\id DAN Kapingamarangi 
\h Daniel 
\toc1 Di Beebaa Daniel 
\toc2 Daniel 
\toc3 Dan 
\mt1 DANIEL  
\mt2 Di Beebaa Daniel  
\imt1 Di haga modongoohia:  
\im \bk Di Beebaa Daniel\bk* ne hihi i di madagoaa digau o Jew nogo hagaduadua i lala di king hagamuamua. Mai i nia kai mo nia haga modongoohia mai i lodo nia moe, tangada dela ne hihi di beebaa deenei e hagamahi ang gi nia daangada o di madagoaa deelaa bolo ginaadou gi hagadagadagagee gi di hai a God dela gaa dugu gi lala di nadau king hagamuamua deelaa, mo di hai a God dela ga haga duu aga labelaa nia donu o ana daangada.  
\ip Di beebaa deenei e wwae lua: (1) Nia kai o Daniel mo ono ehoo ala ne laha mai gi daha mo di nadau guongo. Mai i di nadau hagadonu mo di hagalongo gi God gu maaloo ai digaula i nadau hagadaumee. Nia kai aanei ne hai i di madagoaa nogo dagi go Babylonia mo Persia. (2) Nia moe ala ne mmada ginai a Daniel. Nia haga modongoohia o nia henua aamua ala e tomo gi nua mo ala e monnono gi lala, tugi i di madagoaa nogo dagi go Babylonia. Nia haga modongoohia aanei gu helekai labelaa i di hagahuaidu o di king hagamuamua, mo di madamada o di aali o nia daangada a God.  
\iot Di hagahonu di beebaa deenei:  
\io1 Daniel mo ono ehoo hagaaloho \ior (1.1—6.28) \ior*  
\io1 Daniel e haga modongoohia ana midi \ior (7.1—12.13)\ior*  
\io2 a. Nia manu hagamadagudagu dangada e haa \ior (7.1-28)\ior*  
\io2 b. Di siibi daane mo di kuudi \ior (8.1—9.27)\ior*  
\io2 c. Tangada di langi kae hegau \ior (10.1—11.45)\ior*  
\io2 d. Di madagoaa o di hagaodi o nia mee \ior (12.1-13)\ior*  
\c 1  
\ms1 Daniel mo ono ehoo hagaaloho  
\mr (1.1—6.28)  
\s1 Nia dama daane i di hale king o Nebuchadnezzar  
\p
\v 1 Di tolu ngadau o Jehoiakim nogo king i Judah, gei di king o Babylonia go Nebuchadnezzar ga heebagi gi di waahale Jerusalem, ga duuli di gili di waahale deelaa.\x * \xo 1.1 \xt 2-Kings 24.1; 2-Chronicles 36.5-7\x*  
\v 2 Di Tagi guu dugu anga gi mee gii kumi di King Jehoiakim, gaa kae labelaa nia goloo hagalabagau o di Hale Daumaha. Mee guu kumi labelaa ana daangada guu lahi dalia ia gi di hale daumaha o dono god dela i Babylon. Gei ana goloo hagalabagau ala ne kae, guu dugu gi lodo nia gowaa dugudugu mee o di hale daumaha.  
\v 3 Di king ga haga iloo gi tagi damana o digau hai hegau dono hale go Ashpenaz bolo mee gi hilihilia hunu dama daane mai i lodo digau ala ne laha mai i Israel, mai digau ala e dau gi nia waawa king o Israel, mo mai i digau dau.  
\v 4 Digaula gii hai digau mmaadanga, ge kabemee, gu aago gi humalia, gei e limalima di kabe nia mee, gei e maaloo nadau huaidina, e tau di hai hegau i lodo di hale di king. Ashpenaz gi aago ina digaula gi di hihi mo di dau nia helekai o Babylon.\x * \xo 1.4 \xt 2-Kings 20.17-18; 24.10-16; 2-Chronicles 36.10; Isaiah 39.7-8\x*  
\v 5 Di king gu helekai bolo digaula e miami ge e inu nia meegai ala e miami ai di king mo digau dono hale. Digaula e hagawouwou i nia ngadau e dolu, nomuli gaa mee laa di lloomoi gi baahi di king.  
\v 6 Digau i lodo digau ala ne hilihili aanei go Daniel, Hananiah, Mishael mo Azariah, digau mai di madawaawa Judah.  
\v 7 Tagi damana go Ashpenaz guu wanga ana ingoo hoou gi digaula: Daniel go Belteshazzar, Hananiah go Shadrach, Mishael go Meshach, mo Azariah go Abednego.   
\p
\v 8 Daniel gu hagamaanadu bolo ia hagalee haga milimilia ia gi nia meegai mo di inu nia waini mai baahi di hale king. Gei mee ga dangidangi ang gi Ashpenaz bolo gi hagamaamaa ina ia.  
\v 9 God guu hai a Ashpenaz gi humalia ang gi Daniel.  
\v 10 Gei Ashpenaz ga helekai gi Daniel, “Au e madagu i di king, idimaa ma go di king donu hua dela e haganohonoho di godou hagangudu. Maa mee ga gidee ia bolo goodou e tomo gee mo godou ihoo ala i golo, gei mee ga daaligi au gii made.”   
\p
\v 11 Malaa, Daniel ga helekai gi tangada hai hegau dela ne dongo go Ashpenaz bolo e madamada humalia i Daniel mo ono ehoo dogodolu,  
\v 12 “Hagamada ina malaa gimaadou i nia laangi e madangaholu: Haangai ina hua gimaadou gi nia huwa laagau mo nia wai.  
\v 13 Nomuli gei goe gaa mmada, ga hagatau gimaadou gi digau ala nogo miamiami i nia meegai di king, ga hai mai gi gimaadou dau mee dela e tau anga gi dau mee dela e mmada ginai goe i gimaadou.”   
\p
\v 14 Mee gu hagalongo gi di hai a Daniel mo ono ehoo, gu hagamada digaula i nia laangi e madangaholu.  
\v 15 Muli nia laangi e madangaholu, gei gu gidee bolo digaula e mmada ginai hagahumalia, gei e koia e maaloo i digau huogodoo ala nogo miami i nia meegai di king.  
\v 16 Malaa, gei tangada dela e madamada humalia i digaula gu hagalee haangai digaula gi nia meegai mo nia waini mai baahi di king, gu haangai hua digaula gi nia huwa laagau.   
\p
\v 17 God guu wanga nia kabemee mo nia hangaa kabe nia helekai mono hihi gi nia dama daane dogohaa aanei. Daniel gu iloo ia huoloo di haga modongoohia o nia moe mono haga modongoohia midi.   
\p
\v 18 Gaa dae mai gi di hagaodi o tolu ngadau, gei ogo Ashpenaz ga laha mai nia dama daane huogodoo gi mua di King Nebuchadnezzar.  
\v 19 Di king ga helehelekai gi digaula, gei deai tangada i digau ala nogo tuu i mua di king e hai be Daniel, Hananiah, Mishael mo Azariah ai. Malaa, digaula guu hai digau hai hegau ni di king.  
\v 20 Di king gu hagatautau nia kabemee mo nia iloo digaula i di helehelekai gi ana heeu bolo digaula e kabemee i nia holongo e madangaholu i hongo ana gau hai mogobuna mo ana gau hai buubuu ala i lodo dono henua.  
\v 21 Daniel nogo ngalua hua igolo i lodo di hale di king, gaa dae mai loo gi di King Cyrus o Persia ne haga magedaa tenua go Babylonia.   
\c 2  
\s1 Di midi o Nebuchadnezzar  
\p
\v 1 Di lua ngadau o Nebuchadnezzar nogo king, geia guu hai dana midi. Di midi a maa guu hai a mee gi dee baba, gu deemee dana kii.  
\v 2 Mee guu hai dana hegau bolo digau hai mogobuna, digau hagamaamaa, digau hai buubuu, mo digau ala koia e iloo nia mee la gi loomoi e haga donu dana midi. Gei digaula gu loomoi, guu tuu i mua di king.\x * \xo 2.2 \xt Genesis 41.8\x*  
\v 3 Di king ga helekai, “Au guu noho dee baba i dagu midi dela ne hai. Au bolo gi iloo hua laa eau tadinga o dagu midi.”   
\p
\v 4 Gei digaula ga helekai gi mee i nnelekai Aram, “Meenei di king gi mouli hua beelaa! Hagia mai dau midi, gei gimaadou ga haga donu adu.”   
\p
\v 5 Di king ga helekai, “Deenei dagu hagamodu bolo maa goodou ga deemee di hagi mai dagu midi mo di haga donu di maa, gei au ga hagihagi godou dudaginga gi daha, gei godou hale la ga oho gi momooho.  
\v 6 Maa goodou gaa mee di hagi mai dagu midi mo di haga donu di maa, gei au gaa hui goodou gi nia wanga dehuia, gaa hai goodou gii hai digau e hagalaamua. Malaa, goodou hagia mai laa di midi mo dono hadinga.”   
\p
\v 7 Digaula ga helekai labelaa hagalua boloo, “Meenei di king, hagia mai dau midi, gei gimaadou ga hagi adu dono hadinga.”   
\p
\v 8 Di king ga helekai, “Au gu modongoohia bolo goodou e hagadaatagi bolo gi mada waalooloo mai di madagoaa, idimaa, goodou gu modongoohia bolo dagu kai le e donu dela bolo  
\v 9 maa goodou ga hagalee hagi mai dagu midi, gei au ga hagaduadua goodou huogodoo. Goodou guu buni ngaadahi bolo goodou e hai godou kai tilikai i ogu mua bolo gii dae mai di madagoaa e huli ai dagu maanadu. Malaa, dolomeenei goodou hagia mai dagu midi, gei au ga iloo laa bolo goodou e iloo labelaa tadinga o di maa.”   
\p
\v 10 Gei digaula ga helekai, “Ma deai tangada i hongo henuailala e mee di hai dau mee deenaa e hiihai ginai goe ai. Gei di maa hogi deai di king aamua ge koia e maaloo ono mogobuna ne hai dana mee beenaa gi ana gau hai mogobuna, ana gau hai buubuu mo ana gau manamana lodo di ahiaalangi ai.  
\v 11 Gei dau mee dela e heeu le e haingadaa huoloo. Deai tangada e mee di haga modongoohia di maa ai, aalaa hua go nia god, gei digaula hagalee mouli i tadau baahi!”   
\p
\v 12 Di mee deenei guu hai di king gi hagawelewele giibeni, gu helekai bolo digau hai buubuu mo digau hai mogobuna le e daaligi huogodoo gi daha mo Babylon.  
\v 13 Malaa, taganoho deenei la ne mogobuna bolo gi daaligidia digaula huogodoo gii mmade, ngaadahi mo Daniel mo ono ehoo.   
\s1 God gu haga modongoohia tadinga di midi la gi Daniel  
\p
\v 14 Malaa, Daniel gaa hana gi Arioch go di tagi o digau hagaloohi a di king, ga helekai hagahumalia gi mee, go tangada dela ne dongo bolo e daaligi digaula.  
\v 15 Daniel ga heeu gi Arioch be ma ne aha dela di king guu hai dana haganoho huaidu huoloo beelaa, gei Arioch ga haga modongoohia gi mee di mee dela ne hai.   
\p
\v 16 Di madagoaa hua deelaa, gei Daniel guu hana gu dangidangi bolo gi dugu anga di madagoaa bodobodo, gii mee ia di haga donu di midi gi di king.  
\v 17 Daniel gaa hana gi dono hale ga hagi anga gi ono ehoo Hananiah, Mishael mo Azariah di mee deenei,  
\v 18 gu helekai gi digaula bolo gi dangidangi ang gi di God o di langi i di gili di midi hagammuni di king, gi dumaalia gi digaula, gi hagalee daaligi ginaadou dalia digau kabemee o Babylon ala i golo.  
\v 19 Malaa, di boo hua deelaa, gei God gu haga modongoohia di mee hagammuni deenei la gi Daniel i dono moe. Gei mee ga hagaamu di God o di langi, ga helekai,   
\q1
\v 20 “God e kabemee gei e mogobuna huoloo!  
\q1 Hagaamuina a Mee gaa hana hua beelaa.   
\q1
\v 21 Ma go Mee dela e huwahuwa nia madagoaa  
\q1 mo nia hagadilinga madagoaa e haa  
\q1 ala i lodo di ngadau e dahi.  
\q1 Ma go Mee dela e haga noho  
\q1 ge e daa gi daha nia king,  
\q1 gei go Mee dela e wanga nia kabemee  
\q1 mo nia iloo gi nia daangada.   
\q1
\v 22 Go Mee dela e haga gida nia mee  
\q1 ala e dugu hagammuni,  
\q1 gei e iloo Ia nia mee ala e dugu i lodo di bouli,  
\q1 dono gili e haganiga go di maalama.   
\q1
\v 23 Au e hagaamu ge e hagalaamua Goe,  
\q1 go di God o ogu maadua mmaadua.  
\q1 Goe ne gaamai gi di au dogu kabemee mo ogu mahi.  
\q1 Goe gu hila mai gi agu dangidangi,  
\q1 gu haga modongoohia mai gi gimaadou  
\q1 madau mee ala e helekai ai gi di king.”   
\s1 Daniel gu haga modongoohia di midi gi di king  
\p
\v 24 Malaa, Daniel gaa hana gi Arioch, go tangada dela ne dongo bolo e daaligi digau kabemee o Babylon, ga helekai gi mee, “Hudee daaligidia digaula. Lahia au gi mua di king, gei au ga haga modongoohia di midi a maa gi mee.”  
\v 25 Arioch gaa lahi a Daniel hagalimalima gi mua di king ga helekai, “Au guu gida taane deenei, tangada mai i digau ala ne laha mai i Judah, go mee dela e mee di haga donu dau midi.”   
\p
\v 26 Di king ga helekai gi Daniel dela gu haga ingoo bolo Belteshazzar boloo, “Goe e mee di hagi mai dagu midi mo dono hadinga?”   
\p
\v 27 Gei Daniel ga helekai, “Meenei di king, deai tangada kabemee, be tangada hai buubuu, be tangada hai mogobuna, be tangada manamana lodo di ahiaalangi e mee di hagi adu nia mee aanaa ai,  
\v 28 deelaa hua go di God dela i di langi dela e mee di haga modongoohia nia hagadilinga mee nngala beenaa. Mee gu haga modongoohia adu gi di goe nia mee ala ma ga kila aga maalia. Malaa, dolomeenei gei au ga hagi adu gi di goe dau midi mo au moe ala ne mmada ginai goe i do madagoaa nogo kii.   
\p
\v 29 “Meenei di king, do madagoaa nogo kii iei goe, gei goe guu hai dau midi i dagidilaangi, gei God dela e haga gila adu ana mee nngala, guu hagi adu nia mee ala ga kila aga maalia.  
\v 30 Malaa, dau midi dela ne hagagida mai gi di au la hagalee ne hai bolo au e kabemee i hongo digau ala i golo. Ne hai bolo gi iloo e goe tadinga o dau midi, gei gi iloo labelaa e goe au hagabaubau ala ne lloo adu gi di goe.   
\p
\v 31 “Meenei di king, i lodo dau moe, goe ne mmada gi di ada dangada ne hau, e duu damanaiee i oo mua, e dingidingia ge dabadaba dono gili, ge e hagamadagudagu dangada.  
\v 32 Di libogo o di maa ne hai gi nia goolo madammaa. Tadahada mono lima la ne hai gi nia silber. Tuaidina mono gaba la ne hai gi nia baalanga mmee.  
\v 33 Nia wae la ne hai gi nia baalanga. Nia babaawae hunu gowaa la ne hai gi nia baalanga gei hunu gowaa la ne hai gi nia gelegele.  
\v 34 Do madagoaa hua dela e daumada di maa, gei di hadu damanaiee ga doo iha hua i deia i di gowaa helemodu, gaa nngenge gi hongo nia babaawae o maa, gu oho nia maa gi momooho hagaligiligi.  
\v 35 Di madagoaa hua deelaa, gei nia baalanga, nia gelegele, nia baalanga mmee, nia silber mono goolo gu momooho ngaadahi, guu hai be nia lehu ala ma ga angiangina i lodo di madagoaa o di laa. Nia lehu aalaa gu iliili huogodoo go di madangi gi daha gu hagalee nia mee ne dubu i di lohongo ai. Di mee i golo la go di hadu damanaiee hua deelaa, guu tomo guu hai di gonduu damanaiee dela guu gahu henuailala hagatau.   
\p
\v 36 “Deenei dau midi. Dolomeenei gei au ga hagi adu tadinga o dau midi.  
\v 37 Kooe dela go di king e aamua i hongo nia king huogodoo. Di God dela i di langi guu hai goe gii dagi nia henua, gu gowadu gi di goe di mogobuna, nia mahi mo di hagalabagau.  
\v 38 Mee guu hai goe di tagi ni digau huogodoo ala e noho i henuailala, mono manu dolodolo, mono manu mamaangi. Kooe dela go di libogo goolo deelaa.  
\v 39 I oo muli, tuai henua aamua ga gila aga labelaa, malaa, hagalee maaloo be tenua dela nogo king iei goe, ga nomuli ga gila aga di tolu henua, go tenua baalanga mmee, dela gaa dagi henuailala hagatau.  
\v 40 Nomuli togohaa henua aamua ga gila aga, dela e maaloo gadoo be di baalanga, ga haga mooho mo di oho nia mee huogodoo. Go mee deelaa ga hunahuna nia henua aamua ala nomua.  
\v 41 Goe gu gidee labelaa bolo nia babaawae mono madaawae, hunu gowaa ne hai gi nia gelegele, hunu gowaa ne hai gi nia baalanga. Deenei dono hadinga bolo tenua aamua la ga duuduu i gunga. Gei di maa e hai ono mahi baalanga i golo, idimaa nia baalanga la ne unugi gi nia gelegele.  
\v 42 Nia madaawae ala hunu gowaa e baalanga, hunu gowaa e gelegele, dono hadinga bolo hunu madagowaa e maaloo hunu madagowaa e paagege.  
\v 43 Goe gu gidee labelaa bolo nia baalanga ne unugi gi nia gelegele. Dono hadinga bolo nia dagi o tenua aamua deelaa e haga haga hai lodo nadau dama bolo gii buni, gei digaula hagalee buni gadoo be nia baalanga ala e deemee di unugi gi nia gelegele.  
\v 44 Di madagoaa hua o nia king aalaa, gei di God di langi ga haga duu aga dana henua mo dono King dela dono hagaodi ai, gei e deemee di haga magedaa. Tenua deelaa gaa oho nia henua aamua huogodoo, gaa noho i golo gaa hana hua beelaa.  
\v 45 Goe gu gidee labelaa di hadu dela ne doo iha i di gowaa helemodu, ne doo iha hua i deia, ga nngenge i di ada dangada dela ne hai gi nia baalanga, baalanga mmee, nia gelegele, silber mo goolo. Malaa, di God Aamua gu haga modongoohia adu gi di goe nia mee ala gaa hai maalia. Malaa deelaa, au guu hagi adu gi di goe dau midi la hagatau mo dono hadinga.”   
\s1 Di king guu hui Daniel  
\p
\v 46 King Nebuchadnezzar gaa bala loo gi lala loo gi hongo di gelegele mo di hai bolo nia tigidaumaha mo nia kisakis gi heia ang gi Daniel.  
\v 47 Di king ga helekai, “Doo God koia e aamua i hongo nia god huogodoo, gei go Tagi i hongo nia king huogodoo. Go Mee dela e haga modongoohia nia mee ala e nngala. Au gu iloo di mee deenei, idimaa, goe dela guu mee di haga modongoohia aga di mee ngala deenei.”  
\v 48 Di king guu wanga gi Daniel di lohongo aamua, ge guu wanga gi mee nia wanga dehuia humalia huoloo e logowaahee, ge guu hai a mee gii dagi nia guongo o Babylon hagatau, gei e dagi labelaa digau hagamaamaa di king.  
\v 49 Di king guu hai di hiihai o Daniel bolo Shadrach, Meshach mo Abednego e dagi nia moomee o di guongo go Babylon. Malaa, Daniel nogo dagi hua igolo i lodo di hale di king.   
\c 3  
\s1 Nebuchadnezzar ne haga iloo bolo gi daumaha gi di ada dangada goolo  
\p
\v 1 King Nebuchadnezzar ne hau dana ada dangada goolo. Tuuduu i nua nia piidi e matiwa, mo di palaha nia piidi e hiwa. Mee gu haga duu di maa i hongo di gowaa mehanga gonduu o Dura, dela i di guongo go Babylon.  
\v 2 Di king gaa hai dana haga iloo bolo ana gau aamua huogodoo gi dagabuli mai, ala go nia dama di king, nia gobinaa, mo nadau togolua gobinaa, nia dagi llauehe o nia buini, digau benebene bahihadu, digau hai gabunga, mo nia dagi guongo. Digaula gi lloomoi gi di hagadabu o dana ada dangada dela ne haga duu.  
\v 3 Di madagoaa digaula huogodoo ne dagabuli mai gi mua di ada dangada deelaa,  
\v 4 di haga iloo gaa hai loo gi nua loo boloo, “Goodou go nia daangada o nia henua huogodoo, mo nia hagadilinga daangada mo nia hagadilinga helekai huogodoo!  
\v 5 Di godou madagoaa hua dela ma ga longono goodou nia hagadilinga lee labaa, mee ngiingii iliili, ‘zither’, ‘lyre’, ‘harp’ mo ‘pipe’, nomuli gei nia hagadilinga mee ala i golo ala ga nnoo aga nadau lee. Di madagoaa hua dela ga daamada ai di gatangi deelaa, gei goodou la gi pala gi lala, daumaha ang gi di ada dangada goolo a King Nebuchadnezzar dela ne haga duu aga.  
\v 6 Gei tangada dela ga hagalee bala e daumaha, le e hudu gi lodo di gowaa dela e iai di ahi ulaula no lodo.”  
\v 7 Malaa, di madagoaa hua digaula ne longono di lee o di gatangi deelaa, digau huogodoo guu pala gi lala, gu daumaha gi di ada dangada goolo dela ne haga duu aga go King Nebuchadnezzar.   
\s1 Nia hoo dogodolu o Daniel e de hagalongo gi di king  
\p
\v 8 Di madagoaa deelaa, gei hunu gau o Babylon belee hagahuaidu digau o Jew,  
\v 9 ga helekai gi di king boloo, “Meenei di king, gi mouli hua beelaa!  
\v 10 Meenei di king, goe guu hai dau haga iloo bolo di madagoaa hua di gatangi la ga daamada, gei digau huogodoo gii pala gi lala gi daumaha ang gi di ada dangada deelaa,  
\v 11 gei tangada dela ga hagalee bala gi lala e daumaha, le e hudu gi lodo di gowaa dela di ahi ulaula no lodo.  
\v 12 Gei iai digau o Jew ala ne hai kooe bolo e dagi di guongo go Babylon ala go Shadrach, Meshach mo Abednego, gei digaula digi daudali dau haga iloo, meenei di king. Digaula digi pala gi lala e daumaha gi dau god mo dau ada dangada dela ne haga duu aga kooe.”   
\p
\v 13 Di King Nebuchadnezzar gu hagawelewele huoloo giibeni, ga helekai bolo Shadrach, Meshach mo Abednego gi laha mai, gei digaula gu laha mai gi mua di king.  
\v 14 Di king ga heeu gi digaula, “Ma e donu, go Shadrach, Meshach mo Abednego, bolo goodou hagalee daumaha gi dogu god, gei goodou digi pala gi lala gi dagu ada dangada goolo dela ne haga duu?  
\v 15 Malaa, di godou madagoaa ma ga longono goodou nia lee labaa, mee ngiingii iliili, ‘zither’, ‘lyre’, ‘harp’ mo ‘pipe’ mono mee ala i golo, goodou pala gi lala, daumaha ang gi di ada dangada deelaa. Maa goodou ga hagalee daudali, gei goodou dela hua e kili gi lodo di gowaa dela e iai di ahi ulaula no lodo. Malaa, goodou e hagabau bolo ma di god i golo e mee di benebene goodou gi daha mo lodo dogu lima?”   
\p
\v 16 Gei Shadrach, Meshach mo Abednego ga helekai gi mee, “Meenei di king, gimaadou e deemee di duuli gimaadou.  
\v 17 Gei di maa bolo gaa hai hua beenaa, gei di God dela e hai hegau ginai gimaadou e mee di daa gimaadou gi daha mo di ahi. Go Mee labelaa dela gaa daa gimaadou gi daha mo lodo doo lima, meenei di king.  
\v 18 Gei maa Mee ga hagalee hai beelaa, gei goe gi iloo bolo gimaadou hagalee hai hegau gi au god, ge hagalee pala hogi gi dau ada mee goolo dela ne haga duu kooe, meenei di king.”   
\s1 Nia hoo Daniel dogodolu ne hagamodu bolo e daaligi gii mmade  
\p
\v 19 Di king koia gu hagawelewele huoloo, gei gu modongoohia ono hadumada ala gu angammee, gu hagawelewele huoloo ang gi Shadrach, Meshach mo Abednego, gaa hai dana haga iloo bolo di ahi la gi akaa ina gii gaa i nia holongo e hidu i dono gaa mai mua.  
\v 20 Gei mee ga haga iloo gi ana gau dauwa ala maaloo bolo gi lawalawahia Shadrach, Meshach mo Abednego, gi kilia gi lodo di ahi deelaa.  
\v 21 Digaula gu lawalawa mo nadau goloo huogodoo ala nogo ulu ai, guu kili digaula gi lodo di ahi deelaa.  
\v 22 Idimaa taganoho di king dela e maaloo dangihi huoloo, gei di ahi la gu akaa gii gaa maaloo huoloo, gu daaligi nia daane ala nogo lahi a Shadrach, Meshach mo Abednego la gii mmade.  
\v 23 Nia daane dogodolu aanei go Shadrach, Meshach mo Abednego la ne monnono gi lodo di ahi gei digaula e lawalawa.   
\p
\v 24 Malaa, King Nebuchadnezzar ga homouli mo di duu gi nua hagalimalima, mo di heeu ang gi ana gau aamua, “Nia daane dogodolu la hagalee ne lawalawa gaa kili laa gi lodo di ahi?”  
\p Digaula ga helekai, “Guu hai beenaa, meenei.”   
\p
\v 25 Gei mee ga heeu, “Gei di maa la e aha dela au e gidee nia daane dogohaa ala e heehee hua hagahumalia i tungaalodo di ahi? Digaula hagalee lawalawa, ge digi wwele, gei di togohaa dangada le e hai be tangada di langi.”   
\s1 Nia daane dogodolu gu hagamehede mo di haga maanege aga nadau waawa hegau  
\p
\v 26 Malaa, di king ga hanadu gi hoohoo gi di ngudu di bontai di ahi deelaa, ga wolowolo boloo, “Shadrach, Meshach mo Abednego, go digau hai hegau a di God Aamua Muginua. Goodou lloomoi gi daha!” Gei digaula gu ulu mai gi daha mo di ahi deelaa.  
\v 27 Malaa, nia dama di king, nia gobinaa, mo nadau togolua gobinaa, mo digau aamua di king ala i golo gu dagabuli mai huogodoo, gu gidee bolo di ahi la digi hai dana mee gi nia huaidina digau aanei. Nia ngaahulu o nia libogo digaula digi wwele, nia goloo digaula digi wwele, ge deai di hauiha ahi i digaula ai.   
\p
\v 28 Nebuchadnezzar ga helekai, “Hagaamuina di God o Shadrach, Meshach mo Abednego dela ne hagau mai dana dangada di langi dela ne haga dagaloaha ana dama hai hegau ala e hagadagadagagee gi de Ia. Digaula gu de hagahuodia nadau mouli gi lodo di hagaduadua i di nadau de haga gila aga taganoho di king, bolo ginaadou hagalee hai hegau anga be e pala gi di god gee, i daha mo di nadau God.   
\p
\v 29 “Malaa, deenei ne hidi iei au, gaa hai dagu haga iloo deenei boloo: Be go ai i nia daangada mo nia henua mo nia hagadilinga helekai ala ma ga leelee haga balumee di God o Shadrach, Meshach mo Abednego, gei digaula ga hagihagi nadau dudaginga gi daha. Gei nadau hale le e ohooho labelaa gi lala, idimaa, deai di god i golo e mee di haga dagaloaha beenei ai!”   
\p
\v 30 Nomuli gei di king ga haga menege aga Shadrach, Meshach mo Abednego i di guongo go Babylon.   
\c 4  
\s1 Di lua midi a Nebuchadnezzar  
\p
\v 1 Di king go Nebuchadnezzar ne haga iloo ang gi nia daangada o nia henua huogodoo, mo nia hagadilinga daangada, mo digau ala e helekai i nnagadilinga helekai i henuailala boloo:  
\p “Di aumaalia gi madalia goodou.  
\v 2 Hagalongo mai gi di au dela e haga modongoohia nia mee haga goboina ala gu hagagida mai gi di au go di God Aamua Muginua.   
\q1
\v 3 E aali huoloo go ana haga modongoohia!  
\q1 E aali huoloo go ana mee haga goboina!  
\q1 God go di King gaa dagi hua beelaa,  
\q1 gei dono mogobuna dagi e hagadau hua beelaa gi muli.   
\m
\v 4 “Au nogo noho hua maluagina i dogu hale king.  
\v 5 Gei au gaa kii gaa hai dagu midi, e mmada gi nia hagadilinga ada hagamadagudagu dangada.  
\v 6 Deenei laa ne hai ai dagu haga iloo bolo digau kabemee o Babylon huogodoo gi laha mai gi ogu mua, gi hagia mai gi di au tadinga o dagu midi.  
\v 7 Gei digau hai mogobuna mo digau hai buubuu, mo digau manamana lodo di ahiaalangi gu loomoi, gei au ga hagi anga gi digaula dagu midi, gei digaula gu deemee di hagi mai tadinga o dagu midi.  
\v 8 Muliagina loo, gei ogo Daniel dela gu haga ingoo gi di ingoo o dogu god bolo Belteshazzar, ga hanimoi gi ogu mua. Go mee dela iai di Hagataalunga o nia god\f + \fr 4.8 \ft \+bk nia god\+bk* be: \+bk di God\+bk* \f* dabuaahia. Au ga hagi anga dagu midi dela ne hai la gi mee, ga helekai,  
\v 9 Meenei Belteshazzar, di tagi o digau hai mogobuna. Au e iloo bolo di hagataalunga o nia god dabuaahia la i doo baahi, gei nia mee ala e de iloo nia daangada la hagalee haingadaa i doo baahi. Malaa, goe gi hagia mai malaa tadinga o dagu midi deenei:   
\p
\v 10 “Dogu madagoaa nogo kii iei au gaa hai dagu moe, gei au guu mmada gi di laagau damanaiee e duu i tungaalodo o henuailala.  
\v 11 Di laagau deelaa guu tomo damanaiee huoloo, di ulu o di maa guu dau i di langi. Nia daangada o nia mada o henuailala e gidee ginaadou huogodoo di laagau deelaa.  
\v 12 Nia lau o di laagau deelaa e humalia, gei di maa guu huwa dau logo huoloo, nia huwa o di maa guu dohu ang gi nia daangada huogodoo. Nia manu dolodolo guu gida di nadau hagamalu i ono lala, gei nia manu mamaangi guu hai nadau waehongo i nia manga o di maa. Gei nia mee huogodoo ala e mouli gu miami humalia mai i di laagau deelaa.   
\p
\v 13 “I lodo dagu moe gei au gaa mmada gi tangada di langi hagaloohi dabuaahia ga haneia i di langi i nua.  
\v 14 Mee ga haga iloo gi nua loo boloo, ‘Heelee di laagau deelaa la gi lala, duduudia nia manga la gi daha, magamaga ina nia lau mo nia huwa o di maa. Haga bagia nia manu dolodolo ala i lala di maa mo nia manu mamaangi ala i lodo nia manga la gi daha.  
\v 15 Dugua di tono di laagau la i golo, wanga ina dono duu baalanga mo baalanga mmee. Diagia i di gowaa maalama geinga tolo deelaa. Heia nia magalillili gi monnono ia gi hongo taane deenei. Diagia a mee gii noho madalia nia manu mo nia laagau.  
\v 16 I nia ngadau e hidu, gei mee hagalee hai ana maanadu dangada, nia maanadu hua manu.  
\v 17 Deenei go di hagailoo mai baahi digau di langi hagaloohi. Malaa, heia digau henuailala huogodoo gi iloo ginaadou bolo ma go di God Aamua Muginua dela e huwa nia madagoaa dagi o nia daangada. Mee e mogobuna di wanga nia maa gi digau ala e hiihai ginai, mo digau ala hagalee loo e hagalabagau.’”   
\p
\v 18 King Nebuchadnezzar ga duudagi adu ana helekai, “Deenei dagu midi ne mmada ginai au. Gei goe go Belteshazzar, haga donu ina mai gi di au dono hadinga, idimaa, digau kabemee o dogu henua king le e deemee di haga donu dagu midi. Gei goe e mee, idimaa, di hagataalunga o nia god\f + \fr 4.18 \ft \+bk nia god\+bk* be: \+bk di God\+bk* \f* dabuaahia la ala i doo baahi.”   
\s1 Daniel gu haga modongoohia di midi  
\p
\v 19 Malaa, gei Daniel, dela ne haga ingoo labelaa bolo Belteshazzar, gu homouli, guu noho dee muu. Gei di king ga helekai gi mee, “Belteshazzar, goe hudee heia goe gi maanadu e logo gi dagu midi, be go tadinga o di maa.”  
\p Gei Belteshazzar ga helekai, “Meenei dogu king. Au bolo di midi deenei la gi heia hualaa gi o hagadaumee! Gei dono hadinga la gi heia labelaa ang gi o hagadaumee, gi hudee heia adu gi di goe!  
\v 20 Di laagau dela ne mmada ginai goe, dela e looloo e tugi nia gololangi, le e mee di mmada ginai digau o henuailala hagatau.  
\v 21 Nia lau o di maa e humalia huoloo, gei nia huwa gu logowaahee guu dohu ang gi digau henuailala huogodoo, nia manu dolodolo guu gida di nadau hagamalu i ono lala, gei nia manu mamaangi guu hai nadau waehongo i ono manga.  
\v 22 Meenei di king, goe la go di laagau deenei dela e looloowehaa ge maaloo. Goe guu tomo maaloo, dela gu dau iei goe i di langi, gei o mogobuna la guu dau gi nia mada o henuailala.  
\v 23 Nomuli gei goe gaa mmada gi tangada di langi hagaloohi dabuaahia dela ne haneia i di langi ga helekai boloo, ‘Heelee di laagau, hunahuna gi daha, dugua tono o di maa mo ono aga la i golo. Wanga ina dono duu baalanga mo baalanga mmee. Heia nia magalillili gi monnono gi hongo taane deenei, diagia a mee gi mouli i golo dalia nia manu dolodolo i nia ngadau e hidu.’   
\p
\v 24 “Meenei di king, deenei la tadinga o dau midi, gei deenei la di haga iloo mai di God Aamua Muginua adu gi di goe i nia mee ala gaa hai adu gi di goe, meenei dogu dagi.  
\v 25 Goe ga hagabagi gi daha mo nia daangada, gei goe gaa hana gaa noho i baahi nia manu lodo geinga i nia gowaa maalama. I nia ngadau e hidu, gei goe gaa hai dau gai geinga tolo gadoo be nia kau mono siibi i di gowaa maalama, dela e iai di magalillili e doo gi oo nua. Gei goe gaa donu adu gi di goe bolo ma go di God Aamua Muginua la dela go Mee dela e huwa nia madagoaa dagi o nia daangada, gei e wanga nia maa gi digau ala e hilihili go Mee.  
\v 26 Tangada di langi dela ne haga iloo bolo di tono mono aga o di laagau deelaa la gi diagia hua igolo, le e hai dono hadinga bolo goe e mee di king labelaa i do madagoaa dela ga iloo e goe bolo ma go God dela e dagi henuailala hagatau.  
\v 27 Malaa, meenei di king, goe hagalongo gi dagu hagamaamaa. Huli gi daha mo o huaidu, heia nia mee ala e humalia ge e donu, gei gi dumaalia ang gi digau hagaloale, gei do mouli gaa kila humalia.”   
\p
\v 28 Malaa, nia mee huogodoo aanei gu kila aga guu hai gi di King Nebuchadnezzar.  
\v 29 Nia malama e madangaholu maa lua nomuli, gei mee nogo heehee i tuatala dono hale king i Babylon,  
\v 30 mo di helekai boloo, “Mmada malaa gi Babylon gu aali huoloo! Ne hau ko au belee hai ai dogu guongo damana, e haga modongoohia ai dogu mogobuna mo ogu mahi, ogu madamada mo dogu aamua.”   
\p
\v 31 Di madagoaa hua di king dela e leelee beenei, gei di lee ga haneia i di langi, ga helekai, “King Nebuchadnezzar, hagalongo gi agu helekai! Dolomeenei, gei Au gaa daa do mogobuna aamua la gi daha mo goe.  
\v 32 Gei goe ga hagabagi gi daha mo nia daangada, gaa noho madalia nia manu lodo geinga. Gei goe gaa gai au geinga tolo gadoo be nia kau i nia ngadau e hidu, gaa dae loo gi do madagoaa dela ga iloo e goe bolo ma go di God Aamua Muginua dela e huahua nia madagoaa dagi o nia daangada, gei go Mee dela e wanga di mogobuna deenei gi di ingoo hua tangada a Mee dela e hiihai e wanga ginai.”   
\p
\v 33 Di madagoaa hua deelaa, gei nia mee aanei guu kila i baahi Nebuchadnezzar. Mee gu hagabagi gi daha mo nia daangada, gu gaigai ana geinga tolo gadoo be nia kau. Guu noho tiutiu i nia magalillili o di ahiaalangi, nia ngaahulu dono libogo gu lloowehaa gadoo be nia ngaahulu ‘eagle’. Nia madaniha o maa guu hai gadoo be nia madaniha manu mamaangi.   
\s1 Nebuchadnezzar e haga hagaamu a God  
\p
\v 34 “I muli nia ngadau e hidu, gei au go Nebuchadnezzar ga mmada aga gi di langi i nua, gei agu maanadu dangada la gu hanimoi labelaa gi di au. Gei au gu hagaamu di God Aamua Muginua mo di danggee gi Mee dela e mouli gaa hana hua beelaa.  
\q1 Idimaa ma go Mee dela e dagi hua beelaa,  
\q1 dono Henua King le e noho hua beelaa  
\q1 dalia nia adu daangada gi muli.   
\q1
\v 35 Nia daangada huogodoo ala e haga honu henuailala  
\q1 la hagalee nia mee i baahi o Mee.  
\q1 Digau di langi mo digau henuailala huogodoo  
\q1 e noho i lala ono mogobuna.  
\q1 Deai tangada e mee di hai baahi gi Mee  
\q1 be de hiihai gi nia hai a Mee ala e hai ai.   
\m
\v 36 “Di madagoaa hua dela ne hanimoi ai dogu mouli hagalua gi di au, dogu hagalabagau mo dogu aamua mo nia madamada o dogu madagoaa king gu gaamai labelaa gi di au. Agu gau hai hegau gu hagaahi mai au, gei au guu hai labelaa di king o dogu henua, gei dogu hagalabagau koia gu i nonua i di mee anadilaangi.   
\p
\v 37 “Malaa dolomeenei, gei au go Nebuchadnezzar e hagaamu gei e hagalaamua di King o di langi i nua i ana hegau donu mo ana ala huudonu. Mee dela e mee di haga manawa balabala digau ala e ngalua hagamuamua.”   
\c 5  
\s1 Di hagamiami o King Belshazzar  
\p
\v 1 King Belshazzar gaa hai dana hagamiami damana ang gi ana gau aamua e mana, gei digaula gu inuinu nadau waini.  
\v 2 Di madagoaa o digaula nogo inuinu nia waini, gei Belshazzar ga helekai bolo nia ibu mono boolo goolo mo silber ala ne gaamai go dono damana go Nebuchadnezzar i di Hale Daumaha i Jerusalem la gi gaamai e hai hegau ai ginaadou mo ana gau aamua, mo ono lodo mo ono lodo hege.  
\v 3 Malaa, digaula gu gaamai nia ibu mono boolo goolo, gei di king mo ana gau aamua mo ono lodo mo ono lodo hege gu inuinu ai,  
\v 4 mo di haga hagaamu nadau god ala ne hai gi nia goolo, silber, baalanga mmee, baalanga, laagau mono hadu.  
\v 5 Di madagoaa hua deelaa, di babaalima dangada ga gila mai, gaa hihi ana mee gi di gili di abaaba o di hale di king, di gowaa dela e maalama mai nia malama. Di king gu gidee ia di babaalima dela e hihi ana mee.  
\v 6 Mee gu madagu huoloo, gu maanuhia ang gi deia huoloo, gu hadu kene ono hadumada, gu bolebole ono wae.  
\v 7 Mee gaa wolo gi nua bolo gi laha mai digau hai mogobuna, digau hai buubuu mo digau manamana lodo di ahiaalangi. Di king ga helekai gi digaula, “Be koai hua i goodou dela gaa mee di dau nia helekai aanei, ga hagi mai ono hadinga, gei au ga haga gahu a mee gi nia gahu halatee luuli, gaa wanga di hau goolo gi di uwa o maa, gei mee gaa hai togodolu dagi i dogu henua.”  
\v 8 Digau kabemee a maa gu loomoi huogodoo, gei di maa tangada e mee di dau be e haga donu tadinga nia helekai aalaa gi di king ai.  
\v 9 Di king koia gu madagu huoloo, koia gu manawa gee, gei digau aamua a maa gu uli nadau gai.  
\v 10 Tinana di king ga longono ia nia mee aanei, ga hanimoi gi di gowaa dela e hai ai tagamiami digaula, ga helekai gi di king, “Meenei di king gi mouli hua beelaa! Goe hudee heia goe gi hagahuaidu go doo uli oo gai.  
\v 11 Taane i lodo do henua king iai di hagataalunga o nia god\f + \fr 5.11 \ft \+bk nia god\+bk* be: \+bk di God\+bk* \f* dabuaahia i dono baahi. Di madagoaa do damana nogo king, gei mee tangada koia e iloo ia nia mee, gei e kabemee gadoo be di kabemee o nia god. Gei do damana, King Nebuchadnezzar guu hai a mee di tagi ni digau hai mogobuna, digau hai buubuu, digau kabemee, mo digau manamana lodo di ahiaalangi.  
\v 12 Mai i di hagataalunga donu mo di kabemee o maa, deenei ne hidi ai Daniel, dela gu haga ingoo go di king bolo Belteshazzar, e iloo ia di haga modongoohia nia hadinga o nia midi, mo di aau nia hagahinihini, mo di haga modongoohia nia mee ala e nngala. Malaa, goe gahia mai a Daniel gi haga modongoohia adu tadinga o dau mee deenaa.”   
\s1 Daniel e haga donu nnelekai  
\p
\v 13 Daniel ga laha mai gi mua di king, gei di king ga heeu gi mee, “Goe go Daniel, tangada i digau ala ne laha mai i Judah go dogu damana di king?  
\v 14 Au guu longo oo longo bolo di hagataalunga o nia god dabuaahia la i oo lodo, mo di maalama mo di iloo nia mee mo di kabemee la i doo baahi labelaa.  
\v 15 Digau kabemee mo digau hai buubuu gu laha mai belee dau mai gi di au nia helekai aalaa mo ono hadinga, gei digaula e de iloo ginaadou nnadinga o nia maa.  
\v 16 Gei au gu hagalongo bolo goe e mee di gida nia mee ala e nngala mo di haga modongoohia nadau hadinga. Maa goe e mee di dau nia helekai aanei, ga hagi mai ono hadinga gi di au, gei au ga haga gahu goe gi nia gahu aamua ala e halatee luuli, gaa wanga di hau goolo o di aamua gi doo uwa, gei goe gaa hai togodolu dagi i dogu henua.”  
\v 17 Gei Daniel ga helekai, “Dugua au wanga dehuia aanaa, be wanga gi tei dangada. Meenei di king, au gaa dau nia helekai aalaa, ga hagi adu gi di goe ono hadinga.   
\p
\v 18 “Meenei di king, di God Aamua Muginua guu hai do damana, Nebuchadnezzar, di king e aali huoloo, guu hai a mee gi aamua ge hagalabagau.  
\v 19 Idimaa mee dela guu hai di king aamua huoloo, gei nia daangada o nia hagadilinga henua, nia daangada henua, mo nia hagadilinga helekai nogo polepole i di nadau mmaadagu i mee. Maa mee ga hiihai bolo ia e daaligi dana dangada gii made, gei mee e hai gii hai. Gei mee gaa hai bolo ia e dugu tangada la hagamouli, gei mee e dugu. Mee e hagalaamua be e hagahuaidu tangada gii hai be dono hiihai.  
\v 20 Gei di mee dela ne daa iei mee gi daha mo dono lohongo aamua gu deai dono haga madagu ai, la go dono hagamuamua, dono hamaaloo dono manawa, mo dono huaidu.  
\v 21 Mee gu daa gi daha mo nia daangada, gei nia maanadu a maa guu hai be nia maanadu manu. Mee guu hana guu noho i baahi nia ‘donkey’-lodo geinga, e gai ana geinga tolo gadoo be di kau, e kii i di langi aadee, deai dana mee e gahu ia i nia magalillili ai. Muli mai, gei mee gu iloo ia bolo ma go di God Aamua Muginua dela e huwa i nia madagoaa king o nia daangada, gei e wanga di mogobuna deenei gi di ingoo hua tangada a Mee dela e hiihai ginai.   
\p
\v 22 “Gei goe, go tama a maa, goe gu iloo nia mee huogodoo aanei, gei goe hagalee haga balabala oo lodo.  
\v 23 Goe gu ngalua hai baahi gi Tagi dela i di langi, gu gaamai nia ibu mono boolo ala ne daa gi daha mo di Hale Daumaha a Maa. Goe mo au gau aamua, mo godou lodo, mo nia lodo hege gu inuinu godou waini i lodo nia maa, mo di haga hagaamu godou god ala ne hai gi nia goolo, silber, baalanga mmee, baalanga, laagau mono hadu. Nia god aanei le e dee gida ge de longono nia mee, gei e de iloo ginaadou dahi mee. Gei goe hagalee hagalabagau di God dela e hagamodu be goe e mouli be e made. Gei dela hogi e huwa i au mee huogodoo ala e hai.  
\v 24 Deenei di mee a God dela ne hagau mai dana babaalima gaa hihi nia helekai aalaa.  
\v 25 Malaa, aanei la nia helekai ala ne hihi:  
\pc \tl Mene, mene, tekel, u farsin\tl*.   
\m
\v 26 Aanei laa ono hadinga: \tl Mene\tl* dono hadinga boloo: Nambaa: God guu dau nia laangi o do madagoaa gaa hai di king, guu wanga dono hagamodu.  
\v 27 \tl Tekel\tl*, dono hadinga boloo: Pauna: Goe guu lawa di pauna i hongo di mee pauna mee, guu hai bolo goe e maamaa kii balua.  
\v 28 \tl Farsin\tl*, dono hadinga boloo: Duwwe: Do henua gu haahi lua, guu duwwe i Persia mo Media.”   
\p
\v 29 Di madagoaa hua deelaa, gei Belshazzar gaa hai gi ana gau hai hegau gi haga ulu ina a Daniel gi di gahu halatee luuli o digau aamua, ge gi wanga ina di hau goolo gi di uwa o maa. Gei mee guu hai a Daniel di togodolu dagi aamua i lodo dono henua.\x * \xo 5.29 \xt Genesis 41.42\x*  
\v 30 Di boo hua deelaa, gei di king o Babylonia go Belshazzar la gu daaligi guu made.  
\v 31 gei ogo Darius, tangada o Media, guu pono di lohongo o maa guu king. Mee gu modoono maa lua ono ngadau i di madagoaa deelaa.   
\c 6  
\s1 Daniel i lodo di luwa laion  
\p
\v 1 Darius ga hagamaanadu bolo ia e dongo ana gobinaa e lau madalua e dagi i hongo ana guongo.  
\v 2 Haga puni anga, mee gu hilihili labelaa bolo Daniel mo ono ehoo dogolua e madamada humalia i nia hegau nia gobinaa aalaa mo e benebene humalia nia maluagina o di king.  
\v 3 Digi duai, gei di maa gu modongoohia bolo Daniel koia e ngalua humalia i ono ehoo ga dagi aalaa mo nia gobinaa. Mee e tanga hua i daha mo digaula, gei di king guu hai dana maanadu bolo ia gaa dugu a mee e madamada humalia i ana guongo huogodoo.  
\v 4 Nia daangada madamada humalia ala i golo mo nia gobinaa gu hagamada e halahala di nadau ala dela e haga ihala a Daniel i di hai a mee dela e dagi tenua aamua deelaa. Gei di maa e deemee, idimaa, Daniel le e ngalua huudonu, gei mee digi hai ana mee hala be ana mee tilikai.  
\v 5 Malaa, digaula ga helehelekai i nadau mehanga, “Gidaadou e deemee di gida tadau mee belee hagahuaidu a mee, go di maa hua be di mee e dau ang gi taumaha o maa.”   
\p
\v 6 Malaa, digaula gaa hula ga helekai gi Darius, “King Darius, goe gi mouli hua beelaa!  
\v 7 Gimaadou huogodoo ala e dagi au guongo, ala go nia daangada madamada humalia nia gobinaa, mo nadau togolua gobinaa, mono gau oobidi ala i golo, gimaadou guu buni ngaadahi bolo goe gi haga iloo ina di haga iloo deenei, gi haga mogobuna ina. Heia au haga iloo bolo i lodo nia laangi e motolu, deai tangada e dangi i dono hiihai gi tuai god gee ai, be ang gi tei dangada i daha mo di king ai. Tangada dela ga haga hai gee di haga iloo deenei, le e hudu gi lodo di luwa laion.  
\v 8 Malaa, meenei di king, heia di haga iloo deenei, wanga ina ginai do ingoo gi hai hegau, gaa hai taganoho mai baahi digau Media mo Persia dela e deemee loo di huli.”  
\v 9 Malaa, King Darius gu sain taganoho deenei.   
\p
\v 10 Di madagoaa hua o Daniel ne iloo ia bolo taganoho deelaa la guu sain, gei mee gaa hana gi dono hale. Di hale o maa iai di ruum e huli adu beelaa gi Jerusalem. Mee gaa hana gi golo be dana hai dela e nnoo mau e haihai. E dogoduli gi lala i mua di bontai dulii mahuge, ga dalodalo ang gi dono God hagadolu i di laangi e dahi.   
\p
\v 11 Di madagoaa hua nia hagadaumee o Daniel ne gidee ginaadou bolo mee e dalodalo gi dono God,  
\v 12 digaula guu hula gi di king, gu hagahuaidu a Daniel gi di king boloo, “Meenei di king, goe gu sain dau haganoho bolo i lodo nia laangi e motolu tangada dela gaa gida bolo e dangidangi i dana mee gi tei god be tei dangada laa daha mo goe, le e hudu gi lodo di luwa laion.”  
\p Gei di king ga helekai, “Uaa, taganoho maaloo dangihi ni digau Media mo Persia deenaa, gei e deemee di huli.”   
\p
\v 13 Digaula ga helekai gi di king, “Daniel dela go tangada dela ne laha mai i Judah la hagalee hagalaamua goe, be e daudali dau haganoho dela ne hai. Mee e hai dalodalo i nia laangi huogodoo, hagadolu di laangi e dahi.”   
\p
\v 14 Di madagoaa di king ne longono ia di mee deenei, geia gu manawa gee. Mee ga hagamahi e halahala di ala dela e haga dagaloaha a Daniel, gaa hai loo, gaa hai loo go di laa ga ulu.  
\v 15 Nia hagadaumee o Daniel ga loomoi labelaa gi di king ga helekai, “Meenei, goe e iloo hua bolo nia haganoho o Media mo Persia i golo e hai boloo: Di haganoho di king dela ma gaa hai le e deemee di huli.”   
\p
\v 16 Malaa, gei di king gaa hai dana haga iloo bolo Daniel le e hudu gi lodo di luwa laion. Mee ga helekai gi Daniel, “Daniel, doo God dela e hai hegau ginai goe hagahumalia, la gi haga dagaloaha ina goe.”  
\v 17 Di ngudu di luwa deelaa la guu pono gi di hadu. Di king guu wanga dono maaga aamua gi hongo di hadu deelaa bolo gi de hanimoi tangada e daa Daniel gi daha.  
\v 18 Di king gaa hana gi dono hale king, digi kii i di boo deelaa. Hagalee e miami ge hagalee labelaa nia mee haga tenetene ne hai ai.   
\p
\v 19 Heniheni loo, gei di king gaa hana gi di luwa laion.  
\v 20 Mee gaa dau i golo, gaa wolo adu haahaa boloo, “Daniel, tangada hai hegau di God Mouli. E hai behee, doo God dela e hagalaamua kooe la guu mee di haga dagaloaha goe gi daha mo nia laion?”   
\p
\v 21 Daniel ga helekai, “Meenei di king gi mouli hua beelaa!  
\v 22 Dogu God gu hagau mai dana dangada di langi guu tai nia ngudu o nia laion gi de haga mmaemmae au. Meenei di king, Mee ne hai di maa beenei, idimaa, Mee e iloo Ia bolo au e madammaa gei au dagu huaidu ne hai adu gi di goe ai.”   
\p
\v 23 Di king gu tenetene huoloo, ga haga iloo bolo Daniel la gi dahi aga ina gi daha mo di luwa deelaa. Digaula ga dahi aga a mee, gu gidee bolo mee humalia hua, idimaa mee e hagadagadagagee gi dono God.  
\v 24 Nomuli gei di king ga haga iloo bolo digau ala nogo hagahuaidu Daniel le e hagaduadua. Digaula mo nadau lodo mo nadau dama la gi kilia gi lodo di luwa laion. Digaula ne kili digi dau i tua di luwa, gei nia laion gu tobo aga gi digaula gu hunahuna nadau iwi huogodoo.   
\p
\v 25 King Darius gaa hihi ang gi digau huogodoo o nia hagadilinga henua, hagadilinga daangada, hagadilinga helekai o henuailala boloo:  
\mi “Tagaaloho!  
\v 26 Au e haga iloo bolo i lodo agu guongo huogodoo, nia daangada huogodoo gi hagalaamua ina gei gi hagalabagau ina di God o Daniel.  
\pi1 “Mee di God dela e mouli, ge e dagi gaa hana hua beelaa. Dono henua king le e deemee di oho, gei ono mogobuna deai ono hagaodi ai.  
\v 27 Mee e benebene ge e haga dagaloaha. Mee e hai ana mee de iloo gidaadou, mono mee haga goboina dangada i di langi i nua mo i henuailala. Mee ne haga dagaloaha a Daniel gi de daaligi go nia laion.”   
\m
\v 28 Daniel guu kila ana hegau i di madagoaa o Darius nogo king mo di madagoaa labelaa o Cyrus tangada Persia nogo king.   
\c 7  
\ms1 Daniel e hagamodongoohia ana midi  
\mr (7.1—12.13)  
\s1 Di midi Daniel i nia manu e haa  
\p
\v 1 Di tahi ngadau o Belshazzar nogo king i Babylon, gei au ne hai dagu midi boo. Dagu midi deenei guu hihi ko au ono hagailongo  
\v 2 dagu mee dela ne mmada ginai au di boo deelaa:  
\p Nia madangi e gono mai i nia baahi huogodoo gu haga bagibagia i hongo di moana.  
\v 3 Nia manu hagamadagudagu dangada llauehaa e haa ga loo aga i lodo di moana, digaula e hai geegee huogodoo.\x * \xo 7.3 \xt Revelation 13.1; 17.8\x*  
\v 4 Di manu matagidagi le e hai gadoo be di laion, gei e hai ono bakau be di ‘eagle’. Au dela hua e daumada di maa, gei nia bakau o maa ga hagihagi gi daha mo mee. Di manu deelaa la gaa hai gii duu donu aga gi nua, gaa wanga ginai nia maanadu o tangada.   
\p
\v 5 Togolua manu le e hai gadoo be di ‘bear’, e duu ono wae e lua ala i muli, e kadi ana iwi wogowogo e dolu. Gei di lee ga helekai gi mee, “Duu aga, geina au goneiga ala e mee dau gai!”   
\p
\v 6 Dogu madagoaa dela e daumada hua i golo, tuai manu ga gila aga labelaa, e hai gadoo be di ‘leopard’, go di maa dela e hai ono bakau e haa i dono dua e hai be nia bakau manu mamaangi. Di manu deenei ono libogo e haa. Di mogobuna e dagi guu wanga gi mee.\x * \xo 7.6 \xt Revelation 13.2\x*   
\p
\v 7 Nomuli, gei au gaa mmada gi togohaa manu, go di manu maaloo dangihi, gei e mmada ginai hagahuaidu, gei e hagamadagudagu dangada. E hai ono niha baalanga llauehaa e hunahuna ai ana daangada ala e hiihai ginai, ga nomuli ga dagadagahi gi lala ma nia aha ala guu dubu. Di manu deenei e hai gee mo nia manu ala i golo, e hai ono madaagoo e madangaholu.\x * \xo 7.7 \xt Revelation 12.3; 13.1\x*  
\v 8 Au dela hua e daumada nia madaagoo o maa, gei di madaagoo labelaa dulii ga tomo aga i mehanga nia mee ala llauehe, gu hunahuna nia madaagoo e dolu mai nomua. Di madaagoo deenei ono golomada dangada, mo dono ngudu e leelee llauehaa hagapuu.\x * \xo 7.8 \xt Revelation 13.5-6\x*   
\s1 Di moe o Tangada dela nogo mouli hua gaa hana hua beelaa  
\p
\v 9 Dogu madagoaa hua dela e mmada, nia lohongo king gaa dugu gi nadau gowaa ala belee dugu ai, gei ogo Tangada dela nogo mouli mai anadilaangi gaa noho gi lodo di lohongo e dahi i nia maa. Nia goloo o maa e kene gadoo be nia ‘snow’, gei nia ngaahulu o maa e kene gadoo be nia ngaahulu siibi. Di lohongo dela e noho iei mee le e ulaula ge e hai ono duaadiga ulaula.\x * \xo 7.9 \xt Revelation 20.4; 1.14\x*  
\v 10 Di monowai ulaula e hali mai i di gili di maa. Nia daangada dogo logowaahee e mana (1,000) duumaa e hai hegau gi mee, gei i mua o mee e tuu nia daangada e guli (1,000,000) duumaa. Di gowaa hai gabunga gu togomaalia gei nia beebaa guu dugu maahuge.\x * \xo 7.10 \xt Revelation 5.11; 20.12\x*   
\p
\v 11 Gei au e longono di madaagoo dulii dela e hagalongoaa hua igolo ge e leelee llauehaa hagamuamua. Dogu madagoaa hua dela e daumada, gei togohaa manu la gu daaligi guu made, guu hudu gi lodo di ulaula guu wele gu hagalee.  
\v 12 Gei nia manu ala i golo la gu daa gi daha nadau mogobuna, gei digaula e mee di mouli hua igolo i tama madagoaa bodobodo.   
\p
\v 13 I lodo dagu mmada deenei, gei au ga gidee di mee be Tangada dangada e hanimoi e haganiga dono gili go nia gololangi, gaa hana gi mua Tangada dela nogo mouli mai namua.\x * \xo 7.13 \xt Matthew 24.30; 26.64; Mark 13.26; 14.62; Luke 21.27; Revelation 1.7,13; 14.14\x*  
\v 14 Di mogobuna dagi, nia hagalabagau, mo nia mogobuna aamua gu haga uda gi mee, bolo nia hagadilinga daangada, nia hagadilinga daangada henua, nia hagadilinga helekai o nia henua huogodoo gi hai hegau gi mee. Nia mogobuna o maa e noho hua beelaa, gei dono Henua King hagalee lawa.\x * \xo 7.14 \xt Revelation 11.15\x*   
\s1 Di haga donu o di midi  
\p
\v 15 Dagu midi dela ne hai, gu haga dee baba au, guu hai au gi uli ogu gai.  
\v 16 Gei au ga hanadu gi tangada e dahi i digau ala e tuu i golo bolo mee gi haga modongoohia ina malaa nia mee huogodoo. Gei mee ga haga modongoohia tadinga o nia mee aanei mai gi di au.  
\v 17 Mee ga helekai, “Nia manu llauehaa e haa, la go nia henua aamua e haa ala ga kila aga i henuailala.  
\v 18 Gei ogo nia dama o di God Aamua Muginua ga hai mee gi di mogobuna aamua o nia king, ga daahi hua go digaula beelaa, gaa hana hua beelaa.”\x * \xo 7.18 \xt Revelation 22.5\x*   
\p
\v 19 Nomuli, gei au e hiihai labelaa bolo gi iloo eau togohaa manu dela e hai gee mo nia manu ala i golo. E hagamadagudagu dangada e hai ono niha baalanga llauehaa e hunahuna ai ana daangada ala e hiihai ginai gi ono madaniha baalanga mmee mo ono niha baalanga, ga nomuli ga dagadagahi digaula gi lala.  
\v 20 Au e hiihai labelaa gi iloo di hai o nia madaagoo e madangaholu ala i di libogo o maa, mo di madaagoo dulii dela ne tomo muliagi, gaa hai nia madaagoo e dolu aalaa gi mmoonono. Tama madaagoo deenei dela ono golomada, mo dono ngudu dela e leelee hagaamu ia. Tama madaagoo deenei le e mada hagamadagudagu dangada i nia mee ala i golo.   
\p
\v 21 Au dela hua e daumada, gei ogo di madaagoo deelaa la gaa hai dana dauwa gi nia dama a God, gu maaloo i digaula.\x * \xo 7.21 \xt Revelation 13.7\x*  
\v 22 Gei ogo Tangada dela e mouli hua beelaa la ga haga iloo di hagi aga e hagamaamaa nia dama di God Aamua Muginua. Deelaa di madagoaa o nia dama a God gaa wanga ginai di mogobuna aamua o nia king.\x * \xo 7.22 \xt Revelation 20.4\x*   
\p
\v 23 Deenei di haga modongoohia dela ne hagi mai gi di au: “Togohaa manu la dela go togohaa henua aamua dela ga gila aga i henuailala, e hai gee laa mo nia henua aamua ala i golo. Aalaa digau gaa oho henuailala ga dagadagahi gi lala.  
\v 24 Nia madaagoo e madangaholu la go nia king e madangaholu ala gaa dagi tenua aamua deelaa. Gei dahi king ga gila aga nomuli, e hai gee mo nia king ala nomua, ga daa gi daha ana king e dolu i nia king aalaa.\x * \xo 7.24 \xt Revelation 17.12\x*  
\v 25 Mee ga helehelekai hai baahi ang gi di God Aamua Muginua, ga hagahuaidu nia dama a God. Mee ga hagamada gaa hai nia dama a God gi hulihuli nadau haganoho mono hagamiami daumaha. Nia dama a God gaa noho i lala nia mogobuna o maa i nia ngadau e dolu mo di baahi.\x * \xo 7.25 \xt Revelation 12.14; 13.5-6\x*  
\v 26 Gei ogo di gowaa hai gabunga o di langi gaa hai dana gabunga ga hagamodu ga daa gi daha nia mogobuna o maa, gaa hai a mee gi hagalee.  
\v 27 Nia mogobuna mo nia aali o nia henua mo nadau king o henuailala ga hagauda gi nia dama a God Aamua Muginua. Nia mogobuna o nia king digaula ono hagaodi ai, gei ogo nia dagi ala e dagi i henuailala ga hai hegau ge e hagalongo ang gi digaula.”\x * \xo 7.27 \xt Revelation 20.4; 22.5\x*   
\p
\v 28 Deenei di hagaodi o di haga modongoohia deenei. Au gu madagu huoloo, gu uli ogu gai, gu noho hua gu daahi nia mee aanei la i ogu lodo.   
\c 8  
\s1 Di midi Daniel i di siibi daane mo di kuudi  
\p
\v 1 I di tolu ngadau a Belshazzar nogo king, au ne mmada gi di lua hagagida.  
\v 2 I lodo di hagagida deenei, au ne limalima hua ga gidee bolo au gu i lodo di waahale gu duuli go Susa i lodo tenua go Elam. Au nogo duu i taalinga di Monowai Ulai.  
\v 3 Au gaa mmada gi di siibi daane i taalinga di monowai, ono madaagoo e lua, e dahi e mada looloo ge mada hoou i di hoo di maa.  
\v 4 Au ga daumada di siibi daane deelaa e haga deaadee bahi i dai, bahi i ngeia mo bahi i ngaaga gi ono madaagoo e lua. Deai di manu e mee di hagadautugi a mee be e lele gi daha mo ono mogobuna ai. Di manu deelaa gu daudali hua dono hiihai, gu hagamuamua.   
\p
\v 5 Di madagoaa au gu gologolo hua be di maa di aha deenei, di kuudi ga lele mai i di baahi gi dai, nogo lele mai giibeni gei ono wae digi tale gi nia gelegele. Mee dono madaagoo damana e dahi i mehanga ono golomada.  
\v 6 Mee ga hanimoi haga huudonu gi di siibi daane dela nogo gidee au e duu i taalinga di monowai, gaa lele giibeni gi di siibi deelaa.  
\v 7 Au ga daumada a mee e heebagi gi di siibi daane. Mee gu hagawelewele huoloo gaa lele giibeni gaa tugi i di siibi daane ga hadihadi nia madaagoo e lua o maa. Di siibi daane gu ono mahi e heebagi gi mee ai, guu hudu gi hongo di gelegele gu dagadagahi, ge deai tangada e mee di hagamaamaa a mee ai.   
\p
\v 8 Di kuudi gu mada hagamuamua mai, gaa dae loo gi dono madagoaa ne maaloo dangihi, ge dono madaagoo gaa hadi. Nia madaagoo e haa ga tomo aga i di lohongo di maa, e lui huogodoo nadau ngudu gi nia gowaa geegee.  
\v 9 Di madaagoo e dahi gu tomo aga dono dama madaagoo, ono mahi e dau adu gi baahi ngaaga mo gi baahi dua mo gi baahi Tenua o di Hagababa.  
\v 10 Tama madaagoo gu maaloo guu mee di heebagi gi digau dauwa di langi ala go nia heduu, guu kili hunu heduu gi hongo di gelegele, gu dagadagahi.\x * \xo 8.10 \xt Revelation 12.4\x*  
\v 11 Mee hogi gu hagalee gana gi Tama daane di King o digau dauwa di langi, guu dugu nia tigidaumaha ang gi Mee gi dee hai, gu haga huaidu di Hale Daumaha.  
\v 12 Nia daangada guu hai nia huaidu i golo, gu hagalee hai nia tigidaumaha, guu hudu taumaha e donu gi hongo di gelegele. Di madaagoo guu gila i ana mee huogodoo ala nogo hai.   
\p
\v 13 Au ga longono tangada di langi e heeu gi dono ehoo, “E waalooloo behee go di haihai o nia mee ala ne mmada ginai i lodo di midi? E waalooloo behee go di huaidu dana pono di lohongo tigidaumaha o nia laangi? E waalooloo behee go di dagadagahi o digau dauwa o di langi mo di Hale Daumaha?”   
\p
\v 14 Au ga hagalongo gi tangada di langi dela i golo e helekai, “Nia tigidaumaha la hagalee hai i nia luada mo nia hiahi e 2,300. Nomuli, gei di Hale Daumaha ga hagaduu aga haga hoou.”   
\s1 Tangada di langi go Gabriel e haga modongoohia di midi  
\p
\v 15 Au nogo hagamada belee hai gi modongoohia be di midi le e hai bolo aha, ga homouli hua tangada guu duu i ogu mua.  
\v 16 Au ga longono di lee e hanimoi i hongo di Monowai Ulai, “Gabriel, hagi anga ina di hadinga o dana mee ne mmada ginai.”\x * \xo 8.16 \xt Luke 1.19,26\x*  
\v 17 Gabriel ga hanimoi gaa duu i dogu baahi, gei au gu madagu guu hinga gi hongo di gelegele.  
\p Mee ga helekai mai, “Kooe go tangada dangada, iloo di hadinga. Di midi le e helekai di hagaodi henuailala.”  
\v 18 Dono madagoaa nogo helekai, au guu hinga gi hongo di gelegele, gu de iloo e au tenua. Mee gaa kumi au, ga hagaduu au gi ogu wae,  
\v 19 ga helekai, “Au e hagi adu di hai o di hagawelewele o God. Di midi le e helekai i di madagoaa o di hagaodi.   
\p
\v 20 “Di siibi daane e lua ono madaagoo ne mmada ginai goe la go nnenua go Media mo Persia.  
\v 21 Di kuudi la go tenua king go Greece, ge di madaagoo i mehanga ono golomada la go di king matagidagi.  
\v 22 Nia madaagoo e haa ne tomo aga e pono di madaagoo ne hadi matagidagi la go nia henua king e haa i muli di haahi haa tenua deelaa, ala hagalee e maaloo be tenua matagidagi.   
\p
\v 23 “Di hagalawa o nnenua king aanei ma ga hoohoo mai, gei digaula ga huaidu huoloo, digaula le e hai gi hagaduadua, ge di king dela ga i golo la di king e hamaaloo dono manawa, hinihini, ge halahalau dangada.  
\v 24 Mee ga maaloo, hagalee mai i ono mogobuna donu. Mee gaa oho ana mee, gaa gila ana mee huogodoo ala e hai. Mee ga haga huaidu digau maaloo mo nia daangada a God.  
\v 25 Dono iloo di hai nia mee, mee gaa gila i dana ala halahalau dangada. Mee ga hagaamu ia ga hagahuaidu nia daangada dogologo i di ingoo hua di madagoaa. Mee ga haga balumee hogi di King dela e aamua i nia king ala i golo, gei mee ga daaligi gi daha, hagalee ne daaligi go nia mahi o nia daangada.  
\v 26 Di midi o di tigidaumaha hiahi mo luada dela ne hagi adu le e gila aga. Dugua hagammuni di maa dolomeenei, idimaa maa e waalooloo i mua di maa gaa gila.”   
\p
\v 27 Au nogo manawa gee ge nogo magi i nia laangi e logo. Nomuli, gei au gaa hana e hai di moomee di king ne hagaingoo mai bolo e hai, gei au nogo hinihini i di midi, nogo de iloo di maa.   
\c 9  
\s1 Daniel e dalodalo i ana daangada  
\p
\v 1 Darius tangada o Media, tama daane ni Xerxes, nogo king i Babylon.  
\v 2 I lodo tahi ngadau o maa nogo dagi, gei au nogo kuulu gi di Beebaa Dabu, mo di hagabaubau gi nia ngadau e mada hidu ala bolo e dugu ai Jerusalem mooho, be nia helekai a Dimaadua ala gu hagi anga gi soukohp Jeremiah.\x * \xo 9.2 \xt Jeremiah 25.11; 29.10\x*  
\v 3 Au gu dalodalo hagamahi gi Tagi go God. Au e dangidangi hagamahi huoloo ge e noho hagaonge, ge e uluulu nia goloo lodo huaidu mo di nohonoho i lodo nia luaahi.  
\v 4 Au e dalodalo gi Dimaadua go dogu God, e dangidangi i nia huaidu o agu daangada, e helekai boloo, “Meenei Tagi go God, Goe e aamua i nia mee huogodoo. Gimaadou e hagalaamua Goe. Goe e manawa dahi ang gi au hagababa, gei e haga modongoohia do aloho dee odi ang gi digau ala e aloho i di Goe ge e haga gila aga do hiihai.  
\v 5 Gimaadou gu ihala, guu hai nia huaidu ge gu hai gee. Gimaadou gu de hagalongo ang gi au helekai. Gimaadou guu huli gi daha mo nia mee e donu ala ne hagi mai Kooe gi gimaadou.  
\v 6 Gimaadou gu hagalee hagalongo gi au soukohp ala go au gau hai hegau ala e haga modongoohia i do ingoo ang gi madau king, madau dagi, madau maadua mmaadua, mo mai gi madau henua hagatau.   
\p
\v 7 “Meenei di madau Dagi, nia madagoaa huogodoo gei Goe e donu, gei gimaadou e haga langaadia hua gimaadou. E hai go gimaadou ala e noho i Judea, Jerusalem, mo i lodo Israel hagatau, go digau ala gu duwweduwwe Kooe i lodo nia henua mogowaa mo nia gowaa hoohoo, mai i nadau de manawa dahi adu gi di Goe.   
\p
\v 8 “Meenei Dimaadua, madau king mo madau maadua mmaadua guu hai nia hai haga langaadia dangada, guu hai hala adu gi di Goe.  
\v 9 Goe e honu i di aloho mo tumaalia, ma e aha maa gimaadou gu hai baahi adu gi di Goe.   
\p
\v 10 “Meenei Dimaadua go di madau God, gimaadou digi hagalongo gi au helekai ala ne hai mai bolo gimaadou gi daudalia au haganoho ala gu hagi mai go au gau hai hegau go nia soukohp gi gimaadou.  
\v 11 Digau Israel huogodoo gu hunahuna au haganoho, gu hagalee hagalongo gi au mee ne helekai ai. Gimaadou gu hala adu gi di Goe, deelaa laa gu dugu mai gi gimaadou di hagaduadua dela guu hihi i lodo Nnaganoho Moses, go dau dangada hai hegau.  
\v 12 Goe gu haga gila au mee ala gu helekai ai bolo e hai gii hai Kooe mai gi gimaadou mo madau dagi. Goe gu hagaduadua Jerusalem gi di hagaduadua koia e huaidu i nia hagaduadua o nia waahale ala i golo i henuailala.  
\v 13 Goe gu dugu mai nia hagaduadua huogodoo ala gu haga modongoohia i lodo Nnaganoho Moses.  
\p “Meenei Dimaadua di madau God, dolomeenei hogi, gei gimaadou hagalee hagamahi e haga tenetene Goe i di madau huli gi daha mo madau huaidu be e daudali oo donu.   
\p
\v 14 “Meenei Dimaadua go di madau God, goe gu hagatogomaalia e hagaduadua gimaadou, gei Goe guu hai gii gila, idimaa, Goe e hai nia mee ala e donu i nia madagoaa huogodoo. Gei gimaadou digi hagalongo adu gi di Goe.   
\p
\v 15 “Meenei Tagi go di madau God, goe gu haga modongoohia o mogobuna i dau hai dela ne laha mai au dama gi daha mo Egypt. O mogobuna e langalangahia hua igolo. Gimaadou gu ihala. Gimaadou guu hai hala.  
\v 16 Goe nogo haga dagaloaha gimaadou anadilaangi, malaa, Goe hudee hagawelewele hua igolo gi Jerusalem, idimaa, ma di gonduu mo dono waahale haga madagu ni aau. Digau o nia guongo aanei i madau daha gu haga balumee Jerusalem, mo au daangada, idimaa go madau huaidu mo nia huaidu o madau maadua mmaadua ala ne hai.   
\p
\v 17 “Meenei di madau God, hagalongo gi dagu dalodalo mo dagu dangidangi. Haga duu aga ina hoou dau Hale Daumaha dela gu mooho, gi gidee ai nia daangada huogodoo bolo Goe go Tagi.  
\v 18 Goe gi longono gimaadou, gii mmada gi nia haingadaa ala iai gimaadou no lodo, mo di hagaduadua o di waahale dela e haga ingoo adu gi di Goe. Gei gimaadou e tangi adu gi di Goe, idimaa, Goe e honu i di aloho, ma hagalee go gimaadou ala e donu.   
\p
\v 19 “Meenei Tagi, Goe gi longono gimaadou. Meenei Tagi, dumaalia mai gi gimaadou. Meenei Tagi, Goe hagalongo mai gi gimaadou! Heia hua nia mee ala e hai digau huogodoo gi iloo bolo ma Kooe dela go God, hudee heia gi duai! Di waahale deenei mo nia daangada aanei la digau ni aau.”   
\s1 Gabriel e haga modongoohia di kokohp  
\p
\v 20 Au e hai dalodalo hua igolo, mo di haagi ogu huaidu mo nia huaidu digau Israel, gei e dangidangi labelaa gi Dimaadua go dogu God bolo gi haga duu aga ina hoou dono Hale Daumaha dabu.  
\v 21 Dogu madagoaa hua dela e dalodalo iei au, gei tangada di langi go Gabriel dela ne mmada ginai au i lodo dagu midi i di matagidagi, ga maangi mai gi di gowaa dela iei au. Di madagoaa deelaa la go di madagoaa hai tigidaumaha o di hiahi.\x * \xo 9.21 \xt Luke 1.19,26\x*  
\v 22 Mee ga helekai mai gi di au, “Daniel, au ne hanimoi belee hagamaamaa goe, gi iloo e goe di kokohp.  
\v 23 Di madagoaa hua dela ne daamada iei goe belee dangi gi God, gei Mee guu lawa di hui dau dangidangi, idimaa, Mee e aloho i di goe. Malaa, deenei ne hanimoi iei au belee hagi adu. Hagalongo mai gi humalia gi dagu haga modongoohia dau midi deenei:   
\p
\v 24 “Nia ngadau e mada hidu hagalagolago ina gi di hidu, deenei di waalooloo o di madagoaa dela e dugu adu go God gi di goe mo au daangada mo di godou waahale dabu, e lawa mai goodou gi daha mo godou hai huaidu. Nomuli, gei godou huaidu la ga maahede, gei ogo di tonu dee odi la dela ga haga duu aga. Gei dau midi mo di kokohp deenei la gaa gila. Di hagadabu hoou o di Hale Daumaha gaa hai.  
\v 25 Malaa, goe gi iloo ge gi modongoohia e goe: Tugi i di madagoaa dela gu hagawaalanga bolo e hau haga hoou ai Jerusalem, gaa dae gi di hanimoi ai di Tagi dela gu hilihili aga go God, gei ogo nia ngadau e hidu hagalagolago gi di hidu la gaa too gi daha. Jerusalem la ga haga duu aga hoou ngaadahi mo nia ala mono abaaba maaloo dangihi. Gaa duu i golo i nia ngadau e hidu hagalagolago gi di modoono maa lua ngadau. Deelaa hogi di madagoaa o nia haingadaa llauehe.  
\v 26 Di hagaodi gi muli o di madagoaa deelaa, di Tagi dela ne hilihili aga go God, la ga daaligi gii made gei di mee ne hai ai. Di waahale mo di Hale Daumaha la gaa oho go di buini dauwa o tagi aamua. Di hagaodi la gaa hai gadoo be toloo, ga gaamai tauwa mo nia hagadilinga haingadaa a God ala gu hagatogomaalia.  
\v 27 Di tagi aamua deelaa gaa hai dana hagababa maaloo dangihi gi digau dogologo, di hagababa e hai hegau i nia ngadau e hidu. Di wae lua di madagoaa deenei gaa doo gi daha, gei mee ga haga lawa nia tigidaumaha mo nia wanga dehuia. Mee gaa dugu di ada mee huaidu haga manawa gee dangada gi di gowaa dela e kaedahi i nua loo o di Hale Daumaha, gaa dugu beelaa, gaa dae loo gi di madagoaa a God dela e hagalawa ai tangada dela ne dugu di maa gi golo.”\x * \xo 9.27 \xt Daniel 11.31; 12.11; Matthew 24.15; Mark 13.14\x*   
\c 10  
\s1 Di moe Daniel i taalinga di Monowai Tigris  
\p
\v 1 I di tolu ngadau a Cyrus nogo hai tagi damana Persia, di hagailoo ga haga gida gi Daniel, dono ingoo labelaa go Belteshazzar. Deenei la telekai e donu, gei e haingadaa di iloo dono hadinga. Telekai deenei ne hagamodongoohia gi Daniel i lodo di moe.   
\p
\v 2 Di madagoaa deelaa, au nogo manawa gee i lodo nia dabu e dolu.  
\v 3 Au digi gai agu meegai humalia be nia goneiga manu, be e inu nia waini, be e dala dogu libogo, gaa dae loo gi di hagaodi nia dabu e dolu.   
\p
\v 4 Di madalua maa haa laangi o di malama matagidagi o di ngadau, au nogo duu i taalinga di Monowai Tigris.  
\v 5 Au gaa mmada gi nua ga gidee tangada e ulu nia gahu malali mo di tuu goolo.  
\v 6 Tuaidina o maa e maahina be di hadu haga laagei. Ono hadumada e maahina be di daba o di ila, gei ono golomada e hai ono gaagaa be di ahi. Ono lima mono wae e maahina be di baalanga mmee ne olo gi dingidingia, gei dono lee e hai be nia lee digau dogologo.\x * \xo 10.6 \xt Revelation 1.13-15; 2.18; 19.12\x*   
\p
\v 7 Koau hua modogoau ne mmada gi di moe deenei. Digau i dogu baahi digi gidee, gei digaula gu mmaadagu guu llele gi daha, guu pala hagammuni.  
\v 8 Au nogo noho modo goau, e daumada di mee haga gologolo dangada deenei. Au ogu mahi ai, ogu golomada guu huli gu hagalee modongoohia tangada.  
\v 9 Dogu longono di lee o maa, au guu hinga gi hongo di gelegele gu de iloo e au tenua, gaa kii huli gi lala i golo.  
\v 10 Di lima o tangada gaa kumi au, ga dahi aga au gi ogu lima mo ogu duli, gei au nogo bolebole hua igolo.   
\p
\v 11 Tangada di langi ga helekai mai, “Daniel, God e aloho i di goe. Duu gi nua, hagalongo hagahumalia gi dagu helekai. Au ne hagau mai gi di goe.” Mee ne helekai beenei, gei au gaa duu gi nua, gei e bolebole hua igolo.   
\p
\v 12 Tangada di langi ga helekai, “Daniel, hudee madagu. God gu longono au dalodalo mai di laangi matagidagi ne maanadu iei goe bolo e manawa hila gi lala gii mee dau kae di iloo. Au ne hanimoi belee hui dau dalodalo.  
\v 13 Tangada di langi o tenua king go Persia gu hai baahi mai gi di au i nia laangi e madalua maa dahi. Gei tangada di langi go Michael tagi e dahi i digau di langi, ga hanimoi ga hagamaamaa au, idimaa au gu diiagi modogoau i Persia.\x * \xo 10.13 \xt Revelation 12.7\x*  
\v 14 Au ne hanimoi belee hai goe gi iloo be di maa di aha gaa hai gi au daangada i di madagoaa dela ga dau mai. Deenei la di hagamodongoohia.”   
\p
\v 15 Dana helekai beenei, au guu mmada ia gi di gelegele, gu deemee dagu leelee.  
\v 16 Tangada di langi dela e hai be tangada, gaa bili mai gi ogu malaungudu. Au ga helekai gi mee, “Meenei, di hagamodongoohia deenei guu hai au gi bagege, gu hagalee noho go dogu bolebole.  
\v 17 Au e hai be di hege e duu i mua dono dagi. Au e mee di helekai adu behee? Au ogu mahi ai, ge ogu madangi dogidogi e dubu i ogu lodo ai.”   
\p
\v 18 Mee ga dahi aga au labelaa, gei au gu maaloo aga.  
\v 19 Mee ga helekai, “God e aloho i di goe, hudee de nnoomaalia be e madagu.”  
\p Mee ne helekai beenei, gei au gu mada maaloo, ga helekai, “Meenei, hagia mai dau mee belee helekai iei goe. Goe guu hai au gi manawa lamalia.”  
\v 20-21 Mee ga helekai, “Goe e iloo be au ne hanimoi gi di goe eiaha? Au ne hanimoi belee hagi adu di mee dela e hihi i lodo di Beebaa o di Tonu. Dolomeenei au e hai gii hana e heebagi gi tangada di langi Persia. Nomuli tangada di langi Greece ga gila aga. Deai tangada e hagamaamaa au ai, go Michael hua go tangada di langi Israel.   
\c 11  
\nb
\v 1 Ma go mee hua dela e hagamaamaa mo di abaaba au.  
\v 2 Dagu mee ga hagi adu dolomeenei le e donu.”  
\s1 Nnenua Egypt mo Syria  
\p Tangada di langi ga helekai, “Nia king dogodolu gaa dagi Persia, nomuli togohaa king le e maluagina i digaula huogodoo. Dono hai mee gi nia mogobuna dagi huogodoo, mee ga hai baahi gi tenua go Greece.   
\p
\v 3 “Di king maaloo ga gila aga. Mee gaa dagi ana henua e logowaahee, gaa hai di ingoo hua di mee dela e hiihai ginai.  
\v 4 Dono madagoaa e hai mee gi ono mogobuna huogodoo, tenua dagi o maa ga mooho gaa hai nia baahi e haa. Nnuai king ala hagalee nia hagadili ni mee gaa pono di lohongo o maa, ge hagalee maaloo be mee.   
\p
\v 5 “Di king o Egypt la ga maaloo. Tagi dauwa e dahi o maa ga maaloo i mee, gaa dagi tenua damana.  
\v 6 I muli hua hunu ngadau, di king o Egypt gaa hai dana hagababa gi di king o Syria, gaa wanga dana dama ahina e lodo ginai mee. Di hagababa la digi waalooloo. Di ahina, dono lodo, mo dana dama, mo ana gau hai hegau ne hula dalia di ahina deelaa, la gu daaligi huogodoo gii mmade.   
\p
\v 7 “Digi duai nomuli, tangada o di ahina deelaa gaa hai di king. Mee ga heebagi gi digau dauwa o di king Syria, ga ulu gi lodo di abaaba digau dauwa, ga haga magedaa digaula.  
\v 8 Mee gaa kae nia ada o nadau god mo nia goolo mono silber ala ne haga ingoo gi nia god aalaa gi Egypt. I muli hua hunu ngadau o di noho di aumaalia,  
\v 9 di king o Syria belee heebagi gi Egypt, gei digi heebagi, guu hana gi muli.   
\p
\v 10 “Nia dama daane o di king Syria ga hagatogomaalia e hai tauwa, guu hai nadau buini dauwa damana. Di buini dauwa e dahi ga hanadu be di labagee, e heebagi gi di abaaba gau dauwa o ono hagadaumee.  
\v 11 Di king o Egypt ga hagawelewele huoloo, ga heebagi gaa kumi di buini dauwa damana o Syria.  
\v 12 Mee ga hagaamu ia i dono maaloo mo dana daaligi ana gau dauwa dogologo, gei mee hagalee mamaaloo hua beelaa.   
\p
\v 13 “Di king o Syria gaa hana gi muli ga hagabudu ana gau dauwa mada dogologo i ana gau i mua. Di madagoaa ma ga dau mai, gei mee ga hanimoi mo ana gau dauwa dogologo gu togomaalia humalia.  
\v 14 Digau dogologo ga hai baahi gi di king o Egypt. Digau llamu dauwa mai do henua, go Daniel, ga hai baahi gi mee, idimaa digaula ne mmada gi di moe, gei digaula ga haga magedaa.  
\v 15 Di king o Syria ga duuli di waahale dela gu abaaba maaloo, gaa kumi di maa. Digau dauwa Egypt ga hagalee heebagi, nadau gau dauwa ala e maaloo i digaula gu nadau mahi ai.  
\v 16 Di king o Syria gaa hai ana mee ala e hiihai ginai ang gi digaula, gei tangada e hai baahi gi mee ai. Mee gaa duu i lodo Tenua o di Hagababa, ga hai henua gi di maa hagatau i lala dono mogobuna.   
\p
\v 17 “Di king o Syria gaa hai ana hagamaanadu e hai hegau gi ana gau dauwa huogodoo. Mee gaa hai dana hagababa gi di king Egypt, gaa dugu anga dana dama ahina e lodo ginai mee. Mee gaa hai beenei belee oho tenua o dono hagadaumee, ge di hagamaanadu a maa ga hagalee gila.  
\v 18 Nomuli gei mee ga heebagi gi nia henua i hongo di tai, gaa kumi ana henua e logo. Gei di tagi henua mai i daha ga haga magedaa a mee ga hagalawa di hagamuamua o maa. Mee gaa huli di hagamuamua di king o Syria gii hai di mee ni aana e hai.  
\v 19 Di king gaa hana gi muli gi dono henua donu, geia ga haga magedaa, ge deelaa go di hagalawa o dono mouli.   
\p
\v 20 “Tuai king ga gila aga ga hagau dana dangada oobidi e hai nia daangada gi dagitedi e haga menege aga di maluagina o dono henua. I lodo di madagoaa bodobodo, di king deelaa ga daaligi gii made, hagalee i mua nia daangada be i lodo tauwa.”   
\s1 Di king huaidu o Syria  
\p
\v 21 Tangada di langi ga duudagi adu ana helekai, “Di king o Syria nomuli la tangada huaidu huoloo. Mee ono mogobuna belee hai di king ai, gei mee ga hanimoi ge tangada ne iloo ai, gaa kae dono mogobuna dagi mai di halahalau dangada.  
\v 22 Di ingoo hua tangada be go tagi aamua hai mee dabu Dimaadua ma ga hai baahi gi mee le e haga mmaa gi daha mo tenua.  
\v 23 Dana hai ana hagababa gi nia henua ala i golo, mee e halahalau nnenua aalaa, ma e aha maa mee e dagi hua dana henua dulii.  
\v 24 Mee ga heebagi gi nia guongo maluagina ge digi haga iloo, e hai nia mee hagalee nogo hai go ono maadua i mua, gaa duhe nia goloo ne kumi i lodo nia dauwa i ono ehoo. Mee ga hagamaanadu belee heebagi gi nnenua gu abaaba mau dangihi, ge dono madagoaa king la gu dee dohu.   
\p
\v 25 “Mee gaa hai dana buini dauwa damana e heebagi gi di king o Egypt dela ga hagatogomaalia dana buini damana maaloo e heebagi. Gei di king o Egypt ga halahalau ga hagalee gila.  
\v 26 Ana gau hagamaamaa gaa hai a mee gi huaidu. Nia gau dauwa dogologo a maa ga daaligi gii mmade, ge di buini dauwa a maa ga hagalee.  
\v 27 Nia king dogolua aalaa gaa noho gi lala i teebele e dahi e miami, gei nau hiihai la nia maanadu huaidu, gaa hai nau kai dilikai i nau mehanga. Meemaa ga hagalee kae nau mee ala e hiihai ginai, idimaa di madagoaa e kae ai digi dau mai.  
\v 28 Di king o Syria gaa hana gi dono henua mo ana goloo ne kumi, e hagamaanadu maaloo bolo e oho gi daha taumaha o nia daangada a God. Mee gaa hai anga ma ni aha ala e hiihai ginai, gaa hana gi muli gi dono henua.   
\p
\v 29 “Nomuli mai, gei mee ga heebagi gi Egypt labelaa, tolongo nei nia mee ga kila mai hai gee.  
\v 30 Digau Rome ga loomoi i nadau wagabaalii ga hai baahi gi mee, gei mee ga madagu.  
\p “Mee ga hagawelewele huoloo, gaa huli belee oho taumaha nia daangada a God. Mee ga daudali nia helekai hagamaamaa digau ne diiagi taumaha deelaa.  
\v 31 Hunu gau i ana gau dauwa gaa hai di Hale Daumaha gi gulugulua ang gi taumaha. Digaula gaa dugu nia tigidaumaha o nia laangi gi de haihai, ga haga duu aga di ada mee huaidu haga manawa gee dangada.\x * \xo 11.31 \xt Daniel 9.27; 12.11; Matthew 24.15; Mark 13.14\x*  
\v 32 Di king ga wiini mai nia hagamaamaa digau ala ne diiagi nadau daumaha mai i ana halahalau dangada, ge digau ala e manawa dahi gi God ga hai baahi gi digaula.  
\v 33 Nia dagi kabemee o nia daangada ga dumaalia nadau kabemee gi digau dogologo. Di gowaa bodobodo hunu ginaadou gaa mmade i tauwa be e dudu gii mmade, ge hunu gau e gaiaa gaa hai digau galabudi.  
\v 34 Di madagoaa tauwa nogo hai, gei nia daangada a God gaa kae nadau hagamaamaa dulii, ma e aha maa digau dogologo la ne madalia digaula anga hua gi nadau hagahumalia.  
\v 35 Hunu dagi kabemee la ga daaligi gii mmade. Mai di hai deenei, nia daangada la ga madammaa ang gi taumaha. Di hai deenei e haihai hua beenei, gaa dae loo gi di hagaodi, go di madagoaa dela ne haganoho go God.   
\p
\v 36 “Di king o Syria gaa hai dana hai dela e tene ginai. Mee ga hagaamu ia gaa hai bolo ia e aamua i di ingoo hua di god, bolo ia i hongo hogi di God Muginua. Mee gaa mee di hai beenei gaa dae loo gi dono hagaduadua go God. God gaa hai hua gii hai be dana hai dela gu hagamaanadu.\x * \xo 11.36 \xt 2-Thessalonians 2.3-4; Revelation 13.5-6\x*  
\v 37 Di king ga haga de iloo ia di god nogo hai hegau ginai ono maadua mmaadua, mo di god nia ahina nogo aloho ai. Mee ga haga de iloo nia god huogodoo, i mee e maanadu bolo ia e aamua i tei digaula.  
\v 38 Mee ga haga laamua hua di god dela e madamada humalia nia abaaba gowaa dauwa. Mee gaa wanga nia goolo, silber, nia hadu hagalaagei, mono wanga dehuia maluagina gi di god digi daumaha ginai ono maadua mmaadua.  
\v 39 Mee ga hai hegau gi nia daangada nogo daumaha gi di god mai i daha belee abaaba ana gowaa dauwa. Mee ga hagalaamua digau ala e hai bolo ia di tagi, ga haga ngalua digaula i nia moomee mugi nua, gaa wanga nadau gowaa.   
\p
\v 40 “Di madagoaa hagamuliagina o di king o Syria ma ga hoohoo mai, di king o Egypt ga heebagi gi mee, gei di king o Syria ga heebagi, e hai hegau gi nia waga dauwa hongo henua, nia hoodo, mono wagabaalii e logo. Mee gaa kumi ana henua e logo, e hai be nia wai o di labagee.  
\v 41 Mee ga heebagi hogi gi Tenua o di Hagababa, ga daaligi nia madangaholu mana, gei nia henua go Edom, Moab mo nia guongo e dubu i Ammon gaa llele gi daha.  
\v 42 Mee ga heebagi gi nnenua huogodoo, Egypt hogi hagalee dugu.  
\v 43 Mee gaa kae nia goloo hagalabagau Egypt ala ne hai gi nia goolo mo silber, mo nia goloo hui ngadaa ala i golo. Mee gaa kumi Libya mo Ethiopia.  
\v 44 Nia longo ala e loomoi i dua mo ngaaga gaa hai a mee gi madagu, gei mee ga heebagi giibeni ga daaligi nia daangada dogologo.  
\v 45 Mee ga haga duu aga hogi ono hale laa llauehe i mehanga di tai mo di gonduu dela e duu di Hale Daumaha nonua. Mee gaa made, gei deai tangada e hagamaamaa a mee ai.”   
\c 12  
\s1 Di madagoaa o di hagaodi  
\p
\v 1 Tangada di langi e ulu nia gahu linen ga helekai, “Di madagoaa deelaa, tangada di langi aamua go Michael dela e hagaloohi au daangada ga gila aga. Nomuli, di madagoaa o nia haingadaa ga kila aga, di haingadaa koia e huaidu digi gila aga mai taamada nia henua ne hai. Di madagoaa deelaa ma ga dau mai, gei nia daangada huogodoo o do henua ala nadau ingoo guu hihi gi lodo di beebaa a God ga haga mouli.\x * \xo 12.1 \xt Matthew 24.21; Mark 13.19; Revelation 7.14; 12.7\x*  
\v 2 Di baahi dogologo o digau guu mmade la ga mouli labelaa: hunu gau e kae di mouli tenetene e dee odi, hunu gau e hagaduadua dono hagaodi ai.\x * \xo 12.2 \xt Isaiah 26.19; Matthew 25.46; John 5.29\x*  
\v 3 Nia dagi kabemee la ga maahina gi di maahina o lala di langi. Gei ginaadou ala ne aago nia daangada dogologo gii hai nia mee ala e donu la ga maalama be nia heduu gaa hana hua beelaa.”   
\p
\v 4 Mee ga helekai mai gi di au, “Gei dolomeenei, Daniel, haidia di beebaa deenaa, wanga ina dono hagapigi gaa dae loo gi di hagaodi o henuailala. Di madagoaa nomuli, nia daangada dogologo ga hagauwwou nadau madagoaa i nadau hagamada bolo gi iloo be nia ma ni aha ala e hai.”\x * \xo 12.4 \xt Revelation 22.10\x*   
\p
\v 5 Gei au gaa mmada gi nia daane dogolua e tuu i nia daalinga di monowai.  
\v 6 Taane e dahi ga heeu gi tangada di langi nogo duu adu gi baahi gi nua di monowai, “E waalooloo behee go di haihai o nia mee hagagoboina dangada aanei?”   
\p
\v 7 Tangada di langi ga dahi aga ono lima gi di langi, gaa hai dana helekai hagamodu i di ingoo di God dela e noho beelaa gi muli. Au ga hagalongo gi mee e helekai, “E waalooloo nia ngadau e dolu mo di baahi. Di hagaduadua o nia daangada o God ma gaa lawa, gei nia mee huogodoo aanei la guu lawa di hai.”\x * \xo 12.7 \xt Revelation 10.5; 12.14\x*   
\p
\v 8 Au gu longono telekai a maa, gei au digi iloo di maa. Au ga heeu, “Meenei, nia mee aanei e hagalawa behee?”   
\p
\v 9 Mee ga helekai, “Daniel, goe e hai gii hana dolomeenei, idimaa nnelekai aanei la belee dugu haga mmuni gaa dae loo gi di hagaodi.  
\v 10 Nia daangada dogologo ga haga madammaa. Digau huaidu ga hagalee iloo, ga haihai hua nadau mee huaidu. Go digau kabemee hua ala ga iloo.\x * \xo 12.10 \xt Revelation 22.11\x*   
\p
\v 11 “Mai di laangi dela gaa dugu di haihai o nia tigidaumaha nia laangi, dela di madagoaa ne hagaduu aga di ada mee huaidu haga manawa gee dangada, gaa lawa ai nia laangi e 1,290.\x * \xo 12.11 \xt Daniel 9.27; 11.31; Matthew 24.15; Mark 13.14\x*  
\v 12 E maluagina go digau ala e manawa dahi gaa dae loo gi di lawa o nia laangi e 1,335!   
\p
\v 13 “Gei goe, go Daniel, gi manawa dahi gaa dae loo gi di hagaodi. Nomuli, gei goe gaa made, gaa kumi doo hui i di hagaodi di madagoaa.”