\id PRO Kapingamarangi 
\h Agoago Podo 
\toc1 Di Beebaa Agoago Podo 
\toc2 Agoago Podo 
\toc3 Proverbs 
\mt1 PROVERBS  
\mt2 Di Beebaa Agoago Podo  
\imt1 Di haga modongoohia:  
\im \bk Di Beebaa Agoago Podo\bk* la di beebaa agoago daumaha mo nia agoago o di mouli humalia o tangada. Nia agoago aanei ne hihi gi nia helekai agoago mo nia helekai agoago podo. Di baahi damana e helekai i nia mouli o nia daangada ala e mouli ai. E daamada gi di haga langahia dela e hai boloo, \bk “Di haga madagu o Dimaadua la go di hagamau o di kabemee.” (1.7)\bk* Nomuli ga helekai i di mouli daumaha, mo di hagamaanadu dela e tau anga, mo nia hangahaihai humalia. Nia agoago podo e logo aanei e hagi aga nia iloo o digau agoago o Israel, digaula e iloo di helekai i di mee tangada kabemee dela ma gaa hai i di gili nia haingadaa ala ma ga kila aga. Hunu helekai e helekai i di hagatau o di madahaanau, hunu helekai e helekai i di hai hegau donu gi nia bahihadu, hunu helekai e helekai i di buni o nia daangada, ge hunu helekai e helekai i di manawa hagakono o tangada. Nia helekai e logo e helekai i nia dahidamee o di manawa hila gi lala, manawa hagakono, helekai hagalabagau i di gili nia daangada ala e hagaloale, mo di manawa dahi gi o ehoo.  
\iot Di hagahonu di beebaa deenei:  
\io1 Di hagalaamua o di kabemee \ior (1.1—9.18) \ior*  
\io1 Nia agoago podo o Solomon \ior (10.1—29.27)\ior*  
\io1 Nia helekai kabemee o Agur \ior (30.1—30.33)\ior*  
\io1 Nia hagadilinga helekai \ior (31.1-31)\ior*  
\c 1  
\p
\v 1 Nia agoago podo a Solomon, tama daane David, di king o digau Israel.\x * \xo 1.1 \xt 1-Kings 4.32\x*  
\v 2 Nia agoago podo aanei e hagamaamaa goodou gi modongoohia di kabemee mo nnelekai hagamaamaa, mo di iloo hagatau nnadinga o nia agoago haingadaa.  
\v 3 Nia agoago podo aanei e mee di aago goodou gii hai nia daangada e mouli kabemee, ge e mouli i lodo di tonu, di humalia mo di huudonu.  
\v 4 Nia agoago podo aanei e mee di hai tangada de kabemee gi kabemee, ge e mee di aago nia dama daane mo ahina gii hai digau e iloo nia mee.  
\v 5 Nia agoago podo aanei e mee di haga kabemee gi nonua digau ala gu kabemee, ge e mee di dagi digau ala guu lawa i nia kuulu,  
\v 6 gii mee ai digaula di modongoohia nia hadinga nngala o nia agoago podo, mo di iloo nia heeu ala e kila aga mai baahi digau kabemee.   
\s1 Nnelekai hagamaamaa gi nia dama daane  
\p
\v 7 Di haga madagu o Dimaadua la go di hagamau o di kabemee. Nia daangada ala e de iloo nia mee, ginaadou hagalee hagalabagau di kabemee, ge ginaadou e de hiihai di kabe nia mee.\x * \xo 1.7 \xt Job 28.28; Pisalem 111.10; Proverbs 9.10\x*  
\v 8 Dagu dama daane, hagalongo gi nnelekai do damana mo do dinana.  
\v 9 Nau agoago gaa hai goe gii hai tangada humalia, gadoo be tangada ma ga humu ia gi di hau libogo mo di hau uwa.   
\p
\v 10 Dagu dama daane, digau hai mee huaidu ma ga hagamada goe, gei goe hudee hagalongo gi digaula.  
\v 11 Maa digaula ga helekai adu boloo, “Gaa hula e halahala tadau dangada e daaligi gii made. Gaa hula e heebagi gi nia daangada ala e noho hua i di aumaalia nadau ihala ai, e hai ai tadau tene.  
\v 12 Tadau madagoaa ma ga heetugi gi digaula, digaula e mouli ge maaloo, gei i muli tadau diiagi digaula, digaula la gaa mmade.  
\v 13 Gidaadou ga gidee nia hagadilinga maluagina e logo, gaa kae go gidaadou gaa haa tadau hale gii honu.  
\v 14 Hanimoi e hula gidaadou, e hai mee ngaadahi gi nia mee gaiaa!”   
\p
\v 15 Dagu dama daane, hudee hana i muli digau beelaa. Goe hudee buni gi digaula.  
\v 16 Digaula e deemee di tali maalia di hai nia mee huaidu. Nia madagoaa huogodoo, digaula e hagatogomaalia e daaligi nadau daangada gii mmade.  
\v 17 E balumee maa goe gaa hudu dau hele belee kumi di manu dela e daumada goe.  
\v 18 Gei digau ala e hagatogomaalia e daaligi di nadau dangada, le e hagatogomaalia hua di nadau hele dela e hele ai ginaadou.  
\v 19 Di gaiaa le e hai beelaa. Di gaiaa e daa gi daha di mouli o tangada gaiaadanga, deelaa di hai e tale ang gi tangada ngalungalua huaidu.   
\s1 Di gahigahi o di kabemee  
\p
\v 20 Hagalongo, di kabemee le e gahigahi i hongo nia ala mo i nia gowaa huihui mee.  
\v 21 E wolowolo gi nua i di ngudu o nia bontai o di waahale mo i nia gowaa ala e dagabuli ai nia daangada, boloo:\x * \xo 1.21 \xt Proverbs 8.1-3\x*   
\p
\v 22 “Goodou ala e de iloo nia mee, e waalooloo behee di godou noho de iloo? E waalooloo behee di godou haga balumee di kabemee? Goodou e deemee di kabe nia mee?  
\v 23 Goodou hagalongo mai dogu madagoaa dela ma ga haga donu godou mee hai hala. Au e gowadu gi goodou nia helekai e hagamaamaa, ge e gowadu gi goodou ogu kabemee.  
\v 24 Au nogo gahigahi goodou bolo gi lloomoi, gei goodou hagalee hagalongo. Goodou hagalee hiihai e hagalongo mai.  
\v 25 Goodou nogo haga balumee agu helekai hagamaamaa huogodoo, gei goodou e de hiihai bolo au gi haga donu ina godou mee hai hala.  
\v 26 Malaa, di madagoaa dela ma ga haingadaa adu gi goodou, deelaa dogu madagoaa e gadagada iei au adu gi goodou. Au ga haganneennee goodou i di madagoaa di haingadaa damana ma ga tale adu gi goodou,  
\v 27 e hanimoi gi goodou gadoo be di madangi gaudogi dela e gaamai ana haingadaa, gei goodou gaa mmae mo di manawa gee.  
\v 28 Nomuli, goodou ga halahala ga gahigahi di kabemee, gei au hagalee goou. Goodou ga halahala au, gei goodou e deemee di gidee goodou au.  
\v 29 Goodou nogo haga balumee di kabemee, gei goodou nogo de hiihai bolo goodou e hagalaamua Dimaadua i nia madagoaa huogodoo.  
\v 30 Goodou nogo de hiihai gi agu helekai hagamaamaa, e de hiihai di hagalongo gi agu helekai ala e aago goodou i godou mee hala ala e hai.  
\v 31 Malaa deelaa laa, goodou gaa kae di hui o godou hangaahai, godou hangaahai gaa hai goodou gii magi.  
\v 32 Digau ala nogo de hiihai e hagalongo gaa mmade, idimaa digaula hagalee hiihai gi di kabemee. Digau ala e de kabemee, e hagahuaidu hua go nadau dee hiihai e hagabaubau donu.  
\v 33 Ma koai e hagalongo mai gi di au, geia e kae di hagamouli. Geia e noho i di hagadagadagagee, hagalee madagu i dahi mee.”   
\c 2  
\s1 Di maluagina o di kabemee  
\p
\v 1 Dagu dama daane, kabe ina agu mee ala e aago adu, hudee de langahia e goe agu mee ala bolo gi heia.  
\v 2 Hagalongo gi di kabemee, heia goe gi iloo.  
\v 3 Halahala ina gi iloo e goe, halahala ina gi modongoohia.  
\v 4 Halahala ina hagamahi be dau hai e halahala silber be di maluagina ngala.  
\v 5 Goe ma gaa hai nia mee aanei, gei goe ga iloo di hagalaamua Dimaadua, ga iloo di gida di kabemee o God.  
\v 6 Ma go Dimaadua hua dela e gaamai di kabemee. Di kabemee mo di iloo mee e lloomoi i dono baahi.  
\v 7 Mee e hagamaamaa, ge e duuli digau ala e donu gei e hai hegau donu.  
\v 8 Mee e duuli digau ala e benebene hagahumalia nia daangada ala i golo, ge e madamada humalia i digau ala e manawa dahi ang gi de Ia.   
\p
\v 9 Maa goe ga hagalongo mai gi di au, gei goe ga iloo di tonu, di hai donu, mo di mee dela e humalia. Goe ga iloo labelaa au mee ala belee hai.  
\v 10 Goe gaa hai tangada kabemee, do iloo ga gowadu do manawa tene.  
\v 11 Do kabemee mo do iloo ga duuli goe,  
\v 12 ga duuli goe gi daha mo di haihai nia mee hai gee, ga benebene goe gi daha mo nia daangada ala e haga hinihini dangada mai nadau helehelekai,  
\v 13 go ginaadou ala ne diiagi nadau ala mouli o di tonu, ga mouli i lodo di ala bouli o di hala,  
\v 14 go ginaadou ala e manawa tene i lodo di hai nadau mee hala, mo di tenetene gi nnangahaihai huaidu.  
\v 15 Digaula la nia daangada e deemee di hagadagadagagee ginai, ge e halahalau dangada.   
\p
\v 16 Goe gaa mee di haga deeai gi di ahina mouli be di manu dela e dagi goe gi ana helekai maangala,  
\v 17 dela e halahalau dono lodo donu, mo di haga de langahia dana hagababa ne hai i mua o God.  
\v 18 Maa goe gaa hana gi dono hale, goe e hana i hongo di ala dela e dau gi di made. Tangada ma gaa hana gi golo, le e hana gi tenua o digau mmade.  
\v 19 Tangada ma gaa hana gi baahi di ahina beelaa, ga hagalee hanimoi gi muli. Mee ga deemee di hana labelaa i di ala ang gi di mouli.  
\v 20 Goe e hai loo gi kawe nia hangaahai o digau humalia, e hai gi mouli di mouli dela e donu.  
\v 21 Idimaa, digau ala e donu ge e madammaa la gaa noho i lodo tenua deenei.  
\v 22 Gei Dimaadua ga hagabagi digau huaidu gi daha mo tenua deenei, ga daagi digaula gi daha, be nia laagau e daagi gi daha mo di gelegele.   
\c 3  
\s1 Nnagadilinga helekai hagamaamaa gi nia dama daane mo nia dama ahina  
\p
\v 1 Dagu dama daane, hudee de langahia e goe agu mee ala e aago adu. Nia madagoaa huogodoo gi langahia agu mee ala e hagi adu bolo gi heia.  
\v 2 Agu helekai aago ga gowadu gi di goe do mouli maluagina waalooloo.  
\v 3 Hudee diagia dau hagalaamua mo dau hagalabagau. Nnoo dia nia maa gi di gili o doo uwa. Hihia nia maa gi hongo do hadu manawa.  
\v 4 Maa goe gaa hai beenei, gei God mo nia daangada ga manawa tene adu gi di goe.\x * \xo 3.4 \xt Luke 2.52\x*   
\p
\v 5 Hagadonu ina Dimaadua aga i lodo do manawa hagatau. Hudee dugu ina goe gi au hagadilinga maanadu gi dagi ina goe.  
\v 6 Gi langahia e goe bolo Dimaadua la i lodo nia mee huogodoo ala e hai kooe, gei Mee e hagi adu gi di goe di ala dela e donu.  
\v 7 Goe hudee hagamaanadu bolo goe e koia e kabemee gi nonua. Hagalongo hua mo di daudali Dimaadua, ge hudee dugu ina goe gii hai nia mee huaidu.\x * \xo 3.7 \xt Romans 12.16\x*  
\v 8 Maa goe gaa hai beenei, gei di maa gaa hai gadoo be di wanii humalia e haga hili o magi bala ge e haga hili goe do madagoaa ma gaa mmae.  
\v 9 Tigidaumaha ina au meegai ala e kaedahi e humalia mai lodo dau gowaa, e hagalaamua ai Dimaadua.  
\v 10 Maa goe gaa hai beenei, gei doo hale benebene meegai gaa haa gi nia meegai, gei goe ga logowaahee au waini, ga deemee dau benebene.   
\p
\v 11 Dagu dama daane, di madagoaa Dimaadua ma ga haga donu goe, hagalongo gii donu, hudee huli gi daha mo ana agoago.\x * \xo 3.11 \xt Job 5.17\x*  
\v 12 Dimaadua le e hai digau ala e aloho ai gii donu, gadoo be tamana dela e hai dana dama daane dela e aloho ai ge e hagadagadagagee ginai.\x * \xo 3.12 \xt Hebrews 12.5-6; Revelation 3.19\x*  
\v 13 E maluagina go tangada dela e kabe nia mee, go tangada dela ga iloo nia mee.  
\v 14 Di kabemee le e damana dono maluagina i nia silber. E damana dono maluagina adu gi di goe i nia goolo.  
\v 15 Di kabemee le e damana dono maluagina i di maluagina o nia hadu madamada. Deai dahi mee e hiihai ginai goe e mee di hagatau gi di kabemee ai.  
\v 16 Di kabemee le e hagalaamua, haga maluagina, ge e haga waalooloo do mouli.  
\v 17 Di kabemee le e dagi goe, ge e abaaba goe gi mouli i di aumaalia.  
\v 18 Digau ala gaa hai digau kabemee le e tenetene, idimaa, di kabemee gaa wanga gi digaula di mouli.   
\p
\v 19 Dimaadua ne hai henuailala gi ono kabemee. Ono iloo ne haga noho di langi gi dono lohongo.  
\v 20 Dono kabemee ne hai nia wai gii hali, ne hai nia gololangi gi haga doo di uwa gi henuailala.   
\p
\v 21 Dagu dama daane, daahia hua do kabemee mo o iloo. Hudee diagia nia maa gi daha mo goe.  
\v 22 Ma go nia maa ala ga gowadu do mouli tenetene mo di manawa lamalia.  
\v 23 Goe e mee di haele haga humalia i doo ala, hagalee hinga.  
\v 24 Goe hagalee madagu i hee e kii iei goe, gei goe gaa kii danu mmoe i di boo dogomaalia.  
\v 25 Goe hagalee mamaanadu e logo i nia haingadaa llauehe ala e gila aga i di ingoo hua di madagoaa, gadoo be di madangi gono e tale gi digau huaidu.  
\v 26 Dimaadua ga madamada humalia i di goe. Mee hagalee hai goe gii doo gi lodo di hele.   
\p
\v 27 Hagamaamaa ina digau ala e humalia e hagamaamaa i di ingoo hua di madagoaa.  
\v 28 Maa goe e mee di hagamaamaa dolomeenei, hudee helekai gi digau ala e noho i doo baahi bolo gi taalia maalia gi daiaa.  
\v 29 Hudee hai bilaan haga manawa gee ang gi digau ala e noho hoohoo adu. Digaula le e noho i doo baahi, e hagadagadagagee adu gi di goe.  
\v 30 Hudee lagamaaloo balumee maa digaula digi hai hala adu gi di goe.  
\v 31 Hudee manawa dubua i digau hagamuamua, ge hudee manawa hiihai e hai nia mee ala e hai go digaula.  
\v 32 Idimaa Dimaadua e de hiihai gi nia daangada ala e haihai di huaidu, gei Mee e haga modongoohia ana haga maanadu ang gi digau ala e hai hegau donu.  
\v 33 Dimaadua e hagahuaidu nia hale o digau haihai di huaidu, gei Mee e hagahumalia nia hale o digau ala e hai hegau donu.  
\v 34 Mee hagalee hila gi nia daangada ala e bida hagalaamua ginaadou, gei Mee e hagagila dono hiihai gi digau ala e hila gi lala.\x * \xo 3.34 \xt James 4.6; 1-Peter 5.5\x*  
\v 35 Nia daangada kabemee ga hagalaamua go nia daangada, gei nia daangada ala e dadaulia le e haga damana nadau langaadia.   
\c 4  
\s1 Nia maluagina di kabemee  
\p
\v 1 Hagalongo mai agu dama daane, daudalia nia agoago o godou damana. Hagalongo gii donu gei goodou ga iloo hagahumalia.  
\v 2 Agu mee ala e aago adu le e humalia, goodou la gi langahia nia maa huogodoo.  
\v 3 Dogu madagoaa nogo hai tama daane dulii, ko au hua dela di tama daane ni ogu maadua,  
\v 4 dogu damana e aago mai boloo, “Langahia agu helekai, hudee diagia. Hai hegau gii hai be agu helekai, gei goe ga mouli.  
\v 5 Hai mee gi di kabemee mo di iloo! Hudee haga de langahia ina be haga balumee ina agu helekai.  
\v 6 Hudee diagia di kabemee, gei di maa ga duuli goe. Aloho i di maa, gei di maa ga benebene goe.  
\v 7 Di mee kaedahi hagalabagau dela e mee dau hai le e hai mee gi di kabemee. Hai mee gi di kabemee laa hongo nia mee ala e hai mee ginai goe.  
\v 8 Aloho i di kabemee, gei di maa gaa hai goe gi aamua. Hagalabagau ina di maa, gei di maa ga gowadu do hagalaamua.  
\v 9 Mee gaa hai di hau madamada i hongo do libogo.”   
\p
\v 10 Hagalongo mai dagu dama daane. Kaina agu helekai gii mau gi oo lodo, gei goe ga mouli waalooloo.  
\v 11 Au gu aago goe gi di kabemee mo di ala e donu e mouli iei goe.  
\v 12 Deai di mee i golo e mee di duuli doo ala ai, maa goe ga heehee i di kabemee, gei goe e deemee di hingahinga i di madagoaa e lellele iei goe.  
\v 13 Goe gi langahia i nia madagoaa huogodoo au mee ala ne kabe. Dau kuulu la go do mouli, benabena ina hagahumalia.  
\v 14 Hudee hana gi nia gowaa ala e hula ginai digau huaidu. Hudee daudalia nia hangaahai digaula.  
\v 15 Hudee heia di maa! Hagaligaliga i daha mo di huaidu. Hudee heia, hana hua i doo ala.  
\v 16 Nia daangada huaidu e deemee di kii, maa digaula digi hai nadau mee hala. Digaula e deemee di kii maa digaula digi hai di nadau mee huaidu gi tangada.  
\v 17 Nia hai huaidu mo nia hai hagawelewele dangada, aalaa go nia meegai mo nia mee inuinu digaula.   
\p
\v 18 Di ala dela e hula ai digau donu le e hai gadoo be di laa ma gaa hobo, e maalama mai gaa dae loo gi di maahina o di laangi.  
\v 19 Di ala dela e hula ai digau huaidu le e bouli be di boo. Digaula e tingatinga gei e de gidee nia mee ala e haga tingatinga ginaadou.   
\p
\v 20 Dagu dama daane, hagalongo gii donu. Hagalongo hagahumalia gi agu helekai.  
\v 21 Hudee diagia nia maa, langahia nia maa, gi daahia gi lodo do manawa.  
\v 22 Nia maa e wanga di mouli maaloo gi tangada dela e iloo ia nia maa.  
\v 23 Pula i au hagamaanadu, do mouli le e hau go o hagamaanadu.  
\v 24 Hagaligaliga i daha mo nia helekai huaidu, hudee helekai tilikai.  
\v 25 Mmada hagahuudonu gi mua mo di hagadagadagagee, mmada gi doo ala e haele iei goe.  
\v 26 Haganoho ina gii donu go au mee ala ma gaa hai, gei au mee ala e hai, gaa kila humalia.\x * \xo 4.26 \xt Hebrews 12.13\x*  
\v 27 Hagaligaliga i daha mo di haihai huaidu, haele hagahuudonu gi mua. Hudee hana gee i di ala dela e donu.   
\c 5  
\s1 Nnelekai haga iloo hagalliga i di hai o di hai be di manu  
\p
\v 1 Dagu dama daane, hagalongo malaa mo di daudalia ogu kabemee mo ogu iloo.  
\v 2 Gei goe ga iloo laa nnangaahai humalia, gei au helekai ga haga modongoohia aga laa do kabemee.  
\v 3 Nia malaungudu o di ahina hai lodo o tuai daane e maangala be nia mee maangala lodo henua, dono ngudu koia e malali i nia lolo olib.  
\v 4 Malaa, i di hagaodi gi muli, deai dana mee e gowadu gi di goe ai, dela hua di lodo huaidu mo di hagammaemmae.  
\v 5 Mee gaa lahi goe gi tenua o digau mmade. Di ala e haele iei mee la go di ala dela e hana gi di made.  
\v 6 Mee hagalee haele i hongo di ala e hana gi di mouli, e haele hua laa daha gei e de iloo ia.   
\p
\v 7 Hagalongo mai agu dama daane, hudee haga de langahia ina agu helekai.  
\v 8 Hudee haga hoohoo gi di ahina beelaa! Hudee hana gi hoohoo gi di bontai dono hale.  
\v 9 Maa goe e hana hua, goe guu wanga do hagalaamua gi digau ala i golo, gei digau hagamuamua ga daa gi daha do mouli do madagoaa e dama daane hua iei goe.  
\v 10 Digau hua gee gaa kae o maluagina huogodoo, digau i golo ga hai mee gi au mee ne ngalua ginai goe.  
\v 11 I di hagaodi, i di madagoaa do huaidina ma ga bagege, ga deai ono mahi ai, goe gaa moe ga nguunguu laa,  
\v 12 goe ga helekai boloo, “Ma ne aha au digi kaabe ina? Ma ne aha au digi dumaalia gi tangada gi heia au gii donu?  
\v 13 Au digi hagalongo gi nia daangada ala ne agoago au. Au digi hagalabagau ina digaula.  
\v 14 Au gu limalima hua dogu gidee au dogu haga langaadia i mua nia daangada.”   
\p
\v 15 Manawa dahi hua gi doo lodo donu, aloho hua i mee modogoia.  
\v 16 Au dama ala ne gila mai i baahi nia ahina ala i golo la dono hadinga adu gi di goe ai.  
\v 17 Au dama gi tomo aga e hagamaamaa goe, hagalee go nia daangada mai i daha.  
\v 18 Tenetene gi doo lodo donu, halahala ina oo tene i baahi di ahina ne hai lodo ginai goe,  
\v 19 dela e madamada gadoo be di ee. Ono hangahaihai humalia gi hagatenetene ina goe. Dono aloho gi daabui ina goe.  
\v 20 Dagu dama daane, goe e aha dela e aloho i tuai ahina? Goe e aha dela e hiihai gi nia hangahaihai humalia mai baahi di lodo o tuai dangada?  
\v 21 Dimaadua e gidee Ia au mee huogodoo ala e hai. Mee e gidee Ia goe i nia gowaa huogodoo ala e hana ginai goe.  
\v 22 Nia hala o digau huaidu la go di hele. Digaula e kumi i lodo di hele o nadau ihala.  
\v 23 Digaula e mmademmade idimaa digaula e deemee di dugu nadau hiihai. Nadau helekai dadaulia huoloo e dagi digaula gi nadau daalunga.   
\c 6  
\s1 Nnelekai hagailoo hagalliga labelaa  
\p
\v 1 Dagu dama daane, e hai behee? Goe gu hagababa bolo e hui di boibana o tangada dela i golo?  
\v 2 E hai behee? Goe gu daahi go au helekai donu? Guu kumi go au hagababa ne hai?  
\v 3 Deenei laa, dagu dama nei, goe gu i lala nia mogobuna o tangada deelaa. Malaa, deenei dau hai e doo iei goe gi daha mo di maa: hana hagalellele gi mee, dangidangi gi mee gi hagamehede ina goe.  
\v 4 Goe hudee kii be hagamolooloo.  
\v 5 Lele gi daha mo di hele, lele be di ee dela e lele gi daha mo tangada puu manu.   
\p
\v 6 Nia daangada hagatoo, kabe ina nia hangahaihai o nia loada ala e mouli ai!  
\v 7 Digaula di nadau dagi e dagi ginaadou ai.  
\v 8 Gei digaula e benebene nadau meegai i di madagoaa dela e mahanahana gi togomaalia gi di madagoaa magalillili ma gaa dae mai.  
\v 9 E waalooloo behee taane hagatoo dono kiikii hua? Mee e duu i nua ma gaa hee?  
\v 10 Ana helekai e hai boloo, “Au ga habini ogu lima ga kii laa, e haga molooloo haga dulii.”  
\v 11 Malaa, di madagoaa hua dela e kii iei mee, di hagaloale gaa tale ang gi mee, ga heebagi gi mee gadoo be tangada gaiaa.\x * \xo 6.11 \xt Proverbs 24.33-34\x*   
\p
\v 12 Balu daangada huaidu e helehelekai tilikai.  
\v 13 Digaula e gemugemu mo di haga hagailoo gi nadau wae mo nadau lima, e halahalau goe.  
\v 14 I nia madagoaa huogodoo, digaula e bilabilaan huaidu i lodo nadau hagamamaanadu, e haga logo nia haingadaa i nia madagoaa huogodoo.  
\v 15 Di haingadaa damana gaa tale ang gi digaula i di ingoo hua di madagoaa, gei digaula ga lauwa kono.   
\p
\v 16-19 Aanei la nia mee e hidu Dimaadua e de hiihai ginai, hagalee hai gii hai: tangada e bida hagalaamua ia, tolole hai kai tilikai, nia lima ala e dadaaligi nia daangada nadau ihala ai, di libogo haga maanadu huaidu, nia wae ala e limalima di haele e hai nia mee huaidu, tangada hagadootonu e tataanga nia kai tilikai, mo tangada e hai nia daangada gi hagawelewele i nadau mehanga.   
\s1 Nnelekai haga iloo hagalliga i di hai o di hai be di manu  
\p
\v 20 Dagu dama daane, heia nia mee o do damana ne hagi adu, hudee de langahia nia mee o do dinana ne aago adu.  
\v 21 Benabena ina nau helekai gi oo lodo i nia madagoaa huogodoo, benebene ina gi lodo do manawa.  
\v 22 Nau aago gaa dagi do heehee, ga benebene goe i di boo, ga hagamaamaa goe i di aa.  
\v 23 Nau helekai aago la go di maahina maalama, e hagadonu au mee hala ge e aago do mouli e mouli ai goe.  
\v 24 E mee di duuli goe gi daha mo nia ahina huaidu, mo nia helekai maangala o nia lodo nia daane ala i golo.  
\v 25 Hudee heia goe gi halahalau go nadau huaidina madamada. Hudee heia goe gii kumi go nadau hadumada madadele.  
\v 26 Taane le e mee hua di hui dana ahina huihui dono huaidina gi di hui o di gunga palaawaa, malaa di mouli be di manu ga daa gi daha ana mee huogodoo ala e hai mee ginai.   
\p
\v 27 E hai behee? Goe e mee di kae di ahi i do hadahada, gei oo gahu hagalee wwele?  
\v 28 E hai behee? Goe e mee di haele i hongo nia hadu wwele, gei oo wae hagalee wwele?  
\v 29 Dela gadoo di hagalliga di kii i baahi di lodo o tuai daane. Koai e hai di maa, gaa tale gi di haingadaa.  
\v 30 Nia daangada e hagalee hagawelewele gi tangada gaiaa, maa mee ne gaiaa ana meegai i dono hiigai.  
\v 31 Mee gaa gida, mee e hai loo gii hui nnolongo e hidu gi nonua. Mee e hai loo gi dahi aga ana mee huogodoo ala e hai mee ginai.  
\v 32 Malaa taane ne hai dana hala mouli be di manu, le e deai ono hagamaanadu ai. Mee e bida oho eia gi daha.  
\v 33 Mee ga haga balumee go nia daangada, ga dadaaligi, ga hagauwwou hua beelaa.  
\v 34 Di manawa dubua o taane hai lodo la koia e kono, e deemee di dugu.  
\v 35 Mee hagalee hiihai gi di hui, deai di wanga dehuia gaa mee di dugu di hagawelewele o maa ai.   
\c 7  
\p
\v 1 Dagu dama daane, goe gi langahia agu helekai, goe hudee de langahia di hai agu mee ala bolo goe gi heia.  
\v 2 Heia agu mee ala bolo goe gi heia, gei goe ga mouli waalooloo. Gii pula i dau daudali agu agoago, gii hai be dau hai e benebene ai o golomada.  
\v 3 Benabena ina agu agoago i doo baahi i nia madagoaa huogodoo. Hihi ina nia maa gi hongo do hadu manawa.  
\v 4 Benabena ina di kabemee i doo baahi gii hai be dau benebene do duaahina ahina; benabena ina di iloo nia mee gii hai be dau benebene do ehoo hagaaloho.  
\v 5 Nia mee aanei ga duuli goe gi daha mo di lodo o tuai daane mo nia ahina ala e dagi nia daangada gi huaidu.   
\s1 Di ahina huaidu  
\p
\v 6 Dahi madagoaa hua, gei au nogo mmada ia i tama bontai o dogu hale,  
\v 7 gei au ga gidee nia dama daane de wouwou dogologowaahee, gei au ga gidee au taane e dahi i lodo digaula e dadaulia.  
\v 8 Taane deelaa la nogo haele i hongo di ala, i di buu ala dela e noho ai dahi ahina. Mee ne hoohoo mai gi di hale o di ahina deelaa,  
\v 9 gei di maa gu bouli.  
\v 10 Gei di ahina ga heetugi gi taane deelaa. Di ahina e ulu di gahu nia ahina huihui nadau huaidina, gei mee nogo hai ana bilaan huaidu.  
\v 11 Di ahina le e dee noho di hai ana mee, gei mee hagalee dono langaadia ai, e heehee i nia madagoaa huogodoo i hongo nia ala,  
\v 12 be e duu e kana i tei buu ala, hunu madagoaa e duu i hongo nia ala, ge hunu madagoaa gei mee e duu i di gowaa huihui mee.  
\v 13 Di ahina deelaa ga bulubulu adu taane deelaa, gaa hongi a mee, gaa mmada haga huudonu gi lodo nia golomada o maa, ga helekai,  
\v 14 “Au guu lawa di hai dagu tigidaumaha dangi nei, guu kae nia goneiga tigidaumaha deelaa gi dogu hale.  
\v 15 Malaa, au ne hanimoi belee halahala goe, e hiihai bolo au e heetugi adu, gei goe deenaa dogo gila mai!  
\v 16 Au guu gahu dogu hada kii gi nia tei madamada mai i Egypt.  
\v 17 Au gu haga kala dogu hada kii gi nia ‘myrrh’, ‘aloe’, mo ‘cinnamon’.  
\v 18 Hanimoi e hula gidaua e kii i hongo dogu hada kii gaa tugi loo gi di luada. E kii e dagadaga tene.  
\v 19 Dogu lodo la hagalee i di hale, guu hana haga mogowaa.  
\v 20 Mee guu kae ana bahihadu e logo dalia ia. Malaa, mee e duai nia tabu e lua ga hanimoi laa.”  
\v 21 Di ahina deelaa guu dagi taane deelaa gi dono hiihai i ana helekai hagamada aalaa, gei taane deelaa gu hagalongo gi nia hanga helekai o di ahina deelaa.  
\v 22 Digi duai, taane la gaa hana i muli di ahina, gadoo be di kau dela e hana gi di hale daaligi manu, e hai gadoo labelaa be dahi ee e hana gi di hele dela e kumi ia,  
\v 23 di gowaa dela e puu ai dono hadu manawa go di amu maalei. Mee e hai gadoo be di manu mamaangi dela e hana gi di hele dela e kumi ia, geia digi iloo loo bolo dono mouli la gu i lodo di halauwa.   
\p
\v 24 Malaa, agu dama daane, hagalongo gi agu helekai.  
\v 25 Goodou hudee hiihai gi di hanga mouli o di ahina deenei, hudee taele gi hoohoo gi mee.  
\v 26 Mee gu hagahuaidu ana daane dogologo, gaa hidi ai digau dogologo ne mmade e deemee di dau.  
\v 27 Di hale o di ahina deelaa, deenei di ala dela e hana gi di gowaa o digau mmade, mo di ala bodobodo dela e hana gi di made.   
\c 8  
\s1 Hagaamu di kabemee  
\q1
\v 1 Hagalongo! Di kabemee le e gahigahi.  
\q1 Di iloo mee le e helekai gi daha.   
\q1
\v 2 Di kabemee le e duu i hongo  
\q1 nia dama gonduu ala e hoohoo gi nia ala,  
\q1 gei e duu i nia madagoaa o nia ala  
\q1 e dagadagabuli ai nia daangada.   
\q1
\v 3 Di kabemee le e gahigahi i di ngudu  
\q1 di ala dela e ulu ai nia daangada  
\q1 gi lodo di waahale.  
\q1 Mee e gahigahi hoohoo gi nia bontai  
\q1 di waahale boloo,\x * \xo 8.3 \xt Proverbs 1.20-21\x*   
\q1
\v 4 “Au e dangidangi adu gi goodou  
\q1 go nia daangada.  
\q1 Au e gahigahi nia daangada huogodoo  
\q1 ala i hongo henuailala.   
\q1
\v 5 Goodou digi mmaadua?  
\q1 Kuulu ina goodou gii hai digau e mmaadua.  
\q1 Goodou e aha, e dadaulia?  
\q1 Kuulu ina goodou gi iloo nia mee donu.   
\q1
\v 6 Hagalongo gi agu helekai,  
\q1 nia helekai ala koia e humalia.  
\q1 Agu helekai huogodoo ala e hagi adu  
\q1 gi goodou le e donu.   
\q1
\v 7 Agu helekai la go di tonu.  
\q1 Au e de hiihai gi nia helekai tilikai.   
\q1
\v 8 Agu helekai huogodoo la go di tonu.  
\q1 Deai dahi mee e hai gee ai,  
\q1 be e halahalau dangada ai.   
\q1
\v 9 Tangada dela e modongoohia eia  
\q1 nia mee huogodoo le e madammaa ang gi deia.  
\q1 Tangada dela guu lawa di haga iloo ginai,  
\q1 ia gu iloo nia mee huogodoo.   
\q1
\v 10 Hilihili ina agu agoago,  
\q1 hagalee go nia silber.  
\q1 Hilihili ina di kabemee,  
\q1 hagalee go nia goolo ala e kaedahi  
\q1 e humalia.   
\q1
\v 11 Ko au dela go di kabemee,  
\q1 gei au koia e humalia  
\q1 i nia hadu hagalabagau!  
\q1 Di godou mee e hiihai ginai  
\q1 e mee di hagatau mai gi di au ai.   
\q1
\v 12 Ko au dela go di kabemee,  
\q1 gei au e gidee nia mee.  
\q1 Au e iloo nia mee,  
\q1 e iloo nia mee ala e huaidu  
\q1 mo nia mee ala e humalia.   
\q1
\v 13 Maa goe ga de hiihai gi nia haihai huaidu,  
\q1 goe le e hagalaamua Dimaadua.  
\q1 Au e de hiihai di bida hagaamu au,  
\q1 mo di bida hagalaamua au,  
\q1 nia haihai huaidu mo nia helekai tilikai.   
\q1
\v 14 Au e hau agu bilaan ge e hai hegau gii kila.  
\q1 Au e iloo nia mee, gei au e maaloo.   
\q1
\v 15 Au e hagamaamaa nia king  
\q1 i di nadau dagi, mo nia dagi tenua  
\q1 gi heia nia haganoho ala e humalia.   
\q1
\v 16 Au e hagamaamaa digau huogodoo  
\q1 ala e dagi henuailala,  
\q1 digau huogodoo ala e aamua mo nia king.   
\q1
\v 17 Au e aloho i digau ala e aloho i di au:  
\q1 Ma koai dela e halahala au,  
\q1 geia e mee di gidee ia au.   
\q1
\v 18 Au ogu maluagina, di hagalaamua,  
\q1 di haadanga lamalia mo di gila i golo  
\q1 e wanga gi digaula.   
\q1
\v 19 Godou mee ala e kae i dogu baahi  
\q1 le koia e humalia i nia goolo ala e kaedahi,  
\q1 koia e humalia i nia silber  
\q1 ala e madammaa huoloo.   
\q1
\v 20 Au e heehee di ala o di tonu.  
\q1 Au e daudali nia ala e donu.   
\q1
\v 21 Au e haga maluagina digau  
\q1 ala e aloho i di au,  
\q1 gei au e haga honu nadau hale  
\q1 gi nia maluagina.   
\b  
\q1
\v 22 “I mua loo, Dimaadua ne hai au  
\q1 i mua i nia mee huogodoo,  
\q1 i di matagidagi o ana mee ala ne hai.\x * \xo 8.22 \xt Revelation 3.14\x*   
\q1
\v 23 Au ne hai i di matagidagi loo,  
\q1 i taamada, i mua henuailala ne daamada.   
\q1
\v 24 Au ne haanau i mua nia moana ne hai,  
\q1 i di madagoaa o nia wai digi uwa aga.   
\q1
\v 25 Au ne haanau i mua nia gonduu ne hai,  
\q1 i mua di haga noho o nia dama gonduu,   
\q1
\v 26 i mua o God ne hai henuailala  
\q1 mo nia gowaa maalama o henuailala,  
\q1 ge i mua hogi taamada o nia gelegele  
\q1 o henuailala.   
\q1
\v 27 Au nogo i golo i dono madagoaa  
\q1 ne dugu di ahiaalangi gi dono lohongo,  
\q1 i dono madagoaa ne haga noho  
\q1 o lala di langi gi hongo tai,   
\q1
\v 28 i dono madagoaa ne haga noho  
\q1 nia gololangi gi di gili o di langi,  
\q1 mo i dono madagoaa ne haga hali nia wai o tai,   
\q1
\v 29 ga helekai gi nia wai o tai bolo  
\q1 gi honu aga hua gii tugi be ana helekai,  
\q1 hudee honu aga gi nonua.  
\q1 Au nogo i golo i dono madagoaa  
\q1 ne haga noho di hagamau o henuailala.   
\q1
\v 30 Au nogo noho i dono baahi  
\q1 gadoo be tangada hai bilaan hau hale.  
\q1 Au nogo haga tenetene a Mee  
\q1 i nia laangi huogodoo,  
\q1 gei au nogo tenetene  
\q1 i nia madagoaa huogodoo i dono baahi.   
\q1
\v 31 Au nogo tenetene gi henuailala  
\q1 ge manawa lamalia  
\q1 gi nia daangada o henuailala.   
\b  
\q1
\v 32 “Goodou ala go nia dama daane,  
\q1 dolomeenei goodou la gi hagalongo  
\q1 gi agu helekai.  
\q1 Heia agu mee ala e hagi adu gi goodou  
\q1 bolo goodou gi heia,  
\q1 gei goodou ga maluagina.   
\q1
\v 33 Hagalongo gi nia mee ala gu aago adu  
\q1 gi goodou.  
\q1 Goodou gi kabe ina nia maa,  
\q1 hudee kili ina gi daha.   
\q1
\v 34 Tangada dela ma ga hagalongo mai  
\q1 gi di au, ia ga maluagina,  
\q1 ia go taane dela e talitali au i di ngudu  
\q1 dogu bontai i nia laangi huogodoo.   
\q1
\v 35 Idimaa, tangada dela ma ga gidee ia au,  
\q1 ia gu gidee di mouli,  
\q1 ge Dimaadua ga manawa tene gi mee.   
\q1
\v 36 Tangada dela ga de gidee ia au,  
\q1 la ga haga mmaemmae hua ia.  
\q1 Be koai dela e de hiihai mai gi di au,  
\q1 le e aloho i di made.”   
\c 9  
\s1 Kabemee mo dadaulia  
\p
\v 1 Di kabemee guu hau dono hale, guu hai ono duludulu e hidu.  
\v 2 Mee gu daaligi dana manu e hai tagamiami, gu unugi ana mee hagakala meegai gi lodo nia waini, gu haga togomaalia dana teebele.  
\v 3 Mee gu hagau ana ahina hai hegau gi di gowaa nnoonua o di guongo gi gahigahia digaula,  
\v 4 gaa wolo, “Lloomoi, digau de hagalongo!” Gei mee ga helekai gi digau nadau hagamaanadu ai boloo,  
\v 5 “Lloomoi, miami mo di inuinu nia waini ne unugi ko au.  
\v 6 Hudee hai hoo gi digau ala e de hagalongo, gei goe ga mouli. Heehee i di ala o di kabemee.”   
\p
\v 7 Digau bida hagaamu ginaadou la ga leelee huaidu i di goe, maa goe gaa hai digaula gii donu. Goe e haga mmaemmae hua goe, maa goe gaa hai digau huaidu gii donu.  
\v 8 Hudee heia digau hagaamu ginaadou gii donu. Digaula ga hagawelewele adu gi di goe. Maa goe gaa hai digau kabemee gii donu, digaula ga hagalaamua goe.  
\v 9 Au helekai e hagi anga gi digau kabemee e hai digaula gi mada kabemee. Au helekai e hagi anga gi digau ala e donu ga hagapuni ang gi nadau kabemee.   
\p
\v 10 Goe e hai gi hagalaamua Dimaadua, gei goe ga kabemee. Maa goe e iloo a Mee dela e dabuaahia, goe la iai do kabemee i golo.\x * \xo 9.10  \xt Job 28.28; Pisalem 111.10; Proverbs 1.7\x*  
\v 11 Di kabemee ga hagapuni nia ngadau gi do mouli.  
\v 12 Maa goe do kabemee i golo, goe ga haga humalia go di kabemee. Maa goe ga de hiihai gi di kabemee, goe ga hagaduadua.   
\p
\v 13 Dadaulia le e hai gadoo be di ahina hagalangaadia dangada, e leelee hua, e de heia nia daangada.  
\v 14 Mee e noho i di bontai o dono hale be i hongo di lohongo i di gowaa nnoonua o di guongo,  
\v 15 e gahigahi nia daangada ala e lloomoi laa laa, e gana hua gi nadau moomee,  
\v 16 ga helekai, “Lloomoi, digau de hagalongo!” Gei mee e helekai gi digau nadau hagamaanadu ai boloo,  
\v 17 “Nia wai gaiaa la koia e maangala. Palaawaa gaiaa la koia e kala.”  
\v 18 Ana daangada ala e haga huaidu le e de iloo ginaadou bolo ma koai dela ga ulu gi lodo di hale o maa la gaa mmade, digau ala ne ulu gi lodo dono hale, la i lodo di llala o tenua o digau mmade.   
\c 10  
\s1 Nia agoago podo Solomon  
\p
\v 1 Aanei nia agoago podo o Solomon:  
\p Nia dama kabemee e haga manawa lamalia nadau damana, nia dama de kabemee e haga manawa gee nadau dinana.   
\p
\v 2 Nia maluagina ala e kila mai i di haihai de donu le e hagalee humalia adu gi di goe. Di haihai donu e mee di benebene do mouli.   
\p
\v 3 Dimaadua hagalee haga hiigai ana daangada humalia, gei Mee ga duuli digau huaidu gi daha mo nadau mee ala e hiihai ginai.   
\p
\v 4 Di hagatoo e hai goe gi hagaloale. Di ngalua hagamadabouli e hai goe gi maluagina.   
\p
\v 5 Tangada hagamadabouli ono hagabaubau i golo e hagabudu ana meegai i di madagoaa ne togomaalia ai, gei di maa e hagalangaadia di kii i di madagoaa e hagi ai nia meegai.   
\p
\v 6 Nia daangada humalia gaa kae nadau hagahumalia. Nia helekai o digau huaidu e hagammuni nadau hangaahai huaidu.   
\p
\v 7 Di langahia o digau ala e donu la go di hagamaluagina. Digau huaidu la ga haga de langahia.   
\p
\v 8 Digau hagamadabouli nadau hagabaubau i golo e kae nia helekai hagamaamaa. Nia daangada e leelee balumee la ga mooho gi daha.   
\p
\v 9 Digau ala e mouli i di tonu, ginaadou guu too gi lodo di noho o di aumaalia, gei digau ala e mouli i di hala, nadau ihala ga hagamodongoohia aga.   
\p
\v 10 Tangada dela e beehi gi lala di tonu, le e daamada ana hagahuaidu, gei tangada dela e helekai hagamadammaa di mee hai gee, le e halahala di noho baba.   
\p
\v 11 Nnelekai tangada humalia la go di hagamau o di mouli, gei nnelekai o tangada huaidu le e hagammuni nnangaahai huaidu.   
\p
\v 12 Di manawa hai baahi le e hagamaaloo nia haingadaa, gei di aloho le e dumaalia gi nia hagahuaidu.\x * \xo 10.12  \xt James 5.20; 1-Peter 4.8\x*   
\p
\v 13 Digau hagabaubau le e helehelekai iloo, gei digau dadaulia la ne belee hagaduadua.   
\p
\v 14 Digau e iloo nia mee le e kae di kabemee dela e mee di nadau kae. Di madagoaa digau dadaulia ga leelee, nia haingadaa le e hoohoo mai.   
\p
\v 15 Di maluagina le e benebene digau ala e maluagina. Di hagaloale le e oho digau ala e hagaloale.   
\p
\v 16 Di hui o di haihai humalia la go di mouli, gei di huaidu le e dagi hua goe gi nia huaidu e logo.   
\p
\v 17 Nia daangada ala e hagalongo gi nnelekai aago le e mouli, gei digau ala e hagammuni nadau ihala le e mee di tale gi di haingadaa.   
\p
\v 18 Tangada dela e hagammuni dono dee hiihai gi tuai dangada la tangada kai tilikai. Tangada dela e hagadele dana hai tamu la tangada dadaulia.   
\p
\v 19 Au leelee logo e hai goe gii hala. Maa goe e kabemee, goe e noho dee muu.   
\p
\v 20 Nnelekai o tangada humalia le e hai gadoo be nia silber donu. Nia maanadu o tangada huaidu le e balumee hua.   
\p
\v 21 Nnelekai tangada humalia ga hagamaamaa nia daangada dogologo, malaa goe e mee hua di bida daaligi goe i di gili tadaulia.   
\p
\v 22 Ma go nia hagahumalia Dimaadua ala e haga maluagina goe. Do ngalua hagamadabouli e deemee di hai goe gi maluagina gi nonua.   
\p
\v 23 E huaidu ma ga tenetene gi di hai nia mee huaidu. Digau hagabaubau e tenetene i di kabemee.   
\p
\v 24 Digau ala e hai hegau donu le e kae nadau mee ala e hiihai ginai. Digau dadaulia gaa kae nia mee ala e kaedahi e mmaadagu ai.   
\p
\v 25 Nia madangi maaloo ga lloomoi, ga ili gi daha digau huaidu, gei digau ala e donu ga benebene i nia madagoaa huogodoo.   
\p
\v 26 Hudee haga ngalua ina dau dangada hagatoo, mee ga haga de noho maalia goe gadoo be nia ‘vinegar’ i di gili oo niha be nia huiahi i lodo o golomada.   
\p
\v 27 Daudali ina Dimaadua, gei goe ga mouli waalooloo. Digau huaidu e mmade i mua di nadau madagoaa.   
\p
\v 28 Nia hagadagadagagee o digau humalia e dagi gi di tenetene, gei digau huaidu le e hagalee nadau mee e tali ai.   
\p
\v 29 Dimaadua e benebene digau ala e donu, gei mee e oho gi daha digau ala e hai nia mee huaidu.   
\p
\v 30 Digau ala e hai hegau donu la iai nadau abaaba i golo i nia madagoaa huogodoo, gei digau huaidu le e hagalee mouli i lodo tenua.   
\p
\v 31 Digau ala e hai hegau donu le e helehelekai i di kabemee, gei tolole dela e helekai huaidu la gaa dugu ga hagalee.   
\p
\v 32 Digau ala e hai hegau donu e iloo di helekai nia mee haga manawa lamalia ala e tau anga, gei digau huaidu e helekai nia mee haga manawa gee dangada i nia madagoaa huogodoo.   
\c 11  
\p
\v 1 Dimaadua e de hiihai gi nia daangada ala e hai hegau gi nia pauna hai gee. Mee e tenetene gi nia pauna ala e donu.   
\p
\v 2 Nia daangada ala e hagapuu ga limalima hua di langaadia. E koia e humalia ma ga manawa hila gi lala.   
\p
\v 3 Maa goe e humalia, goe e dagi go di manawa madammaa. Digau ala e deemee di hagadagadagagee ginai le e daaligi go nadau haihai hala.   
\p
\v 4 Nia maluagina e balumee adu gi di goe i di laangi ma gaa made iei goe, gei di haihai donu e mee di daa goe gi daha mo di made.   
\p
\v 5 Di hai hegau donu e haga haingoohia di mouli tangada humalia, gei digau huaidu le e bida haga monnono hua ginaadou.   
\p
\v 6 Di haihai donu e benebene digau ala e donu, gei digau ala e deemee di hagadagadagagee ginai, gaa kumi go nadau hagagailaa.   
\p
\v 7 Di madagoaa digau huaidu ma gaa mmade, nadau hagadagadagagee le e mmade dalia ginaadou. Di hagadagadagagee gi nia maluagina la dono hadinga ai.   
\p
\v 8 Di haingadaa le e hagalee tale gi digau ala e hai hegau donu, e tale hua gi digau huaidu.   
\p
\v 9 Nia helekai o digau bouli le e mee di hagahuaidu goe, gei di kabemee o digau ala e hai hegau donu le e mee di benebene goe.   
\p
\v 10 Di waahale e tenetene i di haadanga lamalia ma gaa dau i nia daangada hai hegau donu, gei digau huaidu ma gaa mmade, nia daangada le e wwolowwolo tenetene.   
\p
\v 11 Di waahale la ga humalia i di madagoaa digau hai hegau donu ga haga maluagina di maa, gei nnelekai o digau huaidu le e haga mooho di waahale.   
\p
\v 12 E dadaulia ma ga helekai hagabalumee digau ala i golo. Maa goe e kabemee goe e noho hua dee muu.   
\p
\v 13 Tangada dela e tamu dangada e deemee di hagadagadagagee ginai i di gili nia mee hagammuni, malaa, goe e mee di hagadagadagagee gi tangada dela e hagadonu kooe.   
\p
\v 14 Tenua dono dagi ai la gaa doo ga hagalee. Digau hagamaamaa ma gaa dogologo, dono hadinga bolo tenua le e noho baba.   
\p
\v 15 Maa goe ga hagababa bolo goe e hui di boibana o tangada mai i daha, goe ga lodo huaidu. Maa goe e noho hua dee muu, e koia e humalia.   
\p
\v 16 Di ahina dumaalia le e hagalaamua, gei di ahina huaidu la go di hagauwwou.  
\p Nia daangada hagatoo le e hagalee hai mee gi nia bahihadu, gei digau ala e hagamahi e ngalua ga maluagina.   
\p
\v 17 Maa goe ga manawa dumaalia, goe ne bida hagagila do hiihai. Maa goe e hagammaemmae manawa dangada, goe ne bida hagammaemmae hua goe.   
\p
\v 18 Nia daangada huaidu nadau wiini ai. Maa goe gaa hai di mee e donu, goe doo hui i golo.   
\p
\v 19 Tangada manawa hai nia mee e donu la ga mouli, gei tangada e hiihai e hai nia mee hala le e hana gi di made.   
\p
\v 20 Dimaadua e de hiihai gi nia daangada ala e hagamaanadu huaidu, gei Mee e aloho i digau ala e hagamaanadu humalia.   
\p
\v 21 Goe e mee di iloo humalia bolo nia daangada huaidu la ga hagaduadua, gei digau e hai hegau donu le e hagalee tale gi di hagaduadua.   
\p
\v 22 Di madamada o di ahina dela e de iloo ia be dehee di mee hai gee i di humalia mo di huaidu le e hai gadoo be di buulei goolo e daudau i di madauhi di biigi.   
\p
\v 23 Nia mee e hiihai ginai nia daangada humalia le e gila mai haga humalia i nia madagoaa huogodoo, gei digau huaidu ma ga hai mee gi nadau mee hiihai ginai, le e hagawelewele ginai nia daangada huogodoo.   
\p
\v 24 Hunu daangada e hagauwwou nadau bahihadu gei digaula e maluagina mai. Gei hunu daangada e haga doedoe, gei digaula e hagaloale mai.   
\p
\v 25 Wanga ina dehuia, gei goe ga maluagina. Hagamaamaa ina digau ala i golo, gei nia daangada ga hagamaamaa goe.   
\p
\v 26 Nia daangada e haga huaidu tangada dela e hagabudu ana huwa laagau gi logowaahee, ga benebene e tali di hui nia maa gi maanege aga. Gei nia daangada e hagaamu tangada dela e huihui nia maa i di hui ngoohia.   
\p
\v 27 Goe ga hagalaamua maa au mee ala e ngalua ginai le e humalia, gei di huaidu e kae kooe maa goe e halahala di hagahuaidu.   
\p
\v 28 Digau ala e hagadagadagagee gi nadau maluagina la ga monnono gadoo be nia lau laagau i di madagoaa welengina, gei digau ala e hai hegau donu la ga maluagina be nia lau laagau i di madagoaa e tomo aga.   
\p
\v 29 Digau ala e hagahuaidu nadau madahaanau, ga deai nadau mee ai i di hagaodi.  
\p Digau dadaulia gaa hai nia hege ni digau kabemee i nia madagoaa huogodoo.   
\p
\v 30 Di haihai donu le e kae di mouli. Di haihai huaidu le e daa di mouli.   
\p
\v 31 Nia daangada humalia le e kumi nadau hui i henuailala, gei goe gi iloo humalia bolo digau haihai hala la ga hagaduadua.\x * \xo 11.31  \xt 1-Peter 4.18\x*   
\c 12  
\p
\v 1 Tangada dela e hiihai gi di kabemee le e tene gi tangada dela e aago ia gii donu i ana mee hala. Ma e dadaulia go tangada ma ga de hiihai gi tangada e aago ia.   
\p
\v 2 Dimaadua e manawa lamalia gi nia daangada humalia, gei Mee e haga huaidu digau ala e haganohonoho nia huaidu.   
\p
\v 3 Di haihai huaidu le e hagalee benebene di noho baba, gei digau ala e haihai di tonu le e tuu maaloo.   
\p
\v 4 Di ahina hai lodo humalia le e hagalaamua ge e tenetene ginai dono lodo. Gei di ahina dela e hagalangaadia dono lodo le e hai gadoo be di magi dela e deemee di hagahili lodo ono iwi.   
\p
\v 5 Digau ala e haihai di tonu ga benebene goe hagahumalia, gei digau huaidu e hiihai hua e halahalau goe.   
\p
\v 6 Nnelekai digau huaidu le e haga halauwa goe, gei nnelekai o digau ala e hai hegau donu le e benebene digau ala e uli nadau gai.   
\p
\v 7 Digau huaidu ga haga mmaa gi daha ga hagalee hagadili gi muli, gei nia hagadili o digau ala e hai hegau donu ga mouli gi muli.   
\p
\v 8 Maa goe e hagamaanadu kabemee, nia daangada ga hagalaamua goe. Maa goe e dadaulia, nia daangada ga hagauwwou goe.   
\p
\v 9 Ma koia e humalia ma gaa hai be togologo tangada e halahala hua dono mouli, i tangada dela e hai bolo ia tangada aamua gei mee ana meegai ai.   
\p
\v 10 Nia daangada humalia e benebene haga humalia nadau manu, gei digau huaidu hagalee hila gi nadau manu.   
\p
\v 11 Tangada hai hadagee hagamadabouli e logo ana meegai, gei tangada dadaulia e hagauwwou dono madagoaa gi nia moomee balumee.   
\p
\v 12 Nia daangada huaidu e hiihai hua e hai nia mee huaidu, malaa digau ala e hai hegau donu e tuu maaloo.   
\p
\v 13 Digau huaidu le e tai hua go nadau helekai donu, gei digau ala e donu hagalee tale gi di haingadaa.   
\p
\v 14 Doo hui le e hanimoi i au helekai mo au hegau. Goe e kae au mee ala e tau anga.   
\p
\v 15 Nia daangada dadaulia e hagamaanadu i nia madagoaa huogodoo bolo ginaadou le e donu, gei digau kabemee e hagalongo gi nia hagamaamaa.   
\p
\v 16 Tangada dadaulia ma ga hagawelewele, e limalima dono hagamodongoohia aga. Digau kabemee e haga de iloo hua nia helekai haga lodo huaidu.   
\p
\v 17 Tangada dela e helekai di tonu, e hagi aga nia hagamodongoohia o di tonu, gei nnelekai kai tilikai e dagi gi di halahalau.   
\p
\v 18 Nia balu helekai e mee di haga mmaemmae kono be di hulumanu dauwa, gei nnelekai kabemee e hagahili.   
\p
\v 19 Di mouli o tilikai le e bodobodo, gei di tonu le e mouli ga hana hua beelaa.   
\p
\v 20 Di obolima la anga hua gi digau ala e haganohonoho nia huaidu, gei digau ala e ngalua gi di humalia ga gidee di tenetene.   
\p
\v 21 Digau ala e hai hegau donu hagalee tale gi nia mee huaidu, gei digau huaidu nadau mee i golo ai, ala hua go nia haingadaa.   
\p
\v 22 Dimaadua e de hiihai gi nia daangada hai kai tilikai, gei mee e manawa lamalia gi digau e daahi hua nadau hagababa.   
\p
\v 23 Nia daangada kabemee hagalee leelee i nadau mee ala e iloo, gei digau dadaulia e hagamodongoohia nadau de iloo nia mee.   
\p
\v 24 Di ngalua hagamadabouli ga gowadu oo mahi. Di hagatoo gaa hai goe gii hai di hege.   
\p
\v 25 Nia mamaanadu e logo e mee di hagalodo huaidu goe, gei nnelekai humalia e haga manawa tenetene goe.   
\p
\v 26 Tangada dela e hai hegau donu le e dagi dono ehoo gi di ala donu, gei di ala o digau huaidu e dagi digaula gi daha mo di ala donu.   
\p
\v 27 Maa goe e hagatoo, goe e deemee di hai mee gi nia mee ala e hiihai ginai goe. Maa goe e hagamadabouli, gei goe ga hai mee gi di maluagina.   
\p
\v 28 Di hai hegau donu la go di ala gi di mouli, gei di hai hegau huaidu la go di ala gi di made.   
\c 13  
\p
\v 1 Tama daane dela e kabemee le e hagalongo gi dono damana ma ga haga donu ana mee ma ga hai gee. Gei tangada dela e bida hagalaamua ia, le e deemee di hagi aga ana mee ala ma ga hai gee.   
\p
\v 2 Nia daangada ala e humalia, ginaadou nadau hui i golo e hui mai i nadau helekai ala nogo helekai ai, gei digau ala e halahalau dangada, ginaadou e hiihai hua e hai di hagahuaidu.   
\p
\v 3 Gii pula i au helekai ala e helekai iei goe, mo di benebene do mouli. Tangada dela e leelee balumee, le e bida hunahuna ia.   
\p
\v 4 Ma e aha maa tangada hagatoo ga hiihai gi nia mee, mee e deemee di kae nia maa. Gei ogo tangada hagamadabouli la ga hai mee gi nia mee huogodoo ala e hiihai ginai.   
\p
\v 5 Nia daangada ala e hai hegau gi di tonu, ginaadou e de hiihai gi nia helekai tilikai, gei nia helekai o digau hai mee huaidu le e haga langaadia ge e haga balumee.   
\p
\v 6 Di tonu le e benebene digau ala nadau ihala ai. Di huaidu le e hagahuaidu digau ala e hai di huaidu.   
\p
\v 7 Hunu daangada e hai bolo ginaadou digau e maluagina, gei digaula nadau mee ai. Hunu daangada le e maluagina, gei digaula e hangaahai be nia daangada hagaloale.   
\p
\v 8 Tangada maluagina e madagu i nia daangada daaligi dangada e kae ana bahihadu, malaa, deai dahi dangada e mee di hagamadagudagu tangada hagaloale ai.   
\p
\v 9 Nia daangada ala e hai hegau donu, ginaadou e hai gadoo be di malama dela e maahina maaloo ge madamada. Nia daangada ala e haihai di huaidu, ginaadou e hai gadoo be di malama e dabadaba gaa made.   
\p
\v 10 Di bida hagalaamua la hagalee di mee, dela hua e hai ana haingadaa. Di kabemee e gidee i baahi ginaadou ala e kae nia hagamaamaa.   
\p
\v 11 E limalima do hagaloale, ma o maluagina la ne gila adu gi di goe ngoohia. Maa goe ga ngalua kono gi di bahihadu, gei goe e gidee nia bahihadu e logo.   
\p
\v 12 Dau mee e hagamaanadu bolo gii gila, gei di maa digi gila, do manawa le e hadi hogi, gei dau hiihai la gaa gila, malaa, goe e tenetene huoloo.   
\p
\v 13 Goe e halahala nia haingadaa maa goe e de hagalongo gi nnelekai hagamaamaa goe. Daudalia nnelekai hagamaamaa, gei goe gaa noho i di aumaalia.   
\p
\v 14 Nia agoago o digau kabemee la go nia wai haga mouli. Nia agoago aanei ga hagamaamaa goe gi daha mo di haingadaa.   
\p
\v 15 Digau ala e kabemee, ginaadou e hagalaamua go nia daangada. Digau ala e deemee di hagadagadagagee ginai, ginaadou e hula i di ala dela e hagahuaidu ginaadou.   
\p
\v 16 Nia daangada kabemee le e hagabaubau i nia madagoaa huogodoo i mua di hai nadau mee. Digau ala e dadaulia, ginaadou e haga iloo nadau maanadu boiboi.   
\p
\v 17 Tangada kae hegau dela hagalee gana ginai, le e hidi mai di haingadaa, gei tangada kae hegau dela e mee di hagadonu go nia daangada, ia e gaamai di noho i di aumaalia.   
\p
\v 18 Tangada dela hagalee kabe ana mee, ia ga hagaloale ang gi deia, geia e hai di balu dangada. Gei tangada dela e hagalongo gi di haga donu o ana mee haihai hala, geia e hagalaamua go nia daangada.   
\p
\v 19 E humalia maa goe gaa kae nia mee ala e hiihai ginai goe. Digau dadaulia e de hiihai di huli gi daha mo nadau mee huaidu.   
\p
\v 20 Hai hoo gi digau ala e kabemee, gei goe ga kabemee. Maa goe ga hai hoo gi digau ala e dadaulia, goe e hagahuaidu hua goe.   
\p
\v 21 Di haingadaa le e daudali digau huaidu i nia madagoaa huogodoo, gei digau ala e hai hegau donu gaa kae nadau hui humalia.   
\p
\v 22 Nia maluagina o digau humalia gaa wanga gi nadau dama gi muli, gei nia maluagina o digau huaidu gaa wanga gi digau ala e hai hegau donu.   
\p
\v 23 Nia anggowaa e mee hua di huwa nia meegai e logo gi digau hagaloale, gei digau huaidu e duuli digaula gi de dogia.   
\p
\v 24 Maa goe hagalee aago gi di hagaduadua au dama, goe hagalee e aloho i digaula. Maa goe e aloho i digaula, goe e hai digaula gii donu.   
\p
\v 25 Digau ala e hai hegau donu le e logo nadau meegai, gei digau huaidu e hiigai i nia madagoaa huogodoo.   
\c 14  
\p
\v 1 Di ahina kabemee e hau dono hale, gei di ahina dadaulia e oho gi daha.   
\p
\v 2 Digau ala e heehee i di tonu le e hagalaamua Dimaadua, digau ala e heehee i di hala e haga balumee a Mee.   
\p
\v 3 Di hagamuamua o tangada dadaulia le e hidi ai ei mee e leelee logo, gei nnelekai o digau kabemee e duuli ginaadou.   
\p
\v 4 Ma ga dei di kau ai belee haga maluu dana hadagee, gei dau hadagee la ga ono meegai ai, gei ma ga i golo, gei di hadagee la gaa logo ono meegai.   
\p
\v 5 Tangada hagadootonu dela e hagadagadagagee ginai e hagi aga di tonu i nia madagoaa huogodoo, gei tangada hagadootonu dono hagadagadagagee ginai ai, hagalee ana mee e hagi aga ai, dela hua go nia kai tilikai.   
\p
\v 6 Nia daangada ala e bida hagaamu ginaadou le e deemee di kabe nia mee, gei digau ala e hagamaanadu kabemee le e kabe ngoohia nadau mee.   
\p
\v 7 Hudee haga hoohoo ina goe gi nia daangada dadaulia, digaula nadau mee e aago adu ai.   
\p
\v 8 Tangada iloo le e aha dela e kabemee? Idimaa mee e iloo nia mee belee hai. Tangada de iloo le e aha dela e dadaulia? Idimaa mee e hagamaanadu bolo ia gu iloo.   
\p
\v 9 Digau dadaulia e de heia ginaadou nadau mee hai hala ala e hai, gei digau humalia e hiihai gi di hagamehede.   
\p
\v 10 Do haga tenetene la ni aau donu. Do manawa gee la ni aau donu. Tangada i golo e mee di buni adu i di gili nia mee aanei ai.   
\p
\v 11 Di hale tangada humalia e duu hua igolo i muli di hale tangada huaidu ma ga mooho.   
\p
\v 12 Di ala dela e hagamaanadu kooe bolo e donu, holongo e mee hua di dagi goe gi di made.\x * \xo 14.12  \xt Proverbs 16.25\x*   
\p
\v 13 Nia gadagada e mee hua di hagammuni di manawa gee. Di madagoaa di manawa tenetene ma ga hagalee, di lodo huaidu i golo hua.   
\p
\v 14 Nia daangada huaidu e kae nadau mee ala e tau anga. Nia daangada humalia e kae nadau hagahumalia mai nadau hegau humalia.   
\p
\v 15 Tangada dadaulia e hagadonu nia mee huogodoo, gei tangada kabemee e mmada hagahumalia gi dono ala.   
\p
\v 16 Digau kabemee e hagapaa i nia haingadaa, gei digau dadaulia hagalee hagapaa i nia haingadaa, e limalima hua di haga hai hegau di haingadaa.   
\p
\v 17 Nia daangada hagawelewele ngoohia e haihai nia mee dadaulia, gei digau iloo le e noho baba hua.   
\p
\v 18 Digau de hagalongo e kae nadau mee ala e tau anga gi nadau dadaulia, gei digau e iloo e kae nadau hui kabemee.   
\p
\v 19 Digau huaidu gaa pala gi lala i mua digau ala e hai hegau donu, e dangidangi i nadau hiihai.   
\p
\v 20 Tangada hagaloale e de hiihai ginai digau ala i dono baahi, gei tangada maluagina e dogologo ono ehoo.   
\p
\v 21 Maa goe e hiihai e tenetene, manawa dumaalia gi digau hagaloale. Di haga balumee digaula la di hala.   
\p
\v 22 Maa goe ga ngalua i di moomee hagamaamaa, gei goe e kae do hagalabagau i baahi nia daangada. Goe ga ngalua i di moomee huaidu, goe e hai di hala.   
\p
\v 23 Ngalua gei goe ga hai mee gi do mouli. Maa goe ga nohonoho hua, e hagabooboo, malaa, di hagaloale la ga gila adu gi di goe.   
\p
\v 24 Nia daangada hagamaanadu kabemee le e kumi nadau hui maluagina, gei digau dadaulia le e hagamodongoohia aga hua go nadau dadaulia.   
\p
\v 25 Tangada hagadootonu e haga mouli ana daangada i di madagoaa a mee ma ga helekai di tonu. Mee ga helekai tilikai, mee e halahalau ana daangada.   
\p
\v 26 Di hagalaamua Dimaadua le e wanga di hagadagadagagee mo di noho baba gi tangada mo dono madahaanau.   
\p
\v 27 Goe e hiihai gi dee tale gi di made? Di hagalaamua a Dimaadua la go di hagamau o di mouli.   
\p
\v 28 Di aamua o di king e goweinga togologo o ana daangada e dagi. Maa nia daangada ai, gei mee gu hagalee hai di mee.   
\p
\v 29 Maa goe gaa noho dee muu, goe e kabemee. Maa goe e hagawelewele ngoohia, goe e hagi aga hua do dadaulia.   
\p
\v 30 Di libogo maanadu baba le e hai tuaidina gi maaloo, gei tubua le e hai be di magi e deemee di hagahili.   
\p
\v 31 Maa goe ga hagaduadua digau hagaloale, goe ne hagahuaidu hua a God dela ne hai digaula. Di manawa dumaalia gi digau hagaloale la dela go di hai daumaha.   
\p
\v 32 Nia haihai huaidu o digau huaidu le e bida hagahuaidu ginaadou, gei digau humalia le e duuli go nadau haihai donu.   
\p
\v 33 Di kabemee la i lodo nia hagamaanadu huogodoo o digau ala e hagamamaanadu, gei digau huaidu e de iloo ginaadou di kabemee.   
\p
\v 34 Di hai hegau donu le e haga damana mai tenua damana. Di hala la go di hagalangaadia gi tenua damana.   
\p
\v 35 Nia king e manawa tene gi nadau gau dagi aamua ala e mee di hai nnegau, gei digaula e hagaduadua digau ala e deemee di hai hegau humalia.   
\c 15  
\p
\v 1 Nia helekai haga balabala le e haga manawa lamalia, gei nia helekai haga daamaha le e hai tangada gi hagawelewele.   
\p
\v 2 Digau kabemee ma ga leelee, nadau helekai le e hii hagalongo ginai, gei digau dadaulia le e leelee hua nia balu helekai.   
\p
\v 3 Dimaadua e gidee Ia nia mee ala e hai i nia madagoaa huogodoo. Ge Ia e daumada tadau mee ala e hai, nia mee humalia mo nia mee huaidu.   
\p
\v 4 Nnelekai ala e honu tumaalia le e gowadu do mouli, gei nia helekai huaidu le e daaligi do hagataalunga.   
\p
\v 5 E dadaulia adu gi di goe maa goe ga de hagalongo gi nia helekai o maadua ala e aago goe, gei e kabemee maa goe gaa kae nia helekai o maadua ala e haga donu au mee ala e hai gee.   
\p
\v 6 Digau ala e hai hegau donu, ginaadou e maluagina waalooloo, gei digau ala e hai di huaidu, ginaadou e hagaloale i di madagoaa di haingadaa ma gaa tale ang gi ginaadou.   
\p
\v 7 Di kabemee le e hagadele go digau ala e kabemee, hagalee go digau ala e dadaulia.   
\p
\v 8 Dimaadua le e tenetene gi nia daangada humalia ma gaa hai nadau dalodalo, ge Ia e de hiihai gi nia tigidaumaha o nia daangada ala e hai di huaidu ma ga tigidaumaha ang gi de Ia.   
\p
\v 9 Dimaadua le e de hiihai gi nia haihai o nia daangada huaidu, ge Ia e aloho i digau ala e hai nia mee ala e donu.   
\p
\v 10 Maa goe gaa hai nia mee hai gee, gei goe ga hagaduadua kono. Maa goe hagalee hai goe gii donu, gei goe gaa made.   
\p
\v 11 Tenua digau mmade e deemee hogi di duuli ai Dimaadua gi iloo e Ia ma ni aha ala i golo. Dehee laa tadau hai e mee di hagammuni tadau hagamaanadu i God?   
\p
\v 12 Nia daangada ala e bida hagaamu ginaadou e de hiihai e hai gii donu. Digaula hagalee e heeu nia hagamaamaa mai baahi digau ala koia e iloo.   
\p
\v 13 Nia daangada ma ga tenetene, digaula e gadagada. Digaula ma ga lodo huaidu, nadau manawa e paagege.   
\p
\v 14 Nia daangada hagamamaanadu kabemee e hiihai e kabe nia mee, gei digau dadaulia le e baba hua gi nadau de iloo.   
\p
\v 15 Di mouli o digau hagaloale le e haingadaa i nia madagoaa huogodoo, gei digau ala e tenetene le e mouli tenetene i nia madagoaa huogodoo.   
\p
\v 16 Di hagaloale mo di hagalaamua Dimaadua la koia e humalia i di maluagina mo di noho i lodo nia haingadaa.   
\p
\v 17 Di gai nia huwa laagau i baahi digau e aloho iei goe, la koia e humalia i di gai nia goneiga kala i di gowaa dela e iai di hagadugina.   
\p
\v 18 Di hagawelewele hagalimalima le e hidi ai di lagamaaloo, gei di noho baba le e hidi ai di noho i di aumaalia.   
\p
\v 19 Maa goe e hagatoo, goe gaa tale gi nia haingadaa i nia madagowaa huogodoo. Maa o hangaahai le e donu, goe hagalee tale gi nia haingadaa.   
\p
\v 20 Nia dama kabemee e haga tenetene nadau damana. Nia dama dadaulia le e haga balumee nadau dinana.   
\p
\v 21 Nia daangada dadaulia e tenetene gi nadau dadaulia, gei digau kabemee e hai nia mee ala e donu.   
\p
\v 22 Kaina nia helekai hagamaamaa huogodoo ala e mee dau kae, gei goe gaa gila humalia. Maa goe ga hagalee kae nnelekai hagamaamaa, goe hagalee gila humalia.   
\p
\v 23 E haga tenetene ma ga gidee di bida helekai e dohu di haga hai hegau i di madagoaa donu dela e tau anga.   
\p
\v 24 Nia daangada kabemee e heehee i di ala dela e hana gi nua gi di mouli, hagalee go di ala dela e hana gi lala gi di made.   
\p
\v 25 Dimaadua gaa oho gi daha nia hale o nia daane e bida hagalaamua ginaadou, gei Mee ga benebene nia mee di ahina guu made dono lodo.   
\p
\v 26 Dimaadua e de hiihai gi nia maanadu huaidu, gei mee e manawa lamalia gi nia helekai humalia.   
\p
\v 27 Maa goe ga halahala di wiini i di ala dela hagalee donu, gei do madahaanau gaa tale gi di haingadaa. Hudee hai hegau nia hui hai gee, gei goe ga mouli mada waalooloo.   
\p
\v 28 Nia daangada humalia e hagamaanadu i mua di helekai gi di heeu. Nia daangada huaidu le e helekai hagalimalima, gei e daamada nia haga haingadaa.   
\p
\v 29 Dimaadua e longono nia dalodalo o digau humalia, ge Ia e haga de iloo digau ala e huaidu.   
\p
\v 30 Di gadagada e haga tenetene goe, mo di longo humalia e hagamanawa lamalia goe.   
\p
\v 31 Maa goe e hagalongo gi tangada e haga donu goe, goe tangada kabemee.   
\p
\v 32 Maa goe hagalee hiihai gi di kabe nia mee, goe e hagammaemmae hua goe. Maa goe gaa kae di aago, gei do kabemee ga damana mai.   
\p
\v 33 Di hagalaamua Dimaadua la di kuulu hua. Goe e hai loo gi manawa hila gi lala i mua dau hagalaamua.   
\c 16  
\p
\v 1 Gidaadou e mee hua di hai tadau bilaan, malaa, ma go God hua dela e daahi nia helekai hagamodu.   
\p
\v 2 Goe e mee hua di hagamaanadu bolo au mee huogodoo ala e hai le e hai donu, gei Dimaadua e pauna nia dahidamee o dau hai maanadu.   
\p
\v 3 Tangi ang gi Dimaadua gi haga maluagina ina au bilaan, gei au bilaan la gaa kila humalia.   
\p
\v 4 Nia mee huogodoo Dimaadua ne hai, la iai ono hagaodi i golo, gei di hagaodi o digau huaidu la go di mooho gi daha.   
\p
\v 5 Dimaadua e de hiihai gi digau ala e bida hagalaamua ginaadou, Mee hagalee hai digaula gii tanga gi daha mo di hagaduadua.   
\p
\v 6 Manawa dahi mo di hai hegau donu, gei God ga dumaalia adu gi o huaidu. Hagalongo gi Dimaadua gei di huaidu ga deemee di tale adu gi di goe.   
\p
\v 7 Maa goe ga haga manawa lamalia Dimaadua, Mee e mee di hai o hagadaumee gii hai nia ihoo haga tenetene ni oou.   
\p
\v 8 Ma koia e humalia ma gaa kumi doo hui dulii mai do ngalua donu, i di kumi di hui damana mai do ngalua hagalee donu.   
\p
\v 9 Goe e mee hua di hai au bilaan, malaa ma go Dimaadua dela e dagi doo ala.   
\p
\v 10 Di king e helehelekai i ono mogobuna donu mai baahi o Dimaadua. Ana haganoho e donu i nia madagoaa huogodoo.   
\p
\v 11 Dimaadua e hiihai gi nia mee pauna mee gii donu, nia mee hagatau mee gii donu, mo nia hui gii donu.   
\p
\v 12 Nia king e de hiihai gi di huaidu, idimaa ma go di tonu dela e haga maaloo di oobidi.   
\p
\v 13 Di king e hiihai e hagalongo gi di tonu, gei mee e haga gila aga digau ala e leelee donu.   
\p
\v 14 Nia daangada kabemee e hagamahi e haga tenetene di nadau king. Maa di king ga hagawelewele, holongo dahi dangada gaa made.   
\p
\v 15 Di manawa lamalia o di king le e hai gadoo be nia gabua ala e haga uwauwa i di madagoaa haga hoou nia lau laagau mo tomo aga, di mouli la i golo.   
\p
\v 16 E koia e humalia ma ga hai mee gi di kabemee mo di iloo mee, i di hai mee gi nia goolo mo nia silber.   
\p
\v 17 Nia daangada humalia e taele i di ala dela hagalee hula gi di huaidu, malaa, mmada gii donu gi di ala dela e hana iei goe, be di maa e mee di hagamouli goe.   
\p
\v 18 Bida hagalaamua goe e dagi gi di mooho, mo digau ala e bida hagaamu ginaadou hagalee kila.   
\p
\v 19 Di manawa hila gi lala mo di noho hagaloale la koia e humalia i di hai goe gii hai be digau ala e bida hagalaamua ginaadou ge e hai mee gi nadau maluagina gaiaa.   
\p
\v 20 Daudalia nia mee ala ne aago adu gi di goe, gei goe ga haadanga lamalia. Hagadonu ina Dimaadua, gei goe ga tenetene.   
\p
\v 21 Nia daangada e iloo ginaadou be koai tangada kabemee ge madua, idimaa mee e iloo nia mee. Ana helekai lee humalia e hai nia daangada gi hiihai di hagalongo.   
\p
\v 22 Di kabemee la di hagamau o di mouli ang gi digau hagamamaanadu kabemee, gei di haga kuulu digau dadaulia la go di hagauwwou o di madagoaa.   
\p
\v 23 Nia daangada hagamamaanadu kabemee e hagamaanadu i mua nadau helekai. Nadau helekai e hai nia daangada gi hiihai di daudali gi nonua.   
\p
\v 24 Nnelekai dumaalia e hai be nia meegai lodo henua maangala, e maangala ma gaa momi, e humalia gi do huaidina.   
\p
\v 25 Di ala dela e hagamaanadu kooe bolo e donu, e mee hua di dagi goe gi di made.\x * \xo 16.25  \xt Proverbs 14.12\x*   
\p
\v 26 Di hihiigai e haga ngalua tangada ngalua gi nonua, idimaa mee e hiihai e hai gii dohu dono miami.   
\p
\v 27 Nia daangada huaidu e halahala nadau ala e haga huaidu digau ala i golo. Nadau helekai e ulaula be di ahi wele.   
\p
\v 28 Tamu dangada e hagadele go digau huaidu. Digaula e hagalogo nia hagahuaidu i mehanga nia hagadau ihoo.   
\p
\v 29 Digau hagamuamua e halahalau nadau ihoo, mo di dagi digaula gi di hagahalauwa.   
\p
\v 30 Gii pula i nia daangada ala e gadagada gi kila mai nadau niha mo di gemugemu adu gi di goe. Digaula la iai nadau hagamaanadu huaidu i golo.   
\p
\v 31 Di hui o digau ala e hangaahai donu la go di mouli waalooloo. Di libogo hinaa la go di goobai aamua.   
\p
\v 32 Di noho baba la koia e humalia i di maaloo. Di dagi au hagamaanadu la koia e humalia i di dagi nia waahale.   
\p
\v 33 Nia daangada e hai nadau mee e manamana di hiihai a Dimaadua, gei di maa go God hua dela e dugu di mee dela gaa gila.   
\c 17  
\p
\v 1 E gai dau palaawaa maangoo mo di noho baba i di aumaalia, la koia e humalia i tagamiami damanaiee i lodo di hale honu nia haingadaa.   
\p
\v 2 Di hege hai hegau donu gaa dagi di balu dama dono dangada aamua, e kae hua hunu maluagina be ia tangada i nia duaahina daane ala i golo.   
\p
\v 3 Nia maluagina o di goolo mo di silber le e haga madammaa go di ahi, gei di manawa o tangada le e haga madammaa go Dimaadua.   
\p
\v 4 Digau huaidu le e hagalongo gi nia maanadu huaidu, gei digau hai kai tilikai le e hagalongo gi nia kai tilikai.   
\p
\v 5 Maa goe e hagauwwou digau hagaloale, goe ne hagahuaidu a God dela ne hai digaula. Goe ga hagaduadua maa goe e tenetene gi tangada ma ga haingadaa ang gi deia.   
\p
\v 6 Nia maadua mmaadua e manawa hagaamu nia dama o nadau dama, gadoo be nia dama ala e manawa hagaamu nadau maadua.   
\p
\v 7 Digau aamua hagalee kai tilikai, gei digau dadaulia la hagalee nadau mee dahidamee e helekai ai.   
\p
\v 8 Hunu daangada e hagamaanadu bolo di hui halahalau le e haga ngalua be nia mogobuna. Digaula e hagadonu bolo di maa e mee di hai nia mee.   
\p
\v 9 Maa goe e hiihai gi nia daangada gi hiihai adu, dumaalia gi nadau mee hala ala ne hai adu gi di goe. Di daahi nia mee hai hala e mee hua di wwae nia hoo hagaaloho.   
\p
\v 10 Tangada hagamaanadu kabemee e kabe nia mee e logo mai di aago hua e dahi, i tangada dadaulia dela e kabe ana mee mai dono dadaaligi nnolongo e lau (100).   
\p
\v 11 Di made ga hanimoi be tangada huaidu giibeni dela e hagau gi nia daangada huaidu ala e haga hinihini i nia madagoaa huogodoo.   
\p
\v 12 Di heetugi ang gi dahi manu ahina ‘bear’ dela gu gaiaa ono dama, la koia e humalia i di heetugi gi tangada dadaulia e daadaamee i dana balu moomee.   
\p
\v 13 Maa goe gaa hui di humalia gi di huaidu, goe e deemee di hagabagi di huaidu gi daha mo doo hale.   
\p
\v 14 Taamada o di lagamaaloo le e hai gadoo be di magala dulii o di simen matagidagi. Pono ina di maa gii noho i mua di maa ga damana mai.   
\p
\v 15 Di hagahuaidu tangada dela ono hala ai, mo di hagamehede tangada huaidu, laa aanei nia mee e lua a Dimaadua hagalee hiihai ginai.   
\p
\v 16 Tangada huaidu le e hagalee humalia di huihui dana kuulu, idimaa mee ana hagamaanadu ai.   
\p
\v 17 Nia ihoo hagaaloho e modongoohia i nadau aloho i nia madagoaa huogodoo. Dehee tadinga o do ehoo hagaaloho maa mee ga deai dana hagamaamaa ai i do haingadaa?   
\p
\v 18 Tangada hua dadaulia dela e hagababa bolo ia gaa hui laa di boibana o tangada dela i golo.   
\p
\v 19 Di hiihai e hai di hala la di hiihai e hagahinihini.  
\p Maa goe ga hagamuamua gi o maluagina i nia madagoaa huogodoo, goe e halahala do haingadaa.   
\p
\v 20 Tangada dela e hagamaanadu mo di helekai huaidu, e de gidee ia nia mee humalia dela hua go di halauwa.   
\p
\v 21 Nia maadua o nia dama ala e hai di huaidu e manawa gee gei e lodo huaidu.   
\p
\v 22 Di manawa tenetene e haga maaloo goe. Di lodo huaidu i nia madagoaa huogodoo le e hidi mai iei goe gaa made.   
\p
\v 23 Digau hai gabunga huaidu e kae di hui halahalau hagammuni, gei di tonu o di gabunga e deemee di gila.   
\p
\v 24 Tangada hagamaanadu kabemee e hagahuudonu gi di ala dela e donu, gei tangada dadaulia e maliuliu hua i nia ala e logo.   
\p
\v 25 Nia dama dadaulia e haga manawa gee nadau damana, e haga tilikai hualaa nadau dinana.   
\p
\v 26 Ma hagalee donu di hai tangada ono hala ai gi hui ina ono hala. Di tonu la guu hana laa daha ma digau humalia le e hagaduadua.   
\p
\v 27 Nia daangada ala e modongoohia ang gi ginaadou le e hagalee leelee i nia madagoaa huogodoo. Nia daangada ala e noho baba e iloo ginaadou nia mee.   
\p
\v 28 Maa digau dadaulia gaa noho dee muu, gaa tai nadau ngudu, nia daangada ga hagamamaanadu bolo digaula la digau kabemee ge hagamaanadu iloo.   
\c 18  
\p
\v 1 Nia daangada ala hagalee buni anga gi digau ala i golo le e hiihai hua gi nadau hiihai donu. Digaula hagalee donu gi nia mee o nia daangada huogodoo ala e modongoohia bolo e donu.   
\p
\v 2 Tangada dadaulia e dehei eia be ia e iloo di mee be de iloo, dana mee e hiihai ginai le e hagi aga dono kabemee.   
\p
\v 3 Di hala mo di langaadia e hula i di gowaa e dahi. Hudua gi daha do hagalaamua, gei di hagauwwou gaa pono dono lohongo.   
\p
\v 4 Nnelekai o tangada e mee hua di hai di hagamau o di kabemee, e llala be di moana, e hoou be di monowai mmidi.   
\p
\v 5 E hagalee donu ma ga hagamaamaa digau ihala mo e daa digau nadau ihala ai gi dee hai mee gi di tonu.   
\p
\v 6 Tangada dadaulia ma ga daamada dana lagamaaloo, mee e halahala dana dadaaligi.   
\p
\v 7 Tangada dadaulia ma ga helekai, le e hagahuaidu hua ia. Mee guu hele go ana helekai donu.   
\p
\v 8 Tamu dangada le e kala, e hiihai ginai gidaadou di holo!   
\p
\v 9 Tangada hagatoo le e huaidu be tangada hunahuna mee.   
\p
\v 10 Dimaadua le e hai gadoo be di angulaa mau dangihi, e hula ginai nia daangada ala e hai hegau donu e hagamalu ai.  
\v 11 Gei digau maluagina e hagamaanadu bolo nadau maluagina ga duuli ginaadou gadoo be nia abaaba nnoonua ala e haganiga di waahale.   
\p
\v 12 Tangada manawa hila gi lala ga hagalaamua, gei digau ala e bida hagaamu ginaadou gaa hula i di ala dela e hana gi di mooho.   
\p
\v 13 Hagalongo gii donu i mua dau helekai gi di heeu. Maa goe hagalee hai beenei, goe e hagahuaidu goe.   
\p
\v 14 Do hiihai gi di mouli e mee di daahi do mouli i do madagoaa ma gaa magi. Maa goe ga diiagi di mouli, do hagadagadagagee muliagina ga hagalee.   
\p
\v 15 Nia daangada hagamamaanadu kabemee e hiihai gei e togomaalia di kabe nia mee i nia madagoaa huogodoo.   
\p
\v 16 Goe e hiihai e heetugi gi tangada hagalabagau? Kaina dau kisakis, gei di maa ga haingoohia.   
\p
\v 17 Tangada helekai matagidagi i lodo di gowaa hai gabunga le e hai be tangada e donu, gaa dae loo gi tangada i golo ga daamada gaa hai ana heeu gi mee.   
\p
\v 18 Maa nia daangada maaloo dogolua ga hai baahi i lodo di gowaa hai gabunga, di halahala tangada dela e donu le e mee hua di manamana go di hudihudi.   
\p
\v 19 Hagamaamaa ina oo gau gei oo gau ga duuli goe gadoo be di abaaba mau dangihi o di waahale. Maa goe ga lagamaaloo gi digaula, digaula gaa tai nadau bontai i di goe.   
\p
\v 20 Goe e hai loo gi mouli i nia mee ala e gila mai i au mee huogodoo ala e helekai ai.  
\v 21 Au helekai ala e helekai ai e mee di benebene di mouli, be e daaligi di mouli. Malaa, goe e hai loo gii kae nia mee ala e gila mai i au helekai.   
\p
\v 22 Halahala ina doo lodo, gei goe ga gidee di mee dela e humalia. Di mee e hagamodongoohia bolo Dimaadua le e humalia adu gi di goe.   
\p
\v 23 Digau hagaloale ma ga leelee, digaula e manawa hila gi lala. Digau maluagina ma ga helekai gi di heeu, digaula e hagamuamua.   
\p
\v 24 Hunu hagadau ihoo hagalee duai gu hagalee, gei hunu hagadau ihoo e koia e manawa dahi laa hongo di manawa dahi o tagahaanau daane.   
\c 19  
\p
\v 1 Tangada hagaloale gei e donu, la koia e humalia i tangada dadaulia kai tilikai.   
\p
\v 2 Di manawa hiihai maaloo ge de iloo le e hagalee humalia. Tee noho baba e dagi goe gi nia haingadaa.   
\p
\v 3 Hunu daangada e hagahuaidu hua ginaadou mai i nadau hangahaihai dadaulia, ga nomuli ga hagaanga di maa gi Dimaadua.   
\p
\v 4 Digau maluagina e gidee nadau ihoo hoou i nia madagoaa huogodoo, gei digau hagaloale le e deemee di benebene nadau ihoo hogoohi ala e hai mee ginai.   
\p
\v 5 Maa goe ga hagi aga di kai tilikai i lodo di gowaa hai gabunga, goe ga hagaduadua, ga deemee di tanga gi daha.   
\p
\v 6 Nia daangada huogodoo e halahala nnangaahai dumaalia o digau aamua. Nia daangada huogodoo e hai hoo gi digau ala e dugu anga nadau wanga dehuia.   
\p
\v 7 Nia gau o tangada hagaloale hagalee hila ang gi mee. Deelaa laa mee deai ono ehoo ai. E duadua behee dono halaaheu, gei mee e deemee di gidee ono ehoo.   
\p
\v 8 Aloho i di goe ge kabe nia mee huogodoo ala e mee di kabe. Hagalangahia laa nia mee ala guu kabe kooe, gei goe ga maluagina.   
\p
\v 9 Tangada ma ga helekai tilikai i di gowaa hai gabunga le e deemee di tanga gi daha mo di hagi aga, ia guu doo gi lodo di hagaduadua.   
\p
\v 10 Digau dadaulia hagalee belee mouli maluagina, gei nia hege hagalee belee dagi digau aamua.   
\p
\v 11 Maa goe e hagabaubau humalia, goe hagalee hagawelewele ngoohia. Di madagoaa tangada ma gaa hai dana hala adu gi di goe, di haga de langahia di hala la di hangaahai humalia damanaiee.   
\p
\v 12 Di hagawelewele o di king le e hai gadoo be di lee hamumu o di laion, gei dono manawa dumaalia le e hai gadoo be di uwa haga manawa lamalia.   
\p
\v 13 Nia dama dadaulia e mee di hagahuaidu nadau maadua. Di ahina hai lodo wou le e hai gadoo be nia madaua e doodoo.   
\p
\v 14 Taane e mee di hai mee gi di hale mo nia bahihadu o ono maadua, malaa, ma go Dimaadua hua dela e wanga gi mee dono lodo hagabaubau humalia.   
\p
\v 15 Heia goe gi hagatoo, kii hua, gei goe ga hiigai.   
\p
\v 16 Benebene ina nnaganoho a God, gei goe ga mouli waalooloo. Maa goe ga haga delangahia nia maa, gei goe gaa made.   
\p
\v 17 Do madagoaa ma gaa wanga gi digau hagaloale, e hai be di mee ne wanga gi Dimaadua, gei Dimaadua gaa hui gi di goe.   
\p
\v 18 Aago ina au dama i di madagoaa e lligi ai gei digaula e kabe nadau mee. Maa goe hagalee aago au dama, goe e hagamaamaa hua au dama gii bida hunahuna ina ginaadou.   
\p
\v 19 Dugu ina ang gi tangada hagawelewele ngoohia gi kae ina dahidamee o dono hagawelewele. Maa goe ga hagamaamaa a mee hagadahi i ono haingadaa, goe e hai gi hagamaamaa a mee haga lua.   
\p
\v 20 Maa goe e hagalongo gi nnelekai hagamaamaa, e hiihai di kabe, dahi laangi hua gei goe gaa hai tangada kabemee.   
\p
\v 21 Nia daangada e mee di haganohonoho nia hagadilinga mee huogodoo, gei di maa go di hiihai o Dimaadua dela e gila.   
\p
\v 22 E haga langaadia ma ga hagagailaa.  
\p Digau hagaloale la koia e humalia i digau hai kai tilikai.   
\p
\v 23 Hagalongo gi Dimaadua, gei goe ga mouli waalooloo, gaa baba hua gi au mee ala gu hai mee ginai, gei goe gaa tanga gi daha mo di haingadaa.   
\p
\v 24 Hunu daangada e hagatoo di wanga nadau meegai gi lodo nadau ngudu.   
\p
\v 25 Digau ala e bida hagaamu ginaadou la ne belee hagaduadua, gei nia daangada ala e de iloo di mee, gaa kabe di mee belee hai. Maa goe e kabemee, goe e kabe i di madagoaa dela e aago goe gii donu.   
\p
\v 26 Tangada dela e hagahuaidu dono damana, be e hagabagi dono dinana gii hana gi daha mo dono hale, la go tangada hua dela e haga langaadia ge hagabalumee go nia daangada.   
\p
\v 27 Dagu dama nei, maa goe ga diiagi di kabemee, goe ga haga balumee au mee ala guu lawa di iloo.   
\p
\v 28 Di tonu le e de igolo i di madagoaa tangada hagadootonu ma ga hagamaanadu hua bolo ia e hagammaemmae dana dangada.  
\p Nia daangada huaidu e hiihai gi di kala o di hagahuaidu.   
\p
\v 29 Digau dadaulia ala e bida hagaamu ginaadou, le e hai loo gii kae di hagamamaawa.   
\c 20  
\p
\v 1 Di libaliba le e haga dadaulia goe, ge e hai goe gi leelee llauehe. E dadaulia adu gi di goe maa goe ga libaliba.   
\p
\v 2 Goe gi madagu i di hagawelewele o di king, be do madagu i di hagawelewele o di laion. Maa goe gaa hai a mee gi hagawelewele, le e bida mademade goe.   
\p
\v 3 Tangada dadaulia e mee di daamada nia lagamaaloo. Di mee dela e kaedahi e humalia gi haga paa gi daha mo nia lagamaaloo.   
\p
\v 4 Taane dogi hadagee ma ga hagatoo di haga maluu dana hadagee i di madagoaa donu e haga maluu ai, geia ana meegai e hadi ai.   
\p
\v 5 Nia hagabaubau o tangada le e hai gadoo be nia wai i lodo di monowai geli llala. Malaa, tangada hua dela dono kabemee i golo, ia e mee dana huai ana wai.   
\p
\v 6 Nia daangada dogologo e helehelekai bolo ginaadou le e humalia ge manawa dahi, malaa, ma koai e mee di gidee tangada dela e humalia ge manawa dahi?   
\p
\v 7 Nia damagiigi le e humalia ang gi ginaadou, maa di nadau damana le e helekai donu ge e hai nia mee ala e donu.   
\p
\v 8 Di king e noho i dono lohongo gabunga, e modongoohia di huaidu i di madagoaa mee ga gidee di huaidu.   
\p
\v 9 E hai behee? Ma iai tangada i golo e mee di helekai bolo ia ono hala ai, ono hala la guu kili gi daha?   
\p
\v 10 Dimaadua hagalee hiihai gi nia daangada ala e hai hegau gi nia mee pauna mee mo nia hagatau mee hai gee.   
\p
\v 11 Nia dama hogi e haga modongoohia aga ginaadou mai i nadau mee ala e hai. Goe e mee di iloo be digaula e donu ge humalia.   
\p
\v 12 Dimaadua gu gaamai tadau golomada e mmada ai, mo tadau dalinga e hagalongo ai.   
\p
\v 13 Maa goe gaa dugu do madagoaa e hai di madagoaa e kiikii, goe ga hagaloale. Hagadaadaamee ina goe, gei au meegai la gaa logo.   
\p
\v 14 Tangada hui goloo e leelee logo i nia madagoaa huogodoo bolo di hui le e hui ngadaa, gei mee gaa hana ga leelee hagaamu dono wiini dela ne kae.   
\p
\v 15 Maa goe e iloo dau mee dela e helekai ai, goe dau mee i golo dela e koia e maluagina i nia goolo be nia hadu hagalabagau.   
\p
\v 16 Tangada dadaulia dela e hagababa bolo ia gaa hui laa di boibana o tangada mai i daha, la ne belee daahi ana goloo e hai ai di haga modongoohia di hui.   
\p
\v 17 Au mee ala ne kae kooe i di ala hai gee, e mee hua di kala adu gi di goe be nia meegai kala, malaa, nomuli gei di maa gaa hai be di ngudu hontula gelegele.   
\p
\v 18 Hai mee gi nia helekai hagamaamaa humalia, gei goe ga humalia adu. Hudee hana gi tauwa laa daha mo di haganohonoho i mua.   
\p
\v 19 Tamu dangada e deemee di hagammuni. Hagaligaliga i daha mo nia daangada ala e leelee logo.   
\p
\v 20 Maa goe ga hagahuaidu o maadua, do mouli ga gila mai be di malama made i lodo di bouli.   
\p
\v 21 Di haingoohia di gidee o maluagina, e haga dulii mai o humalia.   
\p
\v 22 Hudee hagamaanadu bolo e hui gi muli di mee ne hai hala. Hagadonu ina Dimaadua, gei Mee gaa hai di maa gi hai donu.   
\p
\v 23 Dimaadua hagalee hiihai gi digau ala e hai hegau gi nia mee pauna mee mo nia mee hagatau mee ala e hai gee.   
\p
\v 24 Ma go Dimaadua dela ne hagadebene tadau ala. Dehee di hai o tangada e iloo di ala o dono mouli?   
\p
\v 25 Hagabaubau gii donu i mua di hagababa dau tigidaumaha ang gi Dimaadua. Maa deeai, nomuli gei goe e mee hua di lodo huaidu i au hagababa ne hai.   
\p
\v 26 Di king kabemee e iloo ma koai dela e hai hala, e hagaduadua a mee i dono dee dumaalia.   
\p
\v 27 Dimaadua ne gaamai tadau hagamaanadu mo di iloo. Gidaadou e deemee di pala hagammuni i gidaadou.   
\p
\v 28 Di king le e kae dono lohongo king i di madagoaa ono mogobuna dagi le e hai donu, e donu gei e humalia ang gi nia daangada huogodoo.   
\p
\v 29 Gidaadou e hagaamu di maaloo o nia dama daane mo nia dama ahina, e hagalaamua nia hinaa o digau mmaadua.   
\p
\v 30 Hunu madagoaa gidaadou e kae di hagammaemmae gii mee gidaadou di huli tadau hangahaihai.   
\c 21  
\p
\v 1 Dimaadua e dagi di hagamamaanadu o di king, e dagi ngoohia be dana hai dela e dagi di mmidi di monowai.   
\p
\v 2 Goe e hagamamaanadu bolo au mee huogodoo ala e hai le e hai donu, malaa, gi langahia bolo Dimaadua e hagi aga o hiihai.   
\p
\v 3 Heia di mee donu e humalia, dela di mee e haga tenetene Dimaadua laa hongo di gaamai gi Mee nia wanga dehuia.   
\p
\v 4 Digau huaidu e dagi go nadau bida hagaamu mo nadau bida hagalaamua ginaadou. Deenei la di hala.   
\p
\v 5 Haganohonoho ina maalia i mua goe ma gaa hai au mee, gei goe ga logowaahee au mee. Maa goe ga hai hegau hagalimalima, goe ga dee dohu au mee i nia madagoaa huogodoo.   
\p
\v 6 O maluagina mai i do haihai hala, e odi gi daha ngoohia, malaa hagalee i mua nia maluagina aalaa gaa dagi goe gi lodo di ngudu o di made.   
\p
\v 7 Digau huaidu e hagaduadua go nadau huaidu ne hai. Digaula hagalee hiihai e hai nia mee donu.   
\p
\v 8 Digau hala e taele di ala bigabiga, digau donu e hai go nia mee donu.   
\p
\v 9 Di noho i tua di hale la koia e humalia i di noho i lodo di hale i baahi di ahina hai lodo wou leelee logo.   
\p
\v 10 Digau huaidu le e hiigai gi nia mee huaidu i nia madagoaa huogodoo, digaula hagalee aloho i dahi dangada.   
\p
\v 11 Tangada dadaulia hogi e kabe ana hagamaanadu mai di hagaduadua o tangada dela e bida hagaamu ia. Tangada kabemee e kabe ana mee mai di aago.   
\p
\v 12 God hua e dahi dela e donu, e iloo nia mee ala e hai i lodo nia hale o digau huaidu, gei Mee ga hagahuaidu digaula.   
\p
\v 13 Maa goe ga hagalee hiihai e hagalongo gi nia dangidangi o digau hagaloale, o dangidangi donu ang gi di hagamaamaa la ga hagalee longono labelaa.   
\p
\v 14 Maa dahi dangada ga hagawelewele adu gi di goe, di kisakis hagammuni gi mee le e hagamanawa lamalia a mee.   
\p
\v 15 I di lawa o di haga donudonu, nia daangada humalia le e tenetene, gei digau huaidu nadau hagadagadagagee ai.   
\p
\v 16 Di made le e talitali nia daangada ala e hula gi daha mo di hagamaanadu humalia.   
\p
\v 17 Maa goe e hiihai giibeni gi o goloo hui ngadaa, nia waini, mo nia meegai kala e hagalee loo e hai goe gi maluagina.   
\p
\v 18 Digau huaidu gaa bida hagaduadua ginaadou gi di hagaduadua dela e hiihai ginai bolo e hagaduadua nia daangada humalia.   
\p
\v 19 Di noho i lodo di anggowaa la koia e humalia i di noho i baahi doo lodo wou leelee logo.   
\p
\v 20 Nia daangada kabemee e mouli maluagina haingoohia, gei digau dadaulia e hagauwwou nadau bahihadu, e limalima hua di kili gi daha nadau bahihadu i di madagoaa hua ne kumi nia maa.   
\p
\v 21 Manawa dumaalia ge helekai donu, gei goe ga mouli di mouli waalooloo. Digau ala i golo ga hagalaamua goe, ga benebene goe hagahumalia.   
\p
\v 22 Tagi hai dauwa la iai dono kabemee e mee di hagamagedaa di waahale dela e duuli go nia daangada maaloo, e oho gi daha nia abaaba ala e hagadagadagagee ginai digaula.   
\p
\v 23 Pula i nia mee ala e helekai iei goe, maa goe hagalee hiihai gii tale gi nia haingadaa.   
\p
\v 24 Hagia mai tangada bida hagaamu ia, gei au ga hagi adu tangada bida hagalaamua ia, e hagapuu gi ono hagahumalia, mo e dehei eia nia daangada.   
\p
\v 25 Nia daangada hagatoo ala hagalee hiihai e ngalua, e bida daaligi ginaadou,  
\v 26 nadau mee huogodoo e hai, le e hagabaubau hua ma ni aha ala e hiihai e hai mee ginai. Gei digau ala e hai hegau donu, e mee di wanga i di manawa dumaalia.   
\p
\v 27 Dimaadua e de hiihai gi digau huaidu ma gaa hai nadau tigidaumaha mai i nadau maanadu huaidu.   
\p
\v 28 Di hagamodongoohia aga o tangada kai tilikai le e hagalee hagadonu go tangada, gei nnelekai o tangada hagamaanadu hagatau le e hagalongo ginai.   
\p
\v 29 Digau hai hegau donu le e modongoohia ang gi ginaadou bolo ginaadou la digau humalia, gei digau huaidu le e hagi aga bolo ginaadou le e mee, e iloo, gei digaula le e de mee, e de iloo mai hua i lodo.   
\p
\v 30 Di kabemee o tuaidina, di madamada mo di iloo, nia mee aanei la hagalee ono hagamaamaa ai, maa Dimaadua e hai baahi adu.   
\p
\v 31 Goe e mee di hagatogomaalia au hoodo e hula gi tauwa, malaa, ma go Dimaadua dela e gowadu di aali.   
\c 22  
\p
\v 1 Maa goe bolo goe e hilihili i mehanga di ingoo humalia mo nia maluagina, goe hilihilia di ingoo humalia.   
\p
\v 2 Digau maluagina mo digau hagaloale le e hai hua be di mee e dahi, idimaa, Dimaadua ne hai digaula huogodoo.   
\p
\v 3 Digau ala e iloo di haga maanadu, le e gidee di haingadaa ma gaa tale ang gi ginaadou, gei ginaadou e haga paa gi daha. Gei ogo tangada dela ono hagamaanadu ai, ia e haele hua hagahuudonu gi lodo di haingadaa deelaa, ga maanadu laa nomuli bolo ia gu ihala.   
\p
\v 4 Hagalongo gi Dimaadua, mo di hila gi lala, gei goe ga maluagina, nia daangada ga hagalaamua goe, gei goe ga mouli waalooloo.   
\p
\v 5 Maa goe e aloho i do mouli, goe hagapaa gi daha mo di ala o digau huaidu ala e hagamada belee kumi goe.   
\p
\v 6 Aago ina tamagiigi gi di hai o dono mouli, gei mee ga langahia eia i lodo di waalooloo o dono mouli.   
\p
\v 7 Digau hagaloale la nia hege ni digau maluagina. Kae au bahihadu boibana, gei goe gaa hai di hege ni tangada ana bahihadu.   
\p
\v 8 Maa goe gaa dogi nia hagadili ni tee donu, nia lauwa llauehe ga kila aga, gei dau hagaduadua digau i golo la ga hagalee.   
\p
\v 9 Manawa dumaalia, haangai ina digau hagaloale, gei goe ga hai mee gi di maluagina.   
\p
\v 10 Diagia tangada bida hagalaamua ia, gei nia lagamaaloo, heheebagi, mo di haga balumee dangada la ga hagalee.   
\p
\v 11 Maa goe e aloho i di manawa madammaa mo tumaalia o au agoago, di king la gaa hai do ehoo.   
\p
\v 12 Dimaadua e daumada, e daahi di tonu mai dana haga dee gila nnelekai digau kai tilikai.   
\p
\v 13 Digau hagatoo le e noho i lodo nadau hale. Digaula e helekai bolo maa nei bolo ginaadou ga ulu gi di malaelae, ginaadou gaa gai go nia laion.   
\p
\v 14 Di mouli be di manu la di mee helehele dangada. Ma e kumi digau ala e hagawelewele ginai Dimaadua.   
\p
\v 15 Nia dama le e haihai hua go nadau balu dadaagala, nia mee ala ne hagamaanadu ai, gei di paa le e aago digaula gi hagalongo.   
\p
\v 16 Maa goe gaa hai au kisakis gi digau maluagina be e hagaduadua digau hagaloale gi haga maluagina ina goe, goe modo goe gaa hai tangada hagaloale.   
\s1 Nnelekai kabemee motolu  
\p
\v 17 Hagalongo gei au ga aago adu nnelekai digau kabemee. Hagamaumau ina nadau agoago,  
\v 18 gei goe ga manawa lamalia maa goe ga hagamaumau nia maa gi iloo gi lodo do libogo.  
\v 19 Au e hiihai goe gi hagadagadagagee gi Dimaadua, dela tadinga au ga hagi adu nia maa dolomeenei.  
\v 20 Au guu hihi gi lala nnelekai motolu adu gi di goe. Nnelekai aanei e honu di kabemee mo di hagamaamaa,  
\v 21 ga aago adu di hai o di tonu. Do madagoaa ma gaa hana e halahala di maa, goe ga gaamai nnelekai ala e donu.   
\s2 1  
\p
\v 22 Hudee kae ina nia haingadaa o digau hagaloale gi o haga haingoohia, idimaa ma kooe dela e mee. Hudee kae ina nia haingadaa o digau gu deemee di kae di hagamaamaa i lodo di gowaa hai gabunga gi o haga haingoohia.  
\v 23 Dimaadua ga huli mai i nadau baahi, ga hai baahi ang gi tangada dela e hai baahi ang gi digaula.   
\s2 2  
\p
\v 24 Hudee hai hoo ang gi nia daangada ala e hagamadagudagu dangada, gei e hagawelewele ngoohia.  
\v 25 Goe e mee hua di kabe nadau hangahaihai, ga deemee iei goe di huli.   
\s2 3  
\p
\v 26 Hudee hagababa bolo goe gaa hui laa di boibana o tuai dangada.  
\v 27 Maa goe ga deemee di hui di maa, digaula gaa kae hogi do hada kii.   
\s2 4  
\p
\v 28 Hudee negenege di hagageinga gowaa dela ne haga noho go au gau mmaadua.   
\s2 5  
\p
\v 29 Hagia mai dahi dangada ngalua humalia, gei au ga hagi adu gi di goe tangada dela e koia e humalia e tau ang gi di benebene di king.   
\c 23  
\s2 6  
\p
\v 1 Do madagoaa ma gaa noho gi lala e miami dalia tangada hagalabagau, hagamaanadu ina be mee la koai.  
\v 2 Maa goe e hiihai huoloo gi nia meegai, hagakono ina.  
\v 3 Hudee hagagailaa gi nia meegai a maa ala e gowadu gi di goe. Holongo mee e mee hua di halahalau goe.   
\s2 7  
\p
\v 4 Gi modongoohia e goe gi de duadua hua goe di hai goe gi maluagina.  
\v 5 Au bahihadu le e mee hua di odi i lodo tama madagoaa dulii loo, e limalima gadoo be di bahihadu ma gaa hai ono bakau, ga maangi gi daha mo goe be di ‘eagle’.   
\s2 8  
\p
\v 6 Hudee geina nia meegai tangada dumaanga. Hudee hiihai gi ana meegai humalia.  
\v 7 Mee ga helekai, “Miami labelaa”, gei ana helekai hagalee hai be dono manawa. Dono hagabaubau le e hagamodongoohia hua ia.  
\v 8 Goe ga lualua au mee ne gai. Au helekai hagalaamua huogodoo ga hagauwwou.   
\s2 9  
\p
\v 9 Hudee hagamada e leelee gi tangada dadaulia. Mee hagalee hiihai gi di kabemee o au helekai.   
\s2 10  
\p
\v 10 Hudee negenege ina di hagageinga gowaa, be hudee kae ina nia gowaa o digau ala nadau maadua ai.  
\v 11 Dimaadua la go di nadau abaaba, ga huli mai i nadau baahi e hai baahi adu.   
\s2 11  
\p
\v 12 Hagalongo gi do tintei, kabe ina au mee huogodoo ala e mee.   
\s2 12  
\p
\v 13 Hudee dugua di aago nia dama. Di paa aago hagalee e daaligi digaula.  
\v 14 Di paa aago e mee hua di daahi nadau mouli gi daha mo di made.   
\s2 13  
\p
\v 15 Dagu dama nei, maa goe ga kabemee, au ga tenetene huoloo.  
\v 16 Au e manawa hagaamu i dogu madagoaa ma ga longono eau goe e helehelekai nia helekai kabemee.   
\s2 14  
\p
\v 17 Hudee manawa dubua i digau haihai huaidu. Heia do hagalabagau i Dimaadua gi dagi ina do mouli.  
\v 18 Maa goe gaa hai beenei, goe ga hai mee gi di mouli madamada maalia.   
\s2 15  
\p
\v 19 Hagalongo mai dagu dama daane, hagamaanadu ina gii donu gi di ala dela e mouli iei goe.  
\v 20 Hudee buni anga gi digau gai dagaao, be digau ala e hagalugai.  
\v 21 Idimaa, digau libaliba mo digau hagalugai ga hagaloale. Maa deenei hua dau hai e miami gei e kii, goe ga limalima hua gaa gahu gi nia gahu popo.   
\s2 16  
\p
\v 22 Hagalongo gi do damana. Goe e deemee di i golo laa daha mo mee. Heia dau di mee bolo mee gi do dinana dono madagoaa ma ga madua ai.   
\p
\v 23 Di tonu, kabemee, hagalongo, mo di hagamaanadu humalia, laa aanei nia mee iai ono maluagina ala belee hui kooe, gei nia maa le e hui ngadaa balua di hui kooe gi daha.   
\p
\v 24 Tamana o tangada dela e hangaahai donu le e tenetene huoloo. Goe e mee di hagalabagau dau dama kabemee, e hagadagadagagee ginai mo di hagaamu ana mee ala e hai.   
\p
\v 25 Heia do damana mo do dinana gii mee di hagaamu goe. Heia do dinana gi tenetene.   
\s2 17  
\p
\v 26 Hagalongo mai gi modongoohia, dagu dama daane, ge daudalia dogu mouli nogo mouli iei au.  
\v 27 Nia ahina ala e huihui nadau huaidina, mo nia ahina ala e mouli be di mouli o di manu, aalaa go ginaadou e lahi goe gi di made.  
\v 28 Digaula e tali goe gadoo be digau gaiaa, digaula e hai nia daane dogologo gi manawa logo.   
\s2 18  
\p
\v 29-30 Hagia mai tangada inu dagaao dela e hiihai bolo ia e hagamada e inu nia hagadilinga dagaao humalia e logo, gei au ga hagi adu gi di goe tangada lodo huaidu ge manawa gee, e hai baahi gi nia mee i nia madagoaa huogodoo. Nia golomada o maa e mmee agogo, gei ogo di gili o maa le e moholehole, dono hadinga ai.  
\v 31 Hudee dugua di waini gi hagamada ina goe, eimaha ma di waini le e mmee humalia ge e dabadaba i lodo di ibu, ge e inu ngoohia.  
\v 32 Luada hua dono daiaa, gei goe ga longono ia bolo goe ne hai be di mee ne kadi go di gihaa poisin.  
\v 33 Nia ada mee haga maehagi ga kila adu i mua o golomada, gei goe ga de iloo do hagabaubau mo do helekai gi madammaa.  
\v 34 Goe ga longono di mmae, e mmae gadoo be di mmae o do madagoaa dela ma ga hana iei goe i di moana, e magi moana, huduhudu go di wagabaalii ma ga hahaa gee.  
\v 35 Goe ga helekai boloo, “Au bolo au gu hagamaawa, gei au gu daaligi go tangada, gei au dela e de langahia eau. Au e aha dela e deemee di duu gi nua? Au e hiihai e inu labelaa.”   
\c 24  
\s2 19  
\p
\v 1 Hudee manawa dubua i digau haihai di huaidu, hudee hagamada e hai hoo gi digaula.  
\v 2 Nadau mee ala e hagamaanadu la nia hagahuaidu. I nia madagoaa huogodoo digaula ma gaa huge nadau ngudu, tangada i golo e tale gi di haingadaa.   
\s2 20  
\p
\v 3 Nia hale le e hau i hongo di hagamau o di iloo mo di modongoohia.  
\v 4 Nia goloo ala e maluagina ge madamada le e haga honu nia ruum ala iai di kabemee.   
\s2 21  
\p
\v 5 Di kabemee le e koia e humalia i di maaloo, uaa, di kabemee le e koia e hagalabagau i di maaloo.  
\v 6 Idimaa, goodou gi hagataele ina gi humalia di godou ala dela e heebagi iei goodou i mua di godou hula gi tauwa. Maa goodou gaa kae nia helekai hagamaamaa gi mada logo, goodou koia ga mada maaloo i lodo tauwa.   
\s2 22  
\p
\v 7 Nnelekai kabemee la koia e llala gi digau dadaulia di modongoohia. Nia mee hagalabagau ma ga helehelekai ai, digaula nadau helekai ai.   
\s2 23  
\p
\v 8 Maa goe e haganohonoho di hai nia mee huaidu i nia madagoaa huogodoo, do mouli gi muli e gila mai goe tangada haihai di huaidu.  
\v 9 Di ingoo hua di hagamaanadu o tangada dadaulia la di hala. Nia daangada e de hiihai gi tangada ana mee ai dela hua ana hagabalumee digau ala i golo.   
\s2 24  
\p
\v 10 Maa goe e bagege i lodo di haingadaa, e donu bolo goe tangada bagege.   
\s2 25  
\p
\v 11 Hudee duugia di hagamaamaa tangada dela e lahi e daaligi gii made, gei mee digi hai dana mee hala.  
\v 12 Holongo goe e helekai bolo goe hagalee dau, gei God e iloo, e gabunga o hagamaanadu. Mee e daumada goe, Mee e iloo Ia. Mee gaa hui goe gi au mee ala e hai.   
\s2 26  
\p
\v 13 Dagu dama nei, geina nia mee maangala lodo henua, ma e humalia gadoo be nia mee maangala mai di gowaa benebene mee maangala, e maangala i hongo do holole.  
\v 14 Goe gi modongoohia bolo di kabemee le e humalia adu gi do mouli. Hai mee gi di kabemee, gei goe ga hai mee gi di mouli madamada dela maalia.   
\s2 27  
\p
\v 15 Hudee heia goe gii hai be digau huaidu ala e hagatogomaalia e gaiaa nia daangada mouli donu, be e kae gi daha nadau hale.  
\v 16 Ma e aha digau ala e donu e tingatinga haga hia, gei digaula e tuu aga labelaa gi nua i nia madagoaa huogodoo, gei nia lauwa llauehe e oho gi daha digau ala e haihai di huaidu.   
\s1 28  
\p
\v 17 Hudee manawa lamalia gi do hagadaumee dono madagoaa ma gaa tale gi di haingadaa, ge hudee tenetene dono madagoaa ma gaa doo gi lodo di huaidu.  
\v 18 Dimaadua ga iloo Ia do madagoaa dela ma ga manawa beenei, ge Ia ga de hiihai, ga hagalee hagaduadua do hagadaumee.   
\s1 29  
\p
\v 19 Hudee heia nia daangada ala e hai di huaidu gii hai goe gi manawa gee. Hudee dubua gi digaula.  
\v 20 Tangada e hai di huaidu, la deai dono hagadagadagagee gi dono mouli ai. Mee ana mee e gana ginai ai.   
\s2 30  
\p
\v 21 Dagu dama nei, hagalabagau ina Dimaadua mo di hagalaamua ina di king. Hudee buni anga gi digau ala e hai baahi ang gi meemaa.  
\v 22 Nia daangada ala e hai beelaa, e mee hua di hagahuaidu i lodo tama madagoaa dulii. E hai behee? Goe e de iloo di haga halauwa a God be di king dela e mee nau hai?!   
\s1 Nnelekai kabemee ala i golo  
\p
\v 23 Nia daangada kabemee gu helekai labelaa nia mee aanei:  
\p E hagalee humalia ang gi tangada hai gabunga ma gaa dugu geegee nia daangada.  
\v 24 Maa digaula ga haga iloo bolo tangada ono hala ai le e hala, nia daangada huogodoo ga de hiihai ga hagahuaidu digaula.  
\v 25 Digau hai gabunga ala e hagaduadua digau hai hala, digaula ga maluagina ang gi ginaadou, ga hagalabagau go nia daangada.   
\p
\v 26 Di helekai donu gi di heeu la di hagamodongoohia o di hagadau ihoo donu.   
\p
\v 27 Hudee hauhia mo di haga noho ina doo hale, gaa dae loo gi dau gowaa gu togomaalia, gei goe gu modongoohia bolo goe e mee di kae do mouli mai di gowaa deelaa.   
\p
\v 28 Hudee hagadootonu kai tilikai balumee i digau ala i golo, be helekai halahalau i digaula.  
\v 29 Hudee helekai boloo, “Au gaa hai gi digaula di mee digaula ne hai mai! Au gaa hai au gi tongaadahi gi digaula!”   
\p
\v 30 Au gu haele laa lodo nia gowaa dogi laagau o tangada hagatoo dadaulia.  
\v 31 Nia maa guu honu waa geinga duduia, guu buni geinga lloo. Di abaaba duuli nia maa gu mooho gi lala.  
\v 32 Au ne gidee di mee deenei, gu hagamaanadu ai, gei au guu kabe dagu hagamaanadu mai di maa:  
\v 33 Hagagemu gii kii goe. Habinia oo lima, kii hagamolooloo.  
\v 34 Malaa i di madagoaa e kii iei goe, di hagaloale ga heebagi adu gadoo be tangada gaiaa.\x * \xo 24.34 \xt Proverbs 6.10-11\x*   
\c 25  
\s1 Nnelekai kabemee Solomon labelaa  
\p
\v 1 Aanei nia agoago podo labelaa a Solomon, ne hihi go digau hihi i di gowaa e noho ai King Hezekiah o Judah.   
\p
\v 2 Gidaadou e hagalaamua a God i ana mee ala e hagammuni. Gidaadou e hagalaamua nia king i nadau hagamodongoohia.   
\p
\v 3 Goe e de iloo nia mee di king e hagamaanadu; ana hagamaanadu e mogowaa loo i gidaadou, gadoo be tuutuu i nua o di langi be di llala o di moana.   
\p
\v 4 Daa ina di milimilia gi daha mo di silber, gei tangada hai silber e mee di hai di maa gi madamada.  
\v 5 Daa ina digau hagamaamaa huaidu gi daha mo di king, gei nia daangada la ga iloo di haihai donu o di king mo dono oobidi.   
\p
\v 6 Do madagoaa ma gaa duu i mua di king, hudee heia a mee gi hagaamu goe, hudee halahalau ina a mee bolo goe tangada hagalabagau.  
\v 7 Ma koia e humalia maa goe gaa gahi gii noho i di lohongo nonua, i di mee dela ma gaa hai bolo gi wanga ina do lohongo gi tei dangada mada hagalabagau.\x * \xo 25.7 \xt Luke 14.8-10\x*   
\p
\v 8 Hudee limalima di hana gi di gowaa hai gabunga i di gili dau mee ne gidee goe. Maa dahi dangada hagadootonu i golo ga hagamodongoohia aga bolo goe e ihala, gei goe gaa hai dau aha?   
\p
\v 9 Maa goe mo tangada e noho i doo baahi hagalee donu i gulu mehanga, hudee hagi anga gi nia daangada nia mee ala e de iloo digaula,  
\v 10 gi de iloo nia daangada bolo goe e deemee di hagammuni nia mee de iloo, gaa hai goe gi langaadia, ga haga balumee go nia daangada i nia madagoaa huogodoo.   
\p
\v 11 Di hagamaanadu dela gu haga modongoohia madammaa, le e hai gadoo be di ada ne hai gi nia goolo ne wanga gi lodo silber.   
\p
\v 12 Di haga iloo hagalliga mai tangada wouwou gi tangada dela e hiihai e hagalongo, la koia e maluagina i nia hau goolo be nia hadu hagalabagau ala ne hai gi nia goolo madammaa.   
\p
\v 13 Tangada hagau dela e hagadagadagagee ginai le e haga manawa lamalia tangada dela e hagau a mee, gadoo be nia wai magalillili e haga manawa lamalia tangada i lodo di welengina o di madagoaa hagi huwa laagau.   
\p
\v 14 Nia daangada ala e hagababa gi nia mee ala hagalee wanga go ginaadou, le e hai gadoo be di madangi mo nia gololangi ala hagalee uwauwa.   
\p
\v 15 Nnelekai baba ala e hai tangada gi hiihai gi do hiihai, e mee hua di oho gi daha di hai baahi e koia e maaloo, ge e mee hogi di haga manawa baba di hiihai o nia dagi.   
\p
\v 16 Hudee geina nia mee maangala lodo henua gii logo laa hongo nia meegai ala e tau adu gi di goe. Logowaahee meegai e hai goe gi lualua.  
\v 17 Hudee tataanga gii logo do hanahana hagahidihidi gi digau ala e noho i doo baahi: digaula gaa buhi ga hagawelewele adu gi di goe.   
\p
\v 18 Di hagahuaidu tangada i di ala hai gee le e hagalliga huoloo be tulumanu dauwa, nia goloo heebagi, be di amu maalei gaa.   
\p
\v 19 Di hagadagadagagee gi tangada dela hagalee hagadagadagagee ginai i di madagoaa haingadaa, le e hai gadoo be tangada ono niha ai e mama ana meegai, be e hai be tangada e haele habehabe.   
\p
\v 20 Di daahili gi tangada lodo huaidu le e hai be di daa gi daha di gahu i di laangi magalillili, be e hai be di hunuhunu di magibala gi nia toolo.   
\p
\v 21 Maa do hagadaumee le e hiigai, haangai ina a mee. Maa do hagadaumee le e hieinu, haga inu mia a mee.  
\v 22 Goe gaa hai a mee gi langaadia huoloo, gei Dimaadua ga gowadu gi di goe do hagahumalia.\x * \xo 25.22 \xt Romans 12.20\x*   
\p
\v 23 Di tamu dangada e hidi ai di hagawelewele gadoo be di madangi o ngeia dela e gaamai dana uwa.   
\p
\v 24 Di noho i tua di hale la koia e humalia i di noho i lodo di hale dalia di ahina hai lodo wou leelee logo.   
\p
\v 25 Di hagalongo gi nia longo humalia mai tenua mogowaa, le e hai gadoo be di inu nia wai magalillili do madagoaa ma ga hieinu welengina.   
\p
\v 26 Tangada humalia dela e dugu ia gi tangada huaidu, le e hagamilimilia dono mouli gadoo be nia wai uwa aga dogolia, be di monowai poisin.   
\p
\v 27 Logowaahee nia mee maangala lodo henua le e huaidu adu gi di goe, dela gadoo di halahala gi logowaahee nia hagaamu hagalaamua.   
\p
\v 28 Maa goe e deemee di benebene do hagawelewele, goe gu deai do hagamaamaa ai, gadoo be di waahale ono abaaba ai, e mahuge hua gi tauwa.   
\c 26  
\p
\v 1 Di hagalaamua tangada dadaulia la gu hagalee donu, e dee tau gadoo be nia ‘snow’ i lodo di madagoaa mahanahana, be di uwa e doo i di madagoaa hagi huwa laagau.   
\p
\v 2 Nia hagahuaidu e deemee di hagammae goe maa goe hagalee tau anga. Nia maa e hai gadoo be nia manu mamaangi ala e mmaangi laa laa gei hagalee tanga gi nua.   
\p
\v 3 Goe e hai gi hagamaawa di hoodo, goe e hai gi wanga di baalanga gi lodo di ngudu di ‘donkey’, gadoo be goe dela e hai gi hagamaawa tangada dadaulia.   
\p
\v 4 Maa goe ga helekai gi di balu heeu, goe guu hai be di balu dangada dela ne heeu dana heeu.   
\p
\v 5 Di helekai balu helekai gi di balu heeu, gei tangada dela ne hai dana balu heeu la ga iloo bolo ia le e hagalee kabemee be dana hagamaanadu.   
\p
\v 6 Maa nei bolo goe ga hagau tangada dadaulia gi kae ina dau lede, e humalia maa goe gaa tuu gi daha oo wae donu, goe e halahala hua nia haingadaa.   
\p
\v 7 Tangada dadaulia e deemee loo di hai hegau gi nia helekai podo, gadoo be tangada deemee di heehee e deemee loo di hai hegau gi ono wae!   
\p
\v 8 Di hagaamu tangada dadaulia le e hai gadoo be di nnoo di hadu puu gi dono hagabaeha.   
\p
\v 9 Tangada dadaulia ma ga hai hegau gi nia helekai kabemee le e hai gadoo be tangada libaliba ma ga hudihudi nia mee duduia i dono lima.   
\p
\v 10 Tangada haga ngalua dangada ma ga haga ngalua hua dana dangada dadaulia dela e haele laa laa, le e hagammaemmae hua digau huogodoo ala i golo.   
\p
\v 11 Tangada dadaulia dela e taanga ana mee dadaulia, le e hai gadoo be di paana dela e hana gi muli gi ono lualua.   
\p
\v 12 Tangada kaedahi dadaulia la koia e humalia i tangada dela e hagamaanadu bolo ia tangada kabemee gei mee hagalee kabemee.   
\p
\v 13 Tangada hagatoo le e aha dela hagalee ulu gi daha mo dono hale? Ma di aha dela e madagu iei mee? Nia laion?   
\p
\v 14 Tangada hagatoo le e hulihuli hua i hongo dono moenge, mee e deemee di hana gi mogowaa, gadoo be di bontai dela e hugehuge gi nia hinsis.   
\p
\v 15 Hunu daangada e hagatoo di wanga nadau meegai gi lodo nadau ngudu.   
\p
\v 16 Tangada dadaulia e hagamaanadu bolo ia la koia e kabemee i nia daane dogohidu ala e mee di hagamaanadu nnadinga o nadau hagabaubau.   
\p
\v 17 Di daadaamee gi di lagamaaloo dela hagalee dau adu gi di goe, le e hai gadoo be di hana i hongo di ala mo di kumi talinga o di paana.   
\p
\v 18-19 Tangada ma ga halahalau tangada, gaa lawa gaa hai bolo ia e hai hua ana daagala, le e hai gadoo be tangada dadaulia dela e hai ana dadaagala gi nia goloo dauwa hagalliga.   
\p
\v 20 Ma nia dohomu ai, di ahi la gaa made. Di tamu dangada la ga hagalee, di heheebagi la ga hagalee.   
\p
\v 21 Nia malala e daahi di ulaula di ahi gii gaa, nia dohomu e haga ula di ahi, e hai gadoo be digau haga hinihini dangada e daahi nia lagamaaloo gi i golo.   
\p
\v 22 Tamu dangada le e kala! Gidaadou e hiihai e holo di maa!   
\p
\v 23 Nnelekai tilikai ala e hagammuni do hagamaanadu donu, le e hai gadoo be di humu madamada e hii di baalanga hui ngoohia ne hai gi nia gelegele dogolia.   
\p
\v 24 Tangada dela e mouli laa daha mo ana helekai le e hagammuni dono dee hiihai i tua o ana helekai haga hiihai.  
\v 25 Ana helekai e hagalongo ginai le e haga humalia, gei goe hudee hagadonu ina a mee, idimaa dono manawa le e honutulu dono hagadugina.  
\v 26 Mee e mee di hagammuni dono hagadugina, gei nia daangada huogodoo e gidee ana mee huaidu ala e hai.   
\p
\v 27 Nia daangada ala e hagatogomaalia nadau mee helehele dangada, digaula e bida kumi hua ginaadou. Nia daangada ala e haga doloo nia gelegele tenua, la gaa beehi modo ginaadou.   
\p
\v 28 Maa goe e de hiihai gi tangada gei goe ga hiihai e hagahuaidu a mee gi nia kai tilikai. Nnelekai balu hagaamu dangada la hagalee gaamai ana mee dela hua go di hagahuaidu.   
\c 27  
\p
\v 1 Hudee hagaamuina i nia mee o daiaa. Goe e de iloo be nia ma ni aha ala ma gaa hai daiaa.\x * \xo 27.1  \xt James 4.13-16\x*   
\p
\v 2 Hudee bida hagaamuina goe. Heia nia daangada ala i golo mo digau ala e de iloo ginaadou goe, gi hagaamuina goe.   
\p
\v 3 Taamaha o nia hadu mo nia gelegele la hagalee tau loo gi di haingadaa o tangada dadaulia ma ga haga gila aga.   
\p
\v 4 Di hagawelewele le e haga mmaemmae, ge e hiihai e oho, gei di hagawelewele e hagalee tau loo gi di dubua.   
\p
\v 5 Koia e humalia maa goe ga haga donu haga madammaa nia hai hala o tangada. Koia e humalia i mee ma ga hagamaanadu bolo goe hagalee hila ang gi deia.   
\p
\v 6 Do ehoo e humalia hua, ma e aha maa mee ga hagahuaidu oo lodo. Gei do hagadaumee ma ga daabudi goe, pula i di goe!   
\p
\v 7 Maa goe ga maaluu, goe hagalee hiihai gi nia meegai maangala, gei goe ma ga hiigai, nia meegai mmala e kala be nia meegai maangala.   
\p
\v 8 Tangada dela e mogowaa i dono hale, le e hai gadoo be di manu dela e mogowaa i dono waehongo.   
\p
\v 9 Di lolo kala mo nia ‘incense’ hagakala e haga manawa tenetene goe, malaa, nia haingadaa e oho gi daha di noho o di aumaalia o do hagabaubau.   
\p
\v 10 Hudee haga de langahia ina o ehoo be nia hoo o do damana. Maa goe gaa tale gi di haingadaa, hudee halahala ina di hagamaamaa mai do duaahina. Tangada hoohoo mai e noho i doo baahi e mee di hagamaamaa goe laa hongo di hagamaamaa o do duaahina dela e mogowaa loo.   
\p
\v 11 Dagu dama nei, heia goe gi kabemee, gei au ga tenetene. Agu helekai hagahonu i golo, e mee di helekai ai gi digau ala e helekai hai baahi mai gi di au.   
\p
\v 12 Tangada hagabaubau ga gidee nia haingadaa e lloomoi, geia e hagapaa gi daha, gei tangada ono hagabaubau ai, e haele haga huudonu gi nia maa, nomuli ga tilikai hua laa.   
\p
\v 13 Tangada dadaulia dela e hagababa bolo ia gaa hui laa di boibana o tangada mai i daha, le e humalia e daa dana gowaa donu e hai ai di hui modongoohia.   
\p
\v 14 Di hagaaloho o ehoo hagaluada dela e hagalongoaa gi nua, le e hai gadoo be di haga huaidu halauwa digaula.   
\p
\v 15 Di ahina hai lodo wou leelee logo, le e hai gadoo be nia mada wai doodoo madaua i di laangi uwauwa.  
\v 16 Dehee dau hai e hai a mee gii noho dee muu? Goe gu hagamada e hai di madangi gii noho gi hagalee gono, be goe gu hagamada e daahi doo lima honutulu oel?   
\p
\v 17 Nia daangada e kabe mai baahi nia daangada, gadoo be tulumanu e olo dana hulumanu gii gaa.   
\p
\v 18 Benabena ina di laagau ‘fig’, gei goe ga miami nia huwa ‘fig’. Di hege dela e benebene dono dagi aamua la ga hagalaamua.   
\p
\v 19 Ma go o golomada donu ala e gidee goe i lodo di ada o nia wai, gei di maa go do mouli donu dela e gidee goe i lodo do hadu manawa.   
\p
\v 20 Nia hiihai o tangada le e hai gadoo be tenua o digau mmade: I nia madagoaa huogodoo ma e hiihai gi nia mee ala i golo.   
\p
\v 21 Di ahi e haga madammaa nia goolo mono silber. Nnangahaihai o tangada e mee di hagamodongoohia aga labelaa.   
\p
\v 22 Ma e aha maa goe e daaligi tangada dadaulia gi hagalaumae, gei goe e deemee di daa dono dadaulia gi daha mo mee.   
\p
\v 23 Benabena ina au siibi mo au kau hagahumalia gii dau hai dela e mee,  
\v 24 idimaa di maluagina hagalee noho mau. Nia henua llauehe hogi hagalee noho hua beelaa.  
\v 25 Goe gu haala gi daha nia geinga tolo, mo nia geinga i hongo nia gowaa nnoonua, gei di madagoaa hua deelaa, nia geinga tolo nomuli e tomo aga labelaa.  
\v 26 Goe e mee di hai au gahu mai nia gili siibi, goe e mee di hui dau gowaa gi nia bahihadu mai di huihui o hunu kuudi i au kuudi.  
\v 27 Nia kuudi ala i golo ga haangai goe mo do madahaanau mo au hege ahina gi nia milugu.   
\c 28  
\p
\v 1 Tangada huaidu e lele, ma e aha maa tangada e waluwalu a mee ai. Gei ogo tangada e donu le e manawa haga mataane be di laion.   
\p
\v 2 Di madagoaa tenua damana ma gaa hai di hala, nia dagi e koodai. Tenua damana dela e noho i lodo di maaloo la go tenua dela e dagi go tagi kabemee hagabaubau donu.   
\p
\v 3 Tagi dela e hagaduadua digau hagaloale, le e hai gadoo be di uwa dela e daaligi gi daha nia hagadili meegai.   
\p
\v 4 Maa goe hagalee hagalabagau nnaganoho, goe e dau gi baahi digau huaidu. Maa goe ga daudali nia maa, goe e hai baahi gi digau huaidu.   
\p
\v 5 Digau mouli huaidu e de iloo di tonu la di aha. Malaa, digau ala e halahala Dimaadua, ginaadou e modongoohia huoloo.   
\p
\v 6 Di hagaloale mo di mouli di tonu, la koia e humalia i di maluagina mo di mouli huaidu.   
\p
\v 7 Tama daane dela e daudali nnaganoho le e kabemee. Gei tama daane dela e hai hoo gi nia balu daangada le e haga manawa gee dono damana.   
\p
\v 8 Maa do maluagina ne gila mai i di wiini ne kae nia hagahumalia o nia daangada mai nadau dee dohu, o maluagina la gaa wanga gi tangada dela e manawa dumaalia gi digau hagaloale.   
\p
\v 9 Maa goe hagalee daudali nnaganoho, Dimaadua ga de hiihai e hagalongo gi dau hai dalodalo.   
\p
\v 10 Maa goe ga halahalau tangada e donu gi heia di mee huaidu, goe gaa doo gi lodo dau hele donu.  
\p Digau nadau ihala ai le e kae nadau hui.   
\p
\v 11 Digau maluagina e hagamaanadu i nia madagoaa huogodoo bolo ginaadou e kabemee, malaa, tangada hagaloale dela e iloo nia mouli o nia daangada, e iloo bolo digaula la hagalee kabemee.   
\p
\v 12 Di madagoaa nia daane humalia ma gaa dagi, nia daangada huogodoo e budu. Maa nia daane huaidu gaa dagi, nia daangada e pala hagammuni.   
\p
\v 13 Goe e hagalee haadanga lamalia i lodo do mouli maa goe e hagamada e hagammuni oo hala. Haagia oo hala, kilia nia maa gi daha, gei Dimaadua ga dumaalia adu.   
\p
\v 14 Daudalia Dimaadua i nia madagoaa huogodoo, gei goe ga maluagina. Maa goe e haga hamaaloo do manawa, goe ga huaidu adu gi di goe.   
\p
\v 15 Digau hagaloale nadau hagamaamaa ai mai baahi tagi huaidu. Mee e hagalliga be di laion hagawelewele, be di manu ‘bear’ hagamadagudagu dangada.   
\p
\v 16 Tagi dela e hagalee hagabaubau humalia la di tagi huaidu hagamuamua. Tagi dela e de hiihai gi di mouli huaidu le e dagi waalooloo beelaa.   
\p
\v 17 Tangada ne hala i dana daaligi tangada gii made, e geli hua dono luwa daalunga hagalimalima gi ono mahi. Hudee dugu ina a mee.   
\p
\v 18 Heia nia mee e donu, gei goe ga mouli. Maa goe e haihai hua go nia mee huaidu, goe ga hinga hua.   
\p
\v 19 Tangada ngalua hagamadabouli lodo henua e logowaahee ana meegai e gai. Nia daangada ala e hagauwwou nadau madagoaa ga hagaloale i nia madagoaa huogodoo.   
\p
\v 20 Nia daangada e donu ga mouli di mouli maluagina, di mouli tenetene. Malaa, maa goe e hiihai e hagalimalima gi maluagina, goe ga hagaduadua.   
\p
\v 21 Di dugu nia daangada geegee le e hai gee. Malaa, hunu gau hai gabunga ga hai hegau ihala gii kae nia hui hai gee, ma e aha maa nia hui halahalau le e lligi loo.   
\p
\v 22 Nia daangada dumaanga e hagalimalima gi maluagina ginaadou, gei digaula e de iloo di madagoaa di hagaloale ma ga dau mai ai.   
\p
\v 23 Heia tangada gii donu, nomuli gei mee ga danggee manawa hagaamu laa hongo nnelekai hagalaamua.   
\p
\v 24 Tangada e hai bolo e humalia hua ma ga gaiaa i ono maadua, tangada deelaa la hagalee humalia i tangada gaiaa donu.   
\p
\v 25 Manawa dumaanga le e gila mai nia haingadaa. E koia e humalia adu gi di goe maa goe ga gana gi Dimaadua.   
\p
\v 26 E dadaulia ma ga daudali o hagabaubau donu. Noho baba, daudalia nia agoago o digau kabemee.   
\p
\v 27 Wanga ina gi digau hagaloale, gei o hagahumalia huogodoo la gaa dohu. Maa goe gaa tai o golomada i digau hagaloale, nia halauwa e logo ga tale adu gi di goe.   
\p
\v 28 Nia daangada e pala hagammuni i di madagoaa nia dagi huaidu ma gaa dagi. Malaa, di madagoaa digaula ga hagalee dagi, digau e hai hegau donu gaa dagi labelaa.   
\c 29  
\p
\v 1 Maa goe hagalee hagalongo gi nia aago ala e hai adu gi di goe i nia madagoaa huogodoo, dahi laangi hua gei goe ga beehia ga deemee di hagahili.   
\p
\v 2 Hagia mai tagi hai hegau donu, gei au ga hagi adu nia daangada tenetene. Hagia mai tagi huaidu, gei au ga hagi adu nia daangada lodo huaidu.   
\p
\v 3 Maa goe e hiihai gi di kabemee, o maadua ga hagaamu goe.  
\p Ma tadaulia dela e hagauwwou nia bahihadu gi nia ahina ala e huihui nadau huaidina.   
\p
\v 4 Maa di king e hai hegau gi di tonu, dono henua la ga maaloo. Maa mee e hagamaanadu hua nia bahihadu, mee ga hagahuaidu dono henua.   
\p
\v 5 Maa goe ga balu hagalaamua o ehoo, goe ne haga togomaalia doo hele e kumi iei goe.   
\p
\v 6 Digau huaidu e kumi i lodo nadau hai hala, gei digau ala e hai hegau donu le e tenetene gei e noho baba.   
\p
\v 7 Tangada humalia e iloo nia donu o digau hagaloale, gei digau huaidu e deemee di modongoohia nia mee beenei.   
\p
\v 8 Nia daangada ala hagalee hagalabagau nia daangada le e mee di hai nia waahale hagatau gi hinihini gi de iloo nia mee. Digau kabemee e benebene nia mee gii noho i di aumaalia.   
\p
\v 9 Di madagoaa tangada hagamaanadu kabemee ga lahi tangada dadaulia gi di gowaa hai gabunga, tangada dadaulia le e gadagada hua, e hagalongoaa i lodo dono halahalau.   
\p
\v 10 Nia daangada ala e hiihai gi tadaaligi dangada la hagalee hiihai gi digau ala e donu, gei nia daangada hai hegau donu e benebene digau beenei.   
\p
\v 11 Digau dadaulia le e haga modongoohia aga nadau hagawelewele, gei digau kabemee e noho baba gei e hagakono nadau hagawelewele.   
\p
\v 12 Maa di tagi e hagalongo gi nia longo kai tilikai, ana daangada hai hegau oobidi hogi la gaa hai nia daangada kai tilikai.   
\p
\v 13 Tangada hagaloale mo tangada hagaduadua dangada e hai mee ngaadahi gi di mee deenei: Dimaadua ne wanga gi meemaa nau golomada e mmada ai.   
\p
\v 14 Maa di king gaa buni ga benebene nia donu o tangada hagaloale, mee gaa dagi waalooloo.   
\p
\v 15 Di haga donu mo di aago le e humalia ang gi nia dama. Maa digaula gaa hai hua go nadau hiihai, digaula gaa hai nadau dinana gi langaadia i ginaadou.   
\p
\v 16 Di madagoaa digau huaidu ma gaa dagi, nia hala e logo ga gila aga. Malaa, digau e hai hegau donu ga mouli ga gidee ginaadou di mmade o digau beelaa.   
\p
\v 17 Aago ina au dama, gei goe ga tenetene hagaamu digaula i nia madagoaa huogodoo. Digaula e deemee loo di hai goe gi langaadia.   
\p
\v 18 Tenua dela hagalee hai mee gi nia helekai a God, la tenua noho dee baba. Gei digau ala e daahi nnaganoho a Dimaadua le e maluagina!   
\p
\v 19 Maa goe e helekai hua gi nia hege, goe e deemee di hai digaula gii donu. Holongo digaula e mee di modongoohia au helekai, malaa, digaula hagalee hagalongo adu.   
\p
\v 20 Tangada kaedahi dadaulia la koia e humalia i tangada dela e helehelekai hua geia hagalee hagabaubau.   
\p
\v 21 Maa goe gaa wanga nia mee huogodoo ala e hiihai ginai au hege mai taamada di madagoaa nogo damagiigi ai ginaadou, dahi laangi hua gei digaula gaa kae au mee donu huogodoo.   
\p
\v 22 Nia daangada hagawelewele ngoohia e hidi mai nia lagamaaloo mo nia heebagi.   
\p
\v 23 Di bida hagalaamua e kae goe e doo gi lala. Maa goe e manawa hila gi lala, goe ga hagalabagau go nia daangada.   
\p
\v 24 Di hoo o tangada gaiaa la go dono hagadaumee kaedahi huaidu. Maa mee ga hagi aga di tonu i lodo di gowaa hai gabunga, mee e kae di hagaduadua, gei Dimaadua ga hagahuaidu a mee maa mee hagalee hagi aga di tonu.   
\p
\v 25 E hagalliga maa goe gaa kae nnelekai o digau ala e hagadadaumada goe, malaa, maa goe ga gana gi Dimaadua, goe guu tanga gi daha mo nia haingadaa.   
\p
\v 26 Nia daangada huogodoo e hiihai gi di manawa dumaalia o di nadau dagi, malaa, Dimaadua hua dela e mee di gowadu di tonu.   
\p
\v 27 Digau hai hegau donu le e de hiihai gi digau huaidu, gei digau huaidu le e de hiihai gi digau e hai hegau donu.   
\c 30  
\s1 Nnelekai podo Agur  
\p
\v 1 Aanei la nia helekai hagalabagau a Agur, tama daane a Jakeh:  
\q1 “God la hagalee i dogu baahi,  
\q1 God la hagalee i dogu baahi,  
\q1 au gu deai dogu hagamaamaa ai.   
\q1
\v 2 Au guu hai be di manu,  
\q1 gu hagalee hai be tangada,  
\q1 Au e hagalee modongoohia  
\q1 be di hai o nia daangada.   
\q1
\v 3 Au digi kabee ina di kabemee,  
\q1 gei au e de iloo a God dela e dabuaahia.   
\q1
\v 4 Ma tangada i golo gu iloo  
\q1 di kabemee o di langi?  
\q1 Ma tangada i golo guu kumi di madangi  
\q1 gi lodo dono lima?  
\q1 Be e hii ana wai gi lodo di mee gahu?  
\q1 Be e haga noho nia hagageinga o henuailala?  
\q1 Maa goe e iloo, tangada la koai?  
\q1 Dana dama la koai?   
\b  
\q1
\v 5 “God e daahi ana hagababa huogodoo  
\q1 ala e hai.  
\q1 Mee e hai be di abaaba ang gi digau huogodoo  
\q1 ala e halahala dono duuli.   
\q1
\v 6 Maa goe ga helekai  
\q1 bolo Mee gu helekai dahi mee digi helekai ai,  
\q1 Mee gaa hai goe gii donu,  
\q1 ga hagamodongoohia adu  
\q1 bolo goe tangada kai tilikai.”   
\s1 Nnelekai podo labelaa  
\p
\v 7 Meenei God, au e dangi adu gi dumaalia ina mai nia mee e lua i mua dogu made:  
\v 8 Daahia au gi daha mo nnelekai kai tilikai, heia au gi hagalee maluagina, ge gi hagalee hagaloale. Gaamai hua nia meegai ala e dohu mai.  
\v 9 Maa au gaa logo agu meegai, holongo au e helekai bolo au hagalee hiihai gi dahi mee mai doo baahi. Maa au ga hagaloale, holongo au ga gaiaa, ga haga balumee dogu God.   
\p
\v 10 Hudee leelee hagahuaidu nia hege gi nadau dagi. Goe ga hagahuaidu mo di hagaduadua maa goe gaa hai beelaa.   
\p
\v 11 Nia daangada i golo e hagahuaidu halauwa nadau damana, gei digaula hagalee haga maluagina nadau dinana.   
\p
\v 12 Nia daangada i golo e hagamaanadu bolo ginaadou e madammaa giagia, gei digaula e dogolia hua giibeni.   
\p
\v 13 Nia daangada i golo e hagamaanadu bolo ginaadou e humalia huoloo, uaa, e humalia behee go di nadau hagamaanadu bolo ginaadou e humalia!   
\p
\v 14 Hunu daangada e hai hagahuaidu digau hagaloale mo digau nadau mee ai. Deelaa di nadau hai e mouli ai.   
\p
\v 15 Tangada madamadau mee ana dama ahina dogolua, meemaa huogodoo e haga ingoo boloo, “Gaamai! Gaamai!”  
\p Nia mee e haa aanei le e deemee di hagahonu:   
\q1
\v 16 - Tenua digau mmade.  
\q1 - Di ahina ana dama ai.  
\q1 - Tenua maangoo e hiihai gi di uwa.  
\q1 - Di ahi ulaula deemee di diinai.   
\m
\v 17 Maa goe e haga balumee do damana be e hagauwwou do dinana i di nau mmaadua, goe e humalia e wanga gi nia manu gi geina, be e wanga gi nia manu mamaangi lodo geinga gi kabe ina o golomada.   
\p
\v 18 Nia mee e haa aanei le e de modongoohia eau di iloo:   
\q1
\v 19 - Di manu ‘eagle’ dela e maangi i di ahiaalangi.  
\q1 - Di gihaa lodo geinga dela e tolo i hongo di hadu.  
\q1 - Di wagabaalii dela e dele i di moana gi tenua.  
\q1 - Di hai o taane mo di ahina e aaloho i nau mehanga.   
\m
\v 20 Deenei di mouli hai be di manu o di ahina hai lodo dela e mouli hua i dono hiihai: Mee gaa hai di huaidu, ga gaugau, ga helekai boloo, “Au digi hai dagu mee hala!”   
\p
\v 21 Nia mee e haa aanei le e hai henuailala gi bolebole:   
\q1
\v 22 - Di hege e hai di king.  
\q1 - Tangada dadaulia e hai mee  
\q1 gi nia meegai huogodoo ala e hiihai e gai.   
\q1
\v 23 - Di ahina hai lodo hagalee aloho ai dono lodo.  
\q1 - Di hege ahina e kae di lohongo o dono dagi ahina.   
\m
\v 24 Nia manu e haa aanei i hongo henuailala ala e lligi gei e koia e kabemee:   
\q1
\v 25 - Nia loada: digaula e paagege  
\q1 gei digaula e benebene nadau meegai  
\q1 i di madagoaa mahanahana.   
\q1
\v 26 - Nia manu lodo hadu: digaula e paagege labelaa,  
\q1 gei digaula e hau nadau hale i lodo nia hadugalaa.   
\q1
\v 27 - Nia manu geinga tolo ‘locust’: digaula nadau king ai,  
\q1 gei digaula e mmaanege haga madatau.   
\q1
\v 28 - Nia manu mogo: goe e mee di daahi  
\q1 dau mogo e dahi i lodo doo lima,  
\q1 gei goe e gidee digaula i lodo nia hale king.   
\m
\v 29 Nia mee e haa aanei le e hagagoboina di mmada ginai i di nadau haele:   
\q1
\v 30 - Nia laion, nia manu kaedahi maaloo  
\q1 gei hagalee mmaadagu i dahi manu.   
\q1
\v 31 - Nia kuudi.  
\q1 - Nia deduu daane madamada.  
\q1 - Nia king i mua nadau daangada.   
\m
\v 32 Maa goe e tau gi tadaulia e bida hagalaamua goe mo di haganohonoho nia mee huaidu, dugu ina nia maa, gei goe gi hagabaubaulia!  
\v 33 Maa goe ga ununugi nia milugu, nia paadaa ga gila mai. Maa goe ga hagamaawa di uhi tangada, di uhi tangada le e dotodo. Maa goe gaa haga gila aga di hagawelewele, gei di hagahuaidu ga gila aga.   
\c 31  
\s1 Nnelekai hagamaamaa ang gi di king  
\p
\v 1 Aanei la nia helekai hagalabagau tinana o King Lemuel e helekai gi mee:   
\p
\v 2 “Goe tama daane donu ni aagu, di haga honu o agu dangidangi. Ma di aha dela ga helekai iei au gi di goe?  
\v 3 Hudee hagauwwou ina oo mahi huogodoo gi di haihai huaidu mo nia ahina, hudee hagauwwou ina au bahihadu huogodoo gi nia ahina. Digaula la gu oho nia king.  
\v 4 Lemuel, hagalongo mai malaa. Nia king hagalee ne belee inu nia waini be hagalee hiihai gi nia dagaao.  
\v 5 Di madagoaa digaula ma ga libaliba, digaula e de langahia e ginaadou nia haganoho, e haga de langahia e ginaadou nia donu o nia daangada haingadaa.  
\v 6 Dagaao la anga hua gi digau ala e hagangaengae, be anga hua gi digau ala e lodo huaidu.  
\v 7 Dugu ina gi digaula gi libaliba e haga de langahia nadau hagaloale mo nadau lodo huaidu.   
\p
\v 8 “Helekai aga i di baahi o digau ala e deemee di helekai i ginaadou. Abaabalia nia donu o nia daangada huogodoo ala gu deai nadau hagamaamaa ai.  
\v 9 Helekai i nadau baahi, gabunga digaula gii donu. Abaabalia nia donu o digau hagaloale mo haingadaa.”   
\s1 Di lodo koia e humalia\f + \fr 31.10 \ft Nia gubu 31.10-21 le e hai nia gubu madalua maa lua, di gubu e dahi e daamada i di leder e dahi o di aiu Hebrew. Telekai Hebrew la nia leder e madalua maa lua. Tadinga o di mee deenei e haga modongoohia bolo nia gubu aanei e hagi anga nia mee hagalabagau dogomaalia i di hai o di lodo koia e humalia\f*  
\p
\v 10 E haingadaa di gida di ahina dela e hagamadabouli! Mee koia e dahidamee i nia hadu hagalabagau madamada!   
\p
\v 11 Dono lodo e gana gi mee, gei mee e maluagina.   
\p
\v 12 Di ahina deelaa, le e benebene hagahumalia dono lodo i di waalooloo o dono mouli dela e mouli ai, deai di mee huaidu e tale gi mee ai.   
\p
\v 13 Di ahina deelaa le e daadaamee e llanga ana gahu gi nia huluhulu siibi, ge e llanga ana gahu lenge.   
\p
\v 14 Mee e gaamai ana meegai haga mogowaa gi di nau hale, e hai gadoo be nia wagabaalii dali goloo.   
\p
\v 15 Mee e ala hagaluada loo e hagatogomaalia ana meegai, e haangai digau dono hale mo di hagi anga ana hegau gi ana dama ahina hege.   
\p
\v 16 Mee ga gidee ia di gowaa, geia e hui di gowaa, e dogi dana hadagee waini gi ana bahihadu ala ne kumi koia i ana moomee ala ne hai.   
\p
\v 17 Mee tangada ngalua hagamadabouli, e noho mau dono ngalua maaloo.   
\p
\v 18 Mee e iloo ia nia dahidamee o nia mee huogodoo ala e hai koia, geia e ngalua gaa dae loo gi di boo loo.   
\p
\v 19 Mee e bida dui hua ono gahu donu gi ono lima.   
\p
\v 20 Mee e dumaalia ang gi nia daangada hagaloale, mo digau ala e haingadaa.   
\p
\v 21 Mee hagalee maanadu e logo i di madagoaa ma ga magalillili, idimaa, digau dono hale gu togomaalia nadau gahu mahanahana.   
\p
\v 22 Mee e dui ana gili moenge maluu, gei mee e ulu gi nia gahu madamada.   
\p
\v 23 Di lodo o maa tangada hagalabagau i di waahale deelaa, gei nia daangada dogologo e iloo ginaadou a mee.   
\p
\v 24 Mee e dui ana gahu mo di hai ana duu, e hui gi digau huihui mee.   
\p
\v 25 Mee e maaloo, ge e hagalaamua go nia daangada, gei mee hagalee madagu i nia mee ala ma ga kila aga maalia.   
\p
\v 26 Mee ga helekai, le e helekai balabala mo di kabemee.   
\p
\v 27 Mee e daadaamee i nia madagoaa huogodoo, e benebene digau dono hale.   
\p
\v 28 Nia dama a maa le e hagalaamua a mee, gei dono lodo le e hagaamu hogi a mee,  
\v 29 e helekai boloo, “Nia ahina dogologo la nia lodo humalia, gei goe le e kaedahi!”   
\p
\v 30 Di madanga la dono hadinga ai, di madamada le e maa gi daha, gei ogo di ahina dela e hagalaamua Dimaadua la gi hagaamuina.   
\p
\v 31 Haga laamua ina a mee gi ana mee huogodoo ala e hai. Nia daangada huogodoo belee hagalaamua a mee.