\id 1CO - Kobon NT [kpw] -Papua New Guinea 2005 (web version -2013 bd) \h 1 Korid \toc1 Pol köp nöd u Korid nɨbi bɨ kalɨp kalɨ kƚiñ rɨka \toc2 1 Korid \toc3 1Ko \mt1 1 Korid \mt2 Pol köp nöd u Korid nɨbi bɨ kalɨp kalɨ kƚiñ rɨka \c 1 \p \v 1-2 Yad Pol. God nɨpe ke yɨp hag la rö, Krais Jisas manö ud arep bɨ nɨpe ap mɨdpin. Mam hon Sosdenes aip aui mɨdul, köp anɨbi, kalöp daun kub Korid au God nɨbi bɨ nɨpe mɨdpim gau kalɨ kƚiñ i rɨkabin. Kale Krais Jisas nɨp nɨŋ udpe u, God hagö, kale nɨbi bɨ ke kamɨŋ aij nɨpe mɨdpim. Bɨ Kub hon Jisas Krais nɨp sabe gɨpal nɨbi bɨ ram mɨnöŋ gau gau magöŋhalö, God kalɨp nɨbi bɨ uɫ nɨpe mɨdaiöl a göm hag la. Krais Jisas nɨpe Bɨ Kub hon mɨdöp; nɨpe u rö nöp Bɨ Kub kale mɨdöp. \p \v 3 God Bapi hon abe, Bɨ Kub Jisas Krais abe, kalöp mög nɨŋmil ud aij gɨlö, kale mɨd aij gɨmim. \s1 Pol God nɨp aij a ga \p \v 4 Krais Jisas nɨp cɨg mɨdpe, God nɨpe kalöp ud aij göm nan aij ña u nɨŋem, yad pör God nɨp aij a gabin. \v 5 Nɨhön gɨnɨg: kale Krais nɨp cɨg mɨdpe, Krais kalöp ud aij yabɨƚ gö, kale gasɨ nɨŋ aij gɨmim, manö hag ñɨ aij gɨpim. \v 6 God nɨpe gö, Krais manö aij u aŋ kale daŋ auö, kale nɨŋ udmim, hagöp rö gabim. \v 7 Anɨb u, Bɨ Kub hon Jisas Krais aunab a gɨmim abad mɨdpim ñɨn i, God Ana nan aij ñab gau hadö magöŋhalö udpim. \v 8 Bɨ Kub hon Jisas Krais kalöp abad mɨdöm gɨ ñɨ aij gö, kale ram mɨnöŋ iƚ i mɨdmim, manö aij nɨpe u nɨŋ udöl gɨ mɨdmim, nɨp arö gagnabim. Bɨ Kub hon Jisas Krais aunab ñɨn u, kale manö rɨmnap nɨŋagnabim. \x * \xo 1:8 \xt 1De 3:13; 5:23\x* \v 9 God hagab rö nöp gab. Nɨpe kalöp hag lö, kale Ñɨ nɨpe Bɨ Kub hon Jisas Krais aip jɨm ñöl mɨdpim. \x * \xo 1:9 \xt 1Jn 1:3; 1De 5:24\x* \s1 Krais nɨbi bɨ gau gasɨ ud adö añɨ nɨŋöm, jɨm ñöl mɨdaiöl \p \v 10 Añ mam bɨ. Bɨ Kub hon Jisas Krais lau adö mɨdpun u me, manö ke ke adö rɨmnap lagmim. Gasɨ adö añɨ nɨŋmim, manö adö añɨ hagmim, jɨm ñöl yabɨƚ mɨdaimim. \x * \xo 1:10 \xt Plp 2:2\x* \v 11 Pen nɨbi Klowi nɨbi bɨ nɨpe rɨmnap apöm yɨp hagö nɨŋbin, kale añ mam yad rɨmnap kale ke pen pen hagabim. \v 12 Anɨb u, rɨmnap hagpim, “Hon Pol nɨbi bɨ nɨpe,” a gɨpim. Rɨmnap hagpim, “Hon Apolos nɨbi bɨ nɨpe,” a gɨpim. Rɨmnap hagpim, “Hon Sipas nɨbi bɨ nɨpe,” a gɨpim. Rɨmnap hagpim, “Hon Krais nɨbi bɨ nɨpe,” a gɨpim. \x * \xo 1:12 \xt 1Ko 3:4; Ap 18:24-28\x* \p \v 13 Hagpim anɨbu Krais nɨp ud asɨk ke ke lɨbim rö löp. Yad mab ba laŋ al pak lɨlö kalöp nan a gem umnö rö, hib yad hagmim Pol nɨbi bɨ nɨpe mɨdpun a gɨpim akaŋ Pol hib hagmim ñɨg pakpe akaŋ Anɨb u, “Hon Pol nɨbi bɨ nɨpe,” “Hon Apolos nɨbi bɨ nɨpe,” a gɨpim u pir albim. \v 14 Pen am kale aip mɨdainö ñɨn u, nɨbi bɨ iru ñɨg pak ñagnö. Bɨ mɨhöp nöp Krispas Gaias nöp ñɨg pak ñɨnö. Anɨb u, God nɨp aij a gabin. \x * \xo 1:14 \xt Ap 18:8; Ro 16:23\x* \v 15 Wasö u, yɨharɨŋ piral hagbep, “Pol hib nɨpe hagun ñɨg pakno,” a gɨbep. \v 16 Pen hauƚ gɨpin. Yad Sɨdepanas nɨbi bɨ nɨpe gau kalɨp abe ñɨg pak ñɨnö. Pen nɨbi bɨ rɨmnap halö ñɨg pak ñɨnö aka nɨŋagpin. \x * \xo 1:16 \xt 1Ko 16:15\x* \v 17 Krais yɨp, “Nɨbi bɨ gau kalɨp ñɨg pak ñɨmön,” a göm hagaga. “Kalɨp manö aij yad u hag ñɨmön,” a ga. Anɨb u, manö aij nɨpe u hag ñɨmɨdin. Pen nɨbi bɨ rɨmnap gasɨ kɨd hiɨk nɨŋöm hagpal rö hag ñagmɨdin. Manö anɨg göl hagnö, Krais mab ba laŋ al pak lɨla manö u manö yɨharɨŋ ap rö lö, nɨbi bɨ gau nɨŋ udagöl, a gem, manö aij nɨpe u kabö göl nöp hag ñɨmɨdin. \p \v 18 Nɨbi bɨ mab ke inab adan anɨbu araböl gau, Krais mab ba laŋ hanɨp nan a göm uma manö u nɨŋlö, manö hauƚ rö lɨnab. Pen God hanɨp ud kamɨŋ yuab nɨbi bɨ gau, Krais mab ba laŋ hanɨp nan a göm uma manö anɨbu nɨŋun, God pɨdöŋ halö, nɨpe ke hanɨp ud kamɨŋ yuöp, a gun nɨŋbun. \x * \xo 1:18 \xt Ro 1:16\x* \v 19 Adö anɨbu God Manö u, Aisaia nɨpe God manö haga u kalɨ kƚiñ rɨköm haga, \q1 “Nɨbi bɨ gasɨ kɨd hiɨk nɨŋbun a gɨpal gau, \q2 gasɨ kale u ke nɨŋöm, gasɨ aij nɨŋbal. \q1 Pen yad gɨnö, gasɨ nɨŋöm hagpal rö lagnab, \q2 manö haƚöwaƚö hagpal rö lɨnab,” a ga. \x * \xo 1:19 \xt Ais 29:14\x* \p \v 20 Anɨb u, nɨbi bɨ gasɨ nɨŋeb gau, nɨbi bɨ koles kub arbal gau, nɨbi bɨ manö nɨhön nɨhön hag amɨl apɨl gɨpal gau, manö kub aij aij kale nɨŋbal u, God nɨŋö, manö hauƚ rö lö, böŋ nöp ap lug paknɨg gaböl. \x * \xo 1:20 \xt Ais 19:12; 33:18; 44:25; Job 12:17\x* \p \v 21 God nɨpe ke nɨŋ aij göp rö, nɨbi bɨ gasɨ hon u ke nɨŋun a göm, ke uƚhai nɨŋnaböl gau, nɨpe aigale bɨ rö mɨdöp u nɨŋagnaböl. Nɨbi bɨ anɨb gau Krais manö aij hag ñabun u nɨŋlö, kalɨp manö hauƚ rö lɨnab. Pen God nɨpe ke gɨnabin a göm hag la rö, nɨbi bɨ manö hauƚ hag ñabun anɨbu nɨŋ udeinaböl gau, God kalɨp ud asɨk yunab. \x * \xo 1:21 \xt Mad 11:25\x* \v 22 Juda nɨbi bɨ gau hagpal, “Nan gagep rö rɨmnap gɨpe nɨŋun, nɨŋö hagabim a gun nɨŋnabun,” a gɨpal. Pen Grik nɨbi bɨ gau gasɨ aij aij hain nɨbö adö rɨmnap nɨŋun, a göm pör nöp uƚhai nɨŋbal. \v 23 Anɨb u me, Krais hanɨp nan a göm uma manö u hagaino, Juda nɨbi bɨ gau nɨŋöm hagnaböl, “Manö iru göp u nɨhön gɨnɨg hagabim,” a gɨnaböl. Pen Juda nɨbi bɨ wasö gau hagnaböl, “Manö hain nɨbö uƚhai nɨŋabun u hagagabim. U manö ñɨñɨƚoŋ lɨmim hagabim,” a gɨnaböl. \x * \xo 1:23 \xt Ro 9:32; 1Ko 2:14\x* \p \v 24 Pen God hanɨp Juda nɨbi bɨ rɨmnap abe, Grik nɨbi bɨ rɨmnap abe, udnabin a göm hag la nɨŋöm hon Krais nɨp nɨŋun nɨŋbun, God pɨdöŋ halö mɨdöp rö, Krais abe unbö rö nöp pɨdöŋ halö mɨdöp; God gasɨ kɨd hiɨk nɨŋöb rö, Krais abe unbö rö nöp gasɨ kɨd hiɨk nɨŋöb. \x * \xo 1:24 \xt Kol 2:3\x* \v 25 Nɨbi bɨ gau Krais apöm uma u nɨŋöm, God nɨpe kƚö mɨdagöp a gɨnaböl; pen God nɨpe kƚö nɨpe ke ga gasɨ u nɨŋagnaböl. Nɨbi bɨ gau Krais apöm uma u nɨŋöm, God nɨpe gasɨ aij mɨdagöp a gɨnaböl; pen God nɨpe gasɨ aij nɨpe ke gasɨ nɨŋa iƚ u rɨk nɨŋagnaböl. \x * \xo 1:25 \xt 2Ko 13:4\x* \p \v 26 Añ mam bɨ. Kale ke nɨŋim! God kalöp wɨñ ala ñɨn u, kale aigale nɨbi bɨ rö mɨdaibe kalöp wɨñ alaŋ Nɨbi bɨ gasɨ nɨŋeb a gɨpal gau, nɨbi bɨ kub gau, nɨbi bɨ hib mɨdöp gau, kalöp iru wɨñ alaga. \x * \xo 1:26 \xt Mad 11:25; Jem 2:5\x* \v 27 Nɨbi bɨ gasɨ kɨd hiɨk nɨŋbun a gɨpal gau nable gaŋ, a göm, God nɨbi bɨ gasɨ aij nɨŋagpal gau uda. Nɨbi bɨ kƚö mɨdpun a gɨpal gau nable gaŋ, a göm, God nɨbi bɨ kƚö mɨdagöp gau uda. \v 28 Nɨbi bɨ hib halö mɨdpun a gɨpal gau nɨbi bɨ yɨharɨŋ rö mɨdeilaŋ a göm, God kalɨp arö göm, nɨbi bɨ ramö gau hib mɨdagöp a gɨpal gau kalɨp uda. \p \v 29 God nɨpe anɨg ga u, nɨbi bɨ rɨmnap God amgö ilö adö u, hib kale ke haglö adö arnɨm rö lagnab, a göm ga. \x * \xo 1:29 \xt Ep 2:9\x* \p \v 30 God gö, Krais Jisas aip jɨm ñöl mɨdpim. Anɨb u, God gö, Krais Jisas nɨp nɨŋ udun, nɨp aip jɨm ñöl mɨdun, nɨp gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdpun u me, hon gasɨ kɨd hiɨk nɨŋeb nɨbi bɨ rö mɨdpun. Krais aip jɨm ñöl mɨdpun u me, God hanɨp nɨŋöm nɨbi bɨ kamɨŋ aij yad a gab. Krais aip jɨm ñöl mɨdpun u me, God hanɨp nɨŋöm nɨbi bɨ asɨŋ mɨdagöp yad ke a gab. Krais aip jɨm ñöl mɨdpun u me, God hanɨp nɨŋöm nan si nan naij gɨpal gac u Ñɨ yad hadö ƚɨk gɨ yua a gab. \x * \xo 1:30 \xt Jer 23:5-6\x* \v 31 Manö adö anɨbu God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, “Nɨbi bɨ mɨñ mɨñ gun a göl u, kale Bɨ Kub hanɨp nan nɨhön nɨhön ñöb u gasɨ nɨŋöm, mɨñ mɨñ göl,” a gɨla. \x * \xo 1:31 \xt Jer 9:24\x* \c 2 \s1 Pol Krais hanɨp mab kros ba laŋ uma manö u hag ñɨmɨdöp \p \v 1 Pen añ mam bɨ. Am kale aip mɨdainö ñɨn u, God Manö nɨŋö yabɨƚ u hag ñɨnam a gem, manö kƚiñ aij auub gau rö aka gasɨ kɨd hiɨk nɨŋeb manö gau rö hag ñagnö. \v 2 Am kalɨp aip mɨdem, gasɨ rɨmnap ke nɨŋem kalɨp manö hag ñagnabin; Jisas Krais nɨp mab ba laŋ al pak lɨlö hanɨp nan a göm uma gasɨ adö añɨ anɨbu nöp nɨŋem, kalɨp hag ñɨnabin, a gem, gasɨ u nöp nɨŋnö. \v 3 Anɨb u, kalöp aip mɨdainö u, hañ romaŋ yad kƚö mɨdageia; yad anɨnɨn gö pɨñɨŋ gem, gɨl gɨl göl gɨ mɨdainö. \x * \xo 2:3 \xt Ap 18:9; 2Ko 10:1\x* \v 4 Nɨbi bɨ rɨmnap manö ke uƚhai nɨŋöm, manö dö kal adɨp adɨp adö anɨbu nöp rö hagun a göm gɨpal rö gagnö. God Ana u yɨp pɨdöŋ nɨpe u ñö nɨŋöl gɨ, Jisas manö aij u pɨdöŋ halö hag ñɨnö u waiö nɨŋbe. \x * \xo 2:4 \xt 1De 1:5\x* \v 5 God anɨg ga u, bɨ rɨmnap manö kƚiñ aij u haglö, yɨp nɨŋ udagöl; pen yad kƚö yad ke gɨnö, kale yɨp nɨŋ udöl, a göm, God anɨg ga. \s1 God Ana gasɨ aij ñab \p \v 6 Pen yad am nɨbi bɨ Krais nɨp kabö rö nɨŋ ud pɨdöŋ gɨpal gau aip am mɨdem, kalɨp gasɨ kɨd hiɨk nɨŋeb manö rɨmnap hag ñɨmɨdin. Pen ram mɨnöŋ adö iƚ i gasɨ kɨd hiɨk nɨŋbal rö hag ñagmɨdin. Kiŋ gau bɨ kub gau, kale gasɨ kɨd hiɨk nɨŋbal rö hag ñagmɨdin. Kiŋ gau bɨ kub gau kale hir gɨnaböl. \v 7 Pen yad kalɨp manö hag ñɨmɨdin anɨbu, God gasɨ kɨd hiɨk nɨŋeb manö pi göl mɨdmɨdöp u hag ñɨmɨdin. Gasɨ kɨd hiɨk nɨŋeb manö anɨbu hadame dagol gau ram mɨnöŋ gɨ laga ñɨn u nöp pi göl mɨdmɨdöp. God nɨpe hadame dagol gau ram mɨnöŋ gɨ laga ñɨn u nöp, Krais Jisas aip mailö halö mɨdeinaböl a göm, gasɨ kɨd hiɨk nɨŋeb manö aij anɨbu hag lö, mɨlö padö yabɨƚ pi göl mɨdmɨdöp. Yad gasɨ kɨd hiɨk nɨŋeb manö anɨbu nöp kalɨp hag ñɨmɨdin. \v 8 Mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i kiŋ gau abe, bɨ kub gau abe, gasɨ kɨd hiɨk nɨŋeb manö anɨbu rɨk nɨŋagla. Nɨŋblap rö hagep, Bɨ Kub mailö halö kumi kabö adö laŋ nɨbö aua u nɨp al pak lagblap. \p \v 9 Pen God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, \q1 “Nɨbi bɨ God nɨp mɨdmagö lɨbal gau, \q2 God kalɨp ud aij yabɨƚ göm, nan aij aij ñɨnab. \q1 Amgö nɨŋagla; hag ñɨlö apdi nɨŋagla; \q2 gasɨ ke nöp nɨŋöm, anɨg gɨnab, a göm nɨŋagla; \q1 God kalɨp nan aij aij ke nöp ñɨnɨg gab,” a gɨla. \x * \xo 2:9 \xt Ais 64:4\x* \p \v 10 Pen manö nɨŋagmɨdal anɨbu, God nɨpe Ana nɨpe hanɨp ñö nɨŋbun. \p God Ana nan gau magöŋhalö uƚhai nɨŋab. God nɨpe nan pi ga gau abe uƚhai nɨŋab. \v 11 Hon gasɨ nɨhön nɨhön nɨŋbun u, nɨbi bɨ rɨmnap nɨŋagpal, pen ana hon ke aŋ daŋ mɨdöp u nöp nɨŋöb. Anɨb unbö rö nöp, God nɨpe gasɨ nɨhön nɨhön nɨŋöb u, God Ana nɨpe nöp nɨŋöb. \v 12 Pen hon nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i gasɨ nɨŋbal rö gasɨ nɨŋagpun. God nɨpe Ana nɨpe ke hanɨp yuö aua nɨŋöm God nan aij hanɨp abönamö ñöb u rɨk nɨŋbun. \v 13 God hanɨp nan aij abönamö ñöb manö adö anɨbu nöp hag ñabun. Bɨ gasɨ kɨd hiɨk nɨŋbal rɨmnap hanɨp manö anɨbu haglö nɨŋagun; God Ana gasɨ ñöb rö manö anɨbu nɨŋun me, nɨbi bɨ gau kalɨp hag ñabun. God Ana hanɨp manö hagö nɨŋun, nɨbi bɨ God Ana aŋ kale daŋ mɨdöp nɨbi bɨ gau kalɨp hag ñabun. \v 14 Pen nɨbi bɨ God Ana aŋ kale daŋ mɨdagöp nɨbi bɨ gau, God Ana nan aij abönamö ñöb nan gau udagnaböl. Manö aij anɨbu nɨŋlö, manö hauƚ rö lö, rɨk nɨŋagnaböl. God Ana nɨbi bɨ aŋ kale daŋ mɨdeinab u, God Ana nan aij ñöb gau rɨk nɨŋnaböl. \p \v 15 Pen nɨbi bɨ God Ana aŋ kale daŋ mɨdöp gau, kale nan gau magöŋhalö nɨŋöm rɨk nɨŋ aij gɨnaböl. Pen nɨbi bɨ God Ana aŋ kale daŋ mɨdagöp gau, kale nɨbi bɨ God Ana aip mɨdöp nɨbi bɨ gau kalɨp rɨk nɨŋagnaböl. \p \v 16 God Manö u, Aisaia adɨŋ ap kalɨ kƚiñ rɨköm haga, \q1 “Nɨbi bɨ an, Bɨ Kub nɨhön gasɨ nɨŋöb u rɨk nɨŋöm, \q2 nɨp, ‘Anɨg gɨmön, anɨg gɨmön,’ a gɨnab?” ö ga. \m Pen Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpun gau, hanɨp gasɨ nɨpe nɨŋöb rö ñö nɨŋöl gɨ, hon nɨŋ aij gɨpun. \x * \xo 2:16 \xt Ais 40:13\x* \c 3 \s1 Jɨm ñöl mɨdmim, asɨk ke ke lagmim \p \v 1 Añ mam bɨ. Nöd kale aip mɨdainö ñɨn u, nɨbi bɨ God Ana aŋ kale daŋ mɨdöp gau kalɨp hag ñɨmɨdin rö, kalöp u rö nöp hag ñɨbnep, pen kale Krais nɨp nɨŋ udmim, ñɨ paiŋaŋ rö nöp mɨdmɨdim. Anɨb u, kalöp nɨbi bɨ ram mɨnöŋ iƚ i rö hag ñɨmɨdin. \v 2 Ñɨ paiŋaŋ ci ñɨŋeb rö u mɨdmɨdim u me, yad kalöp ci nöp ñɨmɨdin; kale nan magö yabɨƚ ud ñɨŋ yumim rö lagmɨdöp u me, yad nan magö yabɨƚ kalöp ñagmɨdin. Mɨdpim ñɨn i u rö nöp, kale nan magö yabɨƚ ud ñɨŋ yumim rö lagöp; kale ñɨ paiŋaŋ rö nöp mɨdpim. \x * \xo 3:2 \xt Hib 5:12-13; 1Pi 2:2\x* \v 3 Mɨdpim ñɨn i u rö nöp, kale nɨbi bɨ ram mɨnöŋ iƚ i gasɨ nɨŋbal rö nöp gasɨ nɨŋbim. Nɨbi bɨ rɨmnap nan kale gau nan yad rö mɨdaiböp a gɨmim nɨŋbim. Mulu lugö, pen pen hag mɨdpim. Anɨg gɨmim, nɨbi bɨ yɨharɨŋ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gɨpal rö nöp gɨ mɨdpim. \x * \xo 3:3 \xt 1Ko 1:10-11\x* \v 4 Rɨmnap hagpim, “Hon Apolos nɨbi bɨ nɨpe mɨdpun,” a gɨpim. Rɨmnap hagpim, “Hon Pol nɨbi bɨ nɨpe mɨdpun,” a gɨpim. Anɨb u, kale yɨharɨŋ nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i gasɨ nɨŋöm hagpal rö gɨpim. \x * \xo 3:4 \xt 1Ko 1:12\x* \p \v 5 Apolos hol mɨhöŋ bɨ kub nɨhön rö mɨdpul nɨŋmim manö anɨbu hagpim? Hol yɨharɨŋ bɨ wög gep mɨhau nöp mɨdpul. Bɨ Kub wög nɨhön ke ke hag la u gɨ mɨdul, Jisas Krais manö aij u hag ñailo kale nɨŋmim nɨŋ udpe. \p Pen Bɨ Kub halɨp mɨhöŋ wög ke ke haga rö nöp gɨpul. \x * \xo 3:5 \xt Ap 18:4,11\x* \v 6 God yɨp hagajɨp, ram mɨnöŋ kale u nöd amem nan yɨŋ u yɨmnö. God Apolos nɨp hagajɨp, hainö amöm, ñɨg am mɨl dapöm, nan yɨmnö anɨbu hoŋ ga. Pen God nɨpe nöp geia rana. \v 7 Anɨg gö, hol bɨ yɨharɨŋ nan yɨŋ yɨmul, ñɨg hoŋ gul gɨpul u, hib hol u hagpe adö aragnɨm. God geia rana rö, hib nɨpe u nöp hagpe adö arnɨm. \v 8 Nɨbi bɨ nan yɨŋ yɨmbal gau, nɨbi bɨ ñɨg dap hoŋ gɨpal gau, wög adö añɨ yabɨƚ gɨpal u me, God wög gɨpal gɨpal rö nɨŋöm, kalɨp pen ñɨnab. \v 9 Hol mɨhöŋ God wög u jɨm ñöl gajul, wög naböŋ nɨpe u kale mɨdpim. \x * \xo 3:9 \xt Mad 13:3-9; Ep 2:20-22\x* \s1 Kale God ram nɨpe mɨdpim \p Pen manö ap: kale God ram nɨpe mɨdpim. \v 10 God yɨp mög nɨŋöm ud aij göm nan aij ña u udem, bɨ ram gep nɨpe yabɨƚ u mɨdem, ram padö kub aŋ yaŋ u bɨnɨŋ gɨ aij gɨnö; pen hainö bɨ ap apöm ram adɨŋ adɨŋ mɨdeinab gau gab. Pen nɨbi bɨ rɨmnap apöm, ram anɨbu gun a gaiöl u, nɨŋ aij göm göl. \v 11 God ram nɨpe u Jisas Krais nɨp padö kub aŋ yaŋ hadö böŋ nöp bɨnɨŋ göp u, nɨbi bɨ rɨmnap padö ke hain nɨbö ap bɨnɨŋ göl rö lagöp. \x * \xo 3:11 \xt Ais 28:16; 1Pi 2:4-6\x* \p \v 12 Jisas Krais padö kub bɨnɨŋ göl mɨdöp u, nɨbi bɨ rɨmnap, ram adɨŋ adɨŋ gun a göm, gol, silpa, kabö aij aij dapöm gɨnaböl; pen nɨbi bɨ rɨmnap mab lö, wid lö adɨŋ adɨŋ, nan uɫaŋ uɫaŋ gau dapöm gɨnaböl. \v 13 Pen Krais apöm nɨbi bɨ manö kub hagnab ñɨn u, wög gɨ aij gɨla adö u ke waiö mɨdö nɨŋnaböl, haƚöwaƚö gɨla adö u ke waiö mɨdö nɨŋnaböl. Mab mɨɫaŋ apöm wög aij gɨnaböl u mɨdeinab; pen wög adö adö gɨnaböl u böŋ nöp in habɨk arnab me. \x * \xo 3:13 \xt 1Ko 4:5\x* \v 14 Padö kub bɨnɨŋ göl mɨdöp adö u, nɨbi bɨ wög gɨ aij göm ram adɨŋ ap gɨlö, mab mɨɫöŋ apöm ram adɨŋ anɨbu in habɨk aragnab u, kale pen udnaböl. \v 15 Pen nɨbi bɨ rɨmnap wög adö adö nöp göm ram adɨŋ ap gɨlö, mab mɨɫöŋ apöm ram adɨŋ anɨbu in habɨk arnab u, God kalɨp ke ud kamɨŋ yunab pen nɨbi bɨ mög gep rö, ram inö, ɫɨp gɨ höŋ yulö, nan mɨdagöp rö u mɨdeinaböl ram nɨpe adö laŋ au. \p \v 16 God sabe gep ram nɨpe u kale mɨdpim; God Ana aŋ kale daŋ mɨdöp. \x * \xo 3:16 \xt 1Ko 6:19; 2Ko 6:16\x* \v 17 Nɨbi bɨ rɨmnap apöm God sabe gep ram u gɨ naij geinaböl u, kalɨp pen abe gɨ naij gɨnab. God sabe gep ram anɨbu ram nɨpe ke nöp. Pen sabe gep ram nɨpe u kale nɨbi bɨ mɨdpim. \p \v 18 Nɨŋ aij gɨmim. Kale rɨmnap gasɨ kub nɨbi bɨ mɨŋöŋ naböŋ iƚ i gasɨ nɨŋöm hagpal rö nɨŋmim, yɨharɨŋ gau uƚhai nɨŋbal rö nöp nɨŋun, nɨbi bɨ gasɨ kɨd hiɨk nɨŋeb mɨdpun a gɨnabim u pen hauƚ alö anɨg hagnabim. Hon nɨbi bɨ hauƚ halö mɨdpun a gɨmim me, gasɨ aij yöl u uƚhai nɨŋnabim. \v 19 Nɨhön gɨnɨg: mɨnöŋ naböŋ iƚ i manö kub kub rö hagöm hagpal adö u, God nɨŋö, manö hauƚ nɨŋagep rö löp. God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla, \q1 “Nɨbi bɨ gasɨ kɨd hiɨk nɨŋun, \q2 nɨŋ aij gɨpun a gɨpal gau, \q1 nɨpe gö, gasɨ kɨd hiɨk nɨŋeb magö anɨbu, \q2 hel ap rö löm, \q1 gasɨ rɨmɨd mɨdmagö kalɨp ud sɨsɨ lö, \q2 bɨ nagɨman rö mɨdeinaböl,” a gɨla. \x * \xo 3:19 \xt Job 5:13\x* \m \v 20 God Manö adɨŋ ap halö, Depid kalɨ kƚiñ rɨköm haga, \q1 “Nɨbi bɨ gasɨ kɨd hiɨk nɨŋbun a gɨpal gau, \q2 manö rɨmnap haglö, \q1 Bɨ Kub nɨpe nɨŋö, \q2 manö iƚ ap mɨdagöp,” a ga. \x * \xo 3:20 \xt Sam 94:11\x* \m \v 21 Anɨb u, nɨbi bɨ rɨmnap, nɨbi bɨ kub mɨdpal a gɨmim, hib hagpe adö aragnɨm. Pen nɨbi bɨ aka nan nɨhön nɨhön mɨdöp gau, God kalöp nɨŋöm gɨ la mɨdöp. \v 22 Yad Pol, Apolos, Sipas, hon wög gep bɨ kale nöp mɨdpun. Mɨnöŋ naböŋ iƚ i nɨhön nɨhön mɨdöp gau, God kalöp gɨ ñɨlaŋ, a göm, kalöp ñöb. Kamɨŋ mɨdep magö u abe, umeb magö u abe, God kalöp ñöb. Mɨñi mɨdpim rö, hainö mɨdeinabim rö, God kalöp gɨ ñaŋ a göm magöŋhalö kalöp ñöb. \v 23 Pen Bɨ Kub kale Krais; Krais nɨpe God Ñɨ nɨpe. \c 4 \s1 Jisas manö ud arep bɨ gau \p \v 1 Anɨb u, God manö aij pi göl mɨdmɨdöp u, Krais nɨpe Apolos Pol kalɨp bɨ mɨhöŋ hag lö, kale wög gep bɨ nɨpe mɨdpil, a gɨmim gasɨ u nɨŋmim. \v 2 Bɨ kub ap, bɨ wög gɨ ñeb rɨmnap aip manö hag löm, wög ap kalɨp hageinab u, bɨ wög gep bɨ gau nap kale hagnab rö nöp göl. \x * \xo 4:2 \xt Luk 12:42\x* \p \v 3 Pen kale yɨp manö kub hageinabim u, yad gasɨ iru nɨŋagnabin. Nɨbi bɨ rɨmnap gau yɨp manö kub hageinaböl u, yad u rö nöp gasɨ iru nɨŋagnabin. U yɨp nan yɨharɨŋ ap rö löp. Yad u rö nöp yad ke manö kub hagagabin. \v 4 Yad ke nɨbi bɨ rɨmnap gɨ naij gagpin a gem nɨŋbin u pen yad anɨg hagnö, Bɨ Kub yɨp bɨ asɨŋ mɨdagöp a göm hagagnab. Bɨ Kub nɨpe ke nöp yɨp manö kub hagnab. \v 5 Anɨb u, mɨñi ñɨn i manö kub hagagmim. Bɨ Kub nɨpe ke apöm manö kub hagnab. Bɨ Kub nɨpe gö, nan nɨhön nɨhön pi göl gɨpal gau magöŋhalö waiö lɨnab; gasɨ mɨdmagö rɨmɨd aŋ kale daŋ gasɨ nɨhön nɨhön nɨŋbal u, u rö nöp waiö lɨnab. Ñɨn anɨbu, God nɨpe nɨbi bɨ magöŋhalö ke ke añɨ añɨ gɨ aij gɨpal gɨpal rö kalɨp manö aij hagnab. \x * \xo 4:5 \xt 1Ko 3:8\x* \v 6 Pen añ mam yad gau. Apolos hol mɨhöŋ manö kalöp hagpin anɨbi, kale manö magö ap iƚ u nɨŋ aij gɨmim, a gem, kalöp hagpin. Manö magö anɨbu hagab: “Gasɨ kale ke wasö; nan nɨhön kalɨ kƚiñ rɨkla u nöp nɨŋmim hain gɨmim.” Hagab rö geinabim u, bɨ ap hib dap ranmim, bɨ ap hib dap lugmim, gagnabim. \x * \xo 4:6 \xt Ro 12:3\x* \v 7 Hon nɨbi bɨ kub, nɨbi bɨ gau nɨbi bɨ pro, a gɨmim nɨŋbim u aij wasö. Kalöp nɨhön aij mɨdöp u, God nɨpe nöp kalöp ñöb. Anɨb u, kale ai gɨnɨg, hon ke gɨ aij gɨpun a gɨmim, hib kale ke hagpe adö arab? \x * \xo 4:7 \xt Ro 12:6\x* \p \v 8 Gasɨ kale ke nɨŋbim u, hon ke nan magöŋhalö hadö udpun; nan pro ap uƚep gagöp, a gɨmim gasɨ nɨŋbim. Gasɨ kale ke nɨŋbim u, hon ke nɨbi bɨ gep rö hadö mɨdpun; bɨ ap hanɨp gasɨ rɨmnap hag ñagnab, a gɨmim gasɨ nɨŋbim. Gasɨ kale ke nɨŋbim u, hon ke kiŋ rö hadö mɨdpun, a gɨmim nɨŋbim. Pen gasɨ kale nɨŋbim u, Jisas manö aij ud arep bɨ gau kiŋ rö mɨdagal, a gɨmim gasɨ nɨŋbim. Pen kale nɨŋö yabɨƚ kiŋ mɨdaibep, hon mɨñ mɨñ gun, kalöp aip kiŋ mɨdbnop. \v 9 Gasɨ yad nɨŋbin u, God nɨpe hanɨp Jisas manö aij ud arep bɨ gau dam, nɨbi bɨ gau mɨdpal aŋ au, bɨ naij al pak lep rö dam löp. Bɨ rɨmnap gɨ naij geinaböl u, bɨ kub manö kub hagöm, nɨbi bɨ nɨŋ mɨdlö nɨŋöl gɨ, kalɨp al pak löl, a gɨnaböl. Gasɨ yad nɨŋbin u, God nɨpe gö, hon anɨb unbö rö nöp mɨdpun. Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i abe, ejol kumi kabö adö laŋ abe, nɨŋ mɨdlö nɨŋöl gɨ, hanɨp bɨ naij rö al pak lɨnɨg gaböl. \v 10 Krais nɨp nɨŋ udun wög nɨp gɨno, hanɨp bɨ hauƚ a göm nɨŋbal u, pen kalöp nɨŋöm, Krais nɨbi bɨ nɨpe gasɨ kƚö nɨŋeb gau, a göm nɨŋbal. Hon bɨ yɨharɨŋ hain u, pen kale nɨbi bɨ kal yabɨƚ. Hon bɨ hib mɨdöp bɨ u rö wasö, pen kale nɨbi bɨ hib mɨdöp u rö mɨdpim. \v 11 Hadame nöp dagol gau rɨköl, mɨd damöm, mɨñi mɨdpun ñɨn i kɨyö lö, rugu mɨƚep gö, waƚɨj mɨdagö, ram mɨdagö, umeb rö lö, hon pör pak gɨlö gɨlö uɫham yabɨƚ mɨdpun. \x * \xo 4:11 \xt 2Ko 11:23-27\x* \v 12 Ke nöp ilön mab udun, nan ñɨŋbun. Hanɨp hag juöm gɨlö, kalɨp pen God kalɨp abad mɨdeiaŋ a gun, nɨp sabe gɨpun. Hanɨp gɨ naij gɨlö, aƚiagɨpun. \x * \xo 4:12 \xt Ap 18:3; 2De 3:8; Mad 5:44\x* \v 13 Hanɨp manö naij hagpal, pen manö hain hagpun. Anɨb u, hon nan yɨharɨŋ nan haƚpɨƚ adɨŋ adɨŋ ap rö mɨdno mɨdno ñɨn i auöp. \p \v 14 Manö kalɨ kƚiñ rɨkabin i, kale nable udmim a gem hagagabin; kale ñɨ pai mɨdmagö yad gau a gem rɨmɨd ukem hagabin. \v 15 Bɨ Krais lau adö mɨdpal gau, iru yabɨƚ apöm kalöp ud aij göm manö hag ñɨnaböl. Pen bɨ Krais lau adö mɨdpal gau, kalöp nap añɨ nöp mɨdöp. Yad nöd Krais Jisas manö aij nɨpe u kalöp hag ñɨnö, kale Krais Jisas nɨŋ udpe u me, yad nap kale mɨdpin. \x * \xo 4:15 \xt Gal 4:19\x* \v 16 Anɨb u, kalöp hagabin, yad gɨpin gɨpin rö nɨŋmim, adö anɨbu nöp gɨmim. \x * \xo 4:16 \xt Plp 3:17\x* \v 17 Adö anɨbu nöp, ñɨ mɨdmagö yad Dimodi, Krais Jisas manö hag ñɨnö nɨŋ aij göm, Bɨ Kub wög gɨ aij göp u yunö nɨnab. Amjaköm, yad Krais Jisas nɨp nɨŋ udem, Krais Jisas aip jɨm ñöl mɨdem, aige gö rö gem gɨpin u kalöp yɨswem kauyaŋ hagö nɨŋnabim. Yad Krais nɨbi bɨ nɨpe gau kalɨp magöŋhalö pör hag ñɨbin manö u u rö nöp hain gem Krais Jisas aip jɨm ñöl mɨdpin. \x * \xo 4:17 \xt Ap 19:22\x* \p \v 18 Pen kale rɨmnap, Pol auagnab, a gɨmim, aƚeb aƚeb ñöl gɨ mɨdpim. \v 19-20 Pen Bɨ Kub u yɨp yau a gö, yɨŋɨd nɨnabin. Yɨharɨŋ manö nöp hagöm, God nɨbi bɨ nɨpe mɨdagal; kƚö nɨpe u udöm me, nɨbi bɨ nɨpe yabɨƚ mɨdpal. Anɨb u, amjakem nɨbi bɨ aƚeb aƚeb ñɨbal gau manö nöp hagaböl aka God kƚö nɨpe udöm mɨdpal a gem nɨŋnabin. \x * \xo 4:19-20 \xt 1Ko 2:4\x* \v 21 Anɨb u, yad apem kalöp nɨhön gɨnam? Ur ap daunam aka kalöp mɨdmagö lem, manö hain hain hagnam? Yad nɨhön gɨnö, kalöp aij gɨnab? \c 5 \s1 Bɨ ap nap nɨbin nɨpe u nɨp si uda \p \v 1 Manö ap halö haglö auö yɨp hagpal, “Kale God pɨg mɨdpim gau bɨ kale ap uraköm nap nɨbin nɨpe u nɨp si udöp,” a gɨpal. Pen nɨbi bɨ God nɨp nɨŋagpal gau nan si nan naij anɨbu rö gagpal me. \x * \xo 5:1 \xt Lep 18:7-8; Dud 22:30\x* \v 2 Pen gasɨ kale nɨŋbim u, hon nɨbi bɨ aij, a gɨpim. Pen namam kale ap unbö göp u, kale mög gɨböp; bɨ anɨbu hag höŋ yubep; nɨbi bɨ Bɨ Kub lau adö mɨdpim gau ap magum gɨnabim ñɨn u, bɨ anɨbu kale aip magum gagböp. Pen namam kale u anɨg gö kalöp nable göm mög gagöp ar? \v 3 Yad mɨlö ke gai i mɨdpin u pen kalöp gasɨ nɨŋöl gɨ nöp mɨdpin. Bɨ nan si nan naij göp anɨbu, nɨp nɨhön nɨhön gɨnabun u yad hadö nɨŋ lɨbin. \x * \xo 5:3 \xt Kol 2:5\x* \v 4 Kale nɨbi bɨ Bɨ Kub hon Jisas lau adö mɨdpim gau ap magum gɨnabim ñɨn u, Pol hanɨp gasɨ nɨŋab a gɨmim, Bɨ Kub hon Jisas kƚö nɨpe kalöp ñö udmim, \v 5 bɨ anɨbu nɨp hag gɨpe, kale aip magum gagnɨm. Seden aip nöp ajöm me, hañ romaŋ nɨpe naij gö, gasɨ hain nɨbö nɨŋöm, Bɨ Kub manö kub hagnab ñɨn u, ana nɨpe kamɨŋ mɨdainɨm rö löp. \x * \xo 5:5 \xt 1Di 1:20\x* \p \v 6 Pen kale bɨ nan naij göp u aip jɨm ñöl mɨdmim, mɨd aij gɨpun a gɨmim gasɨ u nɨŋbim u aij gagöp. Bred gun a gaiöl, nan yɨs pro marap nöp ud plaua rin yaŋ halö lɨlö, yɨs pro u geinab plaua anɨbu magöŋhalö kub yabɨƚ rannab. \x * \xo 5:6 \xt Gal 5:9\x* \v 7 Kale mɨñi bred yɨs halö mɨdagöp rö mɨdpim u, nan yɨs nöd nɨbö u magöŋhalö ud ke gau yumim, bred yɨs mɨdagöp rö, nɨbi bɨ asɨŋ mɨdagöp nöp mɨdaimim. Kale nɨbi bɨ asɨŋ mɨdagöp hadö mɨdpim me. Nɨhön gɨnɨg: Pasopa ñɨn u Juda kai sipsip pi pak God nɨp sabe gɨ ñöm, God nɨpe kalɨp ud asɨk yua u aij gö nɨŋöl gɨ mɨdeila. Pen Krais nɨp Pasopa sipsip pi hon rö hadö pak sabe gɨla u me, God amgö ilö nɨpe u hon nɨbi bɨ asɨŋ mɨdagöp hadö mɨdpun. \x * \xo 5:7 \xt Ais 53:7; 1Pi 1:19\x* \v 8 Anɨb u, Krais nɨp nan sabe gep rö al pak lɨlö, God hanɨp ud kamɨŋ yua u, gasɨ nɨŋun, Pasopa hon u aij göp a gun ñɨŋun. Pen Pasopa hon ñɨŋeinabun u, yɨs halö, nan si nan naij gau halö, ñɨŋagnabun; gasɨ aij magö u nöp nɨŋun, manö nɨŋö u nöp nɨŋun, bred yɨs mɨdagöp gau nöp udun ñɨŋnabun. \x * \xo 5:8 \xt Dud 16:3\x* \v 9 Kalöp köp ap kalɨ kƚiñ rɨkem hagnö, “Nɨbi si udep bɨ gau, bɨ si udep nɨbi gau, kalɨp aip jɨm ñöl mɨdagaimim,” a gɨnö. \v 10 Pen kale hagnabim, “Pol hagöp, ‘Nɨbi bɨ Krais nɨp nɨŋ udpal gau kale nɨbi bɨ Krais nɨp nɨŋ udagpal gau kalɨp magöŋhalö arö gɨlaŋ,’ a göm hagab,” a gɨnabim. Pen u wasö. Nɨbi bɨ Krais nɨp nɨŋ udagpal gau, nɨbi si bɨ si göm, pör nöp nan aij rɨmnap halö udun a göm, nɨbi bɨ rɨmnap nan kale pɨƚɨ gɨ udöm, nan yɨharɨŋ gau god hon a göm sabe göm gɨmɨdal nɨbi bɨ gau, mɨnöŋ naböŋ iƚ i pro mɨdagpal. Ram mɨnöŋ gau magöŋhalö mɨdpal u, kalɨp arö gun rö lagöp. \v 11 Pen köp nöd nɨbö kalɨ kƚiñ rɨk yunö manö anɨbu mɨñi hag aij gɨnabin. Bɨ Kub Jisas nɨŋ udpun a gɨpim nɨbi bɨ gau bɨ ap aka nɨbi ap urak, nɨbi si bɨ si göm, pör nöp nan aij rɨmnap halö udun a göm, nan yɨharɨŋ gau god hon a göm sabe göm, nɨbi bɨ gau manö naij hagöm, nɨbi bɨ rɨmnap nan kale rɨmnap pɨƚɨ gɨ udöm, ñɨg wain ñɨg kƚö iru nɨŋlö hauƚ alö, gɨmɨdal nɨbi bɨ gau kalɨp aip ajagmim, jɨm ñöl nan ñɨŋagmim. \x * \xo 5:11 \xt 2De 3:6; Dai 3:10\x* \p \v 12-13 Nɨbi bɨ Krais nɨp nɨŋ udagpal gau, nan si nan naij gaiöl u, nɨhön gɨnɨg anɨg gɨpim, a gem, kalɨp manö kub hagagnam. God nɨpe nöp manö anɨbu kalɨp hagnab. Pen Bɨ Kub Jisas nɨŋ udpun a gɨpim nɨbi bɨ gau, nan si nan naij gaiöl u, nɨhön gɨnɨg anɨg gɨpim, a gɨmim, kalɨp manö kub hagmim. God Manö u Mosɨs adɨŋ ap kalɨ kƚiñ rɨköm haga, “Nɨbi bɨ nan si nan naij gɨmɨdal gau hag höŋ yube aröl,” a ga. \x * \xo 5:12-13 \xt Dud 13:5; 17:7\x* \c 6 \s1 Krais nɨbi bɨ rɨmnap manö mɨdeinab u, kale ke ud asɨkmim \p \v 1 Pen namam kale Krais nɨp nɨŋ udöp ap manö mɨdö, bɨ Krais nɨp nɨŋ udpal gau nöp manö kub anɨbu nɨŋnaböl. Pen ai gɨnɨg bɨ Krais nɨp nɨŋ udagpal gau manö kub anɨbu nɨŋöl? \v 2 Hon Krais nɨbi bɨ nɨpe, hainö nɨbi bɨ ram mɨnöŋ iƚ i gau gau magöŋhalö kalɨp manö kub hagun ud asɨknabun. Pen kale nɨbi bɨ ram mɨnöŋ iƚ i magöŋhalö manö kub hagmim ud asɨknabim u, kale nɨbi bɨ kale ke rɨmnap manö mɨdnɨg gab u nɨŋmim hag ud asɨknabim. \x * \xo 6:2 \xt Rep 3:21\x* \v 3 Hon hainö ejol gau kalɨp abe manö kub hagun ud asɨknabun. Anɨb u, mɨnöŋ naböŋ iƚ i manö mɨdnab u, ke hagun. \v 4 Krais nɨbi bɨ nɨpe gau, kale manö kub ud asɨkep bɨ kub rɨmnap nɨŋöm, Krais manö nɨŋ udagal a göm, kalɨp gasɨ mɨŋör nɨŋbal. Anɨb u, manö kub rɨmnap mɨdainɨm, kale ai gɨnɨg bɨ kub anɨb gau arbim? \v 5 Manö hagabin anɨbi, kalöp nable gɨnɨm a gem hagabin. Kale ke bɨ gasɨ aij nɨŋöb bɨ ap, Krais nɨbi bɨ aŋ hon aui manö kub hagno nɨŋnɨm bɨ ap mɨdagöp a gɨpim akaŋ \v 6 Anɨb unbö rö nöp gɨbep u aij. Pen kale unbö rö gagpim. Krais nɨŋ udöp nɨmam ap urak, Krais nɨŋ udöp nɨmam nɨpe ke dam Krais nɨŋ udagpal nɨbi bɨ gau mɨdpal aŋ au manö kub hagpal. \p \v 7 Pen kale Bɨ Kub Jisas nɨŋ udpim rɨmnap urakmim, nañɨn namam kale ke rɨmnap dam manö kub hagpim u nɨŋem nɨŋbin, kale Bɨ Kub Jisas nɨŋ udpal nɨbi bɨ gɨpal rö gagabim. Bɨ Kub Jisas nɨŋ udpim nañɨn namam rɨmnap kalöp gɨ naij gaiöl u, arö gɨnabim u aij; urakmim kalɨp dam manö kub hagnabim u aij wasö. Bɨ Kub Jisas nɨŋ udpim nañɨn namam rɨmnap nan kalöp ɫɨp gɨ udaiöl u, arö gɨnabim u aij; urakmim kalɨp dam manö kub hagnabim u aij wasö. \v 8 Pen kale ado gɨmim, urakmim, Bɨ Kub Jisas nɨŋ udpim nañɨn namam kale ke rɨmnap nan kalöp ɫɨp gɨ udpim. Kale urakmim Bɨ Kub Jisas nɨŋ udpal nañɨn namam kale ke rɨmnap kalɨp gɨ naij gɨpim. \v 9 Pen kale nɨŋ aij gɨmim. Nɨbi bɨ gɨ naij gɨmɨdal gau, God kalɨp dam ram aij nɨpe laŋ ud aragnab. Nɨŋ aij gɨmim, dui gagmim. Nan yɨharɨŋ gau god hon a göm sabe göm gɨmɨdal nɨbi bɨ gau; nɨbi si bɨ si göm gɨmɨdal nɨbi bɨ gau; bɨ nɨbi aip wasö bɨ ap nöp aip gɨ ajöm gɨmɨdal bɨ gau; God kalɨp dam ram aij nɨpe laŋ au ud aragnab. \x * \xo 6:9 \xt Gal 5:19-21; Ep 5:5; Rep 22:15\x* \v 10 Nɨŋ aij gɨmim. Nan si udmɨdal nɨbi bɨ gau; pör nöp nan aij rɨmnap halö udun a gɨ gasɨ nɨŋmɨdal nɨbi bɨ gau; nɨbi bɨ ñɨg wain ñɨg kƚö iru ñɨŋöm hauƚ alö gɨmɨdal nɨbi bɨ gau; nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp manö naij manö piral hagmɨdal nɨbi bɨ gau; nɨbi bɨ rɨmnap nan kale pɨƚɨ gɨ udmɨdal nɨbi bɨ gau; God kalɨp magöŋhalö dam ram aij nɨpe laŋ ud aragnab. U nɨŋ aij gɨmim, dui gagmim. \v 11 Kale rɨmnap nöd anɨg rö gɨ mɨdmɨdim. Pen Bɨ Kub Jisas Krais hanɨp a göm uma u me, God hon Ana nɨpe u apöm, nan si nan naij gac kale u ƚɨk gɨ yuöm, kalöp God nɨp wög gep nɨbi bɨ ke löm, nɨbi bɨ asɨŋ mɨdagöp mɨdpim a ga. \x * \xo 6:11 \xt Dai 3:3-7\x* \p \v 12 Kale rɨmnap hagpim, “Yad nan nɨhön gɨnam a gɨnabin u gɨnabin; u manö mɨdagöp,” a gɨpim. Anɨg hagpim u pen adö rɨmnap geinabin yɨp nan aij ap gɨ ñagnab. Kale hagpim, “Yad nan nɨhön gɨnam a gɨnabin u gɨnabin; u manö mɨdagöp,” a gɨpim. Anɨg hagpim u pen yad adö rɨmnap gem, gɨ dam dam mɨdö mɨdö yad bɨ nagɨman rö mɨdem, adö anɨbu nöp gasɨ nɨŋem gɨnabin; yɨharɨŋ mɨdeinam rö lagnab. Anɨb u nɨŋem, yad anɨg göl gagnabin. \x * \xo 6:12 \xt 1Ko 10:23\x* \p \v 13 Kale rɨmnap pen hagpim, “Hanɨp mudun mɨdöp u me, nan ñɨŋöl gɨ nöp mɨdeinabun,” a gɨpim. Anɨg hagpim u pen God gö mudun u abe, nan anɨb gau abe pɨs gɨnab. God nɨbi bɨ hañ romaŋ kale gɨ la u, nɨbi si bɨ si göl a göm gɨ laga. Hañ romaŋ kƚö kale u, Bɨ Kub nɨp wög göl gɨ mɨdmim a göm ga. Bɨ Kub nɨpe nöp hañ romaŋ kalöp nan ñɨmɨdöp. \x * \xo 6:13 \xt 1De 4:3-5\x* \v 14 God kƚö nɨpe u nöp gö me, Bɨ Kub uraka. Kƚö nɨpe u nöp gö me, hon u rö nöp uraknabun. \x * \xo 6:14 \xt Ro 8:11; 1Ko 15:20; 2Ko 4:14\x* \p \v 15 Nɨŋ aij gɨmim. Kale Krais aip jɨm ñöl mɨdpim u, ñɨn kɨd ma kɨd nɨpe ke u mɨdpim. Krais hañ romaŋ nɨpe u, bɨ si udep nɨbi aip jɨm ñagnɨm, wasö yabɨƚ! \x * \xo 6:15 \xt Ep 5:30\x* \v 16 God Manö u, Mosɨs adɨŋ ap kalɨ kƚiñ rɨköm haga, “Bɨ nɨbi udöm aip jɨm ñöl mɨdeinabil u, kale mɨhöŋ hañ romaŋ añɨ ap nöp mɨdeinabil,” a ga. Anɨb u rö, bɨ an nɨpe bɨ si udep nɨbi ap ud aip jɨm ñöl mɨdeinab u, kale mɨhau hañ romaŋ añɨ ap nöp mɨdeinabil. \x * \xo 6:16 \xt Mad 19:5\x* \v 17 Pen nɨbi bɨ an Bɨ Kub aip jɨm ñöl mɨdeinab u, ana nɨpe Bɨ Kub Ana nɨpe aip jɨm ñöl mɨdeinabil. \x * \xo 6:17 \xt Jon 17:21-23; Ro 8:9-11\x* \v 18 Nɨbi si bɨ si gagmim. Nɨbi bɨ nan si nan naij rɨmnap gɨnaböl gau, hañ romaŋ höŋ adö gɨnaböl, pen nɨbi si bɨ si gɨnaböl gau hañ romaŋ kale ke gɨ naij gɨnaböl. \v 19 Nɨŋ aij gɨmim. God nɨpe Ana Uɫ u yuö apöm, aŋ kalöp daŋ mɨdöp. Hañ romaŋ kale u Ana Uɫ ram raul nɨpe mɨdep u. Anɨb u, ke gasɨ nɨŋbun rö gun a gun gasɨ u nɨŋagun. Hañ romaŋ gasɨ rɨmɨd mɨdmagö kale nan kale wasö. God nɨpe kalöp rau adog uda. \v 20 Krais nɨpe nan aij yabɨƚ yuöm kalöp rau adog uda. Anɨb u me, hañ romaŋ kale gau gɨ aij göl gɨ mɨdpe nɨŋöl gɨ, God nɨŋö, nɨp aij gɨnɨm; nɨbi bɨ gau nɨŋöm God nɨp aij a göl. \x * \xo 6:20 \xt 1Ko 7:23; 1Pi 1:18-19\x* \c 7 \s1 Ber mɨhau hañ romaŋ kale añɨ ap mɨdöp \p \v 1 Yɨp köp kalɨ kƚiñ rɨkmim manö hagpe u, kalöp pen hagnɨg gabin. Bɨ gau nɨbi udagnaböl u aij. \v 2 Pen nɨbi si bɨ si gɨpal u naij göp rö, bɨ gau nɨbi kale ke udöm mɨdeinaböl u aij; nɨbi gau bɨ kale ke udöm mɨdeinaböl u aij. \v 3 Pen anɨg gɨ mɨdöl gɨ, nɨbi gɨnɨg a gainɨm u, nugmul yau a gɨnɨm. Nugmul nɨpe gɨnɨg a gainɨm u, nɨbi nɨpe u rö nöp yau a gɨnɨm. \v 4 Nɨbin hañ romaŋ u nan nɨpe ke wasö; nugmul aip nan kale jɨm ñöl. Nugmul hañ romaŋ u u rö nöp nan nɨpe ke wasö; nɨbin aip nan kale jɨm ñöl. \v 5 Anɨb u, nugmul hagö, nɨbin wasö gagnab. Nɨbin hagö, nugmul wasö gagnab. Yau nöp gɨmil gɨmil. Pen God nɨp gasɨ añɨ nɨŋul, sabe göl gɨ nöp mɨdaiul a gɨmil, manö hag adö añɨ ap lɨmil, ñɨn rɨmnap yɨharɨŋ mɨdmil, God nɨp sabe göl gɨ mɨdeinabil. Hainö kauyaŋ gɨnabil. Wasö u, yɨharɨŋ mɨdeinabil rö, gasɨ rɨmnap nɨŋmil gɨlö arö, Seden kalöp ap udö, ap lug pakmil rö löp. \v 6 Pen kale ber ñɨn rɨmnap yɨharɨŋ mɨdmil, God nɨp sabe gɨ mɨdmil, u hagagabin. Pen kale ke ber mɨhau manö hag adö añɨ ap lɨmil, ñɨn rɨmnap yɨharɨŋ mɨdul, God nɨp sabe gɨ mɨdaiul, a geinabil u, u manö mɨdagöp, a gem hagabin. \v 7 Gasɨ yad nɨŋbin u, nɨbi bɨ magöŋhalö yad yɨharɨŋ mɨdpin rö mɨdaimim u aij. Anɨg göl gasɨ nɨŋbin u pen God gasɨ nɨpe ke nɨŋöb rö, hanɨp nan aij ke ke ñöb. Nɨbi bɨ rɨmnap nan aij ap ñö, adö rɨmnap ke gɨpal; pen nɨbi bɨ rɨmnap nan aij ap ke ñö, adö rɨmnap ke gɨpal. Anɨg rö, kale magöŋhalö yad yɨharɨŋ mɨdpin rö mɨdaimim a gem hagagabin. \p \v 8 Pen nɨbi praj bɨ praj mɨdpim gau abe, nɨbi palpal gau abe, yad yɨharɨŋ mɨdpin rö mɨdeinabim u aij. \v 9 Pen nɨbi bɨ rɨmnap yɨharɨŋ mɨdöm, si gun a göm gasɨ u nöp auö, mɨd aij gagnaböl. Anɨg gainɨm u, bɨ gau nɨbi kale ke ke udöl, nɨbi gau bɨ kale ke ke udöl. Wasö u, aŋ kale yaŋ mab rö inö, mɨd aij gagnaböl. \x * \xo 7:9 \xt 1Di 5:14\x* \p \v 10 Bɨ ber bɨ gau, kalɨp manö ap hagnɨg gabin. Pen yad nöp wasö; Bɨ Kub u manö nɨpe. Nɨbi gau nugmul bɨ kale arɨk aragmim. \x * \xo 7:10 \xt Mad 5:32; 19:9\x* \v 11 Pen rɨmnap arɨk araiöl u, bɨ hain nɨbö udagöl; yɨharɨŋ nöp mɨdaiöl. Bɨ udnɨg, am nugmul kale nöd nɨbö u nɨp kauyaŋ udöl. Kale bɨ gau u rö nöp, nabin bɨ kale u rö nöp hag yuagmim. \p \v 12 Pen kalöp nɨbi bɨ rɨmnap gau manö ap hagnɨg gabin. Pen Bɨ Kub manö nɨpe u udem, kalöp hagagabin; gasɨ yad ke nɨŋbin rö u kalöp hagabin. Pen bɨ ap, nɨpe nɨbi Krais nɨp nɨŋ udagöp nɨbi ap udöl gɨ mɨdeinabil u, nɨbi anɨbu, nugmul aip mɨdaiul, a geinab u, nugmul nɨpe, nɨbi Krais nɨp nɨŋ udagöp a göm, asɨ masɨ göm hag yuagnab. \v 13 Pen nɨbi ap, nɨpe bɨ Krais nɨp nɨŋ udagöp bɨ ap udöl gɨ mɨdeinabil u, bɨ anɨbu, nɨbin aip mɨdaiul, a geinab u, nɨbin nɨpe, nugmul Krais nɨp nɨŋ udagöp a göm, asɨ masɨ göm arɨk aragnab. \v 14 Nɨbi Krais nɨp nɨŋ udöp u me, bɨ Krais nɨŋ udagöp bɨ nɨpe u nɨbin aip jɨm ñöl mɨdlö, God nɨŋö, nɨbin u abe nugmul u abe nɨbi bɨ nɨpe ke mɨhöŋ mɨdpil. Pen bɨ Krais nɨp nɨŋ udöp u me, nɨbin Krais nɨŋ udagöp nɨbin nɨpe u nugmul aip jɨm ñöl mɨdlö, God nɨŋö, nugmul u abe nɨbin nɨpe u abe nɨbi bɨ nɨpe ke mɨhöŋ mɨdpil. Wasö u, ñɨ pai kale gau nɨbi bɨ Krais nɨŋ udagpal ñɨ pai rö lɨblap. Pen nap kale aka nɨme kale Krais nɨp nɨŋ udpal rö, God u rö nöp nɨŋö, ñɨ ñɨ pai nɨpe ke rö mɨdpal. \p \v 15 Bɨ ber bɨ udöl mɨdpal gau, nugmul nöp Krais nɨp nɨŋ udöm mɨdö, nɨbin nɨpe Krais nɨp nɨŋ udöm mɨdageinab u nɨpe kƚö göm nugmul nɨpe nɨp arɨk arnɨg gainɨm u, nugmul nɨpe, nɨbi yad a göm, ud rɨbɨkagnɨm; yau a gö, arnɨm. Wasö u, pen pen gɨmil mɨd aij gagnabil. Pen nɨbi u Krais nɨp nɨŋ udöm mɨdö, nugmul nɨpe Krais nɨp nɨŋ udöm mɨdageinab u nɨpe kƚö göm nɨbin nɨpe nɨp arɨk arnɨg gainɨm u, nɨbin nɨpe, bɨ yad a göm, ud rɨbɨkagnɨm; yau a gö, arnɨm. U manö mɨdagöp. Wasö u, pen pen gɨmil mɨd aij gagnabil me. God agamɨj mɨd aij gɨlaŋ a göm hanɨp udöp. \x * \xo 7:15 \xt Ro 14:19\x* \p \v 16 Pen kale nɨbi gau, Krais nɨp nɨŋ udpim u, nagamul Krais nɨŋagöp u aip mɨdmil, nɨpe Krais nɨŋ udnɨm rö löp. Pen kale nugmul bɨ gau, Krais nɨp nɨŋ udpim u, nabin Krais nɨŋagöp u aip mɨdmil, nɨpe Krais nɨŋ udnɨm rö löp. \x * \xo 7:16 \xt 1Pi 3:1\x* \v 17 Nɨbi bɨ Krais lau adö mɨdpal ram gau magöŋhalö kalɨp pör hagmɨdin, “Kale ke nɨhön nɨhön gɨmim rö mɨdaibe, God kalöp wɨñ alöm uda u, adö anɨbu nöp mɨdaimim,” a gɨmɨdin. \v 18 Bɨ hañ hadö rɨb gɨ dö gɨla ap, hainö God nɨp wɨñ alöm udnab u, nɨpe anɨg göl mɨdpin a göm gasɨ iru nɨŋagnɨm. Pen bɨ hañ rɨb gɨ dö gagla ap, hainö God nɨp wɨñ alöm udnab u, yɨp hañ rɨb gɨ dö gagal a göm gasɨ u nɨŋagnab; nɨp hañ rɨb gɨ dö gagöl. \v 19 God nɨpe nɨŋö, bɨ hañ rɨb gɨ dö gɨpal aka rɨb gɨ dö gagal u, u nan yɨharɨŋ yabɨƚ; God hagö nɨŋun gɨnabun u, u nan kub yabɨƚ. \x * \xo 7:19 \xt Ro 2:25; Gal 5:6; 6:15\x* \p \v 20 Kale ke nɨhön nɨhön gɨmim rö mɨdaibe, God kalöp wɨñ alöm uda u, adö anɨbu nöp mɨdaimim. \v 21 Kalöp rɨmnap bɨ rɨmnap rauöm dam wög kale u hag lɨlö, pe u udagmim, hagpal hagpal rö gɨmim, nagɨ wög rö gɨpim. Pen God kalöp wɨñ alöm udö nɨbi bɨ nɨpe mɨdpim u, nagɨ wög rö gɨpim u arɨk arun a gɨmim gasɨ u nɨŋagmim. Pen hainö arö gɨmim yɨharɨŋ mɨdmim rö lainɨm u, arö gɨmim yɨharɨŋ mɨdaimim. \v 22 Nɨbi bɨ an an, bɨ rɨmnap rauöm dam wög kale u hag lɨlö, pe udagmim, hagpal hagpal rö nöp nagɨ wög rö gɨmim gɨ mɨdpe, hainö Bɨ Kub kalöp wɨñ alöm, nan aij yabɨƚ yuöm, kalöp rau adog udö, nɨbi bɨ nɨpe ke mɨdpim. Pen nɨbi bɨ an an, bɨ rɨmnap hagpal hagpal rö nöp nagɨ wög rö gɨmim gɨ mɨdagpe, hainö Bɨ Kub kalöp wɨñ alöm, nan aij yabɨƚ yuöm, kalöp rau adog udö, nɨbi bɨ nagɨ wög gep nɨpe ke mɨdpim. \x * \xo 7:22 \xt Plm 16; 1Pi 2:16\x* \v 23 Krais nɨpe nan aij yabɨƚ yuöm kalöp rau adog udö, nɨbi bɨ nɨpe mɨdpim. Anɨb u, nɨbi bɨ rɨmnap nagɨ wög gep nɨbi bɨ kale mɨdaiun a gɨmim gasɨ u nɨŋagmim. \v 24 Anɨb u, añ mam bɨ. Kale ke nan nɨhön nɨhön gɨmim rö mɨdaibe, God kalöp wɨñ alöm uda u, adö anɨbu nöp mɨdaimim. \p \v 25 Pen nɨbi udmim aka nɨbi udagmim, manö hag nɨŋbe u hagnɨg gabin. Manö anɨbi Bɨ Kub u hagö nɨŋem kalöp hagagabin. Pen nɨpe yɨp mög nɨŋöm udöm wög ke hag la rö, gasɨ nɨŋ aij gem kalöp manö hagnɨg gabin anɨbi, manö nɨŋö a gɨmim nɨŋmim. \v 26 Nɨbi bɨ Krais nɨp nɨŋ udpun uri mɨŋör udun uɫham mɨdnabun u, mɨdpim rö nöp mɨdaimim u aij. \v 27 Kale bɨ nɨbi halö mɨdpim gau, nɨbi hon gau arö gun yɨharɨŋ mɨdaiun a gɨmim gasɨ u nɨŋagmim. Pen kale bɨ nɨbi halö mɨdagpim gau, nɨbi udun a gɨmim gasɨ u nɨŋagmim. \v 28 Pen kale bɨ gau, nɨbi udnabim u, nan si nan naij gagnabim. Kale nɨbi praj gau, bɨ udnabim u, nan si nan naij gagnabim. Udmim uɫham mɨdaimim a gem gasɨ u nɨŋem kalöp hagabin. \p \v 29 Añ mam bɨ. Mɨdpun ñɨn i mɨlö padö mɨdagnab. Kale nɨbi halö mɨdpim bɨ gau, nɨbi halö bɨ mɨdagpim rö mɨdaimim. \v 30 Mɨɫöŋ gɨpim nɨbi bɨ gau, mɨɫöŋ gagep nɨbi bɨ rö mɨdaimim. Mɨñ mɨñ gɨpim nɨbi bɨ gau, mɨñ mɨñ gagep nɨbi bɨ rö mɨdaimim. Nan raubim nɨbi bɨ gau, nan mɨdagöp nɨbi bɨ rö mɨdaimim. \v 31 Mɨnöŋ naböŋ iƚ i nan gau udmim gɨpim nɨbi bɨ gau, gasɨ adö añɨ anɨbu nöp nɨŋmim gagmim. Mɨnöŋ naböŋ iƚ i ke hain nɨbö lɨnab ñɨn u söl mɨdöp. \x * \xo 7:31 \xt 1Jn 2:17\x* \p \v 32 Yɨp aij göp u, kalöp marö kub gagnɨm. Bɨ nɨbi udagpal gau, Bɨ Kub nɨp gasɨ nɨŋöm, nan nɨhön gɨnö, Bɨ Kub nɨp aij gɨnab a göm, gasɨ u nɨŋnaböl. \v 33 Pen bɨ nɨbi udpal gau, nɨhön gɨnö, nɨbi yad u nɨp aij gɨnɨm a göm, nan mɨnöŋ naböŋ iƚ i gasɨ kub nɨŋöm gö arnab. \v 34 Anɨg gö, nɨpe gasɨ mɨhöp nɨŋnab. Pen nɨbi bɨ udagöp u, Bɨ Kub nɨp nöp gasɨ añɨ nöp nɨŋnab. Hañ romaŋ gasɨ rɨmɨd mɨdmagö yad magöŋhalö Bɨ Kub nɨp nöp ñem, nɨp mɨdmagö lem, wög gɨnam a göm, gasɨ u nöp nɨŋnab. Pen nɨbi bɨ udpal gau, nɨhön gɨnö, bɨ yad u nɨp aij gɨnɨm a göm, nan mɨnöŋ naböŋ iƚ i gasɨ kub nɨŋöm gö arnab. \v 35 Manö hagabin anɨbi, kalöp wɨhö gem hagagabin; kalöp gasɨ nɨŋem, Bɨ Kub nɨp añɨ nöp gasɨ nɨŋöl gɨ, mɨdmagö löl gɨ mɨdaimim a gem hagabin. \p \v 36 Pen bɨ ap yɨharɨŋ mɨdö, nɨp nɨbi dap ñɨlö, yad bɨ wasöke mɨdeinabin a göm, mɨd damöm, hainö nɨbi anɨbu nɨp nɨŋöm, nɨpe mɨd aij gagöp, a göm, nɨp mög nɨŋöm udnabin a gɨnab u, udnɨm. Manö mɨdagöp. Nɨpe nan si nan naij ap gagnab. Nɨbi udnab u aij. \v 37 Pen bɨ ap yɨharɨŋ mɨdö, nɨp nɨbi dap ñɨlö, yad bɨ wasöke mɨdem mɨd aij gɨnabin a göm, gasɨ adö anɨbu nöp kƚö gɨ nɨŋ damöm, nɨbi udagnabin a gɨnab u, udagnɨm. Manö mɨdagöp. Nɨpe u rö nöp gɨ aij gɨnab. Nɨbi udagnab u aij. \v 38 Anɨb u, nɨbi dap ñɨlö, udnɨm u, gɨ aij gɨnab. Pen nɨbi dap ñɨlö, udagnɨm u, gɨ aij yabɨƚ gɨnab. \p \v 39 Nɨbi gau, nugmul kamɨŋ mɨdeinab u, aip mɨdeinabil. Umnab u me, am bɨ hainö udnabin a gɨnab u, udnab; gasɨ nɨpe. Pen udnɨg gɨnab u, Bɨ Kub lau adö mɨdöp bɨ ap nöp udnab. \x * \xo 7:39 \xt Ro 7:2-3\x* \v 40 Pen gasɨ yad nɨŋbin u, nugmul umö, nɨbi yɨharɨŋ adu mɨdpal rö mɨdainɨm u aij. Nɨpe ñɨñɨ löl gɨ mɨdöm, mɨd aij gɨnab. Yad gasɨ nɨŋbin, God Ana nɨpe yɨp gasɨ ñö nɨŋöl gɨ kalöp manö anɨbi hagabin. \c 8 \s1 “Nan pak god piral wip haj nan gau sabe gɨpal u ñɨŋun aka wasö?” gɨla \p \v 1 Pen nɨbi bɨ nan piral wip haj nan gau sabe gɨpal gau, nan ap dap pak nan piral anɨb gau kalɨp sabe gɨ ñeinaböl u, ñɨŋun aka ñɨŋagun a gɨmim yɨp hag nɨŋbim u, kalöp pen hagnɨg gabin. “Hon nɨbi bɨ magöŋhalö gasɨ ke ke mɨdöp,” a gɨpim u, nɨŋö nöp hagpim. Pen gasɨ rɨmɨd hon ke nɨŋun, nɨŋ aij gɨpun a gɨnabun u, hib hon ke hagno adö arnɨm rö löp. Pen nɨbi bɨ gau kalɨp mɨdmagö lɨnabun u, kƚö rɨmnap halö udun, Krais haga rö nöp gɨ aij gɨno arnab. \x * \xo 8:1 \xt Ap 15:29\x* \p \v 2 Pen hon gasɨ nɨŋeb mɨdpun a gɨpal nɨbi bɨ gau, yɨharɨŋ adö adö nöp nɨŋöm anɨg hagpal. \x * \xo 8:2 \xt Gal 6:3\x* \v 3 Nɨbi bɨ God nɨp mɨdmagö lɨbal gau, God nɨpe kalɨp nɨŋöb. \p \v 4 Pen nɨbi bɨ nan ap dap pak nan piral anɨb gau nɨp sabe gɨ ñeinaböl u, ñɨŋun aka ñɨŋagun? Pen hon nɨŋbun, nan piral sabe gɨpal anɨb gau nan nɨŋö wɨhö, u nan yɨharɨŋ. Hon nɨŋbun, God añɨ nöp mɨdöp. \x * \xo 8:4 \xt Gal 4:8; Dud 4:39; 6:4\x* \v 5 Nɨbi bɨ rɨmnap, god iru nöp, bɨ kub iru nöp kumi kabö adö laŋ abe mɨnöŋ naböŋ iƚ i abe mɨdpal, a göm gasɨ u nɨŋbal. \v 6 Pen God hon u añɨ yabɨƚ mɨdöp. Nɨpe Bapi hon nan gau magöŋhalö gɨ lö mɨdöp. Nɨpe mɨdö nɨŋöl gɨ me, hon mɨdpun. Bɨ Kub Jisas Krais u, u rö nöp añɨ nöp mɨdöp. Nɨpe mɨdö me, God nan gau magöŋhalö gɨ lö mɨdöp. Nɨpe mɨdö nɨŋöl gɨ me, hon mɨdpun. \x * \xo 8:6 \xt Ep 4:5,6\x* \p \v 7 Pen nɨbi bɨ rɨmnap manö anɨbu nɨŋagpal. Nagɨ adö u aij, nagɨ adö u naij, a göm nɨŋ aij gagal. Anɨb u, god piral gau nɨp nan pak sabe gɨ ñɨbal nan u ñɨŋöm, nɨhön gɨnɨg god piral ñɨbal nan ñɨŋbun a göm gasɨ iru nɨŋnaböl. \v 8 Pen nan asɨ masɨ gɨnabun aka haƚöwaƚö ñɨŋnabun u, God nɨŋö, manö mɨdagöp. \p \v 9 Pen kale nɨbi bɨ nɨŋ aij gɨpim gau, nan ap ñɨŋno, añ mam hon nɨŋ aij gagal gau nɨŋöm ap lug paköl rö löp a gɨmim gasɨ u nɨŋöl gɨmim nan ñɨŋmim. \x * \xo 8:9 \xt Ro 14:13-15; Gal 5:13\x* \v 10 Nɨhön gɨnɨg: kale nɨbi bɨ nɨŋ aij gɨpim gau, am god piral sabe gɨpal ram raul mɨgan u ammim, nan ñɨŋbe, nañɨn namam nɨŋ aij gagal gau, ap kalöp nɨŋöm, kale u rö nöp ñɨŋöl rö löp. \v 11 Anɨb u, kale nɨŋ aij gɨpun a gɨmim gɨpe, nañɨn namam Krais udnabin a göm uma ap gasɨ mɨlö löl göm u rö nöp nan anɨbu ñɨŋöm, ap lug paknab. \x * \xo 8:11 \xt Ro 14:15,20\x* \v 12 Kale anɨg geinabim u, adö anɨbu nöp nañɨn namam kale gau nɨŋöm, adan aij mai, adan naij mai, nɨŋ aij gagnaböl. Anɨb u, kale nañɨn namam gau kalɨp nan si nan naij gɨmim, Krais nɨp nan si nan naij gɨnabim. \v 13 Anɨb u, nan ñɨŋeb rɨmnap ñɨŋnö, añ mam ap nɨŋöm ap lug pakeinab u, yad nan yuö rɨmnap ñɨŋagnabin; yɨharɨŋ haɫɨ maj nan ñɨŋem umnabin. \x * \xo 8:13 \xt Ro 14:21\x* \c 9 \s1 Pol pe udagmɨdöp u nɨp aij ga \p \v 1 Yad Jisas manö ud arep bɨ ap mɨdpin. Yad Bɨ Kub hon Jisas nɨp amgö yad ke nɨŋnö. Kale Bɨ Kub nɨbi bɨ nɨpe mɨdpim u, yad Bɨ Kub nɨp wög gem, manö aij nɨpe u hag ñainö, nɨŋ udmim me, nɨbi bɨ nɨpe mɨdpim. Anɨb u, nan ap yɨp adan wamagöp. \x * \xo 9:1 \xt Ap 22:17-18; 26:16; 1Ko 15:8-9\x* \v 2 Yad Jisas manö ud arep bɨ ap mɨdpin u, pen nɨbi bɨ rɨmnap yɨp nɨŋöm, Pol Jisas manö ud arep bɨ ap mɨdöp, a göm nɨŋagnaböl. Pen gasɨ yad nɨŋbin, kale nɨbi bɨ gau, nɨŋö nöp Pol Jisas manö ud arep bɨ ap mɨdöp a gɨmim nɨŋbim. Nɨbi bɨ gau pen, kale Bɨ Kub nɨbi bɨ nɨpe mɨdpim u nɨŋeinaböl u, nɨŋö nöp Bɨ Kub nɨpe ke Pol manö nɨpe ud arep bɨ ap hag lö mɨdöp, a gɨnaböl. \x * \xo 9:2 \xt 2Ko 3:2-3\x* \p \v 3 Nɨbi bɨ rɨmnap yɨp manö kub hagpal gau kalɨp, pen anɨg hagabin. \v 4 Kalöp wög gɨ ñɨbin u rö, pen nan magö udnam rö lagöp akaŋ \x * \xo 9:4 \xt Luk 10:8\x* \v 5 Wög kalöp gɨpin rö, yad pen nɨbi Jisas nɨp nɨŋ udöp ap udem, dam Jisas manö aij hag ñɨ ajöl gɨ, nan ñɨŋul rö lagöp akaŋ Bɨ Jisas manö ud arep bɨ rɨmnap abe, Bɨ Kub nɨmam hain nɨpe gau abe, Pida abe, pör nɨbi kale gau halö dam, Jisas manö aij hag ñɨ ajmɨdal. \v 6 Aka Banabas hol mɨhöŋ nöp mani wög gul nan ñɨŋnabul? \p \v 7 Bɨ ami gau wög gɨpal rö, nan kale ke uƚhai nɨŋagpal. Kalɨp nan ñɨlö ñɨŋbal. Bɨ wain wög gɨ yɨmbal gau, yɨmbal rö, wain magö rɨmnap ral dapöm ñɨŋbal. Bɨ kaj sipsip mukpal gau, mukpal rö, ci rɨmnap udöm ñɨŋbal. \v 8 Manö hagabin anɨbu nɨŋbe, nɨbi bɨ gau gasɨ nɨŋbal rö nöp hagab a gɨnabim rö löp. Pen lo manö adö anɨbu nöp hagab me. \v 9 God Manö u, Mosɨs adɨŋ ap kalɨ kƚiñ rɨköm haga, \q1 “Kale kaj kau gau paŋɨd dapim, \q2 wid hon abhib jaklö, \q1 magö u ke löm, cög u ke löm gaŋ a gɨmim \q2 dap lɨbe wög gɨlö nɨŋöl gɨ, \q1 maj mɨgan kale u nagɨ lɨ rɨbɨk gagmim. \q2 Wög gɨnaböl rö rɨmnap ñɨŋnaböl,” a ga. \m Pen God nɨpe kaj kau gau gasɨ nɨŋöm manö anɨbu hagaga. \x * \xo 9:9 \xt Dud 25:4; 1Di 5:18\x* \v 10 Hanɨp nɨbi bɨ gasɨ nɨŋöm haga. Nɨbi bɨ wög kƚö yabɨƚ göm wög yɨmbal gau, nɨbi bɨ wög kƚö göm nan ral daubal gau, wög gɨpal rö kalɨp rɨmnap ñɨlö ñɨŋöl gɨ, aij a gö nɨŋöl gɨ wög göl a ga. \x * \xo 9:10 \xt 2Di 2:6\x* \v 11 God manö hagöp nan aij u mɨdmagö aŋ kalöp daŋ yɨmbun u rö, kale pen nan mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdöp rɨmnap hanɨp ral dap ñɨnabim u aij. \x * \xo 9:11 \xt Ro 15:27\x* \v 12 Pen bɨ rɨmnap kalöp manö aij u hag ñɨlö, mani nan gau ñɨbim rö, Banabas hol bɨ mɨhau kalöp pör hag ñɨmɨdul u, halɨp bɨ ñagnabim akaŋ \p Pen kalöp hag nɨŋblop, mani nan gau udblop, pen nɨbi bɨ rɨmnap nɨŋöm hagblap, “Mani nan a gɨ asɨb göl gɨ ajabil u, pen piral lɨmil, ‘Krais manö aij u hag ñɨ ajabul,’ a gɨpil,” a gɨblap. Anɨg rö anɨbu nɨŋul, Krais manö aij u nɨŋagnaböl rö löp, a gul, mani nan kale gau udagul. Mani hol ke wög gul, nan rau ñɨŋöl gul, Krais manö aij u hag ñɨ ajpul. \x * \xo 9:12 \xt Ap 20:34; 2Ko 11:9\x* \p \v 13 Pen kale nɨŋbim: bɨ God sabe gep ram raul mɨgan wög gɨpal gau, nan God nɨp dap ñɨbal gau rɨmnap udöm ñɨŋbal. Bɨ God wög göl gɨ, yaur wal bɨd adö pak sabe gɨpal gau rɨmnap udöm ñɨŋbal. \x * \xo 9:13 \xt Dud 18:1-3\x* \v 14 Anɨb unbö rö nöp, Bɨ Kub hagö, manö aij nɨpe hag ñɨnaböl nɨbi bɨ gau, kalɨp pen nan kale Bɨ Kub nɨp ñeb rɨmnap ñeinaböl, dam nan ñɨŋeb nan kale gau rauöm, mɨd aij göl gɨ wög anɨbu geinaböl. \x * \xo 9:14 \xt Mad 10:10; Luk 10:7; Gal 6:6\x* \p \v 15 Pen kalöp Krais manö aij u hag ñɨ ajnö udpim rö, mani nan ñɨŋeb kale rɨmnap udagpin u yɨp aij yabɨƚ göp. Mɨñi köp kalɨ kƚiñ rɨkabin i, nan kale rɨmnap udnam a gem hagagabin. Wasö yabɨƚ! Mani yad ke wög gem, nan rau ñɨŋnabin; wasö umnabin. Yad nan kale rɨmnap udagnabin. \p \v 16 Pen manö hag ñɨ ajmɨdin anɨbu, gasɨ yad ke hag ñɨ ajagmɨdin. Wög Bɨ Kub nɨp gɨmɨdin anɨbu, nɨpe ke gɨmön a ga rö nöp gɨmɨdin; gasɨ yad ke nɨŋem gagmɨdin. Anɨb u, yad Jisas manö aij u arö gɨnam rö lagöp; hag ñöl gɨ nöp mɨdeinabin. \x * \xo 9:16 \xt Jer 20:9\x* \v 17 Gasɨ yad ke nɨŋem Jisas manö aij u hag ñɨbnep, yad nan aij rɨmnap udbnep. Pen gasɨ yad ke wasö, Bɨ Kub hagö, manö aij nɨpe hag ñabin u rö, yad yɨharɨŋ wög yɨp hag la u gabin. \v 18 Anɨb u, yad nan aij udagem, kalöp yɨharɨŋ hag ñɨmɨdin u, yad nan nɨhön nɨhön pen udnam? Pen udmɨdin u, mani nan rɨmnap udagem, Jisas manö aij u hag ñɨnö, nɨbi bɨ gau kale nan rɨmnap ñagöm, yɨharɨŋ manö aij anɨbu nɨŋöm, Jisas nɨp nɨŋ udnaböl, a gɨ gasɨ u nöp nɨŋmɨdin; pen yad udmɨdin me u. \v 19 Yad, bɨ rau dap lɨlö, nagɨ wög gɨpal rö bɨ ap mɨdagpin u pen nɨbi bɨ iru nöp God lau adö mɨdeilaŋ a gem, nɨbi bɨ ram mɨnöŋ ke ke gau mɨdpal magöŋhalö kalɨp nagɨ wög gep bɨ ap rö mɨdpin. \v 20 Juda kai mɨdpal aŋ u amem, Krais manö aij u hag ñɨnö nɨŋ udlaŋ a gem, kale gɨmɨdal adö u nöp gɨmɨdin. Yad lo Mosɨs kalɨ kƚiñ rɨköm haga anɨbu nɨŋem hain gagabin u pen Mosɨs kalɨ kƚiñ rɨka lo anɨbu hain gɨpal nɨbi bɨ gau mɨdpal aŋ u amem, Krais manö aij u hag ñɨnö nɨŋ udlaŋ a gem, yad lo manö anɨbu u rö nöp hain gɨmɨdin. \x * \xo 9:20 \xt Ap 21:20-26\x* \v 21 Pen nɨbi bɨ lo manö u nɨŋagpal aŋ u amem, Krais manö aij u hag ñɨnö nɨŋ udlaŋ a gem, nɨbi bɨ lo manö nɨŋagpal gau gɨpal rö gɨmɨdin. Pen anɨg gem, haƚöwaƚö göl gɨ God lo manö u arö gagpin; Krais lo manö u hain gɨmɨdin. \v 22 Nɨbi bɨ Krais nɨŋ ud pɨdöŋ gagal aŋ u amem, Krais manö u hag ñɨnö nɨŋ udlaŋ a gem, manö kal manö kƚö wasö, manö hain nöp hag ñɨmɨdin. Anɨb u, nɨbi bɨ ke ke mɨdpal rö, rɨmnap Krais nɨp nɨŋ udlö, kalɨp ud kamɨŋ yunɨm a gem, kalɨp aip mɨdem, kale gɨmɨdal rö nöp gɨmɨdin. \x * \xo 9:22 \xt 2Ko 11:29\x* \v 23 Gɨmɨdin anɨbu, Krais manö aij u hag ñɨ aij gɨnö, nɨbi bɨ nɨp nɨŋ udlö, nɨpe kale aip yad aip ud kamɨŋ yunab, a gem, anɨg gɨmɨdin. \s1 Kƚö yabɨƚ gɨno areinab me, mɨd aij yabɨƚ gɨnabun \p \v 24 Kale nɨŋbim: nɨbi bɨ resɨs gɨpal gau iru nöp resɨs gɨpal, pen bɨ añɨ ap nöd amjaknab u nöp nan aij udnab. Anɨb unbö rö, kale u rö nöp kƚö gɨmim, adan dip am aij gɨmim, nan aij udnabim. \v 25 Nɨbi bɨ resɨs göm, nöd amjakun a göm gasɨ u nɨŋbal gau, asɨ masɨ gɨ aij göm, pör kƚö göm eksais gɨ dam dam, hainö resɨs gɨnaböl. Usajɨl bad pör mɨdep wasö u, nan pro nöp udun a göm, anɨg gɨpal. Pen hon usajɨl bad pör mɨdep udun a gun, anɨg gɨpun. \x * \xo 9:25 \xt Plp 3:14; 2Di 4:7-8; 2:4-5\x* \v 26 Anɨb u me, yad resɨs gɨmɨdin u, ke gau nɨŋagpin; adan arnɨg gɨpin mɨgan u nöp nɨŋem, dip nöp gem armɨdin. Pen bɨ yɨharɨŋ haƚpi ñöm pen pen pakpal gau, haƚöwaƚö pakagpal, nɨŋ aij göm pakpal rö u gɨpin. \v 27 Pen yad hañ romaŋ gasɨ rɨmɨd yad ke kƚö kal gem eksais gɨ aij gɨmɨdin. Anɨg gem, nɨbi bɨ gau kalɨp Jisas manö aij u hag ñɨnö, Jisas nɨŋ udöm nan aij udlö, yad u rö nöp abe nan aij udnam, a gem, anɨg gɨnö armɨdöp. \x * \xo 9:27 \xt Ro 8:13; 13:14\x* \c 10 \s1 Apɨs bac bɨ gau gɨla u hauƚ gagun \p \v 1 Pen añ mam bɨ. Apɨs bac iƚaŋ hon gau aiud u hauƚ gagmim. God kumi bad rö löm, kalɨp rarö rauöm abad mɨdö, magöŋhalö kamɨŋ arla. Kale ñɨg solwara Aɫɨ a gal aula u, God nɨpe gö, ñɨg anɨbu ƚɨƚɨ gɨ lap lap arö, magöŋhalö böŋ lai kamɨŋ aula. \x * \xo 10:1 \xt Eks 13:21-22; 14:22-29\x* \v 2 Kale magöŋhalö Mosɨs aip jɨm ñöl mɨdöm, kumi bad au abe, ñɨg solwara au abe, ñɨg pakla. \v 3 Nɨbi bɨ anɨb gau magöŋhalö, God ñɨmɨdöp nan u ñɨŋmɨdal. \x * \xo 10:3 \xt Eks 16:35\x* \v 4 Nɨbi bɨ anɨb gau magöŋhalö, God ñɨg ñɨmɨdöp u ñɨŋmɨdal. God kabö ap ña, kalöp aip areia nɨŋöm ñɨg anɨbu kabö aŋ au nɨbö auö ñɨŋmɨdal. Kabö anɨbu me Krais nöp. \x * \xo 10:4 \xt Eks 17:6; Nab 20:11\x* \v 5 Pen God nɨpe nɨbi bɨ anɨb gau ñɨñɨ laga. Nɨpe kal juöm kalɨp al pak lö, wip mɨlö iru nöp ram mɨnöŋ kabö nöp aŋ gau hij gɨ lug ara. \x * \xo 10:5 \xt Nab 14:29-30\x* \p \v 6 Pen apɨs bac iƚaŋ bɨ gau anɨg ga u, God hanɨp nɨbi bɨ hainö yag daula gau, bɨ nöd nɨbö pör mɨdmagö gasɨ rɨmɨd kale nan si nan naij gau nɨŋeila rö gagöl a göm ga. \x * \xo 10:6 \xt 1Ko 10:11; Nab 11:4,34\x* \v 7 Apɨs bac iƚaŋ bɨ gau rɨmnap nan piral gau sabe gɨ mɨdmɨdal; kale u rö anɨg gagmim. God Manö u, Mosɨs adɨŋ ap kalɨ kƚiñ rɨka manö anɨbu hadö nɨŋbim: “Asɨköm nan ñɨŋöl gɨ, ñɨg ñɨŋöl gɨ, urak kugom ral haƚpi ñöm gɨlö aröp,” a gɨla. \x * \xo 10:7 \xt Eks 32:6\x* \p \v 8 Pen rɨmnap nɨbi si bɨ si göl gɨ mɨdmɨdal; u rö hon anɨg gagun. Nɨbi bɨ anɨb gau anɨg göl gö gɨlö arö nɨŋöl gɨ, ñɨn añɨ ap dwedi dri dausan (23,000) nɨbi bɨ um hakla. \x * \xo 10:8 \xt Nab 25:1-9\x* \v 9 Kale rɨmnap Bɨ Kub nɨp aƚeb aƚeb ñɨmɨdal; hon unbö rö gagun. Nɨbi bɨ anɨb gau anɨg geila u, God nɨpe gö re hauaɫ gau kalɨp haua hadö umla. \x * \xo 10:9 \xt Nab 21:5-6\x* \v 10 Kale rɨmnap God nɨp hag jumɨdal; kale u rö anɨg gagmim. Nɨbi bɨ anɨb gau anɨg geila u, God ejol nɨbi bɨ al pak lep u yuö apöm kalɨp al pak la umla. \x * \xo 10:10 \xt Nab 16:41-49\x* \v 11 Pen God nɨpe apɨs bac iƚaŋ bɨ gau anɨg ga u, nɨbi bɨ rɨmnap gau nɨŋöm, gasɨ nɨŋ aij göm, anɨg unbö rö gagöl a göm ga. Pen ga anɨbu, God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm hagla u, God hanɨp nɨbi bɨ hainö yag daula gau, Krais kauyaŋ ado gɨ aunab a gun abad mɨdpun ñɨn i, gasɨ nɨŋ aij göm, apɨs bac iƚaŋ bɨ gau gɨ naij gɨla rö gagöl a göm, bɨ manö hagep nɨpe gau kalɨp gasɨ ñö, God Manö adɨŋ ap kalɨ kƚiñ rɨkla. Hon God Manö adɨŋ anɨbu amgö lɨ nɨŋun hadö nɨŋbun. \v 12 Pen nɨbi bɨ ke nɨŋ aij gɨpun a gɨpim gau, ap lug pakun rö löp, a gɨmim, nɨŋ aij gɨmim. \v 13 Nan si nan naij gun a gun gasɨ adö ke ke auöp u kalöp nöp gagöp; nɨbi bɨ gau iru nöp kalɨp u rö nöp anɨg göp. Pen God nɨpe nan nɨhön nɨhön hagnab u, hagnab rö nöp gɨnab. Anɨb u, kalöp abad mɨd aij gö, Seden apöm, nan si nan naij göl a göm, kalöp gasɨ naij rɨmnap ñeinab u, God nɨpe gö, rapɨn gɨnɨm rö lagnab. Seden kalöp gasɨ naij rɨmnap ñɨnab u, God nɨpe adan ap yameinab, adan anɨbu arnabim ap lug pakagnabim. \s1 Bred magö adɨŋ añɨ ñɨŋmɨdun u me, hañ romaŋ añɨ nöp mɨdpun \p \v 14 Anɨb u, nɨbi bɨ nɨŋeb aij yad gau. Nan piral gau, nan yɨharɨŋ gau, sabe gagmim. \p \v 15 Kale nɨbi bɨ gasɨ rɨmɨd halö mɨdpim u me, manö hagnɨg gabin i, manö nɨŋö aka gɨmim, kale ke nɨŋmim. \v 16 Hon magum gun, ñɨg kap u udun, God nɨp aij a gun ñɨŋmɨdun u, Krais hagape nɨpe ñɨŋmɨdun. Pen bred magö ud jö gɨ ñɨŋmɨdun u, Krais hañ romaŋ nɨpe ñɨŋmɨdun. \x * \xo 10:16 \xt Mad 26:26-28\x* \v 17 Hon nɨbi bɨ iru nöp mɨdpun u pen jɨm ñöl mɨdun bred magö adɨŋ añɨ ñɨŋmɨdun u me, hañ romaŋ añɨ nöp mɨdpun. \x * \xo 10:17 \xt Ro 12:5\x* \p \v 18 Pen Juda kai gɨpal u nɨŋbim. Meme sipsip nan gau damöm, pak God nɨp sabe gɨ ñɨmɨdal. Pen kale nöd gasɨ adö añɨ ap gasɨ nɨŋöm, aip jɨm ñöl meme sipsip nan anɨbu pak sabe gɨ ñɨmɨdal; hainö nɨbi bɨ anɨb gau aip jɨm ñöl adɨŋ rɨmnap ñɨŋmɨdal. \x * \xo 10:18 \xt Lep 7:6\x* \p \v 19 Pen yaur wal nan gau god piral nɨp sabe gɨ ñɨbal u, god piral anɨbu nan yabɨƚ hagagabin; u nan yɨharɨŋ. Mɨnöŋ ap, mab ap, kabö gol ap udöm, kaj kau kaj kau pi ana ap gɨ löm, sabe gɨmɨdal nan piral anɨb gau, nan yabɨƚ a gem hagagabin; nan piral anɨb gau yɨharɨŋ mɨnöŋ, mab adɨŋ, kabö gol adɨŋ nöp. \x * \xo 10:19 \xt 1Ko 8:4\x* \v 20 Pen kalöp hagabin: nɨbi bɨ God nɨp nɨŋagpal gau, nan piral anɨb gau sabe gun, yaur wal nan dap pak kabö bɨd adö u lun, a geinaböl u, kale kɨjaki wip haj wip ana kabö adɨŋ mab adɨŋ yuaiu nan gau sabe göm pakmɨdal; God nɨp sabe gɨ pakagmɨdal. Anɨb u nɨŋem, kale yaur wal nan kɨjaki nɨp sabe gɨ pak ñɨbal yaur wal nan gau nɨbi bɨ gau aip jɨm ñöl ñɨŋmim, kɨjaki kai aip jɨm ñöl mɨdeinabim a gem, kalöp manö anɨbi hagabin. \x * \xo 10:20 \xt Dud 32:17; Rep 9:20\x* \v 21 Krais nɨbi bɨ nɨpe aip magum gɨmim, Bɨ Kub ñɨg nɨpe aip ñɨŋmim, ammim kɨjaki ñɨg nɨpe aip ñɨŋmim rö lagnab; Bɨ Kub nan nɨpe aip ñɨŋmim, ammim kɨjaki nan nɨpe aip ñɨŋmim rö lagnab. \x * \xo 10:21 \xt 2Ko 6:15-16\x* \v 22 Anɨg geinabim, Bɨ Kub nɨp aƚeb aƚeb ñɨmim gɨnabim. Kale nɨbi bɨ kƚö mɨdagöp, Bɨ Kub bɨ kƚö yabɨƚ nɨp anɨg geinabim u, hanɨp pen ilön ñagnɨm, a gɨpim akaŋ \x * \xo 10:22 \xt Dud 32:21\x* \p \v 23 Kale rɨmnap hagpim, “Hon nɨhön nɨhön gun a gɨnabun u, gɨnabun; u manö mɨdagöp,” a gɨpim. Me pen adö rɨmnap geinabun u, pen hanɨp gɨ naij gɨnab. Kale hagpim, “Hon nɨhön nɨhön gun a gɨnabun u, gɨnabun; u manö mɨdagöp,” a gɨpim. Pen adö rɨmnap geinabun u, nɨbi bɨ Krais lau adö mɨdpal gau kalɨp nan aij ap gɨ ñagnab. \x * \xo 10:23 \xt 1Ko 6:12\x* \v 24 Hon ke mɨd aij gɨnabun a gun adö u nöp nɨŋun gagun; nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp gasɨ nɨŋun, kale mɨd aij göl a gun adö u nöp nɨŋun gun. \x * \xo 10:24 \xt Ro 15:1-2\x* \p \v 25 Kale yaur wal nan pak dam maker laiöl u, kɨjaki wip haj nan gau pak sabe gɨ dap maker lɨbal aka gɨmim, gasɨ iru nɨŋmim, kalɨp hag nɨŋagmim. Haƚöwaƚö rau ñɨŋmim. \v 26 Nɨhön gɨnɨg: God Manö u Depid nɨpe adɨŋ ap kalɨ kƚiñ rɨköm haga, “Ram mɨnöŋ iƚ i abe, nan mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdöp nan gau abe, magöŋhalö Bɨ Kub nan nɨpe mɨdöp,” a ga. \x * \xo 10:26 \xt Sam 24:1\x* \p \v 27 Pen nɨbi bɨ Krais lau adö mɨdagpal rɨmnap kalöp, “Aube nan ñɨŋun,” a gaiöl, ram kalɨp arun a gaibe u, gasɨ iru nɨŋmim aragmim. Am kalɨp aip asɨkmim, kale yaur wal nan gau dam adɨŋ kalöp ñɨnaböl gau, kɨjaki wip haj nan gau pak sabe gɨ dap ñaböl aka gɨmim, gasɨ iru nɨŋmim, kalɨp hag nɨŋagmim. Nan ñɨŋeb kalöp ñɨnaböl rö haƚöwaƚö ud ñɨŋmim. \v 28 Pen nɨbi bɨ rɨmnap apöm kalöp hagaiöl, “Nan anɨbu kɨjaki wip haj nan gau pak sabe gɨ dap lɨbal,” a gaiöl u, rɨk nɨŋmim, hon ñɨŋno, nɨbi bɨ hanɨp hag ñajal gau gasɨ iru nɨŋnaböl, a gɨmim, arö gɨmim. Wasö u, gasɨ magö kale aŋ daŋ, u aij u naij hagab gasɨ magö anɨbu, dui gɨnab. \x * \xo 10:28 \xt 1Ko 8:7\x* \v 29 Pen gasɨ magö kalpe hagagabin; nɨbi bɨ rɨmnap kalöp hag ñɨnaböl gau, gasɨ magö kale aŋ daŋ mɨdöp anɨbu naij gɨnab a gem, hagabin. \p Pen gasɨ magö yad ke nɨŋem, nan nɨhön nɨhön gɨnam a gɨnabin u, gɨnabin; nɨbi bɨ ke gasɨ magö kale nɨŋem, anɨg gagnam, a gagnabin. \v 30 Nan ñɨŋeb anɨb gau, God nɨp aij a gem ñɨŋnabin u, nɨhön gɨnɨg nɨbi bɨ rɨmnap yɨp manö hag gɨnaböl? \x * \xo 10:30 \xt 1Di 4:4\x* \v 31 Anɨb u, nan ñɨŋnɨg gɨnabim aka ñɨg ñɨŋnɨg gɨnabim aka nan nɨhön nɨhön gɨnɨg gɨnabim, God hib nɨpe adö arnɨm a gɨmim gasɨ u nöp nɨŋmim gɨmim. \x * \xo 10:31 \xt Kol 3:17\x* \v 32 Pen Juda nɨbi bɨ gau aka Grik nɨbi bɨ gau aka Krais lau adö mɨdpal nɨbi bɨ gau nɨŋlö, aij gagnɨm adö u gagmim. \x * \xo 10:32 \xt Ro 14:13\x* \v 33 Yad gɨmɨdin adö u, yɨp ke aij gɨnɨm adö u gagmɨdin; nɨbi bɨ gau iru yabɨƚ nöp Jisas manö aij u nɨŋ udlö, kalɨp ud kamɨŋ yunɨm, a gem, adö u nöp gɨmɨdin. \x * \xo 10:33 \xt 1Ko 9:20-22\x* \c 11 \p \v 1 Anɨb u, yad Krais göp adö u nɨŋem gɨpin rö, kale u rö nöp yad gɨpin adö u nöp nɨŋmim gɨmim. \x * \xo 11:1 \xt 1Ko 4:16\x* \s1 Nɨbi bɨ God nɨp sabe gɨnɨg magum geinaböl u, kale nɨhön rö mɨdöl \p \v 2 Yad nan nɨhön nɨhön gɨmɨdin u nɨŋ dammim, Jisas manö aij u dapem kalöp hag ñɨnö u, nɨŋ dammim, nɨŋöl gɨ nöp mɨdmim gɨpim u, kalöp nɨbi bɨ aij yabɨƚ a gabin. \v 3 Pen mɨñi hagnɨg gabin i, nɨŋmim. Bɨ gau nabɨc kale Krais; nɨbi gau nabɨc kale nugmul bɨ; Krais nabɨc nɨpe God. \x * \xo 11:3 \xt Jen 3:16; Ep 5:23\x* \v 4 Pen bɨ gau nabɨc kale paƚu göm, God nɨp sabe göl gɨ, aka nɨbi bɨ gau kalɨp God Manö hag ñöl gɨ geinaböl u, nabɨc kale dap lugnaböl. \v 5 Pen nɨbi gau nabɨc kale u waiö mɨdö nɨŋöl gɨ, God nɨp sabe göl gɨ, aka nɨbi bɨ gau kalɨp God Manö hag ñöl gɨ geinaböl u, nabɨc kale dap lugnaböl. Nɨbi ap anɨg geinab u, nɨbi nan naij gɨnab nable gaŋ a göm umagö böŋ nöp rɨklö nable gɨnab u, u rö nöp lɨnab. \v 6 Pen nɨbi ap umagö paƚu gagnab u, umagö nɨpe u rɨk sösöl lep; wasö u rɨk yuö lep. Pen anɨg göl nable göp a gainɨm u, umagö nɨpe paƚu gɨnɨm. \v 7 Bɨ gau, God kalɨp nɨpe ke rö gɨ lö mɨdpal u rö, nabɨc kale u paƚu gagöl. Pen nɨbi gau, God kalɨp bɨ rö gɨ lö mɨdpal. \x * \xo 11:7 \xt Jen 1:26-27\x* \v 8 God nɨbi rɨglöm kɨd u udöm, bɨ gɨ laga; bɨ rɨglöm kɨd u udöm, nɨbi gɨ la. \x * \xo 11:8 \xt Jen 2:18-23\x* \v 9 Pen nɨbi ke halö mɨdöp u naij göp a göm, nugmul nɨp gɨ laga; bɨ ke halö mɨdöp u naij göp a göm, nɨbin nɨp gɨ la. \v 10 Adö anɨbu, nɨbi nabɨc paƚu göl gɨ mɨdeinab. Anɨg gɨnab u, nɨbi bɨ nɨŋöm, nɨbi anɨbu manö nɨŋab, a gɨnaböl. Anɨg gɨnab u, ejol gau nɨŋlö nable gagnab. \p \v 11 Pen nɨŋ aij gɨmim. Bɨ Kub amgö ilö u, nɨbi ke halö mɨdagöp; bɨ ke halö mɨdagöp. God nɨpe nɨbi abe bɨ abe mɨhöŋgöl gɨ la. \p \v 12 God bɨ rɨglöm kɨd u udöm, nɨbi gɨ la u pen mɨñi nɨbi gau ñɨ yag daulö nɨŋöl gɨ, majö gɨ kub göm, bɨ lɨnaböl. Pen magöŋhalö God nɨpe iƚ añɨ anɨbu nöp mɨdöp. \v 13 Pen nɨbi gau nabɨc kale waiö mɨdö nɨŋöl gɨ, God nɨp sabe gɨnaböl u, aij gɨnab aka, kale ke nɨŋim. \v 14 God nɨpe aige göm bɨ gɨ löm, nɨbi gɨ löm, gɨ la u nɨŋmim rɨk nɨŋnabim u, bɨ gau umagö mɨlö mɨdeinab u naij gɨnab, \v 15 pen nɨbi gau umagö mɨlö mɨdeinab u aij gɨnab u, a gɨmim nɨŋnabim. Umagö mɨlö nabɨc paƚu gaŋ a göm, God umagö mɨlö nɨbi gau ña. \v 16 Pen nɨbi bɨ rɨmnap manö hagabin adö anɨbi nɨŋöm, manö mɨdainɨm u, yad manö anɨbi nöp hagnɨg gabin. Yad pör anɨg unbö rö nöp gɨpin. Nɨbi bɨ Krais lau adö mɨdpal ram mɨnöŋ gau magöŋhalö anɨg unbö rö nöp gɨpal. Adö ap ke gagpal. \p \v 17 Pen manö kub kalöp hagnɨg gabin i, kalöp manö aij rɨmnap hagnam rö lagöp. Nɨhön gɨnɨg: kale Krais lau adö mɨdpim nɨbi bɨ gau aip magum gɨmɨdim u, añ mam kale gau gasɨ nɨŋmim, gɨ aij gagmɨdim. \v 18 Pen nɨbi bɨ rɨmnap yɨp hagla nɨŋnö, kale Krais lau adö mɨdpim nɨbi bɨ ammim magum gɨmɨdim ñɨn u, kale asɨk ke ke lɨmɨdim. Anɨg hagpal u, kale rɨmnap anɨg gɨmɨdim a gem nɨŋbin. \x * \xo 11:18 \xt 1Ko 1:10-12\x* \v 19 Pen gasɨ adö ke ke nɨŋmim gɨpe arab anɨbu, nɨbi bɨ gau Krais nɨŋ ud pɨdöŋ gɨpal, pen nɨbi bɨ gau Krais nɨŋ ud pɨdöŋ gagpal, a gun, waiö nɨŋnabun. \v 20 Krais nɨbi bɨ nɨpe aip magum gɨmim nan ñɨŋmɨdim anɨbu, Bɨ Kub ñɨg nan jɨm ñöl ñɨŋmim a ga rö ñɨŋagmɨdim; piral adö u gɨmɨdim. \v 21 Kale nan ñɨŋnɨg aumɨdim u, kale nöd apim añ mam auagnaböl gau gasɨ nɨŋmim abadagmɨdim. Nöd auaiöl u, ñɨg wain nan gau iru nöp abönamö ñɨŋöm ñɨŋ hakmɨdal. Anɨg göl, nɨbi bɨ rɨmnap hainö aulö kɨyö lɨmɨdöp; nɨbi bɨ rɨmnap nöd apöm ñɨg wain iru ñɨŋlö hauƚ almɨdöp. \v 22 Pen ram kale mɨdagö, magum gep ram u ammim, nan ñɨŋöl gɨ, ñɨg ñɨŋöl gɨ gɨpim akaŋ Aka, kale God nɨbi bɨ nɨpe mɨdpim u, nan yɨharɨŋ rö löp akaŋ Kale anɨg gɨmim, nɨbi bɨ nan mɨdagöp gau hag jumɨdim. Anɨg gɨmɨdim u, kalöp nɨhön hagnam? Kalöp nɨbi bɨ aij a gɨnam? Wasö yabɨƚ! Kalöp anɨg hagagnabin. \p \v 23 Bɨ Kub yɨp manö hag ña u, yad kalöp hag ñɨnö: Bɨ Kub Jisas, bɨ nɨp kain ga ñɨn u, ram duga magö u, bred magö ap uda. \v 24 Bred magö ap udöm, God nɨp aij a göm, adɨŋ adɨŋ ud jö göm adɨŋ bɨ nɨpe gau kalɨp ñöl gɨ haga, “Hañ romaŋ yad kalöp ñabin i. Anɨg gɨmim, yɨp gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdaimim,” a ga. \v 25 Pen nan ñɨŋ hakeila, ñɨg wain kap u u rö nöp ud God nɨp aij a göm, kalɨp ñöl gɨ haga, “Ñɨg wain kap anɨbi, yad umem hagape yad lugö, nɨbi bɨ gau God aip jɨm ñöl rö lɨnab, a gem, kalöp ñabin me u. Ñɨg wain kap anɨbi hainö ñɨŋmim, anɨg unbö rö nöp gɨmim, yɨp gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdaimim,” a ga. \x * \xo 11:25 \xt Eks 24:6-8; Hib 8:8-13\x* \v 26 Anɨb u, Jisas ado gɨ auagöp ñɨn i, bred magö u abe ñɨg wain kap u abe ñɨŋöl gɨ nöp mɨdeinabim u, Jisas hanɨp a göm uma manö aij anɨb u, nɨbi bɨ gau kalɨp waiö hagnabim. Anɨg gɨmim, pör ñɨŋ mɨdpe mɨdpe, nɨpe ado gɨ aunab arö gɨnabim. \p \v 27 Pen nɨbi bɨ rɨmnap gasɨ aij nɨŋöm wasö, Bɨ Kub bred adɨŋ ñɨg wain kap haƚöwaƚö ud ñɨŋeinaböl u, Bɨ kub hanɨp a göm umöb hañ romaŋ hagape nɨpe u, nan yɨharɨŋ rö lö, anɨg gɨnaböl. God nɨŋö, kale Krais hañ romaŋ hagape nɨpe u nan si nan naij gɨnaböl; manö kub nɨŋnaböl. \x * \xo 11:27 \xt Hib 10:29\x* \v 28 Anɨb u, aigeg rö mɨdpim u, nöd hibur gasɨ mɨdmagö aŋ kale daŋ ke nɨŋmim asɨk aij gɨmim, hainö bred wain u ud ñɨŋmim. \p \v 29 Nɨhön gɨnɨg: nɨbi bɨ an bred ñɨg wain u Jisas hañ romaŋ nɨpe u a gɨ gasɨ nɨŋöm wasö, haƚöwaƚö bred wain a göm ud ñɨŋeinaböl gau, nan si nan naij göm manö kub nɨŋnaböl. \v 30 Adö anɨbu nöp, nɨbi bɨ kale rɨmnap masös göm, nan göm göp; rɨmnap böŋ nöp umbal. \v 31 Anɨb u, aigeg rö mɨdpun u, nöd hibur gasɨ mɨdmagö aŋ hon daŋ ke nɨŋun asɨk aij gun, hainö bred ñɨg wain ud ñɨŋeinabun u, nan si nan naij gun manö kub nɨŋagnabun. \v 32 Pen hon nan si nan naij geinabun u, nɨbi bɨ nɨpe mɨdpun rö, Bɨ Kub hanɨp rɨmɨd uknab. Rɨmɨd ukö me, gasɨ nɨŋun, nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ iƚ i haƚöwaƚö nan si nan naij gɨpal gau aip mab ke inab ka mɨgan yaŋ aragnabun. \x * \xo 11:32 \xt Hib 12:5-6\x* \v 33 Anɨb u, añ mam bɨ yad, kale nan ñɨŋnɨg aunabim u, kale nöd apim añ mam auagnaböl gau gasɨ nɨŋmim abadmim, jɨm ñöl ñɨŋmim. \v 34 Pen kalöp rɨmnap kɨyö lɨnab u, ram kale gau nan ñɨŋmim aumim. Wasö u, haƚöwaƚö gɨnabim u, manö kub udnabim. \p Manö adɨŋ rɨmnap, hainö mɨdpim u amem, hag ñɨ aij gɨnabin. \c 12 \s1 God Ana nan aij ñab \p \v 1 Pen añ mam bɨ. God Ana nɨpe nan aij hanɨp añɨ añɨ ke ke ñöb u, mɨñi manö anɨbu kalöp hag ñɨ aij gɨnɨg gabin. \v 2 Kale nɨŋbim: nöd Krais nɨp nɨŋ udagmim mɨdmɨdim ñɨn u, mɨnöŋ, mab adɨŋ, kabö gol, nan gau ud gɨ lɨbal nan gasɨ mɨdagöp anɨb gau, gasɨ kalöp ɫɨp gö, nan piral anɨb gau sabe göl gɨ mɨdmɨdim. \x * \xo 12:2 \xt Hab 2:18-19\x* \v 3 Anɨb u, yad kalöp hagabin, God Ana nɨbi bɨ kalɨp aip aŋ daŋ mɨdeinab u, Jisas nɨp manö naij hagöm hag juep rö lagnab. Pen nɨbi bɨ an, Jisas Bɨ Kub yad a gɨnab u, Ana Uɫ nɨp aip aŋ daŋ mɨdö nɨŋöl gɨ anɨg hagnab. \x * \xo 12:3 \xt 1Jn 4:2-3\x* \p \v 4 God Ana nɨpe nan aij aij añɨ añɨ ke ke ñab u pen Ana nan aij ñab anɨbu nɨpe Ana añɨ yabɨƚ mɨdöp. \x * \xo 12:4 \xt Ro 12:6\x* \v 5 Wög adö añɨ añɨ ke ke gɨpun u pen Bɨ Kub nɨp wög gɨpun u nɨpe Bɨ Kub añɨ yabɨƚ mɨdöp. \v 6 Nan aij ke ke udun wög adö añɨ añɨ ke ke gɨpun u pen God añɨ yabɨƚ u nɨpe ke gö, hon añɨ añɨ wög adö ke ke gɨno arab. \p \v 7 God Ana hanɨp nan aij ke ke ñö, wög adö ke ke gɨpun anɨbu, Krais lau adö mɨdpal nɨbi bɨ gau ud aij gun gɨ aij gɨno, nɨbi bɨ nɨpe magöŋhalö mɨd aij gɨlaŋ a göm göp. \v 8 God Ana nɨpe hanɨp nɨbi bɨ rɨmnap gasɨ aij ñö, gasɨ nɨŋ aij gun Krais manö aij u nɨbi bɨ gau hag ñɨbun. Pen Ana añɨ anɨbu nɨpe hanɨp nɨbi bɨ rɨmnap gasɨ aij ñö, Krais manö aij u iƚ u gasɨ nɨŋ kɨd hiɨkun nɨbi bɨ gau hag ñɨ aij gɨpun. \v 9 Ana añɨ anɨbu hanɨp rɨmnap gasɨ aij ñö, Krais nɨp nɨŋ ud pɨdöŋ yabɨƚ gɨpun; Ana añɨ anɨbu hanɨp rɨmnap gasɨ aij ñö, nɨbi bɨ rɨmnap nan göp gau gɨno kamɨŋ löp. \v 10 Ana hanɨp rɨmnap nan gagep rö gɨlaŋ a göm pɨdöŋ u ñöb. Ana hanɨp rɨmnap gasɨ aij ñö, God manö nɨpe ke hagab manö anɨbu nɨŋun nɨbi bɨ gau waiö hag ñɨbun. Ana hanɨp rɨmnap gasɨ aij ñö, God Ana aka ana ke nɨbö ap kalɨp abaŋ alö hagaböl u nɨŋbun. Ana hanɨp rɨmnap gasɨ aij ñö, manö yabɨƚ ke ke gau nɨbö nöd nɨŋagmɨdun yɨŋɨd magö anɨbu nöp nɨŋun hagpun. Ana hanɨp rɨmnap gasɨ aij ñö, manö yabɨƚ ke ke haglö nɨŋun, ado gun nɨbi bɨ gau kalɨp hag ñɨbun. \p \v 11 Pen God Ana añɨ yabɨƚ mɨdöp u, gasɨ nɨpe ke nɨŋöb rö, hanɨp nɨbi bɨ añɨ añɨ nan aij ke ke ñö nɨŋöl gɨ, wög adö ke ke gɨno arab. \x * \xo 12:11 \xt 1Ko 7:7\x* \s1 Krais hañ romaŋ nɨpe añɨ nöp mɨdpun \p \v 12 Hañ romaŋ hon añɨ yabɨƚ mɨdöp u pen adɨŋ adɨŋ ke ke iru nöp mɨdöp. Adɨŋ adɨŋ ke ke anɨb gau magöŋhalö aip jɨm ñöl hañ romaŋ añɨ nöp mɨdöp. Krais abe anɨg unbö rö mɨdöp. \x * \xo 12:12 \xt 1Ko 10:17\x* \v 13 Anɨg unbö rö nöp, hon Juda nɨbi bɨ gau abe, Juda nɨbi bɨ wasö gau abe, nɨbi bɨ nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp nagɨ wög gɨpal gau abe, nɨbi bɨ gasɨ kale ke nɨŋöm gɨpal gau abe, God Ana añɨ anɨbu nöp hanɨp magöŋhalö pak ñö, Krais hañ romaŋ nɨpe añɨ nöp mɨdpun. God nɨpe Ana añɨ anɨbu nöp hanɨp ñöb mɨdmagö aŋ hon daŋ mɨdöp. \x * \xo 12:13 \xt Gal 3:28\x* \p \v 14 Hañ romaŋ hon añɨ yabɨƚ mɨdöp u pen adɨŋ adɨŋ ke ke iru nöp mɨdöp. \v 15 Ma kɨd u, ñɨn kɨd u nɨŋöm, yad ñɨn kɨd mɨdbnep u aij, pen ma kɨd mɨdpin u rö, hañ romaŋ adɨŋ ap mɨdagpin, a geinab u, hon ma kɨd anɨbu hañ romaŋ adɨŋ ap mɨdagöp, a gun hagagnabun. \v 16 Rɨmɨd u, u rö nöp, amgö u nɨŋöm, yad amgö mɨdbnep u aij, pen rɨmɨd mɨdpin u rö, hañ romaŋ adɨŋ ap mɨdagpin, a geinab u, hon rɨmɨd anɨbu hañ romaŋ adɨŋ ap mɨdagöp, a gun hagagnabun. \v 17 Pen hanɨp gɨ la ñɨn u, amgö gau magöŋhalö gaiböp u, aige gun manö haglö rɨmɨd pak nɨŋbnop? Pen rɨmɨd magöŋhalö nöp gaiböp u, aige gun haƚɨŋ nɨŋbnop? \v 18 Pen God gasɨ nɨpe ke nɨŋöm, hañ romaŋ adɨŋ adɨŋ ke ke magöŋhalö gɨ lɨ aij ga. \v 19 Adɨŋ adɨŋ ke ke mɨdagböp u, hañ romaŋ u rö nöp mɨdagböp. \v 20 Anɨb u me, adɨŋ adɨŋ ke ke iru nöp mɨdöp pen magöŋhalö aip jɨm ñöl hañ romaŋ añɨ nöp mɨdöp. \p \v 21 Pen amgö u, ñɨn kɨd u nɨp, “Nɨhön gɨnɨg yad aip mɨdpan? Wög ne ap mɨdagöp,” a göm, asɨk am ke nöp mɨdöm, mɨd aij gagnab. Nabɨc cög magö u, u rö nöp, ma kɨd u nɨp, “Nɨhön gɨnɨg yad aip mɨdpan? Wög ne ap mɨdagöp,” a göm, asɨk am ke nöp mɨdöm, mɨd aij gagnab. \v 22 Pen hañ romaŋ adɨŋ rɨmnap kƚö mɨdagöp, a gun gau, wög kale abe mɨdöp. Asɨk ke ke lö, hañ romaŋ mɨd aij gɨnɨm rö lagöp. \v 23 Pen adɨŋ anɨbu adɨŋ yɨharɨŋ a gɨpun adɨŋ gau, gasɨ nɨŋ aij gun, waƚɨj rɨb adɨk gɨ aij gɨpun. Pen adɨŋ anɨbu adɨŋ nɨŋagep a gɨpun adɨŋ gau, gasɨ nɨŋ aij gun, waƚɨj rɨb adɨk gɨ aij gun. \v 24 Pen adɨŋ anɨbu adɨŋ aij a gɨpun adɨŋ gau, gasɨ nɨŋ aij gun, ke gagpun. Pen God nɨpe ke hañ romaŋ adɨŋ adɨŋ gau udöm, adɨŋ anɨbu adɨŋ yɨharɨŋ a gɨpun adɨŋ gau, ud aij yabɨƚ göm, adɨŋ magöŋhalö gɨ jɨm ñö, hañ romaŋ añɨ nöp mɨdöp. \v 25 Anɨb u, hañ romaŋ añɨ nöp mɨdöm, asɨk ke ke lagöm, nɨbi bɨ nɨpe rɨmnap aip adɨp adɨp rö mɨdöm, pen pen mɨdmagö löl. \v 26 Pen adɨŋ ap marö gainɨm, adɨŋ rɨmnap magöŋhalö abe marö gɨnab; pen adɨŋ ap nɨp hib haglö adö arainɨm u, adɨŋ rɨmnap magöŋhalö abe mɨñ mɨñ gɨnaböl. \p \v 27 Pen kale magöŋhalö Krais hañ romaŋ nɨpe mɨdpim. Hañ romaŋ nɨpe u gö kale añɨ añɨ adɨŋ adɨŋ mɨdpim. \x * \xo 12:27 \xt Ro 12:5\x* \v 28 Nɨbi bɨ iƚ nɨpe mɨdpun aŋ u, nɨpe hanɨp hag löp rö wög ke ke gɨpun. Nöd u, rɨmnap Jisas manö ud arep bɨ gau mɨdpun; yɨgwö aŋ nɨbö u, Jisas manö aij u hag ñeb bɨ gau mɨdpun; yɨgwö nɨgaŋ nɨbö u, Jisas manö aij u nɨbi bɨ ñɨ pai kalɨp hag ñeb nɨbi bɨ gau mɨdpun; pen hon rɨmnap nan gagep rö gau gɨpun; rɨmnap nɨbi bɨ nan göp gau kalɨp gɨno kamɨŋ löp; rɨmnap nɨbi bɨ mög nɨŋun ud aij gɨpun; rɨmnap nɨbi bɨ gau kalɨp abad mɨdno nɨŋöl gɨ, mɨd aij gɨpal; rɨmnap manö yabɨƚ ke ke gau hagpun. \x * \xo 12:28 \xt Ep 4:11-12\x* \v 29 Pen hon magöŋhalö Jisas manö ud arep bɨ mɨdagpun. Hon magöŋhalö Jisas manö aij u hag ñeb bɨ mɨdagpun. Hon magöŋhalö Jisas manö aij u nɨbi bɨ ñɨ pai kalɨp hag ñeb nɨbi bɨ gau mɨdagpun. Hon magöŋhalö nan gagep rö gau gagpun. \v 30 Hon magöŋhalö nɨbi bɨ nan göp gau kalɨp gɨno kamɨŋ lagöp. Hon magöŋhalö manö yabɨƚ rɨmnap ke ke hagagpun. Hon magöŋhalö manö yabɨƚ ke ke haglö nɨŋun, ado gun nɨbi bɨ gau kalɨp hag ñagpun. \v 31 God Ana nan aij ñab anɨb gau, gasɨ rɨmɨd mɨdmagö aŋ kale daŋ gasɨ nɨŋmim, nan aij aij ñab anɨb gau udnabun a gɨmim gasɨ u nɨŋmim. \p Pen uri yad kalöp adan aij yabɨƚ u hagnɨg gabin. \x * \xo 12:31 \xt 1Ko 14:1\x* \c 13 \s1 Nɨbi bɨ ke nɨbö gau kalɨp mɨdmagö lɨnabun u, u nan kub yabɨƚ \p \v 1 Manö yabɨƚ ke ke hagnabun aka ejol manö hagpal rö hagnabun u pen nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp mɨdmagö lagnabun u, manö hon nɨŋlö belo paklö paklö hagab u rö lɨnab. \p \v 2 God manö nɨpe ke hagab manö anɨbu nɨŋun, nɨbi bɨ gau waiö hag ñɨnabun u pen nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp mɨdmagö lagnabun u, hon nɨbi bɨ yɨharɨŋ rö lɨnabun. Gasɨ nɨŋ kɨd hiɨkun, Krais manö aij u nɨŋ aij gɨnabun u pen nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp mɨdmagö lagnabun u, hon nɨbi bɨ yɨharɨŋ rö lɨnabun. Krais manö aij u manö iƚ u gasɨ nɨŋ kɨd hiɨknabun u pen nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp mɨdmagö lagnabun u, hon nɨbi bɨ yɨharɨŋ rö lɨnabun. Hon nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp mɨdmagö lagun, Krais nɨp nɨŋ ud pɨdöŋ yabɨƚ gun, ilö magö rɨmnap hagno ke gau arnab u pen hon nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp mɨdmagö lagnabun u, hon nɨbi bɨ yɨharɨŋ rö lɨnabun. \x * \xo 13:2 \xt Mad 17:20\x* \v 3 Pen nan hon magöŋhalö mɨdöp rö, nɨme lun nɨbi bɨ nan mɨdagöp gau kalɨp ñɨnabun aka God wög u gɨno nɨŋöl gɨ, nɨbi bɨ rɨmnap hanɨp nɨŋlö, mulu lugö, hanɨp mab inab aŋ u ud yulö umnabun u, God nɨp aij gɨnab a gɨnabun u pen mɨdmagö lagnabun u, nan yɨharɨŋ rö lɨnab. \p \v 4 Hon mɨdmagö leinabun u, kalɨp manö hain hain hagun, ud aij gun, gɨ aij gɨnabun. Hon mɨdmagö leinabun u, nan aij kale gau hon rö lagöp, a gun gasɨ u nɨŋagnabun. Hon mɨdmagö leinabun u, hib hon ke hagno adö aragnab. Hon mɨdmagö leinabun u, hon nöp nɨbi bɨ kub nɨbi bɨ gau nɨbi bɨ pro, a gun gasɨ u nɨŋagnabun. \v 5 Hon mɨdmagö leinabun u, nɨbi bɨ kalɨp manö naij hagun, haƚöwaƚö gagnabun. Hon mɨdmagö leinabun u, pör nan nɨhön nɨhön hane ke aij gɨnɨm adö u gasɨ nɨŋun gagnabun. Hon mɨdmagö leinabun u, yɨŋɨd kal juun manö pen pen hagagnabun. Hon mɨdmagö leinabun u, nɨbi bɨ rɨmnap hanɨp gɨ naij gɨnaböl u, manö anɨbu gasɨ nɨŋöl gɨ mɨdagnabun. \p \v 6 Hon mɨdmagö leinabun u, nagɨ naij adö anɨbu nɨŋun ñɨñɨ lagnabun; nan nɨhön nɨŋö nöp mɨdöp u nöp nɨŋun mɨñ mɨñ gɨnabun. \x * \xo 13:6 \xt Ro 12:9\x* \v 7 Hon mɨdmagö leinabun u, marö nɨhön nɨhön rɨmnap hanɨp aunɨm, gasɨ halö mɨdeinabun. Hon mɨdmagö leinabun u, pör Bɨ Kub nɨp nɨŋ ud pɨdöŋ göl gɨ nöp mɨdeinabun. Hon mɨdmagö leinabun u, pör Bɨ Kub nɨp nɨŋ udöl gun gasɨ halö mɨdeinabun. Hon mɨdmagö leinabun u, pör kƚö gun Bɨ Kub hagöp rö göl gɨ mɨdeinabun. \x * \xo 13:7 \xt 1Pi 4:8\x* \p \v 8 Hon mɨdmagö leinabun u, rol ruö pör pör nöp anɨg gɨ damun, am Bɨ Kub aip kumi kabö adö laŋ au mɨdeinabun ñɨn u, mɨdmagö löl gɨ nöp mɨdeinabun. God Ana hanɨp nan aij ñö, God manö nɨpe ke hagab manö anɨbu nɨŋun, nɨbi bɨ gau waiö hag ñɨbun u, hainö anɨg gagnabun. God Ana hanɨp nan aij ñö, manö yabɨƚ ke ke aka ejol manö hagpal rö hagpun u, hainö anɨg gagnabun. God Ana hanɨp nan aij ñö, Krais manö aij u manö iƚ u nɨŋ kɨd hiɨkpun u, hainö anɨg gagnabun. \v 9 Nɨhön gɨnɨg: God Ana hanɨp nan aij ñö, Krais manö aij u manö iƚ u nɨŋ kɨd hiɨkpun a gɨ gasɨ nɨŋbun u pen uri rɨmnap nöp nɨŋbun. God Ana hanɨp nan aij ñö, God manö nɨpe ke hagab manö anɨbu nɨŋun nɨbi bɨ gau waiö hag ñɨbun a gɨ gasɨ nɨŋbun u pen God Manö nɨpe rɨmnap nöp nɨŋun, nɨbi bɨ gau hag ñɨbun. \v 10 Pen Krais Bɨ aij unbö ke aunab u, hon nan gau rɨmnap nöp nɨŋagnabun; hon nɨbi bɨ magöŋhalö nan gau magöŋhalö waiö nɨŋ haknabun. \p \v 11 Ñɨ paiŋaŋ mɨdmɨdun ñɨn u, ñɨ paiŋaŋ gasɨ nɨŋbal rö gasɨ nɨŋun, ñɨ paiŋaŋ hagpal rö hagun mɨdmɨdun. Pen hainö majö gun, nɨbi bɨ kub lun, ñɨ paiŋaŋ gasɨ nɨŋöm gɨpal rö u böŋ nöp arö gɨpun. \p \v 12 Uri ñɨn anɨbi, ñɨg ana rö ral nɨŋbal rö u nɨŋun, nan gau magöŋhalö nɨŋ aij gagpun. Rɨmnap nɨŋbun; rɨmnap nɨŋagpun. Pen ñɨn hain anɨbu, nan gau rɨmnap nöp nɨŋagnabun; hon nɨbi bɨ magöŋhalö nan gau magöŋhalö amgö magö hon ke waiö nɨŋun, nɨŋ haknabun. Uri ñɨn anɨbi, God nɨpe aigale Bɨ rö mɨdöp u rɨmnap nɨŋbun, rɨmnap nɨŋagpun. Pen ñɨn hain anɨbu, God hanɨp nɨŋ aij yabɨƚ göp rö u, nɨp u rö nöp nɨŋ aij yabɨƚ gɨnabun. \p \v 13 Anɨb u, manö kub mɨhau nɨgaŋ pör mɨdöp: Krais nɨp nɨŋ udep u; Krais nɨp gasɨ halö abad mɨdep u; mɨdmagö lep u. Pen manö kub yabɨƚ u me, mɨdmagö lep u. \x * \xo 13:13 \xt 1De 1:3\x* \c 14 \s1 God Ana nɨbi bɨ nɨpe kalɨp nan aij ñab \p \v 1 Nɨbi bɨ gau kalɨp mɨdmagö lɨnabun u, u nan kub yabɨƚ; kale gasɨ anɨgöl nɨŋmim gɨmim. God Ana nan aij ñab anɨb gau, gasɨ rɨmɨd mɨdmagö aŋ kale daŋ gasɨ nɨŋmim, nan aij ñab anɨb gau udnabun a gɨmim gasɨ u nɨŋmim. Pen nan aij aij yabɨƚ u, Krais manö aij u nɨbi bɨ kalɨp hag ñɨnabun, a gɨmim gasɨ u nɨŋmim. \x * \xo 14:1 \xt 1Ko 12:31; 14:39\x* \v 2 Pen nɨbi bɨ manö ke nɨbö manö nɨŋagep rö hageinaböl u, kale nɨbi bɨ rɨmnap kalɨp hagagaböl; kale God nɨp nöp hagaböl. Nɨbi bɨ rɨmnap manö anɨbu nɨŋöm nɨŋagnaböl. God Ana pɨdöŋ ñö manö nɨŋö pi göl mɨdöp gau hagaböl. \v 3 Pen nɨbi bɨ Krais manö aij u waiö hag ñeinaböl u, nɨbi bɨ rɨmnap manö kale u rö nöp nɨŋöm nɨŋ aij gɨnaböl. Manö anɨbu nɨŋöm Krais manö aij u nɨŋ aij göm pɨdöŋ rɨmnap halö udöm, gasɨ halö mɨdöl gɨ, nan nɨhön gɨnab u gasɨ iru nɨŋagnaböl. \v 4 Nɨbi bɨ manö ke nɨbö manö nɨŋagep rö hageinaböl u, kale ke nöp manö anɨbu rɨk nɨŋöm, kale ke nöp pɨdöŋ rɨmnap halö udnaböl. Pen nɨbi bɨ Krais manö aij u waiö hag ñeinaböl u, nɨbi bɨ Krais lau adö mɨdpal gau magöŋhalö u rö nöp nɨŋöm, pɨdöŋ rɨmnap halö udnaböl. \v 5 Kale magöŋhalö manö ke nɨbö manö nɨŋagep rö hageinabim u, yɨp aij gɨnab u pen yɨp aij yabɨƚ gɨnab u, Krais manö aij u waiö hag ñɨnabim. Bɨ ap manö ke nɨbö manö nɨŋagep rö hagöm, hainö nɨpe ke iƚ hagpin u anɨg anɨg göl mɨdöp a gɨnab u, nɨbi bɨ apdi nɨŋbal gau pɨdöŋ rɨmnap halö udnaböl. Anɨg gɨnab u aij. Wasö, manö ke nɨbö manö nɨŋagep rö hagep u nan pro; Krais manö aij u waiö hagep u nan kub. \p \v 6 Pen mɨdpim u amem, manö ke nɨbö manö nɨŋagep rö hagem God Manö hageinabin u, kale aigöl gɨmim nɨŋmim, Krais nɨp nɨŋ ud pɨdöŋ gɨnabim? Pen God Ana yɨp manö rɨmnap hagö, kalöp hag ñɨnabin u aij gɨnab. Aka God Ana gö, gasɨ rɨmɨd yɨp auöp rö kalöp hag ñɨnabin u aij gɨnab. Aka God Ana yɨp gasɨ ñö, Krais manö aij rɨmnap kalöp hag ñɨnabin u aij gɨnab. Yad kalöp hag ñɨnö, kale Krais Jisas manö aij nɨŋ aij gɨmim, hagöp rö gɨnabim u, aij. Krais manö iƚ u rɨmnap hag ñeinabin u, Krais nɨp nɨŋ ud pɨdöŋ gɨmim rö lɨnab. \p \v 7 Nan gau rɨmnap gasɨ mɨdagöp pen manö hagab. Gabu gida nan gau manö hagab. Pen gabu gida manö hag aij gageinab u, nɨbi bɨ gau nɨŋöm manö nɨhön nɨhön hagöp a göm dui göm kɨmap hagagnaböl. \p \v 8 Pen aƚɨŋ magö u, u rö nöp, hag aij gageinab u, bɨ an uraköm pen pen gɨnɨg gabun a göm, abad mɨdeinab? \v 9 Anɨb u rö me, kale nɨbi bɨ gau kalɨp manö ke nɨbö manö nɨŋagep rö hagmim, God Manö hageinabim u, kale aigöl göm manö hagaböl me u a göm, nɨŋöl? Kale ke nöp hag hag ju lɨnabim. \p \v 10 Mɨnöŋ naböŋ iƚ i manö yabɨƚ ke ke iru nöp mɨdöp rö, manö iƚ u mɨdö nɨŋöl gɨ hagpal; yɨharɨŋ hagagpal. \v 11 Nɨbi bɨ rɨmnap manö haglö nɨŋagnabun u, hanɨp nɨŋlö, nɨbi bɨ mɨlö gau rö lɨnab. Hon pen kalɨp nɨŋno, unbö rö gɨnab. \v 12 Kalöp anɨb unbö rö nöp gɨnab u, nɨŋ aij gɨmim. Gasɨ rɨmɨd mɨdmagö aŋ kale daŋ gasɨ nɨŋmim, God Ana nan aij ñab anɨb gau udnabun a gɨmim gasɨ u nɨŋbim u aij. Pen nɨbi bɨ Krais lau adö mɨdpal gau magöŋhalö Krais nɨp nɨŋ ud pɨdöŋ göl a gɨmim, nan aij God Ana ñab gau udmim, kƚö gɨmim gɨ mɨdeinabim u aij yabɨƚ. \p \v 13 Anɨb u rö me, kale nɨbi bɨ gau kalɨp manö ke nɨbö manö nɨŋagep rö hagmim, God Manö hageinabim u, God nɨp hag nɨŋbe, kalöp gasɨ ñö nɨŋöl gɨ, manö hagnabim anɨbu ud ado gɨmim, anɨg anɨg hagajun a gɨmim, kalɨp u rö nöp hag ñɨmim. \v 14 Nɨhön gɨnɨg: manö ke nɨbö manö nɨŋagep rö hagem, God nɨp sabe gɨnabin u, ana yad sabe gɨnab pen manö iƚ anɨg göl hagabin u a gem nɨŋagnabin. \v 15 Anɨb u, yad ana yad u God nɨp sabe gɨnabin; pen yad u rö nöp gasɨ rɨmɨd yad u nɨŋöl gɨ nöp mɨdem God nɨp sabe gɨnabin. Yad ana yad u God nɨp kɨmap hagnabin; pen yad u rö nöp gasɨ rɨmɨd yad u nɨŋöl gɨ nöp mɨdem God nɨp kɨmap hagnabin. \v 16 Kale ana kale u nöp God nɨp aij a gɨmim sabe geinabim u, nɨbi bɨ gau manö hagnabim u nɨŋöm rɨk nɨŋagnaböl. Anɨb u, kale God nɨp sabe gɨmim aij a gɨnabim manö anɨbu iƚ u rɨk nɨŋöm, aij a göp a göm “Nɨŋö” a göl rö lagnab. \v 17 God nɨp aij a göl gɨ mɨdeinabim u pen nɨbi bɨ anɨb gau manö hagnabim u nɨŋöm, gasɨ rɨmnap halö udöm pɨdöŋ rɨmnap halö udagnaböl. \p \v 18 Pen God Ana nan aij ñö, manö ke nɨbö manö nɨŋagep rö hagpun u, kalöp nöp ñagöp. Yɨp u rö nöp ñajɨp, manö ke nɨbö manö nɨŋagep rö iru nöp pör hagmɨdin u, God nɨp aij a gɨpin. \v 19 Pen Krais lau adö mɨdpun nɨbi bɨ gau aip magum gun, manö ke nɨbö manö nɨŋagep rö hagnö nɨbi bɨ rɨmnap nɨŋöm rɨk nɨŋagnaböl u, u yɨp aij gagnab. Manö nɨŋeb mɨhöp nöp hagnö, nɨbi bɨ rɨmnap nɨŋöm gasɨ rɨmnap halö udnaböl u, u yɨp aij gɨnab. \p \v 20 Pen añ mam bɨ. Ñɨ paiŋaŋ gasɨ nɨŋbal rö gasɨ u rö nɨŋagmim; nɨbi bɨ kub gasɨ nɨŋbal rö gasɨ u rö nɨŋmim. Nan si nan naij gagep adö u nöp ñɨ paiŋaŋ rö mɨdmim. \x * \xo 14:20 \xt Ep 4:14\x* \p \v 21 God manö haga rɨmnap hagöm, Aisaia God Manö adɨŋ ap kalɨ kƚiñ rɨköm haga, \q1 “Bɨ Kub hagöp, \q1 ‘Yad nɨbi bɨ gai i rɨmɨd uknö, \q2 nɨbi bɨ mɨlö gau nɨbö hagnö apöm, \q1 manö yabɨƚ kale ke hagnaböl, \q2 pen nɨbi bɨ gai i manö yad hagnabin anɨbu nɨŋagnaböl,’ a göp,” a ga. \x * \xo 14:21 \xt Ais 28:11-12\x* \p \v 22 Anɨb u nɨŋbun, God Ana nan aij ñö, manö ke nɨbö manö nɨŋagep rö hagpal u, nɨbi bɨ Krais nɨp nɨŋ udpal gau nɨŋöl a göm ñagöp; nɨbi bɨ Krais nɨp nɨŋ udagpal gau nɨŋöl a göm ñöb. Pen God Ana nan aij ñö, nɨbi bɨ Krais manö aij u waiö hag ñɨbal u, nɨbi bɨ Krais nɨp nɨŋ udpal gau, nɨp nɨŋ ud aij göl a göm ñöb; nɨbi bɨ Krais nɨp nɨŋ udagpal gau, nɨp nɨŋ udöl a göm ñagöp. \p \v 23 Pen kale nɨbi bɨ Krais lau adö mɨdpim gau ap magum gɨmim, magöŋhalö manö ke nɨbö manö nɨŋagep rö hagpe nɨŋöl gɨ, nɨbi bɨ manö anɨbu nɨŋagpal gau rɨmnap aka nɨbi bɨ Krais nɨp nɨŋ udagpal gau rɨmnap raul mɨgan anɨbu aueinaböl u, manö kale anɨbu nɨŋöm, nɨbi bɨ gau hauƚ alö hagaböl, a gɨnaböl. \x * \xo 14:23 \xt Ap 2:13\x* \v 24 Pen Krais manö aij u waiö hag ñöl gɨ mɨdpe nɨŋöl gɨ, nɨbi bɨ Krais nɨp nɨŋ udagpal gau rɨmnap aka nɨbi bɨ manö anɨbu nɨŋagpal gau rɨmnap raul mɨgan anɨbu aueinaböl u, manö kale anɨbu nɨŋöm, kale nan si naij naij gɨpal u nɨŋöm, gasɨ kub nɨŋnaböl. \x * \xo 14:24 \xt Jon 16:8\x* \v 25 Gasɨ kub nɨŋlö nɨŋöl gɨ, nan nɨhön nɨhön gasɨ rɨmɨd mɨdmagö kale pi göl mɨdöp gau waiö lö nɨŋnaböl. Kale anɨg göl gasɨ nɨŋöm, God nɨp nɨŋlö anɨnɨn gö, kugom yɨmöm, God hib nɨpe haglö adö arö nɨŋöl gɨ hagnaböl, “Nɨŋö! God kalöp aip mɨdöp,” a gɨnaböl. \s1 God nɨp sabe gɨnɨg am magum gɨmim u, kabö rö nöp gɨmim \p \v 26 Anɨb u, añ mam bɨ, manö hagnɨg gabin i nɨŋmim. Kale ap magum gɨnabim ñɨn u, bɨ ap kɨmap ap hagnab; bɨ ap Krais manö aij u adɨŋ ap manö hag ñɨnab; bɨ ap God Ana gasɨ ñɨnab rö manö u hag ñɨnab; bɨ ap manö ke nɨbö manö nɨŋagep rö hagnab; bɨ ap manö hagnab anɨbu, ado göm anɨg anɨg hagajɨp a gɨnab. Anɨb u me, nɨbi bɨ Krais lau adö mɨdpal gau Krais nɨp nɨŋ ud pɨdöŋ göl a gɨmim gasɨ u nöp nɨŋmim gɨmim. \x * \xo 14:26 \xt 1Ko 12:8-10\x* \v 27 Pen bɨ rɨmnap manö ke nɨbö manö nɨŋagep rö hageinaböl u, bɨ mɨhöp aka mɨhau nɨgaŋ nöp manö hagöl. Iru nöp hagagöl. Pen bɨ añɨ ap nöp uraköm manö hagnab; bɨ seg hagagöl. Bɨ añɨ ap anɨg göl uraköm manö hageinab, bɨ ke nɨbö ap pen uraköm, manö haga u ud ado göm, anɨg anɨg hagajɨp, a gɨnab. \v 28 Pen manö ado göm, anɨg anɨg hagajɨp a göm hag ñeb bɨ ap mɨdagainɨm u, manö ke nɨbö manö nɨŋagep rö hagnɨg gaböl bɨ gau manö anɨbu hagagöl; kale ke agamɨj kalɨp ke abe God nɨp abe hagöl. \v 29 Bɨ mɨhöp aka mɨhau nɨgaŋ Krais manö aij u hag ñɨlö nɨŋöl gɨ, bɨ rɨmnap kabö rö hagaböl aka göm, nɨŋ mɨdaiöl. \x * \xo 14:29 \xt 1De 5:21\x* \v 30-31 Pen bɨ asɨk nɨŋ mɨdeinaböl anɨb gau, bɨ ap God Ana gö, gasɨ aij pɨral hiɨkö, bɨ nöd uraköm hagainɨm u gasɨ anɨbu nɨŋöm asɨkö, bɨ hain uraköm hagnɨm. Pen pen ab ralöm hagagöl. Añɨ añɨ uraköm hagöl. Anɨb u, kale magöŋhalö Jisas Krais manö aij u hag dapim apim gɨmim me, Jisas Krais gasɨ rɨmnap halö udmim, gasɨ halö mɨdeinabim. \p \v 32 Nɨbi bɨ God kalöp nan aij ñö, Krais manö aij u hag ñɨmɨdim gau, gasɨ kale ke nɨŋ aij gɨmim, manö hag ñɨmim. Pen kale u rö nöp gasɨ nɨŋ aij gɨmim, manö hagpin me u a gɨmim arö gɨmim. \v 33 Nɨhön gɨnɨg: God gö nɨbi bɨ Krais lau adö mɨdpal gau haƚöwaƚö gagpal; gasɨ nɨŋöl gɨ gɨlö arö, agamɨj mɨd aij gɨpal. \p Pen kale ap magum gɨmim, Krais lau adö mɨdpal nɨbi bɨ ram mɨnöŋ gau gau magöŋhalö gɨmɨdal rö gɨmim. \v 34 Kale ap magum gɨmim, God nɨp sabe gɨmɨdim ñɨn u, nɨbi gau manö hagagöl. Bɨ gau nöp haglö, nɨbi gau yɨharɨŋ apdi nɨŋöl. Juda lo manö anɨb unbö rö nöp hagöp. \x * \xo 14:34 \xt 1Ko 11:3; 1Di 2:12\x* \p \v 35 Nɨbi gau manö rɨmnap halö nɨŋun a geinaböl u, kale ram kale ke gau amöm, nugmul bɨ kalɨp hag nɨŋlö, hag ñöl. Pen nɨbi bɨ Krais lau adö God Manö nɨŋun a göm magum geinaböl aŋ au, nɨbi ap uraköm manö hag ñɨnab u, gɨ naij yabɨƚ gɨnab. \p \v 36 Kale nɨbi bɨ Korid nöd api Jisas manö aij u udmim nɨbi bɨ gau dammim hag ñagpe. Pen hon Jisas manö aij ud arep bɨ gau, manö aij anɨbu damun, kalöp nɨbi bɨ Korid nöp hag ñagno. \v 37 Kale bɨ an an, God Ana hanɨp nan aij ñö, Jisas manö aij u nɨbi bɨ gau hag ñɨmɨdun a gɨmim gasɨ nɨŋbim gau, yad Bɨ Kub hagöp rö hagabin me u a gɨmim nɨŋmim. \x * \xo 14:37 \xt 1Jn 4:6\x* \v 38 Pen bɨ an manö hagabin anɨbi nɨŋagnab u, manö nɨpe u rö nöp nɨŋagmim. \p \v 39 Anɨb u, añ mam bɨ. Gasɨ kub kale u Jisas manö aij u hag ñun a gɨmim gasɨ u nɨŋmim. Pen nɨbi bɨ manö ke nɨbö manö nɨŋagep rö hagaiöl u, arö gim a gɨmim hagagmim. \v 40 Pen kale nɨbi bɨ Krais lau adö mɨdpim gau apim God Manö nɨŋnabim ñɨn u, nan nɨhön nɨhön geinabim, magöŋhalö gasɨ nɨŋ aij göl gɨ gɨpe arnɨm. \c 15 \s1 Krais umöm kauyaŋ uraka \p \v 1 Añ mam bɨ. Krais manö aij u nöd hag ñainö udmim, manö nɨŋö yabɨƚ a gɨmim nɨŋ ud pɨdöŋ gɨpim u, kauyaŋ hag ñɨ aij gɨnɨg gabin. \v 2 Manö aij anɨbu kalöp hagnö nɨŋmim udpe u, nɨŋ ud pɨdöŋ göl gɨ mɨdeinabim u, God kalöp ud kamɨŋ yunab. Pen nɨŋ ud pɨdöŋ göl gɨ mɨdageinabim u, kale manö nɨŋö anɨbu yɨharɨŋ nɨŋ udpim rö lɨnab. \p \v 3 Manö yad nöd nɨŋnö anɨbu, manö kub manö aij yabɨƚ a gem kalöp hag ñɨnö. Hon nan si nan naij gɨpun rö, Krais hanɨp a göm uma u, God Manö kalɨ kƚiñ rɨköm, gɨnab a gɨla rö nöp ga. \x * \xo 15:3 \xt Ais 53:5-12\x* \v 4 Krais umö rɨgöl gɨlö, ñɨn mɨhöp mɨdöm, ñɨn mɨhau nɨgaŋ u kauyaŋ uraka u, u rö nöp God Manö kalɨ kƚiñ rɨköm, gɨnab a gɨla rö nöp ga. \x * \xo 15:4 \xt Mad 12:40; Ap 2:24-32\x* \p \v 5 Pen Jisas kauyaŋ uraköm, Pida mɨdeia au waiö lö, nɨp nöd nɨŋa. Hainö waiö lö, bɨ manö nɨpe ud arep unbö mɨgan laŋ u nɨŋla. \x * \xo 15:5 \xt Luk 24:34; Mad 28:16-17\x* \v 6 Hainö ñɨn ap, Krais kauyaŋ waiö lö, ñɨn añɨ anɨbu nöp añ mam paip hadred (500) rö nɨŋla. Añ mam anɨb gau rɨmnap umla pen magöŋhalö rö mɨdpal. \v 7 Hainö ñɨn ap, Krais kauyaŋ waiö lö, Jems nɨŋa. Ñɨn ap pen, bɨ manö nɨpe ud arep gau magöŋhalö nɨŋla. \x * \xo 15:7 \xt Luk 24:50\x* \v 8 Pen nɨbi bɨ rɨmnap nɨp nɨŋla ñɨn u ap arö, hainö Jisas yad ke waiö la nɨŋnö. Anɨb u, yad ñɨ le pi yag daubal rö ap mɨdainö yɨp uda. \x * \xo 15:8 \xt Ap 9:3-6\x* \p \v 9 Yad nɨbi bɨ Krais lau adö mɨdeila gau kalɨp gɨ naij yabɨƚ gɨ mɨdmɨdin u, Jisas manö aij ud arep bɨ mɨdnam rö laga. \x * \xo 15:9 \xt Ep 3:8; 1Di 1:15\x* \v 10 Pen God yɨp mög nɨŋöm ud aij gö, bɨ nɨpe mɨdem, ke yabɨƚ gɨpin. Jisas manö aij ud arep bɨ rɨmnap wög gɨpal rö gagpin; yɨp mög nɨŋöm ud aij yabɨƚ gö, wög kub yabɨƚ u gɨpin. \x * \xo 15:10 \xt 2Ko 11:23\x* \v 11 Yad nöp God nɨp wög gɨpin a gem hagagabin; kale nöp gɨpal a gem hagagabin. Hon magöŋhalö Krais manö aij u, adö añɨ hag ñɨno arö, kale nɨŋmim udpim. \s1 Nɨbi bɨ umla gau kauyaŋ uraknaböl \p \v 12 Pen Krais umöm uraka a gun manö pör hagpun u, kale rɨmnap nɨhön gɨnɨg nɨŋagmim, wip gau umöm kauyaŋ urakagnaböl a gɨmim nɨŋbim? \v 13 Pen wip gau umöm kauyaŋ urakagnaböl a gɨnabim u, Krais nɨpe ke kauyaŋ urakagöp a gɨnabim. \p \v 14 Pen Krais kauyaŋ urakagböp u, Krais manö aij hag ñɨmɨdun manö u, manö yɨharɨŋ rö lɨböp. Krais kauyaŋ urakagböp rö hagep, Krais manö aij nɨŋ udpim u manö yɨharɨŋ rö lɨböp. \v 15 Wip umöm uraköl rö lagaiböp u, God Krais nɨp gö urakagböp. Anɨb u, God gö Krais uraka manö aij pör hag ñɨmɨdun u, manö piral rö lɨböp. \v 16 Nɨhön gɨnɨg: wip gau umöm kauyaŋ urakagnaböl a gɨnabim u, Krais nɨpe ke u rö nöp kauyaŋ urakagöp a gɨnabim. \v 17 Pen Krais kauyaŋ urakagböp, Krais manö aij nɨŋ udpim u manö yɨharɨŋ rö lɨböp. Krais kauyaŋ urakagböp, nan si nan naij gɨpim gac u ƚɨk gɨ yuagböp. \v 18 Pen Krais kauyaŋ urakagböp, nɨbi bɨ Krais nɨp nɨŋ udöm umla gau, hadö böŋ nöp um lug lɨ arblap. \v 19 Hon Krais nɨp udun me, gasɨ halö mɨdpun. Pen mɨnöŋ naböŋ iƚ i mɨdun, böŋ nöp umaibnop, nɨbi bɨ mög gep rö yabɨƚ mɨdaibnop. \p \v 20 Pen Krais uraköm kamɨŋ mɨdöp u me, nɨbi bɨ Krais nɨp nɨŋ udöm umbal gau, u rö nöp uraköm kamɨŋ mɨdeinaböl. \v 21 Bɨ ap gö, nɨbi bɨ umnaböl; bɨ ap gö, nɨbi bɨ uraknaböl. \x * \xo 15:21 \xt Ro 5:12\x* \v 22 Manö hagabin anɨbu, Adam nɨbi bɨ yam nɨpe mɨdpun u magöŋhalö umnabun, pen Krais nɨbi bɨ yam nɨpe mɨdpun u magöŋhalö uraknabun. \v 23 Pen God Krais nɨp nöd gö uraköm, am nɨpe aip mɨdöp u me, hainö apöm nɨbi bɨ nɨp lau adö mɨdpun gau gö, magöŋhalö uraknabun. \x * \xo 15:23 \xt 1De 4:16; Rep 20:5\x* \p \v 24 Seden kɨjaki ana naij nɨpe gau nɨbi bɨ gau gɨ naij gɨnaböl u pen Krais nɨpe kalɨp pa jö gɨ yuöm, nɨbi bɨ nɨpe abad mɨdeinab gau Bapi God nɨp ñɨnab; anɨbu ñɨn hain anɨbu aunab. \v 25 Nɨhön gɨnɨg: Krais nɨbi bɨ nan gau abad mɨd damöm, Nap gö, koƚmaƚ nɨpe magöŋhalö gau Krais ma mo gau mɨdeinaböl. \x * \xo 15:25 \xt Mad 22:44\x* \v 26 Koƚmaƚ añɨ ap nöp mɨdeinab: umeb magö u nöp. Pen ñɨn hain anɨbu, u abe gɨ pɨs gɨnab. \x * \xo 15:26 \xt Rep 20:14\x* \v 27 Pen nɨpe gö, nɨbi bɨ nan gau magöŋhalö ma mo nɨpe gau mɨdöp a göm kalɨ kƚiñ rɨkla u, God Krais mo nɨpe gau mɨdöp hagagla. God nɨpe nöp gö, magöŋhalö Krais mo nɨpe gau mɨdöp. \x * \xo 15:27 \xt Sam 8:6\x* \v 28 Nɨbi bɨ nan gau magöŋhalö, Ñɨ nɨpe Krais mo nɨpe gau mɨdlö nɨŋöl gɨ, nɨpe hagnab, “Bapi mɨñi ne nɨbi bɨ nan gau magöŋhalö abad mɨdpan. Mɨñi yad mo nöp gau mɨdeinabin,” a gɨnab. Anɨb u me, God añɨ nöp nan nɨhön nɨhön mɨdöp gau magöŋhalö yabɨƚ abad mɨdeinab. \p \v 29 Nɨbi bɨ umbal gau, uraknaböl a gɨpin u nɨŋbim. Urakagnaböl u, nɨbi bɨ ai gɨnɨg nɨmdamam umbal gau kalɨp nan a göm ñɨg pakpal? Kale uraknaböl a göm nöp anɨg gɨpal. \v 30 Pen hon u rö nöp, hon nɨhön gɨnɨg manö aij anɨbu hagun, bɨ hanɨp gɨ naij gɨnɨg gaböl gau gasɨ iru nɨŋagpun? \x * \xo 15:30 \xt Ro 8:36\x* \v 31 Yad pör nɨŋagpin, ñɨn i bɨ ap yɨp al pak lɨnab aka wasö u nɨŋagpin. Yad kalöp nɨbi bɨ gasɨ nɨŋem, Bɨ Kub hon Krais Jisas nɨp ñɨñɨ lem aij a göp a gabin. \v 32 Pen yad daun kub Epesas i apem, kain hapeb gau rö aip pen pen gɨpin. Ummön böŋ nöp umnabön a gɨpim u, yad nɨhön gɨnɨg anɨg gɨpin? “Mɨñi mɨdpun ñɨn i, nan aij aij ñɨŋöl gɨ, ñɨg aij aij ñɨŋöl gɨ, gɨ mɨdaiun; umun böŋ nöp umnabun,” a gɨbnep. Manö aij hag ñɨ ajpin u arɨk arbnep. \x * \xo 15:32 \xt Ais 22:13\x* \p \v 33 Pen nɨbi bɨ gasɨ anɨbu rö nɨŋbal gau, aip mɨdagaimim. Nɨbi bɨ mɨd aij gɨpal gau, nɨbi bɨ gɨ naij gɨpal gau aip magum gaiöl, adö anɨbu nöp gɨnaböl. \v 34 Pen gasɨ adö ke nɨŋmim nan si nan naij gɨpim u arö gɨmim, mɨd aij gɨmim. Kale rɨmnap God nɨp gasɨ nɨŋagpim u, kale nable gɨböp. \s1 Kauyaŋ uraköm hañ romaŋ kale u aige rö mɨdeinab? \p \v 35 Pen kale rɨmnap hagnabim, “Nɨbi bɨ umbal gau aigöl göm uraknaböl? Uraköm, hañ romaŋ kale u aige rö mɨdeinab?” ö gɨnabim. \v 36 Pen manö hagpal u manö hauƚ rö. Nan yɨŋ magö gau yube, halö mɨdöm kamɨŋ lagnab; umöm nöp kamɨŋ lɨnab. \x * \xo 15:36 \xt Jon 12:24\x* \v 37 Wid magö aka nan nɨhön magö yubim u, ran kub göp rö ju yɨmagpim; magö pro gau nöp yubim. \v 38 Pen magö ke ke yubim anɨb gau, God rannɨm a göm nɨŋ la rö ranöb. \p \v 39 Hañ romaŋ gau u rö nöp ke ke mɨdöp. Nɨbi bɨ gau ke la; kaj wal gau ke la; yaur gau ke la; kabsaƚ gau ke la. \v 40 Hañ romaŋ kumi kabö adö laŋ gau ke mɨdöp; hañ romaŋ mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i gau ke mɨdöp. Hañ romaŋ kumi kabö adö laŋ aij u ke mɨdöp; hañ romaŋ mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i aij u ke mɨdöp. \v 41 Pen sɨdö mailö u aij u ke la; rakɨn mailö u aij u ke la; gapɨ mailö u aij u ke la. Pen gapɨ gau u rö nöp ke ke mɨdöp rö mailö u aij ke ke la. \v 42 Nɨbi bɨ umöm uraknaböl u anɨbu rö. Wip rɨgöl gɨnaböl hañ romaŋ u hij gɨ lugnab; uraknaböl hañ romaŋ u hij gɨ lugagnab. \v 43 Nan mög gep rö uƚöm lɨbal; uraköm mailö halö mɨdnab. Nan kƚö mɨdagöp uƚöm lɨbal; uraköm pɨdöŋ halö mɨdnab. \x * \xo 15:43 \xt Plp 3:20-21\x* \v 44 Hañ romaŋ uƚöm lɨbal u hañ romaŋ mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i ajpal rö mɨdöp; uraköm ana kumi kabö adö laŋ ajpal rö mɨdnab. \p \v 45 Adö anɨbu nöp, God Manö adɨŋ ap Mosɨs kalɨ kƚiñ rɨköm haga, “Adam nöd nɨbö u nɨpe ke bɨ kamɨŋ halö la,” a ga. Adam hain nɨbö u pen Ana mɨdöp; nɨpe nɨbi bɨ gau kamɨŋ mɨdep magö u ñab. \x * \xo 15:45 \xt Jen 2:7\x* \v 46 Anɨb u me, nöd hañ romaŋ mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i ajep; hainö hañ romaŋ ana ajep. \v 47 Bɨ nöd nɨbö u mɨnöŋ nöp aua; Bɨ hain nɨbö u kumi kabö adö laŋ au nɨbö aua. \v 48 Nɨbi bɨ mɨnöŋ naböŋ adö iƚ i mɨdpal gau, bɨ nöd nɨbö mɨdmɨdöp u rö nöp mɨdpal. Nɨbi bɨ kumi kabö adö laŋ mɨdpal gau, Bɨ kumi kabö adö laŋ mɨdöp rö mɨdpal. \v 49 Mɨñi hon bɨ mɨnöŋ aua rö mɨdpun; hainö Bɨ kumi kabö adö laŋ au nɨbö aua rö mɨdeinabun. \p \v 50 Añ mam bɨ, yad kalöp hagabin, hañ romaŋ yɨharɨŋ u God ram mɨnöŋ aij u arep rö lagöp. Nan um hij gɨ lugnab u pör pör mɨdainɨm rö lagöp. \v 51 Pen manö nöd nɨŋagmɨdal ap kalöp hagnɨg gabin. Hon Krais nɨbi bɨ nɨpe mɨdpun gau magöŋhalö umagnabun. Pen hon magöŋhalö ke hain nɨbö rö lɨnabun. \x * \xo 15:51 \xt 1De 4:15-17\x* \v 52 Aƚɨŋ magö hagö, añɨm añɨm yɨŋɨd nöp mailö göp rö, nɨbi bɨ umbal gau urak hañ romaŋ hij gɨ lugagep mɨdeinaböl; pen hon magöŋhalö ke hain nɨbö rö lɨnabun. \x * \xo 15:52 \xt Mad 24:31\x* \v 53 Hañ romaŋ hij gɨ lugnab u, hij gɨ lugagep lɨnɨm; hañ romaŋ umeb u, pör pör mɨdep lɨnɨm. \x * \xo 15:53 \xt 2Ko 5:4\x* \v 54 Hañ romaŋ hij gɨ lugnab u, hij gɨ lugagep lɨnab; hañ romaŋ umeb u, pör pör mɨdep lɨnab ñɨn anɨbu, manö kalɨ kƚiñ rɨköm hagla rö gɨnab. Bɨ God manö hagep Aisaia God Manö kalɨ kƚiñ hagöm haga, “Bɨ Kub umeb magö u al pak lö hadö böŋ nöp pɨs göp,” a ga. \x * \xo 15:54 \xt Ais 25:8\x* \v 55 Pen bɨ God manö hagep Hosea God Manö kalɨ kƚiñ rɨköm haga, \q1 “Umeb magö, uri kƚö ne mɨdöp gai? \q2 Umeb magö, uri ilön ne mɨdöp gai?” ö ga \x * \xo 15:55 \xt Hos 13:14\x* \p \v 56 Umeb magö ilön u nan si nan naij gep nɨbö; nan si nan naij gep kƚö u lo manö nɨbö. \x * \xo 15:56 \xt Ro 7:13\x* \v 57 Pen God nɨpe Bɨ Kub hon Jisas Krais nɨp yuö apöm hanɨp ud asɨk yuö kamɨŋ arabun. Anɨbu nɨŋun, God nɨp aij a gun. \p \v 58 Anɨb u, añ mam aij yad gau, kale pɨdöŋ gɨmim, ke gau aragmim. Bɨ Kub nɨp wög gɨpun u yɨharɨŋ gagun a gɨmim, pör nöp kƚö gɨmim, Bɨ Kub nɨp wög göl gɨ mɨdaimim. \c 16 \s1 Nan God nɨp ñeb \p \v 1 Mani ud magum gɨmim, God nɨbi bɨ kalɨp ñɨnabim manö u hagnɨg gabin. Krais Jisas nɨbi bɨ Galesia Propins mɨdpal gau kalɨp hagnö rö, kale u rö nöp gɨmim. \x * \xo 16:1 \xt Ro 15:25-26; 2Ko 8:1-9\x* \v 2 Kale nɨbi bɨ ke ke magöŋhalö wik añɨ añɨ ñɨn nöd u mani udpim rö u nɨŋmim rɨmnap ud ke gau lɨmim ud magum gɨmim. Anɨg gɨnabim u, yad apjakem mani nan a gem hag ajageinam. \p \v 3 Pen yad nɨnabin u, bɨ kale nɨŋmim bɨ aij mɨdpal gau rɨmnap hagpe, yad kalɨp köp kalɨ kƚiñ rɨk ñɨnö, kale pen köp u abe mani ñɨnabim u abe dam Jerusalem ud aröl. \v 4 Pen yɨp arep rö leinab yad ke kalɨp uɫ gɨ ud arnabin. \p \v 5 Pen yad Masedonia Propins u amem, mɨdpim u nɨnabin. \x * \xo 16:5 \xt Ap 19:21\x* \v 6 Amjakem, kale aip pro magö ap mɨdeinam rö löp. Yɨbaud i kalöp aip mɨdem, ram mɨnöŋ rɨmnap arnɨg gɨnö, yɨp dam adan aŋ u yube arnabin. \x * \xo 16:6 \xt Ro 15:24\x* \v 7 Kalöp yɨharɨŋ mailö sɨdö aŋ nɨŋöl arep u yɨp aij gagöp. Bɨ kub yau a geinab, am kale aip rapɨn mɨdem hainö arnabin. \p \v 8 Yad daun kub Epesas i mɨdem, Pedikos ñɨn kub u ap padiö nɨŋem hainö nɨnabin. \v 9 Daun kub Epesas i, Bɨ Kub wög kub gabin, pen nɨbi bɨ iru nöp yɨp jɨ nɨŋbal. \x * \xo 16:9 \xt Ap 19:8-10; 2Ko 2:12\x* \p \v 10 Pen Dimodi mɨdpim u auainɨm, nɨp ud aij gɨmim, nɨpe pɨñɨŋ gagnab. Nɨpe yad Bɨ kub u nɨp wög gɨpin rö nöp göp u nɨŋmim, \x * \xo 16:10 \xt 1Ko 4:17\x* \v 11 nɨp arö gagmim. Kale magöŋhalö nɨp ud aij gɨmim. Hainö arnɨg gainɨm u, nɨp dam adan aŋ u yuaimim, yad mɨdpin i ado gɨ aunɨm. Mam rɨmnap halö aip aunaböl a gem abad mɨdpin. \x * \xo 16:11 \xt 1Di 4:12\x* \p \v 12 Pen mam hon Apolos nɨp manö kƚö hagem hagpin, mam rɨmnap arajal rö, aip armön a gɨpin u, pen nɨpe mɨñi nagnab. Hainö neb rö lainɨm nɨnab. \x * \xo 16:12 \xt 1Ko 3:6\x* \s1 Manö naböŋ rɨmnap abe haga \p \v 13 Kale nɨbi bɨ nɨŋöl gɨ mɨdaimim. God nɨp nɨŋ ud pɨdöŋ gɨmim gɨ mɨdaimim. Nan ap pɨñɨŋ gagmim. Kƚö yabɨƚ gɨmim gɨ mɨdaimim. \v 14 Pen nan nɨhön nɨhön gɨnabim, nɨbi bɨ gau kalɨp mɨdmagö lɨmim gɨmim. \p \v 15 Añ mam bɨ. Kale nɨŋbim, Grik kai Krais nɨp nɨŋ udla gau, Sɨdepanas nɨbi bɨ yam nɨpe gau nöd nɨŋ udla. Nɨŋ udöm me, nɨbi bɨ Krais lau adö mɨdpal gau kalɨp mɨdmagö löm wög gɨ ñöl gɨ nöp mɨdpal. Anɨb u, añ mam yad kalöp hagabin, \x * \xo 16:15 \xt 1Ko 1:16\x* \v 16 nɨbi bɨ aij anɨb gau rö abe, añ mam kale aip wög gɨpal gau abe nɨŋmim, hagöl rö nöp gɨmim. \p \v 17 Pen kale ap yɨp nɨŋmim rö lagö, Sɨdepanas, Podyunedas, Akaikas apöm yɨp nɨŋbal u yɨp aij yabɨƚ göp. \v 18 Anɨg gɨpal anɨbu yɨp aij göm kalöp aij göm göp. Bɨ aij anɨb gau manö hagnaböl u nɨŋ aij gɨmim. \p \v 19 Pen nɨbi bɨ God lau adö mɨdpal Esia Propins i, kalöp Korid nɨbi bɨ gau, “Añ mam bɨ, kale mɨdpim?” a gɨpal. Akwila nɨbi nɨpe Prisila aip kalöp Korid nɨbi bɨ, “Bɨ Kub kalöp abad mɨdeiaŋ,” a gɨpal. Nɨbi bɨ apöm ram kale ber mɨhau magum göm God nɨp sabe gɨpal gau u rö nöp hagpal. \x * \xo 16:19 \xt Ap 18:2,18,26\x* \v 20 Pen añ mam Krais lau adö mɨdpal gai i magöŋhalö, “Kale mɨdpim?” a gɨpal. Kale Bɨ Kub nɨp nɨŋ udpim rö, pen pen hag wɨhai udöl gɨ, alaun bom halumim. \p \v 21 Yad Pol, manö naböŋ magö i ñɨmagö yad u ke kalɨ kƚiñ rɨkem “Kale mɨdpim?” a gabin. \p \v 22 Nɨbi bɨ an, Bɨ Kub nɨp mɨdmagö lagnab u, pen ilön udnɨm. Anɨb u, Bɨ Kub hon, ne aumön! \x * \xo 16:22 \xt Gal 1:8-9\x* \p \v 23 Bɨ Kub hon Jisas kalöp mög nɨŋöm ud aij gɨnɨm. \p \v 24 Añ mam yad Krais Jisas lau adö mɨdpim gau, yad kalöp magöŋhalö mɨdmagö lɨbin. Anɨb unbö rö aij.