ nan sabe gep nɨbi bɨ nɨpe mɨdpim. Kale nɨbi bɨ uɫ nɨpe mɨdpim. Kale God yam nɨpe ke mɨdpim. Anɨg göp u, kale nɨbi bɨ gau nɨbö gau nɨbö, God nɨpe nan aij unbö ke göp u hag waiö gɨmim, nöd sɨbön aŋ gau mɨdmim, bɨsƚam gɨ ajmɨdim u pen God nɨpe gö, uri mailö aij nɨpe nɨŋmim aj aij gabim, manö anɨbu waiö hagnabim. Anɨg hagmim, hib nɨpe hagpe adö arnab. \x * \xo 2:9 \xt Dud 7:6; 14:2; Ais 9:2; Dai 2:14; Ap 26:18; Ep 5:8\x* \p \v 10 Nöd God nɨbi bɨ nɨpe mɨdagmɨdim, pen uri nɨbi bɨ nɨpe ke mɨdpim. Nöd God kalöp mög nɨŋöm udagmɨdöp, pen uri kalöp mög nɨŋöm udöp. \x * \xo 2:10 \xt Hos 2:23\x* \s1 God nɨbi bɨ nɨpe mɨdpim rö, mɨd aij gɨmim \p \v 11 Anɨb u, nɨbi bɨ nɨŋeb aij yad gau. Mɨnöŋ naböŋ iƚ i ram Mɨnöŋ kale kabö rö wasö, yɨharɨŋ apim mɨdpim. Anɨb u, nan si nan naij Mɨnöŋ naböŋ iƚ i hañ romaŋ gasɨ göp nan gau, mɨdmagö lɨmim gɨpe aragnɨm. Nan anɨb gau gasɨ nɨŋmim gɨpe arö, ana kale aip pen pen gö, ap lug pakmim rö löp. \x * \xo 2:11 \xt Gal 5:17,24\x* \p \v 12 Nɨbi bɨ God nɨbi bɨ nɨpe mɨdagpal gau aip mɨdpim u, gɨ aij yabɨƚ gɨ mɨdaimim. Anɨg gɨpe, ñɨn rɨmnap, kalöp, gɨ naij gɨpim, a göm, hag junaböl u pen kale gɨ aij gɨpim u nɨŋöm, hainö Jisas Krais aunab ñɨn u, gɨ aij gɨpim rö hag hiɨkeinaböl, God hib nɨpe u ap rannab. \x * \xo 2:12 \xt Mad 5:16\x* \p \v 13-14 Bɨ Kub nɨbi bɨ nɨpe mɨdpim rö, bɨ kub kalöp Mɨnöŋ naböŋ iƚ i abad mɨdpal gau hagöl rö gɨmim. Kiŋ kale bɨ kub yabɨƚ mɨdöp u manö nɨpe u nɨŋmim, bɨ nɨpe yuö apöm kalöp abad mɨdpal gau manö kale magöŋhalö nɨŋmim gɨmim. Bɨ kub anɨb gau, nɨbi bɨ gɨ aij gɨnaböl gau kalɨp ud aij gɨnaböl; pen nɨbi bɨ gɨ naij gɨnaböl gau kalɨp manö kub hagöm, ilön pen ñɨnaböl. Nɨhön gɨnɨg: God bɨ anɨb gau wög anɨbu göl, a göm, hag la. \x * \xo 2:13-14 \xt Dai 3:1\x* \v 15 Pen God nɨp aij gɨnab u, kale gɨ aij göl gɨ nöp mɨdaibe, nɨbi bɨ gasɨ mɨdagöp gau kalöp manö piral hagöm hag juöl rö lagnab. \x * \xo 2:15 \xt 1Pi 3:16\x* \v 16 Nɨbi bɨ rɨmnap, ke nɨŋbim rö gɨmim, a gɨpal. U aij pen gasɨ anɨbu nɨŋmim, nan si nan naij ap gagmim. God nɨbi bɨ wög gep nɨpe mɨdpim rö, nɨhön nɨhön gɨnɨg gɨnabim u, nɨpe hagöp hagöp rö nöp gɨnabun, a gɨmim, gɨmim. \p \v 17 Nɨbi bɨ gep gau abe nɨbi bɨ yɨharɨŋ gau abe manö kale nɨŋmim. Añ mam Krais lau adö mɨdpal gau kalɨp mɨdmagö lɨmim. God nɨpe Bɨ kƚö unbö ke, a gɨmim, ana udmim nɨŋmim. Kiŋ kale bɨ kub a gɨmim manö nɨpe nɨŋmim. \x * \xo 2:17 \xt Ro 12:10\x* \s1 Krais nɨp hain gun, marö auainɨm, pɨñɨŋ gagun \p \v 18 Kale Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdmim, bɨ rɨmnap kalɨp nagɨ wög rö gɨpim u, bɨ kub kale gau ud aij gɨmim, hagnaböl rö nöp gɨmim. Kalöp gɨ aij göm agamɨj mɨd aij gɨpal bɨ gau nöp wasö, kƚö yabɨƚ jubal bɨ gau u rö nöp, ud aij gɨmim, hagnaböl rö nöp gɨmim. \x * \xo 2:18 \xt Ep 6:5\x* \v 19 Pen kalöp gɨ naij gaiöl, God nɨp gasɨ nɨŋbim rö, kalɨp gasɨ naij nɨŋageinabim u, God kalöp ud aij gɨnab. \v 20 Pen kale gɨ naij gɨpe, kalöp pakaiöl, kalɨp gasɨ naij nɨŋageinabim u hagagabin; anɨg gɨnabim u, God kalöp ud aij gagnab. Pen kale mɨd aij gɨpe, kalöp gɨ naij gaiöl, kalɨp gasɨ naij nɨŋageinabim u hagabin; anɨg gɨnabim u me, God kalöp ud aij gɨnab. \x * \xo 2:20 \xt 1Pi 3:14,17\x* \v 21 Kalöp marö ñɨlö agamɨj nöp mɨdaimim, a göm, God kalöp uda. Anɨb u, Krais hanɨp, a göm, ilön uda gasɨ u nöp nɨŋmim. Kalöp marö ñaiöl, gasɨ kub nɨŋagmim. Nɨpe göp rö gɨmim, gɨpe arnɨm. \x * \xo 2:21 \xt Mad 16:24; Jon 13:15\x* \q1 \v 22 “Nɨpe nan si nan naij ap gaga; \q2 manö piral ap hagaga.” \x * \xo 2:22 \xt Ais 53:9\x* \m \v 23 Krais nɨp hag jueila, nɨpe pen hag juaga. Nɨp gɨ naij geila, nɨpe ilön udöm kalɨp manö pen pen hagaga. Nap nɨpe manö kub kabö göl nöp hagöp u, yɨp abadnab, a göm, gasɨ u nöp nɨŋ mɨdeia. \x * \xo 2:23 \xt Ais 53:7; 1Pi 3:9\x* \v 24 Krais nɨp mab ba laŋ al pak leila, nɨpe nan si nan naij hon magöŋhalö gɨnabun gau, hañ romaŋ nɨpe ke udöm uma. “Yad nan si nan naij kalɨp udem umnö, nan si nan naij gep gasɨ magö kale u umöm, kale kamɨŋ aramöm, gɨ aij göl gɨ mɨdaiöl,” a göm, nan si nan naij hon gau, hañ romaŋ nɨpe ke udöm uma. Krais nɨpe ilön kub uda u me, kalöp nan ga u kamɨŋ la. \x * \xo 2:24 \xt Ro 6:11; Ais 53:5-6\x* \v 25 Kale kaj sipsip hauƚ gau amöm rul arbal rö mɨdmɨdim u pen mɨñi Bɨ Kaj Sipsip Mukep, Bɨ ana kalöp abad mɨd aij göp u, nɨp ado gɨ aubim. \x * \xo 2:25 \xt Esi 34:5-6; Mad 9:36; Jon 10:14; Hib 13:20-21\x* \c 3 \s1 Nugmul abe nɨbin abe \p \v 1-2 Pen kale bɨ halö nɨbi mɨdpim gau, kalöp u rö nöp manö hagnɨg gabin. Nagamul bɨ hagöl rö nɨŋmim, gɨ aij gɨmim. Nagamul bɨ Jisas Krais manö aij u udagaiöl, nɨhön gɨnɨg manö aij u udagpan, a gɨmim, hagagmim. Pen kale ke gɨ aij gɨmim, kalɨp ud aij gɨpe me, nɨbi yad u Jisas Krais nɨp cɨg göm gɨ aij yabɨƚ göp, a göm, nɨp nɨŋ udnaböl. \x * \xo 3:1-2 \xt Ep 5:22\x* \v 3 Pen nɨbi kƚiñ aij mɨdaiun, a gɨmim, nan rɨb adɨk yɨŋɨd nöp naij gɨnab gau lun, a gɨmim, nɨŋagmim. Umagö malɨkmim, waƚɨj aij aij yɨmmim, nan aij aij kabö gol udöm gɨpal gau ud hañ romaŋ adɨkmim, gagmim. \x * \xo 3:3 \xt 1Di 2:9\x* \v 4 Nɨbi hain mɨdmim, gasɨ nɨŋ aij gɨmim, kal juagmim, nɨbi bɨ gau aip agamɨj mɨd aij gɨmim. Anɨg gɨ aij gɨnabim u, nan aij anɨb gau mɨdmagö aŋ kale daŋ mɨdöp rö, nɨbi bɨ amgö nɨŋagnaböl pen God amgö nɨpe u, nan kƚiñ aij unbö ke rö lɨnab. Nan kƚiñ aij aij anɨb gau hij gagnab; pör pör nöp mɨdeinab. \v 5 Nan kƚiñ aij anɨb gau mɨdmagö aŋ daŋ kabö gol rö mɨdöp u, apɨs hon God nɨp nɨŋ udmɨdal gau udöm kale ke rɨb adɨkmɨdal; kale nugmul bɨ kalɨp manö u nɨŋmɨdal. \v 6 Nɨbi Sara nugmul Ebraham nɨp, bɨ kub yad, a göm, hagmɨdöp rö nöp gɨmɨdöp. Kale pɨñɨŋ gagmim, Sara gɨmɨdöp u rö gɨ aij geinabim u, Sara pai nɨpe yabɨƚ rö mɨdeinabim. \x * \xo 3:6 \xt Jen 18:12\x* \p \v 7 Pen kale nɨbi halö bɨ mɨdpim gau, kalöp u rö nöp manö hagnɨg gabin. Nɨbi gau bɨ rö kƚö mɨdagpal rö, nɨbi kale gau ud aij gɨmim. God kalöp bɨ gau nöp udöm, nɨbi gau kalɨp arö gagöp; kalöp bɨ gau mög nɨŋöm udöp rö, nɨbi gau kalɨp u rö nöp mög nɨŋöm udöp. Nɨbi kale gau kalɨp abad mɨd aij gɨmim me, God nɨp sabe gɨpe, manö kalöp u nɨŋnab. \x * \xo 3:7 \xt Ep 5:25\x* \s1 Jɨm ñöl mɨdaimim \p \v 8 Manö hag junɨg gabin. Kale añ mam Krais lau adö mɨdpim gau magöŋhalö gasɨ adö añɨ nöp nɨŋmim; añ mam rɨmnap ilön udaiöl, kalɨp mög nɨŋmim; añ mam rɨmnap mɨñ mɨñ gaiöl, kale u rö nöp mɨñ mɨñ gɨmim; añ mam pen pen mɨdmagö lɨmim, pen pen mög nɨŋmim ud aij gɨmim; yad nɨbi kub, yad bɨ kub, a gɨmim, gasɨ u nɨŋagmim. \v 9 Nɨbi bɨ rɨmnap kalöp gɨ naij gaiöl, kalɨp pen gɨ naij gagmim. Kalöp hag juaiöl, kalɨp pen hag juagmim. Kalöp nɨhön nɨhön gaiöl, God nɨp sabe gɨmim hagmim, kalɨp gɨ aij gɨmön abad mɨdaimön, a gɨmim. Nɨhön gɨnɨg: God kalöp uda u, kale nɨbi bɨ gau kalɨp gɨ aij gɨnabim, a göm, uda. Anɨg gɨnabim u, God kalöp u rö nöp gɨ aij gɨnab. \v 10 God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, \q1 “Nɨbi bɨ mɨd aij gun, mɨƚep yabɨƚ lun umun, a göm nɨŋbal gau, \q2 manö piral, manö naij hagagöl. \x * \xo 3:10 \xt Sam 34:12-16\x* \q1 \v 11 Pen nan si nan naij gɨpal adö u arö göm, gɨ aij nöp göm, \q2 gasɨ kƚö nɨŋöm, jɨm ñöl mɨdaiun, a göm, agamɨj nöp mɨdaiöl. \q1 \v 12 Nɨhön gɨnɨg: nɨbi bɨ God Manö hagöp rö nöp gɨpal gau, \q2 Bɨ Kub kalɨp abad mɨd aij göm, \q1 nɨp sabe gɨnaböl manö kale u nɨŋnab; \q2 pen nɨbi bɨ gɨ naij gɨpal gau nɨŋö, mulu lugnab,” a gɨla. \s1 Mɨd aij gɨpe, kalöp gɨ naij gaiöl, pɨñɨŋ gagmim \p \v 13 Gɨ aij gun, a gɨmim, kƚö gɨpe arö, nɨbi bɨ rɨmnap kalöp ilön ñagnaböl. \v 14 Pen kale gɨ aij gɨpe kalöp gɨ naij gaiöl u, mɨñ mɨñ gɨmim. Nɨbi bɨ kalöp gɨ naij gɨpal gau kalɨp pɨñɨŋ gagmim, gasɨ kub nɨŋagmim. \x * \xo 3:14 \xt Ais 8:12-13; Mad 5:10; 1Pi 2:20; 4:14\x* \v 15 Pen mɨdmagö aŋ kale daŋ u, Krais nɨpe nöp Bɨ Kub, a gɨmim, hib nɨpe hagpe adö araŋ. Pen kale pör nöp gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdaimim, nɨbi bɨ rɨmnap, nɨhön gɨnɨg gasɨ halö mɨdpim, a göm, hag nɨŋaiöl, kalɨp ud aij gɨmim, manö hain hagmim, Krais manö aij u kalɨp hag ñɨ aij gɨmim. \v 16 Pen hag ñɨnabim u, hon manö nɨhön hagno God nɨp aij gɨnɨm, a gɨmim, hag ñɨmim. Krais nɨp cɨg gɨmim, gɨ aij gɨnabim u, bɨ gau kalöp hag junɨg gaböl gau, kalɨp nable gö arö gɨnaböl. \x * \xo 3:16 \xt 1Pi 2:12\x* \v 17 Kale gɨ aij gɨpe nɨŋöl gɨ, God kalɨp nɨŋebir arö gö, kalöp gɨ naij geinaböl u, manö mɨdagöp. Pen kale gɨ naij gɨpe, kalöp gɨ naij gɨnaböl u, God nɨp aij gagnab. \s1 Krais umöm gac hon ƚɨk gɨ yua \p \v 18 Kale gɨ aij gɨpe, kalöp gɨ naij geinaböl u, manö mɨdagöp, a gɨpin u, Krais nɨpe Bɨ aij pen nɨp gɨ naij geila, uma. Nɨpe aij nöp gɨmɨdöp u pen kale nɨbi bɨ nan si nan naij gɨpim gau God aip jɨm ñɨnabin, a göm, uma. Mañ añɨ yabɨƚ uma; hainö kauyaŋ umagnab. Krais hañ romaŋ al pak lɨlö uma u pen Ana nɨpe umaga. Ana nɨpe kamɨŋ mɨdöm, nɨpe kauyaŋ uraka. \v 19 Ana nɨpe anɨg geia nɨpe amöm, nɨbi bɨ nöd umöm am nagɨ mɨdeila gau kalɨp manö aij nɨpe u hag ña. \v 20 Nɨbi bɨ nagɨ mɨdeila gau, Noa mɨdeia ñɨn u, God nɨp manö u nɨŋageila u pen God kalɨp manö kub hagaga; manö yɨp nɨŋnaböl aka göm, abad mɨdeia. Abad mɨdö nɨŋöl gɨ, Noa nɨp ñɨg magɨb gɨmön, a ga u gɨ damöm, nɨbi bɨ iru wasö, Noa apɨlap unbö raleb u nöp ñɨg magɨb raul mɨgan amöm, ñɨg aŋ daŋ aram mɨdöm mɨd damöm, God gö kamɨŋ arla. \x * \xo 3:20 \xt Jen 6:1–7:24\x* \v 21 Pen ñɨg magɨb raul mɨgan am mɨdlö, ñɨg u kalɨp dap ranö, kamɨŋ arla anɨbu rö, uri hon Jisas Krais umöm uraka manö u nɨŋ udun, ñɨg pakun, u rö nöp kamɨŋ arnabun. Pen ñɨg pakpun anɨbu, hañ romaŋ gac ƚɨk gɨ yuun, a gun, pakagpun. Krais hanɨp, a göm, umöm kauyaŋ uraka rö, God gasɨ mɨdmagö aŋ hon nɨŋöm gac ap mɨdagöp. Gasɨ anɨbu nöp nɨŋun, ñɨg pakpun. God nɨpe manö kƚö nɨŋö anɨg hag la me u. \v 22 Krais nɨpe pen umöm uraköm, am ram Mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au aramöm, God ñɨmagö yɨjɨg böŋ lau adö mɨdöp nɨŋöm ejol gau abe, kɨjaki nan kƚö mɨdöp gau abe, magöŋhalö mo nɨpe gau mɨdpal. \c 4 \s1 Marö udöl gun, nagɨ naij nöd nɨbö adö u arö gun \p \v 1 Krais hañ romaŋ nɨpe ilön kub uda rö, hon u rö nöp ilön udnabun, a gɨmim, gasɨ anɨbu nöp nɨŋöl gɨ mɨdaimim. Nɨhön gɨnɨg: nɨbi bɨ hañ romaŋ kale ilön kub udpal gau, nan si nan naij gun, a göm, gasɨ u nɨŋagpal. \x * \xo 4:1 \xt Ro 6:2,7\x* \v 2 Ñɨn anɨbu rɨköm, ñɨn aigeg Mɨnöŋ naböŋ iƚ i hañ romaŋ mɨdeinabun u, God nɨp aij gɨnɨm adö u nöp gun, a göm, mɨdmagö kale ke uraknab adö u gagnaböl. \v 3 Kale nöd nɨbi bɨ God Manö udagmɨdal gau rö gɨ mɨdmɨdim. Gasɨ naij nɨŋmim, nɨbi si bɨ si gɨmim, ñɨg kƚö ñɨŋ hauƚ lɨmim, nan iru yabɨƚ ñɨŋmim, haƚöwaƚö gɨmim, nan piral God sabe gagmim a göp nan gau sabe göl gɨ mɨdmɨdim. \x * \xo 4:3 \xt Ep 2:2-3\x* \v 4 Mɨñi pen, nɨbi bɨ God Manö udagpal gau, kale mɨd aij gɨpim u nɨŋöm, nɨhön gɨnɨg hon aip magum gɨmim haƚöwaƚö gagpim, a göm, kalöp hag jubal. \v 5 Pen söl mɨdöp, Bɨ Kub nɨbi bɨ kamɨŋ mɨdeinaböl gau abe, nɨbi bɨ hadö umla gau abe, nɨhön nɨhön gɨla gau, nɨhön gɨnɨg anɨg gɨpim, a göm, manö kub hagö, kale nɨhön nɨhön gɨpal gau magöŋhalö nɨp hag waiö lɨnaböl. \x * \xo 4:5 \xt Ap 10:42\x* \v 6 Nɨbi bɨ magöŋhalö umbal rö umöm, hañ romaŋ u böŋ nöp hij gɨ luga u pen ana gau amöm, God kamɨŋ mɨdöp rö u kamɨŋ mɨdeinaböl, a göm, Krais manö aij nɨpe u nɨbi bɨ hadö umla gau kalɨp hag ña. \s1 God wög hanɨp adö ke ke hagöp rö, gɨ aij gun \p \v 7 Söl mɨdöp, nan nɨhön mɨdöp gau magöŋhalö pɨs gɨnɨg gab. Anɨb u, gasɨ nɨŋ aij gɨmim, agamɨj mɨd aij gɨmim, God nɨp sabe gɨmim. \x * \xo 4:7 \xt Ro 13:11-12\x* \v 8 Pen manö kub yabɨƚ u, kale Krais nɨbi bɨ pör nöp pen pen mɨdmagö yabɨƚ lɨ mɨdaimim. Kale pen pen mɨdmagö löl gɨ mɨdeinabim u, Krais nɨbi bɨ rɨmnap nan si nan naij göm kalöp ñɨn iru nöp gɨ naij gaiöl u, kale yɨŋɨd nɨŋmim arö gɨnabim. \x * \xo 4:8 \xt 1Pi 1:22\x* \v 9 Krais nɨŋ udpal nɨbi bɨ rɨmnap ram kalöp auaiöl, gai am ram ade aubim, a gɨmim, hagagmim; kalɨp hag wɨhai udmim. \x * \xo 4:9 \xt Hib 13:2\x* \v 10 God nɨbi bɨ mög nɨŋöm ud aij göm, kalɨp gasɨ aij ke ke ñöb. God gasɨ aij kalöp ñöb anɨbu, kalöp nöp wasö, añ mam Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal gau kalɨp magöŋhalö u rö nöp gasɨ nɨŋöm ñöb. Anɨb u, God kalöp gasɨ aij ñöb anɨbu nɨŋmim, añ mam gau kalɨp gɨ aij gɨmim. \x * \xo 4:10 \xt Ro 12:6-8\x* \v 11 God kalöp gasɨ aij ñö, kale nɨbi bɨ gau kalɨp hag ñɨnabim u, gasɨ nɨŋ aij gɨmim, God Manö aij u kabö göl nöp hag ñɨmim. God kalöp gasɨ aij ñö, kale nɨbi bɨ rɨmnap wög gɨ ñɨnabim u, God kalöp kƚö nɨpe ñöb u udmim, nɨbi bɨ gau kalɨp wög gɨ ñɨmim. Anɨg geinabim u, Jisas Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpim u nɨŋöm, kale God hib nɨpe u haglö adö arnab. Jisas Krais, Bɨ kƚö yabɨƚ u nöp, nɨp aij a göl gɨ, hib nɨpe pör pör hagno adö araŋ. Anɨb unbö rö aij. \s1 Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpim rö, kalöp marö ñɨnaböl \p \v 12 Mɨdamam aij yad gau. Krais nɨp cɨg pɨdöŋ gɨnaböl aka arö gɨnaböl a göm, nɨbi bɨ rɨmnap hanɨp ilön kub mab mɨɫaŋ rö ñɨbal u, hanɨp nɨhön gɨnɨg anɨg gab, a gɨmim, gasɨ u nɨŋagmim. \v 13 Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpun u me, nɨp gɨla rö hanɨp gaböl, a gɨmim, mɨñ mɨñ göl gɨ mɨdpe me, nɨpe mailö aij yabɨƚ nɨpe halö aunab ñɨn u, kale mɨñ mɨñ göl gɨ mɨdeinabim. \x * \xo 4:13 \xt Ap 5:41; Jem 1:2; 1Pi 1:6-7\x* \v 14 Kale Krais nɨbi bɨ nɨpe, a göm, kalöp hag juaiöl, mɨñ mɨñ göl gɨ mɨdaimim. God Ana mailö aij yabɨƚ halö u hanɨp aip mɨdöp u nɨŋöm me, anɨg gaböl, a gɨmim, mɨñ mɨñ göl gɨ mɨdaimim. \x * \xo 4:14 \xt 1Pi 2:20\x* \v 15 Kale wip alagmim; nan si udagmim; nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp gɨ naij gagmim; nan kale rö gɨmim gagmim. Kale anɨg gɨmim, ilön udnabim u, nable gɨnab. Pen gɨ aij gɨmim ilön udnabim u, nable gagnɨg gab. \v 16 Pen kale Krais nɨp nɨŋ udmim nɨpe hagöp rö gɨpim rö, kalöp marö ñaiöl, nable gagnab. Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpun rö, hanɨp anɨg gaböl, a gɨmim, aij gö nɨŋöl gɨ, God hib nɨpe hagpe adö araŋ. \v 17 Söl mɨdöp, God nɨbi bɨ manö kub hagnab. Nɨpe iƚ göm nɨbi bɨ nɨpe ke manö kub hagnab. Pen hon nɨbi bɨ nɨpe ke uɫham mɨdeinabun u, nɨbi bɨ manö aij nɨpe udagpal gau kale aigöl göm mɨdnaböl? \v 18 God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, \q1 “Nɨbi bɨ God hagöp rö gɨpal gau \q2 uɫham yabɨƚ kamɨŋ arnaböl; \q1 anɨb u, nɨbi bɨ God Manö udagöm, \q2 nan si nan naij gɨ mɨdpal gau, kale aigöl göm kamɨŋ arnaböl?” ö gɨla. \x * \xo 4:18 \xt Pro 11:31\x* \p \v 19 Anɨb u, God marö hanɨp hag la rö nöp udnabun u, gasɨ iru nɨŋagun. Bɨ Kub hanɨp gɨ la u, haƚöwaƚö gagnab, pen nɨpe nöd haga rö nöp hanɨp ud aij gɨnab, a gun, gasɨ u nɨŋun, gɨ aij nöp göl gɨ gɨno arnɨm. \c 5 \s1 Nɨbi bɨ Krais nɨŋ udpal gau bɨ abadep mɨdmim, kalɨp abad aij gɨmim \p \v 1 Nɨbi bɨ Krais nɨŋ udpal gau kalɨp bɨ abadep mɨdpim gau, kalöp manö hagnɨg gabin. Wög kale gɨpim anɨbu rö, yad u rö nöp nɨbi bɨ Krais nɨŋ udpal gau kalɨp abad mɨdpin. Krais ilön kub udeia u, yad nɨŋ mɨdainö. God nɨpe Krais mailö aij yabɨƚ nɨpe nɨbi bɨ gau magöŋhalö kalɨp yamnab ñɨn u, yad amem nɨŋ mɨdeinabin. Anɨb u, yad kalöp manö anɨbi hagnɨg gabin. \v 2 Bɨ kaj sipsip mukep gau kaj sipsip kale muk aij gɨpal rö, God nɨbi bɨ nɨpe ke ñɨmagö adö kale la gau, kalɨp abad mɨd aij gɨmim. Nɨbi bɨ rɨmnap kalöp neb neb göm haglö, God wög u gagmim. Mani nan gau udun a gɨmim God wög u gagmim. Mɨñ mɨñ göl gɨ, aij göl gɨ nöp God wög u gɨmim. Anɨg geinabim u, God nɨp aij gɨnab. \x * \xo 5:2 \xt Jon 21:15-17; Ap 20:28\x* \v 3 Hon bɨ kub mɨdpun, a gɨmim, God sipsip nɨpe gau kalɨp hag gagmim. Kale ke gɨ aij gɨpe, kalöp nɨŋöm u rö nöp göl. \x * \xo 5:3 \xt 2Ko 1:24; Plp 3:17; Dai 2:7\x* \v 4 Adö anɨbu gɨpe, Bɨ Sipsip Mukep Nap kabö göl u apöm, usajɨl bad kƚö pör pör nöp mɨmailö gɨ mɨdeinab u kalöp ñɨnab. \s1 Hib hon ke dap ranagun; gasɨ kabö rö nöp nɨŋun \p \v 5 Pen kale bɨ praj gau, bɨ majö kalöp abad mɨdpal gau hagöl rö nɨŋmim. Kale magöŋhalö, Krais nɨbi bɨ añ mam gau nɨŋmim, kale nɨbi bɨ pro, hon nɨbi bɨ kub, a gɨmim, gasɨ u nɨŋagmim. God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, \q1 “God nɨbi bɨ hib kub udnabun a gɨpal gau kalɨp jɨ nɨŋöm, \q2 nɨbi bɨ pro pro udpal gau, kalɨp mög nɨŋöm, ud aij yabɨƚ göp,” a gɨla. \x * \xo 5:5 \xt Ep 5:21; Jem 4:6\x* \m \v 6 Anɨb u, God Bɨ kƚö unbö ke u nɨp nɨŋmim ana udmim, hagöp rö gɨmim. Anɨg gɨnabim u, ñɨn hain hag la u, nɨpe gö, kale bɨ kub rö mɨdeinabim. \x * \xo 5:6 \xt Mad 23:12; Luk 14:11; Jem 4:10\x* \v 7 God nɨpe ke kalöp abad mɨd aij göp rö, marö mɨdainɨm, magöŋhalö ud ñɨmagö adö nɨpe u lɨmim. \x * \xo 5:7 \xt Mad 6:25-30\x* \p \v 8 Pen pör pör gɨ jɨn göl gɨ mɨdmim, nɨŋ aij göl gɨ mɨdaimim. Kauaƚ mauaƚ bɨ kale u kɨjaki, kain kub laiön manö kub hagöp rö gau gau amöm, nɨbi bɨ ap hau ñɨŋɨn, a göm, uƚhai nɨŋöl gɨ ap ran ap lug arab. \x * \xo 5:8 \xt 1De 5:6\x* \v 9 Kɨjaki anɨg gab u, hanɨp nöp gagab; Krais nɨbi bɨ añ mam hon ram Mɨnöŋ gau gau magöŋhalö kalɨp u rö nöp gab, a gɨmim, kɨjaki nɨp wasö gɨmim, Krais manö aij u nɨŋ ud pɨdöŋ göl gɨ mɨdaimim. \x * \xo 5:9 \xt Ep 6:11-13; Jem 4:7\x* \v 10 God nɨbi bɨ mög nɨŋöm, ud aij yabɨƚ göp rö, pör pör Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdaiim, a göm, ram Mɨnöŋ aij yabɨƚ kalöp hag la u me, magö i kalöp gɨ naij gɨlö ilön udpim u pen magö pro marap God nɨpe ke apöm kƚö nɨpe kalöp ñö, kale Krais nɨp nɨŋ ud pɨdöŋ gɨmim, nɨp cɨg aij yabɨƚ gɨmim, nɨbi bɨ kƚö nɨpe mɨdmim, mɨd aij yabɨƚ gɨnabim. \v 11 God Bɨ kƚö yabɨƚ u nɨbi bɨ gau magöŋhalö pör nöp pör nöp abad mɨdeiaŋ! Anɨb unbö rö aij. \s1 Manö adɨŋ magö rɨmnap \p \v 12 Mam aij yad Sailas aip mɨdpul. Manö kalöp hagabin i nɨpe kalɨ kƚiñ rɨkab nɨŋöm yad köp uƚep i kalöp yunabin. Mam anɨbu, gasɨ hon nɨŋbun rö nɨŋöb. Kalöp manö kƚö hagem, manö pro kalɨ kƚiñ rɨkpin anɨb i, God nɨbi bɨ mög nɨŋeb magö yuö yabɨƚ u nöp rɨkpin. Manö anɨbi, manö nɨŋö yabɨƚ, a gɨmim, nɨŋöl gɨ nöp mɨdaimim. \x * \xo 5:12 \xt Ap 15:22,37-40; 12:2,25; 13:13\x* \p \v 13 Pen Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpal daun kub Babilon aui kalöp, “Mɨdpim?” a gɨpal. God kalöp hag la rö, nɨbi bɨ anɨb gau u rö nöp hag la. Ñɨ yad Mak kalöp u rö nöp, “Mɨdpim?” a göp. \x * \xo 5:13 \xt 2Di 4:11\x* \v 14 Krais nɨbi bɨ añ mam mɨdmagö lɨbun, a gɨmim, pen pen hag wɨhai udöl gɨ, alaun bom halumim. Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpim gau, Krais kalöp magöŋhalö ud aij gö, kale agamɨj mɨd aij göl gɨ mɨdaimim.