\id 1KI Kapingamarangi \h 1 King \toc1 Tahi Beebaa King \toc2 1 King \toc3 1-Kings \mt1 1 KINGS \mt2 Tahi Beebaa King \imt1 Di haga modongoohia: \im \bk Tahi Beebaa King\bk* e duudagi mai di kai o nia king o Israel ala gu daamada mai nia Beebaa go Samuel. Malaa, di beebaa deenei e wwae dolu: (1) Di gila o Solomon ne hai di king o Israel mo Judah, mo di made o dono damana go David. (2) Di madagoaa nogo king go Solomon mo nia hegau ala ne hai go mee. Malaa, di mee dela koia e hagalabagau la go di haga duu aga di Hale Daumaha i Jerusalem. (3) Di wwae lua o Israel e hai ai Tenua Bahi i Ngeia mo Tenua Bahi i Ngaaga, mo di kai o nia king ala nogo dagi nia henua aanei, gaa dae mai gi di ngadau e walu lau madalima (850) i mua o Christ. \ip I lodo nia beebaa e lua go King, nia king ala e dagi nia henua e lua e hagamodu mai i nadau hagadonu a Dimaadua, gei di gila o tenua e goweinga hua di hagadonu. Gei di hai daumaha ang gi nia balu ieidu mo tee hagalongo e hidi mai di haingadaa. Nia king o Tenua Bahi i Ngeia huogodoo guu too i di hagamada, gei hunu king o Judah guu too labelaa i di hagamada, gei hunu king gu humalia hua. \ip I lodo \bk Tahi Beebaa King\bk* e haga modongoohia nia soukohp Dimaadua, aalaa digau e manawa maaloo e pono a God, e helehelekai gi nia daangada gi hudee daumaha ang gi nia balu ieidu, gei gi hudee de hagalongo gi God. Di kai o Elijah e hagalabagau labelaa mo dono hagamada gi nia gau hai hegau dabu o Baal (1-King 18). \iot Di hagahonu o di beebaa deenei \io1 Di hagalawa di madagoaa David \ior (1.1—2.12)\ior* \io1 Solomon ne hai di king \ior (2.13-46)\ior* \io1 Di madagoaa Solomon \ior (3.1—11.43)\ior* \io2 a. Nia ngadau nomua \ior (3.1—4.34)\ior* \io2 b. Di haga duu di Hale Daumaha \ior (5.1—8.66)\ior* \io2 c. Nia ngadau nomuli \ior (9.1—11.43) \ior* \io1 Di wwae lua o tenua \ior (12.1—22.53) \ior* \io2 a. Di hai baahi o nia madawaawa ala i bahi i ngeia \ior (12.1—14.20)\ior* \io2 b. Nia king o Judah mo Israel \ior (14.21—16.34) \ior* \io2 c. Di soukohp go Elijah \ior (17.1—19.21)\ior* \io2 d. Di king o Israel go Ahab \ior (20.1—22.40)\ior* \io2 e. Di king go Jehoshaphat o Judah mo di king go Ahaziah o Israel \ior (22.41-53) \ior* \c 1 \s1 Di King David gu madumadua \p \v 1 Di king go David gu madumadua, ma e aha maa mee guu gahu gi nia tei e logo, geia e magalillili hua igolo. \v 2 Malaa, nia gau hai hegau a maa ga helekai, “Meenei tagi di madau king, dumaalia mai gimaadou ga halahala tama ahina e noho i do baahi e benebene goe. Mee e kii gi hoohoo adu gi di goe gi mahanahana goe.” \v 3 Digaula ga halahala di nadau dama ahina madanga i lodo digau Israel, gaa gida Abishag tangada o Shunem, ga laha mai a mee gi di king. \v 4 Tama ahina deenei e madanga huoloo, e ngalua e benebene hagahumalia di king, gei ogo di king hagalee haga puni ang gi mee. \s1 Adonijah e hiihai e hai di king \p \v 5 Adonijah, tama daane a David mo dono lodo go Haggith, gaa bida hagamaanadu bolo ia gaa hai di king. Mee ga hagatogomaalia ana waga dauwa hongo henua mo nia hoodo, mo nia daane e madalima ala belee llele i ono mua.\x * \xo 1.5 \xt 2-Samuel 3.4\x* \v 6 I di waalooloo o dono mouli, gei dono damana digi aago ina a mee, be e wou gi mee. Mee taane madanga huoloo, gei tinana o maa ne haanau a mee i muli o Absalom. \v 7 Mee gu helehelekai gi Joab, go tama daane a Zeruiah, mo Abiathar tangada hai mee dabu, gei meemaa guu donu bolo ginaua ga hagamaamaa a mee. \v 8 Gei ogo tangada hai mee dabu go Zadok, mo Benaiah tama daane a Jehoiada, Nathan di soukohp, Shimei mo Rei mo nia madaloohi a David digi madalia a Adonijah. \p \v 9 Dahi laangi hua, gei ogo Adonijah ga tigidaumaha ana siibi, kau daane mo nia damaa kau pedi i di Hadu go Zoheleth, e hoohoo gi di Monowai Uwa aga go En-Rogel. Mee gu haga gahi mai nia dama daane a King David ala i golo, mono dagi aamua ala mai di madawaawa Judah, bolo gi lloomoi gi tagamiami tigidaumaha deenei. \v 10 Malaa, gei mee digi gahi mai dono duaahina daane go Solomon, be go soukohp Nathan, be go Benaiah, be go nia madaloohi o di king. \s1 Solomon gaa hai di king \p \v 11 Gei Nathan gaa hana gi Bathsheba, tinana o Solomon, ga heeu gi mee, “Goe digi longono bolo tama daane a Haggith go Adonijah guu hai bolo ia gaa hai di king? Gei di King David e de iloo ia!\x * \xo 1.11 \xt 2-Samuel 12.24\x* \v 12 Maa goe e hiihai e haga dagaloaha do mouli mo di mouli dau dama daane go Solomon, gei au ga hagi adu gi di goe, \v 13 bolo gii hana gi King David, heeu gi mee, ‘Meenei tagi di king, goe digi hai dau hagababa hagamodudahi mai gi di au bolo dagu dama daane go Solomon gaa kae do lohongo king? Ma ne hai behee, dela Adonijah guu hai di king?’” \v 14 Nathan ga duudagi adu ana helekai boloo, “Do madagoaa dela e leelee goolua mo King David, au ga ulu adu e hagadootonu au helekai.” \p \v 15 Bathsheba gaa hana ga heetugi gi di king i dono gowaa dela e moe ai. Mee gu madumadua huoloo, gei Abishag tama ahina mai Shunem e benebene a mee. \v 16 Bathsheba gaa bala loo gi lala i mua di king, gei mee ga heeu, “Goe e hiihai gi di aha?” \p \v 17 Gei mee ga helekai, “Meenei dogu dagi, goe ne hai dau hagababa maaloo mai i di ingoo o Dimaadua go doo God bolo dagu dama daane go Solomon gaa hai di king i oo muli, e pono do lohongo. \v 18 Gei Adonijah guu hai di king, gei goe dela digi iloo. \v 19 Mee guu hai dana tigidaumaha gi nia kau daane e logo, mono siibi, mono damaa kau daane pedi, gei mee gu gahi mai au dama daane ala i golo gi tagamiami, mo Abiathar, tangada hai mee dabu, mo Joab go tagi o au gau dauwa. Gei mee digi gahi a Solomon go dau dama daane. \v 20 Meenei dogu dagi go di king, digau Israel huogodoo e tali adu goe be di ma koai dela ga haga modongoohia kooe bolo dela gaa kae do lohongo king. \v 21 Maa goe ga hagalee haga modongoohia, gei goe gaa made, gei dagu dama daane go Solomon mo au gaa hai nia hagadaumee ni mee.” \p \v 22 Mee e hai ana helekai hua igolo, gei Nathan gaa dau. \v 23 Digaula ga hagi anga gi di king, “Soukohp Nathan la guu dau.” Malaa, mee gaa hana gi mua di king, gaa bala gi lala loo. \v 24 Nathan ga helekai, “Meenei tagi di king, goe gu haga iloo bolo ma go Adonijah dela gaa kae do lohongo king? \v 25 Dangi nei, gei mee guu hana guu hai dana tigidaumaha gi nia kau daane e logo, nia siibi mono damaa kau daane pedi. Mee gu gahi au dama daane huogodoo, mo Joab di tagi o au gau dauwa, mo Abiathar tangada hai mee dabu, gei digaula e madalia a mee e hai di nadau hagamiami dolomeenei mo di wwolowwolo boloo, ‘Di king Adonijah gi mouli waalooloo!’ \v 26 Gei mee digi gahi au be go Zadok tangada hai mee dabu, be go Benaiah, tama a Jehoiada, be go Solomon. \v 27 Meenei, goe gu haga mogobuna nia mee aanei, gei goe digi hagi anga ina gi au gau hai hegau di hai o do manawa be di ma koai dela gaa pono do lohongo king?” \p \v 28 King David ga helekai, “Hai gi Bathsheba gi ulu mai gi lodo.” Gei mee ga ulu mai, gaa duu i mua o mee. \v 29 Gei David ga helekai gi mee, “Au e hai dagu hagababa adu gi di goe i di ingoo o Dimaadua dela e mouli, dela ne daa mai au gi daha mo ogu haingadaa huogodoo, \v 30 bolo dangi nei gei au ga daahi dagu hagababa dela ne hai adu gi di goe i di ingoo Dimaadua, go di God o Israel, bolo dau dama daane go Solomon gaa kae dogu lohongo king.” \p \v 31 Bathsheba ga dogoduli gaa bala loo gi lala i hongo di gelegele ga helekai, “Dogu dagi King David gi mouli waalooloo!” \p \v 32 Di King David ga gahi mai a Zadok, Nathan mo Benaiah. Di nadau ulu mai hua, \v 33 gei mee ga helekai gi digaula, “Lahia agu gau aamua dalia goodou. Heia dagu dama daane go Solomon gii hana i hongo dagu hoodo, hula dalia a mee gi dau loo i di Monowai Uwa aga go Gihon. \v 34 Deelaa di gowaa a Zadok mo Nathan ga hagatulu a mee i golo, e hai di king o Israel. Nomuli, gei goodou ga ili di labaa mo di wwolo boloo, ‘Di King Solomon gi mouli waalooloo!’ \v 35 Daudali mai a mee gi kinei i dono hanimoi e noho i dogu lohongo king. Go mee dela e pono dogu lohongo e hai di king, idimaa, ma go mee dela ne hilihili ko au belee dagi a Israel mo Judah.” \p \v 36 Benaiah ga helekai, “Nia mee aanei e hai gi kila aga, gei ogo Dimaadua go doo God gi haga mogobuna ina! \v 37 Gii hai be di hai a Dimaadua dela nogo madalia goe, meenei di king, gi madalia labelaa a Solomon, ge gi heia dono madagoaa king gi humalia laa hongo do madagoaa.” \p \v 38 Zadok, Nathan, Benaiah mo nia madaloohi di king gaa dugu a Solomon gi hongo di hoodo di king go David, gaa hula dalia a mee gi di Monowai Uwa aga go Gihon. \v 39 Zadok gaa kae dana lolo olib dela ne gaamai go mee i di Hale laa Hagamadagu, ga hagatulu a Solomon. Gei digaula ga ili nadau labaa, nia daangada huogodoo gaa wwolo boloo, “King Solomon gi mouli waalooloo!” \v 40 Nia daangada huogodoo ga daudali mai a mee gi muli, mo di wwolowwolo tenetene, mo di momoogo, mo di hai nadau daahili gi nia mee ngiingii iliili, gu longoaa huoloo, gu hagangalungalua di gelegele. \p \v 41 Di madagoaa hua o Adonijah mo ono ehoo ne lawa di nadau hagamiami, gei digaula ga longono di lee hagalongoaa. Joab ga longono hua eia di labaa, gei mee ga heeu, “Tadinga o di hagalongoaa deenei mai i di waahale le e hai bolo aha?” \v 42 I mua di haga lawa ana helekai, Jonathan, tama daane tangada hai mee dabu go Abiathar, ga dau mai. Adonijah gaa hai gi mee, “Hanimoi, idimaa goe tangada humalia, holongo goe e gaamai dau longo humalia.” \p \v 43 Jonathan ga helekai, “Deeai! Tadau dagi King David guu hai a Solomon gii hai di king. \v 44 Mee gu hagau a Zadok, Nathan, Benaiah mo nia madaloohi di king bolo gii hula madalia a mee. Digaula guu hai a mee gii hana i hongo di hoodo di king, \v 45 gei ogo Zadok mo Nathan gu hagatulu a mee i taalinga di Monowai Uwa aga go Gihon. Gei digaula guu hula gi lodo di waahale go Jerusalem mo di wwolowwolo tenetene, gei nia daangada gu hagalongoaa huoloo i di nadau tenetene. Deelaa di hagalongoaa dela e hagalongo ginai goodou. \v 46 Solomon la guu hai di king dolomeenei. \v 47 Gei ogo nia gau aamua guu hula labelaa gi baahi o tadau dagi go King David, gu helekai boloo, ‘Doo God gi heia a Solomon gi koia e aali i di goe, gei dono madagoaa gi haadanga lamalia labelaa i do madagoaa.’ Gei ogo di King David gu bala gi lala i hongo dono moenge, ga daumaha, \v 48 ga dalodalo boloo, ‘Gidaadou gi hagaamuina Dimaadua go di God o Israel dela ne hai tangada i dogu hagadili gii pono dogu lohongo king dangi nei, gei ne daahi dogu mouli gi gidee au di mee deenei!’” \p \v 49 Digau huogodoo ala ne gahi mai go Adonijah la gu mmaadagu, guu tuu gi nua guu hula, tei gii hana i deia. \v 50 Gei ogo Adonijah gu madagu huoloo i Solomon, guu hana gi di Hale laa Hagamadagu, guu kumi nia madaagoo o di gowaa dudu tigidaumaha. \v 51 King Solomon ga longono bolo Adonijah gu madagu huoloo mo di kumi nia madaagoo o di gowaa dudu tigidaumaha, mo di helekai, “Au e hiihai bolo King Solomon gii hai dana hagababa mai gi di au dolomeenei, bolo ia hagalee daaligi au gii made.” \p \v 52 Solomon ga helekai, “Maa ia e donu, gei au hagalee loo e bili gi dahi ngaahulu i dono libogo. Maa deeai, geia gaa made.” \v 53 King Solomon gaa hai gi ana daangada gi laha mai a Adonijah i di gowaa dudu tigidaumaha. Adonijah la gaa hana gi baahi di king, ga bala gi lala i mua o mee, gei ogo di king ga helekai gi mee, “Hana gi doo hale.” \c 2 \s1 Di boloagi a David ang gi Solomon \p \v 1 Di madagoaa David dela gu hoohoo gaa made, gei mee ga gahi mai dana dama daane go Solomon, gaa hai ana helekai haga muliagina boloo, \v 2 “Dogu madagoaa e made iei au la gu hoohoo mai. Goe gi hagadagadagagee mo di manawa maaloo, \v 3 mo di hai nia mee a Dimaadua go doo God ala e hai bolo goe gi heia. Hagalongo gi ana haganoho huogodoo mo ana helekai ala guu hihi i lodo Nnaganoho a Moses, gei au mee huogodoo ala ma gaa hai mo nia gowaa huogodoo ala ma gaa hana ginai goe, le e kila humalia. \v 4 Maa goe ga hagalongo gi Mee, Dimaadua la ga haga gila dana hagababa dela ne hai mai bolo nia daangada mai i dogu hagadili gaa dagi Israel i di waalooloo o di nadau madamada humalia mo di nadau hagalongo gi ana helekai, mo di hagadonu i lodo nadau manawa mo nadau hagataalunga hagatau. \p \v 5 “Di mee e dahi i golo. Goe e langahia di hai a Joab dela ne hai mai gi di au i dana daaligi gii mmade nia dagi dauwa dogolua o Israel, go Abner, tama daane a Ner, mo Amasa, tama daane a Jether. Goe e langahia dana daaligi meemaa gii mmade i di madagoaa di aumaalia belee tala di hui o nau gau ala ne daaligi i di madagoaa tauwa. Mee ne daaligi gii mmade nia daangada nau huaidu ai, gei dolomeenei dana mee dela ne hai le e dau mai gi di au, gei au guu kae di hagaduadua gi dana hai dela ne hai.\x * \xo 2.5 \xt 2-Samuel 3.27; 20.10\x* \v 6 Goe gu modongoohia dau hai dela gaa hai, goe hagalee dugu a mee gi made hua i deia, gi daaligidia gii made. \p \v 7 “Gei goe gii hila ang gi nia dama daane Barzillai mai Gilead, mo di benebene digaula, idimaa, digaula ne hila mai gi di au i dogu madagoaa ne bala hagammuni i do duaahina go Absalom.\x * \xo 2.7 \xt 2-Samuel 17.27-29\x* \p \v 8 “Tangada i golo go Shimei, tama daane a Gera, mai tama waahale go Bahurim i lodo tenua a Benjamin. Mee gu haga halauwa au i di laangi ne hana iei au gi Mahanaim. Dono heetugi mai gi di au i taalinga di monowai Jordan, gei au guu hai dagu hagababa e donu, bolo au hagalee daaligi a mee gii made.\x * \xo 2.8 \xt 2-Samuel 16.5-13; 19.16-23\x* \v 9 Gei goe hudee dumaalia gi mee bolo mee hagalee daaligi. Goe e iloo hua dau hai dela gaa hai gi mee. Goe hai loo gi daaligi a mee gii made.” \s1 Di made o David \p \v 10 David ne made gaa danu i di Waahale o David. \v 11 Mee nogo hai di king o Israel i nia ngadau e madahaa, e dagi nia ngadau e hidu i Hebron ge nia ngadau e motolu maa dolu i Jerusalem.\x * \xo 2.11 \xt 2-Samuel 5.4-5; 1-Chronicles 3.4\x* \v 12 Solomon gaa pono dono damana go David, gaa hai di king, gei dono lohongo king gu haga duu aga gu maaloo.\x * \xo 2.12 \xt 1-Chronicles 29.23\x* \s1 Di made o Adonijah \p \v 13 Adonijah, dono dinana go Haggith ne hana gi Bathsheba, tinana o Solomon. Bathsheba ga heeu, “Goe e hanimoi i di aumaalia?” \p Adonijah ga helekai, “Uaa”, \v 14 ga helekai labelaa, “Au belee heeu dagu mee adu gi di goe.” \p Bathsheba ga heeu, “Ma di aha?” \p \v 15 Adonijah ga helekai, “Goe e iloo bolo ma koau dela belee hai di king, gei digau Israel guu hai labelaa bolo au gaa hai di king. Gei di maa dela gu hai gee, ma go dogu duaahina dela guu hai di king gii hai be di manawa o God. \v 16 Au e hai dagu dangidangi adu dolomeenei; gei goe ga dumaalia mai hudee hagadagalili mai gi di au.” \p Bathsheba ga heeu, “Ma di aha laa?” \p \v 17 Adonijah ga helekai, “Goe dumaalia mai, madau ina gi di King Solomon. Au e iloo bolo mee hagalee e dee hiihai di dugu adu gi di goe Abishag tama ahina mai Shunem e hai dogu lodo.”\x * \xo 2.17 \xt 1-Kings 1.3-4\x* \p \v 18 Bathsheba ga helekai, “E humalia hua. Au ga hagi anga la gi di king au helekai.” \p \v 19 Bathsheba gaa hana gi di king, ga helekai i di ingoo o Adonijah. Gei di king ga du gi nua gaa bala ia gi lala, gaa hai dana hagaaloho gi dono dinana. Gei di king gaa noho gi hongo dono lohongo king, ga helekai bolo gi gaamai labelaa di lohongo e noho ai di ahina i dono baahi gau donu. \v 20 Di ahina ga helekai, “Au dagu mee dulii i golo, gei goe ga dumaalia ga hagagila di maa.” \p Di king ga heeu, “Tinana, ma di aha? Au hagalee bolo au e dee hiihai.” \p \v 21 Tinana ga helekai, “Goe dugua anga do duaahina Adonijah gii hai dono lodo gi Abishag.” \p \v 22 Di king ga heeu, “Goe e aha dela e madau mai Abishag gi dugu anga gi Adonijah gi lodo ginai? Goe hagalee ga madau mai labelaa di lohongo king gi wanga gi mee? E donu bolo mee go dogu duaahina madua, gei Abiathar tangada hai mee dabu mo Joab la ne huli mai i dono baahi!” \v 23 Gei Solomon gaa hai dana hagababa hagamodudahi i di ingoo Dimaadua, “God gi hagamaawa ina au gii made maa au hagalee hai Adonijah gi huia dono mouli i dana madau mai i di mee deenei! \v 24 Dimaadua ne haganoho au gi hongo di lohongo king o dogu damana go David. Mee ne daahi dana hagababa ga gaamai di lohongo king gi di au mo dogu hagadili. Au e hai dagu hagamodu ang gi di God mouli bolo Adonijah gi made hua dangi nei!” \p \v 25 King Solomon ga helekai gi Benaiah, tama daane Jehoiada, bolo gi daaligidia Adonijah, malaa, mee guu hana gu daaligi Adonijah guu made. \s1 Di daa gi daha Abiathar mo di made Joab \p \v 26 King Solomon ga helekai gi tangada hai mee dabu go Abiathar, “Hana gi Anathoth, deelaa go do gowaa donu. Goe ne belee made, malaa au hagalee dumaalia bolo goe gi daaligidia gii made dolomeenei, idimaa goe dela nogo benebene Tebedebe o di Hagababa Dimaadua mo dau madalia dogu damana David mo dau madalia i ono haingadaa huogodoo.”\x * \xo 2.26 \xt 1-Samuel 22.20-23; 2-Samuel 15.24\x* \v 27 Solomon gu daa gi daha Abiathar mo dono lohongo hai hegau dabu ang gi Dimaadua. Deenei di hagahonu nnelekai a Dimaadua ne hai i Shiloh di hai o Eli, tangada hai mee dabu mo dono hagadili.\x * \xo 2.27 \xt 1-Samuel 2.27-36\x* \p \v 28 Joab gu longono nia mee ala ne hai. (Mee ne hagamaamaa Adonijah, gei hagalee go Absalom). Gei mee gaa lele gi di Hale laa Dimaadua dela e noho ai, gaa kumi nia madaagoo di gowaa dudu tigidaumaha ga daahi laa. \v 29 Di madagoaa di longo ne dau i di King Solomon bolo Joab guu hana gi di Hale Dimaadua, gu i baahi di gowaa dudu tigidaumaha, Solomon gu hagau dana dangada kae hegau gi heeu gi Joab be mee ne lele gi di gowaa dudu tigidaumaha eiaha? Joab ga helekai bolo ia ne hana gi baahi o Dimaadua i dono madagu i Solomon. Gei King Solomon ga hagau Benaiah gi daaligidia Joab gii made. \v 30 Benaiah gaa hana gi di Hale laa Dimaadua, ga helekai gi Joab, “Di king bolo goe gi hanimoi gi daha.” \p Joab ga helekai, “Deeai, au e made hua i kinei.” \p Benaiah gaa hana labelaa gi muli ga hagi anga gi di king nia helekai a Joab ne hai. \p \v 31 Solomon ga helekai, “Haga gila ina di manawa o maa, daaligidia a mee gii made, danu ina, malaa di hagadili o David hagalee hai mee gi di hala Joab ne hai, i dana daaligi gii mmade nia daane nadau ihala ne hai ai. \v 32 Dimaadua ga hagaduadua Joab dela ne daaligi gii mmade ana daangada digi hai nau mee hala, gei dogu damana David e de iloo. Joab ne daaligi ana daane dogolua gii mmade, nia daane ala e humalia i mee: go Abner tagi dauwa o Israel, mo Amasa, tagi dauwa o Judah. \v 33 Di hagaduadua o taaligi nia daangada gii mmade aanei le e dau ang gi Joab mo dono hagadili gaa hana hua beelaa. Dimaadua gaa wanga gi di hagadili o David ala ma gaa noho gi hongo di lohongo king ga aali i nia madagoaa huogodoo.” \p \v 34 Malaa, Benaiah guu hana gi di Hale laa Dimaadua, gu daaligi a Joab gii made, gei mee guu danu i dono gowaa danu i lodo di anggowaa. \v 35 Di king gaa hai a Benaiah gii hai tagi dauwa e pono di lohongo o Joab, gaa dugu a Zadok tangada hai mee dabu gi di lohongo Abiathar. \s1 Di made o Shimei \p \v 36 Di king ga hai dana hegau gi Shimei gi hanimoi, ga helekai gi mee, “Hau ina doo hale i kinei i Jerusalem. Noho i lodo di maa, hudee hagatanga gi daha mo di waahale. \v 37 Maa goe gaa hana gi daha, gaa tugi i tama monowai go Kidron, gei goe gaa made. Doo made le e dau adu hua gi di goe.” \p \v 38 Shimei ga helekai, “Humalia huoloo, di gowaa aamua, au gaa hai gii hai be au helekai.” Gei mee gaa noho i Jerusalem i di madagoaa looloo. \p \v 39 Nia ngadau e dolu nomuli, gei nia hege dogolua Shimei gaa llele hagammuni gi daha gi baahi di king o Gath, go Achish tama daane a Maacah. Shimei gaa longo bolo meemaa i Gath, \v 40 gei mee ga hagauda dono lohongo gi hongo dana ‘donkey’ gaa hana gi di King Achish i Gath, e halahala ana hege. Mee gu gidee ia meemaa ga laha mai meemaa gi dono hale. \v 41 Solomon ga longono nia mee a Shimei ne hai, \v 42 gei mee ga hagau dana hegau gi Shimei, “Au ne hai goe gii hai dau hagababa i di ingoo Dimaadua bolo goe hagalee hana gi daha mo Jerusalem. Gei au gu hai adu i mua bolo maa goe gaa hai di maa, gei goe gaa made. E hai behee? Goe digi donu gi nia mee aanei? Goe digi hai bolo goe e hagalongo mai gi di au? \v 43 Goe ne aha dela ne oho dau hagababa ga de hagalongo gi dagu haganoho? \v 44 Goe guu donu humalia gi au mee hai hala huogodoo ne hai gi dogu damana David. Dimaadua ga gowadu gi di goe di hagaduadua i dau hai nia mee aanei. \v 45 Gei Mee ga hagahumalia au, ga madamada humalia i di lohongo King David gaa hana hua beelaa.” \p \v 46 Di king ga helekai gi Benaiah, gii hana gi daaligidia Shimei gii made. Di hai deenei, gei Solomon gu hai mee gi nia mogobuna hagatau. \c 3 \s1 Talodalo Solomon i di kabemee \r (2-Chronicles 1.3-12) \p \v 1 Solomon gu buni anga gi di king o Egypt i dono hai dono lodo gi tama ahina a maa. Mee gu laha mai di ahina deelaa guu noho i di Waahale o David, gaa dae loo gi di haga lawa di hau o dono hale, mo di Hale Daumaha, mo di abaaba dela e haganiga Jerusalem. \v 2 Di Hale Daumaha e hagalaamua ai di ingoo Dimaadua la digi hauhia, gei ogo nia daangada e hai nadau tigidaumaha i nia gowaa dudu tigidaumaha ala i golo. \v 3 Solomon e aloho i Dimaadua mo di daudali nia helekai o dono damana go David, gei mee e daaligi ana manu, e hai ai tigidaumaha i nia gowaa dudu tigidaumaha ala i golo. \p \v 4 Dahi madagoaa hua, gei mee guu hana guu hai dana tigidaumaha i Gibeon, idimaa, deelaa di gowaa dudu tigidaumaha e kaedahi e dau. Mee ne hai ana tigidaumaha dudu e mana i golo i di madagoaa dela gu doo gi daha. \v 5 Di boo deelaa, gei Dimaadua gu haga gila gi mee i lodo di midi, ga heeu gi mee, “Ma di aha dela e hiihai ginai goe bolo e gowadu ko Au gi di goe?” \p \v 6 Solomon ga helekai, “Kooe dela ne haga modongoohia do aloho damanaiee gi dogu damana go David, dau dangada hai hegau. Mee gu humalia gu hagalongo ge manawa dahi adu gi di Goe. Goe gu haga modongoohia aga labelaa do aloho dee odi gi mee, mai i dau wanga gi mee dana dama daane e dagi i dono lohongo dangi nei. \v 7 Meenei Yihowah-God\f + \fr 3.7 \ft Di ingoo o God deenei le e hai dono hadinga bolo “Yihowah di God dela e noho i baahi ana daangada”\f*, Kooe ne dugu mai bolo au e pono dogu damana e king, ma e aha maa au e dulii loo ge e de iloo di dagi. \v 8 Deenei au i baahi au daangada ala ne hili belee hai nia mee ni aau, digau dogologowaahee e deemee di dau. \v 9 Malaa, Goe gaamai gi di au di kabemee, gii mee di dagi au daangada i di tonu, mo di iloo di hai geegee i mehanga di humalia mo di huaidu. Maa deeai, dehee dagu hai gaa mee ai dagu dagi au daangada dogologowaahee aanei?” \p \v 10 Tagi la gu manawa tene huoloo gi Solomon dela ne hai dana dangidangi i di mee deenei, \v 11 ge Ia ga helekai gi mee, “Idimaa goe dela gu dangi mai gi di Au i di kabemee belee dagi au daangada i di tonu, ge hagalee go do mouli bolo gi waalooloo, be go nia maluagina, be go di mmade o hagadaumee, \v 12 malaa, Au gaa hai au mee ala ne dangi mai iei goe. Au ga gowadu gi di goe di kabemee mo di iloo mee laa hongo di kabemee o nia daangada ala mai namua ga huli mai gi dolomeenei, gaa huli gi muli. \v 13 Au ga gowadu gi di goe labelaa nia mee ala digi dangidangi iei goe mai gi di Au: Goe ga maluagina ga hagalaamua i di waalooloo o do mouli, laa hongo nia king ala i golo. \v 14 Maa goe ga daudali agu haganoho mo agu helekai, be di hai o do damana go David nogo hai, gei Au ga gowadu gi di goe di mouli waalooloo.” \p \v 15 Solomon ga ala aga, ga iloo ang gi deia bolo ma go Dimaadua dela nogo helehelekai ang gi deia i lodo di midi. Gei mee gaa hana gi Jerusalem gaa duu i mua Tebedebe o di Hagababa Dimaadua, gaa hai ana tigidaumaha dudu, mo nia tigidaumaha hagadaubuni ang gi Dimaadua, ga nomuli, gei mee gaa hai dana hagamiami ang gi ana gau aamua huogodoo. \s1 Solomon e gabunga nia ahina dogolua \p \v 16 Dahi laangi hua, gei ogo nia ahina dogolua huihui nau huaidina ga lloomoi gi mua di King Solomon. \v 17 Tei meemaa ga helekai, “Meenei di king, gimaua mo di ahina deenei e noho i di hale e dahi, gei au ne haanau dagu dama daane, gei mee nogo i golo. \v 18 Nia laangi e lua i muli dagu dama ne haanau, gei mee ga haanau labelaa dana dama daane. Ma go gimaua hua dogolua ala i lodo di hale, deai tangada labelaa i golo ai. \v 19 Dahi boo hua, gei mee ga ihala hua gaa daga laa hongo dana dama, gaa beehi a mee guu made. \v 20 Gei mee ga ala aga boo, gaa lahi dagu dama daane dela i dogu baahi, gei au nogo kii, gaa lahi a mee gi dono hada kii, gei mee gaa dugu dana dama made i dogu hada kii. \v 21 Luada dono daiaa, gei au ga ala aga belee haga uu dagu dama, au ga mmada hua gei mee guu made. Au gaa mmada gii donu loo, gei di maa hagalee go dagu dama.” \p \v 22 Gei ogo di ahina dela i golo, ga helekai, “Deeai! Di tama dela e mouli la ni aagu, gei di mee made la ni aau!” \p Gei ogo di ahina dela i mua, ga helekai, “Deeai! Di tama dela e made la ni aau, gei ogo di mee mouli la ni aagu!” \p Meemaa ga lagamaaloo i mua di king. \p \v 23 Di King Solomon ga helekai, “Goolua dogolua e hai bolo di tama dela e mouli la ni aana, gei di tama made la ni mee dela i golo.” \v 24 Mee gaa hai bolo gi gaamai tulumanu, gei tulumanu la gu gaamai. \v 25 Gei mee gaa hai boloo, “Tuu dia lua di tama dela e mouli, wanga ina gi nia ahina e dagidahi meemaa.” \p \v 26 Tinana donu o tama deelaa gu aloho huoloo i dana dama daane, ga helekai gi di king, “Dumaalia mai meenei, hudee daaligidia di tama! Wanga ina gi mee!” \p Gei di ahina dela i golo ga helekai, “Hudee gaamai gi tei gimaua. Tuu dia lua.” \p \v 27 Gei ogo Solomon ga helekai, “Hudee daaligidia di tama gii made! Wanga ina gi di ahina dela i mua: deelaa tinana donu o maa.” \p \v 28 Digau Israel huogodoo ne longono ginaadou di gabunga a Solomon dela ne hai, gei digaula gu hagalaamua a mee, gei digaula gu iloo bolo God guu wanga gi mee di kabemee di hilihili di mee dela e haga donu di tonu o nia lagalagamaaloo. \c 4 \s1 Digau aamua a Solomon \p \v 1 Solomon e dagi Israel hagatau, \v 2 gei aanei ana dagi aamua: \li1 Tangada hai mee dabu: go Azariah tama daane a Zadok. \li1 \v 3 Nia daangada hihi di hale di king: go Elihoreph mo Ahijah, nia dama daane ni Shisha. \li1 Taane e daahi nia kai tenua gi lodo nia beebaa: go Jehoshaphat, tama daane a Ahilud. \li1 \v 4 Tagi dauwa hongo henua: go Benaiah tama daane a Jehoiada. \li1 Digau hai mee dabu: go Zadok mo Abiathar. \li1 \v 5 Tagi nia gobinaa o nia guongo: go Azariah, tama daane a Nathan. \li1 Tangada hagamaamaa di king: tangada hai mee dabu go Zabud, tama daane a Nathan. \li1 \v 6 Tagi digau ala e ngalua i di hale o di king: Ahishar. \li1 Tagi o digau ngalua hege: go Adoniram, tama daane ni Abda. \m \v 7 Solomon guu dongo ana daane dilongoholu maa lua e hai nia gobinaa o nia guongo o Israel. Digaula belee dahi aga nadau meegai mai nadau guongo gi di king mo digau dono hale, taane e dahi e dahi aga ana meegai i di malama e dahi i lodo nia ngadau. \v 8 Aanei nia ingoo o nia daane dilongoholu maa lua aanei mo nnenua ala e benebene go digaula: \li1 Benhur: tenua gonduu o Ephraim. \li1 \v 9 Bendeker: nia waahale Makaz, Shaalbim, Beth Shemesh, Elon, mo Beth Hanan, \li1 \v 10 Benhesed: nia waahale Arubboth mo Socoh, mo nia gowaa huogodoo o Hepher, \li1 \v 11 Benabinadab, dela e hai dono lodo gi tama ahina Solomon go Taphath: di gowaa hagatau go Dor \li1 \v 12 Baana tama daane a Ahilud: Nia waahale Taanach mo Megiddo, mo nia gowaa huogodoo o Beth Shan dela e hoohoo gi di waahale Zarethan, dela i baahi ngaaga di waahale Jezreel, gaa tugi loo i di waahale Abel Meholah mo di waahale go Jokmeam. \li1 \v 13 Bengeber: di waahale Ramoth i lodo Gilead, mo nia guongo i lodo Gilead ala e hai mee ginai di madahaanau o Jair, tangada di madawaawa Manasseh, mo di gowaa Argob i lodo Bashan, nia waahale llauehe e modoono (60), gu duuli gu abaaba gi nia dagigoo baalanga mmee ala e tai nia bontai. \li1 \v 14 Ahinadab, tama daane Iddo: tenua go Mahanaim. \li1 \v 15 Ahimaaz, dela guu hai dono lodo gi Basemath, tama ahina labelaa ni Solomon: tenua o Naphtali. \li1 \v 16 Baana, tama daane ni Hushai: tenua o Asher mo di waahale Bealoth. \li1 \v 17 Jehoshaphat, tama daane a Paruah: tenua o Issachar. \li1 \v 18 Shimei, tama daane Ela: tenua o Benjamin. \li1 \v 19 Geber, tama daane a Uri: tenua go Gilead, dela nogo dagi go di king Sihon o digau Amor mo di king Og o Bashan. \m I daha mo nia gau dilongoholu maa lua aanei, di gobinaa e dahi e dagi tenua hagatau. \s1 Nia haadanga lamalia i di madagoaa Solomon \p \v 20 Nia daangada o Judah mo Israel gu dogologowaahee, guu hai be nia gelegele o tongo tai; digaula e miami gei e inuinu mo di tenetene huoloo. \v 21 King Solomon e daabui nia henua huogodoo mai di monowai Euphrates gaa tugi i Philistia mo tagageinga o Egypt. Digaula guu hai nia daangada ni mee gei e hui nadau dagitedi gi mee i dono madagoaa e mouli ai.\x * \xo 4.21 \xt Genesis 15.18; 2-Chronicles 9.26\x* \p \v 22 Nia meegai a Solomon e hiihai ginai i lodo di laangi e dahi: nia peege palaawaa humalia e 150, mo nia peege ‘wheat’ lolo e 300, \v 23 nia kau ala ne haangai i lodo nia abaaba e dilongoholu (10), nia kau lodo henua e madalua (20) ge lau (100) siibi mono hagadilinga ee, mono manu mamaangi. \p \v 24 Solomon guu dagi tenua hagatau mai baahi gi dai di Monowai Euphrates, mai Tiphsah i taalinga di Monowai Euphrates gaa hana loo gi baahi dai di waahale go Gaza. Nia king huogodoo ala i baahi gi dai di Monowai Euphrates le e noho i lala dono mogobuna, gei mee e noho baba ang gi nia henua ala e hoohoo mai gi dono baahi. \v 25 I di waalooloo dono mouli, nia daangada huogodoo mai Dan i bahi i ngeia gaa tugi i Beersheba i bahi i ngaaga gu mouli humalia, di madahaanau nei mo di madahaanau nei guu hai nadau hadagee waini mono laagau ‘fig’. \p \v 26 Solomon ana abaaba hoodo e 40,000 ang gi ana hoodo e dagi nia waga hongo henua, ge 12,000 hoodo hai dauwa.\x * \xo 4.26 \xt 1-Kings 10.26; 2-Chronicles 1.14; 9.25\x* \v 27 Ana gobinaa dilongoholu maa lua, di gobinaa e dahi e dahi aga ana meegai gi di King Solomon i lodo di malama e dahi e gaamai gi mee, e hai gii dohu ang gi nia daangada huogodoo ala e miami i lodo dono hale; digaula e gaamai gi mee nia mee huogodoo ala e hiihai ginai mee. \v 28 Di gobinaa e dahi e dahi aga dono duhongo ‘barley’, mono geinga haangai manu, ang gi di gowaa dela e hiihai ginai, ang gi nia hoodo waga hongo henua mono hoodo hai moomee. \s1 Di kabemee Solomon \p \v 29 God guu wanga gi Solomon di kabemee mo di iloo nia mee mo di kabemee e deemee di hagatau. \v 30 Solomon koia gu kabemee i digau kabemee o baahi dua be go digau kabemee o Egypt. \v 31 Solomon guu hai tangada e kabemee i nia daane huogodoo: e koia e kabemee i Ethan tangada Ezrahite, mo Hemar, Calcol, Darda, nia dama daane Mahol. Gei mee tangada e dau huoloo, gei guu dele ono longo gi nia henua huogodoo ala i ono daha.\f * \fr 4.31 \ft Pisalem 89 (Di mee damana)\f* \v 32 Mee ne hai ana agoago podo e dolu mana (3,000) gei e logo ana daahili i baahi nua di mana e dahi (1,000).\x * \xo 4.32 \xt Proverbs 1.1; 10.1; 25.1; Song of Songs 1.1\x* \v 33 Mee gu helekai i nia mouli o nia laagau, mai nia laagau ‘cedar’ o Lebanon gaa tugi loo nia laagau hisop ala e tomo i hongo nia abaaba. Mee gu helekai labelaa i nia manu mamaangi, manu dolodolo, mono iga. \v 34 Nia king o henuailala hagatau guu longo di hai o dono kabemee, gei gu hagau nadau daangada e hagalongo gi nia helekai kabemee a maa. \c 5 \s1 Solomon e hagatogomaalia e hau di Hale Daumaha \r (2-Chronicles 2.1-18) \p \v 1 Hiram di king o Tyre la nogo hai di hoo ni David, ga longono ia bolo Solomon guu pono dono damana go David guu hai di king. Gei mee ga hagau ana daangada e pono dono lohongo gi mee. \v 2 Nomuli, gei Solomon ga hagau dana hegau deenei gi Hiram: \v 3 “Goe e iloo bolo dogu damana go David nogo hai ana dauwa e hai baahi ang gi ono hagadaumee ala e hii mai dono henua, mee gu deemee di haga duu di Hale Daumaha e hagalaamua ai di ingoo Dimaadua go dono God, gaa dae mai loo gi di madagoaa Dimaadua ne wanga gi mee gi maaloo i ono hagadaumee. \v 4 Gei dolomeenei Dimaadua go dogu God gu gaamai gi di au di aumaalia i hongo ogu haga geinga huogodoo. Au gu deai ogu hagadaumee ai, gei gu deai di hagalliga i di heebagi ai. \v 5 Dimaadua ne hagababa ang gi dogu damana go David boloo, ‘Dau dama daane dela e hai ko Au gii hai di king i oo muli, gaa hau di Hale Daumaha mai gi di Au.’ Dolomeenei, gei au gu hagamaanadu bolo e haga duu di Hale Daumaha e hagalaamua ai di ingoo Dimaadua go dogu God.\x * \xo 5.5 \xt 2-Samuel 7.12-13; 1-Chronicles 17.11-12\x* \v 6 Malaa, hagau ina au daane ngalua gi Lebanon e hele mai nadau laagau ‘cedar’. Agu daane ga ngalua dalia digaula, gei au gaa hui au daane gii hai be dau mee dela gaa baba ginai. Goe gu iloo bolo agu daane le e de iloo di hele laagau, e hai gee mo au daane ala e iloo huoloo.” \p \v 7 Hiram ga longono ia nia helekai a Solomon aanei, geia gu tenetene huoloo, ga helekai, “Au ga hagaamu Dimaadua dangi nei i dana wanga gi David tama daane kabemee, e pono dono lohongo king, e dagi dana henua damana!” \v 8 Gei mee ga hagau gi Solomon dana hegau deenei: “Dau hegau guu dau i di au, gei au guu baba bolo au gaa hai au mee ala bolo gi heia. Au ga dahi aga agu laagau ‘cedar’ mono laagau ‘pine’. \v 9 Agu daane gaa dada ia nia laagau i Lebanon gi lodo tai, gaa nnoo nia maa gi di gowaa e dahi, gii hai di uu laagau ga haga maanu ia gi tongotai gi dau gowaa dela ne hilihili. Di gowaa deelaa gei agu daane gaa wwede nia maa, gei ogo au daane ga madamada humalia i nia maa. Malaa, au e hiihai bolo goe gi dahi aga au meegai gi agu daane.” \p \v 10 Gei Hiram ga hagamaamaa a Solomon gi nia laagau ‘cedar’ mono laagau ‘pine’ huogodoo ala e hiihai ginai mee. \v 11 Nia ngadau huogodoo Solomon e hagamaamaa Hiram gi nia peege palaawaa e lau mana (100,000), ge nia galon lolo olib e lau madangaholu mana (110,000), e haangai nia daane ngalua a maa. \p \v 12 Dimaadua e dadaahi hua dana hagababa guu wanga di kabemee gi Solomon. Solomon mo Hiram guu hai di nau hagababa i nau mehanga, gei di aumaalia guu noho i mehanga nau henua. \p \v 13 King Solomon ne hagabudu mai ana daane e motolu mana (30,000) mai i Israel hagatau, ga haga ngalua digaula, \v 14 gaa dugu a Adoniram e dagi digaula. Mee ga wwae dolu digaula: di hagabuulinga e dahi nia daane e madangaholu mana (10,000). Di hagabuulinga e dahi e ngalua di malama e dahi i Lebanon ge nia malama e lua e lloomoi e ngalua i nadau guongo.\x * \xo 5.14 \xt 1-Kings 12.18\x* \v 15 Solomon gu hagau ana daane e huowalu mana (80,000) gi nia gowaa gonduu e tugi nadau hadu, mo nia daane e mada hidu mana (70,000) ala e dali nia maa, \v 16 gei guu dugu ana gau e dolu mana maa dolu lau (3,300) e madamada humalia ge dagi digaula i nadau moomee. \v 17 King Solomon gu haga noho bolo digaula gi paa ina nia hadu llauehe ala e hagalabagau e hai di hagamau di Hale Daumaha. \v 18 Nia daane ngalua a Solomon mo Hiram mo nia daane mai i di waahale o Gebal\f + \fr 5.18 \fq Gebal: \ft Di waahale deenei le e haga ingoo labelaa bolo \fq Byblos\f* gu hagatogomaalia nia hadu mo nia laagau ala e hau di Hale Daumaha. \c 6 \s1 Solomon gu haga duu aga di Hale Daumaha \p \v 1 Nia ngadau e haa lau maa huowalu (480) i muli digau Israel ne hagatanga i Egypt, i di madagoaa di haa ngadau o Solomon nogo dagi Israel, i lodo di lua malama, di malama go Ziv, gei ogo Solomon ga daamada ga haga duu aga di Hale Daumaha o Dimaadua. \v 2 Di looloo lodo di Hale deelaa la nia piidi e matiwa, di palaha le e motolu, ge tuuduu la nia piidi e mada haa maa lima. \v 3 Di ruum dela e ulu gi lodo di hale, le e looloo nia piidi e madangaholu maa lima, ge e motolu piidi di palaha, gadoo be di palaha o di hale. \v 4 Taalinga di hale le e haga bongoo, di bongoo i daha e mada giigi i di gowaa dela i lodo. \v 5 Di hale e dolu ono baba la guu hau e haga pigi adu gi nia baahi mo tua di Hale Daumaha, di baba e dahi e duuduu i nia piidi e hidu mo di baahi. \v 6 Di palaha o di ruum mugi lala le e hidu mo di baahi piidi, gei tungaalodo le e hiwa piidi, ge mugi nua loo le e madangaholu mo di baahi piidi. Di maadolu o di baahi di Hale Daumaha dela i hongo di baba o di ruum le e mada lahilahi i di baba dela i no lala, bolo gi haga noho ina nia ogo gi hongo di baahi di Hale Daumaha, gi hagalee haga bongoo di Hale Daumaha bolo e haga noho ai nia maa. \p \v 7 Nia hadu ala ne hau di Hale Daumaha, la ne hai hua gii lawa i di gonduu dela ne gaamai ai nia maa, bolo gi hagalee longoaa nia lee haamaa, be talai, be go nia hagadilinga goloo hau hale ala i golo, i di madagoaa dela e haga duu ai di Hale Daumaha. \p \v 8 Di gowaa dela e ulu gi lodo i di hale dela i mugi lala loo la i bahi i ngaaga o di Hale Daumaha, mo dono gaagenge e hana gi nua gi di lua baba mo tolu baba. \v 9 King Solomon ga haga lawa dana moomee dela nogo hau dana Hale Daumaha gaa hai di haaligi i nua gi nia tanga mono lau baba laagau ‘cedar’. \v 10 Di hale dela e dolu ono baba, di baba e dahi e duuduu i nia piidi e hidu mo di baahi, la ne haga pigi adu gi di baahi o di Hale Daumaha, duudagi gi nia tanga laagau ‘cedar’. \p \v 11 Dimaadua ga helekai gi Solomon, \v 12 “Maa goe ga hagalongo gi agu haganoho mo agu helekai, gei Au gaa hai adu agu mee ala ne hagababa gi do damana go David. \v 13 Au gaa noho i baahi agu daangada Israel i lodo di Hale Daumaha dela e haga duu aga kooe, gei Au hagalee diiagi digaula.” \p \v 14 Malaa, Solomon guu hau di Hale Daumaha guu lawa. \s1 Nia mee ala i lodo di Hale Daumaha \r (2-Chronicles 3.8-14) \p \v 15 Di abaaba dela i lodo le e hii gi nia lau baba ‘cedar’ mai i di baba gaa tugi i di haaligi i nua, gei di baba la ne hai gi nia laagau ‘pine’. \v 16 Di ruum dela i lodo loo di Hale Daumaha le e haga ingoo bolo di Gowaa Dabuaahia Huoloo. Di gowaa deenei e looloo i nia piidi e motolu, di abaaba o di ruum dabu le e hai gi nia lau baba ‘cedar’ mai i di baba gaa hana gaa tugi i di haaligi i nua.\x * \xo 6.16 \xt Exodus 26.33-34\x* \v 17 Di ruum dela i mua di Gowaa Dabuaahia Huoloo le e looloo nia piidi e modoono. \v 18 Nia lau baba ‘cedar’ ne daadaa gaa hai nia golee laagau mono akai e humu ai, gei ogo di abaaba i nia baahi huogodoo e hii gi nia lau baba ‘cedar’, gei ogo nia hadu i di gili di abaaba gu hagalee kila mai. \p \v 19 I tua di Hale Daumaha iai di ruum e hau i tungaalodo, deelaa di gowaa e dugu ai Tebedebe o di Hagababa Dimaadua. \v 20 Di ruum deenei e looloo nia piidi e motolu, di palaha nia piidi e motolu, tuuduu nia piidi e motolu, e hii gi nia goolo madammaa i nia baahi huogodoo. Di gowaa hai tigidaumaha e hii gi nia lau baba ‘cedar’. \v 21 Nia abaaba i lodo di Hale Daumaha e hii gi nia goolo, gei nia daula goolo e dau i di gowaa dela e ulu gi lodo di ruum mugi lodo loo, dela e hii labelaa gi nia goolo. \v 22 Lodo di Hale Daumaha huogodoo e hii gi nia goolo, e hai labelaa di gowaa hai tigidaumaha dela i lodo di Gowaa Dabuaahia Huoloo.\x * \xo 6.22 \xt Exodus 30.1-3\x* \p \v 23 Nia ada manu e lua hai ono bakau ne hai gi nia laagau olib e dugu i lodo di Gowaa Dabuaahia Huoloo deelaa. Nia lloo nia maa le e dagi madangaholu maa lima piidi.\x * \xo 6.23 \xt Exodus 25.18-20\x* \v 24-26 Nia maa e hai hua be di mee e dahi, e dagi lua nau bakau. Nia bakau nia maa e lloo nia piidi dagi hidu mo di baahi. Di lloo o nia ngudu nia bakau o di manu e dahi ma ga hagatau gi lodo la nia piidi dagi madangaholu maa lima. \v 27 Meemaa e haga noho be di mee e dahi i lodo di Gowaa Dabuaahia Huoloo deelaa, gei nau bakau gaa holo gi daha le e tale ono ngudu i tungaalodo di ruum, gei ogo nia bakau e lua ala i golo e tale adu gi nia baahi o di ruum deelaa. \v 28 Nia ada manu e lua hai ono bakau aanei la guu hii gi nia goolo. \p \v 29 Nia abaaba huogodoo i lodo di hale mo di abaaba o di ruum dela i lodo loo le e humu gi nia ada mee ne paa be nia manu e hai nadau bakau, nia loiniu, mono akai. \v 30 Di baba o di Hale Daumaha la guu hii labelaa gi nia goolo. \p \v 31 Nia bontai dua lua ne hai gi nia laagau olib i di gowaa dela e ulu gi di Gowaa Dabuaahia Huoloo, i hongo di ngudu di bontai le e gaa gi nua. \v 32 Nia bontai le e humu gi nia ada mee ne paa be nia manu e hai nadau bakau, nia loiniu mono akai. Nia bontai mo nia ada loiniu aalaa le e hii gi nia goolo. \v 33 Di bontai o di gowaa dela e ulu gi lodo di ruum damana, le e dagi haa ono madaaduge, gei e mangalloo, ne hai gi nia laagau olib. \v 34 Nia bontai haduhadui e lua ne hai gi nia laagau ‘pine’, \v 35 ala guu humu gi nia ada mee ne paa, be nia manu e hai nadau bakau, nia loiniu, mono akai. Nia ada mee aanei la guu hii hagatau gi nia goolo. \p \v 36 Di abaaba o di malae i lodo dela i mua di Hale Daumaha le e hau gi nia goolongo hadu e dolu e hagatau gi nua, mo di tanga laagau ‘cedar’ i hongo nia maa. \p \v 37 Di hagamau di Hale Daumaha o Dimaadua ne haga noho i di lua malama, di malama go Ziv, i di haa ngadau o Solomon nogo king. \v 38 I di walu malama, di malama go Bul, i lodo di madangaholu maa dahi ngadau a Solomon nogo king, di Hale Daumaha ne haga lawa be di hai dela ne haga noho ai. Nia ngadau e hidu ne hau ai di Hale Daumaha go Solomon. \c 7 \s1 Di hale King Solomon \p \v 1 Solomon guu hau labelaa dono hale ang gi deia, ne hau i nia ngadau e 13. \v 2-3 Di ruum damana e hagaingoo bolo di Ruum o di Waa laagau ‘cedar’ o Lebanon\f + \fr 7.2-3 \fq “Di Ruum o di Waa laagau ‘cedar’ o Lebanon” \ft Di ruum deenei le e hai be di waa laagau, idimaa i lodo di ruum damana deenei la nogo iai nia duludulu e logo ala ne hai gi nia laagau ‘cedar’ ala ne gaamai i Lebanon. \f* e looloo i nia piidi 150; ge 75 piidi palaha, ge 45 piidi tuuduu. Gei e dolu goolongo duludulu ‘cedar’, dagi madangaholu maa lima i di goolongo e dahi, ga haganoho nia tanga ‘cedar’ gi hongo nia maa. Nia laagau ‘cedar’ ne hai di haaligi gaa hana gaa tugi i hongo nia ruum benebene goloo ala e daahi go nia duludulu llauehe aalaa. \v 4 Nia baahi e lua o di ruum deelaa le e hagatau nia dama bontai dagi dolu. \v 5 Nia ngudu bontai llauehe mono dama bontai e dagi haa ono madaaduge, gei e mangalloo. Nia dama bontai dagi dolu e huli mai nadau mehanga. \p \v 6 Di ruum damana e hagaingoo bolo di Ruum o nia Duludulu Llauehe e looloo nia piidi 75 ge 45 piidi di palaha. Dono balanda e gahu ge daahi go nia duludulu llauehe. \p \v 7 Di Ruum o di Lohongo King e hagaingoo bolo di Gowaa Hai Gabunga, deelaa di gowaa e hagamodu ai nia gabunga Solomon. Nia laagau ‘cedar’ ala ne hai nia baba gaa hana gi nua gaa tugi i nia ogo. \p \v 8 Di gowaa dela e noho ai Solomon la i baahi i golo i muli di Gowaa Hai Gabunga ne hai be nia gowaa ala i golo. Mee guu hau labelaa dana hale beelaa ang gi dono lodo, dela go tama ahina di king Egypt.\x * \xo 7.8 \xt 1-Kings 3.1\x* \p \v 9 Nia hale huogodoo aanei mo di gowaa i lodo di abaaba la ne hai gi nia hadu hagalabagau, daamada di baba gaa hana gaa tugi di madaahale. Nia hadu aanei ne hai i di gowaa hai hadu, ne hagatau gaa tuu gi towaa nia baahi gi lodo mo nia baahi gi tua o nia hadu aalaa. \v 10 Di baba o di hale ne hai gi nia hadu llauehe, ne hai labelaa i di gowaa hai hadu, nia hadu e lloo nia piidi e madangaholu maa lua, gei nia hadu labelaa e lloo nia piidi e madangaholu maa lima. \v 11 I hongo nia maa nia hadu labelaa ne hagatau gaa tuu, gaa hai ono tanga ‘cedar’. \v 12 Nia gowaa ala i lodo di abaaba di hale, di malae i lodo o di Hale Daumaha, mo di gowaa dela e ulu ai gi lodo di ruum di Hale Daumaha dono abaaba i lodo, di goolongo tanga ‘cedar’ e hagatau i mehanga nia hadu dagi dolu ala ne lawa i di paa, aalaa go nia maa ne hai di abaaba. \s1 Di moomee Huram \p \v 13 King Solomon ne gahi mai taane dono ingoo go Huram, taane hai mee e noho i di waahale Tyre dela e iloo huoloo di hai di moomee hai baalanga mmee. \v 14 Dono damana guu made, mee tangada Tyre, dela e iloo labelaa di hai di moomee baalanga mmee; dono dinana la di ahina mai di madawaawa Naphtali. Huram taane kabemee gei guu kabe huoloo di hai ana mee. Mee gu hiihai gi tegau a King Solomon dela bolo ma go mee dela e dagi di moomee baalanga mmee. \s1 Nia duludulu baalanga mmee e lua \r (2-Chronicles 3.15-17) \p \v 15 Huram ne hai ana duludulu baalanga mmee e lua, e dahi 27 piidi looloo, ge tamana tuludulu e dahi la nia piidi e 18, gei nia maa ne dugu i di ngudu di Hale Daumaha. \v 16 Huram guu hai labelaa ana baalanga mmee libogo o nia duludulu e lua, dagidahi e looloo nia piidi e hidu mo di baahi, guu dugu gi hongo nia ulu nia duludulu. \v 17 Nia ulu o nia duludulu aalaa le e humu gi nia hau baalanga mmee ala ne higa, \v 18 ge e lua goolongo ‘pomegranate’ baalanga mmee. \p \v 19 Nia libogo duludulu i hongo nia ulu nia duludulu e haganoho be nia akai ‘lily’ e lloo i nia piidi e ono, \v 20 gei e dugu i hongo di gowaa bungubungu i hongo nia hau baalanga mmee ala ne higa. Nia ‘pomegranate’ e lua lau i nia goolongo e lua e haganiga nia libogo i hongo nia duludulu. \p \v 21 Huram ne hagaduu nia duludulu baalanga mmee i mua di gowaa dela e ulu gi lodo di Hale Daumaha. Tuludulu dela i baahi ngaaga dono ingoo go Jachin\f + \fr 7.21 \ft Di ingoo \+bk Jachin\+bk* i nnelekai Hebrew dono lee e hai be di bida helekai \+bk God e haga noho\+bk* \f* ge tuludulu dela i baahi ngeia dono ingoo go Boaz.\f + \fr 7.21 \ft Di ingoo \+bk Boaz\+bk* i nnelekai Hebrew dono lee e hai be di bida helekai \+bk Ma go di mahi o God\+bk* \f* \v 22 Nia libogo duludulu ala ne hai be nia akai ‘lily’ baalanga mmee ne humu i nia ulu nia duludulu. \p Malaa, di moomee duludulu gu hagalawa. \s1 Di monowai baalanga mmee \r (2-Chronicles 4.2-5) \p \v 23 Huram ne hai dana monowai baalanga mmee bungubungu nia piidi e hidu mo di baahi i di llala, 15 piidi laa lodo, ge 45 piidi ma ga hagatau haganiga. \v 24 Taalinga di haganiga laa daha o di monowai deelaa la nia goolongo e lua ada humu mee i golo ne hai hua be di mee e dahi dalia di monowai. \v 25 Di monowai ne haganoho gi hongo nia kau baalanga mmee daane e madangaholu maa lua, e huli gi daha, e dau dogodolu e huli i di huli e dahi. \v 26 Di maadolu di monowai nia ‘inch’ e dolu. Di ngudu di monowai e hai be di ngudu ibu, e wini gi tua, e hai be nia manga akai ‘lily’, ge e mee di haa nia galon e 10,000. \p \v 27 Huram guu hai ana kulumaa baalanga mmee e madangaholu; e lloo nia piidi dagi ono, palaha nia piidi dagi ono ge tuuduu nia piidi dagi haa mo di baahi. \v 28 Nia maa ne hai gi nia baahi laubaba e haa, nia madaaduge e haganoho \v 29 nia ada laion, kau daane mo nia manu e hai nadau bakau i hongo nia laubaba; i baahi i nua mo baahi gi lala nia laion mono kau daane, la guu humu labelaa. \v 30 Di kulumaa nei mo ono duaadiga baalanga mmee e haa, gei nia duaadiga ne hai gi nia baalanga mmee. Nia madaaduge e haa iai nia lohongo baisin; gei nia lohongo o nia baisin aalaa le e humu labelaa gi nia ada mee. \v 31 Di laubaba bungubungu ne hai belee dugu ai di baisini. E duu i hongo di kulumaa i nia ‘inch’ e 18 gaa hana gi lodo nia ‘inch’ e hidu. I di gili di maa le e humu. \v 32 Nia duaadiga e 25 ‘inch’ tuuduu, gei nia maa i lala di laubaba, gei nia baalanga o nia duaadiga ne hai hua be di mee e dahi dalia di kulumaa. \v 33 Nia duaadiga e hai be nia duaadiga waga dauwa hongo henua, nia mee huogodoo i di gili nia duaadiga ne hai gi nia baalanga mmee. \v 34 Nia mee daahi mee e haa i baahi gi lala di kulumaa e dahi ne hai hua be di mee e dahi dalia di kulumaa. \v 35 I hongo nia kulumaa e haganiga nonua di abaaba nia ‘inch’ e 9 di palaha, nia mee daahi nia maa mono laubaba ne hai hua be di mee e dahi dalia nia kulumaa. \v 36 Di mee deelaa e dugu ai di maa mo dono laubaba e humu gi nia ada mee, nia ada manu e hai nadau bakau, nia ada laion mono ada niu, gei ogo nia gowaa ala e aadee ala i golo la guu humu labelaa haganiga hagatau dono gili. \v 37 Malaa, deenei di hai dela ne hai nia kulumaa aanei, huogodoo ne hai gii hai be di mee e dahi, ono llauehe mo ono hagadilinga. \p \v 38 Huram ne hai ana baisin e madangaholu, di baisin e dahi i hongo di kulumaa e dahi, di baisin e dahi e bungubungu i nia piidi e 6, e haa nia galon e 200.\x * \xo 7.38 \xt Exodus 30.17-21\x* \v 39 Mee ne dugu ana kulumaa e lima i baahi ngaaga di Hale Daumaha, gei nia kulumaa e lima ala i golo i baahi ngeia, gei di monowai la ne dugu i di madaaduge baahi dua ngaaga. \s1 Nia goloo di Hale Daumaha \r (2-Chronicles 4.11—5.1) \p \v 40-45 Huram ne hai ana baalanga, daawolo mono boolo. Mee gu hagalawa nia moomee King Solomon ang gi di Hale Daumaha Dimaadua. Aanei ana mee ne hai: \li1 Nia duludulu e lua \li1 Nia libogo e lua i di ulu o nia duludulu ala e hai be nia boolo \li1 Di tiini e humu i di ulu o nia duludulu aalaa. \li1 Nia ‘pomegranate’ baalanga mmee e 400 i nia goolongo e lua dagi llau ala e humu haganiga i tuludulu e dahi \li1 Nia kulumaa e madangaholu \li1 Nia baisin e madangaholu \li1 Di monowai \li1 Nia kau e madangaholu maa lua e daahi di monowai. \li1 Nia baalanga, taawolo, mono boolo. \m Nia mee aanei huogodoo ang gi di Hale Daumaha la ne hai go Huram gi di King Solomon, gei nia maa guu hai gi nia baalanga mmee dingidingia. \v 46 Di king ne hai nia mee aanei huogodoo i di gowaa hai baalanga i mehanga Sukkoth mo Zarethan i di Gowaa Baba i Jordan. \v 47 Solomon la digi manamana ina nia mee aanei, idimaa ma gu logowaahee balua, gei ogo nia daamaha nia maa digi iloo. \p \v 48 Solomon ne hai labelaa ana goloo ne hai gi nia goolo ang gi di Hale Daumaha: \li1 di gowaa hai tigidaumaha, \li1 teebele e dugu nia palaawaa ala e tigidaumaha ang gi Dimaadua,\x * \xo 7.48 \xt Exodus 25.23-30; 30.1-3\x* \li1 \v 49 nia lohongo malama e madangaholu ala e tuu i mua di Gowaa Dabuaahia Huoloo, e lima e tuu i baahi ngaaga gei e lima e tuu i baahi ngeia, \li1 nia akai, nia malama mono kabi,\x * \xo 7.49 \xt Exodus 25.31-40\x* \li1 \v 50 nia ibu mono mee diinai malama, mono boolo, nia pileedi dugu ‘incense’, nia baalanga dugu malala no lodo, \li1 nia hinsis o nia bontai di Gowaa Dabuaahia Huoloo mo nia bontai ala gi malaelae di Hale Daumaha. Nia mee huogodoo la ne hai gi nia goolo. \m \v 51 Di madagoaa Solomon ne lawa ana mee huogodoo ala nogo hai i di gili di Hale Daumaha, gei mee gaa wanga nia mee huogodoo dono damana go David ne hagadabu ang gi Dimaadua: nia silber, goolo mo nnagadilinga goloo ala i golo, gi lodo ana gowaa benebene mee.\x * \xo 7.51 \xt 2-Samuel 8.11; 1-Chronicles 18.11\x* \c 8 \s1 Tebedebe o di Hagababa gu gaamai gi di Hale Daumaha \r (2-Chronicles 5.2—6.2) \p \v 1 King Solomon ga haga dagabuli mai nia dagi o nia madawaawa mo nia madahaanau o Israel huogodoo gi lloomoi gi dono baahi i Jerusalem, gi gaamai Tebedebe o di Hagababa Dimaadua mai Zion, go di Waahale o David, e gaamai gi di Hale Daumaha.\x * \xo 8.1 \xt 2-Samuel 6.12-16; 1-Chronicles 15.25-29\x* \v 2 Digaula gu dagabuli mai gi di gowaa e dahi, i di madagoaa Tagamiami o nia Damaa hale Hagaabili, i di hidu malama go Ethanim.\x * \xo 8.2 \xt Leviticus 23.33-34\x* \v 3 Di madagoaa o nia dagi huogodoo la gu dagabuli mai, nia daangada hai mee dabu ga dahi aga Tebedebe o di Hagababa, \v 4 gaa kae gi di Hale Daumaha. Digau Levi mo digau hai mee dabu gaa kae di Hale laa Dimaadua mono goloo dabu gi di Hale Daumaha. \v 5 Di King Solomon mo digau Israel huogodoo ga dagabuli mai gi di gowaa e dahi gi mua Tebedebe o di Hagababa, gaa hai nadau tigidaumaha gi nia siibi mono kau e logowaahee, gu deemee di dau. \v 6 Digau hai mee dabu gaa kae Tebedebe o di Hagababa Dimaadua gi lodo di Hale Daumaha, gaa dugu i lodo di Gowaa Dabuaahia Huoloo, i lala nia ada manu hai ono bakau. \v 7 Nia bakau o nia manu aalaa e gahu Tebedebe mo nia laagau ala ne aamo mai ai di maa. \v 8 Nia ngudu o nia laagau le e gidee hua tangada dela ma gaa duu i mua di Gowaa Dabuaahia Huoloo, gei nia gowaa ala i golo e de gidee. (Nia laagau la i golo hua dangi nei.) \v 9 Deai di mee i lodo Tebedebe o di Hagababa ai, ala hua go nia baahi hadu e lua a Moses ala ne dugu gi golo i di Gonduu Sinai, i di madagoaa Dimaadua ne hai dana hagababa gi digau Israel i di nadau lloomoi i Egypt.\x * \xo 8.9 \xt Deuteronomy 10.5\x* \p \v 10 Di madagoaa o nia gau hai mee dabu ne hagatanga gi daha mo di Hale Daumaha Dimaadua, di baahi gololangi gu haga honu di Hale Daumaha,\x * \xo 8.10 \xt Exodus 40.34-35\x* \v 11 e maahina ge e dingidingia i di madamada o Dimaadua, gei ogo digaula gu deemee di ulu gi lodo, e hai nadau hegau. \v 12 Gei Solomon ga dalodalo,\x * \xo 8.12 \xt Pisalem 18.11; 97.2\x* \q1 “Meenei Dimaadua, ma Kooe dela ne dugu dau laa i di ahiaalangi, \q1 gei Goe e hiihai e noho i lodo di bouli o nia gololangi. \q1 \v 13 Dolomeenei, gei au guu hau doo hale madamada, \q1 di gowaa dela e noho iei Goe gaa hana hua beelaa.” \s1 Di agoago a Solomon gi nia daangada \r (2-Chronicles 6.3-11) \p \v 14 Digau Israel huogodoo la guu tuu i golo, gei di King Solomon gaa huli gi digaula, gaa dangi ang gi Dimaadua gi haga maluagina ina digaula. \v 15 Gei mee ga helekai, “Hagaamuina Dimaadua go di God o Israel! Mee gu dadaahi dana hagababa dela ne hai gi dogu damana go David. Mee ne hai boloo, \v 16 ‘Mai i di madagoaa ne laha mai agu daangada gi daha mo Egypt, gei Au digi hilihili dagu waahale i tenua o Israel belee hau di Hale Daumaha e daumaha goodou mai gi di Au, gei Au guu hili goe, David, belee dagi agu daangada.’”\x * \xo 8.16 \xt 2-Samuel 7.4-11; 1-Chronicles 17.3-10\x* \p \v 17 Solomon ga duudagi ana helekai, “Dogu damana gu haga noho bolo ia e hau di Hale Daumaha e hagalaamua ai di ingoo Dimaadua go di God o Israel,\x * \xo 8.17 \xt 2-Samuel 7.1-3; 1-Chronicles 17.1-2\x* \v 18 gei Dimaadua gu helekai gi mee, ‘E donu go do hiihai e haga duu aga dau Hale Daumaha mai gi di Au. \v 19 Gei goe e deemee di hau di maa. Ma dela go dau dama daane donu dela gaa hau dogu Hale Daumaha.’\x * \xo 8.19 \xt 2-Samuel 7.12-13; 1-Chronicles 17.11-12\x* \p \v 20 “Malaa, dolomeenei Dimaadua gu haga gila aga dana hagababa dela ne hai. Au guu pono dogu damana, guu hai di king Israel, gei au gu haga duu aga di Hale Daumaha e hagalaamua ai gidaadou di ingoo Dimaadua, di God o Israel. \v 21 Au guu hai labelaa dagu gowaa i lodo di Hale Daumaha belee dugu Tebedebe o di Hagababa dela e dugu iei nia baahi hadu e lua o di hagababa a Dimaadua ne hai gi tadau maadua mmaadua i dono laha mai digaula mai Egypt.” \s1 Talodalo a Solomon \r (2-Chronicles 6.12-42) \p \v 22 I mua nnadumada digaula, Solomon gaa hana gaa duu i mua di gowaa hai tigidaumaha, ga dahi aga ono lima, \v 23 ga dalodalo, \mi “Meenei Dimaadua go di God o Israel, deai di god e hai be Goe ai, i di langi i nua be i hongo henuailala! Goe e dadaahi hua dau hagababa ang gi au daangada mo di haga modongoohia do aloho gi digaula i di nadau hagalongo adu gi di Goe mai nadau manawa hagatau. \v 24 Goe gu dadaahi dau hagababa dela ne hai gi dogu damana David. Dangi nei, gei nia helekai huogodoo la gu haga gila aga. \v 25 Gei dolomeenei, meenei Dimaadua go di God o Israel, au e dangi adu bolo Goe gi daahia hua beelaa dau hagababa dela ne hai Kooe gi dogu damana, i dau hai gi mee bolo i nia madagoaa huogodoo tangada mai dono hagadili gaa dagi Israel e hai di king, maa digaula ga hagalongo gii donu adu gi di Goe gii hai be di hai a maa.\x * \xo 8.25 \xt 1-Kings 2.4\x* \pi1 \v 26 “Meenei, di God o Israel, haga gila ina aga au mee huogodoo ala ne hagababa Kooe ang gi dogu damana, go dau dangada hai hegau go David, la gii kila. \pi1 \v 27 “Meenei God, goe e tau di noho i henuailala? Di langi hagatau e dee tau adu gi di Goe! Ma e hai behee go di Hale Daumaha dela ne hau ko au e tau adu?\x * \xo 8.27 \xt 2-Chronicles 2.6\x* \v 28 Meenei Dimaadua dogu God, au go dau dangada hai hegau. Hagalongo mai gi dagu dalodalo mo agu mee ala e dangi adu iei au dangi nei. \v 29 Madamada humalia i di Hale Daumaha deenei boo mo aa, di gowaa dela ne hilihili Kooe belee hai di gowaa e hagalaamua ai do ingoo. Goe hagalongo mai maa au gaa huli gi di Hale Daumaha deenei, gaa hai dagu dalodalo.\x * \xo 8.29 \xt Deuteronomy 12.11\x* \v 30 Hagalongo mai gi agu dalodalo mo nia dalodalo au daangada i di nadau huli gi di gowaa deenei ga dalodalo. Hagalongo mai i do henua i di langi, mo di dumaalia mai gi gimaadou. \pi1 \v 31 “Di madagoaa tangada ma ga hagahuaidu dana dangada ne hai dana mee hala, gei digaula ga laha mai a mee gi do gowaa hai tigidaumaha dela i lodo di Hale Daumaha deenei, bolo gi doange bolo ia e deai ono hala ai, \v 32 Meenei Dimaadua, hagalongo mai i di langi, ge haga donudonu ina i mehanga au gau hai hegau aanei. Hagaduadua ina tangada gii tau ang gi dana hala, gei gi hagamehede ina tangada dela e deai ono hala ai. \pi1 \v 33 “Di madagoaa au daangada Israel ma ga paagege i nadau hagadaumee, idimaa, digaula gu ihala gu hai baahi adu gi di goe, gei digaula ga huli adu ga lloomoi gi di Hale Daumaha deenei mo di hila gi lala, ga dangidangi adu gi di Goe gi dumaalia ang gi digaula, \v 34 hagalongo malaa gi digaula mai di langi. Dumaalia ang gi au daangada i nadau huaidu, laha mai labelaa digaula gi tenua dela ne wanga Kooe gi nia maadua mmaadua digaula. \pi1 \v 35 “Do madagoaa ma ga daahi di uwa gi hagalee doo, idimaa, au daangada la guu hai di huaidu hai baahi adu gi di Goe, gei di nadau madagoaa gaa huli hoou, ga huli mai gi di Hale Daumaha deenei mo di hila gi lala, gaa dangi adu gi di Goe, \v 36 hagalongo malaa gi digaula mai di langi. Dumaalia ang gi di king mo nia daangada Israel i nadau huaidu. Aago ina digaula gi di mee dela e donu. Nomuli, meenei Dimaadua, haga doo ina di uwa gi hongo do henua dela ne wanga Kooe gi au daangada gi hai mee ginai gaa hana hua beelaa. \pi1 \v 37 “Di madagoaa ma gaa hai tau hiigai, be tau magi tolo, be go nia hadagee gu mooho i di madangi maaloo, be go nia laagau guu gai go nia manu ‘locust’ e logowaahee, be go au daangada ga heebagi ginai nadau hagadaumee, be di madagoaa ga iai nia magi be go tau magi i nadau mehanga, \v 38 hagalongo mai malaa gi nia dangidangi digaula. Maa tei i au daangada Israel ga manawa daamaha gaa huli hoou i di tonu, gaa holo nadau lima gi daha mo di huli adu gi di Hale Daumaha deenei mo di dalodalo, \v 39 hagalongo malaa gi digaula mai i do henua dela i di langi. Dumaalia ang gi digaula mo di hagamaamaa digaula. Ma Kooe modogooe dela e iloo nia hagabaubau o nia manawa nia daangada. Goe heia ang gi tangada nei mo tangada nei ana mee ala e tau anga ginai, \v 40 gei au daangada ga hagalongo adu i nia madagoaa huogodoo i di nadau noho i tenua dela ne wanga Kooe gi madau maadua mmaadua. \pi1 \v 41-42 “Maa tangada mai daha dela e noho i tenua mogowaa, ma ga hagalongo bolo Goe la Tangada e dau mo nia mee haga goboina ala ne hai Kooe gi au daangada, gei mee ga hanimoi e daumaha adu mo di hai dalodalo i lodo di Hale Daumaha deenei, \v 43 hagalongo malaa gi dana dalodalo i di langi dela e noho iei Goe. Hagalongo gi mee, mo di haga gila ina dana dangidangi, gei nia daangada huogodoo i henuailala ga iloo do ingoo mo di hagalongo adu gi di Goe, be di hai o digau Israel. Gei ogo digaula ga iloo laa bolo di Hale Daumaha deenei dela ne hau ko au la di gowaa e hagaingoo gi do ingoo. \pi1 \v 44 “Do madagoaa ma ga hagau au daangada gi tauwa gi hai baahi gi nadau hagadaumee, gei digaula gaa hai dangidangi adu gi di Goe, ga huli mai gi di waahale deenei dela ne hilihili Kooe, mo di Hale Daumaha dela ne hau ko au adu gi di Goe, \v 45 hagalongo malaa gi nadau dalodalo. Hagalongo gi digaula mai di langi, mo di wanga gi digaula di mogobuna di aali i tauwa. \pi1 \v 46 “Di madagoaa au daangada ma gaa hai nadau huaidu adu gi di Goe, gei di maa e deai tangada ono huaidu ai, gei Goe mai i do hagawelewele gaa hai nadau hagadaumee gi haga paagege digaula, gaa lahi digaula gi tei henua gee, ma e aha maa tenua deelaa le e mogowaa loo, \v 47 hagalongo malaa gi nia dangidangi o au daangada. Maa digaula gaa huli hoou i tenua deelaa, ga dangidangi adu gi di Goe, ga haagi adu gi di Goe nadau huaidu mo nadau ihala, Meenei Dimaadua, hagalongo malaa gi nadau dangidangi. \v 48 Maa digaula ma gaa huli hoou i di tonu i tenua deelaa, gaa hai nadau dangidangi adu gi di Goe, ga huli mai gi tenua deenei dela ne wanga Kooe gi madau maadua mmaadua, mo di waahale deenei dela ne hilihili Kooe, mo di Hale Daumaha deenei dela ne haga duu adu ko au gi di Goe, \v 49 hagalongo malaa gi nadau dangidangi. Mai i do henua i di langi, hagalongo ge gi dumaalia ang gi digaula. \v 50 Dumaalia anga i nadau huaidu huogodoo, mo di nadau hai baahi adu gi di Goe, heia nadau hagadaumee gi manawa dumaalia gi digaula. \v 51 Idimaa, digaula go au daangada donu ala ne laha mai Kooe i Egypt, di gowaa dela e hai be di ahi maaloo. \pi1 \v 52 “Meenei Tagi go Yihowah, Goe gii mmada i di manawa lamalia gi au daangada Israel mo di nadau king i nia madagoaa huogodoo, mo di hagalongo gi nadau dangidangi i di nadau madagoaa ma ga gahigahi Goe i di hagamaamaa. \v 53 Goe ne hilihili mai digaula mai i lodo nia daangada huogodoo o henuailala belee hai au daangada, be dau hai ne hagi anga gi digaula mai dau hege go Moses, i do madagoaa ne laha mai madau maadua mmaadua gi daha mo Egypt.” \s1 Talodalo hagaodi \p \v 54 I muli talodalo a Solomon ang gi Dimaadua, mee ga duu aga i mua di gowaa hai tigidaumaha, di gowaa dela nogo dogoduli iei mee, ga dahi aga ono lima, \v 55 gaa hai dono lee gi nua, gaa dangi ang gi Dimaadua bolo Mee gi hagahumalia ina nia daangada huogodoo ala ne dagabuli mai gi di gowaa deelaa, gaa hai, \mi \v 56 “Hagaamuina Dimaadua dela ne wanga di aumaalia gi ana daangada be dana hagababa dela ne hai. Mee gu haga gila aga ana hagababa dee odi huogodoo ala ne hai mai baahi dana hege go Moses.\x * \xo 8.56 \xt Deuteronomy 12.10; Joshua 21.44-45\x* \v 57 Dimaadua go tadau God gi madalia gidaadou, gadoo be dana madalia tadau maadua mmaadua, gi hudee diagia gidaadou be e kili gi daha. \v 58 Mee gi heia gidaadou gi hagalongo ang gi de Ia, gei ogo gidaadou gaa mee di mouli gii hai be dono hiihai i nia madagoaa huogodoo, mo di haga gila ina ana haganoho mo ana helekai huogodoo ala ne hagi anga go Mee gi tadau maadua mmaadua. \v 59 Dimaadua go tadau God la gi langahia i nia madagoaa huogodoo dagu dalodalo mo agu dangidangi ala guu hai ko au gi Mee, ge dumaalia ang gi ana daangada Israel mo di nadau king i nia madagoaa huogodoo, gii tau ang gi nadau hiihai. \v 60 Gei ogo henuailala huogodoo ga iloo laa bolo Dimaadua modogoia la go di God, deai di mee i golo ai. \v 61 Gei goodou, go ana daangada, gi manawa dahi ang gi Dimaadua go tadau God. Hagalongo gi ana haganoho mo ana helekai, gii hai be di godou hai e hai dangi nei.” \s1 Di hagadabu o di Hale Daumaha \r (2-Chronicles 7.4-10) \p \v 62 Nomuli, gei di King Solomon mo nia daangada huogodoo ala i golo gaa hai nadau tigidaumaha gi Dimaadua. \v 63 Mee ne tigidaumaha ana kau e madalua maa lua mana (22,000) ge lau madalua mana (120,000) ana siibi, e hai tigidaumaha hagadaubuni. Deenei di hai gu haga dabu ai go di king mo nia daangada huogodoo di Hale Daumaha. \v 64 Di laangi hua deelaa, geia ne hagadabu labelaa di tungaalodo di malaelae dela i mua di Hale Daumaha o Dimaadua, geia gaa hai dana tigidaumaha dela e dudu nia manu dogomaalia, gaa hai dana tigidaumaha huwa laagau, mo nia kiliidi o nia manu e hai ai di tigidaumaha hagadaubuni. Mee ne hai beenei idimaa di gowaa dudu tigidaumaha dela ne hai gi nia baalanga mmee, le e dulii ang gi nia tigidaumaha aanei huogodoo. \p \v 65 Solomon mo digau Israel huogodoo gaa budu Tagamiami o nia Damaa hale Hagaabili i nia laangi e hidu. Nia hagabuulinga daangada dogologowaahee gu i golo mai loo i di Ala Nnoonua o Hamath i bahi i ngeia gaa tugi i tagageinga o Egypt i bahi i ngaaga. \v 66 I di walu laangi, gei Solomon ga hagau nia daangada gi nadau hale. Digaula gu hagaamu huogodoo a mee, guu hula gi nadau hale mo di tenetene, idimaa i nia mee huogodoo a Dimaadua ne haga maluagina dana dangada hai hegau go David mo ana gau Israel. \c 9 \s1 Dimaadua gu haga gila labelaa gi Solomon \r (2-Chronicles 7.11-22) \p \v 1 I muli di King Solomon ne haga duu di Hale Daumaha o Dimaadua, mo dono hale king, mo nia mee huogodoo ala e hiihai ginai e hau, \v 2 gei Dimaadua gu haga gila labelaa gi mee, be dana hai dela ne hai i Gibeon.\x * \xo 9.2 \xt 1-Kings 3.5; 2-Chronicles 1.7\x* \v 3 Dimaadua ga helekai gi mee, “Au gu longono dau dalodalo. Au gu hagadabu di Hale Daumaha dela ne haga duu kooe belee dadaumaha iei goodou mai gi di Au gaa hana hua beelaa. Au ga madamada humalia i di maa ge duuli i nia madagoaa huogodoo. \v 4 Maa goe ga hai hegau i di tonu mo di humalia, be di hai o do damana go David, gei goe ga hagalongo gi agu haganoho gaa hai nia mee huogodoo ala ne hagi adu gi di goe, \v 5 gei Au ga daahi di hagababa dela ne hai gi do damana go David. Au ne hai gi mee bolo nia madagoaa huogodoo Israel le e dagi go dono hagadili.\x * \xo 9.5 \xt 1-Kings 2.4\x* \v 6 Gei maa goe be go do hagadili ga hagalee daudali Au, be goe ga de hagalongo gi agu haganoho mo agu helekai ala ne hagi adu gi di goe, ga daumaha gi nia balu ieidu, \v 7 malaa, Au ga daa gi daha agu daangada Israel mai tenua dela ne wanga ko Au gi digaula. Au ga diiagi di Hale Daumaha dela ne hagadabu ko Au belee hai ai di gowaa e hagalaamua ai dogu ingoo. Nia daangada huogodoo ala i golo ga de hiihai gi Israel ga haga balumee digaula. \v 8 Di Hale Daumaha deenei la gaa hai di bae hadu mooho. Nia daangada huogodoo ala ma ga lloomoi laalaa, ga homouli mo di goboina, ga heheeu boloo, ‘Ma e aha dela Dimaadua ne hai tenua deenei mo di Hale Daumaha gii hai beenei?’\x * \xo 9.8 \xt 2-Kings 25.9; 2-Chronicles 36.19\x* \v 9 Nia daangada ga helekai boloo, ‘Idimaa digaula ne hudu gi daha Dimaadua go di nadau God dela ne laha mai nadau maadua mmaadua mai i Egypt. Digaula guu huli gi nia balu ieidu, gu daumaha ginai mo di hai hegau gi nia maa. Deelaa tadinga a Dimaadua la ne dugu anga di haingadaa gi digaula.’” \s1 Di hagababa Solomon mo Hiram \r (2-Chronicles 8.1-2) \p \v 10 Solomon ne hau di Hale Daumaha mo dono hale i lodo nia ngadau e madalua. \v 11 King Hiram mai Tyre ne wanga gi mee nia laagau ‘cedar’ huogodoo mono laagau ‘pine’ mono goolo huogodoo ala ne hai di moomee. I muli di moomee ne lawa, gei King Solomon gaa wanga gi Hiram nia waahale e madalua i tenua o Galilee. \v 12 Hiram guu hana guu mmada gi nia maa, gei mee hagalee hiihai gi nia maa. \v 13 Gei mee ga helekai gi Solomon, “Dogu duaahina, aanei la nia waahale balumee ala ne gaamai kooe!” Tadinga di mee deenei di gowaa deenei e hagaingoo bolo Cabul.\f + \fr 9.13 \fk Cabul: \ft Di ingoo \+bk Cabul\+bk* i nnelekai Hebrew dono lee e hai be di bida helekai \+bk balumee\+bk*. \f* \v 14 Hiram ne hagau gi Solomon nia goolo i hongo nia pauna e walu mana (8,000). \s1 Nia moomee Solomon ala i golo \r (2-Chronicles 8.3-18) \p \v 15 King Solomon gu hagangalua digau ngalua hege gi hauhia di Hale Daumaha mo dono hale, mo di haa di gowaa i baahi dua di waahale gi nia gelegele, mo di hau di abaaba di waahale. Mee gu haga ngalua digaula guu hau haga hoou nia waahale Hazor, Megiddo, mo Gezer. \v 16 (Di King Egypt guu hai dana dauwa guu kumu Gezer gu daaligi ono daangada guu dudu di waahale digaula. Gei mee guu wanga di waahale deelaa gi dana dama ahina, e hai dana wanga dehuia gi mee i dono madagoaa ne lodo gi Solomon. \v 17 gei Solomon guu hau haga hoou di maa.) Solomon gu hagangalua ana gau hege, guu hau labelaa Beth-Horon Bahi lala, \v 18 Baalath, Tamar i di anggowaa o Judah, \v 19 ala go nia waahale ala e benebene ana mee, nia waahale ang gi ana hoodo mo ana waga dauwa hongo henua, mo ana mee huogodoo e hiihai ginai e hau i Jerusalem, i Lebanon, mo nia gowaa huogodoo ala e hiihai ginai i lodo dono henua king. \v 20-21 Solomon e haga ngalua ana gau ngalua hege mai di madawaawa o digau Canaan ala digi daaligi go digau Israel i di nadau madagoaa ne kumi nia gowaa digaula. Aalaa go digau Amor, digau Hittite, Perizzite, Hivite, mo Jebus, ala go di hagadili dela e hege gaa dae mai loo gi dangi nei. \v 22 Solomon digi hai ana hege gi digau Israel, gei digaula e hai ana gau dauwa, nia dagi dauwa, nia dagi dauwa aamua, nia dagi o nia waga dauwa hongo henua, mo digau llele hoodo hai dauwa. \p \v 23 Nia dagi aamua e lima lau mada lima (550) le e dagi digau ngalua hege ala e ngalua e hai nnagadilinga moomee. \p \v 24 Solomon guu haa di gowaa i baahi dua di waahale gi nia gelegele, i muli hua dono lodo, tama di King o Egypt, dela ne hagatanga gi daha mo di Waahale o David gaa noho i di hale a Solomon ne hau gi mee. \p \v 25 Nia holongo e dolu i lodo di ngadau e dahi, gei Solomon e hai dana tigidaumaha dudu mo ana tigidaumaha hagadaubuni gi hongo di gowaa dudu tigidaumaha dela ne hai go mee ang gi Dimaadua. Gei mee guu dudu labelaa ana ‘incense’ ang gi Dimaadua. Gei mee gu hagalawa di moomee e hau di Hale Daumaha.\x * \xo 9.25 \xt Exodus 23.17; 34.23; Deuteronomy 16.16\x* \p \v 26 King Solomon guu hai ana wagabaalii e logo i Ezion-Geber, dela e hoohoo gi Elath i tongotai di Malua o Aqaba, i tenua go Edom. \v 27 King Hiram gu hagau hunu gau ngalua hongo wagabaalii ala gu wouwou di ngalua i hongo ana wagabaalii e ngalua dalia nia daane a Solomon. \v 28 Digaula guu hula gi tenua go Ophir, gu gaamai gi Solomon holongo nia pauna goolo e motolu mana (30,000). \c 10 \s1 Di haga heetugi di king ahina o Sheba \r (2-Chronicles 9.1-12) \p \v 1 Di king ahina o Sheba gu longono ia di hai o di King Solomon, di dele dono ingoo mo dono hagalaamua go tenua, gei mee gaa hana gi Jerusalem belee hagamada a mee gi ana heeu haingadaa.\x * \xo 10.1 \xt Matthew 12.42; Luke 11.31\x* \v 2 Mee ne laha mai ana hagabuulinga dangada hagamaamaa, mono ‘camel’ gu hagauda ginai nia mee haga kala meegai, mo nia mee laagei ‘jewel’, mono hagabae goolo. Di madagoaa o mee ne heetugi gi Solomon, mee ga heeu gi mee ana heeu huogodoo ala e mee dana hagamaanadu. \v 3 Solomon gu helekai gi nia heeu a maa huogodoo; deai dahi heeu e haingadaa dono haga donudonu ai \v 4 Di king ahina o Sheba gu longono ia di kabemee o Solomon, gei gu gidee ia dana hale ne hau. \v 5 Mee gu gidee nia meegai ala ne higi gi hongo teebele, nia gowaa ala e noho ai ana gau aamua, di hagatau humalia o digau ngalua o lodo dono hale king mo nadau goloo ‘uniform’ ala e ulu ai digaula, mo nia gahu o nia hege ala e madamada humalia i mee i nia hagamiami, mo nia tigidaumaha ala e hai go mee i lodo di Hale Daumaha. Malaa, nia mee aanei guu hai di ahina gi homouli ge goboina huoloo. \v 6 Mee ga helekai gi King Solomon. “Agu mee ne hagalongo i dogu henua di hai o do kabemee le e donu huoloo! \v 7 Gei au digi hagadonu loo gaa dae loo gi dogu hanimoi ga gidee au gi ogu golomada. Gei di baahi o nia mee aanei la digi hagi mai gi di au. Do kabemee mo do maluagina e koia e damana i nia mee ala ne hagi mai go nia daangada. \v 8 E haadanga lamalia go oo lodo! E haadanga lamalia go au gau hai hegau ala e noho i do baahi i nia madagoaa huogodoo, e hagalongo gi au helekai kabemee! \v 9 Hagaamuina Dimaadua go doo God! Mee gu hagi aga dono manawa tenetene adu gi di goe i dana dugu goe gii hai di king Israel. Mai i dono aloho i Israel dela e hana hua beelaa, malaa, Mee guu hai goe gi king belee madamada humalia nnaganoho mo di tonu.” \p \v 10 Mee guu wanga gi King Solomon ana kisakis ala ne gaamai koia: nia pauna goolo e hiwa mana (9,000) mono mee haga kala meegai, mono mee laagei e logowaahee. Nia mee haga kala meegai ala ne wanga gi mee, la koia e logo huoloo i nia mee ala ne wanga go digau ala i golo. \p \v 11 (Nia wagabaalii Hiram ala ne gaamai nia goolo mai Ophir, gu gaamai labelaa nia laagau ‘juniper’ mono mee laagei ‘jewel’. \v 12 Solomon e hai hegau gi nia laagau aanei e hai nia abaaba i lodo di Hale Daumaha mo i lodo dono hale, gei e hau labelaa nia ‘harp’ mo nia ‘lyre’ ang gi nia daangada huwa daahili. Nia laagau la nia laagau ‘juniper’ ala koia e kaedahi e humalia i nia laagau ala ne gaamai gi Israel, deai nia mee beelaa ne kila mai nomuli ai.) \p \v 13 King Solomon guu wanga gi di king ahina o Sheba nia mee huogodoo a mee ala ne madau, mo nia mee huogodoo ala e wanga kisakis. Ga nomuli, gei di king ahina mo ana daangada hagamaamaa ga hagatanga gaa hula gi muli gi Sheba. \s1 Di maluagina di king go Solomon \r (2-Chronicles 9.13-28) \p \v 14 Nia ngadau huogodoo King Solomon e kumi baahi nua nia dane goolo e madalua maa lima, \v 15 e haga puni gi nia dagitedi ala e hui go digau huihui mee, mo nia wiini mai nia mee ne huihui, mo nia hui e wanga gi mee mai nia king o digau Arabia, mo mai nia gobinaa o nia henua o Israel. \v 16 Solomon guu hai ana mee duuli llauehe e lua lau, gei guu hii nia maa gi nia goolo, nia pauna madangaholu maa lima. \v 17 Mee guu hai labelaa ana mee duuli lligi e dolu lau, guu hii gi nia goolo holongo nia pauna e haa. Mee ne dugu nia mee duuli huogodoo i lodo di Ruum o di Waa laagau ‘cedar’ o Lebanon.\f + \fr 10.17 \fq “Di Ruum o di Waa laagau ‘cedar’ o Lebanon” \ft Di ruum deenei le e hai be di waa laagau, idimaa i lodo di ruum damana deenei la nogo iai nia duludulu e logo ala ne hai gi nia laagau ‘cedar’ ala ne gaamai i Lebanon. \f* \p \v 18 Mee guu hai labelaa dana lohongo damana. Baahi di maa e hii gi nia ‘ivory’, gei nia gowaa ala i golo e hii gi nia goolo madammaa. \v 19-20 Di lohongo king iai nia habodo e ono e haga tau aga gi di maa. Nia mada o nia habodo aalaa huogodoo iai nia ada laion, huogodoo e madangaholu maa lua. I tua di lohongo la di ada libogo kau daane. I taalinga o nia lima e lua di lohongo la nia ada laion. Deai di king ne hai dono lohongo king beelaa ai. \p \v 21 Nia ibu inuinu Solomon huogodoo la ne hai gi nia goolo, gei nia goloo be nia pileedi mono mee ala i lodo di “Ruum o di Waa laagau ‘cedar’ o Lebanon” la ne hai gi nia goolo madammaa. Nia silber hagalee hai hegau ginai, nia maa hagalee dahidamee loo i di madagoaa Solomon. \v 22 Mee ana wagabaalii ala e deledele i di moana madalia nia wagabaalii a Hiram. Nia ngadau dagi dolu, gei nia wagabaalii ga lloomoi, ga gaamai nadau goolo, silber, ‘ivory’, nia manu ‘ape’, mono ‘monkey’. \p \v 23 King Solomon koia gu maluagina ge koia e kabemee i nia king ala i golo. \v 24 Nia daangada o henuailala huogodoo gu hiihai e lloomoi e hagalongo gi di kabemee a God ne wanga gi mee. \v 25 Huogodoo ala ne lloomoi e gaamai nadau wanga dehuia gi mee: nia mee ala ne hai gi nia silber mono goolo, nia gahu laa daha, nia goloo dauwa, nia mee haga kala meegai, nia hoodo mono hoodo ‘donkey’. Di mee deenei e hai i nia ngadau huogodoo ala e hagadau. \p \v 26 Solomon guu hai ana gau dauwa, nadau waga hongo henua e mana maa haa lau (1,400) ge madangaholu maa lua mana (12,000) hoodo. Hunu maa e dugu i Jerusalem, gei nia mee ala i golo e dugu i nia waahale ala i golo.\x * \xo 10.26 \xt 1-Kings 4.26\x* \v 27 I dono madagoaa king, nia silber guu logo huoloo i Jerusalem guu hai be nia hadu, gei ogo nia laagau ‘cedar’ gu logowaahee be nia balu laagau ‘sycamore’ i nia dono nia dama gonduu o Judah.\x * \xo 10.27 \xt Deuteronomy 17.17\x* \v 28 Nia gau ngalua di king e madamada humalia di hai dela e gaamai nia hoodo mai i Musri mo Cilicia,\f + \fr 10.28 \fq Musri mo Cilicia\ft aanei la nia guongo i Asia ala e huihui nia hoodo i di madagoaa o Solomon nogo king. \f*\x * \xo 10.28 \xt Deuteronomy 17.16\x* \v 29 mo di gaamai nia waga hongo henua mai Egypt. Digaula e hui gi daha nia hoodo mono waga hongo henua gi nia king o digau Hittite mo Syria. Di hui di waga hongo henua nia baahi silber e ono lau, gei di hui di hoodo e lau madalima. \c 11 \s1 Solomon guu huli gi daha mo Dimaadua \p \v 1 Solomon gu hiihai gi nia ahina mai daha dogologo. I daha mo tama ahina di King Egypt, mee e lodo labelaa gi nia ahina Hittite mo nia ahina Moab, Ammon, Edom, mo Sidon.\x * \xo 11.1 \xt Deuteronomy 17.17\x* \v 2 Mee gu hai lodo gi digaula, ma e aha maa Dimaadua la guu lawa di bule gi digau Israel bolo gi hudee hai lodo gi nia ahina aanei, idimaa digaula gaa hai digau Israel gi manawa dahi gi nia balu ieidu.\x * \xo 11.2 \xt Exodus 34.16; Deuteronomy 7.3-4\x* \v 3 Solomon guu lodo ang gi nia ahina e hidu lau (700). Digaula guu hai a mee gii huli gi daha mo Dimaadua. \v 4 Dono madagoaa ne madumadua, gei digaula guu dagi a mee gi daumaha gi nia balu god mai daha. Mee gu hagalee manawa dahi ang gi Dimaadua go dono God, be di hai dono damana go David nogo hai. \v 5 Mee gu daumaha ang gi Astarte di god ahina o Sidon, mo ang gi Molech di god milimilia o digau Ammon. \v 6 Mee gu ihala gu hai baahi ang gi Dimaadua, gu hagalee donu i baahi o Mee, gu hagalee hai be di hai o dono damana David nogo hai. \v 7 I hongo di gonduu i baahi dua Jerusalem, mee gu hagaduu dana gowaa hai daumaha ang gi Chemosh, di god gulugulua o digau Moab, ge dahi gowaa e daumaha gi Molech di god milimilia o digau Ammon. \v 8 Mee guu hai labelaa ana gowaa hai daumaha ang gi ono lodo mai daha, gii mee ai digaula di dudu nadau ‘incense’ mo di wanga nadau tigidaumaha ang gi nadau god donu. \p \v 9-10 Ma e aha maa Dimaadua, di God o Israel, gu hagagida gi Solomon hagalua, gei gu helekai gi mee bolo gi hudee daumaha gi nia god mai daha, gei Solomon digi hagalongo gi Dimaadua, gei guu huli gi daha mo Mee. Malaa, Dimaadua guu hai dono hagawelewele gi Solomon, \v 11 gu helekai gi mee, “Idimaa goe gu hai hua do hiihai, gu oho dau hagababa mai gi di Au, gu de hagalongo gi agu haganoho, Au e hai dagu hagababa bolo Au gaa daa do henua king gi daha mo goe, gaa wanga gi dahi dagi i au dagi. \v 12 Gei Au ga hagalee hai adu di mee deenei i do madagoaa dela e mouli iei goe, idimaa go do damana go David, gei Au gaa hai di maa i di madagoaa o dau dama daane dela ma gaa dagi. \v 13 Au ga hagalee daa tenua king hagatau gi daha mo mee, malaa Au gaa dugu anga di madawaawa hua e dahi, idimaa go dagu hege go David, mo Jerusalem, di waahale ne hai ko Au bolo di waahale ni aagu.” \s1 Nia hagadaumee o Solomon \p \v 14 Malaa, Dimaadua gaa hai a Hadad, tangada mai di hagadili o Edom, gi hai baahi gi Solomon. \v 15-16 Namua loo, i mua nia mee aanei, i di madagoaa David ne hagamagedaa Edom, Joab di tagi ana gau dauwa ne hana gi golo belee danu digau ne mmade. Mee mo ana gau dauwa gaa noho i Edom i nia malama e ono, gei i lodo di madagoaa deelaa, gei digaula gu daaligi nia daane Edom huogodoo. \v 17 Gei mee hagalee daaligi a Hadad mo hunu hege o tamana o maa mai Edom, ala ne llele hagammuni gi Egypt. (Di madagoaa deelaa gei Hadad la di tama.) \v 18 Digaula ne hagatanga i Midian gaa hula gi Paran, gaa lahi hunu daangada dalia ginaadou. Gei digaula guu hula gi Egypt, guu dau i baahi di king, gei di king guu wanga dana gowaa gi Hadad ge dahi hale mono meegai. \v 19 Hadad gu aali i dono hai hoo humalia gi di king, gei di king guu wanga tuaahina o dono lodo go Tahpenes, gi Hadad gii hai dono lodo. \v 20 Tama ahina la gu haanau dana dama daane go Genubath, dela ne daahi go di lodo di king i lodo di hale di king, di gowaa e noho iei mee i baahi nia dama daane di king. \p \v 21 Di madagoaa di longo ne dau i Hadad i Egypt bolo David la guu made mo tagi dauwa go Joab guu made labelaa, Hadad ga helekai gi di king, “Dumaalia mai, au gaa hana gi muli gi dogu henua donu.” \p \v 22 Di king ga heeu, “Eiaha? Ma iai di mee i golo digi gowadu ko au gi di goe? Dela ga hidi ei goe bolo goe gaa hana gi do henua?” \p Hadad ga helekai gi di king, “Goe heia hua au gii hana.” \p [Gei mee guu hana gi muli gi dono henua.] \p Hadad guu hai di king o Edom, mee di king huaidu, di hagadaumee huoloo ni Israel. \p \v 23 God guu hai labelaa Rezon, tama daane Eliada, gii huli gi hai baahi gi Solomon. Rezon guu lele gi daha mo dono dagi, King Hadadezer o Zobah, \v 24 guu hai di tagi ni digau daaligi daangada. (Di mee deenei ne hai i muli David ne aali tauwa i Hadadezer ga daaligi ono ehoo digau Syria.) Rezon mo dana dama buini guu hula guu noho i Damascus, di gowaa o ana daane gaa hai a mee gii hai di king o Syria. \v 25 Mee go dahi hagadaumee ni Israel i di madagoaa o Solomon nogo mouli ai. \s1 Di hagababa a Dimaadua gi Jeroboam \p \v 26 Dahi daane dela guu huli hai baahi gi di King Solomon la go tangada mai ana gau aamua, go Jeroboam, go tama daane a Nebat, mai Zeredah i Ephraim, dono dinana go Zeruah dela guu made dono lodo. \v 27 Deenei di kai o di hai baahi o maa. \p Solomon guu haa di gowaa dela i bahi i dua o Jerusalem gi nia gelegele, gei guu hau haga hoou labelaa nia gowaa mooho di abaaba di waahale. \v 28 Jeroboam tama daane hai moomee, gei Solomon gu modongoohia bolo mee e ngalua hagamadabouli, gei mee gaa dugu a mee e dagi digau ngalua huogodoo ala mai nia madawaawa Manasseh mo Ephraim. \v 29 Dahi laangi hua, gei Jeroboam e haele i daha mo Jerusalem, gei ogo soukohp Ahijah, mai Shiloh, ga heetugi gi mee i dono ala i di gowaa maalama. \v 30 Ahijah gaa daa gi daha dono gahu laa daha hoou dela e ulu ai, ga hahaahi gii hai nia baahi mee e madangaholu maa lua, \v 31 ga helekai gi Jeroboam, “Kae au mee e madangaholu, idimaa, Dimaadua go di God o Israel, e helekai, ‘Au ga daa gi daha di lohongo king gi daha mo Solomon, gei Au ga gowadu gi di goe nia madawaawa e madangaholu. \v 32 Solomon ga daahi dana madawaawa e dahi, idimaa go dagu dangada hai hegau go David, mo Jerusalem, di waahale dela ne hilihili ko Au i Israel hagatau. \v 33 Au gaa hai di mee deenei, idimaa, Solomon guu hudu Au gi daha, gu daumaha gi nia huai god: Astarte dela di god ahina o Sidon, mo Chemosh di god o Moab, mo Molech di god o Ammon. Solomon gu de hagalongo mai, mee guu hai di hala, ge gu hagalee haga gila aga agu haganoho mo agu helekai, hagalee hai be di hai a dono damana go David nogo hai. \v 34 Gei Au ga hagalee daa tenua king hagatau gi daha mo Solomon, gei Au gaa dugu anga a mee gi king i di waalooloo o dono mouli. Au e hai di mee deenei, i di gili dagu hege go David dela ne hilihili ko Au, gei go mee labelaa dela gu hagalongo gi agu haganoho mo agu helekai. \v 35 Au gaa daa tenua king gi daha mo tama daane a Solomon, gei Au ga gowadu gi di goe nia madawaawa e madangaholu. \v 36 Gei Au gaa hai tama daane Solomon gi daahi dana madawaawa e dahi, belee hai dahi hagadili ni dagu hege go David dela e madamada humalia i nia madagoaa huogodoo i Jerusalem, di waahale ne hilihili ko Au belee hai di gowaa e hagalaamua ai dogu ingoo. \v 37 Jeroboam, Au gaa hai goe gii hai di king o Israel, gei goe gaa dagi nia gowaa huogodoo ala e hiihai ginai goe. \v 38 Maa goe ga hagalongo mai gi di Au i do manawa hagatau, gei e manawa i agu haganoho, mo di hai nia mee ala e hiihai ginai Au i dau hagalongo gi agu haganoho mo agu helekai, be di hai o dagu hege go David, gei Au ga madalia goe i nia madagoaa huogodoo. Au gaa hai goe gii hai di king o Israel mo di hai do hagadili gii dagi i oo muli, e hai be dagu hai ne hai gi David. \v 39 Mai i di hala Solomon, au ga hagaduadua di hagadili o David, malaa, hagalee go nia madagoaa huogodoo.’” \p \v 40 Gei ogo Solomon belee daaligi a Jeroboam gii made, gei mee gaa lele hagammuni gi baahi King Shishak o Egypt, gaa noho i golo, gaa dae loo gi di made o Solomon. \s1 Di made o Solomon \r (2-Chronicles 9.29-31) \p \v 41 Nia mee huogodoo ala ne hai go Solomon, dono mouli mo dono kabemee, la guu hihi huogodoo i lodo di beebaa “\bk Di Kai o Solomon.\bk*” \v 42 Mee nogo king i Jerusalem e dagi a Israel hagatau i nia ngadau e mada haa. \v 43 Mee ne made, gaa danu i lodo di Waahale o David, gei dana dama daane go Rehoboam gaa pono di lohongo o maa, gaa hai di king. \c 12 \s1 Nia madawaawa i bahi i ngeia e hai baahi \r (2-Chronicles 10.1-19) \p \v 1 Rehoboam ne hana gi Shechem, di gowaa dela gu haga dagabuli ai nia daangada huogodoo o bahi i ngeia o Israel belee dugu a mee e hai di nadau king. \v 2 Jeroboam, tama daane a Nebat, dela ne hana gi Egypt belee lele hagammuni i di king go Solomon, ga longono ia di longo deenei, gei mee ga hagatanga i Egypt. \v 3 Nia madawaawa i bahi i ngeia o Israel gaa kae tegau gi mee, gei digaula huogodoo gaa hula i di gowaa e dahi gi Rehoboam ga helekai gi mee, \v 4 “Do damana go Solomon e hai gimaadou hagahuaidu e haga uda mai nia mee daamaha. Maa goe gaa hai nia mee aanei gi maamaa ga haga haingoohia madau mouli, gei gimaadou gaa hai hegau adu gi di goe.” \p \v 5 Mee ga helekai, “Lloomoi labelaa i muli nia laangi e dolu, gei au ga hagi adu laa.” Gei digaula gaa hula. \p \v 6 King Rehoboam gaa kae dono hagamaamaa mai baahi nia daane mmaadua ala nogo hai hegau gi dono damana go Solomon, ga heeu, “Ma telekai bolo aha dela ga hagi mai go goodou bolo gi heia gi digau aanei?” \p \v 7 Digaula ga helekai, “Maa goe bolo goe e hai tangada hai hegau ni digaula dangi nei, gei goe gi helekai gi digaula i di mee dela e humalia gi di nadau dangidangi. Gei digaula ga hai hegau adu gi di goe i di manawa dahi gaa hana hua beelaa.” \p \v 8 Gei mee gu hagabalumee nia helekai o nia daane mmaadua, gaa hana hua gi nia dama daane ala nogo tomo aga dalia a mee ala go ana gau hagamaamaa. \v 9 Gei mee ga heeu gi digaula, “Au gaa hai bolo aha gi digau ala e tangi mai gi di au bolo gi heia nadau moomee gi maamaa?” \p \v 10 Digaula ga helekai, “Deenei dau mee e hagi anga gi digaula, ‘Dogu madaalima dulii e koia e damana i tuaidina dogu damana!’ \v 11 Hagi anga ina gi digaula, ‘Dogu damana gu haga uda nia mee daamaha gi godou nua, gei au gaa hai nia maa gi koia e daamaha. Mee gu haga mamaawa goodou gi di loahi hagamaawa dangada, gei au ga daaligi goodou gi di uga baalanga hagamaawa kau!’” \p \v 12 I muli nia laangi e dolu nomuli, gei Jeroboam mo digaula huogodoo guu hula labelaa gi di King Rehoboam, gii hai be dana helekai ne hai gi digaula. \v 13 Di king digi haga dahidamee ina di hai a nia daane mmaadua, gei e helekai maaloo hagahuaidu gi nia daangada, \v 14 be nia helekai nia dama daane ala ne hai. Mee ga helekai, “Dogu damana gu haga uda nia mee daamaha gi godou nua, gei au gaa hai nia maa gi koia e daamaha. Mee gu haga mamaawa goodou gi di loahi hagamaawa dangada, gei au ga daaligi goodou gi nia uga baalanga hagamaawa kau!” \v 15 Ma go di hiihai a Dimaadua bolo gi haga gila aga ana helekai ala ne hagi anga gi soukohp Ahijah o Shiloh gi Jeroboam tama daane Nebat. Deenei di mee a di king digi hagalongo gi nia daangada. \p \v 16 Di madagoaa nia daangada gu iloo ginaadou bolo di king hagalee hagalongo ang gi ginaadou, digaula gaa wwolo gi nua, “Daa gi daha ina David mo dono madahaanau! Di hagahumalia behee ne hai mai go digaula mai gi gidaadou? Nia daane o Israel, gidaadou gaa hula gi tadau gowaa! Rehoboam gi madamada humalia i deia!”\x * \xo 12.16 \xt 2-Samuel 20.1\x* \p Gei digau Israel guu hai baahi gi di king, \v 17 guu dugu hua a Rehoboam gii hai di king hua ni digau ala e noho i tenua go Judah. \p \v 18 Gei di king Rehoboam ga hagau a Adoniram, dela e dagi nia daangada ala e haga ngalua kono, gii hana gi baahi digau Israel, gei digaula ga dilidili a mee gii made. I muli di hai deenei ne hai, gei Rehoboam ga hagalimalima gaa gaga gi dono waga hongo henua, gaa lele hagammuni gi Jerusalem. \v 19 Daamada i di madagoaa deelaa gaa huli gi muli, nia daangada o di bahi i ngeia o Israel le e hai baahi gi di lohongo dagi o David. \p \v 20 I di madagoaa o nia daangada Israel ne longono ginaadou bolo Jeroboam la gu hanimoi i Egypt, gei digaula ga gahi mai a mee gi di tagabuli deelaa, gaa dugu a mee gii hai di king o Israel. Go di madawaawa Judah la hua guu noho manawa dahi i baahi di hagadili o David. \s1 Di kokohp mai baahi o Shemaiah \r (2-Chronicles 11.1-4) \p \v 21 Di madagoaa King Rehoboam ne dau i Jerusalem, mee ga gahi mai ana gau dauwa e lau huowalu mana (180,000) ala go nia gau dauwa ala koia e humalia mai nia madawaawa Judah mo Benjamin. Mee hai dana hai belee hai tauwa gi laha mai nia madawaawa i bahi i ngeia Israel gi lala ono mogobuna. \v 22 Gei God gu hagi anga gi soukohp Shemaiah \v 23 bolo gi haga iloo gi Rehoboam mo digau huogodoo di madawaawa Judah mo Benjamin tegau deenei: \v 24 “Hudee heebagi gi godou duaahina donu, go digau Israel. Goodou huogodoo, hula gi godou hale. Di mee dela guu hai, la go dogu hiihai.” \p Malaa, digaula huogodoo gu hagalongo gi Dimaadua, guu hula gi muli gi nadau hale. \s1 Jeroboam guu huli gi daha mo Dimaadua \p \v 25 Di King Jeroboam o Israel guu hau di abaaba di waahale go Shechem i di gowaa gonduu o Ephraim, gaa noho haga dulii i golo. Gaa lawa, gaa hana, gaa hau labelaa di abaaba di waahale go Penuel gii mau dangihi. \v 26-27 Gei mee ga helekai i ono lodo, “Maa agu daangada gaa hula gi Jerusalem, gaa hai nadau tigidaumaha ang gi Dimaadua i lodo di Hale Daumaha, malaa, digaula gaa huli nadau manawa ang gi di King Rehoboam o Judah, ga daaligi au gii made.” \p \v 28 I muli dana haga mamaanadu nia mee aanei, gei mee gaa hai ana ada kau daane goolo e lua, ga helekai gi ana daangada, “Goodou gu waalooloo di godou hulahula e daumaha i Jerusalem. Digau Israel, aanei godou god ala ne laha mai goodou i Egypt!”\x * \xo 12.28 \xt Exodus 32.4\x* \v 29 Mee gaa dugu dana ada kau daane goolo e dahi i Bethel ge di hoo di maa i Dan. \v 30 Gei nia daangada gu ihala, i di nadau hula e daumaha i Bethel mo i Dan. \v 31 Jeroboam guu hau labelaa ana gowaa hai tigidaumaha i tomo nia gonduu, guu dongo ana gau hai mee dabu hagalee mai di madawaawa o Levi. \s1 Di hai daumaha huaidu dela e haihai i Bethel \p \v 32 Jeroboam gu haga noho dana laangi daumaha damana i di madangaholu maa lima laangi o di walu malama, e hai gadoo be di laangi daumaha dela e hai i Judah. Mee guu dudu ana tigidaumaha i hongo di gowaa dudu tigidaumaha dela i Bethel ang gi dana ada kau daane goolo dela ne hai go mee, gei mee gu hagadabu ana gau hai mee dabu e hai hegau i nia gowaa hai daumaha ala ne hau go mee.\x * \xo 12.32 \xt Leviticus 23.33-34\x* \v 33 Gei i di madangaholu maa lima laangi o di walu malama dela ne dugu go mee modogoia, gei mee gaa hana gi Bethel, gaa dudu dana tigidaumaha i hongo dana gowaa dudu tigidaumaha, e hagadabu di laangi hagalabagau dela ne haga noho go mee ang gi digau Israel. \c 13 \p \v 1 Dimaadua gu haganoho aga dahi soukohp mai Judah gii hana gi Bethel, gei mee guu dau i golo i di madagoaa o Jeroboam nogo duu i di gowaa dudu tigidaumaha e hai dana tigidaumaha. \v 2 Soukohp deelaa ga haga halauwa di gowaa dudu tigidaumaha, e daudali taganoho mai baahi Dimaadua, ga helekai, \q1 “Di gowaa dudu tigidaumaha, \q1 di gowaa dudu tigidaumaha. \q1 Deenei telekai Dimaadua ne hai: \q1 Di tama e hagaingoo bolo Josiah ga haanau \q1 mai i di madahaanau o David. \q1 Mee ga daaligi gii mmade i oo nua \q1 digau hai mee dabu ala e hai hegau \q1 i nia gowaa dudu tigidaumaha o digau bouli \q1 ala e hai nadau tigidaumaha i oo nua, \q1 gei mee gaa dudu ana iwi daangada i oo nua.”\x * \xo 13.2 \xt 2-Kings 23.15-16\x* \m \v 3 Soukohp ga duudagi ana helekai, “Di gowaa dudu tigidaumaha deenei la ga mooho gi daha, gei nia lehu ga meheu gi hongo tenua. Gei goodou ga iloo laa bolo Dimaadua ne helekai adu i dogu baahi.” \p \v 4 King Jeroboam ga longono hua di mee deenei, gei mee gaa hihi dono lima gi mee mo di helekai, “Kumu ina taane deelaa.” Di madagoaa hua deelaa, gei di lima di king guu made, gei mee gu deemee di hagabiga mai dono lima. \v 5 Di gowaa dudu tigidaumaha gu meheu gi daha, gei nia lehu gu meheu gi hongo tenua, be di hai di soukohp ne helekai ai i di ingoo Dimaadua. \v 6 King Jeroboam ga helekai gi di soukohp, “Goe dumaalia dalodalo i di au gi Dimaadua doo God, dangi gi Mee gi hagahili ina dogu lima!” \p Soukohp guu dangi ang gi Dimaadua gei di lima di king guu hili. \v 7 Gei di king ga helekai gi di soukohp, “Hanimoi i ogu muli gi dogu hale e miami. Au gaa hui goe gi dau mee dela ne hai.” \p \v 8 Soukohp ga helekai, “Ma e aha maa goe ga gaamai di baahi do maluagina, gei au hagalee hana i oo muli, be miami, be inu hunu mee i do baahi. \v 9 Dimaadua gu helekai mai bolo gi hudee miami be inu dahi mee, gei gi hudee hana labelaa gi muli i di ala ne hanimoi iei au.” \p \v 10 Malaa, gei mee digi hana i di ala dela ne hanimoi iei mee, gei ne hana i tuai ala. \s1 Soukohp madua o Bethel \p \v 11 I di madagoaa deelaa, dahi soukohp madua e noho i Bethel. Ana dama daane ne hagi anga gi mee nia mee di soukohp mai Judah ala ne hai i Bethel i di laangi deelaa mo ana helekai ne hai gi di King Jeroboam. \v 12 Soukohp madua ga heeu gi digaula, “Mee ne hagatanga gaa hana di ala dehee?” Gei digaula ga hagi anga gi mee di ala dela ne hana iei mee. \v 13 Gei mee ga helekai gi digaula gi hagatogomaalia ina dana ‘donkey’. Digaula gu hagatogomaalia di donkey a maa, gei mee gu hagatanga guu hana, \v 14 laa hongo dana ala i muli di soukohp mai Judah, gaa gida a mee e noho i lala di laagau ‘oak’. Mee ga heeu, “Goe go di soukohp mai Judah?” \p Taane ga helekai, “Ko au.” \p \v 15 Mee ga helekai, “Hanimoi gi dogu hale e miami madalia au.” \p \v 16 Gei soukohp mai Judah ga helekai, “Au e deemee di hana i oo muli gi doo hale e hagagila aga do dumaalia. Gei au hagalee miami dalia goe be inu dahi mee i do baahi i kinei, \v 17 idimaa Dimaadua gu helekai mai bolo au gi hudee miami be inu dahi mee, gei gi hudee hana labelaa gi muli i dogu ala ne hanimoi ai.” \p \v 18 Gei soukohp madua mai Bethel ga helekai gi mee, “Au labelaa di soukohp e hai be goe, gei Dimaadua gu hagau mai dana dangada di langi gi helekai mai bolo au gi lahia goe i ogu muli gi dogu hale gi gowadu nia meegai.” Gei soukohp madua guu hai dana kai dilikai. \p \v 19 Malaa, Soukohp mai Judah guu hana i muli soukohp madua gu miami dalia a mee. \v 20 I di nau noho hua i teebele, nnelekai Dimaadua ga dau mai gi di soukohp madua, \v 21 ga helekai gi nua gi di soukohp mai Judah, “Dimaadua guu hai bolo goe gu de hagalongo ang gi de Ia, gei digi hai gii hai be ana helekai. \v 22 Goe guu huli gu hanimoi gi muli gu miami i di gowaa a Mee ne hai bolo goe gi hudee miami ai. Idimaa di mee deenei, goe ga daaligi gii made, gei do huaidina hagalee danu i baahi nia daalunga oo gau.” \p \v 23 I muli di nau miami, gei soukohp madua ga haganoho di lohongo gi hongo di ‘donkey’ gaa wanga gi di soukohp mai Judah, \v 24 gei mee gaa hana i hongo di ala, gei di laion ga hanimoi gi mee ga daaligi a mee gii made. Tuaidina o maa gaa moe i hongo di ala i golo, gei di ‘donkey’ mo di laion e tuu i baahi o mee. \v 25 Nia daane ne loomoi laalaa ga gidee tuaidina i hongo di ala, mo di laion e duu i baahi di maa. Digaula gaa hula gi Bethel ga hagi anga nadau mee ne gidee ginaadou. \p \v 26 Soukohp madua ga hagalongo gi nia mee aanei, gei mee ga helekai, “Mee di soukohp ne de hagalongo gi nnelekai Dimaadua! Gei Dimaadua gu hagau mai dana laion ga daaligi a mee gii made, gii hai be nnelekai Dimaadua ne hai.” \v 27 Mee ga helekai gi ana dama daane, “Hagatogomaalia ina dagu ‘donkey’.” Gei digaula guu hai be nnelekai a maa. \v 28 Mee gaa hana i hongo dana ‘donkey’ ga gidee tuaidina soukohp e moe i hongo di ala, di ‘donkey’ mo di laion e tuu i golo. Di laion digi gai tuaidina o maa be hagahuaidu di ‘donkey’. \v 29 Soukohp madua ga dahi aga tuaidina ga hagauda gi hongo di ‘donkey’, ga gaamai gi muli gi Bethel e hai tangihangi, gaa lawa gaa danu. \v 30 Mee ne danu a mee i di waa daalunga o dono madahaanau, gei mee mo ana dama daane gaa hai tangihangi ga helekai, “Dogu duaahina daane, dogu duaahina daane!” \v 31 I muli di danu, gei soukohp ga helekai gi ana dama daane, “Maa au gaa made, gei goodou gaa danu au i lodo taalunga deenei, gaa dugu dogu huaidina i baahi o mee. \v 32 Nia helekai ala gu helekai iei mee bolo gii hai be di hai a Dimaadua ne haganoho e hai baahi gi di gowaa dudu tigidaumaha i Bethel mo di hai baahi gi nia gowaa hai daumaha huogodoo i nia waahale o Samaria gaa donu gaa gila.” \s1 Di hala huaidu huoloo Jeroboam \p \v 33 King Jeroboam o Israel digi dugua ana hai hala huaidu, e hai hua dana hai e hilihili ana gau hai mee dabu mai nia madahaanau ala hagalee tau anga e hai hegau i ana gowaa dudu tigidaumaha ne hai. Mee e haga dabu digau hai mee dabu e de hilihili be goai hua dela ma ga hiihai gi di moomee deelaa. \v 34 Di hala deenei i baahi di king ga gila mai di mooho mo di doo dono lohongo king. \c 14 \s1 Di made tama daane Jeroboam \p \v 1 Di madagoaa tama daane di King Jeroboam, go Abijah ne hai dono magi, \v 2 Jeroboam ga helekai gi dono lodo, “Heia goe gi dina gee, gi de modongoohia nia daangada, hana gi Shiloh, di gowaa dela e noho ai soukohp Abijah, dela go mee ne hai bolo au e hai di king Israel. \v 3 Kae gi mee nia palaawaa e madangaholu mono bagu, ge dahi loaabi mee maangala ‘honey’. Heeu gi mee ma di aha dela gaa hai gi tau dama daane, gei mee ga hagi adu gi di goe.” \p \v 4 Gei mee gaa hana gi di hale o Ahijah i Shiloh. Ahijah gu madumadua huoloo, gu deegida. \v 5 Dimaadua gu hagi anga gi mee bolo di lodo Jeroboam gu hanimoi e heeu di hai o dana dama daane dela e magi. Dimaadua gu hagi anga gi Ahijah ana mee e helekai ai. \p Di dau o di lodo Jeroboam, mee guu hai ia be tuai dangada. \v 6 Gei Ahijah ga longono ia dono ulu mai i di bontai, mee ga helekai, “Ulu mai, au e iloo bolo goe go di lodo Jeroboam. Goe e aha dela e hai bolo goe tuai dangada hua? Au dagu longo huaidu adu gi di goe. \v 7 Hana hagi anga ina gi Jeroboam bolo deenei di hai a Dimaadua, di God o Israel, e helekai gi mee, ‘Au guu hili goe mai i lodo nia daangada guu hai goe gi dagi agu daangada Israel. \v 8 Au gu daa gi daha tenua king o David mai dono hagadili gu gowadu gi di goe. Malaa, gei goe dela hagalee hai be dagu dangada hai hegau go David, dela e modudahi mai ge hagalongo gi agu helekai ge daudali hua agu mee ala gu hagamogobuna. \v 9 Goe guu hai au huaidu koia e llauehaa i di gau ala nogo dagi i oo mua. Goe guu hudu Au gi daha guu hai Au gi hagawelewele i dau hai nia ada balu god mono ada baalanga e daumaha ginai. \v 10 Idimaa i di hai deenei, gei Au ga gowadu di haingadaa do madahaanau king mo di daaligi gii mmade nia dama daane huogodoo i do hagadili, digau lligi mo digau mmaadua. Au ga hagammaa gi daha do madahaanau be nia duudae manu.\x * \xo 14.10 \xt 1-Kings 15.29\x* \v 11 Nia paana gaa gai oo gau ala ma gaa mmade i lodo di waahale, gei digau ala gaa mmade i lodo henua gaa gai go nia manu mamaangi ‘vulture’. Au go Dimaadua ne helekai.’” \p \v 12 Gei Ahijah ga duudagi ana helekai gi di lodo o Jeroboam, “Dolomeenei goe hana gi muli gi doo hale. Do madagoaa hua dela ma ga ulu adu gi lodo di waahale, dau dama daane gaa made. \v 13 Nia daangada huogodoo Israel gaa hai nadau hangihangi gaa danu a mee. Ma go mee hua mai di madahaanau o Jeroboam e danu hagahumalia, idimaa Dimaadua di God o Israel e hiihai hua gi tama daane deelaa. \v 14 Dimaadua gaa dugu dana king Israel e hagamodu gi daha di madahaanau king Jeroboam. \v 15 Dimaadua ga hagaduadua Israel, gei Israel gaa bole be di aalek ma gaa duu i lodo di monowai mmidi. Mee ga daagi aga nia daangada Israel mai i di nadau henua humalia dela ne wanga gi nadau maadua mmaadua namua, gaa hai digaula gi meheuheu dagidahi, gii tugi loo i baahi i golo di Monowai Euphrates, idimaa digaula guu hai a Mee gi hagawelewele i di nadau hai nia ada di balu god ahina go Asherah. \v 16 Dimaadua gaa hudu Israel gi daha idimaa go di hala Jeroboam ne dagi ai digau Israel gi di huaidu.” \p \v 17 Di lodo Jeroboam ga hanimoi gi muli gi Tirzah. Dono ulu gi lodo dono hale, gei di tama gaa made. \v 18 Digau Israel guu hai di nadau hangihangi gi mee, gaa danu a mee, gii hai be di hai Dimaadua dela guu lawa i dana helekai mai dana hege, soukohp Ahijah. \s1 Di made o Jeroboam \r (2-Chronicles 11.5—12.15) \p \v 19 Nia mee huogodoo a king Jeroboam ne hai: nia dauwa ala ne hai mo dana hai ne dagi ai, la guu hihi gi lodo \bk “Di Kai o nia King o Israel”\bk*. \v 20 Jeroboam ne king i nia ngadau e 22, gaa made, gei dana dama daane go Nadab gaa pono di lohongo king o maa. \s1 Rehoboam di king o Judah \r (2-Chronicles 11.5—12.15) \p \v 21 Tama daane Solomon go Rehoboam ne madahaa maa dahi (41) ono ngadau gei mee gaa hai di king o Judah, gaa dagi i nia ngadau e madangaholu maa hidu (17) i Jerusalem, di waahale Dimaadua ne hilihili i lodo tenua Israel hagatau belee hagalaamua ai nia daangada di ingoo o Maa. Tinana Rehoboam la go Naamah mai Ammon. \p \v 22 Digau Judah gu hai hala ang gi Dimaadua, gu hai baahi gi Mee, gei guu hai labelaa a Mee gi hagawelewele gi nonua i nia mee huaidu huogodoo ala ne hai go nadau maadua mmaadua i mua. \v 23 Digaula gu hagaduu nadau gowaa hai daumaha ang gi nia balu god mo nia ada hadu mo nia ada balu god ahina Asherah e daumaha ginai ginaadou i hongo nia gonduu mo i lala nia laagau tomo daahaa.\x * \xo 14.23 \xt 2-Kings 17.9-10\x* \v 24 Gei di mee dela gu huaidu huoloo, nia daane mono ahina e hai di nadau moomee huihui nadau huaidina i nia gowaa hai daumaha aanei. Digau Judah gu haihai nadau hai haga langaadia dangada ala nogo haihai go nia daangada ala ne hagammaa go Dimaadua gi daha mo tenua deelaa i mua digau Israel ala ne hula gi golo.\x * \xo 14.24 \xt Deuteronomy 23.17\x* \p \v 25 I lodo di lima ngadau Rehoboam nogo dagi, King Shishak o Egypt gu heebagi gi Jerusalem. \v 26 Mee guu kae nia goloo hagalabagau huogodoo ala nogo i lodo di Hale Daumaha mo di hale di king ngaadahi mo nia mee abaaba dangada ala ne hai go King Solomon gi nia goolo. \v 27 Rehoboam guu hai ana mee abaaba baalanga mmee e pono nia maa, guu wanga nia maa gi nia daangada hagaloohi nia bontai di hale di king gi benabena ina. \v 28 Nia madagoaa huogodoo di king ma gaa hana gi di Hale Daumaha, digau hagaloohi ga aamo nia maa, gaa lawa ga gaamai labelaa gi muli gi di ruum digau hagaloohi. \p \v 29 Nia mee huogodoo ala ne hai go King Rehoboam la guu hihi gi lodo \bk Di Kai o nia King o Judah\bk*. \v 30 Dono madagoaa dagi hagatau, Rehoboam mo Jeroboam nogo hagadau heebagi i nau mehanga i nia madagoaa huogodoo. \v 31 Rehoboam gaa made gaa danu i lodo di waa daalunga o nia king i lodo di Waahale o David, gei dana dama daane go Abijah gaa kae di lohongo king o maa. \c 15 \s1 Abijah di king o Judah \r (2-Chronicles 13.1—14.1) \p \v 1 I di madangaholu maa walu ngadau Jeroboam nogo king i Israel, Abijah guu hai di king o Judah, \v 2 gei mee nogo dagi i Jerusalem nia ngadau e dolu. Tinana o maa go Maacah tama ahina ni Absalom. \v 3 Mee e haihai labelaa nia huaidu ala nogo haihai go dono damana, gei mee hagalee manawa dahi ang gi Dimaadua, go dono God be di hai o dono damana madua go David nogo hai. \v 4 Idimaa go David, gei Dimaadua go dono God gaa dugu anga gi Abijah dahi dama daane gii dagi i ono muli i Jerusalem, ge gii hai Jerusalem gi noho i di aumaalia.\x * \xo 15.4 \xt 1-Kings 11.36\x* \v 5 Dimaadua ne hai nia mee aanei idimaa David ne hai ana mee e haga tenetene dono manawa gei mee digi de hagalongo gi ana haganoho, dela hua go dana hai ne hai gi Uriah, tangada Hittite.\x * \xo 15.5 \xt 2-Samuel 11.1-27\x* \v 6 Tauwa dela ne daamada i mehanga o Rehoboam mo Jeroboam e hai hua igolo gaa tugi i di madagoaa a Abijah nogo mouli ai. \v 7 Gei nia mee a Abijah ne hai la guu hihi gi lodo \bk Di Kai o nia King o Judah\bk*. \v 8 Abijah ne made gaa danu i di Waahale o David, gei dana dama daane go Asa gaa pono di lohongo king o maa. \s1 Asa di king o Judah \r (2-Chronicles 15.16—16.6) \p \v 9 Di madalua ngadau i di madagoaa King Jeroboam nogo dagi Israel, Asa gaa hai di king o Judah. \v 10 Gei mee nogo dagi i Jerusalem i nia ngadau e madahaa maa dahi. Tinana madua o maa go Maacah, tama ahina ni Absalom. \v 11 Asa ne hai di manawa o Dimaadua, e hai gadoo be di hai dono damana madua go David. \v 12 Mee ne hagabagi gi daha mo dono henua nia daane mo nia ahina huogodoo ala e huihui nadau huaidina i nia gowaa hai daumaha bouli, gaa hai gi daha nia ada balu god o nia king ala i ono mua ne hai. \v 13 Mee ne daa gi daha dono dinana madua Maacah mo dono lohongo dinana king, idimaa mee ne hai dana ada gulugulua, di balu god ahina Asherah. Asa guu hele gi lala di ada balu god deelaa, guu dudu i di Gowaa Baba i Kidron. \v 14 Ma e aha maa Asa digi oho ina gi daha nia gowaa hai daumaha huogodoo o digau o di bouli, gei mee e noho manawa dahi ang gi Dimaadua i di waalooloo o dono mouli. \v 15 Mee guu wanga gi lodo di Hale Daumaha nia goloo huogodoo dono damana ala guu lawa di hagadabu gi Dimaadua, mo nia goloo goolo mo silber ala ne bida hagadabu koia. \p \v 16 Di king o Judah go Asa mo di king o Israel go Baasha nogo haihai dauwa i nau mehanga i lodo nau madagoaa nogo dagi nau henua. \v 17 Baasha guu kumu tenua go Judah i lodo tauwa, ga daamada gaa hai dana abaaba i Ramah e duuli di lloomoi i Judah mo di hula gi Judah. \v 18 King Asah guu kae nia silber huogodoo mono goolo ala ne dubu i lodo di Hale Daumaha mo i lodo di hale o di king, ga hagau ana dagi e kae nia maa gi Damascus, gi di king Benhadad o Syria, go tama daane a Tabrimmon mo dono damana madua go Hezion mo ana helekai aanei: \v 19 “Gidaua gaa buni gadoo be tadau damana nogo buni. Silber mono goolo aanei la nia kisakis adu gi di goe. Dolomeenei oho ina di hagababa dela i gulu mehanga mo di King Baasha o Israel gii daa gi daha ana gau dauwa mo dogu henua.” \p \v 20 King Benhadad gu hagagila aga tangidangi King Asa, ga hagau ana dagi aamua dauwa mo nadau gau dauwa e heebagi gi nia waahale o Israel. Digaula guu kumi Ijon, Dan, Abel Beth Maacah, mo di gowaa dela e hoohoo gi di Tai o Galilee, mo tenua o Naphtali hagatau. \v 21 King Baasha ga longono ia nia mee aanei ne hai, geia gaa dugu dana abaaba Ramah gaa hana gi Tirzah. \p \v 22 King Asa ga hagau dana hegau gi digau huogodoo ala i Judah bolo nia daangada huogodoo, hagalee dahi dangada bolo ia e hagalee dau ai, di hagamaamaa e dali gi daha nia hadu mono laagau a Baasha ala nogo hai hegau di abaaba Ramah. Nia goloo aanei gei Asa gaa hau nia abaaba Mizpah mo Geba, dahi waahale i lodo di gowaa Benjamin. \p \v 23 Nia mee huogodoo ala ne hai go di king Asa, dono hai hegau hagamataane mo ana waahale ne abaaba, huogodoo la guu hihi gi lodo \bk Di Kai o nia King o Judah\bk*. I dono madumadua, gei mee gu habehabe i dono wae guu hai di magi. \v 24 Asa ne made gaa danu i lodo di waa daalunga o nia king i lodo di Waahale o David, gei dana dama daane Jehoshaphat gaa pono dono lohongo gaa hai di king. \s1 Nadab di king o Israel \p \v 25 I di luwa ngadau i di madagoaa Asa nogo hai di king o Judah, gei ogo tama daane di king Jeroboam go Nadab guu hai di king o Israel, geia nogo dagi i nia ngadau e lua. \v 26 Mee e hai gadoo be dono damana i ono mua, mee gu ihala gu hai baahi gi Dimaadua, gei guu dagi Israel gi lodo di hala. \p \v 27 Baasha tama daane a Ahijah, tangada di madawaawa Issachar, e hai baahi ang gi Nadab, ga daaligi a Nadab gii made i di madagoaa Nadab mo dana buini dauwa nogo heebagi gi di waahale o Gibbethon i Philistia. \v 28 Di mee deenei ne hai i di tolu ngadau i di madagoaa Asa nogo hai di king o Judah. Gei Baasha gaa pono di lohongo Nadab gaa hai di king o Israel. \v 29 I di madagoaa deelaa, gei mee ga daamada ga dadaaligi gii mmade di madahaanau o Jeroboam hagatau. Gii hai be nnelekai Dimaadua ne hai gi dana hege, soukohp Ahijah mai Shiloh, di madahaanau o Jeroboam huogodoo gu daaligi guu mmade, hagalee tangada e mouli ai.\x * \xo 15.29 \xt 1-Kings 14.10\x* \v 30 Di mee deenei ne hai, idimaa Jeroboam ne hai Dimaadua go di God o Israel gi hagawelewele gi ana hala huaidu ne hai gaa dagi labelaa digau Israel gi lodo di hala. \p \v 31 Nia mee huogodoo ne hai go Nadab la guu hihi gi lodo \bk “Di Kai o nia King o Israel”\bk*. \v 32 Asa di king o Judah, mo Baasha di king o Israel e hai dauwa i nau mehanga i lodo nau madagoaa nogo dagi ai. \s1 Baasha di king o Israel \p \v 33 I di tolu ngadau o Asa nogo hai di king o Judah, gei Baasha, tama daane Ahijah, guu hai di king o Israel hagatau, gei mee nogo dagi i Tirzah nia ngadau e mada lua maa haa (24). \v 34 Mee e hai gadoo be King Jeroboam i ono mua, gu ihala gu hai baahi gi Dimaadua, gei guu dagi Israel gi lodo di hala. \c 16 \p \v 1 Dimaadua ga helekai gi soukohp Jehu, tama daane a Hanani, bolo mee gi hagadae ina dana hagailoo gi Baasha: \v 2 “Goe nogo hai di balu dangada, gei Au guu hai goe gii hai di tagi o digau Israel. Dolomeenei gei goe guu hai dau mee hala gadoo be Jeroboam, ge guu dagi agu daangada gi lodo di hala. Nadau huaidu guu hai Au gi hagawelewele, \v 3 gei Au gaa daa goe mo do madahaanau gi daha be dagu hai ne hai gi Jeroboam. \v 4 Tei dangada o do madahaanau ma gaa made i lodo di waahale le e gai go nia paana, tei dangada gaa made i lodo henua, le e gai go nia manu mamaangi ‘vulture’.” \p \v 5 Nia mee huogodoo Baasha ne hai, mo dono ngalua hagamahi la guu hihi gi lodo \bk “Di Kai o nia King o Israel”\bk*. \v 6 Baasha guu made, gaa danu i Tirzah. Dana dama daane go Elah guu pono a mee guu hai di king. \p \v 7 Soukohp Jehu gu helekai nnelekai mai baahi o Dimaadua ala e hai baahi gi Baasha mo dono madahaanau, i nia huaidu a Baasha ne hai guu hai baahi gi Dimaadua. Mee guu hai Dimaadua gi hagawelewele, hagalee bolo go ana mee hala ala ne hai, be nia mee hala King Jeroboam ne hai i mua, gei mee ne daaligi labelaa di madahaanau huogodoo o Jeroboam. \s1 Elah di king o Israel \p \v 8 I di madalua maa ono ngadau i di madagoaa o Asa nogo king i Judah, Elah tama daane Baasha gaa hai di king o Israel gei mee nogo dagi i Tirzah i nia ngadau e lua. \v 9 Zimri, tagi labelaa, e madamada humalia dahi baahi e lua o nia waga hongo henua di king, gaa hai dana maanadu hagammuni e hai baahi gi mee. Dahi laangi hua i Tirzah, Elah ga libaliba i di hale o Arzah, go mee dela e madamada humalia di hale di king. \v 10 Zimri ga ulu gi lodo di hale, ga daaligi a Elah gii made, gaa pono di lohongo king o maa. Di mee deenei ne hai i di madalua maa hidu ngadau i di madagoaa Asa nogo king i Judah. \p \v 11 Di madagoaa Zimri ne hai di king, gei mee ga daaligi digau huogodoo ala e dau gi di madahaanau o Baasha. Nia gau o maa, mo ono ihoo huogodoo gu daaligi gii mmade. \v 12 Malaa di mee deenei guu gila be telekai Dimaadua dela ne hai bolo e hai baahi ang gi Baasha mai baahi soukohp Jehu, bolo Zimri ne daaligi gii mmade di madahaanau hagatau o Baasha. \v 13 Idimaa digaula e hai daumaha ang gi nia ada balu god, ge guu dagi digau Israel gi lodo di huaidu, Baasha mo dana dama daane Elah ne hai Dimaadua, di God o Israel, gi hagawelewele. \v 14 Nia mee huogodoo ala ne hai go Elah la guu hihi gi lodo \bk “Di Kai o nia King o Israel”\bk*. \s1 Zimri di king o Israel \p \v 15 I lodo di madalua maa hidu ngadau i di madagoaa Asa nogo king i Judah, Zimri nogo dagi Israel i Tirzah i nia laangi e hidu. Digau dauwa Israel e duuli di waahale go Gibbethon i lodo Philistia, \v 16 gei ga longono hua e ginaadou bolo Zimri gu haganoho bolo ia e hai baahi ang gi di king, gu daaligi a mee gii made, gei digaula ga hagailoo i di gowaa deelaa bolo di nadau dagi dauwa damana go Omri guu hai di king Israel. \v 17 Omri mo ana gau dauwa gaa hula gi daha mo Gibbethon, gaa duuli di waahale go Tirzah. \v 18 Di madagoaa Zimri ne gidee ia di waahale la guu kumi, geia ga ulu gi lodo di abaaba i lodo di hale di king gaa dudu di hale, gei mee guu made i lodo di ahi deelaa. \v 19 Nia mee aanei la ne hai idimaa ana mee huaidu ala ne hai ang gi Dimaadua. E hai gadoo be Jeroboam i ono mua, mee ne hai Dimaadua gi de hiihai gi ono huaidu, gaa hidi ai digau Israel gaa too gi lodo di huaidu. \v 20 Nia mee huogodoo ala ne hai go Zimri mo di hai o di hai baahi o maa gi di king i ono mua, la guu hihi gi lodo \bk “Di Kai o nia King o Israel”\bk*. \s1 Omri di king o Israel \p \v 21 Nia daangada Israel guu wwae: Hunu gau i digaula gu hiihai bolo ma go Tibni tama daane a Ginath e hai di king, ge hunu gau e hiihai gi Omri. \v 22 I di hagaodi gi muli, digau ala nogo hiihai gi Omri la gu aali. Tibni ne made ge Omri gaa hai di king. \v 23 Malaa, i lodo di motolu maa dahi ngadau o Asa nogo hai di king o Judah, Omri guu hai di king o Israel, gaa dagi i nia ngadau e madangaholu maa lua (12). Nia ngadau e ono matagidagi mee ne dagi i Tirzah, \v 24 gei mee guu hui di gonduu i Samaria gi nia silber e ono mana (6,000) mai baahi taane dono ingoo go Shemer. Omri gu ngalua gi di gonduu, gaa hau di waahale i golo, gaa gahi bolo Samaria gi di ingoo Shemer, go tangada dana gonduu. \p \v 25 Omri guu hai dana hala damana gi Dimaadua laa hongo nia hala o nia king mai i mua. \v 26 Gadoo be Jeroboam i mua o mee, mee ne hai Dimaadua, di God o Israel, gi hagawelewele, i mee ne hai ana huaidu, gaa dagi digau Israel gi di huaidu gaa hidi ai digaula ga daumaha gi nia balu god. \v 27 Nia mee huogodoo ala ne hai go Omri mono mee humalia guu hihi gi lodo \bk “Di Kai o nia King o Israel”\bk*. \v 28 Omri ne made, gaa danu i Samaria, gei dana dama daane go Ahab gaa pono di lohongo o maa, gaa hai di king. \s1 Ahab di king o Israel \p \v 29 Di motolu maa walu ngadau i di madagoaa Asa nogo hai di king o Judah, gei ogo Ahab tama daane Omri guu hai di king Israel, gei mee guu dagi i Samaria i nia ngadau e madalua maa lua. \v 30 Mee guu hai ana huaidu ge e hai baahi ang gi Dimaadua. Gei ana huaidu ne hai, koia e llauehe i nia huaidu o nia king i ono mua. \v 31 Hagalee tau anga gi nia huaidu ala nogo haihai go di king Jeroboam, Ahab guu hai di huaidu gi nonua guu lodo gi Jezebel, go tama ahina di king o Sidon go Ethbaal, ga hai daumaha gi Baal ga hai hegau gi mee. \v 32 Mee gu haga duu aga dana hale daumaha ang gi Baal i Samaria, guu hai dana gowaa dudu tigidaumaha, guu dugu i lodo di hale daumaha deelaa. \v 33 Mee guu hai labelaa dana ada o di god ahina go Asherah, gei guu hai Dimaadua, go di God o Israel gi mada damana dono hagawelewele laa hongo nia king o Israel mai i mua. \p \v 34 I lodo di madagoaa o Ahab nogo king, Hiel tangada o Bethel ne hau haga hoou Jericho. Gei ogo dana dama daane madua go Abiram guu made i di madagoaa o Hiel nogo haga noho di hagamau o Jericho, gei tama daane dulii a maa go Segub guu made i di madagoaa o Hiel nogo hau nia bontai di waahale, gii hai be nia helekai a Dimaadua ne haga helekai mai baahi Joshua, tama daane a Nun.\x * \xo 16.34 \xt Joshua 6.26\x* \c 17 \s1 Elijah mo di tau maangoo \p \v 1 Soukohp dono ingoo go Elijah, tangada mai Tishbe i Gilead, ga helekai gi di King Ahab, “I di ingoo Dimaadua, go di God mouli o digau Israel dela e hai hegau ginai au, au e hagi adu bolo deai di magalillili be di uwa i lodo nia ngadau e lua be e dolu ai, gaa dae loo gi dagu helekai ma gaa hai.”\x * \xo 17.1 \xt James 5.17\x* \p \v 2 Gei Dimaadua ga helekai gi Elijah, \v 3 “Hana gi daha mo di gowaa deenei, hana gi dua, bala hagammuni gi hoohoo gi tama monowai go Cherith, i bahi i dai Jordan. \v 4 Di monowai dulii deenei e gowadu au wai inuinu, gei Au guu hai gi nia manu mamaangi ‘raven’ bolo gi haangai ina goe i golo.” \p \v 5 Elijah gu hagalongo gi nnelekai Dimaadua, gaa hana gaa noho i taalinga tama monowai go Cherith. \v 6 Mee e inu mai i tama monowai, gei nia manu mamaangi ‘raven’ e gaamai nia palaawaa mono goneiga i nia luada huogodoo mo nia hiahi huogodoo. \v 7 Nomuli mai hua, gei di monowai deelaa gu maangoo idimaa di uwa digi doo i di gowaa deelaa ai. \s1 Elijah mo di ahina guu made dono lodo i Zarephath \p \v 8 Gei Dimaadua ga helekai gi Elijah, \v 9 “Dolomeenei gei goe hana gi di waahale o Zarephath, hoohoo gi Sidon, gaa noho i golo. Au gu helekai gi di ahina guu made dono lodo dela e noho i golo bolo gi haangai ina goe.”\x * \xo 17.9 \xt Luke 4.25-26\x* \v 10 Gei Elijah gaa hana gi Zarephath, gei dono hanadu gi di bontai di waahale, geia gu gidee ia di ahina guu made dono lodo e hagabudu ana dohomu. Mee ga helekai gi di ahina deelaa, “Dumaalia mai, gaamai hunu wai e inu.” \v 11 Di hanadu hua o di ahina belee gaamai ana wai, gei Elijah ga wolo adu gi mee, “Dumaalia mai, gaamai labelaa hunu palaawaa.” \p \v 12 Di ahina ga helekai gi mee. “Au e hai dagu hagamodu i di ingoo Dimaadua mouli go doo God, bolo au agu palaawaa ai. Agu mee ala i golo la nia palaawaa hua dulii i lodo di boolo, mo nia lolo olib dulii i lodo di loaabi. Au ne hanimoi gi kinei belee haga budu agu dohomu e kae ko au gi dogu hale e dunu nia mee dulii ang gi dagu dama daane mo au. Deelaa di mau miami haga muliagina, nomuli gei gimaua gaa mmade.” \p \v 13 Elijah ga helekai gi di ahina. “Hudee madagu. Hana hagatogomaalia ina dau haga ngudu, malaa, heia dau dama palaawaa i mua i au mee ala i do baahi, gaamai gi di au, ga nomuli ga hagatogomaalia nia mee ala i golo gi dau dama daane mo goe. \v 14 Idimaa, deenei di hai Dimaadua go di God o Israel e helekai, ‘Di boolo palaawaa la hagalee odi ono palaawaa, ge di loaabi lolo la hagalee odi ono lolo i mua di laangi dela gaa hai iei Au, go Dimaadua, bolo di uwa la gii doo.’” \p \v 15 Di ahina deelaa gaa hana, gaa hai gii hai be nia helekai a Elijah ala ne hagi anga gi mee, gei digaula huogodoo guu dohu gi nadau meegai i nia laangi e logo. \v 16 Di boolo palaawaa mo di loaabi lolo hagalee e odi, guu hai be di hagababa a Dimaadua ne hai gi Elijah. \p \v 17 I di madagoaa dulii nomuli, gei di tama daane di ahina guu hai dono magi. Mee guu pale, koia guu pale huoloo, gaa made. \v 18 Di ahina ga helekai gi Elijah, “Taane a God, goe ne aha dela ne hai mai di mee deenei gi di au? Goe ne hanimoi gi kinei belee haga langahia ogu ihala gi God gii hai dagu dama daane gii made?” \p \v 19 Elijah ga helekai, “Laha mai tama daane gi di au.” Elijah gaa daa di tama daane mai nia lima di ahina, gaa lahi a mee gi nua gi di ruum dela e noho iei mee, gaa dugu a mee gi hongo dono hada kii. \v 20 Gei mee ga dalodalo gi dono lee gi nua, “Meenei Dimaadua, dogu God, Goe ne aha dela ne hai di mee haga lodo huaidu gi di ahina deenei? Mee e humalia mai huoloo e benebene au, gei dolomeenei Goe guu hai tama daane a maa gii made!” \v 21 Gei Elijah gaa moe gi hongo tama daane haga dolu, mo di dalodalo, “Meenei Dimaadua dogu God, Goe gi gaamai labelaa di mouli di tama daane deenei!”\x * \xo 17.21 \xt 2-Kings 4.34-35\x* \v 22 Dimaadua gu longono talodalo Elijah, gei di tama ga daamada gaa dogi labelaa ga mouli aga. \p \v 23 Gei Elijah ga laha ia tama daane gi lala gi dono dinana, ga helekai gi di ahina, “Mmada, dau dama daane la gu mouli!” \p \v 24 Di ahina ga helekai gi mee, “Dolomeenei gei au gu iloo bolo goe taane mai baahi o God, gei Dimaadua e helekai mai i do baahi!” \c 18 \s1 Elijah mo nia soukohp Baal \p \v 1 I muli di madagoaa looloo, i di tolu ngadau o tau maangoo, gei Dimaadua ga helekai gi Elijah, “Hana, haga gida ina goe gi King Ahab, gei Au ga hagau adu dagu uwa.” \v 2 Malaa, Elijah ga daamada gaa hana. \p Tau hiigai i Samaria gu huaidu huoloo, \v 3 gei ogo Ahab gu gahi mai a Obadiah, tagi o dono hale. (Obadiah la tangada e hai daumaha ang gi Dimaadua. \v 4 Di madagoaa Jezebel ne daaligi gii mmade nia soukohp a Dimaadua, Obadiah ne lahi ana soukohp e lau mai nadau baahi, gaa dugu hagammuni digaula i lodo nia bongoo e lua, ga wwae lua dau dagi madalima, gaa wanga gi digaula nia meegai mono wai.) \v 5 Ahab ga helekai gi Obadiah, “Gidaua gaa hula e mmada gi nia monowai uwa aga mo nia dama monowai i lodo henua, be gidaua e mee di gida nia geinga ala e mee di daahi nia hoodo mono hoodo ‘donkey’ gi mouli. Holongo gidaadou hagalee daaligi tadau manu gii mmade.” \v 6 Meemaa guu donu ngaadahi gi nau gowaa ala belee hagadina go ginaua, gei meemaa ga hagatanga, tei gi hana hua i deia gi nia gowaa aalaa. \p \v 7 Obadiah ga hanadu hua i dono ala, gei mee ga limalima hua dono heetugi gi Elijah. Mee gu modongoohia a mee, ga bala gi lala i mua o mee, ga heeu, “Meenei, e donu ma kooe deenaa?” \p \v 8 Elijah ga helekai, “Uaa, au go Elijah. Hana hagi anga ina gi doo dagi go di king bolo au i kinei.” \p \v 9 Obadiah ga helekai gi mee, “Au guu hai dagu aha, dela goe e gaamai di haingadaa deenei belee daaligi iei au gii made i baahi di king Ahab? \v 10 Au e hagamodu i di ingoo Dimaadua mouli go doo God, bolo di king e halahala goe i nia henua huogodoo i henuailala. Di madagoaa di tagi o tei henua dela ga haga iloo bolo goe hagalee i golo, gei ogo Ahab e hiihai bolo di tagi o di gowaa deelaa la gi heia dana hagamodu bolo goe hagalee gida i kinei. \v 11 Gei dolomeenei goe e hiihai bolo au gii hana gi hagi anga ina gi mee bolo goe i kinei? \v 12 Dolomaa di Hagataalunga o Dimaadua gaa lahi goe gi daha gi di gowaa ngala i muli dogu hagatanga! Au ga hagi anga gi Ahab bolo goe i ginei, gei mee ga de gidee ia goe, gei mee ga daaligi au gii made. Goe la gi langahia bolo au tangada e hai daumaha e donu ang gi Dimaadua aga hua i dogu damagiigi. \v 13 Goe digi hagalongo bolo di madagoaa Jezebel nogo daaligi nia soukohp a Dimaadua, gei au nogo benebene hagammuni agu soukohp e lau i lodo nia bongoo e lua, i nia hagabuulinga e lua, dau dagi madalima, guu wanga gi digaula nia meegai mono wai? \v 14 Malaa, e hai behee go dau hagau au e hagi anga gi di king bolo goe i ginei? Mee ga daaligi au!” \p \v 15 Elijah ga helekai, “Au e hagababa adu i di ingoo o Dimaadua di Gowaa Aamua dela e hai hegau ginai au, bolo au e haga gida au gi di king dangi nei!” \p \v 16 Gei Obadiah gaa hana ga hagi anga a mee gi di king Ahab, gei Ahab ga hagatanga gaa hana e heetugi gi Elijah. \v 17 Ahab ga gidee ia a mee, ga helekai, “Malaa deenaa goe, tangada hai mee huaidu huoloo i Israel!” \p \v 18 Elijah ga helekai, “Ma hagalee ko au dela go tangada hai mee huaidu. Kooe deenaa, kooe mo do damana, goolua digi hagalongo gi nia haganoho Dimaadua, gaa hai daumaha ang gi nia ada balu ieidu go Baal. \v 19 Gei dolomeenei, goe hai gi digau Israel gi dagabuli mai i di Gonduu Carmel. Laha mai nia soukohp e haa lau maa madalima (450) o Baal mo nia soukohp e haa lau (400) di god ahina Asherah ala e haangai go doo lodo go Jezebel.” \p \v 20 Malaa, Ahab ga haga dagabuli mai digau Israel huogodoo mo nia soukohp o Baal gi di Gonduu Carmel. \v 21 Gei ogo Elijah ga hanaga gi nia daangada ga helekai, “E waalooloo behee go di godou hai e haga mamaanadu ai goodou? Maa e donu bolo Yihowah la go di God, daumaha gi Mee! Gei di maa go Baal la di God, daumaha gi mee!” Gei nia daangada guu noho dee muu. \v 22 Elijah ga helekai, “Ma ko au hua dela di soukohp a Yihowah dela e dubu, malaa, e haa lau maa madalima (450) nia soukohp a Baal. \v 23 Laha mai nia kau daane e lua. Nia soukohp a Baal gaa kae e dahi, daaligidia gii made, duduudia gii lligi, dugua gi hongo nia dohomu, malaa, hudee dudu ina gi di ahi. Gei au gaa hai labelaa beelaa gi di kau dela i golo. \v 24 Heia nia soukohp a Baal gi dalodalo gi di nadau god, gei au ga dalodalo gi Yihowah, gei di god dela ga hui mai dalodalo, ga hagau mai di ahi, dela go mee dela go di God e donu.” \p Nia daangada gu wwolowwolo gi nua i di nadau donu huoloo gi di maa. \p \v 25 Elijah ga helekai gi nia soukohp a Baal, “Goodou kae di kau daane, ga hagatogomaalia i mua, idimaa goodou digau dogologowaahee. Dalodalo gi di godou god, malaa, hudee dudu ina nia dohomu gi di ahi.” \p \v 26 Digaula gaa kae di kau daane dela ne wanga gi ginaadou, ga hagatogomaalia, ga dalodalo gi Baal gaa tugi loo oodee. Digaula gaa wwolo gi nua boloo, “Meenei Baal, hila mai gi gimaadou!” mo di konikoni haganiga di gili di nadau gowaa dudu tigidaumaha ne hau. Gei deai di mee ne hila mai ai. \p \v 27 Oodee, gei Elijah ga daamada ga haganneennee digaula boloo, “Dalodalo gi nua! Mee di god! Holongo mee e hai ana midi, be guu hana gi di aehanga, be guu hana gi tei gowaa! Holongo mee e kii, gei goodou e hai gi hangahanga a mee!” \v 28 Nia soukohp gu dalodalo gi nonua, gu teletele ginaadou gi nia hulumanu mono hulumanu daalo dangada gi hali loo nadau dodo, gii hai be di hai o nadau hangahaihai. \v 29 Digaula ga wwolowwolo mo di hagalongoaa gaa tugi hiahi, gei deai di mee ne hila mai ai, deai di lee ne longono ai. \p \v 30 Malaa, Elijah ga helekai gi nia daangada, “Lloomoi gi hoohoo mai gi di au,” gei digaula ga haga daagoli mai gi di gili o maa. Gei mee ga haga duu aga di gowaa dudu tigidaumaha a Dimaadua dela ne mooho gi lala. \v 31 Mee gaa kae ana hadu e madangaholu maa lua, di hadu e dahi e pono di madawaawa e dahi o nia madawaawa madangaholu maa lua o Jacob, taane dela ne wanga ginai dono ingoo hoou go Dimaadua bolo Israel.\x * \xo 18.31 \xt Genesis 32.28; 35.10\x* \v 32 Mee gaa bae di gowaa dudu tigidaumaha ang gi di hai daumaha gi Dimaadua gi nia hadu aalaa, gaa geli dana aloalo haganiga di gili di gowaa dudu tigidaumaha, dela e tau gi nia galon wai e haa e haga hau ai. \v 33 Gaa dugu ana dohomu gi hongo di gowaa dudu tigidaumaha, ga duuduu di kau daane gii lligi, gaa dugu gi hongo nia dohomu. Mee ga helekai, “Haga hau ina nia loaabi gi nia wai gaa lawa gaa llingi gi hongo tigidaumaha mono laagau,” gei digaula gaa hai gii hai be nnelekai a maa. \v 34 Gei mee ga helekai, “Heia labelaa,” gei digaula gaa hai labelaa. Mee gaa hai, “Heia haga dolu,” gei digaula gaa hai haga dolu. \v 35 Nia wai guu hali gu haganiga di gowaa dudu tigidaumaha, guu honu i lodo di aloalo. \p \v 36 Di aawaa dela e hai tigidaumaha hiahi, soukohp Elijah gaa hana gi di gowaa dudu tigidaumaha, ga helekai, “Meenei Yihowah, go di God o Abraham, mo Isaac mo Jacob, gi haga modongoohia ina dolomeenei, bolo ma Kooe dela go di God o Israel, gei au go dau dangada hai hegau, dela ne hai nia mee aanei huogodoo gii hai be au helekai. \v 37 Goe huia mai dagu helekai, meenei Dimaadua, huia mai dagu helekai, gi iloo ai digau aanei bolo ma Kooe, go Yihowah dela go di God dela e donu, dela e laha mai digaula labelaa gi do baahi.” \p \v 38 Dimaadua gu hagau ia di ahi gi lala, guu dudu tigidaumaha, nia laagau, mo nia hadu, gu haga wele di gelegele, gei ogo nia wai ala nogo i lodo di aloalo gu maangoo. \v 39 Di madagoaa nia daangada ne gidee ginaadou nia mee aanei, digaula gu haga hingahinga ginaadou gi lala, gaa hai, “Yihowah la go God! Ma go Yihowah la hua dela go di God!” \p \v 40 Elijah gaa hai gi digaula, “Goodou kumidia nia soukohp a Baal huogodoo! Hudee dumaalia gi tei i digaula gii ngala!” Malaa, digaula guu kumi digaula huogodoo, gei ogo Elijah gaa lahi digaula gi lala gi di monowai Kishon, ga daaligi digaula gii mmade i golo. \s1 Di hagaodi gi muli o di tau maangoo \p \v 41 Elijah gaa hai gi di king Ahab, “Dolomeenei hana miami. Au gu longono di llaa o di uwa gu hoohoo mai.” \v 42 Di madagoaa Ahab ne hana, ne miami, gei Elijah guu gaga gi hongo di Gonduu Carmel, gaa bala ia gi hongo di gelegele, dono libogo i mehanga ono duli.\x * \xo 18.42 \xt James 5.18\x* \v 43 Mee gaa hai gi dana hege, “Hana, mmada laa hongo tai.” \p Di hege deelaa gaa hana, ga hanimoi, ga helekai, “Au digi gidee di mee.” Holongo hidu Elijah e hai gi dana hege gii hana gii mmada laa hongo tai. \v 44 Di hidu holongo, gei mee ne hana, ga hanimoi ga helekai, “Au gu gidee tama gololangi dulii be di babaalima dangada, e gila aga i hongo tai.” \p Elijah ga hagau dana hege, “Hana gi di king Ahab, hagi anga ina gi mee bolo gii gaga gi hongo dono waga hongo henua, gii hana gi dono hale i mua di uwa dela gaa dugu ia.” \p \v 45 Digi duai nomuli, gei di langi guu gahu go di gabua luuli, di madangi gu daamada guu gono, di uwa nngolo gu daamada guu doo, gei ogo Ahab guu hana i dono waga gi Jezreel. \v 46 Di mogobuna o Dimaadua gu haga honu Elijah, gei mee gaa tai ono gahu gii mau gi dono huaidina, gaa lele i mua o Ahab, gaa dau loo i Jezreel. \c 19 \s1 Elijah i hongo di Gonduu Sinai \p \v 1 King Ahab ne hagi anga gi dono lodo go Jezebel nia mee huogodoo Elijah ala ne hai, mo di hai Elijah ne daaligi gii mmade nia soukohp huogodoo o di balu god go Baal. \v 2 Jezebel ga hagau dana haga iloo gi Elijah boloo, “Nia god la gi daaligidia au gii made maa au ga hagalee hai adu gi di goe i di madagoaa beenei daiaa di mee dela ne hai kooe gi nia soukohp.” \v 3 Elijah gu madagu, guu hana guu lele gi daha. Mee ne lahi dana dangada hai hegau gaa hula gi Beersheba i Judah. \p Mee gaa dugu tangada hai hegau i golo, \v 4 gei mee ga haele i di laangi dogomaalia e hana gi lodo di anggowaa. Mee ga hagamolooloo gaa noho gi lala i di malu laagau, ga hiihai bolo ia gi made hua dolomeenei. Mee ga dalodalo, “Meenei Dimaadua, dolomeenei la guu dohu. Daawa gi daha dogu mouli, au e humalia hua e made.”\x * \xo 19.4 \xt Jonah 4.3\x* \p \v 5 Mee gaa moe gi lala i lala di laagau deelaa, gaa kii. Di madagoaa deelaa, gei ogo tangada di langi gaa bili gi mee ga helekai, “Ala aga, miami.” \v 6 Mee ga madamada i dono baahi ga gidee ia di palaawaa ge tei ibu wai e dugu i baahi dono libogo. Mee ga miami ga inu, gaa moe labelaa gi lala. \v 7 Tangada di langi o Dimaadua ga hanimoi labelaa, ga hangahanga a mee, ga helekai, “Ala aga, miami gi de haingadaa adu gi di goe i doo hana.” \v 8 Elijah ga ala aga, ga miami gaa inu, gei nia meegai aalaa la guu wanga gi mee ono mahi e haele ai i nia laangi e madahaa gi di Gonduu Sinai, go di gonduu haga madagu. \v 9 Mee gaa hana gi lodo di lua i golo, belee noho i golo i di boo deelaa. \p Di madagoaa hua deelaa, gei ogo Dimaadua ga helekai gi mee, “Elijah, goe e hai dau aha i ginei?” \p \v 10 Gei mee ga helekai, “Meenei Dimaadua di Gowaa Aamua, nia madagoaa huogodoo, gei au nogo hai hegau adu gi di Goe modo Gooe. Gei digau Israel la gu haga hai hala di nadau hagababa adu gi di Goe, gu oho gi daha au gowaa dudu tigidaumaha, gei gu daaligi au soukohp huogodoo guu mmade. Ko au hua dela e dubu, gei digaula e hiihai bolo e daaligi au gii made!”\x * \xo 19.10 \xt Romans 11.3\x* \p \v 11 Dimaadua ga helekai gi mee boloo, “Hana, duu i ogu mua i hongo di gonduu deenei, idimaa Au ga hanimoi laalaa.” \p Gei Dimaadua ga hagau mai dana madangi maaloo dangihi dela e hahaahi nia gonduu mo nia hadugalaa, malaa, Dimaadua la hagalee i lodo di madangi deelaa. Di madangi gaa noho, gei di ngalungalua tenua gaa hai, gei Dimaadua la hagalee i lodo di ngalungalua tenua deenei. \v 12 I muli di ngalungalua tenua, gei di ahi gaa hai, gei Dimaadua la hagalee i lodo di ahi deelaa. I muli di ahi, gei di lee haga moolee gaa hai. \p \v 13 Di madagoaa Elijah ne longono ia di maa, gei mee gaa gahu ono golomada gi dono gahu laa daha, ga ulu gi malaelae gaa duu i di bontai di lua. Di lee ga helekai gi mee, “Elijah, goe e hai dau aha i ginei?” \p \v 14 Elijah ga helekai, “Meenei Dimaadua di Gowaa Aamua, nia madagoaa huogodoo gei au nogo hai hegau adu gi di Goe modo Gooe. Gei digau Israel gu haga hai gee di nadau hagababa adu gi di Goe, gu oho au gowaa dudu tigidaumaha, gei gu daaligi au soukohp huogodoo guu mmade. Ko au hua modogoau e dubu, gei digaula bolo ginaadou e daaligi au gii made.” \p \v 15 Dimaadua ga helekai, “Hana gi muli gi di anggowaa hoohoo gi Damascus, ulu adu gi lodo di waahale deelaa, hagatulu ina a Hazael e hai di king o Syria.\x * \xo 19.15 \xt 2-Kings 8.7-13\x* \v 16 Ga nomuli, hagatulu ina a Jehu tama daane a Nimshi, e hai di king o Israel, ge hagatulu ina a Elisha tama daane a Shaphat, tangada o Abel-Meholah, e pono do lohongo soukohp.\x * \xo 19.16 \xt 2-Kings 9.1-6\x* \v 17 Tei dangada dela belee daaligi go Hazael ma gaa lele gi daha mo mee, le e daaligi gii made go Jehu, gei tei dangada dela ma gaa lele gi daha mo Jehu, le e daaligi gii made go Elisha. \v 18 Malaa, Au gaa dugu agu daangada e hidu mana (7,000) gi mouli i Israel, go digau huogodoo ala e manawa dahi mai gi di Au, ge digi bala ang gi di balu god go Baal, be guu hongi dono ada.”\x * \xo 19.18 \xt Romans 11.4\x* \s1 Di gahigahi o Elisha \p \v 19 Elijah ga hagatanga gaa hana ga gidee ia a Elisha e hai hegau gi nia kau e haga maluu ana gelegele i lodo di hadagee. Ma nia hagabuulinga kau dau dogolua e madangaholu maa dahi i ono mua, gei Elisha la i di hagabuulinga dela muliagi. Elijah ga daa gi daha dono gahu laa tua, ga haga ulu ginai a Elisha. \v 20 Elisha ga diiagi ana kau, gaa lele i muli o Elijah ga helekai, “Dugua mai gii hana au e hongi dogu damana mo dogu dinana, ga hanimoi laa, gaa hana dalia goe.” \p Elijah ga helekai, “E humalia, hana gi muli. Au hagalee dugu goe.” \p \v 21 Gei ogo Elisha gaa hana gi ana kau e lua, ga daaligi nia maa, gaa dunu nia goneiga gi nia dohomu ne hai gi di laagau dela nogo i hongo nia uwa nia kau. Elisha gaa wanga nia goneiga gi nia daangada, gei digaula gu miami. Gei Elisha gaa hana i muli o Elijah, e hai tangada hagamaamaa ni Elijah. \c 20 \s1 Tauwa gi Syria \p \v 1 King Benhadad o Syria ga hagadagabuli mai ana gau dauwa huogodoo, gei nia king e motolu maa lua ala i golo gu hagamaamaa labelaa mo nadau hoodo mono waga hongo henua, gei mee mo ana gau dauwa gaa hula ga duuli Samaria, ga heebagi gi digaula. \v 2 Mee ga hagau ana daangada kae hegau gi di waahale o di King Ahab o Israel boloo, “King Benhadad bolo goe \v 3 gi wanga ina gi deia au silber mo au goolo, mo oo lodo mo au dama daane ala koia e maaloo.” \p \v 4 Ahab ga helekai gi telekai a maa, “Hai gi dogu dagi, King Benhadad, bolo au guu donu; mee e mee di hai mee mai gi di au mo agu mee huogodoo.” \p \v 5 Nomuli nia daangada kae hegau gu lloomoi labelaa gi Ahab mo di hiihai mai baahi Benhadad: “Au gu hagau adu dagu haga iloo bolo gi gaamai au silber mono goolo, au ahina mono dama. \v 6 Dolomeenei gei au ga hagau adu agu dagi aamua gi halahala ina i lodo doo hale mo lodo nia hale o au gau aamua, gi kae ina nia mee ala e dahidamee huogodoo. Digaula e lloo adu di madagoaa beenei daiaa.” \p \v 7 King Ahab ga hagadagabuli mai ana dagi aamua o dono henua ga helekai gi digaula, “Goodou mmada gi di hai o taane deenei e hiihai e hagahuaidu gidaadou. Mee ne hagau mai dana hegau bolo gi wanga gi deia ogu lodo, mo agu dama, mo agu silber mono goolo, gei au guu donu ginai.” \p \v 8 Nia dagi mono daangada ga helekai, “Hudee hagalongo gi mee; gei gi hudee dumaalia gi mee.” \p \v 9 Malaa, Ahab ga helekai gi nia gau kae hegau a Benhadad, “Goodou hagi anga ina gi di king dogu dagi bolo tegau matagidagi e donu ginai au, malaa, gei au hagalee donu gi di lua hegau.” \p Digau kae hegau aalaa ne hula ga lloomoi labelaa mo di nadau hegau \v 10 mai baahi o Benhadad, “Au ga gaamai agu daane ala e tau anga di oho gi daha do waahale deenei gaa kae nadau mee ala ne oho gi daha. Nia god di langi gi daaligidia au gii made maa au digi heia di mee deenei!” \p \v 11 King Ahab ga helekai, “Goodou hagi anga ina gi King Benhadad bolo tangada dauwa donu le e helekai beenaa i muli tauwa hagalee i mua tauwa.” \p \v 12 Benhadad guu kae di hui o dana hegau mai baahi o Ahab i di madagoaa o mee mo ono ehoo king nogo inuinu i lodo nadau hale laa. Mee gaa hai gi ana daane gi hagatogomaalia e heebagi gi di waahale, gei digaula gu hagatogomaalia. \p \v 13 Nomuli, gei dahi soukohp gaa hana gi baahi di King Ahab, ga helekai, “Dimaadua ne helekai, ‘Hudee madagu i digau dauwa ala e dogologo! Au ga gowadu gi di goe gi aali dangi nei, gei goe gi iloo bolo ma ko Au go Dimaadua.’” \p \v 14 Ahab ga heeu, “Tauwa le e dagi koai?” \p Soukohp ga helekai, “Dimaadua bolo tauwa e hai go nia dama daane mai i lala nia mogobuna o nia gobinaa.” \p Di king ga heeu, “Ma koai dela gaa dagi tauwa damana?” \p Soukohp ga helekai, “Ma kooe.” \p \v 15 Di king ga gahi mai nia daane ala belee hai tauwa ala e dagi go nia dagi o nia guongo, huogodoo digaula e lua lau motolu maa lua (232). Mee ga hagadagabuli mai digau dauwa o Israel huogodoo, huogodoo e hidu mana (7,000). \p \v 16 Tauwa ga daamada oodee i di madagoaa Benhadad mo ono ehoo e motolu maa lua (32) nogo libaliba i lodo nadau hale laa. \v 17 Nia dama daane dauwa e hula i mua. Tama buini madamada hagammuni ala ne hagau go King Benhadad ga lloomoi ga hagi anga gi mee bolo digau dauwa gu lloomoi i Samaria. \v 18 Mee ga helekai, “Kumi ina digaula hagamouli, ma e aha maa digaula e lloomoi e heebagi be e lloomoi i di aumaalia.” \p \v 19 Nia dama daane dauwa e hula i mua, ga nomuli go digau dauwa o Israel. \v 20 Tangada nei mo tangada nei i digaula gu daaligi taane dela e heebagi ginai mee. Digau Syria guu llele gi daha, gei digau Israel e waluwalu digaula, gei Benhadad guu lele hagammuni i hongo di hoodo, ginaadou mo hunu gau dauwa llele hoodo. \v 21 King Ahab gaa hana gi di gowaa deelaa e hai tauwa, guu kumi nia hoodo mo nia waga hongo henua aalaa, gei digau Syria gu magedaa i tauwa. \p \v 22 Soukohp gaa hana gi baahi King Ahab ga helekai, “Hagatogomaalia ina au gau dauwa, heia labelaa gi humalia nia mee huogodoo ala bolo gi heia, idimaa di king o Syria e hai labelaa dana dauwa i di madagoaa dogi mee i di ngadau i golo.” \s1 Tauwa labelaa gi Syria \p \v 23 Nia dagi di King Benhadad ga helekai gi mee, “Nia god digau Israel la nia god hongo gonduu, gei deelaa di mee a digau Israel ne maaloo ai i gidaadou. Malaa, gidaadou e mee di maaloo i digaula maa gidaadou e hai tauwa i di gowaa mehanga gonduu. \v 24 Daa gi daha ina nia dagi king motolu maa lua (32) mo nadau lohongo dagi dolomeenei, wanga ina nadau lohongo dagi gi digau dauwa donu ala gu wouwou. \v 25 Haga dagabuli mai au gau dauwa dogologo gii hai be au gau dauwa ala ne llele gi daha mo goe, mo nia hoodo e logo beelaa mono waga hongo henua. Gidaadou ga heebagi gi digau Israel i lodo di gowaa mehanga gonduu, deelaa di madagoaa gei gidaadou ga maaloo i digaula.” \p Mee guu donu ginai gu daudali nnelekai digaula. \v 26 Di madagoaa dogi mee ga dau mai, geia ga hagadagabuli mai ana gau dauwa gaa hula gi di waahale Aphek belee heebagi gi digau Israel. \v 27 Digau Israel la gu dagabuli mai ge gu togomaalia, gaa hula gaa hau nadau waahale laa e lua, e huli adu gi digau Syria. Digau Israel gu hai hua be nia dama goolongo kuudi e lua, ma ga hagatau gi nia gau dauwa o Syria ala gu hagahonu di gowaa deelaa. \p \v 28 Soukohp gaa hana gi King Ahab ga helekai, “Deenei di mee Dimaadua ne helekai ai, ‘Idimaa digau Syria e hai bolo Au go di god hongo gonduu, hagalee di god nia gowaa mehanga gonduu, Au gaa dugu adu gi di goe gi aali i hongo ana gau dogologo aalaa, gei goe mo au daangada ga iloo laa bolo ma ko Au go Dimaadua!’” \p \v 29 Nia laangi e hidu digau Syria mo digau Israel nogo noho i lodo nadau waahale laa e huli mai i nadau mehanga. Di hidu laangi, gei digaula ga daamada ga hai tauwa, gei digau Israel gu daaligi gii mmade digau Syria e lau mana (100,000). \v 30 Digau ala ne mouli guu llele gi di waahale Aphek, deelaa di gowaa di abaaba o di waahale ne doo gi hongo digau e madalua maa hidu mana (27,000). King Benhadad ne lele hagammuni labelaa gi lodo di waahale deelaa, gaa bala hagammuni i lodo dahi ruum i lodo di hale. \v 31 Gei ana dagi aamua gaa hula gi mee ga helekai, “Gimaadou gu longono bolo nia king Israel e dumaalia huoloo. Goe dugua mai gi gimaadou e hula gi di king Israel mo madau goloo manawa gee e wanga gi madau gili, mo nia uga i madau uwa, holongo gei mee ga dumaalia ga hagalee daaligi goe gii made.” \v 32 Malaa, digaula guu hii nadau huaidina gi nia goloo manawa gee, mo nia uga i nadau uwa, gaa hula gi Ahab ga helekai, “Dau hege Benhadad e hai dana dangidangi adu gi di goe gi manawa humalia, hudee daaligidia ia gii made.” \p Ahab ga helekai, “Mee e mouli hua igolo? E humalia! Mee e hai be tuaahina daane ni oogu!” \p \v 33 Nia gau aamua Benhadad e hiihai gi di hagamodongoohia humalia i golo, gei di madagoaa Ahab ga helekai, “Tuaahina daane,” gei digaula gu tenetene huoloo i di madagoaa deelaa, ga helekai, “E hai gadoo be au helekai ne hai: Benhadad tuaahina ni oou!” \p Ahab ga helekai, “Laha mai a mee.” Di madagoaa Benhadad ne dau, Ahab ga gahi mai a mee gii gaga gi lodo dono waga hongo henua i dono baahi. \v 34 Benhadad ga helekai gi mee, “Au ga gowadu gi di goe nia dama waahale o dogu damana ne kae i do damana, gei goe ga hagaduu dau gowaa huihui mee i Damascus be di hai dogu damana nogo hai i Samaria.” \p Ahab ga helekai, “Idimaa i dau mee deenei ne haganoho, au ga hagamehede goe.” Meemaa guu hai di nau hagababa i nau mehanga, gei Benhadad gu hagamehede. \s1 Soukohp e haga halauwa Ahab \p \v 35 Dimaadua gu helekai gi dahi soukohp bolo gi helekai gi dono ehoo soukohp mai di hagabuulinga soukohp, “Haga maawa ina au!” gei mee e buhi. \v 36 Malaa, gei soukohp ga helekai gi mee, “Idimaa goe dela digi hagalongo gi di hai a Dimaadua, dahi laion ga daaligi goe gii made i do madagoaa ma ga hagatanga i dogu baahi.” Malaa, digi duai di madagoaa o mee ne hagatanga, gei di laion ga hanimoi ga daaligi a mee gii made.\x * \xo 20.36 \xt 1-Kings 13.24\x* \p \v 37 Go di soukohp la hua deelaa gaa hana gi baahi tuai daane, ga helekai, “Hagamaawa ina au!” Taane deenei gu hagamaawa a mee giibeni, gei mee guu mmae. \v 38 Soukohp gaa hii ono hadumada gi di gahu bolo gi de modongoohia, gei guu hana guu duu i taalinga di ala, e talitali di king o Israel gi hanimoi laalaa. \v 39 Di madagoaa di king ne hanimoi, soukohp gaa wolo, ga helekai, “Meenei di King, au nogo heebagi i tauwa gei dahi daane dauwa ga laha mai dono hagadaumee ne kumi, ga helekai, ‘Hagaloohia taane deenei; maa mee gaa lele hagammuni, gei goe huia mai di lele o maa gi do mouli be hui gi nia silber e dolu mana (3,000).’ \v 40 Gei au nogo daadaamee i nia hagadilinga mee e logo, gei taane la guu lele hagammuni.” \p Di king ga helekai, “Goe ne bida hagi aga di tonu o do gabunga, ma kooe dela e kae do hagaduadua.” \p \v 41 Soukohp ga haahi di gahu i ono hadumada, gei di king ga modongoohia bolo mee dahi soukohp. \v 42 Soukohp ga helekai gi di king, “Deenei telekai Dimaadua, ‘Idimaa goe dela ne dugu anga taane deelaa gi hana, taane dela gu helekai iei Au bolo e daaligi gii made, goe gaa hui gi do mouli, gei au gau dauwa ga hunahuna gi daha i di nadau hai ana gau dauwa gi llele hagammuni.’” \p \v 43 Di king gaa hana gi dono hale i Samaria, e manawa gee ge e lodo daamaha. \c 21 \s1 Di hadagee a Naboth \p \v 1 Hoohoo gi di hale di king go Ahab i Jezreel la iai di hadagee waini ni taane dono ingoo go Naboth. \v 2 Di laangi e dahi, gei Ahab ga helekai gi Naboth, “Dugua mai gi di au gi hai mee gi dau hadagee. Ma dela e hoohoo gi dogu hale, gei au e hiihai e hai hegau gi di gowaa deelaa e hai dagu hadagee meegai laagau. Au ga gowadu gi di goe di hadagee waini dela koia e mada humalia, be maa goe e hiihai, gei au ga hui adu di maa i di hui dela e dohu.” \v 3 Naboth ga helekai, “Di hadagee waini deenei la ne gai ei au mo ogu damana mmaadua. Dimaadua e bule bolo au gi hudee dugu adu gi di goe e hai mee gi di maa.” \p \v 4 Ahab gaa hana gi dono hale, guu lodo daamaha, gei gu hagawelewele gi di kai a Naboth dela ne hai ang gi deia. Mee gaa moe i hongo dono moenge, e huli gi di abaaba di hale, gu hagalee hiihai e miami. \v 5 Dono lodo go Jezebel gaa hana gi mee ga heeu, “Goe e aha dela e lodo daamaha huoloo? Goe e aha dela e hagalee hiihai e miami?” \p \v 6 Gei mee ga helekai, “Idimaa go telekai a Naboth dela ne hai mai gi di au. Au ne hai bolo e hui dana hadagee waini, be mee e hiihai, gei au gaa wanga gi mee di hadagee waini labelaa e pono di lohongo di maa, gei mee ga hai mai bolo au e deemee di hai mee gi di maa.” \p \v 7 Jezebel ga helekai, “Ma goe di king be hagalee di king? Duu gi nua gi daha mo do moenge, tenetene gei gi miami, gei au ga gowadu laa di hadagee a Naboth gi di goe!” \p \v 8 Jezebel gaa hihi ana lede, gaa wanga ginai di ingoo Ahab, ga taini nia maa gi di maaga o Ahab, gaa kae nia maa gi digau aamua mo nia dagi o Jezreel. \v 9 Nia lede le e helekai boloo, “Haga iloo ina di laangi e noho hagaonge, gahia mai nia daangada gi di gowaa e dahi, gei haga noho ina a Naboth i di lohongo aamua. \v 10 Halahala ina nia daangada dogolua hai kai tilikai, haga noho ina meemaa i baahi adu gi golo teebele a Naboth, e hai nau hagi aga kai tilikai gi Naboth bolo mee la gu hagahuaidu a God mo di king. Ga nomuli gaa lahi a mee gi tua di waahale ga dilidili a mee gii made.” \p \v 11 Digau aamua mo nia dagi o Jezreel la guu hai gii hai be nnelekai a Jezebel ala ne hai. \v 12 Digaula gu haga noho di laangi hagaonge, gu gahi mai nia daangada gi di gowaa e dahi, guu dugu a Naboth i di gowaa aamua. \v 13 Nia daangada hai kai tilikai dogolua guu noho i baahi adu gi golo teebele ga helekai hai baahi gi Naboth i mua digau dogologo, bolo mee ne hagahuaidu a God mo di king, gei Naboth la guu lahi gi tua di waahale, gu dilidili gii made. \v 14 Di haga iloo dela bolo Naboth la gu daaligi gii made, guu kae gi Jezebel. \p \v 15 Di madagoaa telekai deenei ne dau i Jezebel, gei mee ga helekai gi Ahab, “Naboth la guu made. Hana dolomeenei, hai mee gi di hadagee dela ne dumaanga iei mee di hui adu gi di goe.” \v 16 Di madagoaa hua deelaa, gei Ahab guu hana gu hai mee gi di hadagee deelaa. \p \v 17 Gei Dimaadua ga helekai gi Elijah, soukohp mai Tishbe, boloo, \v 18 “Hana gi di king Ahab o Samaria. Goe ga gidee a mee i lodo di hadagee waini a Naboth, dela bolo ia ga hai mee gi di maa. \v 19 Helekai gi mee boloo, ‘Au go Dimaadua e helekai adu gi di goe bolo i muli do daaligi taane deelaa gii made, e hai behee, goe ga hai mee labelaa gi di gowaa a maa?’ \p “Helekai gi mee bolo deenei dagu helekai e hai, ‘I hongo hua di gowaa nia paana ala nogo tobotobo nia dodo o Naboth, deelaa hogi di gowaa ga tobotobo ai oo dodo go nia paana.’”\x * \xo 21.19 \xt 1-Kings 22.38\x* \p \v 20 Di madagoaa Ahab ne mmada gi Elijah, geia ga helekai, “Dogu hagadaumee, goe gu gidee au?” \p Elijah ga helekai, “Uaa, au gu gidee au goe. Goe guu dugu anga goe hagatau gi heia nia mee ala e hala i mua nia golomada a Dimaadua. \v 21 Deelaa laa, Dimaadua e helekai adu, ‘Au ga gowadu gi di goe di haingadaa damanaiee. Au ga hagalee hila adu gi di goe, gei Au gaa hai goe gi hagalee. Au ga hagammaa gi daha nia dama daane huogodoo o do hagadili, digau lligi mo digau mmaadua. \v 22 Do hagadili la gaa hai be di hagadili ni king Jeroboam, go tama daane a Nebat, gei gaa hai labelaa be di hagadili ni king Baasha, tama daane a Ahijah, idimaa, goe guu hai Au gi hagawelewele mai i doo dagi a Israel gi lodo di hala.’ \p \v 23 “Gei ogo Dimaadua e haga iloo i di hai o Jezebel, bolo nia paana gaa gai tuaidina o maa i lodo di waahale go Jezreel.\x * \xo 21.23 \xt 2-Kings 9.36\x* \v 24 Di ingoo hua tangada i digau Ahab ala ma gaa mmade i lodo di waahale, le e gai go nia paana, gei tei ginaadou ala ma gaa mmade i lodo nia gowaa ala i daha, le e gai go nia manu mamaangi ‘vulture’.” \p \v 25 (Deai tangada i golo ne hai ana mee huaidu be Ahab ai, dela ne dugu anga ia hagatau bolo e hai nia mee huaidu i mua nnadumada o Dimaadua, ala go nia mee huogodoo ne hagamaamaa ge ne hagamaaloo aga go dono lodo go Jezebel. \v 26 Mee ne hai nia huaidu ala e kaedahi e haga langaadia dangada i ana hai daumaha ang gi nia balu ada mee bolo ma nia god, be di hai o digau Amor ala ne hagabagi go Dimaadua gi daha mo nadau guongo, i mua digau Israel.) \p \v 27 Di madagoaa Elijah ne lawa dono helekai, Ahab ga hahaahi ono gahu, gaa daa nia maa gi daha, ga ulu gi lodo nia gahu lodo huaidu. Mee gu hagalee hiihai gi nia meegai, e kii hua i lodo nia gahu lodo huaidu, e heehee mo dono manawa gee ge lodo huaidu. \p \v 28 Dimaadua ga helekai gi soukohp Elijah, \v 29 “Goe gu gidee di hai a Ahab dela gu manawa hila gi lala i ogu mua? Mee dela guu hai beenei, malaa, Au ga hagalee wanga di haingadaa gi mee i lodo dono madagoaa e mouli ai, ma go di madagoaa di mouli o dana dama daane dela ga gaamai di haingadaa gi di hagadili o Ahab.” \c 22 \s1 Soukohp Micaiah e haga iloo di haingadaa gi Ahab \r (2-Chronicles 18.2-27) \p \v 1 I lodo nia ngadau e lua ala i nomuli, gei di noho i di aumaalia la gu i baahi digau Israel mo Syria, \v 2 ge di tolu ngadau, gei ogo di king o Judah go Jehoshaphat gaa hana ga heetugi gi di king o Israel go Ahab. \v 3 Gei Ahab ga heeu gi ana gau aamua, “Gidaadou e aha ala digi hai tadau hai bolo gidaadou e hai mee labelaa gi Ramoth i Gilead mai di king o Syria? Ma di gowaa ni gidaadou!” \v 4 Ahab ga heeu gi Jehoshaphat, “Goe e hana i ogu muli, e heebagi gi Ramoth?” \p Jehoshaphat ga helekai, “Goe ma ga togomaalia, gei au gu togomaalia labelaa, mo agu gau dauwa mo nadau waga dauwa. \v 5 Gei i mua, gidaua e halahala di manawa o Dimaadua.” \p \v 6 Ahab ga gahi mai nia soukohp holongo e haa lau, ga heeu gi digaula, “Au e humalia e hana e heebagi gi Ramoth be deeai?” \p Nia soukohp ga helekai, “Heebagi. Dimaadua gaa hai laa goe gi aali!” \p \v 7 Gei ogo Jehoshaphat ga heeu, “Ma soukohp labelaa i golo e hai tadau heeu gi Dimaadua?” \p \v 8 Ahab ga helekai, “Tangada e dahi i golo, go Micaiah, tama daane a Imlah. Gei au hagalee hiihai gi mee, mee hagalee loo e hai ana kokohp humalia mai gi di au, ana kokohp e huaidu i nia madagoaa huogodoo.” \p Jehoshaphat ga helekai, “Goe hudee helehelekai beenaa.” \p \v 9 Ahab ga gahi mai dana dangada aamua, gaa hai gi mee bolo gii hana laha mai a Micaiah hagalimalima. \p \v 10 Nia king dogolua aanei ala gu ulu nau gahu king, guu noho i hongo nau lohongo king i di gowaa haga madammaa golee laagau, i tua di bontai i Samaria, gei ogo nia soukohp huogodoo e haihai nadau kokohp i mua meemaa. \v 11 Tangada e dahi i digaula go Zedekiah, tama daane a Chenaanah, guu hai ana madaagoo baalanga, ga helekai gi Ahab, “Deenei telekai a Dimaadua ne hai, ‘Nia mee aanei ga i do baahi, ga heebagi gi digau Syria, ga hagamagedaa digaula hagatau.’” \p \v 12 Nia soukohp huogodoo ala i golo gu helekai labelaa beelaa, “Hula, hai baahi gi Ramoth, gei goe ga aali. Dimaadua ga dugu adu gi di goe gi aali i tauwa.” \p \v 13 Di madagoaa hua deelaa, tangada aamua dela ne hana belee laha mai a Micaiah, ga helekai gi mee, “Nia soukohp huogodoo guu hai nadau kokohp bolo di king la ga aali, gei goe e humalia gii hai labelaa beelaa.” \p \v 14 Gei Micaiah ga helekai, “Au e hagamodu i di ingoo o Dimaadua dela e mouli, bolo au ga helekai nia mee a Dimaadua ala ma ga hagi mai gi di au!” \p \v 15 Dono madagoaa ne hanimoi gi mua o King Ahab, di king ga heeu gi mee, “Micaiah, gimaua mo di king go Jehoshaphat le e humalia e hula e heebagi gi Ramoth, be deeai?” \p Micaiah ga helekai, “Heebagi! Goolua ga aali. Dimaadua ga hagamaamaa goolua gi aali i tauwa.” \p \v 16 Ahab ga helekai gi mee, “Goe ma ga helekai mai i di ingoo Dimaadua, helekai i di tonu! Au belee helekai adu haga hia i di mee deelaa?” \p \v 17 Micaiah ga helekai, “Au e gidee digau dauwa o Israel gu modoho i hongo nia gonduu gadoo be nia siibi nadau dangada e madamada humalia i digaula ai. Gei Dimaadua ga helekai, ‘Digau aanei la nadau dagi ai, dugua digaula gii hula gi nadau hale i di aumaalia.’”\x * \xo 22.17 \xt Numbers 27.17; Matthew 9.36; Mark 6.34\x* \p \v 18 Ahab ga helekai gi Jehoshaphat, “Deenei di mee dela gu helekai iei au gi di goe bolo mee hagalee loo e kokohp dana helekai humalia mai gi di au! Nia madagoaa huogodoo mee e helekai kokohp di mee dela e huaidu mai gi di au!” \p \v 19 Micaiah ga duudagi ana helekai, “Dolomeenei, hagalongo gi telekai a Dimaadua dela ne hai. Au guu mmada gi Dimaadua dela guu noho i hongo dono lohongo king i di langi, gei digau di langi e tuu i dono baahi gau donu mo dono baahi gau ihala.\x * \xo 22.19 \xt Isaiah 6.1; Job 1.6\x* \v 20 Dimaadua ga heeu, ‘Ma koai dela ga halahalau a Ahab gii hana gi Ramoth, gi daaligi gii made i golo?’ Gei ogo hunu gau di langi e helekai i tagadilinga mee e dahi, ge hunu gau e helekai i tuai mee, \v 21 gaa dae loo gi di hagataalunga e dahi ga duu adu gi mua Dimaadua, ga helekai, ‘Ko au dela ga halahalau a mee.’ \v 22 Dimaadua ga heeu, ‘E halahalau behee?’ Gei di hagataalunga deelaa ga helekai, ‘Au gaa hai nia soukohp a Ahab huogodoo gii hai nadau kai tilikai.’ Gei ogo Dimaadua ga helekai, ‘Hana, halahalau ina a mee. Dau hegau la gaa gila.’” \p \v 23 Micaiah ga haga lawa ana helekai gaa hai, “Deenei di mee guu hai. Dimaadua guu hai au soukohp gi helekai tilikai adu gi di goe. Ma go Dimaadua dela ne haga noho bolo goe gaa tale gi di haingadaa damana!” \p \v 24 Soukohp Zedekiah ga hanadu gaa paa nia golomada Micaiah, ga heeu, “Di Hagataalunga o Dimaadua la ne diiagi au ana hee, dela ga helekai adu gi di goe?” \p \v 25 Micaiah ga helekai, “Goe ga gidee laa i do madagoaa ma gaa hana gi lodo di ruum i tua belee bala hagammuni.” \p \v 26 Ahab ga helekai gi tangada e dahi i ana daangada dagi, “Lawalawa ina a Micaiah, lahia gi Amon go di gobinaa o di waahale, mo tama daane di king go Joash. \v 27 Hai gi meemaa bolo gi hudua a mee gi lodo di hale galabudi, haangai ina hua a mee gi nia palaawaa mono wai, gaa dae loo gi dogu hanimoi gi muli i di aumaalia.” \p \v 28 Micaiah ga helekai, “Maa nei bolo goe ga hanimoi i di aumaalia, malaa, Dimaadua la digi helekai mai i dogu baahi!” Mee ga helekai labelaa boloo, “Digau huogodoo, hagalongo mai gi agu helekai ala ne hai!” \s1 Di made o Ahab \r (2-Chronicles 18.28-34) \p \v 29 Malaa, di King Ahab o Israel mo di King Jehoshaphat o Judah gaa hula, ga heebagi gi di waahale go Ramoth i Gilead. \v 30 Ahab ga helekai gi Jehoshaphat, “Gidaua ma gaa hula gi lodo tauwa, gei au gaa hai au gi dina gee gi de modongoohia, gei goe ga ulu o gahu king.” Malaa, di king o Israel ne hana gi lodo tauwa gei mee guu hai ia gi dina gee. \p \v 31 Di king o Syria gaa hai dana helekai hagamodu gi ana dagi waga dauwa e motolu maa lua gi hudee heebagi gi nia daangada ala i golo dela hua go di king o Israel. \v 32 Malaa, di madagoaa digaula ma gaa mmada gi di king Jehoshaphat, digaula gu hagabau bolo mee go di king o Israel, gei digaula ga huli adu belee heebagi gi mee. Gei di madagoaa di king deelaa gaa wolo gi nua, \v 33 gei nia dagi dauwa aalaa gu modongoohia bolo mee hagalee go di king o Israel, gei digaula gu hagalee waluwalu a mee. \v 34 Malaa, di mee hua ne angadonu, tangada dauwa o Syria ne puu adu hua dana amu maalei, ga nngenge i king Ahab, i di gowaa dela e duudagi i dono gahu dela e abaaba dono huaidina. Gei Ahab ga wolo adu gi tangada dagidagi dana waga dauwa boloo, “Au gu lauwa! Luia di waga, gidaua gaa llele gi daha mo tauwa!” \p \v 35 Di madagoaa tauwa le hai hua igolo, gei King Ahab e hagabiga i lodo dono waga dauwa hongo henua, e huli gi digau dauwa Syria. Nia dodo mai dono gowaa ne lauwa, guu hali gi lala, gu baalai i hongo di baba di waga dauwa deelaa, gaa dae loo gi di hiahi, gei mee gaa made. \v 36 Hoohoo gi di ulu di laa, gei di haga iloo deenei gaa dele i mehanga digau dauwa o Israel, boloo, “Goodou huogodoo hula gi muli gi di godou henua mo godou waahale!” \p \v 37 Malaa, di king Ahab guu made. Tuaidina o maa guu kae gi Samaria, guu danu i golo. \v 38 Gei digaula gaa tono di waga dauwa o maa i baahi di monowai i Samaria, deelaa di gowaa e gaugau ai nia ahina huihui nadau huaidina, gei ogo nia paana guu hula gu tobotobo nia dodo o maa, gii hai be nia helekai a Dimaadua ala ne helekai ai. \p \v 39 Nia haihai huogodoo o Ahab ala i golo, mo di hale dela ne hau go mee gaa humu gi nia ‘ivory’, mo nia waahale huogodoo ala ne hau go mee, nia mee aanei la gu hagailongo gi lodo di beebaa, \bk “Di Kai o nia King o Israel.”\bk* \p \v 40 Ahab gu hagamolooloo dalia ono damana mmaadua, gei ogo dana dama daane go Ahaziah gaa pono di lohongo o dono damana gaa hai di king. \s1 Jehoshaphat di king o Judah \r (2-Chronicles 20.31—21.1) \p \v 41 I lodo di haa ngadau i di madagoaa Ahab nogo hai di king o Israel, gei Jehoshaphat tama daane Asa gaa hai di king o Judah. \v 42 Ono ngadau e motolu maa lima (35), gei mee nogo dagi Jerusalem i nia ngadau e madalua maa lima (25). Dono dinana go Azubah, tama ahina ni Shilhi. \v 43 Mee e hai gadoo be dono damana Asa i nomua, e hai nia mee humalia i mua nnadumada Dimaadua, gei nia gowaa hai daumaha digi oho ina, gei nia daangada e wanga hua igolo nadau tigidaumaha mo di dudu nadau ‘incense’ ang gi nia balu ieidu i nia gowaa aalaa. \v 44 Jehoshaphat guu noho i di aumaalia i baahi di king Israel. \p \v 45 Nia mee huogodoo Jehoshaphat ne hai, dono hagamataane mo ana dauwa, huogodoo la guu hihi gi lodo \bk Di Kai o nia King o Judah\bk*. \v 46 Mee gu hagabagi nia daane mono ahina ala e huihui nadau huaidina ala e hai hegau i nia gowaa dudu tigidaumaha o digau bouli ala hua nogo dugu mai loo i di madagoaa dono damana go Asa. \p \v 47 Di gowaa go Edom deai dono king ai: tangada pono dela e dagi le e dongo go di king o Judah. \p \v 48 King Jehoshaphat ne hau ana wagabaalii belee deledele gi Ophir e gaamai ana goolo, gei nia maa guu llawe i Ezion-Geber gei gu hagalee dele. \v 49 King Ahaziah o Israel gu daahi aga ana daane belee hula dalia nia daane Jehoshaphat, gei Jehoshaphat e de hiihai. \p \v 50 Jehoshaphat ne made gaa danu i lodo di waa daalunga o nia king i lodo di Waahale David, gei dana dama daane Jeroboam gaa pono dono lohongo, e hai di king. \s1 Ahaziah di king o Israel \p \v 51 I lodo di madangaholu maa hidu ngadau i di madagoaa Jehoshaphat nogo king i Judah, Ahaziah tama daane Ahab gaa hai di king o Israel, gei mee gaa dagi i Samaria i nia ngadau e lua. \v 52 Mee gu ihala gu hai baahi gi Dimaadua, gu daudali nia mee huaidu o dono damana Ahab, mo dono dinana Jezebel, mo di king Jeroboam, dela ne dagi Israel gi lodo di huaidu. \v 53 Mee e hai hegau ge daumaha gi Baal, gei mee guu hai Dimaadua di God o Israel gi hagawelewele, gii hai be di hai dono damana i mua.