\id 1SA Kapingamarangi \h 1 Samuel \toc1 Tahi Beebaa Samuel \toc2 1 Samuel \toc3 1-Samuel \mt1 1 SAMUEL \mt2 Tahi Beebaa Samuel \imt1 Di haga modongoohia: \im \bk Tahi Beebaa Samuel\bk* e kai di hai o nnangaahai ala ne kila aga i lodo di madagoaa o digau hai gabunga mo di madagoaa o nia king tenua go Israel. I lodo hua di madagoaa deelaa ne huli beenei, di mouli o digau Israel e damana mai i di gili nia daane hagalabagau huoloo dogodolu aanei: \ili 1) Samuel, go mee dela di hagaodi gi muli o digau hai gabunga aamua mai mua, \ili 2) Saul, deenei go mee dela ne daamada ne king tenua go Israel, mo \ili 3) David, ana hangaahai ala nogo haihai i mua dono madagoaa dela ne noho gi di lohongo king le e kila aga i lodo di kai o di mouli o Samuel mo Saul. \im Nia mee llauehe o di beebaa deenei le e hai gadoo be nia mee llauehe ala i lodo nia Beebaa Namua ala e hai bolo di manawa dahi gi God le e hidi mai ai nia humalia huogodoo, gei tee hagalongo le e hidi mai ai nia haadanga balua. Di mee deenei gu modongoohia humalia huoloo mai i di gili nia helekai a God ang gi tangada hai mee dabu go Eli (2.30) dela e hai boloo, \bk “Au e hagalabagau hua digau ala e hagalabagau Au, gei e haga balumee digau ala e haga balumee Au.”\bk* \ip Di Beebaa deenei e haga modongoohia aga di manawa lua i di gili di haganohonoho nia king o Israel, idimaa ma go God dela di king donu o Israel, gei Mee gu hilihili aga di king digaula gii hai be nadau dangidangi. Di mee dela koia e hagalabagau, go nia king mo digau huogodoo o Israel la guu noho i lala di mogobuna mo di hagi aga a God (2.7-10). I lala nia haganoho a God, nia donu o digau maluagina mo digau hagaloale e hai hua be di mee e dahi. \iot Di hagahonu di beebaa deenei: \io1 Di hai o Samuel dela ne hai tangada hai gabunga o Israel \ior (1.1—7.17) \ior* \io1 Saul guu hai di king \ior (8.1—10.27) \ior* \io1 Nia ngadau matagidagi di madagoaa a Saul nogo hai di king \ior (11.1—15.35) \ior* \io1 David mo Saul \ior (16.1—30.31) \ior* \io1 Di made o Saul mo ana dama daane \ior (31.1-13) \ior* \c 1 \s1 Elkanah i Shiloh \p \v 1 Taane mai i di madawaawa Ephraim dono ingoo go Elkanah e noho i di waahale go Ramah i lodo tenua gonduu o Ephraim. Dono damana go Jeroham, dono damana madua go Elihu, tangada mai di madahaanau dulii o Tohu, mai baahi di madahaanau damana o Zuph. \v 2 Elkanah e lodo gi nia ahina dogolua, Hannah mo Peninnah. Peninnah di ahina e huwa, gei Hannah di ahina dee huwa. \v 3 I lodo nia ngadau huogodoo, gei Elkanah e hana gi Shiloh e hai dana tigidaumaha mo di daumaha ang gi Dimaadua di Gowaa Aamua. I di madagoaa deelaa, gei ogo Hophni mo Phinehas, nia dama daane Eli, nogo hai nnegau o tangada hai mee dabu i golo. \v 4 Di madagoaa o Elkanah ma ga tigidaumaha, gei mee e wanga tuhongo a Peninnah mo tuhongo e dahi ang gi nia dama huogodoo a maa mai i tigidaumaha deelaa. \v 5 Gei mee e wanga gi Hannah dono duhongo gi mada logo i tuhongo e dahi, idimaa Elkanah e aloho huoloo i Hannah, ma e aha maa Dimaadua dela digi dumaalia gi mee dahi dama. \v 6 Peninnah e haganneennee Hannah, e hagahuaidu mo di hagateetee a mee, idimaa Dimaadua dela digi dumaalia gi mee dahi dama. \v 7 I nia ngadau huogodoo ala e hulahula ai digaula gi di Hale Daumaha o Dimaadua, Peninnah e hai hagahuaidu Hannah, dela ga hidi mai ai Hannah e noho gei e dangidangi, hagalee hiihai e miami. \v 8 Elkanah ga heeu gi Hannah, “Hannah, goe e dangidangi di aha? Goe e aha dela hagalee miami? Gei goe e aha dela e hai be di mee e lodo huaidu? E hai behee? Au hagalee dohu adu gi di goe i do hai mee gi au dama daane dilongoholu?” \s1 Hannah mo Eli \p \v 9 Gei Hannah ga duu aga i muli di nadau miami mo di inu i lodo di Hale Daumaha o Dimaadua i Shiloh. Eli e noho hua i hongo dono hada i taalinga di bontai di Hale Daumaha Dimaadua i di madagoaa deelaa. \v 10 Hannah e lodo huaidu huoloo, gei e hai ana dalodalo ang gi Dimaadua i lodo dono manawa dangidangihia. \v 11 Hannah guu hai dana hagababa maaloo dangihi aga i ono lodo ang gi Dimaadua boloo, “Meenei Dimaadua di Gowaa Aamua, hila mai gi dau ahina hai hegau deenei! Hila mai gi di au i ogu haingadaa, Goe hudee diagia au! Maa Goe ga dumaalia mai dahi dama daane, gei au ga hagababa adu gi di Goe bolo au ga hagadabu tama deenei adu gi di Goe i di waalooloo o dono mouli, gei mee hagalee loo e dahi dono libogo.”\x * \xo 1.11 \xt Numbers 6.5\x* \p \v 12 Hannah e haihai ana dalodalo gi Dimaadua gu waalooloo, gei Eli e daumada nia malau ngudu o maa. \v 13 Hannah e dalodalo i di lee haga moolee, ono malau ngudu la hua ala e ngalungalua gei de longono dono lee, gei Eli ga hagamaanadu bolo mee e libaliba, \v 14 gei mee ga helekai gi Hannah, “Goe hudee inuinu nia waini, gi de libaliba hua goe giibeni!” \p \v 15 Gei Hannah ga helekai gi mee, “Meenei, au hagalee libaliba, gei au hogi hagalee inuinu nia waini. Au guu noho i lodo dogu haingadaa, au e hai agu dalodalo ang gi Dimaadua, e hagi anga gi Mee ogu lodo huaidu huoloo. \v 16 Gei goe hudee dugua au bolo au di balu ahina hua. Au e hai hua agu dalodalo beenei, idimaa, au e honu i di lodo huaidu.” \p \v 17 Eli ga helekai gi mee, “Hana i di manawa tene, di God o Israel ga gowadu laa gi di goe dau mee dela e dangi ai.” \p \v 18 Gei Hannah ga helekai gi Eli, “Gi langahia laa e goe dau ahina hai hegau deenei i nia madagoaa huogodoo.” Gei Hannah gaa hana i lodo dono manawa tenetene, guu mee hua di miami. \s1 Di haanau Samuel mo dono haga dabu \p \v 19 Hooaga dono daiaa, gei Elkanah mo digau o dono hale ga aala aga hagaluada, ga daumaha gi Dimaadua, gaa lawa ga hagatanga gaa hula gi di nadau guongo go Ramah. Elkanah ga hagabuni ang gi Hannah, gei Dimaadua ga dumaalia gi Hannah dana dama daane gii hai be ana dalodalo. \v 20 Malaa, Hannah gaa hai dama, ga haanau mai dana dama daane, gaa gahi dono ingoo bolo Samuel\f + \fr 1.20 \fk Samuel \fq di ingoo deenei dono hadinga i nnelekai Hebrew boloo, “God e hagalongo mai” \f* mo di helekai boloo, “Di mee ni aagu ne dangidangi gi Dimaadua.” \p \v 21 Ga dau mai labelaa di madagoaa dela belee hana ai Elkanah mo digau dono hale gi Shiloh e hai di nadau tigidaumaha ang gi Dimaadua be di nadau hai dela nogo haihai i nia ngadau huogodoo, mo dana tigidaumaha dela ne hagababa bolo e hai. \v 22 Gei Hannah digi hana dalia digaula, mee gu helekai gi dono lodo, “I muli hua di tama deenei dela ma ga daa gi daha mo di uu, gei au gaa lahi a mee gaa dugu i lodo di Hale o Dimaadua, gaa noho i golo i di waalooloo o dono mouli.” \p \v 23 Gei Elkanah ga helekai gi mee, “Goe e iloo di mee dela e humalia, malaa, goe noho hua i ginei, gaa dae loo gi di madagoaa o di tama dela ma ga daa gi daha mo di uu. Dimaadua gaa hila adu laa gi di goe ga haga gila aga laa dau hagababa dela ne hai.” Malaa, Hannah gaa noho hua i di nadau hale, ga madamada humalia di tama deelaa. \p \v 24 I muli hua di daa gi daha di tama i di uu, gei Hannah gaa lahi a mee gi Shiloh mo dana kau daane dela guu dolu ono ngadau, mo nia pauna palaawaa e motolu, mo dana budehede gili manu guu honu waini no lodo. Ma e aha maa di tama la di tama hua dulii loo, gei mee gu lahi hua a mee gi di Hale o Dimaadua dela i Shiloh. \v 25 I muli hua di nadau daaligi di kau deelaa, gei meemaa gaa wanga di tama deelaa gi Eli. \v 26 Hannah ga helekai gi Eli, “Meenei, goe e langahia au? Ko au go di ahina dela nogo duu i ginei, nogo hai agu dalodalo ang gi Dimaadua. \v 27 Au nogo dalodalo ang gi Dimaadua i di tama deenei, gei Dimaadua gu hila mai gi dagu dangidangi. \v 28 Deenei laa au e dugu anga di tama deenei e hagadabu ang gi Dimaadua, go Mee hua dela e hai mee gi di tama deenei i di waalooloo o dono mouli.” \p Gei digaula ga daumaha ang gi Dimaadua i di gowaa deelaa. \c 2 \s1 Talodalo a Hannah \p \v 1 Hannah gaa hai dana dalodalo ga helekai, \b \q1 “Dimaadua gu haga honu ogu lodo gi di tene. \q1 Au guu tene huoloo i dana hai \q1 dela ne hai mai gi di au. \q1 Au ga gadagada huoloo gi ogu hagadaumee, \q1 idimaa, au gu tenetene huoloo i Mee \q1 dela gu hila mai gi di au. \b \q1 \v 2 Deai dahi mee e dabu e hai be Dimaadua ai. \q1 Deai dahi dangada e hai be Mee ai, \q1 ge deai dahi Hagaloohi e hai be di madau God ai. \q1 \v 3 Goodou dugua godou hagamaanadu \q1 hagapuu. \q1 Goodou gi hudee helekai i nia helekai \q1 llauehe, idimaa, Dimaadua la go di God \q1 dela e iloo Ia nia mee huogodoo. \q1 Ma go Mee dela e hagi aga \q1 nia hangahaihai huogodoo o nia daangada. \q1 \v 4 Nia amu maalei o digau dauwa \q1 maaloo dangihi la gu hadihadi, \q1 gei digau ala nogo paagege \q1 la guu huli guu hai digau maaloo dangihi. \q1 \v 5 Digau ala nogo noho ga miami laa, \q1 dolomeenei gei digaula gu ngalua \q1 guu bida halahala nadau mee ala e gai go ginaadou. \q1 Gei digau ala nogo hiigai, gu hagalee hiigai. \q1 Di ahina dee huwa gu haanau ana dama dogohidu, \q1 gei di ahina nogo haihai ana dama i mua \q1 gu deai ana dama ai. \q1 \v 6 Ma go Dimaadua dela e wanga dana mouli \q1 gei e daa di mouli o tangada. \q1 Ma go Mee dela e hagau nia daangada gii hula \q1 gi lodo tenua o digau mmade, \q1 gei go Mee hogi dela e laha mai labelaa digaula. \q1 \v 7 Ma go Mee dela e hai ana daangada gi maluagina, \q1 gei e hai labelaa ana daangada gi hagaloale. \q1 Ma go Mee dela e haga noho aga ana daangada, \q1 gei e dugu ia gi lala ana daangada. \q1 \v 8 Mee e dahi aga digau hagaloale \q1 gi daha mo nia dogolia, \q1 gei ga haga menege aga digau ala hagaloale \q1 gi daha mo nadau haingadaa. \q1 Mee ga haga noho aga digaula \q1 gii noho madalia digau aamua, \q1 ga haga noho digaula \q1 i nia lohongo hagalabagau. \q1 Di hagamau o henuailala \q1 la di mee ni Dimaadua, \q1 gei Mee ne hai henuailala \q1 i hongo di hagamau deelaa. \b \q1 \v 9 Mee e madamada humalia \q1 nia mouli o ana daangada \q1 ala gu manawa dahi ang gi de Ia, \q1 gei digau ala e hai nia mee huaidu \q1 le e kili gi lodo di bouli. \q1 Deai dahi dangada bolo gaa gila humalia \q1 mai hua i ono mahi oono ai. \q1 \v 10 Nia hagadaumee a Dimaadua \q1 le e daaligi gi daha. \q1 Mee e hagahuaidu digaula mai i di langi i nua. \q1 Dimaadua le e hagi aga henuailala hagatau, \q1 gei Mee gaa wanga ono mogobuna gi dana king, \q1 gaa hai dana king dela ne hilihili la gi aali.”\x * \xo 2.10 \xt Luke 1.46-55\x* \b \p \v 11 Nomuli, gei Elkanah gaa hana gi Ramah, gei di tama daane deelaa gu noho hua i golo i Shiloh, e hege ang gi Dimaadua, i lala di madamada humalia o tangada hai mee dabu go Eli. \s1 Nia dama daane a Eli \p \v 12 Nia dama daane a Eli la nia daangada huaidu huoloo. Meemaa hagalee hagalabagau Dimaadua, \v 13 be go nnaganoho i di hai o di waawa tangada hai mee dabu ang gi nia daangada. Di madagoaa hua tangada ma gaa hai dana tigidaumaha, gei di nau dangada hege ga hanimoi ga gaamai dana poogi manga dolu i dono lima, \v 14 ga daalo dana poogi gi lodo di baalanga. Nia mee ala ga daalo go mee gi dana poogi, aalaa ana mee gaa kae gi nia daangada hai mee dabu. Deenei di hai dela e hai go meemaa ang gi digau Israel huogodoo ala e loomoi gi Shiloh belee hai nadau tigidaumaha i golo. \v 15 E hai labelaa beenei: i mua hua tangada ma gaa dudu nia kiliidi o dana tigidaumaha, gei di hege o tangada hai mee dabu ga hanimoi ga helekai gi tangada dela belee hai dana tigidaumaha, “Gaamai hunu goneiga mada, e gai go tangada hai mee dabu, gei au gaa daa gii mmoo. Mee hagalee gai nia mee ala e dunu i lodo di baalanga, gaamai hua mada.” \p \v 16 Tangada dana tigidaumaha ma ga helekai gi di hege deelaa, “Gidaadou e dudu i mua nia kiliidi, ga nomuli gei goe gaa mee laa di kae au mee ala e hiihai ginai goe.” Gei di hege ga helekai gi mee, “Deeai, gaamai hua dolomeenei! Maa goe e dumaanga, gei au gaa daa nia maa i di goe!” \p \v 17 Nia huaidu o nia dama daane dogolua Eli gu huaidu huoloo i mua Dimaadua, idimaa i di nau haga balumee nia tigidaumaha o nia daangada ala e haihai ang gi Dimaadua. \s1 Samuel i Shiloh \p \v 18 Samuel tamagiigi dulii e hai hegau humalia i mua o Dimaadua, mee e uluulu i di gahu hai hegau dabu lenge. \v 19 I nia ngadau huogodoo, gei Hannah go dono dinana e haihai dana gahu lloo e kaekae gi tamagiigi daane deelaa, i dono madagoaa dela e hana madalia dono lodo e hai dana tigidaumaha. \v 20 Eli ga haga maluagina a Elkanah mo dono lodo, ga helekai, “Dimaadua ga dumaalia ang gi di ahina deenaa gii mee di hai ana dama adu gi di goe, e pono di lohongo di tama dela ne hagadabu ang gi Dimaadua.” \p Ga nomuli gei meemaa gaa hula labelaa gi di nau guongo. \p \v 21 Dimaadua guu hila ang gi Hannah guu dugu ang gi mee gii hai ana dama, guu wanga gi mee ana dama daane dogodolu ge dogolua dama ahina. Tama daane go Samuel e tomo aga i lodo dono hai hegau gi Dimaadua. \s1 Eli mo ana dama daane \p \v 22 Eli gu madumadua, gei mee e hagalongolongo gi nia mee huogodoo ala e hai go ana dama ang gi digau Israel, mo di nau hai huaidu dela e kiikii i baahi nia ahina ala e lloomoi e ngalua i di ngudu di Hale laa Dimaadua. \v 23 Eli ga helekai gi meemaa, “Goolua e aha ala e haihai nia huaidu aanei? Nia daangada huogodoo e helekai mai gi di au i nia hagadilinga huaidu huogodoo ala e hai go goolua. \v 24 Agu dama nei, goolua gii lawa, dugua di gulu haihai huaidu ala e helehelekai ai nia daangada Dimaadua i goolua. \v 25 Maa dahi dangada ma gaa hai dana mee hala ang gi dahi dangada, gei Dimaadua e mee di abaaba tangada dela ne hai dana mee hala. Malaa, deai tangada e mee di abaaba tangada dela ma gaa hai dana mee hala ang gi Dimaadua ai!” \p Gei meemaa hagalee hagalongo loo gi di nau damana, idimaa, Dimaadua la guu dugu meemaa bolo e daaligi gi daha. \p \v 26 Gei ogo tama daane go Samuel ga tomo aga gaa hai tangada hagalabagau i mua o Dimaadua mo nia daangada huogodoo.\x * \xo 2.26 \xt Luke 2.52\x* \s1 Nia helekai kokohp hai baahi gi Eli mo ana dama \p \v 27 Dahi soukohp ne hanimoi gi Eli e gaamai nia helekai Dimaadua aanei gi mee, “I di madagoaa do damana madua go Aaron mo digau o dono hale ala nogo noho i Egypt, nogo hege i lala di king o Egypt, gei Au gu haga gida Au gi mee. \v 28 Au ne hilihili aga di madawaawa Aaron mai i lodo nia madawaawa e madangaholu maa lua huogodoo o Israel, belee hai agu daangada hai mee dabu, e hai hegau i dagu gowaa dudu tigidaumaha, e dutudu nia ‘incense’, gei e gahu i di gahu hai hegau dabu i ogu mua. Gei Au guu dugu ang gi digaula bolo digaula gi miami hua tuhongo o nia tigidaumaha, ala e dutudu i hongo di gowaa hai tigidaumaha.\x * \xo 2.28 \xt Exodus 28.1-4; Leviticus 7.35-36\x* \v 29 Goodou e aha ala e hagagailaa gi agu tigidaumaha mo agu wanga dehuia ala guu lawa dagu haganoho? Eli, goe e aha dela e hagalaamua au dama daane la ogu mua, dela e dumaalia hua gi au dama gi geina nia baahi humalia o nia tigidaumaha ala belee hai go digau Israel mai gi di Au? \v 30 Ko Au go Dimaadua go di God o digau Israel, Au ne hagababa ang gi do madawaawa bolo go goodou ala gaa kae di waawa o tangada hai mee dabu gaa hana hua beelaa, malaa dolomeenei, gei di mee deenei gu hagalee hai beelaa. Au e hagalabagau hua digau ala e hagalabagau Au, gei e haga balumee digau ala e haga balumee Au. \v 31 Deenei laa, goe gi iloo bolo dahi madagoaa ga dau mai, gei Au ga daaligi gi daha nia dama daane huogodoo o do madahaanau mo di madahaanau o do damana huogodoo, deai dahi daane bolo gaa mee di madua ga madumadua ai. \v 32 Gei goe ga lodo huaidu huoloo, ga hagagouwa gi agu hagahumalia huogodoo ala ma gaa wanga ko Au gi digau Israel ala i golo. Gei deai dahi dangada mai i do madawaawa e mouli duai ai. \v 33 Tangada hua e dahi mai i lodo do madawaawa dela ga dumaalia ginai Au gi mouli duai e hai dagu dangada hai mee dabu. Mee ga dee gida gei gu deai ono hagadagadagagee ai. Gei digau o do madawaawa ala i golo le e mmade hua hagahuaidu. \v 34 Di madagoaa o au dama daane dogolua, Hophni mo Phinehas ala ma ga mmade hua i lodo di laangi e dahi, deelaa hogi di laangi dela ga haga modongoohia adu gi di goe bolo agu mee huogodoo ala nogo hagi adu gi di goe la ga kila aga maalia.\x * \xo 2.34 \xt 1-Samuel 4.11\x* \v 35 Gei Au ga hilihili dagu dangada hai mee dabu dela e manawa dahi mai gi di Au, gei e haga gila aga nia mee huogodoo ala e hiihai ginai Au, gei Au gaa wanga gi dono madawaawa gi hai hegau mai gi di Au i nia madagoaa huogodoo i mua nnadumada dagu king dela ga hilihili aga. \v 36 Gei maa iai tangada mai i do madawaawa ma ga mouli, ia e hana gi baahi tangada hai mee dabu deelaa, bolo gi wanga tei teenedi, be gi wanga dana mee e gai koia, gi dumaalia ang gi deia gi haga ngalua ina ia i baahi digau hai mee dabu, bolo gi miami ia dalia digaula.” \c 3 \s1 God e helekai gi Samuel \p \v 1 Tama daane go Samuel e hai hegau gi Dimaadua i lala nia helekai a Eli. I di madagoaa hua deelaa, gei nia helekai mai baahi o Dimaadua le e hogoohi hua, mo nia haga gida mai baahi o Dimaadua hagalee loo e haihai i nia madagoaa e logo. \v 2 Eli gu madua, hoohoo bolo ga dee gida. Dahi boo, gei Eli e moe i lodo dono ruum, \v 3 gei Samuel e moe i lodo di ruum dabu i di gowaa dela e dugu ai Tebedebe o di Hagababa Dimaadua. Di malama o God e ulaula hua igolo, \v 4 gei Dimaadua ga gahigahi a Samuel boloo, “Samuel”, gei Samuel ga helekai anga, “Deenei au, Meenei.” \v 5 Samuel gaa lele gi baahi Eli, ga helekai, “Deenei au dela ne gahigahi kooe.” \p Gei Eli ga helekai, “Au digi gahigahi goe. Hana, moe gi lala.” Gei Samuel gaa hana gaa moe gi lala. \p \v 6 Dimaadua ga gahigahi labelaa, “Samuel!” Samuel ga du gi nua gaa hana gi Eli ga helekai, “Deenei au dela ne gahigahi kooe.” \p Gei mee ga helekai anga, “Au digi gahigahi goe, dagu dama. Hana labelaa, kii.” \v 7 Samuel digi iloo ia bolo ma go Dimaadua, idimaa Dimaadua digi hai ana helekai gi mee. \p \v 8 Dimaadua ga gahigahi labelaa a Samuel tolu holongo, gei mee ga du gi nua gaa hana gi Eli, ga helekai gi mee, “Deenei au meenei, dela ne gahigahi kooe.” \p Gei Eli ga modongoohia ang gi deia bolo ma go Dimaadua dela e gahigahi tama daane deelaa. \v 9 Eli ga helekai gi Samuel, “Hana moe gi lala, maa Tangada ga gahigahi goe labelaa, gei goe helekai anga, ‘Meenei Dimaadua, helekai malaa. Dau dangada hai hegau e hagalongo.’” Samuel gaa hana labelaa gaa moe gi lala. \p \v 10 Dimaadua ga duu adu gi baahi o Samuel ga gahigahi adu a mee labelaa, “Samuel, Samuel!” \p Gei Samuel ga helekai anga, “Meenei, helekai malaa. Dau dangada hai hegau e hagalongo.” \p \v 11 Gei Dimaadua ga helekai gi mee, “Au gaa hai dagu mee gi digau Israel huogodoo, gei digau huogodoo ala ga longono ginaadou ga mmaadagu huoloo. \v 12 Di laangi deelaa, gei Au ga haga gila aga nia hagadilinga huaidu huogodoo ala guu lawa ai dagu boloagi gi di madawaawa Eli. \v 13 Au guu hai gi mee bolo dono madahaanau la ga hagaduadua gaa hana hua beelaa, idimaa i ana dama daane ala e hagahuaidu Au. Eli e iloo ia, gei mee hagalee dugu meemaa. \v 14 Deenei laa, Au gu hagamodu bolo deai tigidaumaha be di wanga dehuia e mee di dumaalia ang gi di huaidu damanaiee o di madawaawa Eli ai.” \p \v 15 Samuel e noho hua igolo i dono gowaa dela nogo moe ai, gaa dau adu loo gi di luada. Luada hua di laangi deelaa, gei mee gaa huge di bontai di Hale Daumaha o Dimaadua, gei mee e madagu di hagi anga gi Eli dana moe dela ne hai. \v 16 Gei Eli ga gahigahi mai a Samuel, “Samuel, dagu dama daane!” \p Gei Samuel ga helekai anga, “Deenei au, meenei.” \p \v 17 Gei Eli ga heeu gi mee, “Dimaadua la ne helekai adu bolo aha? Goe hudee hagammuni dahi mee. God ga hagaduadua goe maa goe ga hagalee hagi mai gi di au ana helekai huogodoo ala ne hagi adu gi di goe.” \v 18 Malaa, Samuel ga hagi anga hagatau gi Eli, deai dana mee ne hagammuni ai. \p Eli ga helekai, “Go Mee go Dimaadua. Mee e hai ana mee huogodoo ala e humalia, gii hai be dana hiihai.” \p \v 19 Samuel ga tomo aga, gei Dimaadua e madalia a mee, e haga kila aga nia mee huogodoo ala ma ga helekai ai Samuel. \v 20 Digau Israel huogodoo mai i Dan i bahi i ngeia gaa tugi i Beersheba i bahi i ngaaga gu iloo ginaadou bolo Samuel la soukohp ni Dimaadua. \v 21 Dimaadua e haga gidagida gi Samuel i Shiloh, di gowaa dela e helehelekai iei Mee gi Samuel. Malaa, Samuel dela ma ga helekai, gei digau Israel huogodoo e hagalongo gi mee. \c 4 \s1 Tebedebe o di Hagababa la guu kae \p \v 1 Di madagoaa hua deelaa, gei digau Philistia ne dagabuli mai belee heebagi gi digau Israel. Digau Israel e haga duu aga di nadau waahale laa i Ebenezer, gei digau Philistia e haga duu aga di nadau waahale laa i Aphek. \v 2 Digau Philistia ga daamada tauwa, i muli hua tauwa damana dela ne hai, gei digaula gu maaloo i digau Israel, gu daaligi gii mmade digau dauwa holongo e haa mana (4,000). \v 3 Digau ala ne llele hagammuni gu llele mai gi di nadau waahale laa. Gei nia dagi o Israel ga helekai, “Ma gu aha dela Dimaadua gu dumaalia ang gi digau Philistia gi haga magedaa ina gidaadou dangi nei? Gidaadou gaa hula ga gaamai Tebedebe o di Hagababa Dimaadua dela i Shiloh, bolo Mee gi madalia gidaadou, ga haga dagaloaha gidaadou i tadau hagadaumee.” \v 4 Gei digaula ga hagau nadau gau kae hegau gi Shiloh belee hula e gaamai Tebedebe o di Hagababa o Dimaadua di Gowaa Aamua, dela e hai dono lohongo i mehanga nia ada manu e lua hai ono bakau. Gei nia dama daane Eli dogolua go Hophni mo Phinehas e loomoi madalia Tebedebe o di Hagababa deelaa.\x * \xo 4.4 \xt Exodus 25.22\x* \p \v 5 Di madagoaa hua Tebedebe o di Hagababa Dimaadua ne dau mai, gei digau Israel ga wwolowwolo gi nua i di nadau tenetene. Nia lee digaula gu maaloo dangihi gu hagangalungalua tenua. \v 6 Di madagoaa hua digau Philistia ne longono ginaadou di wwolowwolo o digau Israel, gei digaula ga helekai, “Ma di aha dela e hagalongoaa i lodo di waahale laa o digau Israel?” Digaula ga modongoohia bolo ma go Tebedebe o di Hagababa Dimaadua dela ne dau mai gi lodo di waahale laa o digau Hebrew, \v 7 gei digaula gu mmaadagu huoloo, ga helekai, “Dahi god la guu noho i lodo nadau waahale laa! Gidaadou digau hua gu hagalee! Tagadilinga mee beenei digi heia mai gi gidaadou mai mua. \v 8 Koai dela e mee di daa gidaadou gi daha mo nia mogobuna o nia god aalaa. Aalaa go nia god ala ne daaligi digau Egypt i lodo di anggowaa. \v 9 Goodou go digau Philistia, gi manawa maaloo! Goodou gi heebagi be nia daane mmaadua gi dee hai gidaadou nia hege ni digaula, gadoo be digaula ala ne hai nia hege ni gidaadou. Deelaa laa, goodou gi heebagi be nia daane mmaadua!” \p \v 10 Digau Philistia gu heebagi maaloo dangihi, malaa, digau Israel gu paagege guu llele gi nadau guongo. Digau dogologowaahee ala ne mmade: digau heebagi e motolu mana (30,000) ala ne mmade. \v 11 Gei Tebedebe o di Hagababa a God la guu kae go digau Philistia, gei nia dama daane dogolua a Eli, go Hophni mo Phinehas, gu daaligi guu mmade. \s1 Di made o Eli \p \v 12 Taane mai di madawaawa Benjamin gaa hana gaa lele gi daha mo tauwa gi Shiloh, guu dau i Shiloh i di laangi hua deelaa. Mee gu hahaahi ono gahu mo di haga dogolia dono libogo gi nia gelegele belee haga modongoohia aga dono lodo huaidu. \v 13 Gei Eli nogo noho i dono lohongo i taalinga di ala e madamada adu laa hongo di ala, i mee dela e noho ge haa manawa i Tebedebe o di Hagababa. Gei taane deelaa ga haga iloo gi lodo di waahale di longo tauwa deelaa. Gei digau huogodoo gaa wwolo gi nua i di nadau mmaadagu. \v 14 Eli ga longono ia hua di hagalongoaa deelaa, ga heeu, “Ma di aha dela ga hagalongoaa beenei?” Gei taane deelaa ga hanadu hagalimalima hua gi Eli belee hagi anga gi mee di longo deelaa. \v 15 Di madagoaa hua deelaa, gei Eli gu matiwa maa walu (98) ono ngadau, gei mee gu hoohoo ga dee gida. \v 16 Taane deelaa ga helekai gi mee, “Dangi nei gei au ne lele gi daha mo tauwa, ga lele mai gi kinei.” \p Gei Eli ga heeu adu gi mee, “Dagu dama, aahee nia longo o nia mee huogodoo?” \p \v 17 Gei taane deelaa ga helekai, “Digau Israel guu llele gi daha mo digau Philistia, gei digau dogologowaahee i tadau baahi guu mmade! Gei au dama daane go Hophni mo Phinehas, meemaa guu mmade labelaa, gei Tebedebe o di Hagababa o God la guu kae go digaula!” \p \v 18 Di madagoaa hua taane dela ne helekai i Tebedebe o di Hagababa, gei Eli gaa doo gi daha mo dono lohongo i taalinga di bontai deelaa. Mee tangada gu madumadua gei mee hogi e bedi, mee dela hua ne doo gei di uwa o maa guu hadi, gei mee guu made. Mee nogo dagi Israel i nia ngadau e mada haa. \s1 Di made o di lodo Phinehas \p \v 19 I di madagoaa hua deelaa, gei di lodo o Phinehas e hai dama gu hoohoo bolo ga haanau. Di madagoaa hua o mee dela ne longono bolo Tebedebe o di Hagababa la guu kae go digaula, mo tamana o dono lodo mo dono lodo hogi guu mmade huogodoo, gei di mmae o di haanau guu dau gi mee, gei mee gu haanau. \v 20 I dono madagoaa dela bolo gaa made, gei nia daangada haga haanau ga helekai gi mee, “Hagadagadagagee! Goe gu haanau dau dama daane.” Gei di ahina deelaa digi angaanga ginai ge digi helekai anga. \v 21 Gei mee gaa gahi di ingoo di tama bolo Ichabod,\f + \fr 4.21 \fk Ichabod \fq di ingoo deenei dono hadinga i nnelekai Hebrew boloo, “Di madamada ai”\f* mo di helekai, “Di madamada o God guu ngala gi daha mo Israel”. Mee ne helekai beenei, idimaa Tebedebe o di Hagababa o God la guu kae, mo tamana o dono lodo mo dono lodo hogi guu mmade. \v 22 Mee ga helekai aga labelaa, “Di madamada o God gu hagalee i baahi Israel, idimaa, Tebedebe o di Hagababa a God la guu kae go digaula.” \c 5 \s1 Tebedebe o di Hagababa i baahi digau Philistia \p \v 1 I muli hua digau Philistia ala ne kumi Tebedebe o di Hagababa, digaula gaa kae di maa i Ebenezer gaa kae gi di nadau waahale go Ashdod. \v 2 Digaula gaa kae di maa gi lodo di hale o di nadau god Dagon, ga haga noho gi lala i baahi di nadau god. \v 3 Hagaluada loo dono daiaa, gei digau Ashdod gaa mmada gi di nadau god Dagon dela guu hinga gi daha mo dono lohongo, guu hinga gi hongo di baba i mua Tebedebe o di Hagababa Dimaadua. Gei digaula ga haga duu aga di maa labelaa gi dono lohongo. \v 4 Ga hooaga labelaa di luada loo di laangi nomuli, gei digaula gaa mmada labelaa gi di nadau god dela guu hinga gi daha mo dono lohongo, guu hinga gi lala i mua Tebedebe o di Hagababa Dimaadua, gei di libogo o di maa guu hadi gi daha, mono lima la gu hadihadi huogodoo gi daha e mmoe i hongo di baba di hale i di ngudu di bontai. Go tuaidina hua di maa dela e moe modogoia i golo. \v 5 (Deenei laa, nia daangada hai mee dabu o Dagon be go digau ala e daumaha gi Dagon ma ga lloomoi gi di hale Dagon, digaula hagalee tuu gi hongo, be e haele laa hongo di gowaa deelaa.) \p \v 6 Dimaadua ga hagaduadua digau Ashdod gi di hagaduadua huaidu huoloo gaa hai digaula gi mmaadagu huoloo, ga daaligi digaula, gaa hai digaula gii magi buu, ngaadahi mo nia waahale ala i nadau daha. \v 7 I di nadau gidee ginaadou nia mee aanei ala guu hai beenei, gei digaula ga helekai, “Di God o digau Israel e hagaduadua gidaadou mo tadau god Dagon, malaa gidaadou hudee dugua Tebedebe o di Hagababa gii noho i tadau baahi.” \v 8 Gei digaula ga haga dagabuli ia nia king dogolima tenua o Philistia, ga heeu ang gi digaula, “Dehee di madau hai gaa hai ang gi Tebedebe o di Hagababa o di God o digau Israel?” \p Gei digaula ga helekai anga, “E kae gi Gath.” Malaa, digaula guu kae di maa gi di waahale go Gath. \v 9 Di madagoaa hua di maa dela ne dau gi Gath, gei Dimaadua ga hagaduadua labelaa digau o di waahale deelaa gi di magi dela e hai digaula gi mmaadagu huoloo. Dimaadua ne hagaduadua digaula gi di magi buu ang gi nia daangada huogodoo o di waahale deelaa, nia daangada mmaadua mo lligi. \v 10 Digaula gaa kae labelaa Tebedebe o di Hagababa gi Ekron, gei di madagoaa hua di maa ne dau gi golo, gei digau o di waahale gaa wwolo gi nua ga helekai, “Digaula gu gaamai Tebedebe o di Hagababa o di God o Israel belee daaligi gidaadou!” \v 11 Gei digaula ga haga dagabuli mai labelaa nia king huogodoo tenua o Philistia, ga helekai gi digaula, “Goodou kae ina Tebedebe o di Hagababa o digau Israel gi dono lohongo, gi de mmademmade hua gidaadou mo tadau madahaanau.” Di uli nia gai deenei guu dele gi nia gowaa i lodo di waahale deelaa, idimaa di hagaduadua damanaiee dela ne tale gi nia daangada mai i baahi o God. \v 12 Digau ala digi mmade, guu hai hogi nadau magi buu, guu mmae huoloo, e tangitangi e gahigahi nadau god gi hagamaamaa ina ginaadou. \c 6 \s1 Di gaamai o Tebedebe o di Hagababa \p \v 1 I muli hua Tebedebe o di Hagababa Dimaadua dela nogo i Philistia i nia malama e hidu, \v 2 gei nia daangada ga gahi mai nadau gau hai mee dabu, mo digau hai buubuu, ga heeu gi digaula, “Ma di aha dela gaa hai go gidaadou ang gi Tebedebe o di Hagababa Dimaadua? Maa gidaadou gaa kae di maa gi dono gowaa, ni aha ala gaa kae go gidaadou dalia di maa be di kisakis?” \p \v 3 Gei digaula ga helekai anga, “Maa goodou gaa kae gi muli Tebedebe o di Hagababa o di God o digau Israel, goodou e hai gii kae di godou kisakis dalia di maa, di mee e wwede ai godou ihala. Tebedebe e deemee di kae maa deai di kisakis i dono baahi ai, idimaa, deenei di hai dela belee hai, gei goodou ga dagaloaha gi daha mo godou magi, gei ga modongoohia adu gi goodou di hai a God dela e hagaduadua goodou.” \p \v 4 Gei nia daangada ga heeu, “Di kisakis aha dela belee hai go gimaadou e kae dalia?” \p Gei digaula ga helekai, “Nia dama gimoo goolo e lima ge e lima goolo be nia magi buu dagidahi mai i nia king dogolima o Philistia, idimaa go tagadilinga magi dela ne tale adu gi goodou, dela hogi gi nia king dogolima o Philistia. \v 5 Goodou gaa hai godou dama goolo e hai be di magi buu mo di gimoo e hai gi nia goolo, e haga modongoohia bolo aanei nia mee ala ne hagahuaidu ai di godou henua, mo di hagalaamua di God o digau Israel. Holongo gei Mee gaa lawa dana hagaduadua goodou mo godou god mo di godou henua. \v 6 Goodou gi de haga hamaaloo dangihi godou lodo gadoo be di king o Egypt mo digau Egypt! Goodou hudee de langahia di hai a God dela ne hagaduadua digaula, gaa dae loo gi di nadau hagau digau Israel gii hula gi daha mo Egypt. \v 7 Malaa, goodou hagatogomaalia ina di godou kulumaa hoou, ge lua kau ala gu haanau hoou nau damaa kau, ala digi hai hegau ginai, haidia gi di kulumaa gi kae ina di ‘yoke’ di maa, gi lahi gi daha mo meemaa nau damaa kau gi di hale benebene. \v 8 Gei goodou ga haga noho Tebedebe o di Hagababa Dimaadua gi hongo di kulumaa, gaa dugu tama debedebe dela guu haa ginai godou ada mee goolo dela belee hagau gi Dimaadua be di kisakis dela belee haagi ai godou huaidu, gei goodou ga hagau di kulumaa gii hana, diagia hua gii bida hana modogoia. \v 9 Goodou gi loohia be di maa gaa hana gi hee: maa e hana hua hagahuudonu gi di waahale go Beth-Shemesh,\f + \fr 6.9 \fk Beth-Shemesh \ft la di waahale i lodo tenua go Israel \f* gei gu modongoohia hua e goodou bolo ma go di God o digau Israel dela ne dugu ia dana magi huaidu gi tadau nua. Gei di maa hagalee hai beelaa, gidaadou gu iloo bolo mee digi dugua mai di haingadaa, di haingadaa la ne gila aga hua i deia.” \p \v 10 Gei digaula ga haga gila aga di nadau hai dela ne haga noho ang gi digaula. Digaula ga gaamai nadau kau e lua gaa nnoo gi di gili di kulumaa, gei nau damaa kau la guu dugu i di hale benebene. \v 11 Digaula gaa dugu Tebedebe o di Hagababa gi hongo di kulumaa deelaa, mo tama debedebe dela e haa ginai nia dama gimoo goolo mono magi buu goolo no lodo. \v 12 Nia kau ga daamada ga taele i hongo di ala dela e hana gi Beth-Shemesh, nia maa guu hula hagahuudonu, e tangitangi mo di hula, digi magau gi daha mo di ala, gei nia king dogolima Philistia e daudali mai muli nia maa gaa dae adu loo gi tagageinga o Beth-Shemesh. \p \v 13 Digau o Beth-Shemesh e hadihadi nadau lii ‘wheat’ i lodo di gowaa bapaba, gei digaula ga gidee Tebedebe o di Hagababa, gei digaula gu tenetene huoloo. \v 14 Di kulumaa deelaa gaa hana gaa dau loo i di gowaa o Joshua, tangada o Beth-Shemesh, gaa duu i golo i baahi di hadugalaa damanaiee, gei nia daangada gaa oho di kulumaa, ga daaligi nia kau aalaa, gaa dudu nia maa, gaa hai di nadau tigidaumaha ang gi Dimaadua. \v 15 Gei digau Levi gaa daa Tebedebe o di Hagababa Dimaadua mo tama debedebe dela e iai nia ada mee goolo no lodo, gei digaula ga haga noho gi hongo di hadugalaa deelaa. Digau o Beth-Shemesh gaa hai di nadau tigidaumaha e dudu ang gi Dimaadua, mo nia hagadilinga tigidaumaha ala i golo. \v 16 Nia king dogolima o Philistia e daumada digaula ala e hai nadau mee aalaa, ga nomuli gaa hula labelaa gi Ekron i di laangi hua deelaa. \p \v 17 Digau Philistia ne hagau gi Dimaadua nia dama goolo be nia magi buu e lima, e hai di nadau kisakis belee hagahumalia ai nadau huaidu. Nia mee aanei mai Ashdod, Gaza, Ashkelon, Gath mo Ekron. \v 18 Digaula gu hagau labelaa nadau mee be nia gimoo ne hai gi nia goolo, e hai ai di nadau kisakis ang gi Dimaadua i nia waahale e lima o nia king Philistia ala e dagi ai, i nia waahale llauehe ala gu abaaba, mo nia waahale lligi ala digi abaabalia. \p Di hadugalaa damanaiee dela ne dugu ai Tebedebe o di Hagababa Dimaadua nonua, di hadu deenei la i golo hua dangi nei, i lodo di gowaa Joshua tangada o Beth-Shemesh, e haga langahia ai di mee dela ne hai i di laangi deelaa. \p \v 19 Dimaadua gu daaligi nia daane mada hidu (70) o Beth-Shemesh, idimaa digaula ala ne mmada gi lodo Tebedebe o di Hagababa, gei nia daangada gu tangitangi, idimaa, Dimaadua gu daaligi digau dogologowaahee i nadau lodo. \s1 Tebedebe o di Hagababa i Kiriath-Jearim \p \v 20 Gei nia daane o Beth-Shemesh ga helekai, “Koai dela e mee di duu i mua o Dimaadua dela go di God dabu deenei, gei dehee di gowaa dela gaa mee di hagau a Mee gi daha mo gidaadou?” \v 21 Gei digaula ga hagau nadau gau kae hegau gi digau o di waahale go Kiriath-Jearim, ga helekai gi digaula, “Digau Philistia gu goweia Tebedebe o di Hagababa Dimaadua gi gimaadou, goodou lloo ia, gowaga di maa gi godou baahi.” \c 7 \p \v 1 Gei digau di waahale Kiriath-Jearim ga lloo ia gaa kae Tebedebe o di Hagababa Dimaadua, gaa kae gi lodo di hale o Abinadab i tomo di gonduu, ga hagadabu tama daane a maa go Eleazar belee madamada humalia ai Tebedebe o di Hagababa deelaa.\x * \xo 7.1 \xt 2-Samuel 6.2-4; 1-Chronicles 13.5-7\x* \s1 Samuel e dagi Israel \p \v 2 Tebedebe o di Hagababa Dimaadua la gu duainau i Kiriath-Jearim, bolo ga madalua ono ngadau. Di madagoaa hua deelaa, gei digau Israel ga tangi anga gi Dimaadua gi hagamaamaa ina ginaadou. \p \v 3 Samuel ga agoago digau Israel huogodoo boloo, “Maa goodou gaa huli gi Dimaadua mai i lodo godou manawa hagatau, goodou kilia gi daha nia balu god o digau tuadimee mo nia ada mee o di god ahina go Astarte, gei goodou gi wanga ina goodou hagatau ang gi Dimaadua mo di daumaha hua gi Mee. Gei Mee gaa daa goodou gi daha mo nia mogobuna o digau Philistia.” \v 4 Malaa, digau huogodoo o Israel gu diiagi nia balu god go Baal mo Astarte, gu daumaha hua gi Dimaadua. \p \v 5 Samuel ga helekai, “Digau Israel, goodou dagabuli mai gi Mizpah, gei au ga dalodalo i goodou gi Dimaadua.” \v 6 Gei digaula ga dagabuli mai gi Mizpah, ga gaamai nadau wai gaa dui gi lala i mua o Dimaadua, digaula ga haga onge i di laangi hagatau deelaa. Digaula ga helekai, “Gimaadou gu ihala, gu hai baahi gi Dimaadua.” (Ma go Mizpah di gowaa dela e dagi go Samuel digau Israel.) \p \v 7 Di madagoaa hua digau Philistia ne longono bolo digau Israel gu dagabuli mai gi Mizpah, nia king e lima o Philistia mo nadau gau heebagi gaa hula belee heebagi gi digaula. Digau Israel ga longono ginaadou, digaula gu mmaadagu huoloo, \v 8 ga helekai gi Samuel, “Goe hudee dugua dau hai dalodalo i gimaadou ang gi Dimaadua, gi abaabalia gimaadou gi daha mo digau Philistia.” \v 9 Samuel ga daaligi dana damaa kau, ga tigidaumaha hagadogomaalia i hongo di gowaa dudu tigidaumaha ang gi Dimaadua, gaa dangi ang gi Dimaadua gi hagamaamaa ina digau Israel, gei Dimaadua gu hagalongo gi ana dalodalo. \v 10 Di madagoaa hua Samuel dela e hai dana tigidaumaha, gei digau Philistia gu daamada ga heebagi; i di madagoaa hua deelaa, gei di lee o Dimaadua gu ngoloolo ia i di langi gi hongo digau Philistia, gei digaula gu mmaadagu huoloo, gu lellele dagidahi. \v 11 Gei digau Israel ga waluwalu digaula mai Mizpah, e dadaaligi digaula gaa dae adu loo gi Beth-Car. \p \v 12 Samuel ga haga duu aga dana hadugalaa i mehanga Mizpah mo Shen, gaa gahi dono ingoo boloo Ebenezer,\f + \fr 7.12 \fk Ebenezer \ft di ingoo deenei dono hadinga i nnelekai Hebrew boloo, “Di hadugalaa o di hagamaamaa”\f* mo di helekai, “Dimaadua ne hagamaamaa gidaadou gaa dae mai gi kinei.” \v 13 Malaa, digau Philistia gu magedaa, gei Dimaadua guu hai digau Philistia gi deemee di loomoi gi Israel i di madagoaa o Samuel e mouli ai. \v 14 Nia waahale o digau Israel ala ne kumi go digau Philistia ala i mehanga Ekron gaa tugi i Gath gu gaamai labelaa gi Israel. Nia gowaa ala ne kae go digau Philistia la guu wanga labelaa gi digau Israel. Di aumaalia gu gila aga i mehanga digau Israel mo digau Canaan. \p \v 15 Samuel nogo dagi digau Israel i di waalooloo o dono mouli. \v 16 I lodo nia ngadau huogodoo, gei mee e heehee gi Bethel, Gilgal mo Mizpah, e hagamaamaa di hai gabunga digau Israel ala e noho i golo. \v 17 Gaa lawa gaa hana labelaa gi dono guongo go Ramah, e hai ana hegau hai gabunga labelaa i golo. Mee ga haga duu dana gowaa hai tigidaumaha ang gi Dimaadua i Ramah. \c 8 \s1 Digau Israel gu hiihai e hai di nadau king \p \v 1 Samuel gu madua, gei mee gu haganoho aga ana dama daane e dagi digau Israel. \v 2 Tangada madua dono ingoo go Joel, gei tangada dulii go Abijah, meemaa nogo dagi i di waahale go Beersheba. \v 3 Gei meemaa hagalee kawe nia hai di nau damana, meemaa e manawa hagagailaa gi nia bahihadu, gei meemaa e kae di nau hui halahalau, gei hagalee haganoho di nau hai gabunga gi humalia. \p \v 4 Malaa, nia dagi huogodoo o digau Israel ga dagabuli, gaa hula gi baahi o Samuel i Ramah. \v 5 Gei digaula ga helekai gi mee, “Dolomeenei gei goe gu madumadua, gei au dama daane hagalee daudali au helekai. Deenei laa, goe hilihilia mai dahi dangada e hai di madau king, e dagi gimaadou gadoo be nia henua ala i golo.”\x * \xo 8.5 \xt Deuteronomy 17.14\x* \v 6 Samuel gu huaidu huoloo ono lodo gi digaula ala e hai bolo ginaadou e hiihai di nadau king, gei mee ga dalodalo ang gi Dimaadua. \v 7 Gei Dimaadua ga helekai anga, “Hagalongo gi nia mee huogodoo o nia daangada ala ma ga helekai adu gi di goe, idimaa, ma hagalee kooe dela ne bae gi daha go digaula, ko Au hua, bolo Au gi dee hai di nadau king. \v 8 Mai hua i di laangi dela ne laha mai digaula gi daha mo Egypt, gaa dae mai loo gi dangi nei, digaula e huli gi daha mo Au, e daumaha gi nia balu ieidu. Gei dolomeenei digaula e hai adu gi di goe di hai dela nogo hai mai gi di Au i nia madagoaa huogodoo. \v 9 Malaa, goe hagalongo gi digaula, gei goe gi haga modongoohia ina gi digaula di hai o di nadau king dela ma gaa dagi ginaadou.” \p \v 10 Samuel ga haga modongoohia ang gi digaula ala e hiihai e hai di nadau king, gi nnelekai huogodoo a Dimaadua ala ne hagi anga gi mee. \v 11 Samuel ga helekai, “Deenei di hai o di godou king dela ma gaa dagi goodou: Godou dama daane gaa hai ana gau dauwa, hunu gau i digaula e ngalua i hongo ana waga hongo henua, hunu gau gaa hai digau e llele nia hoodo, hunu gau gaa hai digau dauwa ala e hula i mua ana waga hongo henua. \v 12 Gei mee gaa hili aga ana daangada i lodo godou dama daane, e hai nia dagi o ana buini gau dauwa dagi mana daangada, mono dagi o nia buini gau dauwa madalima, mono gau e ngalua i ana hadagee, mono gau e hadi ana huwa laagau, mono gau e hai ana goloo dauwa mono gau e hai ana waga llele hongo henua. \v 13 Gei godou dama ahina gaa hai nadau lolo kala ang gi mee, ga ngalua ang gi mee, e dunu nadau meegai mono palaawaa. \v 14 Mee gaa daa godou gowaa ala koia e humalia, mo godou hadagee waini, mo godou hadagee olib, gaa wanga gi ana gau aamua e hai mee ginai. \v 15 Mee gaa daa dahi baahi madangaholu mai i nia huwa o godou hagadili mo godou waini, e wanga gi digau aamua o dono hale mo anga labelaa gi ana gau aamua ala i golo. \v 16 Mee gaa daa labelaa godou gau ngalua, godou kau ala koia e humalia, mo godou ‘donkey’ belee hai ana mee hai hegau. \v 17 Mee gaa daa dahi baahi madangaholu o godou manu, gei goodou gaa hai ana hege. \v 18 I di madagoaa hua deelaa, gei goodou ga helehelekai hagahuaidu huoloo i di godou king dela ne hilihili go goodou, gei Dimaadua ga hagalee hagalongo adu gi godou helekai hai baahi.” \p \v 19 Gei ogo nia daangada hagalee hagalongo gi Samuel, digaula ga helekai, “Deeai, gimaadou e hiihai hua e hai di madau king, \v 20 bolo gii hai gimaadou be nia henua ala i golo. Go di madau king dela e dagi gimaadou, gei e dagi gimaadou gi lodo tauwa, gei e heebagi i gimaadou.” \p \v 21 Samuel gu hagalongo gi nia mee huogodoo a digaula ala ne helekai, gei mee gaa hana ga hagadae ang gi Dimaadua. \v 22 Dimaadua ga helekai gi Samuel, “Heia di hiihai digaula, wanga ina di nadau king.” \p Malaa, Samuel ga helekai gi digaula gii hula gi nadau guongo. \c 9 \s1 Saul gu heetugi gi Samuel \p \v 1 Dahi daane mai di madawaawa Benjamin dono ingoo go Kish, di tama ni Abiel, di tama ni Zeror, di tama ni Becorath, di tama ni Aphiah. Kish taane maluagina huoloo. \v 2 Dana dama daane dono ingoo go Saul, tama daane madanga gei e maaloo, holongo e looloo di piidi e dahi i hongo nia dama daane ala i golo i Israel, gei e humalia nnuaidina digau ala i golo. \v 3 Kish ana ‘donkey’ guu nngala, gei mee ga helekai gi Saul, “Hula goolua mo dahi dangada hai hegau, halahala ina mai nia maa.” \v 4 Meemaa gaa hula laa lodo tenua gonduu o Ephraim, gaa dau adu loo gi Shalishah gei digi gidee ginaua, ga lloo adu laa lodo tenua go Shaalim, gei digi gidee ginaua, ga lloo adu laa lodo tenua go Benjamin, gei ginaua digi gidee nia maa. \v 5 Meemaa gaa dau adu gi Zuph, gei Saul ga helekai gi dono ehoo deelaa, “Gidaua gaa hula gi tau guongo, holongo dogu damana la ga hagalee haa manawa i ana ‘donkey’, dela hua ga haa manawa i gidaua.” \p \v 6 Gei dono ehoo ga helekai gi Saul, “Nnoo malaa, ma iai taane haga madagu e noho i lodo di waahale deenei, e hagalabagau huoloo i baahi o nia daangada, idimaa, ana helekai ala ma ga helekai ai le e kila huogodoo. Gidaua gaa hula gi baahi o mee, holongo mee ga hagi mai gi gidaua di gowaa dela e iai nia ‘donkey’.” \p \v 7 Saul ga heeu adu gi mee, “Maa gidaua gaa hula gi baahi o mee, gei gidaua ga kisakis tau aha gi mee, tau meegai ala i lodo tau gada la guu odi, malaa, di aha gaa wanga go gidaua gi mee?” \p \v 8 Gei di hege ga helekai gi Saul, “Dahi baahi e haa o di bahihadu silber deenei, deelaa tau mee gaa wanga gi taane a God, gei mee ga hagi mai tau ala dela e hula ai gidaua gi nia maa.” \v 9 (I mua i Israel, maa tangada e hiihai bolo ia e heeu dana mee gi God, gei mee ga helekai boloo: “Hanimoi, gidaua gaa hula gi baahi taane haga madagu”, idimaa taane haga madagu le e gahi go digaula gi soukohp.) \p \v 10 Gei Saul ga helekai gi dana hege, “E humalia, hanimoi laa, gaa hula.” Gei meemaa gaa hula gi di waahale dela e noho ai taane haga madagu. \v 11 Meemaa ga lloo adu laa hongo di gowaa nnoonua, e hula gi di waahale deelaa, ga heetugi gi nia dama ahina ala e lloo ia belee udu nadau wai, ga heeu gi digaula, “Taane haga madagu le e noho i ginei?” \p \v 12 Gei digaula ga helekai anga, “Uaa, i golo. Mmada, mee deenaa e hana i gulu mua. Hula gi limalima dolomeenei, idimaa, mee dogo hanimoi hua gi di madau waahale, idimaa digaula e hai di nadau tigidaumaha dangi nei i di gowaa hai tigidaumaha dela i nua. \v 13 Goolua gaa dau i di waahale, gei goolua ga gidee a mee i mua dono hana gi di gowaa hai tigidaumaha deelaa. Nia daangada la hagalee e miami gaa dae loo gi mee gaa dau i golo, idimaa, ma go mee dela e hagadabu tigidaumaha deelaa, gei nomuli gei digaula gaa mee laa di miami.” \v 14 Meemaa gaa hula gi di waahale gaa dau i golo. I di nau ulu adu hua, gei meemaa ga gidee ginaua a Samuel dela bolo gaa hana gi di gowaa hai tigidaumaha dela i nua belee daumaha i golo. \p \v 15 Di laangi i mua o Saul ne dau mai gi di waahale deelaa, gei Dimaadua gu helekai gi Samuel boloo, \v 16 “Daiaa, holongo i di madagoaa beenei, gei Au ga hagau adu dagu dangada mai i di madawaawa Benjamin, gei goe gi hagatulu ina a mee e hai di tagi ni agu dama Israel. Go mee dela ga haga dagaloaha digaula gi daha mo digau Philistia. Au gu gidee nadau hagaduadua, gei Au gu longono e Au nadau dangidangi gi hagamaamaa ina ginaadou.” \p \v 17 Di madagoaa hua Samuel ne gidee ia Saul, gei Dimaadua ga helekai anga, “Deenaa taane dela nogo helekai iei Au adu gi di goe. Go mee dela gaa dagi agu daangada.” \v 18 Saul ga hanadu gi Samuel i taalinga di bontai di abaaba ga heeu adu gi mee, “Dumaalia mai mua, hagia mai mua di gowaa dela e noho ai taane haga madagu la i hee?” \p \v 19 Samuel ga helekai, “Ko au deenei dela go taane haga madagu. Goolua hula i ogu mua gi di gowaa dela e hai ai taumaha. Goolua dogolua le e miami dalia au dangi nei. Luada daiaa, gei au ga helekai adu gi gulu heeu huogodoo, gaa lawa ga hagau goolua. \v 20 Gei goe hudee haa manawa i nia ‘donkey’ ala ne nngala i nia laangi e dolu, idimaa, nia maa guu kida. Gei tangada koai dela e haa manawa huoloo iei digau Israel e hidihidi ginai huoloo? Deenei dela go kooe, mo di madawaawa o do damana.” \p \v 21 Gei Saul ga helekai anga, “Au tangada mai i di madawaawa Benjamin, go di madawaawa Israel dela e kaedahi e dulii loo, mo dogu madahaanau dela hagalee dau i lodo di madawaawa deenei, gei goe ga hai mai au helekai beenaa beleiaha?” \p \v 22 Samuel gaa lahi a Saul mo dana hege gi lodo di ruum damana ga haga noho meemaa gi di libogo teebele i baahi digau motolu ala ne gahi mai. \v 23 Samuel ga helekai gi tangada hai meegai, “Gaamai di goneiga dela ne helekai iei au bolo gi dugua gi daha.” \v 24 Tangada hai meegai ga gaamai di goneiga humalia o di wae, gaa dugu gi mua o Saul. Samuel ga helekai gi Saul, “Mmada, deenei di goneiga dela ne dugudugu adu gi di goe, geina, ma di mee ne dugu belee gai kooe dolomeenei, e miami dalia digau ala ne gahi mai ko au.” \p Saul ga miami dalia Samuel i di laangi deelaa. \v 25 I di nau hagatanga ia i di gowaa nogo daumaha ai, meemaa gaa hula gi di waahale, ga hagatogomaalia di lohongo Saul i tua di hale i nua. \v 26 Gei mee gaa kii i golo. \s1 Samuel gu hagatulu a Saul \p Heniheni loo, gei Samuel ga gahigahi a Saul i dono noho i nua, “Ala aga, au ga hagau goe.” Gei Saul gu ala aga, mee mo Samuel gaa hula i hongo di ala. \v 27 I di nau dau adu gi di hagaodi di waahale, gei Samuel ga helekai gi Saul, “Hagau ina dau hege gii hana gi mua.” Di hege guu hana, gei Samuel ga helekai gi Saul, “Duu malaa, gei au ga hagi adu gi di goe nia helekai a God.” \c 10 \p \v 1 Samuel ga dahi mai dana lolo olib ga hagatulu adu di libogo o Saul mo di hongi adu a mee ga helekai, “Ma go Dimaadua dela gu hagatulu goe belee hai di king o digau Israel. Goe gaa dagi digau Israel, gaa daa digaula gi daha mo nadau hagadaumee huogodoo. Gei aanei laa nia haga modongoohia o do hilihili aga go God bolo goe dela gaa dagi digau Israel: \v 2 Do hagatanga i dogu baahi dangi nei, gei goe ga heetugi gi nia daane dogolua i baahi taalunga Rachel i Zelzah i tenua Benjamin. Meemaa ga helekai adu bolo nia ‘donkey’ ala nogo halahala kooe, la guu kida. Do damana gu hagalee haa manawa i nia maa, dela hua gu haa manawa i di goe huoloo, e heheeu boloo, ‘Dehee dagu hai gaa hai gi dagu dama daane deelaa?’ \v 3 Goe ga hagatanga labelaa i golo, ga hanadu gi di laagau dabu dela i Tabor, gei goe ga heetugi gi nia daane dogodolu e hula gi Bethel belee hai di nadau tigidaumaha. Tangada i digaula e dagi ana damaa kuudi e dolu, gei tangada e dahi e kae ana palaawaa e dolu, gei tangada e dahi e kae ana waini i lodo di budehede gili manu. \v 4 Digaula ga hagaaloho adu, ga gowadu nadau palaawaa e lua gi di goe, gei goe geina nia maa. \v 5 Nomuli gei goe gaa hana gi di gonduu a God dela i Gibeah, di gowaa dela e iai di waahale laa o digau Philistia e noho ai. Malaa, i di ngudu hua di bontai di waahale deelaa, gei goe ga heetugi gi di hagabuulinga soukohp e lloo ia i di gowaa hai tigidaumaha i di gonduu, e dadaahili gi nadau ‘harp’, aip, mee ngiingii iliili, mo nadau ‘lyre’. Digaula e gagaalege gei e wwolowwolo i nia helekai kokohp. \v 6 Di Hagataalunga a Dimaadua ga ulu gi oo lodo, gei goe ga gagaalege dalia digaula mo di helekai kokohp, gei goe gaa hai tuai dangada. \v 7 Di madagoaa nia mee aanei ga kila aga, gei goe la gi haga gila ina aga nia mee huogodoo a God ala ma gaa haa gi oo lodo. \v 8 Gei goe hana i ogu mua gi Gilgal i di gowaa dela e heetugi iei au adu gi di goe e hai ai tau tigidaumaha dudu, mo tigidaumaha o di hagadaubuni. Taalia au i golo i nia laangi e hidu, au ga hanadu ga hagi adu gi di goe dau mee dela belee hai.” \p \v 9 Di madagoaa hua Saul dela ne huli dono dua gi Samuel dela bolo gaa hana, gei God guu huli lodo o Saul. Nia mee huogodoo Samuel ne hagi anga gi mee guu kila huogodoo i di laangi deelaa. \v 10 Saul mo dana hege ma gaa dau i Gibeah, gei di hagabuulinga soukohp ga heetugi gi meemaa, gei di Hagataalunga o God gu ulu gi lodo Saul, gei mee gu gagaalege mo di wolowolo i nia helekai kokohp dalia digaula. \v 11 Nia daangada ala e iloo ginaadou a mee i mua, gaa mmada gi mee dela e madalia nia soukohp aalaa, ga heheeu, “Di aha laa dela guu hai ang gi tama daane a Kish? Saul la guu hai soukohp labelaa?” \v 12 Tangada i digau ala e noho i golo ga heeu aga, “Gei ogo nia soukohp ala i golo, goodou e hagabau bolo nia damana digaula la koai?” Malaa, deenei di gowaa ne daamada aga telekai dela e hai boloo, “Saul la guu hai soukohp labelaa?”\x * \xo 10.12 \xt 1-Samuel 19.23-24\x* \v 13 Di madagoaa hua Saul ne lawa i dono wolowolo mo di gagaalege i nia helekai kokohp, gei mee gaa hana gi di gowaa hai tigidaumaha dela i hongo di gonduu. \p \v 14 Tuaahina tamana Saul ga heeu gi Saul mo dana hege, “Goolua nogo i hee?” \p Gei Saul ga helekai, “Nogo halahala hua mau ‘donkey’, digi gidee, gei gimaua gaa hula gi baahi Samuel.” \p \v 15 Tuaahina tamana Saul ga heeu labelaa, “Malaa gei mee gu helekai adu bolo aha?” \p \v 16 Saul ga helekai anga, “Mee ne hai mai hua bolo nia ‘donkey’ la guu kida.” Gei Saul digi hagi anga ina gi tuaahina o dono damana nia helekai Samuel bolo ia gaa king. \s1 Saul guu kae di waawa king \p \v 17 Samuel ga haga dagabuli nia daangada Dimaadua gi Mizpah e hai daumaha i golo, \v 18 ga helekai gi digaula, “Dimaadua go di God o digau Israel e helekai, ‘Ko Au dela ne laha mai goodou gi daha mo Egypt, gei Au dela ne haga dagaloaha goodou i digau Egypt, mo digau huogodoo ala nogo dadaaligi goodou. \v 19 Ko Au dela go di God dela e haga dagaloaha goodou gi daha mo godou haingadaa mo nia hagaduadua huogodoo, gei dolomeenei goodou guu hudu Au gi daha bolo Au gi gowadu di godou king e dagi goodou. Deenei laa, goodou gi dagabuli mai gi mua o Dimaadua i di hagatau ia i nua di godou madawaawa mo godou madahaanau.’” \p \v 20 Samuel ga hagatau nia madawaawa huogodoo, malaa Dimaadua gu hilihili aga di madawaawa Benjamin. \v 21 Samuel ga gahigahi di madawaawa Benjamin, malaa go di madahaanau o Matri dela ne hilihili aga, gei nia daane huogodoo o di madahaanau o Matri gaa hula gi mua. Malaa, go Saul, tama daane a Kish dela ne hilihili aga. Digaula ga halahala a Saul, gei Saul la hagalee. \v 22 Gei digaula ga heeu labelaa gi Dimaadua, “Tangada i golo ai?” \p Gei Dimaadua ga helekai, “Deenaa Saul dela e balabala hagammuni i lodo nia goloo aanaa.” \p \v 23 Gei digaula ga limalima hua gaa hula ga laha mai a mee gi baahi digau ala i golo. I dono duu hua i lodo digaula, gei Saul e looloo di piidi e dahi i hongo digaula. \v 24 Samuel ga helekai gi digaula, “Deenei taane a Dimaadua dela ne hilihili aga. Deai tangada i gidaadou e hai be mee ai.” \p Malaa, digau huogodoo gaa wwolo gi nua ga helekai, “Tadau king gi mouli waalooloo!” \p \v 25 Samuel ga hagi anga gi digaula, di tonu mo di hai o nnegau o di king, gaa lawa ga hihi gi lodo di beebaa e dugu i lodo di gowaa dabu. Nomuli gei mee ga haga maaheu digaula gi nadau guongo. \v 26 Saul guu hana labelaa gi dono hale dela i Gibeah. Hunu gau manawa maaloo ala gu haga ngalua nadau lodo go God, guu hula madalia a Saul. \v 27 Gei hunu gau manawa haga dogolege e helekai boloo, “E hai behee, tangada deelaa le e mee di daa gidaadou?” Digaula e de hiihai gi Saul, gei hagalee di nadau mee e wanga gi mee ai. \c 11 \s1 Saul gu maaloo i digau Ammon \p \v 1 I muli hua di malama e dahi, di king o Ammon go Nahash guu lahi ana gau dauwa gi di waahale go Jabesh i Gilead, gaa duuli di waahale deelaa. Gei nia daane o Jabesh ga helekai gi Nahash, “Goe heia dau hagababa i tadau mehanga, gei gimaadou gaa hai goe di tagi ni gimaadou.” \p \v 2 Nahash ga helekai anga, “Au gaa hai dagu hagababa i tadau mehanga, maa au ga gabegabe godou golomada baahi dau donu huogodoo, gaa hai di mee haga langaadia ni digau Israel huogodoo.” \p \v 3 Gei nia dagi o digau Jabesh ga helekai aga, “Goe gi dugua mai gi gimaadou nia laangi e hidu e hagau digau kae hegau gi lodo tenua go Israel, gei ma ga hagalee tangada e hagamaamaa mai gimaadou, gei gimaadou la gaa hege adu gi di goe.” \p \v 4 Digau kae hegau gaa hula gaa dau adu gi Gibeah, di gowaa dela e noho ai a Saul. I di nadau haga iloo di longo deelaa, nia daangada ga daamada ga tangitangi mo di lodo huaidu. \v 5 Saul dogo haneia hua i lodo henua nogo lahaia ana kau, gei mee ga heeu, “Ma di aha guu hai? Nia daangada le e tangitangi beleiaha?” Gei digaula ga haga iloo gi mee di haga iloo mai baahi digau Jabesh. \v 6 Di madagoaa hua Saul ne longono ia di haga iloo deelaa, gei di Hagataalunga o God gu ulu gi lodo o mee, gei mee gu hagawelewele huoloo, \v 7 gaa kae nia kau e lua, ga hahaahi nia maa, gaa wanga gi digau kae hegau bolo gi kae ina gi dagidagia i lodo nia waahale o Israel, gi hagahaga iloo ina gi nia daangada huogodoo boloo, “Deenei di hai gaa hai ang gi nia kau o tangada dela bolo ia hagalee hana gi tauwa dalia Saul mo Samuel.” \p Malaa, digau huogodoo gu mmaadagu huoloo i Dimaadua, gei digaula huogodoo gu buni mai i di manawa dahi. \v 8 Saul ga haga dagabuli mai digaula gi Bezek, digau e dolu lau mana (300,000) mai tenua o Israel, gei e motolu mana (30,000) mai tenua o Judah. \v 9 Gei digaula ga helekai gi digau ala ne hagau mai i Jabesh, “Goodou hula haga iloo ina ang gi digau Jabesh bolo i mua di oodee daiaa, gei goodou ga haga dagaloaha.” \p Malaa, digau Jabesh gu tenetene huoloo i di nadau longono di haga iloo deenei. \v 10 Gei digaula ga helekai gi Nahash, “Daiaa gei gimaadou gaa hege adu gi di goe, gei goe gaa hai dau hai mai gi gimaadou gii hai be do hiihai.” \p \v 11 Ga hooaga hua dono daiaa, gei Saul ga waewae ana daangada i nia hagabuulinga dauwa e dolu. Heniheni loo, gei mee ga hagau digaula bolo gii hula gi heebagi gi digau Ammon i lodo di nadau waahale laa. Digaula ga dadaaligi digaula gaa dae loo gi di oodee, gei digau ala ne dubu i golo la guu hula gu lellele dagidahi. \p \v 12 Gei digau Israel ga helekai gi Samuel, “Aahee digau ala nogo haihai bolo Saul hagalee hai tadau king? Goe dugua mai digaula gi daaligi go gimaadou gi mmademmade!” \p \v 13 Gei Saul ga helekai gi digaula, “Deai tangada e daaligi gii made i lodo di laangi dangi nei ai, idimaa, deenei di laangi a Dimaadua dela ne haga dagaloaha Israel.” \v 14 Gei Samuel ga helekai gi digaula, “Gidaadou huogodoo e hula gi Gilgal, deelaa di gowaa e haga noho aga a Saul labelaa, e hai tadau king.” \v 15 Malaa, digaula huogodoo guu hula gi Gilgal, ga haga noho aga a Saul i mua nnadumada a Dimaadua belee hai di nadau king. Digaula guu hai di nadau tigidaumaha o di hagadaubuni, gei Saul mo digau Israel huogodoo gu tenetene huoloo. \c 12 \s1 Samuel e agoago nia daangada \p \v 1 Samuel ga helekai gi digau Israel huogodoo, “Au guu hai godou manawa, au gu gowadu gi goodou di godou king dela e dagi goodou, \v 2 Au nogo dagi goodou, gei dolomeenei gei au gu madua gu hinaa dogu libogo, gei agu dama daane ala i godou baahi. Au nogo madamada humalia i goodou mai loo i dogu dama daane gaa dae mai loo gi dangi nei. \v 3 Malaa, deenei au. Goodou haga modongoohia mai gi di au i mua nnadumada Dimaadua mo i mua hogi di king deenei dela ne hilihili aga go Mee, be di maa au guu hai dagu mee e hala adu gi goodou. Ma iai tangada i goodou guu kae dana kau be dana ‘donkey’ ko au? Ma iai tangada gu hagahuaidu be halahalau ko au? Au guu kae agu hui halahalau mai tei tangada belee hagahumalia di huaidu a maa? Maa nei bolo au ne hai tei nia mee aanei, gei au gaa wanga gi ono lohongo agu mee ala ne kae.” \p \v 4 Digau Israel huogodoo ga helekai, “Goe digi halahalau ina gimaadou, be guu hai gimaadou gi huaidu, gei goe hogi digi kae dahi mee i madau mee.” \p \v 5 Samuel ga helekai gi digaula, “Dimaadua mo dana king dela ne hilihili aga go Mee, go meemaa ala e hai ogu gau hagadootonu dangi nei i godou mua huogodoo, bolo au deai agu ihala adu gi goodou ai.” \p Gei digaula ga helekai, “Uaa, Dimaadua go di madau Tangada hagadootonu.” \p \v 6 Gei Samuel ga helekai labelaa, “Dimaadua go Mee dela ne hilihili aga a Moses mo Aaron ala ne dagi mai godou maadua mmaadua mai tenua go Egypt.\x * \xo 12.6 \xt Exodus 6.26\x* \v 7 Malaa, dolomeenei gei goodou gi hagakila malaa, gei au ga helekai hai baahi adu gi goodou i mua o Dimaadua, mo di hagalangahia adu gi goodou nia mogobuna llauehaa ala nogo hai go Dimaadua belee haga dagaloaha goodou ngaadahi mo godou maadua mmaadua. \v 8 Goodou gi langahia Jacob mo dono madahaanau ala ne hula gi Egypt, mo di hai o digau Egypt ala nogo hagaduadua digaula, mo di hai o godou maadua mmaadua di nadau tangi anga gi Dimaadua di hagamaamaa, gei Mee dela ga hagau mai a Moses mo Aaron, bolo meemaa gi lahia goodou gi daha mo Egypt, ga haga noho goodou gi lala i lodo tenua deenei.\x * \xo 12.8 \xt Exodus 2.23\x* \v 9 Gei digaula gu de langahia e ginaadou a Dimaadua dela go di nadau God, gei Dimaadua gaa dugu anga goodou gi digau Philistia mo di king o Moab, mo Sisera, tagi damana ni digau dauwa o Hazor, bolo digaula gi heebagi adu gi godou maadua mmaadua gi daaligidia digaula.\x * \xo 12.9 \xt Gabunga 3.12; 4.2; 13.1\x* \v 10 Gei digaula ga gahigahi Dimaadua, ga tangi anga di hagamaamaa, boloo, ‘Meenei Dimaadua, gimaadou gu ihala, idimaa, gimaadou gu huli hua gi daha mo Goe, gu daumaha hua gi nia balu ieidu go Baal mo Astarte. Goe gi haga dagaloaha ina gimaadou gi daha mo madau hagadaumee, gei gimaadou ga daumaha adu gi di Goe!’\x * \xo 12.10 \xt Gabunga 10.10-15\x* \v 11 Gei Dimaadua ga hagau mai a Gideon, nomuli go Barak, nomuli go Jephthah, gei nomuli mai ko au dela e hagaodi gi muli, bolo gimaadou e daa goodou gi daha mo godou hagadaumee, gei goodou la gu mouli i di aumaalia.\x * \xo 12.11 \xt 1-Samuel 3.20; Gabunga 4.6; 7.1; 11.29\x* \v 12 I di godou gidee hua e goodou Nahash di king o digau Ammon dela belee heebagi adu gi goodou, gei goodou gaa huli gi daha mo Dimaadua dela go di godou king, ga helekai mai gi di au, ‘Gimaadou e hiihai e hai di madau huai king e dagi gimaadou.’\x * \xo 12.12 \xt 1-Samuel 8.19\x* \p \v 13 “Deenei laa, deenei di godou king dela ne hilihili aga go goodou. Go goodou ne tangi mai gi di au, malaa deenei a mee dela ne gowadu go Dimaadua gi goodou. \v 14 Nia mee huogodoo gaa kila humalia, maa goodou ga hagalabagau a Dimaadua, go di godou God, gaa hege gi Mee, gei goodou ga hagalongo gi Mee mo di haga gila aga ana helekai, gei goodou mo di godou king ga daudali hua a Mee. \v 15 Maa goodou ga hagalee hagalongo gi Dimaadua mo ana helekai, gei Mee ga hai baahi adu gi goodou mo di godou king, gadoo be ana hai ala nogo hai gi godou maadua mmaadua. \v 16 Deenei laa, goodou gii tuu i gono, gi gidee goodou di mogobuna a Dimaadua dela gaa hai i mua godou hadumada. \v 17 Mmada, di madagoaa dolomeenei di madagoaa dela hagalee doo di uwa. Gei au ga dalodalo ang gi Dimaadua gi heia di atili mo di uwa gii doo. Di madagoaa hua nia mee aanei ma gaa kila, gei goodou ga iloo laa di huaidu damanaiee dela ne hai go goodou gi Dimaadua i di godou tangi anga dahi king.” \p \v 18 Malaa, Samuel ga dalodalo, gei Dimaadua ga hagau ia di atili mo di uwa i di laangi hua deelaa. Malaa, nia daangada gu mmaadagu huoloo i Dimaadua mo Samuel. \v 19 Gei digaula ga helekai gi Samuel, “Meenei, goe gi dalodalo i gimaadou ang gi Dimaadua, dela go doo God, bolo gi dee mmade hua gimaadou. Dolomeenei, gei gimaadou gu iloo bolo madau huaidu huogodoo ala i golo gu hagabuni ang gi di madau huaidu i di madau tangi anga dahi king.” \p \v 20 Samuel ga helekai gi digaula, “Goodou hudee mmaadagu. Ma e aha maa goodou guu hai di huaidu damanaiee beenei, gei goodou gi hudee huli gi daha mo Dimaadua. Goodou gi hai hegau gi Mee mai i godou manawa hagatau. \v 21 Goodou hudee daumaha gi nia god tilikai, idimaa, digaula e deemee di hagamaamaa goodou, be e haga dagaloaha goodou, idimaa nia god ala beenei la nia god balumee, gei deai ono hadinga ai. \v 22 Dimaadua gu hagamodu bolo Ia hagalee diiagi goodou, i Mee gu hagamaanadu bolo goodou e hai nia daangada donu ni aana. \v 23 Gei mai gi di au, Dimaadua la gu hai mai bolo maa nei bolo au gaa dugu dagu hai dalodalo i goodou, gei au gu hai baahi ang gi de Ia. Gei deeai, au ga agoago adu gi goodou nia mee ala e humalia gei e donu i nia madagoaa huogodoo. \v 24 Goodou gi hagalongo gi Dimaadua gii hege gi Mee i di manawa dahi, mo godou manawa hagatau. Goodou gi langahia ana mogobuna haga goboina ala ne hai adu gi goodou. \v 25 Gei maa goodou ga daudali hua beelaa i lodo godou huaidu, gei goodou mo di godou king ga haga mmaa gi daha.” \c 13 \s1 Tauwa ang gi digau Philistia \p \v 1 [Saul ne motolu ono ngadau gei mee gaa hai di king, gaa dagi Israel i lodo nia ngadau e madahaa maa lua,] \v 2 gei mee ga hilihili aga ana daane e dolu mana (3,000) mai digau Israel, lua mana (2,000) i dono baahi i Michmash mo i tenua gonduu i Bethel, gei e mana (1,000) i baahi o dana dama daane go Jonathan i Gibeah i tenua o di madawaawa Benjamin, gei digau ala i golo huogodoo gu hagau gii hula gi nadau hale. \p \v 3 Jonathan gu daaligi di buini dauwa o digau Philistia ala i Geba, gei digau Philistia gu longono ginaadou. Saul ga hagau ana gau dauwa bolo gi iliili nadau buu gi haga iloo gi digau Hebrew gi dagabuli mai gi tauwa. \v 4 Digau Israel huogodoo gu longono bolo Saul gu daaligi di buini dauwa Philistia, mo digau Philistia e hagahuaidu digau Israel, malaa, digau Israel huogodoo gu dagabuli mai gi baahi o Saul i Gilgal. \p \v 5 Gei digau Philistia ga dagabuli mai belee heebagi gi digau Israel. Nadau goloo heebagi i golo: nia waga hongo henua e dolu mana (3,000) ge ono mana (6,000) daane llele i nia hoodo, mono daangada hai dauwa dogologowaahee be nia gelegele o tongotai. Digaula ga lloomoi ga haga duu aga nadau hale laa i Michmash i baahi gi dua Beth-Aven. \v 6 Digaula gu heebagi gi digau Israel, gei digau Israel guu too gi lodo di haingadaa huoloo. Hunu gau i digaula gu palapala hagammuni i lodo nia bongoo hadugalaa, mo i lodo nia bongoo, mo i mehanga nia hadugalaa, mo lodo nia monowai geli ala ono wai ai, mo i lodo nia aloalo. \v 7 Hunu gau gu tuu adu laa lodo di Monowai Jordan gi baahi i golo, e llele adu i lodo tenua o Gad mo Gilead. \p Saul e noho hua igolo i Gilgal, gei digau dauwa ala i baahi o mee gu mmaadagu, gu polepole huoloo. \v 8 Saul e talitali hua a Samuel i nia laangi e hidu, be di hai a Samuel dela ne helekai ang gi mee, gei Samuel digi hanimoi gi Gilgal. Gei nia daangada gu daamada ga hulahula gi daha mo Saul.\x * \xo 13.8 \xt 1-Samuel 10.8\x* \v 9 Gei Saul ga helekai gi digaula, “Goodou gaamai gi di au nia goloo hai tigidaumaha dela e dudu, mo tigidaumaha o di hagadaubuni.” Malaa, Saul gaa hai tigidaumaha dela e dudu. \v 10 Mee dogo haga lawa tigidaumaha deelaa, gei Samuel ga dau mai. Saul gaa hana gi mee ga hagaaloho gi mee. \v 11 Gei Samuel ga helekai gi mee, “Goe ne hai dau aha?” \p Saul ga helekai, “Ko au hua ne mmada gi nia daangada ala gu daamada gaa hula gi daha. Gei goe dela digi gila mai i dau madagoaa dela ne dugu kooe. Gei au guu mmada labelaa gi digau Philistia ala gu dagabuli mai i Michmash. \v 12 Gei au nei guu hai bolo digau Philistia ga lloomoi ga heebagi mai gi di au i ginei i Gilgal, gei au deai dagu mee ne hai bolo Dimaadua gi hila mai gi di au ai. Deenei laa gei au guu hai tigidaumaha deenei.” \p \v 13 Samuel ga helekai, “Di hai huaidu dela ne hai kooe! Goe digi haga gila ina aga di mee a Dimaadua go doo God, dela guu lawa di haga noho ga gowadu gi di goe. Goe nei bolo ne haga gila aga, gei Dimaadua ga dumaalia adu gi di goe mo do madawaawa gi dagia Israel gaa hana hua beelaa. \v 14 Malaa, do madagoaa e dagi la hagalee waalooloo, idimaa, i do de hagalongo gi Dimaadua, Mee ga halahala labelaa dana daane dela e hiihai gineia, ga haga noho aga e dagi ana daangada huogodoo.”\x * \xo 13.14 \xt Acts 13.22\x* \p \v 15 Samuel ga hagatanga i Gilgal gaa hana, gei digau ala i golo ga daudali a Saul i dono hanadu gi baahi dana buini dauwa. Digaula ga hagatanga i Gilgal gaa hula gi Gibeah i tenua o Benjamin. Saul ga hagadina ana gau dauwa ala madalia ia, la digau e ono lau (600). \v 16 Saul mo dana dama daane go Jonathan mo nau gau dauwa aalaa guu noho i Geba i tenua o Benjamin, gei digau Philistia nadau waahale laa i Michmash. \v 17 Nia buini dauwa e dolu gu hagatanga mai i di waahale laa o digau Philistia. Dahi buini gu hanadu gi Ophrah i lodo tenua go Shual, \v 18 di lua buini gu hanadu gi Beth-Horon, ge tolu buini gu hanadu gi di mada o tenua adu gi di gowaa mehanga gonduu o Zeboim i lodo henua. \p \v 19 I di madagoaa deelaa, deai tangada hai baalanga i lodo tenua o Israel ai, idimaa, digau Philistia guu bule digau Hebrew gi de heia nia hulumanu mono daalo digaula. \v 20 (Digau Israel e hulahula gi tangada hai baalanga o digau Philistia gi olohia nadau goloo ngalua, nadau goloo geli gelegele, nadau dalai, mo nadau kamaa. \v 21 Di hui o di olo o talai mo taalo kau la di bahihadu silber dulii e dahi, di hui o di olo nnagadilinga mee haga maluu gelegele la nia bahihadu silber lligi e lua.) \v 22 Deelaa laa e hidi mai ai deai tangada dauwa o Israel e dagidagi ana goloo dauwa i lodo tenua ai, aalaa hua go Saul mo dana dama daane go Jonathan. \p \v 23 Digau Philistia gu hagau nadau buini dauwa gi hagaloohia di Ala Nnoonua o Michmash. \c 14 \p \v 1 Dahi laangi hua, gei Jonathan ga helekai gi dono ehoo dela e dagidagi ana goloo heebagi, “Gidaua gaa hula gi lodo di waahale laa o digau Philistia.” Gei mee digi hagi anga gi dono damana. \v 2 Saul e noho i lodo dono hale laa, i lala di laagau ‘pomegranate’ i Migron, e hoohoo mai gi Gibeah, mo ana gau dauwa e ono lau. \v 3 (Tangada hai mee dabu dela e ulu i di gahu hai hegau dabu la go Ahijah, di tama ni Ahitub, tuaahina daane ni Ichabod, di tama ni Phinehas dela go di tama a Eli, tangada hai mee dabu Dimaadua i Shiloh.) Nia daangada la digi iloo ginaadou bolo Jonathan gu hana hua i deia. \p \v 4 Di ala bodobodo dela e tuu adu gi Michmash go di ala dela belee hana ai Jonathan gi di waahale laa o digau Philistia. Nia hadugalaa e lua e tuu i taalinga di ala i di gowaa deelaa, e dahi i bahi i ngeia di ala, gei e dahi i di baahi dela i golo. Di hadu e dahi e haga ingoo bolo Bozez, ge dahi e haga ingoo bolo Seneh. \v 5 Di hadu dela e duu i bahi i ngeia le e duu i di baahi adu gi Michmash, gei di hadu dela e duu i di baahi gi ngaaga le e duu i di baahi adu gi Geba. \p \v 6 Jonathan ga helekai adu gi dono ehoo, “Gidaua gaa hula gi di waahale laa o digau bouli o Philistia. Holongo gei Dimaadua ga hagamaamaa mai gidaua. Ma e aha maa gidaadou e hogoohi be e dogologo, gei Dimaadua e mee hua di hagamaamaa mai gidaadou gi maaloo i digaula.” \p \v 7 Gei di hoo o maa ga helekai gi mee, “Go do manawa gii gila, gei au e hana hua madalia goe.” \p \v 8 Jonathan ga helekai gi dono ehoo, “Gidaua ga hula hua gi mmada mai digaula gi gidaua. \v 9 Maa digaula ga helekai, ‘Nnoo, daalia gimaadou,’ gei gidaua gaa tali digaula. \v 10 Maa digaula ga helekai mai bolo gidaua gi lloo adu, gei gidaua gaa hula gi digaula. Deenei la go di haga modongoohia mai baahi o Dimaadua bolo gidaua ga aali i digaula.” \p \v 11 Di madagoaa hua digau Philistia ne gidee meemaa, gei digaula ga helekai, “Mmada! Hunu gau Hebrew e mmaanawa aga i lodo nia bongoo ala nogo pala hagammuni ai ginaadou!” \v 12 Digau Philistia ga gahigahi mai meemaa, “Goolua lloo aga gi kinei gii aago goolua.” \p Jonathan ga helekai adu gi dono ehoo, “Daudali mai! Dimaadua gu hagamaanadu bolo digau Israel le e hai gi aali dangi nei.” \v 13 Jonathan ga tolo adu gi mua gei dono ehoo i muli o mee. Jonathan ga heebagi gi digau Philistia e balebale digaula gi lala, gei di hoo o maa ga dadaaligi digaula gii mmade. \v 14 Taamada tauwa deenei, gei Jonathan mo dono ehoo gu daaligi nau daangada holongo e madalua i lodo tama gowaa hua dulii. \v 15 Digau Philistia huogodoo ala i lodo henua gu mmaadagu huoloo. Digau dauwa huogodoo gu bolebole i nadau mmaadagu. Tenua gu ngalungalua, di hagahinihini guu hai. Ma go di hagahinihini ne hagau mai go God. \s1 Di kumi o digau Philistia \p \v 16 Digau dauwa hagaloohi Saul ala i Gibeah i lodo tenua o Benjamin ga gidee ginaadou digau Philistia ala gu lellele dagidahi. \v 17 Gei Saul ga helekai adu gi ana gau dauwa, “Goodou hagadina ina malaa digau dauwa. Mmada be di ma koai ala hagalee.” Gei digaula ga hagadina ginaadou, ga modongoohia bolo ma go Jonathan mo dono ehoo la hagalee. \v 18 Saul ga helekai adu gi tangada hai mee dabu go Ahijah, “Gaamai di gahu hai hegau dabu gi kinei.” (Idimaa di laangi deenei gei Ahijah e kae di gahu deenei i mua digau Israel.) \v 19 Di madagoaa hua a Saul dela e leelee gi Ahijah, gei di hinihini o digau Philistia gu damana mai. Saul ga helekai ang gi tangada hai mee dabu, “Gu deai di madagoaa e halahala di hiihai Dimaadua dolomeenei ai.” \v 20 Malaa, Saul mo ana gau dauwa gaa hula ga heebagi gi digau Philistia ala gu dadaulia gu heheebagi i nadau mehanga. \v 21 Hunu gau Hebrew dulii ala nogo i baahi digau Philistia i nia laangi dulii mai i mua, ala nogo noho i lodo di waahale laa digaula, ga tuu aga ga madalia Saul mo Jonathan ga heebagi gi digau Philistia. \v 22 Gei digau Israel ala nogo palapala hagammuni i lodo tenua go Ephraim ga longono bolo digau Philistia la gu lellele gi daha, gei digaula ga lloo ia labelaa ga heebagi gi digau Philistia. \v 23 Digaula ga waluwalu digaula gaa dau adu loo gi Beth-Aven. Dimaadua gu haga dagaloaha digau Israel i di laangi deenei. \s1 Nia haihai i muli tauwa \p \v 24 Digau Israel gu paagege huoloo i di nadau hiigai huoloo i di laangi deenei, idimaa, Saul guu hai dana bule maaloo dangihi boloo, “Maa tangada ma gaa gai dana mee dangi nei i mua dagu hui ang gi ogu hagadaumee i di nadau huaidu ne hai mai gi di au, geia e kae di haga halauwa.” Malaa, di laangi deenei deai tangada ne gai dana mee ai. \v 25 Digaula guu dau adu loo gi lodo henua i uda, ga gidee ginaadou nia mee maangala e logowaahee ala ne hai go nia lamu llauehe \v 26 Di gowaa deelaa koia gu logowaahee nia mee maangala aalaa, gei deai tangada ne gai ana mee ai, idimaa, digaula gu mmaadagu i di haga halauwa a Saul dela ne hai. \v 27 Jonathan e de iloo ia bolo dono damana guu hai dana hagababa hagamodu ang gi nia daangada, gei mee ga daalo dana dogodogo gi lodo nia mee maangala aalaa, gaa gai. I di madagoaa hua deelaa, gei mee guu hai ono mahi. \v 28 Tangada ga helekai gi mee, “Gidaadou ga hiigai hua gaa mmade, idimaa, do damana la guu hai dana hagababa maaloo dangihi mai gi gimaadou bolo maa tangada ma gaa gai dana mee i di laangi dangi nei, geia e kae di haga halauwa.” \p \v 29 Jonathan ga helekai, “Dogu damana la ne hai hua dana mee huaidu gi nia daangada. Goodou mmada mai gi di au dela guu hai ogu mahi i dagu gai nia mee maangala o di lamu. \v 30 Koia e humalia ang gi nia daangada dangi nei maa nei bolo digaula guu gai nia meegai o nadau hagadaumee ala ne kumi dangi nei, i di madagoaa digaula ala ne magedaa. Digau dogologo behee ala belee mmade!” \p \v 31 Di laangi deelaa, gei digau Israel gu haga magedaa digau Philistia mai i di guongo Michmash gaa dau adu loo gi Aijalon. Digau Israel gu paagege huoloo i nadau hiigai. \v 32 Deenei laa ga hidi mai ai digau Israel gaa hula gi nia goloo ala ne kae i nadau hagadaumee, gaa kae nadau kau, nadau siibi, ga daaligi i di gowaa hua deelaa, gaa gai ono goneiga mono dodo. \v 33 Di haga iloo gaa hai gi Saul, “Nia daangada guu hai di nadau mee hala ang gi Dimaadua, i di nadau gai nia goneiga mono dodo.” \p Saul gaa wolo gi nua ga helekai, “Goodou gu ihala hua! Hagadaga ina mai dahi hadugalaa damana.”\x * \xo 14.33 \xt Genesis 9.4; Leviticus 7.26-27; 17.10-14; 19.26; Deuteronomy 12.16,23; 15.23\x* \v 34 Gei Saul ga helekai labelaa, “Goodou hula hagi anga ina gi nia daangada huogodoo bolo ginaadou gi gaamai nadau kau mo nadau siibi gi di gowaa deenei, ga daaligi gaa gai laa i di gowaa deenei, gei digaula ga deai nadau ihala ang gi Dimaadua ai, maa digaula gaa gai nia goneiga mono dodo!” I di boo hua deelaa, gei digaula huogodoo gu gaamai nadau kau gu daaligi i di gowaa deelaa. \v 35 Gei Saul ga haga duu aga dana gowaa hai tigidaumaha ang gi Dimaadua i di gowaa deelaa. Deenei di gowaa matagidagi a mee ne haga duu aga. \p \v 36 Saul ga helekai gi ana gau dauwa, “Gidaadou gaa hula ga heebagi gi digau Philistia boo nei, ga hagahuaidu digaula ga daaligi digaula huogodoo gii mmade.” \p Gei digaula ga helekai gi mee, “Heia dau mee dela e hiihai ginai goe.” \p Gei tangada hai mee dabu ga helekai, “Gidaadou e halahala i mua di manawa o God.” \p \v 37 Saul ga heeu gi God, “Meenei, e hai behee, gimaadou gaa hula ga heebagi gi digau Philistia? Goe ga madalia laa gimaadou ga haga magedaa digaula?” Gei Dimaadua digi helekai gi mee i di laangi deelaa. \v 38 Saul ga helekai gi ana daangada, “Goodou dagabuli mai gi kinei e heeu be di maa di hala aha dela guu hai dangi nei. \v 39 Idimaa, au guu hai dagu hagababa i di ingoo o Dimaadua dela e mouli, dela go Tangada Hagamouli o Israel, bolo taane dela ne hai di mee hala deenei e daaligi hua gii made, ma e aha maa go dagu dama daane go Jonathan.” Gei digaula guu noho deemuu loo digi helekai gi mee. \v 40 Saul ga helekai gi digaula, “Goodou huogodoo tuu i gono. Au mo Jonathan e tuu i ginei.” \p Gei digaula ga helekai, “Goe gi heia do hiihai.” \p \v 41 Saul ga helekai gi Dimaadua go di God o Israel, “Meenei Dimaadua, goe e aha dela digi helekai mai gi di au dangi nei? Meenei Dimaadua go di God o Israel, haga modongoohia ina mai malaa do manawa gi nia hadu hagalabagau ‘Urim’ mo ‘Thummim’\f + \fr 14.41 \fk ‘Urim’ mo ‘Thummim’: \ft Aanei la nia mee ala ne hai hegau ai tangada hai mee dabu belee iloo ai di manawa o God. Gidaadou e de iloo hagahumalia be ne hai hegau behee. \f*, be di maa di hala ni gimaua mo Jonathan, be di hala hua ni digau ala i golo?” Malaa, gu modongoohia bolo go Jonathan mo Saul ala ne hai di nau mee hala, gei nia daangada ala i golo le e humalia hua.\x * \xo 14.41 \xt Numbers 27.21; 1-Samuel 28.6\x* \v 42 Gei Saul ga helekai, “Hilihilia be di maa ko au be go dagu dama daane go Jonathan.” Malaa, go Jonathan dela gu modongoohia. \p \v 43 Gei Saul ga heeu gi Jonathan, “Ma di aha dela ne hai kooe?” \p Gei Jonathan ga helekai, “Au guu gai agu mee maangala lamu, nia mee hua bigibigi i di ngudu dagu dogodogo, malaa, dolomeenei gei au dela gaa made.” \p \v 44 Saul ga helekai gi mee, “Jonathan, God gi daaligidia au gii made, maa goe hagalee daaligi gii made!” \p \v 45 Gei nia daangada ga helekai gi Saul, “E hai behee? Jonathan dela ne hagahumalia Israel dangi nei, gei mee dela bolo ga daaligi hua gii made? Deemee loo di hai beenei, gimaadou la gu hagamodu i madau lodo ang gi Dimaadua dela e mouli, bolo deai dahi ngaahulu e doo i di libogo o maa ai. Di mee a mee dela ne hai dangi nei ne hagamaamaa mai baahi o God.” Malaa, nia daangada guu daa Jonathan gi daha mo di made. \p \v 46 I muli hua di mee deenei, gei Saul gaa dugu di waluwalu digau dauwa o Philistia, gei digaula gaa hula gi di nadau henua donu. \s1 Di hai o Saul e king mo dono madahaanau \p \v 47 I lodo hua di madagoaa o Saul nogo king i tenua o Israel, mee nogo hai ana heebagi gi ono hagadaumee i nia henua huogodoo, digau Moab, Ammon, Edom, di king o Zobah mo digau Philistia. Mee e maaloo i nia guongo huogodoo ala ma ga heebagi ginai mee. \v 48 Mee guu hai dana heebagi damanaiee ang gi digau Amalek, gei mee gu aali i digaula. Mee gu haga dagaloaha digau Israel gi daha mo digau ala ne hagahuaidu ginaadou. \p \v 49 Saul ana dama daane dogodolu, ala go Jonathan, Ishvi mo Malchishua. Dana dama ahina madua go Merab, ge dana dama ahina dulii go Michal. \v 50 Di ingoo di lodo o Saul go Ahinoam, di tama ni Ahimaaz. Tagi o ana gau dauwa la go Abner di tama ni Ner, tuaahina tamana o Saul. \v 51 Kish go tamana o Saul, gei Ner go tamana Abner meemaa dogolua la nia dama ni Abiel. \p \v 52 Di madagoaa hua a Saul nogo mouli, gei mee nogo heheebagi giibeni ang gi digau Philistia. Mee ma gaa gida dana dangada maaloo, gei mee ga haga ulu a mee gi lodo dana buini dauwa. \c 15 \s1 Tauwa gi digau Amalek \p \v 1 Dahi laangi hua, gei Samuel ga helekai gi Saul, “Ma ko au dela ne hagau mai go Dimaadua bolo au gi hagatulu ina goe e hai di king o ana daangada Israel. Malaa, goe gi hagalongo gi nia helekai mai baahi o Dimaadua di Gowaa Aamua.\x * \xo 15.1 \xt 1-Samuel 10.1\x* \v 2 Mee ga daaligi digau Amalek, idimaa, digaula nogo hai baahi ang gi digau Israel i di nadau lloomoi i Egypt.\x * \xo 15.2 \xt Exodus 17.8-14; Deuteronomy 25.17-19\x* \v 3 Deenei laa, goe hana, heebagi gi digau Amalek, daaligidia gi daha nadau mee huogodoo ala i nadau baahi, nia daane, ahina, damagiigi, mo nia dama lligi, nadau kau, siibi, ‘camel’ mono ‘donkey’. Heia huogodoo gii mmaa gi daha.” \p \v 4 Saul ga haga dagabuli mai ana gau dauwa gi Telem, ga hagadina digaula i golo bolo e lua lau mana (200,000) mai i Israel ge e madangaholu mana (10,000) mai i Judah. \v 5 Saul mo ana gau dauwa gaa hula gi di waahale go Amalek, gaa noho hagammuni i lodo di monowai bagu, gaa tali digaula i golo. \v 6 Saul ga helekai gi digau Kenite, “Goodou hula gi daha mo digau Amalek, gi de daaligi hua goodou dalia digaula, idimaa, goodou nogo humalia ang gi digau Israel i di nadau loomoi i Egypt.” Gei digau Kenite gaa hula gi daha mo digau Amalek. \p \v 7 Saul ga daaligi digau huogodoo o Amalek ala i Havilah gaa dau adu loo gi Shur i baahi gi dua o Egypt. \v 8 Mee gaa kumi Agag di king o Amalek digi daaligidia, gei digau ala i golo la gu dadaaligi huogodoo gi mmademmade. \v 9 Saul mo ana gau dauwa digi daaligidia di king go Agag, mo nia siibi mono kau ala koia e humalia, nia siibi lligi mono kau lligi, mo nia mee huogodoo ala koia e humalia. Gei nia mee ala hagalee hagalabagau la gu haga mmaa huogodoo gi daha. \s1 God gu daa gi daha Saul mo dono waawa king \p \v 10 Dimaadua ga helekai gi Samuel, \v 11 “Au gu tilikai hualaa i dagu dugu a Saul belee hai di king. Mee gu huli hua gi daha gu de hagalongo gi agu haganoho.” Samuel gu huaidu huoloo ono lodo, malaa, di boo dogomaalia deelaa gei Samuel e hai ana dangidangi ang gi Dimaadua. \v 12 Hooaga dono luada, gei Samuel gaa hana ga halahala a Saul, gaa longo bolo Saul la guu hana gi di waahale go Carmel, e haga duu aga dana haga langahia ang gi deia i golo, gei nomuli gei mee guu hana gi Gilgal. \v 13 Samuel gaa dau adu loo gi baahi o mee, gei Saul ga heetugi gi mee ga helekai, “Dimaadua gi hagahumalia ina goe, Samuel. Au guu hai gii hai be nnelekai Dimaadua.” \p \v 14 Samuel ga heeu, “Gei di maa di aha dela e hagalongo ginai au be nia lee kau mo nia lee siibi?” \p \v 15 Saul ga helekai gi mee, “Nia mee hua ni agu gau dauwa ala ne gaamai i baahi o digau Amalek. Digaula ne hili go nia mee ala koia e humalia huoloo i baahi nia siibi mono kau bolo e gaamai e haihai nia tigidaumaha ang gi Dimaadua go doo God, gei nia mee huogodoo ala i golo la gu haga mmaa huogodoo gi daha.” \p \v 16 Samuel ga helekai, “Guu lawa. Dolomeenei gei au ga hagi adu gi di goe di mee a Dimaadua dela ne hagi mai gi di au anaboo.” \p Saul ga helekai, “Hagia mai.” \p \v 17 Samuel ga helekai, “Saul, ma e aha maa goe e hai bolo goe tangada mugi lala loo, gei goe guu hai tangada dela e dagi nia madawaawa Israel dolomeenei. Ma go Dimaadua dela ne hagatulu goe belee hai di king o Israel, \v 18 ga hagau goe bolo goe gii hana gi haga mmaa ina gi daha digau huaidu huogodoo o Amalek, bolo goe gi heebagi digaula, gi haga mmaa ina digaula huogodoo gi daha. \v 19 Malaa, goe ne aha dela digi hagalongo gi Mee? Goe ne aha dela ga limalima gaa kae nia goloo o hagadaumee, ga haga manawa gee Dimaadua?” \p \v 20 Saul ga helekai gi Samuel, “Au gu hagalongo gi Dimaadua. Au guu hai gii hai be ana helekai, ga laha mai di king go Agag, gei gu daaligi digau huogodoo ala i golo. \v 21 Gei agu gau dauwa digi daaligidia nia siibi mono kau ala e kaedahi e humalia, ala ne kumi go digaula belee gaamai gi Gilgal belee hai ai nia tigidaumaha ang gi Dimaadua go doo God.” \p \v 22 Samuel ga helekai gi mee, “Dehee di mee dela e hiihai ginai a Dimaadua: di hagalongo be go di tigidaumaha? Malaa, go di hagalongo deelaa di mee koia e humalia i di tigidaumaha dela ma gaa hai gi nia siibi ala e kaedahi e humalia.\x * \xo 15.22 \xt Pisalem 40.6-8; Isaiah 1.11-15; Hosea 6.6; Micah 6.6-8; Mark 12.33 \x* \v 23 Di hai baahi gi Mee la koia e huaidu huoloo, gadoo be di hai buubuu. Di hagamuamua le e hai gadoo be di huaidu o di hai daumaha gi nia balu ieidu. Idimaa i do haga balumee nnelekai Dimaadua, gei Mee hogi guu daa goe gi daha mo do waawa king.” \p \v 24 Saul ga helekai gi mee, “Au gu de hagalongo gi nnelekai Dimaadua mo au helekai. Ko au hua ne madagu i agu daangada, gaa dugu ang gi digaula gi heia nadau hiihai. \v 25 Dolomeenei, gei au e dangi adu gi di goe dumaalia mai ogu huaidu, gei goe hana madalia au gi Gilgal gii mee au di madalia goe e daumaha ang gi Dimaadua.” \p \v 26 Samuel ga helekai, “Au hagalee hana madalia goe. Goe dela gu de hagalongo gi nnelekai Dimaadua, gei Mee guu daa goe gi daha mo do waawa king o Israel.” \p \v 27 Samuel gaa huli bolo ia gaa hana, gei Saul ga kumi adu di gahu laa daha o maa, gei di gahu la gu mahaa. \v 28 Samuel ga helekai gi Saul, “Dimaadua la gu haahi goe gi daha mo Israel dangi nei, gaa wanga gi dahi dangada dela koia e humalia i di goe.\x * \xo 15.28 \xt 1-Samuel 28.17; 1-Kings 11.30-31\x* \v 29 Di God aamua o Israel la hagalee di God hai kai tilikai be e huli dono manawa. Mee hagalee tangada bolo gaa mee laa di lui dono manawa.”\x * \xo 15.29 \xt James 1.17 \x* \p \v 30 Saul ga helekai gi mee, “Au gu ihala huoloo, gei goe gi heia au gi aamua i mua nia golomada o digau aamua o agu daangada, mo i mua nia golomada o digau Israel. Goe gii hana i ogu muli gii mee ai dagu hai daumaha ang gi Dimaadua dela go doo God.” \v 31 Malaa, Samuel gaa hana madalia a mee gi Gilgal, gei Saul ga daumaha ang gi Dimaadua. \p \v 32 Samuel ga helekai, “Laha mai di king go Agag gi ogu mua.” Agag ga dagi mai gi mua o Samuel, e bolebole huoloo i dono madagu, e hagabaubau ang gi deia boloo, “Di made la di mee haga manawa gee huoloo!” \v 33 Gei Samuel ga helekai gi mee, “I di hai o dau hulumanu dauwa deenaa dela ne hai nia dinana gi deai nadau dama ai, deenei gadoo di hai dela gaa hai hogi gi do dinana gi deai dana dama ai.” Samuel ga daaligi a mee gii made i mua di gowaa dudu tigidaumaha dela i Gilgal. \p \v 34 Nomuli, gei Samuel ga hagatanga gaa hana gi Ramah, gei Saul gaa hana gi dono guongo i Gibeah. \v 35 Samuel digi heetugi loo gi Saul i di waalooloo o dono mouli, e noho gei e lodo huaidu huoloo i Saul. Gei Dimaadua gu tilikai hualaa gi dana haga noho a Saul gii hai di king o Israel. \c 16 \s1 David gu hagatulu e hai di king \p \v 1 Dimaadua ga helekai gi Samuel, “Gu waalooloo behee do lodo huaidu gi Saul? Au guu daa a mee gi daha mo dono waawa king o Israel. Hana, kae ina dau lolo olib, gei Au ga hagau goe gi Bethlehem gi baahi taane dono ingoo go Jesse, idimaa, Au gu hilihili dagu dangada i nia dama a maa belee hai di king.” \p \v 2 Samuel ga heeu anga, “Dehee dagu hai e hai di mee deenei? Maa Saul ga longono ia, gei mee ga daaligi au!” \p Gei Dimaadua ga helekai anga, “Kae ina dau damaa kau, gei goe helekai bolo goe e hana, e hai dau tigidaumaha ang gi Dimaadua. \v 3 Gei goe gahia mai a Jesse gi tigidaumaha deelaa, gei Au ga hagi adu gi di goe dau mee dela belee hai. Goe hagatulu ina taane dela gu hilihili aga ko Au belee hai di king.” \p \v 4 Samuel gaa hai gii hai be nnelekai Dimaadua, gaa hana gi Bethlehem. Nia dagi o di waahale ga heetugi gi mee mo di polepole i nadau mmaadagu huoloo, ga helekai adu gi Samuel, “Meenei soukohp, goe ne hanimoi i di aumaalia be deeai?” \p \v 5 Gei Samuel ga helekai gi digaula, “Uaa, au ne hanimoi i di aumaalia. Au e hanimoi e hai dagu tigidaumaha ang gi Dimaadua. Goodou haga madammaa ina goodou, lloomoi dalia au.” Gei mee gaa hai labelaa gi Jesse mo ana dama daane bolo gi haga madammaa ina ginaadou. Gei mee ga gahi mai digaula gi tigidaumaha deelaa. \p \v 6 I di nadau dau adu hua gi golo, gei Samuel ga gidee ia Eliab go tama daane Jesse, ga maanadu i ono lodo boloo, “Deenei tangada Dimaadua gu hilihili aga dela e duu i mua nnadumada o Dimaadua i ginei.” \v 7 Gei Dimaadua ga helekai gi Samuel, “Goe hudee mmada gi di looloo be go di madanga o tangada, ma hagalee deenaa go dagu dangada ne hilihili aga. Agu hagamaanadu la hagalee hai be di hagamaanadu o nia daangada. Nia daangada le e mmada hua gi tuaidina dangada laa daha, gei Au e mmada gi lodo o tangada mo ono ada haga maanadu.”\x * \xo 16.7 \xt Luke 16.15 \x* \p \v 8 Nomuli, gei Jesse ga helekai gi Abinadab gii hana gi mua o Samuel, gei Samuel ga helekai, “Deeai, Dimaadua bolo ma hagalee deenaa.” \v 9 Gei Jesse ga gahi mai a Shammah, gei Samuel ga helekai boloo, “Deeai, Dimaadua digi hilihili a mee.” \v 10 Jesse ga haga gida ana dama dogohidu ang gi Samuel, gei Samuel ga helekai boloo, “Deeai, Dimaadua la deai dana dangada e dahi ne hilihili i lodo digau aanaa ai.” \v 11 Samuel ga heeu adu gi Jesse, “Au dama labelaa i golo?” \p Jesse ga helekai, “Tangada e dahi i golo, di tama dela koia e dulii loo, gei mee la hagalee i ginei. Mee e loloohi madau siibi i lodo henua.” \p Gei Samuel ga helekai gi mee, “Gahigahia mai a mee. Gidaadou hagalee hai tadau tigidaumaha, e tali loo a mee gii dau i ginei.” \v 12 Malaa Jesse gaa hai dana hegau gi mee gi haneia. Tama daane humalia gei e madanga gei e humalia dono huaidina, gei e humalia ono golomada. \p Gei Dimaadua ga helekai, “Deenaa a mee, hagatulu ina.” \v 13 Gei Samuel ga dahi aga dana lolo olib ga hagatulu a mee i mua nia golomada ono duaahina huogodoo. Gei di Hagataalunga o Dimaadua ga limalima hua ga ulu gi lodo o David, ga hagamaaloo aga a mee mai i di laangi hua deelaa. Gei Samuel ga hagatanga gaa hana labelaa gi Ramah. \s1 David i lodo di hale o Saul \p \v 14 Gei di Hagataalunga Dimaadua gu hagatanga gi daha mo Saul, gei di hagataalunga huaidu ga hagau mai go Dimaadua gi Saul gi hagaduadua ina a mee. \v 15 Gei ana gau hai hegau ga helekai gi mee, “Gimaadou gu modongoohia bolo ma di hagataalunga huaidu mai i baahi o God dela e hagahinihini goe. \v 16 Gimaadou ga halahala mai di madau daane dela e iloo ia di dadaahili di ‘harp’. Di madagoaa hua di hagataalunga huaidu ma gaa noho i do baahi, gei taane deenei ga dadaahili dana ‘harp’ adu gi di goe, gei goe ga manawa lamalia.” \p \v 17 Gei Saul ga helekai gi digaula, “Goodou halahala ina mai laa di godou dangada dela e iloo ia di dadaahili di ‘harp’. Laha mai gi dogu baahi.” \p \v 18 Tangada i baahi digau hai hegau aalaa ga helekai, “Tangada i nia dama Jesse dela i Bethlehem koia e iloo ia di mee deenei. Taane de madagu, taane dauwa humalia, e iloo ia di helekai, taane madanga. Dimaadua e madalia a mee.” \p \v 19 Saul ga hagau ana gau kae hegau gi Jesse, bolo mee gi hagau ina mai dana dama daane go David, tangada hagaloohi siibi. \v 20 Jesse ga hagau dana dama daane go David gi Saul, mo dana dama kuudi, mo di ‘donkey’ dela e haga uda ginai ana palaawaa, mo di budehede gili manu gu haga hau ginai nia waini no lodo. \v 21 David gaa hana gi baahi o Saul ga hai hegau i golo, gei Saul gu hiihai huoloo gi David, gu dumaalia ang gi mee ono goloo heebagi gi dagidagia go mee. \v 22 Gei Saul gaa hai dana haga iloo gi Jesse, “Au gu hiihai huoloo gi David. Goe dugua mai a mee gii noho i dogu baahi e ngalua mai gi di au.” \v 23 Daamada di laangi deelaa, gei di hagataalunga huaidu dela mai baahi o God ma ga haneia gi hongo Saul, gei David ga dadaahili dana ‘harp’, gei di hagataalunga huaidu ga hagatanga gi daha mo Saul, gei Saul gu manawa lamalia, gei gu maaloo aga labelaa. \c 17 \s1 Goliath e helekai hai baahi ang gi digau Israel \p \v 1 Digau Philistia ga dagabuli mai gi Socoh, di waahale i Judah, belee hai di nadau dauwa. Digaula ga haga duu aga nadau hale laa i di gowaa e haga ingoo bolo Ephes-Dammim dela i mehanga Socoh mo Azekah. \v 2 Gei ogo Saul mo ana gau dauwa e dagabuli i di gowaa mehanga gonduu o Elah, ga haga duu aga nadau hale laa, gaa noho i golo belee heebagi gi digau Philistia. \v 3 Digau Philistia e hagatau mai i hongo dahi gonduu, gei digau Israel e hagatau mai labelaa i hongo dahi gonduu, gei di gowaa maalama i mehanga digaula. \p \v 4 Taane dono ingoo go Goliath mai i di waahale go Gath ga haneia i di waahale laa o digau Philistia, bolo ia e heebagi gi digau Israel. Taane looloo i nia piidi e hiwa. \v 5 E gahu i di goobai ne hai gi nia baalanga mmee, gei e hai dono gahu gi di gahu ne hai gi nia baalanga mmee dela e daamaha i nia pauna e lau madalua maa lima. \v 6 Gei ono wae hogi e hii gi nia baalanga mmee, geia e aamo dana daalo ne hai gi nia baalanga mmee i hongo dono bakau. \v 7 Taalo a maa la koia e maadolu be di laagau o di waga llanga mala, taamaha o di bida daalo deelaa holongo nia pauna e madangaholu maa lima. Tangada dauwa e hana i ono mua e dagidagi dana mee abaaba. \v 8 Goliath gaa duu, ga wolo aga gi digau Israel boloo, “Goodou e hai di godou aha i gono? Goodou e hiihai e heebagi? Deenei au tangada o Philistia, gei goodou aalaa go nia hege ni Saul! Goodou gi hilihilia di godou dangada e dahi i goodou e heebagi mai gi di au. \v 9 Maa mee gu maaloo gu daaligi au gii made, gei gimaadou gaa hai nia hege ni goodou. Maa au ga maaloo ga daaligi a mee gii made, gei goodou gaa hai nia hege ni gimaadou. \v 10 Deenei au dela gu hiihai bolo au e heebagi gi digau Israel! Goodou hagau ina mai di godou dangada maaloo e heebagi gimaua!” \v 11 Di madagoaa hua a Saul mo ana gau dauwa ala ne longono ana helekai aanei, gei digaula gu mmaadagu huoloo. \s1 David i lodo di waahale laa a Saul \p \v 12 David la di tama ni Jesse, tangada Ephrath mai Bethlehem, dela i tenua go Judah, gei Jesse ana dama dogowalu. I di madagoaa o Saul ne king, gei mee gu madumadua huoloo. \v 13 Ana dama dogodolu ala mmaadua la i baahi o Saul i tauwa deelaa. Dana dama madua dono ingoo go Eliab, ga no lala go Abinadab, togodolu dama go Shammah. \v 14 Gei di tama dela koia e dulii i digaula go David. Nia dama daane dogodolu mmaadua la i baahi o Saul, \v 15 gei David e hanahana hunu madagoaa gi Bethlehem, gei mee dela e madamada humalia nia siibi dono damana. \v 16 Goliath e wolowolo bolo ia e hiihai e heebagi gi digau Israel nia luada mo nia hiahi o nia laangi huogodoo i nia laangi e mada haa. \p \v 17 Dahi laangi hua, gei Jesse ga helekai gi David, “Mmada, kae ina dau budehede golee laagau mmoo mo nia pauna palaawaa e madangaholu maa lima aanei, hana, kae ina gi o duaahina ala i lodo di waahale laa. \v 18 Kae ina labelaa nia meegai ‘cheese’ e madangaholu gi di nadau dagi dauwa. Mmada laa be o duaahina la guu hai behee. Heia dau mee gi modongoohia eau bolo goe gu hanimoi i baahi digaula. \v 19 Di king go Saul, mo o duaahina, mo nia daane o Israel huogodoo e haihai nadau heebagi gi digau Philistia i di gowaa mehanga gonduu o Elah.” \p \v 20 Hooaga dono daiaa, gei David ga ala aga, i muli hua dana hagi anga ana siibi gi tangada gi madamada humalia ai, gei mee gaa kae nia meegai aalaa gii hai be nnelekai o dono damana go Jesse. Mee gaa dau adu gi di waahale laa i di madagoaa hua dela e haga maanege ai digau dauwa o Israel gi di gowaa dela belee hai ai tauwa, mo di wwolowwolo gi nua nadau lee dauwa. \v 21 Gei digau dauwa o Philistia mo digau dauwa o Israel guu tuu gi nadau lohongo, ga huli mai laa gi ginaadou. \v 22 David gaa dugu nia meegai i baahi tangada dela e madamada humalia nia meegai o digau dauwa, gaa lele gi baahi ono duaahina ala gu i baahi di lain o di gowaa e hai ai tauwa, mo di heeu adu gi digaula be digaula guu hai behee. \v 23 Di madagoaa hua a mee dela e leelee gi digaula, gei Goliath ga hanimoi i baahi digau Philistia, ga wolowolo mai gi digau Israel, gadoo be dana hai dela nogo haihai, gei David ga longono a mee. \v 24 Di madagoaa hua digau Israel ala ne mmada gi Goliath ne hanaga, gei digaula gu mmaadagu huoloo guu llele. \v 25 Digaula e helehelekai i nadau mehanga boloo, “Mmada, deelaa a mee! Goodou gu longono ana helekai hai baahi! Maa tangada dela ma ga daaligi a mee gii made, gei di king gaa wanga ana goloo e logowaahee gi mee, gei mee e hai lodo gi dana dama ahina, gei e dumaalia gi nia madahaanau o dono damana i nia hagadilinga dagitedi huogodoo.” \p \v 26 David ga heeu gi nia daangada ala i dono baahi, “Dehee di hui o tangada dela ma ga daaligi taane Philistia deenei, dela ga haga dagaloaha digau Israel gi daha mo di hagalangaadia deenei? Gei di ma koai deenei dela taane bouli dongoeho dela bolo ia e mee di hai baahi gi di buini dauwa o di God mouli dee odi?” \v 27 Gei digaula ga hagi anga gi mee di hai o tangada dela ma ga daaligi Goliath. \p \v 28 Gei ogo Eliab tuaahina o David dela madua ga longono hua David dela e helehelekai gi nia daangada, gei mee gu hagawelewele huoloo, ga helekai gi David, “Goe e hai dau aha i ginei? Koai dela belee madamada humalia au siibi i lodo henua? Goe tangada manawa hagamuamua! Au e iloo bolo goe ne hanimoi hua belee mmada gi teebagi deenei!” \p \v 29 David ga helekai gi mee, “Kaiaha? Au guu hai dagu aha, bolo au tangada e deemee di heeu dagu mee?” \v 30 Gei mee ga huli adu hua gi tuai daane, gaa hai ana heeu la hua. Di madagoaa hua dela ma gaa hai dana heeu gi tuai dangada, go telekai la hua dela e hai go digaula gi mee. \p \v 31 Gei hunu daangada ga hagalongo gi nia helekai a David ala ne hai, gei digaula ga hagi anga gi Saul. Saul ga gahi mai a David. \v 32 David ga helekai gi Saul, “Meenei di king aamua, gidaadou hudee mmaadagu i tangada Philistia deenei. Ko au dela gaa hana e heebagi gi mee.” \p \v 33 Gei Saul ga helekai gi mee, “Deeai, e deemee! Dehee dau hai e heebagi gi mee i di goe dela tamagiigi hua? Gei mee dela tangada nogo hai tangada dauwa mai i dono damagiigi!” \p \v 34 David ga helekai gi Saul, “Meenei di king, au go dau hege e loloohi nia siibi dogu damana. Di madagoaa hua di laion be di ‘bear’ ga hanimoi, e kae dagu siibi, \v 35 gei au e waluwalu di maa, ga heebagi gi di maa, gaa daa dagu siibi. Gei di laion be go di ‘bear’ ma ga huli mai gi di au, gei au ga kumi adu di maa gaa llomi dono uwa, ga daaligi gii made. \v 36 Au gu daaligi agu laion mono ‘bear’, gei au ga daaligi labelaa tangada Philistia bouli dongoeho deenei, dela e hai baahi ang gi di buini dauwa di God mouli dee odi. \v 37 Dimaadua dela ne haga dagaloaha au gi daha mo di laion mo di ‘bear’, ga haga dagaloaha au labelaa gi daha mo tangada Philistia deenei.” \p Gei Saul ga helekai gi mee, “E humalia, hana. Dimaadua gi madalia goe.” \v 38 Saul gaa wanga gi David ono gahu dauwa belee ulu ginai mee no lodo, ga dahi aga di goobai baalanga mmee gi hongo di libogo o David, ga haga ulu a mee gi nia gahu baalanga. \v 39 Gei David ga daalo tulumanu a Saul gi hongo di gahu baalanga ga hagamada belee haele, gu deemee di haele, idimaa, mee digi wouwou i deia nia hagadilinga goloo beenei. David ga helekai gi Saul, “Au e deemee di heebagi i lodo nia gahu beenei. Au e de wouwou nia maa.” Gei mee ga daa gi daha nia maa huogodoo, \v 40 ga gaamai hua go dana dogodogo hagaloohi siibi, ga ogo ana dama hadugalaa malallali e lima mai i lodo tama monowai, gaa wanga gi lodo dana dama budehede, ga hanadu e kae dana mee hudu hadu belee heebagi gi Goliath. \s1 David e hagamagedaa Goliath \p \v 41 Gei tangada Philistia ga daamada ga haneia gi David, gei tangada dela e dagidagi di mee abaaba a maa le e hana i mua o mee. I dono hoohoo mai hua gi David, \v 42 ga gidee ia hua bolo ma tamagiigi hua, ga gadagada hua bolo mee e hai hua be tamagiigi humalia. \v 43 Gei mee ga helekai gi David, “Togodogo e hai di aha deenaa? Goe e hai bolo au di paana deenei?” Gei mee ga daamada ga gahigahi ono ieidu bolo gi haga halauwa ina a David. \v 44 Goliath ga helekai gi David, “Hanimoi laa, gei au ga haangai nia manu mamaangi mono manu lodo henua gi nia goneiga o do huaidina!” \p \v 45 David ga helekai gi mee, “Goe e hanimoi e heebagi mai gi di au i tulumanu dauwa, mo taalo damana mo taalo dulii, gei au e heebagi adu gi di goe i di ingoo o Dimaadua di Gowaa Aamua, dela go di God o di buini dauwa o digau Israel dela e haga huahuaidu kooe. \v 46 Dangi nei gei Dimaadua gaa dugu mai goe gi lala ogu mogobuna. Au ga maaloo i di goe, gaa tuu gi daha do libogo, gei au gaa hai nia huaidina o digau dauwa o Philistia gii hai nia meegai nia manu mamaangi mono manu lodo henua. Gei henuailala hagatau ga iloo laa bolo Israel nadau God i golo. \v 47 Gei digau huogodoo aanei i ginei ga gidee ginaadou bolo Dimaadua hagalee hai hegau gi tulumanu be taalo belee haga dagaloaha ana daangada, gei Mee e aali i lodo nia dauwa huogodoo, gaa dugu mai goodou gi lala madau mogobuna.” \p \v 48 Goliath ga menege mai gi David, gei David gu limalima gu lele adu gi di lain o digau Philistia belee heebagi gi mee. \v 49 David ga dahi mai dana hadu e dahi mai i lodo dana dama budehede, ga haga noho gi lodo dana mee hudu hadu, ga hudu adu gi Goliath, gei di hadu la guu dili di lae o Goliath, gu bongoo. Gei Goliath guu hinga huli gi lala gi hongo di gelegele. \v 50 Deenei di hai dela ne daaligi ai a Goliath go David, gei mee dana hulumanu ai, gei ne daaligi hua gi di mee hudu hadu, mo tama hadu dulii.\x * \xo 17.50 \xt 2-Samuel 21.19\x* \v 51 David ga lele adu gi hongo Goliath, ga haga mmuu tulumanu a maa, gaa tuu di libogo o maa gi daha. \p Digau Philistia ga gidee ginaadou di nadau dangada maaloo dela guu made, digaula guu llele gi daha.\x * \xo 17.51 \xt 1-Samuel 21.9\x* \v 52 Gei digau Israel mo digau Judah ga waluwalu digaula mo di wwolowwolo, gaa dau adu loo gi Gath mo gi di ngudu di abaaba di waahale go Ekron. Gu dogologowaahee digau Philistia ala ne mmade i hongo di ala dela e hana gi Shaaraim, gaa dau adu loo gi Gath mo Ekron. \v 53 Digau Israel ala nogo waluwalu digau Philistia ga lloomoi labelaa, gaa oho di waahale laa o digau dauwa Philistia gaa kae nia goloo digaula. \v 54 David ga gaamai di libogo o Goliath gaa kae gi Jerusalem. Gei nia goloo dauwa a Goliath e dugu hua go mee i lodo dono hale laa. \s1 David i mua o Saul \p \v 55 Saul e daumada a David dela e hana belee heebagi gi Goliath, gei mee ga heeu gi Abner dela go tagi damana o dana buini dauwa, ga helekai, “Abner, tama daane koai deelaa?” \p Gei Abner ga helekai, “Au de iloo, meenei di king.” \p \v 56 Saul ga helekai, “Hana, heia gi iloo e goe.” \p \v 57 I muli hua David ne daaligi Goliath, gu haneia gi di waahale laa, Abner gaa lahi a mee gi Saul, gei David e dagidagi hua igolo di libogo o Goliath i dono lima. \v 58 Saul ga heeu gi David, “Tama daane nei, goe di tama ni aai?” \p Gei David ga helekai, “Au di tama ni Jesse, go dau dangada hai hegau, tangada o Bethlehem.” \c 18 \p \v 1 David ga haga lawa ana helekai gi Saul, gei Jonathan tama daane a Saul gu hiihai huoloo gi David, gei Jonathan gu aloho i mee gadoo be dono aloho i dono mouli. \v 2 Daamada i di laangi deelaa, gei Saul gu dugu hua a David i dono baahi, digi hagau ina gi dono hale. \v 3 Jonathan mo David gaa hai di nau hagababa i nau mehanga, idimaa Jonathan gu aloho i David gadoo be dono aloho i dono mouli. \v 4 Jonathan gaa wanga gi mee ono goloo gahu dauwa ala nogo ulu ai, mo dana hulumanu, mo dana maalei mo dono duu. \v 5 David e gila humalia huoloo i nia mee huogodoo a Saul ala ma gaa hai gi mee bolo gi heia. Deelaa di mee a Saul ga haga menege aga a mee gaa dagi dana buini dauwa. Di mee deenei gu haga tenetene huoloo nia manawa o digau dauwa mo nia dagi o nia buini dauwa. \s1 Saul gu dubua ang gi David \p \v 6 Di madagoaa digau dauwa o Israel ala ne lloo ia gi di nadau guongo i muli di taaligi o Goliath, gei nia ahina o nia waahale huogodoo o Israel ga lloo ia belee hagalaamua di king go Saul. Digaula e dadaahili i nia daahili tenetene, ge e gagaalege, e badubadu nadau mee hai daahili mo nadau ‘lyre’. \v 7 Di nadau hai gaalege mo di dadaahili, digaula guu huwa di nadau daahili dela e hai boloo, “Saul ne daaligi ana daangada e mana (1,000), gei David ne daaligi ana daangada e madangaholu mana (10,000).”\x * \xo 18.7 \xt 1-Samuel 21.11; 29.5\x* \v 8 Saul gu manawa gee huoloo gi taahili deelaa, gei mee gu hagawelewele huoloo mo di helekai boloo, “Digaula e hai bolo David ne daaligi ana daangada e madangaholu mana (10,000), mo di hai bolo au ne daaligi agu daangada e mana (1,000) hua. Nomuli, gei digaula gaa hai a mee di king!” \v 9 Daamada di laangi deelaa gaa hana gi muli, gei mee gaa hai ono dubua ang gi David mo di dadaumada a mee. \p \v 10 Hooaga dono daiaa, gei di hagataalunga huaidu mai baahi o God ga ulu gi lodo o Saul, gei Saul ga leelee laba hua i lodo dono hale, i dono hagawelewele gadoo be tangada gu dadaulia. David e dadaahili i dana ‘harp’ be dana hai dela e hai i nia laangi huogodoo, gei Saul e dadaahi dana daalo i dono lima, \v 11 Gei Saul ga hagamaanadu i ono lodo boloo, “Au ga daalo a mee gi di gili di hale,” gei mee gaa hudu dana daalo belee daalo a mee, ne hudu haga lua, gei David ga hagapaa haga lua gi daha. \p \v 12 Saul gu madagu huoloo i David, idimaa, Dimaadua gu madalia David, gei gu diiagi ia. \v 13 Malaa, Saul ga hagau a mee gi daha mo ia, ga haga menege aga a mee belee dagi dana buini dauwa e mana (1,000). David gaa dagi dana buini dauwa i lodo tauwa dela e hai. \v 14 Gei mee e gila humalia i nia mee huogodoo ala ma gaa hai, idimaa, Dimaadua e madalia a mee. \v 15 Saul ga iloo ia bolo David e gila humalia, gei dono madagu i David koia gu damana. \v 16 Gei nia daangada huogodoo ala i lodo Israel mo Judah gu aloho huoloo i David, i mee dela e gila humalia i di gili dono waawa dela e dagi. \s1 David guu lodo gi tama ahina a Saul \p \v 17 Saul ga helekai gi David, “Deenei dagu dama ahina madua go Merab. Au ga gowadu a mee e hai doo lodo, maa goe ga ngalua mai gi di au be tangada dauwa maaloo gei e manawa dahi hua, e heebagi i nia hai dauwa o Dimaadua.” (Saul e haga maanadu beenei, bolo digau Philistia gi daaligidia a David gii made, geia hagalee hai gi daaligi a mee.) \v 18 David ga helekai gi mee, “Au di aha be go dogu madawaawa la di aha, dela gei au gaa mee di lodo gi tama ahina di king?” \v 19 Di madagoaa hua o Merab dela bolo ga hai lodo gi David, gei Saul gaa wanga a Merab gi taane dono ingoo go Adriel, tangada o Meholah, gii hai dono lodo. \p \v 20 Gei tama ahina a Saul dela go Michal gu hiihai huoloo gi David, gei Saul gu iloo ia, gu tenetene huoloo, \v 21 gaa noho hagamamaanadu i ono lodo boloo, “Au gaa wanga dagu dama ahina go Michal gi David, gei au ga hai hegau i tama ahina deelaa e kumi a mee, gei mee ga daaligi go digau Philistia.” Gei Saul ga helekai gi David haga lua, “Goe gaa lodo gi dagu dama ahina.” \v 22 Saul ga helekai gi ana gau aamua, “Goodou helekai modo goodou gi David boloo, ‘Di king gu hiihai huoloo adu gi di goe, gei ana gau aamua e aloho huoloo i di goe. Deelaa laa, dolomeenei la di madagoaa humalia gei goe gaa hai doo lodo gi di tama ahina a maa.’” \p \v 23 Gei digaula guu hai gi David be nnelekai aanei, gei mee ga helekai gi digaula, “E donu ma tangada dela ma gaa hai dono lodo gi tama ahina di king, geia e kae di hagalaamua. Malaa, tagadilinga dangada hagaloale gei mugi lala loo be au e tau anga behee?” \p \v 24 Gei digau aamua ga helekai gi Saul i nia helekai a David ala ne hai. \v 25 Gei Saul ga helekai gi digaula bolo digaula gi helekai gi David, “Deenei di mee a di king e hiihai ginai, bolo goe gi huia dana dama ahina gi nia gili e lau o nia goloo haga madagu o nia daane Philistia, di hai deenei e hai ai di hui gi ono hagadaumee.” (Deenei di hai o Saul ne haga noho i ono lodo bolo gi daaligi David go digau Philistia.) \v 26 Gei nia gau aamua a Saul ga haga iloo ang gi David nia helekai a Saul. David gu tenetene huoloo bolo ia gaa lodo ang gi tama ahina di king. Deenei laa, i mua hua di laangi e haga hai lodo meemaa, \v 27 David mo ana gau dauwa gaa hula ga daaligi digau dauwa o Philistia e lua lau. Digaula ga gaamai nia gili o nia goloo haga madagu digaula, gaa wanga gi di king, gaa dau i mua o mee, bolo gii mee ai David di hai lodo gi dana dama ahina. Malaa, Saul gaa wanga dana dama ahina go Michal gi lodo ginai mee. \p \v 28 Saul gu modongoohia ang gi deia bolo Dimaadua la gu madalia a David, mo dana dama ahina go Michal gu aloho huoloo i David. \v 29 Deenei laa gei Saul koia gu madagu huoloo i David, gei Saul gaa dugu a mee bolo go dono hagadaumee i di waalooloo o dono mouli. \p \v 30 Nia madagoaa huogodoo o nia buini dauwa o digau Philistia ma ga lloo ia belee heebagi gi digau Israel, gei David e gila humalia i hongo digau aamua o Saul ala i golo. Deenei di mee a David guu dele ono longo humalia huoloo. \c 19 \s1 David guu tale gi di hagaduadua i baahi o Saul \p \v 1 Saul ga helekai gi dana dama daane go Jonathan mo ana dama hai hegau bolo ia ga daaligi a David, gei Jonathan e aloho huoloo i David. \v 2 Gei mee ga hagi anga gi David, “Dogu damana e halahala goe belee daaligi. Malaa, luada loo daiaa, gei goe bala hagammuni i di gowaa e ngala. \v 3 Gei au gaa duu i baahi dogu damana i di gowaa deenei dela e bala iei goe, gei au ga helekai gi mee i di goe. Gei maa di mee gu gila aga, gei au ga haga iloo adu gi di goe.” \p \v 4 Jonathan ga helekai hagaamu David i mua o Saul, ga helekai, “Meenei, goe hudee hai dau hai belee hagahuaidu dau dangada hai hegau go David. Mee digi hai loo dana huaidu adu gi di goe, gei nia mee huogodoo ala ne hai go mee la ne hagahumalia hua goe. \v 5 Mee ne de hagahuodia dono mouli i dono madagoaa ne daaligi a Goliath, gei Dimaadua guu hai digau Israel gi aali i digau Philistia, dela gu gidee goe gei gu tenetene ginai goe. Malaa, dehee laa dau hai e hiihai e hagahuaidu tangada dela digi hai dana huaidu, be e daaligi David dono hadinga ai?” \p \v 6 Saul ga hagalongolongo gi nia helekai a Jonathan, gei Saul ga hagamodu ang gi Dimaadua, ga helekai, “David ga hagalee daaligi gii made!” \v 7 Jonathan ga gahigahi mai a David, ga hagi anga gi mee nia mee huogodoo, gaa lahi a mee gi baahi o Saul, gei David ga hai hegau i baahi o Saul be dana hai mai mua. \p \v 8 Tauwa gaa gila labelaa i mehanga o digau Israel mo digau Philistia, gei David gaa dau i tauwa deenei, ga haga magedaa digau Philistia. Digau Philistia huogodoo guu llele. \p \v 9 Dahi laangi hua, gei di hagataalunga huaidu mai baahi o Dimaadua ga ulu gi lodo o Saul. Saul e noho i lodo dono hale, e daahi dana daalo i dono lima, gei David hogi i golo e dadaahili i dana ‘harp’. \v 10 Saul gaa hudu dana daalo belee daalo a David gi di gili di hale, gei David ga hagapaa, gei taalo la guu dui i di gili di hale. Gei David guu lele. \p \v 11 I di boo hua deelaa, gei Saul ga hagau ana daangada bolo gii hula gi loohia di hale o David, luada gei mee ga daaligi. Gei Michal go di lodo o David, ga helekai gi David, “Maa goe ga hagalee lele hagammuni boo nei, daiaa gei goe gaa made.”\x * \xo 19.11 \xt Pisalem 59 \x* \v 12 Michal ga haga ulu a mee i tama bontai ga haga hege ia a mee gi lala laa tua di abaaba, gei mee guu lele hagammuni. \v 13 Gei Michal ga gaamai di ada balu ieidu, ga haga moe i hongo di hada ga haga ulungi gi di ulungi ne hai gi nia ngaahulu kuudi, gaa gahu di maa. \v 14 Digau a Saul ne hagau aga gaa dau i golo belee lahi a David, gei di lodo o maa ga helekai gi digaula, “David le e moe e hai dono magi.” \v 15 Gei Saul ga hagau aga labelaa digaula bolo gii mmada gi mee, ga helekai, “Gumudia a mee i hongo dono hada, lahaia, gei au ga daaligi a mee gii made.” \v 16 Digaula ga hula hua ga ulu gi lodo di hale, ga iloo hua bolo ma di ada balu ieidu hua i hongo di hada, e ulungi gi di ulungi ne hai gi nia ngaahulu kuudi. \v 17 Saul ga heeu gi Michal, “Goe ne aha dela ne halahalau au beenei, ga hagau dogu hagadaumee la gii hana?” \p Gei Michal ga helekai gi mee, “Go mee ne helekai mai gi di au bolo maa au hagalee hagamaamaa ia, geia ga daaligi au gii made.” \p \v 18 David gu dagaloaha, guu hana gi baahi o Samuel i Ramah, ga hagi anga gi mee nia mee huogodoo a Saul ala ne hai ang gi deia. Nomuli, gei mee mo Samuel gaa hula gi Naioth gaa noho i golo. \v 19 Di longo gaa dele bolo David la i di guongo go Naioth i Ramah, gei Saul ga iloo ia, \v 20 ga hagau ana gau dauwa bolo gi gumudia a mee i golo. Digaula ga hula hua gaa mmada gi di buini gau soukohp e gagaalege gei e wwolowwolo, go Samuel dela e dagi digaula. Gei di Hagataalunga o God ga ulu gi lodo digau dauwa o Saul, gei digaula gu gagaalege mo di wwolowwolo labelaa. \v 21 Saul ga longono nia longo o digaula, gei mee ga hagau labelaa ana gau kae hegau, gei digau aanei ga lloo aga labelaa, ga gagaalege mo di wwolowwolo labelaa madalia digaula. Gei mee ga hagau labelaa ana gau kae hegau i tolu holongo, go di hai la hua dela ne hai gi digaula. \v 22 Malaa, gei Saul gaa bida hana hua koia gi Ramah. I dono dau adu hua gi di monowai damana i Secu, gei mee ga heheeu gi nia daangada ala i golo, “Di gowaa dela e noho ai a David mo Samuel la i hee?” Gei digaula ga helekai bolo meemaa e noho i Naioth. \v 23 Dono hana gi golo, gei di Hagataalunga o God gu ulu gi lodo o mee labelaa, gei mee ga daamada ga gagaalege mo di wolowolo mo di hana gaa dau adu loo gi Naioth. \v 24 Gei mee ga daa gi daha ono goloo gahu mo di gagaalege mo di wolowolo i mua o Samuel. Di laangi dogomaalia mo di boo dogomaalia nogo moe iei mee ono goloo ai. (Deenei di madagoaa dela ne daamada ai telekai dela e hai boloo: “Saul la guu hai soukohp labelaa?”)\x * \xo 19.24 \xt 1-Samuel 10.11-12\x* \c 20 \s1 Jonathan e hagamaamaa a David \p \v 1 David ga hagatanga i Naioth i Ramah, gaa lele gi baahi o Jonathan, ga helekai gi mee, “Ma di aha dela ne hai ko au? Di huaidu aha dela ne hala iei au? Au ne hai dagu aha gi do damana dela ga hidi mai iei mee bolo ia e daaligi au gii made?” \v 2 Jonathan ga helekai gi mee, “Goe hudee lliga i dahi mee, goe hagalee made. Dogu damana le e helekai mai gi di au i nia mee huogodoo ala ma gaa hai, nia mee hagalabagau mo nia mee hagalee hagalabagau, gei e deemee di hagammuni mai gi di au di mee deenei. Deeai, e deemee loo di hai beenei.” \p \v 3 David ga helekai gi mee, “Do damana gu iloo ia bolo goe e aloho i di au huoloo. Gei mee gu haganoho i ono lodo bolo ia hagalee hagi adu gi di goe dana hagamaanadu dela e hai mai gi di au, bolo gi de hagahuaidu hua goe. Gei au e helekai hagamodu adu gi di goe i di ingoo o Dimaadua dela e mouli, bolo au hagalee e mogowaa i dogu made.” \p \v 4 Jonathan ga helekai, “Malaa, au gaa hai nia mee huogodoo ala e hiihai ginai goe.” \p \v 5 David ga helekai, “Mmada, daiaa di Budu o di Malama Hoou. Di laangi deelaa belee noho iei au gi teebele o di king. Malaa, goe dumaalia mai, au e hana e bala hagammuni i lodo henua gaa dae loo gi di hiahi o di laangi dono dua.\x * \xo 20.5 \xt Numbers 28.11\x* \v 6 Maa do damana ga gidee ia bolo au hagalee i teebele deelaa, gei goe dumaalia mai helekai gi mee bolo au gu helekai adu gi di goe bolo au e hana gi dogu hale i Bethlehem, idimaa deelaa di madagoaa o dogu madahaanau e hai ai di madau daumaha tigidaumaha i lodo nia ngadau huogodoo. \v 7 Maa mee ga helekai bolo e humalia, malaa, gei au gu manawa lamalia hua. Gei mee ma ga hagawelewele hua, gei au gu iloo hua bolo mee gu hagamodu hua bolo ia ga daaligi au. \v 8 Dumaalia mai haga gila ina aga dagu dangidangi deenei, gei gi haga gila ina aga di hagababa dabuaahia dela ne hai mai kooe gi di au. Gei maa au guu hai dagu mee hala, gei goe ga daaligi au gii made, gei hudee wanga ina au gi do damana.” \p \v 9 Jonathan ga helekai, “Goe hudee hagamaanadu beenaa! Maa au ga iloo bolo dogu damana la guu hai ana hagamaanadu bolo ia ga daaligi goe, gei au e hai loo gi haga iloo adu gi di goe!” \p \v 10 David ga heeu gi mee, “Malaa, koai dela ga haga iloo mai gi di au, maa do damana ga helekai adu gi di goe i lodo dono hagawelewele?” \p \v 11 Jonathan ga helekai gi David, “Gidaua gaa hula malaa gi hongo di gowaa maalama.” Gei meemaa gaa hula gi golo. \v 12 Jonathan ga helekai gi David, “Dimaadua go di God o Israel dela e hai tau Tangada hagadootonu. Daiaa i di madagoaa beenei, mo dono daiaa labelaa, gei au ga heeu gi dogu damana, gei di maa e hai be di mee ga dumaalia adu gi di goe, gei au ga haga iloo adu gi di goe. \v 13 Gei mee e hagamamaanadu hua bolo ia e daaligi goe, gei Dimaadua gi daaligidia au maa au hagalee e haga iloo adu gi di goe, ga hagau goe gii hana i di aumaalia. Dimaadua ga madalia laa goe, gadoo be Mee nogo madalia dogu damana. \v 14 Gei maa au e mouli hua, gei goe gi dumaalia gi haga gila ina aga dau hagababa i tau mehanga mo di manawa dahi mai gi di au. Gei maa au gaa made, \v 15 goe la gi aloho i dogu madahaanau i nia madagoaa huogodoo. Di madagoaa hua Dimaadua ma ga haga mmaa gi daha o hagadaumee huogodoo,\x * \xo 20.15 \xt 2-Samuel 9.1\x* \v 16 gei tau hagababa deenei la gi hana hua beelaa, hagalee loo e mooho. Gei ma ga mooho, Dimaadua gi hagaduadua ina goe.” \p \v 17 Jonathan gaa hai adu labelaa gi David bolo mee gi heia labelaa dana hagababa aloho ang gi deia, idimaa Jonathan e aloho huoloo i David gadoo be dono aloho i dono mouli. \v 18 Jonathan ga helekai gi David, “Daiaa la di Budu o di Malama Hoou. Maa goe ga hagalee i di gowaa deelaa, digaula ga gidee bolo goe hagalee i di hagamiami deelaa. \v 19 Di laangi deelaa i dono dua, gei goe hagalee, gei digaula gu modongoohia huoloo. Malaa, goe hana gi di gowaa dela nogo bala iei goe i mua, bala i di malu o nia hadu ala e bae gi nua.\f + \fr 20.19 \fq nia hadu ala e bae gi nua \ft be: \fq di Hadu go Ezel \f* \v 20 Gei au ga puu adu agu amu maalei e dolu be tangada e hagawouwou e puu dana mee. \v 21 Gei au ga helekai gi dagu dangada hai hegau gii hana gi halahala ina mai, gei maa au ga helekai gi mee boloo, ‘Mmada, nia amu maalei la i baahi mai i di goe, dahia aga ina, gaamai,’ deenei e haga modongoohia adu gi di goe bolo goe gu dagaloaha, e mee di hanimoi gi di au. Gei au e helekai hagamodu adu gi di goe i di ingoo o Dimaadua dela e mouli, bolo goe hudee lliga i dahi mee. \v 22 Gei maa au ga helekai gi mee boloo, ‘Nia amu maalei la i di baahi gi golo,’ malaa, gei goe hana. Deenei di manawa o Dimaadua dela guu hai beenei. \v 23 Gei di hagababa dela ne hai i tau mehanga, Dimaadua gi hila mai bolo gidaua gi daudalia adu hua beelaa.” \p \v 24 Malaa, David e balabala i lodo henua. I di madagoaa di Budu o di Malama Hoou, gei di king Saul ga hanimoi, \v 25 gaa noho gi lala i dono lohongo aamua i baahi di abaaba o di hale. Abner e noho i dono baahi, gei Jonathan e noho i baahi adu gi golo teebele, gei di lohongo David e bongoo. \v 26 Gei Saul digi helekai i di maa i di laangi deelaa, e mamaanadu hua bolo holongo di mee guu hai ang gi David dela gu hagalee madammaa iei mee di dau i di hagamiami deenei. \v 27 Hooaga hua dono daiaa, di laangi i muli di Budu o di Malama Hoou, gei di lohongo o David e bongoo hua igolo. Gei Saul ga heeu adu gi Jonathan, “David la gu aha dela digi dau i tagamiami deenei, anaahi mo dangi nei?” \p \v 28 Jonathan ga helekai gi mee, “Idimaa mee gu helekai mai gi di au bolo ia e hana gi Bethlehem. \v 29 Mee ne helekai mai boloo, ‘Hudee heheia, dumaalia mai gi di au, di madau madahaanau e hai di hagadabu di madau tigidaumaha o di ngadau i lodo di waahale. Dogu duaahina guu hai bolo au gi madalia ginaadou. Maa goe di hoo hagaaloho ni oogu, gei goe dumaalia mai gi di au bolo au e hana e heetugi ang gi ogu gau.’ Malaa, deelaa di mee a mee dela digi noho i dono lohongo i dau deebele.” \p \v 30 Saul gu hagawelewele huoloo gi Jonathan, ga helekai gi mee, “Tee hagalongo mo tee manawa dahi o do dinana! Au gu iloo hua bolo goe e huli mai di baahi o tama o Jesse dela gaa bida hagahuaidu hua goe mo di ingoo o do dinana. \v 31 E hai behee? Goe digi iloo bolo di madagoaa hua David dela e mouli hua igolo, gei goe e deemee loo di king i tenua deenei? Hana laha mai a mee dolomeenei hua, gi daaligi a mee gii made!” \p \v 32 Jonathan ga heeu, “Ma di aha dela ga daaligi ai iei mee? Di hala aha dela ne hai go mee?” \p \v 33 Di madagoaa hua deelaa, gei Saul ga daalo Jonathan gi dana daalo bolo gii made. Gei Jonathan gu modongoohia ang gi deia bolo dono damana la gu hagamodu hua ono lodo bolo ia ga daaligi a David gii made. \v 34 Jonathan ga du gi nua i teebele deelaa, gu hagawelewele huoloo, dela digi miami iei mee i di hagalua laangi o di budu o di Malama Hoou deelaa. Mee e huaidu huoloo ono lodo i David dela e hagahuaidu go dono damana. \v 35 Hooaga dono daiaa, gei Jonathan gaa hana gi lodo henua belee heetugi gi David, be di nau hagababa ne hai, gaa lahi dana dama hai hegau i ono muli. \v 36 Gei mee ga helekai gi tama daane deelaa, “Goe hana, gaamai nia daalo maalei ala ga puu adu ko au.” Gei tama daane deelaa gaa lele, gei Jonathan gaa puu dana daalo maalei, gaa doo adu gi di baahi dela gi golo. \v 37 Tama daane deelaa gaa dau adu gi di gowaa dela ne doo ai taalo maalei, gei Jonathan ga wolo adu gi mee, “Guu doo adu gi baahi adu di gowaa deenaa. \v 38 Hagalimalima goe hudee duu.” Tama daane deelaa ga dahi aga taalo maalei, ga hanimoi gi baahi o Jonathan. \v 39 Gei e de iloo be di maa di aha dela ne hai. Go Jonathan hua mo David ala e iloo ginaua. \v 40 Jonathan gaa wanga ono goloo dauwa gi tama deelaa bolo gi kae ina gi lodo di waahale. \p \v 41 I muli hua tama deelaa ne hana, gei David e duu i baahi tagabae hadu, mo di balabala ia gi lala haga dolu gi hongo di gelegele. Mee mo Jonathan gu tangitangi huoloo mo di hagadau hongihongi ginaua. Di lodo huaidu o David la koia e damanaiee i di lodo huaidu o Jonathan. \v 42 Jonathan ga helekai gi David, “Hana i lodo di aumaalia. Tau hagababa dela ne haga duu aga i tau mehanga dela gu hagamodu i di ingoo o Dimaadua boloo: Dimaadua la Tangada hagadootonu i tau mehanga, mo i mehanga agu dama mo au dama, gaa hana hua beelaa.” \p David ga hagatanga gaa hana, gei Jonathan gaa hana gi muli gi di waahale. \c 21 \s1 David guu kae di palaawaa dabuaahia mai baahi Ahimelech \p \v 1 David gaa hana gi baahi tangada hai mee dabu go Ahimelech i Nob, gei Ahimelech gu homouli gei gu bolebole huoloo i dana mmada gi David, ga heeu adu gi mee, “Goe ne hanimoi modogooe beleiaha?”\x * \xo 21.1 \xt Matthew 12.3-4; Mark 2.25-26; Luke 6.3\x* \p \v 2 David ga helekai gi mee, “Tegau hagalabagau huoloo ni di king dela e hanimoi iei au gi kinei. Di king ne hai mai bolo au gi hudee heia dahi dangada gi iloo ia tegau hagalabagau deenei. Deelaa laa, gei au gu helekai gi agu daangada bolo gi heetugi gi di au i tei gowaa. \v 3 Malaa, nia meegai aha ala i do baahi dolomeenei? Goe gi gaamai hunu palaawaa e lima be ni aha ala i do baahi.” \p \v 4 Tangada hai mee dabu Ahimelech ga helekai, “Ma deai nia palaawaa gai i dogu baahi ai. Aalaa hua go nia palaawaa dabu ala i golo. Aalaa agu mee e mee di gowadu, maa goodou e madammaa digi hai di hiihai o taga hai lodo ana hoohoo mai.” \p \v 5 David ga helekai gi mee, “Deenaa, digaula digi hai di mee deenaa. Agu daangada le e heehee hua madammaa ang gi di hai daumaha, mo di nadau hula e hai nadau hegau ala i golo. Malaa dolomeenei, gei gimaadou ne loomoi e hai di madau hegau hagalabagau deenei!” \p \v 6 Malaa, tangada hai mee dabu gaa wanga nia palaawaa dabu gi David, idimaa aalaa hua nia palaawaa i golo, aalaa go nia palaawaa ala ne hagadabu ang gi Dimaadua ge aalaa hua dogo gaamai i hongo teebele haga madagu, ga koodai gi nia palaawaa hoou.\x * \xo 21.6 \xt Leviticus 24.5-9\x* \p \v 7 (I di laangi deelaa, gei tagi o digau hagaloohi siibi a Saul, dono ingoo go Doeg, tangada o Edom, nogo i golo belee hai dana hegau dabu.) \p \v 8 David ga helekai gi Ahimelech, “Goe dau hulumanu i do baahi e mee di gaamai kooe gi di au? Tegau o di king deenei, dela gu hagalimalima iei au di hanimoi, deai dogu madagoaa e hana e gaamai dagu hulumanu be tei goloo heebagi ai.” \p \v 9 Ahimelech ga helekai, “Go tulumanu dauwa hua Goliath tangada Philistia deenei i dogu baahi, dela ne daaligi kooe i di gowaa mehanga gonduu o Elah. Malaa, tulumanu la deelaa e hii gi di gahu e dugu baahi adu di ‘ephod’. Maa goe e hiihai e kae di maa, la kaina, deelaa hua di mee i dogu baahi i ginei.”\x * \xo 21.9 \xt 1-Samuel 17.51\x* \p David ga helekai, “Gaamai di maa. E deai tulumanu dauwa e mada humalia i di maa i tei gowaa ai!” \p \v 10 David ga hagatanga gaa lele gi daha mo Saul, gaa hana gi baahi o Achish, di king o Gath. \v 11 Digau aamua o di king ga heeu gi Achish, “Ma hagalee go David deenei, dela go di king o tenua deelaa? Deenei taane nogo daahili ai nia ahina i nadau madagoaa nogo gagaalege, boloo, ‘Saul ne daaligi ana gau e mana, gei David ne daaligi ana gau e madangaholu mana.’”\x * \xo 21.11 \xt 1-Samuel 18.7; 29.5\x* \p \v 12 Nia helekai aanei guu hai David gi madagu huoloo i di king go Achish.\x * \xo 21.12 \xt Pisalem 56 \x* \v 13 Deenei laa, nia madagoaa huogodoo o David dela e noho i baahi digaula, gei mee guu hai be tangada e laba mo di dadaulia. Di madagoaa ma gaa kumi go digaula, mee e lagulagu di ngudu di bontai di waahale, mo nia wai o dono ngudu e hali ia gi lala gi lodo nia huluhulu o dono ngudu.\x * \xo 21.13 \xt Pisalem 34 \x* \v 14 Achish ga helekai gi ana gau aamua, “Goodou mmada gi tangada boiboi deenaa! Goodou e laha mai a mee gi di au eiaha? \v 15 Ma hagalee gu dogologo digau dadaulia beenaa i dogu baahi? Goodou e laha mai a mee gi di au belee haga daadaamee au gi ono hangaahai laba i lodo dogu hale nei?” \c 22 \s1 David guu hana gi Adullam \p \v 1 David ga hagatanga i Gath gaa lele hagammuni gi di bongoo hadugalaa dela e hoohoo gi di waahale Adullam. Di madagoaa o ono duaahina mo dono madahaanau ga iloo bolo mee i golo, gei digaula gaa hula gi mee ga madalia a mee.\x * \xo 22.1 \xt Pisalem 57; Pisalem 142 \x* \v 2 Digau ala nogo noho i lala di hagaduadua, be nogo hai nadau boibana be digau e lodo huaidu, gaa hula gi mee, gei mee gaa dagi digaula, holongo nia daane huogodoo e haa lau (400). \p \v 3 David ga hagatanga i di gowaa deelaa, gaa hana gi Mizpah i lodo o Moab, ga helekai gi di king o Moab, “Goe dumaalia ang gi dogu damana mo dogu dinana e loo adu e noho i do baahi, gaa dae loo gi dogu iloo di mee a God dela ga helekai mai gi di au. \v 4 David gaa dugu ono maadua i baahi di king o Moab, gei meemaa gaa noho i baahi di king i di madagoaa David e balabala hagammuni i lodo di bongoo hadugalaa.” \p \v 5 Soukohp Gad ga hanimoi gi David ga helekai gi mee, “Goe hudee noho i kinei, hagalimalima hana gi lodo tenua go Judah.” Malaa, David ga hagatanga, gaa hana gi lodo di waa laagau i Hereth. \s1 Taaligi digau hai mee dabu i Nob \p \v 6 Dahi laangi hua, gei Saul nogo i tenua go Gibeah, e noho i lala di laagau ‘tamarisk’ i hongo tama gowaa nnoonua, e daahi dana daalo i dono lima, gei ana gau dauwa e tuu, e haganiga i di gili o maa. Digaula ga helekai gi mee bolo David mo ana gau dauwa la guu kida. \v 7 Gei mee ga helekai gi ana gau dauwa, “Hagalongo, goodou go digau o Benjamin. Goodou e hagamaanadu bolo David ga gowadu nia gowaa mono hadagee waini huogodoo, gaa hai goodou nia dagi o ana buini dauwa? \v 8 Deelaa di mee dela e hai baahi goodou mai gi di au? Deai tangada i goodou ne hagi mai gi di au bolo dagu dama daane la guu hai dana hagababa ang gi David, gei deai hogi tangada i goodou e haa manawa i di au, be e hagi mai gi di au bolo David, tangada i agu daangada, dela e talitali dana madagoaa humalia belee daaligi au gii made, mo dagu dama daane dela e hagamaamaa a mee!” \p \v 9 Doeg, tangada o Edom, nogo duu i golo i baahi nia dagi dauwa a Saul, ga helekai, “Au guu mmada gi David e hanimoi gi baahi o Ahimelech, tama a Ahidub, i Nob. \v 10 Ahimelech ga heeu gi Dimaadua be David le e hai dana aha, gei mee gaa wanga gi David nia meegai mo tulumanu dauwa a Goliath, tangada o Philistia.”\x * \xo 22.10 \xt 1-Samuel 21.7-9; Pisalem 52 \x* \p \v 11 King Saul gaa hai dana hegau gi tangada hai mee dabu Ahimelech mo ono gau huogodoo, digau hai mee dabu ala i Nob, bolo gi lloomoi gi dono baahi. \v 12 King Saul ga helekai gi Ahimelech, “Ahimelech, hagalongo!” \p Ahimelech ga helekai, “Deenei au, dogu dagi.” \p \v 13 King Saul ga heeu gi mee, “Goolua mo David e aha ala e hai di gulu hai belee hai baahi mai gi di au? Goe ne wanga gi mee nia meegai mo tulumanu dauwa eimaha? Gaa lawa gaa dangi ang gi Dimaadua di hagamaamaa? Dolomeenei gei mee gu hai baahi mai gi di au, e talitali dana madagoaa humalia belee daaligi au gii made!” \p \v 14 Ahimelech ga helekai, “David go dau dangada aamua koia e manawa dahi huoloo! Gei e lodo hogi gi dau dama ahina, gei mee dela di tagi ni digau ala e hagaloohi goe, gei digau huogodoo ala i doo hale e hagalabagau huoloo a mee. \v 15 Uaa, au guu dangi ang gi Dimaadua i mee, gei hagalee bolo deenei hua dagu daamada ne hai beenei. I di hai o di hai baahi adu gi di goe, meenei di king, hudee hagahuaidu ina au mo dahi dangada i dogu hale. Au e de iloo loo di hai dela ne hai beenei!” \p \v 16 King Saul ga helekai, “Ahimelech, goe mo oo gau huogodoo ga daaligi gii mmade.” \v 17 Gei mee ga helekai gi digau hagaloohi ala e tuu i dono baahi, “Goodou daaligidia digau hai mee dabu a Dimaadua, digaula guu dau madalia David, e haganoho di nadau hai e hai baahi mai gi di au. Digaula e iloo di gowaa dela ne hana ginai David, gei digaula digi hagi mai gi di au.” Gei digau hagaloohi hagalee hiihai e daaligi digau hai mee dabu a Dimaadua, digaula e tuu deemuu hagalee ngalungalua. \v 18 Saul ga helekai gi Doeg, “Kooe, daaligidia digaula!” Doeg ga daaligi digaula huogodoo. I di laangi deelaa, mee ne daaligi digau hai mee dabu e huowalu maa lima (85), digau ala guu kae di mogobuna e ulu i nia gahu haga madagu o digau hai mee dabu. \v 19 Saul ga haga noho dana hai bolo digau Nob huogodoo, dela go di waahale o digau hai mee dabu, le e hagammaa gi daha, nia daane, nia ahina, nia dama, nia ligiana, nia kau, nia ‘donkey’, mono siibi huogodoo. Digaula huogodoo le e hagammaa gi daha. \p \v 20 Abiathar, tama daane Ahimelech, guu lele hagammuni gi baahi o David, \v 21 ga hagi anga gi David di hai o Saul dela ne daaligi digau hai mee dabu. \v 22 David ga helekai, “Dogu madagoaa ne mmada gi Doeg i golo i di laangi deelaa, gei au gu iloo hua bolo mee ga hagi anga gi Saul nia mee huogodoo. Malaa, ko au dela ne hidi ai ga daaligi oo gau huogodoo gii mmade. \v 23 Noho i dogu baahi, hudee madagu. Saul e hiihai e daaligi gidaua, goe mo au, deai dahi mee e tale adu gi di goe ai i do madagoaa dela i dogu baahi.” \c 23 \s1 David ga haga dagaloaha di waahale go Keilah \p \v 1 David gaa longo bolo digau Philistia gu dauwa ang gi digau Keilah, guu kae nia golee ‘wheat’ ala dogo hadi hua go digaula. \v 2 David ga heeu gi Dimaadua, “Meenei, au e hana e heebagi gi digau Philistia?” \p Dimaadua ga helekai, “Uaa, heebagi gi digaula, haga dagaloaha ina di waahale o Keilah.” \p \v 3 Digau dauwa a David ga helekai gi mee, “Mmada, gimaadou e mmaadagu huoloo i di noho i kinei i Judah. Madau mmaadagu la koia gi nonua loo maa gimaadou gaa hula e heebagi gi digau dauwa o Philistia!” \v 4 Malaa, David ga heeu labelaa gi Dimaadua, gei Dimaadua ga helekai anga, “Hana gi Keilah, Au gaa hai goe gi maaloo i digau Philistia!” \v 5 David mo dana buini dauwa gaa hula gi Keilah, ga dauwa gi digau Philistia, gu daaligi digau dogologowaahee i digaula, gaa kae nia manu digaula. Deenei di hai dela ne haga dagaloaha di waahale go Keilah. \v 6 (Di madagoaa o Abiathar tama daane Ahimelech ne lele hagammuni gaa hana gi baahi o David, gei mee guu kae di gahu ‘ephod’\f + \fr 23.6 \fk ‘ephod’ \ft di gahu bodobodo e ulu i nia bakau ma gaa hai ana hegau dabu e halahala ai di manawa Dimaadua\f*.) \p \v 7 Digaula ga helekai gi Saul bolo David le e noho i Keilah, gei Saul ga helekai, “God gu dugu mai a David gi lodo ogu mogobuna. David guu bida hele ia i dana hai dela ne ulu gi lodo di waahale abaaba e mau dangihi ono bontai.” \v 8 Malaa, Saul ga gahigahi mai ana gau dauwa e hula e dauwa gi Keilah e heebagi gi David mo dana buini dauwa. \p \v 9 Di madagoaa o David ne iloo bolo Saul ga heebagi ang gi deia, gei mee ga helekai gi Abiathar, “Gaamai di ‘ephod’ gi kinei.” \v 10 David ga helekai gi Dimaadua, “Meenei Dimaadua, go di God o digau Israel. Au guu longo bolo Saul guu hai bolo ia e hanimoi gi Keilah e oho di waahale, idimaa go au go dau dangada hai hegau. \v 11 Digau Keilah la gaa wanga au gi Saul? Saul la ga hanimoi be dogu longo ne hagalongo ai? Meenei Dimaadua, go di God o digau Israel, au e dangi adu Goe gi helekai mai!” \p Dimaadua ga helekai, “Saul ga hanimoi.” \p \v 12 David ga heeu labelaa, “Gei digau Keilah gaa wanga au mo agu gau dauwa gi Saul?” \p Dimaadua ga helekai, “Digaula gaa wanga goe.” \p \v 13 Malaa, David mo ana gau dauwa e ono lau ga hagalimalima gaa hula gi daha mo Keilah. Di madagoaa Saul ne longono bolo David la guu hana gi daha mo Keilah, gei mee gu hagalee hana gi golo. \s1 David i di Anggowaa o Ziph \p \v 14 David e balabala hagammuni hua igolo i tenua gonduu i lodo di Anggowaa o Ziph. Gei ogo Saul e halahala a mee i nia madagoaa huogodoo, gei God digi wanga a David gi mee. \v 15 David gu iloo bolo Saul e halahala ia belee daaligi gii made. \p David e noho hua igolo i Horesh, i lodo di Anggowaa o Ziph. \v 16 Gei Jonathan gaa hana gi baahi o mee ga hagamaaloo aga a mee i di hai o dana God dela e madamada humalia i mee, \v 17 mo di helekai, “Goe hudee madagu. Dogu damana go Saul e deemee di haga huaidu goe. Mee gu iloo ia bolo ma kooe dela gaa king tenua go Israel, gei au gaa hai togolua dangada aamua.” \v 18 Meemaa dogolua gaa hai di nau hagababa i mua nnadumada Dimaadua i nau mehanga bolo ginaua gaa hai tagadau ihoo. David ga noho hua i Horesh, gei Jonathan gaa hana gi dono guongo.\x * \xo 23.18 \xt 1-Samuel 18.3\x* \p \v 19 Hunu gau mai Ziph gaa hula gi baahi o Saul i Gibeah, ga helekai gi mee, “David e balabala hagammuni i lodo tadau henua go Horesh i hongo di Gonduu Hachilah, i baahi gi ngaaga di anggowaa Judah.\x * \xo 23.19 \xt Pisalem 54 \x* \v 20 Meenei di king, gimaadou e iloo bolo goe e hiihai huoloo e kumi a mee. Goe hanimoi gi di madau gowaa deenei, gei gimaadou ga hagamaamaa goe gaa kumi a mee.” \p \v 21 Saul ga helekai gi digaula, “Dimaadua gi haga humalia ina goodou, i di godou manawa humalia mai gi di au! \v 22 Hula, hagadina ina labelaa gi humalia di gowaa dela e noho iei mee, ma koai ne mmada gi mee. Au guu longo bolo mee tangada modogologolo i di hagamaanadu. \v 23 Halahala ina nia gowaa ala e nohonoho iei mee, goodou haga limalima haga iloo ina mai gi di au, gei au gaa hana madalia goodou, gaa kumi a mee, maa mee e noho hua igolo i di gowaa deelaa, ma e aha maa au e heehee halahala a mee i tenua go Judah hagatau.” \p \v 24 Malaa, digaula gaa hula gi Ziph i mua o Saul. David mo ana gau dauwa gu i lodo di Anggowaa o Maon, i lodo di gowaa baba maalama i baahi gi ngaaga di Anggowaa o Judah. \v 25 Saul mo ana gau dauwa ga hagatanga gaa hula e halahala a David, gei David gaa longo bolo Saul gu hanimoi, gei mee gaa hana gi lodo di gowaa hadugalaa i lodo di Anggowaa o Maon, gaa noho i golo. Saul gaa longo bolo mee guu hana gi di gowaa deelaa, gei mee gaa hana i muli o mee. \v 26 Saul mo ana gau dauwa gu i di baahi i golo di gonduu, gei David mo ana gau dauwa gu i di baahi dela i golo o di gonduu. David gu haga limalima belee lele gi daha, gei digau dauwa a Saul gu duuli digaula, bolo gaa kumi digaula. \v 27 I di madagoaa hua deelaa, gei di hagailoo gaa dau i Saul boloo, “Goe hagalimalima hanimoi, idimaa digau Philistia gu heebagi mai gi gimaadou guu kumi tadau henua!” \v 28 Malaa, Saul gaa dugu dono waluwalu David, gaa hana ga dauwa gi digau Philistia. Deelaa tadinga o di gowaa deelaa dela gu haga ingoo boloo “Di Gonduu o di Maewae”. \v 29 David ga hagatanga gaa hana gi lodo tenua go Engedi, di gowaa dela e noho iei mee hagammuni. \c 24 \s1 David guu mee hua di daaligi a Saul, gei mee digi daaligi a mee \p \v 1 Di haga iloo gaa hai ang gi Saul i dono haneia hua i tauwa ang gi digau Philistia, bolo David e noho i lodo di Anggowaa o Engedi. \v 2 Saul gaa hili ana gau dauwa maaloo e dolu mana (3,000) mai i lodo dana buini dauwa o Israel gaa hula e halahala a David mo dana buini i baahi gi dua di gowaa dela e haga ingoo bolo “Di Hadu galaa o nia Kuudi Lodo henua”. \v 3 Gei mee gaa dau adu gi di bongoo hadugalaa i baahi nia abaaba siibi i taalinga di ala, gaa hana gi di aehanga i lodo di bongoo deelaa. David mo ana gau dauwa e pala hagammuni i lodo di bongoo deelaa adu gi lodo.\x * \xo 24.3 \xt Pisalem 57; Pisalem 142\x* \v 4 Gei digaula ga helekai gi David, “Deenei do madagoaa! Dimaadua gu helekai adu gi di goe bolo Ia ga gowadu do hagadaumee gi lodo doo lima. Gei goe guu mee hua di hai dau hai dela e hiihai ginai goe.” Gei David ga tolo adu hua gaa tuu di madaaduge di gahu looloo o Saul, gei mee digi longono ia. \v 5 Gei David gu limalima hua dono ulu aga dono manawa gee huoloo i ono lodo, \v 6 ga helekai gi ana gau dauwa, “Dimaadua gi duulia au gi dee hai dagu mee huaidu ang gi dogu dagi dela ne hilihili aga go Dimaadua belee hai di king. Au hagalee hai dagu mee huaidu ang gi mee, idimaa ma go mee dela di king dela ne hilihili aga go Dimaadua!”\x * \xo 24.6 \xt 1-Samuel 26.11\x* \v 7 David gaa bule ana gau dauwa bolo digaula gi hudee heebagi gi Saul. \p Saul ga ala aga, ga ulu gi daha mo di bongoo deelaa, gaa hana. \v 8 Gei David ga ulu ia i muli o mee, ga gahigahi adu a mee, ga helekai, “Meenei di king aamua!” \p Gei Saul ga huli adu gi muli, gei David gaa bala ia gi lala gi hongo di gelegele, \v 9 mo di helekai, “Meenei, goe e aha dela e hagalongo gi nia daangada ala e haihai adu bolo au e haga hagahuaidu goe? \v 10 Mmada malaa, dangi nei gei Dimaadua gu dugu mai goe gi lodo ogu mogobuna i lodo di bongoo deenei. Agu gau gu helekai mai gi di au bolo au gi daaligidia goe gii made, gei au digi heia, idimaa i dogu aloho i di goe, gei goe dela go tangada a Dimaadua ne hilihili aga belee hai di king. \v 11 Dogu damana, mmada mai malaa, mmada gi di madaaduge o doo gahu deenei i lodo dogu lima, ne tuu ko au i di mada o doo gahu deenaa, gei au digi daaligidia goe. Di mee deenei e haga modongoohia adu gi di goe bolo au hagalee e hai baahi adu gi di goe, be e hiihai e hagahuaidu goe. Ma kooe dela e halahala au belee daaligi au gii made, gei au deai dagu mee hala ne hai adu gi di goe ai. \v 12 Dimaadua gi hagi aga i tau mehanga be di ma koai i gidaua dela e hala. Gei Dimaadua gi hagaduadua ina goe i au mee ala ne hai mai gi di au, gei au hagalee hai dagu mee huaidu adu gi di goe. \v 13 Goe e langahia telekai dela e hai boloo, ‘Digau ala e huaidu aalaa go digau e hai di huaidu.’ Gei au deai dagu mee huaidu e hai adu gi di goe ai. \v 14 Ma di aha dela e waluwalu go di king o Israel belee daaligi gii made? Ma di aha dela e waluwalu go mee? Mee e waluwalu dana paana made, be di gudu!\x * \xo 24.14 \xt 1-Samuel 26.20\x* \v 15 Dimaadua ga hagi aga gidaua, ga hagamodu be di ma koai dela e hala i gidaua. Mee gi hagadina ina nia hai aanei, gei gi daa ina au gi daha, gi haga dagaloaha ina au gi daha mo goe.” \p \v 16 I di madagoaa hua David ne haga lawa ana helekai, gei Saul ga helekai, “Ma kooe hua go dagu dama daane go David?” Gei mee ga daamada gaa dangi. \v 17 Gei mee ga helekai gi David, “Kooe dela e donu, gei au dela e hala. Goe guu hai au mee humalia e logowaahee mai gi di au, gei au ne hai agu mee huaidu e logo adu gi di goe. \v 18 Dangi nei gei goe gu hagi aga o humalia mai gi di au, idimaa i do dee daaligidia au dangi nei, ma e aha maa Dimaadua dela ne dugu adu au gi lala o mogobuna. \v 19 Ma koai dela ne kumi dono hagadaumee, gaa lawa ga hagau gii hana, gei digi daaligidia a mee? Dimaadua gi hagahumalia ina goe i dau hai dela ne hai mai gi di au dangi nei! \v 20 Gei au gu modongoohia huoloo hagahumalia bolo ma kooe dela gaa hai di king o Israel, gei tenua deenei gaa noho i lala o mogobuna. \v 21 Gei goe gi hagababa mai gi di au i di ingoo o Dimaadua, bolo goe ga dadaahi hua beelaa dogu madawaawa, hagalee haga mmaa gi daha, gi dee ngala hua dogu ingoo mo di ingoo o dogu madahaanau gi de hagalee.” \v 22 David ga hagamodu bolo ia ga haga gila aga di hagababa deenei. \p Saul gaa hana gi dono hale, gei David mo ana daangada gaa hula gi di nadau lohongo nogo pala ai. \c 25 \s1 Di made o Samuel \p \v 1 Samuel guu made, gei digau Israel ga dagabuli mai ga tangitangi gi mee, gaa danu a mee i lodo taalunga i di guongo o maa go Ramah. \s1 David mo Abigail \p Gei David ga hagatanga i golo ga haneia gi lala gi lodo di Anggowaa o Paran. \v 2-3 Dahi daane i di madawaawa Caleb e noho i di waahale go Maon, gei mee dana gowaa i Carmel. Mee tangada e maluagina huoloo, mee ana siibi e dolu mana (3,000), ge e mana kuudi (1,000). Di ingoo o taane deenei go Nabal, gei dono lodo go Abigail, di ahina koia e iloo ia nia mee, gei e madanga, gei Nabal tangada dumaanga gei e hagamuamua. \p Mee e dahi nia huluhulu o ana siibi i Carmel, \v 4 gei David nogo i lodo di Anggowaa o Paran, gaa longo bolo Nabal e dahi nia huluhulu o ana siibi. \v 5 David ga hagau ana gau hai hegau dogo madangaholu bolo gii hula gi Carmel gi baahi o Nabal, gi heia dana hagaaloho gi mee. \v 6 Mee ga helekai gi digaula, bolo gi helekai gi Nabal, “Meenei Nabal, David e hai adu dana hagaaloho mo di aumaalia ang gi au daangada mo nia mee huogodoo ala i do baahi. \v 7 Mee gu longono bolo goe e dahidahi nia huluhulu o au siibi, gei mee e hiihai bolo gi iloo e goe bolo au gau hagaloohi siibi nogo i madau baahi, gei gimaadou digi hai di huaidu gi digaula, gei digi kae di madau mee e dahi i nia mee digaula i di nadau noho i Carmel. \v 8 Goe ga heeu gi digaula, gei digaula ga hagi adu gi di goe. Gimaadou ne dau mai gi kinei i di laangi damana, gei David e hai dana dangidangi adu gi di goe gi benebene adu gimaadou i di aumaalia. Goe gi hila mai gi gimaadou go au gau hai hegau, mo ang gi do ehoo hagaaloho go David.” \p \v 9 Digau hai hegau David gaa hai tagaloho deenei gi Nabal mo tangidangi gi mee i di ingoo David. Digaula gaa noho i golo e tali taane deelaa be mee e helekai bolo aha. \v 10 Gei Nabal ga helekai gi digaula, “David? Taane koai deenei? Au digi longono eau i taane deenei! Tenua deenei e dogologowaahee nia hege ala ne llele gi daha mo nadau dagi! \v 11 E hai behee, au ga wanga hua agu palaawaa mo agu wai, mo agu manu ala ne hagatogomaalia gi agu gau ngalua, ala hua gaa wanga gi digau ala e de iloo eau be digau ne loomoi i hee?” \p \v 12 Digau hai hegau David gaa hula di nadau ala gi muli, ga hagi anga gi David nia helekai Nabal. \v 13 David ga helekai gi ana gau dauwa, “Hagatogomaalia ina goodou, ulu godou goloo heebagi.” Gei digaula guu nebe nadau hulumanu dauwa gi nadau gaba, gei David guu nebe labelaa dana hulumanu dauwa gi dono gaba. Digaula guu hula i muli David, digau e haa lau (400), ge e lua lau (200) guu noho i baahi nadau goloo. \p \v 14 Dahi dangada hai hegau o Nabal gaa hana ga helekai gi Abigail, go di lodo o Nabal, “Mmada, David gu hagau ia ana daangada i lodo di anggowaa e hagaaloho mo di hagalaamua tadau dagi, gei mee gu hagatee digaula. \v 15 Gei David tangada humalia huoloo mai gi gimaadou, deai di mee ne gaiaa go digaula i gimaadou ai, i madau madagoaa nogo hagaloohi madau siibi. \v 16 Digaula nogo benebene gimaadou hagahumalia, i di boo mo di aa, i di waalooloo di madau noho i baahi digaula, gei digaula nogo madamada humalia labelaa madau siibi. \v 17 Dumaalia hagamaanadu ina be gidaadou gaa hai tadau aha, idimaa di hai deenei le e mee hua di gila aga di haingadaa damana ang gi tadau dagi, mo dono madawaawa huogodoo. Mee tangada huaidu huoloo, dela e hagalee hagalongo gi tangada!” \p \v 18 Abigail ga limalima ga hagabudu ana palaawaa mmoo e lua lau (200), nia peege waini e lua, nia siibi e lima ala ne daa, nia peege huwa ‘wheat’ e lua ne lala gi di ahi, mo nia tui golee waini e lau, mo nia bagu ‘fig’ maangoo e lua lau (200), ga hagauda gi hongo nia ‘donkey’. \v 19 Gei mee ga helekai gi ana gau ngalua, “Goodou hula i mua, au ga hanadu i godou muli.” Mee digi helekai gi dono lodo di hai deenei. \p \v 20 Mee e hana i hongo dana ‘donkey’ i di ala dela e haneia gi lala i taalinga di gonduu, ga heetugi adu gi David mo ana daane ala e lloomoi i hongo di ala. \v 21 David e hagamamaanadu i ono lodo boloo, “Dehee tadinga o dogu madamada humalia nia goloo o tangada deelaa, ala i lodo di anggowaa deenei? Deai di mee e dahi i ana mee ne gaiaa ai, gei deenei dana hai dela e hui mai gi di au i dogu hagamaamaa dela ne hai ang gi deia! \v 22 God gi daaligidia au gii made maa au digi daaligidia nia daane aalaa huogodoo i mua di luada!” \p \v 23 Di madagoaa o Abigail ne gidee ia David, gei mee gaa doo gi lala i dana ‘donkey’, ga dogoduli gi lala gi hongo di gelegele i mua nia wae o David, \v 24 mo di helekai, “Meenei, hagalongo mai malaa gi di au, ko au dela e pono tegau deenei. \v 25 Goe hudee hagamaanadu ina Nabal, taane hua balumee! Mee guu tau gi dono ingoo dela e hai dono hadinga bolo “tangada boiboi”! Au hagalee nogo i golo i di madagoaa au gau hai hegau ne dau mai. \v 26 Ma go Dimaadua ne daahi goe, gi dee tala di hui ang gi o hagadaumee, ga daaligi digaula gii mmade. Dolomeenei gei au e hagamodu i di ingoo o Dimaadua dela e mouli bolo o hagadaumee huogodoo ala e hiihai e hagahuaidu goe le e kae di hagaduadua gadoo be Nabal. \v 27 Meenei, goe gi hai mee gi di kisakis deenei dela e gowadu ko au gi di goe, gei goe gaa wanga nia maa gi au daane aanaa. \v 28 Meenei, goe dumaalia mai, be di maa di mee hala guu hai ko au. Dimaadua ga haga noho aga goe e hai di king mo do madawaawa labelaa, idimaa i do heheebagi i ana dauwa, gei goe dela hagalee hai dau huaidu i di waalooloo o do mouli. \v 29 Maa iai tangada bolo ia e heebagi adu gi di goe, e hagamada e daaligi goe gii made, gei Dimaadua go doo God gaa daa goe gi daha, ge e abaaba goe, e hai gadoo be tangada ma ga benebene ana goloo hagalabagau. Gei ang gi o hagadaumee, Mee e kili gi daha digaula e hai gadoo be tangada ma gaa hudu dana hadu gi di loahi hudu hadu. \v 30 Di madagoaa o Dimaadua ma ga haga gila aga nia mee humalia huogodoo ala ne hagababa adu gi di goe, gei Mee ga haga noho goe di king o Israel. \v 31 Malaa, di madagoaa deelaa, gei goe hudee lodo daamaha ge maanadu huaidu idimaa goe dela ne haga hali dodo balumee, gei e tala di hui ang gi di huaidu o tangada dela ne hai adu gi di goe. Di madagoaa Dimaadua ga hagahumalia goe, meenei, goe hudee de langahia e goe au.” \p \v 32 David ga helekai gi mee, “Hagaamu ang gi Dimaadua, go di God o Israel, dela ne hagau mai goe gi di au. \v 33 Di mee hua bolo God i do manawa humalia mo dau hai dela ne hai dangi nei, bolo gi dee hai hua dagu mee hala damana, ga daaligi dagu dangada, mo di dugu au gi dee tala di hui o dana mee huaidu dela ne hai mai gi di au. \v 34 Dimaadua gu abaaba au bolo gi de hagahuaidu goe. Malaa, au gu hagamodu i di ingoo o di God mouli o Israel bolo maa nei bolo goe digi limalima do heetugi mai gi di au, gei Nabal mo ana daane huogodoo la guu mmade luada daiaa.” \v 35 David gaa kae nia mee huogodoo di ahina ne gaamai gi mee, gei mee ga helekai gi di ahina deelaa, “Hana, goe hudee haga mamaanadu e logo. Au ga haga gila aga laa dau mee dela e hiihai ginai.” \p \v 36 Abigail gaa hana gi muli gi baahi o Nabal i dono hale, gei mee e hai dana hagamiami damanaiee guu tau bolo tagamiami ni di king ne hai, gei Nabal gu libaliba huoloo gu tenetene huoloo. Abigail digi hagi anga gi mee gaa dae loo gi di luada. \v 37 Luada dono daiaa gei di libaliba o maa guu maa, gei Abigail ga hagi anga gi mee nia mee huogodoo ala ne hai. Di longo deenei la gu iloo Nabal, mee gu huaidu huoloo ono lodo, guu made dono huaidina. \v 38 I muli nia laangi e madangaholu, gei God ga daaligi a Nabal, gei mee guu made. \p \v 39 Di madagoaa David ne longo bolo Nabal la guu made, gei mee ga helekai, “Hagaamu ina Dimaadua i dana haga dagaloaha au gi daha mo nia halahalau Nabal, mo dana abaaba au gi dee hai dagu mee hala. Dimaadua gu daaligi a Nabal i ana haihai huaidu.” \p Gei David gaa hai dana hegau gi Abigail bolo ginaua e haga hai lodo. \v 40 Ana gau hai hegau gaa kae tegau a maa gi Carmel ga helekai gi Abigail, “David ne hagau mai gimaadou bolo gi laha mai goe, e hai dono lodo.” \p \v 41 Abigail gaa bala ia gi lala gi hongo di gelegele mo di helekai, “Deenei au, go dana ahina hai hegau, gu togomaalia e tono nia wae o ana gau hai hegau.” \v 42 Gei mee ga hagalimalima gaa gaga gi hongo dana ‘donkey’, gei ogo ana hege ahina dogolima e hula madalia a mee, digaula e hula i muli digau hai hegau David, gei di ahina deelaa guu hai di lodo ni David. \p \v 43 David guu lodo gi Ahinoam, tangada o Jezreel, dolomeenei gei mee gaa lodo labelaa gi Abigail. \v 44 Gei ogo Saul guu wanga Michal, go dana dama ahina dela nogo lodo gi David, la gi Palti tama daane ni Laish, tangada mai di waahale Gallim, gii hai dono lodo.\x * \xo 25.44 \xt 2-Samuel 3.14-16\x* \c 26 \s1 David guu mee hua di daaligi a Saul labelaa, gei mee digi daaligi a mee \p \v 1 Nia daane mai Ziph ga loomoi gi baahi o Saul i Gibeah, ga hagi anga gi mee bolo David le e balabala hagammuni i di Gonduu Hachilah i taalinga di Anggowaa o Judah.\x * \xo 26.1 \xt Pisalem 54\x* \v 2 Saul ga hagatanga gaa hana gi Ziph mo ana gau dauwa Israel dolu mana (3,000), belee halahala a David. \v 3 Digaula ga haga duu nadau hale laa i taalinga di ala i di Gonduu Hachilah. \p David e noho hua igolo i lodo di anggowaa, gei dono madagoaa ne iloo ia bolo Saul gu hanimoi e halahala ia, \v 4 gei mee ga hagau ana gau belee mmada, ga iloo bolo mee gu hanimoi i di gowaa deelaa. \v 5 Gei mee gaa hana gi di gowaa dela e kii iei a Saul mo tagi o ana gau dauwa go Abner, tama daane ni Ner. Saul e kii baahi gi lodo o di waahale laa, gei ana gau dauwa e kii mai i ono daha, e hii mai a mee gi lodo. \p \v 6 David ga heeu gi Ahimelech, tangada digau Hittite, mo Abishai tuaahina o Joab (tinana meemaa go Zeruiah), “Ma koai i goolua dela gaa hana gimaua gi lodo di waahale laa a Saul?” \p Abishai ga helekai aga, “Ko au dela gaa hana madalia goe.” \p \v 7 Di boo deelaa, gei David mo Abishai gaa hula ga ulu gi lodo di waahale laa o Saul, gei meemaa ga gidee a Saul e kii i tungaa lodo o nia hale laa digaula, gei dana daalo e hagaduu i hongo di gelegele i baahi dono libogo, gei Abner mo digau dauwa e kii i baahi o Saul. \v 8 Abishai ga helekai gi David, “God gu dugu adu do hagadaumee gi lodo o mogobuna boo nei. Malaa, dugua a mee mai gi di au, gei au ga daalo a mee gi dana daalo, gii haa i lala e tai a mee gi lodo di gelegele, e daalo hua hagadahi, hagalee daalo hagalua!” \p \v 9 David ga helekai, “Goe hagalee hai dau hai huaidu gi mee! Dimaadua e haga huaidu tangada dela ma gaa hai dana hai huaidu gi dana king dela ne hilihili aga.” \v 10 David ga duudagi adu ana helekai, “I di ingoo o Dimaadua dela e mouli, au e iloo bolo Dimaadua le e daaligi Saul gii made, e made i dono laangi dela belee made ai, be e made i lodo tauwa. \v 11 Dimaadua hagalee dumaalia mai gi di au gi hagahuaidu ina a mee dela ne haganoho aga go Dimaadua belee hai di king! Gidaua e kae hua dana daalo mo dana loaabi wai gaa hula.”\x * \xo 26.11 \xt 1-Samuel 24.6\x* \v 12 David gaa kae taalo mo di loaabi wai ala e dugu i baahi di libogo o Saul, gei mee mo Abishai gaa hula, deai dahi dangada ne gidee ia, be gu longono ia di mee dela ne hai ai. I di boo hua deelaa, digaula guu kii danu mmoe, idimaa Dimaadua guu hai digaula gii kii danu mmoe huoloo. \p \v 13 David ga hanadu laa lodo di gowaa baba gaa hana gi hongo di gowaa nnoonua i mada mogowaa i daha, \v 14 gaa wolo ga gahigahi a Abner mo ana gau dauwa, ga helekai, “Abner, goe e longono e goe au?” \p Abner ga helekai, “Goe koai dela e wolowolo e hangahanga di king?” \p \v 15 David ga helekai anga, “Abner, ma hagalee kooe dela tangada dau o Israel? Goe ne aha dela hagalee hagaloohi do dangada aamua dela go di king? Tangada gu ulu gi di godou waahale belee daaligi do dangada aamua. \v 16 Do waawa hegau digi humalia, Abner! Au e helekai adu i di tonu, i di ingoo o Dimaadua dela e mouli bolo goodou huogodoo digau hua belee mmade, idimaa goodou ala hagalee madamada humalia di godou dagi aamua, dela ne dugu go Dimaadua gii hai di king. Mmada, dehee taalo o di king? Dehee di loaabi inuinu a di king dela nogo i baahi dono libogo?” \p \v 17 Saul ga iloo ia bolo ma go di lee o David, ga heeu, “David, ma kooe deenaa, go dagu dama?” \p David ga helekai anga, “Uaa, meenei, tagi aamua.” \v 18 Mo di helekai adu, “Meenei, ma di aha dela e waluwalu iei au kooe go dau dangada hai hegau? Ma di aha guu hai ko au? Di huaidu aha ne hai ko au? \v 19 Meenei tangada aamua, hagalongo mai malaa gi nia helekai o dau dangada hai hegau nei. Maa nei bolo go Dimaadua dela ne hai goe gi hai baahi mai gi di au, malaa, tigidaumaha e hai ang gi Mee, holongo gei Mee gaa huli dono manawa. Gei di maa di hagamaanadu hua mai nia daangada bolo goe gi hai baahi mai gi di au, malaa di haga halauwa mai baahi Dimaadua la gii doo iha gi hongo digaula, idimaa i di nadau waluwalu au gi daha mo dogu lohongo dela ne dugu mai go Dimaadua, ga waluwalu au loo gi lodo nnenua i daha gi di gowaa dela e mee hua di daumaha gi nnuai god. \v 20 Goe hudee heia au gii made i lodo tenua o digau tuadimee, di gowaa mogowaa loo i daha mo Dimaadua. Ma e aha dela di king o Israel e hanimoi belee daaligi tagadilinga dangada be au deenei, dela e dulii loo be tamaa gudu? E aha dela bolo ia e kumi au gadoo be tangada puu manu i tomo di gonduu?” \p \v 21 Saul ga helekai, “Au guu hai dagu mee hala, hanimoi gi muli, dagu dama! Au ga hagalee hai adu labelaa dagu mee huaidu gi di goe, idimaa, goe dela digi daaligidia au gii made ana boo. Au guu hai be tangada boiboi! Au guu hai dagu mee huaidu huoloo!” \p \v 22 David ga helekai, “Meenei di gowaa aamua, deenei dau daalo. Goe hagau ina aga dau dangada e goweia di maa. \v 23 Dimaadua e hui ang gi digau huogodoo ala e manawa dahi ge e donu. Mee gu dugu mai goe gi lodo ogu mogobuna dangi nei, gei au digi hai adu dagu mee gi di goe, go tangada a Dimaadua dela ne haga noho belee hai di king. \v 24 Idimaa au digi daaligidia goe dangi nei, gei Dimaadua gi heia mai labelaa gi di au be di mee dela ne hai ko au, ga haga mehede au gi daha mo ogu haingadaa huogodoo!” \p \v 25 Saul ga helekai gi David, “God gi haga humalia ina goe, dagu dama! Goe gaa gila humalia i au mee huogodoo ala ma gaa hai!” \p Malaa, David ga hagatanga gaa hana, gei Saul gaa hana gi muli gi dono guongo. \c 27 \s1 David i baahi digau Philistia \p \v 1 David ga hagamaanadu i ono lodo, “Dahi laangi hua, gei Saul ga daaligi au. Malaa, di mee dela koia e humalia belee hai ko au la belee lele gi daha gi Philistia. Gei Saul ga hagalee e halahala au i lodo Israel, gei au gu doo gi daha mo di haingadaa.” \v 2 Malaa, David mo ana daane e ono lau (600) gaa hula gi baahi o Achish, tama a Maoch, di king o Gath. \v 3 David mo ana daane gaa noho i Gath mo nadau madahaanau. David mo ono lodo dogolua e madalia a mee, go Ahinoam, di ahina mai Jezreel, mo Abigail, di lodo o Nabal dela ne made, di ahina mai Carmel. \v 4 Saul ga iloo bolo David la guu lele gi Gath, gei mee gu hagalee halahala a mee. \p \v 5 David ga helekai gi Achish, “Maa au di hoo ni oou, gei goe gaa dugu mai tei gowaa e noho iei au. Meenei, e hagalee humalia bolo au gi madalia goe e noho i lodo di waahale aamua.” \v 6 Gei Achish gaa wanga gi mee tama waahale go Ziklag, deenei tadinga bolo nia king o Judah gu hai mee gi tama waahale Ziklag. \v 7 David guu noho i Philistia i nia malama e madangaholu maa ono. \p \v 8 I di waalooloo o di nadau noho i golo, David mo ana daane e haihai nadau dauwa gi digau Geshur, Girzi, mo Amalek, ala nogo noho i golo i di madagoaa looloo. Mee e heebagi gi nia guongo digaula, gaa dau adu loo gi Shur, gaa dau loo gi Egypt, \v 9 e daaligi nia daane mono ahina huogodoo mo di kae nia siibi digaula, nia kau, nia ‘donkey’, nia ‘camel’ mo nia gahu digaula, nomuli gei mee ga hanimoi gi Achish. \v 10 Gei ogo Achish ga heeu gi mee, “Goe nogo hai dau dauwa i hee deenaa?” \p Gei David ga helekai gi mee bolo ia ne hana gi baahi la ngaaga o Judah, be i lodo tenua o di madawaawa Jerahmeel, be i lodo tenua dela e noho ai digau Kenite.\x * \xo 27.10 \xt 1-Samuel 30.26-31\x* \v 11 David gu daaligi digaula huogodoo, nia daane mono ahina, bolo gi dee hana hua tangada i digaula gi Gath ga hagi anga nadau mee donu ala nogo hai i golo. Aanei nia mee a David nogo hai hai i dono madagoaa nogo noho i Philistia. \v 12 Achish gu hagadagadagagee hua gi David, ga helekai i ono lodo, “Mee gaa hai tangada e hege mai gi di au i di waalooloo o dono mouli, idimaa ono daangada go digau Israel la gu de hiihai huoloo gi mee.” \c 28 \p \v 1 I nia laangi aalaa, gei digau Philistia ga haga dagabuli mai nadau gau dauwa belee dauwa ang gi digau Israel. Gei di nadau king go Achish ga helekai gi David, “Goe la gi modongoohia bolo goe mo au gau dauwa e madalia au, e heebagi gi digau Israel.” \p \v 2 David ga helekai gi mee, “Uaa, meenei, au tangada hai hegau ni aau, gei goe gaa mmada be dehee dagu mee e mee dagu hai.” \p Achish ga helekai, “E humalia. Au gaa dugu goe e hai dagu dangada dela e madamada humalia dogu huaidina i di waalooloo o dogu mouli.” \s1 Saul ga halahala ana helekai gi tangada hai buubuu \p \v 3 Malaa, Samuel guu made, gei digau Israel huogodoo gu tangitangi gi mee, gaa danu a mee i lodo taalunga i di guongo o maa go Ramah. Gei ogo Saul gu hagabagi gi daha digau hai buubuu mo digau gahi aga mouli dangada huogodoo gii hula gi daha mo Israel.\x * \xo 28.3 \xt Leviticus 20.27; Deuteronomy 18.10-11; 1-Samuel 25.1\x* \p \v 4 Gei digau dauwa o Philistia ga dagabuli mai ga haga duu aga nadau hale laa i baahi di waahale o Shunem. Gei Saul ga haga dagabuli mai ana gau dauwa Israel, ga haga duu aga nadau hale laa i di Gonduu Gilboa. \v 5 Di madagoaa hua a Saul dela ne gidee ia digau dauwa o Philistia, gei mee gu madagu huoloo. \v 6 Gei mee gaa dangi ang gi Dimaadua be dehee dana hai gaa hai, gei Dimaadua digi hila ang gi mee, be mai i ana midi, be mai i nia hadu haga madagu ‘Urim’ mo ‘Thummim’,\f + \fr 28.6 \fk ‘Urim’ mo ‘Thummim’: \ft Aanei la nia mee ala ne hai hegau ai tangada hai mee dabu belee iloo ai di manawa o God. Gidaadou e de iloo hagahumalia be ne hai hegau behee. \f* be mai baahi nia soukohp.\x * \xo 28.6 \xt Numbers 27.21\x* \v 7 Gei Saul ga helekai gi ana gau aamua, “Goodou halahala ina mai di ahina gahi aga mouli dangada, gii hana au gi mee e heeu be dehee dagu hai e hai.” \p Gei digaula ga helekai gi mee, “Di ahina e noho i Endor.” \p \v 8 Saul gaa huli ono goloo, ga ulu ono huai gahu gi de modongoohia ia, gei mee gaa hana i di boo mo ana daangada dauwa dogolua madalia a mee, belee hana e haga heetugi ang gi di ahina deelaa. Mee ga helekai, “Pono ina dogu lohongo, heeu gi di hagataalunga gi hagia mai gi di au be dehee di mee gaa hai. Gahi aga ina di mouli taane dela ga hagi adu dono ingoo ko au.” \p \v 9 Di ahina ga helekai gi mee, “Goe e langahia di mee a King Saul dela ne hai, dela ne hagabagi gi daha digau hai buubuu mo digau gahi aga mouli dangada huogodoo gi daha mo Israel? Malaa e aha dela goe e halahalau au belee daaligi au gii made?” \p \v 10 Saul gaa hai dana hagababa dabuaahia, ga hagamodu gi di ingoo o Dimaadua dela e mouli boloo, “Au e helekai adu gi di goe bolo goe hagalee daaligi ma gaa hai di mee deenei.” \p \v 11 Gei di ahina deenei ga heeu gi mee, “Malaa koai dela belee gahi aga ko au gi di goe?” \p Saul ga helekai, “Samuel.” \p \v 12 Gei di ahina deelaa ga gidee ia hua Samuel, ga wolowolo, ga helekai gi Saul, “Goe e aha dela e halahalau au? Idimaa goe dela di king go Saul!” \p \v 13 Di king Saul ga helekai gi mee, “Goe hudee madagu! Ma di aha dela e mmada ginai goe?” \p Gei di ahina ga helekai gi mee, “Au e daumada di hagataalunga dela e ulu aga i lodo di gelegele.” \p \v 14 Saul ga heeu, “E hai be di aha?” \p Gei di ahina ga helekai, “Taane madua dela e hanaga, e ulu i di gahu looloo.” \p Gei Saul guu donu bolo ma go Samuel deelaa. Gei mee gaa bala ia gi lala gi hongo di gelegele. \p \v 15 Samuel ga helekai gi Saul, “Dau ma di aha dela e haga daadaamee au? Dehee tadinga o do gahi aga au?” \p Saul ga helekai anga, “Au gu de iloo eau i digau Philistia e hai di nadau dauwa mai gi di au, gei God dela guu dugu au gi daha, gu hagalee helekai mai gi di au mai baahi ana soukohp, be mai i nia midi. Deenei tadinga dela ne gahigahi mai goe, bolo goe gi helekai mai gi di au be dehee dagu mee gaa hai.” \p \v 16 Samuel ga helekai gi mee, “Goe ne gahigahi mai au eiaha, gei Dimaadua la guu hudu goe gi daha, guu hai di hagadaumee ni oou? \v 17 Dimaadua gu hai adu gi di goe dana mee dela guu lawa di haganoho adu gi di goe mai dogu baahi. Mee ga daa gi daha tenua dela e king iei goe, gaa wanga gi David.\x * \xo 28.17 \xt 1-Samuel 15.28\x* \v 18 Idimaa i do de hagalongo gi nnelekai Dimaadua dela nogo hagawelewele huoloo gi digau Amalek, i do de daaligidia digau huogodoo o Amalek, mo nia mee huogodoo o digaula. Deenei di mee ne hidi ai a Dimaadua gaa hai adu gi di goe di mee deenei.\x * \xo 28.18 \xt 1-Samuel 15.3-9\x* \v 19 Mee gaa wanga goe mo digau Israel gi digau Philistia. Daiaa gei goe mo au dama huogodoo ga madalia au, gei Dimaadua gaa wanga labelaa digau dauwa o Israel gi digau Philistia.” \p \v 20 I di madagoaa hua deelaa, gei Saul ga hinga adu gi hongo di gelegele, ga moe hua laa i golo, e bolebole i dono madagu huoloo i nia helekai a Samuel ala ne hai, gei mee gu bagege huoloo i dono hiigai, i mee digi miami i di laangi mo di boo deelaa. \v 21 Gei di ahina gaa hana gi baahi o mee, gaa mmada gi mee dela e moe bolebole i dono madagu, gei mee ga helekai gi Saul, “Meenei di king, au gu de hagahuodia dogu mouli i dagu hai dau mee dela bolo au gi heia. \v 22 Deenei laa, goe dumaalia mai gi dagu dangidangi deenei. Au gaa hai au mee e gai kooe. Goe miami gi maaloo goe doo hana.” \p \v 23 Gei Saul ga helekai gi mee, “Au hagalee gai dahi mee.” Gei ana daangada dauwa ga helekai gi mee, “Gi miami.” Nomuli hua, gei mee gu manawa lamalia ga duu aga gaa noho i hongo di hada kii. \v 24 Gei di ahina ga hagalimalima ga daaligi dana damaa kau dela nogo haangai, ga gaamai ana palaawaa digi hagatanga gi nia ‘yeast’, ga unugi gaa daa. \v 25 Gei mee ga gaamai nia meegai, gaa dugu i mua o Saul mo ana gau dauwa, gei digaula ga miami gaa lawa ga hagatanga ga hula hua i di boo deelaa. \c 29 \s1 Digau Philistia gu hagau gi daha a David \p \v 1 Digau Philistia gu hagadagabuli mai nadau gau dauwa huogodoo gi Aphek, gei digau Israel gu haga duu aga nadau hale laa i baahi di monowai uwa aga i di gowaa mehanga gonduu o Jezreel. \v 2 Nia king dogolima o Philistia ga hagammaanege adu mo nadau gau dauwa, e hula i buini dagi lau hunu buini dagi mana, gei ogo David mo ana daangada e hula madalia di king Achish i muli digaula. \v 3 Nia dagi dauwa Philistia ga gidee ginaadou digaula, ga heeu, “Digau Hebrew le e hai nadau aha i kinei?” \p Gei Achish ga helekai, “Ma go David, tagi dauwa di king Saul o Israel. Mee gu madalia au di madagoaa looloo. Deai di huaidu ne gidee au i dono baahi ai, mai i di laangi dela ne hanimoi iei mee gi dogu baahi gaa dae mai loo gi dangi nei.” \p \v 4 Gei nia dagi dauwa gu hagawelewele huoloo gi Achish, ga helekai gi mee, “Goe hagau ina a mee gi dono waahale dela ne wanga kooe gi mee. Goe hudee heia a mee gii hana gi tauwa madalia gidaadou, gi dee huli mai hua a mee, ga heebagi mai gi gidaadou. Deai dahi mee e mee di hai go mee bolo gi humalia ia i lala dono dangada aamua ai, deelaa hua go taaligi o tadau daangada! \v 5 Deenaa go David, dela nogo gagaalege mo di daahili ai nia ahina boloo, ‘Saul ne daaligi ana gau e mana, gei David ne daaligi ana gau e madangaholu mana.’”\x * \xo 29.5 \xt 1-Samuel 18.7; 21.11\x* \p \v 6 Achish ga gahi mai David ga helekai gi mee, “Au e hagamodu i di ingoo Dimaadua, go di God mouli o digau Israel, bolo goe gu manawa dahi mai gi di au; gei au e tene huoloo maa goe ga madalia au i lodo tauwa. Deai di huaidu ne gidee au i do baahi ai, mai i di laangi dela ne hanimoi iei goe gi dogu baahi, gei nia king ala i golo hagalee hiihai gi di goe gi madalia au. \v 7 Deenei laa, goe ga manawa balabala, gaa hana gi do lohongo, hudee haga manawa gee ina digaula.” \p \v 8 David ga helekai, “Meenei, di huaidu aha dela ne hai ko au? Ma e hai be dau helekai bolo goe digi gidee di hala e hai ko au, mai di laangi dela ne daamada ne hege iei au adu gi di goe, malaa e aha dela au ga hagalee hana madalia goe, go dogu dagi mo dogu king, e heebagi gi o hagadaumee?” \p \v 9 Achish ga helekai, “Au e donu ginai. Au guu dugu goe bolo goe tangada manawa dahi, gadoo be tangada di langi o God. Malaa, go nia king ala i golo ne helekai bolo goe hagalee hana madalia gimaadou gi tauwa. \v 10 Deenei laa, David, luada loo di mee, gei goodou huogodoo ala ne loomoi i baahi o Saul gaa noho i dogu baahi, goodou ga aala haga limalima ga hagatanga i mua di laa dela ga hobo aga.” \p \v 11 Gei David mo ana daangada ga hagatanga hoo aga dono daiaa, gaa hula gi muli gi Philistia, gei digau dauwa o Philistia ga lloo adu gi Jezreel. \c 30 \s1 Di hai dauwa ang gi digau Amalek \p \v 1 I muli hua nia laangi e lua, gei David mo ana gau dauwa gaa dau adu gi Ziklag. Digau Amalek gu dauwa ang gi di baahi ngaaga o Judah mo Ziklag, digaula guu dudu di waahale Ziklag, \v 2 guu kumi nia ahina huogodoo, digi daaligidia digaula. Digaula ne kumi hua digaula, gaa lahi madalia ginaadou i di nadau hagatanga i di gowaa deelaa. \v 3 David mo ana gau dauwa gaa dau adu gi golo, ga gidee bolo di waahale la guu wele. Nadau lodo, nadau dama daane, mo nadau dama ahina la guu lahi gi daha. \v 4 David mo ana gau dauwa ga daamada ga tangitangi gu deemee di noho, gaa dae loo gi di nadau duadua. \v 5 Nia lodo David dogolua go Ahinoam mo Abigail la guu lahi labelaa.\x * \xo 30.5 \xt 1-Samuel 25.42-43\x* \p \v 6 David guu doo gi lodo di haingadaa damana, i ana daangada gu manawa gee huoloo i nadau dama ala gu hagalee, gei digaula gu hagamaanadu bolo ginaadou ga dilidili a David gi nia hadu, gei Dimaadua, go dono God, ga haga maaloo aga a mee. \v 7 David ga helekai gi tangada hai mee dabu go Abiathar, tama a Ahimelech, “Gaamai di gahu ‘ephod’\f + \fr 30.7 \ft ‘ephod’ \fq di gahu bodobodo e ulu i nia bakau ma gaa hai ana hegau dabu e halahala ai di manawa Dimaadua\f*, gei Abiathar gaa kae di maa gi mee.\x * \xo 30.7 \xt 1-Samuel 22.20-23\x* \v 8 David ga heeu ang gi Dimaadua, “Meenei, au gaa hana i muli digau ala ne oho di waahale deenei? Au e mee di dau i baahi digaula?” \p God ga helekai, “Uaa, waluwalu hia digaula, goe e dae hua digaula, ga laha mai digau ala ne lahi go digaula.” \p \v 9 David mo ana gau dauwa e ono lau (600) ga hagatanga gaa hula. I di nadau dau adu gi tama monowai Besor, hunu gau dauwa gaa noho i golo. \v 10 David mo ana gau dauwa e haa lau (400) gaa hula gi mua, gei digau e lua lau (200) gu duadua gu deemee di loo adu laa hongo di monowai, gei digaula ga noho hua i golo. \v 11 Digau dauwa David gaa gida di nadau dangada Egypt, ga laha mai gi David, gei digaula gaa wanga nadau meegai mono wai gi mee, \v 12 mono ‘fig’ maangoo, mono daulogo golee waini e lua. I muli hua dono miami, gei mee gu maaloo, idimaa nia laangi e dolu gei mee digi miami be inu. \v 13 David ga heeu adu gi mee, “Do dangada aamua la koai, gei goe tangada o hee?” \p Tama daane ga helekai, “Au tangada o Egypt, tangada hege ni tangada Amalek. Dogu dagi gu diiagi au i nia laangi e dolu guu too gi daha, idimaa au ne hai dogu magi. \v 14 Gimaadou ne dauwa gi digau Cherith i bahi i ngaaga o Judah, mo tenua o di madahaanau o Caleb, gei gimaadou guu dudu di waahale Ziklag.” \p \v 15 David ga heeu gi mee, “Goe e mee di dagi au gi baahi digau ala ne dudu di waahale deelaa?” \p Mee ga helekai, “Au e mee di lahi goe, maa goe ga hagababa mai gi di au i di ingoo o God bolo goe hagalee daaligi au, be e wanga au gi dogu dagi.” \v 16 Gei mee gaa lahi a David gi baahi digaula. \p Gei digaula e noho i golo, e miami mo di inuinu nadau dagaao, mo di hai di nadau hagamiami, tenetene gi nadau goloo logowaahee ala ne kumi i baahi digau Philistia mo Judah. \v 17 Heniheni loo dono daiaa, gei David mo ana gau dauwa ga heebagi gi digaula, gaa dae loo gi di hiahi. Deai tangada i digaula ne mouli ai, i daha mo digau e haa lau (400) ala guu llele hagammuni i hongo nadau ‘camel’. \v 18 David guu kumi nia daangada huogodoo mono mee huogodoo ala ne kae go digau Amalek, mo ono lodo dogolua. \v 19 Nadau mee huogodoo gu i golo. Mee gu laha mai labelaa nia dama o ana gau dauwa, nia dama daane mono dama ahina, mo nia mee huogodoo ala ne kae go digau Amalek. \v 20 Gu gaamai labelaa nia buini manu huogodoo, gei nia daane ala e dagi mai nia manu e hula i nadau mua, ga helehelekai, “Nia mee aanei la ni David.” \p \v 21 David gaa hana gi baahi digau dauwa e lua lau (200) ala gu duadua di hula i muli o mee, ala ne noho i tama monowai go Besor. Gei digaula gaa hula ga heetugi gi David mo ana gau dauwa. David ga hanadu gi digaula e hai dana hagaaloho gi digaula i di manawa tenetene. \v 22 Gei hunu daane hagamuamua mono balu daane i lodo digau ala nogo madalia David, ga helekai, “Digau aanei la digi hula gi tauwa, gidaadou hagalee wanga nia mee digaula mai i tadau goloo ala ne kumi. Digaula e lahi hua nadau lodo mo nadau dama gaa hula.” \p \v 23 David ga helekai gi digaula, “Ogu duaahina nei, goodou e deemee di hai beenaa gi nia mee a Dimaadua ne dugu mai gi gidaadou! Mee ne haga dagaloaha gidaadou gaa dugu mai gi gidaadou gi aali i digau huaidu aalaa. \v 24 Deai tangada e donu gi godou mee ala e hagamaanadu beenaa ai. Huogodoo e hai gii hai nadau mee: Digau ala digi hula gi tauwa le e hai hua nadau mee, gadoo be digau ala ne hula gi tauwa.” \v 25 David guu hai di hai deenei gii hai be taganoho. Digau Israel huogodoo gu daudali taganoho deenei, mai i di laangi deelaa gaa dae mai loo gi dangi nei. \p \v 26 Di madagoaa David gu i Ziklag, gei mee ga hagau ana goloo i nia goloo ala ne kumi i tauwa gi nia dagi o Judah, mo ana helekai aanei, “Deenei di kisakis adu gi goodou mai i nia goloo ala ne kumi mai i nia hagadaumee a Dimaadua.” \v 27 Mee guu kae nia goloo gi digau o Bethel, mo ang gi digau Ramoth i bahi i ngaaga Judah, mo ang gi digau nia waahale aanei: go Jattir, \v 28 Aroer, Siphmoth, Eshtemoa, \v 29 Racal, mo ang gi di madahaanau o Jerahmeel, mo ang gi digau Kenite, \v 30 mo ang gi digau nia waahale o Hormah, Borashan, Athach, \v 31 mo Hebron. Mee gu hagau ana goloo gi nia gowaa huogodoo ala nogo nohonoho ieia mo ana gau dauwa. \c 31 \s1 Di made o Saul mo Jonathan \p \v 1 Tauwa ne hai i mehanga digau Philistia mo digau Israel i hongo di Gonduu Gilboa. Digau Israel dogologowaahee ne mmade i di gowaa deelaa, gei digau ala digi mmade, hagapuni gi King Saul mo ana dama daane, guu hula guu llele hagammuni. \v 2 Digau Philistia ga waluwalu a Saul mo ana dama, ga daaligi ana dama dogodolu go Jonathan, Abinadab mo Malchishua. \v 3 Teebagi deelaa gu damanaiee huoloo i di gili o Saul. Hunu daalo maalei guu dau i Saul, gei mee gu lauwa damana hoohoo bolo gaa made. \v 4 Gei mee ga helekai gi dana dangada dela e dagidagi ono goloo heebagi, “Haga mmuu ina dau hulumanu, daalo ina au gii made, gi de lloomoi hua digau Philistia bouli dongoeho ga haganneennee au, ga daaligi au gii made.” Gei dana dangada hai hegau deelaa e madagu huoloo di hai di mee deelaa. Gei Saul gaa bida haga mmuu dana hulumanu dauwa gaa moe gi nonua. \v 5 Gei tangada hai hegau a maa dela ne mmada gi Saul guu made, geia ga haga mmuu dana hulumanu dauwa, gaa moe gi hongo dana hulumanu dauwa, gaa made madalia a Saul. \v 6 Deenei di hai ne mmade ai a Saul mo ana dama daane dogodolu mo dana dangada hai hegau. Ana gau dauwa huogodoo guu mmade i di laangi deelaa. \v 7 Di madagoaa hua digau Israel ala nogo noho i baahi adu gi di gowaa mehanga gonduu o Jezreel mo i baahi gi dua di monowai Jordan ne iloo bolo digau dauwa o Israel la gu magedaa, mo Saul mo ana dama daane la guu mmade, gei digaula guu llele gi daha mo nadau waahale, gei digau Philistia gaa hula gaa noho i nia waahale aalaa. \p \v 8 Hooaga dono daiaa, gei digau Philistia gaa hula belee gowaga nia goloo dauwa o digau ala ne mmade, gei digaula ga gidee ginaadou tuaidina o Saul mo nia huaidina o ana dama daane ala e mmoemmoe i hongo di Gonduu Gilboa. \v 9 Gei digaula gaa tuu di libogo o Saul, gaa kae nia goloo heebagi a maa, ga hagau nadau gau kae hegau gi hongo tenua go Philistia hagatau, e haga iloo di longo deenei ang gi nadau god mo digau huogodoo. \v 10 Digaula ga daudau gi nua nia goloo dauwa a maa gi lodo di hale daumaha o di god ahina go Astarte, gaa dogi gi nua tuaidina o maa gi di gili di waahale o Beth-Shan. \p \v 11 Gei digau Jabesh i Gilead ga longono ginaadou di hai o digau Philistia dela ne hai ang gi tuaidina o Saul. \v 12 Nia daane manawa dee mmaadagu o Jabesh ga hagatanga gaa hula boo, gaa dau adu gi Beth-Shan, ga dugu ia tuaidina o Saul mo nia huaidina o ana dama, gaa kae gi Jabesh, gaa dudu i golo. \v 13 Digaula gaa kae nia iwi digaula, gaa danu i lala di laagau ‘tamarisk’ dela i lodo di waahale deelaa. Gei digaula guu noho hagaonge i nia laangi e hidu.\x * \xo 31.13 \xt 1-Samuel 11.1-11\x*