\id ACT Acts NT0031.AC KORAFE, JimCindi-Farr, 25 November 2002 \h Ekaresia \toc2 Ekaresia \toc1 Ekaresia Nange Tuturo Edo, Baji Teria Usira. \mt1 Ekaresia Nange Tuturo Edo, Baji Teria Usira. \ip Buku emo, genembo Luke dogeta (doctor) edo ireira, aimi gefusira. Giti mo, nu Luke Kotofu gefuse, Iesu endada irise rea edo ghusira, a sedo ghusira, ava gefusira. O buku einda jokáda, Luke nu, Iesu da natofo nunda ambari da amboda nange usera, a nange baji teria usira, ainda geka ava gefusira. Kotugo Asisi Kakara nange fira, Iesu da natofokena asugetiri, ne tuturo edo saramana mindafu a bouvugo usera, ainda geka buku eminda irira. Kotugo ne nange reighi mendenikena ya, Bino Eveva ava vironu seoro ningido, natofo a oro mendeni tumonduse, Iesu Keriso da ekaresia+ reighi mendeni mendeni aminda siroredo ghusira, ainda geka barago nune gefusira. \ip Buku emo namonde, \bd Ekaresia Nange Tuturo Edo, Baji Mindafu Usira\bd* seraera ava sedo, namonde Iesu tumondari+ embo nange usera, ava kotise gefuseri. Avata, buku emo, nu Asisi Kakara da ari ava ijugerira saetera amo, ábarago gekari. Ainda beká mo: Asisi Kakara aimi Iesu da natofokena asugedo irise fakina muteari, ne nunda uju ava ningido, nunda amboda amboda use, Iesu da Bino sise, nunda saramana edo ghuseri. \is1 Ekaresia Nange Tuturo Edo, Baji Mindafu Usira, Ainda Geka Da Mendo Mendo Mo Eviri. \io1 1:1-26 Iesu da natofo nunda bino ava, saoro dae sedo esimbugusira. \ip 2:1—8:3 Iesu da natofo nunda bino ava, Jerusalem aminda osa sedo ghuseri. \io1 8:4—12:25 Iesu da natofo nunda bino ava, Judia a Samaria aminda sedo ghuseri. \io1 13:1—21:16 Paul nu, Iesu da aghi kato edo deinghedo ghusira. \io1 21:17—28:31 Jusi emboimi setero, gitofuimi Paul Jerusalem aminda diburada fifitusera ainda amboda, nu budo era reighi Sesaria aminda diburada fitero irei. Etiri, sekago budo koto ari dae sedo, reighi Rome iseri. \c 1 \p \v 1-2 Arie, Theophilus ko, na geka evia nimokena resena, ningi! Iesu nu saramana tuturo usira ai tano ghedo, nu ari rea use a geka rea ijugudo fira utuda vitisira ava, nanda geka gitida nimokena gefuseni. Avori, Iesu jo utuda viti yae irise, sifo aminda, nu Asisi Kakara da fakinaimi nunda ambo jimbi anakora gategusira aikena dengoro indudusira. Ne rejoá aetera a geka rejoá saetera ava, nemokena ijugusira. \v 3 Nu ambudo jebuge eredo, sifo 40 ava endada irise, sifo mendeni mendeni ainda jokáda, isagha eari nunda ambo jimbi gido ghuseri. Aminguse, nu ari mendeni mendeni use, tofo numoá ijugedo ghusira. Eari gido, ne tumonde gogoghombedo ghuseri. Amingeoro, God nunda natofo+ nange nange kaifa eraira, ava ijugedo ghusira. \v 4 Sifo eni, nu setiri ne totorugetero, geka evia sisira, “God Afa rejoá mutarira, seteno nininguseva amo, Jerusalem eminda kaifa evu! \v 5 John nu tefo uvu vanemboi bafataito edo ghusira, avata itako kaifa ururovo, nemokena Asisi Kakara futuse aimi, ne bafataito arira,” aminge sisira. \s1 1:6-14 Iesu Utuda Vitisira. \r (Mark 16:19-20; Luke 24:50-53) \p \v 6 Sifo eni, Iesu da ambo jimbi fera totorugedo numokena ategi useri, “Bajari, oroko eminda ni saso namonde Israel embo isambu, kokotofu arera, ai tefo?” setero, \v 7 Iesu nemokena sisira, “Na jo aminge sae arena. Roera isasambu, God nune seari siroreraira. A kotugo amo, jo nene ategi ae areva. \v 8 Avata sifo setena ava foa buvari, Asisi Kakara vosedo fakina mutari aimi, dubo kotedo, Jerusalem eminda, a Frovensi Judia einda reighi isambu aminda nanda Bino ava saovo evetu genembo ningore! Ava use, ne reighi Samaria aminda ise, a kotugo reighi isambu birurughuse, nanda Bino ava saovo, evetu genembo ningore!” \v 9 Aminge setiri dadabetiri, God setiri, Iesu nu utuda vitíri, forogai fira gagojiri ne gosuseri. \p \v 10 Ne fuge fetedo gosero, gegenembo etoto naká, nenda asugari foyago beká asugusera aimi, fera nemokena isagha useri. \v 11 Isagha edo, siseri, “Ne anakora Frovensi Galilee aminda, Iesu da geka nininguse nemonde dabade ya foa ghedo ghusevu. Ava sedo, erá buneove dae sise resera. Iesu oroko vitíri geva amo, nu kau daba aminga ava, amboda sekago jovereghe vose furarira.” \v 12 Aminge setero ainda amboda, Iesu da ambo jimbi enda jiro fumbari javo Orivi aminda ghe itako sokago era, Jerusalem buvurutuseri. \v 13 Buvudo, nunda ambo jimbi beká: Peter, John, James, Andrew, Philip, Thomas, Bartholomew, Matthew, James nunda nunombo Alphaeus da mandi, Simon ‘Reighi Susu’ seraera a James da nunombo eni nunda mandi Judas aimi, era nenda kamboda teteruseri. Teredo, kambo duruda á dodo ikáda era viti avido ghusera aminda, era vivituseri. \v 14 Iesu da ambo jimbi a noi Mary, nunda jamenade a evevetu mendeni ainde dabade sifo ghousa totorugedo, dubo dabako use banungedo ghuseri. \s1 1:15-26 Setero, Matthias Nu Judas da Vasa Budo, Iesu Da Ambo Jimbi Eni Usira. \p \v 15 Aminguse irero, sifo eni evetu genembo Iesu tumondedo ghusera amo, kau 120 aminga ava, fera totoruguseri. Totorugedo anumbetero, Peter nu eredo geka eminge sisira, \v 16-17 “Nanda nano namendi, Asisi Kakara setiri, David rejoá Judas dae gefusira, ava sirorusira. Amo God da Geka ava sedo, setiri sirorusira. Namondeda Bajari Iesu, namane Judas de isambu 12 ava, nunda ambo jimbi aoro dae sedo, anakora gategusira. Avata Judas nune evetu genembo mendeni unumbedo budo fera, Iesu sandi bundiseri. \v 18 Jusi embo da babojegari moni mutero, Judas aimi budo vare eni ombudo, ira aminda, nu tofo mandi duboda ivasi usira. Ivasi edo jorughe endada duriri, tini de bejedo jetini buvurutusira. \v 19 Amingetiri, Jerusalem embo ava ningido, vare ainda javo ‘Akeldama’ jijighuseri. Ainda tuka mo, ‘Ororo da Vareri.’ \p Ava sedo, David God Da Yaru Buku aminda gefusira ava, isagha usira. \v 20 Amo, eminge gefusira: \q1 ‘Nunda nati, evetu genembo isambu taraghe tefo aeteri, eni aminda jo irae aeteri.’ \m A eni mo: \q1 ‘Nunda saramana da vasa ava, genembo eniimi barira.’ \p \v 21-22 “Ava sedo, namonde genembo eni saoro nunda vasa bare! Mave John bafataito edo ghusira ainda sifoda, tuturo edo namonde dabade deinghedo ghusira. A nu namonde dabade iriri, Iesu nu ambu jebugedo ere utuda vitisira. Genembo eni aminga ava gi saoro, Judas da vasa bare! Budo, namane isambu 12 ava dabade irise, Iesu nu nange nange ambarida ghe jebuge erorusira, ainda bino ava osa saore!” \v 23 Aminge setiri, ne eredo gegenembo etoto naká ava setero nengae fefetuseri. Genembo eninda javo mo, isambu etodaba nakári. Amo eviri: Joseph, Barsabbas, a Justus ri. A genembo eninda javo mo, Matthias ri. \v 24-25 Ne eminge banunguseri, “Bajari, ni evetu genembo da janje joká ava nine kasama eraesa. Judas ninda saramana dodo, ari ekoko mino mutari da vasada isira. Ava sedo, nunda vasa bare dae sedo, mavejo uju eresa ava ijugaso, saoro fetedo, numbarago ninda ambo jimbi arira,” aminge banunguseri. \v 26 Banungedo, kikindoro gaetero, Matthias da javo ava isagha usira. Etiri, Matthias nu ambo jimbi edo, nemonde 12 aimi fefetuseri. \c 2 \s1 2:1-13 God Setiri Nunda Asisi Kakara Vovosusira. \p \v 1 Fura eni dadabetiri, Jusi embo da kirumo javo ‘Pentecost’ seraera, ainda sifo ava fira buvurutusira. Buviri, Iesu da dorevare kambo eninda totoruguseri. \v 2 Totorugedo irise, utuda ghe yaura tomanako da dukago ava javi iri nininguseri. Anumbedo ava niningero, duka teria beká etiri, kambo ainda jokáda anumbusera amo, jo se ningari da kaugo irae usira. \v 3 Iri, roera eni avaraka bubura da kaugo ava vose fira, kau aviva da kaugo ava isagha edo, sasarige evetu genembo daba daba ainda jiroda, vose jaraghiri gosuseri. \v 4 Gosero, Asisi Kakara aimi vosetiri dubo kotero, Asisi Kakara sonembetiri aviva jovereghetiri, ne geka dombu eni dombu eni ava siseri. \p \v 5-6 Jusi embo mendeni God tumondedo ghusera aimi eredo, nenda reighi dodoyegedo fera Jerusalem aminda buvudo iriari. Evetu genembo natofogo aimi ne duka ava ningido fera totoruguseri. Totorugedo niningero, nenda geka nunda nunda ava, Iesu da dorevare aimi sero ningido, ne dudukughuseri. \v 7-8 Ningi dudukughuse eminge siseri, “Gegenembo geka resera omo, Galilee embori. Ava ne namondeda geka nange kasama edo reseri? \v 9-11 Namonde Partia embo, Midia embo, Ilam embo, Mesopotemia embo, Judia embo, Kapadosia embo, Pontus embo, Asia embo, Frijia embo, Pamfilia embo, Krit embo, Arabia embo, a Egypt embori. Namondeda mendeni Libya dodo fuseri. (Libya resera emo, reighi Sairin dengesida irira.) Mendeni mo, Rome ghedo fuseri. Mendeni mo, Jusi embo bekári, a mendeni ne, Jusi embo da gitofuri. (Gitofu resena emo, nenda kiki dodo, Jusi embokena sembudo Jusi embo da ambo jimbi useri.) Avata namonde isambu, nunda oro oro ainda geka ava Galilee emboimi sero niningerera. Emo, God rea etiri mindafugo sirorusira ava, Galilee embo nange kasama edo sero niningereri?” aminge siseri. \v 12-13 Dudukughe bune jaredo, tofo tofo se nininguseri, “Emo rejori?” mendeni aminge siseri. Avata mendeni ne dere jise siseri, “Iesu da dorevare ne uvu fakara mindido aito sembae fugutuse, beka soesa resera,” aminge siseri. \s1 2:14-42 Peter Vironu Sisira. \p \v 14 Se niningero, Peter eredo ambo jimbi 11 ainde dabade isambu 12 ava fefetuseri. Fetedo, Peter nu, evetu genembo totorugusera aikena, beka teriago vironu sisira, “Jerusalem embo a nanda natofo Jusi embo, ne isambu ategi beká ava erena. Nemokena geka evia sari dae erena, ningivu! \v 15 Nanda geka evia ningi gogoghombevu! Oroko 9 koroko etira. Sifoghae, 9 koroko avavaga mo, jo uvu fakara mindari da sifo iraeri. Ava sedo, namane jo uvu fakara mindido, aito sembae fugaeri. Ne ava jo kotae areva! \v 16 Ne rea niningereva emo, God da feroveta javo Joel, nu anakora isagha osa sedo gembiri irira. Nu eminge sisira, \p \v 17 ‘God eminge resira, namokena, \q1 “Na, nanda Asisi mutono evetu genembo isambukena vose asugarira. \q1 Asugedo irari, na nenda sasingukena nanda geka afigaono, nene isagha sarera. \q1 Nenda vide jamena mo, diti mokoi garera, a nenda embabako mo, aturu arera. \q1 \v 18 Nanda saramana kakato, evevetu a gegenembokena, nanda Asisi mutono vose asugari, nanda geka afigaono, sifo aminda nene isagha sarera. \q1 \v 19 Aminguse, nane aono tano utuda a endada sirorari gido, evetu genembo isambu dudukugharera. \q1 Aono, ororo, avaraka buburaghae, a imbosi gumba teriago siroredo, \v 20 iji ambarira, \q1 a inua kau ororo da kaugo ava sirorari, ainda amboda, nanda Sifo mindafu usasaghae furarira. \q1 \v 21 Mave sifo aminda, nandae javono gatise kori sarira amo, nu jebuga tambarira,” ’ \m God aminge setiri Joel gefusira. \v 22 Ava sedo, nanda geka evia ningivu! God setiri Nasareth embo, mandi javo Iesu, God da saramana ari dae sedo, fira sirorusira. Genembo amo, God sonembeari ari mendeni mendeni eari gido, evetu genembo dudukughedo ghuseri, ‘Eraira emo, God da fakinaimi eraira,’ aminge kotedo ghuseri. Amo, jo reighi eninda siroraeri, nu eminda sirorusira. Ava sedo, ne ava gido kasama aetevu. \v 23 Avori, God nu Iesu, ambare dae sedo, dirigetiri endada fusira. Ava sedo, ne Iesu ava sandi budo, gegenembo ekoko aikena mutovo arafa daoro ambarira amo, God nu anakora kasama edo, ‘Avori,’ sisira. \v 24 ‘Avori,’ sise, nu setiri ne amingusevu. Avata ainda amboda, God nune setiri Iesu ambarida ghe jebugedo erorusira. God setiri ambari da mema dadabusira. Iesu nu fakina kato ava sedo, ambari da fakina aimi nu jo buregae usira, nu jebugedo erorusira. \v 25 David barago Iesu dae sedo, eminge gefusira: \q1 ‘Na Bajari sifo ghousa giraena. Nu, namo sonembari dae sedo, nanda ungo gimandukena, fetirá gheraira. \q1 \v 26 Ava sedo, na ivuga beká ava erena. Nanda bekaimi nundae sakai seraena. \q1 Na genembo ava sedo, na ambarena. Avata Bajari tumonduse, ambari dae oju jo ae eraena. \q1 \v 27 Ainda susu mo: Bajari, ni nanda asisi kotise, na ambari da vasa aminda jo doyae aresa. \q1 Erama nanda tamo beteure dae sedo, ni saso na jebugarena. Na nimoá kakara eraena aindae sedo, ni amingaresa. \q1 \v 28 Na nange nangedo jebugarena ava, ijugeteso geni. A na ninda dombuda evovodae ivuga use irarena,’ \m ava David Iesu dae sisira. \p \v 29 “Avori, nanda nano namendi, ningivu! Namondeda abua David da kiki isagha sarena. Nu ambiri bu furugetero, nunda ofofo eminda irira. \v 30 Avata nu jo ambae iriri, God ira numokena beka gagojuse sisira, ‘Ninda imemesiri da mandi eni saono, kotofuko nimongo ava arira,’ aminge sisira. \v 31 David nu God da feroveta eniri. Ava sedo, God rejo sisira amo, tumondusira. God rea amboda arira ava kasama usira. Ágido God nange nange sari, Keriso ambarida ghe jebuge erarira, aindae geka evia sisira: \q1 ‘God nunda asisi jo ambari vasa aminda doyari irae arira. Nunda tamo jo betae arira,’ \m aminge sisira. \v 32 Geka emo Iesu dae sisira. Amo, God nune setiri, Iesu ambarida ghe jebuge eretiri, namane gosuseri. \v 33 Gero ainda amboda, Numamo God numoá budo, nunda ungo gimandukena fitido, Asisi Kakara anakora mutari sisira ava sedo, numokena futusira. Mutiri, Iesu nu Asisi Kakara ava budo, namanekena mutiri oroko eminda vosedo irira. Ne nunda fakina ava gido a ningido dudukughetevu. \p \v 34-35 Geka eni mo: ne kasama ereva, David nu jo utuda viti yaeri. Ava sedo, nu mavedae geka emo sisi? \p ‘Bajari God nanda Bajarikena sisira, \q1 “Fu, eminda! Nanda ungo gimandukena anumbiraso, ninda fakina gaoro dae sedo, \q1 ninda gitofu de bundedo budo foama, ninda ata duruda fitono fafasaore!” ’ \m Geka amo, David nu Iesu dae sisira. \v 36 Ava sedo, ningi gogoghombevu! Ne Israel embo ava sedo, kasama aovo dae resena. Iesu setena emo, nene budo arafa dorusevu. Genembo daba ava, God setiri nu kotofuko edo, namondeda sonembadae sedo irira. Numo Keriso ri!” \v 37 Peter aminge setiri, evetu genembo ningido, oju e bune jaredo, ne Peter kotugo Iesu da ambo jimbi mendeni aikena ategi useri, “Namanenda nano namendi, ne erekoteva, namane nange aeteri?” \v 38-39 Aminge setero Peter sisira, “God nemo sonembari dae sedo, beka gagojusira. Avata jo nesuka nemova nembo sonembae arira. Nenda imemesiri a oro mendeni mendeni ava, God aghi edo sonembarira. Ava sedo, ne isasambu nenda ari ekoko dodo, furovo namane ne Iesu da javoda bafataito arera. Amingareva amo, God nenda ari ekoko kote dodo, Asisi Kakara mutari vose nemokena asugarira” \v 40 Aminge setiri dadabetiri, geka mendeni mendeni sise, eminge sisira, “God ari ekoko embo amo dari ambarera. Ava sedo, ari ekoko dodo fuvu!” \p \v 41 Aminge setiri, evetu genembo mendeni mendeni ivugaghae ningido, fera buvero bafataito etero, ne Iesu da natofo useri. Amo, evetu genembo 3,000 ava useri. \v 42 Edo, ne Iesu da ambo jimbi rea ijugusera ava ningido, nunda ambo jimbide dabade dombu dabako use, dabade bayau rise,\f 42 \fr 2:42 \ft Namonde erekotera, Iesu da dorevare ne bayau mindido ghusera ainda amboda, Iesu da ambari kotise, tamo a ororo kakara ava budo ghuseri tano.\f* banungedo ghuseri. \s1 2:43-47 Iesu Da Dorevare, Nenda Irari Kau Eminguse Irá Ghedo Ghuseri. \p \v 43 Aminguse, Iesu da ambo jimbi seoro, kae evetu genembo jejebugedo ghuseri, sukaru evetu genembo da jokáda ghe foa buvudo ghuseri, a ari mendeni mendeni edo ghuseri. Urureoro, evetu genembo gido beka dadabeari oju ghamo edo ghuseri. \v 44 Aminguse, Iesu da natofo dombu dabako use, nenda roera nano namendikena soro edo ghuseri. \v 45 Amo, nenda enda a nenda gugua budo oriro edo ainda moniá budo, nenda mendeni da irari a nenda mema ava gosuse, aminda soro edo ghuseri. \v 46 Ne sifo ava inono God da Kambo+ aminda dombu dabako edo banungeoro dadabeari, taraghe kamboda yama, dabade anumbedo bayau mindido ghuseri. Dabade anumbirise, ivugaghae nenda bayau soro vesa edo ghuseri. \v 47 Aminguse, ne God dae sakai seoro, evetu genembo isambu, Iesu da natofo dubo budo ghuseri. Amingurureoro, Bajari seari evetu genembo mendeni foama, Iesu tumonduse nunda natofo edo ghuseri. \c 3 \s1 3:1-10 Peter John Ghae Setero Genembo Daguna Jebugusira. \p \v 1 Sifo eni, Peter nengae John ghae banungari da iji, ungobughae 3 koroko iri, God da Kambo+ aminda iseri. \v 2 Era, aminda buvudo, guro beka eni ainda javo jijighusera amo, ‘Garigo’ aminda teteruse, genembo eni anumbiriri gosuseri. Genembo resena emo, nu taká daguna ava sirorusira. Sifo ava inono, gegenembo mendeniimi genembo daguna amo budo foa, guro beka aminda fitido ghuseri. Amingeoro, evetu genembo God da Kamboda+ foa terari dae urureoro gido, genemboá nu nemokena monidae benunu sedo ghusira. \v 3 Peter nengae John ghae teterero gido, ne moni mutoro bari dae sedo benunu sisira. \v 4 Setiri, numoá gosuseri. Aminguse, Peter sisira, “Fainghe namane gi!” setiri, \v 5 nu, ne moni mutariá sedo, fainghe nemoá gosusira. \v 6 Etiri, Peter sisira, “Na moni tefori. Avata namokena rejo irira ava, mutarena. Amo eviri. Nasareth embo, Iesu Keriso da javoda resena: ‘Eredo, fete yasi!’” aminge sise, \v 7 ungo gimanduda jighiri erorusira. Eroriri, nunda ata umbukena fakina firi budo, \v 8 jaunghe eredo atai fetedo deinghusira. Jaunghe ya foa ghuse, God dae sakai sise, nemonde era God da Kamboda+ teteruseri. \v 9 Teretero, evetu genembo digari ne, genemboá joká aminda deinghe ya foa ghuse God dae sakai siri gosuseri. \v 10 Rea sirorusira ava gido, dudukughedo siseri, “O eregoseva? Omo nu, genembo daguna guro ‘Garigo’ ainda békada anumbirá gheraira avori.” \s1 3:11-26 Peter God Da Kambo+ Aminda Vironu Sisira. \p \v 11 Etero, genembo aimi Peter John ghae da ungoda budo fetiriri gido, evetu genembo dudukughedo sumbu era, Solomon da vasa God da Kambo+ joká aminda, tere fefetuseri. \v 12 Tere fetetero Peter fuge gido, nemokena sisira, “Nanda nano namendi, namonde isambu Israel embori; ava sedo, God da Geka ningi kasama eraera. Ava sedo, erá dudukugheove! Redae erebunevu? Namane jo saoro mave eni, jo jebugedo deinghae arira. Namane jo inono iraeri, jo God amingo iraeri. \v 13 God, namondeda abuamane Abraham, Isaac, nemonde Jacob de dabade tumondedo ghusera amo, nu God bekári. God nu, Iesu nunda mandi beká ava ijuguse, nune setiri genembo daguna emo jebugetira. Iesu resena emo, nene imboe edo nu sandi bundedo, Rome embokena mutevo, Rome embo da kotofu eni javo Pilate, nu Iesu koto edo doyari buvare dae sisira. Sisira avata, ne Pilate da dombuda Iesu ighagha usevu. \v 14-15 Iesu resena emo, nu genembo evevago a kakara bekári. Avata nemo, Iesu ighagha use, genembo eni Iesu da vasa budo, diburada ghe foa buvare dae, Pilate kena benunu sisevu. Genembo dotevo buvurutusira amo, nu genembo eni detiri ambududurusira. Nene genembo eko aindae benunu setevo, Pilate setiri genembo amo, diburada ghedo fira buvurutusira. O Iesu mo, ne budo eva arafa detevo ambududurusira. Ne genembo eko aindae benunu sise, namondeda jebuga mutari kato amo, detevo ambududurusira. Ambududurusira avata, God setiri nu ambarida ghe jebuge eretiri namane gosuseri. \v 16 Namane Iesu da javoda setero, genembo daguna eregoseva emo, nu Iesu da fakina aimi jebugetira. Iesu tumonduse nunda javoda setero, genembo emo nenda dombuda jebugetira. \v 17-18 Avori, nanda nano namendi! God anakora seari nunda feroveta isambu eminge sedo ghuseri, ‘God namondeda ari ekoko kote doyari dae sedo, nu genembo eni dirigari furarira. Genembo amo evetu genemboimi daoro ambarira,’ aminge sedo ghusera ava, nange beká aetira aindae kotise, God setiri, nenda bunariimi kokotofude dabade tatedo, setevo Iesu ambududurusira. Avata na kasama erena: ne bunise amingusevu. \p \v 19-20 “Ava sedo, na eminge resena: nenda ari ekoko vujegedo dovu! Nenda ari ekoko kote doyare dae kotareva amo, dubo jovereghedo God tumondevu! Amingareva amo, God sari nunda sonemba nenda asisikena furarira, a Iesu sekago nemokena furarira. Iesu resena emo, genembo God anakora gategusira, aindae resena. \v 21 God anakora Iesu dae sise, geka eminge setiri nunda feroveta gefuseri: \q1 ‘Utuda irari, God Afa enda a utu isambu seka ari dadabari gido, nu sekago jovereghe furarira,’ \m aminge gefuseri. \v 22 A Moses barago eminge gefusira, \q1 ‘Namondeda Bajari God, numo amboda feroveta eni, namoá avavaga dirigari foa, \q1 namondeda natofo jokáda sirorarira. Nu rea sarira ava, ningi gogoghombareva! \q1 \v 23 Mave nunda geka jo ningae arira amo, God genemboá budo ajagha fitido, dari ambarira,’ \m Moses aminge gefusira. \v 24 A God da feroveta Samuel tano ghedo fira orokoé tano, ne God da Geka ava ningi kasama edo, sifo oroko eminda rea sirorerira aindae gefuseri. \v 25 God beka gagojuse, rea nunda ferovetakena setiri gefusera amo, jo abuamane kikiako nendae sedo saeri, namonde isambudae sisira. God nu anakora namondeda abua Abraham kena beka gagojuse rea sisira amo, eviri: \q1 ‘Ninda imemesiri sirorarera ainda javoda, natofo nunda oro oro endada irera ava, isasambu nane esimbugarena,’ \m aminge setiri gido, \v 26 sifo fira buviri, God nunda Aghi Kato dirigetiri fusira. Namonde Abraham da imemesiri gido, nunda mandi Iesu dirigetiri giti namondekena fusira. Eminda fusira amo, namondeda ari ekoko vujegedo doyoro dae sedo fusira. God aminguse, namonde giti esimbugusira.” \c 4 \s1 4:1-22 Kaniseremane Fera, Peter Nengae John Ghae Koto Useri. \p \v 1 Peter nengae John ghae evetu genembokena geka sero, God da fristi+, Sadusi embo+ mendeni, a God da Kambo+ kaifa kakato da giti jigharide, dabade fera buvurutuseri. \v 2 Iesu ambarida ghe jebuge erorusira ava sedo, God amboda sari evetu genembo ambarida ghe jebuge erarera, ainda geka ava, Peter nengae John ghae ijugero ningido, giti jighariá ne imboe useri. \v 3 Imboe edo, ne eredo, Peter nengae John ghae sandi budo era diburada fitero aminda aviseri, tumba jisira, ava sedo. \v 4 Aminguseri, avata evetu genembo digari ne, Peter nengae John ghae da geka, ningido tumonduseri. Gegenembo tumonduse Iesu da natofo usera amo, isambu 5,000 ri. A evevetu sasingude jo tegae useri. \p \v 5 Sifo atetiri, Jusi embo da kokotofu, evetu genembo da babojegari, a Moses da Geka ijuga kakatode+ dabade fera, Jerusalem aminda totoruguseri. \v 6 God da fristi+ da giti jighari javo Annas nengae Caiaphas ghae, John, Alexander a giti jighari da nano namendi mendeni barago, aminda totoruguseri. \v 7 Totorugedo, ne Iesu da ambo jimbi budo fera soroda fitero fetetero ategi useri, “Ne mave da fakinaimi, a mave da javoda setevo, genembo daguna omo jebugumuta?” \v 8 Aminge ategi etero, Asisi Kakara aimi Peter sonembiri dubo kotedo sisira, “Kokotofu isambu ojeva totorugetevu, aindae aiyakoe resena. Dengoro javuruvu, geka sari dae erena. \v 9 Genembo daguna nange nange jebugumutara aindae, ategi ereva, ai? \v 10 Kasama aovo dae sedo, na nemokena a Israel embo isasambukena isagha sari dae erena. Nasareth embo Iesu mo God dirigetiri fusira, ainda fakina a nunda javoda, namane setero nu jebugumuta. Iesu resena emo, nene budo arafa detevo ambiri ainda amboda, God setiri ambarida ghe jebugedo erorusira. \v 11 Iesu nange nange ighagha aovo ambari, nunda bino mindafu ari namonde nunda duro gaetera ava, God anakora kasiaimi setiri eminge gefuseri: \q1 ‘Ghamana eni, kambo itari kakatoi imboe edo fugutusera ava Bajari nune budo, \q1 tutumbidae sedo fiti simbugedo, aminda tuturo edo nunda kambo itari dae erira.’ \m \v 12 God nu namonde da ari ekoko kote doyari dae sedo, Iesu mutiri fusira. Ava sedo, namonde jebuga bari sarera amo, namonde Iesu nusuka numoá tumondarera. Jebuga bari da emboro eni tefori,” Peter geka aminge setiri dadabusira. \p \v 13 John nengae Peter ghae ne faiya usera avata, ghousa jo gembaeri, a nengae natofodae jo oju ae usera ava, gegenembo totorugusera aimi gido dudukughuseri. Dudukughedo, kasama useri, “Peter John ghae Iesu de dabade deinghuse, fakina numokena ruruseri.” \v 14 A kotugo, genembo daguna jebugusira amo, nu aminda fetiriri gido beka dadabuseri. \v 15 Amingedo, ne setero, Iesu da ambo jimbi etotoá era ajagha fetetero, ne tofo tofo se nininguseri, \v 16 “Namonde nange areri? Evetu genembo isambu Jerusalem eminda, genembo jebugumutara ava, ningi kasama eteri. Ava sedo, jo namonde ighagha ari da kaugo iraeri. \v 17 Avata erama natofo isambu ningeore dae sise, namonde ne bureguse, erama Iesu da javoda geka eni seore dae sarera,” aminge setero dadabetiri, \v 18 ne kori setero ambo jimbi etoto naká budo fera teteruseri. Teretero ne bureguse siseri, erama Iesu da javoda geka eni ijuguse seore dae siseri. \v 19-20 Setero, Peter nengae John ghae eredo mino siseri, “Kasama evu! God da dombuda, eveva mo, namane nenda geka ningaeteri ai, God da geka ningaeteri? Namane God da Geka ningido, rea niningusera a gosusera ava ijugarera,” aminge siseri. \v 21 Kaniseremane totorugusera amo, isambu ambo jimbi etoto aikena sekago ghoghora eko beká siseri, avata ne jo daeri, ne dirigetero iseri. Ainda beká mo: natofo ne genembo daguna ava jebugedo deinghiri gido, God dae sakai siseri. Ava sedo, kokotofu ne oju edo, Peter nengae John ghae jo dae useri, ne taká dirigetero iseri. \v 22 Genembo amo daguna siroredo irise, nunda ghaeko isambu 40 dadabetiri ainda amboda jebugusira. \s1 4:23-31 Iesu Da Dorevare Ne God Kena Fakina Bari Dae Sedo Banunguseri. \p \v 23 Peter nengae John ghae, kaniseremane dodo Iesu da dorevarekena iseri. Era buvudo, fristi+ da kokotofu a evetu genembo da babojegaride dabade, rea sisera ava, osa siseri. \v 24 Setero ningido, ne isasambu dabade edo God kena banunguse siseri, “Bajari, nine seteso, utu, enda, eva, a roera isasambu sirorusira. \v 25 Ni Asisi Kakara da fakina aimi seteso, namanenda abua David, ninda saramana kato, eminge gefusira: \q1 ‘Gitofu nunda oro oro janje ekoko edo, kau nange nangedo God kena isoro aetera ava \q1 kotise, manaka garuseri. Avata ne jo aoro inono aeri. \q1 \v 26 Enda da babojegari aimi totorugedo, Bajari a nunda Mandi dirigetiri fusira, aikena isoro ari dae sedo simbuguseri,’ \m aminge sisira. \v 27 A nu beká sisira. Kini Herod nengae Rome embo da kotofu eni javo Pontius Pilate, nengae dabade tatedo fera, Jerusalem eminda oro oro mendeni nemonde Israel embode dabade totorugedo, manaka garuseri. Ninda Saramana Kato Kakara Iesu dirigeteso fusira, aikena isoro ari dae sedo, manaka garuseri. \v 28 Ninda fakina a ujuimi rea sisesa ava, ne nimokena isoro use amingero, beká sirorusira. \v 29 Kotugo oroko, Bajari, nene daba aimi namane katiyavara eteri. Geka setera ava kotise, namane sonembururaso, fakina use aindae, jo oju ae arera. Aminguse, tumo fainghedo, ninda Bino a ninda geka ava, vironu sise irarera! \v 30 Ninda ungo siregedo sonembururaso, namane siruroro evetu genembo jebugedo ghaore, o tano dombu eni dombu eni ninda Saramana Kato Kakara, Iesu da javoda ururoro, evetu genembo gido dudukughedo ghaore!” \v 31 Aminge banungetero dadabetiri, vasa totorugusera aminda, enda daradaraghiri Asisi Kakara nemokena vose asugetiri, dubo kotedo eghovo fakara etiri, tumo fainghedo God da Bino ava vironu sedo ghuseri. \s1 4:32-37 Iesu Da Natofo Dubo Dabako Useri. \p \v 32 Evetu genembo Iesu tumondusera aimi, dubo dabako a kotari dabako edo ghuseri. Jo mave guguadae ghamo bae edo ghuseri. Ne gugua isambu budo, tofo tofo soro edo ghuseri. \v 33 Aminguse, Iesu da ambo jimbi isambu 12 aimi, Iesu ambarida ghedo jebuge erorusira ainda bino ava osa sedo ghuseri. Fakina use seoro, God ne isambu esimbuge gogoghombedo ghusira. \v 34-35 Ne isambu uvu bayau inonori. Evetu genembo susu iti fafode, nenda kambo a nenda enda ai budo oriro edo, moni budo Iesu da ambo jimbi 12 aikena mutudo ghuseri. Eoro, ne moni budo evetu genembo da irari a mema ava gosuse a kotise, aminda soro edo ghuseri. \v 36-37 Amingero, butu Cyprus embo genembo eni javo Joseph, nunda oro javo Levi, ai irei. Nune eredo nunda vare oriro edo, moni budo ambo jimbikena futusira. Ambo jimbi ne nunda javo seka Barnabas jijighuseri. Ainda tuka mo: ‘Dubo Jama Mutari Katori.’ \c 5 \s1 5:1-11 Ananias Noaroghae Da Kikiri. \p \v 1-2 Aminguse, genembo javo Ananias, noaro Sapphira ghae eredo, nenda enda eni ava bu oriro edo moni ruruseri. Budo, jo isambu mutaeri. Ne mendeni jighi fefetuseri. A mendeni mo, Ananias bu fira ambo jimbikena futuse sisira, “Enda da mino evakori.” \v 3 Aminge setiri, Peter eredo numokena sisira, “Ananias, Satan deretiri, ni nunda geka niningeresa. Ni redae nunda geka nininguse, Asisi Kakarakena gungubo resesi? \v 4 Ni enda ombesa da moni mendeni mo jighi fetetesi. Enda tofo nindari. Ava sedo, ninda enda bu oriro edo moni isasambu baetesa, a nu avori. Amo ninda moniri. Avata ni redae mino beká mo jungedo, gungubo resesi? Amingeresa amo, jo namane kikiako namanekena gungubo saeri. Ni God da dombuda barago gungubo resesa.” \v 5-6 Aminge setiri, Ananias nu Peter da geka ava niningiri, God nu detiri dudo ambududurusira. Amingetiri, gigimasa teredo nunda tamo doghe fumbudo era furuguseri. Avori, evetu genembo digari nunda bino ava ningido oju beká ava useri. \p \v 7-8 Furugetero dadabetiri, jo ghousa irae ainda amboda, Ananias noaro fira teterusira. Rea sirorusira ava bunise, fira teretiri, Peter eredo moni budo ijuguse, numokena ategi usira, “Nivughae enda oriro eteva da mino mo evakori, ai?” aminge setiri, Sapphira “Avakorasi!” sisira. \v 9 Setiri, Peter sisira, “Ne nivughae redae God da Asisi dedererevu? Ningi! Gigimasa nivu budo aera furugetera amo, buvari dae erera. Nimbarago fumbu ya furugarera,” aminge setiri, \v 10 nu niningiri, God setiri dudo ambududurusira. Etiri, gigimasa fera teredo, Sapphira ambududurusira ava gido, fumbudo era nuvu da dengesida furuguseri. \v 11 Iesu da dorevare a evetu genembo mendeninde dabade bino ava ningido, oju beká ava useri. \s1 5:12-16 Tano Eoro Evetu Genembo Ne Jo Gae Iriara Ava, Nenda Gitida Siroreari Gido Ghuseri. \p \v 12 Sifo aminda, Iesu da ambo jimbi 12 aimi, tano dombu eni dombu eni eoro siroredo ghusira. Siroreari, evetu genembo ne jo gae iriara ava, nenda gitida siroreari gido, bunise dudukughedo ghuseri. A kotugo, Iesu da dorevare ya Solomon da vasa aminda totorugedo ghuseri, God da Kambo+ jokáda. \v 13 Evetu genembo digari Iesu da dorevaredae sakai sedo ghuseri. Avata Ananias da bino ningido, ne oju use jo ya Iesu da dorevare ainde dabade tatae edo ghuseri. \v 14 Jo tefo tefo ya nemonde tatae edo ghuseri. Avata God nune seari, evetu genembo sifo ghousa evia, Iesu tumonduse foa nunda natofo digarigo edo ghuseri. \v 15 Eoro ava gido, evetu genembo mendeni ne eredo, kae evetu genembo ava budo, foa emboro tinguda ghaito dudo fiteoro fafasedo ghuseri. Ne eminge kotedo ghuseri, “Peter foa darigedo irurari, nunda dangioimi jarigarira amo, ne jejebugarera,” ava kotise edo ghuseri. \v 16 Evetu genembo digari, nenda reighi reighi aminda, nenda kokomana kae budo iritiriara, a mendeni sukarui asugetero iritiriara ava, tige foa Jerusalem aminda buvudo ghuseri. Amingurureoro, Iesu da ambo jimbiimi seoro ne isambu jejebugedo ghuseri. \s1 5:17-42 Kaniseremane Janje Ekoko Edo, Iesu Da Ambo Jimbi Sekago Koto Useri. \p \v 17-18 Iesu da natofo amingero gido, fristi+ da giti jighari nunda kokomana, Sadusi embo+ ainde dabade, bino ava ningido aji sise, Iesu da ambo jimbikena janje ekoko useri. Edo, manaka garuse kaifa kakato mendeni dirigetero era, Iesu da ambo jimbi sandido budo era diburada fifituseri. \v 19 Fitero, God nunda aneya eni dirigetiri ira, dibura da guro afigedo, ne unumbe budo fera isaghada buvurutuseri. \v 20 Buvudo, isaghada fetedo, aneyaimi sisira, “Ne yasivu! God da Kambo+ aminda tere fetedo, evetu genembo nemokena totorugarera, aikena jebuga seka da bino ava sirurovo ningore!” aminge setiri, \v 21 ne aneya da geka ningido, sifoghae beká era, God da Kambo+ jokáda tere fetedo ijuguseri. \p Amingero, fristi+ da giti jighari, nunda kokomanade dabade, aghi etero Jusi embo da babojegari isambu fera dabade anumbuseri. Fera anumbedo, Iesu da ambo jimbi unumbe bu furoro dae sedo, aghi mutero jovereghedo dibura kamboda iseri. \v 22 Era teredo, nunda ambo jimbi aminda tava e jaredo, jovereghe fera buvudo kaniseremanekena siseri, \v 23 “Namane aera buvera amo, dibura da guro gajetero iriri geri. Kotugo kaifa kakato guro beka aminda fetirero geri. Nene guro afigetero teretera avata, Iesu da ambo jimbi jo aminda iroro tambaeri.” \p \v 24 Aminge setero ningido, God da Kambo+ kaifa kakato da giti jighari, nemonde fristi+ da kokotofude dabade, dudukughedo siseri, “Nange resevu?” \v 25 Aminge se niningero, genembo eniimi teredo sisira, “Atá, ne ningivu! Gegenembo sife diburada gagojava amo, ne nangetirai God da Kambo+ jokáda fetedo evetu genembokena vironu reseri!” \v 26 Aminge setiri, kaifa kakato da giti jighariimi eredo, nunda natofo mendeni budo era, Iesu da ambo jimbi sandido, sainghiako budo fuseri. Ainda tuka mo, erama evetu genembo nemo ghamana ai deore dae sedo, oju useri. \v 27 Fera teredo, Iesu da ambo jimbi setero kaniseremane da dombuda fetetero, fristi+ da giti jighari nemokena dumoghae sisira, \v 28 “Namane, erama Iesu da javoda ijugeove dae siseri. Avata nene sevo, evetu genembo isambu Jerusalem eminda geka evia niningerera: \q1 ‘Iesu ambududurusira da susu mo, namaneri,’ \m aminge reseva amo, bekári? Sevu ningore!” \p \v 29-30 Aminge setiri, Peter ambo jimbide dabade siseri, “Namane nenda geka jo ningae arera. God da Geka ava ningarera. Ne Iesu arafa doruseva avata, God namondeda abuamane tumondedo ghusera aimi, nune Iesu jighiri ambarida ghe jebuge erorusira. \v 31 Etiri, God nu Iesu budo, evetu genembo kaifa use jebuga mutare dae sedo, nunda ungo gimandukena fifitusira. Aminguse, God nenda ari ekoko vujegaoro kote doyare dae sedo, Israel embodae emboro afigusira. \v 32 God amingusira ainda bino ava osa sise ijugeraera. God da Asisi Kakara barago, kau daba aminga ava, evetu genembo da janje jokáda saramana eari, Iesu da Bino ava isagha eraira. Asisi Kakara resena emo, mave God da Geka ningido, nunda uju ava eraira aikena muturaira.” \p \v 33 Aminge setero ningido, babojegari totorugusera amo, ne dubo eko beká ava useri. Amingedo, Iesu da ambo jimbi daoro amboro dae siseri. \v 34 Aminge sedo, Moses da Geka kaifa kato a ijuga kato+ eni javo Gamaliel, dengoro indari dae sedo, erorusira. Gamaliel resena emo, evetu genembo isambu tumonduse kakara edo ghuseri. Aimi eredo, Iesu da ambo jimbi bu ya vasa eninda fitoro dae setiri, bu vasa eninda fitero gido, nu eminge sisira, \v 35 “Nanda nano namendi Israel embo, na geka evia itako sari dae erena. Namonde isambu kote gogoghombarera. Ne jo totoi daoro ambae arera. \v 36 Sifo eninda, genembo eni javo Theudas, nune kotofuko ari dae sedo aghi etiri, gegenembo 400 fera nunda ambo jimbi useri. Etero, gavana eredo Theudas detiri ambiri, nunda ambo jimbi oju sumbu taraghuseri. \v 37 Etero dadabetiri, javo tegari a gembari da sifo fira buviri aminda, Galilee embo eni javo Judas, nu aghi etiri, evetu genembo mendeni ningido fera, nunda ambo jimbi useri. Kotugo kau daba aminga ava, gavana eredo Judas detiri ambiri, nunda ambo jimbi oju sumbu taraghuseri. \v 38 Avori, na eminge resena: namonde gegenembo sandudumutara ava, jo bu daoro ambae arera. Nenda kotariimi o nenda fakinaimi saramana arera amota, rejo eni o beká eni, jo sirorae arira. \v 39 O God da fakina aimi saramana arera amo, jo namonde buregaoro inono ae arira. Erá namonde tefo, God kena osogo eore dae sise resena!” aminge setiri, babojegari totorugusera amo, ne ava ningido tumonduseri. \v 40 Tumonduse, aghi mutero era Iesu da ambo jimbi budo fera teretero, ne ambíimi doruseri. Detero ainda amboda, babojegari nemokena siseri, “Erama Iesu da javoda, geka rejo eni seove!” aminge sedo, ne dotero iseri. \p \v 41 Era, kaniseremane da kambo dodo, ivugaghae era buvurutuseri. Ivuga usera da beká mo: God nenda tumondari mindafu gido sisira, “Na eregosena, nenda tumondari isambu inonori.” Ava sedo, nunda ungo ava sokinembetiri, ne Iesu da javoda, mema tafuse meka gosuseri. \v 42 Edo, ne sifo ava inono God da Kambo+ aminda a natofo da kambo aminda, God nu nange namondeda ari ekoko kote doyari dae sedo, Iesu dirigetiri fusira, ava ijuguse vironu sedo ghuseri. \c 6 \s1 6:1-7 Iesu Da Ambo Jimbi, Nemo Sonembaoro Dae Sedo, Evetu Genembo Mendeni Gateguseri. \p \v 1 Ainda amboda, Iesu da natofo digarigo use, tuturo edo to tofo tofo beisiga useri. Israel embo mendeni Israel aminda siroredo nenda gekaimi sedo ghusera, a Israel embo mendeni Greek gekaimi sedo ghusera, nemonde dabade beisiga useri. Mendeni Greek gekai sedo ghusera amo, ne eminge siseri, “Bajari da ambo jimbi namondeda moni soro use, namanenda roririkena itako muturaera. O nenda roririkena mo, teriago muturaera,” aminge setero, \v 2 Iesu da ambo jimbi 12 aimi aghi etero, Iesu da natofo isambu totoruguseri. Totorugetero, siseri, “Namane God da Geka ava vironu sari dodo, sifo ghousa evia tefo moni vanembo soro use irarera amo, jo eveva iraeri. \v 3 Avori, namondeda nano namendi, emingareva! Gegenembo isambu 7 ava gategareva. Gegenembo resera emo, Asisi Kakara ai asugetiri dubo kotise iroro natofo gi kasama eraeva avavaga, gategaovo moni nene soro edo gharera. \v 4 Namane moni soro ari da saramana ava, nemokena mutoro nene ururoro, namane sifo ghousa evia, banunguse vironu sedo gharera.” \p \v 5 Aminge setero, natofo ava ningido ivuga useri. Ivuga edo, giti genembo javo Stephen ava gateguseri. God setiri Asisi Kakara numokena vosetiri dubo kotise ireira, ava gateguseri. A gegenembo mendeni barago, nenda javo Philip, Prochorus, Nicanor, Timon, a Parmenas, nemoá ava gateguseri. A genembo eni mo, Antiok embo javo Nicolaus, amo nunda kiki dodo Jusi embokena sefusira, ábarago gateguseri. \v 6 Gategusera ava budo fera, Iesu da ambo jimbikena ijugetero, Iesu da ambo jimbi, gegenembo gategusera aindae banunguse, ungo jiroda fifituseri. \v 7 Sifo aminda, evetu genembo God da Geka niningudo refuara, Iesu da natofo digarigo Jerusalem aminda sirorusira. A kotugo, fristi+ mendeni barago Iesu tumonduseri. \s1 6:8-15 Stephen Koto Ari Dae Sedo Sanduduseri. \p \v 8 Stephen gategusera amo, God nu esimbugedo fakina mutiri rurusira. Budo, nu ari fakina a tano mendeni mendeni eari, evetu genembo ne jo gae iriara ava, nenda gitida siroreari gido ghuseri. \v 9 Ava gido, evetu genembo mendeni ne Stephen de beisiga useri. Evetugenembo resena emo, Jusi embori. Ne Sairin a Alexandria aminda babojegarii bero sabua edo iriara ava dotero fera, Jerusalem aminda iriari. Irise, nenda dengoro indari kambo+ itido, javo ‘Evetu Genembo Babojegari Iraede’\f 9 \fr 6:9 \ft Jusi embo mendeni, giti evetu genembo mendeniimi ombero, ainda tofo edo iriari. Avori, ne moni tambudo nenda babojegarikena mutero bu gido, ‘avori’ setero, ne babojegari dodo, totofo nenda uju ava edo ghuseri. Jusi embo amo nenda irari manai kotise, dengoro indari kambo nenda moniimi itido, javo \+bd ‘Evetu Genembo Babojegari Iraede’\+bd* \f* ava jijighuseri. Dengoro indari kambo+ resena, ainda natofo mendeni a Jusi embo mendeni Frovensi Silisia a Frovensi Asia ghedo fera iriara amo, nemonde dabade tatedo, Stephen de besiga useri. \v 10 Besiga ero, Asisi Kakara kotari a geka evevago beká ava Stephen kena mutiri budo, geka setiri evetu genembo ningido, beka dadabuseri. \v 11 Bunedo, Stephen da geka imboe edo aito use, gegenembo mendenikena moni mutero budo era, aji sise, Stephen nu Moses da Geka a God da Geka ava doyoro dae sariá gungubo siseri. \v 12 Aminge gungubo sedo, evetu genembo, babojegari, a Moses da Geka ijuga kakato,+ da ghamo ava deretero erorusira. Amingedo, era Stephen sandido, Jusi embo da kaniseremanekena koto ari dae sedo budo iseri. \v 13 Era buvudo, gegenembo mendeni saoro, foa nemo sonembedo gungubo saoro dae sedo, aghi mutero iseri. Era setero fera teteruseri. Teredo, ne dederuse gungubo eminge siseri, “Stephen sifo ghousa evia, God da Kambo+ kakara ava doyoro dae seraira, a kotugo Moses da Geka barago, doyoro dae seraira.” \v 14 Stephen nu eminge sisira, ‘Iesu Nasareth embo aimi foa, God da Kambo+ de bejedo, a Moses kiki rejo futusira a ari rejo ijugusira, ava nune sari dadabarira,’ Stephen aminge sari ne ningariá siseri. Amo, ne gungubo siseri. \v 15 Sedo, gegenembo totorugusera aimi, Stephen gosusera amo, nunda dombu aneya da kau avavaga iri gosuseri. \c 7 \s1 7:1-53 Stephen Da Gekari. \p \v 1 Ava gido, fristi+ da giti jighariimi Stephen kena ategi usira, “E geka beká resera, ai? Ni God da Geka a Moses da Geka doyoro dae sise resesa, ai tefo?” \v 2 Aminge setiri, Stephen minonda sisira, “Nanda nano namendi a nanda natofo, dengoro jave ningivu! Na geka itako sari dae erena. Namondeda abua Abraham reighi javo Heren aminda jo yae irise, nu Frovensi Mesopotemia aminda iriri, God usasa beká a gari durode ava numokena isagha etiri gosusira. \v 3 Gosiri, God sisira, ‘Ninda oro a reighi dodo yasi, reighi eni mutono, aminda dighi anumbase!’ \v 4 Aminge setiri, Abraham nu eredo nunda reighi Kaldia a Mesopotemia ava dodo, fira emboro soroda, Heren aminda didighusira. Dighido iriri, numamo ambiri, God numokena sekago yare dae setiri, Abraham eredo, namondeda reighi Israel eminda fusira. \v 5-7 Fira buviri, God enda ijuguse, mutari dae sedo beka gagojusira. Avata sifo aminda, enda o rejo eni jo mutaeri. Abraham noaro mandi sasingu jo fumbae iriri, God Abraham kena sisira, ‘Enda evia nindae mutono irari, amboda ninda sasingu siroraoro, ninda imemesirii barera,’ aminge sise, nu gekaé barago ijugusira, ‘Ninda imemesiri sifo amboda reighi emo dodo yama, reighi soka aminda sabua+ arera. Reighi da kokotofu saoro, ninda imemesiri saramana janjagu use irarera. Amingururoro, ghaeko 400 ava dadabarira. Dadabari ainda amboda, na reighi da kokotofu setena, ainda ari ekoko da mino mutono, ninda imemesiri saramana janjagu use irarera dodo, aminda ghe buvudo foa reighi eminda namokena banungarera.’ \v 8 Aminge sedo, nu Abraham ghae tofo tofo beka gagojusera ainda tano futusira. Amo, Abraham nunda vika mendo anoso ava gafugare dae sisira. Aminge sisira aindae, Abraham da mandi Isaac siroretiri, sifo 8 dadabetiri, Abraham God da Geka ava kotedo, Isaac da vika mendo anoso ava gafugusira. Gafugetiri, Isaac baji evetu fitido, nunda mandi Jacob siroretiri gido, nunda vika mendo anoso gafugusira. Avori, Jacob nu baji evetu fitido, mandi sasingu siroretiri gido, nunda sasingu vide jamena isambu 12 amo, kau daba ava usira. Sasingu 12 resena emo, namondeda abuamaneri. \p \v 9-10 “Abuamane resena emo, jo tini dabako jo siroraeri. Joseph da koromane isambu 10, avata Joseph nu noi tini eniri. Ava sedo, Joseph da koromane ne, nu imboe edo eredo, nenda mandako Joseph sandido Egypt embokena mutero ruruse, ne moni ava mutero ruruseri. Bero, Egypt emboimi Joseph budo era setero, nenda saramana kato use irei. Aminguse iriri, God Joseph kaifa use, dara dombu eni dombu eni ainda jokáda sonembetiri jebugusira. Etiri, God dubo kotari mutiri bu jighiriri, Egypt embo da kini (king), ‘Pharaoh’ seraera, aghi etiri Joseph numokena ira teretiri, nunda dubo kotari a kasama teria ava gido, Pharaoh ivuga use setiri, nunda kambo, roera, a nunda natofo ava, Joseph kaifa edo ghusira. \v 11 Amingiri, namondeda reighi Israel eminda (o Keinan giti sedo ghuseri) a Egypt aminda baimara teria sirorusira. Bayau dadabari beká etiri itatamuse, evetu genembo dubo mema useri. Amingetero, namondeda abuamane da bayau barago dadabusira. \v 12 Egypt aminda bayau itako iriri ainda bino ava ningido, namondeda abua Jacob nunda sasingu ava dirigetiri, nenda gitida Egypt aminda bayau ombari dae iseri. Nunda sasingu isera amo, namondeda abuamaneri. \v 13 Era buvudo, bayau ombudo jovereghe fuseri. Ainda amboda, sekago iseri. Era buvero, Joseph nemokena sisira, ‘Na nenda mandakorasi, erama na buneove!’ aminge setiri, Pharaoh nu Joseph da natofo ava kasama usira. \v 14 Etiri, numamo a nunda natofo isambu 75 ava saoro, Egypt aminda yaore dae sedo, Joseph aghi mutiri iseri. \v 15 Era buvudo setero ningido, Jacob mane eredo, Egypt aminda iseri. Era buvudo, Jacob namondeda abuamane Joseph de dabade, Egypt aminda iriara sirivo useri. \v 16 Sirivo eoro, nenda sasingu nombuamane da tamo budo yama, reighi Sekem aminda furugedo ghuseri. Sekem resena aminda, Jacob da nombua Abraham anakora Hamor ondikena ofofo vasa amo, moniimi ofusira. \p \v 17 “Namondeda natofo Egypt aminda siroredo digarigo etero, sifo fira buvari dae iri, God nu beka gagojuse, Abraham kena enda mutari sisira ava, nu sekago kotisira. \v 18-19 Kotiri, sifo aminda oro eni ne kokotofu edo, nenda kini eni sirorusira. Siroredo, nu Joseph da bino a Joseph da natofo ava bunise, namondeda abuamane ava dederuse, nemokena fakarago edo ghusira. Aminguse katiyavara etiri, namondeda abuamane nenda sasingu vide jamena ava budo, isaghada fiteoro irise sirivo edo ghuseri. \v 20 Sifo aminda, mandi eni gari evevago sirorusira, nunda javo mo Moses ri. Moses siroretiri gido, noi numamo Pharaoh da geka aindae imboe edo, kamboda undéro tambuno etodaba naká dadabusira. \v 21 Dadabetiri, noi numamo bune jaredo, nenda kokoi budo isaghada fitero, Pharaoh da gagara fira, Moses tambudo budo ira, nunda mandidae sedo undiri babojusira. \v 22 Bajiri gido, ijuga kakato mendeni fera, Egypt embo da kasama, nenda kiki, a nenda kotari isambu ava ijugetero, Moses kasama usira. Kasama use, baji mindafu edo Moses nu bajari teria eni usira. Amingedo, geka bekáda bekáda sise, ari numo beká edo ghusira. \p \v 23 “Use, nunda ghaeko 40 ava dadabetiri, Moses nu eredo nunda nano namendi Israel embo, ava gari dae isira. \v 24 Ira buvudo, Egypt embo genembo eniimi namondeda abua eni ava doriri gido, ainda mino ari dae sedo, Moses nu Egypt embo genemboá detiri ambududurusira. \v 25 Amingiri gido, nu kotisira, ‘God setiri, na nanda natofo unumbe budo, namondeda reighida yari dae ojena ava, natofo kasama arera tano,’ ava kotisira. Avata nunda natofo ne jo kasama aeri. \v 26 Avori, sifo dabako dadabetiri ainda amboda, namonde Israel embo da abuamane etoto naká nengae tataya ero gido, Moses nemokena sisira, ‘Ningivu! Ne oro dabakori. Redae totofo tataya erevu?’ \v 27 Aminge setiri, genembo nu giti nunda komana dorusira aimi, eredo Moses jighi miminguse sisira, ‘Mave setiri, ni kotofu da geka resesi? \v 28 Ni Egypt embo sife doreso na gosumutani. Ava sedo, na erá dereose!’ \v 29 Aminge setiri, Moses geka ava ningido, oju edo sufusira. Sumbudo ira, reighi Midian aminda buvudo, evetu eni fitido nunda imboti atovode dabade irero, nunda vide jamena etoto naká siroruseri. \p \v 30 “Ghaeko 40 ava dadabetiri ainda amboda, Moses reighi uvu irae da vasa a doriri Sainai ainda dengesi aminda fetirise, orobu jokáda ika veveyako aminda, avaraka gambu avise bubura iri gosusira. Aneya bubura jokáda fetiriri gosusira. \v 31-32 Moses ava gi dudukughedo, ava indiro use gi gogoghombari dae sedo, ira utua usira. Utua edo, Bajari geka evia siri niningusira, ‘God nembuamane Abraham, Isaac, a Jacob de anakora endada irise tumonduse iriari, a kotugo oroko tumonduse irera amo, namori,’ aminge setiri, Moses ava ningido, ojuimi ungo ata dadaragarusira. Etiri, tumo darido fefetusira. \v 33 Fetiriri, God sekago numokena sisira, ‘Ninda ata anoso asuge fetiresa, ava kosughe! Reighi emo, vasa kakarari. \v 34 Nanda natofo da mema a nenda irari eko beká Egypt aminda ava eregosena. Nenda sorara ava ningido, nemo sonembari dae refena. Ni fu, nane dirigaono Egypt aminda yase!’ aminge sisira. \p \v 35 “Genembo Moses setena ava, Israel emboi ighagha useri. Nu ighagha use, eminge siseri, ‘Mave setiri, ni kotofu da geka resesi?’ Namondeda abuamane Moses ighagha usera avata, God setiri, Moses nune daba aimi kotofuko edo, natofo sonembari dae sedo jovereghe nemokena Egypt aminda isira. Aneya mo avaraka buburaghae ika jokáda avíri Moses gosusira ainda sonembaimi, God setiri Moses amingusira. \v 36 Ira buvudo, namondeda natofo unumbedo emboro ijuguse, nune giti budo Egypt ghedo iseri. Amo, Moses nu Egypt aminda tuturo edo, tano a ari mendeni mendeni udo fusira. Aminguse, esuru eni javo ‘Kokoigo’ aminda, a kotugo reighi tomanako uvu irae da vasa aminda, nu tano a ari mendeni mendeni eari, namondeda natofo ne jo gae iriara ava, nenda gitida siroreari gi dudukughedo ghuseri. Vasa daba aminda deinghero ghaeko 40 dadabusira. \v 37 Moses resena eimi sisira, ‘God nunda feroveta eni namongoá, dirigari yama namondeda natofo jokáda sirorarira.’ \v 38 Kotugo Moses daba aimi, namondeda abuamanede dabade reighi tomanako uvu irae da vasa aminda irise, nu doriri Sainai viti ya aminda, aneya da geka ningido, a God da Geka evovodae irarira ava ningido, namonde baoro dae sedo gefusira. \v 39-40 Gefusira avata, natofo Moses da Geka jo ningae useri. Ne Moses ighagha edo eredo, Egypt aminda jovereghe yari dae use, Moses da koro Aaron kena siseri, ‘Moses nu God ghae geka sise jo furae irira. Nu furarira, ai? Jo furae arira? Ava sedo, namonde God doyore! Ni aurii namondeda ove keve simbugaso, namondeda gode eni siroredo, nu namondeda giti jijighururari yaore!’ aminge siseri. \v 41 Sifo aminda, ne ove keve simbugetero, roera eni burumakava mandi (calf) da kaugo ava etero sirorusira. Siroredo, natofo da kotofu usira. Etiri, evetu genembo nenda kotofu, ava sedo nenda godekena, joba futuse, sino fuka de oje dungedo kirumo useri. \v 42 Amingetero, God namondeda abuamane gukai futuse, ne ighagha edo, ne utu da damana ava tumonde bainghaoro dae sedo dotutusira. God setiri nunda feroveta eni namondeda abuamane da ari aindae, eminge gefusira: \q1 ‘Israel embo, ningivu! Ghaeko 40 ava, reighi tomanako uvu irae da vasa aminda irise, \q1 sino fuka de oje dungedo ghuseva amo, jo namokena joba futuse ae edo ghusevu. \q1 \v 43 Ne nenda gode eni javo Moloch seraera, ainda kau ava nenda yeyedae simbugedo, bu deinghuse tumondedo ghusevu. \q1 A kotugo, nenda gode eni javo Rephan seraera, ainda dangio kau damana avavaga ava, \q1 nenda yeyedae bu deinghuse, tumondedo ghusevu. \q1 Amo, ne roera nene totofo ungoi useva ava, ne kakara edo ghusevu. \q1 Ava sedo na saono, nenda gitofu ya ne bundedo budo yama, Babylon darigedo ambokena aminda fitarera,’ \m God setiri aminge gefusira. \p \v 44 “God nu nange nange evovodae irise, evetu genembo kaifa eraira ava, ijugari kasama aoro dae sedo, nu namonde dobo\f 44 \fr 7:44 \ft Dobo mo, tamo foyago ne ‘tent’ seraera. Dobo da gima mo, ika budo aimi keve simbuguseri. O nunda sisoro a botou mo, embo a sino fuka da anoso aimi fire fifituseri.\f* itoro dae sisira. Dobo da kau a nunda mindafu ava, Moses kena ijuge gogoghombusira. Etiri ningido, dobo amo, embo boka aimi firedo simbuguseri. Simbugedo, reighi tomanako a uvu irae da vasa aminda bu deinghedo ghuseri. Ne amingusera da beká mo: God nu nemonde dabade irá gheraira ava kasama ari dae sedo useri. \v 45 Ainda amboda, namondeda abuamane ambeoro, nenda sasingu a nenda imemesiri doboá budo Moses da ambo jimbi Joshua de dabade fera namondeda reighi eminda teteruseri. Teretero, God sonembetiri, namondeda afamanei gitofu mendeni ava detero sirivo ero, mendeni oju sufuseri. Sumbero, reighi emo abuamane budo, dighi anumbuseri. Anumbedo, dobo amo sekago itutuseri. Itero, dobo vasa daba aminda sifo ghousa ambari ava iriri, David sirorusira. \v 46 Siroretiri, God nu David da irari a nunda tumondari ava gido, David dubo bu gogoghombusira. Amo God nombua Jacob tumondedo ghusira daba aindae resena. God ‘avori’ sari ningido, David nunda kambo beká ava itari dae benunu sisira. \v 47 Avata erá David nune kambo iteure dae, God imboe usira. Etiri, David da mandi Solomon nune itutusira. \v 48 Itutusira avata, God iká bekáda irira amo, jo evetu genembo kambo ungoi itari aminda irari da kaugo iraeri. Ava kotise, God da feroveta eni eminge gefusira: \q1 \v 49-50 ‘Utu eregoseva? Nanda avo anumba vasa oviri. O enda mo, nanda ata fitari vasari. \q1 Givu! Enda, utu isambu nane eteno sirorusira. Ava sedo, nanda kambo kau nange itarevu? O ne nanda avari vasa reda simbugarevu?’ \m aminge gefusira. \p \v 51 “Nemo, ne isambu gogore kakatori! Ne gitofu da kakaugo use, God jo tumondae a nunda geka jo ningae eraeva. Namondeda abuamane kau nange nange God buregedo ghuseri, ne kau daba aminga ava, Asisi Kakara buregeraeva. \v 52 Nenda abuamane God da feroveta isambukena fakarago eoro, feroveta mendeni, God nunda Genembo eveva beká ava dirigari furariá sedo ghusera, nembarago detero sirivo useri. Nenda abuamane ferovetakena amingedo ghusera, a ne kau daba aminga ava use, God da Genembo Eveva ava, namondeda gitofukena mutevo budo detero ambududurusira. \v 53 God nunda Agho Dari setiri, aneya ai budo fera mutero, namondeda natofo ruruseri. Kotugo namonde barago ruruseri. Rurusera avata, ne God da Geka amo jo ningae eraeva,” Stephen nu geka aminge sisira. \s1 7:54-60 Stephen Ghamanai Detero Ambududurusira. \p \v 54 Babojegari totorugusera amo, Stephen da geka nininguse, janje ekoko useri. Edo, dika ghininji ghananja ghuseri. \v 55 Amingusera avata, Asisi Kakara Stephen kena vose asugari beká etiri, diti fainghedo, God da usasa, a Iesu God da ungo gimandukena fetiriri gosusira. \v 56 Gido, sisira, “Givu! Utu afigetiri, na Evetu Genembo da Koro,+ God da ungo gimandukena fetiriri eregosena,” aminge setiri, \v 57-60 ne nunda geka imboe use koko sise, nenda dengoro ungoi gajedo sumbu nu sanduduseri. Sandi budo era, reighi Jerusalem isaghada buvudo, aminda fetedo Stephen fugetero endada dudurusira. Duriri, gegenembo aji sisera aimi, nenda tamo asugari kosedo, gimasa eninda ata duruda dabade useri. Gimasa resena einda javo mo Saul ri. Amingedo, Stephen ghamanai doruseri. Dorero, Stephen sisira, “Bajari Iesu, nanda asisi bu yasi!” aminge sedo, nu kauboi dadariguse beka mindafu sisira, “Bajari, ari eko oroko namokena erera emo, kote do!” aminge sedo nu ambududurusira. \c 8 \pc \v 1 Stephen ambiri gido, Saul nu ivuga usira. \s1 8:1-3 Saul Iesu Da Dorevarekena Fakarago Usira. \p Sifo daba aminda, evetu genembo mendeni Jerusalem aminda eredo, Iesu da natofokena fakarago use, bouvu muteoro mema itatamedo ghuseri. Natofo isambu Frovensi Judia a Samaria aminda oju use, reighi nunda nunda sufuseri. Etero, Iesu da ambo jimbi 12 ainembo fefetuseri. \v 2 Stephen ambiri gido, gegenembo mendeni God tumondusera aimi eredo era, Stephen budo era furuguseri. Aminguse, koko sise dimbia sorara useri. \p \v 3 Avata genembo Saul, Iesu da natofo dari amboro dae sedo, nenda kambo isambu beje teredo, Iesu da evetu genembo ava sandido mando jokáda ghe jumbu buvudo, budo ira diburada fifitegusira. \s1 8:4-25 Frovensi Samaria Aminda, Iesu Da Bino Sedo Ghuseri. \p \v 4 Iesu da natofo oju use sufusera setena amo, ne Jerusalem dodo reighi mendeni mendeni aminda ya, Iesu da Bino ava sedo ghuseri. \v 5 Amingedo, Philip nu eredo ira, reighi Samaria aminda buvurutusira. Buvudo irise, God nange nangedo Evetu Genembo da Koro+ dirigetiri fusira ava, Samaria embokena vironu sedo ghusira. \v 6-7 Vironu seari, evetu genembo totorugedo ghusera amo, Philip da geka ava ningi gogoghombedo ghuseri. Philip nu ari mendeni mendeni eari, evetu genembo ne jo gae iriara ava, nenda gitida siroreari gi dudukughedo ghuseri. A sukaru barago ondido ghusira. Philip seari, sukaru koko sise evetu genembo digari ainda jokáda ghe vose darigedo ghuseri. A evetu genembo mendeni ungo ata dimbaride, a kotugo mendeni daguna ábarago seari jejebugedo ghuseri. \v 8 Aminguse, evetu genembo reighi Samaria aminda ivuga edo ghuseri. \p \v 9-10 Reighi daba aminda, genembo eni javo Simon fira iriri, Philip amboda fusira. Simon resena emo, nu kae jijighuse fiyogha fusedo simbora eari ava gido, evetu genembo dudukughedo ghuseri. Nu, “Na genembo eko eniri,” seari, evetu genembo kokotofu a sabua+ amo, isambu nunda geka ava ningido ghuseri. Ningido, Simon nu God da fakina budo aimi ariá sise, nu kaka edo ghuseri. \v 11 Nu sifo ghousa ava, kae jijighuse fiyogha fusedo simbora eari, evetu genembo gi dudukughedo ghuseri. Ava sedo, nu rea sedo ghusira ava, ningi gogoghombedo ghuseri. \p \v 12 Avata Philip amboda fira, God da Bino Eveva ava sisira. Siri, God namonde nange kaifa eraira ava ningido, Iesu Keriso da javo ava ningido, a kotugo God nange Iesu dirigetiri fusira ava ningido, evetu genembo Philip da geka tumonduseri. Tumondedo setero, Philip nu gegenembode a evevetude dabade budo bafataito usira. \v 13 Simon numbarago, Philip da geka ava ningido tumondusira. Tumondedo setiri, Philip Simon barago bafataito usira. Etiri, Simon nu sifo ghousa Philip da amboda deinghedo ghusira. Philip nu tano mendeni mendeni a ari fakina mendeni mendeni eari, Simon nu jo gae ireira ava, nunda gitida siroreari gi dudukughedo ghusira. \p \v 14 Iesu da ambo jimbi Jerusalem aminda irise, Frovensi Samaria embo nangedo God da Geka ava ningi tumondedo ghusera ava nininguseri. Ningido, ne Peter nengae John ghae dirigetero, Samaria aminda iseri. \v 15 Era buvudo, Asisi Kakara nu, evetu genembo tumondusera aikena vose asugare dae sedo, benunu siseri. \v 16 Ainda beká mo: Philip ne Iesu da javoda bafataito usira, avata Asisi Kakara nemokena jo vose asugae usira. \v 17 Aindae benunu sise, Peter nengae John ghae ungo jiroda fitero, Asisi Kakara nemokena vose asugetiri dubo kotiseri. \p \v 18 Ambo jimbi etoto naká nengae, nenda ungo evetu genembo da jiroda fitero, Asisi Kakara vose asugusira amo, Simon nu gosusira. Gido, nu Peter nengae John ghaekena, ainda fakina ava bari dae sedo, moni mutari sisira. \v 19 Sedo, nu eminge sisira, “Nenda fakina ava nandae bofuvu! Nanda ungo evetu genembo da jiroda fitono, Asisi Kakara nemokena vose foa asugare dae sise resena.” \p \v 20 Aminge setiri, Peter numokena ghoghora sedo sisira, “Ni monighae dabade ambaso dae resena. Ni God da joba ava, jo monii ombae aresa! \v 21 Ninda janje jokáimi, God jo tumondae eraesa ava sedo, ni ajagha bekári. Ni namonde dabade jo deinghae arera. \v 22 Ninda ari eko ava vujege dodo, ni Bajarikena benunu saso ninda ari eko kote doyare! \v 23-24 Ni namanenda fakina gosuse, dighighi beká ava eresa. Satan ninda dighighi ari aimi, bundetiri iresa ava eregosena,” aminge setiri, Simon nu eredo Peter nengae John ghaekena mino sisira, “Setesa ava, erama isagha eure dae sedo, Bajarikena nandae benunu sevu!” aminge sisira. \p \v 25 Ainda amboda, Peter nengae John ghae, Bajari ne nange sonembusira ava osa sise, Bajari da Geka ava vironu siseri. Setero dadabetiri, Peter nengae John ghae eredo jovereghe Jerusalem aminda ise, emboro soroda ne Frovensi Samaria aminda, reighi mendeni mendeni aminda teredo, God da Bino Eveva ava vironu sedo ghuseri. \s1 8:26-40 Philip Ethiopia Embo Eni Bafataito Usira. \p \v 26 Amboda God da aneya Philip kena sisira, “Ni simbugedo vose yasi, reighi uvu irae da vasa aminda emboro eni tambaresa. Emboroá sovenikena aira, Jerusalem buvira, a sovenikena aira, Gesa buvira, aminda buvu fete gi!” aminge sisira. \v 27-29 Setiri, Philip eredo ise, Ethiopia embo eni firi gosusira amo, nunda kotofu evetu javo Candace, ava sonembedo ghusira. Nunda moni isambu, genembo aikena muteari kaifa edo ghusira. Avori, genemboá nunda reighi dodo Jerusalem ira, God kena banungedo, jovereghe firi Philip gosusira. Genembo nunda ghaka hosiimi jumburaira, (o sariot seraera) aminda anumbirise, God da feroveta Isaiah da buku ava, tegutiri Philip gosusira. Gosiri, Asisi Kakara Philip kena sisira, “Yasi, sariot (chariot) ainda tinguda deinghase!” \v 30 Aminge setiri, Philip ere sumbu buvudo, genembo Isaiah da buku ava tegutiri niningusira. Ningido sisira, “Geka teguteresa amo, ni mino ereruresa?” aminge setiri, \v 31 moni kaifa kato sisira, “Ni na sonembaresa amo, geka teguterena einda beká mo kasama arena,” aminge sedo, nu, Philip viti anumbare dae sisira. \v 32 Genemboá nu geka evia tegutusira: \q1 “Sino fuka sifi (sheep) ava dedo, ojari dae budo yarera amo, nu beka jo sae arira. \q1 A sifi da mamandi (lamb) ainda buroro bambari dae sedo, bu yarera amo, beka jo sae arira. \q1 Kau daba aminga ava, Genembo aikena fakarago ero, nu jo tofo sonembari dae sise, \q1 geka eni sae usira. \v 33 Numo dorusera amo, nu kau bate eni ava dari da kaugo useri. \q1 Nundae ari ekoko use, jo evevada ijujae useri. \q1 Nu detero ambududurusira ágido, nunda sasingu a imemesiri da geka mave enii jo sari da kaugo iraeri,” \m geka evia tegetiri dadabusira. \v 34 Dadabetiri, moni kaifa kato Philip kena sisira, “Se ningone! Isaiah tofo nundae sisira, ai? Genembo enidae sisira?” \p \v 35 Aminge setiri, Philip nu Isaiah da geka aminda tuturo edo, Iesu da Bino Eveva ava numokena ijuguse sisira. \v 36 Aminguse, emboroda uvu eninda buvurutuseri. Buvudo, moni kaifa katoi sisira, “Uvu irira ava sedo, namo bafataito aso dae resena.” \v 37 Aminge setiri, Philip sisira, “Ni tumonde gogogho aresa amo, na ni bafataito arena,” setiri, genemboá sisira, “Na tumonderena, Iesu Keriso nu God da Mandi bekári,” aminge sedo,\f 37 \fr 8:37 \ft Tuturo 37 da geka Baiboro (Bible) mendeni ainda jokáda fitero irira. O Baiboro (Bible) mendeni ainda jokáda, jo fitoro teraeri.\f* \v 38 nunda saramana kakatokena setiri, sariot (chariot) jighi fetetiri, genemboá Philip ghae dabade vosera uvuda vosedo, Philip genemboá bafataito usira. \v 39 Edo, nengae uvuda ghe jovereghe vitéro, Bajari da Asisi Philip kena vose asugetiri Philip nu manjisira. Manjetiri, genemboá jo Philip sekago gae usira avata, nu emboroda ivugaghae isira. \v 40 Asisi Kakara Philip budo ira, reighi Asdod aminda fitiri, nu kasama usira. Kasama edo, Philip eredo reighi isambu aminda ise, God da Bino Eveva ava sedo ghusira. Vironu sido ira, Sesaria aminda buvurutusira. \c 9 \s1 9:1-19 Saul Nu Iesu Tumondusira. \p \v 1-2 Philip nu amingiri, Saul nu Iesu da natofo dari amboro dae sedo ghusira. Aminge sedo, nu fristi+ da giti jigharikena ira benunu sisira, “Na mavejori a, na ni kau nange nange sonemberaena ava, reta jokáda gembaso budo, reighi Damascus aminda yama, namonde Israel embo da dengoro indari kambo+ mendeni mendeni aminda, ijugaono gido, na sonembarera. Amingaso, na Iesu da evetu genembo eni Damascus aminda tambarena amo, sandi bundedo bu jovereghe foa, Jerusalem eminda buvarena.” \v 3 Aminge setiri, fristi+ sonembetiri, Saul nu eredo Damascus aminda isira. Ira, reighi buvari dae iri, usasa mindafu utuda ghe vose fira numokena jaraghusira. \v 4-5 Nu du fasedo, beka niningusira, “Saul, Saul! Ni redae namokena dubo mema futuse, fakarago eraesi?” ava ningido, Saul nu sisira, “Arie, Bajari! Ni mavejori?” setiri, beka sekago sisira, “Ni genembokena mema futuse fakarago eraesa amo, namori. Na Iesu ri. \v 6 Avori, ni oroko eredo yasi! Reighi jokáda teredo, ni rea aresa ava, saoro ningase!” aminge setiri niningusira. \p \v 7 Gegenembo mendeni Saul de dabade isera, ne beka dukava nininguseri, avata beka mave sisira, ne jo gaeri. \v 8 Geka setiri dadabetiri, Saul nu eredo diti fangutusira avata, diti sovasova etiri rejo eni jo gaeri. Etiri gido, Saul da kokomana nu ungoda budo era, reighi Damascus buvurutuseri. \v 9 Buvudo irise, Saul nu uvu bayau jo mindae a rejo eni jo gae iriri, sifo etotodaba naká dadabusira. \p \v 10 Iesu da dorevare eni javo Ananias, Damascus aminda irise, nu Bajari diti mokoi gosiri, numokena sisira, “Ananias, iresa!” setiri, Ananias sisira, “Bajari, na evia irenere.” \p \v 11 Setiri, Bajari numokena sisira, “Ni, ere yasi emboro eni javo ‘Dambu’ seraera, aminda yama Judas da kamboda teredo, Tarsus embo genembo javo Saul seraera, ava ategi e ningase! Nu aminda banunguse irira. \v 12 Saul nu banunguse ainda jokáda, genembo javo Ananias ava, diti mokoi gira. Amo, nine teredo, Saul da diti eveva are dae sedo, ungoi tamonda jijigheso gira.” \v 13 Bajari aminge setiri, Ananias sisira, “Arie, Bajari! Evetu genembo digari ambari eko Saul dae osa seraera. Nu Jerusalem aminda sifo ghousa evia ari ekoko digarigo ava ninda natofokena eraira. \v 14 Nu oroko fristi+ da giti jighari ainda javoda refira. Evetu genembo ninda javo sise tumonderaera ava, sandi bundari dae sedo refira.” \p \v 15 Aminge setiri, Bajari Ananias kena sisira, “Ni yaso dae resena! Omo, namo sonembare dae sedo, nane gateguseni. Nu nanda javoda nanda Bino sirurari gitofu, enda da kokotofu, a ninda natofo Israel embo ningi tumondaoro dae sedo, gateguseni. \v 16 Na tofo mandi ijugururono, nanda javoda, mema a bouvu mavegoá itatamarira ava, nu kasama arira.” \p \v 17 Aminge setiri, Ananias nu eredo ira kamboda teredo, ungoimi Saul da tamonda jijighuse sisira, “Nanda namendi Saul, Bajari Iesu ni emboroda ise gosusesi. Nune na dirigetiri ojeni. Ninda diti eveva are dae sedo, a Asisi Kakara nimokena vose asugari dubo kotaso dae sedo, Iesu na dirigetiri ojeni,” aminge sisira. \v 18 Setiri, roera eni oka anofafa da kaugo ava, Saul da ditida ghe dudurusira. Duriri, diti eveva etiri, Saul eredo benunu setiri nu bafataito usira. \v 19 Etiri, Saul bayau mindi jebugedo, fakina usira. \s1 9:20-25 Jusi Embo Da Babojegari Janje Ekoko Etero Gido, Saul Sufusira. \p \v 20 Saul sifo mendeni Damascus aminda Iesu da natofode irise, Jusi embo da dengoro indari kambo+ aminda ya foa ghuse, Iesu da Bino ava vironu sedo ghusira. Aminguse, “Iesu nu God da Mandi bekári,” ava sedo ghusira. \v 21 Seari evetu genembo ava ningi dudukughedo ghuseri. Dudukughuse, eminge sedo ghuseri, “Genembo emo kote givu! Jerusalem aminda evetu genembo Iesu da javoda tumondedo ghusera ava, genembo eniimi deari ambudo ghusera amo, genembo eviri tano? A kotugo, genembo enii Iesu da dorevare eminda sandido, God da fristi+ da kokotofukena mutari dae sedo fumutara amo, genembo daba eviri, tanojo? Avata, nu nange geka dombu eni resi?” \v 22 Aminge sirureoro, Saul nu fakinaghae vironu sedo ghusira. God nu Iesu dirigetiri fusira ava, ijuge gogoghombetiri ningido, Jusi embo reighi Damascus aminda iriara aimi, bunedo beka dadabuseri. \p \v 23 Sifo mendeni dadabetiri ainda amboda, Jusi embo ne Saul daoro ambare dae sedo, totoruge manaka garuseri. \v 24 Manaka garusera avata, ne rea sisera amo, Saul nu niningusira. Avori, ne sifo a tumba ghousa ava, reighi ainda furu da guro békada Saul sandi daoro ambare dae sedo, fete kaifa edo ghuseri. \v 25 Aminguse irero, tumba eninda, Saul da kokomana eredo, nu budo roera kanda da kaugo aminda vendido tino edo, furu tokada fitero, isaghada vose fetedo isira. \s1 9:26-31 Saul Ira, Jerusalem Aminda Buvurutusira. \p \v 26 Saul nu Iesu da ambo jimbide tatari dae sedo, ira Jerusalem buvurutusira avata, nu Iesu da ambo jimbikena usira ava, ne jo tumondae useri. Ainda tuka mo: nu giti nemokena fakarago edo ghusira ava sedo, ne nundae oju useri. \v 27 Oju ero gido, Barnabas nu eredo, Saul sonembe budo ira, Iesu da ambo jimbi 12 aikena teteruseri. Teredo, Saul nu nange nange emboroda fetedo Bajari gosusira, a Bajari Iesu nu nange Saul kena geka sisira ava, Barnabas nemokena ijugusira. Ijuguse, Saul nu nange nange Jusi embo dae jo oju ae edo, Iesu da javoda Damascus aminda vironu sedo ghusira ava, ijuguse setiri ne nininguseri. Barnabas aminge setiri dadabetiri, \v 28 Saul nu Iesu da natofokena teredo, nemonde dabade irise ya foa ghuse, oju jo ae, Iesu da javoda Jerusalem aminda vironu sedo ghusira. \v 29 Amingedo, Saul nu eredo, Israel embo mendeni Greek geka ava sedo ghusera, ainde dabade geka se ningido beisiga useri. Beisiga edo, ne Saul daoro ambare dae siseri. \v 30 Setero, Iesu da dorevare mendeni ava ningido, Saul budo reighi Sesaria aminda vosera, dirigetero Tarsus aminda isira. \p \v 31 Sifo aminda, frovensi etodaba naká, Judia, Galilee, a Samaria aminda, dara o dubo mema eni Iesu da dorevarekena jo siroraeri. Asisi Kakara ai sonembiri, Iesu da natofo dubo kotedo Bajari kakara use, natofo digarigo useri. \s1 9:32-43 Peter Setiri, Evetu Genembo Etoto Naká Jejebuguseri. \p \v 32 Peter nu natofo kaifa use, reighi isambu aminda ya foa ghedo ghusira. Umbu eni nu eredo, God da natofo reighi Lida aminda gari dae sedo, esa isira. \v 33 Ira buvudo, Peter nu genembo ungo ata dimbaride javo Aeneas ava tafusira. Aeneas resena emo, daguna edo ghaeko 8 ava jo deinghae fasirá ghedo ghusira. \v 34 Tambudo, Peter numokena sisira, “Aeneas, Iesu Keriso setiri ni jebugetesi. Ni eredo, ninda ghaito gaghe budo yasi!” aminge setiri, Aeneas jebugedo erorusira. \v 35 Eretiri, evetu genembo isambu reighi Lida a Saron aminda, numoá gido, dubo jovereghetiri Bajari tumonduseri. \p \v 36 Reighi Jofa aminda, evetu eni javo Tabitha anakora Iesu tumonduse irei. Evetu ainda javo Greek gekaimi, Dorcas sedo ghuseri. Nune sifo ghousa evetu genembo sonembuse nunda gugua aimi budo, evetu genembo makasi embo ava sonembedo ghusira. \v 37 Sifo aminda, nu kae budo ambududurusira. Ambiri, natofo ne ambari evetu ava budo tamo gute simbugedo, kambo eninda vasa duruda do bu vitido, vasa ikáda fifituseri. \v 38 Reighi Jofa ghedo ya Lida buvari jo soka iraeri. Peter nu Lida aminda esa fusira ava ningido, Iesu da natofo Jofa aminda iriara aimi, eredo gegenembo etoto naká dirigetero era, Peter kena buvudo siseri, “Totoi fu, namonde yaore!” aminge setero, \v 39 Peter nu eredo nemonde iseri. Era buvero, natofo Peter budo era, kambo ikáda vivituseri. Dorcas roriri sonembedo ghusira aimi, isambu fera Peter kena buvurutuseri. Buvudo sorara use, Dorcas tamo asugari fire futusira ava budo, Peter kena ijuguseri. \v 40 Ijugetero, Peter nu setiri, evetu genembo eredo isambu era buvurutuseri. Buvero, Peter evetu ambari ainda dengesida kauboi dadarigedo banungusira. Banungetiri dadabetiri, jovereghe nunda javo beká ava sisira, “Tabitha, ere!” setiri, evetuá diti fangedo, Peter a gosuse ere anumbusira. \v 41 Anumbetiri, Peter ungo siregedo nunda ungoda bu jighiri erorusira. Eretiri, Peter Iesu da dorevare isambu roriride dabade kori setiri fera buvero, Dorcas budo nemokena futusira. \v 42 Etiri, osa setero reighi Jofa aminda evetu genembo isambu ningido, mokogo Bajari tumonduseri. \v 43 Etero, Peter Jofa aminda itako ghousa nunombo Simon kena irei. Simon resena emo, nu sino fuka da anoso ava budo, fiyoghai daveari takegha eari, ava budo evetu genembo mendenikena muteari moniimi ombudo ghuseri. \c 10 \s1 10:1-33 Peter Eredo, Gitofukena Isira. \p \v 1 Rome embo da isoro kakato da giti jighari eni javo Cornelius, reighi Sesaria aminda irei. Nunda isoro kakato ainde dabade javo jijighusera amo, ne Rome embo da frovensi da javo ava kotise, ‘Italy embo da isoro kakato’ da javo mo, ava jijighuseri. \v 2 Genemboá nunda evetu a ghagurude dabade, ne God tumondedo ghuseri. Nu sifo ghousa ava, God kena banungedo ghusira. Aminguse, nu Jusi embo da makasi embo ava, sonembedo ghusira. \p \v 3 Sifo eni ungobu 3 koroko iri, Cornelius nu, God da aneya diti mokoi gosusira. Giri, aneya numokena fira ategi usira, “Cornelius!” \v 4 Setiri, Cornelius dudukughedo oju use fainghe gi gogoghombuse sisira, “Bajari, nangeti?” setiri, aneya numokena sisira, “Ni sifo ghousa evia banunguse evetu genembo sonemberaesa; aindae sedo, God ni erekotira. \v 5-6 Avori, gegenembo mendeni dirigaso Jofa aminda yama, genembo Simon Peter esa ojira irira, ava ategi e ningore! Nu nunda nunombokena esa fusira. Nunda nunombo da saramana mo, nu sino fuka da anoso ava, bu fiyoghai daveari takegha eari budo, evetu genembo mendenikena muteari moniimi omburaera. Nunda kambo mo eva tinguda irari tambarera.” \v 7 Aminge sedo, aneya ere dodo iri, Cornelius nu aghi mutiri, nunda saramana kakato etoto a isoro kato dabako ainde dabade fera teteruseri. Isoro kato amo nu God tumonduse, Cornelius sifo ghousa ava kaifa edo ghusira. \v 8 Fera teretero, geka aneya numokena sisira ava, Cornelius nemokena setiri ningero, dirigetiri ne reighi Jofa aminda iseri. \p \v 9 Ne era soroda avido, sifo atetiri era reighi Jofa buvari dae ero, Peter nu ere kambo vasa duruda dodo ira, banungari dae sedo viti kambo ikáda\f 9 \fr 10:9 \ft Afige, \+bd Matthew 24:17\+bd* ainda duruda tege garesa.\f* anumbusira. \v 10 Anumbedo ighoi etiri, bayau bu furoro mindari dae sisira. Setiri, bayau itutero, Peter nu anumbirise, nunda diti mokoi gosusira. \v 11 Gosiri utu afigetiri roera eni embo mindafu asiimi tingu sovenisoveni dighido, fitero vose firi gosusira. \v 12 Embo ainda jokáda, sino fuka, jingabu, kaisi ararafa, a rika ava vendiri vose firi gosusira. \v 13 Gosiri, beka eminge siri niningusira, “Peter, eredo, de oje mindi!” \v 14 ava ningido, Peter sisira, “Tefo, Bajari! Nine seteso namane Israel embo roera eregosena evia, reeta use jo mindae eraera. Roera emo ekori. Na itako jo mindae eraena,” aminge setiri, \v 15 beka sekago sisira, “God roera mindaso dae sarira amo, erá ekova seose!” \v 16 Umbu etoto kau daba aminga ava, siroretiri giri ainda amboda, emboá jovereghe utuda vitisira. \p \v 17 Vitíri, Peter dudukughuse, geka a roera gosusira ainda beká ava tambari dae kotisira. Kotise anumbiriri, gegenembo Cornelius dirigusira aimi, fera kamboá tambudo, guro bekada fetedo \v 18 kori siseri, “Genembo Simon Peter esa fusira amo, eminda irira, ai?” \p \v 19 Aminge setero, Peter nu diti mokoi gosusira ainda tuka ava kotiri, Asisi Kakara numokena sisira, “Peter, ningi! Gegenembo etodaba naká, nimo tambari dae sedo ojeri. \v 20 Ere vose! Erá oju eose! Nane seteno ojeri. Ava sedo, ni nemonde dabade yareva,” aminge setiri, \v 21 Peter ere vosedo, gegenembo aikena sisira, “Genembo tambari dae ojeva amo, namori. Ne redae ojighevu?” \p \v 22 Aminge setiri, ne siseri, “Namanenda giti jighari Cornelius setiri namane ojigheri. Nu genembo evevari. Nu God tumonderaira. A Jusi embo isambu numoá kakara eraera. Namane foa ni budo, jovereghe numokena yaoro dae sedo, God nunda aneya dirigetiri numokena buvudo aminge sisira. Ni ya numokena geka rea erekotesa ava saso dae sisira.” aminge setero, \v 23 Peter sisira, “Avori, terevu, namonde avore!” \p Setiri teredo ravisera, sifoghae eredo Peter de dabade iseri. Iesu da dorevare mendeni reighi Jofa aminda iriara ábarago eredo, nemonde dabade iseri. \v 24 Era, soroda avido, sifo atetiri era, Sesaria aminda buvurutuseri. Cornelius nu Peter kaifa use setiri, nunda natofo nunda kokomanade dabade numokena fera totoruguseri. \v 25 Peter kamboda teteriri, Cornelius ira numokena buvu kauboi dadarigedo tumo bainghusira. \v 26 Etiri, Peter Cornelius ungoda bu jighiri eretiri sisira, “Ere fete! Nambarago genembo bekári. Na kau nimongori.” \v 27 Aminge sise, Peter nengae Cornelius ghae era, evetu genembo totorugusera aikena teredo, \v 28 Peter nemokena sisira, “Namanenda agho dari eminge resira. Namane Jusi embo gitofukena, jo viti umo use avae eraera, o geka jo dabade se ningae eraera. Avata God ijugetiri kasama useni: evetu genembo isasambu God setiri siroruseri. Ava sedo, jo gitofu iraeri. \v 29 Na ava kotise anumbireno, nenda aghi kakato era buvudo, na furono dae setero, imboe a oju jo ae, na taká refena. Ava sedo, sevu ningone! Ne redae uju edo setevo na ojigheni?” \p \v 30 Aminge setiri, Cornelius sisira, “Na onde sifo evavaga, ungobu 3 koroko iri banunguse ireno, genembo eni fira isagha usira. Genembo ainda tamo asugari mo, usasa bekári. \v 31 Aimi namokena sisira, ‘Cornelius, ni banunguse evetu genembo sonemberaesa ava gido, God ni erekotira. \v 32 Gegenembo mendeni dirigaso ya reighi Jofa aminda, genembo javo Simon Peter, ava ategi e ningore! Genemboá nu nunda nunombo Simon kena esa ojira aminda irira. Simon resena emo, nu sino fuka da anoso ava simbuge budo monidae oriri eraira. Ya nunda kambo eva tinguda irari tambarera,’ aminge setiri, \v 33 na eredo ni aghi eteno, namoá kotedo refesa. Namane oroko eminda, God da dombuda totorugeteri. God nimokena rea sisira ava, saso ningari dae sedo, aghi eteno refesa.” \s1 10:34-43 Peter Da Geka Eviri. \p \v 34 Setiri, Peter eredo sisira, “God da dombuda evetu genembo isasambu inonori, ava oroko kasama eteni. \v 35 Mave God kakara use God da uju ava arira amo, nu God da genembo o God da evetu arira. Tamo foyago, ingago, a yaghogo, ne isasambu inonori. Namane Israel embo a namanenda gitofu, namonde isambu God da dombuda inonori. \v 36 God nange nange giti Israel embokena nunda geka futusira ava niningusevu. A God nange nange evetu genembo isasambu da ari ekoko kote doyari dae sedo, Bajari Iesu Keriso dirigetiri fusira, a nunda Bino Eveva, ábarago niningusevu. \v 37 Ne kasama ereva: John nu bafataito ari da geka sisira ainda amboda, God setiri nunda saramana tomanako Galilee aminda giti ivegedo ira, Frovensi Judia aminda barago mindafu usira. \v 38 Ne Nasareth embo javo Iesu, ainda bino ava niningusevu. God nu nange nange nunda fakina a nunda Asisi Kakara mutiri, vose Iesu kena asugusira, ava niningusevu. Kotugo Iesu nu Asisi Kakara da fakina budo aimi, evetu genembo sonembuse setiri ne, Satan imi bundetiri iriara ava, darigetiri ne jejebugusera ábarago niningusevu. \v 39 Iesu nu Jusi embo da reighi aminda, a Jerusalem aminda rea etiri siroretiri gosusera ava, namane osa sari dae erera. Jusi embo ne Iesu budo arafa detero ambududurusira. \v 40 Avata sifo etodaba naká dadabetiri, God setiri Iesu ambarida ghe jebuge eredo fira, isagha usira. \v 41 God anakora namane nunda bino ava, osa saoro dae sedo gategusira. Ava sedo, Iesu nu natofo isambukena jo isagha aeri. Nu ambarida ghe jebuge eredo, namanekena fira isagha etiri, nu namonde dabade uvu bayau riseri. \v 42 Amingedo, namane God da Bino Eveva budo yama vironu saoro, natofo ningoro dae sisira. A kotugo, nu sifo amboda evetu genembo, ambari embo a jebuga embo isasambu ijujedo, nenda ari eveva a ari ekoko da mino mutare dae sedo, God numoá gategusira ábarago, namane saoro natofo ningoro dae sisira. \v 43 A God da feroveta barago Iesu dae eminge gembudo ghuseri: \q1 ‘Mave numo tumonduse nunda Geka ningarira amo, nunda javo da fakinaimi, God nunda ari ekoko kote doyarira.’” \s1 10:44-48 God Nunda Asisi Kakara Mutiri, Jusi Embo Da Gitofukena Vose Asugusira. \p \v 44 Peter aminge siri, God da Asisi Kakara vose evetu genembo Peter da Geka niningusera aikena asugusira. \v 45 Avori, God gitofokena barago nunda Asisi Kakara mutiri vose asugusira amo, Iesu da dorevare mendeni Israel embo reighi Jofa ghedo fusera aimi gido, dudukughuseri. \v 46 Gitofuá God dae sakai sero aviva jovereghetiri, ne geka dombu eni dombu eni jo giti kasama ae usera aimi, God da sakai siseri. \v 47-48 Amingero, Peter nunda kokomanakena sisira, “Givu! Kau God namondekena nunda Asisi mutiri vose asugetiri dubo kotisera aminga ava, namondeda gitofu eikena nunda Asisi Kakara mutiri vose asugetiri dubo erekotera. Ava sedo, namonde ne bafataito arera amo, mave amboda jo ghoghora sae arira tano?” aminge sedo setiri, ne eredo nenda gitofu Iesu da javoda bafataito useri. Etero, Cornelius mane ne, Peter sifo mendeni nemonde dabade irari dae siseri. \c 11 \s1 11:1-18 God Rea Gitofukena Usira Ava, Peter Jerusalem Aminda Osa Sisira. \p \v 1 Jusi embo da gitofu nange nange God da Geka ningido tumondusera ava, Iesu da ambo jimbi a nunda natofo isambu Frovensi Judia aminda iriara aimi, nininguseri. \v 2 Ava ningido, evetu genembo mendeni kotiseri, “Avori, namondeda gitofu ne Iesu da natofo ari dae sarera amo, nenda vika mendo anoso ava gafugarera. Aminguse, ne namonde Israel embo da kaugo edo irarera.” Aminge kotise, ne Peter kaifa useri. Kaifa ero, Peter ira nemokena Jerusalem aminda teterusira. Teretiri, ne eredo ghoghora siseri, \v 3 “Ni redae gitofukena esa isesi? Ne nenda vika mendo anoso jo gafugae irero, ni nemonde dabade anumbedo bayau riseva amo, geka bekári, ai?” \p \v 4-5 Aminge setero ningido, Peter eredo, nu rea usira, a God rejoá setiri sirorusira ava, ijugari kasama aoro dae sedo, geka sisira, “Nanda nano namendi, na tuturoda ghe sido yarena. Na reighi Jofa aminda banunguse, diti mokoi gosuseni. Utu afigetiri, na roera eni embo mindafu avavaga gosuseni. Embo amo, tingu sovenisoveni dighido fitero vosefira nanda dombuda fefetusira. \v 6 Fetetiri, ainda jokáda fuge gosusena amo, sino fuka, jingabu, kaisi ararafa, a rika ava gosuseni. \v 7 Goseno, beka namokena eminge siri nininguseni, ‘Peter, eredo de oje mindi!’ \v 8 Setiri, na siseni, ‘Tefo, Bajari! Nine seteso namane Israel embo roera eregosena evia, reeta use jo mindae eraera. Roera emo ekori. Na itako jo mindae eraena,’ aminge seteno, \v 9-10 beka sekago utuda ghe sisira, ‘God roera mindaso dae sarira amo, erá ekova seose!’ aminge sedo, umbu etodaba naká geka daba ava sisira. Setiri dadabetiri, roera isambu jovereghe utuda vitisira. \v 11 Vitíri, gegenembo etodaba naká dirigetiri Sesaria ghedo fera, sifo daba aminda buvurutuseri. Kambo nane avido ghusena aminda fera buvurutuseri. \v 12 Buvurutero, Asisi Kakara namokena sisira, ‘Ni gitofudae erá dubo mema eose! Ni eredo, nemonde dabade yasivu!’ aminge setiri, namondeda natofo gegenembo 7 eminda fetirera aimi eredo, namane gitofude dabade reighi Sesaria aminda era buvudo, Cornelius da kamboda teteruseri. \v 13 Teretero, aneya nange teredo nunda kamboda fetirise, geka siri niningusira ava, Cornelius setiri namane nininguseri. Amo, aneya numokena eminge sisira, ‘Ni genembo eni dirige yama, genembo javo Simon Peter nu reda irira ava ategi e ningare! \v 14 Nune geka sirurari ningido, ninda natofode dabade tumondaovo gido, God nenda ari ekoko kote doyarira,’ aminge setiri dadabetiri, Cornelius nu aghi etiri na numokena iseni. \p \v 15 “Ena buvudo, geka seno ainghae dabade, Asisi Kakara anakora vose evetu genembokena asugerirare. Amo nu, giti namondekena vose asugusira. Kau daba aminga ava nu, evetu genembo gitofu reighi Sesaria aminda totorugusera, aikena vose asugusira. \v 16 Vose asugetiri, na Bajari da geka evia kotiseni: \q1 ‘Kau John Bafataito Ari Kato uvuimi, bafataito edo ghusira, kau daba aminga \q1 ava, na amboda Asisi Kakara nemokena mutarena,’ \m geka ava firi kotiseni. \v 17 Namonde Jusi embo Bajari Iesu Keriso tumondero gido, God namondekena nunda Asisi Kakara mutiri vose asugusira. Kau daba aminga ava, God namondeda gitofukena nunda Asisi Kakara mutiri vose asugusira. Amo isaghari. Ava sedo, God rejoá usira ava gido, na God da uju ava jo buregaeri.” \p \v 18 Aminge setiri ningido, evetu genembo Jerusalem aminda totorugedo ghoghora sisera amo, ne ghoghora dodo, God dae sakai sise, eminge siseri, “Namonde Jusi embo da gitofu nange jebugaetera aindae, God emboro rerebusira. Kau namonde avavaga, ne God tumonduse nenda ari ekoko vujegarera amo, ne jebugedo evovodae irarera,” aminge siseri. \s1 11:19-30 Evetu Genembo Antiok Aminda, Iesu Da Bino Ningido Tumonduseri. \p \v 19 Stephen detero ambududurusira ainda sifoda, Iesu da gitofu ne eredo, Iesu da natofokena fakarago use bouvu futurureoro mema itatamedo ghuseri. Amingedo, Iesu da dorevare oju sumbudo reighi mendenikena iseri. Mendeni oju sumbudo era reighi Foenisia aminda buvurutuseri. Buvudo, Iesu da Bino nenda natofo Israel embokena seoro ningido ghuseri. \v 20 Kotugo, Iesu da dorevare mendeni, Cyprus embo a Sairin embo, ne eredo era Antiok aminda buvudo, Jusi embo da gitofukena Bajari Iesu da Bino Eveva ava, vironu sedo ghuseri. \v 21 Ne God da fakinaimi vironu seoro ningido, evetu genembo digari Bajari tumondedo ghuseri. \p \v 22 Amingero ningido, Iesu da natofo Jerusalem aminda eredo, Barnabas dirigetero Antiok aminda isira. \v 23 Ira buvudo, God nange nange esimbugetiri natofo dubo kotise ivuga usera ava gido, nu ivuga edo sisira, “Dubo joká isambu Bajarikena futuse irivu!” aminge sisira. \v 24 Barnabas resena emo, nu genembo evevari. Asisi Kakara numokena vose asugetiri, nu dubo kotise tumonde gogoghombedo ghusira. Ava sedo, nu geka seari ningido, evetu genembo digari Bajari tumondedo ghuseri. \p \v 25 Amingero, Barnabas nu Saul tambari dae sedo, reighi Tarsus aminda isira. \v 26 Ira buvudo, Saul tambu budo, nengae jovereghe fera reighi Antiok aminda buvurutuseri. Buvudo irero, Iesu da dorevare digari totorugeoro, Saul nengae Barnabas ghae ijuguse geka seoro ningido ghuseri. Amingero, ghaeko dabako dadabusira. Reighi Antiok aminda evetu genembo ne tuturo edo, Iesu da natofo isambudae, ‘Kuristini’ sedo ghuseri. \p \v 27-28 Sifo aminda, God da feroveta Agabus a God da feroveta mendeninde dabade, Jerusalem ghedo reighi Antiok aminda iseri. Era buvudo, Agabus nu Asisi Kakara da fakinaimi eredo, amboda rea sirorarira, ainda bino ava isagha setiri, evetu genembo nininguseri. Geka evia sisira: baimara mindafu beká ava reighi isambuda sirorarira. (Amo, baimara Rome embo da kotofuko Claudius da sifoda sirorusira, aindae sisira.) \v 29 Agabus da geka ningido, Iesu da natofo manaka garuse siseri, “Namonde nangedo namondeda natofo Frovensi Judia aminda irera, ava sonembareri? Namondeda irari aminda gosuse, sonemba mutoro yari baore!” \v 30 Aminge sedo, moni dabade edo mutero, Saul nengae Barnabas ghae ava budo era, Iesu da natofo da babojegarikena mutero ruruseri. \c 12 \s1 12:1-5 Kini (King) Herod Nu, Iesu Da Dorevarekena Fakarago Use, Bouvu Mutiri Mema Itatamuseri. \p \v 1-2 Sifo aminda, reighi Galilee da kini (king) javo Herod nu, eredo Iesu da dorevare mendeni aikena fakarago use, bouvu mutiri mema itatamuseri. Herod setiri, nunda mendenii John da koro James ava, kaiyaimi jetero ambududurusira. \v 3-4 Ambiri, Jusi embo ava ningido ivuga useri. Ivuga ero gido, Herod setiri nunda isoro kakato era, Peter sandi budo Yisti (Yeast) Kanangara Ari da Kirumo+ da sifo aminda, diburada fifituseri. Etero, dibura aminda kaifa kakato isambu 16 aimi Peter kaifa edo ghuseri. Goroto avononde ava inono gegenembo avononde aimi foama kaifa edo ghuseri. Herod nu Peter bu ya Jarige Yari da Kirumo+ ainda amboda, Jusi embo da dombuda koto ari dae sedo kotisira. \v 5 Peter diburada iriri, ne kaifa edo ghuseri. Kaifa edo ghusera avata, Iesu da dorevare ne fakina edo God kena banungedo ghuseri. \s1 12:6-19 God Sonembetiri, Peter Diburada Ghe Fira Buvurutusira. \p \v 6 Herod nu, Peter bu diburada fitido, Jusi embo da dombuda koto ari dae sedo, sifo fifitusira. Ainda tumba daba aminda, kaifa kakato etoto naká aminda kaifa ero, Peter nu nenda soroda asi seiniimi (chains) ungoda bundetero ainghae fase avisira. Dibura kambo guro békada, kaifa kakato mendeni kaifa edo ghuseri. \v 7 Peter fase avíri, aneya fira isagha iri, usasai Peter da vasa aminda janimbusira. Janimbetiri, aneya Peter da tamonda jighido, deretiri diti fangutusira. Fangetiri, “Peter, ni totoi ere!” setiri, asi seiniá tofo vujegusira. \v 8 Vujegetiri, aneya Peter kena sisira, “Ninda ifu dighari a ninda ata jogha, bu dighi simbuge yasi!” aminge setiri, Peter eredo amingiri, aneya sisira, “Ninda tamo asugari asuge, nangae yaore!” \v 9 Aminge setiri dadabetiri, Peter eretiri, aneya nu giti etiri nu ambo gaedo, nengae dabade diburada ghe buvari dae ise, Peter bunise kotisira, “Emo aturu erena, ai, bekári?” \v 10 Kaifa kato eni emboro gaje fetiriri era darigedo, era kaifa kato eni sekago emboro gaje fetiriri darigedo, dibura da guro auriimi usera ainda békada buvurutuseri. Guroá afigaresa amo, ya isaghada buvudo, reighi Jerusalem aminda deingharesa. Aminda buvero, guro tofo mandi afigetiri, era isaghada buvudo nengae emboroda ise, aneya Peter da dombuda manjisira. \p \v 11 Etiri, Peter kotisira, “Emo bekári. Bajari nunda aneya dirigetiri ojira, Herod da fakina buregedo, na diburada ghedo unumbe bu fitiri isaghada buveni. Herod da uju a Jusi embo da uju namokena jo sirorae arira.” \p \v 12 Ava kotise, nu John Mark noi javo Mary, ainda kamboda isira. Evetu genembo digari totorugedo banunguse irero ainda sifoda, Peter ira buvurutusira. \v 13-14 Buvudo, furu ainda guro békada fetedo goingoinghiri ningido, ne saramana kato javo Rhoda setero ira, kambo guroda, Peter da beka ava ningi kasama usira. Ningi kasama edo, dudukughe furu da guro jo afigae, nu ivugaghae jovereghe kamboda sufusira. Sumbudo ira kamboda teredo sisira, “Peter ojira furu oinda guro békada fetirira.” \v 15 Aminge setiri ningido, ne siseri, “Ni daghedo resesa tanojo!” ava setero, nu kovionoghae sisira, “Na beká resena,” setiri, ne mino siseri, “Avose, detero ambiri nunda dangio ava gesi tanojo,” aminge siseri. \p \v 16 Aminge sero, Peter nu goingoinghuse fetiriri ningido, ne guro afigedo Peter á gi dudukughuseri. \v 17 Dudukughero, Peter nemokena ungoi de fafutuse, erama beka seore dae sedo, buregusira. Edo, Bajari nange nange setiri nu buvurutusira ava, isambu isagha setiri dadabetiri, eminge sisira, “Setena ava, James kena a Iesu da dorevare isambukena sevu ningore!” aminge sedo, Peter ne dodo isira. \p \v 18 Sifo atetiri, dibura da kaifa kakato eredo, Peter tava e bune jaredo, oju use beka dadabuseri. Aminguse, ne tofo tofo se nininguseri, “Peter nange nangedo baghimbeti?” \v 19 Aminge sero, Herod eredo tava aoro dae sisira. Avata, ne Peter tava usera, jo tambae etero, Herod nu kaifa kakatoá bu koto etiri dadabetiri, setiri nunda kaifa kakato amo budo era detero amomonjeguseri. Amomonjegusera ainda amboda, Herod Frovensi Judia dodo ira, reighi Sesaria aminda anumbusira. \s1 12:20-25 Kini Herod Dara Edo Ambududurusira. \p \v 20 Ainda sifo aminda, Herod nu Taiar a Saidon embokena janje eko use irei. Aminguse iriri gido, ne eredo geka dabade se ningari dae sedo, Herod kena iseri. Era buvudo, ne giti Herod da kambo kaifa kato javo Blastus de komana useri. Amingedo, ne mainungari dae sedo, Herod kena teteruseri. Ainda susu mo: ne Herod da reighida nenda bayau ombudo ghuseri. \p \v 21 Herod sifo fifitusira á fira buviri, nu gogho edo, kini da anumba vasa aminda anumbedo nemokena vironu sisira. \v 22 Setiri dadabetiri, ne siseri, “Omo jo evetu genembo da geka iraeri. Omo gode eninda gekagori,” aminge sise ivugaghae koko siseri. \v 23 Sero, God da aneya nu Herod dorusira. Herod nu evetu genembo da geka ava ningido, jo buregae usira aindae sedo, God nunda aneya dirigetiri fira setiri, Herod jifa ai mindiri ambududurusira. \p \v 24 Sifo aminda, God da Geka ava sirureoro, ivegedo irureari evetu genembo ningido tumondedo ghuseri. \p \v 25 Barnabas nengae Saul ghae baimara da moni budo fusera ava, mutero bero, ne John Mark bu nemonde dabade era, Jerusalem ghedo jovereghe reighi Antiok iseri. \c 13 \s1 13:1-3 Ekaresia+ Imi Barnabas Saul Ghae Gategetero Ne Iseri. \p \v 1 Reighi Antiok aminda, Iesu da natofo jokáda, God da feroveta mendeni a ijuga kakato mendeniimi, dengoro indido ghuseri. Amo, Saul, nunda komana Barnabas, Simeon (nunda javo Ingago seraera), Sairin embo Lucius, a Manaen (nu anakora Kini (King) Herod ghae dabade faiya edo ghusira), aimi dengoro indido ghuseri. \v 2 Gegenembo resena emo, God kena bayau kanangara edo banunguse irero, Asisi Kakara nemokena sisira, “Na Saul nengae Barnabas ghae gategeteno, ne nanda uju ava use, nanda saramana eni arera. Nanda saramana aoro dae sedo, ne bu esimbugaovo dae resena.” \v 3 Aminge setiri ningido, ne sekago God kena bayau kanangara edo banunguse nenda ungo, Barnabas nengae Saul ghae da tamonda fitido esimbuguse, ne dirigetero iseri. \s1 13:4-12 Barnabas Nengae Saul Ghae, Kae Da Bajari Eni Ava Bureguseri. \p \v 4-5 Asisi Kakara nu Saul nengae Barnabas ghae dirigetiri yari dae use, gimasa John Mark nemo sonembare dae sedo budo, reighi Antiok dodo reighi Selusia aminda vosera buvudo, ghakada+ vosedo sirige era butu Cyprus aminda buvurutuseri. Butu aminda buvudo, reighi javo Salamas aminda, ghaka+ darido vivituseri. Vitido, ne era Jusi embo da dengoro indari kambo+ mendeni aminda God da Geka ijugedo ghuseri. \p \v 6 Etero dadabetiri, ne eredo reighi Salamas dodo, agada sembera reighi Peifos aminda buvurutuseri. Buvudo, ne Jusi embo genembo eni javo Bar-Jesus ava tafuseri. Genemboá nu kae da bajari eniri. Bar-Jesus nu tofo sakai sedo ghuse, gungubo eminge sedo ghusira, “Na God da feroveta eniri,” sifo ghousa evia evetu genembokena aminge sedo ghusira. \v 7 Butu ainda kotofu Sergius Paulus, nu genembo jiro munju evevari. Bar-Jesus setena amo, nu anakora Sergius Paulus ghae komana usira. Avori, Sergius Paulus resena emo, nu eredo God da Geka ningari dae sedo, aghi mutiri ira setiri, Saul nengae Barnabas ghae numokena iseri. \v 8 Era buvurutusera avata, kae da bajari Bar-Jesus (namonde Greek gekaimi Elymas seraera), nu eredo, erá butu ainda kotofu nenda geka ningi tumondeure dae sise, Barnabas nengae Saul ghae buregusira. \v 9 Etiri, Asisi Kakara nu Saul (o nunda javo eni Paul seraera) ava sonembetiri, dubo kotise Bar-Jesus ava gosuse tatasegusira. \v 10 Tataseguse sisira, “Ni Satan da eniri. Ni ari eveva, geka eveva, a irari eveva ava isambu, buregeraesa. Ni ari ekoko aimi, evetu genembo dereraesa. Ni God da Geka beká ava jighi jovereghe gungubokena fitiraesa. \v 11 Ava sedo, oroko Bajari nunda ungoi siregari ni diti digoi ari sifo sevo jo gae iraso, amboda sari jebugedo garesa,” aminge siri, Elymas (o Bar-Jesus seraera) ava, roera eni kau rofoma da kaugo aimi, tumba beká edo vose fira afuregetiri, nu diti eko usira. Amingetiri, aminda ya foa ghari bunise, evetu genembo enii foa ungoda bu deinghaoro dae uju usira. \v 12 Etiri, butu ainda kotofuá nu rea sirorusira ava gido, Bajari tumonduse, nunda Bino aindae dudukughusira. \s1 13:13-52 Frovensi Pisidia Aminda, Iesu Da Bino Ava Vironu Sedo Ghuseri. \p \v 13 Etiri, Paul nunda kokomanade dabade, Peifos ghedo ghakada+ vosedo era Frovensi Pamfilia aminda buvudo, reighi javo Perga aminda, ghaka+ do vitido, John Mark nu sifo aminda ne dodo, jovereghe Jerusalem isira. \v 14 Paul nengae Barnabas ghae reighi Perga dodo era, frovensi eni Pisidia aminda teredo, era reighi Antiok buvurutuseri. Antiok resena emo, nu reighi eniri. Kotugo Antiok Frovensi Syria aminda irira amo nu, reighi eniri. Aminda teredo, Jangutari da Sifoda, ne era Jusi embo da dengoro indari kamboda+ tere anumbuseri. \v 15 Anumbetero, Moses da Geka a God da feroveta da geka mendeni ava tegetero dadabetiri, dengoro indari kambo+ da babojegari setero, eniimi ira Paul nengae Barnabas ghaekena sisira, “Nanda nano namendi, kotovo inono arira amo, ne fuvu! Geka saovo ningido namane tamo feghare!” \p \v 16 Aminge setiri, Paul nu eredo ungo jighiri eretiri de fatido sisira, “Namanenda natofo beká Israel embo, a namanenda gitofu mendeni God tumonderaeva, ainde dabade totorugetevo, ne ategi beká ava erena. Ningivu! Na geka itako saono ningovo dae resena. \v 17 God anakora namane Israel embo da abuamane ava gategusira. Gategetiri, namanenda abuamane era Egypt aminda sabua+ edo iriari. Amingero, God sonembetiri ne digarigo siroretero, God nunda fakinaimi etiri, ne Egypt ghedo buvurutuseri. Buvudo era, reighi uvu iraede aminda birurughuse ne dara edo ghuseri. Amo, ne God da Geka jo ningae edo ghuseri, a God da Geka jo tumondae edo ghuseri. \v 18 Amingedo ghusera avata, God nenda ari ovia gi dodo ghiri, ghaeko 40 ava dadabusira. \v 19 Etiri, God nu Frovensi Keinan aminda, natofo oro isambu 7 ava detiri sirivo useri. Sirivo ero, nu setiri namane Israel embo Keinan aminda kokotofu useri. \p \v 20 “Etero, God nu natofo tavo aoro dae sedo, nenda giti jighari ava nune gategedo ghusira. Eari, ne namanenda abuamane ava tavo ero, ghaeko 450 ava dadabetiri, God da feroveta eni javo Samuel sirorusira. \v 21 Siroretiri, namanenda abuamane ne, tavo kakato God gategedo ghusira ava imboe edo, kini (king) gategedo mutare dae sedo, God kena benunu siseri. Setero, God nu genembo javo Saul ava gategusira. Genemboá nunda oro Benjamin, numamo javo Kish. Numoá gategedo setiri, nu kini usira. Edo irise, ghaeko 40 ava dadabusira. \v 22 Avata God nu Saul imboe edo setiri darigetiri, God nu David ava gategedo setiri, David nu Israel embo da kini usira. God nu eminge kotedo David gateguse eminge sisira: \q1 ‘Jesse da mandi David, na dubo bu gogoghomberaena. Na rejoá sarena, nu ava arira,’ \m God aminge sisira. \v 23 David resena, einda imendi eni mo, Iesu ri. God namane Israel embo da ari ekoko kote doyari dae sedo, beka gagojuse, Iesu dirigetiri fusira. \v 24 Iesu jo furae iriri, John nu giti fusira. Fira buvudo, Israel embokena irise, nenda ari ekoko vujegedo doyoro dae sise, vironu sedo ghusira. Seari ningeoro, John ne bafataito edo ghusira. \v 25 John da saramana dadabari dae iri, nu eredo eminge sisira: \q1 ‘Ne nange nange erekotevu? Na mavejori? God Genembo gategedo furare dae sisira, jo namo iraeri. \q1 Kote givu! Genembo amo amboda furarira. Na ijoghakori, nu teria bekári,’ \m John aminge sisira. \p \v 26 “Avori, nanda nano namendi, Abraham da sasingu a kotugo namanenda gitofu eminda tumonde baingheraeva, God namonde nange sonembari jebuga tambarera ainda binó ava namondekena mutiri ojighira. \v 27 Namonde God tumonderaera avata, Iesu namondeda ari ekoko seghe fugari dae sedo fusira ava, evetu genembo Jerusalem aminda nenda babojegaride dabade, ne buniseri. Ne Jangutari da Sifo evovodae God da feroveta da geka tegedo, ainda tuka jo kasama ae edo ghuseri. Jo kasama ae edo ghusera avata, Iesu daoro ambare dae sero, God nu rea nunda ferovetakena osa saoro dae sisira, ainda beká ava isagha usira. \v 28 Ne Iesu daoro ambare dae sedo, nunda ari ekoko tava usera avata, jo tambae edo, nu Rome embo da kotofu Pilate kena, Iesu dari ambare dae sedo benunu siseri. \v 29 Amingero, God rea sisira amo, geka isambu isagha usira. Etiri dadabetiri, Iesu ambiri gido, mendeni era nunda tamo korosida ghe budo era furuguseri. \p \v 30 “Amingetero, God setiri Iesu ambarida ghe jebuge erorusira. \v 31 Iesu jo ambae irise, evetu genembo mendeni nunda karona edo, nemonde Frovensi Galilee ghedo Jerusalem isera amo, nu ambarida ghe jebuge erorusira ainda amboda nemokena isagha eari gido ghuseri. Gido ghusera ava, ne oroko Israel embokena Iesu da Bino ava osa seraera. \p \v 32-33 “Namane aindae sedo God da Bino ava sari dae sedo refera. God nu beka gagojuse, rejoá namanenda abuamanekena sisira, oroko ava namondekena isagha etira. Iesu jebuge erarira aindae, God setiri ne nunda \bd Yaru Divari Buku\bd* aminda, tano etoto ainda jokáda eminge gefuseri: \q1 ‘Ni nanda Mandiri. Na oroko nimokena resena, “Na ninda Afa bekári,” ’ \m aminge gefuseri. \v 34 Kotugo God nange sari, Iesu ambarida ghe jebuge eredo irari nunda tamo jo betae arira ainda geka ava, God setiri nunda mendeni eminge gefuseri: \q1 ‘Na nange David kaifa use esimbuge gogoghombusena aminga ava, ni barago kaifa use esimbugarena.’ \m \v 35 Kotugo tano eninda, God eminge setiri gefuseri: \q1 ‘Ninda saramana kato ninda geka ningi gogoghombarira. Ava sedo, ni saso nunda tamo jo ofofoda betae arira,’ \m aminge gefuseri. \p \v 36 “David nunda sifoda, God da uju ava use, God da Geka ningido ambududurusira. Ambiri, budo era nunda nombuamane da dengesida furugetero nunda tamo betisira. \v 37 David da tamo betisira avata, God setiri nunda Genembo ambarida ghe jebuge erorusira, ainda tamo jo betaeri. \p \v 38-39 “Avori, nanda nano namendi, kote gogoghombevu! Namane nangae Iesu da javoda vironu seraera amo, God nange nange ari ekoko kote doyeraira ava, Iesu da javoda ijugeraera. Moses da Gekaimi namonde jo God kena jebugae arera Avata mave Iesu da javoda tumondarira amo, God nunda ari ekoko kote doyari, nu jebugarira. \v 40 God da feroveta rea sisera ava, erá nemokena siroreure dae sise, kaifa e gogoghombevu! Feroveta amo, ne eminge siseri: \q1 \v 41 ‘Dere jirari kakato, kote givu! \q1 Na saramana eni aono nenda sifoda sirorari gido, ne jo kasama ae areva. \q1 Mave ainda beká ijuge gogoghombarira avata, ne jo ningido tumondae areva. \q1 Ava sedo, gido dudukughuse ambuvu!’” \m \v 42 Paul nu geka aminge setiri dadabetiri, Paul nu Barnabas ghae eredo era, dengoro indari kamboda+ ghe buvurutero natofo siseri, “Fura eninda, Jangutari da Sifoda fuvu, geka sekago saovo ningore!” aminge siseri. \v 43 Sedo, Jusi embo mendeni a Jusi embo da gitofu mendeni God tumondedo ghusera aimi, ne isambu eredo Paul nengae Barnabas ghae da amboda iseri. Ero, Paul Barnabas ghae mo, natofo God da Geka ningoro dae sedo, a God fakina futusira ava baoro dae sedo, nengae dengoro induduseri. \p \v 44 Fura dabako dadabetiri Jangutari da Sifoda, evetu genembo isambu reighi Antiok aminda, Bajari da geka ningari dae sedo fera totoruguseri, daba daba jo furaeri. \v 45 Totorugetero, Jusi embo, evetu genembo digari totorugusera ava gido, ne dubo mema useri. Evetu genembo isambu Paul nengae Barnabas ghae da geka tumondusera aindae, dubo mema use, erama Paul geka seure dae sise bureguseri. Buregedo, Paul nengae Barnabas ghaekena dombuda siseri. \p \v 46 Sisera avata, Paul nengae Barnabas ghae jo oju ae, ne fakina edo siseri, “Ne Israel embori. Ava sedo, namane God da Bino ava giti nemokena sarera. Avata namane setero, ne buregetevu. Aminguse, ne God da jebuga ava imboe use dotutereva. Dotutereva ava sedo, namane ne dodo gitofukena yari dae erera. \v 47 God namanekena sisira, ‘Na nemo kotise geka evia anakora seteno gefuseri: \q1 “Gitofu nanda usasa gaoro dae sedo, nane ne dirigerena. \q1 Ne dirigaono yama, evetu genembo isambukena jebuga da emboro ijugareva,” ’ \m God aminge namanekena sisira,” setero nenda geka dadabetiri, \v 48 Israel embo da gitofu ava ningido ivuga use, Bajari da Bino ava ningido sakai siseri. Avori, God evetu genembo mendeni, jebuga evovodae irari baoro dae sedo, anakora gategusira ava, ne tumonduseri. \v 49 Evetu genembo digari reighi aminda irise, Bajari da Bino ava ningido eredo, reighi digari aminda ise osa sedo ghuseri. \p \v 50 Amingero gido, Jusi embo ne reighi da babojegari da ghamo, a gitofu evevetu da ghamo deretero erorusira. Evevetu amo, ne kokotofu da eveveturi. Ne nenda kiki dodo fera, Israel embo da kiki tumonduse, God tumondedo ghuseri. Ne isambu eredo, Paul nengae Barnabas ghaekena fakarago use ondiseri. \v 51 Ondero, Iesu da ambo jimbi Paul nengae Barnabas ghae, era buvudo ne simbora use, reighi ainda fonja nenda atada ava danghetero vovosusira. Amingedo, ne era reighi Aikoniam aminda buvurutuseri. \v 52 Iesu da dorevare seka Antiok aminda tumondusera amo, ne ivugaghae irise, Asisi Kakara da fakinaimi dubo kotedo ghuseri. \c 14 \s1 14:1-7 Reighi Aikoniam Aminda, Paul Nengae Barnabas Ghae Vironu Sedo Ghuseri. \p \v 1 Reighi Aikoniam aminda, kau daba aminga ava etero sirorusira. Paul nengae Barnabas ghae, Jusi embo da dengoro indari kamboda+ era vironu setero ningido, Jusi embo digari nenda gitofude dabade Iesu tumonduseri. \v 2 Etero, Jusi embo mendeni jo tumondae iriara aimi eredo, Iesu da natofo ava imboe aore dae sedo, gitofu mendeni da ghamo deretero erorusira. \v 3 Iesu da ambo jimbi mo, ne ghousa beká ava reighi daba aminda irise, fakina edo Bajari da Bino ava vironu sedo ghuseri. Amingero, evetu genembo natofo tomanako nange nange nunda Bino ningido, “Geka bekári,” sise tumondaetera ava kotise, Bajari nu fakina nunda ambo jimbikena mutudo ghusira. Muteari, ne tano mendeni mendeni eoro evetu genembo ne jo gae iriara ava, nenda gitida siroreari gido ghuseri. \v 4 Reighi da natofo isambu sarigedo dubo etoto kotedo ghuseri: mendeni mo Iesu da ambo jimbi tumondedo ghuseri, a mendeni mo Jusi embo tumondedo ghuseri. \p \v 5 Aminguse, Jusi embo da gitofu mendeni, a Jusi embo mendeni, nenda babojegaride dabade eredo, Iesu da ambo jimbikena ari fakarago fakarago ava ari kotise, ghamanai daoro amboro dae siseri. \v 6 Setero ningido, Paul nengae Barnabas ghae ere sumbudo era, Frovensi Laikaonia aminda teredo, reighi Listra a Derbi aminda buvurutuseri. \v 7 Listra, Derbi, a reighi mendeni mendeni aminda irise, Iesu da Bino Eveva ava vironu sedo ghuseri. \s1 14:8-20 Reighi Listra Aminda Dara Sirorusira. \p \v 8 Reighi Listra aminda, genembo eni daguna ava siroredo, jo ya foa ghae edo ghusira. \v 9-10 Genembo amo, Paul da geka ningido tumondusira. Tumondiri gido, Paul kotisira, “Genembo emo tumonde gogogho erira ava sedo, sarena amo, nu jebugarira,” aminge kotise, genemboá fuge gido beka mindafu, “Ere fete!” setiri, jorughe ere atai fetedo ya foa ghusira. \v 11 Ya foa ghiri gido, Paul nu rea etiri sirorusira ava kasama edo, evetu genembo digari eredo nenda reighi Laikaonia da gekaimi koko sise siseri, “Namondeda gode mo, gegenembo etoto naká jinendo evia vosojigherere.” \v 12 Aminge sedo, ne nenda gode eni Zeus seraera ava, Barnabas kena jighido, a kotugo Paul geka sedo ghusira aindae, nenda gode eni Hermes seraera ava, numokena jijighuseri. \v 13 Edo, nenda gode Zeus da kambo itako soka fefetusira, ainda fristiimi burumakava (bulls) da kandana mendeni a joba mendeni ava kamboda ghe bu fira, Paul nengae Barnabas ghae da kamboda buvudo furu bekada fefetusira. Nu, evetu genembo totorugusera ainde dabade, Paul nengae Barnabas ghaekena banunguse, joba dungoro avare dae sedo uju useri. \p \v 14 Barnabas nengae Paul ghae ava ningido, nenda tamo asugari ava jighi toreredo, evetu genembo totorugusera ainda jokáda sufuse, beka mindafu siseri, \v 15 “Ne nangerevu? Namane gegenembo beká nemoá avavagori. Namane God da Bino Eveva ava saoro ningovo dae sedo fuseri. God nu roera isambu utuda, endada, a evada etiri sirorusira. Nu fakina katori. Sukaru evia seteva amo, Hermes a Zeus, ne jo namonde sonembae arera. \v 16 God nu giti evetu genembo doyeari nenda uju ava edo ghuseri. \v 17 Avata God numoá kasama aovo dae sedo, nunda tano fitiraira. Nu seari borija dido bayau siroreraira. A nu bayau muteari gido ivuga eraeva,” aminge siseri. \v 18 Paul nengae Barnabas ghae aminge ghoghora sise bureguse beka fakara beká useri. O durumuguse buregaetera amo, ne anakora joba dungoro avaeti. \p \v 19 Jusi embo mendeni Frovensi Pisidia da reighi Antiok a reighi Aikoniam ghedo fuseri. Fera buvudo, nenda geka a nenda kotari ava dengoro indero, evetu genembo digari ningi tumonduseri. Jusi embo da geka tumondedo, evetu genembo ne eredo ghamanai Paul detero du fasetiri, nu ambariva kotedo, nunda tamo jumbudo era isaghada buvurutuseri. \v 20 Buvudo, nunda tamo aminda dotero fasiriri, Iesu da dorevare era numo gari dae totorugetero, Paul nu jebuge eredo jovereghe ira reighida teterusira. Tere avero, sifo atetiri, nu Barnabas ghae reighi Derbi aminda iseri. \s1 14:21-28 Paul Barnabas Ghae Dabade Jovereghe Iseri. \p \v 21 Era buvudo, Paul nengae Barnabas ghae reighi Derbi aminda, God da Bino Eveva ava vironu seoro, evetu genembo digari Iesu tumondedo, nunda natofo edo ghuseri. Ainda amboda, ne eredo jovereghe era, reighi Listra aminda avido era, reighi Aikoniam aminda avido era, reighi Antiok Frovensi Pisidia aminda buvurutuseri. \v 22 Buvudo, ne sonembeoro Iesu da dorevare tamo feghedo fakina edo tumondedo ghuseri. Sonembuse, eminge ijugedo ghuseri, “Dara sirorarira, namondekena. Avata namonde fakina edo tumondarera amo, namonde utuda terarera,” aminge ijugedo ghuseri. \v 23 Reighi nunda nunda aminda, ne giti jighari kakato ava gateguseri. Aminguse, Paul nengae Barnabas ghae God kena bayau kanangara use, nunda dorevare nu tumonde gogoghombusera, ava kaifa are dae sedo, Iesu kena benunu siseri. \p \v 24-25 Amingedo, ne eredo Frovensi Pisidia sembera, Frovensi Pamfilia aminda teredo, reighi Perga aminda iseri. Era reighi Perga aminda buvudo, Iesu da Bino ava vironu sedo, dodo era reighi Atalia buvurutuseri. \v 26 Buvudo, ghakada+ vosedo jovereghe reighi Antiok, Frovensi Syria aminda iseri. Reighi Antiok resena aminda, Bajari nange sonembururari Paul nengae Barnabas ghae nunda saramana aetera aindae, Iesu da dorevare ne giti diriguse esimbuguseri. Saramana resena emo, etero ojira evia dadabetira. \v 27 Antiok aminda teredo setero Iesu da dorevare totorugetero, Paul nengae Barnabas ghae eredo, ne kau nangego ava use deinghusera da kiki ava setero nininguseri. God rejo etiri nemokena sirorusira, a God nange nange Jusi embo da gitofukena emboro afigetiri Iesu tumondusera, ava setero nininguseri. \v 28 Etero dadabetiri, ne aminda Iesu da natofode dabade sifo ghousa ambari ava iriari. \c 15 \s1 15:1-21 Jusi Embo Mendeni Fera, Moses Da Agho Dari Kaifa Aoro Dae Sisera Aimi, Paul Barnabas Ghaekena Beisiga Useri. \p \v 1 Aminda irero, gegenembo mendeni Frovensi Judia aminda ghedo fera reighi Antiok aminda buvudo, geka sembae sedo ghusera, amo eviri: “Moses rea sisira ava ari dae sedo, nenda vika mendo anoso gafugareva amo, ne God kena jebugareva. O jo amingae areva amo, ne God kena ambareva,” aminge sedo ghuseri. \v 2 Ainda bino ava ningido, Paul Barnabas ghae eredo beisiga use, ghoghora eko beká siseri. Beisiga etero gido, Iesu da natofo isambu aminda manaka gaedo, Paul Barnabas ghae, a Iesu da dorevare mendeni Antiok aminda iriara ava gateguseri. Gategedo, ne yama Jerusalem aminda Iesu da ambo jimbide dabade a Iesu da dorevare da babojegaride dabade, geka beká ningiavori, ava se ningoro dae siseri. \v 3 Sedo, Iesu da natofo aminda iriara aimi, ne dirigetero iseri. Ise, Frovensi Foenisia a Samaria aminda, Jusi embo da gitofu nange nange God tumondedo ghusera ava, Iesu da dorevarekena osa sedo ghuseri. Seoro, Iesu da natofo isambu ningido ivuga beká ava edo ghuseri. \v 4 Paul Barnabas ghae nenda kokomanade dabade era, Jerusalem aminda buvurutuseri. Buvero, Iesu da ambo jimbi a Iesu da dorevare nenda babojegaride dabade nati joká doruseri. Amingetero, God nange nange sonembetiri Jusi embo da gitofu Iesu tumondedo ghusera ava, osa siseri. \v 5 Setero, Moses da Geka kaifa kakato+ mendeni Iesu tumondusera, aimi eredo siseri, “Namonde Jusi embo da gitofu mave Iesu tumondarera amo, nenda vika mendo anoso gafugedo, abua Moses da Geka kaifa e gogoghombaoro dae sarera.” \p \v 6 Aminge setero, Iesu da ambo jimbi nemonde Iesu da dorevare da babojegaride dabade, ainda geka ava manaka garuse se ningari dae sedo, totoruguseri. \v 7 Totorugedo, geka se nininguse, Peter ere fetedo sisira, “Nanda nano namendi, God anakora namondeda gitofu nunda Bino Eveva ava virono saono ningido, tumondaoro dae sedo, namoá gategusira. Ava ne kasama ereva. \v 8 God nu evetu genembo isambu da janje joká kasama eraira; ava sedo, namondeda gitofu numoá tumondetero gido ivuga usira. Ava ijuguse, nunda Asisi Kakara mutiri vosedo nemokena asugusira. Namondekena giti vose asugusira, kau daba aminga ava, amboda nemokena vose asugusira. \v 9 Ava sedo, jo dombu eni iraeri. Namonde tumondusera aindae, God namondeda ari ekoko kote dotutusira. Kau daba aminga ava, namondeda gitofu tumondusera aindae, God nenda ari ekoko barago kote dotutusira. \v 10 Namonde a namondeda abuamane, Moses da Geka kaifa arikena jo inono ae edo ghuseri, a namondeda gitofu barago, ne Moses da Geka kaifa arikena jo inono iraeri. Ava sedo, namondeda gitofu nenda vika mendo anoso gafugaoro dae a Moses da Geka kaifa aoro dae redae sareri? Namonde amingaoro dae sarera amo, God da fakina ava dere gosuse sarera. Tefo, namonde jo amingae arera. \v 11 Namonde Bajari Iesu da sonembaimi tumonduse jebuguseri. Kau daba aminga ava, gitofu ne Bajari da sonembaimi tumonduse jebuguseri. Ava sedo, namonde jo amingae arera,” Peter aminge setiri, \v 12 natofo totorugusera ava ningido, beka dadabuseri. Beka dadabetiri, Paul Barnabas ghae eredo, God nange nange eari, ne ari a tano mendeni mendeni eoro, nenda gitofu jo gae iriara ava siroreari, nenda gitida gi dudukughedo tumondedo ghusera ava, osa siseri. \p \v 13 Amingetero, geka dadabetiri, James nu eredo sisira, “Nanda nano namendi, ningivu! \v 14 God nange nange namondeda gitofu dubo buraira, a nu nange nange giti nenda mendeni gategedo nunda tofodae rurusira ava, Simon Peter oroko isagha setiri ningeri. \v 15 A God da ferovetamane anakora daba ava sedo ghuseri. God da Geka eni gefusera amo, eviri: \q1 \v 16 ‘Bajari resira, “Na amboda sekago jovereghe foa David da kambo bejetiri irira ainda sagho tutumbi ava budo, sekago nane itarena. \q1 \v 17 Amingururono, evetu genembo isambu namo tava udo furarera. Oro isasambu ainda jokáda, evetu genembo mendeni anakora gategusena ava, furoro nanda tofodae barena. \q1 \v 18 Geka evia kotise anakora sisena ava, oroko isagha resenere,” ’ \m aminge gefuseri,” \v 19 James nu aminge sedo sisira, “Na erekotena, namondeda gitofu oroko God tumondari dae erera, aikena agho dari digari jo saoro fetae arira. \v 20 Avata namonde reta (letter) gefuse, eminge saore, ‘Sino fuka dedo bu ya ove kevari da dombuda joba muturaera ava, erá bu mindeove! Kombo yagera erá eove! Sino fuka duboda ivasi aoro ambari ororo jo vosae arira amo, erá mindeove! A ororo barago erá mindeove dae resera,’ aminge saore! \v 21 Ainda susu mo: reighi isasambu aminda, Jusi embo da dengoro indari da kambo+ aminda Moses da Geka tegutuse, Jangutari da Sifoda vironu seraera,” James aminge sisira. \s1 15:22-35 Reta (Letter) Budo Era Mutero, Tegedo Ivuga Useri. \p \v 22 Setiri, Iesu da ambo jimbi a Iesu da dorevare nenda babojegaride dabade manaka gaedo, gegenembo mendeni, Paul Barnabas ghae da karona edo Antiok aminda yaore dae gateguseri. Gateguse, gegenembo etoto naká natofo isambu kakara use tumondedo ghusera, ava gateguseri. Eni mo Silas, a eni mo Judas, o Barsabbas sedo ghuseri. \v 23 Gategedo, ne reta evia gefuseri: \pi1 “Namane Iesu da ambo jimbi a Iesu da dorevare da babojegari isambu Jerusalem eminda, namanenda nano namendi Frovensi Syria, Silisia, a reighi Antiok aminda ategi \pi1 beká ava erera. Ne namane Jusi embo da gitofuri, avata namane ne ategi roro beká ava erera. Yari budo givu! \pi1 \v 24 Gegenembo mendeni Jerusalem ghedo era nemokena buvudo dengoro indudero ningido, dubo mema useva ava, namane kasama erera. Avata gegenembo amo jo namane dirigaoro yaeri. Totofo nenda kotariimi iseri. \v 25 Ava sedo, namane totorugedo manaka garuse, aghi kakato gategedo dirigaoro nemokena yaoro dae sise resera. Aghi kakato resera emo, ne namanenda kokomana beká, Barnabas Paul ghae da karona edo yarera. \v 26 Paul Barnabas ghae resera emo, ne Iesu da saramana ero, evetu genembo ne dari dae sisera, avata ne jo oju ae edo ghuseri. \v 27 A aghi kakato Judas nengae Silas ghae resera emo, ne nenda dombuda fetedo geka daba ava siruroro ningareva. Namane rea aovo dae sedo eregefera geka daba evia bekaimi sarera. \v 28 Namane God da Asisi Kakarade dabade dubo dabako edo eminge resera, ningivu! \pi1 \v 29 Sino fuka dedo bu ya ove kevari da dombuda joba mutarera ava, erá bu mindeove! Ororo erá mindeove! Sino fuka duboda ivasi aoro ambari ororo jo vosae arira ábarago, erá mindeove! A kombo yagera erá eove dae resera. \pi1 Ava jo ae areva amo, evevari. Avori, geka tano eviri.” \m Avaka gembudo tano useri. \v 30 Tano edo, aghi kakato dirigetero era reighi Antiok aminda buvudo setero, Iesu da dorevare isambu aminda iriara ava totorugetero, reta nemokena futuseri. \v 31 Mutero budo, geka eveva ava tege gido, ivuga useri. \v 32 Judas nengae Silas ghae, ne God da feroveta mendeniri. Ava sedo, nengae eredo vironu janje ghousago siseri. Sero, dubo jamaghae ningido fakina aminda ruruseri. \v 33-34 Judas nengae Silas ghae ghousa beká iriara ava, yari dae sedo javi etero, Iesu da natofo ne dubo jamaghae diriguseri. Dirigusera avata, Silas nu fefetiri, Judas nusukako jovereghedo, evetu genembo numo dirigetero fusira, aikena isira. \v 35 Paul nengae Barnabas ghae barago ghousa beká ava irise, dengoro induduse, natofo mendeninde dabade Bajari da geka ava vironu sedo ghuseri. \s1 15:36-41 Paul Barnabas Ghae Sarigedo, Reighi Nunda Nunda Iseri. \p \v 36 Ainda amboda, Paul nu eredo Barnabas kena sisira, “Nangae ya, reighi ningiaminda giti Bajari da geka ava vironu sedo ghusera, aminda yama natofo garera. Ne eveva irera, ai tefo?” aminge setiri ningido, \v 37 Barnabas nu John Mark ava bu yari dae sisira. \v 38 Sisira avata, Paul nu John Mark bu yari imboe usira. Ainda susu mo: giti nemonde dabade reighi mendenida era vironu siseri avata, emboro soroda Frovensi Pamfilia aminda, John Mark nu saramana dodo jovereghe isira. \v 39 Paul nu John Mark bu yari imboe use, Barnabas ghae beisiga ambariá useri. Amingedo, nengae sarigedo, emboro nunda nunda iseri. Barnabas nu eredo John Mark budo, nengae butu Cyprus aminda sembiseri. \v 40 Paul nu Silas nengae yari dae setiri, Iesu da natofo ne esimbuguse, God nunda dubo bariimi ne kaifa are dae banunguseri. \v 41 Etero, Paul nengae Silas ghae eredo era, Frovensi Syria a Silisia aminda vironu sirureoro, Iesu da dorevare isambu ningido, fakina edo ghuseri. \c 16 \s1 16:1-5 Paul Silas Ghae Ne Timothy Ava Budo Iseri. \p \v 1 Amingedo, era reighi Derbi buvu darigedo era, reighi Listra aminda buvudo, Iesu da dorevare eni javo Timothy ava tambudo kasama useri. Timothy da numamo mo Greek embori, a noi mo Jusi embori. Noi nu Iesu tumondedo ghusira. \v 2 Iesu da dorevare isambu reighi Listra a Aikoniam aminda, ne Timothy dae sakai sedo ghuseri. \v 3 Seoro ningido, Paul nu Timothy ghae deinghari dae sedo, Timothy budo nunda vika mendo anoso ava gafugusira, Jusi embo da tano ijugari dae sedo. Ainda beká mo: Timothy numamo nu Greek embo ava, Jusi embo isambu reighi aminda anakora kasama useri. \v 4 Nengae amingedo, Silas de dabade eredo iseri. Era, emboro soroda reighi mendeni mendeni aminda buvurutuse, Iesu da ambo jimbi a Iesu da dorevare da babojegari Jerusalem aminda rea sisera, ava ningido kaifa aoro dae sedo, dengoro indido ghuseri. \v 5 Amingeoro ava ningido, Iesu da dorevare reighi isambu aminda, ne tumonde gogoghombedo fakina edo ghuseri. Evetu genembo digari ava ningido, Iesu tumonduse, fera Iesu da dorevare digari beká ava useri. \s1 16:6-10 Paul Nu Reighi Troes Aminda Avise, Sono Rurusira. \p \v 6-7 Paul, Silas, a Timothy de dabade eredo iseri. Asisi Kakara nu, erama ne ya Frovensi Asia aminda vironu seore dae setiri ningido, ne Frovensi Asia darigedo, Frovensi Frijia a Galesia aminda sembera, Frovensi Misia aminda buvurutuseri. Aminda buvudo, ne Frovensi Bitinia aminda sembi yari dae ero, Iesu da Asisii ne buregusira. \v 8 Buregusira ava sedo, ne dombu jovereghe Frovensi Misia sembera reighi Troes aminda buvurutuseri. \v 9 Aminda buvudo, Paul nu avise sono rurusira. Sono jokáda, Masedonia genembo eni fetiriri gosusira. Genembo gosusira aimi, numokena sisira, “Masedonia eminda sembu fu, namane sonembase!” ava sono rurusira. \v 10 Ava gido, eredo osa setiri ningido, namane eredo Frovensi Masedonia sembi yari dae useri. Ainda tuka mo: namane sono da tuka kasama useri. Amo, God da uju mo: namane sembi ya Masedonia aminda, God da Bino Eveva ava vironu saeteri. \s1 16:11-15 Reighi Filipai Aminda, Lydia Nu Vironu Ningido, Iesu Tumondusira. \p \v 11 Ava sedo, namane eredo ghakada+ vosedo reighi Troes ghedo sembera, butu javo Samotres aminda teredo, avéro sifo atetiri, reighiá do sembera, reighi javo Niapoles aminda teteruseri. \v 12 Teredo, namane reighi Niapoles dodo era Frovensi Masedonia jokáda teredo era, reighi mindafu eni javo Filipai aminda buvurutuseri. Filipai aminda, nati embo ne jo totofo nenda reighi ava kaifa ae edo ghuseri. Rome emboimi fera dighi anumbedo, reighi ava nene kaifa edo ghuseri. Filipai aminda buvudo, namane sifo tufako ava iriari. \v 13 Irise, Jangutari da Sifoda, namane Jusi embo da banungari da vasa tambari dae kotise, reighida ghedo vose uvu betuda iseri. Era buvu anumbedo, evevetu mendeni aminda totorugusera, aikena vironu siseri. \v 14 Evetu eni, nu Taiyataira eveturi. Nunda javo Lydia. Lydia nu kokotofu da embo boka evevago ava, neuri fatido gembu simbugedo, aimi oriro edo ghusira. Lydia resena emo, nu sifo ghousa ava God kena banunguse irei. Sifo aminda, Bajari setiri Lydia da jiro munju afigetiri, nu Paul da geka nininguse kote gogoghombusira. \v 15 Ningido, nunda natofo a saramana kakatode dabade bafataito useri. Etero, nu sisira, “Na Bajari tumonde gogoghombariá kotareva amo, ne fuvu, nanda kamboda avove!” aminge setiri, namane nunda geka tumondedo era, nunda kamboda avido ghuseri. \s1 16:16-40 Dibura Kaifa Kakato, Nenda Giti Jighari Iesu Tumondusira. \p \v 16 Sifo eni, namane sekago banungari vasada ero, gagara eni fira namane tafusira. Gagara amo, nu sukaru eko aimi asugetiri irei. Rejoá amboda sirorarira ava, gagara nu sukaru da fakinaimi kasama edo isagha sedo ghusira. Gagara amo, nu sabuari.+ Ava sedo, nunda saramana ainda moni digarigo ava budo, nunda babojegarikena mutudo ghusira. \v 17 Namane tambudo gagara aimi, Paul da amboda ise kori eminge sedo ghusira, “Gegenembo emo, ne God Teria Beká tumonduse nunda saramana eraera. Nenda geka ningareva amo, God kena jebugareva,” aminge sedo ghusira. \v 18 Sifo ava inono, aminge sise iriri, Paul nu janje eko etiri sukaru aikena sisira, “Iesu da javoda, gagara da jokáda ghe foa buvaso dae resena,” aminge setiri, sukaru nu ava ningido fira buvurutusira. \p \v 19 Etiri, gagara ainda babojegari ava kasama edo, moni bari da goroto dadabari beká arira ava kotedo, ne eredo Paul nengae Silas ghae sandi budo koto vasada era, Rome embo da gavana da kokotofudae futuseri. \v 20 Mutudo siseri, “Jusi embo etoto naká emo, namondeda reighi eminda dara tomanako eteri. \v 21 Namonde Rome embo ava sedo, Rome embo da kiki a nenda agho dari ava ningido amingeraera. Avata gegenembo emo, ne Jusi embo da kiki ningoro dae resera. Aminguse, ne namondeda agho dari erebejera.” \p \v 22 Aminge setero ningido, evetu genembo koto ningari dae sedo fera totorugusera, ne Silas nengae Paul ghae dari dae sedo eroruseri. Amingero, kokotofu ne Paul Silas ghae dari dae sedo, nenda tamo asugari jighi toreruseri. Amingedo, nenda isoro kakato ne ambíimi daoro dae sedo, siseri. \v 23 Setero ningido, isoro kakato ne Paul Silas ghae budo, dari beká dedo, budo era diburada fitero teteruseri. Teretero, kokotofu ne dibura kaifa kakato da giti jigharikena, kaifa e gogoghombare dae siseri. \v 24 Aminge setero ningido, dibura da giti jighari nu Paul Silas ghae budo ira, dibura kambo aminda teredo, kaifa e gogoghombari dae sedo, vasa soroda fifitusira. Aminda fitido, nenda ata faraghoi vakimbuseri. \p \v 25 Vakimbetero irero, tumba ira soroda iri, Paul Silas ghae God kena yaru didivuse banungero, dibura gegenembo mendeni ne ava nininguse irero, \v 26 dumo teria beká sumbiri, dibura kambo javi javi usira ava teria beká usira. Etiri, dibura kambo da guro isambu tofo afigetiri, dibura gegenembo da seini (chains) tofo vujege tefo usira. \v 27 Dibura da giti jighari eredo, dibura kambo da guro isambu afigedo iriri gido, nunda dibura gegenembo isambu eredo sumbariá kotise, nu tofo je ambari dae sedo, nunda kaiya voruda irisira ava ghonumbusira. \v 28 Ghonumbetiri, Paul nu ava kasama edo beka mindafu sisira, “Erá tofo jeose! Namane isasambu irera.” \v 29 Aminge setiri ningido, dibura da giti jighari oju edo, nunda mendenikena, avaraka bu furoro dae sedo, sumbu Paul Silas ghaekena teredo, kauboi dari fetedo ungo ata dadadaghusira. \p \v 30 Etiri dadabetiri, giti jighari nu eredo nengae ungoda budo era isaghada buvudo sisira, “Na nange nangedo God kena jebugareni?” \v 31 Aminge setiri ningido, Paul nengae Silas ghae siseri, “Bajari Iesu tumondaresa amo, nimo a ninda natofode, ne isambu God kena jebugareva,” \v 32 aminge sedo, ne dibura da giti jighari, nunda natofode, a nunda saramana kakatode dabade, nemokena Bajari da Bino ava vironu siseri. \v 33 Setero dadabetiri, totoi dibura da giti jighari nu, Paul Silas ghae ambíi detero tamo inanda usira ava seghedo, benunu setero Paul Silas ghae numo a nunda natofode dabade bafataito useri. \v 34 Edo, nu eredo Paul nengae Silas ghae budo, nunda kamboda teredo nemokena bayau mutiri riseri. Dibura da giti jighari nunda natofode God tumonduse ivuga beká ava useri. \p \v 35 Sifo atetiri, Rome embo da kokotofu ne aghi mutero fera, dibura kaifa katokena siseri, “Paul nengae Silas ghae buvu yaoro dae sedo resera,” aminge setero, \v 36 dibura da giti jighari Paul kena sisira, “Kokotofu mo, nengae Silas ghae foa buvovo dae sedo, aghi mutero ojigheri. Ava sedo, dubo jamaghae buvu yasivu!” \p \v 37 Aminge setiri, Paul dibura da giti jigharikena sisira, “Namanekena koto use dara eni jo tambae edo, namane evetu genembo da dombuda dedo diburada fifitumutari. Namane mo, Rome embo da natofo bekári. Ava sedo, aminguse nene namonde Rome embo da agho dari ava bejimutari, a oroko ufena yaoro dae sedo seteri. Tefo. Namane jo yae arera. Kokotofu totofo foa eminda guro afigaoro buvaetera ava avori.” \p \v 38 Aminge setiri, aghi kakato ne jovereghedo era, Paul da geka ava Rome embo da kokotofukena setero nininguseri. Ningido ne, Paul nengae Silas ghae mo, Rome embo beká ava kasama edo, oju useri. \v 39 Oju edo, era dibura vasada teredo, Paul nengae Silas ghaekena siseri, “Ai, namane dara umutari! Namane bunariri,” aminge sedo ne unumbedo, budo era isaghada buvudo, reighiá dodo yaoro dae sedo, benunu siseri. \v 40 Setero, Paul nengae Silas ghae diburada ghedo Lydia da kamboda era teteruseri. Teredo, Iesu da dorevare mendeni aminda totorugusera ava tambudo, dubo jama use fakina aoro dae sedo, ne reighiá dodo iseri. \c 17 \s1 17:1-9 Paul Silas Ghae Era Tesalonaika Aminda, Vironu Sedo Ghuseri. \p \v 1 Era, reighi Amfipoles aminda buvudo, era reighi Apolonia aminda buvudo, kotugo a dodo era reighi Tesalonaika aminda teteruseri. Tesalonaika aminda, Jusi embo dengoro indari da kambo+ eni iriri tafuseri. \v 2 Paul da kiki mo: nu sifo ghousa reighi eni nunda gitida+ teredo ghusira amo, nu ya Jusi embo da dengoro indari kamboda+ teredo, aminda giti geka vironu sedo ghusira. Sifo aminda, nu kau daba aminga ava use, Jangutari da Sifo etodaba naká, yama Tesalonaika aminda dengoro indari kamboda+, God da Geka ava tege geka vironu sedo ghusira. \v 3 Ava use, God nange nange ari ekoko kote doyari dae Genembo eni dirigari furarira ava, nune ijugusira. A Genembo amo nange nange evetu genemboi daoro ambudo, ambarida ghe jebuge erarira ábarago ijugusira. Ijuguse sisira, “God Genembo eni dirigari furariá sisira. Kotugo genembo Iesu da Binó oroko nemokena resena emo, numori.” \v 4 Aminge setiri, Jusi embo mendeni Paul da geka tumonduse, Paul nengae Silas ghae kena komana edo, nemonde dabade irá ghedo ghuseri. A Greek embo mendeni ne God tumonduse kambo aminda ya foa ghedo ghusera, nembarago kokotofu da evevetude dabade Paul da geka ningi tumondedo, nemonde dabade irá ghedo ghuseri. \p \v 5 Amingetero, Jusi embo mendeni, ne ava gido dubo mema use, gegenembo guka dagaya ava aghi edo, nemonde dabade titigho ari dae sedo totoruguseri. Amingedo, Paul Silas ghae sandido natofokena bu furari dae sedo era, Jason da kambo guro beje teteruseri. \v 6-7 Teredo, jo tambae useri. Paul Silas ghae jo tambae edo, ne genembo Jason a Iesu da dorevare mendeninde dabade, ava sandi jumbudo, reighi da kokotofukena iseri. Era buvudo, koko fuge siseri, “Gegenembo mendeni ne reighi digari aminda dara eoro siroreraira amo, ne fera eminda buvero, Jason nunda kamboda kaifa iri irera. Ne isambu kini (king) eni Iesu seraera, ava kakara eraera. Aminguse, namonde Rome embo da kini beká ainda agho dari bejeraera.” \v 8 Aminge sise ne, evetu genembo isambu aminda totorugusera, a reighi da kokotofu aminda totorugusera, Iesu da dorevare imboe aore dae sedo, ghamo deretero erorusira. \v 9 Amingetero, reighi da kokotofu dara sekago erá eore dae setero, Jason nunda kokomanade dabade moni mutero ruruseri. Amo nu, dara jo sekago sirorae arira amo, nenda moni sekago barera. Moni mutero budo, dotero iseri. \s1 17:10-15 Paul Nengae Silas ghae, Reighi Beria Aminda, Iesu Da Bino Ava Vironu Sedo Ghuseri. \p \v 10 Tumba jiriri, Iesu da dorevare eredo, Paul nengae Silas ghae dabade dirigetero, reighi Beria aminda iseri. Era buvudo, Jusi embo da dengoro indari kamboda+ ya foa ghedo ghuseri. \v 11 Jusi embo Tesalonaika aminda mo, ne Paul Silas ghae da geka jo bae edo ghuseri. O evetu genembo Bera aminda, ne Paul Silas ghae da geka ava ivugaghae ningido, sifo ava inono God da Geka ava tegutuse, ainghae inono edo ghuseri. Ainda susu mo: Paul da geka amo geka bekári, ai tefori, ava kasama ari dae uju edo ghuseri. \v 12 Jusi embo digari, Greek gegenembo digari, a kotugo Greek evevetu mendeni susu iti fafode, ainde dabade, Paul da geka ningido Iesu tumonduseri. \p \v 13 Paul nu reighi Beria aminda irise, God da Geka nangego ava vironu sedo ghusira, ava Jusi embo Tesalonaika aminda nininguseri. Ningi eredo era, reighi Beria aminda buvudo, God da Geka ava imboe aore dae sedo, evetu genembo da ghamo deretero erorusira. \v 14 Deretero eroriri, Iesu da dorevare ne Paul budo, nenda mendeni ainde dabade dirigetero era, reighi eva tingu aminda buvurutuseri. Avata Silas nengae Timothy ghae ne Beria aminda fefetuseri. \v 15 Gegenembo mendeni Paul da karona usera amo, ne Paul de dabade era reighi Athens aminda buvudo, ne Paul dotutero nu sisira, “Timothy nengae Silas ghae totoi dirigaovo furoro dae resena,” aminge setiri, ne Athens dodo jovereghe era, Beria aminda buvurutuseri. \s1 17:16-34 Paul Nu Athens Aminda Vironu Sedo Ghusira. \p \v 16 Paul nu Athens aminda, Silas Timothy ghae furoro dae sedo kaifa use, reighi aminda ove digari kevedo bainghedo ghusera ava gido, dubo vevera ambari ava usira. \v 17 Edo, Paul nu aindae Jusi embo da dengoro indari kamboda+ natofode dabade se ningido ghuseri. Aminda Jusi embo mendeni a Jusi embo da gitofu mendeni God tumondusera aimi, ne Paul jiro biri, nemonde dabade nunda geka se nininguseri. A nu sifo ava inono, ya ofotighi isagha aminda fetedo, evetu genembo aminda totorugedo ghusera ainde dabade geka sise sarige, soveni soveni fetedo, beisiga edo ghuseri. \v 18 A ijuga kakato mendeni foa Paul de dabade beisiga edo ghuseri. Ijuga kakato mendeni, nenda kotari a ijuga susu eni, nendae Efikurean\f 18 \fr 17:18 \ft Baiboro (Bible) jokáda geka evia, ‘\+it ijuga kakato mendeni...Efikurean...a...Stoik sedo ghuseri,\+it* ’ ava tambaresa. Amo, jo ijuga kakato sasingu ijugeraera aindae saeri. Evetu genembo beká, kotari dabako edo, dabade totorugedo umo use, tofo tofo nenda kotariimi dengoro indido ghusera, aindae resira. Mendeni nenda javo Efikurean resira amo, ne kasama a geka beká kasama ari da emboro tambari dae manamana use iriari. Jo tambari da kaugo irae ava sedo ghuseri. Ava sedo, ne eminge kotise sedo ghuseri, “Namonde jo namondeda kotari teria futo tumondae arera. Namondeda itatamari, fisi da uju, a ivuga amo roera mindafugori.” O mendeni nenda javo Stoik resira amo, ne Kuristini kena itako utuakori. Nenda kotari a uju mo, ne nange dubo kotise, geka beká da susu ava tambu kasama aeteri. Amingari dae sedo, “Namonde fisi da uju bureguse, namondeda ivuga jo itako kotae aeteri,” ava sedo ghuseri.\f* sedo ghuseri. O ijuga kakato mendeni, nenda kotari a ijuga susu eni, nendae Stoik sedo ghuseri. Paul nu, Iesu da Bino, a Iesu nu nange nange ambarida ghe jebuge erorusira, ainda bino ava ijugusira. Ijugiri, ijuga kakato mendeni dere jise siseri, “Genemboé avose, daghedo resira tanojo,” aminge sero, mendeni siseri, “Nu oro mendeni mendeni ainda godemane da bino ava resira tano,” aminge sedo, \v 19-20 ne Paul unumbe budo era, reighi enda jiro fumbari Ereafagas aminda kaniseremane totorugedo irero buvurutuseri. Buvudo siseri, “Ni geka seka seso, namanenda gitida niningerera. Ava sedo, ainda beká mo saso ningarera.” \v 21 Ainda susu mo: Athens embo a evetu genembo oro mendeni mendeni Athens aminda dighi anumbusera ainda kiki: ne saramana imboe edo tefo geka gaka sise, geka seka se ningari dae uju edo ghuseri. \p \v 22-23 Reighi Ereafagas aminda, Paul nu kaniseremane da dombuda eredo sisira, “Athens embo eminda totorugeteva, ne ategi beká ava erena. Na nenda reighi eminda deinghuse nenda banungari vasa digari eretafena. Ava sedo, na kasama erena, ne sukaru a gode mendeni mendeni kakara use banungeraeva. Na eminda deinghuse, banungari da olta (altar) eni tafumutani. Tambudo, ainda javo mave gembiri irira ava gosumutani. Ainda javo amo eviri: \q1 ‘Bajari, Ni Ireso Itatamedo Javo Bunise, \q1 Ninda Olta Tefo Fifiterera, Gi!’ \m Ne gode bunise banungeraeva ainda bino ava, oroko sari dae erena. \p \v 24 God resena emo, enda a roera isambu enda eminda irira ava, nune etiri sirorusira. Enda da Bajari a utu da Bajari mo, numori. Nu jo evetu genembo da banungari kambo aminda nembo irae eraira. Nu utu a enda isambu bedo edo irira. \v 25 Namonde jo God sonembari da kaugo iraeri. Ainda susu mo: roera isambu ainda jebuga nune muturaira, a namondekena sifo ghousa roera isambu nune muturaira. \v 26 God nu giti beká genembo dabako etiri sirorusira, ainda imemesiri ava God setiri, gatedo nunda oro oro siroruseri. Siroretero, ne reighi reda dighi anumbaetera, a sifo ningiaminda ya dighi anumbaetera ava, God gategedo setiri, ne reighi nunda nunda era dighi anumbuseri. \v 27 God amingusira ainda susu mo: namonde numoá tava edo tambore dae sedo, amingusira. Avata God namondekena jo soka iraeri. \v 28 Kotugo nenda vironu kakato mendeni daba ava kasama edo eminge gefuseri: \q1 ‘Fakina numokena ghedo foa gheraira, a \q1 namonde nunda fakinaimi setiri jebuga irera.’ \m A geka eni mo gefuseri: \q1 ‘Namonde isambu nunda sasinguri.’ \m \v 29 Amo geka beká gefuseri. Namonde nunda sasingu ava sedo, God mo, jo ove da kau amingo iraeri. Namonde kotise, auri eni (‘gold’ o ‘silver’ seraera) o ghamana eni budo aimi, ove garigo kevarera amo, jo aindae God sae arera! \v 30 Evetu genembo isambu ne giti God da agho dari bunedo ghusera ava, God kasama edo irise, nenda ari ekoko gi dodo ghusira. Avata oroko God, evetu genembo nenda ari ekoko vujegedo doyoro dae sedo resira. \v 31 God nu Ategi da Sifo gategetiri irira. Amboda furarira. Namonde ava kasama aoro dae sedo, God setiri nunda Genembo ambarida ghe jebuge erorusira. Ategi da Sifo aminda, God nu sari, Genembo ambarida ghe jebuge erorusira aimi, evetu genembo isambu nune bekáda bekáda ategi arira. Nu evetu genembo da ari eveva a ari ekokodae, bekáda bekáda ategi arira,” aminge sisira. \p \v 32 Paul nu ambarida ghe jebuge erari da bino ava setiri ningido, mendeni dere jiseri, a mendeni siseri, “Amboda sekago fu, ainda bino ava siruraso ningore!” \v 33 Aminge setero, Paul eredo isira. \v 34 Evetu genembo mendeni Paul da geka ava ningido, Paul de tatedo Iesu tumonduseri. Eni mo, reighi Ereafagas da kanisere javo Dionysius ri, a eni mo, evetu javo Damaris ri. Ne evetu genembo mendeninde dabade Iesu tumonduseri. \c 18 \s1 18:1-17 Paul Reighi Corinth Aminda, Iesu Da Bino Ava Vironu Sedo Ghusira. \p \v 1 Ainda amboda, Paul nu eredo reighi Athens ghedo ira, reighi Corinth aminda buvurutusira. \v 2 Paul jo ya buvae iriri, Rome embo da kini (king) javo Claudius nu, Jusi embo reighi Rome ava doyoro dae sedo ondisira. Ondiri, Jusi embo da genembo eni javo Aquila noaro Priscilla ghae, ne eredo Rome dodo a Rome da frovensi javo Italy dodo era, reighi Corinth aminda anumbuseri. Aquila resena emo, nu reighi Pontus aminda sirorusira. Paul nu amboda ira, Aquila noaroghae kasama edo komana usira. Edo, eredo ya \v 3 nemokena avise, nemonde dabade saramana edo ghuseri. Ainda susu mo: ne saramana daba ava use, moni bari dae sedo, embo boka fire dobo edo, bu ya oriro edo ghuseri. \v 4 Reighi Corinth aminda irise, Paul nu Jangutari da Sifo ava inono, ya Jusi embo da dengoro indari kamboda+ teredo, Iesu tumondaoro dae sedo, Jusi embo a nenda gitofude dabade geka se ningido ghuseri. \p \v 5 Amingiri, Silas nengae Timothy ghae Frovensi Masedonia ghedo fera buvero, Paul dobo da saramana dodo, vironu vanembo sedo ghusira. Vironu sise, God nu nenda ari ekoko kote doyari dae sedo, Iesu dirigetiri fusira ava tumondaoro dae sedo, Jusi embokena ijugedo ghusira. \v 6 Amingiri, mendeni ne eredo, Paul kena osogo use aji setero gido, nu gukai futuse nunda tamo asugari da fonja ava farafaraghetiri vovosusira. Amingedo, nu sisira, “Iesu da Bino setena ava tumondareva amo, jebugareva. O imboe areva amo, ne ambareva. Ne bajariri. Na oroko ne do yama, namonde Jusi embo da gitofukena Iesu da Bino ava sari dae erena.” \v 7 Aminge sedo, Paul nu Jusi embo totorugusera ava dodo isira. Ira, Jusi embo da gitofu javo Titius Justus da kamboda avido ghusira. Kambo amo, Jusi embo da dengoro indari kambo+ ainda dengesidari. Titius Justus resena emo, nu God tumondedo ghusira. \v 8 Genembo javo Crispus, Jusi embo da dengoro indari kambo+ da bajari irá ghedo ghusira amo, numo nunda ghagurude ne Bajari tumondedo ghuseri. Tumondurureoro, evetu genembo mendeni Corinth aminda, Iesu da Bino ava ningido, tumonduse benunu seoro, bafataito edo ghuseri. \p \v 9-10 Tumba eni, Paul nu sono rurusira. Bajari numokena sisira, “Nanda geka jo doyae, sise iraresa. Erá oju eose! Ainda beká mo: nimo nane kaifa eraena. Eminda evetu genembo digari na tumonderaera; ava sedo, mave ni jo dae arira.” \v 11 Bajari sonoda aminge setiri ningido, Paul evetu genembokena God da Geka ijuguse iriri, tambuno 18 ava dadabusira. \p \v 12 Rome embo da kokotofu setero, Rome embo eni javo Gallio, nu frovensi tomanako Akeia da kotofu usira. Kotofu etiri gido, Jusi embo Corinth aminda dabade edo, Paul sandido Gallio kena budo era koto vasada buvurutuseri. \v 13 Buvudo siseri, “Genembo emo nu God tumonde bainghari da emboro dombu eni ava ijuguse, namanenda agho dari irira ava, evetu genembo bejoro dae sise resira.” \v 14 Aminge setero, Paul geka sari dae erorusira. Erorusira, avata Gallio giti Jusi embokena sisira, “Genemboé dara eni o ari eko eni aetira amo, na nenda geka ningaeteni. \v 15-16 Avata namane Rome embo da agho dari jo bejaeri. Amo, ne nenda gekadae, nenda javodae, a ne Jusi embo da agho dari aindae beisiga ereva. Avata nenda beisigadae, jo rejo eni sae arena.” Aminge sedo, setiri nunda mendeni ne Jusi embo koto vasada ghedo ondero buvurutuseri. \v 17 Buvero, evetu genembo mendeni ne, Jusi embo da dengoro indari kambo+ da bajari javo Sosthenes ava budo, koto kambo da sisi aminda doruseri. Dorero gosusira ava, Gallio nu jo rejo eni sae usira. \s1 18:18-23 Paul Nu Corinth Dotutusira. \p \v 18 Sosthenes dorusera ainda amboda, Paul nu Corinth aminda itako ghousago, Iesu da dorevarede dabade irei. Ainda amboda, Paul nu Aquila noaro Priscilla ghaede dabade Corinth ghedo vosera, reighi Kenkiria aminda buvurutuseri. Buvudo, Paul beka gajari eni God kena usira. Nu beka gagojusira ava, evetu genembo kasama aoro dae sedo, Paul nu Jusi embo da agho dari ava kotise, setiri nunda beo aruguseri. Etiri dadabetiri, Paul a Aquila noaro Priscilla ghaede dabade ghakada+ vosedo sembiseri. \v 19 Era, reighi Efesas aminda buvudo, ne ghaka+ dodo vivituseri. \p Reighi Efesas aminda, Paul ira Jusi embo da dengoro indari kamboda+ teredo, Jusi embode dabade beisiga useri. \v 20 Beisiga edo, nu nemonde itako irari sisera avata, Paul nu jo ‘avori’ sae usira. \v 21 Nu kamboá dotutuse sisira, “God nu uju arira amo, na jovereghe furarena,” aminge sedo, nu Aquila noaro Priscilla ghae reighi Efesas aminda dodo, ghakada+ vosedo isira. \p \v 22 Sembira, reighi Sesaria aminda buvudo, ghaka+ dodo vitido reighi Sesaria ghedo Jerusalem aminda vitisira. Vitira buvudo, Iesu da dorevare ategi e dodo, reighi Antiok aminda isira. \v 23 Ira buvudo, sifo tufako aminda avido, Paul nu eredo ira, Frovensi Galesia a Frijia aminda buvurutusira. Buvudo, Iesu da dorevarekena vironu seari, ivugaghae nininguse fakina edo ghuseri. \s1 18:24-28 Jusi Embo Genembo Eni, Javo Apollos, Iesu Da Bino Ava Vironu Sedo Ghusira. \p \v 24 Sifo aminda, Jusi embo genembo eni javo Apollos, reighi Alexandria aminda sirorusira aimi ira, reighi Efesas aminda buvurutusira. Apollos resena emo, nu geka vironuderi, a nu God da Geka kasama e gogoghombusira. \v 25 Nu anakora Iesu da Bino, a Iesu da Geka ava ningido, bu gogoghombusira. Nu Iesu da kiki ivugaghae se gogoghombedo ghusira. John Bafataito Ari Kato, evetu genembo uvuimi bafataito edo ghusira ava, Apollos kasama usira. Avata Bajari nange nange nunda Asisi Kakara aimi, evetu genembo bafataito edo ghusira ava, nu bunariri. \v 26 Apollos reighi Efesas aminda buvudo ira, Jusi embo da dengoro indari kambo+ aminda ya foa ghuse, Jusi embodae jo oju ae, Iesu da kiki ava vironu sedo ghusira. Aquila noaro Priscilla ghae, ne Apollos da geka ningido, nu unumbedo kamboda iseri. Era buvudo, namonde nange nange Iesu da fakinaimi, ya God kena buvarera ava, nene Apollos kena ijuge gogoghombuseri. \v 27 Etero dadabetiri, Apollos nu Frovensi Greece aminda yari dae setiri ningido, Iesu da natofo Efesas aminda, Apollos sonembari dae sedo, Iesu da natofo Greece aminda iriara, aikena reta gefuseri. Ne, Apollos nange nange ivugaghae, nati joká doruroro buvaetira, aindae sedo gefuseri. Gembero dadabetiri budo, Apollos nu eredo sembira, Frovensi Greece aminda buvurutusira. Buvudo, Apollos nu evetu genembo mavejoá God sonembuse setiri giti tumondedo ghusera ava, sonembe gogoghombedo ghusira. \v 28 Ainda beká mo: nu natofo da dombuda, Jusi embode dabade beisiga edo ghuseri. Beisiga use, Apollos nu dubo kotedo fakina use se darigeari, Jusi embo sifo ghousa beka dodo ghuseri. Nu God da Gekaimi eminge ijugedo ghusira: God namondeda ari ekoko kote doyari dae sedo, Genembo dirigetiri fusira amo Iesu ri. \c 19 \s1 19:1-10 Paul Nu Reighi Efesas Aminda, Dengoro Indido Ghusira. \p \v 1-2 Apollos nu reighi Corinth aminda iriri, Paul nu Frovensi Frijia a Galesia aminda sembira, reighi Efesas aminda buvurutusira. Buvudo, nu Iesu da dorevare mendeni tambudo sisira, “Ne Iesu tumondevo, Asisi Kakara vosedo nemokena asugetiri dubo kotisevu, ai?” aminge setiri, ne siseri, “Asisi Kakara da Bino oroko ava seso, namanenda gitida niningerera.” \v 3 Aminge setero, Paul nu sisira, “Bafataito useva da sifo aminda mo, ne dengoro nange nange indero niningusevu? Ava sevu ningone!” aminge setiri, ne mino siseri, “John Bafataito Ari Kato rea ijugusira, namane ava ningi kasama useri.” \v 4 Aminge setero, Paul sisira, “Israel embo nenda ari ekoko vujegedo doyeoro gido, John ne bafataito edo ghusira. Aminguse, John nu, genembo eni nunda amboda furarira, ava tumondaoro dae sedo ghusira. Amo, Iesu dae sedo ghusira.” \v 5 Paul aminge setiri ningido, ne tumonduse benunu setero, Iesu da javoda bafataito usira. \v 6 Aminguse, Paul nunda ungoi nenda tamonda jighiri, Asisi Kakara nemokena vose asugetiri, ne geka tinongu tanongu sise, God da Geka isagha siseri. \v 7 Gegenembo isambu 12 aimi aminguseri. \v 8 Tambuno etodaba naká ainda jokáda, Paul nu Jusi embo da dengoro indari kamboda+ ya foa ghuse evetu genembodae jo oju ae, nemonde beisiga edo ghuseri. Aminguse, God nu nange nange evetu genembo dubo budo kaifa ari dae resira, ava tumondaoro dae sedo, beisiga edo ghuseri. \v 9 Amingeari, evetu genembo mendeni, ne gogore edo geka jo ningi tumondae edo, Bajari da Bino evetu genembo da dombuda ighagha use aindae aji siseri. Amingetero gido, Paul nu Iesu da dorevare budo, totorugari kambo eni, genembo javo Tyrannus kaifa edo ghusira aminda sembira, sifo ghousa ava geka se ningido ghuseri. \v 10 Amingero, ghaeko etoto dadabusira. Ava sedo, Frovensi Asia aminda, evetu genembo isambu Jusi embo nenda gitofude dabade, Bajari da Bino ava nininguseri. \s1 19:11-20 Genembo Javo Sceva Da Sasingu Mo, Ne Dara Useri. \p \v 11 God seari, Paul nu tano a ari mendeni mendeni eari, evetu genembo ne jo gae iriara ava, siroreari nenda gitida gido ghuseri. \v 12 Paul nu saramana use, embo boka eni ifuda dighido ghusira a foiya jiroda ombudo ghusira ava, evetu genembo mendeni budo ya, evetu genembo kae budo iriara aikena muteoro ava jijighuse jebugedo ghuseri, a sukaru evetu genembo da jokáda ghe foa buvudo ghuseri. \p \v 13 Sifo aminda, Jusi embo mendeni mo, ne ya foa ghuse, sukaru evetu genembo da tamonda ava ondido ghuseri. Aminguse, mendeni ne Bajari Iesu da javoimi, sukaru mendeni ondari dae kotiseri. Ava kotise, ne eminge sedo ghuseri, “Iesu da Bino Paul vironu seraira ainda javoda, ni foa buvaso dae resena,” aminge sedo ghuseri. \v 14 Jusi embo da fristi+ da kotofu javo Sceva ainda vide jamena 7 aimi, amingedo ghuseri. \v 15 Sifo eni amingero, sukaru nemokena sisira, “Iesu na kasama erena, a Paul da bino na niningerena. Avata ne mavejori, amo na erebunena,” aminge sedo, \v 16 genembo sukaruimi asugetiri ireira aimi, eredo fakina edo, gegenembo 7 ava de babasegedo nenda embo boka jighi torere tarere ghetiri, ne tefo tamoi sufuseri. \v 17 Jusi embo nenda gitofude dabade reighi Efesas aminda, ari ava ningido, oju beká ava use, Bajari Iesu da javo kakara edo ghuseri. \v 18 Iesu da natofo barago, ari ava ningido fera totorugedo, natofo da dombuda nenda ari ekoko mendeni mendeni ava vujeguseri. \v 19 Iesu da natofo digari, ne giti simbora edo ghusera a kae jighido ghusera amo, nenda simbora da buku a kae da buku amo bambudo fera, evetu genembo da dombuda dungetero avisira. Buku isambu dungetero avisira, ainda mino+ mo K500,000 ri. \v 20 Amingetero, evetu genembo digari ne God da fakina ava gido, Bajari da geka ningi tumondedo ghuseri. Aminguse, Iesu da natofo digutusira. \s1 19:21-41 Reighi Efesas Aminda, Dara Mindafu Sirorusira. \p \v 21 Ainda amboda, Paul nu Frovensi Masedonia a Greece sembudo, Jerusalem viti yari dae kotisira. Ava kotise, sisira, “Na Jerusalem aminda ya buvono, God amboda sari na Rome aminda yarena,” aminge sisira. \v 22 Sedo, nu Frovensi Asia aminda saramana use, nunda sonemba kakato etoto, Timothy nengae Erastus ghae dirigetiri Frovensi Masedonia iseri. \v 23 Sifo aminda Frovensi Asia jokáda, reighi Efesas aminda evetu genembo Iesu tumondedo ghusera aindae, titigho useri. \v 24 Genembo eni javo Demetrius, nunda kokomanade dabade, ne auri eni ‘silver’ seraera aimi, ove a roera mendeni mendeni keve simbugedo ghuseri. Nenda saramana tomanako mo, ne gode eni Artemis seraera, nunda banungari kambo mindafu ainda kau ava, evetu genembo foa omboro dae sedo, ijoghako keve simbugedo ghuseri. Saramana ainda giti ava Demetrius nune jijighurureari, nunda moni a kokomana da moni digarigo ava siroreari budo ghuseri. \v 25 Demetrius resena eimi, aghi etiri nunda kokomana isambu fera numokena totorugetero, nemokena sisira, “Nanda nano namendi, saramana eimi namonde moni buraera. \v 26 Paul nu rejo seraira a eraira ava, ne totofo giraeva. Paul seraira: namonde ove keveraera amo, jo gode beká iraeri. Aminge seari ningido, evetu genembo digari Efesas eminda a namondeda Frovensi Asia ainda reighi digari aminda, nunda geka ava tumonderaera. \v 27 Evetu genembo digari Paul da geka ava tumondarera amo, namondeda saramanadae aji sarera. Oroko, evetu genembo digari Frovensi Asia eminda, a enda da reighi isambu aminda, namondeda gode Artemis kena banunguse tumonderaera. Avata evetu genembo digari Paul da geka tumondarera amo, ne Artemis a nunda banungari kambo mindafu ava ighagha edo doyarera.” \p \v 28 Aminge setiri ningido, evetu genembo totorugusera aimi, ne janje ekoko etiri koko fuge siseri, “Reighi Efesas da gode javo Artemis mo, teria bekári,” aminge koko sise irero, \v 29 evetu genembo isambu reighi aminda niningero, geka ivegedo ise fuse ghusira. Masedonia gegenembo etoto, javo Gaius a Aristarchus, ne Paul de dabade ya foa ghedo ghuseri. Natofo totorugusera aimi, janje ekoko etiri, Gaius nengae Aristarchus ghae sandi budo, totorugari da vasada bibitai iseri. \v 30 Paul, nu teredo natofokena geka sari dae setiri, Iesu da dorevare oju edo, erama numo deoro ambeure dae sedo, buregetero Paul nu esike fefetusira. \v 31 Kotugo frovensi da babojegari mendeni anakora Paul de komana usera aimi eredo, erama totorugari vasa aminda tereure dae sedo, aghi mutero ira Paul kena buvurutusira. \v 32 Amingero, evetu genembo totorugusera aimi, koko sise irise, geka nunda nunda siseri. Ainda susu mo: evetu genembo digari ne redae totorugusera ava buniseri. \v 33 Jusi embo setero, nenda genembo eni javo Alexander, ere fetetiri gido, evetu genembo mendeni kotiseri, “O numo susuri tano,” ava kotero, Alexander nu ungoi de fatido, “Na jo susu iraeri,” ava sari dae usira. \v 34 Etiri, Alexander numo Jusi embo ava kasama edo, iji goroto etoto (2 hours) ainda jokáda, erama nunda geka ningeore dae sedo, geka daba ava koko siseri, “Reighi Efesas da gode javo Artemis mo, teria bekári,” aminge siseri. \p \v 35 Iji goroto etoto (2 hours) dadabusira ainda amboda, reighi Efesas da bajari eni eredo, koko sedo setiri beka dotutuseri. Beka dotero, nu sisira, “Nanda nano namendi, namonde isambu Efesas embori. Namondeda gode teria Artemis da banungari kambo, a nunda ghamana kakara utuda ghe dudurusira ava, namonde Efesas emboi bu kaifa eraera. Ava evetu genembo isambu kasama eraera. \v 36 Ava, mave jo ighagha ae eraira. Ava sedo, dubo jama evu! Erá kotae edo, ari eko eni eove! \v 37 Gegenembo emo, namondeda banungari kambo da roera eni jo bagia aeri. A namondeda gode Artemis dae aji jo saeri. Ava sedo, ne redae gegenembo emo, sandi bu ojighevu? \v 38 Namondeda koto da sifo irira. Ava sedo, Demetrius nunda kokomanade mave koto ari sarera amo, avori, ne koto da sifo aminda foa geka se ningarera. \v 39 O ne geka eni se ningari uju areva amo, namonde saoro evetu genembo isambu furoro se ningarera. \v 40 Avata namonde oroko rea etera eindae, mave foa ategi arira, aindae na oju erena. Ainda beká mo: namonde susu tefo totorugedo titigho eteri,” aminge sedo, \v 41 nu evetu genembo isambu dirigetiri natida iseri. \c 20 \s1 20:1-6 Frovensi Masedonia A Akeia Aminda, Paul Nu Geka Seari, Iesu Da Dorevare Ava Ningido, Ivuga Edo Ghuseri. \p \v 1 Titigho etero dadabetiri ainda amboda, Paul setiri Iesu da natofo totorugetero, nu dengoro induduse fakina futuse, ategi e dodo ira, Frovensi Masedonia buvurutusira. \v 2 Buvudo, aminda sembise, geka vironu sise, fakina futudo ira, Frovensi Akeia aminda teterusira. \v 3 Teredo iriri, tambuno etodaba naká dadabetiri, Paul nu Akeia ghedo Frovensi Syria aminda, ghakada+ sembi yari dae kotisira. Ava kotise nu, Jusi embo numoá dari dae manaka garusera ava, niningusira. Ningido, nu jovereghe Frovensi Masedonia aminda, agada yari dae kotisira. \v 4 Gegenembo mendeni, Paul da karona edo namonde\f 4 \fr 20:4 \ft Luke nu Paul ghae dabade deinghedo ghusira ava sedo, nu eminda ‘\+it namonde\+it* ’ gefusira.\f* dabade yari dae siseri. Eni mo, Beria embo genembo javo Sopater, amo Pyrrhus da mandiri. Mendeni mo, Tesalonaika embo gegenembo javo Aristarchus nengae Secundus ghaeri. Eni mo, Derbi embo genembo javo Gaius ri. Mendeni mo, Frovensi Asia embo gegenembo Tychicus nengae Trophimus ghaeri. Eni mo Timothy ri. \v 5 Gegenembo resena emo, ne Paul de dabade giti era reighi Troes aminda, namane kaifa useri. \v 6 Yisti (Yeast) Kanangara Ari ainda Kirumo+ da amboda, namane ghakada+ vosedo, reighi Filipai ghedo sembero sifo ghabu soveni dadabetiri, namane Troes aminda tere dari vitido, namanenda kokomana Paul de dabade aminda irero tafuseri. Namane fura dabako aminda iriari. \s1 20:7-12 Paul Setiri, Genembo Ambududurusira Ava Jebugusira. \p \v 7-8 Fura Kitako tumbaghae namane Bajari kotise, farava nengae vainighae mindari dae sedo, kambo eninda iseri. Era buvudo, namane ofo duruda dodo, viti soroda ghe era ikáda viti anumbuseri. Nanefa digarigo dungetero usasa teriago usira. Etiri, Paul nu eredo, namane sifo atari natofo dodo yarera ava kotise, nu vironu ghousago siri tumba soroda usira. \v 9 Gimasa eni javo Eutychus, nu vironu ningari dae sedo, vindoda (window) anumbusira. Paul vironu siri, Eutychus anumbirisira, diti bainghetiri du endada de ambu fasusira. De ambiri, namane vosedo jighero erorusira. \v 10 Paul ere fira vosedo, dotiri firi ovinembedo sisira, “Dubo mema erá eove! Nu avori,” aminge siri nu jebugusira. \v 11 Jebugetiri, namane dabade sekago era, vasa daba aminda vivituseri. Viti anumbedo, Bajari kotise, farava nengae vainighae ava mindido, Paul sekago tuturo edo geka siri sifo atutusira. Sifo atetiri, Paul eredo natofo dodo isira. \v 12 O Troes nati embo, ne eredo Eutychus de dabade ivugaghae natida iseri. \s1 20:13-16 Paul Mane Eredo Troes Ghedo Era, Reighi Mailitas Aminda Buvurutuseri. \p \v 13 Paul nu namane ghakada iruroro, nusukako agada yari uju usira. Ava sedo namane Paul da kokomana giti setena ainde dabade era, ghakada vosedo, Paul timbari dae, reighi Asos aminda era teteruseri. \v 14 Era, Asos tere Paul timbudo, namane isambu dabade Asos ghedo reighi Mitiline sembiseri. \v 15 Era buvudo, aminda ghe sembera butu javo Kios darigedo sifo atetiri, era butu eni javo Semos, aminda teredo aviseri. Sifo atetiri, era reighi Mailitas aminda teteruseri. \v 16 Paul nu reighi Efesas darige yari dae sisira. Ainda tuka mo: nu Frovensi Asia aminda, sifo eni tefo irari ava imboe usira. Nunda uju mo: nu kirumo javo ‘Pentecost’ ainda gitida, ya Jerusalem aminda buvaeti. \s1 20:17-38 Iesu Da Dorevare Reighi Efesas Iriara Ainda Babojegarii Fera, Paul Diriguse Ategi Useri. \p \v 17 Paul nu aghi mutiri, reighi Mailitas ghedo era reighi Efesas aminda buvudo, Iesu da natofo da babojegari numokena furoro dae siseri. \v 18 Setero fera buvero, Paul nemokena sisira, “Nanda nano namendi, nanda gitida na Frovensi Asia eminda teredo nemokena iriono, ne nanda irari a nanda ariá gido ghusevu. \v 19 Jusi embo ne namokena veka sembae use, namo dari dae sedo manaka garuseri. Avata na jo aindae sedo saramana doyaeri; na sabua+ edo dubo memaghae, Bajari da saramana edo ghuseni. \v 20-21 Na sifo ghousa evia, evetu genembo isambu sonembari dae sedo, nanda kotari isagha sedo ghuseni. Natofo isambu da dombuda a evetu genembo da kamboda, natofo nange ningido jebugaetera ava kotise, na geka eveva a geka fakarago ava sedo ghuseni. Na Jusi embokena a Jusi embo da gitofukena eminge sedo ghuseni, ‘Nenda ari ekoko God kena vujege dodo Bajari Iesu tumondevu!’ \v 22 Avori, God da Asisi Kakara ai setiri, na oroko Jerusalem sembi yari dae erena. Na ominda rejo tambarena ava, na erebunena. \v 23 Na dabako kasama erena amo, na emboroda irureono, Asisi Kakaraimi seari evetu genembo reighi a vasa isambuda foa namokena seraera, ‘Nimokena dara sirorari, ni diburada fitarera,’ seraera. \v 24 Avata na ambari dae jo oju ae erena. Bajari Iesu saramana rea namokena futusira, ava use iria edo ambarena, a nu avori. Avata God nu evetu genembokena jebuga nange muturaira ainda Bino Eveva ava, na isagha saeteni. \v 25 Na nenda jokáda irise, God namonde nange kaifa\f 25 \fr 20:25 \ft Afige, \+bd Geka Se Disugari Da Vasa\+bd* aminda, geka \+it Natofo\+it* dae rea gefusera, ava tege garesa.\f* eraira ava, nane osa seono ningido ghusevu. Avata na oroko kasama erena amo, ne na sekago jo gae areva. \v 26 Na oroko isagha resena: ne jebuga evovodae irari jo tambae areva amo, jo nanda dara iraeri. \v 27 Ainda beká mo: God nu rejo arira, a rejo uju eraira ava, ijuguse seono ningido ghusevu. Na evetu genembo da kotari aindae jo oju aeri. Na geka isambu seono ne ningido ghusevu. \v 28 God da Asisi Kakara ai setiri, ne Iesu da natofo da babojegari edo ireva ágido, nenda evetu genembo a nembarago totofo, dabade kaifa e gogoghombevu! Iesu da natofo ava, God nune nunda Mandi da ambariimi ofusira. Ava sedo, kaifa e gogoghombevu! \v 29-30 Na eminge resena ainda beká mo eviri: nanda amboda, gegenembo mendeni foama Iesu da dorevare ava dederuse, ijuga sembae ava tumondaovo dae sarera. Gegenembo amo nenda jokáda aimi eredo, gungubo sarera. Gungubo sarera ainda beká mo: natofo nange Iesu da geka dodo, totofo nemoá tumondedo nenda amboda amboda aoro dae sedo, gungubo sarera. \v 31 Ava sedo, kaifa e gogoghombevu! Na nange ghaeko etodaba naká ava, nenda jokáda sifo tumba evia inono, dubo mema a soraraghae ne ijugedo ghusena ava, kote gogogho use irivu! \p \v 32 “Na jo amboda ne kaifa ae arena ágido, God nemo kaifa are dae sise, benunu seraena. A nu namondedae joka edo sonembari dae sisira da geka, ainda fakinaimi barago ne kaifa are dae sise, benunu seraena. God nu inonori. Nune ne enda eminda kaifa arira, a utu ominda ne esimbugururari, ne God da natofo isambu ainde dabade evovodae irareva. \v 33 Na mave da moni, embo boka, a gugua aindae jo ghamo baeri. \v 34 Ne kasama ereva: nanda ungoi saramana use moniimi oriro edo, nanda oka bayau, gugua, a nanda kokomana da oka bayau a gugua isambu ombudo ghuseni. \v 35 Na aminguse, namonde nange nange makasi embo sonembaetera ava ijugedo ghuseni. Na aminguse, Bajari Iesu nu tofo mandi geka rea sisira, ava kotedo ghusena amo eviri: \q1 ‘Mutari mo, dubo eveva a ivugaghaeri, jo mino buraera amingo iraeri,’” \m Paul aminge setiri dadabusira. \v 36 Dadabetiri, nu nemonde dabade kauboi dadarigedo banunguseri. \v 37 Banungedo, ne isambu sorara use, Paul ategi edo sandi muno useri. \v 38 Nu sekago jo furae arira ava ningido, dubo mema teria beká ava useri. Aminguse, ne namonde dabade era fafoda buvurutuseri. \c 21 \s1 21:1-16 Paul Nunda Kokomanade Dabade Sembera Darido Jerusalem Vitiseri. \p \v 1 Paul nu ghakada+ vosedo, namane nati embo ategi edo, do sembiseri. Namane dambu sembera, butu javo Kos aminda teteruseri. Tere buvudo sembero sifo atetiri, namane butu javo Rhodes aminda tere buvudo sembero sifo atetiri, reighi javo Patara aminda teteruseri. \v 2 Teredo, ghakaá+ dodo, ghaka+ eni tava useri. Ghaka+ eni Frovensi Foenisia yari dae simbugiri kasama edo, aminda sembudo iseri. \v 3-4 Sembise, butu Cyprus gido iji vosarikena era ovenembuseri. Ovenembedo sembera, reighi javo Taiar, Frovensi Syria aminda teteruseri. Frovensi Foenisia setena amo, kitakori. Amo frovensi mindafu javo Syria, ainda frovensi eniri. Teteruse, ghaka+ da bajari, nu gugua mendeni tigoro vosare dae sisira. Avori, namane ghaka+ do vitido, Iesu da dorevare mendeni tambudo nemokena aviseri. Amingero, nati embo siseri, “Namane Asisi Kakara da fakinaimi resera: Paul, ni Jerusalem ominda jo yae aresa,” aminge siseri. \v 5 Namane aminda irero fura dabako dadabetiri, namane yari dae javi ero, nati embo evevetu mandi sasingude javi etero, namonde dabade vosera fafoda buvudo, namane kauboi dadarigedo banunguseri. \v 6 Banungetero dadabetiri, namane eredo nati embo ategi edo era, ghakada+ vovosero, ne jovereghe natida iseri. \p \v 7-8 Namane tuturo edo reighi Taiar ghedo sembera, reighi javo Tolemeas aminda teteruseri. Teredo, Iesu da natofo tambudo nemokena anumbedo tumba dabako geka se niningero sifo atetiri, namane eredo reighiá dodo era, reighi Sesaria aminda buvudo, feroveta eni javo Philip kena aviseri. Philip resena emo, nu giti gegenembo 6 ainde dabade Jerusalem aminda bayau soro aoro dae sedo, gateguseri. \v 9 Philip nunda sasingu, ade jamena avononde naká, ainde dabade God da Geka isagha sedo ghuseri. \v 10 Sifo etoto o etodaba ava reighi aminda irero, God da feroveta genembo javo Agabus, Frovensi Judia aminda ghedo fira buvudo, namanekena teterusira. \v 11 Teredo, Paul da ifu dighari ava budo, tofo nunda ungo ata bundedo eminge sisira, “Na ungo ata bundeteno, eregoseva emo, Jerusalem ominda, Jusi emboi eredo ifu dighari einda numamo ava, eminge sandi bundarera. Bundedo, namonde Jusi embo da gitofu Rome embokena mutarera.” \v 12 Aminge setiri ningido, namane nati embode dabade, Paul erama Jerusalem yeure dae sise bureguseri. \v 13 Buregusera avata, nu sisira, “Ne redae sorara use amingevo, na dubo mema ereni? Jerusalem ominda na bundarera, a nu avori. Kotugo na Iesu tumonderaena aindae sedo, daoro ambarena ábarago, avori. Na jo aindae sedo oju ae arena.” \v 14 Aminge sedo, namanenda geka jo bae etiri jaredo, namaneva beka dotutuseri. Beka dodo, eminge siseri, “Avori, Bajari da uju aminga ava are!” \p \v 15 Aminge setero, aminda iriara edo ainda amboda, namane eredo namanenda roera simbugedo Jerusalem iseri. \v 16 Reighi Sesaria ainda dorevare mendeni barago, eretero namonde dabade iseri. Era buvudo, namane vasa reda avarera ava, nene ijugetero namane gosuseri. Kambo ainda numamo da javo mo, Mnason ri. Numo butu Cyprus embori. Mnason resena emo, nu giti beká tuturo edo Iesu tumondedo ghusira. \s1 21:17-26 Paul Nu James Kena Ira Buvudo, Nengae Anumbedo Geka Siseri. \p \v 17 Namane era Jerusalem aminda buvero, Iesu da dorevareimi eredo, ivugaghae namane ava nati joká doruseri. \v 18 Nati joká detero, tumba dabako avido sifo atetiri, namane Paul de dabade eredo James kena era, Iesu da dorevare da babojegari totorugedo, anumbirero teteruseri. \v 19 Namane tere anumbetero, Paul eredo, nu nange nange vironu seari, God nu Jusi embo da gitofu digari ava aghi edo esimbugedo ghusira ava, osa setiri nininguseri. \v 20 Ningido, ne God dae sakai setero dadabetiri, Paul kena eminge siseri, “Namanenda namendi, ni kasama eresa, namonde Jusi embo da natofo digari ambari eko ava Iesu tumonderaera. A kotugo, ne Moses da Geka barago kaifa e gogoghombuse irera. \v 21 Evetu genembo mavejo mavejoimi fera, gungubo nindae eminge siseri, ‘Namonde Jusi embo da natofo mendeni era, namondeda gitofukena nati dighi anumbuseri. Ainda amboda, Paul nemokena ira, Moses da agho dari a namonde Jusi embo da kiki ava doyoro dae sise, a nenda vide jamena da vika mendo anoso ava erama gafugeóro dae sise, sedo ghusira,’ ainda gungubo ava seoro ningiraera. \v 22 Ni fumutasa ava natofo ningido, janje ekoko arera. Ava sedo, namonde nangareri? \v 23 Emingaresa. Gegenembo avononde naká eminda fetirero eregosesa emo, ne saramana a ari mendeni mendeni God da javoda use, nenda beo jo arugae irise, itako avido nenda beo arugari dae siseri. Amingari dae sedo, God kena beka gagojuseri. Avori, nenda sifo orokoá ojighira dadabetira. \v 24 Ava sedo, ni nemonde dabade ya, Moses da agho dari rejo resira ava simbugedo, ne nenda beo arugururoro, ainda joba da sino fuka nine ombaresa. Amingaresa amo, evetu genembo isambu kasama arera: ‘Amo, gungubo siseri. Paul nu Moses da agho dari kaifa eraira.’ \v 25 Avata namonde Jusi embo da gitofu mendeni Iesu tumondusera amo, ne Moses da agho dari kaifa aoro dae jo saeri. Namane retada (letter) geka evia nembo kaifa aoro dae gefuseri. \pi1 Sino fuka de bu ya ove kevari da dombuda joba muturaera ava, erá bu mindeóro dae siseri. Ororo erá mindeóro dae siseri. Sino fuka duboda ivasi aoro ambarira da ororo jo vosae arira amo, erá mindeóro dae siseri. A kombo yagera erá eóro dae sedo siseri,” \m James mane aminge siseri. \p \v 26 Setero, Paul nu, gegenembo avononde naká sisira, ava budo nemonde era nenda beka gajari God kena etero dadabusira. Ava evetu genembokena ijugaoro kasama aoro dae sedo, ne eredo Paul de dabade uvu gutuseri. Edo, roera mendeni Moses da Agho Dari resira ava useri. Etero dadabetiri, Paul nu eredo ira, God da Kambo+ aminda teredo sisira, “Gegenembo avononde sonemberaena ava, oroko God da saramana ari sisera ainda tano fitari dae, uvu guteteri. Ava sedo, nenda javo gembaso fura dabako ainda amboda, ne foama nenda sino fuka dedo joba mutoro nenda beka gajari da sifo dadabarira,” aminge sisira. \s1 21:27-36 Paul Sandi Diburada Fifituseri. \p \v 27 Paul da kokomana nenda fura dabako jo dadabae iriri, Paul nu God da Kambo+ jokáda iriri, Jusi embo mendeni Frovensi Asia ghedo fusera aimi gosuseri. Gido ne eredo, Paul kena osogo ari dae sedo, evetu genembo da ghamo deretero erorusira. Eretiri, ne Paul sanduduseri. \v 28 Sandido, ne eminge kori siseri, “Israel embo, fuvu, sonembaove! Genembo ei yama reighi mendeni mendeni aminda deinghuse, evetu genembo isambu dederuse, ne namonde Jusi embo da agho dari, Moses da agho dari, a God da Kambo+ evia imboe aoro dae sedo, dengoro induduse ijugeraira,” \v 29 Aminge sisera da beká mo: gitofu da reighi Efesas genembo eni javo Trophimus, nu isaghada Paul ghae deinghero gido kotiseri, “Paul namondeda agho dari bejise, namonde da gitofu enighae dabade ojera, God da Kamboda+ tereteri tano,” aminge kotise, Paul sanduduseri. \p \v 30 Paul sandudusera ainda bino ava ningido, evetu genembo fera totoruguseri. Totorugusera avata, ne susu bunise, Paul ava ungoda bu jumbu buvurutuseri. Jumbu fera isaghada buvero, evetu genembo mendeniimi God da Kambo+ da guro ava gagojuseri. \v 31 Evetu genembo totorugusera aimi Paul budo, ambare dae sedo dorero, Rome embo da isoro kakato da giti jighari ainda bino ava iri niningusira. Amo, Jerusalem embo isambu titigho ariá setero nu niningusira. \v 32 Ningido, nu totoi eredo, nunda isoro kakato mendeni nenda babojegaride dabade budo, sumbudo era natofo jokáda teteruseri. Ne Paul dorero, isoro kakato nenda giti jigharide dabade era buvero gido, dotutuseri. \v 33 Dotero, giti jighariá nu Paul kena ira numoá sandido, seini (chains) etoto aimi bundoro dae sedo, ategi usira, “Genemboé mavejori? Nunda dara rejori? Nu nangeti?” aminge ategi usira. \v 34 Ategi etiri, natofo ne geka nunda nunda siseri, geka jo dabako saeri. Agido, isoro kakato da giti jighari nu Paul daoro ambare dae usera ainda susu ava, nu bunisira. Bunedo setiri, nunda isoro kakato Paul budo, nenda vasa, furu dighi birurughusera ainda jokáda era teteruseri. \v 35 Era, furu da riri aminda buvudo, isoro kakato ne Paul fumbudo vivituseri. Ainda beká mo: natofo totorugusera aimi, nu dari dae useri. \v 36 Ne Paul da amboda amboda ise koko sise, “Devu ambare!” siseri. \s1 21:37—22:16 Paul Nusuka Nunda Geka Sisira. \p \v 37 Furuda jarigari dae use, Paul nu isoro kakato da giti jighari aikena Greek gekaimi sisira, “Nanda geka itako saono ningaresa,” aminge setiri, isoro kakato da giti jighari nu dudukughedo sisira, “Ni nange nange Greek gekaimi resesi? \v 38 Nanda kotari mo: Egypt embo genembo eni ghaeko dotutusera ominda tuturo edo, nunda mendeni isambu 4,000 ava budo, namane Rome embode isoro ari dae sedo, misi, gandigha, kefata, goroba budo, reighi uvu irae da vasa aminda jungari dae isera ava, na nimova seteni,” aminge setiri, \v 39 Paul sisira, “Na Jusi embori. Na Frovensi Silisia ainda jokáda, reighi javo Tarsus aminda siroruseni. Reighi resena emo, jo kitako iraeri, mindafu bekári. Na uju erena amo, na natofokena vironu sarena,” aminge sisira. \p \v 40 Setiri, isoro kakato da giti jighari nu ‘avori’ setiri, Paul nu ririda fetedo, beka doyoro dae sedo, ungoi de fatiri beka dotero, nu Israel embo da gekaimi sisira. \c 22 \p \v 1 “Nanda nano namendi, na rejo ava usena, ainda beká ava saono ningareva,” aminge sisira. \v 2 Paul nu Israel embo da gekaimi siri kasama edo ningi gogoghombero, Paul sisira, \v 3 “Namo Jusi embori. Na reighi Tarsus Frovensi Silisia aminda siroruseni. Avata na Jerusalem eminda babojuseni. Babojeno, Gamaliel na dengoro indido ghusira. Abuamane da kiki a namondeda agho dari ava, dengoro indeari ningi gogoghombedo ghuseni. Ne oroko God dubo budo a God kotise totorugeteva, kau daba aminga ava, na God kotise iriani. \v 4 Evetu genembo mendeni Iesu tumondedo ghusera amo, nane budo, amboro dae sedo, sandido diburada fitido ghuseni. \v 5 God da fristi+ da giti jighari a kaniseremane isambu kasama erera, na geka beká resena. Ne nenda kokomanakena, Jusi embo, reighi Damascus aminda reta mendeni gembudo mutero ruruseni. Budo, na Damascus aminda iseni. Isena ainda beká mo: na Iesu da dorevare setena ava, sandi seiniimi (chains) bundedo, Jerusalem eminda bu foama koto ari dae sedo iseni. \p \v 6 “Ena, reighi Damascus buvari dae eno, usasa tomanako janimbedo nanda tamonda garusira. \v 7 Gaetiri, na endada du faseteno, beka eminge siri nininguseni, ‘Saul, Saul, ni redae namokena dubo mema futuse fakarago eresi?’ \v 8 ava ningido na siseni, ‘Arie, Bajari! Ni mavejori?’ seteno, nu sisira, ‘Na Nasareth embo genembo Iesu ri. Ni namokena dubo mema futuse fakarago eresa,’ aminge sisira. \v 9 Gegenembo mendeni namonde dabade isera amo, ne usasa gosusera avata, ne beka jo ningaeri. \v 10 Na ategi useni, ‘Bajari, na nangareni?’ Seteno, Bajari namokena sisira, ‘Ni ere fetedo yasi! Reighi Damascus aminda teraso, God ninda saramana rea aso dae gategusira ava, amboda enii foa saoro ningaresa.’ \v 11 Aminge setiri, nanda kokomana na ungoda budo era, reighi Damascus aminda teteruseri. Ainda beká mo: na usasa tomanako geno, diti sovasova etiri rejo eni jo gae useni. \p \v 12 “Genembo eni javo Ananias, nu God kotise, namonde Jusi embo da agho dari kaifa e gogoghombedo ghusira. Amingiri gido, Jusi embo isambu reighi Damascus aminda, nu kakara edo ghuseri. \v 13 Nune fira tere namokena fetedo sisira, ‘Nanda namendi, diti eveva ari sekago gaso dae resena!’ aminge siri, nanda diti afigetiri nu gosuseni. \v 14 Goseno, nu sisira, ‘God namondeda abuamane tumondedo ghusera aimi, nunda uju ava kasama aso dae sedo, ni gategusira. A nunda Saramana Kato kakara a eveva ava, tofo nunda bekaimi sirurari nininguse, ninda ditiimi gaso dae sedo, ni gategusira. \v 15 Ainda beká mo: ni rejo kasama usesa a niningusesa ava, evetu genembokena osa siruraso ningarera. \v 16 Ava sedo, erá kaifa eose! Ni eredo, Bajari da javoda benunu saso, nu ninda ari ekoko kote dodo seghe fugari, ni bafataito aresa,’ aminge sisira. \s1 22:17-29 God Nu Nange Nange Paul Dirigetiri, Gitofukena Vironu Sari Dae Isira Ainda Gekari. \p \v 17 “Setiri, na amingedo, aminda itako irisena edo, eredo fena Jerusalem eminda buvudo, God da Kambo+ aminda teredo banunguse, Bajari nanda diti mokoi gosuseni. \v 18 Goseno, nu namokena sisira, ‘Totoi eredo, Jerusalem dodo yasi. Ainda susu mo: ni eminda rejo ava nandae evetu genembokena saresa amo, ne jo tumondae arera,’ aminge sisira. \v 19 Setiri, na siseni, ‘Avata Bajari, ne totofo kasama erera amo, na giti yama dengoro indari kambo+ mendeni mendeni aminda, ninda dorevare sandi dedo ghuseni. \v 20 A kotugo, evetu genemboi ninda osa sari kato Stephen ava detero ambududurusira ainda sifoda, na aminda fete gido ivuga use, nenda tamo asugari ava, nane kaifa useni. Na amingusena amo, nanda natofo Jusi embo kasama erera. Ava sedo, na nemokena vironu sarena amo, ne ningido tumondarera tano,’ aminge seteno, \v 21 Bajari sisira, ‘Ni yaso dae sedo, na ni dirigeteni. Ni yasi! Reighi mendeni mendeni soka beká aminda, ninda natofo Jusi embo da gitofukena vironu saso ningore!’ aminge sisira.” \p \v 22 Evetu genembo totorugusera aimi, Paul da geka niningero, gitofukena vironu sari ava setiri ningido, ne tuturo edo koko siseri. Koko eminge siseri, “Namonde nu daoro ambare! Nu geka setiri ningera aindae, nu daoro ambare dae resera,” aminge sise, \v 23 janje ekoimi, embo boka budo vurafa vurafa ghuse, fonja budo ikáda babariguseri. \v 24 Amingero, Rome embo da giti jighari nunda isoro kakatokena sisira, “Jusi embo redae emingerera da tuka ava kasama ari dae sedo, genembo emo, bu namondeda vasada teredo saovo einda beká ava nune sari ningarera,” aminge setiri, \v 25 isoro kakato ne Paul budo, dari dae sedo bundetero, Paul nenda bajari eni aminda fetirisira aikena sisira, “Na Rome embo da tofori. Ne Rome embo da tofo jo koto ae irise dareva amo, inono arira, ai tefo? Rome da agho dari nange resi?” \v 26 Aminge setiri ningido, isoro kakato da bajari nunda giti jigharikena ira sisira, “Ni nangeresita? Genembo emo Rome embo da tofori,” aminge setiri, \v 27 isoro embo da giti jighari ira Paul kena buvudo sisira, “Se ningone! Geka beká resesa, ni Rome embo da tofori, ai tefo?” aminge setiri, Paul nu ‘ai’ sisira. \v 28 Setiri, isoro kakato da giti jighari sisira, “Na moni teriago mutudo, Rome embo da tofo useni,” aminge setiri, Paul sisira, “Avata namo jo moni mutudo ai tofo aeri, na taká Rome embo ava siroruseni,” Paul aminge setiri ningido, \v 29 gegenembo Paul dedo ategi ari dae erusera amo, ne oju edo, totoi nu dodo era ajagha fefetuseri. Isoro kakato da giti jighari barago oju usira. Ainda tuka mo: Paul nu Rome embo da tofo ava bunise, seiniimi (chains) bundise agho dari bejisira aindae. \s1 22:30—23:11 Paul Nu Kaniseremanekena Teredo, Geka Sisira. \p \v 30 Jusi embo redae Paul dae dubo vevera use aji sisera ava, kasama ari dae sedo, Rome embo da isoro kakato da giti jighari nu emingusira. Sifo atetiri nu setiri, nunda mendeni Paul da seini (chains) vujegetero, nu, fristi+ da babojegari a kaniseremane isambu totorugaoro dae sisira. Setiri totorugetero, nu Paul budo ira fitiri babojegari totorugusera ainda dombuda fefetusira. \c 23 \p \v 1 Fetedo, kaniseremane da dombu gi gogogho use sisira, “Nanda nano namendi, na siroredo fusena ava, evetu genembokena a God kena eko eni tefori,” aminge setiri ningido, \v 2 fristi+ da giti jighari javo Ananias aimi eredo, gegenembo mendeni Paul da dengesida fetirisera, aikena sisira, “Genembo ainda bekada devu!” \v 3 Aminge setiri, Paul numokena sisira, “Evetu genembo ni evevava seraera avata, ni genembo ekori. God ni darira. Ni anumbirise, God da Geka kotise namo daoro dae setesi. Aminge sise, ni tofo namondeda Agho Dari bejetesi,” aminge sisira. \v 4 Setiri, gegenembo mendeni Paul da dengesida fetirisera, aimi Paul kena siseri, “Ni nangedo God da fristi+ da giti jigharikena geka eko resesi?” aminge setero ningido, \v 5 Paul sisira, “Agá, nanda nano namendi! Numoá fristi+ da giti jighari ava buneteni. Kasama aetena amo, gekaé jo numokena sae aeteni. Na kasama erena amo, God da Geka eminge resira: \q1 ‘Ne nenda kotofukena geka eko jo sae areva!’” \m aminge sisira. \p \v 6 Gegenembo totorugusera amo, mendeni ne Moses da Geka kaifa kakatori+ a mendeni ne Sadusi embori.+ Ava kasama edo, Paul nu kaniseremane da dombuda beka mindafu sisira, “Nanda nano namendi, na Moses da Geka kaifa katori,+ a nanda oro barago Moses da Geka kaifa kakatori.+ Na tumonderaena: namonde ambarera amo, God namonde sari jebuge erarera. Ne aindae sedo na koto ereva,” aminge siri ningido, \v 7 Moses da Geka kaifa kakato+ tuturo edo, Sadusi embode+ dabade beisiga use kotari nunda nunda useri. \v 8 Ainda beká mo: Sadusi embo+ ne aneya jo tumondae eraera, sukaru jo tumondae eraera, a evetu genembo ambarida ghe jebuge erarera, ava ne jo tumondae eraera. Avata Moses da Geka kaifa kakato,+ ne roera etodaba naká setena ava, isambu tumonderaera. \v 9 Ava sedo, beisiga edo tiriseri. Aminguse, Moses da Geka kaifa kakato+ ainda ijuga kakato mendeni eredo siseri, “Genembo emo nu dara eni jo aeri, a geka eko eni jo saeri. Avose, namonde berefori, aneya eni fira numokena dengoro indudusira tano.” \p \v 10 Aminge setero, ne tuturo edo tataya useri. Aminguse, ne Paul ava jumbu ya foa ghetero, ifuda tafusegari dae etiri jaredo, Rome embo da isoro kakato da giti jighari nu eredo setiri, nunda isoro kakatoi gegenembo tataya usera ainda jokáda teredo, Paul budo nenda vasada jovereghe era teteruseri. \p \v 11 Tumba jiriri, Bajari Paul kena fira isagha usira. Isagha buvu fetedo, Paul kena sisira, “Erá oju eose! Ni Jerusalem eminda nandae osa seteso niningumutari. Kau daba aminga ava, ni reighi Rome ominda nandae osa saso evetu genembo ningarera,” aminge sisira. \s1 23:12-22 Jusi Embo, Ne Paul Daoro Ambare Dae Siseri. \p \v 12 Setiri dadabetiri, sifo atetiri, Jusi embo ne totorugedo manaka garuseri. Manaka gaedo, God kena beka gagojuse siseri, “Namonde uvu bayau reeta use, Paul daoro ambari gido, ainda amboda sekago uvu bayau mindarera,” aminge siseri. \v 13 Gegenembo aminge sisera amo, digarigori, 40 darigusira. \v 14 Aminge sedo, ne eredo fristi+ da kokotofukena a evetu genembo da babojegarikena era buvudo siseri, “Namane uvu bayau reeta use, Paul daoro ambari gido, ainda amboda uvu bayau mindarera. \v 15 Ava sedo, ne kaniseremane isambu, sevu Rome embo da giti jighari Paul mutari furare! Ne eminge sevu: ‘Namane Paul foa nunda geka sari ningi gogoghombari dae sise resera,’ aminge sise derevu, mutari furare! Aminge saovo, Rome embo da giti jighari Paul mutari fururari, namane nu emboro soroda gajedo daoro ambarira!” \p \v 16 Aminge sisera avata, Paul da ghasovu da mandi ava ningido ira, isoro kakato da vasada teredo, Paul kena osa sisira. \v 17 Setiri ningido, Paul nu kori setiri, Rome embo da isoro kakato da bajari eni fira buviri, Paul numokena sisira, “Gimasa emo budo yasi, ninda giti jigharikena buvaso, numokena geka eni irira ava sari ningare!” \v 18 Aminge setiri, isoro kakato da bajari Paul da mandi budo ira, nunda giti jigharikena teredo sisira, “Genembo Paul, namonde sandi diburada fifitusera amo, kori setiri na numokena aena buveno, nu gimasa emo nimokena bu furono dae setira.” \v 19 Aminge setiri, giti jighari amo Paul da mandi ainda ungoda budo ira esike fetedo, numokena ategi usira, “Ni nandae rejo ava saresi?” \v 20 Ategi etiri, Paul da mandi sisira, “Jusi embo mendeni manaka gaedo, nimo derari dae sedo emingarera. Sifode, ne foa eminge sarera, ‘Namane, Paul foa kaniseremanekena nunda geka sari ningi gogoghombari dae sise resera,’ ava sarera. \v 21 Foa aminge sarera amo, erá nenda geka ningeose! Ainda beká mo: Jusi embo mendeni 40 darigetera aimi, Paul dari dae junge kaifa arera. Ne isambu beka gagojuse uvu bayau reeta use, Paul daoro ambare dae seteri. Ne anakora simbugedo, ni rea saresa, ava kaifa erera,” aminge sisira. \v 22 Setiri ningido, isoro kakato da giti jighari numokena sisira, “Seteso ningena ava, evetu genembo mendenikena erá osa seose!” aminge sise, nu Paul da mandi dirigetiri isira. \s1 23:23-35 Isoro Kakato Ne Paul Budo, Frovensi Da Kotofu Javo Felix Kena Iseri. \p \v 23 Gimasa dodo iri, Rome embo da isoro kakato da giti jighariimi eredo kori setiri, nunda isoro kakato da babojegari etoto naká, numokena fera buvero nu sisira, “Sevu, isoro kakato 470 reighi Sesaria aminda yari dae simbugaore! 200 ne kefata budo yarera, 200 ne goroba bu yarera, a 70 ne sino fuka javo hosida (horse) yarera. Ne oroko tumbaghae 9 koroko yareva. \v 24 Edo Paul mo, hosida (horse) mutovo yarira. Avori, ne Paul kaifa udo yama, frovensi da kotofu Felix kena mutuvu, nune kaifa are!” aminge setiri, \v 25 giti jighari nu frovensi da kotofukena reta eminge gefusira: \pi1 \v 26 Na Claudius Lysias ri. Ni frovensi da kotofu ava sedo, na ni ategi beká ava erena. Felix nimokena geka itako sari dae erena, gi! \pi1 \v 27 Jusi emboimi genembo javo Paul ava sandido dari dae useri. Nu namonde Rome embo da tofo, ava ningido eredo, nanda isoro kakato mendeninde dabade era nu sonembe budo fera, namanenda vasada fitido kaifa erera. \v 28 Jusi embo ne Paul dari dae usera, ainda susu tambari dae sedo, na Paul budo ena buvudo, nenda kaniseremanekena teteruseri. \v 29 Jusi embo da kaniseremane nemonde Paul de dabade geka se niningero, na kasama useni: Paul nu namonde Rome embo da agho dari eni jo bejaeri. Ava sedo, numo jo daoro ambae aetira, o diburada jo fitae aeteri. Nu nunda oro beká Jusi embo da agho dari ava, bejisira. Amingetiri aindae sedo, ne janje ekoko useri. \v 30 Jusi embo ne Paul dari dae manaka garero ava ningido, nimokena mutari dae resena. Evetu genembo Paul koto ari dae osa resera amo, nimokena ya nenda bouvu saoro dae resena. Yari budo gi! \q1 Avakori! \m aminge gefusira. \v 31 Nenda giti jighari rea sisira ava, nunda isoro kakato ava useri. Amo, ne eredo Paul budo era reighi javo Entipatres aminda buvero, sifo atutusira. \v 32-33 Sifo atetiri, isoro kakato atai isera amo, ne eredo Paul dodo jovereghe nenda vasada iseri. Isoro kakato hosida (horse) isera amo, ne Paul budo, nemonde era reighi Sesaria aminda buvudo, reta frovensi da kotofukena mutero biri, Paul aminda numokena diriguseri. \v 34 Dirige dodo ero, frovensi da kotofoá reta bu tegedo, Paul kena ategi usira, “Ni reighi ningiai embori?” setiri, Paul sisira, “Na Frovensi Silisia aminda siroruseni,” aminge setiri, \v 35 frovensi da kotofu javo Felix sisira, “Evetu genembo nimo koto ari dae resera, ava furarera da sifo aminda, na dara da susu ningi gogoghombarena,” aminge sedo, nu Paul budo ya, kambo Herod itutusira aminda kaifa aoro dae sisira. \c 24 \s1 24:1-9 Jusi Embo Fera Felix Kena, Nenda Bouvu Ava Osa Setero Niningusira. \p \v 1 Sifo ghabu soveni dadabetiri ainda amboda, fristi+ da giti jighari a Jusi embo da babojegari mendeninde dabade, genembo eni geka vironude javo Tertullus budo, Jerusalem ghedo fera, reighi Sesaria aminda buvurutuseri. Buvudo, ne frovensi da kotofu Felix kena tere fetedo, Paul nu rejoá etiri janje ekoko usera ava, Felix kena osa sari dae useri. \v 2 Aminguse, ne kori setero, vironu kato Tertullus tere fetedo eminge sisira, “Frovensi da kotofu ojesa iresa, ni ategi beká ava erena. Ni namane eveva kaifa eraesa, ava sedo tataya tefori. A roera mendeni mendeni seaso siroreraera aindae, reighi jebugari dae erira. \v 3 Namane ava gido, ivuga edo aiyakoe beká resera. \v 4 Ninda saramana digari ava sedo, geka tufako sirurono ningaso dae resena. \p \v 5 “Genembo emo, javo Paul ri. Nu eari dara mindafu siroreraira. Nu reighi digari aminda deinghuse, Jusi embokena geka seari, dara a titigho eraera. A kotugo, Nasareth embo Iesu da dorevare ainda bajari eni numori. \v 6 A geka eni mo: nu God da Kambo+ Jerusalem aminda bebeta ari dae sedo, teterusira. Teretiri, namane nu sanduduseri. Namane Jusi embo da agho dari ava kotise, namane totofo Paul koto aeteri. \v 7 A nu aetera avata, ne Rome embo da isoro kakato da giti jighari javo Lysias, nunda mendeninde dabade fera teredo, nenda fakinai Paul budo iseri. \v 8-9 Budo era, Paul diburada fitido, giti jighari namanekena, eminda furoro dae sisira. Ni Paul ategi aresa amo, namane rea resera, daba ava sari ningaresa,” Tertullus aminge setiri dadabetiri, nunda kokomana Jusi embo, ne geka daba ava siseri. \s1 24:10-23 Geka Sisera Ainda Mino Mo, Paul Sisira. \p \v 10 Setero dadabetiri, frovensi da kotofu, geka sare dae sedo, Paul kena ungoi farighusira. Farighetiri, Paul sisira, “Ni reighi kaifa eraesa. Ninda dombuda koto arena, aindae na ivuga erena. \v 11 Gegenembo geka resera eikena ategi aresa amo, evia kasama aresa: na God kena joba mutari dae sedo ena, God da Kamboda+ teterusena amo, jo anakora iraeri, oroko sifo 12 ava jo dadabae irira. \v 12 Ne gungubo resera. Na God da Kambo+ jokáda, evetu genembode jo osogo aeri. A kotugo, namane Jusi embo da dengoro indari kambo+ aminda o reighi jokáda, na evetu genembo da ghamo jo derono erari titigho aeri. \v 13 Geka oroko resera, ainda beká eni, ne jo tambudo saoro ningae aresa. \v 14 Na dabako usena ava, nimokena isagha sarena. Namanenda abuamane God mavejoá tumondedo ghusera ava, na God daba ava tumonderaena. Avata na emboro eni tambudo, aminda use God tumondurureono gido, ne imboe eraera. Aindae mo, ‘emboro sembae’ seraera. Avata kotugo, God rea setiri Moses a God da feroveta mendeniimi gefusera, a nu tumonderaena. \v 15 God amboda sari evetu genembo eveva a ekoko isambu, ambarida ghe jebuge erarera, ava gegenembo emo tumonderaera. Nambarago daba ava tumonderaena. \v 16 Ava gido, na sifo ghousa God kena a evetu genembokena, ari eveva vanembo ari dae sise e giraena. \p \v 17 “Na ghaeko mendeni Jerusalem jo terae irise, nanda natofokena moni mendeni mutari dae sedo, a God kena joba mutari dae sedo, Jerusalem ena buvurutuseni. \v 18 Buvudo, God da Kamboda+ teredo, God kena joba mutari dae sedo, simbugedo tamo seghuseni. Segheteno, gegenembo emo teredo na tambu sanduduseri. Na maveghae jo beisiga aono dara eni jo sirorae usira. \v 19 Avata Jusi embo mendeni Frovensi Asia ghedo fera teredo, na tafuseri. Ava sedo, na dara rejo ava eno tafusera ava, foa saeteri. \v 20 O gegenembo mendeni oroko ojighera irera emo, na giti budo era nenda kaniseremane da dombuda koto useri. Ava sedo, nanda dara rea tafusera ava, isagha saeteri. \v 21 Avata dara eni jo tambaeri. Dabako tafuseri. Na nenda dombuda fetedo siseni, ‘Na tumonderaena: namonde ambarera amo, God namonde sari jebuge erarera. Ne aindae sedo na koto ereva,’” Paul aminge setiri dadabusira. \p \v 22 Dadabetiri, Felix nu Iesu da natofo ainda bino ava, anakora niningusira ava sedo, nu kaifa aoro dae sisira. Nu sisira, “Jerusalem isoro kakato da giti jighari javo Lysias furari gido, geka saoro dadabarira.” \v 23 Aminge sedo, Paul da kaifa kakato da bajarikena sisira, “Kaifa ururovo, Paul nu deinghari sarira amo, avori, itako deingharira. O nunda kokomana foa tere sonembari sarera amo, a barago avori, foa sonembarera,” aminge sisira. \s1 24:24-27 Felix Setiri, Paul Tere Vironu Sisira. \p \v 24 Frovensi da kotofu Felix noaro javo Drusilla, nu Jusi embo da gagara eniri. Sifo mendeni ainda amboda, Felix noaroghae fera buvudo, Felix nu aghi etiri, Paul ira Felix noaroghaekena teredo, Iesu Keriso tumondari da kau nangego ava, Paul setiri ne nininguseri. \v 25 Paul da geka itako ghousa sise, namonde nange nange ari eveva aetera, nange nange namondeda uju ava dodo God da uju avanembo aetera, a amboda God nange nange evetu genembo isambu ategi arira ava siri ningido, Felix oju usira. Oju edo sisira, “Avori, yasi! Umbu eninda saono furaresa,” aminge sisira. \v 26 Paul nange nange numokena ufena moni mutari ruruse nu doyari yaetira ava kotise, Felix sifo ghousa seari tereari, nengae geka dabade sedo ghuseri. \p \v 27 Ghaeko etoto dadabetiri ainda amboda, genembo javo Porcius Festus fira Felix da vasa budo, frovensi da kotofu usira. Ainda sifo aminda, Felix Jusi embo nange ivuga edo nunda javo jighoro eraetira ava kotise, Paul diburada dotiri iriri, nu gavana do vosetiri, Festus gavana usira. \c 25 \s1 25:1-12 Paul Nu Festus Da Dombuda Sekago Koto Usira. \p \v 1 Festus nu Felix da vasa bari dae sedo, frovensi aminda fira teredo, reighi Sesaria aminda buvurutusira. Buvudo, sifo etodaba naká dadabetiri, Festus nu Sesaria ghedo Jerusalem aminda isira. \v 2-3 Ira buviri, fristi+ da kokotofu a Jusi embo da babojegari ainde dabade era Festus kena tere fetedo, Paul nu rejoá etiri janje ekoko usera ava, Festus kena osa siseri. Aminge sedo, ne Festus kena siseri, “Se ninda mendenii Paul Jerusalem eminda bu furore!” aminge sisera ainda beká mo: ne manaka garuse, emboro soroda Paul gaje sandido, daoro ambare dae sedo siseri. \v 4 Aminge setero dadabetiri, Festus sisira, “Paul nu, namanenda isoro kakatoi reighi Sesaria aminda kaifa eraera. Na totoi jovereghe Sesaria aminda yarena. \v 5 Ava sedo, nenda babojegari sevu, ne namonde ya, Paul nu dara rea usira ava, siruroro na ningaone!” \p \v 6 Aminge sedo, Festus sifo 8 o 10 aminga ava nemokena avisira. Ainda amboda, Festus Jusi embo da babojegaride dabade eredo, jovereghe reighi Sesaria aminda iseri. Era buvudo aminda ravisera sifo atetiri, Festus Paul bu furore dae sisira. Setiri, era Paul budo fuseri. \v 7 Bu fera teretero, Jusi embo Jerusalem ghedo fusera aimi, Paul jimbe birurughe fetedo, gungubo sise eminge siseri, “Paul nu dara usira.” Aminge sisera amo, dara sisera da beká eni jo foa isagha aeri. \v 8 Amingetero dadabetiri, Paul mino sisira, “Na Jusi embo da agho darikena, God da Kambokena, a Rome embo da kotofukena geka eko eni jo sae, a ari eko eni jo ae useni.” \p \v 9 Aminge setiri ningido, Festus, Jusi embo ivuga edo numoá amboda nange sonembaetera ava kotise, Paul kena eminge sisira, “Namonde ya Jerusalem aminda, ni koto aoro dadabarira, ai?” \v 10 Aminge setiri, Paul sisira, “Tefo. Rome embo da koto vasa eviri. Ni na eminda koto aresa. Na Jusi embokena dara eni jo ae usena ava, ni tofo mandi ningido kasama eresa. \v 11 Na dara aono isagha aetira amo, ainda mino ava na jo darigari dae sae aeteni. Aindae ambono dae saetesa amo, na ambaeteni. Avata Jusi embo gungubo setera ainda beká eni jo tambae aresa amo, na nemokena jo mutae aresa. Na dirigaso Rome embo da kotofukena ya aminda koto ari dae sedo resena,” Paul aminge sisira. \v 12 Setiri ningido, Festus nunda kasama kakato mendeninde dabade manaka gaetero dadabetiri, Festus eredo Paul kena sisira, “Ni namonde Rome embo da kotofukena yari dae resesa. Avori, na ni dirigaono numokena yama nunda dombuda koto aresa,” aminge sisira. \s1 25:13—26:11 Paul Nu Frovensi Eninda Kotofu Da Dombuda, Fete Geka Sisira. \p \v 13 Ainda amboda, frovensi eninda kotofu Kini (King) Agrippa, nunda ghasovu javo Bernice ghae dabade, Festus nati joká doruse ategi ari dae sedo fera, reighi Sesaria aminda buvurutuseri. \v 14 Buvudo aminda irero, Festus nu eredo Kini Agrippa kena Paul da kiki ava sisira. Sise, eminge sisira, “Genembo javo Felix, nu nanda gitida reighié nune kaifa edo ghusira. Nu genembo javo Paul ava, diburada fitiri irei. \v 15 Na Jerusalem aminda ena buveno, Jusi embo da fristi+ da kokotofu a Jusi embo da babojegaride dabade fera namokena teredo, Paul dara rejoá etiri janje ekoko usera ava, namokena osa siseri, numo saono ambare dae sedo. \v 16 Avata na nemokena dengoro eminge induduseni. Genembo dara ari, mave foa osa sarira amo, ainda osa sari kato nange nange koto jokáda genembo ainda dombuda fetedo sekago osa saetira, ava seteno Jusi embo ne nininguseri. A kotugo, genembo nange nange osa sari katokena mino saetira, ava seteno nininguseri. Ainda beká mo: namonde Rome embo evetu genembo jo tefo diburada fitae eraera, o tefo dae eraera. Seteno dadabetiri, na Jerusalem dodo reighi Sesaria eminda fuseni. \v 17 Jusi embo ne fera namokena totorugetero, na sembena koto vasada anumbedo, Paul bu furoro dae siseni. \v 18 Seteno, Paul fira buvudo teretiri gido, Jusi embo ne eredo osa siseri. Nanda kotari mo: ne dara teriago aindae osa saeteri. \v 19 Avata ne nenda tumondari aindae beisiga useri. Aminguse, genembo javo Iesu ambududurusira aindae beisiga useri. Jusi embo da kotari mo: nu ambududurusira. A Paul da kotari mo: nu jebuga irira. \v 20 Geka da beká mo, nange nange tambarera aindae bune jaredo, na Paul kena ategi useni, ‘Namonde Jerusalem aminda ya, ni koto use geka da beká tambarera, ai?’ aminge seteno, \v 21 Paul nu, na numoá kaifa edo mutono reighi Rome aminda ya, kotofukena koto ari dae sisira. Setiri, na, isoro kakato nu kaifa ururoro, amboda dirigaono yare dae siseni,” Festus aminge setiri dadabetiri, \v 22 Kini Agrippa numokena sisira, “Nambarago genembo ainda geka ava ningaeteni,” setiri, Festus sisira, “Avori, sifode ningaresa.” \p \v 23 Sifo atetiri, vironu sari da vasa simbugedo gogho etero, Kini Agrippa nunda ghasovu Bernice ghae, nemonde isoro kakato da babojegari a reighi da babojegari ainde dabade fera, mendeni yaru didivero, teteruseri. Teretero, Festus setiri, ne Paul budo fera teteruseri. \v 24 Teretero, Festus nu Kini Agrippa kena sisira, “Jusi embo isambu reighi Jerusalem aminda a reighi eminda, genembo Paul nu dara etiri janje ekoko use aindae, osa seraera. Genembo amo numori. Na nunda javoá saono ningarera amo, numoá daono ambare dae koko sarera. \v 25 Avata dara da beká eni mo jo isagha aeri. Ava sedo, na jo saono nu ambae arira. Nu tofo mandi namonde Rome embo da kotofukena yari dae sisira. Ava sedo, dirigaono yarira. \v 26 Avata na dara da beká eni jo tambaeri. Ava sedo, na namondeda kotofukena nange sareni? Dengoro javuruvu! Kini Agrippa, ni genembo einda geka ningido, na rea gembarena ava, saso ningarena. \v 27 Ainda susu mo: na genembo koto are dae mutudo, nunda dara da beká eni jo ijugae arena amo, jo eveva iraeri,” Festus aminge sisira. \c 26 \p \v 1 Setiri, Kini Agrippa Paul kena sisira, “Tofo ninda geka rejo sari dae uju eresa ava, saso ningarena,” aminge setiri, Paul ungo jighiri eretiri, Kini (King) Agrippa kena eminge sisira, \v 2 “Kini Agrippa, na ninda dombuda fetedo, geka einda susu ava ijugaono garesa, aindae ivuga erena. Jusi embo rea seraera ainda susu ava, na ijugaono garesa. \v 3 Ni namane Jusi embo da kiki a agho dari anakora kasama e gogoghombusesi. Ava sedo, na ivuga erena. Erá dubo mema eose! Nanda geka itako ghousa evia sari dae erena. \p \v 4 “Na nange nange bajido genembo usena, a nanda irari ava, Jusi embo ne isambu kasama erera. A kotugo, na nange nange nanda frovensi aminda a Jerusalem aminda irá ghedo ghusena ava, ne gido ghuseri. \v 5 Na gimasa edo Moses da Geka kaifa kato eni useni. Gegenembo mendeni da tumondari God kena mo, jo nanda tumondarigo iraeri. A kotugo, nanda irari kau mavega edo ghusena, ava nene nimokena osa saoro ningaetesi. \v 6 God anakora namane Jusi embo da abuamanekena beka gagojusira. Na ainda beka gajari tumonderaena. Ava tumonderaena aindae sise, dumo edo na bu koto ari dae siseri. \v 7 Namane Jusi embo da oro isambu 12, God da beka gajari setena amo kotise, tumonde baingheraera. Avata tumondari resena eindae, na kotoda fifiterera. \v 8 Avori, God nu inonori. Nune sari evetu genembo ambarida ghe jebuge erarera amo, God numokena inonori. Ava sedo, Jusi embo a kotugo nimbarago, Kini Agrippa, ne redae jo tumondae eraevu? \p \v 9 “Avata giti, nambarago ava jo tumondae edo ghuseni. Nanda kotari mo: na aono Nasareth embo Iesu da bino ava eko aeti. \v 10 Na tuturo edo, Jerusalem aminda emingedo ghuseni: na fristi+ da kokotofu da javoda, God da natofo mendeni mendeni diburada fitido ghuseni. Fiteono, daoro amboro dae sirureoro ningido, na daba ava sedo ghuseni. \v 11 Na namane Jusi embo da dengoro indari kambo+ mendeni aminda, Iesu da natofo sandido dedo ghuseni. Iesu da bino ighagha aoro dae sedo, ne dedo ghuseni. Na janje eko edo, reighi Israel dodo, namanenda gitofu da reighi reighi aminda, Iesu da natofo ava sandido dari dae, ya foa ghedo ghuseni. \s1 26:12-18 Bajari Iesu Nu Nange Nange Paul Kena Emboroda Isagha Usira Ava, Paul Osa Sisira. \p \v 12 “Na aindae sedo, fristi+ da kokotofu da reta bu eredo, nenda javoda reighi Damascus aminda iseni. \v 13 Avori, Kotofuko, na ena isonga emboro soroda, usasa tomanako janimbetiri gosuseni. A nanda kokomana barago gosuseri. Iji beká da usasa kitakori, usasa janimbusira amo, teriago bekári. \v 14 Namane isambu endada du fafasuseri. Du fafasetero, beka utuda ghe namokena siri nininguseni. Namane Israel embo da gekaimi eminge sisira, ‘Saul, Saul, ni redae namokena dubo mema futuse fakarago eraesi? Aminguse, ni tofo mandi mema eretafesi.’ \v 15 Aminge setiri, na siseni, ‘Arie, Bajari, ni mavejori?’ seteno, nu sisira, ‘Ni erá buneose! Na Iesu ri. Ni namokena dubo mema futuse fakarago eraesa. \v 16 Ere fete! Na nimokena isagha etena da beká mo eviri. Nanda saramana aso dae sedo, ni gateguseni. Ni oroko ningesa, a amboda ijugaono garesa ava, evetu genembokena osa saso ningarera. \v 17 Ninda natofo Israel embo ni jo daoro ambae aresa. Na ni dirigaono, ninda natofo Israel embo da gitofukena yama nemokena vironu saresa. Aminda iruraresa amo, na ni kaifa arena. \v 18 Ninda saramana mo: ni vironu saso ninda gitofu da diti basarira. Ne tumba da irari dodo, jovereghe foa nanda usasada teroro dae sedo, a ne Satan da fakina dodo, God da fakina ava baoro dae sedo, vironu saresa. A kotugo, ne nanda javoda tumondaoro, God nenda ari ekoko kote doyari ne, God nunda natofo anakora gategusira, ainda mendeni aoro dae sedo, ni vironu saresa. \s1 26:19-32 Paul Nu Nangedo Gitofukena Ira Vironu Sisira Ava, Osa Setiri Kini (King) Agrippa Niningusira. \p \v 19 “Avori, Kini Agrippa, na nimokena isagha resena. God utuda ghedo isagha etiri nanda diti mokoi gosusena, ainda geka ava na jo kote doyae useni. Na ningido aminguseni. \v 20 Na reighi Damascus a reighi Jerusalem aminda tuturo edo, amboda Frovensi Judia ainda reighi isambu aminda ise, vironu sedo ghuseni. A kotugo, namane Jusi embo da gitofukena barago, ya vironu sedo ghuseni. Ne nenda ari ekoko vujegedo, God tumondedo ari eveva vanembo aoro dae sise, vironu sedo ghuseni. Ari eveva aoro dae sedo ghusena, ainda beká mo eviri: genembo mave ari ekoko dodo, ari eveva vanembo arira amo, evetu genembo isambu kasama arera: genembo amo dubo jovereghusira. \v 21 Na ainda saramana edo ghusena aindae, Jusi emboi na God da Kambo+ jokáda sandido, na dari dae useri. \v 22 Na dari dae sisera avata, God tuturo edo na sonembusira. Sonembusira ava sedo, na oroko eminda fetedo sabua a kokotofukena, nunda bino ava osa resena. Na rea resena emo, God da feroveta a Moses giti nene sedo ghuseri. Amo ne, rea amboda sirorarira ava sise, bino emo seoro ningido ghuseri: \q1 \v 23 ‘Namonde evetu genembo da ari ekoko kote doyari dae sedo, God nunda Genembo eni \q1 dirigari, foa mema tafuse ambudo, namonde evetu genembo jo jebuge erae irera ainda \q1 gitida, nune jebugedo erarira. Eredo, namane Jusi embo a gitofude, nunda usasaimi \q1 jaraghururari, God da jebuga evovodae irari ava gido kasama arera,’ \m ne aminge sedo ghuseri, a na kau daba ava resena.” \p \v 24 Paul aminge siri, Festus nu eredo Paul kena koko sise sisira, “Ni daghetesi. Ni teria futo tegeraesa aimi, daghari dae eresa,” aminge sisira. \v 25 Setiri, Paul sisira, “Tefo, Kotofuko! Na jo daghaeri. Na dubo kotise, geka beká resena amo, eviri. \v 26 Kini Agrippa, na nimokena isagha resena. Ainda beká mo: geka setena emo, ni anakora kasama usesi. Na kasama erena: ni ainda bino niningusesi. Ainda susu mo: roera setena emo, evetu genembo da dombuda sirorusira. \v 27 Na kasama erena: namane Jusi embokena, God da feroveta rea sedo ghusera ava tumonderaesa,” aminge sisira. \v 28 Aminge setiri, Kini Agrippa Paul kena sisira, “Ni erekotesa amo, ni geka tufako evia saso, na Iesu da dorevare eni arena, ai? Amo erá koteose!” aminge sisira. \v 29 Setiri, Paul sisira, “Resesa, nanda uju a nanda benunu God kena: ni a evetu genembo isambu totorugeteva emo, ne nangedo namongava aetevu. Na jo seiniimi (chains) bundetevo fetirena, eindae saeri. Na Iesu tumonderaena, aminga ava aovo dae resena.” \p \v 30 Aminge setiri dadabetiri, Kini Agrippa nu, frovensi da kotofughae, Bernice a natofo isambu dabade eredo, \v 31 era isaghada buvudo tofo tofo se nininguseri, “Genembo emo dara eni jo aeri. Ava sedo, numo diburada jo fitae aeteri, o jo saoro ambae aeti.” \v 32 Aminge sedo, Agrippa nu Festus kena sisira, “Ni genembo emo doyaso yaeti. Avata makasí, nu namonde Rome embo da kotofukena yari dae sisira. Ava sedo, mutaso aminda yarira,” aminge sisira. \c 27 \s1 27:1-12 Festus Nu Paul Mutiri Isira. \p \v 1 Festus, namane mutari reighi Italy aminda yaoro dae sedo, setiri nunda isoro kakato da babojegariimi eredo, Paul a dibura embo mendeninde dabade, ava budo, isoro kakato da bajari enikena futuseri, kaifa are dae. Bajari resena emo, nunda javo Julius, a nunda isoro embo da oro javo ‘\it Rome Embo da Kotofu da Isoro Ari Embo\it* ’ ava jighido sedo ghuseri. \v 2 Ghaka eni, reighi javo Adramitiam aminda ghedo, foa ghedo ghusira amo, Frovensi Asia da reighi mendeni mendeni aminda sembi yari dae simbugiri gido, namane aminda vovosuseri. Vose sirigedo, reighi Sesaria ghedo iseri. Tesalonaika embo genembo eni javo Aristarchus, nu namonde dabade iseri. Tesalonaika resena emo, nu Frovensi Masedonia aminda irira. \v 3 Sifo atetiri, namane era reighi Saidon aminda tere dadoruseri. Julius nu Paul dae joka usira. Joka edo, Paul dotiri, nunda kokomanakena ya nunda roera uju usira ava bari dae iseri. \v 4 Ainda amboda, namane reighi Saidon dodo, yaura dombuda firi gido, butu javo Cyprus ainda tinguda, binono aminda ovenembuseri. \v 5 Ovenembedo, Frovensi Silisia a Pamfilia darigedo era, reighi Maira teteruseri, Frovensi Lisia aminda. \v 6-7 Aminda namane ghaka+ amo dodo era, isoro kakato da bajari Julius nu ghaka+ eni tafusira. Ghaka+ amo reighi Alexandria ghedo fira teredo, sifo aminda Frovensi Italy yari dae simbugiri namane era buvudo tafuseri. Tambudo, namane vosedo reighi Maira dodo sufero, yaura tomanako ava dombuda didiviri jaredo, jo bibita yaeri, namane soroda avido eredo ghudo iseri. Era, reighi javo Knaidas ava darigedo, bune jaredo gafuge sembera, mendo javo Selmone aminda, viti ovenembedo butu Crete tinguda sufuseri. \v 8 Sufuse, fakarago tafudo era, esuru javo ‘Fafo Binono’ seraera, aminda teteruseri, reighi javo Lesia ainda dengesidari. \v 9 Fura etoto o etodaba aminga ava, aminda aviseri. Aminda avero, yaura da sifo tuturo iri kasama use, Paul nu natofokena sisira, \v 10 “Nanda kokomana, na eregosena: namonde oroko sirigarera amo, dara barera. Yaura eva teria beká eredo, ghaka+ de rosari, namondeda roera evada vosarira, a namondeda mendeni barago vose mindi sirivo arera,” aminge setiri, \v 11 isoro kakato da bajari Julius, nu Paul da geka jo tumondae usira. Nu ghaka+ da bajari a ghaka+ ainda numamo da geka ava tumondusira. \v 12 Esuru dadorusera aminda, yaura da sifoda fumbasa eraira. Ava sedo, natofo digari barago, ne Paul da geka jo ningae edo, reighi javo Finiks aminda yari dae siseri. Finiks resena emo, nu Crete aminda, sovu eni ainda jokádari. Fafo aminda ghe sirige foa buvari da goroto mo etoto nakári, eni iji vosarikena ise itako dimbu ghatukena yaresa amo, ya buvaresa. A eni mo itako dimbu samonokena yaresa amo, kotugo ya buvaresa. Ava sedo, yaura da sifo aminda, nu vasa evevagori. \s1 27:13-38 Yaura Teria Beká Erorusira. \p \v 13 Ainda amboda, yaura avoda vurivurighe viti firi gido, ghaka+ da saramana kakato amo, ne Finiks aminda sembi yari dae kotise, kamora jumbero vivitusira. Vitiri, namane sirige buvudo, butu Crete tingu bekáda sufuseri. \v 14-15 Sufero, yaura sonembiri isera ava tukughiri, yaura vovoga sovokena firi tafuseri. Tambudo, jo inono ae etiri, jovereghe amboi fuseri. \v 16 Era, butu Koda viti ovenembetero yaura itako tukughetiri, namane fakarago tafuse, ghaka+ ainda kairega (dinghy) jumbero etoda vivitusira. \v 17 Vitiri, ghaka+ da saramana kakato ghaka+ mindafu ava erá bejeure dae sedo, asiimi bundiseri. Amingedo, Frovensi Libya da founa aindae oju use, rara gaghuseri. Gaghedo, tefo sivudo iseri. \v 18 Yaura teria jo dadabae sufiri sifo atetiri, jo inono ae etiri gido, ne tuturo edo ghaka+ da gugua timbudo isera, ava mendeni bambu goroghetero evada vovosusira. \v 19 Sifo etoto dadabedo sifo eni atetiri, namane isambu eredo, rara da gaisimbari a ghaka+ da roera mendeni jighi didisugedo fugetero titifughusira. \v 20 Yaura sufuse iriri, namane sifo tumba ava sivudo ise, iji a damana jo gae beká ava edo, bune jaredo ambariá kotiseri. \v 21 Ghamo takegha edo aviva saghetiri, sifo ghousa ambari ava bayau jo mindae irero, Paul eredo nemokena sisira, “Ne nanda geka ningido, namonde butu Crete aminda iraetera amo, namonde isambu eveva iraeteri. \v 22 Avata oroko resena. Fakina edo fetevu! Erá oju eove! Jo eni ambae areva. Ghaka+ vanembo bejarira. \v 23 God na nunda tofodae biri na nu tumonderaena, nunda aneya aimi tumbade fira namokena simuta, \v 24 ‘Paul, erá oju eose! Ni ya Rome aminda buvudo, Rome embo da kotofu ainda dombuda fete geka saresa. A kotugo, geka eni mo: God nindae joka use, mave ghaka+ eminda refera emo, eni jo ambae arera,’ aneyai namokena aminge simuta. \v 25 Ava sedo, erá oju eove! Na God tumonderena. God nu rea simutara ava sirorarira. \v 26 Avata yaura sumbarira aimi, namondeda ghaka bu ya, butu eninda vitarira,” aminge sisira. \p \v 27 Eva javo Mediterranean aminda, yaura eretiri namane sivero, sifo 14 ava dadabetiri tumba soroda, namane reighi buvari dae usera ava, ghaka+ da saramana kakato itatamuseri. \p \v 28 Itatamedo, roera bouvu eni asida dighi kafuru da inono ava kasama ari dae, fugetero evada vovosusira. Vosedo, fefetusira. Fetetiri, itatamedo tano fitido asi ainda ghousa tegutusera amo, 37 mita ri (metres). Itako kaifa edo sekago fugetero vosetiri tegutusera amo, 28 mita ri (metres). \v 29 Tegedo, erá ghaka+ founanda viteure dae, oju edo nenda kamora avononde naká, ghaembokena fugetero vovosusira. Ava edo, sifo totoi atare dae sedo, banunguseri. \v 30 Banungedo, ghaka+ da saramana kakato, namane dodo sumbari dae kotise, gungubo eminge siseri, “Namane kamora mendeni bu gitikena fuge digharera!” aminge siseri. Aminge sedo, ghaka+ etoda kairega (dinghy) fasirisira ava, fitero vovosusira. \v 31 Vosetiri gido, Paul nu isoro kakato a nenda bajari Julius kena sisira, “Ghaka+ da saramana kakato ghaka+ emo dodo sumbarera amo, ne sirivo areva,” aminge setiri ningido, \v 32 isoro kakato mendeni eredo kairega (dinghy) ainda asi gafugetero sivedo isira. \p \v 33 Sifo jo atae iriri, Paul namanekena, bayau mindi jebugaoro dae sedo, eminge sisira, “Ne sifo 14 ava kaifa use, bayau jo mindae ireva. \v 34 Bayau mindareva amo, jo ambae areva. Evadae, ne mema jo itatamae areva,” \v 35 aminge setiri dadabetiri, Paul nu farava budo, natofo da dombuda God kena aiyakoe sedo, farava jighi embebegedo risira. \v 36 Etiri gido, natofo fakina edo, isambu bayau bu riseri. \v 37 Namane evetu genembo isambu 276 ava ghaka+ aminda iseri. \v 38 Bayau mindero dadabetiri ainda amboda, farava vuji ghakai+ budo fusira ava, fugetero evada vovosusira. \s1 27:39-44 Ghaka+ Bejisira. \p \v 39-40 Sifo atetiri, ghaka+ da saramana kakato reighi gido buniseri. Bunedo, ne esuru koraghae ava gido, ghaka+ aminda teriya darari dae sedo, kamora da asi gafuguseri. Gafuguse, ghaka+ da ghaembo dimbari etoto naká vujeguseri. Vujegedo, dambu yari dae sedo, rara gitida jighero vivitusira. Vitiri, ne korada yari dae sedo, difuseri. \v 41 Korada viti yari sisera avata, esuru soro aminda founa irisira ainda etoda viti fusiseri. Ghaka+ giti fuse fetetiri, ghaembo evaimi de bejisira. \p \v 42 Isoro embo ne, erá dibura embo vose ujavi edo viti sumbeore dae sedo, ne daoro amboro dae sedo, manaka garuseri. \v 43 Avata isoro embo da bajari Julius nu eredo, Paul sonembari dae sedo setiri, ne kotari amo dotutuseri. Julius setiri, evetu genembo ujavi kasama usera amo, ne jaunghe evada gute ujavi edo founanda vivituseri. \v 44 A mendeni ujavi bunari amo, ne ghaka+ bejisira ainda ika a ika mendeni ava budo ainda etoda ujavi edo era founanda vivituseri. Aminguse, namane isasambu ujavi edo founanda vivituseri. \c 28 \s1 28:1-10 Butu Malta Amindari. \p \v 1 Vitido, reighi butu buvurutusera, ainda javo Malta sero ningi kasama useri. \v 2 Butu ainda evetu genembo aimi, namane kaifa e gogogho useri. Borija tuturo edo dido, yaura etiri gi jaredo, ne avaraka usise namanendae nati joká doruseri. \v 3 Nati joká detero, Paul ira faragho sije bu fira fiti usari dae iri, jingabu faragho sijari ainda jokáda irisira ava, avaraka da veriveriimi gaetiri, fira buvudo Paul da ungoda gambu takegha usira. Jingabu amo ekori. \v 4 Gambu takegha etiri, butu ainda evetu genembo ava gido, tofo tofo se nininguseri, “Genembo emo, avose, genembo eni detiri ambududurusira aindae sedo, God setiri jingabui gambira. Nu evada jo ambae etira ágido, makoede, jingabuimi gambiri, ambari dae erira.” \v 5 Aminge setero, Paul, jingabu ungoda gafusira, ava jifegetiri avarakada vitiri, Paul nu mema eni jo itatamae usira. \v 6 Nati embo kotisera amo, Paul nu ungo bajariá, o dudo ambariá kotiseri. Avata nu jo amingae usira. Etiri gido, ne bune jarutuse, “Numo gode eniva,” kotiseri. \v 7 Butu da kotofu javo Publius da enda jo soka iraeri. Namane eredo era numokena buvero, nu namanendae nati joká dedo sonembusira. Sonembedo setiri, namane numokena avero sifo etodaba naká dadabusira. \v 8 Publius numamo tamo vevera use foká gutedo fasiriri gido, Paul ira numokena tere banungedo, ungo sirege tamonda jighi setiri jebugusira. \v 9 Publius numamo jebugusira ainda bino ava ningido, kae evetu genembo isambu butu aminda kae budo iritiriara ava, isambu fera, Paul kena buvero, setiri ne jejebuguseri. \v 10 Jejebugedo, namanekena joba a roera digari ava futuseri. Mutudo, a kotugo namane isera ainda sifoda, uvu bayau a roviravi mendeni mutero budo iseri. \s1 28:11-15 Butu Malta Ghedo, Reighi Rome Aminda Iseri. \p \v 11 Tambuno etodaba naká butu Malta aminda irero, ghaka+ eni reighi Alexandria ghedo fusira. Fira buviri, namane ghaka aminda vovosuseri. Ghaka+ resena einda javo mo, ‘Castor a Pollux’ jijighuseri. Ghaka+ da saramana kakato, yaura da sifo aminda butu Malta ainda tinguda, ne kamora fugedo iria ghedo ghuseri. Ghaka+ aminda vosedo, namane butu Malta dodo iseri. \v 12 Era, reighi javo Sirakius aminda teredo, sifo etodaba naká aviseri. \v 13 Avido, namane reighi Sirakius ghedo, reighi javo Rijiem aminda sembiseri. Era tere avero sifo atetiri, yaura avoda ghe tuturo edo sufusira. Sumbiri, namane reighi Rijiem dodo, sifo etoto sembera, reighi javo Putiolai aminda teteruseri. \v 14 Aminda teredo, Iesu da dorevare mendeni tambero, nemokena fura dabako avoro dae siseri. Nemokena ravisera eredo, reighi Putiolai ghedo reighi Rome aminda iseri. \v 15 Iesu da dorevare Rome aminda, namanenda bino ningido, namane ategi ari dae fuseri. Mendeni reighi javo Epias ainda ombari vasada fetedo, namane kaifa useri. A mendeni reighi eni javo ‘Taberna Etodaba’ aminda fetedo, namane kaifa useri. Kaifa ero, namane era buvudo, ne tambudo Paul nu God kena aiyakoe sedo fakina usira. \s1 28:16-31 Rome Amindari. \p \v 16 Namane era reighi Rome aminda teredo, Paul nu kambo esike fitero iriri, isoro kato dabakoi nu kaifa edo ghusira. \v 17 Rome aminda buvudo irero, sifo etodaba naká dadabetiri ainda amboda, Paul nu aghi etiri, Jusi embo da babojegari Rome aminda iriara aimi fera, Paul kena totoruguseri. Totorugetero, Paul nemokena sisira, “Nanda nano namendi, na namondeda natofo Jusi embokena rejo eni jo aeri, a namondeda abuamane kiki futusera ava, na jo ighagha aeri. Avata namondeda mendeniimi na sandido, namondeda gitofu Rome embokena mutero na diburada fifituseri. \v 18 Fitido, na ategi edo, doyoro yaono dae siseri. Ainda beká mo: na dara eni jo aeri. Ava sedo, na jo daoro ambae aeteni. \v 19 Aminge setero, namondeda natofo Jusi embo aimi besiga useri. Na jo namondeda natofo Jusi embokena, rejo eni ari dae so saeri. Avata nene besiga etero, Rome embo na diburada irono dae setero gido, na Rome embo da kotofu Caesar da dombuda koto ari dae benunu siseni. Diburada ghe foa buvari da emboro eni tefori. \v 20 God da Genembo namonde Israel embo tumondedo kaifa eraera ainda Bino ava, nane sedo ghusena aindae, na sandido seiniimi (chains) bundiseri. Ava osa saono ningovo dae sedo, aghi eteno ojighevu.” \p \v 21 Aminge setiri, ne numokena siseri, “Ninda bino, namane oroko namanenda gitida niningerera. Ninda javoda, geka eko eni jo ningaeri. Namanenda natofo eni Frovensi Judia aminda ghedo, jo foa ninda bino saeri, a reta eni jo mutoro furaeri. \v 22 Avata namane ninda kotari ningari dae uju erera. Ainda beká mo: evetu genembo reighi isambu aminda, Genembo setesa, ainda dorevare imboe edo ighagha eraera.” \p \v 23 Aminge se dodo, sifo eninda se ningari dae sedo, sifo fifituseri. Sifo fifitusera aminda, ne fera Paul kena totoruguseri. Giti fusera amo, itakori. O amboda fusera amo, natofogori. Ataeghae totorugetero, geka siri tumba jisira. Evetu genembo nange nange Iesu tumondedo, foa God da natofo+ aetera ava ijuguse, dengoro indudusira. Iesu tumondaoro dae sedo, Paul nu God da Geka Moses gefusira, a God da ferovetaimi gefusera ava tegedo, vironuda sisira. \v 24 Setiri, mendeni tumonduseri a mendeni jo tumondaeri. \v 25 Paul nu geka eni setiri ningido, tofo tofo beisiga use taraghuseri. Amo nu, eminge sisira, “God da Asisi Kakarai geka setiri, feroveta Isaiah aimi nenda nembuamanedae gefusira. \v 26 Geka beká sisira, amo eviri: \p ‘Ninda natofokena yasi, nemokena eminge sase! \q1 “Ne dengoroimi ningido, tuka jo kasama ae areva. \q1 Ne ditii gaovo, diti jo basae arira.” \q1 \v 27 Ainda beká mo: natofo eikena kotari jo afigae irira. Erama nanda geka ningeore dae sise, nenda dengoro gagojuseri. \q1 Erama nanda geka tege kasama eore dae sise, nenda diti gagojuseri. \q1 Ava jo ae aetera amo, dengoroimi ningido, ditiimi gosuse tege kasama e gogogho edo, \q1 ne dubo namokena jovereghaoro, na saono jebuga tambaeteri,’ \m Isaiah nembuamanedae aminge gefusira.” \v 28-29 Paul aminge sedo, nu sekago sisira, “Kasama aovo dae resena: ne tumondareva o jo tumondae areva amo, ne bajariri. God da jebuga da Bino ava ivegedo ira, namonde Israel embo da gitofukena buvurutusira. Ne ava tumondedo jebuga tambarera. Aminge kasama aovo dae resena,” aminge sisira.\f 28-29 \fr 28:28-29 \ft Evetu genembo mendeni, geka \+bd Ekaresia 28:29\+bd* jokáda mo, Luke nune gembariá seraera, o mendeni genembo enimi gembariá seraera. Ava sedo gekaé \+bd 29\+bd* \+it (Setiri dadabetiri, Jusi embo tofo tofo beisiga edo se nininguse fera buvurutuseri.)\+it* eminda teguteresa.\f* \v 30 Paul nu ghaeko etoto ava, kamboá ofuse irá ghedo ghusira. Nu aminda iriari, evetu genembo numokena esa, a geka se ningari dae foa ghusera amo, nu ivugaghae nati joká dedo ghusira. \v 31 Nu evetu genembodae jo oju ae, namonde nange nange foa God da natofo+ aetera, a namondeda Bajari Iesu Keriso nu mavejori ava, vironu sedo ghusira. Vironu aminge sedo ghusira ava, mave nu jo buregae edo ghusira. \q1 Avori, nanda geka tano eviri.