\id GAL - Kamasau NT [kms] -Papua New Guinea 1998 (DBL 2014) 
\h Galesia 
\toc1 Galesia 
\toc2 Galesia 
\toc3 Ga 
\mt1 Galesia  
\ip Pol ni nyumo raq wen te wute Jisas nei rimbig ye Galesia opu ris kin ninde ur nindiq. Buk wen ningg Pol ni wute Juda kin ninge Jisas nei rimbig pudi ni Jisas ningg wand te Moses ningg lo ane irepe ruwo righe ye te ningg segi puq nindiny. Ni riri wute buagi Jisas nei rimbig kin te ni puq ren kin pugrine ei Moses ningg lo te rit rise. Pol nari te tuquine segi. Pol nari beghi lo wuri kin pugrine puq pen kin te ningg God nde rar pe tuquine yembu tiq segi. Beghi Jisas nei bibig kin te ninggne bu God nde rar pe tuquine yembu.  
\c 1  
\p
\v 1 Nge Pol, nge Kraist ningg aposel iri. Nge wute gri yembe wen gidiq ningg maip ko segi, di wute gri nge tiqi mundogh ko yembe wen gidiq segi. Nge Jisas Kraist di God beghi wuyi, wuti Jisas ngamo pe pu nindingi newo ye, ni nge tiqi mundogh ko yembe wen gidiq.  
\v 2 Nge di Jisas nei rimbig kin buagi nge ane pas ye beghi nyumo raqe wen nungoqi wute Galesia opu was ye Jisas nei wumbig kin buagi nungoqi nde peq wundo.   
\p
\v 3 Nge God beghi wuyi pengu gidig ei ni di beghi Yumbui Jisas Kraist nikin nde nei pene nungoqi yuwon muauq di puq meuq umbo yuwon kuse.  
\v 4 Kraist beghi God di wuyi ningg wand nutungu ni nati ei beghi yumbo ur brequ kin wand puaq nundug, te ei beghi muq pas kin ngeri brequ ven nde pu nitamu powi yuwon pu pas.  
\v 5 Beghi God nyamb priprine ei bidivi viyo viyo.   
\s1 Wand yuwon ye aye segi  
\p
\v 6 Nge nungoqi ningg quan nganye puye gad. Te pugri Kraist nikin nei pene wute yuwon nuany kin tende pe God nungoqi ngam nirauq ninde wandi pudi brequne nganye ni mune dob weng di wand yuwon ye aye kin wutungu.  
\v 7 Pudi wand te nganyene nganye wand yuwon ye segi. Ni nungoqi wand isis simbe munduq te ningg bu nungoqi ghabe wand, di Kraist ningg wand yuwon ye mare mitinde yawo kurem.  
\v 8 Pudi nge simbe guduq, wuti iri nungoqi nde wand yuwon ye bir nawo kin te beghi asi bir pawo kin ane tuqui segi, piyi beghi kin iri o angelo wam kin iri ni wand yuwon ye kin grine bir nawo, tedi God ni wase pe meneri naghe di yuqo niraq niraq te kin nase te yuwon.  
\v 9 Wand ven beghi asi simbe bad pre kin bu mune simbe gad. Te pugri wuti iri nungoqi nde wand yuwon ye bir nawo pudi ni wand te wand yuwon ye nungoqi watevi pre kin te ane tuquine bir nawo segi, God ni wase pe meneri naghe di yuqo niraq niraq te kin nas.   
\p
\v 10 Nungoqi nei wamb kin nge wand ven gad kin te wute chumbuai rindigh ningg o God chumbuai nindigh ningg? O wute nge nyamb miragh ningg kari bu wand ren simbe gad? Nge mune wute nge nyamb miragh ningg kari muq wand gad, tedi nge Kraist ningg yembe ye wuti ningg kas tuqui segi.   
\s1 God Pol neti nowi di tiqi nundog no wand yuwon ye bir nawo  
\p
\v 11 Mand, nge nungoqi simbe guduq ei nungoqi oghine nei wamb ningg kari. Te pugri wand yuwon ye nge nungoqi nde bir kawo kin te wand wute nei pe yembe mindiny kin segi.  
\v 12 Te pugri nge wand te wute nde pu katevi segi, di wute nge wand te ningg mowi kaghe segi. Pudi God nikinne Jisas Kraist nde gri nge puq negh di nge wand yuwon ye te nei gab.   
\p
\v 13 Te pugri nge asi beghi bon Juda ningg yumbo ur pene kas kin tende puayi nge yumbo ur gad kin te nungoqi wutungu pre. Tende puayi nge God ningg wute Jisas nei rimbig kin te unje kap mai isis keny di ni brequ gidiny ningg quan nganye buid kap kap.  
\v 14 Nge beghi Juda beghi bon yumbo ur te kat rise gre. Yumbo ur te kin ningg nge quan nganye ye kawo, Juda aye nge ane ber ire kin te nge ane tuqui segi. Nge beghi koku Juda mingg yumbo ur te kat rise gre ningg buid nganye kap.  
\v 15 Pudi nge kas segine kin tende puayine God nge naip ko pre, di muq nikin nde nei pene nge yuwon nuagh ningg di puq negh nge ni ningg wuti ningg kas. Ni nikin nde nei pene  
\v 16 nikin wo nge nde raqe naind, te ei nge ni ningg wand yuwon ye wute Juda segi kin nde bir kawo ningg. Ni puq negh kin tende puayi nge wute ninge nde ko di wand ven katevi segi.  
\v 17 Di nge Jerusalem mune kewo ko di Kraist ningg aposel asine mas kin ninde wand ven katevi segi, pudi nge brequne Arebia opu oyi ko. Pre di Damaskus ne mune gadi.   
\p
\v 18 Dobu ber teri ire pu ruso pre muq nge Jerusalem kewo ko Pita guqoid di temu pas nginy 15-pela pu.  
\v 19 Tende puayi nge aposel aye tende mas guqod segi. Jems, Yumbui ni kiqam, ni irine tende nas guqoid, aposel aye segi.  
\v 20 Nge God nde rar pe muq nungoqi simbe guduq, wand nge ur gad nungoqi nde ki rundo kin ren wandoqi kin wand segi.  
\v 21 Tende dobu nge Siria opu di Silisia opu ko.  
\v 22 Wute Judia opu ris kin Jisas nei rimbig ye ni nge ruqoind nei rimbigh segine.  
\v 23 Ni pripri wandne rutungu mari, “Wuti asi beghi unje nupumu mai isis nengu kin te muq Jisas nei bibig kin nei te asi ni brequ nindiny ningg buid nganye nap kin te ningg wand yuwon ye bir nawo nawo.”  
\v 24 Di ni nge pugri puq ken ye te ningg God ningg nyamb rindivi viyo.   
\c 2  
\s1 Aposel aye te Pol ane Jerusalem mikur  
\p
\v 1 Ber 14-pela pu ruso pre nge munene Jerusalem kewo ko. Tende puayi nge Barnabas temu po. Di nge Taitus mune kitanyi ne po.  
\v 2 God wand ninge raqe nand bu nge te ko. Nge God ningg wute nikin wute nyamb kin puq rindim kin tene ane pikur di nge Jisas ningg wand yuwon ye wute Juda segi kin ane pas kin tende bir kawo ye te simbe gidim. Eti ni ngiq mand segi di nge muq yembe gad kin ren di asi yembe gad kin te mir segi.  
\v 3 Taitus, wuti beghi ane po kin te, ni nge ane pas, ni Grik kin pudi ni ghimbi dugu chongo pend buag ningg mari segi.  
\v 4 Wute ninge wandoqi mand Jisas ningg wute kin pugri mandi pudi ni nganyene nganye Jisas ningg wute segi kin ni waghine meyi mandi beghi ane pas. Wute men waghi grine meyi mandi beghi ane pas ei beghi Kraist Jisas nde pas bu mune Juda mingg lo pe taq pu pas segi ir pu pas kin te suqo grine muqond di beghi puq mengu mune Juda mingg lo pe taq pu pas ningg mari.  
\v 5 Pudi beghi ni mingg wand putungu segi nganye. Beghi puq pen ei wand yuwon ye kin wand nganye nungoqi nde visene di ghav runduq.   
\p
\v 6 Wute ninge wute Jisas nei rimbig kin nikin yumbui puq rindim kin te nge nde nei pe ni wute nyamb kin o nyamb segi kin te ane tuquine. Te pugri God wute nyamb pe ir nawo segi ye. Wute nyamb kin te nge pripri wute Juda segi kin nde wand gad kin te sabi mand segi.  
\v 7 Ni wand ninge sabi mand segi pudi ni muqond God Pita Juda nde Jisas ningg wand yuwon ye bir nawo ye te kin yembe neng ye te kin pugrine nge wute aye kin nde wand bir kawo kin yembe negh pre.  
\v 8 Te pugri God te Pita Juda nde aposel ningg yenu kin gre neng kin tene nge mune wute aye Juda segi kin nde aposel ningg yengu kin gre negh.  
\v 9 Jems, Pita di Jon, ni God ningg wute nikin quayi kiyi puq rindim kin te ni muqond God nikin nei pene nge yuwon nuagh ningg yembe wen negh. Pugri bu ni beghi ane kimand kin yumbo ur bei mand, ni nge Barnabas temu ane si pat rise. Di ni ngiq mand mari beghi wute aye Juda segi kin nde yembe bad di ni Juda nde yembe mand ye.  
\v 10 Wand irene simbe mand kin te mari beghi ni ningg wute yumbo segi kin te ei nei gheri pipiny segi kin. Ni mari kin yembe ren nge yembe ren ninggne qa buid kap kap kin te ninggne nganye mari.   
\s1 Antiok pe Pol Pita ker nuang  
\p
\v 11 Pita ni Antiok nandi nas di unje nap pugri bu nge ni wute buagi nde rar pene ker guag.  
\v 12 Te pugri asi wute Juda kin ninge Jems tiqi nundom mo kin te mo mar segine Pita wute Juda segi kin Jisas nei mimbig kin ane mas mir mand. Pudi wute te mondo mo mar pre Pita kring no di ni ane mune mir mand segi. Te pugri wute te ni wute Juda segi kin ningg mari ni ghimbi dugu chongo pend muam di Juda kin pugri mas kin te Pita ni wune nimbim ye.  
\v 13 Di Juda kin wute Jisas nei mimbig kin aye Pita muqoind di ni mune te kin pugrine puq men. Ni nei mamb ni pugrine kring mo kin te brequ pudi ni puq men. Ni puq men kin te ningg Barnabas mune ni yumbo ur brequ te sonyi nindim.   
\p
\v 14 Nge guqod ni yumbo ur te wand nganye kin Jisas ningg wand yuwon ye pe rise ye te kin pugrine puq men segi. Nge te guqod di wute buagi nde rar pene Pita simbe gidig kari, “Nu Juda kin pudi nu wute Juda segi kin ane mir wand te nu Juda mingg yumbo ur gure kuaq di Juda segi kin pugri kuas. Pudi nu muq kring kuo kin te bei rind nu Juda segi kin ni Juda mingg yumbo ur sonyi mindim ningg buid kupim. Nu pughe ningg pugri puq kuen?   
\p
\v 15 “Beghi wuyi moyu Juda kin riramu rindi, beghi wute Juda segi kin Moses ningg lo nde nambu mas segi ye te kin pugri segi.  
\v 16 Beghi nei bab wuti iri lo wuri kin pugrine puq nen ye te ningg God ni puq neng tuquine nganye nas tuqui segi. Ni Jisas Kraist nei nimbig ye te ningg ei tuquine nganye nas ye. Pugri bu piyi beghi Juda kin beghi mune pugrine beghi Kraist Jisas nei bibig ei Kraist nei bibig ye te ningg God beghi puq nengu tuquine nganye pas. Beghi lo wuri kin pugrine puq pen ye te ningg segi. Te pugri lo wuri kin pugrine nganye puq pen ye te ningg wuti iri tuquine nganye nas tuqui segi.  
\v 17 Beghi God nde rar pe tuquine pas ningg pari di Kraist nei bibig bibig pas kin ven nde puayi beghi mune lo nde nambu pas segi bu wute mari beghi yumbo ur brequ bad. Te ningg di pari Kraist ni puq nengu yumbo ur brequ bad puq bad bri? Te tuqui segi.  
\v 18 Te pugri nge lo nde si nambu kas segi puq gad pre pudi nge mune lo wuri kin pugri puq ken tedi nge bei gad nge wuti lo gure kuaq ye.  
\v 19 Te pugri lo nikinne nge puq wegh nge kati kin pugri di nge lo nde nambu mune kas segi. Lo nde rar pe kati kin pugri, te ei nge God ningg wuti kas. Lo nde gri nge Kraist temu kruse pe qungu memu pati,  
\v 20 pugri bu muq nge asi kin pugri nge ningne kas segi, pudi Kraist oyi nge nde nas. Nge muq kas kin te nge God ningg wo nei gibig kin yumbo ur pe kas. God ningg wo ni nge quan nganye yawo niragh righe di ni nge ghav nindigh ningg nati.  
\v 21 Nge God nikin nde nei pene beghi yuwon nuangu kin te dobu ki ruso yambu kari. Te pugri beghi Moses ningg lo wuri kin pugrine puq pen ye te ningg beghi tuquine nganye pas ye tedi Kraist ni nati kin te segi bu nati.”   
\c 3  
\s1 Beghi lo wuri kin pugrine puq pen o Kraist nei bibig?  
\p
\v 1 Nungoqi Galesia kin nungoqi ghabe wand. Wute tughe nungoqi nei unje mupuq? Nungoqi Jisas Kraist kruse pe nati kin wand te otinde nganye wutungu pre, nungoqi non rar pe wuqond kin pugri.  
\v 2 Nge nungoqi wand puch irene pengu guduq ei nungoqi simbe wand nge kutungu ningg. Te pugri nungoqi lo wuri kin pugrine puq wen ye te ningg God ningg Ququ weti ni, o Jisas ningg wand yuwon ye wutungu di wari te nganyene puq wand ye te ningg God ningg Ququ weti ni?  
\v 3 Nungoqi ghabe pughe gri wand ye? Nungoqi Ququ Yuwon Ye pe God nde rar pe tuquine was kin puate wi righe pre, pudi muq nungoqi non gre pene bri tuquine was was wati ningg wari?  
\v 4 Di asi nungoqi mai te ware kin te segine bri ware? Nungoqi segine nganye mai te ware segi.  
\v 5 Nungoqi lo wuri kin pugrine puq wen ye te ningg bri God nungoqi Ququ Yuwon Ye neuq di yumbo gre ye isis nungoqi nde bei nand? O nungoqi Jisas ningg wand yuwon ye wutungu di wari te nganyene puq wand ye te ningg?   
\p
\v 6 Abraham nei wumbig. God ningg wand rise kin buk wuri, “Ni God nei nimbig, di God nei nimbig ye te ningg God nari ni God nde rar pe tuquine nganye nas ye.” \rq  [Stt 15:6]\rq*   
\m
\v 7 Pugri bu nungoqi nei wamb. Wute God nei rimbig kin ni oyi Abraham ningg kuqo nganye ris ye, te kin ei nei wamb.  
\v 8 God ningg wand rise kin buk ni bei wund, God asine nei namb otiwo di wute aye Juda segi kin mune God nei rimbig di te ningg God ni puq neny ninde rar pe tuquine nganye ris. Pugri bu ni asine Abraham nde wand yuwon ye simbe nand nari, “Nu nde gri di otiwo wute buagi qi pe kin yuwon kuany ye.” \rq  [Stt 12:3; 18:18]\rq*   
\m
\v 9 Pugri bu muq wute buagi aye God nei rimbig kin te God Abraham wuti ni nei nimbig ye yuwon nuang kin pugrine yuwon nuany ye.   
\p
\v 10 Te pugri wute riri ni Juda mingg lo wuri kin pugrine puq ren tedi God ni nateri ye puq rind kin wute te God ni brequ nindiny yamb ris. Te pugri God ningg wand rise kin buk wuri, “Wute ni pripri yumbo yumbo lo kin buk pe rise ye te kin pugrine puq ren ren ris segi kin te God ni brequ nindiny ye.” \rq  [Lo 27:26]\rq*   
\m
\v 11 Pudi God ningg wand rise kin buk mune wuri, “Wute God nde rar pe tuquine nganye ris ye ni God nei rimbig ye te ningg di urupui ris ye.” \rq  [Hab 2:4]\rq*  
\m Pugri bu beghi nei bab wuti lo wuri kin pugrine puq nen kin te ningg God nari ni wuti yuwon nganye nas kin puq nindig tuqui segi.  
\v 12 Wute lo wuri kin pugrine puq ren kin puate te God nei rimbig kin te segi. Te pugri God ningg wand rise kin buk wuri, “Wuti iri yumbo yumbo buagi lo wuri kin pugrine puq nen nen nas kin te ningg ni nati segi nas kin tuqui.” \rq  [Wkp 18:5]\rq*   
\m
\v 13 Beghi lo wuri kin pugrine yumbo yumbo buagi puq pen segi ye te ningg God beghi brequ nundug yamb, pudi God beghi brequ nundug kin te oyi Kraist nde rise di beghi lo pe taq pu pugri pas pu wong nundumu di nitamu powi. Te pugri God ningg wand rise kin buk wuri, “Wute buagi nyumo pe qungu mi mati kin te God ni brequ nindim ye.” \rq  [Lo 21:23]\rq*   
\m
\v 14 Ni beghi wong nundumu ei te God asi Abraham nde wand taq namb nari ni yuwon nuang puq nand kin te wute Juda segi kin Kraist Jisas nati ye te ningg ninde mune rindi ye. Te ei beghi Kraist nde nei budub di God asi Ququ nengu puq nand kin te peti nowi.   
\s1 Lo ni God wand taq namb kin wand te nyinge wuwo vighe tuqui segi  
\p
\v 15 Mand, muq nge God ni wand taq namb kin te beghi wutamu wand taq bab kin yumbo ur pe simbe gad. Te pugri wute temi wand mand di wand ire taq mamb pre, te wuti aye wand te kin puch puaq nand o wand aye puch jiju nand tuqui segi. God ni wand taq namb ye te kin pugrine.  
\v 16 God ni Abraham nde wand taq namb di Abraham kuqo iri nde wand taq namb. God ningg wand rise kin buk wuri “nu nuqo buagi” puq wund segi. Tedi wute quan puq wund, te segi. Ni wuri, “nu nuqo iri.” Ni wuti irine ningg wuri. Wuti te te Kraist. \rq  [Stt 12:7]\rq*   
\m
\v 17 Nge kari kin taq pugri, God ni wand taq namb kin te asine Abraham nde wand taq namb di nari ni te kin pugrine puq nen ye. Dobu ber 430-pela pu ruso pre ni lo nem. Lo te dobune rise ye, ni God asine wand taq namb pre kin wand te nyinge ruwo vighe tuqui segi.  
\v 18 Te pugri beghi lo wuri kin pugrine puq pen ye te ningg di God beghi yumbo nengu puq nand kin te pateri tuqui ye, tedi yumbo te God ni wand taq namb kin tende grine pateri segi. Pudi God nikin nde nei pene wand taq namb di yumbo Abraham neng kin te ningg beghi ane pateri.   
\p
\v 19 Te muqdi lo ni yembe pughe kin? Ni wand taq namb pre dobu lo mune neny, te pugri lo ni wuse ei bei wund wute yumbo ur te kin rind kin te ni yumbo ur brequ rind. Lo ni wuse wuse ruso ruso Abraham ningg kuqo, te Kraist, God ni ningg qa wand taq namb kin te nandi. God angelo nde gri lo te Moses, mingi wuti kin pugri nas kin, ninde si pe beghi nengu.  
\v 20 Pudi wuti irine yumbo ninge yembe nindiny ningg tedi mingi wuti ningg nari tuqui segi. Di God nikin irine nas kin pugri nikinne wand taq namb.   
\p
\v 21 Lo kin wand ni puate te ningg God wand taq namb kin wand te ane veri bri? Te segi nganye. Te pugri ni lo nengu di lo te wute puq weny riti segi ris kin tuqui ye, tedi wute lo wuri kin pugrine puq ren ye te ningg ni puq weny God nde rar pe tuquine nganye ris.  
\v 22 Pudi God ningg wand rise kin buk ni raqene simbe wund wuri God ni wute buagi rar nuqond yumbo ur brequ pe taq pu ris. Te pu ei God wute Jisas Kraist nei rimbig ye te ningg yumbo yuwon kin neny ningg wand taq namb kin te wute Jisas nei rimbig kin te neny.   
\p
\v 23 Asi beghi Jisas nei bibig kin ngeri te rindi segine, beghi wute taq yemu kin pugri lo ni taq wumbumu. Te ei beghi taq pune yembu yembu ruso otiwo God Jisas nei bibig kin ngeri te raqe nand ningg.  
\v 24 Pugri bu lo ni beghi yumbo ur brequ ningg yeng wuangu wutamu Kraist nde wuso, di Kraist oyi nei bibig di te ningg God beghi puq nengu ninde rar pe tuquine nganye pas.  
\v 25 Muq beghi Jisas nei bibig kin ngeri te rindi pre. Pugri bu muq lo beghi mune yeng wuangu segi.   
\s1 Nungoqi buagi ane God ningg wo  
\p
\v 26 Nungoqi Kraist Jisas nei wumbig ye te ningg nungoqi buagi ane God ningg wo.  
\v 27 Te pugri nungoqi Kraist nde nyamb pe wuye mupuqu ei nungoqi Kraist ane was kin te nungoqi buagi ane Kraist ningg yumbo ur wateri di ni kin pugri was pre.  
\v 28 Pugri bu nungoqi kin kin segi, Kraist Jisas nde nungoqi buagi ane irene. Piyi Juda kin o Grik kin, wute wute aye nde taq pu yeru yembe rind kin o ir pu ris kin, quayi o nyumbueg, nungoqi buagi ane irene.  
\v 29 Nungoqi Kraist te, tedi nungoqi Abraham ningg kuqo, di nungoqi God Abraham nde wand taq namb kin yumbo te wateri ye.   
\c 4  
\p
\v 1 Nge wand gad kin taq pugri, wuti iri ni wo iri nas. Kiyi nati di otiwo ni wo te ei kiyi ningg yumbo buagi nateri ye. Piyi ni kiyi ningg yumbo yumbo buagi nateri ye, pudi wo ni wokuandi ne nas kin tende puayi ni wute ni kiyi nde taq pu yemu yembe mand ye te ane tuquine.  
\v 2 Ni wo te wute aye ni yeng muang di ni ningg yumbo buagi te yeng muany kin ninde si nambune nas. Te te ruso ruso kiyi ngeri nap ruso kin ngeri tende.  
\v 3 Te kin pugrine beghi asi pas wand nganye kin nei bab segine kin tende puayi beghi qi wen kin wand quari pe taq pu yembu yembe bad.  
\v 4 Pudi otiwo God nikin ngeri nap ruso kin tendene ni nikin wo tiqi nundog qi pe nandi. Ni nandi kin te ni kumo wute nganye qi pe kin wuri wundi di beghi wutamu kin pugri nas, di lo nambu nas. Ni lo nambu nas,  
\v 5 ei beghi lo nambu pas kin tende pu wong nundumu te ei beghi buagi ane God ningg wo ningg pas.  
\v 6 Beghi God ningg wo ningg pas, pugri bu God nikin wo ningg Ququ tiqi nundog nandi beghi nde nas di ni gri beghi puq nengu di beghi pari, “Aba,\f + \fr 4:6 \ft Wand puch Aba ven wand Arameik pe ni mari “Wuyi.”\f* nge wuyi.”  
\v 7 Pugri bu nungoqi muq aye nde taq pu yequ yembe wand segi, nungoqi God ningg wo was. Di nungoqi God ningg wo was bu yumbo God ningg wo riteri kin te nungoqi mune wateri ye.   
\s1 Pol Galesia quan nganye nei nimbiny  
\p
\v 8 Asi nungoqi God nei wumbig segine kin tende puayi ququ te nungoqi god kin pugri di ninde taq pu yequ yembe wand. Pudi ni nganyene god segi.  
\v 9 Pudi muq nungoqi God wuqoind pre, o God nungoqi nundoqu pre puq gad ei yuwon. Te pre di pughe ningg nungoqi qi wen kin wand quari tende mune tindi wondo di wand te wutungu? Ni quan nganye brequ di gre segi. Nungoqi mune nganye bri ninde taq pu yequ yembe wand ningg wari?  
\v 10 Di nungoqi nei wamb kin wari Sabat kin nginy, irew manyi nginy yumbui waip no, ber manyi nginy yumbui wap mo di nginy tende God chumbuai nunduq ningg mir yembe wundiny kin te yumbui.  
\v 11 Nge nungoqi ningg nei kumo nganye gab. Eti nge yembe buagi nungoqi ghav guduq ningg yembe gad kin te segi yembe gad.   
\p
\v 12 Mand, nge nungoqi quan nganye pengu guduq, nge nde umbo pe nungoqi nge kas kin pugri was ningg kari. Te pugri nge oyi nungoqi was kin pugri kas. Asi nungoqi nge unje waip segi.  
\v 13 Nungoqi nei wamb asi nge num kuregh, pugri bu nungoqi nde godo kas, di tende puayi nge Jisas ningg wand yuwon ye nungoqi nde bir kawo.  
\v 14 Piyi nge num ningg kase ye te ningg nge nungoqi yembe yumbui keuq, pudi te ningg nungoqi nge yambu wuregh di nge wand dobu wi viso segi. Nungoqi nge God ningg angelo kin pugri weti kowi, di Kraist Jisas nikinne kin pugri weti kowi.  
\v 15 Di tende puayi nungoqi quan nganye chumbuai wand. Pudi muq pughe sin ren? Nge simbe guduq, tende puayi nungoqi nungoqi non rar bi wawo kin tuqui ye tedi yabe bi wawo nge wegh pre. Tende puayi nungoqi nge ghav wundigh yawo quan nganye kureuq.  
\v 16 Di muq nge nungoqi wand nganye kin simbe guduq ye te ningg nungoqi nei wamb kin nge nungoqi veri bri?   
\p
\v 17 Wute wand yuwon ye mare mitinde kin te nungoqi puamb muauq ei nungoqi ni mingg wand wutungu ningg mari, pudi ni nei te oghi segi, nei te nungoqi ghav runduq kin tuqui segi. Ni puq men ei nungoqi nge ningg wand wutungu segi ei nungoqi ni yawo wuram righe ningg mari.  
\v 18 Wute aye nei wumbim kin te yuwon, pripri nungoqi nonne te kin ei puq wen, nge ane pas kin tende puayine segi. Pudi wute yumbo yuwon kin puq men ye te ningg nei wumbim tedi yuwon.  
\v 19 Nge wo, nge nungoqi ningg munene umbo yuqo kati, nyumbueg wo rire rindi ningg umbo yuqo riti kin ane tuquine. Nge umbo yuqo te yeru yeru ruso ruso nungoqi Kraist kin pugrine was tedi pre.  
\v 20 Nge nungoqi ane pas yawo nganye kuregh te ei nge ker kin wand si kare di chumbuai guduq kin wand keuq. Nge nungoqi ningg quan nganye yivany kare, muq nge nei gab segi nge pughe sin ei ken.   
\s1 Hagar di Sara ningg kopuqu wand  
\p
\v 21 Nungoqi wutaqu lo nde nambu was yawo kureuq kin nungoqi nge simbe wundigh, nungoqi lo wuri kin nei wamb o segi?  
\v 22 Te pugri lo kin buk pe pugri ur mand mari, Abraham ni quayi wo temi mas. Wo iri Hagar wute Sara nde taq pu yequ yembe wund ye ni wuri wundi, di aye yembe ye nyumbueg segi nikin ngam nganye Sara wuri wundi.  
\v 23 Ni wo yembe ye nyumbueg wuri wundi kin te ni qi pe kin yumbo ur pe wo ane wus. Te wo buagi aye ane tuquine. Pudi wo yembe ye nyumbueg segi nikin ngam nganye wuri wundi kin te God Abraham nde wand taq namb ye te kin wo.   
\p
\v 24 Ni ningg wand ven kopuqu wand kin pugri. Nyumbueg teri ren ni God asi wand tevi taq namb kin ire Abraham nde di ire Moses nde wand taq namb ye te kin yumbo ur bu bei rind. Hagar nikin wo ane wute aye nde taq pu yeru yembe rind. Ni wand God Sainai rand pe Moses nde taq namb kin te bei wund.  
\v 25 Nge Hagar puq gad kin te nge Sainai rand Arebia opu yenu ye te kin ningg kari. Di ni muq kin Jerusalem te bei wund. Te pugri muq kin tiqe yumbui Jerusalem nikin wute te Moses ningg lo nde taq pu yeru yembe rind.  
\v 26 Pudi Jerusalem nganye nginy tu wam kin ni yembe ye wute ningg wus segi, di ni beghi wutamu Jisas nei bibig kin beghi moyu kin pugri.  
\v 27 Te pugri God ningg wand rise kin buk wuri,  
\q1 “Nu nyumbueg wo kimasi yengu kin nu chumbuai ghand, nu nyumbueg wo umbo yuqo riti kin yuqo te kutungu segine kin nu quan kumo ghari queg ghap di chumbuai ghand. Te pugri otiwo wute wo segi kin ni oyi quan nganye, wute ngaim ane wus kin ni wo ane tuqui segi ni te oyi quan nganye ei ris ye.” \rq  [Ais 54:1]\rq*   
\p
\v 28 Mand, muq nungoqi, nungoqi Aisak kin pugri, God wand taq namb ye te kin wo.  
\v 29 Tende puayi wo qi pe kin yumbo ur pe nas kin te nes newo wo God ningg Ququ ningg gre pe nas kin te unje naip mai isis neng. Di yumbo ur te kin muq mune pugrine. Wute lo nde nambu mas kin ni mes mewo beghi God wand taq namb ye te kin wo mai mengu.  
\v 30 Pudi God ningg wand rise kin buk pughe puq wund? Ni wuri, “Wute taq pu yequ yembe wund ye ni wo ane puaq wand ruso. Te pugri yembe ye nyumbueg ningg wo ni yembe ye nyumbueg segi ngam nganye ningg wo ni kiyi ningg yumbo yumbo nateri kin te ni mune nateri tuqui segi nganye.” \rq  [Stt 21:10]\rq*   
\m
\v 31 Pugri bu, mand, beghi nyumbueg ire wute aye nde taq pu yequ yembe wund kin ni ningg wo segi, beghi yembe ye nyumbueg segi ngam nganye ningg wo.   
\c 5  
\s1 Muq beghi lo pe taq pu pas segi  
\p
\v 1 Kraist beghi lo pe taq pu pas ye tende pu nitamu pi ei ir pu pas ningg. Pugri bu nungoqi gre pu ei yequ. Wute aye rar wuqond nungoqi puq meuq mune lo nde taq pu yequ yembe wand wayequ.   
\p
\v 2 Ange waq nge wand otinde wutungu. Nge Pol, nge nungoqi simbe guduq, nungoqi ni rar wuqond nungoqi ghimbi dugu chongo pend muauq, tedi Kraist nati kin te nungoqi ghav wunduq tuqui segi nganye.  
\v 3 Nungoqi wutaqu wute aye nungoqi ghimbi dugu chongo pend muauq kin te nge mune nganye simbe guduq, nungoqi ghimbi dugu chongo pend muauq te muqdi nungoqi lo te buagi anene gure wawo segi kin.  
\v 4 Nungoqi lo wuri kin pugrine puq wen ei God nde rar pe tuquine nganye was yawo kureuq kin wutaqu te nungoqi Kraist si weri pre. Nungoqi God nikin nde nei pene yuwon nuauq kin te si ware pre.  
\v 5 Te pugri beghi Ququ Yuwon Ye ningg gre beghi Kraist nei bibig kin nei tende yembe nand, bu beghi pughe puayi God beghi wutamu ninde rar pe tuquine nganye pas kin puq nundug ye te ningg ghimbi pawo pu pas.  
\v 6 Te pugri yumbo teri ren, ghimbi dugu chongo pend di ghimbi dugu chongo pend segi kin ni teri ane wute Kraist Jisas nde mas kin te ghav rindim segi. Pudi wute Kraist nei mimbig di Kraist nei mimbig ye te ningg wute aye yawo mirany righe kin yumbo ur te ni ghav rindim.   
\p
\v 7 Asi nungoqi wand nganye kin pe tuquine nganye nyinge ware. Pudi muq wuti tughe nungoqi ngim imb nuauq di nungoqi wand nganye kin dob weny?  
\v 8 Nungoqi muq puq wen kin nei ven God wuti nungoqi ngam nirauq ninde wandi kin ninde pu vindi segi.  
\v 9 Wute pripri riri, yis puch woju ninggne di bret quanene yindiqi kin tuqui.  
\v 10 Nge nungoqi ane Yumbui nde pas kin tende pe nge nei gab nungoqi nge ningg nei ven ndene nyinge ware, di nei aye pe nyinge ware segi. Di wuti tughe nungoqi nei unje nupuqu kin te Yumbui ni mai neng ye.  
\v 11 Pudi, mand, nge wute ghimbi dugu chongo pend mawo ye te ninggne wand bir kawo kawo, tedi pughe ningg ei wute nge unje maip mai isis megh? Nge kari wute buagi ghimbi dugu chongo ei pend mawo puq gad, tedi nge Kraist kruse pe nati kin wand bir kawo kin te ningg wute umbo brequ kuse segi.  
\v 12 Nge nei gab kin wute nungoqi nei unje mupuq kin te nikin sem pend mawo ei yuwon.   
\p
\v 13 Nungoqi, nge mand, God nungoqi ir pu was ningg ngam nirauq pre. Pudi eti nungoqi ir pu was di wari, “Muq beghi ir pu pas, muqdi beghi segine yumbo ur buagi beghi bon ghimbi puq ren yawo kureny ye puq pen pen pas.” Nungoqi pugri nei wamb segi kin, pudi nungoqi wute aye yawo wurany righe kin nei te ei puq reuq di oyi oyi yembe ye wute ningg was.  
\v 14 Te pugri lo wen irene pe lo buagi aye te rir rise. Lo te, “Nu non ghimbi yawo kurany righe kin pugrine wute aye yawo rany righe.” \rq  [Wkp 19:18]\rq*   
\m
\v 15 Nungoqi umo dabo kin pugri oyi oyi ker wawo di wege wege was, te nungoqi yeng wawo yuwon. Eti nungoqi oyi oyi brequ wand di buagi ane ir waghe.   
\s1 Ququ Yuwon Ye ningg nei pe ei nyinge ware  
\p
\v 16 Nge kari kin taq pugri, nungoqi Ququ Yuwon Ye ei rar wuqoind nungoqi yeri nunduq di nungoqi ni yeri nunduq kin pugrine ei puq wen wen was. Pugri puq wen tedi nungoqi yumbo ur brequ nungoqi non ghimbi puq ren yawo kureny ye te mune puq wen wen was segi.  
\v 17 Te pugri yumbo ur brequ ghimbi puq ren yawo kureny ye ni Ququ Yuwon Ye ningg nei nyinge ruwo righe ningg, di Ququ Yuwon Ye ningg nei ni oyi yumbo ur brequ ghimbi puq ren yawo kureny ye te nyinge ruwo righe ningg. Ni teri oyi oyi veri, ni puq ren ei nungoqi yumbo puq wen yawo kureuq kin te puq wen wen was tuqui segi.  
\v 18 Nungoqi Ququ Yuwon Ye ningg nei pe was tedi nungoqi lo nde nambu was segi.   
\p
\v 19 Yumbo ur brequ ghimbi puq ren yawo kureny ye te nungoqi nei wamb omo. Te quayi nyumbueg segi segi wand kin yumbo ur, wute puq reny God nde rar pe puqum rimb kin yumbo ur, yumbo ur brequ isis rind yawo kureny kin nei,  
\v 20 wandoqi kin god yumbui nyamb riram, wute awo rimbiny, wute yambu rireny, yeng rind, wute aye yumbo yuwon kin riteri ruqond di wute te umbo ker ruany, brequne umbo ker ruwo, nikin ninggne nei rimb di wute aye nei rimbiny segi, oyi oyi ker ruwo, bir ruwo kin kin ris,  
\v 21 wute aye ningg yumbo ruqond di buyaq rindiny, wuye riq jebo rind, bujeyi rise ningg griny yembe rindiny ei griny tende ni yumbo ur brequ isis rind, di yumbo ur aye ren kin pugri. Asi nge yumbo ren ningg simbe guduq pre bu muq munene simbe guduq, wute yumbo ur te kin puq ren ye ni God nde si nambu ris tuqui segi.   
\p
\v 22 Pudi Ququ Yuwon Ye ningg yumbo ur mir kin pugri beghi nde puq nen kin te beghi wute aye yawo pirany righe, quan nganye chumbuai bidiny, umbo yuwon gud, mai pare kin te ningg ker pawo segi waghine pas, wute aye ghav bidiny, wute aye sabi bidiny, priprine yumbo nganyene puq pen,  
\v 23 umbo yuwonne kuse di wute aye ghav bidiny, beghi yumbo ur bad ye te ningg yeng pawo yuwon. Lo ire yumbo ur ren kin ningg segi puq wund segi.  
\v 24 Kraist Jisas ningg wute buagi ni yumbo ur brequ ghimbi puq ren yawo kureny kin di yumbo brequ kin nei mimbiny kin te buagi ane kruse pe qungu mi riti pre.  
\v 25 Ququ ni puq nengu bu beghi pas, pugri bu beghi ni rar buqoid ni beghi pughe gri pas ye te ningg yeri nundug di te kin pugrine ei puq pen.  
\v 26 Beghi bujeyi pase di beghi yumbui pu yembu kin te wayequ, di wute aye chuch puam di ni umbo ker mawo wayequ, di wute aye ningg yumbo yumbo buqod di buyaq bidiny kin te wayequ.   
\c 6  
\s1 Nungoqi oyi oyi ghav wand  
\p
\v 1 Mand, nungoqi wute Jisas nei rimbig kin iri wuqoind yumbo ur brequ nand, te muqdi nungoqi wutaqu Ququ Yuwon Ye nari kin pugrine puq wen ye nungoqi ei ni ghav wundig di yuwonne nas. Di nungoqi ni waghi waghine ei ghav wundig, umbo ker ane wand wand wayequ. Pudi nungoqi nonne mune yeng wawo yuwon, eti Satan nungoqi puamb nuauq di mune ir waghe.  
\v 2 Nungoqi wute aye mai muqond nungoqi ghav wundim ni ane mai te ware di nungoqi oyi mai ware ni oyi nungoqi ghav munduq. Pugri ei oyi oyi ghav wand. Pugri puq wen tedi Kraist ningg lo ane tuquine nganye puq wen.\f + \fr 6:2 \ft “Kraist ningg lo”: nu Galesia 5:14 ndoq.\f*  
\v 3 Te pugri wuti iri nari ni yumbui pudi nganyene nganye ni yumbui segi, te wuti te nikin ghimbine wandoqi nindiny.  
\v 4 Wute buagi nikin yumbo ur te ei muqond, ni yumbo ur oghi kin mand o segi. Wuti nikin yumbo ur wute aye mingg yumbo ur ane tuqui nap segi kin wuti te ni di piyi nikin yumbo ur te ningg chumbuai nand.  
\v 5 Te pugri wute buagi nikin yembene ei mand.   
\p
\v 6 Wute Kraist ningg wand matevi kin te ni ei nikin yumbo yuwon ye buagi rise kin te wute ni wand te bei mem kin te ninge mem.   
\p
\v 7 Nungoqi nungoqi nonne wandoqi wand wayequ. Nungoqi nungoqi non yumbo ur pughe ye yembe wundiny kin tende pe God puamb wang tuqui segi. Te pugri nungoqi wuny mbe yumbo pughe kin wi righe pu te otiwo yumbo tene nganye ei mune ruwi di wateri ye.  
\v 8 Te kin pugrine wuti iri yumbo ur brequ nikin ghimbi puq ren yawo kureny ye te puq nen kin te otiwo ni mir quan nateri kin te God ni brequ nindig. Ni Ququ ningg nei pe yumbo puq nen kin te mir kin pugri wuny mbe yumbo ni righe pu tedi otiwo Ququ Yuwon Ye oyi puq neng di ni mir quan nateri kin te ni nas nas te kin nas ye.  
\v 9 Pugri bu beghi yumbo ur yuwon ye bad kin si yavi pati wayequ. Te pugri beghi si yavi pati segi yumbo ur yuwon ye bad tedi otiwo ngeri tende di beghi mir yuwon kin pateri.  
\v 10 Pugri bu muq beghi wute aye yumbo ur yuwon ye bei bidiny kin ngeri risene kin ven nde puayi beghi wute aye sabi bidiny. Wute Jisas nei rimbig kin ni beghi bon yavi ire kin pugri, beghi ni ei nganye sabi bidiny.   
\s1 Pol wand omo nawo ningg wand yuwon kin neny  
\p
\v 11 Nungoqi nyumo raqe cheq pe wen wundoq nge ur yumbui kin pe nge ning nde si pene ur gidiq.   
\p
\v 12 Wute nungoqi ghimbi dugu chongo pend wawo ningg buid mupuq kin te, te wute wute aye nde rar pe ni nyamb yumbui vise ningg mari kin te bu pugri puq men. Ni puq men kin puate taq te eti ni Kraist kruse pe nati kin wand bir mawo tedi wute ni unje map mai isis mem ye te ningg wune mamb bu ni pugri puq men.  
\v 13 Ni ghimbi dugu chongo pend muam pre, pudi nikinne mune lo wuri kin pugrine puq men segi. Pudi muq ni nungoqi buid mupuqu ei nungoqi ghimbi dugu chongo pend wawo ningg mari. Ni puq men ei nungoqi ni mingg wand wutungu di ghimbi dugu chongo pend wawo ye te ningg ni nyamb yumbui matevi.  
\v 14 Pudi nge ngening nyamb gidivi viyo tuqui segi, nge beghi Yumbui Jisas Kraist ni kruse pe nati ye te ni ningg nyambne ei gidivi viyo. Te pugri ni kruse pe nati ye te ningg qi pe kin nei brequ nge nde vise kin te viti, di nge mune kruse pe kati pre kin pugri di qi pe kin yumbo ur mune puq ken segi.  
\v 15 Piyi ghimbi dugu chongo pend o ghimbi dugu chongo pend segi, ni teri ane yumbui segi. God ni beghi puq nengu di wutamu urupui kin pas ye te nganye.  
\v 16 Wute nge yeri gad kin pugrine puq men men mas kin te God ni puq nem umbo yuwon kuse di God wute yawo nitony kin te ninde vise. Ni God ningg wute Israel kin nganye.   
\p
\v 17 Nge wand omo kawo ningg di kari, nge wute nge mai aye mune megh kin te yambu kari, te pugri asi nge mi kin muanji nge nde ghimbi pe rise kin ren bei rind nge Jisas ningg yembe ye wuti nganye.   
\p
\v 18 Mand, nge beghi Yumbui Jisas Kraist pengu gidig ei nikin nei pene wute yuwon nuany kin te nungoqi nde rise. Te nganye.