\id RUT \ide UTF8 \h RUTH \toc1 Ruth \toc2 Ruth \toc3 Rut \mt1 RUTH \is1 Tukakinyen Book In RUTH \ip Sramsram se kacl Ruth inge, su sie sramsram ke misla, sikyak ke pacl in mweun ac keok lulap ma srumunyuk ke book in \bk Mwet Nununku\bk* ah. Ruth, sie mutan Moab, el payuk sin mukul Israel se. Ke mukul sac misa, Ruth el akkalemye nunak na pwaye lal nu sin nina talupal\f + \fr 1:0 \fk Talupal: \ft Nina ku papa tuman tulik ma payukyang nu in sie sou.\f* ac oayapa lulalfongi yohk lal ke God lun Israel. Tok, Ruth el konauk pac mukul sasu se tumal inmasrlon sou lun mukul se tumal meet ah. Na ke sripen payuk sasu se lal inge, oru el pa nina matu se kial David, su el pa tokosra se ma pwengpeng emeet inmasrlon tokosra nukewa lun mwet Israel. \ip Sramsram ke book in \bk Mwet Nununku\bk* srumun ke ongoiya lulap ma mwet Israel elos sun ke sripen elos forla liki God. Na book in \bk Ruth\bk* akkalemye ke mwe insewowo ma tuku nu sin sie mwetsac su forla nu sin God lun Israel ac ekla sie selos su oaru nu sel. \is1 Takla Lun Koanon Book Se Inge \io1 Naomi el folokla nu Bethlehem ac Ruth el welul 1:1–22 \io1 Ruth el osun nu sel Boaz 2:1—3:18 \io1 Boaz el payukyak sel Ruth 4:1–22 \c 1 \s1 Elimelech Ac Sou Lal Elos Som Nu Moab \p \v 1 In pacl ma mwet nununku tuh kol fin acn Israel, oasr sie sracl lulap sikyak. Ouinge, sie mwet Bethlehem in acn Judah, wi mutan kial ac wen luo natul, elos som nu Moab in tuh muta we kitin pacl. \v 2 Inen mukul sac pa Elimelech, mutan kial pa Naomi, ac inen wen luo natul ah pa Mahlon ac Chilion. Elos mwet Ephrath, ac elos muta in acn Bethlehem lun Judah. Na elos som nu Moab in tuh muta we. Ke elos muta we \v 3 Elimelech el misa, ac Naomi ac wen luo natul ah mukena muta. \v 4 Tok, eltal payukyak sin mutan Moab luo — sie pa Orpah ac sie pa Ruth. Elos muta we apkuran in yac singoul, \v 5 na Mahlon ac Chilion kewa misa pac, ac Naomi el mukelana muta. Wanginla mukul tumal ac wen luo natul ah. \s1 Naomi Ac Ruth Folokla Nu Bethlehem \p \v 6 Kutu pacl tok, Naomi el lohngak lah \nd LEUM GOD\nd* El kasru mwet in acn sel ke El akwoye fokin ima lalos ac sang mwe mongo nu selos. Na Naomi ac mutan luo talupal ah akola in som liki acn Moab, \v 7 ac mutawauk in fahsr nu Judah. \v 8 Naomi el fahk nu sin mutan luo natul ah, “Wona komtal in folokla nu yurin nina kiomtal ah, ac lela tuh \nd LEUM GOD\nd* Elan kulang nu sumtal oana ke komtal tuh kulang nu sik ac nu sin mukul tomomtal ma misa. \v 9 Lela tuh \nd LEUM GOD\nd* Elan kasrekomtal in ku in konauk luo mukul ah tomomtal komtal in muta wo yoro.” \p Na Naomi el wilkas ac ngok mutaltal. Tusruktu eltal mutawauk in tung \v 10 ac fahk, “Mo! Kut ac wi kom na som nu yurin mwet lom an.” \v 11 Na Naomi el fahk nu seltal, “Komtal enenu in folokot. Efu komtal ku lungse wiyu? Mea, komtal nunku mu nga ac ku in sifil oswela tulik mukul komtal in payuk nu se? \v 12 Folokot nu yen sumtal an mweyen nga matuoh ac nga tia ku in sifil payuk. Nga finne nunkauk mu nga in sifil payukyak ofong ac oswela kutu wen, \v 13 mea, komtal ac soano na eltal in matula? Ya sripa se inge in pwanang komtal in tia payuk nu sin kutepacna mukul? Mo, acn nutik, komtal etu na lah tia ku in ouinge. \nd LEUM GOD\nd* El ngetla likiyu, ac nga arulana pakomutomtal.” \p \v 14 Ac eltal sifilpa mutawauk in tung. Na Orpah el ngokya mutun nina sac, ac folokla nu yen sel ah, a Ruth el sripsriplana nu sin nina sac ac tiana fahsr lukel. \v 15 Na Naomi el fahk nu sel, “Ruth, mutan se wiom ah pa folokla nu yurin mwet lal ac god lal. Fahla welul.” \p \v 16 Tusruktu Ruth el fahk, “Nimet kom kafwe nga in som liki kom! Lela nga in wi kom na. Tuh yen kom som nu we, nga fah som pac nu we. Yen kom ac muta we, nga ac fah muta pac we. Mwet lom fah mwet luk, ac God lom fah God luk. \v 17 Yen kom misa we, nga ac fah misa we, ac nga ac fah pukpuki pac we. Lela \nd LEUM GOD\nd* Elan arulana ase mwe keok yohk nu fuk nga fin fahsr liki kom meet liki nga misa!” \p \v 18 Ke Naomi el akilen lah Ruth el wotela na ku sel mu el ac welul ah, el tia sifilpa fahk kutena ma. \p \v 19 Eltal fahsr nwe ke na eltal sun acn Bethlehem. Ke eltal sun acn we, mwet in acn sac elos arulana lut, ac kutu sin mutan in acn sac fahk ouinge, “Ku pwayena lah Naomi pa inge?” \p \v 20 Na Naomi el fahk nu selos, “Kowos in tia sifil pangonyu Naomi,\f + \fr 1:20 \fk Naomi: \ft kalmen Naomi in kas Hebrew pa “engan.”\f* a kowos in pangonyu Marah\f + \fr 1:20 \fk Marah: \ft kalmen Marah in kas Hebrew pa “asor,” ku “mwen.”\f* mweyen \nd LEUM GOD\nd* El ase sie moul na asor nu sik. \v 21 Ke nga tuh som liki acn yenu ah, pukanten ma luk, tuh pa \nd LEUM GOD\nd* El folokinyume pisinpo. Mwe mea kowos in pangonyu Naomi ke \nd LEUM GOD\nd* Kulana El akkeokyeyu ac supwama mwe ongoiya nu fuk?” \p \v 22 Ouinge Naomi el foloko liki acn Moab, ac Ruth, mutan Moab se talupal welul. Ke eltal sun acn Bethlehem, tufahna mutawauk pacl in kosrani barley in acn we. \c 2 \s1 Ruth El Orekma In Ima Lal Boaz \p \v 1 Oasr mwet se sou nu sel Naomi, el pa Boaz. El sie mwet kasrup ac yohk pac ku lal. El ma in sou lal Elimelech, mukul tumal Naomi ah. \v 2 Sie len ah Ruth el fahk nu sel Naomi, “Lela nga in som nu in ima ah, ac telani kutu barley ma mwet orekma tia telak ah. Nga lulalfongi mu oasr mwet ac lela ngan ku in fahsr toko.”\x - \xo 2:2 \xt Lev 19:9–10; Dut 24:19\x* \p Na Naomi el fahk nu sel, “Fahsrot, acn nutik.” \p \v 3 Ouinge Ruth el som nu in ima ah, ac fahsr tukun mwet orekma, ac telani ma elos sisla tia orani ah. Falyang lah ima se ma el som nu kac ah ma lal Boaz. \p \v 4 Ke pacl se inge Boaz el tuku Bethlehem me ac el paing mwet orekma ac fahk, \nd “LEUM GOD\nd* Elan wi kowos!” \p Na elos topuk ac fahk nu sel, \nd “LEUM GOD\nd* Elan akinsewowoye kom!” \p \v 5 Na Boaz el siyuk sin mwet se ma kol mwet orekma ah, “Su mutan fusr se ingo?” \p \v 6 Na mwet kol sac fahk, “Mutan sac se ma welul Naomi foloko Moab me ah. \v 7 El tuh siyuk ngan lela elan fahsr tukun mwet orekma inge ac sifeni ma elos sisla uh. El nuna orekma na oe ke lututang ah me nwe tufahna oru elan mongla pa inge.” \p \v 8 Na Boaz el fahk nu sel Ruth, “Kolya ngan fahk nu sum, wona kom in tia som nu ke kutena ima sayen ima se inge. Wi na mutan inge orekma. \v 9 Liye na acn elos kinkin we an ac welulos. Nga fahkang tari mwet luk inge in tia akkolukye kom. Ac pacl kom malu an kom fahla nim kof ke sufa ma elos nwekla ingo.” \p \v 10 Na Ruth el pasrlana nwe ten ac fahk nu sel Boaz, “Mea sis kom arulana fosrngakinyu an? Efu ku kom in arulana kulang nu sin mwetsac se?” \p \v 11 Na Boaz el fahk, “Nga lohng tari ma nukewa kom oru nu sin nina kien mukul tomom oe ke na mukul tomom ah misa ah me. Nga etu pac lah kom fahsr liki papa tomom ac nina kiom ac acn sum, ac tuku muta inmasrlon mwet su kom tia etu. \v 12 Lela tuh \nd LEUM GOD\nd* Elan folokin nu sum orekma wo lom ingan. Lela tuh kom in eis mwe insewowo yohk sin \nd LEUM GOD\nd* lun Israel, su kom tuku suk karinginyuk ye lulin paol!” \p \v 13 Na Ruth el topuk ac fahk nu sel, “Kom arulana kulang nu sik. Insiuk misla na pwaye ke sripen kas fisrasr lom nu sik inge, nga finne pusisel liki mwet kulansap lom ingan.” \p \v 14 Ke pacl in mongo ah, Boaz el fahk nu sel Ruth, “Fahsru eis nom sie ipin bread inge ac twanla ke mwe anut inge.” Na el muta yurin mwet orekma, ac Boaz el sang nu sel kutu mongo manman ah, ac Ruth el mongo nwe ke na el kihpi, ac srakna oasr mongo lula yorol. \v 15 Na ke el tuyak in som in sifil telani barley ah, Boaz el fahk nu sin mwet orekma lal ah, “Lela elan tiltil in acn nukewa, finne ke acn ma yolani barley an we tari, ac nimet kutongol. \v 16 Ac kowos in faesla kutu barley liki kap orekeni ingan ac filiya elan telani.” \p \v 17 Ke ma inge Ruth el til barley in ima sac nwe ke na ekela, ac ke el tokla ma inge el liye tuh na sunun paun longoul limekosr pa el orani ah. \v 18 El us ma inge folokla nu in siti uh, ac sang Naomi elan liye lupan ma el telani ah. El oayapa sang luwen mongo nal ah nu sel. \v 19 Na Naomi el siyuk sel, “Kom eis oya ma kom telani misenge inge? Lun su ima kom som orekma we ah? Lela God Elan akinsewowoye mwet se ma kulang nu sum ingan!” \p Na Ruth el fahkang nu sel Naomi lah el wi orekma in ima lun mwet se pangpang Boaz. \p \v 20 Na Naomi el fahk, “Lela \nd LEUM GOD\nd* Elan akinsewowoyal Boaz! Pacl nukewa \nd LEUM GOD\nd* El akpwayeye wulela lal nu sin mwet moul ac oayapa nu sin mwet misa.” Na el sifilpa fahk, “Mukul sac sou na fototo nu sesr, ac el pa sie sin mwet fal in fosrngakin ac karingin kut uh.”\x - \xo 2:20 \xt Lev 25:25\x* \p \v 21 Na Ruth el fahk, “Boaz el fahk pac mu nga ku in wi na mwet lal ah orekma nwe ke na safla pacl in kosrani ke ima sac.” \p \v 22 Na Naomi el fahk nu sel Ruth, “Aok, wona kom in wi na mutan ingan orekma in ima lal Boaz an. Sahp kom fin som nu in ima lun sie pacna mwet, ac tuh akkolukyeyuk kom.” \v 23 Ke ma inge Ruth el welulos na orekma nwe ke na lisr barley ac wheat in ima sac. Ac el mutana yorol Naomi. \c 3 \s1 Ruth El Konauk Mukul Se Tumal \p \v 1 In kutu pacl tok, Naomi el fahk nu sel Ruth, “Nga enenu in konauk sie mukul ah tomom, tuh in wo ouiyom ac in oasr acn sum sifacna. \v 2 Esam lah Boaz, mwet se ma kom wi mutan ingan orekma la inge, el sou nu sesr. Porongo ma nga ac fahk uh. Oyeku el ac fah aknasnasye barley\f + \fr 3:2 \fk aknasnasye barley: \ft Ke mwet meet ah elos aknasnasye barley elos ac tuktukya fita uh ac pahlela kutkut kac ah.\f* lal ah. \v 3 Fahla yihla, ac fwikomla ke ono keng, ac nokomang nuknuk se ma wo emeet lom an. Na kom som nu yen el orekma we, tusruktu nimet kom oru elan liye kom nwe ke na el mongo ac nim tari. \v 4 Liye akwoye acn el ac oan we an, ac el fin motulla, na kom utyak ikasak kaot lal an ac ona ke nial.\f + \fr 3:4 \fk ikasak kaot lal ac ona ke nien mwet se: \ft Kalmac pa el suk tuh mwet se ma el oan ke nial ah in kasrel ku karinganulang.\f* El ac fah fahk nu sum ma kom in oru.” \v 5 Na Ruth el fahk, “Nga ac fah oru ma nukewa kom fahk an.” \p \v 6 Ouinge Ruth el som nu nien aknasnasye barley, ac oru oana ma Naomi el fahk ah. \v 7 Ke Boaz el mongoi ac nim tari, el arulana mwesasla nunkal. El som nu ke acn ma barley ah yol oan we ah, ac ona in motulla. Na Ruth el mahsrikyak nu in acn el oan we, ikasak kaot lal ah, ac ona ke nial. \v 8 In fong sac Boaz el ngutalik ac ikla, na el lut na pwaye lah mutan se oan ke nial. \v 9 Na el siyuk, “Su kom an?” \p Na el topuk ac fahk, “Nga Ruth. Mweyen kom pa sie sou fototo nu sesr uh, laknelik kaot lom an ac afinyuwi.” \p \v 10 Na Boaz el fahk, \nd “LEUM GOD\nd* Elan akinsewowoye kom, acn nutik. Ma se kom oru inge akkalemye lupan nunak pwaye lom nu sin sou lasr uh yohk liki na orekma wo nukewa ma kom oru nu sin nina talupom. Kom ku pacna in som suk sie mwet fusr su kasrup ku sukasrup, tuh pa kom tiana. \v 11 Ke ma inge, Ruth, nimet kom fosrnga. Nga ac srike in oru ma nukewa ma kom siyuk an, mweyen mwet nukewa in acn se inge elos etu lah kom sie mutan wo. \v 12 Pwaye lah nga sou fototo nu sum, ac fal nga in karingin kom, tusruktu oasr pac mukul se sou fototo nu sum likiyu.\x - \xo 3:12 \xt Rut 2:20\x* \v 13 Mutana inge ofong, ac lututang kut fah liye lah mukul sac ac lungse in karingin kom. El fin lungse, wo. Tuh el fin tia, na nga fulahk ke Inen \nd LEUM GOD\nd* moul lah nga ac fah karingin kom. Inge ona ac motulla nwe ke lenelik.” \p \v 14 Na Ruth el motulla ke nial, tusruktu el tukakek meet liki kalmelik ah, mweyen Boaz el tia lungse in oasr mwet etu lah Ruth el tuku nu we. \v 15 Na Boaz el fahk nu sel, “Eisla nuknuk se ma sang afin kom ingan ac laknelik insacn.” Ke el laknelik ah Boaz el okoaung sunun paun lumngaul ke barley nu loac, ac kasrel srukak nu finpisal. Na Ruth el us folokla nu in acn el muta we ah. \v 16 Ke el utyak nu lohm ah, Naomi el siyuk sel, “Acn nutik, fuka som lom ah?” \p Na Ruth el fahkang ma nukewa ma Boaz el oru nu sel. \v 17 Na el sifilpa fahk, “El mu nga in tia pisinpo foloko nu yurum, na pa el se barley inge nga in us tuku.” \p \v 18 Na Naomi el fahk nu sel, “Ruth, kom in muteng nwe ke kalem ma nukewa. Boaz el ac tia ku in mongla misenge nwe ke el aksafyela ma se inge.” \c 4 \s1 Boaz El Payukyak Sel Ruth \p \v 1 Boaz el som nu in acn in toeni ke mutunpot in siti uh ac muta we. Na mwet se ma Boaz el fahk mu fototo oemeet nu sel Elimelech ah fahsryak, na Boaz el pangnol ac fahk nu sel, “Mwet kawuk luk, fahsru ac muta in se inge.” Na mwet sac som ac pituki yorol. \v 2 Na Boaz el eis singoul sin mwet kol in siti sac ac fahk elos in wi pac muta insac. Ke elos pituki, \v 3 el fahk nu sin sou se lal ah, “Inge ke Naomi el foloko liki acn Moab uh, el ke kitala ipin acn se lal Elimelech, sou se lasr ah, \v 4 ac nga mu sahp kom ac enenu in etu. Inge, kom fin lungse, kom enenu in molela ye mutun mwet ma muta inge. A kom fin tia lungse, kom akkalemye, mweyen ma lom pa suwohs in molela uh oasr se meet likiyu.” \p Na mwet sac fahk ouinge, “Nga ac molela.” \p \v 5 Na Boaz el mu, “Wona, kom fin ac moli acn sac kom ac enenu in molella pac Ruth, mutan Moab sac, ipin acn sac in mau oanna sin sou lun mwet se ma misa ah.” \p \v 6 Na mwet sac fahk, “Fin ouingan, nga ac tari kitala suwohs se luk in molela acn sacn, mweyen kalmac uh pa tulik nutik sifacna uh ac tia ku in usrui acn sacn. Molela kom. Tari nga ac tila eis.” \p \v 7 Ouinge ma orek in pacl sac ah, in orala ayaol ke acn ku in molela sie ipin acn, mwet se ma ac kitala acn uh enenu in sarukla fahluk lal uh ac sang nu sin mwet se ma ac molela acn sac uh. Ouiya se inge fin orekla, na mwet Israel uh ac etu lah oasr ma orekla ke ipin acn sacn.\x - \xo 4:7 \xt Dut 25:9\x* \p \v 8 Ouinge ke mwet sac fahk nu sel Boaz, “Molela kom,” el sarukla fahluk lal ah, ac sang nu sel Boaz. \v 9 Na Boaz el fahk nu sin mwet kol inge ac mwet sayalos su wi muta in acn sac, “Kowos nukewa mwet loh kac misenge lah nga molela nu sel Naomi ma nukewa lal Elimelech, ac wen luo natul, Chilion ac Mahlon. \v 10 Sayen ma inge, Ruth, mutan Moab se kial Mahlon ah, ac tufah mutan kiuk. Ma se inge ac fah oru tuh acn lun mwet se ma misa in oanna in sou lal uh in nien muta lalos uh. Kowos mwet loh nu ke ma inge misenge.”\x - \xo 4:10 \xt Dut 25:5–6\x* \p \v 11 Na mwet kol ac mwet saya ma wi muta insac ah fahk, “Aok, kut mwet loh kac. Lela \nd LEUM GOD\nd* Elan oru tuh mutan se kiom ingan in oana Rachel ac Leah, su oswela tulik pukanten natul Jacob. Finsrak kom in ku in kasrup in sruf Ephrath ac pwengpeng in acn Bethlehem.\x - \xo 4:11 \xt Gen 29:31\x* \v 12 Lela tulik nutum ma \nd LEUM GOD\nd* El ac sot nu sum sin mutan fusr se kiom ingan in oru tuh sou lom an in oana sou lal Perez, wen natul Judah ac Tamar.”\x - \xo 4:12 \xt Gen 38:27–30\x* \s1 Boaz Ac Tulik Natul \p \v 13 Ouinge Boaz el usal Ruth som nu lohm sel tuh elan mutan kial. \nd LEUM GOD\nd* El akinsewowoyal, ac el pitutuyak ac oswela tulik mukul se. \v 14 Na mutan in acn sac fahk nu sel Naomi, “Kaksakin \nd LEUM GOD\nd*! El asot nu sum sie wen misenge in karingin kom. Lela tuh tulik sacn in pwengpeng fin Israel! \v 15 Acn talupom el lungse kom, ac oru ma wowo pus nu sum yohk liki ma wen itkosr ku in oru. Ac inge el asot nu sum sie wen, su ac fah asot moul sasu nu sum ac akwoye moul lom ke pacl kom ac matuoh.” \v 16 Naomi el srukak tulik sac, sruokilya nu iniwal, ac karinganulang. \p \v 17 Mutan in acn sac sang inen tulik sac Obed. Ac elos fahk nu sin mwet nukewa lah, “Wen se isusyang nu sel Naomi!” \p Obed el papa tumal Jesse, su papa tumal David. \p \v 18 Pa inge takin sou sac wal Perez nwe kacl David: Perez papa tumal Hezron, \v 19 Hezron papa tumal Ram, Ram papa tumal Amminadab, \v 20 Amminadab papa tumal Nahshon, Nahshon papa tumal Salmon, \v 21 Salmon papa tumal Boaz, Boaz papa tumal Obed, \v 22 Obed papa tumal Jesse, ac Jesse papa tumal David.