\id HEB Kapingamarangi \h Hebrews \toc1 Di Lede ang gi Digau o Hebrew \toc2 Hebrews \toc3 Heb \mt1 HEBREWS \mt2 Di Lede ang gi Digau o Hebrew \imt1 Di haga modongoohia: \im \bk Di lede ang gi digau o Hebrew\bk* la ne hihi ang gi di hagabuulinga dama a Christ ala guu tale gi di haingadaa, idimaa digaula nia dama ni Christ, gei digaula bolo gaa kili gi daha nadau hagadonu. Tangada dela ne hihi di lede deenei e hagamaaloo aga nadau hagadonu. Mee e agoago gi digaula bolo Jesus Christ la go di hagagida hagaodi ge donu ni God. Tangada hihi e haga modongoohia nia donu e dolu (3): \ip 1) Jesus go Tama a God, dono hagaodi ai, ne hagalongo huoloo gi dono Damana i dana kae di hagaduadua. Malaa, deenei di hai o Tama a God, Jesus e aamua i nia soukohp ala i lodo di Beebaa Namua, i digau di langi, mo Moses. \ip 2) God gu haga modomodongoohia di hai o Jesus ne hai tangada hai mee dabu dono hagaodi ai, e koia e aamua i digau hai mee dabu mai namua. \ip 3) Tangada dela ma ga hagadonu a Jesus, geia gu mehede gi daha mo ono huaidu, di made, mo di madagu. Jesus, Tagi Aamua Hai mee dabu e wanga gi nia daangada di hagamouli e donu, dela nogo hai dono ada go nnagadilinga haihai daumaha mo nia tigidaumaha manu o digau o Jew. \ip Tangada hihi e hagamaaloo aga digau ala ma gaa dau di lede deenei, bolo gi daudalia hua beelaa, gi manawa dahi gi nadau hagadonu, gei i lodo di mada e 11, mee e haga langahia labelaa digau ala ne kila humalia nadau hagadonu i lodo di kai digau Israel. Gei mee e hagamahi gi digaula i lodo di mada e 12 bolo gi daudalia i di manawa dahi gaa dae loo gi di hagaodi, gii mmada gi Jesus, ge gii tuu maaloo i lodo di hagaduadua mo nia dadaaligi huogodoo ala e tale ang gi digaula. \ip Mee ne haga lawa dana lede deenei gi nia helekai hagamaaloo. \iot Di hagahonu di beebaa deenei: \io1 Christ di haga modongoohia dogomaalia o God \ior (1.1-3)\ior* \io1 Christ koia e aamua i digau di langi \ior (1.4—2.18)\ior* \io1 Christ koia e aamua i Moses mo Joshua \ior (3.1—4.13)\ior* \io1 Nnegau hai mee dabu a Christ koia e aamua i nia hegau digau hai mee dabu \ior (4.14—7.28)\ior* \io1 Di hagababa a Christ koia e aamua i nia hagababa huogodoo \ior (8.1—9.22)\ior* \io1 Tigidaumaha a Christ koia e aamua i nia tigidaumaha ala i golo \ior (9.23—10.39)\ior* \io1 Di hagalabagau o di hagadonu \ior (11.1—12.29)\ior* \io1 Di hagaodi o di lede deenei (13.1-25) \c 1 \s1 Nnelekai a God mai baahi dana Dama \p \v 1 I mua loo gei God ne helekai gi tadau maadua mmaadua mai baahi nia soukohp i nia hagadilinga ala i nia holongo e logo. \v 2 Gei i lodo nia laangi muliagi aanei, God ne helekai mai gi gidaadou mai baahi dana Dama. God ne hai di langi mo henuailala mai i dana Dama, gei God gu hilihili a Mee e hai mee gi nia mee huogodoo i di hagaodi. \v 3 Mee e maahina be di madamada o God, e hai gadoo be God. Mee e daahi di langi mo henuailala gi ana helekai mogobuna. I muli dono haga madammaa nia huaidu o nia daangada huogodoo, Mee guu noho i di baahi gau donu o God, go di Mogobuna Muginua. \s1 Di aamua Tama a God \p \v 4 Tama a God la ne hai gi mada aamua i digau di langi, gadoo be dono ingoo dela ne wanga gi de Ia le e mada aamua i nadau ingoo. \v 5 Idimaa, God la digi helekai gi tei ana gau di langi boloo, \q1 “Goe go dagu Dama daane, \q1 dangi nei gei Au guu hai Tamana ni oou.”\x * \xo 1.5 \xt Pisalem 2.7; 2-Samuel 7.14; 1-Chronicles 17.13\x* \m Gei God digi helekai labelaa i tei ana gau di langi boloo, \q1 “Au gaa hai Tamana ni mee, \q1 gei Mee gaa hai Tama daane ni aagu.” \x * \xo 1.5 \xt 2-Samuel 7.14\x* \m \v 6 I mua di madagoaa God ne hagau mai dana Dama gi henuailala, Mee gu helekai boloo, \q1 “Digau di langi a God huogodoo \q1 e hai loo gi daumaha gi Mee.”\x * \xo 1.6 \xt Deuteronomy 32.43 \x* \m \v 7 Deenei di mee a God ne helekai ai i digau di langi boloo, \q1 “God e hagau ana gau di langi be nia madangi, \q1 ga hagau ana gau hai hegau be nia ulaula o di ahi.”\x * \xo 1.7 \xt Pisalem 104.4 \x* \m \v 8 Gei God gu helekai i di Tama boloo, \q1 “Meenei God, do lohongo king \q1 gaa noho hua beelaa! \q1 Goe e dagi au daangada gi di tonu.\x * \xo 1.8 \xt Pisalem 45.6-7\x* \q1 \v 9 Goe e aloho i nia mee ala e donu, \q1 ge e de hiihai gi nia mee hai gee. \q1 Delaa laa, doo God guu dugu Goe \q1 gi baahi nua o ehoo \q1 i dana hagatulu Goe gi di lolo o di tenetene.” \m \v 10 Mee gu helekai labelaa, \q1 “Goe go Tagi, ne hai henuailala i taamada, \q1 oo lima ne hai nia haga honu nia langi i nua.\x * \xo 1.10 \xt Pisalem 102.25-27 \x* \q1 \v 11 Nia mee huogodoo aanei ga hagalee, \q1 gei Goe e noho hua beelaa. \q1 Nia mee huogodoo ga hagalee, \q1 gadoo be nia gahu ala e ngudu. \q1 \v 12 Goe gaa wini nia maa be di gahu ulu laa daha, \q1 ga waahei be nia gahu uluulu, \q1 gei Goe e noho hua be Goe, \q1 e mouli gaa hana hua beelaa.” \m \v 13 God digi helekai gi tangada i ana gau di langi boloo, \q1 “Noho i dogu baahi gau donu, \q1 gaa dae loo gi dogu madagoaa gaa dugu o hagadaumee \q1 gi lala o babaawae.”\x * \xo 1.13 \xt Pisalem 110.1\x* \m \v 14 Digau di langi la nia aha? Digaula la nia hagataalunga e hai hegau gi God, ge ne hagau mai belee hagamaamaa digau ala ga hai mee gi di hagamouli. \c 2 \s1 Di Hagamouli aamua \p \v 1 Deenei tadinga gidaadou e hai loo gi daahi gii mau di tonu dela gu longono gidaadou, gi deemee di lahi gidaadou gi daha. \v 2 Nnelekai ala ne hagadele go digau di langi ang gi tadau maadua mmaadua, la nia helekai e donu. Gei digau ala digi daudali be hagalongo gi nia maa, e kae di hagaduadua dela e tau anga. \v 3 Malaa e hai behee? Gidaadou e mee di tanga gi daha mo di hagaduadua deenei, maa gidaadou ga haga balumee di haga mouli aamua deenei? Matagidagi, Tagi ne hagailoo di haga mouli deenei, ga nomuli, go digau ala ne longono mai i Mee ala ne haga modongoohia mai gi gidaadou bolo ma e donu. \v 4 I di madagoaa la hua, God gu haga puni anga ana haga modongoohia gi nia haga modongoohia digaula bolo ma e donu i dana hai nnagadilinga haga goboina, mo dana dugu mai gi gidaadou nia wanga dehuia o di Hagataalunga Dabu, gii hai be dono manawa. \s1 Tangada dela e dagi gidaadou gi di haga mouli \p \v 5 God la digi dugu ang gi digau di langi gi dagia henuailala hoou dela e hanimoi, henuailala hoou deenei dela e helehelekai ai gidaadou. \v 6 Tama madagoaa dulii i lodo di Beebaa Dabu e haga modongoohia boloo, \q1 “Meenei God, tangada la di aha, \q1 dela e haa manawa iei Goe? \q1 Tangada le e balumee hua, \q1 dela e benebene Kooe?\x * \xo 2.6 \xt Pisalem 8.4-6 \x* \q1 \v 7 Goe guu kae a mee laa lala digau di langi \q1 i lodo tama madagoaa dulii, \q1 gei Goe gu haga uda gi Mee di madamada mo di aamua. \q1 \v 8 ge gu haga menege aga a Mee \q1 e dagi nia mee huogodoo.” \m E helekai boloo, “God gu haga menege aga a Mee e dagi nia mee huogodoo,” e hai dono hadinga, bolo deai dahi mee i golo digi dagia go Mee. Gei gidaadou digi mmada gi tangada e dagi ana mee huogodoo dolomeenei. \v 9 Gei tadau mee dela e gidee gidaadou la go Jesus! Di madagoaa bodobodo, gei Mee gu haga menege gi lala o digau di langi, gei dolomeenei, Mee gu haga uda ginai di madamada mo di aamua, idimaa, Mee guu kae di hagaduadua, guu made. Deenei go tumaalia o God mai dana Dama go Jesus, dela ne made gi digau huogodoo. \v 10 God dela ne hai ana mee huogodoo, gei e haga mouli ana mee huogodoo, e donu hua go dana hai a Jesus gii dohu dogomaalia mai dono hagaduadua, belee laha mai nia dama dogologo gi dono madamada. Idimaa, go Jesus dela e dagi digaula gi di haga mouli. \p \v 11 Mee e haga madammaa gi daha nia huaidu o nia daangada, gei digau ala gu madammaa nadau huaidu, gu madalia Jesus guu hai damana gi Tamana hua e dahi. Jesus hagalee langaadia i dana haga ingoo digaula bolo nia duaahina ni oono. \v 12 Mee ga helekai, \q1 “Meenei God, Au ga hagi anga \q1 gi ogu duaahina au mee ala ne hai, \q1 ga hagaamu Goe i lodo nadau dagadagabuli!”\x * \xo 2.12 \xt Pisalem 22.22\x* \m \v 13 Mee e helekai labelaa, \q1 “Au ga hagadagadagagee gi God.” \m Mee e helekai labelaa, \q1 “Deenei au, e noho madalia nia dama \q1 ala ne dugu mai go God gi di Au.”\x * \xo 2.13 \xt Isaiah 8.17,18\x* \m \v 14 Nia daangada aanei le e haga ingoo go Mee bolo nia dama, aalaa go nia daangada nadau dodo mo nadau goneiga; Jesus guu bida hai e Ia gii hai be digaula guu hai tangada. Mee ne hai di mee deenei bolo Ia gaa made, ga hunahuna gi daha a Setan, dela e dagi di made. \v 15 Mee ne haga dagaloaha digau ala nogo hai nia hege i di waalooloo o nadau mouli, idimaa, digaula nogo mmaadagu i di made. \v 16 Di mee deenei guu donu bolo ma hagalee go digau di langi ala e hagamaamaa go Mee, gei go di hagadili Abraham.\x * \xo 2.16 \xt Isaiah 41.8-9\x* \v 17 Malaa, di mee deenei guu donu bolo Mee guu hai be ono duaahina i nia hagadilinga ala huogodoo, gei mee guu hai di nadau Dangada Aamua Hai mee dabu dela e dumaalia ge manawa dahi i dana hai hegau gi God, belee dumaalia gi nia huaidu o nia daangada. \v 18 Malaa, Mee e mee di hagamaamaa digau ala e tale gi di hagamada, idimaa, Mee guu kae labelaa di hagamada mo di hagaduadua. \c 3 \s1 Jesus koia e aamua i Moses \p \v 1 Ogu duaahina dama Christ ala ne hilihili go God, mmada gi humalia gi di hai o Jesus dela ne hagau mai go God gi gidaadou, belee hai tadau Dagi Aamua Hai mee dabu o di hagadonu dela e hagadele go gidaadou. \v 2 Mee nogo manawa dahi ang gi God dela ne hilihili Ia belee hai tegau deenei, gadoo be Moses dela nogo manawa dahi ang gi dana hegau dela ne hai ang gi di madawaawa a God.\x * \xo 3.2 \xt Numbers 12.7\x* \v 3 Tangada dela e hau dono hale, koia e kae dono hagalabagau laa hongo di hale dela ne hau go mee. E hai gadoo be Jesus, dela koia e tau anga di kae nia madamada laa hongo Moses. \v 4 Nia daangada le e hau nia hale, gei God e hau nia mee huogodoo. \v 5 Moses e manawa dahi i lodo di madawaawa a God, gei mee tangada hai hegau ni God, e haga iloo nia mee ala ma ga kila aga maalia. \v 6 Gei Christ go Tama a God e manawa dahi, idimaa, go Mee dela e dagi di madawaawa a God, aalaa go gidaadou, maa gidaadou gaa lodo hagamahi mo di hagadagadagagee, gaa dae loo gi di hagaodi. \s1 Di hagamolooloo nia dama a God \p \v 7 Di Hagataalunga Dabu e helekai, \q1 “Maa goodou gu longono di lee o God dangi nei,\x * \xo 3.7 \xt Pisalem 95.7-11 \x* \q1 \v 8 gei hudee haga hamaaloo ina godou lodo hai baahi gi God, \q1 be godou maadua mmaadua \q1 i di madagoaa dela nogo hai baahi gi God \q1 i lodo di anggowaa i dahi laangi \q1 ne hagamada a Mee. \q1 \v 9 God gu helekai boloo, \q1 ‘Ma e aha maa godou maadua mmaadua \q1 guu mmada gi agu mee ala nogo hai \q1 i lodo nia ngadau e madahaa, \q1 gei digaula e hagamada hua Au.’ \q1 \v 10 Gei Au gu hagawelewele gi digaula, \q1 ga helekai, \q1 ‘Digaula e huli gi daha mo Au \q1 i nia madagoaa huogodoo, \q1 gei e hagalee hagalongo gi agu haganoho.’ \q1 \v 11 Au gu hagawelewele, \q1 guu hai dagu hagababa mau dangihi boloo, \q1 ‘Digaula hagalee loo e ulu gi lodo tenua \q1 dela ne hagababa ko Au \q1 belee hagamolooloo ai ginaadou.’” \m \v 12 Ogu duaahina nei, gii pula i goodou gi de hai gee hua dahi dangada, ga hagalee hagadonu, gaa hidi iei mee gaa huli gi daha mo di God Mouli. \v 13 Goodou gi hagadau hagamaamaa i nia laangi huogodoo, i di waalooloo telekai bolo go “dangi nei” i lodo di Beebaa Dabu e hai mai gi gidaadou, gi de halahalau hua goodou go nia huaidu gaa hidi ai goodou ga hamaaloo godou manawa. \v 14 Maa gidaadou ga haga mau dangihi tadau hagadagadagagee dela ne hai mee ginai gidaadou mai loo i taamada, gaa dae loo gi di hagaodi, malaa, gidaadou gaa dau madalia a Christ. \v 15 Di Beebaa Dabu gu helekai, \q1 “Maa goodou gu longono di lee o God dangi nei, \q1 hudee haga hamaaloo ina godou lodo, \q1 be godou maadua mmaadua \q1 i di madagoaa dela nogo hai baahi gi God.”\x * \xo 3.15 \xt Pisalem 95.7-8 \x* \m \v 16 Ma koai ne longono di lee o God, gei e hai baahi gi Mee? Go nia daangada huogodoo ala ne dagi mai go Moses gi daha mo Egypt.\x * \xo 3.16 \xt Numbers 14.1-35\x* \v 17 Ma koai ne hagawelewele ginai a God i lodo nia ngadau e madahaa? Mee ne hagawelewele gi nia daangada ne hai di huaidu, ala ne mmade i lodo di anggowaa. \v 18 God guu hai dana hagababa mau dangihi, \q1 “Digaula hagalee loo e ulu gi lodo tenua \q1 dela ne hagababa ko Au belee hagamolooloo ai digaula!” \m Ma koai ala e helehelekai iei Mee? Go digau de hagalongo. \v 19 Gidaadou e mmada gi digaula ala gu deemee di ulu i tenua deelaa, idimaa, digaula hagalee hagadonu. \c 4 \p \v 1 God la gu hagababa bolo gidaadou e mee di kae di hagamolooloo dela ne helekai iei Mee. Gidaadou la gi hagamahi gii pula i gidaadou, gi dee doo tangada i goodou ga deemee di kae di hagamolooloo. \v 2 Idimaa gidaadou gu longono di Longo Humalia be digaula. Gei di maa dono dahidamee gi digaula ai, idimaa digaula ne longono hua, gei digi hagadonu. \v 3 Gei gidaadou ala gu hagadonu, e kae di hagamolooloo be di hai o dana hagababa mai gi gidaadou, dela gu helekai, \q1 “Au gu hagawelewele guu hai dagu hagamodu \q1 bolo digaula hagalee loo e ulu gi lodo tenua \q1 dela ne hagababa ko Au \q1 belee hagamolooloo ai digaula!”\x * \xo 4.3 \xt Pisalem 95.11\x* \m Mee ne helekai beenei, ma e aha maa dana hegau la guu lawa di hai i di madagoaa ne hai henuailala. \v 4 Idimaa, di gowaa dulii i lodo di Beebaa Dabu e helekai i di hidu laangi, \q1 “Di hidu laangi, gei God ne hagamolooloo \q1 i ana hegau huogodoo ala ne hai.”\x * \xo 4.4 \xt Genesis 2.2\x* \m \v 5 Nia helehelekai aanei e helekai labelaa i di gowaa i golo, boloo, \q1 “Digaula hagalee loo e ulu gi lodo tenua \q1 dela ne hagababa ko Au belee hagamolooloo ai digaula.”\x * \xo 4.5 \xt Pisalem 95.11\x* \m \v 6 Digau ala ne longono di Longo Humalia matagidagi, digi kae di hagamolooloo, idimaa, digaula digi hagadonu. Malaa, gei hunu gau i golo gu dumaalia anga gii kae di hagamolooloo. \v 7 Di mee deenei la gu haga modongoohia aga go di haganohonoho a God bolo di laangi labelaa e dahi i golo e haga ingoo bolo “dangi nei”. I muli hua nia ngadau e logowaahee, gei God la gu helekai di maa gi David, i lodo nia helekai agoago guu lawa di hihi boloo, \q1 “Maa goodou gu longono di lee o God dangi nei, \q1 hudee haga hamaaloo ina godou lodo.”\x * \xo 4.7 \xt Pisalem 95.7-8 \x* \m \v 8 Maa nei bolo Joshua la guu wanga gi nia daangada di hagamolooloo gii hai be di hagababa a God, gei God la hagalee helekai labelaa i tuai laangi.\x * \xo 4.8 \xt Deuteronomy 31.7; Joshua 22.4\x* \v 9 God la dana laangi hua igolo e hagamolooloo ana dama, be di laangi a God e hagamolooloo i di hidu laangi. \v 10 Tangada dela ma gaa kae di hagamolooloo ne hagababa go God, geia e hagamolooloo i dana moomee, be God dela ne hagamolooloo i ana moomee.\x * \xo 4.10 \xt Genesis 2.2\x* \v 11 Gidaadou hagamahi gii kae di hagamolooloo deelaa, gi dee doo hua dahi dangada be digau de hagadonu. \p \v 12 Idimaa nnelekai a God le e mouli ge mogobuna, ge koia e gaa i tulumanu dauwa baahi lua, e tuu gi lodo loo gi di gowaa dela e heetugi ai di mouli mo di hagataalunga, gi di gowaa dela e duudagi ai nia dudaginga mo nia uga, ge e hagi aga di hiihai o di manawa tangada. \v 13 Dahi mee e ngala i mua o God ai. Nia mee huogodoo ala i di langi i nua mo henuailala, le e modongoohia i mua o God, go Mee dela belee hagianga ginai tadau hangahaihai. \s1 Jesus Tagi Aamua Hai mee dabu \p \v 14 Gidaadou gi daahia gii mau dangihi tadau hagadonu, dela e haga modongoohia aga go gidaadou, idimaa, tadau Dagi Aamua Hai mee dabu go Jesus Tama a God dela guu hana gi mua o God. \v 15 Tadau Dagi Aamua Hai mee dabu, hagalee dau gi tadau paagege, deeai, gidaadou tadau Dangada Hai mee dabu i golo, gu hagamada i nia ala huogodoo, gadoo be gidaadou, gei Mee ono huaidu ai. \v 16 Malaa, gidaadou gi hagadagadagagee, gi mmaanege gi di lohongo king o God, di gowaa iai tumaalia, e kae di aloho mo tumaalia e hagamaamaa gidaadou i di madagoaa ma ga manawa hiihai ai. \c 5 \p \v 1 Nia dagi aamua hai mee dabu le e hilihili mai i baahi nia daangada, gaa wanga nadau hegau e pono nia daangada ang gi God, e hai nadau wanga dehuia mono tigidaumaha e wwede nia hala digaula i baahi o God. \v 2 Mee e bagege, e de loaa i nia ala e logo, deenei laa mee e manawa balabala i baahi digau manawa hamaaloo mo digau hai hala. \v 3 Idimaa mee e bagege, mee e hai loo gi tigidaumaha, hagalee anga hua gi nia huaidu o nia daangada, gei gi ono huaidu labelaa.\x * \xo 5.3 \xt Leviticus 9.7\x* \v 4 Deai tangada e bida hilihili ia gi di aamua dela e hai mee ginai tagi aamua hai mee dabu ai, ma go God hua dela e hilihili tangada e hai tagi aamua hai mee dabu, gadoo be Aaron.\x * \xo 5.4 \xt Exodus 28.1\x* \p \v 5 E hai gadoo be Christ: Christ digi bida hilihili aga Ia, bolo Ia e hagadabu e hai tangada aamua hai mee dabu. Go God dela ne hilihili aga a Mee, ga helekai, \q1 “Goe go dagu Dama daane, \q1 dangi nei gei Au guu hai Tamana ni oou.”\x * \xo 5.5 \xt Pisalem 2.7\x* \m \v 6 Gei mee gu helekai labelaa i lodo nia gowaa i golo boloo, \q1 “Goe gaa hai tangada hai mee dabu, \q1 gaa hana hua beelaa, \q1 gadoo be di ala o Melchizedek.”\x * \xo 5.6 \xt Pisalem 110.4\x* \m \v 7 I lodo di mouli o Jesus nogo i henuailala, gei Mee nogo dalodalo gi nua mo ono halidangi gi God, dela e mee di daa Ia gi daha mo di made. Idimaa Mee e manawa hila gi lala ge e donu, God gu longono nia dangidangi a Maa.\x * \xo 5.7 \xt Matthew 26.36-46; Mark 14.32-42; Luke 22.39-46\x* \v 8 Ma e aha maa Mee Tama ni God, gei Mee guu kabe di daudali mai dono hagaduadua. \v 9 Dono madagoaa ne aali, gei Mee guu hai taamada o di haga mouli dee odi ang gi digau huogodoo ala e daudali a Mee. \v 10 God gu haga menege aga a Mee belee hai tagi aamua hai mee dabu, i di ala hai mee dabu o Melchizedek. \s1 Hudee hudua gi daha di hagadonu \p \v 11 Gimaadou belee helekai nia hagadilinga mee e logo i di mee deenei, gei di maa e haingadaa di haga donu adu, idimaa, goodou e buna di donu ginai. \v 12 Di madagoaa gu waalooloo belee hai goodou digau agoago, gei deeai, goodou e hiihai hua igolo gi tangada e aago goodou gi nia agoago matagidagi o nia helekai a God. Goodou belee gai nia meegai hamaaloo, gei goodou e gai hua nia meegai balabala.\x * \xo 5.12 \xt 1-Corinthians 3.2\x* \v 13 Tangada dela e miami i nia meegai balabala, la di tama hua igolo, e de iloo di tonu mo di hala. \v 14 Nia meegai hamaaloo le e humalia e gai go digau mmaadua, ala gu wouwou ge gu iloo di dugu geegee di huaidu mo di humalia. \c 6 \p \v 1 Gidaadou gi dugua nia agoago matagidagi o di Longo Humalia, gi kae ina nia agoago mmaadua. Gidaadou hagalee belee hagaduu labelaa di hagamau o di huli gi daha o nnegau balumee mo di hagadonu a God, \v 2 di hagamau o di agoago di babdais, mo di dugu o nia lima, di hagamau o di haga mouli aga digau mmade, mo di hagi aga a God dela e hana hua beelaa. \v 3 Gidaadou gii hula gi mua. Deenei tadau mee gaa hai, maa God ga dumaalia. \p \v 4 Dehee di hai o digau ala ne kili gi daha nadau hagadonu, e loomoi labelaa e huli hoou? Digaula nogo i lodo di maalama o God, guu momi di wanga dehuia di langi, guu kae ngaadahi di Hagataalunga Dabu. \v 5 Digaula gu iloo mai nadau modongoohia humalia bolo nia helekai a God le e humalia, ge gu longoneia ginaadou nia mogobuna o di madagoaa dela ma ga hanimoi. \v 6 Malaa, digaula guu kili gi daha nadau hagadonu! E deemee loo di laha mai digaula e hagahuli hoou, idimaa, digaula guu ala be digau ne daudau haga lua di Tama a God, gu hagateetee i mua teenua. \p \v 7 God e hagahumalia nia gelegele ala e noho mau e doodoo ginai di uwa, ge e haga tomo aga nia huwa laagau, e hagahumalia digau ala ne ngalua gi nia maa. \v 8 Maa di gelegele ga haga tomo aga nia laagau duduia mo nia geinga huaidu, di gelegele le e balumee hua, gei God e haga halauwa di maa, di hagaodi gi muli gei di maa gaa dudu.\x * \xo 6.8 \xt Genesis 3.17-18\x* \p \v 9 Madau ihoo hagaaloho, gimaadou e helehelekai beenei i madau hagadagadagagee hua adu gi goodou. Gimaadou gu iloo bolo goodou guu kae di maluagina koia humalia, dalia godou haga mouli. \v 10 God le e hai donu huoloo, Mee hagalee de langahia godou hegau humalia mo godou aloho i Mee, i lodo godou hagamaamaa ne wanga gi Mee, gei e wanga hua igolo gi godou duaahina dama Christ. \v 11 Deenei di madau hiihai, bolo tangada nei mo tangada nei gi hagamahi, gaa dae loo gi di hagaodi, gei godou mee ala e hagadagadagagee ginai gaa mee di gila. \v 12 Goodou hudee hagatoo, kawe i digau ala e hagadonu ge hagakono nadau manawa, gii kae di mee a God dela ne hagababa ang gi digaula. \s1 Di hagababa donu a God \p \v 13 Di madagoaa God ne hai dana hagababa gi Abraham, Mee gu hagamodu bolo Ia ga haga gila aga dana hagababa dela ne hai. Di hagababa deenei ne hai i dono ingoo donu, idimaa, go Mee hua dela e aamua i hongo nia mee huogodoo. \v 14 Mee ne helekai, \q1 “Au e hagababa adu gi di goe, \q1 bolo Au ga haga maluagina goe, \q1 ga haga dogologowaahee do madawaawa.”\x * \xo 6.14 \xt Genesis 22.16-17\x* \m \v 15 Abraham gu hagakono dono manawa, guu kae di hagababa a God dela ne hai. \v 16 Tangada ma gaa hai dana hagamodu, le e hagamodu i di ingoo dela e aamua i deia, gei di hagamodu deenei la gaa mee di dugu nia lagalagamaaloo huogodoo. \v 17 Idimaa God gu hiihai e haga modongoohia aga gii donu humalia ang gi digau ala ga hai mee gi nia maluagina o dana hagababa bolo Ia hagalee huli dono manawa, malaa, Mee ne haga puni anga dana hagamodu gi dana hagababa. \v 18 Di hagababa mo di hagamodu le e deemee di huli, gei God e deemee di helekai tilikai i nia mee e lua aanei. Gidaadou ala guu noho baba i baahi o Mee, gidaadou gi maaloo, gi daahia hua di hagadagadagagee dela i tadau mua. \v 19 Di hagadagadagagee deenei la go taula o tadau mouli. Taula deenei le e duuli ge hagadagadagagee ginai, e hana laa lodo di gahu duuli o di Hale Daumaha dela i di langi, gi lodo di gowaa dabuaahia dela e noho ai a God.\x * \xo 6.19 \xt Leviticus 16.2\x* \v 20 Jesus guu hana gi golo i tadau mua, guu hai tagi aamua hai mee dabu gaa hana hua beelaa, i di ala hai mee dabu o Melchizedek.\x * \xo 6.20 \xt Pisalem 110.4\x* \c 7 \s1 Melchizedek, tangada hai mee dabu \p \v 1 Melchizedek la go di king o Salem, tangada hai mee dabu ni God Aamua Huoloo. Mee ne heetugi gi Abraham, ga hagahumalia a mee i di madagoaa Abraham ne hanimoi i tauwa, dela ne daaligi gii mmade nia king dogohaa.\x * \xo 7.1 \xt Genesis 14.17-20\x* \v 2 Abraham ne wanga gi Melchizedek dahi baahi e madangaholu o ana goloo ala ne kae i tauwa. (Di ingoo o Melchizedek dono hadinga e dahi e hai bolo “Di King o di Tonu”. Idimaa mee dela di king o Salem, malaa, dono ingoo e hai dono hadinga labelaa bolo “Di King o di Aumaalia”).\f + \fr 7.2 \ft Tadinga o di bida helekai \+bk Salem\+bk* i telekai Hebrew la go “Di aumaalia”\f* \v 3 Nia maadua o maa digi modongoohia be koai, dono hagadili e hagalee modongoohia labelaa, gei dono laangi haanau e de iloo labelaa ngaadahi mo dono laangi dela ne made ai. Mee guu hai hua be tama ni God, guu hai tangada hai mee dabu, gaa hana hua beelaa. \p \v 4 Goodou gu gidee di aamua o maa. Tadau damana madua go Abraham guu wanga gi mee dahi baahi e madangaholu o ana goloo ala ne kae i tauwa. \v 5 Di hagadili o Levi, aalaa go digau hai mee dabu, gu helekai ginai nnaganoho bolo gi hagabudulia mai dahi baahi madangaholu o nia goloo digau Israel, ma e aha maa digaula nia duaahina ni digau Israel, di hagadili o Abraham labelaa.\x * \xo 7.5 \xt Numbers 18.21\x* \v 6 Gei Melchizedek hagalee di hagadili ni Levi, gei mee guu kae dahi baahi madangaholu o nia goloo ne gaamai go Abraham, gu hagamaluagina Abraham, tangada dela ne kae di hagababa a God. \v 7 E donu bolo tangada dela e hagamaluagina dana dangada, la koia e aamua i tangada dela ne kae di hagamaluagina. \v 8 Gei i baahi digau o Levi, digau ala e mmademmade e hagabudu dahi baahi madangaholu. Gei i baahi o Melchizedek, dahi baahi madangaholu le e hagabudu go tangada dela e mouli, be nnelekai di Beebaa Dabu. \v 9 Abraham ne dahi aga dahi baahi madangaholu gaa wanga gi Melchizedek, gei gidaadou e mee di helekai bolo Levi dela belee kae dahi baahi madangaholu, la gu dahi aga labelaa ana mee, \v 10 idimaa, Levi digi haanau i di madagoaa deelaa, dela hua nogo i lodo tuaidina dono damana madua go Abraham i di madagoaa o mee ne heetugi gi Melchizedek. \p \v 11 Nnaganoho digau Israel ne hagamau mai i nnegau dabu o digau hai mee dabu o Levi. Maa nei boloo nnegau digau hai mee dabu ne donu ge dohu, gei tangada hai mee dabu e gila aga labelaa ai, mai di ala o Melchizedek hagalee mai di ala o Aaron. \v 12 Maa nnegau o digau hai mee dabu la guu huli, gei nnaganoho le e hai gii huli labelaa. \v 13 Tadau Dagi dela e haga modongoohia go nnelekai aanei, la ni tuai madawaawa, deai tangada mai di madawaawaa o maa ne hai tangada hai mee dabu ai. \v 14 Gu modongoohia hagahumalia bolo Mee ne haanau mai i di madawaawa o Judah, gei Moses digi helekai i di madawaawa deenei i dono madagoaa ne helekai i digau hai mee dabu. \s1 Tuai dangada hai mee dabu e hai be Melchizedek \p \v 15 Di mee deenei la gu modongoohia hagahumalia, tuai dangada hai mee dabu gu gila aga, e hai gadoo be Melchizedek. \v 16 Mee hagalee ne hai tangada hai mee dabu mai nnaganoho dangada, gei ne hai go di mogobuna o di mouli dela e noho hua beelaa. \v 17 Idimaa di Beebaa Dabu e helekai, \q1 “Goe gaa hai tangada hai mee dabu, \q1 gaa hana hua beelaa, \q1 i di ala hai mee dabu o Melchizedek.”\x * \xo 7.17 \xt Pisalem 110.4\x* \m \v 18 Taganoho namua guu hudu gi daha, idimaa gu bagege, dono hadinga ai. \v 19 Idimaa Nnaganoho Moses gu deemee di hai nia mee gii donu hagatau. Gei dolomeenei di hagadagadagagee koia e humalia la gu gaamai, e laha mai gidaadou gi hoohoo gi God. \p \v 20 Di hagadagadagagee deenei, gu haga puni ang gi ana hagamodu. Di hagamodu beenei ai i di madagoaa digau i golo ne hai digau hai mee dabu. \v 21 Jesus ne hai tangada hai mee dabu mai di hagamodu a God dela ne helekai gi mee,\x * \xo 7.21 \xt Pisalem 110.4\x* \q1 “Dimaadua guu hai dana hagamodu, ge hagalee \q1 huli loo dono manawa. \q1 Goe gaa hai tangada hai mee dabu gaa hana hua \q1 beelaa.” \m \v 22 Di hagamodu deenei guu hai labelaa Jesus di hagamau o di hagababa dela koia e humalia. \p \v 23 Di hai geegee labelaa i golo: digau hai mee dabu i golo la digau dogologo, idimaa, digaula guu mmade, e deemee di duudagi adu nadau hegau. \v 24 Gei Jesus le e mouli gaa hana hua beelaa, hagalee made. Ana hegau hai mee dabu le e hagalee higi gi tuai dangada. \v 25 Dolomeenei mo nia madagoaa huogodoo, gei Mee e mee di haga mouli digau ala e loomoi gi God mai i de Ia, idimaa Mee e mouli gaa hana hua beelaa, e dalodalo gi God i digaula. \p \v 26 Malaa, Jesus go tagi aamua hai mee dabu, dela e mee dana haga dohu tadau mee ala e manawa ai. Mee e dabuaahia huoloo, gei ono hala be ono huaidu ai. Mee guu dugu gi daha mo nia daangada huaidu, gu haga menege aga gi baahi i nua nia langi. \v 27 Mee hagalee hai be digau aamua hai mee dabu ala i golo, mee hagalee hai dana tigidaumaha i nia laangi huogodoo e wwede ono huaidu i mua, ga nomuli go nia huaidu o nia dangada. Tigidaumaha a Maa ne hai, la ne hai hua haga dahi ang gi nia daangada huogodoo i dono madagoaa ne tigidaumaha Ia ang gi God.\x * \xo 7.27 \xt Leviticus 9.7\x* \v 28 Nnaganoho Moses ne hilihili aga nia daangada dee dohu e hai digau aamua hai mee dabu, gei di hagababa a God ne hai i di hagamodu la ne gila aga i muli nnaganoho, ne hilihili Tama belee hai gi aali gaa hana hua beelaa. \c 8 \s1 Jesus tadau dangada aamua hai mee dabu \p \v 1 Deenei di maanadu dogomaalia i nia mee ala nogo helehelekai iei gidaadou, bolo gidaadou guu hai tadau dagi aamua hai mee dabu dela e noho i di baahi gau donu i di lohongo king i di langi,\x * \xo 8.1 \xt Pisalem 110.1\x* \v 2 e hai hegau i lodo di Gowaa Dabuaahia Huoloo, i lodo di hale laa donu dela ne hai go God, gei hagalee ne hai go nia daangada. \p \v 3 Nia dagi aamua hai mee dabu huogodoo la ne dongo belee hai nadau wanga dehuia mono tigidaumaha manu ang gi God. Malaa, tadau Dagi Aamua Hai mee dabu, e hai gii hai dana tigidaumaha labelaa. \v 4 Maa nei bolo Mee e noho i henuailala, gei Mee e deemee di hai tangada hai mee dabu, idimaa, ma digau hai mee dabu i golo ala e hai nia wanga dehuia ge e haihai nadau tigidaumaha gii hai be nnaganoho digau o Jew. \v 5 Nnegau ala e hai go digaula, la nia ada hua o nia mee ala e hai i di langi. E hai gadoo be Moses dela ne haga duu dana Hale laa Daumaha. God ne helekai gi mee, \q1 “Mmada gi humalia, \q1 heia nia mee huogodoo gii hai be di ada \q1 dela ne haga modongoohia adu gi di goe \q1 i tomo di gonduu.”\x * \xo 8.5 \xt Exodus 25.40\x* \m \v 6 Gei dolomeenei, Jesus guu kae di waawa hegau o tagi aamua hai mee dabu, dela koia e humalia i nia hegau digaula, gadoo be di hagababa dela ne hai go Mee i mehanga God mo ana daangada. Di hagababa deenei koia e humalia i di hagababa namua, idimaa, ne hai mai i nia hagababa o nia mee koia humalia. \v 7 Maa nei bolo di hagababa matagidagi la digi hala, di lua hagababa la digi heia, \v 8 idimaa, God gu gidee bolo ana dama la gu ihala, ga helekai, \q1 “Di madagoaa e dau mai, \q1 gei Au gaa hai dagu hagababa hoou \q1 ang gi digau Israel mo digau Judah. \q1 Aanei nnelekai Dimaadua ne hai.\x * \xo 8.8 \xt Jeremiah 31.31-34 \x* \q1 \v 9 Di hagababa deenei la hagalee hai \q1 be di hagababa dela ne hai ko Au \q1 gi nadau maadua mmaadua \q1 i di laangi ne kumi nia lima digaula, \q1 ga dagi mai gi daha mo Egypt, \q1 gei digaula digi daudalia di hagababa \q1 dela ne hai gi digaula, \q1 dela dagu mee ne de hiihai iei Au gi digaula. \q1 \v 10 Dolomeenei, deenei di hagababa \q1 dela gaa hai ko Au gi digau Israel \q1 i nia laangi ala ga lloomoi: \q1 Au ga haga honu digaula gi agu haganoho, \q1 gaa hihi nia maa gi lodo nia manawa digaula. \q1 Digaula gaa hai nia dama ni aagu, \q1 gei Au gaa hai di God ni digaula. \q1 Aanei nnelekai Dimaadua ne hai \q1 \v 11 Deai tangada e aago dono ihoo ai, \q1 be e hagi anga gi tangada dono henua \q1 boloo, ‘Iloo Dimaadua.’ \q1 Nia daangada huogodoo, \q1 digau lligi mo digau aamua, \q1 ga iloo ginaadou Au. \q1 \v 12 Gei Au ga dumaalia gi nia huaidu digaula, \q1 ga haga de langahia nia hai hala digaula.” \m \v 13 Dono madagoaa ne helehelekai i di hagababa hoou, gei God gaa hai di hagababa namua gii bobo, gei nia mee ala gaa pobo gaa ngudu, e limalima hua di hagalee. \c 9 \s1 Daumaha i di langi mo i henuailala \p \v 1 Di hagababa matagidagi la iai nia haganoho daumaha, mo di gowaa hai daumaha henuailala. \v 2 Di Hale laa ne haga duu aga, di ruum mugi daha la di Gowaa Dabu e dugu ai teebele mo di palaawaa tigidaumaha, mo di lohongo malama.\x * \xo 9.2 \xt Exodus 26.1-30; 25.31-40; 25.23-30\x* \v 3 Di ruum mugi lodo dela i taalinga di ruum mugi daha, le e haga ingoo bolo di Gowaa Dabuaahia Huoloo.\x * \xo 9.3 \xt Exodus 26.31-33\x* \v 4 I lodo di gowaa dabuaahia deenei, la iai di gowaa goolo dudu tigidaumaha hagakala, mo Tebedebe o di Hagababa ne hai labelaa gi nia goolo. I lodo Tebedebe deenei la iai di ulu mee goolo dela e dugu ai nia ‘manna’ no lodo, mo togodogo Aaron dela e matilitili nia lau laagau, mo nia baahi hadu e lua ala ne hihi ginai nnaganoho i dono gili.\x * \xo 9.4 \xt Exodus 30.1-6; 25.10-16; 16.33; Numbers 17.8-10; Exodus 25.16; Deuteronomy 10.3-5\x* \v 5 I hongo Tebedebe la iai nia ada manu nau bakau, di haga modongoohia bolo God le e noho i golo. Nau bakau le e gahu di gowaa dela e wwede ai nia huaidu. Malaa, dolomeenei la hagalee di madagoaa e haga donu nia mee hagalligi huogodoo.\x * \xo 9.5 \xt Exodus 25.18-22\x* \p \v 6 Deenei di hai o di haganohonoho nia mee digau hai mee dabu ala e ulu gi lodo di ruum mugi daha i nia laangi huogodoo, e hai nadau hegau.\x * \xo 9.6 \xt Numbers 18.2-6\x* \v 7 Tagi aamua hai mee dabu la hua dela e mee di ulu gi lodo di ruum mugi lodo. Mee e hana haga dahi i lodo di ngadau e dahi. Mee gaa hana le e kae ana dodo, e hai dana tigidaumaha ang gi God i ono hala, mo nia huaidu o nia daangada ala ne hai gei e de iloo ginaadou.\x * \xo 9.7 \xt Leviticus 16.2-34\x* \v 8 Di Hagataalunga Dabu e agoago modongoohia mai nia haganohonoho aanei bolo di ala dela e hana gi di Gowaa Dabuaahia Huoloo le e hagalee mahuge maa di hale laa mugi daha le e duu hua igolo. \v 9 Deenei di ala mee dela e haga modongoohia aga di madagoaa dolomeenei. E haga modongoohia bolo nia wanga dehuia mo nia tigidaumaha manu ala e hai gi God, e deemee di haga madammaa lodo digau ala e daumaha beenei, \v 10 idimaa, nia tigidaumaha aanei e hai gi nia meegai mono mee inu, mo nia haihai haga madammaa. Malaa, nia mee aanei huogodoo e haga modongoohia nia ada haganoho e hai hegau ai gaa dae loo gi di madagoaa a God ga haga duu aga dana hagatau hoou. \p \v 11 Malaa, Christ gu hanimoi, e hai Tagi Aamua Hai mee dabu, ge haga maluagina nia mee huogodoo ala gu i tadau baahi. Di hale laa dela ne ulu iei Mee, hagalee hagatau ang gi dahi mee, e aamua, ge madamada huoloo i nia hale laa o henuailala huogodoo, ge hagalee ne hai go tangada, ge hagalee ni henuailala. \v 12 Christ ne ulu hagadahi di hale laa deenei gi lodo di Gowaa Dabuaahia Huoloo belee hai dana tigidaumaha. Digi kae ana dodo kuudi, be nia dodo kau, go ono dodo donu hua ne kae go Mee, belee hui gidaadou gi di mouli dee odi. \v 13 Nia dodo kuudi mono dodo kau, mono lehu damaa kau ne dudu, ga haga nonnono gi hongo nia daangada ala gu milimilia nadau mouli, e haga madammaa digaula.\x * \xo 9.13 \xt Leviticus 16.15-16; Numbers 19.9,17-19\x* \v 14 Malaa, nia dodo o Christ koia e mogobuna. Christ ne tigidaumaha dono huaidina madammaa ang gi God, mai di Hagataalunga Dabu dee odi. Nia dodo o Christ ga haga madammaa tadau lodo i nia daumaha balumee, gii mee ai gidaadou di hai hegau gi di God Mouli. \p \v 15 Malaa, deenei laa Christ guu hai mee gi tegau dela e hagahumalia di hagababa hoou. Digau huogodoo ala ne gahigahi mai go God, e kae di maluagina dee odi dela gu hagababa ang gi digaula. Di mee deenei guu mee hua di hai, idimaa, Christ guu made, guu wwede nia huaidu ala ne hai go digaula i di madagoaa di hagababa namua nogo hai hegau. \p \v 16 Maa di boloagi ga i golo, e hai gi hagamodongoohia bolo e donu bolo tangada dana boloagi la guu made. \v 17 Maa tangada dana boloagi le e mouli hua igolo, di boloagi e hagalee mogobuna. Di boloagi le e mogobuna hua i muli tangada dana boloagi la guu made. \v 18 Dela tadinga di gila o di hagababa matagidagi, le e mogobuna hua mai nia dodo. \v 19 Matagidagi, gei Moses ne dau gi digaula nia haganoho huogodoo ala i lodo di Beebaa Haganoho, ga nomuli, gei mee ga hai hegau gi di lau laagau hisop mo nia huluhulu siibi ala e mmee, ga daalo gi lodo nia dodo kau mo kuudi, ga unugi gi nia wai, ga dahi aga, ga hagatulutulu di Beebaa Haganoho mo nia daangada huogodoo.\x * \xo 9.19 \xt Exodus 24.6-8\x* \v 20 Gei mee ga helekai, \q1 “Aanei nia dodo ala e hagamodongoohia \q1 di hagababa dela ne helekai ai God \q1 bolo goodou gi daudalia le e donu.” \m \v 21 Mee ne hagatulu labelaa di Hale laa Daumaha mono goloo huogodoo ala e hai hegau no lodo gi nia dodo aanei.\x * \xo 9.21 \xt Leviticus 8.15\x* \v 22 Nnaganoho e haga modongoohia bolo nia mee huogodoo le e haga madammaa gi nia dodo, gei di huaidu le e wwede gi daha gi nia dodo.\x * \xo 9.22 \xt Leviticus 17.11\x* \s1 Tigidaumaha a Christ e daa gi daha nia hala \p \v 23 Nia mee aanei la nia ada mee o nia mee donu ala i di langi, la ne hai gi haga madammaa beelaa. Gei nia mee donu o di langi e haga madammaa gi nia tigidaumaha koia e donu ge humalia. \v 24 Idimaa, Christ la digi ulu gi lodo di Gowaa Dabu dela ne hai go tangada, di mee deenei la di ada mee hua ni di mee dela e donu. Mee ne ulu i di langi i di gowaa dela e noho iei Mee dolomeenei i baahi o God, e hagamaamaa gidaadou. \v 25 Tagi aamua hai mee dabu o Jew e ulu gi lodo di Gowaa Dabuaahia Huoloo i nia ngadau huogodoo, e kae nia dodo manu, gei Christ digi ulu nnolongo e logo belee tigidaumaha Ia. \v 26 Maa nei bolo ne hai beenei, gei Mee ne belee hagaduadua i nia holongo e logo mai taamada henuailala. Gei deeai, Mee ne hanimoi hua haga dahi, hoohoo gi di hagaodi gi muli o nia hagadili o nia madawaawa ala nogo hagadau mai i mua. Mee ne hanimoi belee tigidaumaha Ia, e daa gi daha nia huaidu. \v 27 Ma guu lawa di haga noho bolo tangada le e made hua haga dahi, ga nomuli, gaa kae di hagi aga i baahi o God. \v 28 E hai gadoo be Christ dela ne tigidaumaha hua Ia haga dahi belee wwede ai nia huaidu o nia daangada dogologowaahee. Gaa lawa, ga hanimoi labelaa haga lua, hagalee wwede labelaa nia huaidu, e haga mouli digau ala e talitali a Mee.\x * \xo 9.28 \xt Isaiah 53.12\x* \c 10 \p \v 1 Nia haganoho digau o Jew la nia ada mee hua, hagalee go nia mee donu. Ma go nia ada mee hua ala e haga modongoohia nia mee humalia ala ga lloomoi maalia. Gei nia tigidaumaha le e tataanga i nia ngadau huogodoo gaa hana hua beelaa. Malaa, nia haganoho mai nia tigidaumaha le e dohu dogomaalia behee nia daangada ala e loomoi gi God? \v 2 Maa nei bolo e donu bolo di hai daumaha o nia daangada ang gi God le e hagamadammaa nadau ihala, digaula gu nadau ihala ai, gei nia tigidaumaha la gu hagalee hai. \v 3 Gei deeai, tigidaumaha dela e haihai i lodo nia ngadau huogodoo, di mee e haga langahia nadau huaidu ala ne haihai. \v 4 Idimaa, nia dodo kau mo nia dodo kuudi, e deemee di daa gi daha nia huaidu o nia daangada. \p \v 5 Malaa, deenei tadinga a Christ i mua dono madagoaa ne hanimoi gi henuailala, Mee ne helekai gi God boloo: \q1 “Goe hagalee hiihai gi tigidaumaha \q1 mo di wanga dehuia dela e hai gi nia manu, \q1 gei Goe ne hagatogomaalia tuaidina mai gi di Au.\x * \xo 10.5 \xt Pisalem 40.6-8 \x* \q1 \v 6 Goe e hagalee tene gi nia wanga dehuia manu \q1 ala e dudu haga dogomaalia \q1 i hongo di gowaa dudu tigidaumaha, \q1 belee wwede nia huaidu. \q1 \v 7 Gei Au ga helekai gi Mee: \q1 ‘Deenei Au, Meenei God, \q1 Au belee hai do manawa, \q1 gii hai be nnelekai ala guu lawa di hihi \q1 gi lodo di Beebaa Haganoho.’” \m \v 8 Matagidagi, gei Mee ne helekai boloo, \q1 “Goe hagalee hiihai be e manawa tene \q1 gi tigidaumaha mo di wanga dehuia \q1 dela ne hai gi nia manu ala e dutudu \q1 i hongo di gowaa dudu tigidaumaha \q1 belee wwede nia huaidu.” \m Mee ne helekai nia mee beenei, ma e aha maa nia tigidaumaha huogodoo le e hai gii hai be nnaganoho. \v 9 Mee ne helekai nomuli, \q1 “Deenei Au, Meenei God, \q1 Au belee hai do manawa.” \m Malaa, God guu kili gi daha nia tigidaumaha namua, gu haga noho aga tigidaumaha hoou a Christ gi nadau lohongo. \v 10 Idimaa Jesus Christ gu haga gila aga di manawa o God, gei gidaadou huogodoo gu madammaa gi daha mo tadau huaidu, idimaa, Mee gu tigidaumaha dono huaidina hagadahi mai gi gidaadou huogodoo. \p \v 11 Digau hai mee dabu o Jew huogodoo e hai hegau i nia laangi huogodoo, e hai nadau tigidaumaha lahua i nia holongo e logo, malaa, nia tigidaumaha digaula e deemee loo di wwede nia huaidu.\x * \xo 10.11 \xt Exodus 29.38\x* \v 12 Christ ne tigidaumaha haga dahi hua, tigidaumaha deenei le e mogobuna di wwede nia huaidu, nomuli gei Mee guu noho i di baahi gau donu o God.\x * \xo 10.12 \xt Pisalem 110.1\x* \v 13 Deelaa di gowaa a Mee e talitali dolomeenei, gaa dae loo gi di madagoaa God gaa dugu ono hagadaumee gi lala gadoo be di llanga ono babaawae. \v 14 Tigidaumaha deenei ne hai hua haga dahi, dela ne hai digaula gii dohu dogomaalia gaa hana hua beelaa, go digau ala e haga madammaa gi daha nadau huaidu. \p \v 15 Di Hagataalunga Dabu gu haga modongoohia mai gi gidaadou nia mee aanei, Mee ne helekai matagidagi boloo, \q1 \v 16 “Di Maadua e helekai, \q1 ‘Deenei di hagababa dela gaa hai ko Au \q1 gi digaula i nia laangi ala ga loomoi, \q1 gei Au ga haga honu digaula gi agu haganoho, \q1 gaa dugu nia maa gi lodo nia manawa digaula, \q1 gaa hihi nia maa gi lodo nadau maanadu.’”\x * \xo 10.16 \xt Jeremiah 31.33\x* \m \v 17 Mee ne helekai labelaa boloo, \q1 “Au ga haga de langahia nia hagadilinga huaidu \q1 ala nogo hai go digaula.”\x * \xo 10.17 \xt Jeremiah 31.34\x* \m \v 18 Di madagoaa nia huaidu aanei gu maahede, gei tigidaumaha dela belee wwede nia huaidu la hagalee hai labelaa. \s1 Gidaadou gi mmaanege adu gi God \p \v 19 Ogu ihoo hagaaloho, gidaadou gu dagaloaha di ulu gi lodo di Gowaa Dabuaahia Huoloo mai di made o Jesus. \v 20 Christ gu huge mai gi gidaadou dahi ala hoou ge mouli, e moe adu, gu ihaa i baahi i golo di gahu duuli di gowaa deelaa, guu dau adu gi di Gowaa Dabuaahia Huoloo, di ala deenei la go dono huaidina. \v 21 Malaa gidaadou gu iai tadau Dangada hai mee dabu aamua, e dagi di hale o God. \v 22 Deenei laa, gidaadou gi mmaanege adu gi God i di manawa madammaa mo di hagadonu e donu. Tadau manawa daamaha mo tadau huaidina huaidu guu lawa di gaugau gi nia wai madammaa.\x * \xo 10.22 \xt Leviticus 8.30; Ezekiel 36.25\x* \v 23 Gidaadou gi daahia gii mau tadau hagadagadagagee dela nogo haga modongoohia go gidaadou, idimaa, gidaadou e mee di hagadagadagagee gi God, e dadaahi dana hagababa. \v 24 Gidaadou gi hagadau hagamaamaa i di haga modongoohia aga tadau aloho, mo tadau hangaahai humalia huogodoo. \v 25 Gidaadou gi hudee dugua tadau hai dagadagabuli, be di hai o hunu daangada. Gei gidaadou gi hagamahi hagamaaloo ina aga tangada nei mo tangada nei, idimaa, goodou gu iloo bolo di Laangi o Tagi la gu hoohoo mai. \p \v 26 Maa gidaadou gaa unu hua i lodo nia huaidu i muli tadau maalama gi nia agoago ala e donu, gu deai dahi tigidaumaha labelaa e mee di haga madammaa gidaadou gi daha mo nia huaidu ai, \v 27 di mee i golo, go gidaadou e talitali mmaadagu di hagi aga mo nia mahi o di ahi dela gaa dudu digau ala e hai baahi ang gi God.\x * \xo 10.27 \xt Isaiah 26.11 \x* \v 28 Maa tangada ga de hagalongo gi Nnaganoho Moses, ia e daaligi gii made maa ia gu hagi aga i nia hagadootonu o nia daangada dogolua be dogodolu bolo mee gu ihala, geia e deemee di dumaalia ginai.\x * \xo 10.28 \xt Deuteronomy 17.6; 19.15\x* \v 29 Malaa goodou e hagamaanadu bolo aha gi tangada dela e haga balumee Tama a God? Tangada deelaa, e hagahuaidu nia dodo o di hagababa hoou, ala ne haga madammaa ia, ge e haganneennee di Hagataalunga mo dono dumaalia. Tangada beenei le e hagaduadua damanaiee!\x * \xo 10.29 \xt Exodus 24.8\x* \v 30 Gidaadou gu iloo be di maa ko ai ne helekai, \q1 “Au ga hai baahi gi tongaadahi \q1 gaa hui gi muli,” \m gei Mee gu helekai labelaa, \q1 “Dimaadua ga hagi aga ana daangada.”\x * \xo 10.30 \xt Deuteronomy 32.35,36\x* \m \v 31 E hagamadagudagu dangada huoloo maa tangada gaa doo gi lodo nia lima o di God Mouli! \p \v 32 Goodou gi langahia godou hangaahai i lodo nia laangi ne too gi daha. I lodo nia laangi aalaa, i muli di maalama a God ne haga maalama goodou, gei nia haingadaa e logo gu tale adu gi goodou, gei goodou gu mau dangihi i lodo di madagoaa haingadaa, digi magedaa. \v 33 Hunu madagoaa nia daangada e haga balumee goodou i mua teenua, gei e haga huaidu goodou. Hunu madagoaa gei goodou gu hiihai e buni anga gi digau ala guu kae nia hagadilinga hagaduadua beenei. \v 34 Goodou guu kae di hagaduadua o digau lawalawa. Di madagoaa godou maluagina ne daa gi daha mo goodou, gei goodou gu hagakono i di manawa tene, i goodou gu iloo bolo goodou gu hai mee gi nia mee koia e humalia gaa hana hua beelaa. \v 35 Hudee diagia godou manawa maaloo, idimaa, godou manawa maaloo la iai dono hui damana. \v 36 Goodou e hai loo gi hagakono godou manawa, gei goodou gaa mee di haga gila aga di manawa o God, ga hai mee gi ana mee ala guu lawa dana hagababa adu gi goodou. \v 37 Di Beebaa Dabu e helekai boloo, \q1 “Di madagoaa hua dulii i golo, \q1 gei Mee dela e hanimoi, la ga dau mai, \q1 Mee hagalee duai.\x * \xo 10.37 \xt Habakkuk 2.3-4 \x* \q1 \v 38 Agu daangada ala e donu \q1 ga hagadonu ga mouli. \q1 Maa tangada i digaula gaa huli gi daha \q1 mo dono hagadonu, \q1 Au hagalee loo e tene ginai.” \m \v 39 Gidaadou hudee huli gi daha mo tadau hagadonu, gi dee nngala. Gidaadou gu iai tadau hagadonu, gei gu hagamouli. \c 11 \s1 Di hagadonu \p \v 1 Di hagadonu le e iloo modongoohia nia mee ala e hagadagadagagee ginai, ge e modongoohia nia mee e de gidee. \v 2 Di hagadonu dela nogo daudali go tadau maadua mmaadua guu hai digaula gii kila humalia i baahi o God. \p \v 3 Di hagadonu dela ga iloo gidaadou bolo di langi mo henuailala la ne hai gi nia helekai a God. Malaa, nia mee ala e gidee gidaadou, la ne hai mai i nia mee ala e de gidee.\x * \xo 11.3 \xt Genesis 1.1; Pisalem 33.6,9; John 1.3\x* \p \v 4 Di hagadonu dela ne hai Abel gi tigidaumaha humalia i tigidaumaha a Cain. Abel ne hagadonu, gei mee guu gila humalia, guu donu idimaa God gu hila anga gi dana tigidaumaha. Mai i di hagadonu o maa, Abel e helehelekai hua igolo, ma e aha maa mee guu made.\x * \xo 11.4 \xt Genesis 4.3-10\x* \p \v 5 Di hagadonu dela ne hai Enoch gi hagalee made, gei guu lahi mouli gi baahi o God, gei tangada ne gidee a mee ai, idimaa, go God dela ne lahi a mee. Di Beebaa Dabu e helekai bolo i mua dono lahi gi di langi, Enoch nogo haga tenetene a God.\x * \xo 11.5 \xt Genesis 5.21-24 \x* \p \v 6 Tangada dono hagadonu ai, le e deemee di haga tenetene a God. Tangada dela e hana gi God, geia gi hagadonu bolo God la i golo, e haga humalia digau ala e halahala Ia. \p \v 7 Di hagadonu dela ne hai Noah gi hagalongo gi nnelekai a God i nia mee ala ga lloomoi, gei digi mmada ginai. Mee ne hagalongo gi God, gaa hau dana waga belee haga dagaloaha ia mo dono beneinei. Deenei la go toloo o henuailala, gei Noah guu donu i mua o God mai i dono hagadonu.\x * \xo 11.7 \xt Genesis 6.13-22\x* \p \v 8 Di hagadonu dela ne hai Abraham gi daudali nnelekai a God bolo gii hana gi tenua dela gu hagababa gi mee. Mee ga hagatanga i dono henua donu, gei mee e de iloo tenua dela e hana ginai eia.\x * \xo 11.8 \xt Genesis 12.1-5\x* \v 9 Di hagadonu o maa dela gaa noho iei mee be tangada hua gee i lodo tenua God dela ne hagababa ang gi mee, i lodo nia hale laa, gadoo be Isaac mo Jacob ala ne kae di hagababa la hua mai baahi o God.\x * \xo 11.9 \xt Genesis 35.27\x* \v 10 Idimaa, Abraham e noho ge talitali di waahale dela ga haga duu go God, dono hagamau le e noho hua beelaa, dono hagaodi ai. \p \v 11 Di hagadonu dela ne hai Abraham gii hai tamana, gei mee gu madumadua huoloo, gei dono lodo go Sarah e dee huwa. Abraham gu hagadonu bolo God e haga gila dana hagababa.\x * \xo 11.11 \xt Genesis 18.11-14; 21.2\x* \v 12 Ma e aha maa Abraham gu hoohoo gaa made, gei di hagadili o maa le e daamada mai tangada hua e dahi, ga haga dili ga dogologowaahee, gadoo be nia heduu ala i di gili di langi, mo nia gelegele ala i tongotai e deemee di dau.\x * \xo 11.12 \xt Genesis 15.5; 22.17; 32.12\x* \p \v 13 Nia daangada huogodoo ala ne hagadonu beenei, la guu mmade, gei digi kae nia mee a God ala ne hagababa ang gi digaula. Digaula gu gidee mai haga mogowaa, gu tenetene hua gi nia mee ala ne hagababa. Gei gu haga modongoohia bolo ginaadou digau hua mai i daha, hagalee digau ni henuailala.\x * \xo 11.13 \xt Genesis 23.4; 1-Chronicles 29.15; Pisalem 39.12\x* \v 14 Nia hagadilinga daangada ala e helehelekai beenei, e haga modongoohia bolo digaula e halahala di nadau henua donu. \v 15 Digaula digi maanadua tenua dela ne hagatanga ai ginaadou. Maa nei bolo digaula ne maanadu beenei, gei digaula guu hula gi muli. \v 16 Gei deeai! Digaula e halahala hua tenua dela e kaedahi e humalia, dela i di langi. Gei God e hagalee langaadia i digau ala gaa dugu eia bolo di God ni ginaadou, idimaa, God gu hagatogomaalia di waahale e noho ai digaula. \p \v 17 Di hagadonu dela ne hai Abraham gi tigidaumaha dana dama daane go Isaac i di madagoaa God ne hagamada a mee. Abraham dela ne hai ginai di hagababa a God, gei mee gu togomaalia ga tigidaumaha dana dama daane hua e dahi.\x * \xo 11.17 \xt Genesis 22.1-14\x* \v 18 God gu helekai gi mee, \q1 “O hagadili ala ne hagababa ko Au \q1 adu gi di goe le e daamada mai i Isaac.”\x * \xo 11.18 \xt Genesis 21.12\x* \m \v 19 Abraham gu iloo ia, bolo God le e mee hua di haga mouli aga Isaac mai i di made. Gei gidaadou e mee hua di helekai bolo Abraham guu daa a Isaac mai i di made. \p \v 20 Di hagadonu dela ne hai Isaac gii hai dana hagababa gi Jacob mo Esau i di maluagina dela ga dau mai.\x * \xo 11.20 \xt Genesis 27.27-29,39-40\x* \p \v 21 Di hagadonu dela ne hai Jacob gi haga maluagina nia dama daane Joseph i mua dono made. Mee ne togo gi hongo dono dogodogo, gaa bala gi mua ga daumaha.\x * \xo 11.21 \xt Genesis 47.31; 48.1-20\x* \p \v 22 Di hagadonu dela ne hai Joseph gi haga modongoohia aga i mua dono made di hagatanga digau Israel gi daha mo Egypt. Gei mee ne haga modongoohia labelaa di nadau benebene dono huaidina i muli dono made.\x * \xo 11.22 \xt Genesis 50.24-25; Exodus 13.19\x* \p \v 23 Di hagadonu dela ne hai tamana mo tinana Moses gii dugu hagammuni a Moses i nia malama e dolu i muli dono haanau. Meemaa ne mmada gi di tama dela e madamada, gei meemaa gu hagalee mmaadagu nia haganoho di king.\x * \xo 11.23 \xt Exodus 2.2; \xt Exodus 1.22\x* \p \v 24 Di hagadonu dela ne hai Moses gi de hiihai i dono madagoaa ne madua, bolo digaula gi hudee haga waalanga ia bolo di tama ni tama ahina di king o Egypt.\x * \xo 11.24 \xt Exodus 2.10-12\x* \v 25 Mee hagalee hiihai e tene gi di huaidu dela e hai i di madagoaa bodobodo, gei mee e hiihai e hagaduadua madalia nia dama a God. \v 26 Mee e daumada hua di hui dela e hanimoi i ono mua, idimaa mee e iloo bolo di hagaduadua kono ang gi di Mesaia le koia e maluagina mogowaa i nia maluagina hagalabagau huogodoo o Egypt. \p \v 27 Di hagadonu dela ne hai Moses gi hagatanga Egypt, gei mee hagalee madagu i di hagawelewele o di king. Gu hai be mee e gidee di God dela e deemee di mmada ginai, gei mee digi hana gi muli. \v 28 Di hagadonu dela ne hidi iei mee ga haganoho di Pasoobaa, ga helekai bolo nia dodo gi hunua gi hongo nia bontai nia hale o digau Israel, bolo tangada di langi o di made ga gidee ia, ga hagalee daaligi nia ulu mmaadua digau Israel.\x * \xo 11.28 \xt Exodus 12.21-30\x* \p \v 29 Di hagadonu dela ne hai digau Israel gii mee di hula laa lodo Tai Mmee, gei di maa guu bagu be hongo henua. Digau o Egypt ga hagamada belee hula, gei digaula gu mmaalemu.\x * \xo 11.29 \xt Exodus 14.21-31\x* \p \v 30 Di hagadonu dela ne hidi ai nia abaaba di waahale Jericho ga mooho, i muli digau Israel ne haganiga di waahale deenei i nia laangi e hidu.\x * \xo 11.30 \xt Joshua 6.12-21\x* \p \v 31 Di hagadonu dela ne hidi ai di ahina mouli huaidu go Rahab ga dagaloaha, idimaa, mee ne benebene digau hagadina hagammuni, gei mee digi dau madalia digau de hagalongo ala ne daaligi.\x * \xo 11.31 \xt Joshua 2.1-21; 6.22-25\x* \p \v 32 Au belee helekai hua igolo? Dogu madagoaa ai, e helekai i Gideon, Barak, Samson, Jephthah, David, Samuel, mo nia soukohp.\x * \xo 11.32 \xt Gabunga 6.11—8.32; 4.6—5.31; 13.2—16.31; 11.1—12.7; 1-Samuel 16.1—1-Kings 2.11; 1-Samuel 1.1—25.1\x* \v 33 Mai di hagadonu dela ne hidi ai digaula ga heebagi gi nia henua huogodoo ala i golo, ga maaloo. Digaula guu hai nia mee ala e donu, guu kae nia hagababa a God ang gi digaula. Digaula guu pono nia ngudu nia laion.\x * \xo 11.33 \xt Daniel 6.1-27\x* \v 34 Digaula gu diinai nia ahi maaloo, gu hagalee tale gi taaligi hulumanu dauwa. Digaula guu lodo paagege, gei gu maaloo. Digaula e maaloo i lodo tauwa, gu daaligi digau dauwa tuadimee.\x * \xo 11.34 \xt Daniel 3.1-30\x* \v 35 Mai i di hagadonu, nia ahina guu lahi nadau gau mmade ne mouli aga labelaa gi daha mo di made. \p Hunu daangada hagalee hiihai e haga dagaloaha, digaula guu mmade i di hagaduadua, bolo gi mouli aga ginaadou i di mouli mada humalia.\x * \xo 11.35 \xt 1-Kings 17.17-24; 2-Kings 4.25-37\x* \v 36 Hunu ginaadou ne haga mmaemmae ga haga mamaawa, ge hunu gau ne lawalawa, ne kili gi lodo di hale galabudi.\x * \xo 11.36 \xt 1-Kings 22.26-27; 2-Chronicles 18.25-26; Jeremiah 20.2; 37.15; 38.6\x* \v 37 Hunu gau ne dilidili, hunu gau ne duuduu gi nia dowaa, hunu gau ne daaligi gi nnulumanu dauwa, hunu gau ne haga ulu gi nia gili manu siibi mono gili manu kuudi. Hunu gau ne hai gi hagaloale, ge e hagaduadua hagahuaidu, ge hagalee benebene haga humalia.\x * \xo 11.37 \xt 2-Chronicles 24.21\x* \v 38 Henuailala la hagalee humalia gi digaula. Digaula guu hula, gu heehee hua i lodo nia anggowaa mo i hongo nia gonduu, ge noho i lodo nia bongoo hadugalaa mono bongoo i lodo di gelegele. \p \v 39 Malaa, nia daangada aanei huogodoo gu modongoohia bolo ginaadou digau humalia mai i nadau hagadonu. Gei digaula la digi kae di mee a God dela ne hagababa anga, \v 40 idimaa God guu hai dana hagatau dela koia e humalia mai gi gidaadou, bolo digaula la gi madalia gidaadou, gei digaula gaa dohu dogomaalia. \c 12 \s1 Tadau Damana go God \p \v 1 Mai gi gidaadou, iai digau hagadootonu dogologo deenei i tadau baahi, malaa, gidaadou gi kilia gi daha nia haga deaadee mo nia huaidu ala e lawalawa gidaadou. Gidaadou gii hai digau e llele hagamahi i di hoiaa i tadau mua. \v 2 Gidaadou gi daumada ina hua a Jesus, go Mee dela go taamada mo di hagaodi o tadau hagadonu. Mee e de hei eia dono hagaduadua i di loobuu. Idimaa di tene dela e talitali a Mee, gei Mee e de hei eia dono haga langaadia i dono made i di loobuu. Dolomeenei gei Mee guu noho i di baahi dau donu di lohongo king o God. \p \v 3 Goodou gi hagamamaanadu ina dono hai ne hagaduadua ai, mo dono hagakono dono manawa i nia haganneennee digau huaidu! Malaa, hudee manawa paagege ge hudee kilia gi daha godou hagadonu. \v 4 I di godou hai baahi gi di huaidu, gei goodou digi tale gi di made. \v 5 Goodou gu de langahia nnelekai hagamaaloo a God ne hai adu gi goodou, be tangada e helekai gi ana dama? Mee ne helekai boloo, \q1 “Dagu dama daane, \q1 hagalongo ang gi Dimaadua ma gaa hai goe gii donu, \q1 hudee manawa bagege gi ana aago goe.\x * \xo 12.5 \xt Job 5.17; Proverbs 3.11-12 \x* \q1 \v 6 Idimaa, Dimaadua e haga donu \q1 digau huogodoo ala e aloho ai, \q1 gei e hagaduadua nia daangada huogodoo \q1 ala guu hai ana dama.” \m \v 7 Goodou hagakono i di hagaduadua be di godou hagaduadua mai godou damana. Di godou hagaduadua e haga modongoohia bolo God guu hai goodou nia dama ni aana. Ma di tama i golo e hagalee daaligi go dono damana? \v 8 Maa goodou digi kae di hagaduadua be ana dama huogodoo, malaa, goodou hagalee nia dama donu ni Mee. \v 9 Di hai o tadau damana henuailala e hagaduadua gidaadou, gei gidaadou e hagalabagau digaula. E hai behee? Ma hagalee koia e humalia maa gidaadou gaa dugu gidaadou gi Tamana hagataalunga, ga mouli? \v 10 Tadau damana henuailala e hagaduadua gidaadou i di madagoaa bodobodo, di mee e donu ginai digaula e hai. Gei God e hagaduadua gidaadou belee hagahumalia gidaadou, bolo gii dabu gidaadou be Ia dela e dabu. \v 11 Di madagoaa gidaadou ma ga hagaduadua, gei gidaadou e hai bolo ma di mee e hai gidaadou gi manawa gee, hagalee tenetene. Di madagoaa maalia, ginaadou ala nogo aago gi di hagaduadua beelaa, gaa hagi di hui di aumaalia o di mouli e donu. \s1 Nia agoago mono haga iloo \p \v 12 Malaa, dahi aga ina godou lima ala gu maanu, haga maaloo ina aga godou duli ala e bolebole.\x * \xo 12.12 \xt Isaiah 35.3\x* \v 13 Taele i hongo nia ala huudonu, gii hili nia wae ala e deemee di heehee gi haele.\x * \xo 12.13 \xt Proverbs 4.26 \x* \p \v 14 Hagamada gii noho i di aumaalia i baahi nia daangada huogodoo, gi mouli i di mouli dela e dabu, idimaa, tangada e mee di mmada gi Tagi ai maa ia hagalee dabu i lodo dono mouli. \v 15 Gii pula i goodou, gi dee huli gi daha mo tumaalia o God. Hudee hai be di laagau mmala, dela e tomo aga, e hai nia haingadaa e logo i dono poisin.\x * \xo 12.15 \xt Deuteronomy 29.18 \x* \v 16 Goodou hudee mouli milimilia, ge hudee de hiihai gi God be di hai o Esau, dela ne hui gi daha ono mogobuna dagi ulu madua gi di pileedi meegai.\x * \xo 12.16 \xt Genesis 25.29-34\x* \v 17 Goodou gu iloo di mee dela ne hai nomuli, mee gu hiihai e kae ono maluagina mai baahi dono damana, gei gu deemee, idimaa mee digi gidee di ala dela e huli dana mee dela ne hai, ma e aha mee nogo halidangi i dana halahala.\x * \xo 12.17 \xt Genesis 27.30-40\x* \p \v 18 Goodou digi lloomoi be digau Israel gi di Gonduu Sinai, gi longono goodou di ulaula, mo di bouli dongoeho mo dono madangi maaloo,\x * \xo 12.18 \xt Exodus 19.16-22; 20.18-21; Deuteronomy 4.11-12; 5.22-27\x* \v 19 mo di lee damana o di ‘trumpet’ mo di longono di lee gu gila aga. Di madagoaa nia daangada ne longono di lee deelaa, gei digaula gu tangitangi hagamahi, bolo gi de longono labelaa di lee deenei, \v 20 idimaa, digaula e deemee di kae nia helekai ala e hai boloo, “Di manu ma gaa tale gi di gonduu deenei, le e dilidili gii made.”\x * \xo 12.20 \xt Exodus 19.12-13\x* \v 21 Di ada deenei koia e hagamadagudagu dangada, ne hidi ai Moses ga helekai, “Au gu madagu huoloo, ge gu bolebole!”\x * \xo 12.21 \xt Deuteronomy 9.19\x* \p \v 22 Malaa, goodou ne loomoi gi di Gonduu Zion, di waahale o di God Mouli, go Jerusalem dela i di langi, e honu digau di langi dogologowaahee. \v 23 Goodou gu lloomoi gi di hagabuni hagatenetene o nia ulu mmaadua dama daane a God, ala guu lawa di hihi nadau ingoo i di langi. Goodou gu lloomoi gi baahi o God, tangada gabunga o nia daangada huogodoo, gi baahi labelaa nia hagataalunga daangada humalia ne hai gii dohu hagatau. \v 24 Goodou gu lloomoi gi Jesus dela ne haga noho di hagababa hoou, gu lloomoi labelaa gi nia dodo ala ne llingi anga, ala e hagababa nia mee koia e humalia i nia dodo o Abel.\x * \xo 12.24 \xt Genesis 4.10\x* \p \v 25 Deenei laa, goodou nei gi de haga balumee hua Tangada dela e helehelekai adu gi goodou. Idimaa, digau ala nogo haga balumee tangada dela nogo hagadonudonu nnelekai a God i henuailala, digaula digi dagaloaha. Malaa, gei gidaadou ga dagaloaha behee maa gidaadou ga haga balumee Tangada dela e helehelekai mai i di langi?\x * \xo 12.25 \xt Exodus 20.22\x* \v 26 Dono lee gu haga ngalua henuailala i di madagoaa deelaa. Dolomeenei ge Ia guu hai dana hagababa boloo, \q1 “Au gaa hai labelaa di haga ngalua deenei, \q1 hagalee go henuailala la hua, \q1 mo di langi i nua labelaa.”\x * \xo 12.26 \xt Haggai 2.6 \x* \m \v 27 Nnelekai bolo “Au gaa hai labelaa” e haga modongoohia madammaa bolo nia mee ala ne hai ga ngalungalua ga hagalee, gei nia mee ala e deemee di ngalungalua gaa dugu hua igolo. \p \v 28 Gidaadou gi danggee i gidaadou guu kae tenua dela e deemee di ngalungalua. Gidaadou gi hagaamuina God, mo di daumaha i di ala dela e hiihai ginai Mee i di hagamadagudia, \v 29 idimaa, tadau God lago di ahi dela e dudu gii wele.\x * \xo 12.29 \xt Deuteronomy 4.24\x* \c 13 \s1 Di haga tenetene di manawa o God \p \v 1 Gi daahia hua di godou hagadau aaloho be nia dama a Christ. \v 2 Gi langahia gi benebene ina digau mai i daha gi godou hale, hunu daangada ne hai beelaa, gei digaula ne benebene digau di langi, gei digi iloo bolo ma digau di langi.\x * \xo 13.2 \xt Genesis 18.1-8; 19.1-3\x* \v 3 Gi langahia digau ala i lodo nia hale galabudi. Gi maanadua bolo goodou e madalia digaula. Gi langahia labelaa digau ala e hagaduadua kono. Gi maanadua bolo goodou e duadua be digaula. \p \v 4 Goodou huogodoo e hai loo gi hagalabagau tabuaahia o taga hai lodo. Nia daane mo nia ahina hai lodo gi hagadaubuni, hagadau hagalaamua. God le e hagi aga tangada mouli be di manu ge huaidu. \p \v 5 Goodou gi hudee aloho i nia bahihadu, gii dohu hua gi godou mee ala gu i golo, idimaa, God gu helekai, \q1 “Au hagalee diiagi goe, \q1 be e hudu goe gi daha.”\x * \xo 13.5 \xt Deuteronomy 31.6,8; Joshua 1.5\x* \m \v 6 Gidaadou la gi maaloo i tadau helekai, \q1 “Dimaadua la go dogu hagamaamaa, \q1 au hagalee madagu. \q1 Ma di aha dela e mee di hai go tangada \q1 mai gi di au?”\x * \xo 13.6 \xt Pisalem 118.6 \x* \m \v 7 Gi langahia digau agoago namua ala nogo hagi ngudu adu gi goodou nnelekai a God. Gi hagabaubau ina nia hanga mouli digaula, mo nadau mmade, goodou gi daudalia nadau hagadonu. \v 8 Jesus Christ e hai hua be di mee e dahi anaahi, dangi nei, gaa hana hua beelaa. \p \v 9 Hudee dumaalia anga gi nia agoago hua gee tilikai gi dagi ina goodou gi daha mo di ala dela e donu. Di mee dela e humalia adu gi godou hagataalunga, daudalia hua tumaalia o God, hagalee go nia haganoho o nia meegai. Idimaa, tangada dela ma ga hagalongo gi nia haganoho aanei, deai dono humalia e kae ai. \p \v 10 Digau hai mee dabu o Jew ala e ngalua i lodo di Hale Daumaha, nadau donu ai di gai tigidaumaha dela e hai i hongo tadau gowaa dudu tigidaumaha. \v 11 Tagi aamua hai mee dabu o Jew e kae nia dodo manu gi lodo di Gowaa Dabuaahia Huoloo belee hai tigidaumaha, e wwede nia huaidu, gei nia huaidina o nia manu le e dudu i tua di waahale.\x * \xo 13.11 \xt Leviticus 16.27\x* \v 12 Deelaa tadinga Jesus ne made labelaa i tua di waahale, belee haga madammaa nia huaidu o nia daangada gi ono dodo donu. \v 13 Gidaadou gii hula gi mee dela i tua di waahale, e madalia a Mee i dono haga langaadia. \v 14 Idimaa, gidaadou tadau waahale e noho hua beelaa i henuailala ai, gidaadou e halahala di waahale dela ga hanimoi. \v 15 Gidaadou hagaamu ina a God i nia madagoaa huogodoo, e hai ai tadau tigidaumaha mai i Jesus, deelaa tigidaumaha e hagalaamua di ingoo Jesus i tadau helekai. \v 16 Goodou hudee de langahia gi heia godou haihai humalia, hagadau maamaa i godou mehanga, idimaa, aalaa nia hai tigidaumaha humalia e hiihai ginai a God. \p \v 17 Hagalongo gi godou dagi, gi daudalia nia haganoho digaula, idimaa, digaula hagalee dugu di nadau madamada humalia i godou hagataalunga, gei digaula e hai loo gi haga kila aga nadau hegau ang gi God. Goodou ma ga hagalongo gi digaula, gei digaula koia ga tenetene i di nadau hai nadau hegau. Goodou ma ga de hagalongo, gei digaula ga manawa gee, ga deemee di hagamaamaa goodou. \p \v 18 Goodou gi mua hua di hai dalodalo i gimaadou. E hagalongo ia i gimaadou, bolo madau maanadu le e madammaa hua, idimaa, gimaadou e hiihai e hai nia mee ala e donu i nia madagoaa huogodoo. \v 19 Au e dangi hagamahi adu gi goodou, bolo gii hai dalodalo ang gi God gi limalima dana hagau adu au gi goodou labelaa. \s1 Talodalo haga lawa \p \v 20-21 God dela ne haga mouli aga tadau Dagi go Jesus mai i baahi digau ala guu mmade, go Mee dela go di hagaloohi siibi aamua. Mai i nia dodo o dono made, Mee ne haga modongoohia bolo di hagababa damana e de ngudu le e donu. Di God di aumaalia gi haga honu ina goodou gi nia hagahumalia huogodoo ala e tau adu gi goodou e hai dono manawa. Gei Mee gi haga gila aga ina di hiihai o dono manawa i tadau baahi, mai baahi o Jesus Christ, e haga tenetene a Mee. Di madamada ang gi Christ gii hana hua beelaa. Amen. \s1 Nnelekai haga muliagina \p \v 22 Ogu duaahina nei, au e dangi adu gi goodou gi hagakono, gi hagalongo gi agu agoago hagamaaloo aga goodou, idimaa, dagu lede ne hihi la hagalee looloo. \v 23 Au e hiihai bolo goodou gi iloo bolo tadau duaahina go Timothy la gu ulu gi daha mo di hale galabudi. Maa mee ga limalima mai gi di au, gei gimaua ga lloo adu gi godou baahi. \p \v 24 Hagadae ina di madau hagaaloho gi godou dagi huogodoo, mo nia dama a God huogodoo. Nia dama a Christ ala i Italy e hagau adu nadau hagaaloho gi goodou. \p \v 25 Tumaalia o God gii noho madalia goodou huogodoo.