\id MRK - Kamasau NT [kms] -Papua New Guinea 1998 (DBL 2014) 
\h Mak 
\toc1 Mak 
\toc2 Mak 
\toc3 Mk 
\mt1 Mak  
\ip Jisas ningg wand yuwon ye buk wen nde rise kin te Mak ur nand. Ni Jisas ningg wute 12-pela te kin iri segi, pudi ni Jerusalem nas di dobu ni Pol di Barnabas temi ghav nindim. Ni buk wen ur nindiq wute Juda segi kin nde neq wuso. Pugri bu ni Juda mingg yumbo ur oghine simbe nand di Juda mingg wand tuan nitari riti wand puate simbe nand. Wute Juda segi kin ninge Jisas nei rimbig pugri bu wute aye rindi unje rip mai isis reny. Pugri bu Mak ni pripri wute ni pughe gri Jisas ningg wute ningg ris kin te ningg ur nand, di ni wute Jisas nei rimbig kin te ningg mai rire kin te ningg simbe mand.  
\c 1  
\s1 Jon wute wuye nap kin ni wand bir nawo  
\r Matyu 3:1-12; Luk 3:1-20; Jon 1:19-28  
\p
\v 1-2 Wand ven te God ni wo Jisas Kraist ningg wand yuwon ye. Di wand ven te propet iri Aisaia puq mindig kin ni wand simbe nand kin ven nde pu puate ri righe. Aisaia wand simbe nand kin taq pugri:  
\q1 God ni nari, “Nge wuti iri nge ningg wand nare no kin te tiqi gudog ye nawo nu ngim sabi nunduw. \rq  [Mal 3:1]\rq*   
\q1
\v 3 Wuti iri mong nyumo di wuye segi ye pe tende yenu di ngam nare nari, ‘Yumbui ngim wuang, di ngim sabi wundig pu wuse ei ni nyinge nare’.” \rq  [Ais 40:3]\rq*   
\p
\v 4 Di te kin pugrine Jon ni qi nyumo di wuye segi ye pe tende wand bir nawo di wute simbe nindiny ei ni nei rire ritinde di ni wuye nap ei God ni yumbo ur brequ rind kin wand te puaq nindiny.  
\v 5 Wute buagi Judia opu kin di Jerusalem kin ni ruso Jon wand nand kin te rutungu. Ni ruso ni yumbo ur brequ yembe rindiny kin te simbe rind pre di Jon ni wuye Jordan tende wuye nap.   
\p
\v 6 Jon ni chongo kamel iny pe yembe munduw kin te niraq wughe, di let kau chongo pe yembe mindig kin te apqe pe taq naimb. Ni quanj di gimeti nyoq ane ne.  
\v 7 Di ni wand ren wute simbe nindiny, “Otiwo wuti iri nge nde dobu nawi kin ni ningg gre te nge gre ane tuqui segi, ni gre quan nganye. Nge wuti yuwon nganye segi, pugri bu nge ni ghav gidig di yimb kaghe ni su taq nimbiq kin sare te bure gad kin tuqui segi.  
\v 8 Nge nungoqi wuye pene wuye kupuqu. Pudi otiwo ni nandi, tedi Ququ Yuwon Ye pe wuye nupuqu.”   
\s1 Jon ni Jisas wuye naip  
\r Matyu 3:13-17; Luk 3:21-22  
\p
\v 9 Tende puayi Jisas ni Nasaret pu nandi. Nasaret te Galili opu yequ. Ni nandi wuye Jordan tende di Jon ni wuye naip.  
\v 10 Pre, Jisas ni wuye pe pu nowi ni ni rar nat, nginy tu bi viso, di God ningg Ququ wapi mabri kin pugri Jisas nde nati ni.  
\v 11 Di wuti iri nginy tu wam pu nari, “Nu nge wo. Nge nu quan nganye yawo kiraw righe, di nu ningg quan nganye chumbuai gad.”   
\s1 Satan ni Jisas wandoqi nindig  
\r Matyu 4:1-11; Luk 4:1-13  
\p
\v 12 Jon ni Jisas wuye naip pre, di opu brequne God ningg Ququ ni Jisas tiqi nundog mong wuye di nyumo segi ye pe tende no.  
\v 13 Mong tende umo dabo kin yeru, Jisas tende nas nginy 40-pela pu nawo, di Satan ni wandoqi nindig ei Jisas God dob neng ningg. Di God ningg angelo ni mondo Jisas sabi mindig.   
\s1 Jisas wute temi aye temi pu nikin wute ningg natemi  
\r Matyu 4:12-22; Luk 4:14-15; 5:1-11; Jon 1:35-42  
\p
\v 14 King Herot ni Jon taq naimb pre tende dobu Jisas ni Galili opu no, wand yuwon ye God nde pu vindi kin te bir nawo.  
\v 15 Ni pugri simbe nindiny nari, “Ngeri oghi ye muq tumo rind. Yumbo buagi God nde si nambu rise kin ngeri te tumo rind pre. Nungoqi nei ware witinde, God ningg wand yuwon kin te wutungu di umbo pe wawo vis.”   
\p
\v 16 Jisas ni Galili wuye ngamo qunambe nyinge nare no no, di wute temi wuye ngamo pe yawi mi naghe di umo materi ri yemu nuqond. Wute men te wute umo meri mand ye, ni nyamb Saimon di kiqam Andru.  
\v 17 Jisas ni temi simbe nindim nari, “Nungoqi nge nde dobu wawi, di nge wute wateri ye te kin bei keuq. Asi nungoqi umo wateri, muq nungoqi wute wateri.”  
\v 18 Ni brequne yawi si mare di Jisas nde dobu maru.   
\p
\v 19 Ni mune musoqne nyinge mare mondo, Sebedi ningg wo Jems di kiqam Jon temi nikin at pe yawi sabi mindim mindim yemu nuqond.  
\v 20 Ni brequne ngam niram, di kiyi wute yembe ye te ane si mare at pe tende mas di ni Jisas ane mo.   
\s1 Jisas ni wuti iri ququ brequ puaq nindig  
\r Luk 4:31-37  
\p
\v 21 Ni mo tiqe ire Kaperneam puq munduw kin tende mo mar. Di brequne Sabat kin nginy te ningg ni God yumbui nyamb mirang kin baj pe mar mo, di Jisas ni God ningg wand te wute bei neny.  
\v 22 Wute buagi ni wand bei neny kin te rutungu, di nei kumo rimb. Te pugri ni gre ane wand simbe nand, di ni wute Moses ningg lo wute bei meny ye ni kin pugri segi.  
\v 23 God yumbui nyamb mirang kin baj pe tende wuti ququ brequ ninde nas kin iri ane tende nas. Muq Jisas wand simbe nand nandne wuti te nari,  
\v 24 “Jisas Nasaret kin, nu guadi beghi pughe guegu ningg? Nge nu nei gubuw, nu God ningg wuti yuwon ye. Nu beghi brequ gudug ningg bri guadi? Beghi si ramu pas.”   
\p
\v 25 Jisas oyi ququ brequ te simbe nindig nari, “Nu wand segi ghas wuti te si gheri gheyi yi yo.”   
\p
\v 26 Ququ brequ ni wuti te puq neng di quan kumo buyaq nand, di ququ brequ te nari pre neyi ni no.  
\v 27 Wute buagi te ruqond, nei kumo rimb, bu ni kin kin wand rind riri, “Yumbo ren pughe bri? Ni wand urupui di gre ane kin bei nand. Di ni ququ brequ wand gre ye simbe nindim di ni wand irepene mutungu.”  
\v 28 Di Jisas ni yumbo buagi puq nen kin wand te vir ir tiqe buagi Galili opu yeru kin te rutungu.   
\s1 Jisas wute nganye buagi sabi nindiny  
\r Matyu 8:14-17; Luk 4:38-41  
\p
\v 29 Tende dobu ni God yumbui nyamb mirang kin baj te si miraq, di Saimon Andru temi nde baj pe mo. Jems Jon temi ni anene mo.  
\v 30 Saimon ni kine te ghimbi sungue rupuw pu wuse, di ni Jisas simbe mindig nutungu.  
\v 31 Di Jisas no, ni si nituw kuse, ghav nunduw wes wuyo di num opu brequne oghi, di ni mir wem me.   
\p
\v 32 Tende puayine yuram nginy naghe no pu nase, wute num kin di ququ brequ ninde mas kin buagi Jisas nde mitari mandi.  
\v 33 Wute buagi tiqe tende kin rindi Saimon nde baj ngimrawu ne rikur,  
\v 34 di Jisas ni wute nganye buagi num isis rire kin te num puaq nindiny. Di ni ququ brequ nganye buagi anene bub nare mo. Di ququ brequ ni nei mamb Jisas te tughe, pugri bu ni wand ninge simbe mand kin te segi puq nindim.   
\s1 Jisas Galili opu wand puate bir nawo  
\r Luk 4:42-44  
\p
\v 35 Yambgriq burane, bur yengune Jisas nes newo, baj si nare di mong wute segi ye pe tende no, God temi wand.  
\v 36 Saimon di Jisas ni wute aye temi ire pu te ane Jisas meri miting miting mo mo  
\v 37 muqoind, di simbe mindig mari, “Wute buagi nu meri rutuw.”   
\p
\v 38 Jisas oyi simbe nindim nari, “Wandi, tiqe aye ven nde tumone yeru kin tende po, ei nge ninde anene wand bir kawo. Nge puate te ningg bu gadi.”  
\v 39 Muq ni tiqe Galili opu yeru kin tende opu mo, God yumbui nyamb mirang kin baj manyi pe nar no, wand bir nawo di ququ brequ wute nde mas kin te puaq nand mo.   
\s1 Jisas wuti iri leprosi niraq kin sabi nindig  
\r Matyu 8:1-4; Luk 5:12-16  
\p
\v 40 Wuti iri leprosi niraq kin ni nandi Jisas nde sungomyu gure nawo, di Jisas quan nganye pengu nindig nari, “Nu nge ghav gudigh yawo kurew, tedi nge ghav ndigh di nge ghimbi mune oghi rise.”   
\p
\v 41 Jisas ni wuti te quan nganye yawo nitong, di si neq wundo, nait nase nari, “Nge nu sabi guduw ye. Nu muqdi oghi ghas!”  
\v 42 Di opu brequne num leprosi te prene di mune oghi nas.  
\v 43 Di Jisas ni wand ven yeri nindig pre tiqi nundog no.  
\v 44 Ni nari, “Nu yo wute aye yumbo ren kin ningg simbe ndiny wayequ. Pudi yo nunon ghimbi te prist nde bei ghand, di Moses ningg lo ni wute mai puaq mand ningg umo wase mande kin te ningg wuri kin pugrine puq yen. Nu puq yen ei prist ni te muqond di mari te nganyene nu num oghi pre.”  
\v 45 Pudi wuti te oyi no, raqene simbe simbe no, di wand te vir ir wute nganye buagi rutungu. Pugri bu Jisas ni munene tiqe ire pe raqene nar no tuqui segi, pudi ni dabo wute segi ye pe tende nas. Pudi wute tiqe isis kin ni Jisas nde rundo rundone.   
\c 2  
\s1 Jisas wuti iri quangi rind kin sabi nindig  
\r Matyu 9:1-8; Luk 5:17-26  
\p
\v 1 Ni nas nginy ninge pre tende dobu ni munene Kaperneam no. Di wute rutungu ni mune nambu nandi pre.  
\v 2 Wute nganye buagi ruso baj iri pe rikur di Jisas wand bir nawo. Ni baj te brene rind, di dabo ngimrawu te ane brene.  
\v 3 Muq wute ninge wuti quangi rind kin iri Jisas nde meri mondo, di wute temi aye temi pu ni wuti te meri.  
\v 4 Pudi wute quan di sunyi bre bu ni wuti te Jisas nde tumo meri mondo ye tuqui segi. Pugri bu ni mewo mo baj wam gri gawo mamb di wuti nyinge nare tuqui segi kin te sunyi anene gawo pe gri mi naghe no. Ni gawo te Jisas yenu pe tuquine yembe munduw.  
\v 5 Ni nei mamb Jisas wuti te sabi nindig ye di Jisas ni nei te nundom pre, di ni wuti nyinge nare tuqui segi kin te ningg nari, “Mand, nu yumbo ur brequ guad kin wand te puaq pre.”   
\p
\v 6 Wute Moses ningg lo wute bei meny ye ninge ni yumbo ren muqond di kin kin nei pe mari,  
\v 7 “Pughe kin ningg wuti nen pugri wand nand? Ni God wand brequ nindig! Wuti iri yumbo ur brequ kin wand te puaq nand tuqui segi, pudi God irine ni puq nen tuqui.”   
\p
\v 8 Pudi Jisas ni kin kin umbo pe pugri nei mamb kin te nei namb pre, pugri bu ni simbe nindim nari, “Nungoqi pughe kin ningg pugri nei wamb?  
\v 9 Wand pughe ye puq gad tedi wute riri te nganyene: Nge wuti nyinge nare tuqui segi ye te ningg kari, ‘Nu yumbo ur brequ guad kin wand te puaq pre,’ o nge kari, ‘Nu yes yewo, sunyi ghateri, di nyinge ghare yo?’  
\v 10 Pudi puq ken ei nungoqi nei wamb te pugri wuti God nde pu nandi wuti nganye nas ye ni qi pe ven nde yumbo ur brequ kin wand puaq nand ye gre rise.” Muq ni wuti nyinge nare tuqui segi ye te ningg nari,  
\v 11 “Nge kari nu yes yewo, nunon sunyi ghateri, ghare baj pe yo.”   
\p
\v 12 Muq wute buagi ruqoind ruqoindne nes newo, brequne sunyi nateri di nyinge nare neyi ni no. Wute buagi te ruqond, puyene rind, di God ningg nyamb rindivi viyo riri, “Asi beghi yumbo ur pugri ye buqod segi.”   
\s1 Jisas ni Matyu ngam nirang  
\r Matyu 9:9-13; Luk 5:27-32  
\p
\v 13 Muq Jisas ni munene Galili wuye ngamo opu tende no. Wute nganye buagi ninde rundo, di ni God ningg wand bei neny.  
\v 14 Ni nyinge nare no no di wuti iri Livai Alpius ningg wo, ni wute takis materi kin baj pe tende nas nuqoind, di simbe nindig nari, “Nu nge nde ghawi.” Muq Livai nes newo, Jisas nde dobu naru.   
\p
\v 15 Di dobu Jisas ni Livai nde baj pe no, Livai ane mir mand. Tende puayi wute takis materi kin di wute yumbo ur brequ rind kin nganye buagi Jisas di nikin wute ane tende ris mir rind. Te pugri wute te kin quan ni Jisas nde dobu ruru ye, pugri bu ni anene tende mir rind.  
\v 16 Parisi mingg wute Moses ningg lo wute bei meny ye ni Jisas wute takis materi ye di wute yumbo ur brequ rind kin ane mir rind kin te muqond, di Jisas ningg wute te pengu mindim, “Pughe kin ningg ni wute takis materi kin di yumbo ur brequ rind kin ane mir rind?”   
\p
\v 17 Jisas ni wand ren nutungu di simbe nindim nari, “Wuti num gureg segi kin ni dokta nde no tuqui segi, wuti num gureg kinne ei dokta nde no. Te kin pugrine nge wute yumbo ur tuquine puq ren yene kateri ningg gadi segi, pudi wute yumbo ur brequ rind rind ris ye ni ningg bu gadi.”   
\s1 Ni mir uny yemu kin te ningg Jisas pengu mindig  
\r Matyu 9:14-17; Luk 5:33-39  
\p
\v 18 Muq Jon wute wuye nap kin ni ningg wute di Parisi ane ni mir uny yemu. Di wute ninge mandi, Jisas pengu mindig mari, “Pughe gri ate Jon ningg wute di Parisi mingg wute ane mir uny yemu, pudi nu wute ni mir uny yemu segi?”   
\p
\v 19 Jisas oyi nand nari, “Wuti iri ngam no ningg mir yembe mindiny, di kimand ngam niram mandi ane mir mand. Di ni ane mir mand mand masne kin tende puayi ni kimand te mir uny yemu tuqui segi. Te pugri ni ane masne di ni chumbuai mand bu ni mir uny yemu tuqui segi.  
\v 20 Pudi otiwo wute ninge mandi wuti ngam no kin mitanyi mo ye ngeri te rindi ye. Tende puayi di ni yivany mare di mir uny yemu.   
\p
\v 21 “Wuti iri ni chongo bidi urupui ire nitaqwi, chongo wuri ire bir wus kin pe nuaq wuso rang nimbiq tuqui segi. Ni pugri puq nen, tedi otiwo ni wuye nipiq di chongo bidi urupui kin te wute rundo, di asi kin te mune bir wus di gawo quan nganye yumbui wuse.  
\v 22 Di wuti iri ni wain urupui meme chongo yabe kin pe nowi naghe segi. Ni pugri puq nen, tedi wain urupui te yindingi, di meme chongo yabe kin te bir nuaq, di ni teri ane brequ rise. Ni wain urupui meme chongo urupui pene nowi naghe tedi oghi.”   
\s1 Jisas nari ni Sabat kin puate  
\r Matyu 12:1-8; Luk 6:1-5  
\p
\v 23 Sabat kin nginy iri ningg Jisas nikin wute ane wit wuny mingine nyinge mare mo. Ni mo mo Jisas nikin wute ni mir kurem, bu ni wit yi ninge map me me nyinge mare.  
\v 24 Muq Parisi ni Jisas simbe mindig mari, “Muq nginy nen te Sabat kin nginy, pudi nu wute ni wit yi map me. Lo ni beghi yembe bad kin te ningg segi puq wund.”   
\p
\v 25-26 Jisas oyi nari, “Devit nikin wute ane mir kurem, mir segi, di ni God ningg baj pe nar no, bret God meng ningg mawo ris kin te nateri ne, di nikin wute ninge nem me. Bret ren kin te pristne me kin, wute aye me kin te lo segi puq wund. Tende puayi Abiatar ni prist mingg yumbui mingg yumbui ningg nas. Nungoqi wand ren buk pe wuqond segi bri?”   
\p
\v 27 Muq ni wand aye ren mune simbe nindim, “God ni wute Sabat kin lo te rit rise sabi rindiny di Sabat yuwonne wuse ningg wute yembe nindiny segi. Pudi ni wute asine yembe nindiny pre muq Sabat kin nginy te naip no, ei tende puayi ni waghine ris di God nei rimbig.  
\v 28 Pugri bu wuti God nde pu nandi wuti nganye nas kin ni Sabat kin puate.”   
\c 3  
\s1 Jisas ni wuti iri si kuti kin te sabi nindig oghi  
\r Matyu 12:9-14; Luk 6:6-11  
\p
\v 1 Muq Jisas ni munene God yumbui nyamb mirang kin baj pe nar no. Di wuti iri si kuti kin tende nas nuqoind.  
\v 2 Wute ninge ni Jisas kotim maind ningg ngim meri mand ye, pugri bu ni waghine Jisas yeng muang pu yemu. Ni yeng muang ei muqond muq Sabat kin nginy nen ningg ni wuti si kuti kin te sabi nindig oghi, tedi te ningg kotim maind ningg.  
\v 3 Muq Jisas ni wuti si brequ kin te simbe nindig nari, “Nu ren ghandi wute buagi nde rar pe yeru.”   
\p
\v 4 Di Jisas wute te pengu nindim nari, “Sabat kin lo pughe puq wund? Wute ghav bidiny yuwon pu ris, o wute unje pap? Wute ghav bidiny ei ris o wute bab riti?” Jisas ni pugri pengu nindim, pudi ni wand segine mas.   
\p
\v 5 Jisas ni wute te ker ane nuqond nuqond, di ni God nei mimbig segi kin te ningg umbo mai riwo. Muq ni wuti si brequ ye te ningg nari, “Nu si tuqu kuso.” Muq wuti te ni si nituqu kuso di opu oghi.  
\v 6 Pugri bu Parisi ni God yumbui nyamb mirang kin baj te si miraq di meyi mi mo, wute Herot nde opu mase ye ninge ane mikur, Jisas mi nati ningg wand wand mare.   
\s1 Wute quan wuye ngamo muang pe yeru  
\r Matyu 12:15-16; Luk 6:17-19  
\p
\v 7 Muq Jisas nikin wute ane tiqe te si miraq, di Galili wuye ngamo pe tende mo. Di wute nganye buagi Galili opu kin ni ruru.  
\v 8 Di wute buagi Judia kin, Jerusalem kin, Idumea kin, Jordan opu gri kin, di Tair di Saidon opu kin ni buagi ane Jisas yumbo yembe nindiny kin wand rutungu di Jisas nde rundo.  
\v 9 Wute nganye buagi nganye rundo, bu Jisas nikin wute te simbe nindim di ni bot woju ire miraq mandi, di ni tende newo no ei wute rindi ni imb rip tuqui segi.  
\v 10 Ni wute num kin nganye buagi nganye sabi nindiny, pugri bu wute num kin buagi ni Jisas rit nase ningg buid rip.  
\v 11 Ququ brequ wute nde yemu ye ni Jisas muqoind, di ni Jisas nde rar pene pombri mo mase di quan kumo mari, “Nu God ningg wo.”  
\v 12 Pudi Jisas ni quan nganye segi puq nindim ei ni God ningg wo te kin ningg wute aye simbe mindiny segi.   
\s1 Jisas aposel 12-pela pu ir nawo di tiqi nundom mo  
\r Matyu 10:1-4; Luk 6:12-16  
\p
\v 13 Muq Jisas ni rand pe newo no, di wute ninde maru ningg nari kin te ngam niram mondo.  
\v 14 Di ni wute te nikin wute 12-pela ningg nap mo di aposel puq nindim, ei wute te ni ane nyinge mare di otiwo ni tiqi nundom mo wand bir mawo.  
\v 15 Di ni gre nem ei ni ququ brequ bub mare mo kin tuqui.  
\v 16 Ni wute 12-pela pu nap mo kin taq men: Saimon, di ni nyamb aye te Pita puq nindig.  
\v 17 Jems, Sebedi ningg wo, di ni kiqam Jon, ni nyamb aye nem kin te Boanerges. (Nyamb ven ni puate te “Kimereg kin pugri.”)  
\v 18 Di Andru, Pilip, Bartolomyu, Matyu, Tomas, Jems Alpius ningg wo, Tadius, Saimon ni Selot ningg wute tit kin iri,  
\v 19 di Judas Iskariot, wuti Jisas veri nde si pe ni nondo kin te.   
\s1 Ni mari Jisas ni Satan ningg gre pe yembe nand  
\r Matyu 12:22-32; Luk 11:14-23; 12:10  
\p
\v 20 Muq Jisas ni baj iri pe nar no, di mune pugrine wute nganye buagi rindi rikur, di Jisas nikin wute ane mir mand ye tuqui segi.  
\v 21 Nikin yavi ire ni wand buagi te rutungu pugri bu ni riri ni jebo nand di ni ruso ritanyi nikin baj pe ruso ningg.   
\p
\v 22 Di wute Moses ningg lo wute bei meny kin Jerusalem pu mandi ye ni mari, “Belsebul ninde nas. Ni Belsebul, ququ brequ mingg yumbui, ni ningg gre pe ququ brequ puaq nand mo.”   
\p
\v 23 Pugri bu Jisas ni ngam niram mondo, di kopuqu wand pe simbe nindim nari, “Pughe gri ei Satan ni nes newo nikin ququne bub nare mo?  
\v 24 Tiqe ire bir mawo kin kin mege, tedi tiqe te yequ tuqui segi.  
\v 25 Wute baj ire pe kin ni bir ruwo opu opu yeru, tedi ni yuwonne ris tuqui segi.  
\v 26 Di Satan nikin ququ bir mawo opu opu yemu kinne mari, tedi ni yuwonne mas segi, di ni gre te prene.  
\v 27 Wuti iri ni wuti aye iri gre quan rise kin ni baj bir nuang nar no yumbo nateri tuqui segi. Ni wuti gre quan rise kin te taq naimb pre, tedi ni baj bir nawo nar no yumbo sir nateri.  
\v 28 Nge nungoqi nganyene simbe guduq. Te pugri wute yumbo ur brequ mand di wand brequ mand kin mai te puaq ye tuqui.  
\v 29 Pudi wuti iri Ququ Yuwon Ye wand brequ nindig ye ni wand te puaq segi ye, wuti te ni yumbo ur brequ te kin ningg wand ninde vise vise te kin vise.”   
\p
\v 30 Jisas ni pugri puq nand kin puate te pugri, wute te ni mari, “Jisas ni ququ brequ ninde nas.”   
\s1 Jisas kumo di kiqam ninde rindi  
\r Matyu 12:46-50; Luk 8:19-21  
\p
\v 31 Muq Jisas ni kumo di kiqam ane Jisas ruqoind ningg rindi pu baj sange pe yeru, di wuti iri tiqi rundog nar no Jisas simbe nindig ei no ni nuqond.  
\v 32 Di wute buagi ninde ris ris rundo rindi kin ni simbe rindig riri, “Nu numo di niqam ane nu meri rutuw rindi pu dabo te yeru.”   
\p
\v 33 Di Jisas oyi pengu nand nari, “Tughe nge moyu di nge qam?”   
\p
\v 34 Muq wute ninde ris ris rundo rindi kin te rar neq wundo nuqond di nari, “Wute ren nge moyu di nge qam.  
\v 35 Wute tughe God nari kin pugrine puq ren ye ni nge qam di nge nyumbu di nge moyu.”   
\c 4  
\s1 Wuti iri wit yi wuny mbe puraq nand kin kopuqu wand  
\r Matyu 13:1-9; Luk 8:4-8  
\p
\v 1 Jisas ni mune Galili wuye ngamo yumbui tende opu wand wute bei neny. Ni yenu wand bei neny kin pe tende bot ire yequ. Di wute nganye buagi nganye rundo rikur ni quir quar rindig, pugri bu ni bot pe newo no nas, di wute buagi ni dabo jiji pe yeru, muq ni wand simbe nand.  
\v 2 Muq ni wand nganye buagi te kopuqu wand pene bei neny. Di tende puayi ni wand ire simbe nindiny kin te nari,  
\v 3 “Nungoqi wutungu! Wuti iri nikin wuny mbe no di wit yi puraq nand.  
\v 4 Ni puraq nand nand di mir yi ninge ngimne ir ri, di wapi rindi riq.  
\v 5 Ninge qi wet kin pe ir ri. Tende qi quan wus segi bu ni wamne ris, pugri bu ni brequne ruwi,  
\v 6 pudi nginy nawi, wit te nande namb di quari rimb. Te pugri ni tumuri quan maghe mo segi.  
\v 7 Mir yi ninge ruso nyungo quat kin pe ir ri di nyungo quat kin ni nambu wi ruso di ni yi riyi segi.  
\v 8 Di ninge qi oghi ye pe ir ri. Ni oghine ruwi di yi quan nganye riyi, puate ninge ni yi 30-pela, ninge 60-pela di ninge 100-pela.”   
\p
\v 9 Jisas ni kopuqu wand ven simbe nand pre di mune nari, “Wuti iri ni nutungu kin tuqui tedi ange nuaq ei wand ren nutungu.”   
\s1 Pughe ningg bu Jisas ni kopuqu wand pe simbe nand?  
\r Matyu 13:10-17; Luk 8:9-10  
\p
\v 10 Wute buagi rundo rikur Jisas wand bei neny kin te rutungu ye te ruso pre, di Jisas ni irine nikin wute 12-pela ane mas. Muq nikin wute di wute aye ni ane mas kin ni kopuqu wand puate te ningg Jisas pengu mindig.  
\v 11 Di ni simbe nindim nari, “Yumbo yumbo buagi God nde si nambu rise kin wand suqo pu rise kin te God nungoqi nei neuq di nungoqi nei wumbiny tuqui. Nge kopuqu wand pe simbe gad ei wute wand nganyene kin rutungu yambu riri ye ni wandne rutungu pudi puate nei rimb segi.  
\v 12 Te ei ni rar rit rit pudi ruqond tuqui segi, ni ange ruaq rutungu pudi nei rimb segi. Eti ni nei rimb di God ningg ngim pe nyinge rire di God ni mai puaq nindiny.” \rq  [Ais 6:9-10]\rq*   
\s1 Jisas ni wit yi kin kopuqu wand te raqe nand  
\r Matyu 13:18-23; Luk 8:11-15  
\p
\v 13 Muq Jisas ni simbe nindim, “Nungoqi kopuqu wand ven puate nei wamb segi bri? Tedi pughe gri ei nungoqi kopuqu wand aye te ni puate nei wumbiny? Ni puate taq pugri.  
\v 14 Mir yi wuny mbe puraq nand kin te God ningg wand.  
\v 15 Wute ninge ni God ningg wand riteri kin te ni ngim kin pugri mir yi ninde ir ri. Ni God ningg wand rutungu pre, di brequne Satan nandi wand ninde pu natevi nare no.  
\v 16 Wute ninge ni qi wet kin pugri mir yi ninde ir ri. Ni brequne chumbuai ane wand te ritevi.  
\v 17 Pudi ni tumuri quan maghe mo segi kin pugri, ni wand te kin nei pe ruwo vis nganye segi. Ni God ningg wand rutungu, pudi wute ninge wand te ningg brequ mindiny ningg mai isis meny kin tende puayi ni brequne ir righe.  
\v 18 Wit yi ninge nyungo quat kin pe ir righe kin te wute ninge wand rutungu kin pugri,  
\v 19 yumbo qi pe kin ningg yivany rirany, di yumbo quan rise ningg riri, di yumbo aye mune riteri yawo kureny kin nei te rindi. Yumbo ren ni nei imb ruany bu God ningg wand ni nde mir rire segi.  
\v 20 Pudi wit yi qi oghi ye pe ir ri kin te wute wand rutungu, umbo pe ruwo vis di mir quan rire, ninge ni yi 30-pela, ninge 60-pela, di ninge 100-pela kin pugri.”   
\s1 Wuti lam nindiq pre os pe but niraq kin kopuqu wand  
\r Luk 8:16-18  
\p
\v 21 Jisas ni wand aye mune simbe nindim nari, “Wuti iri lam niraq nandi os pe but niraq o ede nambu neq wur ye bri? Yewo, ni puq nen segi, pudi ni lam te nikin wus kin sunyi pe raqene nuaq wus di ti nase.  
\v 22 Te pugri yumbo suqo pu rise ye te otiwo raqe ei ruso wute buagi nei rimb, di yumbo but pu rise kin te otiwo raqene ei rise.  
\v 23 Wuti iri ni wand nutungu kin tuqui tedi ni ange nuaq ei wand ren nutungu.”   
\p
\v 24 Ni mune simbe nindim nari, “Nungoqi wand wutungu kin te oghine nei wumbiny. Nungoqi pughe gri wute aye yumbo ur brequ rind kin te ningg simbe wundiny pu, tedi God oyi mune nungoqi pugrine simbe nunduq, di nungoqi mune quan nganye.  
\v 25 Te pugri wuti God ningg wand asi nutungu kin nat vise ye te otiwo God ni aye neng, pudi wuti God ningg wand nutungu kin te menare viso, tedi God ni wuti tende wand puch nganye vise kin te mune natevi.”   
\s1 Mir yi kin kopuqu wand  
\p
\v 26 Jisas ni kopuqu wand aye mune simbe nand nari, “Yumbo buagi God nde si nambu rise kin te wuti mir yi puraq nand kin pugri.  
\v 27 Burpoq di yambgriq ni ruqo nase o nes pu nas, mir yi te ruwi di yumbui ruso pudi ni pughe gri puq ren kin te ni nei namb segi.  
\v 28 Ni nikinne qi pe pu ruwi, ni riwo ruso raqe rimb, kis rimb di yi riyi.  
\v 29 Mir yi nguan kin tende puayi wuti te ni mame bidi neti nowi, no mir di nawo, te pugri mir bi nawo kin ngeri te rindi pre.”   
\s1 Wute God nde si nambu ris kin kopuqu wand  
\r Matyu 13:31-33; Luk 13:18-19  
\p
\v 30 Muq Jisas wand aye mune simbe nand ningg di ni nari, “Wute God nde si nambu ris kin te ningg pughe puq ei bad? Kopuqu wand pughe ye ei te ane tuqui?  
\v 31 Wute God nde si nambu ris kin te mastet yi kin pugri. Mastet yi te wokuandi nganye nyumo yi buagi aye nungoqi kuan wawo kin ni ane tuqui segi.  
\v 32 Pudi otiwo mi righe pre, di ni ruwi kin ni minye ninge wuny mbe mi righe kin ane tuqui segi, ni quan nganye yumbui, ni nyumo kin pugri. Ni muange te yumbui di wapi rindi nyumo tende nambu rir ris kin tuqui.”   
\s1 Jisas ni kopuqu wand pene simbe nand  
\r Matyu 13:34-35  
\p
\v 33 Jisas ni pripri kopuqu wand ren kin wute rutungu nei rimbiny kin tuqui ye tende pene God ningg wand simbe nand.  
\v 34 Ni wand ire raqene simbe nand segi, ni pripri kopuqu wand pene simbe nand. Pudi ni nikinne nikin wute ane mas kin tende puayi ni mune kopuqu wand buagi te nitari riti.   
\s1 Jisas ni nari nyumurighi di wuye seme gub kin te pre  
\r Matyu 8:23-27; Luk 8:22-25  
\p
\v 35 Nginy te ninggne yuram Jisas ni nikin wute te simbe nindim nari, “Wandi wuye ngamo pe ruso ruwo opu gri tende po.”  
\v 36 Muq ni wute buagi te si mare yeru, di Jisas ni bot pe pugrine nas di opu gri mo ningg. Tende puayine bot aye ninge anene ruso.  
\v 37 Ni mo mo nyumurighi yumbui naghe di wuye seme gub bot pe kuyo kughe di bre ningg tumo.  
\v 38 Jisas ni bot dobu gri tende ngawu pilo pe ninjeny di ruqo pu nase. Di nikin wute mondo buraq mindig di simbe mindig mari, “Tisa, nu beghi wuye pe paghe po ningg bri kuari?”   
\p
\v 39 Muq Jisas nes newo nyumurighi te simbe nindig nari, “Nu muq prene!” Di wuye bir bir gudi kin te ningg nari, “Nu waghine ghase!” Di nyumurighi naghe kin te pre di wuye mune waghine kuse.   
\p
\v 40 Muq nikin wute te simbe nindim nari, “Nungoqi pughe ningg wune wamb? Nungoqi God nei wumbig segi bri?”   
\p
\v 41 Ni te muqond wune mamb di oyi oyi pengu mand mari, “Wuti nen tughe? Nyumurighi di wuye ane ni wand simbe nand kin te irepene rutungu!”   
\c 5  
\s1 Jisas wuti ququ brequ ane kin ququ brequ puaq nindig  
\r Matyu 8:28-34; Luk 8:26-39  
\p
\v 1 Ni wuye ngamo misiq opu gri mo di Gerasa mingg qi puch pe tende mo mar.  
\v 2 Jisas ni bot pe pu nati ni, jiji pe newo no pune wuti iri matmat pe pu Jisas nde nandi. Wuti nen te ququ brequ ninde yemu.  
\v 3 Ni matmat pe nase, di wute mait nase taq maimb ye tuqui segi. Piyi ni sen pe taq maimb ningg pudi tuqui segi.  
\v 4 Te pugri ni pripri mait nase nyinge si ane sen pe taq mimbig, pudi ni sen te wurigh namb pend, di ain nyinge ap muang pu rise kin te paqe nawo. Ni quan nganye gre nand di wuti iri ni segi puq nindig tuqui segi.  
\v 5 Burpoq di bogisumb ni matmat di rand pe tende nari, di wet nateri nikin ghimbine pend nawo nawo nas.   
\p
\v 6 Wuti te ni wonjine yenu, rar neq wundi Jisas nuqoind, di vig namb nandi Jisas nde rar ngimine sungomyu gure nawo.  
\v 7 Di ni quan kumone nari, “Jisas, God wam nganye nas kin wo, nu nge pughe sin kuegh ningg? God nde nyamb pe nge unje ghaip segi ningg wand gre yeny.”  
\v 8 Te pugri Jisas ni asine nari, “Ququ brequ, nu wuti nen nde pu gheyi yi.”   
\p
\v 9 Muq Jisas ni pengu nindig nari, “Nu nyamb pughene?”  
\p Di wuti te oyi nand nari, “Nge nyamb te Ami, te pugri beghi quan pas.”  
\v 10 Di ni Jisas pengu nindig nindig ei Jisas ni bub nare aye pe mo segi.   
\p
\v 11 Ni yemu pe tende tumone te rand woju iri yenu, di pu quan rand qunambe tende mir rind rind yeru.  
\v 12 Di ququ brequ wuti tende mar mas kin ni Jisas ningg mari, “Nu beghi pu pe tende tiqi ndog po, nu beghi rar ndomu pu pe tende par po.”  
\v 13 Jisas ni ngiq nindim di ni wuti te si meri meyi mi mo, pu pe mar mo. Pu tit te tausen teri kin pugri, di ni buagi ane vig rimb rand wari pe te righe ruso, di wuye ngamo pe ir righe, wuye riq di riti.   
\p
\v 14 Wute pu yeng muany kin ni te muqond, di vig mamb mo tiqe yumbui di tiqe wo aye pe tende mo, yumbo ren kin ningg simbe mand. Di wute buagi ruso yumbo te ruqond ningg.  
\v 15 Ni ruso Jisas nde ritari righe, di ni wuti ququ brequ nganye buagi ninde mar mas kin te nas ruqoind. Ni nei mune yuwon rise di chongo nare righe pu nas ruqoind. Ni quan nganye wune rimb.  
\v 16 Wute yumbo te ruqond kin ni wuti ququ brequ buagi ninde mas kin ni pughe sin reng kin te ningg simbe rind. Di pu ningg anene simbe rind.  
\v 17 Di ni Jisas ni mong puch ni ris kin opu te si nare ningg simbe rindig di quan nganye buid rip.   
\p
\v 18 Jisas ni bot pe newo no, di wuti ququ brequ buagi ninde mas pudi muq oghi kin te ane no ningg nari.  
\v 19 Jisas ni wuti te ngiq nindig ane no segi, pudi simbe nindig nari, “Nu nunon tiqe yo, di nunon yavi ire te Yumbui ni yembe yumbui nganye nand di nu pughe gri yawo nitow kin te simbe ndiny.”  
\v 20 Muq wuti te no di tiqe yumbui 10-pela Jordan pu nginy nawi opu yeru kin tende no, di Jisas ni pughe gri ghav nindig kin te ningg simbe nand. Di wute buagi ni puyene rind.   
\s1 Jisas ni Jairus ningg wo wuti pre mune nindiqi wiyo  
\r Matyu 9:18-26; Luk 8:40-56  
\p
\v 21 Jisas ni munene bot pe newo no, wuye ngamo te nisiq opu gri no, di wute nganye buagi rundo rikur. Ni wuye ngamo qunambe tende opune yenu,  
\v 22 di wuti iri nondo. Wuti te ni nyamb Jairus ni God yumbui nyamb mirang kin baj te kin ye quayi kiyi iri. Ni Jisas nuqoind, di nondo Jisas nde nyinge tingi sungomyu gre nawo nase,  
\v 23 di nari, “Nge wo num kurew, wuti ningg tumo. Nu ghandi, nge wo si yew kuyo ei ni num oghi di wus.”   
\p
\v 24 Di Jisas nondo temi mo. Wute nganye buagi Jisas nde dobu ruru, di yeru yeru rundo rindi.  
\v 25 Di nyumbueg ire ni asine uny chiraq yequ ruso ber 12-pela pu wuwo kin ni anene tende yequ.  
\v 26 Ni dokta nganye buagi nganye mandi sabi munduw di ni dokta puq mew kin te ningg mai quan wure. Ni wet bidi buagi mewure ruso omo wuwo, ni mune oghi segi pudi ni quan nganye puq rew.  
\v 27-28 Ni wute Jisas ningg simbe rind kin te wutungu, di Jisas nde dobu gri wuwi. Ni wute buagi aye tende mingi wuru di ni nei wumb kin wuri, “Nge ni chongone kiting rise, tedi nge oghi.” Ni pugri nei wumb di si weq wundo Jisas chongo te wut rise.  
\v 29 Ni pugri puq wen di opu brequne ni uny te prene, di ghimbi pe wutungu kin te ni mai te muq yuwon pre.   
\p
\v 30 Di tende puayine Jisas ni nutungu kin te gre ninge ninde pu riyi ri. Ni tindi nandi di pengu nand, “Tughe nge chongo nat rise?”   
\p
\v 31 Di nikin wute oyi mari, “Wute nganye buagi nganye ruwi tumo yeru kin te guqod o segi? Pughe ningg wute nu chongo rit rise kin te ningg pengu guad?”   
\p
\v 32 Pudi Jisas ni wute pughe ye ni chongo wuting rise kin te nundoq ningg rar nat natne.  
\v 33 Muq nyumbueg te ninde yumbo pughe sin ren kin te nei wumb, di wune ane wuso Jisas nde nyinge tingi pombri wuso buyaq buyaq wuse, di ni pughe sin rew kin te simbe wund. Ni wand ninge suqo wure segi.  
\v 34 Di Jisas ni simbe nunduw nari, “Nge wo, nu nonne nei guab kuari nu nge chongo kuat rise di nu oghi ye puq guad kin te ningg bu nu oghi. Nu umbo yuwon pu kuse di yo, nu mai kuraq kin te muq prene.”   
\p
\v 35 Jisas ni wand nand nandne yenu wute ninge Jairus, wuti God yumbui nyamb mirang ye baj kin quayi kiyi iri, ninde baj pe pu mandi di mari, “Nu wo wuti pre. Tisa segi tanyi yo wayequ.”   
\p
\v 36 Pudi ni wand wandne yemu Jisas ni wand pend nuam di Jairus ningg nari, “Nu wune ghamb wayequ. God ne nei mbig gre.”   
\p
\v 37 Jisas ni wute aye te si nare yeru, di ni Pita, Jems di Jems ni kiqam Jon pugri pune natemi, ni ane mo. Ni wute buagi aye ruso kin te ningg ni segi puq nand.  
\v 38 Ni mo Jairus nde baj pe mitari righe, di Jisas nuqond wute buagi ruso rikur quan kumo quanji rind di riri riri nyuw rip.  
\v 39 Ni nar no di simbe nindiny nari, “Nungoqi pughe kin ningg quanji wand nyuw wap? Wo wen wuti segi, ni ruqo wuse.”  
\v 40 Jisas ni pugri simbe nindiny, pudi ni oyi Jisas wur ring.  
\p Muq Jisas ni tiqi nundony riyi ri ruso pre, di wo kiyi, wo kumo di nikin wute temi ire pu ni ane mo kin tene nateri di wokuandi wuse kin sunyi pe tende rir ruso.  
\v 41 Jisas ni si nituw kuse, nitaqwi di nari, “Talita kum.” (Wand ven ni puate te pugri, “Nyumbueg wo! Nge nu ningg kari yes yewo.”)  
\v 42 Muq wo te opu wes wiyo di nyinge wure wuso wundi. Nyumbueg wo te ber 12-pela kin pugri. Wute buagi ni te ruqond di puyene rind.  
\v 43 Jisas ni simbe nindiny ei ni puq nen kin te ningg wute aye simbe rindiny segi, di simbe nindiny ei wo te mir ninge rew wuq.   
\c 6  
\s1 Wute Nasaret kin Jisas dob reng  
\r Matyu 13:53-58; Luk 4:16-30  
\p
\v 1 Jisas ni Jairus nde baj pe pu neyi ni nikin tiqe no. Di nikin wute ni anene mo.  
\v 2 Sabat kin nginy te ningg ni God yumbui nyamb mirang kin baj pe tende wand bei neny. Wute nganye buagi rindi Jisas wand nand kin te rutungu puyene rind di kin kin pengu rind riri, “Wuti nen ni wand di nei yuwon kin ren muai pu nateri? Wuti tughe ni yumbo ren bei nindig di ni yumbo ur gre ye yembe nindiny?  
\v 3 Kapenta tene bri nen? Wuti nen Maria ningg wo, di Jems, Joses, Judas di Saimon ni kise bri? Di ni kunyumbu ni beghi ane ren pas.” Di ni Jisas yambu rireng.   
\p
\v 4 Di Jisas ni simbe nindiny nari, “Propet iri nikin tiqe pene, nikin yavi ire di nikin nde baj pene wute ni nyamb rindivi viyo segi. Wute buagi aye ni nyamb rindivi viyo.”  
\v 5 Di Jisas ni yumbo ur gre kin ninge yembe nindiny tuqui segi, pudi wute num kinne ire ire si neny riwo di ni num oghi.  
\v 6 Di Jisas ni wute nikin tiqe pe kin ni God nei rimbig segi kin te ningg puye nand.  
\s1 Jisas nikin wute 12-pela pu nap mo di tiqi nundom mo  
\r Matyu 10:5-15; Luk 9:1-6  
\p Muq Jisas ni tiqe woju tende tumone yeru kin tende nar ir wand bei neny neny.  
\v 7 Di ni nikin wute 12-pela pu te nari mondo, ququ brequ puaq mand kin gre nem di temi temi tiqi nundom mo.   
\p
\v 8 Ni mo segine di Jisas ni yeri nindim nari, “Nungoqi nyinge ware wo kin tende yumbo ninge ware wo wayequ. Nungoqi mir tami yumbo sir wi rise kin di wet bidi te kin ware wayequ, omone nganye ei wo. Di botune ei ware.  
\v 9 Nungoqi sune ei wate riwo pudi chongo aye ware wayequ.  
\v 10 Nungoqi baj ire pe wo tedi baj te ninggne ei was was otiwo tiqe te si wuraq di tiqe aye pe wo.  
\v 11 Di nungoqi tiqe ire pe wo muq wute tiqe te kin nungoqi mitaqu wowi segi, di nungoqi ningg wand mutungu yambu mari, tedi nungoqi tiqe te si wuraq kin tende puayi nyinge pe kin qusuqu te buraq wand. Nungoqi puq wen ei wute tiqe te kin ruqond ei nei rimb ni nungoqi ritaqu wowi segi kin te ningg ni yumbo ur brequ rind pre.”   
\p
\v 12 Muq ni mo wand bir mawo ei wute nei rire ritinde.  
\v 13 Ni ququ brequ nganye buagi wute nde yemu kin te puaq mand di wute num kin nganye buagi wel nyang mimbiny di ni num oghi.   
\s1 Jon wute wuye nap kin ni mi nati  
\r Matyu 14:1-12; Luk 9:7-9  
\p
\v 14 Jisas ni nyamb yumbui vise di wute buagi nei rimb. Wute ninge riri, “Jon wute wuye nap kin ni nati pre mune nes newo, pugri bu yumbo ur gre ye yembe nindiny kin gre ninde rise.” Di Herot ni te nutungu.   
\p
\v 15 Ninge riri, “Ni Elaija.” Di ninge riri, “Ni propet iri,” puq rind rindne, di riri ni propet asi nganye mandi kin pugri ye iri.   
\p
\v 16 Pudi Herot ni wand ven nutungu di ni nari, “Te Jon wuti nge kari gibe di muang kin ni mune nes newo pre!”   
\p
\v 17-18 Te pugri Herot asine Herodias nitaqi. Herodias te Herot ni kiqam Pilip ni ngam, di Herot ni puaq nindiq nitaqi. Di Jon ni te kin ningg Herot simbe nindig nari, “Nu niqam ningg ngam kutaqi kin te lo ni te kin ningg segi puq wund.” Di te kin ningg Herot nari Jon mait nase di taq maimb pu yenu.  
\v 19 Di Herodias ni Jon wand simbe nand kin te ningg umbo ker wuwo di wi nati ningg. Pudi ni Jon wi nati kin tuqui segi,  
\v 20 te pugri Herot ni nei namb Jon ni yumbo ur tuquine puq nen di ni wuti yuwon nganye, pugri bu Herot ni Jon wune nimbig di nari mi nati segi. Herot ni Jon wand nand nutungu kin te ningg ni nei mai viyo, pudi ni wand nutungu yawo gureg.   
\p
\v 21 Herodias ni asi Jon wi nati ningg wuri kin te muq ni ngim wuse. Di ren kin te pugri: Herot ni asi kumo wuri wundi ye nginy te muq nandi pre, di tende puayi Herot ni nikin te wute nyamb kin di ami mingg yumbui di wute nyamb kin aye Galili opu kin te ni mar ane mir mand.  
\v 22 Di ni mir mand mand mas kin tende puayi Herodias ni wonyumbu wuso ni mir mand mand mas kin pe tende yuwo nyinge wuwo di Herot di wute ni ane mir mand kin ni quan nganye chumbuai mand.  
\p Di Herot ni nyumbueg wo te ningg nari, “Nu yumbo pughe kin kuateri yawo kurew kin te nge pengu ndigh, tedi nge nu kew ye.”  
\v 23 Di ni God nde nyamb pe wand te gre neny di nari, “Piyi nu yumbo buagi nge nde si nambu rise kin te nu cham kuateri ningg kuari, te nge nu kew ye.”   
\p
\v 24 Muq nyumbueg wo te wuso di kumo pengu wunduw, “Nge yumbo pughe ningg ei kari?”  
\p Di kumo wuri, “Nu yo ghari ‘Jon wute wuye nap ye ni ngawu ei di ghowi nge yegh’.”   
\p
\v 25 Muq nyumbueg wo te brequne king nde wuso di wuri, “Nu muqne ei Jon wute wuye nap ye ni ngawu nyeng pe ghowi naghe pre yegh.”   
\p
\v 26 King ninde nei pe yuwon rind segi pudi ni asine wute ni ane mir rind kin ninde rar pe wand gre neny pre pugri bu muq ni segi puq nand ye tuqui segi.  
\v 27 Di king ni soldia king baj yeng muang pu yemu ye te iri wand yeri nindig pre tiqi nundog no ei Jon ngawu neri nandi. Di wuti te no Jon taq pune yenu ngawu di nuang,  
\v 28 nyeng pe nowi naghe pre neri nandi. Ni neri nandi nyumbueg wo te new di ni wuti nowi kumo wew.  
\v 29 Jon nikin wute ni te mutungu di mandi Jon meti nowi meri mo ngamo pe mowi yenu.   
\s1 Jisas wute 5 tausen pela mir bag namb  
\r Matyu 14:13-21; Luk 9:10-17; Jon 6:1-15  
\p
\v 30 Jisas nikin aposel tiqi nundom mo kin te mune mandi di Jisas meng kur mondo mandi pu mas di ni mo yumbo buagi puq men kin te Jisas simbe mindig.  
\v 31 Di wute nganye buagi ni Jisas nde mandi di mo, pugri bu Jisas nikin wute ane mir mand kin tuqui segi. Di Jisas nikin wute te simbe nindim nari, “Nungoqi ne waghine wandi nge ane mong wute segi ye pe po ei waghine pas yawotuan.”   
\p
\v 32 Muq ni nikin bot pe mewo mo di mong wute segi ye pe tende mo.  
\v 33 Pudi wute nganye buagi tiqe buagi kin ni bot pe mo kin te ruqond. Di ni bot te rundoq ripiq wuso di nei rimb te Jisas nikin wute ane. Di wute buagi ni nyinge pene vig rimb sunyi ni mo kin pe tende ye ruwo rinde pu ris.  
\v 34 Jisas ni nikin wute ane mo mitari righe di wute nganye buagi nganye ris muqond. Di Jisas ni yawo nitony, te pugri ni sipsip wuti sipsip yeng nuany ye segi nikinne yeru kin pugri yeru. Pugri bu ni wand nganye buagi nganye bei neny.   
\p
\v 35 Pudi nginy te yuram bur pre pugri bu Jisas nikin wute mondo Jisas ningg mari, “Mong ven nde opu te wute segi, di muq yuram bur nganye.  
\v 36 Wute ren tiqi ndony ruso, ei te rundo tiqe ninge tumone pugri yeru kin pe tende rundo mir wong rind riq.”   
\p
\v 37 Pudi Jisas oyi nand nari, “Nungoqi ei mir weny riq.”  
\p Di ni mari, “Wute ren quan nganye bu wuti iri yembe nand ruso irew 8-pela pre di wet bidi te irepene nawo righe, tedi wute buagi ren ningg bret wong nand neny riq tuqui. Nu kuari beghi wet bidi pugri pu ei mepare ruso di bret wong bad wute ren peny?”   
\p
\v 38 Di Jisas nari, “Nungoqi bret pughe gri pu rise? Wo wuqond.”  
\p Ni mo di bret 5-pela pu di umo teri ane rise muqond di mandi Jisas simbe mindig mari, “Bret 5-pela pu di umo teri.”   
\p
\v 39 Di Jisas ni simbe nindim mo wute te simbe mindiny nyungo pe tende ris.  
\v 40 Muq ni kin kin ris, ninge 100 di ninge 50, te te ris ris ruso.  
\v 41 Jisas ni bret 5-pela pu umo teri ane nateri, wam rar neq wiyo, God chumbuai nindig pre di bret te bir nawo. Muq nikin wute te nem mare mo wute buagi meny. Di umo teri te mune pugrine bir nawo nem mare mo wute buagi te meny.  
\v 42 Di ni buagi ane mir rind ruso ruso mir rimbiq.  
\v 43 Di Jisas nikin wute ni mo bret di umo cham te materi imbi pe mawo righe ruso imbi 12-pela pu bre mand.  
\v 44 Wute buagi ane mir rind ye te manyi mand kin te quayine ni 5 tausen kin pugri.   
\s1 Jisas wuye wam nyinge nare no  
\r Matyu 14:22-33; Jon 6:16-21  
\p
\v 45 Ni mir rind prene di opu Jisas nikin wute simbe nindim at pe mewo mo di ye mawo Betsaida mo, di Jisas ni tene yenu wute buagi te tiqi nundony nikin tiqe ruso.  
\v 46 Jisas ni tiqi nundony ruso pre, di ni rand pe newo no ei God temi wand ningg.   
\p
\v 47 Bur ir kui kin tende puayi Jisas nikin wute ni wuye ngamo mingi yemu pre, di Jisas irine dabone yenu.  
\v 48 Di Jisas ni nuqond pre te pugri nikin wute ni mo kin opu te nyumurighi nandi, pugri bu ni bot miraq mo kin tuqui segi. Di yambgriq tumo Jisas ni wuye wamne nyinge nare nikin wute nde nondo. Ni nondo dob nem no ningg tumo.  
\v 49 Ni rar meq wundo muqoind pudi ni nei mamb kin mari te wuye wariwo, di wune mamb mari mari.  
\v 50 Ni Jisas muqoind di quan wune mamb.  
\p Di Jisas ni brequne wand meniram nari, “Nungoqi gre pu yequ. Wune wamb wayequ, ngene bu gadi.”  
\v 51 Muq ni bot pe newo no, nyumurighi opu prene di nikin wute ni quan nganye puye mand.  
\v 52 Te pugri ni nei imb ruam di ni bret wute buagi meny riq kin te nei mamb segi.   
\p
\v 53 Ni wuye ngamo yumbui te misiq Genesaret tende mo mar di tende bot sare wuq muaw pu yequ.  
\v 54 Ni bot si miraq meyi mi di wute Jisas ruqoind rip no pre.  
\v 55 Di ni vig rimb tiqe buagi te ruso wute num kin nyembe pe ruwo righe rire di Jisas ni muainde nas rutungu kin tende ruso.  
\v 56 Di Jisas ni tiqe buagi tiqe yumbui tiqe woju o tiqe aye wonji yeru kin tende no, te wute num kinne rire rindi maket sunyi pe ruwo rise. Di ni Jisas pengu rindig ei wute num kin ni Jisas ningg chongo cheq te ritiq wuse ei ni num oghi ningg. Di wute buagi ni chongo riting wuse kin te ni num oghi.   
\c 7  
\s1 Beghi koku mingg wand God ningg wand ane tuqui segi  
\r Matyu 15:1-20  
\p
\v 1 Muq Parisi di wute Moses ningg lo wute bei meny kin ninge Jerusalem pu mandi ye, ni Jisas yenu pe tende mikur pu yemu.  
\v 2 Ni Jisas ningg wute ni si wuye map segine mir mand kin te muqond. Te pugri Juda ni mari ni mir mand kin puayi te si wuye map segi tedi ni si uny.  
\v 3 Parisi di Juda buagi aye ni pripri si wuye rip di mir rind. Ni pugri puq ren ei kuqo mingg yumbo ur te rit rise.  
\v 4 Ni maket pe ruso pu rindi, te ni si wuye rip di mir buagi rire rindi kin te wuye rip pre muqdi riq. Di ni yumbo ur aye isis kuqo nde pu riteri kin te rit rise gre. Yumbo ur ren kin te kap wuye rip, os, nyeng di yumbo aye te kin wuye rip.  
\v 5 Pugri bu Parisi di wute Moses ningg lo wute bei meny kin ni Jisas pengu mindig mari, “Pughe kin ningg nunon wute ni koku mingg yumbo ur te memare ruso di si wuye map segine mir mand?”   
\p
\v 6 Di Jisas ni oyi nindim nari, “Nungoqi wutaqu umbo pe nei brequ bre pu rise muq nange vingg wute rundoqu ninggne yumbo ur yuwon ye wand. Asi propet Aisaia ni nungoqi ningg nari ye te nganyene nand. Ni nari,  
\q1 ‘Wute men ni mim pe nge yumbui nyamb miragh, pudi ninde umbo pe nge nei mimbigh segi.  
\v 7 Ni nge yumbui nyamb miragh ye te ghav rindim segi, te pugri ni wute gri lo yembe mindiny kin te oyi God ningg lo kin pugri wute bei meny.’ \rq  [Ais 29:13]\rq*   
\m
\v 8 Nungoqi God ningg lo te meware ruso di wute gri lo yembe mindiny kin te wat rise gre.   
\p
\v 9 “Nungoqi God ningg lo te meware ruso ei nuqo ningg yumbo ur te God ningg lo kin pugri wat rise ye te quan nganye nei wamb.  
\v 10 Te pugri Moses nari, ‘Nungoqi nuyi numo ningg wand te irepene ei wutungu,’ di ‘Wuti tughe kiyi o kumo wand brequ nindiny tedi wi nati.’ \rq  [Kis 20:12; 21:17]\rq*   
\m
\v 11 Pudi nungoqi wute simbe wundiny wari wuti iri yumbo ninge kiyi o kumo ghav nindiny ningg, pudi ni simbe nindiny nari, ‘Nge yumbo nungoqi ghav guduq kin ren te God geg ningg kiping ruso pre,’ tedi ni kiyi o kumo yumbo ninge neny segi.  
\v 12 Ni pugri puq nand tedi nungoqi wuti te rar wuqoind yumbo ninge kiyi o kumo neny segi.  
\v 13 Te kin ningg nungoqi non nuqo mingg chuqo yembe wundiny kin tende gri nungoqi God ningg wand te meware ruso. Nungoqi yumbo ur pugri kin nganye buagi nganye puq wen pre.”   
\p
\v 14 Muq Jisas ni wute buagi te ningg nari ninde rundo di simbe nindiny nari, “Nungoqi buagi ane ange waq nge wand simbe gad kin ven wutungu di nei pe wawo vis.  
\v 15-16 Yumbo dabo pu wuti iri nde rir ruso kin ni wuti te unje rip segi. Pudi yumbo wuti nde nei pe pu riyi ri kin te ni unje rip.”\f + \fr 7:15-16 \ft Buk ninge yabe kin ni wand ren jiju rind: “Wuti iri ni wand nutungu kin tuqui tedi ni ange nuaq ei wand ren nutungu.”\f*   
\p
\v 17 Jisas ni wute buagi te si nare pre di baj pe no, muq nikin wute ni kopuqu wand ven kin puate te ningg pengu mindig.  
\v 18 Di Jisas ni pengu nindim nari, “Pughe gri ate nungoqi mune nei wamb segine? Te pugri yumbo ninge dabo pu wuti iri nde rir ruso kin te ni unje rip segi.  
\v 19 Te pugri yumbo ninde mim pe gri ne righe ruso kin te mune umbo che nawo ruso, ninde nei pe ris segi.” (Ren kin te Jisas ni mir buagi ni God nde rar pe yuwon kin te ningg nari.)   
\p
\v 20 Jisas ni wand aye mune simbe nand nari, “Yumbo wuti nde wabe gri rise pu dabo riyi ri kin te ni unje rip.  
\v 21 Te pugri umbo pe yumbo ur buagi ren rise: nei brequ, quayi nyumbueg ane segi segi rise kin nei, nyungu kin nei, wute mamb riti kin nei, wute ngam ruso kin wute aye ane rise kin nei,  
\v 22 qi pe kin yumbo quan nei mimbiny, wute brequ mindiny, wute wandoqi mindiny kin nei, yumbo ur brequ isis puq men kin nei, wute aye yumbo yuwon kin rise di te ningg ker mawo, wute aye nyamb brequ mindiny, nikin nyamb mindiri ruwo, di wute nei yuwon ye rise segi kin pugri mas.  
\v 23 Yumbo ur brequ buagi ren kin nei te wuti nde umbo pe pu dabo riyi ri. Di yumbo ren kin ni wuti te unje rip.”   
\s1 Nyumbueg Ponisia opu kin Jisas nei wumbig  
\r Matyu 15:21-28  
\p
\v 24 Muq Jisas ni mong te si nare di no tiqe ire tiqe yumbui Tair mingg qi pe yequ kin tende no. Di ni no baj ire pe nar no ei suqo no, te pugri ni tende nas kin te wute nei rimb ni yambu nari. Pudi ni suqo no kin tuqui segi.  
\v 25 Te pugri, brequne nyumbueg ire ni Jisas nondo kin wand wutungu. Di ni kuwonyumbu ququ brequ ninde nas. Pugri bu ni wundo Jisas nde muange tingi wuse.  
\v 26 Nyumbueg te ni Grik wand wund kin. Di ni kumo te Juda segi, ni wute tit Ponisia puq munduw ye te kin, ni Siria ris ye. Di ni tende wuraq wundi. Ni Jisas simbe wundig ei ni ququ brequ kuwonyumbu nde yenu kin te puaq naind no.   
\p
\v 27 Nyumbueg te Juda segi kin bu Jisas ni simbe nunduw nari, “Beghi wo rar buqod mir ni riq yawo kureny kin te riq. Te pugri beghi wo ni mir te nyombui mepirany rundo riq kin te oghi segi.”   
\p
\v 28 Nyumbueg te oyi wund wuri, “Yumbui te nganye, pudi nyombui nyembe nambu rise kin ni oyi wo ningg mir di ir righe kin te riq yuwon ruany.”   
\p
\v 29 Muq Jisas ni nyumbueg te simbe nunduw nari, “Nu pugri oyi guad ye te ningg bu muq nu yo. Ququ brequ ni nu wo te si niraq pre.”   
\p
\v 30 Ni mune nikin baj pe wuso di ni kuwonyumbu sunyi pe ruqo pu wuse wundoq, di ququ brequ ni si niraq no pre.   
\s1 Wuti iri wand nand segi di ange tuq rimb kin mune oghi  
\r Matyu 15:29-31  
\p
\v 31 Muq Jisas ni Tair mingg mong puch te si nare di Saidon mingine newo naghe Galili wuye ngamo opu tende no. Ni no kin te tiqe yumbui 10-pela pu yeru ye tende mingine no.  
\v 32 Tende wute ninge wuti iri ange tuq rimbig di yuwonne wand nand tuqui segi kin te mitanyi Jisas nde mondo. Di ni Jisas ningg mari ei wuti te si neng kuyo ningg.   
\p
\v 33 Muq Jisas ni wuti te irine nitanyi wute buagi te si mare di kring mo pu aye pe yemu, di Jisas ni wuti tende ange pe si suramb ange gawo pe opu opune ni mindighe. Di ni si tumuepu te som nuang di wuti te minjuq te niting nase.  
\v 34 Ni nginy tu wam rar neq wiyo, di chi nateri muq nari, “Epata.” (Wand puch ven ni puate te pugri, “Bi yo.”)  
\v 35 Muq wuti te ni ange mune oghi rise, di ni minjuq mune yuwon nand di yuwonne wand nand.   
\p
\v 36 Jisas ni wute yumbo ni puq nen ruqond kin te ningg wute aye simbe rindiny segi puq nindiny. Pudi ni quan nganye segi puq nindiny, di ni oyi yumbo ruqond kin te ningg wute aye quan simbe rindiny.   
\m
\v 37 Wute buagi te ningg quan nganye puye rind. Di ni riri, “Ni yumbo buagi yuwonne puq nen. Ni wute ange tuq rimbiny kin te tuq bi nawo ruso, di wute wand rind segi kin te sabi nindiny wand rind.”   
\c 8  
\s1 Jisas ni wute 4 tausen pela pu mir neny  
\r Matyu 15:32-39  
\p
\v 1 Tende puayi wute buagi aye mune rundo Jisas nde tende rikur. Ni yeru ruso di mir rind kin mir segi. Di Jisas nikin wute ningg nari mondo di simbe nindim nari,  
\v 2 “Nge wute ren yawo kutony, te pugri ni nge ane pas nginy temi ire pu, di ni mir segi.  
\v 3 Ninge wonji pu rindi di nge ni tiqi gudony ruso, tedi ninge mir ningg ngimi te rar ori riti ye.”   
\p
\v 4 Di nikin wute ni oyi mari, “Pudi beghi mong wuye di nyumo segi ye pe ven yembu, di wute quan nganye, pugri bu wuti iri wute buagi ren bret neny ye tuqui segi.”   
\p
\v 5 Muq Jisas ni pengu nindim nari, “Nungoqi bret pughe gri pu rise?”  
\p Ni oyi mand mari, “7-pela pu.”   
\p
\v 6 Di Jisas ni wute buagi te simbe nindiny qi pe ris. Muq ni bret 7-pela pu te nateri, God chumbuai nindig pre, bir nawo nikin wute te nem, ei ni mare mo wute buagi te meny.  
\v 7 Ni umo woju ninge ane rise, di te mune pugrine, God chumbuai nindig pre di nikin wute nem di simbe nindim mare mo wute buagi te meny.  
\v 8 Wute buagi te riq di mir rimbiq. Di Jisas nikin wute ni mir cham te mune materi imbi pe mawo righe ruso di imbi 7-pela pu bre mand.  
\v 9 Wute buagi te manyi mand kin te quayine te 4,000 kin pugri tende mas. Jisas ni wute buagi te tiqi nundony ruso,  
\v 10 di ni nikin wute ane bot pe mewo mo di Dalmanuta opu tende mo.   
\s1 Parisi mari Jisas yumbo ur gre ye ei yembe nindiny  
\r Matyu 12:38-42; 16:1-4; Luk 11:29-32  
\p
\v 11 Muq Parisi Jisas maip mi newo ningg ni nde mandi. Ni pengu mindig ei ni wam kin yumbo ur gre kin ire bei nand muqond.  
\v 12 Ni quan kumo chi nate ruso di nari, “Pughe kin ningg wute muq ven nde puayi mas kin ni yumbo ur gre ye muqond ningg mari? Nge nungoqi nganyene simbe guduq, wute muq ven nde puayi mas kin ni yumbo ur gre ye ninge muqond segi ye.”  
\v 13 Muq ni si nare yemu bot pe mune newo no di wuye ngamo misiq opu gri mo.   
\s1 Parisi Herot ane ni mingg yis kin kopuqu wand  
\r Matyu 16:5-12  
\p
\v 14 Jisas ningg wute ni nei gheri map di bret ninge mare segine mo, pudi irene miraq mo pu bot pene wuse.  
\v 15 Muq Jisas ni yeri nindim nari, “Nungoqi rar wat yuwon, Herot di Parisi ni mingg yis te ningg yeng wawo yuwon.”   
\p
\v 16 Muq ni kin kin wand mand mari, “Beghi bret segi bu ni puq nand.”   
\p
\v 17 Pudi ni wand wand mare kin te Jisas ni nei namb pre, pugri bu ni pengu nindim nari, “Nungoqi pughe kin ningg wari nungoqi bret segi puq wand? Nungoqi yumbo te kin wuqond o nei wamb segine bri? Nungoqi nei rise segi bri?  
\v 18 Nungoqi rar rise pu muq wuqond segi, o ange rise pu muq wutungu segi bri? Di nungoqi ren nei wamb segi bri?  
\v 19 Nge wute 5,000 pela pu te ningg bret 5-pela pu bir kawo, riq pre di cham mune dong wand kin te imbi pughe gri pu bre wand?” Ni oyi mand mari, “12-pela pu.”   
\p
\v 20 “Di nge wute 4,000 pela te ningg bret 7-pela pu bir kawo riq pre, di cham dong wand kin te imbi pughe gri pu?” Ni oyi mand mari, “7-pela pu.”   
\p
\v 21 Ni simbe nindim nari, “Nungoqi nei wamb segine bri?”   
\s1 Jisas ni wuti iri rar sabi nindig  
\p
\v 22 Muq ni mo Betsaida di wute ninge ni wuti iri rar brequ kin te mitanyi Jisas nde mandi di Jisas ningg mari ei wuti te nait nase ningg.  
\v 23 Jisas wuti te si niting rise nitanyi temi tiqe si miraq dabo mar mo. Muq Jisas wuti te ninde rar pe som nuang pre, si neng kuyo di pengu nindig nari, “Nu yumbo ninge guqod o segi?”   
\p
\v 24 Di wuti te rar nat di nari, “Nge wute guqod, ni ruso rindi pudi ni nyumo gib rimb.”   
\p
\v 25 Jisas ni mune wuti te ninde rar pe si neng kuyo. Muq wuti te ni rar yuwon rind di yumbo buagi te yuwonne nuqond nap ruso.  
\v 26 Muq wuti te tiqi nundog nikin tiqe no di simbe nindig nari, “Nu mune tiqe mingine ghar yo wayequ, nu qunambe ne yo.”   
\s1 Pita nari Jisas ni Kraist  
\r Matyu 16:13-20; Luk 9:18-21  
\p
\v 27 Jisas ni nikin wute ane tiqe woju Sisaria Pilipai opu yeru kin tende mo. Ni mo ngimi di Jisas nikin wute te pengu nindim nari, “Wute buagi ni pughe puq rind, nge tughe bu?”   
\p
\v 28 Di ni oyi mand mari, “Wute ninge riri nu Jon wute wuye nap kin, ninge riri nu Elaija, di ninge riri nu propet asi kin iri.”   
\p
\v 29 Di Jisas ni mune pengu nindim nari, “Pudi nungoqi pughe gri nei wamb, nge tughe bu?”  
\p Di Pita oyi nand nari, “Nu Kraist, wuti beghi kutamu powi ningg God naip kuo ye.”   
\p
\v 30 Di Jisas ni simbe nindim ei ni te kin ningg wute aye simbe mindiny segi.   
\s1 Jisas nari ni nati di mune nes newo ye  
\r Matyu 16:21-28; Luk 9:22-27  
\p
\v 31 Muq Jisas ni nikin wute wand bei nem, di ni pugri simbe nindim, “Wuti God nde pu nandi wuti nganye nas kin ni mai quan nare ye. Di quayi kiyi, prist mingg yumbui di wute Moses ningg lo te wute bei meny kin ni yambu mireng ye. Ni mi nati, nginy temi ire mo pre di God mune nindingi newo.”  
\v 32 Jisas ni wand ren raqene simbe nand, di Pita ni Jisas nitanyi temi kring mo kinne yemu, muq ni Jisas segi puq nindig ei ni pugri puq nand segi.   
\p
\v 33 Pudi Jisas ni rar neq wundo nikin wute ninge te nuqond, di Pita ni Jisas wand te segi puq nand kin te ningg ker nuang di nari, “Satan nu kring yo. Nu God ningg nei pe wand guad segi, nu wute ningg nei pe wand guad.”   
\p
\v 34 Muq ni wute buagi di nikin wute te ane nari rundo di simbe nindiny nari, “Wuti nge nde nawi ningg, tedi ni yumbo buagi qi pe kin te dob neny di nge mai kiraq kin pugrine ei niraq.  
\v 35 Te pugri wuti tughe nikin ghimbine nei nimbiny nimbiny di nati tedi ni nas nas te kin nas tuqui segi, pudi wuti tughe nge di God ningg wand yuwon ye te ningg nikin ghimbi nei nimbiny segi di nati tedi ni otiwo yuwon pu nas nas te kin nas ye.  
\v 36 Wuti iri nge dob negh, qi pe kin yumbo yumbo oyi quan nei nimbiny, di yumbo te kin yembe nand nand muq nati, tedi yumbo te pughe gri ei ni ghav rindig? Te tuqui segi.  
\v 37 Ni otiwo yuwon pu nas kin te yumbo ninge pe wong nand tuqui segi.  
\v 38 Wute muq ven nde puayi ris ye ni yumbo ur brequ isis yembe rindiny di God yambu rireng. Di wuti iri ni muq ven nde puayi nas kin ni wute nde rar pe nari ni nge ningg wuti di nge wand natevi puq nand kin te ningg minyuw nati, tedi nge wuti God nde pu gadi wuti nganye kas ye nge wuyi ningg ti yumbui pe di angelo yuwon ye ane gadi kin tende puayi nge oyi ni minyuw kiteng.”   
\c 9  
\p
\v 1 Di Jisas ni simbe nindim nari, “Nge nungoqi nganyene simbe guduq, nungoqi ven yequ kin nungoqi kin ninge mati segine di yumbo buagi God nde si nambu rise kin te gre ane rindi muqond.”   
\s1 Jisas ghimbi kin grine rise  
\r Matyu 17:1-13; Luk 9:28-36  
\p
\v 2 Jisas ni otiwo nati kin te ningg simbe nand pre, tende dobu nginy 6-pela pu mo pre Jisas ni Pita, Jems, di Jon pugri pu nitami rand iri wam dobui nganye kin tende mewo mo nikinne tende mas. Ni Jisas muqoind muqoindne tindi no aye gib namb.  
\v 3 Ni chongo nare righe kin te quan nganye quem rimb, ni quem rimb kin te yumbo ninge qi pe kin quem rimb kin pugri segi.  
\v 4 Di Elaija Moses temi mandi Jisas ane wand wand yemu muqond.   
\p
\v 5 Di Pita Jisas ningg nari, “Tisa, beghi ven nde pas te yuwon. Nu ngiq ghand tedi beghi baj yirbu teri ire pu ven nde yembe bidiny. Ire nu te, ire Moses te, di ire Elaija te.”  
\v 6 (Ni quan nganye wune mamb, pugri bu ni wand aye nei nimbiny segi.)   
\p
\v 7 Muq wuye quari ire wuti wi ni buag wure, di wuti iri wuye quari wam te pu ngam nare nari, “Nen nge wo, nge ni quan nganye yawo girag righe. Nungoqi ni ningg wand wutungu.”   
\p
\v 8 Muq ni rar mat di wute ni ane yemu kin te yemu segi, Jisas irine yenu muqoind.   
\p
\v 9 Ni rand pe pu mune mati mi mi, di Jisas ni simbe nindim ei ni yumbo muqond kin te ningg wute aye simbe mindiny segi. Ni nari ni simbe mand segine ruso wuti God nde pu nandi wuti nganye nas ye ni nati pre mune nes newo.  
\v 10 Di ni wand te kin ningg wute aye simbe mindiny segi, nikinne ni nati pre mune nes newo ye te ningg wand mand di nei mimbiny mimbiny mas.   
\p
\v 11 Di ni pengu mindig mari, “Pughe ningg wute Moses ningg lo wute bei meny ye ni mari Elaija ei ye nawo nandi?”   
\p
\v 12 Ni oyi nand nari, “Te nganye Elaija ni ye nawo nandi di yumbo buagi sabi nindiny asi kin pugrine rise. Pughe ningg bu wand buk pe ur pu vise ye te viri wuti God nde pu nandi wuti nganye nas ye ni mai quan nare di wute yambu rireng?  
\v 13 Pudi nge nungoqi simbe guduq, Elaija\f + \fr 9:13 \ft Jisas Elaija puq nand kin te ni Jon wute wuye nap kin te ningg nari.\f* nandi pre, di ni yumbo puq meng yawo kurem kin te puq meng. Ni puq men kin te wand buk pe ur pu vise kin te tuquine puq men.”   
\s1 Jisas wo ambonye iri ququ brequ puaq nindig  
\r Matyu 17:14-21; Luk 9:37-43  
\p
\v 14 Ni rand pe pu mati mi di Jisas nikin wute aye te mas pe tende mo mitari righe di wute nganye buagi rindi tende rikur pu yeru muqond. Di wute Moses ningg lo wute aye bei meny ye ni Jisas ningg wute te ane ker mawo mawo yemu.  
\v 15 Ni Jisas nondo ruqoind di ni quan nganye puye rind di vig rimb rundo chumbuai rindig.   
\p
\v 16 Di Jisas ni pengu nindiny nari, “Nungoqi pughe ningg ni ane ker wawo?”   
\p
\v 17 Muq wuti iri wute mingi tende yenu pu oyi nand nari, “Tisa, nge wo ni ququ brequ ninde nar nas di ni wand nand tuqui segi kin nen nunde kitanyi gadi.  
\v 18 Ququ brequ ni pripri nge wo unje naip di qi pe pombri naip no. Ni pripri sawo nat ki, napu mim pe gri ruwi riti di ni si muange gre rind. Nge nunon wute ni ququ brequ te bub meri no ningg kari, pudi ni puq men tuqui segi.”   
\p
\v 19 Jisas oyi puq nand nari, “Nungoqi wutaqu muq ven nde puayi was kin nungoqi God nei wumbig segi. Nge nungoqi ane pas nganye chiraq tuqui segi. Nge nungoqi mai quan nganye kare yambu kari. Wokuandi te ren wutanyi wandi.”  
\v 20 Muq ni wokuandi te Jisas nde mitanyi mondo. Ququ brequ ni Jisas nuqoind di ni wokuandi te meneri no quan nganye buyaq nand. Ni qi pe me no pu nase ni naghe nondo nandi di napu mim pe ruwi riti.   
\p
\v 21 Muq Jisas wokuandi te ni kiyi pengu nindig nari, “Wokuandi nen ni pugri puq reng kin ber pughe gri pu nawo?” Di ni oyi nand nari, “Ni wokuandi ne puq reng.  
\v 22 Ququ brequ ni pripri wase pe di wuye pe meneri naghe ei nati ningg. Pudi nu tuqui tedi beghi yawo tongu di ghav ndug mune sabi ndig.”   
\p
\v 23 Jisas nari, “Pughe ningg nu kuari, ‘Nu tuqui tedi’? Wuti God nei nimbig tedi ni yumbo buagi puq nen ye tuqui.”   
\p
\v 24 Di wokuandi te ni kiyi opu brequne nari, “Nge nei gab ni mune oghi ye, nu nge ghav ndigh ei nge nei ven gre vind.”   
\p
\v 25 Jisas ni wute buagi ni yumbo te ruqond ningg vig rimb rundo kin te nuqond di ququ brequ te ker nuang nari, “Nu ange wand kutungu segi kin di wand guad segi kin ququ, nu wo te si gheri di mune ninde ghandi ghar yo wayequ.”  
\v 26 Muq ququ brequ ni quan kumo nari, wo te ni nondo nandi di neyi ni no. Wo te tit segi pu nase di wute buagi riri ni nati.  
\v 27 Pudi Jisas ni si niting rise, nindingi newo yenu.   
\p
\v 28 Dobu Jisas ni nikin wute ane baj pe mas muq nikin wute ni pengu mindig mari, “Pughe gri ate beghi ququ brequ te puaq baid no kin tuqui segi?”   
\p
\v 29 Ni oyi nindim nari, “Ququ brequ pugri kin te nungoqi God ne pengu wundig tedi ni meyi mi mo kin tuqui.”   
\s1 Jisas nikin nati kin te ningg mune simbe nand  
\r Matyu 17:22-23; Luk 9:43-45  
\p
\v 30 Ni sunyi te si mare di Galili gri mo. Jisas ni muainde mas kin te wute nei rimb yambu nari.  
\v 31 Te pugri ni nikin wute wand bei nem ningg. Di ni pugri simbe nindim nari, “Wuti God nde pu nandi wuti nganye nas kin ni wute nde si pe mi nondo ye. Ni mi nati, nginy temi ire pre di ni mune nes newo.”  
\v 32 Ni pugri simbe nindim, pudi ni wand ven kin puate nei mimbiny segi di wand ven kin puate ningg pengu mindig ye wunene mamb.   
\s1 Tughe yumbui ningg nas?  
\r Matyu 18:1-5; Luk 9:46-48  
\p
\v 33 Ni mo Kaperneam mitari righe di ni baj pe mar mas muq ni pengu nindim nari, “Ngimi badi kin tende yumbo pughe kin ningg oyi oyi wari?”  
\v 34 Pudi ni wand segine mas, te pugri ngimi mandi kin tende puayi ni wuti tughe ei yumbui ningg nas ye te ningg oyi oyi ker mawo.   
\p
\v 35 Muq Jisas ni chuchu nas nikin wute 12-pela pu te nari mondo di simbe nindim nari, “Wuti iri ni ye nawo ningg nari, tedi ni dobu nganye nawi di wute buagi mingg yembe ye wuti ningg nas.”   
\p
\v 36 Di ni wokuandi iri neti nowi ninde rar ngimine teti pu yenu. Ni wo te sibraj ni di nari,  
\v 37 “Wuti iri ni nge nde nyamb pe wokuandi pugri ye iri neti nowi sabi nindig, te ni nge bu neti kowi sabi nindigh, di wuti nge neti kowi sabi nindigh kin te ngene neti ki sabi nindigh segi, pudi wuti nge tiqi nundogh gadi kin ni ane neti nowi sabi nindig.”   
\s1 Wuti iri ni beghi ane ker rise segi te ni beghi mand  
\r Luk 9:49-50  
\p
\v 38 Muq Jon nari, “Tisa, beghi wuti iri buqoid nu nde nyamb pe ququ brequ puaq nand. Pudi wuti te aye kin, ni beghi nde dobu nawi segi ye. Pugri bu beghi ni segi puq bidig ei mune puq nen segi.”   
\p
\v 39 Muq Jisas nari, “Nungoqi ni segi puq wundig wayequ. Wuti iri nge nde nyamb pe yumbo ur gre ye bei nand pre te brequne mune nge wand brequ nindigh tuqui segi.  
\v 40 Te pugri wuti iri beghi veri ningg nas segi kin ni beghi nde opu nas.  
\v 41 Nge nungoqi nganyene simbe guduq, wuti iri nungoqi nge te wute bu te kin ningg nge nde nyamb pe wuye kap ire neuq, tedi wuti te ni yumbo otiwo nateri kin te nateri ye.”   
\s1 Wute yumbo ur brequ ningg ir maghe kin wand  
\r Matyu 18:6-9; Luk 17:1-4  
\p
\v 42 Jisas mune nari, “Di wuti iri ni wokuandi nge nei rimbigh ye ren kin ye iri puq neng yumbo ur brequ nand, te wuti te wet yumbui gibe pe wuq wang gherim pe meweri naghe tedi yuwon.  
\v 43-44 Nu si ire puq rew yumbo ur brequ guad, tedi si te pend ghawo. Te pugri nu si irene kuse muq yo yuwon pu ghas kin te quan nganye yuwon. Nu si tengi ane kuse di wase awu kuso segi ye pe tende yo kin te brequ.  
\v 45-46 Di nu nyinge ire puq wew yumbo ur brequ guad tedi pend ghawo. Nu nyinge ire ninggne yo yuwon pu ghas kin te yuwon, di nyinge tevi ane vise wase pe memeri yaghe kin te oghi segi.  
\v 47 Di nu rar puq wew yumbo ur brequ guad, tedi bi waq. Te pugri nu rar irene wuse di wute God nde si nambu ris kin tende ghar yo kin te yuwon. Pudi nu rar teri ane rise di ni wase pe memeri yaghe kin te brequ.  
\v 48 Wase pe tende choi mati segi kin tende yemu, di wase awu segi ye. \rq  [Ais 66:24]\rq*   
\m
\v 49 Wute buagi ni mir sol puraq bidiny kin pugri ei wase namb ye.   
\p
\v 50 “Ghat ni oghi, pudi ni nyong te prene, tedi ni mune nyong gub segi. Nungoqi ghat kin pugri nyong wamb wambne was di wute aye ane umbo yuwonne rise was.”   
\c 10  
\s1 Jisas ni wute ngam puaq mand ye te ningg simbe nand  
\r Matyu 5:31-32; 19:1-12; Luk 16:18  
\p
\v 1 Muq Jisas ni nikin wute ane Galili si miraq Judia opu mo, wuye Jordan misiny opu gri mo mewo. Di munene wute nganye buagi rundo, di ni pripri puq nen kin pugrine mune wand bei neny di rutungu.   
\p
\v 2 Muq Parisi ninge ninde mandi, di Jisas maip mi newo ei muqond ni wand ire unje nap bri. Pugri bu ni pengu mindig, “Wuti iri ni ngam puaq nindiq ye te ningg lo segi puq bri wund?”   
\p
\v 3 Di Jisas oyi nindim nari, “Moses ni nungoqi pughe gri simbe nunduq?”   
\p
\v 4 Ni mari, “Moses nari wute segine ni ngam puaq mand kin nyumo raqe ur mand meny pre di tiqi mundony ruso.” \rq  [Lo 24:1]\rq*   
\p
\v 5 Di Jisas oyi nand nari, “Moses ni puq nand kin puate te pugri nungoqi quan nganye ngawu gre wand, pugri bu Moses ni lo wen pugri ur nindiq.  
\v 6 Pudi asi God ni qi di yumbo buagi qi pe kin yembe nindiny kin tende puayi ‘Ni quayi nyumbueg ane pu yembe nindiny.’ \rq  [Stt 1:27]\rq*   
\m
\v 7 ‘Puate te ningg bu quayi ni kiyi kumo ane si nare di ni ngam teri irepene ris,  
\v 8 di ni teri ghimbi irene nganye rise.’ Asi ni kin kin ris pudi muq ni teri ghimbi irene. \rq  [Stt 2:24]\rq*   
\m
\v 9 God ni teri irepene nawo righe, pugri bu wuti iri ni bir nawo kin kin yeru te brequ.”   
\p
\v 10 Ni munene mo baj pe mas di Jisas nikin wute ni te kin ningg mune pengu mindig.  
\v 11 Di ni oyi nindim nari, “Wuti iri ni ngam puaq nindiq muq aye nitaqi, te ni ngam kin lo gure nuaq di unje nipiq.  
\v 12 Di nyumbueg ni ngaim puaq wuind muq wuso aye wutanyi, te ni yumbo ur pugri kinne ngam kin lo gure waq.”   
\s1 Wokuandi Jisas ane kin wand  
\r Matyu 19:13-15; Luk 18:15-17  
\p
\v 13 Di wute wokuandi Jisas nde ritari rundo ei Jisas ni si neny riwo ningg. Pudi Jisas nikin wute ni wute wo ritari rindi kin te ker muany.  
\v 14 Di Jisas ni te nuqond di ker nawo, di nikin wute te simbe nindim nari, “Wokuandi te rar wuqond nge nde rindi, segi puq wundiny wayequ, te pugri wute God nde si nambu ris kin te wokuandi ren kin pugri ris ye ni te.  
\v 15 Nge nungoqi nganye simbe guduq, wuti iri ni wokuandi ren kin pugri God nde si nambu nas segi, tedi ni wute God nde si nambu ris kin tende nar no segi.”  
\v 16 Di Jisas ni wokuandi te nateri nare pu yenu si neny riwo di Yumbui pengu nindig ei ni yuwon nuany.   
\s1 Wuti iri yumbo quan rise kin ni Jisas temi wand mand  
\r Matyu 19:16-30; Luk 18:18-30  
\p
\v 17 Jisas ni mune nyinge nare no no di wuti iri vig namb ninde nondo sungomyu gure nawo di nari, “Tisa, nu yuwon nganye. Nu nge simbe ndigh, nge pughe sin ken ei nge kas kas te kin kas?”   
\p
\v 18 Jisas oyi nand nari, “Pughe ningg nu nge yuwon puq gudigh? Wuti iri yuwon segi; God irine yuwon.  
\v 19 Nu God ningg lo nei guab pre: Wute ghamb riti wayequ; wute ngam kin ane wase wayequ; nyungu ghand wayequ; wute wandoqi ndiny ghari ni unje rip puq ghand wayequ; wute wandoqi ndiny yumbo segi tanyri wayequ; di nuyi numo ningg wand irepene tungu.” \rq  [Kis 20:12-16]\rq*   
\p
\v 20 Di wuti te oyi nari, “Tisa, yumbo ren kin nge asi wokuandi ne kas kin tende puayine puq ken ken rindi rindi muq.”   
\p
\v 21 Jisas rar neq wundo wuti te nuqoind di yawo nirang righe di simbe nindig nari, “Yumbo ire nu puq kuen segine. Nu yo, yumbo yumbo buagi te yi rundo wute aye wong mand, di wet bidi te kin ghateri wute yumbo segi kin te yeny. Nu puq yen tedi nu yumbo yuwon kin nganye nginy tu wam rise. Nu puq yen pre muqdi nge nde ghawi.”   
\p
\v 22 Wuti te ni Jisas pugri puq nand kin te nutungu di ni quenge riti. Ni yumbo quan nganye rise, pugri bu Jisas wand nand kin te ningg ni yivany ane no.  
\v 23 Di Jisas ni rar nat wute buagi te nuqond pre di nikin wute simbe nindim nari, “Wute yumbo quan rise kin ni wute God nde si nambu ris kin tende rir ruso kin yembe yumbui nganye.”   
\p
\v 24 Jisas ni pugri puq nand di nikin wute ni nei kumo mamb. Pudi Jisas ni munene nari, “Nge wo, wute God nde si nambu ris kin tende rir ruso ye yembe te yumbui nganye.  
\v 25 Umo yumbui kamel puq munduw kin ni chongo rang kin nil gawo woju tende wur wuso kin yembe yumbui segi, pudi wute yumbo quan kin ni wute God nde si nambu ris kin tende rir ruso ye yembe yumbui nganye.”   
\p
\v 26 Di Jisas nikin wute ni mune quan nganye nei kumo mamb di kin kin pengu mand mari, “Tedi wuti tughe ei God neti nowi yuwon pu nas ye?”   
\p
\v 27 Muq Jisas ni rar neq wundo nuqond di nari, “Wute puq ren tuqui segi, pudi God yumbo buagi te puq nen kin tuqui.”   
\p
\v 28 Di Pita Jisas ningg nari, “Beghi yumbo buagi te si pare di nunde dobu pawi.”   
\p
\v 29 Jisas oyi nand nari, “Nge nungoqi nganyene simbe guduq, wuti iri ni nge di God ningg wand yuwon ye ningg nari nikin tiqe, kise kiqam, kiyi kumo, wo, di wuny si nare kin  
\v 30 otiwo di ni yumbo si nare kin te mune quan, 100 kin pugri rise. (Yumbo ren kin te baj, kise kiqam, kumo, wo di wuny.) Di yumbo tene segi, pudi wute mandi ni unje maip ningg mai isis meng, di wute te kin ni otiwo yumbo buagi yuwon pu rise kin tende puayi ni anene yuwon pu nas nas te kin nas ye.  
\v 31 Pudi wute quan muq ni ye mawo kin te otiwo ni dobu mawi, di muq dobu mawi kin te otiwo ye mawo ye.”   
\s1 Jisas nati ye te ningg munene simbe nand  
\r Matyu 20:17-19; Luk 18:31-34  
\p
\v 32 Jisas ni nikin wute ane ni Jerusalem mewo mo, di Jisas ni ye nawo. Ni mo mo di Jisas nikin wute ni nei kumo mamb di wute aye ninde dobu ruru kin ni wune rimb. Di Jisas ni mune nikin wute 12-pela pu waghine nitami no nikinne yemu di ni otiwo yumbo ninde puq reng kin te ningg simbe nindim.  
\v 33 Ni pugri simbe nindim nari, “Muq beghi Jerusalem pewo po, di wuti God nde pu nandi wuti nganye nas ye ni prist mingg yumbui di wute Moses ningg lo wute bei meny ye ninde si pe mi nondo ye. Di ni mari ni nati puq mand, di wute Juda segi kin ninde si pe mi nondo.  
\v 34 Di wute Juda segi kin ni wand peq mindig, di som mirang righe, yas muang di mi nati. Nginy temi ire pre dobu di ni mune nes newo.”   
\s1 Jems Jon temi yumbui mas ningg mari  
\r Matyu 20:20-28  
\p
\v 35 Muq Sebedi ningg wo Jems di Jon temi ni Jisas nde mondo di mari, “Tisa nu beghi yumbo ninge puq yen ningg pari, di beghi pari kin pugrine ei puq yen.”   
\p
\v 36 Jisas oyi pengu nindim nari, “Nge nungoqi pughe sin keuq ningg wari?”   
\p
\v 37 Di ni Jisas pugri simbe mindig mari, “Otiwo nu Yumbui ningg kuas di yumbo buagi nunde si nambu rise kin tende puayi beghi temu nu ane ei pas, iri si tuan pe opu di iri si qaqi pe opu.”   
\p
\v 38 Di Jisas nari, “Nungoqi yumbo pengu wand kin te nei wamb segi. Nungoqi kap nge wuye ke kin te ningg wuye we tuqui bri? Di nge wuye maip kin pugrine nungoqi mune wuye mupuqu kin tuqui bri?”   
\p
\v 39 Di ni oyi mand mari, “Beghi tuqui.”  
\p Di Jisas ni simbe nindim nari, “Nungoqi nge wuye maip kin pugrine wuye mupuqu di nge wuye ke kin kap te ninggne wuye we ye,  
\v 40 pudi nge nde si tuan pe o si qaqi pe was kin te nge gri nungoqi sunyi te keuq tuqui segi. Sunyi ren te wute tughe God sunyi te nipim ruso pre ye ni te.”   
\p
\v 41 Jisas nikin wute aye 10-pela pu te ni ren mutungu di ni Jems Jon temi ningg ker mawo.  
\v 42 Di Jisas ni quan buagine nari mondo di simbe nindim nari, “Nungoqi nei wamb te pugri wute Juda segi kin ni mingg yumbui ningg mas ye ni quan nganye yumbui mas di wute buagi ninde si nambu ris ningg mari. Di ni nikin wute nyamb kin te ni buid map ei wute buagi ni mingg wand irepene rutungu.  
\v 43 Nungoqi ni puq men kin pugri puq wen wayequ. Pudi nungoqi kin wuti iri ni yumbui nas ningg nari, te ni nungoqi ningg yembe ye wuti kin pugri ei nas,  
\v 44 di wuti iri ni ye nawo ningg nari, te ni wute buagi nde taq pu yenu yembe ye wuti te kin pugri ei nas.  
\v 45 Te pugri wuti God nde pu nandi wuti nganye nas ye ni wute ni ningg yembe rindig ningg nandi segi, pudi ni oyi wute nde yembe nand ningg nandi, di ni nati ei wute nganye buagi ir pu ris ningg wong nand.”   
\s1 Jisas ni wuti rar brequ kin sabi nindig  
\r Matyu 20:29-34; Luk 18:35-43  
\p
\v 46 Muq Jisas nikin wute ane mo Jeriko mo mar. Di Jisas nikin wute ane di wute buagi Jisas ningg wand rutungu ningg ruru kin ni ane Jeriko si riraq ruso. Wuti iri rar brequ ye ni ngim sange pe tende yumbo sang nap nap nas. Wuti te ni nyamb Bartimeus puq mindig kin di ni Timeus ningg wo.  
\v 47 Di Bartimeus ni nutungu Jisas Nasaret kin nandi no, di ni ngam nare nari, “Jisas, Devit ningg kuqo, nu nge yawo togh.”   
\p
\v 48 Wute nganye buagi ni ker ruang di simbe rindig ei ni wand segi nas. Pudi ni mune nganye nari, “Devit ningg kuqo, nge yawo togh.”   
\p
\v 49 Muq Jisas ni yenu di nari, “Simbe wundig nandi.”  
\p Di ni wuti rar brequ kin te ningg riri, “Nu nei kumo ghamb wayequ, yes yewo, ni nari nu ghondo.”  
\v 50 Muq wuti te ni saket meniraq wuso wuse, nes newo di Jisas nde nondo.   
\p
\v 51 Muq Jisas ni pengu nindig nari, “Nge nu pughe sin kew ningg kuari?”  
\p Di wuti rar brequ kin te nari, “Tisa, nge rar kat yumbo guqod ningg kari.”   
\p
\v 52 Di Jisas nari, “Nu yo, nu nge nei gubigh ye te ningg nu rar oghi pre.” Di brequne nganye ni rar mune oghi rar nat yumbo nuqond, di ni wute buagi aye te ane Jisas nde dobu ruru di ngimne nyinge rire ruso.   
\c 11  
\s1 Jisas king kin pugri Jerusalem nar no  
\r Matyu 21:1-11; Luk 19:28-40; Jon 12:12-19  
\p
\v 1 Muq ni Jerusalem tumo mondo di ni tiqe Betpage Betani ane tende mondo. Ni nyumo oliv yemu kin rand tende qunambe yemu di Jisas nikin wute temi yeri nindim pre tiqi nundom mo.  
\v 2 Ni yeri nindim nari, “Nungoqi tequ tiqe tumo te yequ kin tende wo. Nungoqi tiqe te ningg warne wondo di donki ghair iri wuq muang pu yenu wuqoind ye. Wuti iri ni donki te ningg no segine. Donki te sare bure wundig di wutanyi ven wandi.  
\v 3 Di wuti iri nungoqi pengu nunduq nari, ‘Pughe kin ningg nungoqi puq wen?’ tedi nungoqi oyi wuti te simbe wundig wari, ‘Yumbui ni yembe rise bu pitanyi po pre di brequne mune pitanyi badi ye’.” Ni pugri yeri nindim pre muq tiqi nundom mo.   
\p
\v 4 Muq ni temi mo donki te ngimrawu ne sare pe mibo pre dabo opu mi neyi ni pu yenu muqoind. Di ni temi mondo sare bure mindig mindig yemu  
\v 5 di wute ninge ninde tumone yemu kin ni mari, “Pughe kin ningg nungoqi donki te sare bure wundig?”  
\v 6 Di ni Jisas yeri nindim kin pugrine simbe mand, di ni rar muqond mo.  
\v 7 Ni donki te mitanyi mo Jisas nde di ni nikin chongo dobui te donki wam mawo, di Jisas newo nas.  
\v 8 Wute nganye buagi nikin chongo dobui ngimne ruwo ruwo rire ruso di ninge nyumo muange wuny mbe pu gure ruwo rire rindi kin te ngimne ruwo rise.  
\v 9 Wute ninge ye ruwo, ninge Jisas nde dobu ruwi, di quan buagine pugri riri,  
\q1 “Hosana!  
\q1 God nu wuti Yumbui nde nyamb pe nandi kin nen yuwon wang. \rq  [Sng 118:25-26]\rq*   
\q1
\v 10 God, nu beghi koku Devit ni yumbo buagi ninde si nambu rise kin te muq mune rindi kin te yuwon wany. Yumbui wam nganye nas kin ni nyamb wundivi viyo.”   
\p
\v 11 Jisas ni Jerusalem nar no di tene no God ningg baj pe, di ni yumbo buagi tende yeru kin te nuqond nuqond no. Pudi burpoq rip pre pugri bu ni nikin wute 12-pela pu te ane mune Betani mo.   
\s1 Jisas ni nyumo fig ningg nari ni yi namb segi  
\r Matyu 21:18-19  
\p
\v 12 Yambgriq ni Betani si miraq mo di Jisas ni mir gureg.  
\v 13 Ni wonjine rar neq wuso, nyumo fig iri raqe ane yenu nuqoind, di ni no nuqoind, yi neyi pu bri. Ni nondo tumo nuqond di fig yi segi, raqene rise, te pugri tende puayi fig ni yi meyi kin ngeri te segine.  
\v 14 Muq Jisas ni nyumo fig te ningg nari, “Nu muq wute nu ningg yi te mune me segi ye.” Di ni wand ven puq nand kin te Jisas nikin wute ni mutungu mutungu ne puq nand.   
\s1 Jisas wute God ningg baj pe maket muaq kin te bub nare mo  
\r Matyu 21:12-17; Luk 19:45-48; Jon 2:13-25  
\p
\v 15 Ni mo Jerusalem mitari righe, di Jisas ni God ningg baj imb wabe nar no, di wute God ningg baj pe yumbo wong mand di maket muaq kin te bub nare mo. Wute ninge mas wet bidi kantri aye kin materi di ni mingg wet bidi te oyi mem. Di Jisas nandi wute men tebol te groq nindim ruso, di wute wapi mabri mawo mas wong mand kin ni mas kin komboiq te pombri nipim ruso.  
\v 16 Di wute aye God ningg baj imb pe yumbo rire ruso rindi kin te segi puq nindiny.  
\v 17 Di ni God ningg wand bei neny kin tende puayi ni pugri simbe nindiny nari, “God ningg wand rise kin buk pe God pugri puq nand, ‘Nge ningg baj te tiqe buagi nge ane wand ye baj puq munduw ye.’ Pudi nungoqi wute nyungu kin suqo mo ye sunyi kin pugri puq wew.” \rq  [Ais 56:7]\rq*   
\p
\v 18 Muq prist mingg yumbui di wute Moses ningg lo wute bei meny ye ni ren kin mutungu di ni Jisas mi nati kin ngim meri mat. Te pugri wute buagi ni Jisas wand simbe nand kin te ningg puyene rind, pugri bu ni Jisas wune mimbig.   
\p
\v 19 Di burpoq rip ningg tumo di Jisas nikin wute ane tiqe yumbui te si miraq mo.   
\s1 Beghi yumbo ninge ningg God pengu bidig kin te pateri  
\r Matyu 21:20-22  
\p
\v 20 Yambgriq ni mune nyinge mare mo di nyumo fig te tumuri pe grine quari namb pu yenu muqoind.  
\v 21 Pita ni te nuqoind di Jisas ni nyumo te ningg wand nand kin te mune nei nimbiny di ni Jisas ningg nari, “Tisa, te qond! Nyumo fig nu wand brequ gudig kin te yabe quari namb pre.”   
\p
\v 22 Di Jisas oyi ni simbe nindim nari, “God ei nei wumbig.  
\v 23 Nge nungoqi nganyene simbe guduq, wuti iri rand nen ningg nari, ‘Nu yo gherim pe ir yaghe,’ di ninde umbo pe nari yumbo te ni nari kin pugrine puq ren ye ni nei tevi vise segi, tedi yumbo te ni nari kin pugrine puq ren ye.  
\v 24 Pugri bu nge nungoqi simbe guduq, nungoqi yumbo ninge ningg God pengu wundig te nungoqi nde umbo pe wari nungoqi yumbo te wateri ye puq wand, tedi nungoqi yumbo te wateri ye.  
\v 25-26 Di nungoqi God ane wand kin tende puayi wuti iri nu yumbo ur brequ nunduw kin te ghat rise pu rise wayequ. Nu ni mai te puaq ndig ei nu nuyi nginy tu wam nas kin ni oyi nu yumbo ur brequ guad kin mai te puaq nunduw.”   
\s1 Jisas pengu mindig ni gre muai pu nateri  
\r Matyu 21:23-27; Luk 20:1-8  
\p
\v 27 Muq ni mune mo Jerusalem mitari righe di Jisas ni God ningg baj imb wabe nyinge nare no no di prist mingg yumbui, wute Moses ningg lo wute bei meny ye di quayi kiyi ninge ni nde mondo.  
\v 28 Di ni Jisas pengu mindig mari, “Nu beghi simbe ndug, nu gre pughe ye pe yumbo ren yembe gudiny? Tughe nu ngiq nunduw bu nu yembe ren guad?”   
\p
\v 29 Jisas oyi nand nari, “Muq nge oyi mune pengu ire nungoqi pengu guduq, di nungoqi nge simbe wundigh tedi nge oyi simbe guduq tughe nge ngiq nindigh bu nge yembe ren gad.  
\v 30 Nungoqi nge simbe wundigh, Jon ni tughe nde gre nateri di ni wute wuye nap? God nde pu nateri o wute nde pu nateri?”   
\p
\v 31 Di ni kin kin wand mand mari, “Beghi pari God nde pu nateri, tedi ni beghi ningg nari, ‘Pughe kin ningg nungoqi Jon ningg wand te wutungu di nganyene puq wand segi’?”  
\v 32 Di wute buagi ni riri Jon ni nganyene propet iri, pugri bu ni mari, “Jon ni yembe te wute nde pu nateri,” puq mand wune mamb.  
\v 33 Te ningg di ni oyi mand kin mari, “Beghi nei bab segi.”  
\p Jisas nari, “Nge mune pugrine, nge tughe nde gre pe yumbo ren yembe gidiny kin te nungoqi simbe guduq segi.”   
\c 12  
\s1 Wute wain wuny mbe yembe mand kin kopuqu wand  
\r Matyu 21:33-46; Luk 20:9-19  
\p
\v 1 Muq Jisas ni kopuqu wand pe simbe nindim nari, “Wuti iri ni wain wuny ire yembe nindiny. Ni undaw nipiq, wain yembe mindig kin sunyi ire ngamo nuaq, di baj dobui wute mas wuny yeng muany kin iri tende yembe nindig. Ni pre nand di wute aye nem ni ber manyine wong mand mand mas, di ni wonji tiqe aye pe no.  
\v 2 Dobu wain yi uri mand kin tende puayi ni nikin yembe ye wuti iri tiqi nundog wute ni wain wuny yeng muany ye tende no ei wuny te kin wain yi ninge nare nandi.  
\v 3 Pudi ni yembe ye wuti te mait nase, pug mindig di tiqi mundog si omone mune no.  
\v 4 Muq ni yembe ye wuti aye mune iri tiqi nundog no, di wuti te mune pugrine ngawu pe mi di yumbo ur isis ni minyuw meng kin te puq men.  
\v 5 Ni wuti aye nganye mune tiqi nundog no, di wuti te ni mi nati. Di ni wute aye nganye buagi tiqi nundom mo, di ninge mi mati di ninge pug mindim.   
\p
\v 6 “Muq ni wute tiqi nundom mo kin te aye irine nas. Di te ni nikin kuwonyimi nikin quan nganye yawo nirang righe ye. Ni kuwonyimi te dobu nganye tiqi nundog no, di ni nei namb kin nari nikin kuwonyimi ne no tedi ni nari kin wand mutungu ye.   
\p
\v 7 “Pudi wute wuny te wong mand mand mas ye ni wand wand mare mari, ‘Wuti nen ei ni kiyi ningg yumbo yumbo buagi nateri ye. Beghi pi nati, ei ni ningg yumbo yumbo te beghi oyi pateri.’  
\v 8 Muq ni wo te mait nase mi nati di wuny mbe pu dabo memeri nar no.   
\p
\v 9 “Muq wain wuny kiyi ni pughe sin ei nen? Ni nandi di wute wain wuny wong mand mand mas kin ni mati, di wute aye mune nari mandi wuny te wong mand mand mas, di ni oyi wuny te yeng muany ye.  
\v 10 Nungoqi God ningg wand buk pe vise kin ven wuqond segi bri?  
\q1 ‘Wet te asi wute baj yembe mand ye mari brequ di kring maip no kin te muq wet te baj mingine nas di baj nare.  
\v 11 Yumbui ni ren kin puq nen di beghi nde rar pe yuwon nganye’.” \rq  [Sng 118:22-23]\rq*   
\p
\v 12 Prist mingg yumbui, wute Moses ningg lo wute bei meny ye di Juda mingg quayi kiyi kopuqu wand ven mutungu, ni nei mamb Jisas ni mingg bu simbe nand. Pugri bu ni ngim meri mat ei Jisas taq maimb ningg, pudi ni wute buagi te ningg wune mamb, pugri bu ni si meri yenu di mo.   
\s1 Sisar nde takis wong mand  
\r Matyu 22:15-22; Luk 20:20-26  
\p
\v 13 Dobu ni Parisi di wute ninge Herot nde opu mase ye te tiqi mundom Jisas nde mo ei wandoqi mindig di tende puayi ni wand ninge unje nap tedi mait nase.  
\v 14 Ni Jisas nde mondo di mari, “Tisa, beghi nei bab nu wand nganye kin simbe guad ye. Di nu wute ni pughe sin ren kin te ningg nei kumo guab segi, nu wute nyamb kin o wute nyamb segi kin wand irene simbe gudiny, di nu wand nganye kin pene God ningg yumbo ur te wute bei kueny ye. Beghi Sisar nde takis wong bad kin te tuquine o segi?  
\v 15 Beghi takis wong bad o wayequ?”  
\p Pudi Jisas nei namb wute men wandoqi mand, di ni pengu nindim nari, “Pughe kin ningg nungoqi nge wandoqi wundigh ei nge wand unje kap ningg wari? Nungoqi wet bidi ire wuraq wandi nge gudoq.”   
\p
\v 16 Ni wet bidi ire miraq mondo meng di ni pengu nindim nari, “Wuti tughe ngawu di nyamb ane wet bidi wen nde rise?”  
\p Ni oyi mand mari, “Sisar te.”   
\p
\v 17 Di Jisas ni simbe nindim nari, “Yumbo Sisar te, Sisar weng; di God te, God weng.” Di ni quan nganye puye rind.   
\s1 Wute mati kin mune mes mewo ye te kin wand  
\r Matyu 22:23-33; Luk 20:27-40  
\p
\v 18 Muq Sadyusi ni mari wute mati kin ni mune mes mewo segi ye. Sadyusi Jisas nde mondo di ni pengu mindig ningg.  
\v 19 Di ni mari, “Tisa, Moses beghi ningg lo ire pugri ur nindiq, ni nari wuti iri ni kise nyumbueg ire nitaqi, pudi wo segine nati di ni ngam te si niraq wus, tedi ni kiqam te ei mune kise ngam te nitaqi. Ni mune kise ngam te nitaqi, wo niraw di wo te kise nati kin ni te. \rq  [Lo 25:5]\rq*   
\m
\v 20 Muq wuti iri ni wo 7-pela pu mas. Wo iri ni nyumbueg ire nitaqi di ni wo ire kus segine ni nati.  
\v 21 Di ni wo aye mune nyumbueg te nitaqi, pudi ni mune pugrine wo segine ni nati. Di wo aye mune nyumbueg te nitaqi kin ni mune pugrine.  
\v 22 Ni wo 7-pela te ni buagi anene wo ire kus segine mati. Di dobu nyumbueg te mune wuti.  
\v 23 Wute 7-pela ni wute te mitaqi. Pugri bu otiwo wute mati kin buagi mes mewo kin tende puayi tedi nyumbueg wen ni tughe ningg ngam ei wus?”   
\p
\v 24 Jisas oyi nand nari, “Nungoqi unje wap. Te pugri nungoqi God ningg wand buk pe rise kin di God ningg gre te nei wamb segi.  
\v 25 Te pugri wute mati kin mune mes mewo ye tende puayi ni ngam ruso o oyi oyi ngam mawo ruso segi. Ni angelo nginy tu wam mas kin pugrine ris ye.  
\v 26 Wute mati kin mune mes mewo. Nungoqi Moses ningg buk pe Moses ni nyumo wase naimb nuqoind kin pugri di God ni Moses ningg nari, ‘Nge Abraham ningg God, Aisak ningg God di Jekop ningg God,’ ni puq nand kin te nungoqi wuqond o segi? \rq  [Kis 3:6]\rq*   
\m
\v 27 God ni wute mati ye ni mingg God segi, ni wute urupuine mas ye ni mingg God. Nungoqi unje gri nei wamb.”   
\s1 God ningg lo yumbui nganye kin  
\r Matyu 22:34-40; Luk 10:25-37  
\p
\v 28 Ni wand wand yemu di wuti iri ni Moses ningg lo wute bei neny kin ni nondo di ni wand mand kin te nutungu. Di ni nuqond kin te Jisas ni yuwonne oyi nand. Pugri bu ni Jisas pengu nindig nari, “Lo pughe ye bu yumbui nganye?”   
\p
\v 29 Jisas oyi nand nari, “Lo yumbui nganye kin taq pugri: ‘Israel buagi nungoqi wutungu Yumbui beghi God, ni irine beghi Yumbui, aye segi.  
\v 30 Nu Yumbui nunon God te ei nunde umbo pe, ququ pe gri, nei pe di gre pe yawo rang righe.’ \rq  [Lo 6:4-5]\rq*   
\m
\v 31 Di aye tende dobu taq pugri: ‘Nu non ghimbi yawo kurany righe kin pugrine wute aye yawo rany righe.’ Lo aye lo teri ren nde mune nganye yumbui kin rise segi.” \rq  [Wkp 19:18]\rq*   
\p
\v 32 Wuti te oyi nand nari, “Tisa, nu yuwonne oyi guad. Nu kuari God aye segi irine puq guad kin te tuquine.  
\v 33 Muq beghi nde umbo pe, nei pe, di gre pe God yawo birag righe, di beghi bon ghimbi yawo pirany righe kin pugrine wute aye yawo pirany righe. Yumbo ren kin te quan nganye yumbui di umo alta pe bade namb kriq ruso kin di umo bab riti God beg kin te ane tuqui segi.”   
\p
\v 34 Jisas ni nuqond wuti te ni yuwonne wand nand, di simbe nindig nari, “Nu wute God nde si nambu ris kin tende wonji kuas segi.” Di tende pu ruso kin tende puayi wute aye mune Jisas wand ninge pengu mindig wune mamb.   
\s1 Kraist tughe ningg wo?  
\r Matyu 22:41-46; Luk 20:41-44  
\p
\v 35 Jisas ni God ningg baj pe tende God ningg wand wute bei neny neny yenu di ni pengu nand nari, “Pughe gri ate wute Moses ningg lo wute bei meny ye ni mari Kraist te Devit ningg wo?  
\v 36 Pudi Devit nikinne Ququ Yuwon Ye nei neng di ni nari,  
\q1 Yumbui ni nge yumbui ningg nari, ‘Nge nde si tuan pene ghas ruso ruso nge nu veri nunde nyinge tingi kawo mas.’ \rq  [Sng 110:1]\rq*   
\p
\v 37 Devit nikinne ni Yumbui puq nindig, tedi pughe gri ei ni Devit ningg wo?”  
\s1 Wute lo wute bei meny ye ni yumbo ur brequ mand  
\r Matyu 23:1-36; Luk 11:37-54; 20:45-47  
\p Wute buagi ni chumbuai ane ris ni wand nand kin te rutungu.  
\v 38 Jisas ni wand bei neny neny di ni simbe nindiny nari, “Nungoqi wute Moses ningg lo wute bei meny ye ni mingg ei yeng wawo yuwon. Ni nei mamb kin ni nyamb kin, pugri bu ni pripri chongo dobui kin ei mare righe pre di wute nde rar pe nyinge mare mo yawo kurem ye. Di ni wute buagi pripri rikur kin sunyi pe tende mo di wute ni ei chumbuai kin wand rem yawo kurem ye.  
\v 39 Di God yumbui nyamb mirang kin baj pe mo di wute nyamb kin mas ye sunyi pe tende ei mas yawo kurem ye. Di mir yumbui pe mo di wute nyamb kin mas ye sunyi pe ei mas yawo kurem ye.  
\v 40 Nyumbueg ngaim mati pre kin nyarimo wandoqi mindiny di ni baj mitanyri. Di Yumbui pengu mindig kin tende puayi wand dobui nganye mand ei wute ruqond ningg mari ye. Wute men kin otiwo di ni mai quan nganye mare ye.”   
\s1 Nyarimo nyumbueg ni wet bidi God weng  
\r Luk 21:1-4  
\p
\v 41 Jisas ni wute yumbo God reng kin ruwo ris ye bokis pe opu gri tende nas di wute wet bidi rire rundo ruwo righe kin te nuqond nuqond nas. Wute nganye buagi wet bidi quan rise kin ni rundo wet bidi yumbui yumbui ruwo righe.  
\v 42 Pudi wute ire wet bidi segi kin ni ngaim nati ye ni wundo di wet bidi ambo ye woju teri wuwo righe. Wet bidi woju teri te ni wan toea kin pugri.   
\p
\v 43 Muq Jisas nikin wute te ngam niram mondo di simbe nindim nari, “Nge nungoqi nganyene simbe guduq, wute ngaim nati di yumbo segi kin wen ni wet bidi quan nganye wet bidi bokis pe wuwo righe, wute aye segi.  
\v 44 Wute buagi ren ni yumbo quan rise bu ninge ruwo righe di ninge nikin rise. Pudi nyumbueg wen ni wet bidi segi kin bu wet bidi ambo ye woju terine nikin mir wong wund ningg rise kin tene wuwo righe.”   
\c 13  
\s1 Jisas nari otiwo di God ningg baj bir muaq ye  
\r Matyu 24:1-14; Luk 21:5-19  
\p
\v 1 Jisas ni nikin wute ane God ningg baj si miraq mo mone di nikin wute te kin ye iri ni simbe nindig nari, “Tisa, nu wet yuwon di baj yuwon te qond. Ni yuwon nganye.”   
\p
\v 2 Di Jisas oyi nand nari, “Nu baj buagi ren qond. Otiwo wute mandi baj ren bir mawo di wet men mune iri aye nde wam nas wuqoind segi ye. Ni quan buagine bir ir maghe di kin kin mas ye.”   
\p
\v 3 Jisas ni God ningg baj wuse pe pu oyi gri te rand oliv pe tende nas, di Pita, Jems, Jon, di Andru ni waghine Jisas pengu mindig mari,  
\v 4 “Nu beghi simbe ndug, yumbo ren kin pughe puayi ei puq ren ye? Beghi yumbo ur pughe kin buqod ei nei bab yumbo buagi ren kin puq ren yamb tumo?”   
\p
\v 5 Di Jisas ni oyi simbe nindim nari, “Nungoqi yeng wawo yuwon. Eti wute ninge mandi nungoqi wandoqi munduq di ni wand wutungu.  
\v 6 Te pugri wute wandoqi kin nganye buagi nge nde nyamb pe mandi di mari, ‘Nge Kraist’ di wute nganye buagi ni mingg wand rutungu.  
\v 7 Di nungoqi yeng wundi kin wand wutungu di yeng kin yumbo riri wutungu, pudi nungoqi te ningg wune wamb wayequ. Yumbo ren kin te ruwi ye, pudi ngeri omo kin te wundi segine.  
\v 8 Kantri ire mes mewo kantri aye ane mege, di king iri nikin wute ane mes mewo king aye nikin wute ane mege, di tiqe ninge pe mir segi. Di tiqe ninge pe te titwuye naghe. Yumbo ren kin te wute wo pe wuso ningg yuqo puate rew kughe kin pugri.   
\p
\v 9 “Nungoqi yeng wawo yuwon pu ei was. Te pugri wute nungoqi kaunsil nde si pe mequ wondo, di God yumbui nyamb mirang kin baj pe tende mumbuequ ye. Di nungoqi nge ningg wute pugri bu ni nge nyamb brequ mindigh ningg mari di nungoqi mitaqu king di gavman kin yumbui nde mo ninde rar pe muaqu yequ, ei wand nganyene kin simbe wand.  
\v 10 Di God ningg wand yuwon ye te tiqe buagi mo simbe mand pre ei ngeri te wundi.  
\v 11 Di pughe puayi nungoqi mitiqu wase miraqu mo taq mumbuqu ningg nungoqi prine wand oyi simbe wundim ye te ningg yivany ware wayequ. Nungoqi wand pughe ye nei pe vindi kin tene simbe wand, te pugri wand ren kin te nungoqi nonne simbe wand segi, pudi Ququ Yuwon Ye ni gri simbe nand.   
\p
\v 12 “Kise kiqam ni kinne oyi oyi veri nde si pe mi mondo di mi mati. Di kiyi wo ane mune pugrine. Wo ni nikinne kiyi kumo ane ker ruwo di wute aye simbe rindim ei ni kiyi kumo mamb riti.  
\v 13 Nungoqi nge ningg wute pugri bu wute buagi nungoqi yambu mirequ, pudi wute tughe ni gre pu yeru ruso ruso qi wen pre, tedi God ni nateri. \rq  [Dan 9:27; 11:31; 12:11]\rq*   
\s1 Yumbo brequ nganye ei ruwi ye  
\r Matyu 24:15-28; Luk 21:20-24  
\p
\v 14 “Otiwo yumbo brequ nganye God ningg baj brequ wunduw ye ire yequ wundoq ye.” (Nu wuti wand ven guqod ye nu wand puate ei oghine nei mbiny.) “Te muqdi wute Judia opu ris kin te wu rise rand pe ei riwo ruso.  
\v 15 Wuti baj wam nas kin ni mune baj pe nar no yumbo ninge nateri wayequ. Ni brequne wu nase no.  
\v 16 Wuti iri wuny mbe yenu kin mune nambu no chongo aye nitaqwi wayequ. Ni brequne wu nase no.  
\v 17 Tende puayi nyumbueg wo ane ris kin di ninge ni wo wokuandi ne ris ye ni mai quan nganye rire ye.  
\v 18 Nungoqi God pengu wundig ei yumbo ren kin ngeri uyi kin tende puayi puq ren segi.  
\v 19 Te pugri asi God qi di yumbo buagi yembe nindiny kin tende puayi pu rindi muq mai yumbui ren kin rindi segi. Di otiwo mune mai ren kin segi.  
\v 20 Yumbui ni wute mai rire kin ngeri te pend nawo puayi rise segi, tedi wuti iri ni gre nand nas tuqui segi. Pudi ni wute si numbom di nap mo kin ni mingg nari bu ngeri te pend nawo puayi rise.  
\v 21 Tende puayi wuti iri nandi nari, ‘Kraist nen yenu,’ o nari, ‘Ni te no yenu.’ Nungoqi ni wand te wutungu wayequ.  
\v 22 Te pugri Kraist wandoqi kin di propet wandoqi kin ni mandi di yumbo ur gre ye isis yembe mindiny. Ni puq men ei tuqui tedi wute Yumbui nap ruso kin te wandoqi mindiny di ir righe.  
\v 23 Pugri bu nungoqi yeng wawo yuwon. Nge yumbo buagi ren ningg muqne simbe guduq pre muqdi yumbo te kin puq ren.   
\s1 Wuti God nde pu nandi wuti nganye nas ye mune nandi ye  
\r Matyu 24:29-31; Luk 21:25-28  
\p
\v 24 “Pudi tende puayi wute mai isis te kin rire pre tende dobu ‘Nginy burpoq nap, di irew mune ti wuri segi,  
\v 25 tomnji nginy tu pe pu bi ir mi, di yumbo gre kin nginy tu pe yeru kin tit rip.’ \rq  [Ais 13:10; 34:4]\rq*   
\m
\v 26 Tende puayi di wute ni wuti God nde pu nandi wuti nganye nas kin ni wuye quari pe yenu ruqoind. Ni gre yumbui di ti ane nandi.  
\v 27 Di ni angelo te tiqi nundom tiqe buagi mo nikin wute ni nap ruso pre kin te mirir. Ni wute qi cheq pe pune mirir rir mo qi cheq opu gri.   
\s1 Nungoqi nyumo fig te wuqond di nei watevi  
\r Matyu 24:32-35; Luk 21:29-33  
\p
\v 28 “Nungoqi nyumo fig ni yumbo ur te wuqond di tende pu nei wateri di nei wamb tuqui. Nyumo fig ni muange te uyi mare di raqe riyi tedi nungoqi nei wamb te wuye wundi kin ngeri te muq tumo rind.  
\v 29 Te kin pugrine otiwo yumbo nge simbe gad ye te kin puq ren, tedi nungoqi nei wamb te pugri wuti God nde pu nandi wuti nganye nas kin ni mune nandi kin ngeri te tumo nganye rind, ni ngimrawu ne yenu.  
\v 30 Nge nungoqi nganyene simbe guduq, wute tit muq ris kin ren ni riti segi, risne di yumbo te kin puq ren.  
\v 31 Nginy tu di qi ane ni pre ye, pudi nge wand te pre segi ye.   
\s1 Beghi Jisas nandi kin ngeri te nei bibiny tuqui segi  
\r Matyu 24:36-44; Luk 17:20-37  
\p
\v 32 “Pudi wuti iri ni nei namb pughe puayi o aua pughe ye tende ei wuti God nde pu nandi wuti nganye nas ye ni mune nandi kin te ni nei namb segi. Angelo buagi wam kin ni mune nei mamb segi, God ningg wo mune nei namb segi, wuyi irine nei namb.  
\v 33 Yeng wawo yuwon. Rar wat yuwon. Pughe puayi ei ngeri te kin rindi ye te nungoqi nei wamb segi.  
\v 34 Yumbo ren kin te wuti iri ni tiqe aye pe no kin pugri. Ni baj te si nare vise di nikin yembe ye wute ni baj te yeng muany pu mas. Di ni ire ire nikin yembe te nem, di wuti ngimrawu nas kin te simbe nindig di ni mune nandi kin te ningg rar rar yenu.  
\v 35 Pugri bu nungoqi mune yeng wawo yuwon, te pugri baj kiyi ni mune nandi kin ngeri te nungoqi nei wamb segi. Ni yuram nandi, o bur mingi nandi, o wapiqu mari mari nandi, o nginy nowi ni pre nandi.  
\v 36 Ni nandi di nungoqi segi ruqo ruqo wase nundoqu wayequ.  
\v 37 Wand nungoqi simbe guduq kin ren nge wute buagi ane ningg simbe gad. Rar wat yuwon.”   
\c 14  
\s1 Jisas mi ningg wand wand mare  
\r Matyu 26:1-5; Luk 22:1-2; Jon 11:45-53  
\p
\v 1 Muq nginy temine pre tende dobu di God Israel mingg wo rar nuqond mas kin di bret yis segi kin me kin ngeri te nei mimbiny ye. Di prist mingg yumbui di wute Moses ningg lo wute bei meny ye ane ni pughe gri Jisas waghi grine mait nase di mi nati kin ngim meri mat.  
\v 2 Pudi ninge mari, “Ngeri yumbui nei bibiny kin tende puayi puq pen wayequ. Beghi puq pen tedi wute buagi beghi ker ruangu.”   
\s1 Nyumbueg wel tuqo yuwon ye Jisas nde groq wuind  
\r Matyu 26:6-13; Jon 12:1-11  
\p
\v 3 Pudi Jisas ni Betani ne nas kin tende puayi ni wuti iri Saimon, wuti asi leprosi niraq kin, ninde baj pe mir nand. Di nyumbueg ire wel yuwon nganye iri nyumo nad pe yembe mindig kin te botol ane wuri wundo. Wel te wet bidi quan pe wong wuind. Botol te wet yuwon nganye iri alabasta puq mindig kin tende pe yembe mindig ye. Ni wuri wundo botol mim te gure wuwi di wel te Jisas nde ngawu pe groq wuind.   
\p
\v 4 Wute ninge tende mas kin ni te muqond di umbo ker mawo di kin kin wand mand mari, “Pughe kin ningg ni wel te segi mewuri no?  
\v 5 Beghi wel te wute aye pem wong maind, tedi wet bidi quan pateri kin tuqui. Wet bidi te kin te wuti iri yembe nand nand ruso ber ire pre ni wet bidi nateri kin ane tuquine. Di wet bidi te oyi wute yumbo segi kin te peny.” Di ni wute te wand isis simbe minduw.   
\p
\v 6 Di Jisas nari, “Nungoqi ni rar wundoq. Pughe ningg nungoqi ni yumbo puq wen kin te ningg segi puq wand? Ni yumbo ur oghi ye nge nde yembe wundiny.  
\v 7 Wute yumbo quan segi kin nungoqi ane was ye, di pughe puayi ni ghav wundiny ningg te segine otiwo ghav wundiny tuqui. Pudi nge nungoqi ane pas nganye segi ye.  
\v 8 Ni yumbo puq wen tuqui kin te bu puq wen. Ni wel ngende ghimbi pe groq wuind kin te otiwo nge kati ngamo pe ko ye te ningg bu ni muq pugrine sir wuip.  
\v 9 Nge nungoqi nganyene simbe guduq te pugri otiwo wute mo tiqe buagi te wand yuwon ye bir mawo kin tende puayi wute wen ni yumbo yembe wundiny kin ren anene simbe mand ye. Ni pugri puq men ei nyumbueg yumbo ren yembe wundiny kin wen anene nei rumbuw.”   
\s1 Judas nari ni Jisas veri nde si pe ni nondo ye  
\r Matyu 26:14-16; Luk 22:3-6  
\p
\v 10 Muq Judas Iskariot, ni Jisas ningg wute 12-pela te kin ye iri, ni prist mingg yumbui nde no di ni Jisas ninde si pe ni nondo kin wand simbe nindim.  
\v 11 Prist mingg yumbui ni te mutungu di chumbuai mand di ni wet bidi pe wong maind ye puq mand. Pugri bu Judas ni Jisas ninde si pe ni nondo kin ngim meri nat.   
\s1 Jisas nikin wute ane mir yembe mindiny  
\r Matyu 26:17-25; Luk 22:7-13,21-23; Jon 13:21-30  
\p
\v 12 Muq Juda ni bret yis segi kin riq ye nginy ye nawo ye te ningg di nginy te ninggne ni God Israel mingg wo rar nuqond mas kin ngeri te nei mimbiny ningg sipsip mamb ye. Di Jisas nikin wute ni pengu mindig mari, “Nu nei guab ye beghi muainde ei mir yembe bidiny, di nu guadi ane mir bad ei God Israel mingg wo rar nuqond mas kin ngeri te nei bibiny?”   
\p
\v 13 Di Jisas ni nikin wute te temi yeri nindim nari, “Nungoqi tiqe yumbui pe tende war wo di wuti iri wuye os niraq nandi kin te wuqoind ye. Di nungoqi wuti te nande pe dobu waru.  
\v 14 Nungoqi wo di wuti te baj ire ningg nar no muqdi nungoqi wondo baj kiyi te pengu wundig wari, ‘Tisa nari nu wute wonji pu mandi kin ni mase ye sunyi kuap ruso kin te muai bu? Ni di nikin wute ane Yumbui Israel mingg wo rar nuqond mas kin ngeri te nei mimbiny kin mir mand ningg.’  
\v 15 Di wuti te nungoqi sunyi yuwon ire baj wam wiyo yequ kin ei bei neuq ye, di yumbo buagi baj pe tende rise. Nungoqi tende ei mir bad kin te ningg sir wap.”   
\p
\v 16 Muq Jisas ningg wute temi te ni tiqe yumbui pe tende mar mo di yumbo buagi Jisas nari kin pugrine puq ren muqond. Di ni mir te kin sir map.   
\p
\v 17 Muq burpoq rip di Jisas nikin wute 12-pela pu ane dobu maru.  
\v 18 Ni tebol pe mas mir mand mand di Jisas ni simbe nindim nari, “Nge nungoqi nganyene simbe guduq, nungoqi kin iri wuti nge temu mir bad kin ni nge veri nde si pe ni godo ye.”   
\p
\v 19 Jisas nikin wute ni te mutungu di ni yivany mare di ire ire Jisas simbe mindig mari, “Nu nge ningg bri kuari.”   
\p
\v 20 Di Jisas oyi nand nari, “Wuti te nungoqi 12-pela te kin ye iri, di ni wuti nge temu temune bret nyeng pe peq wughe kin te.  
\v 21 Wuti God nde pu nandi wuti nganye nas kin ni nati kin te God ningg buk puq wund kin pugrine ei nati ye. Pudi wuti pughe ye ni wuti God nde pu nandi wuti nganye nas ye te veri nde si pe ni nondo ye ni mai yumbui nganye niraq ye. Wuti te kin kumo wuri wundi segi tedi yuwon nganye.”   
\s1 Jisas nikin wute bret wain ane nem  
\r Matyu 26:26-30; Luk 22:14-23  
\p
\v 22 Ni mir mand mand mas, di Jisas ni bret nitaqwi, Yumbui chumbuai nindig pre, bir nuaq nikin wute te nem di nari, “Nungoqi wen wutaqwi, wen nge ghimbi.”   
\p
\v 23 Te pre muq ni wain mune kap ane neti nowi, Yumbui chumbuai nindig pre, nem di ni buagi ane wain kap te irene maq.   
\p
\v 24 Di ni simbe nindim nari, “Nen nge yavi di yavi wen te God asi Moses ane wand taq mamb kin te gre weny. Di yavi wen te wute nganye buagi ningg ir wi.  
\v 25 Nge nungoqi nganyene simbe guduq, te pugri nge muq wain nen mune ke segine ruso ruso otiwo nginy yumbo buagi God nde si nambu rise kin tende puayi di wain urupui kin ke.”   
\p
\v 26 Ni mir mand pre dobu yuwo ire mari. Di yuwo mari pre, rand nyumo oliv yemu kin tende mo.   
\s1 Jisas nari otiwo di Pita nari ni Jisas ningg wuti segi  
\r Matyu 26:31-35; Luk 22:31-34; Jon 13:31-38  
\p
\v 27 Di Jisas ni simbe nindim nari, “Nungoqi quan buagine nge wuqoind yambu wari di si weri ye, te pugri wand ven kin buk pe vise pre. Wand ven taq pugri, ‘Nge wuti sipsip yeng nuany kin te ki di sipsip bure ire ire ruso ye.’ \rq  [Sek 13:7]\rq*   
\m
\v 28 Pudi nge mune kes kewo pre dobu te nge ye kawo Galili ko di nungoqi waru ye.”   
\p
\v 29 Di Pita nari, “Wute buagi wu mase mo, pudi nge wu kase ko segi ye.”   
\p
\v 30 Di Jisas oyi nand nari, “Nge nu nganyene simbe guduw, muq nu puq guad. Pudi muq bur wapiqu nari tevi nand segine di nu ghari nu nge nei gubigh segi puq ghand tevi ire pu ghand ye.”   
\p
\v 31 Pudi Pita buid nganye nap nari, “Piyi wute nge ane mi kati ningg, pudi nge wandoqi gad kari nge nu nei gubuw segi puq gad segi ye.” Di Jisas nikin wute aye te ni mune pugrine puq mand.   
\s1 Jisas Getsemani yenu God temi wand mand  
\r Matyu 26:36-46; Luk 22:39-46  
\p
\v 32 Muq ni mong puch ire Getsemani puq mand kin tende mo di Jisas nikin wute te simbe nindim nari, “Nungoqi ven ne was di nge ko God temu wand.”  
\v 33 Di ni Pita, Jems di Jon pugri pu natemi ane mo, di ni umbo quan nganye mai kuyo.  
\v 34 Di ni temi ire pu te simbe nindim nari, “Nge umbo pe quan nganye yivany kare di yivany ven ningg kati ye tuqui. Nungoqi ven nde yeng wawo pu was.”   
\p
\v 35 Ni musoqne kring nondo di qi pe me no nase di God pengu nindig ei ni ngeri te kin puaq nand.  
\v 36 Ni nari, “Wuyi, nge wuyi, nu yumbo buagi puq kuen ye tuqui. Nu nge kap wen puaq ndiq wuso. Pudi nu nge nde nei pe puq yen wayequ, nunon nde nei pe puq yen.”   
\p
\v 37 Pre muq nikin wute mas kin sunyi pe mune nandi, ni ruqo pu mase nuqond di nari, “Saimon, nu ruqo bu kuase? Nu musoq kuas, yeng kuawo aua ire kin tuqui segi bri?  
\v 38 Nungoqi wes pu was, yeng wawo, di Yumbui pengu wundig ei ququ brequ nungoqi wandoqi nunduq yumbo ur brequ wand segi. Nungoqi nde nei pe wari nungoqi yumbo te puq wen yawo kureuq, pudi nungoqi ghimbi te buid segi.”   
\p
\v 39 Di Jisas ni mune no God temi wand, di ni asi wand nand kin pugrine mune simbe nand.  
\v 40 Di ni munene nikin wute nde nondo, ni quan nganye ruqoi kurem rar mai riwo di ruqo pu mase nuqond. Ni mune buraq nindim mes mewo di ni minyuw mati, wand mand ye koruso.  
\v 41 Di ni no pre mune nandi simbe nindim nari, “Nungoqi ruqo pune bu wase? Muqdi pre. Ngeri te muq wundi pre. Te wuqond. Wuti God nde pu nandi wuti nganye nas kin ni muqdi wute yumbo ur brequ mand kin ninde si pe mi nondo.  
\v 42 Wes wewo. Be po. Wuti nge veri nde si pe ni godo ye be nandi.”   
\s1 Jisas mait nase  
\r Matyu 26:47-56; Luk 22:47-53; Jon 18:1-14  
\p
\v 43 Jisas ni wand nand nandne yenu di Judas, Jisas nikin wute 12-pela te kin ye iri, ni nondo raqe no. Di wute ninge mame dobui kin di wase puayi ane mare ni ane mondo. Wute men te prist mingg yumbui, wute Moses ningg lo wute bei meny ye di Juda mingg quayi kiyi ni tiqi mundom mondo.   
\p
\v 44 Di wuti Jisas veri nde si pe ni nondo ye ni wute ni ane mondo kin te ane wand taq mamb, di ni yumbo pughe ye yembe nindiny kin te ni simbe nindim pre, ni nari, “Wuti nge song gireg kin te Jisas ne. Wait nase wutanyi wo di yeng wang wangne ei yenu.”  
\v 45 Muq Judas ni Jisas nde nondo di Jisas ningg nari, “Rabai” di song nireng.  
\v 46 Di wute Judas ane mondo kin ni mondo Jisas mait nase.  
\v 47 Muq Jisas nikin wute ninge tumone yemu ye te kin iri ni mame dobui qo naimb nandi di prist mingg yumbui mingg yumbui ni yembe ye wuti te iri ange di nuang ir wi.   
\p
\v 48 Di Jisas ni wute te simbe nindim nari, “Nge wute kitami ko gavman ane yeng bri bad ningg bu nungoqi mame dobui di wase puayi ane ware wandi nge wait kase ningg?  
\v 49 Nge nginy manyi nungoqi ane pas, God ningg baj imb pe tende wand wute bei keny, di nungoqi tende puayine nge wait kase segi. Pudi ren kin God ningg wand buk pe vise kin te ane tuquine ei puq ren ye.”  
\v 50 Muq Jisas nikin wute ni Jisas si meri di wu mase mo.   
\s1 Ambonye iri wu nase no  
\p
\v 51 Wuti ambonye iri ni chongo ire taq nimbiq di chongo aye ninge nare righe segi, ni Jisas nde dobu naru. Di ni ambonye te mait nase ningg pudi ni chongo bure wus,  
\v 52 ir wuti wughe pu wuse di ni umbo gawo omone wu nase no.   
\s1 Ni Jisas kaunsil nde mitanyi mo  
\r Matyu 26:57-68; Luk 22:54-55,63-71; Jon 18:13-14,19-24  
\p
\v 53 Muq ni Jisas mitanyi prist mingg yumbui ni yumbui nde mo. Di prist mingg yumbui buagi di quayi kiyi di wute Moses ningg lo wute bei meny ye ni buagi ane mo ire pe mikur.  
\v 54 Ni Jisas mitanyi mo di Pita dobu naru. Pudi ni wonji wonjine naru, di ni none no prist mingg yumbui ni yumbui ningg baj kin imb pe tende nar no. Ni tende nas di wute baj yeng muany kin ni ane wase suqo map map mas.   
\p
\v 55 Muq prist mingg yumbui di kaunsil buagi ni Jisas mi ningg ngim meri mat. Ni ngim meri mand ei wand pughe ye te mai viyo ei Jisas mi nati ningg. Pudi ni Jisas mi kin ngim ninge muqond segi.  
\v 56 Wute nganye buagi ni Jisas ningg wandoqi kin wand ninge simbe mand pudi ni wand aye ni wand te gre meny kin segi.   
\p
\v 57 Muq wute aye ninge mes mewo di wandoqi kin wand ren simbe mand mari,  
\v 58 “Beghi putungu putungu ne ni nari, ‘Nge God ningg baj wute gri yembe munduw kin wen bir kuaq di nginy temi ire pre aye wute gri yembe munduw segi kin mune yembe guduw’.”  
\v 59 Pudi wand ven mune pugrine, ni wand irene mand segi.   
\p
\v 60 Muq prist mingg yumbui mingg yumbui ni nes newo yenu di Jisas pengu nindig nari, “Nu ni wand te oyi gudim ye o segi? Nu yumbo puq kuen kin te ningg simbe mand ye te pughene bri?”  
\v 61 Pudi Jisas ni wand segine yenu di ni oyi nindig segi.  
\p Di prist mingg yumbui mingg yumbui ni munene pengu nand nari, “Nu Kraist, wuti yuwon nganye wute buagi ni irine yumbui nyamb rirang ye ni ningg wo bri?”   
\p
\v 62 Jisas oyi nand nari, “Nge teneqa. Di nge wuti God nde pu gadi wuti nganye kas ye nge wuti gre nganye kin ninde si tuan pe opu kas di nginy tu pe kin wuye quari pe gri gadi wuqoind ye.”   
\p
\v 63 Muq prist mingg yumbui mingg yumbui ni nikin chongo bir nawo di nari, “Pughe kin ningg beghi wand aye ningg mune ghimbi pawo?  
\v 64 Nungoqi ni God wand brequ nindig kin te wutungu pre. Muq nungoqi pughe gri nei wamb?” Di ni quan buagine mari, “Ni nati tedi yuwon.”  
\v 65 Di wute ninge som map mirang righe, chongo bidi pe rar buag mirang pre pug mindig di simbe mindig mari, “Be simbe ghand, wuti tughe bu nu ni?” Di wute baj yeng muany yemu kin ni mitanyi mo di pug mindig.   
\s1 Pita nari ni Jisas nei nimbig segi  
\r Matyu 26:69-75; Luk 22:56-62; Jon 18:15-18,25-27  
\p
\v 66 Pita ni tingi imb pe tende naghe nas muq prist mingg yumbui mingg yumbui ni yembe ye nyumbueg ire ni nas pe tende wundo.  
\v 67 Di ni Pita wase suqo nap nap nas wuqoind di ni Pita wuqoind wuri wuse. Di wuri, “Nu Jisas Nasaret kin te ane yequ ye.”  
\v 68 Pudi Pita segi puq nand nari, “Nge nei gab segi. Nu yumbo pughe kin ningg wand guad?” Ni puq nand di baj nganye pe mar mo kin ngimrawu tende nyinge nare nondo.   
\p
\v 69 Muq nyumbueg yembe ye te ni Pita mune tende yenu wuqoind di wute ninge tende yemu kin te simbe wundim wuri, “Wuti nen ni ane ye.”  
\v 70 Di Pita ni mune segi puq nand.  
\p Musoq big rip pre wute ninge Pita ane tumo tumone yemu kin ni mari, “Nganyene nganye nu ni ane ye, te pugri nu Galili kin.”   
\p
\v 71 Di Pita ni God nde nyamb pe wand gre neny nari, “Nge wuti nungoqi wari kin nen nge nei gibig segi. Nge wandoqi gad tedi piyi God nge brequ nindigh.”   
\p
\v 72 Di opu brequne wapiqu nari tevi nand. Muq Pita ni Jisas asi wand simbe nindig kin te mune nei nimbiny. Jisas nari, “Wapiqu nari tevi nand segine di nu ghari nu nge nei gubigh segi puq ghand tevi ire ghand.” Di Pita ni quanji nand.   
\c 15  
\s1 Ni Jisas mitanyi Pailat nde mo  
\r Matyu 27:1-2,11-14; Luk 23:1-5; Jon 18:28-38  
\p
\v 1 Pend ruso burane nganye prist mingg yumbui, quayi kiyi, wute Moses ningg lo wute bei meny ye, di kaunsil buagi ni nei ire taq mamb. Ni Jisas taq maimb pre mitanyi mo Pailat nde si pe mi nondo.  
\v 2 Di Pailat ni Jisas pengu nindig nari, “Nu Juda mingg king bu?” Di Jisas oyi nand nari, “Nu kuari nge Juda mingg king, te tuquine.”   
\p
\v 3 Di prist mingg yumbui ni mari ni yumbo nganye buagi yembe nindiny.  
\v 4 Pudi Jisas ni wand segine yenu. Pugri bu Pailat ni mune pengu nand nari, “Nu ni wand mand ye te oyi gudim ye o segi? Ni nu yumbo brequ nganye buagi yembe gudiny ye te ningg simbe mand.”  
\v 5 Pudi Jisas ni mune pugrine wand segine yenu, di Pailat ni te kin ningg nei kumo namb.   
\s1 Pailat nari Jisas mi nati  
\r Matyu 27:15-26; Luk 23:13-25; Jon 18:39–19:16  
\p
\v 6 Di Pailat ni yumbo ur ire te pugri, ni mir yumbui yembe munduw kin tende puayi te ni wute taq pu yemu ye te kin iri si neri no ye, di te kin te wute gri ei wuti te nyamb rirang.  
\v 7 Wuti iri Barabas puq mindig kin ni ane taq pu yenu. Asi wute ninge gavman ane bir mawo kin tende puayi ni wuti iri ni nati di te ningg taq maimb pu yenu.   
\p
\v 8 Wute buagi riwo rundo di Pailat ni pripri wute taq pu yemu ye te kin ye iri si neri no ye te kin ningg simbe rindig.  
\v 9 Di Pailat ni pengu nindiny nari, “Nge nungoqi Juda mingg king nen si keri nondo ningg bri wari?”  
\v 10 Ni nei namb pre te pugri prist mingg yumbui ni Jisas yambu mireng bu ninde si pe meng.  
\v 11 Pudi prist mingg yumbui ni wute simbe mindiny ei ni Pailat simbe rindig di ni Barabas ei si neri neyi ni.   
\p
\v 12 Di Pailat mune pengu nindiny nari, “Te muq wuti nungoqi Juda mingg king puq wundig kin nen pughe sin ei geg?”   
\p
\v 13 Di ni ngam mare rundo mari, “Kruse pe qungu wi nati.”   
\p
\v 14 Muq Pailat oyi ni pengu nindim nari, “Ni yumbo ur brequ pughe ye yembe nindiny?”  
\p Pudi ni mune ngam rire rundo riri, “Kruse pe qungu wi nati.”   
\p
\v 15 Di Pailat ni wute buagi chumbuai rind ningg nari di Barabas si neri neyi ni, di Jisas rar nuqoind pug mindig di soldia mitanyi mo ei kruse pe qungu mi nati.   
\s1 Soldia Jisas perei mindig  
\r Matyu 27:27-31; Jon 19:2-3  
\p
\v 16 Muq soldia ni Jisas mitanyi gavman nde baj pe mar mo, di ami buagi aye te mari mo irepene mikur. (Baj te ni pretorium puq munduw.)  
\v 17 Ni chongo ambo kin ire king mingg chongo gib wumb kin mirang wughe pre, di sare quat kin meti nowi king hat kin pugri muet maimb pre ngawu pe mireng naghe.  
\v 18 Di ni Jisas ningg pugri puq mand mari, “Juda mingg king, nu kuas kuas otiwo ye.”  
\v 19 Ni gij puayi iri meti nowi ngawu pe mi, som mirang righe di king kin pugri sungomyu gure muang.  
\v 20 Di ni pugri perei mindig pre ni chongo ambo kin te ir muang di ni nikin chongone mune mirang wughe. Muq mune mitanyi meyi mi ei mo kruse pe qungu mi nati ningg.   
\s1 Jisas kruse pe qungu mi nati  
\r Matyu 27:32-44; Luk 23:26-43; Jon 19:17-27  
\p
\v 21 Ni Jisas mitanyi mo mo di wuti iri Saimon puq mindig kin ni nikin yembe pe yenu pu nandi. Saimon Sairini kin ni Aleksander Rupus temi kiyi. Di soldia ni mari di Saimon ni Jisas ningg kruse te niraq.  
\v 22 Ni Jisas mitanyi sunyi ire Golgota puq munduw kin tende mo. (Nyamb ven ni puate te ngawu ngape tiqe.)  
\v 23 Muq ni wain di ghimbi yuqo kin marasin ire mur puq munduw kin te ane quang mimbiq pre meng naq ningg, pudi ni yambu nari.  
\v 24 Muq ni kruse pe qungu mi nati. Di ni chongo te bir mawo ire ire materi ningg. Te ningg di ni satu griny mand ei muqond wuti tughe ei chongo te nateri.   
\p
\v 25 Ni Jisas qungu mi nati kin te 9 kilok burane pugri ye pe.  
\v 26 Di ni wand pughe ye te ningg qungu mi nati kin te anene ur mand pu rise. Ni pugri ur mand, “Juda mingg king.”  
\v 27-28 Di ni wute nyungu kin temi anene qungu mi mati pu yemu, iri Jisas nde si tuan pe opu di iri si qaqi pe opu.  
\v 29 Wute nganye buagi te gri rundo ruso kin ni Jisas wand peq rindig, ngawu uring rind di riri, “Nu wuti pugri kin bu kuari nu God ningg baj bir kuaq pre nginy temi ire ninggne mune yembe guduw.  
\v 30 Muq kruse si raq ghati yi ei nunon ghimbine ghav ndiny.”   
\p
\v 31 Wute buagi ni puq rind kin pugrine prist mingg yumbui di wute Moses ningg lo wute bei meny ye ni mune nikinne oyi oyi wand mand mari, “Ni wute aye ghav nindiny, nikin ghimbine ghav nindiny tuqui segi.  
\v 32 Muq Kraist Israel mingg king nen rar buqoid nikinne kruse si niraq nati ni ei pari ni nganyene God ningg wo.” Di wute aye kruse pe qungu pu yemu kin ni anene Jisas wand peq mindig kin wand nganye buagi nganye simbe mand.   
\s1 Jisas nati  
\r Matyu 27:45-56; Luk 23:44-49; Jon 19:28-37  
\p
\v 33 Di 12 kilok kin pugri bur ir kui yengu ruso 3 kilok yuram.  
\v 34 Di 3 kilok kin tende puayi Jisas ni quan kumone nari, “Eloi Eloi lama sabaktani?” Wand ven kin puate te pugri, “Nge God, nge God, pughe kin ningg nu nge si kueri?” \rq  [Sng 22:1]\rq*   
\p
\v 35 Wute ninge tende yemu kin wand ren mutungu di mari, “Te wutungu, ni Elaija ningg nari.”   
\p
\v 36 Wuti iri ni Jisas wain neng ne ningg di no chongo bidi ire nyumo kamo pe wureq nimbiq pre di wain jig nand kin pe tende neq wughe pre ei Jisas nde neq wundo. Pudi nikinne mune nari, “Muq rar buqoid yenu, di buqod Elaija nandi ni neti nati o segi.”  
\v 37 Muq Jisas ni quan kumone nari, di nati.   
\p
\v 38 Di tende puayine chongo yumbui God ningg baj pe yequ kin te mingine bir wughe wuso dig di bidi teri.  
\v 39 Di soldia mingg yumbui te ni Jisas nde tumone yenu. Di ni Jisas nari kin te nutungu di ni pughe gri nati ye te nuqond di ni nari, “Nganyene nganye, wuti nen ni God ningg wo.”   
\p
\v 40 Nyumbueg ninge ni wonjine yeru di te ruqond. Nyumbueg te yeru kin tende Maria Magdala kin, Maria Jems kise Joses temi ni kumo di Salome ni ane tende yeru.  
\v 41 Nyumbueg ren ni Galili pune Jisas ane rindi ei ni yumbo jeb riping. Di nyumbueg aye nganye buagi Jisas ane Jerusalem riwo ruso kin ni ane tende yeru.   
\s1 Jisas ngamo pe mowi yenu  
\r Matyu 27:57-61; Luk 23:50-56; Jon 19:38-42  
\p
\v 42 Muq Juda ni ngeri yumbui nei rimbiny kin te ningg sir rip ye nginy, di nginy te pre dobu di Sabat. Di nginy te muq yuram pre.  
\v 43 Di Josep Arimatea kin ni Juda mingg kaunsil te kin ye iri di wute buagi ni ningg chumbuai rind. Di ni nikinne ni yumbo buagi God nde si nambu rise ningg ghimbi pu nas. Ni wune namb segi, no Pailat pengu nindig ei Jisas neti nati neri no nowi yenu ningg.  
\v 44 Pailat ni Jisas brequne nati kin te nutungu di puyene nand. Di ami mingg yumbui te nari nandi di pengu nindig ei nuqond Jisas ni nganyene bri nati.  
\v 45 Pailat ni soldia mingg yumbui nde wand nutungu di Jisas ni nganyene nati pre, di ni Josep ngiq nindig no Jisas neti nati.  
\v 46 Muq Josep ni wute mati di imb mamb kin chongo te ninge wong nand nare no, Jisas neti nati di chongo quem ye pe wureq naimb pre, di wute mati kin mawo yemu ye gawo ire wet sange pe pend muaq pu yequ ye tende nowi yenu. Di ni wet yumbui ire kring nipiq wundi wuso, gawo te tuq wumbiq.  
\v 47 Maria Magdala kin di Maria Joses kumo ni teri Jisas nowi yenu kin te ruqond ruqondne nowi yenu.   
\c 16  
\s1 Jisas mune nes newo  
\r Matyu 28:1-10; Luk 24:1-12; Jon 20:1-10  
\p
\v 1 Sabat kin nginy te pre muq Maria Magdala kin, Maria Jems kumo di Salome pugri pu ruso yumbo tuqo yuwon kin wong rind ei rire ruso Jisas nyang rimbig ningg.  
\v 2 Nginy namba wan te ningg burane ni Jisas nde ngamo pe ruso.  
\v 3 Ni ngimi nyinge rire ruso ruso nikinne oyi oyi pengu rind, “Wuti tughe ei wet gawo tuq wumbiq kin te sange nipiq wuso?”   
\p
\v 4 Pudi ni Jisas nde ngamo pe tiq rar req wiyo wuso ruqond wet yumbui te kring wuso pre.  
\v 5 Ni rundo ngamo pe rir ruso di wuti ambonye iri chongo quem kin nare righe pre si nganye opu nas ruqoind. Di ni quan nganye puye rind di nei kumo rimb.   
\p
\v 6 Di wuti te ni simbe nindiny nari, “Nungoqi nei kumo wamb wayequ. Nungoqi Jisas Nasaret kin kruse pe qungu mi nati ye te bu meri wuting. Ni mune nes newo pre. Ni ven nde nas segi. Nungoqi ni mowi nase kin sunyi te wuqond.  
\v 7 Pudi nungoqi wo ni nikin wute di Pita ane simbe wundim wari, ‘Ni ye nawo Galili no pre. Nungoqi tende wo tedi ni wuqoind. Ren kin te ni asi nungoqi simbe nunduq kin pugrine ei wuqoind’.”   
\p
\v 8 Muq nyumbueg te ni buyaq rind di wune ane ngamo si riraq riyi ri di wu rise nambu ruso. Ni wune rimb di wute aye ane wand rind segine ruso ruso nambu ritari righe.   
\s1 Maria Magdala kin Jisas wuqoind\f + \fr 16:9 \ft Wute ninge mari wand puch ren, 16:9-20, te Mak nikinne ur nand segi. Wute aye iri jiju nand.\f*  
\r Matyu 28:9-10; Jon 20:11-18  
\p
\v 9 Jisas ni wik ire kin nginy ye nawo ye te ningg burane nes newo. Di tende puayi ni ye nawo Maria Magdala kin ninde raqe no. Maria wen te asi Jisas ni ququ brequ 7-pela pu ninde pu puaq nand mo.  
\v 10 Ni wuso di wute asi Jisas ane ris di Jisas ningg yivany rire di quanji rind kin te simbe wundiny.  
\v 11 Ni wuso simbe wundiny wuri Jisas nes newo pre di ni wuqoind pre, pudi ni wand te rutungu nganyene puq rind segi.   
\s1 Jisas ningg wute temi Jisas muqoind  
\r Luk 24:13-35  
\p
\v 12 Dobu Jisas ni nikin wute temi ni ngimne nyinge mare mo mo di Jisas ni aye gib namb pre nondo ninde raqe no.  
\v 13 Muq wute temi te mune mo wute aye te simbe mindiny, pudi ni mingg wand te mune nganyene puq rind segine.   
\s1 Jisas ni nikin wute yembe nem  
\r Matyu 28:16-20; Luk 24:36-49; Jon 20:19-23  
\p
\v 14 Dobu Jisas ni nikin wute 11-pela pune ni mir mand mand mas di ni nondo raqe no. Ni nei gre rind di Jisas mune nes newo kin wand te nganyene puq mand segi ye te ningg abo nindim. Te pugri ni wute ninge Jisas nes newo ruqoind pre kin simbe rind kin wand te mutungu segi.   
\p
\v 15 Di ni pugri simbe nindim nari, “Nungoqi tiqe buagi tende wo di wute buagi nde God ningg wand yuwon ye te simbe wand.  
\v 16 Wuti pughe ye ni God ningg wand yuwon ye te nganyene puq nand di wuye maip kin God ni neti nowi. Pudi wuti pughe ye ni God ningg wand te nganyene puq nand segi ye God ni brequ nindig ye.  
\v 17 Di wute wand yuwon kin te ningg nganyene puq mand ye ni yumbo ur gre ye ren ei ni bei mand: Nge nde nyamb pe ququ brequ puaq mand. Ni wand tuan aye kin pe wand mand.  
\v 18 Ni ghati mat rise mindiri riwo di ni yumbo wute me di mati ye te me pudi ni mati segi, di ni wute num kin si meny riwo num oghi ye.”  
\v 19 Jisas ni wand ven simbe nindim pre di mune nginy tu wam newo no di God nde si tuan pe opu nas.  
\v 20 Muq Jisas nikin wute ni mo tiqe buagi tende God ningg wand bir mawo. Di Yumbui ninde dobu yenu di yumbo ur gre kin pe ni wand simbe mand kin te gre neny.