\id 1TI 1 Timothy - KORAFE J. FARR 26 November 2002 \h 1 Timothy \toc2 1 Timothy \toc1 Paul Nunda Reta Gitida, Timothy Kena Gefusira, Amo Eviri. \mt1 Paul Nunda Reta Gitida, Timothy Kena Gefusira, Amo Eviri. \ip Timothy noi mo, Jusi embori. O numamo mo, Jusi embo da gitofu Greek embori. Paul Iesu dae vironu setiri ningido, Timothy nu tumondedo bafataito usira. Etiri gido, Paul nu Timothy bu kaifa use, nunda mandidae rurusira. Nunda reta gitida Timothy kena gefusira amo, nu jo diburada irise gembaeri. O nunda reta amboda gefusira amo, nu diburada irise gefusira. \ip Avori, evetu genembo mendeni erekotera, Paul nu umbu dabako Rome aminda dibura usira. O evetu genembo mendeni erekotera amo, nu umbu etoto naká Rome aminda dibura usira. Nu umbu dabako dibura ari ava beká iraetira amo, nu avose, ghaeko 64 A.D. ainda jokáda, nunda reta gitida Timothy kena gefusira. O nu umbu etoto naká dibura ari ava beká iraetira amo, nu giti dibura usira ainda amboda, isaghada irise, avose, ghaeko 66 A.D. ainda jokáda gefusira. \ip Timothy mo, kau fristi+ o Iesu tumondari+ embo da bajari aminga ava use, ekaresia+ mendeni da giti jighido ghusira. Aindae sedo, Paul nu ekaresia+ da irari a saramana ainda geka mendeni mendeni Timothy kena gefusira. \is1 Paul Nunda Reta Gitida Timothy Kena Gefusira, Ainda Mendo Mendo Mo Eviri. \io1 1:1-2 Paul Timothy ategi usira. \io1 1:3-20 Timothy nange God da Geka a ijuga beká avanembo ijugaetira aindae, Paul dengoro indudusira. \io1 2:1-15 Kuristini nange God tumonde bainghari da aito ava edo ghaeteri. \io1 3:1-16 Namonde, Iesu tumondari+ embo da babojegari a ogababada gategarera amo, nenda irari aminda gosuse gategarera. \io1 4:1—6:21 Timothy rea aetira, a nange ekaresia+ kaifa aetira, a kotugo ari rejo ava ighagha use imboe aetira, aindae Paul sisira. \c 1 \p \v 1-2 Arie nanda mandi! Na Paul, ni roro ategi beká ava erena. Yari budo gi! \p God namondeda Sonemba Kato, a Iesu Keriso setero, na nenda aghi kato edo irena. Iesu resena, nunda sonemba amboda barera aindae gigituse irera, aindae resena. Yari budo gi! \p Timothy, ni kasama eresa, nimo, nane ena vironu seteno ningido tumonduse, kau nanda mandi avaga usesi. God Afa a nangaeda Bajari Iesu Keriso nindae joka edo, sonemba a dubo jama mutoro base! \s1 1:3-11 Namonde Ijuga Dombu Eni Dombu Eni Ava Nininguse Ijujedo, Eveva Vanembo Tumondaore! \p \v 3 Na Frovensi Masedonia aminda ise, rea nimokena sisena, kau daba ava, sekago sari dae erena. reighi Efesas aminda irise kaifa aso dae resena! Evetu genembo mendeni ijuga sembae ava, vironu sise ijugeraera. Ava saso doyoro dae sedo, ni aminda iraso dae uju erena. \v 4 Evetu genembo resena emo, ne kiki gungubo mendeni mendeni se nininguse, aneya da javo kotugo nombuamane da javo tegutuse irá gheraera; jo itako doyae eraera. Amo saso doyarera. Ainda beká mo: ne tefo geka gungubo ava sise a manaka garuse, beisiga use jebuga eni jo tambae eraera. O God da uju mo: ne ainda geka dodo, emboro numokena ava ijugururoro, evetu genembo mendeni foa tumondedo God da sasingu aeteri. \v 5 Na aminge resena da beká mo: na, God da natofo aminda irera, nenda ghamo derono erari ne dubo joká simbugedo nenda ari ekoko vujegedo tumonde gogoghombarera. Aminguse, ne tofo tofo dubo ruruse irarera. \v 6 Eregosesa, evetu genembo mendeni ari avavaga dotutuse, emboro+ beká kosasaghedo, tefo geka vanembo seraera. Geka seraera, ainda beká eni tefori. \v 7 Evetu genembo ainda uju mo eviri. Ne God da Agho Dari ainda ijuga kakato edo fetaeteri. Ne eredo, geka vironu kovionoghae seraera. Avata ne rejodae seraera amo, ne jo kasama use sae eraera, a geka da tuka barago jo kasama e gogoghombae eraera. \p \v 8 Kotugo, nangae kasama erera, God da Agho Dari mo evevari. Avata namonde jo Agho Dari ava budo aimi, namondeda ujuda geka ava sonembae arera. \v 9 Namonde evovodae geka evia kotise irarera, God nunda Agho Dari jo evetu genembo eveva aindae sedo mutae usira. Nunda Agho Dari evetu genembo ekoko dae futusira. Evetu genembo agho dari kotae use gogore eraera, evetu genembo God kotae use ari ekoko eraera, evetu genembo mave God da jebuga a asisi da jebuga jo kotae eraera, aindae sedo, God nunda Agho Dari futusira. Evetu genembo mave noi numamo o evetu genembo mendeni deoro amburaera o jigheoro amburaera, \v 10 evetu genembo kombo yagera eraera o sino fukade dabade kombo yaru eraera aindae sedo, God nunda Agho Dari futusira. Evetu genembo mave kokomana sandi bundedo bu ya moni dae oriro eraera, gungubo kakato, evetu genembo mave komana sonembari dae sedo o moni bari dae sedo, koto use ainda jokáda gungubo seraera, a evetu genembo mave ijuga beká ava buregeraera aindae sedo, God nunda Agho Dari futusira. \v 11 Ijuga beká resena emo, Bino Eveva durode, God futusira aindae resena. God numo beká, sakai seraera aimi setiri na Bino Eveva ainda aghi kato edo irena. \s1 1:12-20 Paul Bajari Da Joka Ari Ava Itatamuse, Numokena Aiyakoe Sisira. \p \v 12 Ava aono dae sedo, namondeda Bajari Iesu Keriso fakina futusira aindae, na numokena aiyakoe sise irena. Nu nanda irari a fakina ijujuse, na tumondedo, nunda saramana kato aono dae sedo, gategusira. \v 13 Giti, na nunda javo eko use, nunda natofokena fakarago use, a nundae aji sise iriani. Avata kotugo, amo na bunise, Iesu jo tumondae use amingedo ghusena aindae, God nandae joka usira. \v 14 Aminguse, namondeda Bajari nunda sonemba tomanako namokena futusira. Kau nu Iesu Keriso da natofo isambukena eraira aminga ava, tumondari a dubo bari numokena ghedo foa gheraira ava, nune mutiri ruruseni. \v 15 Geka sari dae erena emo, geka beká vanembori. Jo mave manamana use bunari da kaugo iraeri. Iesu Keriso nu ari ekoko embo sonembari jebuga baoro dae sedo fusira. A ari ekoko embo resena ainda jokáda, eni jo namongo iraeri. Namo, eko beká ava edo ghuseni. \v 16 Kotugo na, evetu genembo ari ekoko rea eraera amo, na teriago edo ghuseni. Avata God nandae joka usira. Joka usira amo, Iesu Keriso durumugedo, namokena robogho ai use sonembusira. Amingusira da susu mo: evetu genembo mave amboda Iesu Keriso tumondarera amo, ne evia kasama aeteri. Kau Iesu namokena durumuguse robogho ai use sonembusira aminga ava, ne nune sonembururari jebuga evovodae irari ava barera. \v 17 Ava sedo, namonde God kakara use nunda duro aindae sakai saore! Nu namondeda kiniri. Nu irei, irira, a evovodae irarira. Nu God bekári, eni numongo tefori. A numo jo ditiimi gari da kaugo iraeri. Numokena evovodae sakai sise irore! Ai, bekári!+ \p \v 18-19 Timothy, nanda mandi, na oroko sari dae erena emo, jo geka seka iraeri. God da feroveta eni anakora geka vironu sise, ni nangaetesa, ava sisira. Geka sisira amo, kaifa e gogoghombuse, ninda dubo jokái simbugedo Bajari tumonduse, nunda javodae isoro aresa. Evetu genembo mendeni nenda dubo joká, jo kaifa esimbuge gogoghombae edo ghuseri. Aimi nenda tumondari bebeta etero sembae usira. \v 20 Evetu genembo resena, nenda mendeni mo, Hymenaeus nengae Alexander ghaeri. Ne God da javo jo eko ae arera ava kasama edo doyoro dae sedo, na etoto naká amo, Satan da ungoda fiteno irera. \c 2 \s1 2:1-15 Tumonde Bainghari Da Kau Mo Emingori! \p \v 1 Avori, giti na eminge resena. Na uju erena amo, namonde evetu genembo isambudae banungaeteri. Nendae sedo, namonde God Afakena benunu sarera, banungarera, a aiyakoe sarera. \v 2 Kau daba aminga ava, namonde durumugedo irise, a God kotise, veka eveva avanembo ari dae sedo, namondeda kini (king) a kokotofu gavana da saramana kaifa eraera ava kotise, banunguse irarera. \v 3 Amo irari evevari. Namonde amingarera amo, namondeda Sonemba Kato God nu ivuga arira. \v 4 God nunda uju mo, evetu genembo isasambu geka beká da susu ava kasama edo, jebuga evovodae irari ava tuve baeteri. \v 5-6 Geka beká resena amo eviri. God nu dabakori, eni numongo tefori. A emboro+ dabako tainako God kena aira buvudo irira ava, genemboi afigusira. Amo, na Iesu Keriso dae resena. Nu namonde evetu genembo isambu God de dabade tatoro dae sedo, tofo mandi futuse ambududurusira. God sifo gategusira aminda, Iesu namondeda ari ekoko da mino futusira. Mutiri gido, namonde kasama useri: God nunda jebuga evovodae irari isambukena mutari uju eraira. \v 7 Ainda bino, tumondari a geka beká da bino, ava saono dae sedo, God na gategusira. Gategedo, nanda natofo Jusi embo da gitofu ava, aghi edo ijugaono dae sedo, na dirigetiri nemokena iseni. Emo, na geka beká resena. Na jo gungubo saeri. \p \v 8 Avori, na uju erena amo, gegenembo reighi isambuda janje ekoko a beisiga jo ae irise, ne dubo joká isambu mutudo tumonde bainghuse, nenda ungo jighoro erorurari banunguse irarera. \p \v 9 Avori, nanda uju evia, evevetukena sari dae erena. Ne embo avi simbuguse deingharera. Ne jo nenda tamo gogho ari dae o embo bokadae sise, moni teria futo fugae arera. A erá evetu genembo nemoá sakai seore dae sise, ne sifo ghousa evia tamo a beo jo simbuguse irae arera. \v 10 Ainda tuka mo: evevetu God da natofo edo irera amo, nenda duro jo embo boka o gogho iraeri. Ne ari eveva ururoro, nenda duro ava isagha ari, evetu genembo fuge gaore! \v 11 Evevetu ne tumo darido beka dodo irise, ijuga ningaeteri. \v 12 Na eminge sise seraena. Evetu eniimi jo eredo, gegenembo dengoro indae arira, o gegenembo da giti jighari jo nune ae arira. Evevetu ne beka dodo iraeteri! \v 13 Ainda beká mo: God setiri, Adam giti sirorusira, a Eve amboda sirorusira. \v 14 A eni mo: Adam nu jo giti dara aeri. Giti mo, Satan Eve deretiri, ari eko nune etiri sirorusira. \v 15 Avata kotugo, evevetu robogho ai sise, tumonduse, dubo ruruse, irari kakarago ava use irarera, a kotae kotae jo ae arera. Amingarera amo, ne mandi sasingu fufuse jebugarera. \c 3 \s1 3:1-7 Iesu Tumondari+ Embo Da Giti Jighari Eminguse Iraeteri. \p \v 1 Geka emo geka bekári. Mave ekaresia+ da giti jighari\f 1 \fr 3:1 \ft 1 Timothy 3:1-13 eminda, kotugo Titus 1:5-9 aminda, Paul Greek embo da geka isambu etodaba naká: \+it episkopos\+it* (1Ti 3:1-7, Tit 1:7-9), \+it diakonos\+it* (1Ti 3:8-12), \+it presbyterion\+it* (Tit 1:5-6) gefuse, nenda saramana a nenda irari da geka se disugusira. Evetu genembo mendeni erekotera amo, geka etodaba naká ainda tuka mo, jo nunda nunda beká iraeri. Inono namonde sifo eni \+it bajari\+it* sedo, sifo eni \+it giti jighari\+it* seraera. O mendeni, \+it episkopos\+it* ekaresia ‘church’ etoto o etodaba naká kaifa ariá seraera. Kotugo \+it presbyterion\+it* nengae \+it diakonos\+it* ekaresia dabako jokáda \+it episkopos\+it* da duruda saramana ariá seraera.\f* ari dae uju arira amo, evevari. Amo saramana bouvu a evevagori. \v 2 Ekaresia da giti jighari resena emo, nu ari eko eni jo ari sirorae arira, a evetu dabako fitido irarira. Nunda fisi da uju ava bureguse dubo kotise, durumugedo irarira. Esa embo foa gheraera ava, nati joká dedo bu tavo arira. Nu dengoro indarikena inono arira. \v 3 Nu jo uvu fakara teria mindari jiro birurughae arira. Nu jo tataya kato ae arira; durumuguse irarira. Nu monidae jo dighighi ae arira. \v 4 Nunda evetu a mandi sasingu evevada kaifa tavo ururari, ne numoá kakara use nunda geka ningarera. \v 5 Ainda beká mo: genembo mave nunda evetu a nunda mandi sasingu jo kaifa e gogoghombuse, emboro eveva ijugae arira amo, nu nange God da ekaresia+ kaifa ari? \v 6 Genembo sife nembo dubo jovereghedo, God da mandi usira ava, saramana resena emo, jo nune bari da kaugo iraeri. Erama nu gogore urureuri, God nu imboe edo ighagha eure dae sise resena. Eregosesa: Satan nu amingetiri, God nu ighagha usira. \v 7 Geka eni mo: genembo giti jighare dae sedo gategarera amo, genembo eveva eni, ava gategarera. Genembo resena amo, evetu genembo God da natofo jo ae irera aimi tumonderaera, ava gategarera. Ainda tuka mo: genembo avavaga jo totoi Satan da vaghoda teredo gofae arira. \s1 3:8-13 Iesu Tumondari+ Embo Da Babojegari, Ne Kau Eminguse Iraeteri. \p \v 8 Ekaresia+ da babojegari, ne kau daba aminga ava use iraeteri. Ne veka eveva avanembo use, geka gungubo jo sae arera. Ne vaini (wine) teria jo mindoro jiro birurughae arira. Ne dighighi jo ae arera. \v 9 Ne dubo joká simbugedo a dubo isambu futuse, God nunda kotari mendeni giti jungedo amboda afigusira, ava tumonduse irarera. \v 10 Nenda irari ava giti ijuje gogoghombedo, amboda saoro saramana amo nene barera. \v 11 Kau daba aminga ava, nenda evevetu barago, veka eveva vanembo use irarera. Ne jo unongu sae arera. Ne fisi da uju ava bureguse irarera. A nenda kokomana jo derae arera. \v 12 Genembo ogabada arira amo, nu evetu dabako fitido irarira. Nunda evetu a mandi sasingu kaifa e gogoghombururari, nunda geka ningarera. \v 13 Gegenembo mave ogabada da saramana egogoghombarera amo, nenda bino teria ari, ne fakina edo, Iesu Keriso tumonderaera ava, osa sarera. \s1 3:14-16 Namondeda Tumondari Da Susu Mo, Iesu Numori. \p \v 14 Na ya nimo gaetena ava kotise irena. Avata ijuga evia eregefena, ainda beká mo: \v 15 rejo eniimi na buregari fetarena amo, ekaresia+ nange iraetira aindae ni jo manamana ae aresa. Namonde, God jebuga irira, ainda natofo jokáda nange iraetera ava, reta evia tegutuse kasama aresa. God da natofo resena emo, nunda ekaresiadae resena. Kau tutumbiimi kambo da bouvu fumburaira aminga ava, ekaresiaimi God da geka beká ava bu jighirise kaifa eraera. \v 16 A namondeda tumondari da susu, God giti jungetiri ireira amo, teriari. Amo jo ighagha use bunari da kaugo iraeri. Amo Keriso numori. \q1 Nu genembo da tamo budo, enda eminda sirorusira. \q1 Etiri, nunda geka beká a nunda ari dambu beká, ava God da Asisiimi ijugetiri kasama useri. \q1 Nu endada iriri, aneya ne gosuseri. \q1 A nunda bino ivegedo iri, osa setero enda da oro oro isasambui nininguseri. \q1 Enda eminda, evetu genembo digarigo numoá tumonduseri, \q1 a God setiri nu sekago utuda vitíra, nunda duro budo, aminda anumbusira. \c 4 \s1 4:1-5 Ijuga Sembae Sirorarira Aindae, Namonde Jo Bunae Arera. \p \v 1 God da Asisi isagha beká eminge resira. Sifo amboda, evetu genembo mendeni namondeda tumondari ava, nene ighagha edo doyarera. Dodo, ne asisi derari kakato ainda geka ningido, sukaru da ijuga ainda amboda amboda udo yarera. \v 2 Ijuga amo, evetu genembo gungubo kakato mendeniimi bu foa dederuse ijugarera. Gungubo kakato resena, ainda dubo joká anakora ari ekokoimi bundetiri irera. \v 3 Evetu genembo amo, ne eminge ijugeraera. Gimasa irise, jo evetu fitae aresa, a ade irise, jo genembokena vai ae aresa. A bayau dombu eni dombu eni kanangara aresa, ava nene ijugeraera. Avata God da uju mo: namonde mave numo tumonduse, geka beká kasama edo irira aimi, nu taká banunguse aiyakoe sise, bayau avavaga mindarira. \v 4 Ainda beká mo: God roera eveva vanembo etiri sirorusira. Jo imboe use doyari da kaugo iraeri. Namonde taká banunguse aiyakoe sise mindido gheteri. \v 5 Ainda beká mo: God da Geka ainda fakinaimi banunguse esimbugaoro, God da dombuda bayau amo, kakara ari mindarera. \s1 4:6-16 Timothy Saramana Nange Aetira, Aindae Paul Dengoro Indudusira. \p \v 6 Ni geka ava nangaeda nano namendikena ijuguse iraresa amo, ni Iesu Keriso da aghi kato ainda saramana beká ava use iraresa. Ni tofo geka eveva tumonduse, ijuga eveva ainda amboda amboda udo yaresa amo, ni God da aghi kato eveva aresa. \v 7 Avata nombuamane da kiki sembae se ningiraera ava, tuturoda setena amo, sino fuka da kikiri. Ava erá kotae kotae sumbu etoda viteose dae sise resena. Amo jo God da Geka iraeri. Nimo, God da uju ava ari dae sedo, gasegi use iraresa. \v 8 Tamo da gasegi ari mo, itako evevari. O God da uju ava ari dae sedo, gasegi ari mo eveva bekári. Ainda beká mo: God da uju ava ari dae sedo, gasegi arera amo, namonde oroko jebuga eveva tuve barera. Kotugo jebuga daba ava amboda tuve barera. \v 9 Geka resena emo, geka bekári. Ava tumondaresa amo, ni jo gofae aresa. \v 10 God namonde gigituse tumonderaera amo, nu jebuga irira. Nu evetu genembo isambu da Sonemba Katori. Avata mokogo mo, nu namonde tumondari embo da Sonemba Katori. Namonde aindae sise, janjagu use saramana eraera. \p \v 11 Geka amo ijuguse, amingaoro dae sise saresa. \v 12 Ni genembo sekari. Ava sedo, erama doyeoso, natofo ni buneore dae sise resena. Ni giti jijighururaso, ekaresia+ tomanako ninda geka eveva, ninda irari, ninda dubo bari, a ninda tumondari ava gosuse, amboda amboda aeteri. A ni nange geka a ari sembae imboe eraesa ava gido, Iesu tumondari+ embo da natofo kau daba aminga ava use iraeteri. \v 13 Ni natofo isambukena God da Geka ava tegutuse, vironu sise, a dengoro induduse iraetesi. Ni saramana use ninda fakina aminda futururaso, na ya nimokena buvarena. \v 14 Eni mo: feroveta God da uju nimokena setero, ekaresia+ da babojegari nenda ungo ninda jiroda fitido banungero, God da Asisi nimokena fakina rea futusira amo, erá doyeose! \v 15 Ninda joba a fakina resena aimi budo, ninda dubo futuse saramana ururaso, evetu genembo gaore! \v 16 Ninda irari kaifa esimbuguse iraresa, a ninda ijuga ábarago kaifa aresa. Ni aminguse iraresa amo, ni tofo jebuga tuve baresa, a evetu genembo mave ninda geka ningarera, nembarago jebuga tuve barera. \c 5 \s1 5:1—6:2 Iesu Tumondari+ Embo da Irari Kau Eminge Irarira! \p \v 1 Embabako erá dombuda seose! Embabako, kau nimamo avavaga kakara use, durumugedo dengoro indaresa. Gegenembo seka, kau ninda jamena beká avavaga kotise, tavo use iraresa. \v 2 Evevetako, kau nei avavaga kotise, a evevetu seka, kau ninda ghaghasovu avavaga kotise, tavo use iraresa. A kotugo, evevetu seka gosuse, jo kotari sembae kotae aresa. \p \v 3 Ekaresia+ tomanakokena eminge saso dae resena. Roriri mandi sasingu iraede, a ne sonemba eni iraede, ava kakara use sonembareva. \v 4 Avata kotugo, rori enikena sasingu o imemesiri iraetera amo, ekaresia+ tomanako roriá jo sonembae arera. Ainda beká mo: rori ainda sasingu o imemesiri resena eimi, nene God da uju ava use, noi numamo da sonemba, o novia nombua da sonemba, giti nemokena futuse undudo ghusera, ainda mino ava futuse, noi numamo o novia nombua resena ava, nene totofo sonembarera. Amingururoro gosuse, God nu ivuga arira. \v 5 Ni eregosesa: evetu rori mandi sasingu iraede amo, nunda sonemba eni tefori. Nu anakora tuturo edo, God tumonduse sifo a tumba evia inono, nunda sonembadae sise, banunguse irá gheraira. \v 6 O roriri mendeni, ne fisi da uju ava use irera amo, ne tamoi jebuga irera. Avata kotugo, God kena mo, ne kau ambudo irariguse irera. \v 7 Ava sedo, erá ekaresiadae unongu seore dae sise, ninda natofodae dengoro induduse, eminge saresa: \v 8 mave nunda nano namendi, kotugo mokogo mo, nunda noi numamo o novia nombua jo kaifa use sonembae arira amo, eko bekári. Amo inono, nunda tumondari ighagha use fuge dodo, evetu genembo God da Geka jo tumondae irera, ainda ari ekoko ava darigedo, ari eko beká ava use irara. \p \v 9 Ekaresia+ roriri da javo gemburaera\f 9 \fr 5:9 \ft Paul nu \+it “...roriri da javo gemburaera”\+it* ava gefusira, ainda tuka mo eviri. Roriri evevetako nemo ekaresia da natofo aimi sonembedo ghuseri. A kotugo, nembarago ekaresia sonembedo ghuseri. Oroko mo, namonde tamo foyago da gekai, \+it “Visitation Sisters”\+it* seraera. Avori, kau \+it ‘Visitation Sisters’\+it* eraera aminga ava, roriri aimi edo ghuseri. Amo, ne deinghuse kae evetu genembo sonembedo ghuseri, a ekaresia da saramana mendeni mendeni ava edo ghuseri. Ava sedo, nenda javo fefa eninda gefusera ava gosuse, ekaresia da natofo nemo sonembedo, nenda uvu bayau a irari da roera ava mutudo ghuseri. O roriri seseka mo, ne nange sekago vai aetera ava kotise, Paul nenda javo erá fefa aminda gembeore dae sisira.\f* amo, rori kau eminga, ainda javo ava gembarera. Numo, genembo dabakokena vai edo irari nuvu ambari nu rori arira. Avata nunda sirorari da ghaeko 60 ava darigari irarira. \v 10 Rori amo, nu kavevera edo ghusira ava, ururari evetu genembo ava gaeteri. Nunda sasingu kaifa use dengoro indudururari, ari eveva edo ghaeteri. God da natofo mendeni a esa embo mendeni foa gheraera ava, nune tavo use, nendae sabua+ use sonembedo ghaeti. Evetu genembo mave dara a bouvu eretafera ava, nune sonembedo ghaeti, a nu ari eveva mendeni mendeni ava use iraeti. Roriri avavaga ainda javo ava gembuvu, ekaresia+ da giti jighari nemokena sonemba mutore! \p \v 11 Roriri seseka ainda javo ava, erá gembeove dae sise resena. Ainda beká mo eviri: nenda fisi da ujuimi jumbari ainda amboda amboda use, sekago vai ari dae kotise, Keriso doyarera. \v 12 Aminguse, Keriso kotise, rea ari dae sise beka gagojusera, ava bejarera. \v 13 Eni mo: roriri seseka ne emingeraera. Ne jo Bajari kotise, saramana e gogoghombae eraera. Nemo tefo yabayabaghuse, guka dagaya ari irarera. O eko beká mo eviri: ne birurughuse aji sise, evetu genembo mendenidae unongu sido ya foa ghuse irarera. Aminguse, ne geka jo sari da kau irae ava sise deingharera. \v 14 Ava sedo, na uju erena amo: namondeda gitofu da unongu a aji sari ava gafugari dae sedo, roriri seka, ne sekago vai aoro mandi sasingu siroredo, nenda kambo ava kaifa use iraeteri. \v 15 Ai resira amo: roriri mendeni ne anakora jovereghedo, Satan da geka nininguse nunda amboda ya gheraera. \v 16 O Iesu tumondari+ embo da evetu eni ainda noimane, nutatomane, noviamane, o imboboti eni rori edo iraetera amo, evetu daba aimi eredo, nunda jao tato ava sonembaeti. Ainda bouvu nune fufururari, ekaresia+ ne roriri mendeni, makasi embo beká, ava sonembarera. \p \v 17 Ekaresia da babojegari giti eveva jighiraera ava, kakara use jo mino dabako mutae areva. Ne mino mutudo, etodago mutovo baetera amo, avori. Na mokogo mo, babojegari janjagu use vironu seraera a dengoro indiraera aindae resena. \v 18 God da Geka aindae eminge resira: \q1 “Ninda burumakava (ox) tino aso birurughuse, ninda farava vuji ava jasise irarira amo, \q1 erama vuji mindeure dae sise, beka digheose!” \m A vasa eninda, kau daba ava resira: \q1 “Ninda saramana kato ainda mino mutu bare!” \m aminge resira. \v 19 Evetu genembo mendeni foama ekaresia+ da bajari eninda irari aindae aji sise, ijujaso dae sarera amo, avori, emingaresa. Genembo dabako foa aminge saetira amo, erá nunda geka ningido ijujeose! O evetu genembo etoto o etodaba nunda dara gido foa osa sarera amo, ningido ya ijujaresa. \v 20 Iesu tumondari+ embo tomanako oju edo, erá ari ekoko eore dae sise, emingaresa. Evetu genembo ari ekoko eraera ainda dara ava, natofo isambu da dombuda eredo bureguse dombuda saresa. \p \v 21 God Afa, Iesu Keriso, a aneya kakara nenda dombuda fete resena: geka gembena emo, ava aso dae resena. Aminguse, ninda nano namendi o ninda gitofu sonembari dae aresa amo, inononda sonembuse iraresa. Kau daba aminga ava, mave kotofu edo irira o sabua edo irira ava, ni jo kotae aresa. Ni evetu genembo isasambu inononda kaifa use iraresa. \v 22 Evetu genembo mendeni Bajari da saramana aoro dae sedo, erá totoi ungo jiroda fiteóvo ne feteore! Nenda irari giti gi gogoghombedo, amboda amingareva! Erama ari ekoko ari dae sise, ya genembo enighae tatise umo eove! Ari ekoko imboe use dariguse irareva! \p \v 23 Ninda tini sembae urureari kae tamburaesa. Ava sedo, uvu avanembo erá mindeose dae resena. Tuturo edo, sifo daba daba vaini (wine) ava, fiyoghadae sedo, bu mindido ghe! \p \v 24 Evetu genembo mendeni ari ekoko isagha beká urureoro gido, koto eraera. A evetu genembo mendeni ari ekoko ufena urureoro, amboda foa isagha eraira. \v 25 Kotugo ari eveva kau daba avori. Ari eveva digari isagha urureoro giraera. A mendeni ufena eraera ava, amboda foa isagha eari giraera. \c 6 \p \v 1 Erá unongu sirureóro God da javo eko eure dae sise, a namondeda ijuga aindae unongu erama seore dae sise, ekaresia+ da jokáda, mave saramana kakato edo irera amo, ne nenda babojegari ava kakara use irarera. \v 2 Kau daba aminga ava, saramana kakato mendeni, ainda babojegari barago, ne God da natofo edo irera. Saramana kakato emo, nembarago nenda babojegari Kuristini ava kakara use irarera. Nenda babojegari mo, Kuristini edo kau nenda nano namendi edo irera avata kotugo, nenda geka jo bu fugae arera, ne nininguse irarera. O eminge saone! Ne giti edo ghusera ava darigedo, kakara e gogoghombuse saramana e gogoghombarera. Ainda beká mo: nenda babojegari sonembe gogoghomberaera amo, nenda dubo bari nano namendi, God da natofo edo irera, nemori. \s1 6:3-10 Namonde Moni Dighighi Futo Use Irarera Amo, Namonde Jebuga da Emboro Ava Kosasagharera. \p A geka evia ijuguse, vironu saso dae resena. \v 3 Namondeda tumondari mo susughaeri, a namondeda Bajari Iesu Keriso da Geka mo, geka bekári. Ava sedo, mave ijuga dombu eni ijugurureari ningiraesa amo, \v 4 nu tofo gogore edo, sakai sise amingeraira. Nunda kotari tufakori. Nu sembae kotise osogo use beisiga ari dae eraira. Amo sembaeri. Aimi, beisiga, jijivu sari, komana da binodae dubo ekoko ari, komanadae kotari eko kotari, \v 5 a dumo bauso siroreraira. Evetu genembo mave amingeraera amo, ne geka beká ava kasiguse, nenda munju jo saramana e gogoghombae eraira. Nenda kotari mo, ne God da natofo arera amo, ne moni a esimbugari tomanako ava bariá koteraera. \p \v 6 Avori, geka beká mo: tumondari da emboroda ise, esimbugari mindafu eni torugharera. Amo dubo jamari. Nimokena rea irira aindae ivuga aresa amo, ni dubo jamaghae iraresa. \v 7 Ni eregosesa: namonde sirorusera amo, rejo eni jo bu furae useri. A ambarera ábarago rejo eni jo bu yae arera. \v 8 Ava sedo, namonde oka bayau inononda rise a tamo asugari inononda asuguse irarera amo, namonde ivuga use irarera. \v 9 O evetu genembo moni bari dae sedo, dighighi use irarera amo, Satan imi dederurari gofedo, fisi da uju ainda amboda amboda udo ya gofedo, jebuga kosasaghedo ambarera. \v 10 Ainda beká mo: monidae dighighi ariimi, ari ekoko a dara isambu siroreraira. Evetu genembo mendeni moni bari dae kotise, tumondari da emboro+ dodo, totofo eredo mema tambari da emboro ava, bu foa gheraera. \s1 6:11-21 Paul Nu Geka Mendeni Sedo, Tano Usira. \p \v 11 Ni God da genembori. Ava sedo, ari setena amo darigaresa! Aminguse, ni God tumonde gogoghombuse, ari eveva a nunda uju ava use, evetu genembo isambu dubo budo ghe! Evetu genembo dubo ruruse, durumuge fete simbuge! \v 12 Ni tumonduse, ninda fakinaga edo isoro use, jebuga evovodae irari ava tuve baresa. Ainda susu mo: jebuga amo tuve baso dae sedo, God ni aghi etiri, eredo natofo da dombuda, Bajari nange nange tumondusesa, ava osa sisesi. \v 13 God roera isambu dae jebuga muturaira ainda dombuda, a kotugo Iesu Keriso, Pontius Pilate da dombuda geka beká sise tumo fainghedo fefetusira, ainda dombuda fetirise, na nimokena emingaso dae resena. \v 14 God ni rea aso dae sisira ava, kaifa e gogoghombuse iraresa. Eni jo kosasaghae iraso, Bajari Iesu Keriso da Sifo foa buvari gido, nu furarira. \v 15 Nunda sifo beká gategusira aminda, God nune sari nu eredo jovereghe furarira. God resena emo, nu dubo jama a ivuga da susuri. A kotugo, nu nusuka kotofukori. Giti jighari eni tefo bekári. Numo kini (king) isasambu ainda dombudari, a kotugo numo kokotofu isasambu ainda dombudari. \v 16 Nu nusuka irei, irira, a evovodae irarira. Nu usasa tomanako ainda jokáda irá gheraira, jo evetu genembo enii ya numokena buvari da kau iraeri. Nu mave jo gae irira. A numo jo mave gari da kaugo iraeri. Numoá kakara use irore! Nunda fakina evovodae irare! Ai, bekári!+ \p \v 17 Evetu genembo iti susu fafode irera amo, nemokena eminge se! Erama gogore edo totofo sakai sise, nenda gugua a roera tumondeore dae sise resena. Gugua a roera amo, soesa urureoro ya dadaberaira. Ava sedo, ne God nusuka numoá tumondarera. God resena emo, ivuga aoro dae sedo, kavevera use roera muturaira. \v 18 Saso ne kavevera use, veka eveva use irarera. Aminguse, nenda roera evetu genembo mendeninde dabade soro use irarera. \v 19 Amingururoro, nenda gugua mendeni utu aminda, kau kambo da tutumbi aminga ava sirore fetarira. Sifo gombuda aindae sise amingarera amo, ne jebuga beká ava tuve barera. Yari budo gi! \p \v 20-21 Timothy, geka a ijuga mendeni, God ninda ungoda fitiri irira, ava kaifa aso dae resena. Evetu genembo mendeni God kotae use, geka kotae kotae sise beisiga eraera. Nenda kotari ‘eveva ariá’ seraera. Avata ainda jokáda, kasama beká eni tefori. Aminge se nininguse, God da jebuga jo itako tambae arera. Evetu genembo mendeni kasama teria bari dae sise, tumondari da emboro ava kosasaghuseri. Geka kotae kotae amo ‘eveva ariá’ seraera, ava darigaso dae resena. God da sonemba nimokena irare! Yari budo gi! \q1 Avori, nanda geka tano eviri. \q1 Na Paul.