\id ACT - Kamasau NT [kms] -Papua New Guinea 1998 (DBL 2014) 
\h Aposel 
\toc1 Aposel Mingg Yembe 
\toc2 Aposel 
\toc3 Ap 
\mt1 Aposel Mingg Yembe  
\ip Luk ni buk ye wuwo kin pe Jisas ni yembe nand kin di wand simbe nand kin te ningg ur nand. Tende dobu ni buk wen ur nindiq. Buk wen nde ni Ququ Yuwon Ye ni Jisas ningg wute nde yembe nand kin te ningg simbe nand. Luk ni bei nand kin te Jisas ningg aposel ni wand mare mo Jerusalem, di Judia buagi, di Samaria buagi, di tene ruso tiqe buagi qi wen wung yeru kin tende mo, Jisas ningg wand wute simbe mindiny.  
\ip Buk wen Ququ Yuwon Ye ningg simbe wund. Nginy yumbui iri Pentikos puq mindig kin tende Ququ Yuwon Ye ni Jisas ningg wute nde nati ni nas. Ququ Yuwon Ye ninde nas di ni nei neny di gre neny ei ni Jisas ningg wand yuwon ye wute simbe rindiny. Jisas ningg aposel tiqe manyi mo wand te bir mawo, di wute ninge ni wand te rutungu di Jisas nei rimbig.  
\ip Beghi buk wen budoq sapta ninge Luk ni Pol ningg wand nand di ni “beghi” puq nand. Beghi te buqod di nei bab tende puayi Luk Pol temi nyinge mare mo mo.  
\c 1  
\p
\v 1 Tiopilus, nge buk ire ye wuwo ur gidiq, di Jisas ni yembe puate ni righe di wute wand bei nindim kin te kin bei guduw.  
\v 2 Asine pu rindi muq nginy nen ningg ni ningg aposel ir nawo pre kin te wand nem. Ni Ququ Yuwon Ye ningg gre pe yembe kin wand ven yeri nindim nindim ruso ruso God Jisas nitanyi newo no. Wand ven kin nge buk aye pe ur gad pu rise.  
\v 3 Asi ni yuqo nare di ni nati pre, otiwo muq ni nikin wute nde mune nandi. Di ni nikin ghimbi bei nindiny, te ei ni ruqond di nei rimb, riri, “Ni urupuine qa nas.” Ni nginy 40-pela pu ni ane ris, di ni wute God nde si nambu ris kin wand simbe nindiny.  
\v 4 Nginy iri ningg Jisas ni ane mir rind rind ris di ni simbe nindiny nari, “Nungoqi Jerusalem si wuraq wayequ. Nungoqi wasne, ei wuyi ni nari ni yumbo te neuq puq nand kin te ghimbi wany. Asi nge simbe guduq kin te.  
\v 5 Jon ni wute wuye tuan pe wuye nap. Pudi nginy quan segine di God ni ningg Ququ Yuwon Ye nungoqi nde nati ni.”   
\s1 Jisas wam newo no  
\r Mak 16:19-20; Luk 24:50-53  
\p
\v 6 Muq Jisas ningg wute Jisas nde irepene rikur muq ni pengu rindig riri, “Yumbui, muq ven nde puayi nu beghi wute Israel kin ghav gudug, di beghi munene yumbui pas di wute aye beghi nde si nambu ris bri?”   
\p
\v 7 Muq ni oyi simbe nindiny nari, “Pughe puayi yumbo isis ruwi kin te nge wuyi nikin gre pe nap ruso pre ye, nungoqi nei wamb tuqui segi.  
\v 8 Pudi otiwo God ningg Ququ Yuwon Ye nati ni nungoqi nde nas, tedi nungoqi gre wateri. Di segine nungoqi wand ware wo Jerusalem, di Judia buagi, di Samaria buagi, di tene ruso tiqe buagi qi wen wung yeru kin tende wo, wute nge ningg simbe wundiny.”   
\p
\v 9 Ni wand ren puq nand pre, ni rar rar yeru, di God ni neti nowi di nitanyi wam newo no. Di ni wuye quari ire pe nar no, di ni mune ruqoind segi.  
\v 10 Ni no di ni nginy tu pe rar rarne yeru, muq brequne wute temi ni ane yemu. Ni temi chongo quem kin mare righe.  
\v 11 Ni temi mari, “Nungoqi wute Galili opu kin pughe kin ningg nungoqi nginy tu pe rar rar yequ? Jisas nen muq God nungoqi nde pu neti nowi di nitanyi wam newo no, di otiwo nungoqi muq wuqoind wuqoindne wam newo no kin pugrine nganye ei mune nandi.”   
\s1 Ni wuti iri Judas ningg yembe nitangri kin si mumbog  
\p
\v 12 Muq ni rand Oliv puq mindig kin te si meri, di mune Jerusalem mo. Rand Oliv ni Jerusalem tumone, 1 kilomita kin pugri.  
\v 13 Ni mo tiqe mar mo, di baj ire nyembe tevi, ire tingi, di ire wam kin tende mo. Di ni nyembe wam kin tende mewo mo mas. Wute men baj pe tende mewo mo: Pita di Jon di Jems di Andru, di Pilip Tomas temi, di Bartolomyu Matyu temi, di Jems Alpius ningg wo, di Saimon wute tit Selot kin iri, di Judas Jems ningg wo.\f + \fr 1:13 \ft Wute tit Selot kin ni Rom mingg gavman nde si nambu mas yambu mari ye.\f*  
\v 14 Wute buagi men ni pripri ire pe mas God ane wand mand mand. Nyumbueg ninge di Maria Jisas ni kumo di Jisas ni kiqam ni anene God ane wand rind rind.   
\p
\v 15 Tende puayi Pita ni wute aye Jisas nei rimbig kin ninde mingine yenu, muq wand ire nand. Wute te buagi ane 120-pela kin pugri.  
\v 16 Pita ni nari, “Chech qam, muqdi nge Judas Iskariot ni wute Jisas mait nase kin ngim bei nem ye te kin simbe gad yamb. Asi God ningg Ququ Yuwon Ye Devit nei neng. Muq Devit wand nand, bu muq God ningg wand pe vise. Asi Devit simbe nand kin wand te nganyene ei puq ren ye, pugri bu muq Judas te kin tuquine puq nen.  
\v 17 Asi Judas beghi ane pas. Ni beghi ane yembe wen pitaqwi.” Pita ni puq nand.   
\p
\v 18 (Judas Jisas bei naind di wute aye mandi mait nase di Judas ni yumbo ur brequ ren puq nen ye te ningg ni wet bidi ninge nateri. Judas wet bidi te nare no, qi puch ire wong nindiq. Wong nindiq pre, muq ni qi pe tende ir naghe, di ni umbo bir kus, di umbo buagi qi pe groq ri.  
\v 19 Otiwo wute buagi Jerusalem mas kin nei mamb. Muq nikin wand pe qi puch wen “Akeldama” puq munduw. Nyamb ven kin puate taq pugri: Yavi qi.)   
\p
\v 20 Muq Pita ni nari, “Wand ven beghi Buk Song pe pugri vise:  
\q1 ‘Ni baj piyi segine nase. Wuti iri tende nas segi kin.’ \rq  [Sng 69:25]\rq*  
\m Di buk te aye pe opu wuri,  
\q1 ‘Wuti aye ei ni sunyi te nitangvi wuti ye nawo kin ningg nas.’ \rq  [Sng 109:8]\rq*   
\p
\v 21 “Pugri pu bu muqdi beghi wuti iri si bubog ei Judas ningg sunyi natevi. Wuti beghi ane pripri Jisas ane nyinge pare po badi po badi kin te ei iri paip no.  
\v 22 Jon ni wute wuye nap, di Jisas ni yembe nindiri riwo, yembe nand rindi God ni Jisas beghi nde pu neti nowi nitanyi newo no. Muq wuti yumbo buagi ren nuqond kin te ei beghi si bubog. Di ni beghi ane ei yembe bad, Jisas mune nes newo kin te kin wand bir pawo.”   
\p
\v 23 Pita ni pugri puq nand, muq ni wute temi si mumbom. Iri taq Josep, ni Barsabas nyamb mirang, ni nyamb aye mune visene, taq Jastus. Di wuti aye taq Matias.  
\v 24 Muq ni God ane pugri wand mand, “Yumbui, nu wute buagi nei mamb kin te nei gubim. Nu mune beghi bei ndug, nu wute temi men yemu kin men nu pughe ye si gubog pre te beghi bei ndug,  
\v 25 te ei ni Judas ningg sunyi natevi, aposel ningg nas ei beghi ane yembe bad. Judas ni yembe wen si niraq di nati, muq nu sunyi kuping ruso pe tende no pre.”  
\v 26 Muq ni wet wo map mewo di muqond Matias ni nyamb ye wuwo. Di muq ni aposel 11-pela te ane mikur.   
\c 2  
\s1 God ningg Ququ Yuwon Ye nati ni  
\p
\v 1 Nginy iri Pentikos puq mindig kin te ningg ni buagi ane irepene rikur pu ris.  
\v 2 Muq brequne nganye qurur yumbui wam pu rindi di wute buagi baj tende ris kin quan buagine qurur te rutungu. Qurur te nyumurighi yumbui naghe kin qurur pugri.  
\v 3 Muq ni yumbo ninge wase nyungu kin pugri ruqond. Di yumbo te bir puch puch wute buagi te yeru kin ire ire ninde wam rise.  
\v 4 Di God ningg Ququ Yuwon Ye Jisas ningg wute nde bre. Muq ni nei neny di ni segine wand tuan isis rind.   
\p
\v 5 Juda ninge kantri buagi aye pe mas kin mandi pu Jerusalem mas, wute te ni pripri God ningg wand mutungu ye.  
\v 6 Qurur nyumurighi yumbui kin pugri mutungu, di wute buagi rindi rikur. Muq wute buagi kin kin rutungu Jisas ningg wute ni nikin nde wand tuan pene nganye wand mand. Muq ni puye rind,  
\v 7 di ni nei kumo rimb. Ni riri, “Pughe sin ren? Wute buagi men wand mand kin men ni Galili opu kinne.  
\v 8 Pughe gri qa te beghi wutamu manyi ire ire bon wand tuanne nganye putungu, beghi bon wuyi moyu nde mim pe putungu kin pugri nganye?  
\v 9 Beghi kantri bon bonne badi. Beghi ninge Partia di Media di Elam kin, muq wute ninge Mesopotemia kin, di Judia di Kapadosia, di Pontus di Esia kin,  
\v 10 di Prigia di Pampilia, di Isip di beghi ninge kantri Libia Sairini tumo yequ ye te kin, di wute ninge Rom pu badi ren pas.  
\v 11 Beghi Juda di wute aye kin ninge ane Juda mingg yumbo ur te pitaqwi, di Krit di Arebia, beghi quan buagine putungu. God ni yembe yumbui nand kin te kin wand beghi bon wand tuan pene nganye simbe mand.”  
\v 12 Muq quan buagine puye mand di ni nei kumo mamb. Di kin kin pugri wand mand mari, “Yumbo ren pughe gri ate?”   
\p
\v 13 Pudi ninge perei mand mari, “Ni wain quan nganye me, bu ngawu ghabe rind.”   
\s1 Pita wand bir nawo  
\p
\v 14 Pudi Pita ni 11-pela pu te ane yemu di ni quan kumone ngam nare di pugri simbe nand, “Nungoqi Juda di nungoqi wute buagi wandi pu Jerusalem was kin te nungoqi nge nde ange waq, wand ven wutungu ei yumbo ren nei wamb.  
\v 15 Nungoqi nei wamb kin di wute men ngawu ghabe rindim. Segi. Muq 9 kilok burane, bu muq wain pe segine.  
\v 16 Propet Joel God ningg wand simbe nand ye ni yabe yumbo ren ningg qa puq nand:   
\q1
\v 17 God ni nari, ‘Otiwo ngeri muq pas kin ren pre ningg tumo di nge ningg Ququ te wute buagi keny ye. Di nungoqi quayi wo di nyumbueg wo ane propet kin pugri wand bir ruwo. Di nge nungoqi wo ambonye ruqo nyemb pe pugri yumbo isis bei gidim, di nungoqi wute gang te nge ruqo nyemb nganye kem.  
\v 18 Tende puayi di nge ningg Ququ Yuwon Ye ningg gre nge ningg yembe ye quayi di yembe ye nyumbueg keny, te ei ni propet kin pugri wand bir ruwo.  
\v 19-20 Di nge nginy tu wam yumbo ur aye kin yembe gidiny, di nge nginy kitindi no burpoq nap, di irew kitindaq wuso yavi kin pugri ambo wuyo. Di nge tingi qi pe yumbo ur gre ye aye yembe gidiny. Yavi di wase di wasebo yumbui nganye ei ris. Muq tende dobu di Yumbui nandi kin nginy. Ni nandi kin nginy te di yumbui nganye.  
\v 21 Di wute Yumbui munene nateri ningg riri, tedi Yumbui ghav nindiny di ni ni ningg wute ris.’ \rq  [Jol 2:28-32]\rq*   
\p
\v 22 “Wute Israel kin, nungoqi wand ven wutungu. Nge Jisas Nasaret kin ningg simbe guduq yamb. Nungoqi non gri qa yumbo ur gre ye di yumbo ur God gri Jisas nde si pe nungoqi nde mingi puq nen ye wuqond. Ni puq nen ei nungoqi nei wamb God ni Jisas tiqi nundog nandi.  
\v 23 Asine God ni nei namb di wand taq namb pre, bu wuti nen nungoqi nde si pe nowi nas. Di wute brequ nde si pe nungoqi kruse pe qungu wi nati.  
\v 24 Pudi matmat wuit nase gre pu nase tiq segi, bu God wuti nen mune nindingi newo. Ni nati kin yuqo brequ buagi te mune puaq nindig.  
\v 25 Yabe nganye Devit mune Jisas ningg pugri puq nand:  
\q1 Nge pripri Yumbui guqoid nge nde tumone nganye nas. Ni nge nde tumo nas, pugri bu nge yumbo ninge ningg wune gab segi.  
\v 26 Pugri bu nge umbo chumbuai nganye gud, di nge wand chumbuai kin simbe gad. Nge ningne yumbo yuwon kin ghimbi kuany.  
\v 27 Muq nu nge ququ mati kin tiqe pe si kueri nas segi. Di nge nunon wuti yuwon ye si kueri matmat pe kase sigh gab segi.  
\v 28 Nu nge yuwon pu kas kin ngim bei gudigh pre. Muqdi nu nge temu pas, di te kin ningg di nge quan nganye chumbuai gad. \rq  [Sng 16:8-11]\rq*   
\p
\v 29 “Chech buagi, nge beghi koku Devit ningg oghi pune simbe guduq ningg. Ni nati pre, di ngamo mowi. Di ni ngamo beghi nde mingine yequ yequ rindi rindi muq.  
\v 30 Pudi Devit ni propet, bu ni nei namb God ni pugri puq nand nari, ‘Otiwo nu nuqo dobu iri si gubog, di ni nu kin pugrine king ningg nas.’ \rq  [Sng 132:11]\rq*   
\m
\v 31 Asi Devit ni God otiwo yumbo puq nen kin nuqond pre, di nari otiwo di Kraist mune nes newo. Ni nari, God ni mati kin tiqe pe si neri nase tiq segi. Di ni ghimbi sigh rimb tiq segi.  
\v 32 Muq Jisas te God nindingi newo pre. Beghi quan buagine ni buqoid pre, muq beghi simbe buduq.  
\v 33 Muq God ni nitanyi wam newo no, di ninde si tuan pe nas pre. Wuyi ni Ququ Yuwon Ye neng pre, te asi ni neng puq nand kin pugrine. Pugri bu muq Ququ te kin nengu pre, di nungoqi wuqond di wutungu.  
\v 34 Jisas ni puq nen kin te asi Devit wand nand kin te ane tuquine. Devit wam newo no segi, pudi ni kin oyine nari, Yumbui ni nge yumbui pugri simbe nindig nari, ‘Nu nge nde si tuan pe ghas ruso ruso  
\v 35 nge nu veri nu nyinge yi viyo kin komboiq woju ningg kawo mas.’ \rq  [Sng 110:1]\rq*   
\p
\v 36 “Pugri pu bu nungoqi wute Israel kin wand ven ei wutungu yuwon. Jisas nen nungoqi kruse pe qungu wi nati ye te muq God ni yumbui ningg nowi nas, di Kraist ningg nas.” Pita pugri wand nand.   
\s1 Wute nganye buagi ni umbo pe chumbuai rind di wuye map  
\p
\v 37 Ni Pita wand ven simbe nand kin te rutungu, muq ni wand ven ningg umbo pe quan nganye yivany rire. Di ni Pita di aposel aye te ane pugri simbe rindim, “Chech buagi, muqdi beghi pughe sin ei pen?”   
\p
\v 38 Muq Pita ni simbe nindiny nari, “Nungoqi wutaqu manyi ire ire nei ware tinde, di Jisas Kraist nde nyamb pe wuye pupuqu, tedi God nungoqi yumbo ur brequ wand kin wand puaq nunduq. Nungoqi pugri puq wen, tedi God nikin Ququ Yuwon Ye nungoqi neuq.  
\v 39 Yumbui ni beghi God, di ni asine puq nand pre, nari ni wute ninge ngam nirany rindi kin te Ququ Yuwon Ye neny ningg nari. Pugri ni Ququ Yuwon Ye neuq ningg nari, di nungoqi wo neny puq nand, di wute ninge wonji ris kin te neny puq nand.”   
\p
\v 40 Di Pita ni wand aye nganye buagi pe wu wand nindiny, di ni quan kumo nganye pugri simbe nindiny nari, “Nei wamb yuwon: Eti nungoqi wute brequ kin te anene yuqo neuq.”   
\p
\v 41 Pugri bu wute ninge Pita ningg wand oghine matevi, di ni wuye map. Nginy te ningg wute 3 tausen kin pugri ni Pita ningg wand rutungu rindi asi ye te ane rikur.   
\s1 Wute urupui God nde si nambu mas kin ni yumbo ur yuwon  
\p
\v 42 Di ni aposel wand bei meny kin te rutungu ningg buid nganye rip, di ni umbo ire kuse, di ire pe mir rind, di anene God ane wand.  
\v 43 God ni aposel nde si pe yumbo ur gre kin yembe nindiny, bu wute buagi wune rimb.  
\v 44 Muq wute buagi Kraist nei rimbig ye te ire pene ris. Muq ni nei rimb ni te yumbo sir buagi te wute God nei rimbig ye te anene ye.  
\v 45 Ni pripri qi puch o yumbo yumbo ni ningg riteri, wute aye rem wong mand. Di ni wet bidi te kin riteri, di wute buagi mir o yumbo yumbo segi kin te ire ire reny.  
\v 46 Ni quan buagine umbo ire kuse, di nginy manyi manyi God ningg baj pe ruso. Di ni umbo irene kuse, ni chumbuai rind, di oyi oyi kimand nde baj pe ruso ane ire pe mir rind.  
\v 47 Pripri ni God nyamb rindivi viyo, di wute buagi ni yuwon ruany. Nginy manyi manyi Yumbui wute ire ire mune nate ruwi, di ni rindi wute asi God ningg wand rutungu kin te ane rikur.   
\c 3  
\s1 Wuti nyinge brequ kin ni mune oghi  
\p
\v 1 Nginy iri ningg Pita Jon temi 3 kilok pugri pe ni God ningg baj pe mo ei God ane wand. Te pugri Juda buagi ni pripri 3 kilok di God ane wand mand.  
\v 2 Muq wuti iri ni nas, ni nyinge brequ ye. Ni kumo pugrine wuri wundi ye. Nginy manyi ni God ningg baj ngimrawu pe ei mowi nas, ngimrawu te ni nyamb, “Yuwon nganye.” Ni pripri wute God ningg baj pe rir ruso di ni wet bidi sang nipiny.  
\v 3 Pita Jon temi God ningg baj pe mar mo ningg, muq wuti nen ni simbe nindim ei ni wet bidi ninge meng.  
\v 4 Muq Pita Jon temi muqoind muqoind pre, muq Pita ni nari, “Nu beghi temu ndomu.”  
\v 5 Muq ni tindi nondo, ni temi nuqond. Ni nei namb kin nari, “Muqdi temi nge yumbo megh.”  
\v 6 Pudi Pita ni nari, “Nge wet bidi segi. Nge nu ghav guduw, di Jisas Kraist Nasaret ye ni gre pe nge nu simbe guduw, nu yes yewo nyinge ghare yo.”  
\v 7 Muq ni si tuan niting kuse di ni nindingi newo. Muq brequne ni nyinge jam di op rar mune gre rind.  
\v 8 Muq ni brequne nes newo, teti pu yenu, di nyinge nare. Di ni temi te ane God ningg baj pe mar mo muq ni nyinge nare di ni prare newo, ni God nyamb nindivi viyo.  
\v 9 Wute buagi anene ni ruqoind, ni nyinge nare di God nyamb nindivi viyo.  
\v 10 Muq ni nei rimb, wuti nen qa pripri ngimrawu pe nas, ngimrawu te yuwon nganye puq munduw ye tende nas wet bidi ningg nari. Ni te ruqoind, muq ni puyene rind, di quan nganye nei kumo rimb.   
\s1 Pita ni God ningg baj pe wand bir nawo  
\p
\v 11 Ni Pita Jon temi sibraj ni, muq wute buagi rindi, ninde veranda God ningg baj pe rise kin tende rikur. (Veranda te nyamb mirany mari, “Solomon ningg veranda.”) Muq ni puyene rind.   
\p
\v 12 Pita ni te nuqond di wute pugri simbe nindiny, “Nungoqi Israel ye wute, pughe kin ningg nungoqi ren nei kumo wamb? Pughe kin ningg beghi temu wundomu? Nungoqi nei wamb kin di wari, beghi bon gre o beghi bon yumbo ur ninge yuwon ye pe bu wuti nen yembe bidig nyinge nare no. Segi nganye.  
\v 13 Abraham di Aisak di Jekop di beghi koku mingg God ni nikin yembe ye wuti Jisas nyamb yumbui neng, bu ni ningg gre pe wuti nen nes newo. Asi nungoqi ni weti nowi, veri nde si pe wi nondo. Di Pailat ni si neri no ningg, pudi nungoqi segi puq wand. Di nungoqi dob weng.   
\p
\v 14 “Wuti nen wuti yuwon ye nganye di yumbo ur tuquine puq nen kin nungoqi ni dob weng, di rar wuqoind taq pu yenu. Di nungoqi Pailat ningg wari ei wuti iri ni wute ni mati kin te ei si neri nungoqi nde nondo.  
\v 15 Jisas ni beghi pas pas te kin pas ye puate, pudi nungoqi ni wi nati pre. Pudi God ni ngamo pe pu mune nindingi newo. Muq nge temu nungoqi nde wand ren bir pawo.  
\v 16 Beghi temu Jisas nei bibig. Pugri bu Jisas ningg nyamb pe ninde gri beghi God nei bibig ye te ningg bu wuti nen yuwon. Nungoqi wuti nen wuqoind di waip no kin tuqui. Beghi Jisas nei bibig, bu nungoqi nde rar pe ni wuti nen sabi nindig mune yuwon nas.   
\p
\v 17 “Nganyene nge chech qam buagi, nge nei gab, nungoqi oghine nei wamb segi bu nungoqi Jisas wi nati. Nungoqi wute nyamb kin mune pugrine ghabe mand bu Jisas mi nati.  
\v 18 Yabe chuqo nganye God ni propet buagi nde mim pe wand bir nawo, nari Kraist ni yuqo ei niraq. Muq nungoqi yumbo ur brequ ren kin puq wen ye te ni ningg wand te ane tuquine.   
\p
\v 19 “Pugri bu muqdi nungoqi nei ware witinde, God nei wumbig, di ni nungoqi wand te puaq nunduq. Muq nungoqi puq wen, tedi Yumbui ni gre neuq  
\v 20 di ni Kraist nowi naghe nungoqi nde nandi, nungoqi ghav nunduq, di nungoqi yuwon pu was. Jisas ni Kraist wuti beghi nitamu powi ningg God naip no ye.  
\v 21 Muq ni wam nas, di otiwo God yumbo yumbo buagi mune sabi nindiny yuwon pu yeru kin tende puayi di ni mune nandi. Te asi nganye nikin propet yuwon ye ni ningg wand mare mandi pugri qa simbe mand.  
\v 22 Te pugri Moses ni Kraist ningg pugri puq nand:  
\q1 ‘Otiwo Yumbui nungoqi ningg God ni nungoqi nuqo iri neti nowi, di nge propet kas kin pugri nowi nas. Tedi nungoqi ni ningg wand wutungu, di ni ningg wand tene nungoqi mune puq wen.  
\v 23 Muq nungoqi ni ningg wand wutungu segi, tedi God mune numbuequ wati, di nungoqi non wute Israel ane was ye tiq segi.’ \rq  [Lo 18:15-16,19]\rq*   
\m
\v 24 “Asi Moses ni pugri puq nand, di propet buagi wand te bir mawo ye te, Samuel di propet aye ni nde dobu mas kin, ni ngeri muq pas kin te ningg simbe mand.  
\v 25 Yabe chuqo propet God ningg wand simbe mand, di God nungoqi nuqo ane wand taq mamb pu bu muq wand taq mamb kin nungoqi nde vise. Asi God Abraham simbe nindig nari, ‘Otiwo nu nuqo nas, di nge ninde gri wute buagi qi pe kin yuwon kuany.’ \rq  [Stt 22:18; 26:4]\rq*   
\m
\v 26 God ni yembe ye wuti tiqi nundog nungoqi nde nondo ei nungoqi ye wawo ni ningg wand wutungu pre dobu muqdi wute aye mune rutungu. Di ni nungoqi yuwon nuauq, ni yuwon nuauq kin te nei nirauq nitindauq ei nungoqi yumbo ur brequ wand segi.”   
\c 4  
\s1 Ni Pita Jon temi taq mamb  
\p
\v 1 Pita Jon temi wute simbe mindiny mindinyne, prist di wute God ningg baj yeng muaw ye ni mingg yumbui di prist mingg wute tit ire nyamb Sadyusi ni mandi.  
\v 2 Ni nei mamb mari, “Muqdi ni wute bu wand bei meny, ni Jisas ngamo pe pu nes di wute riti kin te mune res ye wand te simbe mand.” Pugri bu ni aposel temi te umbo ker muam.  
\v 3 Ni temi taq mamb, di muq yuram bu temi burpoq yemune yambgriq.  
\v 4 Pudi wute nganye buagi ni mingg wand te rutungu di ninge Jisas nei rimbig, di muq wute Jisas nei rimbig kin te riwo ruso 5 tausen.   
\s1 Ni kaunsil nde rar pe kotim mand  
\p
\v 5 Yambgriq muq Juda mingg wute nyamb kin, quayi kiyi, di ninge Moses ningg lo wute bei meny kin ni quan buagine Jerusalem mikur.  
\v 6 Anas prist mingg yumbui mingg yumbui, di Kaiapas, di Jon, di Aleksander, di prist mingg yumbui ni mingg yavi ire mandi, ni ane mikur.  
\v 7 Ni aposel temi te mitami mandi, ninde rar ngimi yemu, muq ni pugri pengu mindim, “Nungoqi tughe ningg gre wateri di nungoqi tughe nyamb wurang bu yumbo ren kin yembe wundiny?”   
\p
\v 8 God ningg Ququ Yuwon Ye ni Pita nde nas, di Pita ni simbe nindim nari, “Nungoqi wute nyamb kin, di nungoqi quayi kiyi.  
\v 9 Muq nungoqi beghi temu wuti iri muange brequ kin te sabi bidig ye te ningg bu nungoqi pengu wand. Nungoqi wuti te pughe gri ni oghi kin te ningg bri beghi pengu wundug?  
\v 10 Te muqdi nungoqi di wute buagi Israel kin nei wamb, te pugri Jisas Kraist Nasaret kin ni nyamb pe muq wuti nen op rar gre rind, muq nungoqi nde rar pe yenu. Nungoqi Jisas nen kruse pe qungu wi nati, pudi God mune ngamo pe pu nindingi newo.  
\v 11 Jisas ni wet kin pugri, di  
\q1 ‘Wet te asi nungoqi baj yembe wundig kin wari brequ di kring waip no kin te muq wet te baj mingine nas di baj nare.’ \rq  [Sng 118:22]\rq*   
\m
\v 12 Muq wuti aye pughe ye ei Jisas kin pugrine beghi ghav nundug? Muq wuti aye iri te kin muai nas ei ni nari di God beghi mune nitamu powi?”   
\p
\v 13 Pita Jon temi wune mamb segi. Muq prist te muqond nei mamb ni temi skul mand segi, di nyamb segi kin. Pugri pu ni nei kumo mimbiq, di ni nei mamb asi ni temi Jisas ane mas.  
\v 14 Muq ni wuti te muqoind, di ni ghimbi yuwon pre, muq ni ane yemu. Pugri bu ni wand aye ningg oyi mindim ye tuqui segi.  
\v 15 Muq ni temi simbe mindim lotu kaunsil ningg baj te si miraq, raqe mar mo. Ni temi mo, muq ni pugri simbe mand,  
\v 16 “Beghi wute temi men pughe sin ei pem? Ni temi yumbo ur gre ye ren mand, bu wute Jerusalem kin te ruqond nei rimb pre. Muq beghi suqo pare tuqui segi.  
\v 17 Pudi eti wand ven viso wute buagi rutungu. Pugri bu beghi ni temi quan nganye segi puq bidim ei ni temi Jisas ningg wand te aye pe simbe mand segi.”   
\p
\v 18 Muq ni temi mari mandi di simbe mindim ni temi Jisas ningg nyamb pe wute aye ni ningg wand bei meny ye tiq segi.   
\p
\v 19 Pudi Pita Jon temi ni wand te oyi simbe mindim mari, “Beghi temu God ningg wand si pare muq beghi nungoqi ningg wand tene putungu te kin God nde rar pe tuqui o segi? Te kin nungoqi nei wamb.  
\v 20 Pudi beghi wand segi yembu ye tuqui segi. Beghi yumbo yumbo buqod di ange pe putungu kin te ei wute nde bir pawo ye.”   
\p
\v 21-22 Wuti nen nyinge brequ pu nas ber 40-pela pu nawo pre, muq Pita Jon temi Jisas ningg gre pe ni sabi mindig. Wute buagi te ruqond, di God ningg nyamb rindivi viyo. Pugri bu lotu kaunsil ni Pita Jon temi brequ mindim ye tuqui segi, ni wute buagi ni oyi ker ruam ningg wune mamb, bu ni Pita Jon temi taq mamb segi. Pudi ni mune nganye ker muam pre di si mare mo.   
\s1 Wute Jisas nei rimbig kin ni gre ritevi ningg riri  
\p
\v 23 Ni temi kaunsil si mare pre, muq ni mo, nikin kimand ris pe mo, muq ni prist mingg yumbui di quayi kiyi ni pughe sin mem kin wand te simbe mand omo.  
\v 24 Ni rutungu pre, muq ni ane ire pe rikur, muq God ane pugri wand rind: “Yumbui, nu King di nu qi di nginy tu di gherim te yembe gudiny, di yumbo yumbo buagi tende rise kin te yembe gudiny.  
\v 25 Yabe chuqo beghi koku Devit nu ningg yembe ye wuti ni nas, di nu Ququ Yuwon Ye tiqi gudog, ni nde no, ni nei neng, di ni wand nand nari,  
\q1 ‘Pughe kin ningg wute aye ni Juda segi ye ni nu umbo ker muaw? Pughe kin ningg wute ni nei brequ mamb?  
\v 26 King buagi kin kin qi pe ven nde ni yeng mand ningg sir map. Di wute nyamb kin ni Yumbui di Kraist ni nikin wuti si numbog pre kin te temi mi maghe mo ningg mari.’ \rq  [Sng 2:1-2]\rq*   
\m
\v 27 “Wand ren kin te muq nganyene nganye puq ren, Herot di Pontius Pailat, di wute Israel kin, di wute Juda segi kin ni mandi, tiqe wen wung mikur, ei Jisas mi naghe no ningg. Yabe chuqo nu si gubog nunon yembe ye wuti yuwon ye ningg nas.  
\v 28 Ni mandi, mikur, ei yumbo yumbo buagi asi nunde gre pe di nunde nei pe puq guad kin pugrine di puq men.  
\v 29 Muq ni beghi oyi brequ mundug ningg mari, te ningg bu nu beghi nu ningg yembe ye wute beghi ghav ndug. Pugri ei beghi gre bad, ei beghi wune bab segi nu ningg wand bir pawo.  
\v 30 Di nu wute num kin ghat rise di ni num oghi nganye. Muq yumbo ur gre ye ren kin nunon yembe ye wuti Jisas nde nyamb pe yembe bidiny.”   
\p
\v 31 Ni God ane wand pre, muq God ningg Ququ Yuwon Ye nandi wute buagi nde nas di baj te ni rikur ye te tit vip. Muq ni God ningg wand bir ruwo. Ni wune rimb segi quan nganye simbe rind.   
\s1 Wute Jisas nei rimbig kin buagi ni nei irene vise  
\p
\v 32 Wute God nei mimbig ye ni nei irene, di umbo irene kuse. Wuti iri ni yumbo yumbo nuqond segi pu muq ni nari, “Yumbo yumbo ren nge te.” Te kin segi. Yumbo yumbo buagi te mawo, muqdi ire ire mare mo.  
\v 33 Aposel buagi ni Yumbui Jisas nes newo kin wand te bir mawo, te kin quan nganye gre vind. Di God nikin nde nei pene quan nganye yuwon nuany.  
\v 34 Wuti iri ni mir di yumbo segi nas segi. Te pugri wute ninge ni qi di baj tuqui kin ni yumbo yumbo te mi rundo wute aye wong mand, ni wet bidi materi.  
\v 35 Ni wet bidi te mare mandi, aposel mem. Di aposel ni materi, wute yumbo segi kin te meny.   
\p
\v 36 Muq wuti iri ni nyamb taq Josep. Muq aposel ni nyamb aye mirang mari Barnabas. Nyamb ven kin puate taq pugri: “Wute umbo neny kughe ye.” Ni wute tit Livai kin iri di ni ailan Saiprus kin.  
\v 37 Ni qi puch ire wute aye kin ye ni nem. Muq ni qi kin wet bidi te nare nandi, aposel nem, di ni oyi wute yumbo segi kin te meny.   
\c 5  
\s1 Ananaias Sapaira teri  
\p
\v 1 Wuti iri ni nyamb Ananaias, di ngam nyamb Sapaira. Ananaias ni wuti iri qi puch ire neng.  
\v 2 Di qi te kin wet bidi puch te nikin nawo rise. Ni cham nare nandi aposel nem di nari ni quane nare nandi. Ni ngam wet bidi puch nawo rise kin te nei wumb pre.   
\p
\v 3 Muq Pita ni nari, “Ananaias, pughe kin ningg ate nu Satan rar guqoid nunde umbo pe nas, di nu God ningg Ququ Yuwon Ye wandoqi gudig, di qi puch te kin ye wet bidi cham nunon suqo kuare?  
\v 4 Asi ni qi puch te wong mindiq segine tende puayi qi te nu non irine ye. Muq ni qi te wong mindiq pre, muq nu non wet bidi te kuat rise. Pughe ningg nu umbo pe pugri nei guab? Te nu wute wandoqi gudim segi. Nu God wandoqi gudig.”   
\p
\v 5 Ananaias ni wand ven nutungu, ni nati di pombri no. Di wute te kin mutungu, di ni quan nganye wune mamb.  
\v 6 Muq quayi ambonye mandi, ni chongo pe imb maimb meri mo ngamo mowi.   
\p
\v 7 Otiwo aua teri ire ruso pre, muq Ananaias ni ngam wuyi wundi. Ni yumbo ur ren kin ye puq ren ye ni wutungu segine.  
\v 8 Di Pita ni pengu nunduw, “Nungoqi tequ qi puch wen ye wet bidi pugri pu bu wateri o segi?”  
\p Muq ni ngam wuri, “Te nganye. Pugri pune qa.”   
\p
\v 9 Di Pita ni simbe nunduw nari, “Pughe kin ningg nungoqi tequ ane wand wand ware, muq Yumbui ningg Ququ wandoqi wundig, ei wuqond ni oyi numbuequ o segi? Nu tungu, wute nu ngaim ngamo mowi kin taq mandi pu ngimrawu ne te yemu. Muqdi nu mune meri mo.”   
\p
\v 10 Brequne nganye wute te wuti, di Pita nde muange tingine wuso wughe. Muq wute ambonye meyi mandi, wute te mundoq, wuti pre. Di miraq mo, ni ngaim nde ngamo pe tumone muaq yequ.  
\v 11 Wute tit Jisas nei rimbig kin di wute buagi wand ven rutungu kin ni quan nganye wune rimb.   
\s1 Aposel ni yumbo ur gre ye isis mand  
\p
\v 12 Jisas ningg aposel yumbo ur gre ye isis wute buagi nde rar pene yembe mindiny. Di wute buagi Jisas nei rimbig kin ni umbo ire kuse, di ni pripri veranda God ningg baj pe rise kin tende rikur. Veranda te ni nyamb mirany mari, “Solomon ningg veranda.”  
\v 13 Wute aye Jisas nei rimbig segi kin ni Jisas ningg wute ningg nyamb rindivi viyo, pudi ni wune rimb bu ni rindi ane ire pe rikur segi.  
\v 14 Di wute quan nganye Yumbui nei rimbig, muq ni riyi ri ninde opu rise.  
\v 15 Pugri bu wute buagi nikin wute num kin rire rindi, ngimne ruwo rise, di ede isis pe ruwo rise. Ni riri, pugri pu rise, ei ninge Pita ni nyinge nare no di ni ququ te ninde wundo ningg.  
\v 16 Wute buagi tiqe manyi manyi Jerusalem tumone yeru kin te ni anene rindi rikur. Ni wute num kin di wute ninge ququ brequ ninde yemu kin te ritari rindi. Muq wute buagi ren mune yuwon ris.   
\s1 Angelo ni aposel ninge taq pu yemu kin te ni meyi mi  
\p
\v 17 Wute buagi ni aposel mingg wand rutungu. Pugri bu prist mingg yumbui mingg yumbui di wute buagi ni ane mas kin ni umbo brequ nganye rise. Wute te prist tit ire Sadyusi puq mindim ye te kin.  
\v 18 Ni mes mewo, aposel te mat mase taq mamb wute brequ kin te ane mas.   
\p
\v 19 Pudi burpoq Yumbui ningg angelo iri taq yemu kin baj ye ngimrawu bi nuaq, ni ni meyi mi,  
\v 20 di nari, “Nungoqi wo, God ningg baj pe war wo, di yequ wute yuwon pu ris kin wand ren otinde simbe wundiny.”  
\v 21 Jisas ningg aposel ni ven mutungu, di ni burane nganye mes mewo mo, God ningg baj pe wute wand bei meny meny yemu.  
\p Muq prist yumbui mingg yumbui nikin wute ane mandi, di Juda mingg lotu kaunsil di Israel kin quayi kiyi te ngam miram mandi mikur. Lotu kaunsil te Israel nikin quayi kiyi. Muq ni taq yemu kin baj pe wand mi viso, ei ni Jisas ningg aposel mitami mandi.  
\v 22 Wute God ningg baj yeng muaw kin ni taq yemu kin baj pe mo rar mat, pudi aposel tende mas muqond segi. Ni mune mo, pugri simbe mindim,  
\v 23 “Beghi taq yemu kin baj kin ngimrawu buqod, di ngimrawu miqu gre, di wute yeng mawo yemu kin ni ngimrawu buagi tende yeng mawo pu yemu. Di beghi ngim bi pawo, pudi beghi wuti iri tende nar yenu buqoid segi.”   
\p
\v 24 Muq wute God ningg baj yeng muaw ye ni mingg yumbui di prist mingg yumbui ni wand ven mutungu di mari, “Muqdi yumbo pughe sin ei ren?”  
\v 25 Muq wuti iri nandi ni simbe nindim, “Wutungu, wute buagi men nungoqi taq wamb pre kin te ni muq God ningg baj pe mar mo wute wand bei meny meny yemu.”  
\v 26 Pugri mutungu, di wute God ningg baj yeng muaw ye ni mingg yumbui di nikin wute te ane mo aposel te mat mase. Pudi ni mamb segi. Ni wune mamb di mari, “Eti wute beghi wet pe rumbuemu.”   
\s1 Aposel ni Juda mingg kaunsil nde wand bir mawo  
\p
\v 27 Ni aposel mitami mandi Juda mingg lotu kaunsil buagi nde rar pe mawo yemu. Muq prist yumbui mingg yumbui ni simbe nindim,  
\v 28 “Nungoqi nyamb ven ningg wute wand bei weny kin te ningg qa beghi segi nganye puq bad. Pudi nungoqi wand ven Jerusalem pe bre wand. Di Jisas ni nati kin te ningg beghi si wumbog.”   
\p
\v 29 Pudi Pita di aposel ninge te ane pugri oyi mand, “Beghi God ningg wand pene ei po. Beghi wute ningg wand pe po segi.  
\v 30 Nungoqi Jisas kruse pe qungu wi nati, pudi beghi koku mingg God mune nindingi newo.  
\v 31 God ni nitanyi newo no, di ni si tuan pe nowi nas di ni wuti ye nawo kin di beghi nitamu powi kin ningg nas. Te ei ni beghi wute Israel kin ghav nundug ei nei pare pitinde, di beghi wand puaq nundug kin.  
\v 32 Beghi wutamu yumbo buagi ren ningg wand bir pawo, di God ningg Ququ Yuwon Ye mune wand ren bir nawo. God ni wute pripri ni ningg wand rutungu kin ni Ququ Yuwon Ye neny.”   
\s1 Gamaliel nari kaunsil aposel waghi waghi ei simbe mindim  
\p
\v 33 Juda mingg lotu kaunsil te mutungu, muq ni umbo ker nganye mawo, di ni aposel te mi mati ningg mari.  
\v 34 Pudi lotu kaunsil iri yenu. Ni Parisi iri, ni nyamb Gamaliel. Ni wute Moses ningg lo wute aye bei meny ye iri, di wute buagi pripri ni nyamb rindivi viyo. Gamaliel ni aposel temi te tiqi nundom dabo mar mo musoq ju yemu.  
\v 35 Muq ni lotu kaunsil ninge te simbe nindim, “Nungoqi wute Israel kin, muq nungoqi wute men pughe sin wem ningg nungoqi nei wamb yuwon muqdi.  
\v 36 Te pugri nungoqi nei wamb asi wuti iri Teudas ni nes newo, nari, ‘Nge wuti yumbui ye, nge nyamb kin.’ Puq nand di wute 400-pela pu ninde dobu maru. Pudi wute aye ni mi nati, di wute ni wand mutungu dobu maru kin wu mase ire ire mo, di ni yembe te ir wughe.  
\v 37 Ninde dobu gavman wute nyamb mitanyri kin tende puayi Judas Galili kin nes newo, wute nei qo nimbiny. Di wute buagi ni nde opu mase, di gavman bub mare mo ningg yeng mindiqi wuyo. Pudi ni mi nati, di wute ni wand mutungu kin ni wu mase ire ire mo.  
\v 38 Pugri bu muq nge simbe guduq, wute men ningg nungoqi kring wo ei wute men si ware mas. Te pugri wute men nikin nei pene yumbo ren puq men, tedi ni yembe te mune ir wughe ye.  
\v 39 Pudi yembe wen God ningg tedi nungoqi wat mase mas kin tiq segi. Eti nungoqi God ane yeng wand.”   
\p
\v 40 Di ni Gamaliel ningg wand mutungu. Ni aposel ngam miram mandi muq mari di pug mindim. Ni Jisas ningg nyamb pe wand mand kin te ningg segi nganye puq mindim. Pre muq si mare mo.  
\v 41 Juda buagi ni Jisas brequ mindig ningg aposel oyi brequ mindim. Aposel ni mai te kin mare ningg chumbuai mand, te pugri ni nei mamb God ni nei nimbim ni Jisas ningg nyamb pe mai mare kin tuqui. Pugri bu ni lotu kaunsil si mare di chumbuai mand mand mo.  
\v 42 Di nginy manyi God ningg baj pe di wute nikin baj pe ni pripri God ningg wand bei mindiny. Ni Jisas ni Kraist kin te kin wand yuwon ye bir mawo kin suqo mare segi.   
\c 6  
\s1 Ni wute aposel ghav mindim ye wute 7-pela pu si mumbom  
\p
\v 1 Tende puayi Jisas ningg wute nganye buagi nganye. Jisas ningg wute buagi wand Grik nei rimb ye ni Jisas ningg wute ninge wand Hibru rutungu ye umbo ker ruany. Ni riri, “Nginy manyi nungoqi wute ninge mir segi kin tene bu ghav wundiny, pudi nungoqi beghi Grik kin nyarimo nyumbueg te mir ghav wundiny segi.”  
\v 2 Pugri bu aposel 12-pela pu ni mes mewo, Jisas ningg wute aye quan buagine ngam mirany rindi, muq ni mari, “Beghi wute God ningg wand ghav bidiny kin te si pare muq mir pawo te oghi rise segi.  
\v 3 Chech, pugri bu muqdi nungoqi nonne ven yequ kin ven kinne ei wute 7-pela pu wuqond. Ni wute nde nyamb yuwon vise ye, di God ningg Ququ Yuwon Ye ni nde nas ye, di nei yuwon ye rise ye. Di beghi wute 7-pela pu men ei yembe ven kin pe pawo mas, ei ni mir mawo.  
\v 4 Pudi beghi bonne ei pripri God ane wand, di wute God ningg wand ghav bidiny.”   
\p
\v 5 Wute buagi ni wand ven rutungu, chumbuai rind. Di ni Stiven nyamb rirang, ni wuti God nei nimbig gre, di God ningg Ququ Yuwon Ye ni nde nas ye. Di ni Pilip nyamb rirang, di Prokorus, di Nikanor, di Timon, di Parmenas, di Nikolas. Nikolas ni Antiok kin, asi ni neyi nandi Juda nde opu nase.  
\v 6 Wute men aposel nde rar ngimi ruwo yemu, di ni God ane wand mand, si mem kuyo ei ni wute mir ghav mindiny ningg map mo.   
\p
\v 7 Di God ningg wand vir ir viso di wute nganye buagi Jerusalem ris kin ni Jisas ningg wute ningg ris, di prist nganye buagi mune Jisas nei mimbig.   
\s1 Ni Stiven kotim maind  
\p
\v 8 God nikin nde nei pene Stiven quan nganye yuwon nuang di gre neng, di ni wute nde yumbo ur gre kin isis bei nand.   
\p
\v 9 Pudi wute ninge mes mewo Stiven ane wand pe mege. Wute te God yumbui nyamb mirang kin baj ire kin. Baj te Juda ni nyamb miraw mari, wute asi wute aye nde taq pu yemu yembe mand kin mune meyi mi ye ni God yumbui nyamb mirang kin baj. Wute men ni wonji pu mandi kin. Ni Sairini, di Aleksandria, di Silisia opu kin, di Esia opu kin.  
\v 10 God ningg Ququ Yuwon Ye Stiven nei yuwon nganye neng. Pugri bu wute ni wand nyinge muang vighe kin tiq segi.  
\v 11 Pugri bu ni suqo gri wute ninge simbe mindim, di ni oyi Stiven wandoqi mindig mari, “Beghi putungu ni Moses God temi wand brequ nindim.”  
\v 12 Wute buagi, quayi kiyi, di wute Moses ningg lo wute bei meny kin wand ven kin mutungu, di ni Stiven umbo ker muang. Muq ni mo, Stiven mait nase, di lotu kaunsil nde mitanyi mo.  
\v 13 Di wute ninge wandoqi kin tende mawo yemu. Wute buagi te mari, “Pripri wuti nen God ningg baj yuwon ye wen di Moses ningg lo ane wand brequ nindiny. Te si nare segi. Pripri wand brequ nindiny.  
\v 14 Te pugri beghi putungu ni nari, ‘Otiwo di Jisas Nasaret kin God ningg baj wen unje nipiq, di yumbo ur Moses beghi nengu kin te nare nitinde’!”   
\p
\v 15 Muq wute lotu kaunsil ningg mas kin te ni Stiven muqoind meri mase mase di ni quenge mundog angelo quenge kin pugri.   
\c 7  
\s1 Stiven ni lotu kaunsil nde wand bir nawo  
\p
\v 1 Muq prist mingg yumbui ni yumbui ni nari, “Wand ven nganyene bu?”   
\p
\v 2 Muq Stiven ni nari, “Chech buagi di wuyi buagi, nungoqi wutungu! Asi beghi koku Abraham kantri Mesopotemia nas, ni Haran no segine, tende puayi God quan ti nase ye ninde nandi.  
\v 3 Muq God ni simbe nindig nari, ‘Nu qi wen si raq, nu nuse niqam si ghare yo qi puch ire otiwo ei nge nu bei guduw ye tende yo.’ \rq  [Stt 12:1]\rq*   
\m
\v 4 Pugri bu Abraham ni kantri Kaldia ningg qi te si niraq, muq ni no Haran nas. Tende nas ni kiyi nati pre muq God mune tiqi nundog nandi qi ven nde nas, muq nungoqi ven nde was.  
\v 5 God ni Abraham qi nikin tene ninge neng segi. Qi puch woju nganye mune ire neng segine. Abraham ni wo segine kin tende puayi God wand taq namb di ni simbe nindig, otiwo ni qi puch neng di ni kuqo qi te mitaqwi.  
\v 6 God ni pugri simbe nindig,  
\q1 ‘Nu ningg nuqo otiwo di wute aye ningg qi pe ris. Di wute tit te kin mes mewo ni unje map, di nu ningg nuqo taq pu yeru yembe rind di wet bidi riteri segi. Di ni ber 400-pela pugri tende yembe rind.  
\v 7 Nu ningg nuqo ninde taq yeru yembe rind. Pudi otiwo nge wute ren oyi brequ gidiny. Muq otiwo nganye di nu ningg nuqo ni qi te si riraq, di ven nde rindi nge yumbui nyamb riragh.’  
\m God ni pugri puq nand. \rq  [Stt 15:13-14]\rq*   
\m
\v 8 God ni nari Abraham ghimbi dugu chongo pend nawo ei te ni God ane wand taq mamb ye yumbo ur, pugri bu dobu pu Abraham ni wo iri nas, ni nyamb Aisak. Aisak ni bur 8-pela pu nawo pre kiyi ni ghimbi dugu chongo pend nuang. Muq Aisak ni Jekop kiyi, di Jekop ni wo 12-pela pu te beghi Juda ningg koku mas.   
\p
\v 9 “Beghi koku ninge ni kiqam Josep umbo ker muang, bu ni wute aye nde mi nondo ni wong maind mitanyi Isip mo ni tende taq yenu yembe nand. Pudi God ninde nas.  
\v 10 Tende ni Pero Isip ye king temi wand mand, God ni Josep nei yuwon ye neng, bu king ni quan nganye chumbuai nindig. God ni Josep ghav nindig, di ni mai puaq nindig. Pugri bu king ni Josep Isip kin yumbui ningg nowi nas, di king ningg yumbo yumbo buagi ninde si pe rise.   
\p
\v 11 “Dobu pu muq Isip opu di Kenan opu mir segi mas, ni mai yumbui mare. Muq beghi koku ni mir pughe gri materi?  
\v 12 Muq Jekop ni nutungu Isip mir rise. Muq beghi koku tiqi nundom mo,  
\v 13 pre otiwo munene tiqi nundom mo, muq Josep ni kise kiqam pugri simbe nindim, ‘Nge Josep.’ Pugri bu king Pero ni Josep ningg yavi ire nei nimbim.  
\v 14 Muq Josep wand ni viso, muq kiyi Jekop ningg nari nandi. Di nikin kise kiqam ni ngam wo ane te 75-pela pu quan buagine ninde rindi.   
\p
\v 15 “Muq Jekop ni naghe no Isip, di ni nati, di beghi koku anene mati.  
\v 16 Di ni mare mandi, Sekem matmat pe mawo yemu. Yabe chuqo Abraham ni wet bidi ninge menare ruso, Hamor ningg wo ni mingg qi puch ire Sekem tende wong nindiq.   
\p
\v 17 “Asi God ni wand taq namb di Abraham simbe nindig ni kuqo kantri te si miraq mune Kenan mo kin ngeri tumo rind. Tende puayi Isip pe Israel nganye buagi mas pre.  
\v 18 Pre dobu pu muq wuti iri ni king ningg Isip nas, ni Josep nuqoind segi. Josep ni asine nati pre.  
\v 19 Ni beghi koku yambu nirem, bu ni nari, beghi koku ni wo pe ruso di wo te rire ruso dabo ruwo rise ei riti.  
\v 20 Tende puayi Moses ni kumo wuri wundi. Ni quan nganye yuwon. Muq ni kiyi kumo baj pe ruwi nase irew teri ire.  
\v 21 Dobu pu muq mune riti nowi, dabo ruwi nase. Muq king Pero ningg kuwonyumbu wundi wuti nowi, muq ni kuwonyimi kin pugri bag wuimb.  
\v 22 Moses ni Isip mingg nei di yumbo ur yuwon te nateri omo, muq ni oyi wand di yembe te ningg quan nganye gre nand.   
\p
\v 23 “Moses ni ber 40-pela kin pugri muq ni yavi ire mas pe no ningg nei namb.  
\v 24 Ni nuqond Isip kin iri nes newo, Israel kin iri ni. Pugri bu Moses nes newo Israel kin te ghav nindig Isip kin te ni nati.  
\v 25 Muq ni nikin yavi ire te nei nimbiny di nei namb, ‘Muq nge yavi ire nei rimb nge ni ghav gidiny, di riri, “God ni beghi ghav nundug kin Moses nde si pe beghi ghav nundug”.’ Pudi Israel buagi ni Moses nei namb kin pugrine nei rimb segi.   
\p
\v 26 “Nginy iri ningg Moses nandi nandi di wute Israel kin temi mege mege yemu nuqond. Di ni nandi yeng gure nuam ningg nandi. Ni nari, ‘Ei, pughe kin ningg nu nuse niqam nunon tequne wege?’   
\p
\v 27 “Pudi wuti iri ni aye te brequ nindig ningg ni Moses choch naip no, di oyi simbe nindig nari, ‘Wuti tughe nu simbe nunduw nu beghi ningg yumbui o beghi nde wand ir kuawo ningg kuas?  
\v 28 Nu nge kui bri ningg? Kambe pugrine nu Isip kin te kui nati.’ \rq  [Kis 2:14]\rq*   
\p
\v 29 “Ni puq nand, di Moses wu nase no. Ni no, Midian opu te no nas. Pre, dobu muq ni ngam no, di ni wo temi mas.  
\v 30 Ber 40-pela pu pre muq Moses Sainai rand tumone wute mas segi ye pe tende yenu. Nyumo kamo iri wase naimb naimb yenu, di Moses angelo iri wase nyungu wabe nar nas kin te nuqoind.  
\v 31 Moses te nuqond, ni quan nganye nei kumo nimbiq. Muq ni nondo tumo yenu nuqond muq Yumbui ni simbe nindig nari,  
\v 32 ‘Nge nu nuqo Abraham di Aisak di Jekop mingg God.’ Moses te nutungu di ni wune namb, ni buyaq nand di ni rar nat segi. \rq  [Kis 3:6]\rq*   
\p
\v 33 “Muq Yumbui ni pugri simbe nindig, ‘Sunyi muq nu yengu kin ven te nge te. Pugri bu nu nge nyamb gudivi viyo ningg nu su ir waq omone yeru.  
\v 34 Wute Isip kin nge ningg wute yumbo ur brequ mindiny ye te nge guqod pre. Nge ni quanji rind kin te kutungu pre. Muq nge kati ki, di ni ghav gidiny, di ni mai te puaq gidiny ningg. Pugri bu nu yes yewo. Nge nu tiqi gudow Isip mune yo.’ \rq  [Kis 3:5,7-8,10]\rq*   
\p
\v 35 “Moses nen asine Israel buagi ni choch maip no, ni simbe mindig mari, ‘Wuti tughe nu simbe nunduw nu beghi ningg yumbui o beghi nde wand ir kuawo ningg kuas?’ Wuti nen ne qa God ni tiqi nundog no ni mingg yumbui ningg nas di Israel mune nate mowi. God ni angelo nyumo woju pe nas ye ninde gri Moses wute Israel kin nde ye nawo ye yembe neng.  
\v 36 Moses ni mune Isip no, di yumbo ur gre ye isis nand. Muq ni wute Israel kin nitari Isip si riraq, di Gherim Ambo pe opu gri te ruso. Ni wute segi ye pe opu ris, ber 40-pela pu ruwo, di Moses ni mune yembe gre ye isis nand.  
\v 37 Muq Moses nen Israel simbe nindiny, ‘Otiwo God ni nungoqi nuqo iri neti nowi di nge kin pugri propet ningg nowi nas.’ \rq  [Lo 18:15]\rq*   
\m
\v 38 Dobu pu muq beghi koku qi wute segi kin tende rikur, di Moses ni ane ris. Ni Sainai rand pe God ningg angelo Moses temi wand mand kin ni ane ris. Ni wand te beghi pas pas otiwo kin te God nde pu natevi, muq beghi nengu.   
\p
\v 39 “Pudi beghi koku ni Moses ningg wand te rutungu yambu riri. Muq ni kring rip no, di ni Isip mune ruso ningg riri.  
\v 40 Ni Aron simbe rindig, ‘Nu beghi ambojig ninge yembe ndiny, ei ni beghi god puq bidiny. Moses nen beghi Isip pu nitamu nandi kin te muq muai nde no? Beghi ghabe bad.’ \rq  [Kis 32:1]\rq*   
\m
\v 41 Tende puayi Aron no wandoqi kin god ire bulmakau kin pugri yembe nunduw yequ, muq ni mir muaw te ningg yuwo rind. Ni wandoqi kin god nikin si pe yembe runduw kin te ningg quan nganye chumbuai rind.   
\p
\v 42 “Ni pugri puq ren bu God ni dob neny, di nginy di irew di tomnji yumbo ren ni god kin pugri yumbui nyamb rirany. Ni pugri puq ren kin te propet ningg wand God ningg buk pe vise kin ane tiqne. Propet ningg wand buk pe pugri vise:  
\q1 God ni nari, ‘Nungoqi Israel, asi nungoqi ber 40-pela pu qi wute segi kin tende was, di nungoqi sipsip di bulmakau te wambui di mir wawo kin te nge mir wagh segi.  
\v 43 Nungoqi wandoqi kin god Repan ningg tomnji ququ te yembe wundig, di wandoqi kin god Molek ningg yumbui nyamb wurang kin sel baj te ware wo. Temi men nungoqi god kin pugri yumbui nyamb wuram. Pugri bu nge nungoqi tiqi gudouq Babilon opu gri te wo.’ \rq  [Amo 5:25-27]\rq*   
\p
\v 44 “God asi Moses sel baj ire bei nindig kin ni pugri yembe nunduw. Beghi koku asi qi wuye di nyumo segi ye pe ris, di God ningg baj sel pe kin wen ni ris kin tende wuse, ni te rundoq di ni nei rimb, God ni ane ris.  
\v 45 Dobu pu muq beghi koku ni God ningg baj sel pe kin te riraq Josua ane rindi. God ni wute aye tende mas kin te kring nap mo. Beghi koku rindi wute aye mingg qi te ritaqwi, di tiqe te ninggne ris ris muq Devit mune nas.  
\v 46 God Devit yuwon nuang, di ni Jekop ningg God ni ningg baj iri yembe nindig ningg pengu nindig.  
\v 47 Pudi ni baj te yembe nindig segi. Ni wo Solomon baj te yembe nindig.   
\p
\v 48 Pudi baj wute si pe yembe mindiny kin te God wam nganye nas kin tende nas segi. Te kin te asi propet iri puq nand kin wand ane tiqne. Ni pugri simbe nindim:   
\q1
\v 49 God ni pugri puq nand, ‘Nginy tu te nge sia king, di qi te nge nyinge tende keq wuyo kin. Nge yumbui, pugri bu baj pughe gib vimb kin te yembe wundiny, pudi nge tende kas kin tuqui segi. Nge sunyi ire pene kas yawotuan kin tuqui segi.  
\v 50 Yumbo buagi ren nge nde si pe bu rise kin.’ \rq  [Ais 66:1-2]\rq*   
\p
\v 51 “Nungoqi ngawu gre nganye wand. Nungoqi umbo pe di ange pe wute God nei mimbig segi kin ni ange di umbo kin pugri. Pugri bu nungoqi God ningg Ququ Yuwon Ye wand wutungu yambu wari. Nungoqi nuqo puq men kin pugrine nungoqi mune puq wen.  
\v 52 Yabe chuqo nungoqi nuqo propet buagi unje map ningg mai isis mem. Ni wute buagi wuti tuquine nas kin wand te bir mawo ye te mi mati. Muq nungoqi wuti yuwon ye nen wetinowi veri nde wi nondo mi nati.  
\v 53 Nungoqi God ningg lo angelo nde pu wateri ye te nungoqi pugrine puq wen segi!” Stiven ni pugri puq nand.   
\s1 Ni Stiven wet nyaw pe mi nati  
\p
\v 54 Lotu kaunsil buagi ni wand te mutungu, di te ningg ni Stiven umbo ker muang di sawo mat ki.  
\v 55 Pudi God ningg Ququ Yuwon Ye Stiven nde nas, muq ni wam rar nat. Ni rar nat pune God ni quan nganye ti nase kin ti te nuqond. Di Jisas God nde si tuan pe yenu nuqoind.  
\v 56 Muq Stiven ni puq nand, “Wutungu! Nge guqod wam ye ngimrawu bi viso, di Jisas wuti God nde pu nandi wuti nganye nas kin God nde si tuan pe yenu.”   
\p
\v 57 Pugri bu ni quan kumone mari di ange tuq mamb, ni quan buagine mes mewo vig mamb mo Stiven mait nase.  
\v 58 Ni mait nase mitanyi mar mo tiqe dabo sange di wet nyaw pe mi. Wute Stiven wet nyaw pe mi kin te ni saket ir mawo, wuti ambonye iri nas kin tumone mawo ris. Ambonye te ni nyamb taq Sol.   
\p
\v 59 Ni Stiven wet nyaw pe mi mi di Stiven pugri Yumbui simbe nindig, “Jisas nu Yumbui, nu nge ququ taqwi!”  
\v 60 Muq ni pombri no sungomyu pe yenu di quan kumone nari, “Yumbui, ni pugri puq men ye te oyi ndim wayequ.” Stiven ni pugri puq nand, di opu nati.   
\c 8  
\p
\v 1 Ni Stiven mi nati, muq Sol ni tende yenu nuqond di ni umbo yuwon gud.  
\s1 Sol ni wute Jisas nei rimbig kin brequ nindiny  
\p Nginy te ningg ni wute Jisas nei rimbig ye Jerusalem kin unje map di mai isis meny. Puq ren bu wute buagi Jisas nei rimbig kin wu rise ire ire Judia di Samaria opu ruso. Pudi aposel ne Jerusalem mas.  
\v 2 Wute ninge God ningg wand mutungu kin ni Stiven ngamo mowi di ni ningg yumbui quanji mindig.  
\v 3 Muq Sol ni wute Jisas nei rimbig kin brequ nindiny nindiny. Ni baj manyi nar no, wute Jisas nei rimbig kin nateri. Di ni nitari no, taq namb.   
\s1 Ni wand yuwon ye Samaria opu tende bir mawo  
\p
\v 4 Wute Jisas nei mimbig kin wu mase ire ire mo ye ni tiqe aye pe mas wand yuwon ye bir mawo.  
\v 5 Pilip ni tiqe ire Samaria yequ kin tende naghe no, Kraist ningg wand bir nuany.  
\v 6 Wute nganye buagi nganye ni Pilip ningg wand rutungu, di yumbo ur gre ye isis nand kin te ruqond, di wand nand ye te ningg ange ruaq yuwon.  
\v 7 Wute nganye buagi ququ brequ ninde mas, pudi muq ququ brequ te suquan moyi gri nyeq mand, di ni si mare wu mase mo. Muq wute nganye buagi ngape riti di nyinge brequ kin mune oghi.  
\v 8 Pugri bu wute buagi tiqe te kin quan nganye chumbuai rind.   
\p
\v 9 Tiqe tende wuti iri nas, ni nyamb Saimon. Asi ni pripri awo namb di mu nand. Ni puq nen di wute buagi Samaria kin nei kumo rimb. Ni pripri nari, “Nge yumbui.”  
\v 10 Di wute buagi nyamb kin di nyamb segi kin quan buagine Saimon wandne rutungu. Ni riri, “Wuti nen God ningg gre ninde vise.” Gre te ningg ni Yumbui Gre puq rindig ye.  
\v 11 Pripri ni mu pe yumbo ur isis nand, di wute te ruqond, di ni nei kumo rimb. Di ni Saimon ningg wand rutungu ningg buid rip.  
\v 12 Pudi Pilip ni God ni yumbui nas kin wand di Jisas Kraist ningg wand yuwon ye bir nawo. Di wute buagi quayi nyumbueg ane Pilip ningg wand rutungu riri ni wand nganyene nand, di ni wuye nap.  
\v 13 Muq Saimon mune pugrine God nei nimbig di ni wuye naip. Di ni Pilip nde naru. Ni yumbo ur gre ye isis nuqond, di nei kumo namb.   
\p
\v 14 Aposel Jerusalem mas kin ni wand mutungu wute Samaria kin God ningg wand ritevi. Pugri bu ni Pita Jon temi tiqi mundom ninde mo.  
\v 15-16 Wute Samaria kin God ningg Ququ Yuwon Ye riti nowi segi, di ni ninde nati ni segine. Pilip ni wute te Yumbui Jisas nde nyamb pe wuye nap. Muq Pita Jon temi ninde mo, di God pengu mindig ei ni wute Samaria kin ghav nindiny ei ni Ququ Yuwon Ye neny.  
\v 17 Pugri bu muq ni temi ninde si meny kuyo, di ni Ququ Yuwon Ye riti nowi.   
\p
\v 18 Saimon ni nuqond aposel temi te sine wute nde mi kuyo di ni Ququ Yuwon Ye riti ni. Di Saimon wet bidi ni temi nde nare nandi,  
\v 19 muq nari, “Nungoqi tequ gre te nge mune wegh. Te pu ei otiwo nge wuti iri nde si ki kuyo, di ni segine Ququ Yuwon Ye neti nowi.”   
\p
\v 20 Pudi Pita ni simbe nindig nari, “God nikin nei pe beghi gre nengu, pudi nu kuari nu segine ei wet bidi pe wong guad! Nu puq guad ye te ningg otiwo nu nunon wet bidi anene brequ pe yo!  
\v 21 God nde rar pe nu umbo tuquine kuse segi kin te muq beghi God ningg yembe ren bad kin ren nde nu mune gheyi ghandi kin tiq segi.  
\v 22 Pugri bu muqdi nu nei ghare tinde di nei brequ ven dob yeny. Di Yumbui pengu ndig ei qond ni nu wand puaq nunduw kin tuqui bri.  
\v 23 Nge nu guqoid, nu God ningg yumbo ningg buyaq nganye guad, di yumbo ur brequ taq nganye rimb pu yengu.”   
\p
\v 24 Muq Saimon ni pugri oyi nand, “Nungoqi tequ ei Yumbui ane nge ningg wand wand, ei nge ghav nindigh. Te ei mai nungoqi tequ wari kin ren nge kare segi.”   
\p
\v 25 Di Pita Jon temi Yumbui ningg wand wute buagi simbe mindiny. Pre ni temi mune Jerusalem mo. Ni mo ngimi Samaria mingg tiqe nganye buagi wand yuwon ye bir muany.   
\s1 Pilip wuti Itiopia kin iri wand yuwon ye simbe nindig  
\p
\v 26 Muq Yumbui ningg angelo Pilip simbe nindig nari, “Nu bogisumb di nu yes yewo, ngim ire Jerusalem pu wuso Gasa kin te wung yo.” Ngim tende tiqe ninge yeru segi.  
\v 27 Muq Pilip ni nes newo sir nap pre, nyinge nare. Ni no ngimi wuti Itiopia kin nuqoind. Ni wuti yumbui nyamb kin. Ni wute Kwin Kandasi Itiopia kin yumbo yumbo yeng muany ye yumbui. Wuti nen Jerusalem nandi God yumbui nyamb nirang pre,  
\v 28 muq mune no ningg. Ni nikin wilkar pe nas muq hos qo naimb. Ni buk propet Aisaia ur nindiq kin te nundoq nundoq no.   
\p
\v 29 Muq God ningg Ququ Yuwon Ye Pilip simbe nindig, “Nu wilkar tende ghondo.”  
\v 30 Muq Pilip ni vig namb tumo nondo wuti te propet Aisaia ningg buk nundoq nundoq nas kin te nutungu. Di ni pengu nindig nari, “Nu wand te guqod ye puate nei gubiny o segi?”   
\p
\v 31 Muq ni pugri oyi nindig nari, “Wute nge puate simbe mindigh segine, tedi pughe gri ei nge nei gab?” Muq ni Pilip ningg nari, “Nu ghowi yi nge temu pas.”   
\p
\v 32 Ni God ningg wand puch buk tende pe nuqond kin taq pugri vise:  
\q1 “Wute sipsip ire mumbueq wuti ningg mitaqi mandi, pudi ni wuri segi. Di sipsip iny pend muaw ir wughe, pudi ni wuri segi. Otiwo di wuti iri te kin pugrine mi nati ningg pudi ni nari segi.  
\v 33 Ni minyuw kin wand simbe mindig, di ni murundi naghe, di ni kot tuquine mutungu segi. Ni mi nati pre, muq ni qi pe ven nde mune nas segi. Pugri bu ni kuqo pughe ye ris be wute simbe mindiny?” \rq  [Ais 53:7-8]\rq*   
\p
\v 34 Wuti Itiopia kin ni wand te nuqond pre, muq Pilip ningg nari, “Nge nu pengu guduw, propet wuti tughe ningg bu wand ven puq nand? Ni nikin ningg puq nand, o ni wuti aye ningg puq nand?”   
\p
\v 35 Muq Pilip ni wand te kin puate bir nuang. Ni God ningg wand puch ven simbe nand nare no no, muq Jisas ningg wand yuwon ye te mune bir nuang.  
\v 36-37 Ni temi ngimne mo mo, wuye ire muqond. Muq wuti te nari, “Wuye te kuse. Nu muq nge wuye kuaip tiq bri?”   
\p
\v 38 Muq ni nari di wilkar yequ. Di Pilip wuti te temi wuye pe maghe mo. Muq Pilip ni wuye naip.   
\p
\v 39 Pre, temi wuye si mare mowi mi, Yumbui ningg Ququ nandi, Pilip nitanyi no. Di wuti te Pilip mune nuqoind segi. Muq wuti te Jisas nei nimbig ye te ningg chumbuai nand, di wilkar pe newo no, di mune no.  
\v 40 Pudi God ningg Ququ Pilip nitanyi brequne nganye no Asotus yenu. Ni tiqe manyi wand yuwon ye bir nawo nawo no. Dobu ni no Sisaria no nar.   
\c 9  
\s1 Sol yumbo ur brequ dob neny di God nde si nambu nas  
\r Aposel 22:6-16; 26:9-18  
\p
\v 1 Sol ni Jisas ningg wute namb riti ningg quan nganye buid nap. Puq ren bu ni prist mingg yumbui ni yumbui nde no,  
\v 2 di ni simbe nindig, di ni wute nyamb kin Juda God yumbui nyamb mirang kin baj Damaskus rise ye tende mas kin nyumo raqe ur nindim. Muq ni nyumo raqe te Sol neng. Nyumo raqe te puq wund: “Sol ni quayi ninge nuqond o nyumbueg ninge nuqond Jisas ningg ngim pe ruso, tedi ni segine taq namb, di Jerusalem nitari nandi.”  
\v 3 Muq Sol ni no. Ni Damaskus tumo nondo nondo, brequne nganye pris kin pugri naghe, di ninde tuquine quan nganye ti nase.  
\v 4 Di Sol ni no naghe qi pe nase. Muq ni nutungu mim ire pugri simbe vind, “Sol, Sol, pughe ningg nu nge pripri unje kuaip mai isis kuegh?”   
\p
\v 5 Muq Sol ni nari, “Yumbui, nu tughe?”  
\p Di ni nari, “Nge Jisas, nu pripri nge unje kuaip kuaip.  
\v 6 Muq nu yes yewo, tiqe ghar yo. Otiwo di wuti iri nu pughe sin ei yen kin te kin wand simbe nunduw ye.”   
\p
\v 7 Wute Sol ane mo kin ni wand ven mutungu, pudi ni wuti muqoind segi. Di ni pugrine wand segi pu yemu.  
\v 8 Sol ni yumbo quan nganye ti nase kin nuqond pre, muq ni nes newo rar bure nand, di rar burpoq rip. Segi di ni si miting kuse, mitanyi Damaskus mar mo.  
\v 9 Ni te nas nginy temi ire, pudi ni rar te pugrine burpoq rip pu rise. Di ni mir nand segi wuye ne segi pu nas.   
\p
\v 10 Jisas ningg wuti iri ni nyamb Ananaias ni Damaskus ne nas. Ni ruqo nyemb pe pugri nuqond, Yumbui ni ningg nari, “Ananaias!”  
\p Di Ananaias nari, “Yumbui nge ven kas.”   
\p
\v 11 Di Yumbui ni simbe nindig nari, “Nu yes yewo, ngim ire ni nyamb Gi Wuti te ningg yo. Nu yo Judas nde baj pe wuti iri Tarsus kin ni nyamb Sol ni ningg pengu ghand. Ni nge pengu nindigh nindigh nas.  
\v 12 Di ruqo nyemb pe pugri wuti iri nuqoind, ni nyamb Ananaias. Ni neyi nandi, ninde si neng kuyo, ei ni mune oghine rar nat ningg.” Yumbui pugri Ananaias simbe nindig.   
\p
\v 13 Muq Ananaias Yumbui pugri oyi nindig nari, “Yumbui, wute nganye buagi wuti nen ningg nge simbe mindigh kutungu, ni nu ningg wute Jerusalem kin yumbo ur brequ isis nindiny.  
\v 14 Muq ni prist mingg yumbui nde nyumo raqe nitaqwi pre pu bu nandi ye. Ni wute ninge tiqe ven kin nuqond nu wand rutungu di nu ane wand, tedi ni taq namb.”   
\p
\v 15 Pudi Yumbui ni Ananaias pugri simbe nindig nari, “Nu yo. Wuti nen nge yembe nindigh ningg kaip no pre ye. Otiwo ni nge wand nare wute buagi Juda segi kin di nikin king ane ninde no di Israel nde mune no ye.  
\v 16 Otiwo di ni nge ningg wand bir nawo, di wute buagi ni oyi mai meng kin te kin simbe gidig.”   
\p
\v 17 Muq Ananaias nes newo no. Ni no baj pe nar no, muq Sol nde si ni kuyo di nari, “Chech Sol, Yumbui Jisas nu ngimi guqoid pre kin te nge tiqi nundogh bu gadi, ei nu munene oghine rar ghat, di God ningg Ququ Yuwon Ye nunde nas.”  
\v 18 Muq brequne nganye yumbo Sol nde rar pe rise kin umo bidi kin pugri puaq ir riti righe, muq ni mune oghine rar nat. Muq ni nes newo nari di wuye maip.  
\v 19 Otiwo Sol ni mir nand, muq ni mune buid nap.  
\s1 Sol Kraist ningg wand yuwon ye Damaskus pe bir nawo  
\p Nginy ninge Sol ni Jisas ningg wute ane Damaskus mas.  
\v 20 Di brequne Juda God yumbui nyamb mirang kin baj buagi tende no Jisas ningg wand bir nawo, ni nari, “Jisas ni God ningg wo.”   
\p
\v 21 Ni wand te kin nand, wute buagi puyene nganye mand. Ni mari, “Wuti pughe ye bu asi Jerusalem nas di wute nyamb ven qa rindivi viyo di ni unje nap mai isis neny? Wuti nen ne qa muq mune ven nandi ei wute ninge nyamb ven rire nutungu, tedi taq namb di nitari prist mingg yumbui nde no.”   
\p
\v 22 Pudi Sol ni muq gre nganye nand. Di ni Jisas ni Kraist kin wand raqe nganye nindim, bu wute Juda kin Damaskus mas kin wand te mutungu, di ni oyi mindig tiq segi.   
\s1 Juda ni Sol mi ningg bu ni wu nase no  
\p
\v 23 Nginy nganye buagi mo pre di Juda mandi irepene mikur, Sol mi nati ningg wand taq mamb.  
\v 24 Di ni mi nati ningg wand wand mare kin te ni nutungu. Muq Juda buagi ni mi nati ningg mo vang ngimrawu manyi te yeng mawo pu yemu. Bogisumb burpoq ane yeng mawo.  
\v 25 Pudi Sol ningg wute ni wand mutungu ni Sol mitanyi mo vang pe mewo mo yemu di ni imbi yumbui ire wung naghe no nas muq ni vang kin windua pe gri sare pe mi naghe no.   
\s1 Sol Jerusalem nas  
\p
\v 26 Otiwo Sol Jerusalem nandi, ni Jisas ningg wute aye te ane irepene mikur yembe mand ningg nari. Pudi wute buagi ni wune rimbig, di ni riri ni Jisas ningg wuti nganye segi ye, ni wuti aye bu.  
\v 27 Pudi Barnabas ni Sol nitanyi Jisas ningg aposel nde no. Muq ni Sol ngimi Yumbui nuqoind, di Yumbui ni wand neng di ni Damaskus pe wune namb segi Jisas ningg wand raqene bir nawo ye te kin simbe nindim.   
\p
\v 28 Pugri bu Sol ni ane Jerusalem mas di ane irepene nyinge mare mo mandi. Di Yumbui ningg gre pe ni wune namb segi, di Yumbui ningg gre pe ni Jisas ningg wand raqe nand.  
\v 29 Ni pripri Juda ni wand Grik nei mamb kin te ane wand mand, di ane wand pe mege. Di ni mi nati ningg ngim meri mand.  
\v 30 Otiwo Jisas ningg wute aye ni wand ven kin mutungu, di mes mewo Sol mitanyi maghe mo Sisaria di tiqi mundog Tarsus no.   
\p
\v 31 Pugri bu muq wute buagi Jisas nei rimbig kin, Judia opu kin di Galili opu kin di Samaria opu kin, yuwon pu ris. Yeng te kin segi bu ni gre rind. Ni Yumbui nde si nambu ris, di God ningg Ququ Yuwon Ye gre neny. Di wute nganye buagi Jisas nei rimbig, di riyi ri ni ane ire pe rikur.   
\s1 Pita ni Ainias sabi nindig oghi  
\p
\v 32 Pita nyinge nare tiqe buagi no no, di tene no tiqe Lida mune naghe no, di God ningg wute Lida kin te ane ris.  
\v 33 Tiqe te ningg Pita wuti iri nuqoind, ni nyamb Ainias. Ni ngape buagi riti omo pre, di nyinge nare kin tiq segi, ni sunyi pene nas nas ber 8-pela pu nawo.   
\p
\v 34 Muq Pita ni ningg nari, “Ainias muq Jisas Kraist nu oghi sim naind pre. Nu yes yewo sunyi sabi ndiny.”  
\p Di brequne nganye Ainias nes newo.  
\v 35 Muq wute buagi Lida di Saron kin te ruqond, di ni nei rire ritinde, Yumbui nei rimbig.   
\s1 Pita ni Tabita wuti pre pu mune nindiqi wuyo  
\p
\v 36 Tiqe Jopa pe Jisas ningg wute ire wus, ni nyamb Tabita. Grik wand pe mari Dorkas. Pripri ni yumbo ur yuwon ye wund, wute ninge yumbo pughe kin segi di ghav wundiny.  
\v 37 Muq yabe num yumbui wure di wuti pre. Di ni wuye ripiq. Te ni nikin yumbo ur pugri ye, wute riti di wuye rip, pugri bu ni wuye ripiq pre, muq rum ire nange yequ ye tende ruaq wuse, ei ni quanji runduw ningg.   
\p
\v 38 Lida Jopa teri tumo tumone yeru. Pugri bu Jisas ningg wute ni Pita Lida nas ye wand rutungu, ni wute temi tiqi mundom ninde mo, di ni Pita simbe mindig mari, “Nu beghi nde ghandi. Nu mune ghimbi ghawo wayequ.”   
\p
\v 39 Di Pita nes newo ni ane mo. Ni mo mo mar, di ni Pita mitanyi rum ire nange te ningg mewo mo. Wute buagi ngaim mati pre kin nyarimo ni rindi, Pita nde tumone yeru quanji rind rind. Dorkas asi wusne puayi chongo buagi di saket yembe wundiny kin te Pita bei rindig.  
\v 40 Di Pita wute buagi tiqi nundony rir ruso omo, di ni sungomyu nisiri, muq Yumbui pengu nindig. Pre tindi nondo wute wuti kin te nundoq, muq nari, “Tabita nu yes yewo.” Di wute wuti pre kin te rar bure wundiq Pita wuqoind di wes wuyo wus.  
\v 41 Di Pita ni si nituw rise, muq ni wes wuyo yequ. Di Pita wute God nei rimbig kin te di wute ngaim mati pre kin nyarimo te ningg nari rindi Dorkas mune neny.  
\v 42 Wand ven Jopa pe vir ir, di wute rutungu omo. Di wute nganye buagi Yumbui nei rimbig.  
\v 43 Pita Jopa nas nginy quan nawo. Ni wuti iri bulmakau chongo pe yumbo yembe nindiny kin ni nyamb Saimon ni temi mas.   
\c 10  
\s1 Angelo iri nandi Kornilius wand neng  
\p
\v 1 Rom kin wuti iri Sisaria nas kin ni nyamb Kornilius. Ni Rom kin ami 100-pela kin yumbui. Ami men ni nyamb miram mari, “Itali mingg ami.”  
\v 2 Ni di nikin yavi ire ane pripri God wune rimbig di nine rar ngimi ruwi nas ye. Ni pripri nikin wet bidi nateri, Juda kin wet bidi segi kin ninge neny, di ni pripri God ane wand ye.  
\v 3 Nginy iri ningg 3 kilok kin pugri ni ruqo nyemb pe pugri God ningg angelo iri ninde raqene nganye yenu nuqoind. Muq angelo te nandi nyamb nirang.   
\p
\v 4 Muq Kornilius ni te nuqoind quan nganye wune namb, pudi ni nari, “Nge yumbui, pughe sin ren?”  
\p Muq angelo ni Kornilius simbe nindig nari, “Nu kuari kin te God nutungu pre, nu wet bidi kuateri wute ninge wet bidi segi kin te kueny ye te God ni chumbuai nand. Di ni te nei nimbiny nimbinyne.  
\v 5 Muqdi nu yo, wute ninge tiqi ndom Jopa mo, ei Saimon ni nyamb ire Pita ni mitanyi mandi.  
\v 6 Wuti nen ni Saimon ne iri ninde baj pe nas, ni bulmakau chongo pe let yembe nindim ye. Ni baj gherim qunambe ne vise.”   
\p
\v 7 Angelo te Kornilius simbe nindig kin te mune no pre, di Kornilius wute temi ire pu nari mandi. Iri ami di temi ni nikin yembe ye wute. Ami te mune pripri God ninde rar ngimi nowi nas ye, di pripri ni Kornilius ane mas ye.  
\v 8 Muq Kornilius ni angelo ningg wand te wute temi ire te waghine simbe nindim yuwon, muq tiqi nundom Jopa mo.   
\s1 Pita ni yumbo ruqo nyemb pe pugri nuqond  
\p
\v 9 Ni nyinge mare mo mo ngimi mase. Yambgriq mune nyinge mare mo. Ni mo Jopa tiqe tumo mondo mondo, Pita baj pe newo no ei God pengu nindig ningg. Muq belo ningg tumo,  
\v 10 bu Pita mir gureg, be ni mir nand yamb nas. Ni muq qa mir ri righe pu yeru. Muq Pita ni rar ri righe ruso yumbo ninge nuqond.  
\v 11 Ni nuqond nginy tu bi kring viso, muq yumbo ire chongo gib wumb kin te nyang wi. Di yumbo ire ni qunyup 4-pela pu te wut rise di waghi waghi qi pe weq wuti wi.  
\v 12 Ni yumbo isis umo dabo kin di ghati di wapi ni chongo tende rir rise nuqond.   
\p
\v 13 Muq mim ire pugri simbe vindig, “Pita, nu yes yewo, umo ren ghambui, di ye.”   
\p
\v 14 Pudi Pita ni nari, “Nge yumbui, nge puq ken tiq segi! Nge musoq ju mir uny kin ke segi ye.”   
\p
\v 15 Muq mim te mune pugri simbe vindig, “Yumbo God ni oghi puq nindiny kin te nu uny simbe ghand wayequ.”   
\p
\v 16 Yumbo te kin riyi ri tevi ire rind pre, muq mune nginy tu pe rir ruso.   
\p
\v 17 Muq Pita ni tene nei kumo nimbiq nari, “Ruqo nyemb wen gibiq kin puate te pughe gri bri?” Ni tene nei nimbiq nimbiq nas nas, di wute Kornilius tiqi nundom kin te mandi. Ni mandi kin wute buagi Saimon ningg baj ningg pengu mindiny mindiny mandi mandi muq muqond.  
\v 18 Muq ni ngimrawu tumone yemu di pugri ngam mare mari, “Saimon, ni nyamb ire Pita, ni ven nde nas o segi?”  
\v 19 Pita ni ruqo nyemb pe pugri yumbo nuqond kin te nei nimbiq nimbiq, muq God ningg Ququ Yuwon Ye ni Pita pugri simbe nindig nari, “Nu tungu, wute temi ire pu nu meri munduw.  
\v 20 Pugri bu nu nei kumo mbiq wayequ. Nge ningne bu tiqi gudom mandi. Nu yaghe yo ni qond ei ane wo, yambu ghari wayequ.”   
\p
\v 21 Muq Pita wute te yemu pe te naghe no, di ni simbe nindim nari, “Nungoqi nge meri wundigh kin nge taq ven gadi. Nungoqi pughe kin ningg wandi?”   
\p
\v 22 Muq ni oyi mari, “Beghi Kornilius, Rom kin ami 100-pela mingg yumbui ni tiqi nundog bu badi. Ni wuti yumbo tuquine puq nen ye, ni God nei nimbig, di wute buagi Juda kin ni pripri mari ni wuti yuwon ye. God ningg angelo yuwon ye iri ni simbe nindig nari, nu ninde baj pe ghondo, ei ni wand ninge simbe ndig.”   
\p
\v 23 Pugri puq mand, muq Pita nitami baj pe mar mo, di bur ni ane mase.  
\s1 Pita ni Kornilius ningg baj pe no  
\p Yambgriq muq Pita anene mo. Di Jisas ningg wute ninge Jopa kin ni mes anene mo.  
\v 24 Ni nyinge mare mo mo ngimi mase, yambgriq mune mo mo Sisaria mo mar. Di Kornilius ni ghimbi nuang pu nas. Ni nikin yavi ire di nikin kimand te nari rindi ane ni ghimbi ruang rikur pu ris.  
\v 25 Pita ni Kornilius ningg baj pe nar no pune Kornilius nandi, Pita nde sungomyu sungomyu yenu yimb naghe, muq ni yumbui nyamb nirang.   
\p
\v 26 Muq Pita ni simbe nindig nari, “Nu yes yewo. Nge God kin pugri segi, nge nu kin pugri, nge wutine.”  
\v 27 Muq Pita ni temi wand wand baj pe mar mo di wute buagi baj pe te rir ris ye te nuqond.  
\v 28 Di Pita ni simbe nindiny nari, “Nungoqi nei wamb beghi Juda kin di nungoqi wute aye kin ane ire pe pas kin tiq segi. Te kin beghi Juda uny simbe nganye bad. Pudi God nge yumbo ren kin ningg pugri simbe nindigh nari, nge wuti iri puqum nimbiq puq gidig tuqui segi.  
\v 29 Pugri bu nungoqi wand wi vindo pu nge kas ye tuqui segi, nge gadi. Muqdi nge pengu guduq, pughe kin ningg nge wand wagh gadi?”   
\p
\v 30 Muq Kornilius ni Pita simbe nindig nari, “Kei muq nginy nase kin pugri pu nase nge yumbo ninge guqod. Yumbo te guqod kin tende puayi pu rindi muq nginy temi ire pu mo pre. Te pugri 3 kilok pugri pe nge nge ning nde baj pe kas, God temu wand bad. Nge God temu wand bad badne wuti iri ni chongo quan nganye ti riri kin nandi nge nde rar ngimine yenu.  
\v 31 Muq ni pugri puq nand nari, ‘Kornilius, nu wand guad kin te God nutungu pre. Di nu pripri wet bidi di yumbo yumbo ninge kuateri di wute ninge yumbo yumbo di wet bidi segi kin te kueny kin te God ni nu chumbuai nunduw, di ni muq nu yumbo ur te nei namb nambne.  
\v 32 Pugri bu muqdi nu wute ninge tiqi ndom Jopa mo, ei Saimon ni nyamb ire Pita ni simbe mindig nandi. Pita ni wuti iri ni nyamb Saimon ne ni pripri kau chongo pe let yembe nindim kin ni temi mas. Ni baj gherim qunambe ne vise.’  
\v 33 Pugri pu nge brequne wute te tiqi gudom nunde mondo, di nu wuti oghi ye bu wand kutungu di brequne guadi. Muq beghi quan buagine God nde rar pe ven pas, di Yumbui nu yumbo bei nunduw kin te beghi simbe ndug.” Kornilius ni pugri simbe nand.   
\s1 Pita ni Kornilius nde baj pe wand bir nawo  
\p
\v 34 Muq Pita ni pugri simbe nand nari, “Nganyene nganye, muq nge nei gab God ni wute tit ire nei nimbiny di wute tit aye te si nare segi. Ni buagi anene nei nimbiny.  
\v 35 Piyi ni Juda ane yavi ire segi ni aye kin, pudi ni ni ningg wand rutungu di yumbo ur tuquine puq ren, tedi God ni nate ruwi.  
\v 36 Wand ven God beghi Israel simbe nundug, Jisas Kraist ni wute buagi mingg yumbui, di ni beghi nei nengu ei beghi God ane nei irene vise ye te kin wand yuwon ye bir mawo kin te nei wamb pre.  
\v 37 Nungoqi nei wamb, asi Jon ni wute wuye nap ningg wand bir nawo ye tende puayi yumbo puq ren ye nei wamb. Yumbo te kin Galili pu puate ri righe di ruso Judia opu te yumbui yeru.  
\v 38 Wand ven Jisas Nasaret kin ni ningg wand. God ni ningg gre di Ququ Yuwon Ye te Jisas neng. Pugri bu muq God ninde nas, bu ni tiqe manyi manyi te no, wute buagi ququ brequ mingg yumbui nde si pe ris kin te ghav nindiny di ni mune oghi.  
\v 39 Muq beghi ni asi Jerusalem di beghi wutamu Juda kin nde ni yumbo ur nand kin wand te kin bir pawo. Wuti nen mi nati kin te ni kruse pe qungu mi nati.   
\p
\v 40 “Pudi nginy temi mo pre aye ningg God ni nari di mune nes newo di raqene nandi.  
\v 41 God ni wute buagi nde Jisas raqe naind segi. Ni beghi God ningg wand raqe bad ningg manyi nundumu pre kin beghi ndene bu ni Jisas raqe naind. Asi ni mune nes newo kin tende puayi beghi ni ane mir bad di wuye pe.  
\v 42 Muq ni beghi simbe nundug kin beghi wute nde wand pugri ei bir pawo: God ni Jisas irine naip no, otiwo di wute mati kin di wute urupuine mas kin ni mingg kot te nutungu.  
\v 43 Yabe propet buagi ni wuti God naip no kin nen ningg qa wand mand mari, otiwo wute buagi ni wuti nen nei rimbig, tedi ni ningg nyamb pe ni yumbo ur brequ rind kin wand te puaq nindiny.”   
\p
\v 44 Wute buagi Pita God ningg wand te bir nawo kin te rutungu rutungu ne, God ningg Ququ Yuwon Ye ninde nati ni.  
\v 45-46 Juda kin wute tit Jisas nei mimbig ye ni Pita ane mandi ye ni mutungu, ni God nyamb rindivi viyo kin te ni wand tuan isis pe rindivi viyo. Pugri bu puyene mand, muq ni mari, “God ni beghi Juda kinne Ququ Yuwon Ye nengu segi. Ni beghi di wute tit Juda segi kin anene Ququ Yuwon Ye nengu.”  
\p Muq Pita ni simbe nand nari,  
\v 47 “Asi Ququ Yuwon Ye beghi Juda kin nde nati ni kin pugrine muq ninde mune nati ni. Pugri bu muq beghi wute ren wuye pap kin te ningg Juda iri nari kin tiq segi.”  
\v 48 Muq Pita mune simbe nindim nari, “Nungoqi Jisas Kraist ningg nyamb pe ei wute ren wuye wap.”  
\p Muq wute te Pita simbe rindig, “Muqdi nu beghi ane pas nginy quane pawo pre muqdi nu yo.”   
\c 11  
\s1 Pita ni yumbo nuqond kin te Jerusalem pe simbe nand  
\p
\v 1 Aposel di Jisas ningg wute ninge Judia opu tiqe kin kin mas kin te wand mutungu wute Juda segi kin ni mune God ningg wand ritevi pre.  
\v 2 Pugri bu Pita mune Jerusalem no, di wute Jisas nei mimbig kin ninge ni ghimbi dugu chongo pend mawo kin ni ker muang.  
\v 3 Ni mari, “Nu wute ghimbi dugu chongo pend segi ye baj pe kuo di ane mir wand pre ye!”   
\p
\v 4 Pudi Pita ni yumbo ur buagi nuqond kin te simbe nand. Ni nari,  
\v 5 “Nge Jopa kas, nge God temu wand bad bad pas, di nge rar ri righe ruso, di nge yumbo ire ruqo nyemb pe pugri gudoq. Yumbo ire chongo yumbui gib wumb ye wuti wi. Yumbo ire ni qunyup 4-pela pu te wut rise, muq waghi waghi nginy tu pe pu weq wuti wi, nge nde wundi.  
\v 6 Nge oghine nganye nei gab ningg kari, bu nge otinde ququ kare, di umo buagi qi pe ven nde yeru kin, umo dabo kin, di ghati, di wapi buagi te guqod.  
\v 7 Di nge kutungu mim ire nge simbe vindigh viri, ‘Pita, nu yes yewo, umo te ghambui, di ye.’   
\p
\v 8 “Pudi nge kari, ‘Yumbui, nge puq ken tiq segi! Nge musoq ju mir uny kin ke segi ye.’   
\p
\v 9 “Pudi mim te wam pu mune nganye viri, ‘Yumbo God ni oghi puq nindiny kin te nu uny simbe ghand wayequ.’   
\p
\v 10 “Yumbo ur ren kin puq ren tevi ire rind pre, mune wam riwo ruso.  
\v 11 Di brequne nganye wute temi ire pu mandi, beghi pas kin baj tende bre mowi. Wuti iri Sisaria nas kin ni wute temi ire pu te tiqi nundom nge nde mandi.  
\v 12 Muq God ningg Ququ nge simbe nindigh nari, ‘Nu ni ane wo. Nu nei kumo ghamb wayequ.’ Jisas ningg wute Jopa kin 6-pela pu men mune nge anene po, di po wuti te ningg baj pe par po.  
\v 13 Di ni angelo iri ninde baj pe nar yenu nuqoind kin te kin wand beghi simbe nundug. Ni nari, angelo ni simbe nindig nari, ‘Nu wute ninge tiqi ndom Jopa mo, ei Saimon ni nyamb ire Pita simbe mindig nandi.  
\v 14 Ni ei nu wand ninge new, di wand te ningg God nu di wute nu non ane baj ire pe was kin te buagi ane mune nitaqu wowi.’ Wuti te beghi pugri simbe nundug.   
\p
\v 15 “Muq nge wand gad, di asi Ququ Yuwon Ye beghi nde nati ni kin pugrine ninde mune nati ni.  
\v 16 Di nge asi Yumbui ni puq nand kin wand te nei gibiny. Asi Yumbui ni nari, ‘Jon ni wute wuye tuan pe wuye nap, pudi nungoqi otiwo God ni ningg Ququ Yuwon Ye ei wuye nupuqu ye.’  
\v 17 Asi beghi Yumbui Jisas Kraist nei bibig bibig di God te ningg beghi ni ningg Ququ Yuwon Ye nengu. Muq God ni wute aye kin mune te kinne neny. Nge pughe gib gab ye ate nge God segi puq gidig?” Pita pugri puq nand.   
\p
\v 18 Ni Pita ningg wand te mutungu, di ni mune ker mawo segi. Ni God ningg nyamb mindivi viyo, di mari, “Muq beghi nei bab wute Juda segi kin te mune nei mare mitinde God ne nei mimbig, tedi ni mune nate mowi di mas mas te kin mas ye.”   
\s1 Antiok opu wute muq urupui Kristen puq mindim  
\p
\v 19 Asi ni Stiven mi nati di wute Jisas nei mimbig kin unje map mai isis mem. Di te ningg wute Jisas nei mimbig ye wu mase ire ire mo, di tene mo Ponisia opu mo, ninge mo qi puch Saiprus mas, di ninge Antiok. Ni te mo mas di wute aye kin nde wand yuwon ye bir mawo segi, ni Juda ne simbe mindim.  
\v 20 Pudi wute ninge Saiprus kin di ninge Sairini kin ni ane mo Antiok, di ni oyi wute Grik kin nde mune wand bir mawo. Ni Yumbui Jisas ningg wand yuwon ye simbe mindim.  
\v 21 Di Yumbui ni gre nem, bu wute nganye buagi nei rire ritinde Yumbui nei rimbig.   
\p
\v 22 Di Jerusalem kin wute Jisas nei mimbig ye ni wand ven mutungu, ni mes mewo Barnabas tiqi mundog Antiok no.  
\v 23 Ni no no nar, di ni nuqond God nikin nde nei pene yuwon nuany, di ni chumbuai nand. Di ni wute buagi simbe nindiny ei ni Yumbui si riri segi kin.  
\v 24 Barnabas ni wuti yuwon ye, Ququ Yuwon Ye ni nde nas di ni God quan nganye nei nimbig gre ye, bu wute nganye buagi nganye Yumbui nei rimbig.   
\p
\v 25 Barnabas te pre nand, muq ni Sol meri niting ningg Tarsus no.  
\v 26 Ni meri niting no no nuqoind, muq nitanyi mune Antiok nandi. Ni ber ire Antiok wute Jisas nei rimbig kin te ane ris, wute nganye buagi nganye God ningg wand bei meny. Antiok pe wute buagi ni Jisas ningg wute te ruqond di “Kristen” puq rindiny. Asi Jisas ningg wute ni pugri nyamb rirany segi, muq tene ni nyamb ven kin rirany.   
\p
\v 27 Tende puayi propet, wute God nde pu wand matevi simbe mand ye, ninge Jerusalem pu Antiok mati mi.  
\v 28 Propet iri ni nyamb Agabus, ni Ququ Yuwon Ye nde gre pe ni nes newo di simbe nand nari, otiwo di tiqe buagi qi wen wung yeru ye mir segi di ni mir ningg si rip riti. (Pre, otiwo Klodius king ningg nas kin tende puayi nganyene mir segi, di ni mir ningg si rip riti.)  
\v 29 Pugri bu Jisas ningg wute buagi wute Judia kin ghav mindiny ningg wet bidi ninge mi ruso ningg wand taq mamb. Wute buagi nikin ire ire nei mamb, wet bidi bir mawo ni cham rise, cham kimand Judia kin ghav mindim.  
\v 30 Ni pugri puq men pre, Barnabas Sol temi tiqi mundom wet bidi te mare mo wute Jisas nei mimbig kin quayi kiyi Jerusalem mas kin te mem.   
\c 12  
\s1 Herot Jems ni nati, Pita taq naimb  
\p
\v 1 Tende puayi King Herot nari di wute ninge Jisas nei rimbig kin te unje map mai isis meny ningg mat rise.  
\v 2 Ni Jems Jon ni kise mame dobui pe mi nati.  
\v 3 Ni nuqond ni Jems mi nati ye te ningg Juda ni chumbuai mand, di ni nari di Pita mune taq maimb. Herot ni Juda bret yis segi ye mir mawo kin tende puayi ni Pita Jems temi pugri puq nem.  
\v 4 Ni Pita nait nase pre, muq ni taq naimb. Muq ami tit teri aye teri pu yeru, di ami tit ire ire ami temi aye temi pu. Ami men Pita yeng muang pu yemu. Herot ni nei namb kin nari otiwo wute buagi ni God asi Israel mingg wo rar nuqond mas kin ngeri te nei mimbiny pre, muqdi ni Pita ni neyi ni wute buagi nde rar pene ei kot nand.  
\v 5 Pugri bu Pita ni taq pune yenu di ami buagi yeng muang yuwon. Pudi wute Jisas nei rimbig kin te ni God pengu rindig rindig ei God ni ghav nindig.   
\s1 Pita taq pu yenu, angelo ni neyi ni  
\p
\v 6 Prangi di Herot Pita nitanyi kot pe no ye. Pudi pend ruso segine, bur te ningg ami opu opu mase muq Pita mingine nase. Ni sen temi pe si taq mimbig, di sen iri si opu kin ami iri nait nase, di sen opu kin ami aye nait nase. Muq ami ninge ngimrawu yeng mawo pu yemu.  
\v 7 Muq brequne Yumbui ningg angelo iri taq yemu ye baj pe bre newo, di rum te ti nase. Muq ni Pita ut pe ni nondo nandi di buraq nindig. Muq angelo ni nari, “Nu brequne yes yewo.” Muq sen temi Pita nde si pe mase ye te kinne bure ir maghe.  
\v 8 Angelo ni simbe nindig nari, “Nu let taq ghaimb, su nyinge pe taq wundio.” Muq Pita ni angelo simbe nindig kin pugrine puq nen. Muq angelo ni simbe nindig nari, “Nu saket raq wughe, di nge nde dobu ghawi.”  
\v 9 Pre muq ni temi rum te si miraq di mo. Pudi angelo te puq nen kin te Pita ni nei namb segi, ni nari ni ruqo nyemb pe bri nuqond.   
\p
\v 10 Ni temi nyinge mare mo, ami tit temi imb pe yeng mawo kin te ibe miram, di dodi ain kin tende mondo, dodi kinne bi wuso. Muq temi mar mo, ngim ire ningg nyinge mare mo. Nyinge mare mo mo di brequne angelo Pita si neri sei nand no.  
\v 11 Muq Pita ni nei mune vinde vighe, ni nei namb, di ni nari, “Muq nge nei gab. God ni angelo tiqi nundog nandi ei Herot nde pu neti kowi, te ei Juda buagi ni nge pughe sin regh ningg riri pudi tiq segi.”   
\p
\v 12 Ni ren kin nei namb pre muq ni no Maria, Jon ni nyamb ire Mak ni kumo nde baj pe no. Baj tende wute buagi miningne rindi rikur di God ane wand rind rind ris.  
\v 13 Muq Pita nondo baj imb kin ngimrawu pe baq nand, di yembe ye nyumbueg ire ni nyamb Roda ni wundi ei ngim bi wang ningg.  
\v 14 Pudi ni Pita gibe ko wutungu, ni quan nganye yawo wure righe, di ni ngim bi wang segine vig wumb wur wuso ninge te simbe wundiny wuri, “Pita ngimrawu te yenu!”   
\p
\v 15 Muq ni Roda simbe runduw riri, “Nu ghabe bri guad?”  
\p Pudi Roda simbe wundiny wuri, “Nganyene nganye, ni te yenu.”  
\p Di ni riri, “Te ni ningg angelo bri?”   
\p
\v 16 Pudi Pita ni ngimrawu baq nand nandne, di ni ngim bi ruang, muq ni ruqoind di ni puyene rind.   
\p
\v 17 Muq Pita ni si nipiny righe ei ni wand segi yeru. Muq ni wand segi yeru di ni taq yenu di pughe gri Yumbui ni ghav nindig ni neyi ni ye te simbe nand. Pre dobu muq ni mune pugri simbe nindiny nari, “Nungoqi wo, Jems di Jisas ningg wute aye yumbo ren kin ningg simbe wundim.” Pre, muq ni neyi ni aye pe no.   
\p
\v 18 Yambgriq burane ne ami rar mat, Pita nas segi. Di ni quan nganye nei kumo mamb di vig mo mandi nikinne oyi oyi pengu mand mari, “Pita muainde no?”  
\v 19 Muq Herot nari di ni Pita meri miting, pudi muqoind segi. Pugri bu ni ami te kotim nand, ei mi mati. Muq Herot ni Judia si niraq no, Sisaria nas.   
\s1 Herot nati  
\p
\v 20 Herot ni wute Tair kin di Saidon kin umbo ker nuany. Pugri bu ni quan buagine rikur King Herot nde rindi. Ni rindi, Blastus wuti iri king ningg baj te yeng nuany kin ni ane wand, di ni ninde opu nase ei ni ghav nindiny ningg riri. Pre muq ni king nde ruso. Pripri wute Tair opu kin di Saidon opu kin ni Herot nde opu mir wong rind riq ye. Pugri bu ni king ningg riri riri, ei ni umbo ker te pre di ni ane ruwo gudo ningg.   
\p
\v 21 Muq king ni wand simbe nindiny kin nginy te naip no. Nginy te ningg Herot ni king ningg chongo te nare righe pre, ni king ningg sia pe nas, di ni wute wand simbe nindiny.   
\p
\v 22 Muq wute Herot puamb ruang ningg riri, “Wuti nen nari kin te god gibe pugri, wuti gibe segi!”   
\p
\v 23 Pugri puq rind ei Herot yawo nare righe ei ni oghi puq nindiny ningg. Muq Herot ni nikin nyambne nindivi viyo. Ni nari di wute God nyamb rindivi viyo segi. Di brequne Yumbui ningg angelo Herot ni meneri no nase, kuambki mandi me me di nati.   
\p
\v 24 God ningg wand vir ir wute nganye buagi rutungu di God nei rimbig.   
\p
\v 25 Barnabas Sol temi wet bidi mare mandi kin te God ningg wute mingg quayi kiyi mem pre di Jerusalem si miraq mune mo. Ni mo di Jon Mak mitanyi ne mo.   
\c 13  
\s1 Ququ Yuwon Ye Barnabas Sol temi nap mo di tiqi nundom mo  
\p
\v 1 Wute Jisas nei mimbig kin Antiok mas ye ninge propet di ninge God ningg wand wute bei meny kin te mas. Wute te ni nyamb taq: Barnabas, di Simeon ni nyamb ire Niger, di Lusius Sairini kin, di Manain, ni gavman yumbui Herot ningg kimand, di Sol.  
\v 2 Wute men mir uny yemu God yumbui nyamb mirang mirang, di Ququ Yuwon Ye ni simbe nindim nari, “Nungoqi Barnabas Sol temi ei si wumbom di tiqi wundom mo yembe te nge ni kap mo di simbe gidim pre kin te yembe mand.”  
\v 3 Pugri bu ni mir unyne God ane wand mand mand pre, di ni temi nde si mem kuyo, di tiqi mundom mo.   
\s1 Barnabas Sol temi ailan Saiprus pe wand bir mawo  
\p
\v 4 Ququ Yuwon Ye ni temi tiqi nundom mo, di temi Selusia maghe mo. Selusia pu bot ire mitaqwi Saiprus ailan mo.  
\v 5 Ni mo ailan te kin tiqe ire Salamis puq munduw kin tende mo mar, di ni God yumbui nyamb mirang kin baj pe Juda mirur, God ningg wand simbe mindiny. Jon Mak ni temi ane yemu pu ei ni ghav nindim kin.   
\p
\v 6 Ni tiqe buagi Saiprus ailan pe yeru kin te omone mawo mandi mandi Papos mi meyi. Papos pe ni wuti iri muqoind, wuti te ni awo namb di mu nand kin. Ni Juda iri ni propet wandoqi ye pudi ni nari ni God ningg propet iri. Ni nyamb Barjisas.  
\v 7-8 Barjisas ni nyamb aye Elimas. Ni pripri awo namb di mu nand ye te ningg bu Grik wand pe Elimas puq mindig. Ni wuti iri gavman yumbui ni nyamb Sergius Paulus ni ane mas ni ghav nindig ye. Sergius Paulus ni nei yuwon ye namb ye, ni God ningg wand nutungu yawo gureg, bu ni Barnabas Sol temi wand nuam ei mandi ningg. Sergius Paulus ni Barnabas Sol temi mingg wand nutungu, tedi Elimas ningg wand nutungu segi. Elimas te kin ningg yambu nari, bu ni pripri ni temi nyamb nem vighe viso, ni nari ni temi wandoqi mand. Ni gavman yumbui te nei brequ neng, ei ni God nei nimbig kin nei te si nare ningg.   
\p
\v 9 Pudi Sol, ni nyamb aye Pol puq mindig kin, ni Ququ Yuwon Ye ningg gre ninde yumbui nganye vise. Ni Elimas otinde gri nuqoind nuqoind pre muq nari,  
\v 10 “Nu Satan ningg wo! Nu wute yumbo ur tuquine kin te yambu kuari! Nu pripri wute wandoqi gudiny! Nu yumbo ur wandoqi kin di yumbo ur brequ nunde bre pu rise! Nu pripri Yumbui ningg yumbo ur nganye kin te kuare kuitinde di wandoqi kin puq guad! Nu yumbo ur ren si kuare yambu bri kuari?  
\v 11 Muq nu tungu! Muq Yumbui nikin si pe nu ni, di nu rar wughe, di rar ghat tiq segi. Di nginy qoind tiq segi, pugri pune ghas ghas bur quan.” Pol puq nand pune di brequne nganye yumbo wuye quari kin pugri quan nganye burpoq rip di Elimas rar imb ruang. Di ni tuqui nondo nandi nondo wute meri nat, iri nuqoind ei ni si niting kuse ei ngim bei nindig.  
\v 12 Gavman yumbui ni yumbo ur ren nuqond, di Yumbui ningg wand ni bei meny ye te ningg quan nganye nei kumo namb, di ni Yumbui nei nimbig.   
\s1 Ni temi Antiok Pisidia opu yequ kin tende yembe mand  
\p
\v 13 Pol di wute ni ane mo kin te Papos pu di bot wutemi wure wuso Perga Pampilia opu wi mati. Jon Mak ni te pu si nare di munene Jerusalem no.  
\v 14 Ni Perga si miraq, di nyinge mare mo Antiok ire Pisidia opu yequ kin tende mo mar. Di Sabat nginy mas yawo tuan kin tende ni God yumbui nyamb mirang kin baj pe mar mo mas.   
\p
\v 15 God yumbui nyamb mirang kin yumbui ni Moses ningg lo kin wand di propet ningg wand te muqond pre, muq wute ninge simbe mindim mondo Pol nikin yembe ire ane simbe mindim. Ni mari, “Chech, nungoqi wand ninge wute umbo weny kughe ye rise ate simbe wand.”   
\p
\v 16 Di Pol ni nes newo, si nindingi kuyo, di nari, “Nungoqi wute Israel kin, di nungoqi wute aye kin God yumbui nyamb wurang kin, nungoqi nge wand wutungu.  
\v 17 Israel mingg God beghi koku yabene ir nawo pre pu muq mo Isip mas. Ni tende mas pudi wute muq mandi kin pugri wute aye nde si nambune mas. Tende puayi God nari di ni quan nganye mas. Otiwo God nikin gre yumbui pe tende ni nitami Isip si miraq, wonji wute segi pe mo.  
\v 18 Di qi wute segi ye pe tende God ni ane mas ber 40-pela pu mawo. Wute te ni pripri yumbo ur brequ mand, di ni te ningg yivany nare, pudi ni si nare segi.  
\v 19 Kenan pe ni wute tit 7-pela pu namb riti, di ni mingg qi te Israel nem, di otiwo ni kuqo qi te mitaqwi.  
\v 20 Ni qi tende mas ber 450-pela pugri mawo. Otiwo ni Israel pe yumbui ninge nawo mas, di ni mas masne rindi rindi propet Samuel mune nas.   
\p
\v 21 “Propet Samuel nas kin tende puayi muq ni king iri meti nowi ningg mari, di God ni Sol Kis ningg wo nem. Ni wute tit Benjamin kin. Di ni ber 40-pela pu king ningg nas.  
\v 22 Pre di God ni puaq naind, di Devit oyi Israel mingg king ningg nowi nas. Di God Devit ningg ninde pugri simbe nand, ‘Nge wuti iri guqoid pre, ni nyamb Devit, ni Jesi ningg wo. Wuti nen nge yumbo nei gibiny kin tuquine ni nei nimbiny ye bu otiwo di ni yumbo yumbo nge kari kin te puq nen ye.’ \rq  [1Sml 13:14]\rq*   
\m
\v 23 Di God ni puq nand kin pugrine puq nen. Asi ni nari, otiwo Devit ningg kuqo ei iri yumbui ningg nowi nas di ni beghi Israel nitamu powi kin. Muq ni asi puq nand kin tuquine puq nen pre, ni Jisas tiqi nundog nandi.   
\p
\v 24 “Asi Jisas nandi segine tende puayi Jon ni wute Israel kin wand bir nuany, di ni nei rire ritinde ei ni wuye nap.  
\v 25 Jon ni yembe omo nawo ningg tumo di nari, ‘Nungoqi nei wamb kin nge tughe bu? Nge nungoqi wuti ghimbi wuang pu was kin te segi. Nungoqi ange wuaq wutungu! Nge ni segi, pudi ni nge nde dobu nawi ye. Ni nge nde quan nganye yumbui. Nge oghi nganye segi bu nge ninde tumo godo segi, di nge ni su nyinge pe kin ir guag kin tiq segi.’   
\p
\v 26 “Chech qam, Abraham ningg kuqo di nungoqi wute tit aye kin God yumbui nyamb wurang kin, wand ven God nari ni beghi mune nitamu powi puq nand ye te yabe nengu pre.  
\v 27 Wute Jerusalem mas kin nikin wute nyamb kin ane Jisas beghi nitamu powi ningg nandi kin te nei mamb segi. Di ni propet mingg wand Sabat kin nginy manyi muqond di simbe mand kin te oghine nganye nei mimbiny segi. Pudi ni oyi Jisas ningg mo nikin yumbui nde wandoqi wand simbe mand, di ni mi nati ningg wand taq mamb. Ni puq men kin te nganyene asi propet te simbe mand kin wand te ane tuquine muq puq men.  
\v 28 Ni musoq ju unje nap muqoind muq mi nati ningg mari segi, ni segi nganye bu Pailat ningg mari mari ei ni nati ningg.  
\v 29 Ni yumbo yumbo buagi asi propet Jisas ningg wand ur mand kin tuquine nganye mune puq meng pre muq otiwo ni kruse pe pu meti nati, di ngamo ire wung mowi yenu.  
\v 30 Pudi God ni ngamo pe pu mune nindingi newo.  
\v 31 Di wute asi Jisas ni ane Galili pu Jerusalem mo kin te ni pripri Jisas ninde bre newo muqoind. Muq wute men ni ningg wand beghi wute Juda kin nde bir mawo ye.   
\p
\v 32 “Di beghi muq Yumbui ningg wand yuwon ye ven nungoqi nde bir kawo ningg badi: Yumbo ren asi God beghi koku nem puq nand kin  
\v 33 taq te muq beghi ni kuqo oyi nengu pre. Ni Jisas mune nindingi newo kin te Buk Song pe God ningg wand puch yuwo namba tu pe rise kin ane tiqne. Ni nari, ‘Nu nge wo. Muq nge nu nuyi ningg kas.’ \rq  [Sng 2:7]\rq*   
\m
\v 34 Ni ngamo pe pu nindingi newo pre pu bu muq munene ngamo pe no sigh namb kin tiq segi. Te taq God ni nari,  
\q1 ‘Muqdi nge nungoqi yumbo yuwon kin buagi asi Devit geg puq gad kin te keuq, di ni ningg wand nungoqi wutungu kin tiq nganye.’ \rq  [Ais 55:3]\rq*   
\m
\v 35 Pugri pu bu yuwo aye pe Devit puq nand nari,  
\q1 ‘Nu nunon wuti yuwon ye ngamo pe si kueri nase sigh namb segi ye.’ \rq  [Sng 16:10]\rq*   
\p
\v 36 “Beghi nei bab Devit wute ane ris, di ni pripri God ningg nei pene yembe nand. Pre otiwo ni nati, di ni nikin kuqo kin pugrine ngamo mowi di sigh namb.  
\v 37 Pudi wuti te God nindingi newo kin te sigh namb segi.  
\v 38 Pugri pu bu chech nge kari nungoqi beghi wand simbe buduq kin ven ei oghine nei wumbiny. Beghi nungoqi wand simbe buduq kin taq pugri: Jisas nungoqi wand puaq nunduq kin tuqui.  
\v 39 Moses ningg lo nungoqi wand puaq wunduq di tuquine nganye was tiq segi. Pudi wuti nen wute buagi ni nei rimbig kin ni wand puaq nindiny di tuquine nganye ris ye.  
\v 40 Pugri bu nungoqi yeng wawo yuwon eti propet ni wand ren puq mand kin ren nungoqi nde puq ren. Ni pugri puq mand mari,   
\q1
\v 41 ‘Nungoqi wutaqu God perei wundig ye nungoqi wutungu. Otiwo di nungoqi nei kumo wamb di wati! Te pugri nungoqi was kin tende puayi di nge yumbo ninge yembe gidiny, pudi nungoqi nei wumbiny tiq segi. Piyi wuti iri te kin ningg simbe nunduq, pudi nungoqi nei wumbiny tiq segi’.” \rq  [Hab 1:5]\rq*   
\p
\v 42 Pol ni wand te kin simbe nindim pre, di ni Barnabas temi nyinge mare mar mo, di wute riri, “Wik ire te wung Sabat kin nginy tende nungoqi tequ wand ven ne ei beghi munene simbe wundug.”  
\v 43 Ni God yumbui nyamb mirang kin baj si miraq, tiqe mar mo pre, di Juda ninge di wute aye kin ninge Juda kin pugri mas yawo kurem di mes, Pol Barnabas temi ane mo. Di ni otinde simbe mindim ei God nikin nde nei pene yuwon nuam ye te ningg ni nei God ndene mi viso di gre pu yemu.   
\p
\v 44 Nginy Sabat kin aye iri te ningg wute tiqe te kin nganye buagi nganye rindi rikur, di Pol ni Yumbui ningg wand bir nawo ye te rutungu ningg.  
\v 45 Pudi wute buagi Pol ningg wand rutungu, di Juda mingg yumbui ni te muqond, di ni umbo brequ kuse. Di ni Pol wand sange mindig di perei mindig.   
\p
\v 46 Di Pol Barnabas temi ni gre grene simbe mindim mari, “Te nganye, beghi temu God ningg wand nungoqi ei simbe buduq pre, muqdi aye mune simbe bidim. Pudi nungoqi wand ven dob weny. Te nungoqi nonne bu wari, ‘Beghi God nde si nambu pas pas te kin pas kin wutamu yuwon nganye segi.’ Pugri bu muq nungoqi ange wuaq wutungu. Muq beghi temu nungoqi si piraqu, di wute Juda segi kin pe po.  
\v 47 Te pugri Yumbui beghi pugri simbe nundug:  
\q1 ‘Nge nu wute aye Juda segi kin nde sinde kin pugri kowi yengu, di nu ei tiqe manyi qi ven nde yeru kin te ngim bei ndiny, di God mune nateri ye’.” \rq  [Ais 49:6]\rq*   
\p
\v 48 Wute buagi Juda segi kin te ni wand ven rutungu, di ni umbo yuwon nganye gud. Ni Yumbui ningg wand ningg chumbuai rind. Di wute ninge God ninde si nambu ris ris te kin ris ningg ir nawo pre kin te ni wand ven rutungu di nganye puq rind.   
\p
\v 49 Di tiqe buagi tende opu yeru kin te Yumbui ningg wand vir ir omo.  
\v 50 Pudi Juda ni yemu nyumbueg nyamb kin God yumbui nyamb rirang ye te di quayi tiqe te kin yumbui te nei brequ meny, di wute tiqe te kin Pol Barnabas temi unje rip mai isis rem, umbo ker ruam, di res riwo bub rire aye pe opu mo.  
\v 51 Pugri bu ni temi qi nyinge pe kin tende buraq mand ri, yumbo ur te kin te pugri ni yumbo ur brequ tende yerune. Di ni temi Aikoniam mo.  
\v 52 Di Jisas ningg wute Antiok kin chumbuai nganye rind, di Ququ Yuwon Ye ninde nas.   
\c 14  
\s1 Pol Barnabas temi Aikoniam yembe mand  
\p
\v 1 Aikoniam pe ni temi mune pugrine puq men. Ni Juda God yumbui nyamb mirang kin baj pe mar mo, wand bir mawo. Ni wand bir mawo, Juda di Grik kin nganye buagi rutungu rutungu ruso ruso yuwon rind, muq ni God nei rimbig.  
\v 2 Pudi Juda ninge Jisas nei rimbig segi ye ni wute ninge Juda segi kin nei reny, di Juda segi kin ni Jisas ningg wute umbo ker ruany.  
\v 3 Pugri bu ni Aikoniam mas nginy quan nganye mawo. Ni Yumbui ningg wand raqene bir mawo ni wune mamb segi, di Yumbui ni ghav nindim ni gre nem, di ni temi yumbo ur gre ye isis mand. Wute buagi ni temi yumbo ur gre ye isis mand kin te ruqond, di ni temi Yumbui nikin nde nei pene wute yuwon nuany kin wand simbe mand kin te ni riri te nganyene.  
\v 4 Pudi wute tiqe te kin ni bir ruwo, ninge Juda ane opu rise Jisas nei rimbig segi, di ninge Jisas ningg aposel ninde opu rise Jisas nei rimbig.   
\p
\v 5 Dobu pu muq wute Juda segi kin di Juda kin di Juda mingg wute nyamb kin ni mes mewo, ei Pol Barnabas temi brequ mindim di wet nyaw pe mi mati ningg mari.  
\v 6 Pol Barnabas temi te mutungu, mes mewo wu mase mo tiqe teri Likonia opu yeru kin, ni nyamb Listra di aye te ni nyamb Derbe, di tiqe woju tende opu yeru kin tende mo.  
\v 7 Muq temi tiqe tende Jisas ningg wand yuwon ye bir mawo.   
\s1 Temi Listra di Derbe opu yembe mand  
\p
\v 8 Listra opu tende wuti iri nyinge gre vind segi ye ni tende nas. Ni musoq ju nyinge nare no segi. Yabene ni kumo nde umbo pene nase, ni nyinge pugrine vise kumo wuri wundi.  
\v 9 Ni Pol ni God ningg wand te bir nawo kin te nutungu nutungu nas. Pol rar neq wundo ni nuqoind di ni nuqond ni God nei nimbig ye te ningg di ni nyinge oghi kin tuqui.  
\v 10 Di ni quan kumone pugri nari, “Nu yes yewo, teti pu yeru.” Muq wuti te brequne nes newo, di opu nyinge nare.   
\p
\v 11 Wute buagi ruqond Pol ni yembe gre ye nand, bu wute buagi anene ni Likonia mingg wand tuan pe pugri riri, “God ninge tinde mo wute mase, muq beghi nde mati mi.” Ni nikin wandoqi kin god te ningg puq rind.  
\v 12 Muq ni Barnabas Sus puq rindig. Di Pol ni wand simbe nand kin bu ni Hermes puq rindig.\f + \fr 14:12 \ft Sus nyamb te wute Grik kin ni mingg wandoqi kin god iri ni nyamb, di Hermes nyamb te mune pugrine ni wandoqi kin god iri ni nyamb.\f*  
\v 13 Nikin wandoqi kin god Sus ni ningg yumboyi baj te tiqe vang tumone wuse. Wandoqi kin god Sus te ni ningg prist te ni kau nitami nandi, di ambomawi ninge nare tiqe vang ngimrawu nandi, muq ni wute te ane Pol Barnabas temi god kin pugri mir ruam di yumbui nyamb riram ningg.   
\p
\v 14 Pudi aposel Barnabas Pol temi wand te mutungu ni pugri puq ren ningg, di ni umbo brequ kuse di ni nikin chongo te bir mawo, vig mamb mo wute buagi yeru pe mingine yemu, muq pugri mari,  
\v 15 “Nungoqi wutaqu, nungoqi pughe kin ningg beghi mir wangu? Beghi temu nungoqi kin pugri, beghi wutamu ne. Beghi temu wand yuwon ye bir pawo ei nungoqi wandoqi kin yumbo ur ren si ware, ei God iri nas nas te kin nas ye tene nei wumbig. Ni nginy tu di gherim di qi di yumbo yumbo buagi tende rise kin nine yembe nindiny.  
\v 16 Asi God ni wute buagi rar nuqond nikin nei pe ris.  
\v 17 Pudi ni suqo nganye no segi. Ni raqe no ningg bu ni yumbo ur yuwon ye nand. Ni wuye neuq di wam pu wundi, di ni nungoqi mir wi righe ni sabi nindiny mir te ruwi. Ni nungoqi mir te neuq, di nungoqi yawo ware righe.”  
\v 18 Ni temi wand ren kin pe wute mir ruam kin te ni segi puq mindiny, pudi ni buid rip. Muq ni temi segi puq nganye mand, di ni mir ruam segi.   
\p
\v 19 Muq Juda ninge Aikoniam di Antiok opu pu mandi di ni wute te nei brequ ye meny, bu ni Pol wet nyaw pe mi. Muq ni tiqe vang pe pu qo maimb meri raqe mar mo. Ni riri Pol nati pre bri.  
\v 20 Dobu pu muq Jisas ningg wute rindi ninde rikur, muq Pol mune nes newo tiqe mune nar no. Yambgriq muq Barnabas temi Derbe mo.   
\s1 Pol Barnabas temi mune Antiok mo  
\p
\v 21 Pol Barnabas temi Derbe opu wand yuwon ye bir mawo di wute nganye buagi Jisas ningg wute ningg ris. Pre muq mune mandi Listra, Aikoniam di Antiok.  
\v 22 Ni temi Jisas ningg wute umbo meny kughe ei ni God nei rimbig kin nei te si rire segi ningg ni quan kumone pugri simbe mindiny mari, “Nungoqi God nei wumbig gre. Beghi par po God nde si nambu pas ningg pari, tedi muq beghi mai quan nganye pare kin ngim tende nyinge pare, tedi beghi God nde si nambu pas kin tuqui.”  
\v 23 Muq ni temi mir uny mas di God ane wand mand ei Jisas nei rimbig kin wute tit manyi kin quayi kiyi map mo. Quayi kiyi men Yumbui nde nei mundub ye, muq Barnabas Pol temi ni Yumbui nde si pe mi mondo.   
\p
\v 24 Ni temi Pisidia opu mar ir pre, muq Pampilia opu mune mandi.  
\v 25 Ni mo Perga pe God ningg wand bir mawo, pre di maghe mo Atalia.  
\v 26 Atalia pu bot ire mitaqwi Antiok mo. Tiqe tende asi wute God ane wand rind, ei Barnabas Pol temi God nde si pe ri mondo ei God ni temi yuwon nuam ei ni God ningg yembe mand kin tuqui. Muq ni temi yembe te pre mand pre muq Antiok mune mandi.   
\p
\v 27 Ni mandi Antiok mitari righe di ni wute Jisas nei rimbig kin irepe mirur, muq ni temi God ni yumbo yumbo ninde yembe nindiny kin te simbe mindiny. Ni mari, “God ni wute tit Juda segi kin nei neny bu muq ni God irine nei rimbig.”  
\v 28 Di ni temi nginy quan pugri Jisas ningg wute ane ris.   
\c 15  
\s1 Jerusalem pe wute nganye buagi wand ningg rikur  
\p
\v 1 Juda kin wute ninge Judia pu mati mi Antiok, di Jisas ningg wute wand bei meny meny yemu. Ni mari, “Nungoqi lo Moses beghi nengu kin te nei wumbiny segi di lo te wuri kin pugrine ghimbi dugu chongo pend muauq segi, tedi nungoqi God mune nitaqu wowi segi.”  
\v 2 Ni puq mand ye te ningg di Pol Barnabas temi ni ane wand pe mege. Pre muq wute Jisas nei rimbig ye Pol Barnabas temi di Jisas nei mimbig kin wute aye ninge ane ir ruwo ei ni Jerusalem mo ei wand ren kin ningg aposel di wute Jerusalem kin Jisas nei rimbig kin ni mingg quayi kiyi ane wand mand ningg.   
\p
\v 3 Wute buagi Jisas nei rimbig kin ni tiqi rindom mo. Ni mo kin te ni Ponisia di Samaria opu te gri mo. Ni wute te opu kin te God ni wute aye Juda segi kin umbo nare nitindam kin te kin wand simbe mand mand mo. Jisas ningg wute wand ven rutungu di ni quan nganye chumbuai rind.   
\p
\v 4 Ni mo Jerusalem mo mar di aposel di wute buagi Jisas nei rimbig kin te di nikin quayi kiyi ane ni chumbuai rindim. Muq Pol Barnabas temi yumbo buagi God ni temi nde gri puq nen kin te simbe mindiny.   
\p
\v 5 Parisi, prist tit ire, ni ningg wute ninge Jisas nei mimbig kin ni mes mewo di mari, “Nungoqi wute aye beghi ane Juda kin segi ye te ghimbi dugu chongo ei pend wuam, di simbe wundim ni Moses ningg lo ei nei mimbiny.”   
\p
\v 6 Muq aposel di wute Jisas nei rimbig kin quayi kiyi ane mikur, te kin ningg wand mand.  
\v 7 Ni wand quan kumo mand pre, muq Pita ni nes newo di ni simbe nindim nari, “Chech, nungoqi nei wamb, asi God beghi yembe ire ire nengu. Ni nge naip ko ei wute aye Juda segi kin ni nge nde mim pe Jisas ningg wand yuwon ye rutungu di Yumbui nei rimbig ye.  
\v 8 God ni wute buagi umbo nundony ye, ni wute aye Juda segi kin Ququ Yuwon Ye beghi nengu kin pugrine ni mune neny. Pugri puq nen kin te ni beghi bei nundug, ni wute aye Juda segi kin anene nate ruwi ye.  
\v 9 Ni beghi yumbo ur aye kin bei nundug di ni yumbo ur aye kin bei nindiny segi. Wute ni nei rimbig kin te ninggne ni wand puaq nindiny.   
\p
\v 10 “Nungoqi wari wute aye beghi Juda ane yavi ire segi kin te mandi, Moses ningg yumbo ur buagi tene ei mand. Puq wand wawo yeru. God puq nand segi. Nungoqi pughe ningg God ningg wand ware witinde? Pugri puq wen kin te nungoqi God tuqui waip ningg bu Jisas ningg wute mai ren kin weny. Asi beghi di beghi koku ane mai ren kin pare tuqui segi.  
\v 11 Te segi! Pudi beghi pugri nei bab: Beghi Yumbui Jisas nikin nde nei pene beghi yuwon nuangu ye te ningg di God beghi nitamu powi, te kin pugrine ni mune nate ruwi.”   
\p
\v 12 Pita pugri puq nand, di wute buagi mune wand segi mas di Barnabas Pol temi wand mand ye te ningg ange muaq. Di God wute Juda segi kin nde mingi ni temi nde si pe yumbo ur gre ye isis nand kin wand simbe mindim.   
\p
\v 13 Ni temi wand mand pre, muq Jems ni nari, “Chech, nungoqi ange wawo nge wand ven wutungu.  
\v 14 Saimon ni God asi urupui wute Juda segi kin yawo nitony di ninge ir nawo nikin wute ningg ris kin wand te simbe nundug pre.  
\v 15 Propet mingg wand mune ven kin pugrine. Ni pugri ur mand mari:   
\q1
\v 16 “Yumbui nari, ‘Otiwo di nge mune gadi, muq nungoqi Devit ningg baj viso vighe pre kin pugri, nge munene gidivi viyo ye. Yumbo yumbo baj ven kin brequ rise pre, di nge aye mune yembe gidiny ye, di mune gidivi viyo.  
\v 17 Te ei wute ninge risne kin nge meri ritigh kin tuqui. Te wute buagi wute Juda segi kin nge ir kawo pre kin te segine nge meri ritigh.’ \rq  [Amo 9:11-12]\rq*  
\m Yumbui ni pugri puq nand, di ni wand te kin pugrine puq nen ye.  
\v 18 Asi nganye ni puq nand kin te yabene nei bab pre.   
\p
\v 19 “Pugri bu nge nei taq pugri: Wute aye Juda segi kin ni nei mare mitinde God nei mimbig, te beghi ni yembe yumbui pem wayequ.  
\v 20 Beghi ni nyumo raqe ei ur bidim, di simbe bidim ei ni umo wute wandoqi kin god mem ningg mambui kin te me segi kin. Di ni nyumbueg segi griny mindiny kin te ei puaq mand yuwon. Di ni umo wute gibe pori muany riti kin te me segi kin. Di ni yavi me segi kin.  
\v 21 Te pugri beghi nei bab Moses ningg lo yabe chuqone qa wute ni ningg wand bir mawo kin tiqe manyi ni ningg wand bir mawo mawone rindi rindi muq. Di nginy Sabat kin ni pripri Moses ningg wand God yumbui nyamb mirang kin baj pe muqond.”   
\s1 Ni wute Juda segi kin nde nyumo raqe meq wuso  
\p
\v 22 Muq aposel di wute Jisas nei rimbig kin quayi kiyi di wute Jisas nei rimbig kin nikin nde kinne wute aye temi si mumbom ei tiqi mundom Pol Barnabas temi ane Antiok mo ningg. Muq ni wand wand mare di Judas ni nyamb ire Barsabas, di Sailas ni temi si mumbom di tiqi mundom ni temi ane mo. Wute temi men Jisas ningg wute buagi kin yumbui.  
\v 23 Ni temi nde si pe nyumo raqe ire meq wuso. Nyumo raqe pe ni pugri ur mand:  
\pi1 “Nungoqi wute Juda segi kin Antiok, Siria, di Silisia opu was kin. Beghi aposel di wute Jisas nei rimbig kin quayi kiyi ane, nungoqi beghi mand. Muq beghi nyumo raqe wen ur bidiq, nungoqi wute aye kin ninge Jisas nei wumbig ye nungoqi nde peq wundo.  
\v 24 Beghi wute ninge beghi nde kin nungoqi nde mondo wand mand di nungoqi ni wand te ningg puye wand di nei kumo wamb kin te putungu pre. Ni nungoqi nei unje mupuq. Wute men beghi nde wand materi muq mondo segi ye.  
\v 25 Beghi wand ven putungu, di ire pe pikur, wand wand pare, beghi umbo irene kuse, muq wute temi si bubom, di ni temi tiqi bidom beghi mand Barnabas Pol temi ane nungoqi nde mondo.  
\v 26 Ni temi beghi Yumbui Jisas Kraist ningg nyamb mindivi viyo viyo muq mati kin te kin wune mamb segi.  
\v 27 Pugri bu beghi Judas Sailas temi tiqi bidom mondo, ei ni temi beghi wand nyumo raqe pe rise ye te kin pugrine mim pe mune simbe munduq ei wand te gre meny.  
\v 28 God ningg Ququ Yuwon Ye beghi ane pas, muq beghi wand ven kin taq bab pari, beghi nungoqi mai aye aye peuq wayequ, nungoqi yumbo ren ne ei puaq wand yuwon:  
\v 29 Umo wute wandoqi kin god meng ningg mambui kin te we wayequ. Nungoqi yavi we wayequ. Nungoqi wute umo gibe pori muany riti kin te we wayequ. Nungoqi nyumbueg segi segi griny wundiny kin yumbo ur te ei puaq wand yuwon. Nungoqi yumbo ur buagi ren kin puaq wand yuwon, tedi nungoqi yuwon.  
\pi1 Teneqa. Nungoqi yuwonne was.”   
\p
\v 30 Muq wute Jisas nei rimbig kin te ni wute temi aye temi te tiqi rindom Antiok maghe mo. Ni mo wute tiqe te kin Jisas nei rimbig kin te ngam mirany rindi, di nyumo raqe te meny.  
\v 31 Di ni wand yuwon ye nyumo raqe pe vise kin te ruqond, ni gre rind di ni chumbuai rind.  
\v 32 Judas Sailas temi ni kinne propet ningg mas pu bu ni wand yuwon kin nganye buagi Jisas ningg wute meny, di wand tende ni gre meny.  
\v 33-34 Ni temi Antiok mas mas bur quan mawo pre, muq Jisas ningg wute Antiok kin ni Yumbui pengu rindig ei ni temi yuwon nuam, pre di tiqi rindom wute ni tiqi rindom mandi kin tendene mune mo.\f + \fr 15:33-34 \ft Buk ninge asi kin pe ni wand aye ven jiju mand mari, “Pudi Sailas nari ni tende nasne.”\f*  
\v 35 Pudi Pol Barnabas temi Antiok ne mas. Ni temi tene mas di wute aye ninge ane wute God ningg wand bei meny, di ni Yumbui ningg wand yuwon ye bir muany.   
\s1 Pol Barnabas temi kin kin mo  
\p
\v 36 Otiwo nginy ninge mo pre di Pol Barnabas simbe nindig nari, “Beghi temu muqdi mune po ei Jisas ningg wute buagi tiqe manyi ris kin te beghi asi Yumbui ningg wand bir puany kin te buqod. Te ei beghi nei bab ni yuwon pu ris o segi.”  
\v 37 Barnabas ni Jon nyamb aye Mak puq mindig kin ni ei ni temi ane mo ningg nari.  
\v 38 Pudi Pol ni nari, “Wuti nen asi beghi ane po Pampilia pudi ni beghi si niramu di beghi ane yembe bad segi. Pugri bu muq beghi wuti nen pitanyi ane po te yuwon segi.”  
\v 39 Ni temi te ningg quan kumo ker mawo. Pugri puq men, di ni temi mune ire pe yembe mand segi. Barnabas ni Mak nitanyi di ni temi mo, bot ire mitaqwi di ailan Saiprus mo.  
\v 40 Muq Pol nes newo, Sailas neti nowi ni temi mo, di Jisas ningg wute riri, “Yumbui nungoqi yuwon nuauq nuauqne wo.”  
\v 41 Ni nyinge mare Siria di Silisia opu mo, di wute Jisas nei rimbig kin te gre meny meny mo.   
\c 16  
\s1 Timoti ni Pol Sailas ane mo  
\p
\v 1 Pol ni no Derbe di te pu mune no Listra. Tiqe tende Jisas ningg wuti iri tende nas, ni nyamb Timoti. Ni kumo Jisas nei wumbig kin, di ni Juda kin. Pudi ni kiyi Grik kin.  
\v 2 Jisas ningg wute buagi Listra di Aikoniam kin ni Timoti chumbuai rindig ye. Timoti ni wuti yuwon ye.  
\v 3 Pol ni nari Timoti ni ane ei mo, pugri bu ni neti nowi, ghimbi dugu chongo pend nuang. Te pugri ni nei namb kin nari, Juda ni yumbo ur ren kin yembe mindiny ye, di Juda buagi tende mas kin ni nei mamb Timoti kiyi ni wuti Grik kin.  
\v 4 Ni nyinge mare, tiqe manyi mo kin ni wand asi aposel di wute Jisas nei mimbig kin quayi kiyi asi Jerusalem pe wand taq mamb ye te kin wand wute Jisas nei rimbig ye ni simbe mindiny. Ni mari, “Nungoqi ren kin ei puq wen.”  
\v 5 Pugri bu wute buagi Jisas nei rimbig kin quan nganye gre rind, di nginy manyi manyi wute nganye buagi aye urupui Jisas nei rimbig di rindi ane rikur.   
\s1 Pol Masedonia kin wuti iri nuqoind  
\p
\v 6 Ni Esia opu mo wand bir mawo ningg, pudi Ququ Yuwon Ye ni tende wand bir mawo ye segi puq nand. Di ni Prigia opu Galesia opu mingi tende nyinge mare mo.  
\v 7 Ni mo, Misia mingg ngase pe mo, muq Bitinia opu mar mo ningg, pudi Jisas ningg Ququ ni simbe nindim ei tende mar mo segi.  
\v 8 Pugri bu ni Misia opu nyinge mare mandi mandi Misia dob mew di mandi Troas.  
\v 9 Bur ire gug Pol ni rar kinne ri righe ruso ruqo nyemb pe pugri wuti iri Masedonia kin nuqoind, ni pugri simbe nindig nari, “Muqdi nu gherim te bir ghawo ghandi Masedonia, ei beghi ghav ndug.”  
\v 10 Pol ni yumbo te ruqo nyemb pe pugri nuqond pre, muq beghi brequne sir pap di Masedonia po kin ngim meri pat. Beghi nei bab, God beghi ningg nari po ei tende wand yuwon ye bir pawo.   
\s1 Lidia ni God ningg wand wutungu  
\p
\v 11 Pugri bu beghi Troas pu bot pe pewo po Samotres paghe po. Yambgriq mune te pu bot pitaqwi po Neapolis paghe po.  
\v 12 Muq beghi tiqe te si piraq, di nyinge pare po Pilipai par po. Yabe chuqo Rom mingg gavman tiqe te yembe munduw, di Masedonia opu puch ire pe tiqe te yumbui. Beghi tende pas, nginy ninge pugri pawo pre,  
\v 13 di Sabat kin nginy tende beghi po wuye ambri iri tiqe ye vang dodi pe tumo nase pe tende po. Beghi nei bab kin wute pripri rikur God ane wand kin sunyi tende vise. Di wuye ambri tende beghi buqod, nyumbueg ninge tende rikur pu ris di beghi po ane pas wand bad.  
\v 14 Wute ire ni ane ris di beghi wand rutungu kin ni nyamb Lidia. Ni tiqe Taiataira kin, di ni chongo ambo ye te rang wumb, di wute ninge mandi wong mand ye. Te ni kun wet bidi yembe. Ni Juda segi pudi ni yabene God yumbui nyamb wurang ye. Muq Yumbui ni nei bir nuaw, di Pol wand nand kin te wutungu yawo kurew.  
\v 15 Muq ni di wute ni ane baj ire pe ris ye ane wuye pap. Ni wuye pipiq pre muq ni beghi simbe wundug wuri, “Muq nungoqi nei wamb kin nge Yumbui nei gibig ye, tedi nungoqi wandi nge nde baj pe was.” Ni quan nganye buid wup bu beghi bodo ninde pas.   
\s1 Pol Sailas temi Pilipai pe taq yemu  
\p
\v 16 Nginy iri ningg beghi God ane wand kin sunyi pe tende po, muq nyumbueg wute aye nde taq pu yequ yembe wund kin ire beghi wundomu. Nyumbueg ambonye te ququ brequ ninde yenu, di otiwo yumbo pughe kin puq ren ye te ningg simbe wund ye. Nyumbueg ambonye te ni ququ te pengu wundig, di ni otiwo kin yumbo te simbe nunduw, di ni wute wand te simbe wundim, di ni oyi wet bidi mew. Muq ni wet bidi wuteri nikin yumbui te wem. Pugri bu nyumbueg te nikin yumbui ni pripri wet bidi quan nganye materi.  
\v 17 Muq nyumbueg ambonye te beghi nde dobu wuwi, di ni priprine pugri quan kumone wuri, “Wute men God wam nas kin ni ningg yembe mand ye. Ni otiwo nungoqi God mune nitaqu wowi ye wand simbe mand ye.”   
\p
\v 18 Nginy quan nyumbueg te pugri wuri wuri, muq Pol ni nutungu nutungu si yavi nati, di ni tindi nondo ququ brequ te simbe nindig nari, “Nge Jisas Kraist nde nyamb pe kari, nu nyumbueg te si raq di yo.” Muq brequne ququ brequ te nyumbueg te si niraq, wu nase no.   
\p
\v 19 Muq nyumbueg ambonye te nikin yumbui te muqond ququ brequ te ni si niraq no pre. Pugri bu ni nei mamb nyumbueg te mune wand suqo pu vise kin te simbe wund tuqui segi, di ni wet bidi mune materi tuqui segi. Pugri bu ni Pol Sailas temi mat mase, mitami mo, maket pe rar ngimi muq wute nyamb kin te mem.  
\v 20 Di ni temi wute kot mutungu kin pe mitami mo di pugri wandoqi mindim mari, “Wute temi men Juda kin. Ni beghi tiqe wen kin wute mai meny.  
\v 21 Beghi Rom opu beghi yumbo ur te dob peny kin te ni temi wand te kin bir mawo.”   
\p
\v 22 Wute ni mune pugrine puq rind, bu wute kot mutungu kin mari di ni chongo bure mindim, kande pe mi.  
\v 23 Ni kande pe mi pre, muq ni taq mamb. Muq ni wuti iri kalabus baj pe yeng nawo kin simbe mindig, ei ni yeng nuam yuwon.   
\p
\v 24 Wuti yeng nawo kin ni wand te nutungu, di ni temi nate mowi, rum ire te wur wuso nganye yequ kin tende ni mar mo, muq ni palang puayi pe bi nand mo, nyinge taq nimbim.   
\p
\v 25 Burpoq mingi Pol Sailas temi God ane wand mand di yuwo mindig mindig, di wute ninge taq pune yemu kin te ni mas mutungu mutungu.  
\v 26 Muq brequne wariqo yumbui naghe di opu kalabus baj pe yuwod buagi te tit rip, di opu dodi buagi te kinne bi omo, muq wute taq pu yemu kin buagi sen si pe taq mimbim kin te kinne bure.   
\p
\v 27 Wuti kalabus baj pe yeng nawo kin ni ruqo nase pu nes newo nuqond ngimrawu buagi te kinne bi omo, di ni nei nimbiq nari wute taq kin wu mase mo pre bri. Pugri nei nimbiq di si nawo righe nikin mame dobui neti nowi nikin ghimbi baq nindiny ei nati ningg pune  
\v 28 Pol brequne quan kumone nari, “Nu nu nonne ghimbi unje ghap ghawo yeru. Beghi wu pase po segi. Beghi quan buagine ven yembu!”   
\p
\v 29 Muq wuti kalabus baj yeng nawo kin ni soi ningg nari di soi miraq mandi. Ni wune namb ngape buyaq rindig omo, di vig namb Pol Sailas temi yemu pene neyi ni muange gure nawo.  
\v 30 Pre muq nitami raqe nar no, muq ni nari, “Nu tequ nge yumbui. Nge pughe sin ken ei God nge mune neti kowi?”   
\p
\v 31 Muq ni pugri simbe mindig mari, “Nu beghi Yumbui Jisas irine nei mbig, tedi God nu di wute nu ane baj ire pe was kin buagi ane nitaqu wowi, di nungoqi ni te.”  
\v 32 Muq ni Pol Sailas temi nitami ninde baj pe mo, muq Pol Sailas temi Yumbui ningg wand te ni di wute nikin ane baj ire pe ris kin pe simbe mand.  
\v 33 Bur te gug ni kande pe yas muam kin waserar te wuye nipim, pre muq ni di nikin baj ire ane wuye map.  
\v 34 Di ni Pol Sailas temi nitami baj pe nar no, di ni mir nem. Muq ni di nikin baj ire ane God nei rimbig di quan nganye chumbuai rind.   
\p
\v 35 Yambgriq muq wute kot mutungu kin nikin polis ninge tiqi mundom mandi, muq wuti kalabus baj pe yeng nawo kin ni simbe mindig mari, “Muqdi nu wute temi te si ghare mo.”   
\p
\v 36 Muq wuti te nandi, Pol simbe nindig nari, “Wute kot mutungu kin mari, nu Sailas tequ muqdi si pirauq wo. Pugri bu nungoqi tequ taq yequ kin prene. Tequ wo di umbo yuwonne rise was.”   
\p
\v 37 Pudi Pol ni polis te simbe nindim nari, “Beghi wutamu Rom kinne, pudi wute kot mutungu kin ni beghi kot mutungu segine muq rar ngimi kande pe mumbuemu di taq mumbumu. Ni puq men kin te ni Rom mingg lo gure muaq. Pudi muq beghi suqo grine si miramu peyi pi po tuqui segi. Muq ni nikinne mandi di beghi mitamu mar mo.”   
\p
\v 38 Polis ni mo wute kot mutungu kin simbe mindim mari, “Ni temi Rom kinne.” Pugri bu ni wune mamb.  
\v 39 Di ni mo mune yawo mutom ye wand te simbe mindim, di sabi mindim pre, muq mitami mar mo di waghine simbe mindim ni ngiq mand ei tiqe te si miraq aye pe mo ningg.   
\p
\v 40 Pudi Pol Sailas temi kalabus baj pe pu meyi mi di Lidia nde baj pe mo. Di ni temi Jisas ningg wute tende ris muqond, di ni umbo meny kughe pre, muq ni aye pe mo.   
\c 17  
\s1 Wute Tesalonaika kin ni Pol Sailas temi mi ningg mari  
\p
\v 1 Ni nyinge mare mo Ampipolis mo mar. Ampipolis pu mune nyinge mare mo Apolonia mo mar. Apolonia pu mune nyinge mare mo Tesalonaika mo mar. Tiqe te wung Juda God yumbui nyamb mirang kin baj ire tende wuse.  
\v 2-3 Muq Pol ni pripri puq nen kin pugrine mune puq nen. Wik teri ire pu Sabat ye nginy tende Pol ni God yumbui nyamb mirang kin baj pe Kraist yuqo niraq, nati di mune nes newo ye te ningg wand nand nand di wand God ningg buk pe vise ye te nuqond. Di tende pe ni bei nand Kraist ni nganyene God ni manyi naind pu bu ni yuqo niraq di nati, di mune nes newo. Di nari, “Wuti te Jisas nge ni ningg wand bir kawo ye te, ni Kraist.”   
\p
\v 4 Muq Juda kin ninge Jisas nei mimbig, bu muq ni Pol Sailas temi nde ire pe mikur. Di wute Grik kin God yumbui nyamb rirang ye mune nganye buagi nganye Pol Sailas temi nde wand rutungu, di ni riri te nganye. Di nyumbueg nyamb kin nganye buagi mune pugrine puq ren.   
\p
\v 5 Pudi Juda ni muqond wute quan Pol ningg wand rutungu di Jisas nei rimbig, di ni umbo brequ kuse, bu ni wute ninge brequ kin maket pe yemu kin te matemi di ni yeng yumbui mindiqi wuyo. Ni vig mamb Jeson nde baj pe mo Pol Sailas temi meri mitim. Ni muqond ei mat mase mitami wute nde mo ningg.  
\v 6 Ni meri mitim pudi muqond segi, bu ni Jeson di Jisas ningg wute aye ninge ane mat mase, mitami tiqe te ye yumbui nde mo di pugri quan kumone mari, “Pol Sailas temi tiqe manyi yumbo ur brequ mand mand mandi muq ven nde mi meyi.  
\v 7 Di Jeson ni nitami ninde baj pe no. Wute men beghi yumbui Sisar ningg wand mutungu segi. Ni mari, ‘Beghi king iri nas, ni nyamb Jisas’.”   
\p
\v 8 Wute buagi di tiqe te kin yumbui ni wand te rutungu puyene rind, di riri riri nyuw ruwo.  
\v 9 Pugri bu tiqe te kin yumbui ni mari Jeson di wute ninge te ane ni kot wong mand tedi si mare meyi mi mo.   
\s1 Pol Sailas temi Beria tende yembe mand  
\p
\v 10 Bur te gugne Jisas ningg wute Pol Sailas temi tiqi mundom Beria mo. Ni temi mo Beria mo mar, di Juda God yumbui nyamb mirang kin baj pe mar mo.  
\v 11 Juda ninge Beria mas kin ni yuwon nganye mawo. Ni Juda ninge Tesalonaika mas kin pugri wand te kin mutungu yambu mari segi. Ni wand mutungu yawo nganye kurem, bu nginy manyi manyi ni God ningg wand muqond, ei nei mamb Pol nganyene bri nand.  
\v 12 Pugri bu Juda kin nganye buagi ni Jisas nei rimbig, di Grik kin quayi di nyumbueg nyamb kin nganye buagi ni pugrine Jisas nei rimbig.   
\p
\v 13 Dobu pu muq Juda ninge Tesalonaika mas kin ni mutungu Pol yabe Beria no di God ningg wand tende mune bir nawo, di ni mune dobu maru wute Beria kin te nei brequ ye mune meny ei Pol mi ningg.  
\v 14 Pugri bu Jisas ningg wute brequne Pol tiqi rindog jiji pe no. Pudi Sailas Timoti temi Beria ne mas.  
\v 15 Wute Pol mitanyi mo kin ni Pol mitanyi mo Atens si meri di mune mandi. Ni mune mandi ningg, di Pol ni Sailas Timoti temi ningg yeri nindim nari, “Ni temi brequne ei nge nde mune mandi.”   
\s1 Pol ni Atens pe wand bir nawo  
\p
\v 16 Pol ni Sailas Timoti temi Atens pe ghimbi nuam pu nas kin tende puayi ni nuqond tiqe te ningg wute wandoqi kin god nganye buagi mawo ris, bu Pol ni umbo brequ kuse.  
\v 17 Pugri bu ni God yumbui nyamb mirang kin baj pe no, di ni wute Juda kin di wute Juda segi kin ninge God yumbui nyamb rirang kin God ningg wand simbe nindiny. Di nginy manyi manyi ni maket pe no, di ni nuqond sunyi pughe ye pe wute quan nganye rikur pe tende no God ningg wand simbe nand.   
\p
\v 18 Wute tit ire Epikurian puq mindim kin di wute tit aye Stoik puq mindim kin ni quan nganye nei mamb ye ni Pol ane wand pe mege. Pol ni Jisas di wute mati kin mune mes mewo kin wand yuwon ye bir nuam. Di wute ninge nei mamb ye ni mari, “Wuti ghabe gad nen pughe puq nand ningg?” Di ninge mari, “Ni tiqe aye kin god ningg bri wand bir nawo?”   
\p
\v 19 Muq ni Pol mitanyi Areopagus kaunsil pe mo, muq ni pugri pengu mindig mari, “Nu muq wand urupui ven wute bei kueny kin te muq beghi oghine simbe ndug.  
\v 20 Nu wand ninge simbe guad kin te beghi putungu kin grine rise. Pugri bu nu wand puate te tari riti, beghi putungu.”  
\v 21 (Wute Atens kin di wute tiqe aye kin ni mandi Atens mas kin ni yembe aye ningg nei mimbiny segi, ni pripri segine mandi mas, di wand urupui ye simbe mand, di wand urupui ye mutungu ningg. Ni yembe aye segi ye.)   
\p
\v 22 Muq Pol ni Areopagus kaunsil rar ngimine yenu di nari, “Nungoqi Atens kin, nge nungoqi gudoqu, nungoqi god isis nei wumbiny yawo kureuq.  
\v 23 Te pugri nge ven nde nyinge kare ko di nge guqod nungoqi yumbo yumbui nyamb wurany kin nganye buagi yeru. Nungoqi wari eti ambojig iri nei gheri wuping. Puq wand bu alta ire segine yembe wunduw, di pugri ur wand wari: ‘god nen beghi nyamb ghabe bidig.’ Muq nge nungoqi simbe guduq. Nungoqi God ghabe wundig kin te ningg qa nge muq simbe guduq ningg.   
\p
\v 24 “God ni qi yembe nunduw di yumbo buagi qi pe rise ye te yembe nindiny. Ni irine wam kin yumbui nas, di ni irine qi pe yumbui nas. Pugri bu baj wute si pe yembe mindiny kin ni tende nas segi.  
\v 25 Ni nikinne wute nyumurighi neny muq ni wute nganye ris, di nikinne wute yumbo yumbo buagi neny. Ni yumbo yumbo buagi segi ghari wute ni si pe yumbo yembe mindiny kin tende ni ghav mindig.  
\v 26 Ni asi Adam irine yembe nindig, ninde pu muq ni kuqo nganye buagi mas. Di God ni sunyi nipim ruso, di kantri buagi te nawo mas mas te no, di tende mas kin ngeri te nipim ruso. Di pughe puayi ei ni pre kin ngeri te nipim ruso.  
\v 27 Ni pugri puq nen, ei beghi ni meri bidig, ei ni buqoid ningg nari. Pudi beghi wute rar burpoq rip kin yumbo meri mindiny kin pugri God meri piting. Pudi God ni beghi nde wonji nas segi.  
\v 28 Ni gre te beghi nengu bu beghi pas nyinge pare po badi ye tuqui. Te nungoqi non wutene ninge oghine nei mamb ye ni pugri puq mand. Ni mari, ‘Beghi mune ni ningg wone pas.’   
\p
\v 29 “Pugri bu muq beghi nei bab, beghi God ningg wo pas. Muq beghi te kin nei bab, tedi pughe ningg pari God ni gol o silva o wet nyaw kin? O beghi pughe gri nei bab pari, wute si pe di wute nei pe God ningg ququ yembe mindig? Te kin segi.  
\v 30 Asi wute oghine nei mamb segi, bu tende puayi ni ambojig te nei rimbiny ye te God ni quan nganye wand kumo nand segi. Pudi muq ni wute tiqe tiqe te ningg nari, ‘Muqdi nungoqi nei ware witinde di yumbo ur te kin dob weny.’   
\p
\v 31 “Muq God kot rind kin ngeri te ni nap ruso pre, di ni wuti iri kot nutungu kin te ni manyi naind pre. Kot te ningg di ni wute nikin yumbo ur te ninde simbe rind nutungu. Di ni wute kot nutungu kin te tuquine nganye ei nutungu. Wuti kot nutungu kin te nati pudi God ni ngamo pe pu nindingi newo, pugri bu muq beghi nei bab ni irine ei kot nutungu ye.”   
\p
\v 32 Pol ni Jisas nati di mune nes newo kin wand te simbe nand ni mutungu di wute ninge ni quan nganye wur maq. Pudi ninge oyi Pol simbe mindig mari, “Beghi wand ven mune putungu yawo nganye guregu. Otiwo nu mune simbe ghand ei beghi putungu.”   
\p
\v 33 Pugri bu Pol ni kaunsil te si nare neyi ni no.  
\v 34 Pudi wute ninge Pol ane ire pe rikur di Jisas irine nei rimbig. Pol ane rikur kin wuti iri taq Dionisius. Ni Areopagus ye kaunsilne iri. Di nyumbueg ire ni nyamb Damaris, di aye ninge te ane Pol ane rikur.   
\c 18  
\s1 Pol Korin pe yembe nand  
\p
\v 1 Otiwo Pol Atens si niraq, Korin no.  
\v 2 Di ni Juda iri nuqoind, ni nyamb Akwila, ni Pontus opu kin. Asi Rom kin king Klodius, ni Juda buagi tende mas segi puq nindim di ni Rom si miraq aye pe mo. Pugri bu Akwila ni ngam Prisila teri Itali si riraq di rindi Korin ris. Muq Pol no ni teri nuqond.  
\v 3 Pol ni asi sel baj yembe nindiny ye, muq ni teri mune sel bajne yembe rindiny ye pugri bu ni teri ane yembe ire. Pugri bu ni Akwila ngam teri ane ris, di ni yembe ghav nindiny nindiny ris. Ni sel baj yembe rindiny ye.  
\v 4 Pol te nas di nginy Sabat kin manyi ni Juda God yumbui nyamb mirang kin baj pe no, di ni ane wand mand. Ni Grik di Juda mingg nei nindivi viyo, ei Jisas ne nei mimbig ningg nari.   
\p
\v 5 Pudi otiwo Sailas Timoti temi Masedonia opu pu mati mi, di Pol sel baj yembe nindiny kin si niraq di nginy manyi yenu wand bir nawo nawo. Ni Juda simbe nindim nari, “Jisas ni Kraist.”  
\v 6 Pudi Juda buagi ni wand sange mindig, di perei mindig. Ni pugri puq men di ni chongo buraq nindiq tinanji buraq ri. Muq ni simbe nindim nari, “Muq God nungoqi mai neuq te nungoqi nonne. Nge te ningg wand kare tiq segi. Muqdi nge wute Juda segi kin nde oyi wand bir kawo.”   
\p
\v 7 Muq Pol God yumbui nyamb mirang kin baj te si niraq, di wuti iri ni nyamb Titius Jastus ninde baj pe no. Wuti nen pripri God yumbui nyamb nirang ye. Ni baj God yumbui nyamb mirang kin baj pe tumone nganye vise.  
\v 8 Muq wute God yumbui nyamb mirang kin yumbui, ni nyamb Krispus, ni nikin ngam di wo ane mune nei rire ritinde Yumbui nei rimbig. Di Korin ni nganye buagi Pol ningg wand rutungu, di God nei rimbig, di ni wuye map.   
\p
\v 9 Muq bur ire ningg Pol ni yumbo ruqo nyemb pe pugri nuqond, Yumbui Pol simbe nindig nari, “Nu wune ghamb wayequ. Nu raqene simbe ghand. Nu mim tuq pu yeru wayequ.  
\v 10 Te pugri wuti iri nu ni o unje naip kin tiq segi, nge nunde dobu yengu. Te pugri nge wute tiqe ven nde nganye buagi ris.”  
\v 11 Pugri bu Pol ni Korin God ningg wand bei neny neny, nas nas ber ire nuaq irew 6-pela pu nawo.   
\p
\v 12 Otiwo Rom mingg gavman mari di Galio ni Akaia opu pe gavman yumbui ningg nas kin tende puayi Juda buagi ane mes mewo Pol veri mindig. Ni kot pe mitanyi mo di mari,  
\v 13 “Wuti nen pripri wute simbe nindiny ei ni lo wand sange runduw di yumbo ur aye kin pe God yumbui nyamb rirang.”   
\p
\v 14 Pol ni wand te oyi nindim ningg, pudi Galio Juda simbe nindim nari, “Nungoqi Juda buagi wuqond wuti nen lo gure nuaq o yumbo ur brequ nand, tedi nge nungoqi wand kutungu kin tiq.  
\v 15 Pudi nungoqi nge pengu wundigh kin te wand nganye kin segi, nungoqi non nyamb di nungoqi non lo ninggne nge pengu wundigh. Wand ren ware wo nungoqi nonne wand wand. Nge kutungu yambu kari. Nge yumbo ur ren kin ningg nge kot kutungu yambu kari.”  
\v 16 Di kot mand segi puq nindim, di ni kot mand segine meyi mandi.  
\v 17 Muq ni Sostenes Juda God yumbui nyamb mirang kin yumbui te oyi mait nase, di kot kin sunyi pe tumone mowi nase pug mindig. Pudi Galio ni puq men kin te ningg nei kumo namb segi.   
\s1 Pol munene Antiok Siria opu yequ kin tende no  
\p
\v 18 Pol ni nas nginy quan nawo pre, muq ni Jisas ningg wute te si nare mas di no. Ni no di Prisila Akwila teri ni anene ruso. Ni ruso ruso Senkria, di Pol ni yu ghir nand. Te ni yumbo ninge puq nen ningg God nde wand taq namb kin te prene. Muq bot ire tiqe te pu Siria wuso ningg di ni tende riwo ruso, di ane ruso.   
\p
\v 19 Ni ruso Epesus ruso rir, di Pol ni teri tiqe tende si nare ris, di nikin irine Juda God yumbui nyamb mirang kin baj pe nar no, di ni ane wand mand.  
\v 20 Ni Pol simbe mindig, “Nu beghi ane pas nganye pu muqdi yo.” Pudi ni nari, “Nge kas nganye ye tiq segi.  
\v 21 Pudi God nge mune gadi ningg nari tedi nge munene gadi.” Pre ni si nare mas di ni mune bot pe newo Epesus si niraq di no.   
\p
\v 22 Bot wuso Sisaria yequ di Pol nati ni, Jerusalem no wute Jisas nei rimbig kin te chumbuai kin wand neny pre di Antiok no.  
\v 23 Pol ni Antiok nas nas nganye pre muq no. Ni nyinge nare tiqe kin kin Galesia di Prigia opu yeru kin tende no, di Jisas ningg wute buagi gre neny neny nar ir.   
\s1 Apolos Epesus pe wand bir nawo  
\p
\v 24 Di Juda iri ni wuti Aleksandria kin nandi pu Epesus nas. Ni nyamb Apolos. Ni wuti wand oghine simbe nand ye, di ni God ningg wand quan nganye nei namb ye.  
\v 25 Ni asi Yumbui ningg wand pe minar nar di Yumbui ningg ngim ningg simbe mindig di muq ni chumbuai ane Jisas yembe nand kin wand tiqne nganye wute bei neny ye. Pudi wute wuye map kin te ni Jon wute wuye nap kin tene nei namb.  
\v 26 Ni Juda God yumbui nyamb mirang kin baj pe no di wand bir nawo. Ni wute buagi te yeru kin wune nimbiny segi. Muq Prisila Akwila teri ni wand nand kin te rutungu di ritanyi ninde baj pe ruso otinde nganye God ningg ngim ningg yeri rindig.   
\p
\v 27 Otiwo Apolos ni Akaia opu no ningg, muq Jisas ningg wute Epesus kin ni gre meng. Di nyumo raqe ire ur mindiq Jisas ningg wute Grik kin te mem, di simbe mindim pu ei Apolos nondo no nar di meti nowi. Muq Apolos no Grik pe no nar, di wute buagi God nikin nde nei pene yuwon nuany di ni nei rimbig ye wute ren Apolos ni quan nganye ghav nindiny.  
\v 28 Te pugri wute buagi nde rar pe ni Juda wand unje map kin te oyi nindim, di ni wand buid nganye nap di ni mingg wand nyinge nuam vighe. God ningg wand buk pe rise ye tende pe Jisas ni Kraist kin te kin wand ni raqe nganye nindim.   
\c 19  
\s1 Pol Epesus pe wand bir nawo  
\p
\v 1 Apolos ni Korin nas kin tende puayi Pol ni Epesus opu tiqe rand yumbui yumbui yemu kin tende opu yeru kin tende nyinge nare nar ir. Ni Epesus opu tende nyinge nare di nuqond, Jisas ningg wute ninge tende ris.  
\v 2 Muq ni pengu nindiny, “Nungoqi asi God nei wumbig kin tende puayi nungoqi God ningg Ququ Yuwon Ye weti ni o segi?”  
\p Muq ni riri, “Beghi God ningg Ququ Yuwon Ye beghi ghabe bad.”   
\p
\v 3 Muq Pol mune pengu nindiny nari, “Nungoqi pughe gri bu wuye mupuqu?”  
\p Muq ni riri, “Beghi Jon ni wute wuye nap kin pugrine beghi wuye mupumu.”   
\p
\v 4 Muq Pol ni pugri simbe nindiny nari, “Yabe chuqo Jon ni wute wuye nap di ni pugri simbe nindiny nari, ‘Nungoqi nei ware witinde yumbo ur brequ wand kin te dob weny, di nungoqi wuti nen nge nde dobu nawi kin ni irine nei wumbig, tedi nge wuye kupuqu.’ Wuti dobu nawi kin ni nyamb taq Jisas.”   
\p
\v 5 Ni wand ven mutungu, muq ni Yumbui Jisas nde nyamb pe wuye nap, muq ni nari, “Ni Jisas nei mimbig kin.”  
\v 6 Muq Pol ni si nem kuyo, muq Ququ Yuwon Ye ninde nandi, muq ni wand tuan isis pe wand mand, di ni propet kin pugri God ningg nei matevi simbe mand.  
\v 7 Wute God ningg wand mutungu kin te 12-pela kin pugri.   
\p
\v 8 Pol ni God yumbui nyamb mirang kin baj pe nar no, God ningg wand gre grene bir nawo nawo irew teri ire nawo, di wute di yumbo yumbo buagi God nde si nambu ris ye te kin wand wute rutungu di riri te nganyene.  
\v 9 Pudi ninge ni nei quan nganye gre vind, bu ni God nei rimbig segi. Ni wute buagi nde rar pene riri, “Jisas ningg ngim te brequ.” Pugri bu Pol ni si nare, di Jisas ningg wutene nitari no. Di nginy manyi manyi ni Tiranus ningg skul baj pe ris di ane God ningg wand ningg wand rind.  
\v 10 Ni pugri puq nen ruso ber tevi nawo, di wute buagi Juda kin di Grik kin Esia pe ris ye ni Yumbui ningg wand rutungu.   
\s1 Seva ningg wo ni wuti iri ququ brequ puaq mindig ningg  
\p
\v 11 God ni yumbo ur gre ye isis Pol nde si pe yembe nindiny.  
\v 12 Ni chongo bidi Pol nde ghimbi pe teiq mindig ruso pre muq mare wute num kin mas pe mo. Ni puq men di wute num kin te num oghi di ququ brequ te puaq mo.   
\p
\v 13 Muq Juda ninge mune mar ir mo wute ququ brequ puaq mindiny. Ni Yumbui Jisas ningg nyamb pe ei ququ brequ puaq mindiny ningg tuqui map. Ni pripri mo di pugri puq mand mari, “Jisas nen ni ningg wand Pol bir nawo kin ni ningg nyamb pe nge kari nu wuti nen si gheri yo.”  
\v 14 Di Juda mingg prist yumbui iri ni nyamb Seva, ni ningg wo 7-pela pu ni pugrine puq men.   
\p
\v 15 Muq nginy iri ningg ni mune pugri puq mand, pudi ququ brequ te oyi pugri oyi nand nari, “Jisas nge nei gibig, di Pol ni pughe gri yembe nand kin wand nge kutungu. Pudi nungoqi tughe?”  
\v 16 Muq ququ brequ wuti tende yenu kin te wuti te gre neng di wuti te wute 7-pela pu yemu pe prare newo, suquan moyi gri ni. Ni ghimbi quan nganye unje nipim, ni chongo bir nuam omo. Pugri bu ni baj te si mare, chongo taq mamb segine wu mase yavi groq groq mo.   
\p
\v 17 Muq Juda buagi di Grik buagi Epesus ris kin ni wand ven rutungu di ni quan nganye wune rimb, di ni Yumbui Jisas nyamb quan nganye rindivi viyo.  
\v 18 Muq wute yabene Jisas nei rimbig pre kin nganye buagi rindi ni yumbo ur brequ rind kin te simbe rind bir ruwo.  
\v 19 Di wute quan ni awo rimb kin di mu rind kin ni mu kin buk te rire rindi, wute buagi nde rar pene muq wase rinde. Ni buk te manyi rind ruso wet bidi 50,000 Kina kin pugri pe wong mand kin pugri.  
\v 20 Ni yumbo ur gre ye ren ningg di Yumbui ningg wand te vir ir di quan nganye yumbui.   
\s1 Epesus buagi ni Pol kotim maind ningg mari  
\p
\v 21 Tende dobu Pol ni nei namb kin ni Masedonia di Akaia opu te gri ei nar ir no no di tene no Jerusalem ningg. Ni nari, “Nge tiqe te ningg ko pre, otiwo nge Rom mune kone ei.”  
\v 22 Muq ni wute temi ni ghav mindig ye ni nyamb Timoti di Erastus ni temi tiqi nundom Masedonia mo. Di Pol nikinne Esia opune musoq nas.   
\p
\v 23 Tende puayi Epesus pe mai yumbui nganye rise. Wute ninge Jisas ningg ngim brequ munduw ningg quan nganye buid map.  
\v 24 Ambojig ire ni nyamb Artemis. Ni yumboyi baj ire tende wuse. Wuti iri ni nyamb Demitrius, ni wuti silva pe yumbo yembe nindiny ye. Ni pripri silva pe yumboyi baj te kin ququ yembe nindiny di wute aye mandi wong mand. Te nikin wet bidi yembe. Pugri bu ni nikin yembe ye wute te yembe quan nganye nem, ni yumbo silva pe yembe mindiny wute mandi wong mand di ni wet bidi quan nganye materi.   
\p
\v 25 Muq ni wute yumbo silva pe yembe mindiny kin te di wute aye yembe pugri yene mand kin ni ngam niram mandi, di simbe nindim nari, “Wand ire buagi, nungoqi nei wamb yembe wen wung beghi wet bidi quan nganye pateri ye.  
\v 26 Muq Pol ni wute buagi qo namb, di ni nei te unje nipiny. Ni pugri puq nand nari, ‘Ambojig wute nde si pe yembe mindiny kin te wandoqi kin.’ Te nungoqi non grine wuqond di wutungu pre. Ni Epesus pene puq nen segi, ni Esia opu kin tiqe buagi mune puqne neny omo.  
\v 27 Muq Pol wand ven puq nand ye ven ningg segine beghi yembe wen kin nyamb te brequ vise. Di yumbo aye te yumboyi baj wen wute brequ puq runduw. Di mune beghi god nyumbueg wen wute ninde nei pe riri, ‘God wen Artemis ni oghi segi, brequ.’ Asi nganye wute buagi Esia kin di wute buagi qi pe ven nde kin ni god nyumbueg wen bu yumbui nyamb riraw ye. Pudi Pol ningg wand ven ningg ni nyamb te brequ vise ye.”   
\p
\v 28 Ni wand ven mutungu, di quan nganye umbo ker mawo, di quan kumone ngam mare mari, “Artemis, beghi Epesus beghi bon god te yuwon nganye!”  
\v 29 Wute buagi aye tiqe te kin ni te rutungu muq tiqe te kin wute buagi anene riri menge rip rip. Muq ni quan buagine ruso Gaius Aristarkus temi rit mase, qo rimb rire wand kin sunyi pe ruso rikur. Gaius Aristarkus temi ni Masedonia kin, ni pripri Pol ane nyinge mare kin.   
\p
\v 30 Muq Pol ni wute mingi te nar no ei wand simbe nindiny ningg, pudi Jisas ningg wute ninge ni segi puq rindig.  
\v 31 Wute ninge Rom mingg gavman pe tende yembe mand ye ni Pol kimand. Pugri bu ni mune wand mi vindi mari, “Pol ni wute rikur pe tende nar no segi kin.”   
\p
\v 32 Wute buagi ren ni ghabe rind. Te pugri wute ninge res riwo wand aye simbe rind, di wute ninge res riwo wand aye simbe rind. Pugri bu wute buagi ni quan nganye ghabe rind, ni pughe kin ningg bri rindi tende rikur.   
\p
\v 33 Wute ninge Juda kin ni Aleksander choch maip wute buagi yeru pe mingine nar no, di wute ninge wand te ye wand puate simbe mindig, muq ni si ni kuyo ei wute buagi wand segi yeru ei ni oyi nindiny ningg.   
\p
\v 34 Pudi ni Aleksander ruqoind, di ni rip no ni Juda kin. Di ni buagi anene ghis tene riri, “Beghi Epesus beghi bon god Artemis quan nganye yuwon wund ye.” Ni buagi ane ghis tene puq rind ruso ruso aua teri.   
\p
\v 35 Muq wuti iri Epesus kaunsil ye kuskus ni nandi menge nap di ni wand pend, muq ni simbe nindiny nari, “Nungoqi Epesus kin, tiqe buagi ni nei mamb Epesus ren nde opu Artemis wung yumboyi baj yumbui ven nde qa wuse. Di ni kun uny wet nginy tu pe pu ir wughe kin te ven nde wus, di beghi Epesus kin qa baj wet te ane yeng puany ye.  
\v 36 Muq wuti iri wand ven menare viso segi kin. Pugri bu nungoqi wand segine ei yequ. Nungoqi pughe sin wen segi kin.  
\v 37 Nungoqi wute temi men wutami ven wandi, pudi ni beghi god Artemis ningg yumboyi baj pe yumbo ninge nyungu mand segi, o beghi god Artemis wand brequ munduw segi.  
\v 38 Muq Demitrius nikin yembe ye ane wuti iri ane wand vise, te muqdi otiwo kot pene mo ei yuwon. Kot kin ngeri te rise di beghi gavman ye nyamb kin te mas. Ni segine ni kot te mutungu.  
\v 39 Pudi muq nungoqi wand aye mune vise tedi otiwo wand kin puayine ei wandi simbe wand di teti wawo.   
\p
\v 40 “Muq nginy nen ningg nungoqi yumbo ur ren puq wen ye ren ningg beghi bege di mai pe yembu yamb tumo nganye. Te puq pen, tedi Rom mingg gavman beghi mitamu powi kotim mundumu di kot wong bidiq. Muq beghi pari pari kin ren puate segi. Te pu bu muq ni wand puate ren ningg beghi pengu mundug, tedi beghi pughe puq ei bad ye?”  
\v 41 Kuskus ni pugri simbe nindiny pre, muq mune tiqi nundony ruso.   
\c 20  
\s1 Pol Masedonia di Grik opu nar ir  
\p
\v 1 Wand nyeq nyeq kin te pre, muq Pol Jisas ningg wute te nari ninde rindi. Muq ni umbo neny righe ye wand gre ye nganye neny. Ni gre neny kin wand simbe nindiny pre, muq ni si nare ris, di ni Masedonia opu no.  
\v 2 Ni tende nar ir, wute God nei rimbig ye wand quan nganye neny, di umbo neny kughe. Ni pugri puq nen nen no no otiwo ni no Grik pe opu no nar.  
\v 3 Ni Grik pe nas irew teri ire pu nawo. Pre otiwo ni bot nitaqwi, Siria opu no ningg. Pudi Juda ni mi nati ningg wand taq mamb kin te nutungu, bu ni Siria no segi, di Masedonia grine mune no ningg nei namb.  
\v 4 Otiwo Pol ni no ningg, Beria kin wuti iri, ni nyamb Sopater ni Pirus ningg wo, di Tesalonaika kin temi, Aristarkus di Sekundus temi, Gaius Derbe kin, di Timoti, di Esia kin temi Tikikus Tropimus temi, ni Pol anene mo.  
\v 5 Wute buagi men ye mawo mo pu Troas beghi ghimbi muangu pu mas.  
\v 6 Beghi oyi pasne Juda ni bret yis segi ye me kin wik te wuso pre, dobu muq beghi bot pitaqwi, di Pilipai si piraq paru. Beghi po po nginy temi aye temi ire pu pawo pre muq Troas po par, di ni buqod di anene Troas pe pas nginy 7-pela pu pawo.   
\s1 Troas pe mas Pol Yutikus mune nindingi newo  
\p
\v 7 Wik ye nginy namba wan tende beghi di wute God ningg wand mutungu kin te ane ire pe pikur ei Yumbui ningg mir bad ningg. Muq Pol yenu wute buagi nde wand bir nawo. Te pugri prangi di ni no ningg, pugri bu muq ni yenu wute nde otinde nganye wand bir nawo nawo ruso ruso bur mingi.  
\v 8 Baj bidi beghi pikur pu pas kin tende lam nganye buagi yeru.  
\v 9 Muq wo ambonye iri, ni nyamb Yutikus, ni windua pe newo pu nas. Pol wand dobui nand nand ruso ruso ni ruqoi gureg, ruqo nase di puaq ir ni. Ni ir ni kin baj ire tamu vise di ire tende nange vise, muq ni ire nange nganye vise kin te pu ir nati naghe tingi. Di ni maghe mo meti nowi pudi ni nati pre.   
\p
\v 10 Muq Pol nati ni, wo ambonye tende wam nase sibraj ni muq nari, “Nungoqi nei kumo wamb wayequ, ni mune urupuine nas.”   
\p
\v 11 Pre di Pol mune newo no, bret bir nuaq di quan buagine riq. Pre ni munene wand mand mand mas mas yambgriq. Pend ruso omo pre muq Pol no.  
\v 12 Di wuti ambonye te urupuine nas mune nambu mitanyine mo, di ni umbo munene yuwon nganye gud.   
\s1 Pol Troas si niraq, Miletus no  
\p
\v 13 Beghi ye pawo po bot pe pewo, di po Asos. Pudi Pol ni nyinge pe no Asos di te pu ei beghi peti nowi di bot pe peri po ningg. Te asi Pol nikinne pugri puq nand pu bu. Ni nari ni nyinge pene ei no Asos.  
\v 14 Pugri bu ni nandi beghi Asos nundomu, muq beghi bot pe peri po Mitilini.  
\v 15 Di yambgriq Mitilini pu po po ailan Kios tumo bodo bodo di munene bur, di yambgriq ailan Samos po par. Samos tuqui yembu di munene burpoq rip. Yambgriq di Miletus po par.  
\v 16 Pol ni tuqui tedi ni Jerusalem mune no ei tende Pentikos kin ngeri nuqond ningg. Ni Esia opune nas nas nginy quan nawo yambu nari. Ni brequne no ningg bu Epesus puaq bidiq yequ di aye pe gri po, te kin ni asine puq nand pre pu.   
\s1 Pol ni Epesus mingg wute yumbui si nare mas  
\p
\v 17 Beghi badi Miletus tiqe pi peyi di Pol Epesus pe wand ni viso. Ni wute Jisas nei rimbig kin ni quayi kiyi mingg wand ni viso ei ninde mandi ningg.  
\v 18 Ni mandi ninde mi meyi di ni simbe nindim nari, “Nungoqi nge asi urupui Esia pe gadi di nungoqi ane pripri pikur pas di nge yumbo ur gad ye te nei wamb ye qa.  
\v 19 Nungoqi non gri qa wuqond, pripri Juda ni nge nyamb nyinge muagh vighe ningg wand taq mamb di nge bub wand mindigh, di te ningg nge umbo yivany kare. Pudi nge ngening nyamb ki vighe viso, di nge Yumbui ningg yembene gad.  
\v 20 Di nge God nungoqi ghav nunduq ye te kin wand bir kawo ye wune gab segi. Di nungoqi wikur pu was ye tende di nungoqi non baj pe mune nge Jisas ningg wand bei guduq. Te nungoqi nei wamb.  
\v 21 Pripri nge Juda di Grik wand bir kuany, di ni nei kirany kitidany God nde viso, di ni beghi Yumbui Jisas ei nei rimbig.   
\p
\v 22 “Muq ange wuaq wutungu. Ququ Yuwon Ye nge tiqi nundogh, bu nge Jerusalem ko ye. Nge ko Jerusalem di pughe sin bri regh te nge nei gab segine.  
\v 23 Nge nei gab ye taq: Tiqe manyi ko kin te Ququ Yuwon Ye pripri nge pugri simbe nindigh nari, ‘Nu otiwo di taq maimb, di mai nganye buagi ghare.’  
\v 24 Nge nei gab kin nge kati kin wune gab segi. Nge ngim asi nyinge kare kin tene ei mune yembe gad yawo kuregh. Nge Yumbui Jisas nge yembe negh kin te ei omo kawo yawo kuregh. Te yembe God nikin nde nei pene wute yuwon nuany ye te kin wand yuwon ye bir kawo kin te.   
\p
\v 25 “Muq nungoqi wutungu. Asi nungoqi nge wuqoind nge nungoqi nde mingi nyinge kare di God ni king ningg nas di yumbo yumbo buagi ninde si nambu rise ye te kin wand bir kawo. Nge nei gab, otiwo di nungoqi quan buagine nge quenge mune wundogh segi.  
\v 26-27 Pugri bu nge muq nungoqi simbe guduq: Nge nungoqi God ningg wand bir kuauq kin te kin wune gab segi, nge ni nei buagi te nungoqi nde bir kawo pre. Pugri pu bu nungoqi kin wuti iri ir nati, te nge unje kap segi.   
\p
\v 28 “Nungoqi nonne yeng wawo yuwon, di God ningg wute yeng wuany yuwon. Te ningg bu Ququ Yuwon Ye nungoqi nupuqu wo. Di nungoqi wute Jisas nei rimbig kin te sabi wundiny yuwon. God ningg wo wute ren ningg nati pugri bu muq ni God ningg wo ningg ris. Pugri bu nungoqi ni sabi wundiny yuwon.  
\v 29 Nge nei gab, muq nge ko pre otiwo di wute ninge nyombui dabo kin pugri nungoqi nde mandi, di nungoqi sipsip kin pugri brequ munduq.  
\v 30 Di wute ninge nungoqi non kinne mes mewo, di wandoqi kin wand mand di Jisas ningg wute qo mamb ninde dobu ruru.  
\v 31 Te ningg nungoqi yeng wawo yuwon. Nungoqi nei wamb, ber teri ire pu bogisumb di burpoq nge nungoqi nei gidivi viyo kin te kin ningg kring ko segi. Nge pripri ngam giji wuye rar pe ritiri ri nungoqi keuq war. Te ei nei wumbiny.   
\p
\v 32 “Muq nge nungoqi God nde si pe kuaqu was, di nikin nde nei pene wute yuwon nuany kin wand yuwon ye pe was. Wand ven segine nungoqi gre reuq, di wand ven segine nungoqi yumbo yumbo yuwon ye buagi God nikin wute ir nawo pre kin neny ye te reuq.  
\v 33 Nge musoq ju wuti iri ningg silva di gol di chongo ningg buyaq gad segi.  
\v 34 Nungoqi non gri qa nge wuqoind nge si yembe gud wet bidi kateri pu bu nge yumbo pughe segi di nge ningg wet bidi pene kateri, di nge ningg wute yumbo segi di ni mune ghav gidim.  
\v 35 Nge yumbo buagi puq ken kin te nge nungoqi bei guduq, beghi yembe buid pap ei beghi wute ninge yembe mand tiq segi kin te ghav bidim kin tuqui. Beghi beghi bon Yumbui Jisas ni wand ven puq nand ye ven ei nei bibiny. Ni nari, ‘Wute yumbo wute aye mem ye te kin chumbuai yumbui nganye, muq wute yumbo wute aye nde pu materi kin te chumbuai yumbui nganye segi’.”   
\p
\v 36 Pol ni wand ven nand pre, muq ni sungomyu nisir, di wute ni wand nem kin te buagi anene sungomyu misir di God ane wand mand.  
\v 37-38 Pol ni mining nari, “Otiwo di nungoqi quan buagine nge quenge mune wundogh segi.” Ni puq nand di ni quan nganye yawo mutong. Ni God ane wand mand pre, muq ni quan buagine quanji mand, di Pol mait nase, song mireng. Te ni Pol nari otiwo ni mune nandi quenge mundog tuqui segi. Te ningg bu ni quan nganye yawo mutong di quanji mindig di mitanyi mo bot pe si meri.   
\c 21  
\s1 Pol ni Jerusalem no  
\p
\v 1 Beghi ni ane pas pre, ni si pare di beghi bot pitaqwi ailan Kos po. Yambgriq beghi po ailan Rodes. Pre, Rodes mune si piraq, po Patara.  
\v 2 Tende beghi bot ire budoq, ni Ponisia wuso ningg, di beghi bot te ningg pewo di tene po.  
\v 3 Beghi po po ailan Saiprus budoq pre, di si qaqi pe opu puaq bidiq. Di po kantri Siria budoq, di po Tair paghe po. Bot yumbo sir ninge tende wi riti ningg.  
\v 4 Di beghi po Jisas ningg wute te buqod, di ane pase nginy 7-pela pu pawo. Ququ Yuwon Ye wute te nei nem bu ni Pol Jerusalem no kin te segi puq mindig ei ni no segi.  
\v 5 Pudi beghi tende pas nginy te prene, di pes pewo, tiqe te si piraq mune po. Jisas ningg wute ni ngam di wo anene beghi ritamu tiqe si piraq par po. Po jiji pe tende beghi quan buagine sungomyu pisir di God ane wand bad.  
\v 6 Pre, muq beghi ni si pare bot pe pewo po, di ni mune nikin baj pe ruso.   
\s1 Sisaria pe propet Agabus Pol wand neng  
\p
\v 7 Beghi bot pe pewo po, Tair si piraq, di tene po Tolemes po par. Muq Jisas ningg wute chumbuai kin wand pem pre, di ni ane pas nginy iri powi.  
\v 8 Yambgriq beghi Tolemes si piraq di po Sisaria. Tende wuti iri nas ni Jisas ningg wand yuwon ye wute simbe nindiny ei ni Jisas nei rimbig ningg, ni nyamb Pilip. Beghi ninde baj pe po di ni ane pas. Pilip ni wute 7-pela pu aposel ghav mindim kin te ye iri.  
\v 9 Ni nyumbueg wo 4-pela pu ris, ni ngam ruso segine. Ni wo te propet, God ningg wand rutungu simbe rind ye.   
\p
\v 10 Beghi Sisaria pe pas nginy aye ninge pawo, di propet iri, ni nyamb Agabus, ni Judia pu nati ni Sisaria.  
\v 11 Ni nandi beghi nde, muq ni Pol chongo taq nimbiq kin sare te neti nowi, di ni nikin si muange ane taq namb. Muq ni nari, “Ququ Yuwon Ye ni pugri puq nand nari, ‘Otiwo di Juda buagi Jerusalem kin let nen kin kiyi pugri ei taq maimb di meti nowi di wute aye Juda segi kin nde mi nondo’.”   
\p
\v 12 Beghi te putungu, muq beghi di wute tiqe te kin ane Pol Jerusalem no kin te segi nganye puq bidig.   
\p
\v 13 Pudi Pol ni oyi nand nari, “Pughe ningg nungoqi quanji kumo wand wand bu nge nei unje wupigh? Nge taq yengu ninggne sir kap segi. Nge Jerusalem kati ei nge Yumbui Jisas ningg nyamb gidivi viyo ningg ane bu sir kap.”  
\v 14 Beghi oyi ni wand te oyi bidig kin tiq segi, di beghi wand te si pare di pari, “Yumbui nikin nei pene.”   
\s1 Pol Jerusalem kin wute nyamb kin wand nem  
\p
\v 15 Beghi tende pas nginy ninge pawo pre, muq beghi yumbo sir pap, di Jerusalem pewo po.  
\v 16 Di Jisas ningg wute Sisaria kin ninge beghi anene po. Ni beghi mitamu mo, wuti iri nde baj pe si miramu. Wuti te ni nyamb Neson, ni wuti Saiprus kin, ni wuti iri asine Jisas ningg wuti ningg nas ye. Ni nari beghi ninde baj pe ei pas.  
\v 17 Beghi Jerusalem pas di Jisas ningg wute aye beghi mitamu powi ye chumbuai nganye mand.   
\p
\v 18 Yambgriq beghi Pol anene po Jems buqoid. Di wute Jisas nei rimbig kin quayi kiyi mandi Jems ane mas di beghi ninde bodo.  
\v 19 Di Pol ni ane si mat rise pre muq ni wute aye kin mingi yembe nand di God ni yumbo yumbo buagi wute Juda segi kin nde yembe nindiny kin te otinde nganye simbe nindim.   
\s1 Pol ni God ningg baj pe no  
\p
\v 20 Ni te mutungu pre, muq ni God nyamb mindivi viyo. Muq ni Pol ningg mari, “Chech te qond, wute Juda kin nganye buagi nganye Jisas ningg wand mutungu di nei mimbig pre. Di wute buagi men ni Moses ningg lo wuri kin pugrine puq men ningg buid nganye map.  
\v 21 Pudi wute ninge nu ningg simbe mand mari, ‘Pol ni pripri Juda ninge wute Juda segi kin ane mas kin te simbe nindim ei ni Moses ningg lo si miraq ningg nari. Ni pripri nari ni wo ghimbi dugu chongo pend muam wayequ. Di beghi bon yabe kin yumbo ur te nei mimbiny wayequ.’   
\p
\v 22 “Beghi nei bab, nu ven guadi kin wand muqdi ni mutungu ye. Eti ni mutungu di ni nu umbo ker muaw ye.  
\v 23 Pugri bu muqdi beghi nu yeri buduw, di nu beghi yeri buduw kin pugrine ei puq yen. Beghi wute temi aye temi pu mas, ni yumbo ninge yembe mindiny ningg God nde wand ire taq mamb pu vise.  
\v 24 Nu wute men ane God ningg baj pe wo di prist ni wute uny puaq mindiny kin pugrine nu uny puaq munduw ei nu God nde rar pe yuwon pu ghas. Pre di nu wute prist ni uny puaq mindim kin te ni yumbo uny puaq kin te ningg mi rundo kin te nu gri wong ghand. Te ei ni yu ngawu pe kin ghir mand kin tuqui. Nu pugri puq yen, ei ni nei mamb wand ven asi nu ningg puq munduw kin te wandoqi wandne bu. Te ei ni nei mamb nu Moses ningg lo mune kutungu ne ye qa.   
\p
\v 25 “Wute aye beghi ane Juda segi ye te ni Jisas nei mimbig ye ni beghi wand ren asi taq bab kin ren kin ningg nyumo raqe peq wuso simbe bidim pre ye. Wand asi taq bab kin taq ren ningg: Ni yeng mawo yuwon pu ei mas di ni wute umo wandoqi kin god mem ningg mamb kin te ni me segi kin, di ni yavi me segi kin, di wute umo pori muany riti kin te ni me segi kin, di nyumbueg segi segi griny mindiny segi kin.”   
\p
\v 26 Di yambgriq Pol wute men nate mowi ane mo di uny puaq mand ye yumbo ur te puq men. Pre muq ni God ningg baj pe mar mo nginy pughe gri pu ei ni uny puaq kin yumbo ur yembe mindiny, di nginy pughe ye te ningg ei ni wute yuwon kin mas, di ni kin kin mir mare mandi God muang ye te ningg prist simbe mindim.   
\s1 Juda ni Pol God ningg baj pe yenu mait nase  
\p
\v 27 Otiwo nginy 7-pela pu te pre ningg tumo, muq Juda ninge Esia kin ni Pol God ningg baj pe nar yenu muqoind, di ni quayi buagi simbe mindim ni buagi ane Pol umbo ker muang, di ni Pol mait nase.  
\v 28-29 Asi Tropimus Epesus kin Jerusalem neyi nandi Pol temi mas, di ni nei mamb kin mari Pol Tropimus nitanyi God ningg baj pe tende nar no. Muq quan kumo ngam mare mari, “Nungoqi wute Israel kin beghi ghav wundug! Wuti nen ni pripri wute tiqe aye kin beghi ningg wute di beghi lo di God ningg baj wen ningg wand bei nindim nari ni brequ. Tene segi, pre otiwo di ni Grik ninge nitami God ningg baj pe neyi nandi, puq nen kin te ni sunyi yuwon ye ven unje nap.”   
\p
\v 30 Muq wute buagi Jerusalem kin puyene mand, di wute vig mamb mandi mikur, Pol mait nase God ningg baj pe pu qo maimb meri dabo mar mo. Muq brequne dodi miqu.   
\s1 Rom kin ami mingg yumbui Pol neti nowi  
\p
\v 31 Ni Pol mi mine, wand vir ir viso Rom kin ami mingg yumbui nyamb kin wand te nutungu. Ni mari, “Jerusalem buagi wuti iri ri ningg riri riri nyuw ruwo.”  
\v 32 Muq ni brequne ami ninge nate mowi, di yumbui ninge nate mowi, di vig mamb Pol mi mi pe tende maghe mo. Juda ni ami mingg yumbui nyamb kin nikin ami ane mandi muqond, muq ni Pol mune mi segi, si meri.   
\p
\v 33 Ami mingg yumbui nyamb kin Pol nde tumo nawi, Pol nait nase, muq nikin ami simbe nindim ei ni sen temi pe taq maimb. Muq ni wute te pengu nindiny nari, “Nen tughe? Ni pughe sin nen?”   
\p
\v 34 Wute nganye buagi nganye rikur pu yeru, wute ninge wand aye ningg ngam rire, wute ninge wand aye ningg ngam rire. Ni wand nyuw ruwo di ami mingg yumbui nyamb kin te wand puate nutungu kin tiq segi. Puq ren bu ni ami te simbe nindim, Pol mitanyi ami mingg baj pe mar mo.  
\v 35 Ni Pol mitanyi mo baj te kin sinyembe pe mo mar, di wute buagi ni ri nati ningg buid nganye rip, di ami Pol mindingi newo wamne meri mo.  
\v 36 Wute dobu ruru, di riri, “Wi nati!” Ni pugri riri riri dobu ruru.   
\s1 Pol ni God nei nimbig kin puate te Juda simbe nindim  
\p
\v 37 Ami ni Pol mitanyi ninde baj pe mar mo ningg, muq ni wand Grik pe ami mingg yumbui nyamb kin te simbe nindig nari, “Nge segine bri nu wand ire simbe guduw?”  
\p Muq ami mingg yumbui te nari, “Nu Grik wand kutungu ye bu?  
\v 38 Nge kari nu Isip kin bu, asi nu gavman nde yeng ir kuaq wi, di wute 4,000-pela pu mame mat rise di kutami qi wute segi ye pe kuo.”   
\p
\v 39 Di Pol nari, “Nge Juda kin wuti. Nge Tarsus Silisia opu kin. Nge tiqe ni nyamb kin. Nu ngiq ghand ei nge wute wand keny ningg.”  
\v 40 Muq ami mingg yumbui nyamb kin te Pol ngiq nindig, di Pol sinyembe pe tendene yenu, di si nindigi kuyo, di wute wand rind segi yeru. Muq Pol ni Arameik wand pe pugri wand nand:   
\c 22  
\pc
\v 1 “Chech buagi di wuyi buagi, muqdi nge oyi nungoqi wand te oyi guduq yamb.”  
\v 2 Quayi nyumbueg buagi ni rutungu Pol ni Arameik wand pe wand nand di buagi anene musoq ju wand rind segi, di musoq ju tit rip segi, waghine yeru.  
\p Muq Pol ni simbe nand,  
\v 3 “Nge Juda kin. Nge moyu Tarsus Silisia opu yequ kin tende wuri wundi. Pudi nge Jerusalem ren nde yengu yengu yumbui ko. Di nge ven nde kas di Gamaliel nde skul gad. Tende nge beghi Juda mingg yumbo ur di beghi Juda kin lo te nei gibiny omo. Pugri bu nge God ningg yembe gidig, ei ni chumbuai nand yawo kuregh. Muq nungoqi mune God yembe wundig ningg buid wap kin pugrine, nge asi pugrine qa buid kap.  
\v 4 Nge asi pugrine quayi nyumbueg Jisas nei rimbig kin unje kap mai isis keny. Ninge guqod di gabui riti wand nganye rind, di ninge sen pe si taq gibiny pre kitari ko taq gab.  
\v 5 Prist mingg yumbui ni yumbui di lotu kaunsil ni nge asi puq ken ye te kin wand nungoqi simbe munduq ye tuqui. Ni nyumo raqe ur mand nge megh kare ko ni kimand Damaskus kin kem muqond, ngiq mand, di wute Jisas nei rimbig kin sen pe si taq gibiny kitari gadi Jerusalem ei lotu kaunsil ni mai meny ningg.   
\s1 Pol ni muq Jisas nei nimbig ye te kin simbe nand  
\r Aposel 9:1-19; 26:9-18  
\p
\v 6 “Nge ko ko belo pugri pe nge Damaskus tumo godo. Nge tumo godo pune ti yumbui ire brequne nganye pris kin pugri naghe,  
\v 7 di nge opu qi pe mei ko pugrine kase. Muq nge kutungu, wuti pugri wam tende wand nand nari, ‘Sol, Sol pughe kin ningg nge unje kuaip mai isis kuegh ningg?’   
\p
\v 8 “Muq nge oyi pugri pengu gidig kari, ‘Yumbui, nu tughe?’  
\p “Muq ni oyi nge pugri simbe nindigh nari, ‘Nge Jisas Nasaret kin. Nu nge bu unje kuaip kuaip.’  
\v 9 Wute nge ane yembu kin ni ti tene muqond, pudi ni wuti nge temu wand bad kin ni gibe ko te mutungu segi.   
\p
\v 10 “Muq nge kari, ‘Yumbui, muqdi nge pughe sin ei ken?’  
\p “Muq Yumbui nge simbe nindigh, ‘Nu yes yewo, Damaskus ghar yo, otiwo di wuti iri nunde nandi, di nu ningg yembe God nu nupuw ruso pre kin te kin wand simbe nunduw ye.’   
\p
\v 11 “Ti te quan nganye ti wuri, bu nge nde rar pe wughe bu nge rar ghave rimbigh di rar kat yumbo guqod ye tiq segi. Muq wute te nge ane nyinge pare po kin te ni nge si mitigh rise, mitanyi Damaskus par po.   
\p
\v 12 “Di wuti iri tende nas ni nyamb Ananaias. Ni wuti God rar ngimi nowi nas di God ningg lo te musoq gure nawo segi ye. Ni pugri puq nen ye bu Juda buagi Damaskus mas kin mari, ‘Ananaias wuti yuwon ye.’  
\v 13 Ni nge nde nandi, di nandi nge nde tumo yenu, muq nge pugri simbe nindigh nari, ‘Chech Sol, muq nu mune rar ghat yumbo qond tuqui.’ Muq tendene nge rar mune yuwon di ni guqoid.   
\p
\v 14 “Muq ni nari, ‘Beghi koku mingg God ni nu naip kuo pre. Ni nu naip kuo ei nu ni ningg nei te nei mbig, di nu God ningg wuti tuquine nas ye qoind, di ni mim pe nu wand simbe nunduw kutungu ningg.  
\v 15 Di nu ei ni ningg wand ghare yo ye, te ni yumbo ninge muq puq nen nu guqod di kutungu ye te wute buagi simbe ndiny.  
\v 16 Pugri bu muq nu pughe kin ningg ghimbi kuawo? Nu yes yewo Jisas pengu ndig, di nu wand puaq nunduw, ei nu wuye maip.’   
\s1 God Pol tiqi nundog wute ni ane yavi ire segi pe no  
\p
\v 17 “Nge munene gadi Jerusalem, muq God ningg baj pe kar ko God ane wand ningg. Nge kar ko God ane wand wand yengu di rar kinne ri righe ruso,  
\v 18 Yumbui guqoid. Ni simbe nindigh nari, ‘Brequne di nu Jerusalem si raq di aye pe yo. Ven nde nge ningg wand te bir ghawo pudi wute rutungu segi ye.’   
\p
\v 19 “Pudi nge oyi Yumbui simbe gidig kari, ‘Yumbui wute buagi nge nei rimbigh. Asi nge tiqe manyi ko, di God yumbui nyamb mirang kin baj manyi pe kar ko, wute nu nei rumbuw kin taq gab di yas kuany.  
\v 20 Asi wute Stiven wuti nu wand bir nawo kin te wet nyaw pe mi, nge anene qa yeng bad di nge ni mi kin te ningg nge ngiq gad. Ni Stiven mi ningg mo di ni saket ir mawo mare mandi nge nde mawo ris di nge yeng kuany.’   
\p
\v 21 “Pudi Yumbui nge simbe nindigh nari, ‘Nge nu tiqi gudow, nu Jerusalem si raq wonji wute Juda segi kin pe yo’.”   
\s1 Ami mingg yumbui nyamb kin ni Pol sabi nindig  
\p
\v 22 Muq wute buagi Pol ningg wand te ange ruaq rutungu rutungu yeru yeru di Pol ni nari ni Juda segi kin pe no puq nand. Ni te rutungu muq ni quan buagine ghis tene menge rip riri, “Wi nati, wuti pugri kin ni qi pe ven nde nas ye tiq segi.”  
\v 23 Ni quan nganye umbo ker ruwo di menge rip riri riri, di ni saket ir ruwo rip ruwo, di qusuqu si pe riteri rip ruwo.  
\v 24 Muq ami mingg yumbui te nari ei Pol mitanyi ami mas pe mar mo. Ni nari ni mitanyi mar mo yas muang di pengu mindig ei muqond pughe kin ningg bu wute Pol ruqoind riri.   
\p
\v 25 Muq ni Pol yas muang ningg sare pe taq maimb pu yenu, di Pol ami 100-pela mingg yumbui iri nandi ninde tumone yenu kin te simbe nindig nari, “Nge Rom kinne, di Rom mingg lo pughe puq wund, nungoqi wute Rom kin pugri puq wem tuqui ye o segi? Di nungoqi nge kot wutungu segine bu nei wamb segi nge unje kap o segi, te kin segine muq nge yas wagh, te kin oghi o brequ?”   
\p
\v 26 Ami 100-pela mingg yumbui te ni wand ven nutungu, muq ni no nikin yumbui nyamb kin te simbe nindig nari, “Nu pughe sin kuen ningg? Wuti nen Rom kinne.”   
\p
\v 27 Muq ami mingg yumbui nyamb kin ni nandi, Pol pengu nindig nari, “Nu Rom kin bu?”  
\p Muq Pol ni nari, “Nge Rom kin qa.”   
\p
\v 28 Muq ami mingg yumbui nyamb kin ni nari, “Nge wet bidi quan nganye mekare ruso, bu nge wuti Rom kin, muq ven kas.”  
\p Muq Pol ni nari, “Nge moyu wuri wundi nge Rom kin.”   
\p
\v 29 Muq ami ninge Pol yas muang ningg yemu kin te Pol wand ven simbe nand mutungu, di ni quan buagine kring mo. Di ami mingg yumbui nyamb kin asi ni nari di Pol sen pe taq maimb kin te ni nuqond Pol Rom kinne bu ni mune wunene namb.   
\p
\v 30 Ami mingg yumbui nyamb kin ni oghine nei namb segi, Pol ni pughe kin bri unje nap kin te ningg bu Juda ni riri. Pugri bu nginy aye ningg muq ami mingg yumbui nyamb kin te nandi nari di ni si meri. Muq ni Juda mingg prist yumbui di lotu kaunsil te ningg nari mandi mikur ei wand mand. Ni mandi mikur muq ni puate nei namb ningg di nari Pol mitanyi mandi, Juda mingg lotu kaunsil nde rar ngimi mowi yenu.   
\c 23  
\s1 Pol ni Juda mingg lotu kaunsil nde wand bir nawo  
\p
\v 1 Pol ni lotu kaunsil nuqond nare nase nase, muq nari, “Chech buagi, nge umbo pe nei gab nge God nde rar pe yuwonne nyinge kare. Te tene rindi rindi muq, nge musoq ju unje kap guqod segi.”   
\p
\v 2 Ni puq nand, muq prist mingg yumbui mingg yumbui Ananaias ni wute ninge Pol nde tumone yemu kin te simbe nindim Pol mim dang mindig.   
\p
\v 3 Muq Pol Ananaias simbe nindig, “Nu nyumo taq kughe kin pugri! Otiwo di God nu ni. Nu ven kuas kin te nu nge wand tungu nge lo pughe ye gure kuaq nu te kin ei tungu ye, pudi muq nu oyi lo gure kuaq pre. Nu ni simbe gudim mandi di nge mi!”   
\p
\v 4 Muq wute Pol nde tumo yemu kin te mari, “Nu God ningg prist yumbui ni mingg yumbui wand brequ bri gudig qa?”   
\p
\v 5 Di Pol oyi nari, “Chech buagi, wuti nen prist mingg yumbui mingg yumbui ningg nas kin te nge nei gab segi. God ningg buk pe wand ven vise, ‘Nu nunon wute mingg yumbui wand brequ ndig wayequ,’ te nge nei gab.” \rq  [Kis 22:28]\rq*   
\p
\v 6 Pol nei namb lotu kaunsil kin wute ninge Sadyusi, di ninge Parisi. Ni te kin nei namb di ni kaunsil mingg quan kumone ngam nare nari, “Chech buagi, nge Parisi, nge Parisi iri ningg wo. Wute mati pre di mune mes mewo ye te kin nge nei gab te nganyene, di muq nge te ningg ghimbi kawo. Ni wand puate ven ningg qa nge muq taq maimb ningg.”   
\p
\v 7 Ni wand ven nand, di Parisi mes mewo, Sadyusi ane ker mawo, di wute mikur pu mas kin te bir mawo.  
\v 8 Sadyusi ni pripri mari wute mati ngamo pe mawo yemu pre kin mune mes mewo kin tiq segi, di angelo segi, di ququ segi. Pudi Parisi ni mari wute mati ngamo pe mo pre ye otiwo di mune mes mewo ye, di angelo yemu, di ququ yeru.  
\v 9 Pugri bu lotu kaunsil ni quan kumone menge map mari mari. Muq wute Moses ningg lo wute bei meny kin ninge ni Parisi opu kin ni mes mewo yemu, mari, “Beghi wuti nen buqoid ye ni unje nap segi. Ni nganyene nganye ququ o angelo iri bri ni wand neng?”   
\p
\v 10 Ni quan kumo nganye ker mawo, ami mingg yumbui nyamb kin ni te nuqond di wune namb eti Sadyusi Parisi ane Pol opu opu qo maimb maimb pend nas di nati. Pugri bu ni ami tiqi nundom maghe mo, ei Pol wute mingi yenu pu mait nase meri meyi mi ei mitanyi ami nde baj pe mo.   
\p
\v 11 Bur te ningg pend ruso segine bur yengune Yumbui nandi Pol nde tumo yenu di nari, “Nu gre pune yeru. Nu wune ghamb wayequ. Nu nge ningg wand Jerusalem pe gre grene bir kuawo kin pugrine ei Rom pe mune bir ghawo.” Yumbui ni pugri simbe nindig.   
\s1 Juda ni Pol mi nati ningg wand taq mamb  
\p
\v 12 Yambgriq Juda ninge ni irepene mikur, di God nde rar pe wand ire taq mamb. Ni mari, “Beghi muq nganyene nganye ei Pol pi nati. Beghi Pol pi nati segine, tedi beghi mir bad segi di wuye pe segine.”  
\v 13 Wute men ni wand ven taq mamb kin ni wute 40-pela pu di mune riwo ruso.  
\v 14 Ni prist mingg yumbui di Juda mingg quayi kiyi nde mo di mari, “Beghi God nde rar pe wand ire pugri taq bab: Muq beghi musoq ju mir bad segi segine Pol pi nati, tedi mir bad.  
\v 15 Pugri bu muqdi nungoqi ei lotu kaunsil ane ami mingg yumbui nyamb kin nde wand wi viso, wari nungoqi Pol ningg wand mune otinde wutungu ningg. Di beghi yeng pawo pu yembu. Te ei ni Pol mitanyi nungoqi nde mati mi, ni nungoqi nde mandi mandi di beghi Pol ngimine pi nati.”   
\p
\v 16 Pudi Pol ni kuqowi wute te ngimi yeng mawo pu mas Pol nandi ei mi nati ningg wand taq mamb kin te nutungu, di ni ami mas kin baj pe te nar no di Pol simbe nindig.   
\p
\v 17 Muq Pol ami 100-pela mingg yumbui iri nari nandi di simbe nindig nari, “Nu wo ambonye nen tanyi ami mingg yumbui nyamb kin nde yo. Wo ambonye nen ni wand ninge rise, ni ami mingg yumbui nyamb kin te simbe ninding ningg.”  
\v 18 Muq ni Pol kuqowi te nitanyi yumbui nyamb kin tende no di nari, “Pol wuti taq pu yenu kin te nge ningg nari godo di wuti ambonye nen kitanyi nunde gadi ningg nari, pugri bu nge ni nunde kitanyi gadi. Te pugri ni wand ninge rise ni nu simbe nunduw ningg.”   
\p
\v 19 Muq ami mingg yumbui nyamb kin te ni si niting kuse nitanyi no nikin irine yenu, muq ni pengu nindig nari, “Nu wand pughe kin nge simbe gudigh ningg?”   
\p
\v 20 Di ni simbe nand nari, “Juda ni wand wand mare di mari prangi ei nu ningg mari di nu Pol tanyi lotu kaunsil nde ghondo. Ni wandoqi mand mari nu ni tanyi ninde ghondo ei ni pengu mindig di wand oghine matevi ningg, ni nu pugri ei puamb muaw.  
\v 21 Pudi nu ni wand tungu wayequ. Te pugri ni ningg wute ninge mandi ngimi suqo pu yemu di Pol ghimbi muang, nu Pol tanyi ghondo di ngimine mi nati. Wute ngimi suqo pu mas kin te 40-pela di mune so rundo. Ni God nde rar pe te kin wand ire taq mamb pre, ni mari ni mir mand segi di wuye me segi segine ruso ruso Pol mi nati di pre. Ni te ningg sir map pre, di muq nu ni ngiq ndim kin te ninggne ghimbi mawo pu mas.”   
\p
\v 22 Muq ami yumbui nyamb kin te wuti ambonye te simbe nindig nari, “Nu wand ven kuare guadi nge simbe gudigh kin ven wute aye simbe ndim wayequ.”   
\s1 Pol mitanyi gavman kin yumbui Peliks nde Sisaria mo  
\p
\v 23 Muq ami yumbui nyamb kin te nikin ami 100-pela kin yumbui temi ngam niram mandi di simbe nindim nari, “Ami ninge watemi ei Sisaria wo ningg sir wap. Ami 200-pela pu watemi, ami hos kin 70-pela pu watemi, ami yir pe yeng mand kin 200-pela pu watemi pu ei muq 9 kilok bur di wo.  
\v 24 Pol hos ninge wuping mo, te pu ei ni wutanyi wo di yuwonne no gavman kin yumbui Peliks nde no nar.”  
\v 25 Muq ami mingg yumbui nyamb kin ni nyumo raqe ire pugri ur nindiq:   
\pi1
\v 26 “Gavman kin yumbui Peliks, nu yumbui nganye, nge Klodius Lisias nu nyumo raqe ur guduw. Nu yuwon pu ghas.  
\v 27 Juda wuti nen mait nase di mi nati yamb tumo. Pudi nge kutungu ni Rom kin wutine, pugri bu nge nge ning ami ane po di ninde si pe pu peti nowi pitanyi badi.  
\v 28 Nge ni pughe kin ningg mait nase di mi ningg mari kin wand puate te kutungu ningg kari di kitanyi Juda mingg lotu kaunsil nde kaghe ko.  
\v 29 Tende di nge kutungu, beghi ni pi nati o taq baib ye tuqui kin yumbo ninge unje nap segi. Nge pengu gidim di ni nikin lo kin wand ninggne simbe mand, di wand te kin ninde memirang riwo.  
\v 30 Dobu di nge kutungu Juda ninge ni mi nati ningg yeng muang muang, pugri bu nge ni tiqi gudog nunde nondo. Nge wute ni kotim maind kin te mune simbe gidim kari ni mondo nunde rar pe ei ni kotim maind.”   
\p
\v 31 Ami nikin yumbui nari kin pugrine puq men. Bur te ningg ni Pol meti nowi di burne mitanyi mo mo Antipatris.  
\v 32 Yambgriq di ami hos pe mo kin tene si mare ni mitanyi mo di ninge nyinge pe mo kin te mune nikin mas kin baj pe mandi.  
\v 33 Wute hos pe kin Pol mitanyi mo Sisaria mitari righe, nyumo raqe te gavman kin yumbui meng, di Pol ninde si pe mi nondo.  
\v 34 Gavman kin yumbui ni nyumo raqe te nundoq pre di Pol pengu nindig ni muainde opu kin bri. Ni pengu nindig di nutungu ni Silisia opu kin,  
\v 35 di ni simbe nindig nari, “Nge nu wand kutungu ye, wute nu kotim maind kin te mandi muqdi.” Muq ni nari di Pol mitanyi mo king ningg baj pe mowi yenu di yeng muang. Baj te asi King Herot nasne kin tende puayi yembe nindiny ye.   
\c 24  
\s1 Juda mingg quayi kiyi Pol kotim maind  
\p
\v 1 Nginy 5-pela pu mo pre muq Juda mingg prist mingg yumbui ni yumbui, ni nyamb Ananaias, ni Juda mingg quayi kiyi ninge nate mowi, di wuti iri wute kot pe wand ghav nand kin, ni nyamb Tertulus, ni neti nowi di ane Sisaria maghe mo. Ni Pol kotim maind kin wand te mare mo ei gavman mingg yumbui Peliks ni simbe mindig ningg.  
\v 2 Gavman mingg yumbui te Pol ningg nari nandi, muq Tertulus ni Pol kotim naind. Ni nari, “Peliks nu wuti yumbui nganye, beghi nunde si nambu pas di yeng segi yuwon pu pas pas rindi rindi muq. Nu nunon nde nei pene nu beghi nde opu ven nde yumbo ur asi kin ninge puaq guad di aye kin puq kuen di beghi pas kin yuwon.  
\v 3 Pugri bu beghi nde umbo pe quan nganye yawo pare righe, di nu quan nganye chumbuai buduw.  
\v 4 Pudi eti nge nu taq pugri gaib, di nu ghas ghas big rip. Nge nu pengu guduw, nu beghi yawo tong di ker ghawo segine nge wand puch ven gad ye te tungu.   
\p
\v 5 “Beghi buqod kin wuti nen ni yumbo ur brequ tumo gri nand ye. Tiqe manyi qi pe ven nde yeru kin wuti nen ni ye nawo Juda buagi nde mingi ker nawo di yeng nindiqi wiyo ye. Ni wute ninge beghi nde pu bir mo di nikinne wute tit ire yembe munduw, di wute tit te ni Nasaret kin wute tit puq munduw ye, ni wute tit te kin ye nawo ye.  
\v 6 Di aye te ni Jerusalem no God ningg baj te mune brequne nunduw ningg. Pugri bu beghi ni pait nase, di beghi bon nde lo pe tende kotim baid ningg.  
\v 7-8 Pudi ami mingg yumbui nyamb kin te ni nyamb Lisias, ni nandi nari wuti iri ni kotim naind ningg te muqdi nandi nunde ei kotim naind. Pugri bu ni buid nap nap di nitanyi no. Muq nu wuti nen pengu ndig, tedi yumbo yumbo buagi beghi kotim baid kin te nikin nde mim pene simbe nand tungu di nei ghamb kin tuqui.” Tertulus ni pugri puq nand.   
\p
\v 9 Muq Juda buagi ni Tertulus ghav mindig, ni kotim maind. Ni pugrine simbe mand mari, “Wand Tertulus simbe nand ye te nganye.”   
\p
\v 10 Muq gavman kin yumbui Pol mune oyi simbe nand ningg nari bu ni si numbog, di Pol oyi pugri oyi nand nari, “Nge nei gab, nu ber nganye buagi ven nde opu kuas wand teti kuawo, pugri bu nge nunde kot gad kin te quan nganye chumbuai gad.  
\v 11 Muq nu wute ninge pengu ndim, tedi ni simbe munduw, nge God yumbui nyamb girag ningg Jerusalem kewo ko kin tende puayi pu rindi muq nginy 12-pela pune mo pre.  
\v 12 Wute men mari nge unje kin puq mand kin men ni nge God ningg baj pe wute ninge ane ker pawo muqoind segi, di ni nge God yumbui nyamb mirang kin baj pe o tiqe yumbui tende opu yeng gidiqi wuyo muqoind segi.  
\v 13 Di muq ni nge kotim maind kin wand nu simbe munduw ye ren, pughe gri ei bei mand nu qond di nei ghamb ni nganyene mand. Ni wand puate ire map viso segi.   
\p
\v 14 “Wand ven di nganyene. Te pugri: Nge beghi bon koku mingg God yumbui nyamb girag ye. Nge Jisas ningg ngim wen wung bu nyinge kare ye, ngim wen te ni mari wandoqi kin. Pudi nge yumbo yumbo buagi Moses ningg lo rise kin buk pe rise kin di wand buagi propet mingg wand rise kin buk pe rise kin te mune quan nganye nei gibiny ye.  
\v 15 Wute men ni God wute riti kin munene nindiri riwo kin te quan nganye nei mimbiny. Nge pugrine, nge nei gab otiwo di God wute tuquine ris kin di brequ kin riti pre kin te buagi ane mune nindiri riwo ye, di nge te ningg ghimbi kawo.  
\v 16 Pugri bu pripri nge nde nei pe nge quan nganye gre gad ei nge nde umbo pe nei gab nge wute nde rar pe di God nde rar pe unje kap segi.   
\p
\v 17 “Nge Jerusalem si kiraq ko pu tiqe aye pe yengu yengu ber ninge kawo pre muq nge nge ningg wute nde Jerusalem mune gadi. Nge gadi kin te yumbo sir ninge di wet bidi ninge kare gadi ei wute yumbo segi di wet bidi segi kin te keny ningg. Di nge umo wase gade God geg ningg ane gadi.  
\v 18 Nge uny puaq kin yumbo ur te yembe gidiny di God nde rar pe yuwon pu yengu pre, muq nge God ningg baj pe yengu di yumbo ren puq ken. Nge yumbo ren puq ken ken yengu kin tende ni nge muqoind. Di tende puayi beghi wand kumo bad segi, di wute ninge nge ane yembu segi.  
\v 19 Pudi Juda ninge Esia mas kin ni mandi nge mait kase. Muqdi ni ei ven yemu ei simbe mand nge yumbo pughe unje kap.  
\v 20 Segi te muqdi wute men yemu kin men oyi simbe mand, nge lotu kaunsil nde rar pe yengu wand gad kin tende ni mutungu nge lo pughe ye gure kuaq.  
\v 21 Nge ninde rar pe yengu nge wand irene simbe gad kin te, nge quan kumone kari, ‘Wute mati pre di mune mes mewo ye te nge nei gab te nganyene. Ni wand puate ven ningg qa nge muq taq maimb ningg’.” Pol ni pugri simbe nand.   
\p
\v 22 Peliks ni wute Jisas nei rimbig kin ngim te quan nganye nei namb ye, pugri bu ni kot te musoq nat vise vise. Muq ni Pol simbe nindig nari, “Otiwo ami mingg yumbui nyamb kin Lisias ni nandi, muqdi nge nu simbe guduw nu unje kuap o unje kuap segi.”  
\v 23 Muq ni ami mingg yumbui iri simbe nindig ei ni Pol taq kin baj pe mowi yenu di yeng muang. Pudi ni nari ni Pol quan nganye yeng muang segi kin, ni rar muqoind nar no di neyi ni. Di ni Pol kimand ngiq mindim ei ni mandi Pol muqoind, di yumbo pughe ni nei nimbiny kin te mare mandi meng.   
\s1 Peliks ni Pol taq naimb pu yenu, ber tevi nawo  
\p
\v 24 Nginy quan mawo pre, muq Peliks ni ngam Drusila teri rindi. Drusila ni Juda kin. Muq Peliks Pol ningg nari nandi ei mune wand nand kin te nutungu ningg. Pol ni nandi di wute Kraist Jisas nei rimbig ye te kin wand simbe nand.  
\v 25 Di mune wute tuquine mas kin te simbe nand, di wute ni yumbo ur yeng ruany yuwon kin wand simbe nand, di otiwo beghi God nde rar ngimi yembu di ni beghi ir nuamu ye te kin simbe nand. Muq Peliks ni nas te nutungu nutungu di quan nganye wune namb, muq ni Pol ningg nari, “Muq prene, be yo. Otiwo nge yembe segi kas kin tende puayi muqdi mune kari ghandi.”  
\v 26 Pudi tende puayi Peliks ni nei aye te ni nari Pol ni wet bidi ninge neng ei ni si neri no. Te pu bu priprine ni Pol ningg nari nandi ni temi wand mand.   
\p
\v 27 Ber tevi viso pre, be Porsius Pestus mune Peliks sunyi nitangvi, gavman kin yumbui ningg nas. Peliks ni yembe pe prene pudi ni Juda puamb nuam ei ni mari Peliks ni wuti yuwon ye te ningg nari bu ni Pol si neri taq pune yenu.   
\c 25  
\s1 Pol nari, Sisar irine ei ni kot nutungu  
\p
\v 1 Pestus mune nandi nikin nde opu Sisaria nas nginy temi ire nawo pre, Jerusalem no.  
\v 2 Ni no Jerusalem nas di prist mingg yumbui ninge di Juda mingg wute yumbui nyamb kin ninde mondo di mari Pol ni unje nap.  
\v 3 Ni ngimne yeng mawo pu mas ei Pol mi nati ningg wand wand mare pre. Pugri bu ni mo Pestus simbe mindig, ei Pestus ni mingg wand nutungu di nari ei Pol brequne mitanyi Jerusalem mo.   
\p
\v 4 Pudi Pestus ni oyi nindim nari, “Segi, Pol ni Sisaria pene taq pu yenu ye. Brequne di nge ningne mune Sisaria ko ye.  
\v 5 Pugri bu nungoqi non wute nyamb kin te mingg wari ei nge ane Sisaria po, ei wuti te ni yumbo pughe unje nap pu tedi ni kotim maind.”   
\p
\v 6 Pestus ni ane mas kin nginy 8-pela o 10-pela pugri mawo pre, muq mune Sisaria no. Yambgriq ni kot kin sunyi pe nas, di nari ami Pol mitanyi mandi.   
\p
\v 7 Pol nandi yenu di Juda Jerusalem pu mandi kin te ni mandi Pol nde yemu yemu mondo mandi di mari wuti nen quan nganye unje nap. Ni wand isis simbe mand pudi ni wand puate ire map viso kin tuqui segi.   
\p
\v 8 Muq Pol ni oyi simbe nand nari, “Nge musoq ju Juda mingg lo ire gure kuaq o God ningg baj pe unje kap segi, o nge Sisar nde wand brequ ninge gad segi.”   
\p
\v 9 Pudi Pestus ni Juda puamb nuam ei mari ni wuti yuwon ye puq mand ningg nari, bu ni Pol pugri pengu nindig nari, “Nu Jerusalem kuo di nge karu tende nu kot kutungu ye?”   
\p
\v 10 Pudi Pol ni nari, “Muq baj ven nge yengu ye ven Sisar ningg kot baj. Baj ven ndene ei nge kot tungu ye. Nu nonne nei guab, nge wute Juda kin unje kap segi.  
\v 11 Nge lo gure kuaq di yumbo ninge unje kap di te ningg lo wuri nge kati kin tuqui ye, tedi piyi mi kati, nge segi puq gad segi. Pudi Juda men ni nge kotim maind kin te wand nganye kin pe kotim maind segi, tedi wuti iri nge ninde si pe ni godo tuqui segi. Nge mune Sisar nde kot gad ningg kari.”   
\p
\v 12 Muq Pestus ni wute ni ghav mindig kin ni ane wand mand pre, muq ni nari, “Nu Sisar nu kot nutungu ningg kuari, te kin muq di nu Sisar nde yo.”   
\s1 Pestus ni Pol ningg King Agripa pengu nindig  
\p
\v 13 Nginy ninge mawo pre, muq King Agripa ni kunyumbu Bernaisi teri Sisaria rindi, ei Pestus ruqoind ningg.  
\v 14 Ni teri Sisaria ris nginy quan pugri ruwo, di Pestus Pol ningg wand te Agripa simbe nindig. Ni simbe nindig nari, “Wuti iri nen asi Peliks ni gavman kin yumbui ningg nas kin tende puayine taq pu yenu. Di muq Peliks ni pre pudi ni wuti nen si neri taq pune yenu.  
\v 15 Nge Jerusalem kewo ko kin tende Juda mingg prist mingg yumbui di Juda mingg quayi kiyi mandi kotim maind, di nge simbe mindigh ei ni pi nati.   
\p
\v 16 “Pudi nge ni simbe gidim kari, beghi Rom gavman kin yumbo ur te beghi wuti iri wandoqi bidig mai beg di pi nati ye tuqui segi. Wuti ni kot vise te muqdi beghi ni ghimbi buag, ni wute kotim maind kin te ei ane kot mand, di ni oyi wand nand kin te putungu, ni unje nap, tedi pi nati.   
\p
\v 17 “Ni nge ane Sisaria badi, di nge mune ghimbi kawo segi, beghi badi yambgriqne di nge kot baj pe kas, di nge kari wuti te mitanyi mandi.  
\v 18 Nge nei gab kin kari ni unje nganye nap bu ni kotim maind ningg, pudi wute ni kotim maind kin te mes mewo wand mand, pudi ni wand ire brequ kin pe kotim maind segi.  
\v 19 Ni wuti te ane umbo ker mawo kin te nikin God nei mimbig kin ngim te ningg bu umbo ker mawo, di wuti iri Jisas puq mindig kin te ni nati, pudi Pol ni nari ni nati, pudi mune nes newo. Te kin ningg bu umbo ker mawo.  
\v 20 Nge ni wand ven kutungu pudi wand ven kin nge pughe gri teti kawo kin te nei gab segi, bu nge simbe gidig kari, ‘Nu Jerusalem kuo ningg, tedi nge nu ningg kot tende mune kutungu.’  
\v 21 Pudi Pol ni nari, taq pune nas di Sisar nde ei mune no kot nand ningg nari. Pugri bu nge kari di ni taq pu yenu, di otiwo Sisar nde no.”   
\p
\v 22 Muq Agripa ni Pestus simbe nindig nari, “Muqdi nge ning grine mune ni ningg kot te kutungu yawo kuregh.”  
\p Muq Pestus ni nari, “Prangi muqdi nu mune tungu.”   
\p
\v 23 Pugri bu yambgriq be King Agripa Bernaisi teri rindi. Ni teri chongo quan nganye yuwon kin rire righe pre muq rindi, wute pripri rikur kin baj pe rir ruso. Ni teri rir ruso di ami mingg yumbui nyamb kin di tiqe te ye yumbui ni ane rir ruso. Muq Pestus ni nari di ami Pol mitanyi mandi.   
\p
\v 24 Muq Pestus ni nari, “King Agripa di wute buagi beghi ane pas kin nungoqi wuti nen wuqoind. Juda mingg wute buagi Jerusalem kin di ven kin ni nge nde kotim rind. Di ni quan kumone ngam rire riri, ‘Nu wuti nen yi nati. Ni nas segi kin.’  
\v 25 Wuti nen ni pi nati kin tuqui ye yumbo ninge unje nap tedi pi nati ye tuqui. Pudi nge guqod kin ni musoq ju yumbo ninge unje nap segi. Di nikinne nari, ni Sisar nde mune no ei Sisar ni kot te nutungu ningg. Pugri bu nge nei gab kin ni mune tiqi gudog Rom no ye.  
\v 26-27 Nge nyumo raqe ire ur gidiq beghi bon yumbui Sisar geg ningg tumo, pudi nge nei gab segi nge pughe gri ei Sisar simbe gidig wuti nen yumbo te unje nap. Te pugri nge nei gab kin wuti taq pu yenu kin iri tiqi gudog beghi bon yumbui nde no kot nand ningg muq nge nyumo raqe ur gidiq ni yumbo pughe unje nap ye te ningg simbe gidig segi te brequ rise. Pugri bu King Agripa di nungoqi quan buagine, nge wuti nen kitanyi gadi ei beghi ni ningg wand te putungu, di wand puate oghine kutungu ei nyumo raqe pe ur gad ye tuqui.”   
\c 26  
\s1 Pol Agripa nde wand bir nawo  
\p
\v 1 Muq Agripa Pol simbe nindig nari, “Muqdi nu segine nu non ningg wand simbe ghand.”  
\p Muq Pol si nindigi kuyo, muq ni nikin ninggne wand pugri simbe nand:   
\p
\v 2 “King Agripa. Nge nu nde rar pe yengu wand gad di Juda ni nge kotim maind kin wand buagi te oyi gidim kin te nge nde nei pe te quan nganye yuwon rind. Pugri bu nge wand gad ye.  
\v 3 Nu beghi Juda beghi pas kin yumbo ur te quan nganye nei guab, di yumbo yumbo buagi beghi nei kin kin bibiny kin te nu nei guab. Pugri bu nu ei nge wand tungu yawo kuregh, nu yambu ghari wayequ.   
\p
\v 4 “Asi nge wone kas kin tende puayine nge pughe gri kas kas rindi rindi muq kin te Juda buagi ni nei mamb. Nge ning nde opune kas di pughe gri kas di Jerusalem pughe gri kas kin te ni nei mamb.  
\v 5 Ni nge yabene nei mimbigh ye. Muq ni nikinne simbe mand yawo kurem, segine simbe mand. Ni nge nei mimbigh, asi nge Parisi kin wuti iri. Beghi God yumbui nyamb birag kin yumbo ur te lo quan nganye nei bibiny. Beghi yumbo ur wen Juda aye te God nei mimbig kin yumbo ur te ane tuqui segi, wen quan nganye gre.  
\v 6 Di muq nge ren yengu, di ni nge taq maimb ningg mari kin wand puate taq pugri: Nge nei gab God ni asi beghi koku simbe nindim kin yumbo te nganye puq nen ye. Muq nge yumbo te ghimbi kuany. Te ningg bu nge taq yengu.  
\v 7 Te yumbo beghi Juda kin wute tit 12-pela pu te pripri burpoq di bogisumb God ane wand mand, di ni God quan nganye yumbui nyamb mirang, di ni yumbo tene ghimbi muany kin te. Muq King Agripa, nge mune pugrine God quan nganye yumbui nyamb girag di yumbo ren ne ghimbi kuany ye te ningg bu Juda ni nge taq maimb ningg mari.  
\v 8 Nungoqi wute ninge nei wamb kin wari beghi God wute riti kin mune nindiri riwo kin te nei bibiny wayequ. Te pughe kin ningg nungoqi pugri puq wand?   
\p
\v 9 “Asi nge mune pugrine, nge Jisas Nasaret kin nyamb nyinge kawo vighe ningg quan kumo buid kap.  
\v 10 Nge Jerusalem pe te kin puq ken. Prist mingg yumbui nge puq ken kin ngiq mand, di nge God ningg wute nganye buagi taq gab. Di ni wute te babui riti kin ngeri mipiny ruso kin te nge anene ngeri pap ruso.  
\v 11 Pripri nge God yumbui nyamb mirang kin baj buagi te ko, di ni unje kap mai isis keny. Nge ni puq keny ei ni Jisas wand brequ rindig ningg kari. Nge ni umbo ker nganye kuany, bu ni piyi tiqe wonji yeru kin tende ruso, pudi nge dobu karu.   
\p
\v 12 “Nge God ningg wute brequ gidiny ningg kar ir ir kin tende puayi nge prist mingg yumbui nde nyumo raqe kitaqwi, di ni nge tiqi mundogh Damaskus ko ei ni kitari gadi taq gab ningg.  
\v 13 Di king, nge ko ngimi belo kin pugri pe di nginy tu pe gri ti nase riti ri guqod, ni quan nganye ti nase, nginy ti nase kin ni ane tiq segi. Ti wam pu riti ri kin te quan nganye ti nase. Ti te riti ri, nge di wute nge ane nyinge pare kin beghi nde ti nase.  
\v 14 Di beghi quan buagine po paghe qi pe pase, di nge mim ire Arameik wand pe wand vind kutungu. Mim te viri, ‘Sol, Sol, pughe kin ningg nu nge pripri unje kuaip kuaip? Nu yumbo muy kin bu nyinge baq gudiny, te nunon ghimbine bu yuqo kueny. Te kin pugrine nu nge unje kuaip ningg, pudi nunon ghimbine bu unje kuap.’   
\p
\v 15 “Di nge kari, ‘Yumbui, nu tughe?’  
\p “Di Yumbui ni nari, ‘Nge Jisas, nu pripri nge unje kuaip kuaip.  
\v 16 Muq nu yes yewo teti pu yeru. Nge yumbo taq ren ningg bu nu nde raqe ko: Nge gadi nu kaip yo ei nu nge yembe ye wuti ningg ghas. Te ei nu yo yumbo muq guqod ye te kin wand bir ghawo, di yumbo ninge otiwo di nge nu bei guduw kin te kin wand bir ghawo ningg.  
\v 17 Muqdi nge nu ghav guduw di nunon wute Juda di wute Juda segi kin nu unje maip segi. Muqdi nge nu tiqi gudow ninde yo,  
\v 18 ei ni wand simbe ndiny ningg. Nu ei yo ni rar bure ndiny, di burpoq pe pu ghare tinde ti pe rindi, di Satan ningg gre pe pu ghare tinde God nde rindi. Te ei ni nge nei rimbigh ye te ningg di God ni wand puaq nindiny di God wute ir nawo pre kin te ane ris.’   
\p
\v 19 “Pugri bu, King Agripa, nge yumbo ren nginy tu wam pu ruqo nyemb pe pugri guqod kin ni wand dobu ki viso segi.  
\v 20 Nge wand bir kawo kin nge wute Damaskus kin pe puate ki righe, pre dobu muq wute Jerusalem kin mune wand bir kuam, dobu di tiqe buagi Judia opu kin, di wute buagi Juda segi kin te mune wand birne kuam. Nge ni wand bir kuam kin taq pugri: ‘Nungoqi nei ware witinde God nde ruso, di nungoqi yumbo ur wand kin te wute nei mare mitinde pre kin yumbo ur te bei wand.’  
\v 21 Nge pugri puq ken ye te ninggne bu Juda ni nge God ningg baj pene yengu, di mait kase, ei mi kati ningg.  
\v 22 Pudi God ni nge ghav nindigh nindigh rindi muq, pugri bu nge muq ren yengu, wute buagi nyamb segi kin nyamb kin anene wand bir kuauq. Nge wand aye bir kawo segi. Nge wand ven asi propet di Moses ane yumbo te puq ren puq mand ye te kin wandne bu bir kawo.  
\v 23 Ni pugri puq mand, Kraist ni yuqo niraq, di wute buagi asi mati kin te matmat pe masene di ni ye nawo matmat pe pu mune nes newo. Pre, di ni God ni wute Juda kin Juda segi kin ane nate mowi ye te kin wand bir nawo. Di wand te ninde ti kin pugri vise.”   
\s1 Pol ni Agripa simbe nindig ei ni Jisas nei nimbig  
\p
\v 24 Pol ni wand ven kin nand, di Pestus ni quan kumone nganye ngam nare nari, “Pol, nu ghabe guad! Nu nei yumbui nganye kuatevi, bu nu nei yumbui te puq rew bu nu ghabe guad!”   
\p
\v 25 Di Pol ni nari, “Yumbui Pestus, nge ghabe gad segi. Nge nganye gad, nge nei yuwon pune vise wand gad.  
\v 26 King Agripa ni yumbo buagi ren nei nimbiny pre ye. Te bu nge ni simbe gidig kin wune gab segi. Nge nei gab, yumbo yumbo buagi ren ni nikin ange pe nutungu di rar pe nuqond pre ye. Ni yumbo ren nei nimbiny pre ye. Yumbo ren suqo pu rise segi.  
\v 27 King Agripa, nu propet ningg wand nei bu gubiny? Nge nei gab, nu nei gubiny!”   
\p
\v 28 Muq Agripa Pol simbe nindig nari, “Pughe gri ei muqne nge nu ningg wand kutungu di nge Kristen ningg kas?”   
\p
\v 29 Di Pol ni nari, “Ngeri puayi o dobui te tiqne. Pudi nge God pengu gidig ei nu di wute buagi muq ren was nge wand wutungu kin wen nge kin pugri ei was ningg kari. Pudi sen nge nde si gubuq pe taq pu nase ye nen kin pugri taq mumbuq nge yambu kari.”   
\p
\v 30 Pol ni pugri puq nand, di King Agripa nes newo, di gavman ye yumbui te di Bernaisi di wute buagi ni ane ris kin te ane res riwo.  
\v 31 Ni rum te si riraq, rum aye pe rir ruso, muq ni kin kin pugri wand rind, “Wuti nen pughe kin unje nap ghari mi nati kin tuqui, o taq pu yenu kin tuqui.”   
\p
\v 32 Di Agripa Pestus simbe nindig, “Wuti nen Sisar nde no ei Sisar mune ni wand nutungu ningg nari segi pu, tedi muq nu ni segine si gheri no.”   
\c 27  
\s1 Ni Pol bot pe mi newo ei Rom no  
\p
\v 1 Beghi bot pitaqwi di Itali po ningg wand taq mamb pre, muq ni Pol di wute aye taq kin ninge ane matemi, di ami 100-pela mingg yumbui Julius ninde mi mondo. Julius ni ami tit ire Sisar ningg ami puq munduw ye te kin iri.  
\v 2 Muq beghi Adramitium mingg bot pe tende po. Bot te tiqe ninge Esia opu yeru kin te wuso ningg. Beghi po di wuti iri ni nyamb Aristarkus, ni Masedonia kin, Tesalonaika nas ye, ni beghi ane po.   
\p
\v 3 Beghi po po yambgriq Saidon po par. Julius ni Pol yuwon nuang ye pugri bu ni Pol rar nuqoind no nikin kimand nuqond, ni mir ninge meng nare nandi.  
\v 4 Beghi Saidon si piraq po nyumurighi bot choch nipiq, di beghi tuquine po ye ko ruso, bu beghi nyumurighi puaq baid ningg ailan Saiprus dobu gri puaq bidiq po.  
\v 5 Beghi Pampilia di Silisia opu po, di gherim mingine po po Maira po par. Maira te tiqe ire Lisia opu yequ kin.  
\v 6 Tiqe tende muq ami 100-pela mingg yumbui ni Aleksandria mingg bot ire nundoq, muq bot te Itali wuso ningg di ni beghi ningg nari bot te ningg pewo po di ane po.  
\v 7 Beghi po kin te gherim seme gub bu bot waghi waghi wuso wuso nginy quan pugri pawo. Wute bot pe yembe mand kin te quan nganye buid map, di beghi badi Nidus pi peyi. Di nyumurighi quan nganye buid nap, bu beghi tuquine po ye tuqui segi. Pugri bu beghi Krit ailan dobu gri Salmone opu gri bijaqi bijaqi po.  
\v 8 Di ni mune buid nganye map, bu mune po po Krit ailan yequ kin qunambe ne bidiwo po po, gherim sungriq ire “Sungriq Yuwon Ye” puq munduw kin tende po par. Gherim sungriq te Lasea tiqe tumone.   
\p
\v 9 Beghi bot pe po kin te nginy quan nganye pawo, bu Juda ni mir uny mas kin ngeri muq prene, di muq gherim seme gub kin puayi. Pugri bu Pol ni wute bot pe yembe mand kin te simbe nindim nari,  
\v 10 “Nungoqi wutungu, nge nei gab kin beghi po tedi ngimi di mai yumbui ire budoq ye. Nge nei gab kin bot brequ wuse, di yumbo ninge ir ruso, di beghi pas ye tuqui segi. Nge pugri bu nei gab.”   
\p
\v 11 Pudi ami 100-pela mingg yumbui ni bot kiyi di bot te ye yumbui ni simbe mand kin te ni quan nganye nei nimbiny. Pugri bu ni Pol ningg wand nutungu segi.  
\v 12 Gherim sungriq wen wung nyumurighi yumbui naghe kin tende di bot yeru ye tiq segi. Pugri bu wute bot pe yembe mand kin ni buagi anene wand wand mare, ei bot munene miraq mo, Piniks ei yequ. Piniks tende opu ni sunyi yuwon ye. Piniks te gherim sungriq ire Krit ailan pe wuse ye. Tende nyumurighi yumbui naghe ye tuqui segi.   
\s1 Nyumurighi yumbui naghe bu gherim quan nganye seme gub  
\p
\v 13 Muq nyumurighi tamu im gri oyi nandi kin te buid nap segi, bu ni mari, muq ni sungriq tende mo kin tuqui. Pugri bu ni anka qo maimb nowi nandi, di sel wuq muaw. Di Krit yequ ye pe qunambe ne jiji pe tumone budiyo po.  
\v 14 Pudi brequne nyumurighi yeng yumbui dabo pu oyi nati ni,  
\v 15 di bot choch nipiq gherim mingine wuso bu bot mune miraq mitindaq dabo mune wundi ye tuqui segi, bu beghi bot si piraq, nyumurighi niraq no.  
\v 16 Beghi po po ailan woju iri ni nyamb Kauda tende dobu badi di beghi bot kin kanu woju te qo bibiq wuwi wi ei bot pe taq bibiq ningg buid kumo pap brequne qo bibiq wuwi wi tiq segi.  
\v 17 Di kanu woju te qo mimbiq wuwi wi bot pe muaq wughe, taq mimbiq. Ni sare aye materi, bot mune taq mimbiq ei bir wus tiq segi. Di ni wune mamb, eti nyumurighi nare no, Aprika opu gherim kughe kuso segi pe tende mo, pugri bu ni sel mindiqi wuti di segine yembu.  
\v 18 Nyumurighi yeng yumbui te yenune ruso ruso yambgriq di wute bot pe yembe mand kin ni yumbo sir ninge materi gherim pe memare righe.   
\p
\v 19 Mune yambgriq ni sel di sare ninge memare righe.  
\v 20 Nginy quan beghi tomnji buqod segi di nginy buqoid segi, te tene ruso ruso nginy quan pudi nyumurighi yeng te gure no segine bu beghi pari, “Muqdi beghi pas segi ye, beghi pati ye.”   
\p
\v 21 Wute buagi mir mand segine ruso ruso nginy quan nganye mawo, di Pol nes newo, wute bot pe yembe mand kin te simbe nindim nari, “Mand nungoqi kei nge ningg wand te wutungu segi, bu Krit si piraq badi pre muq yumbo ren kin puq rengu, di yumbo yumbo meware ruso.  
\v 22 Pudi muq nungoqi nei kumo wamb wawo yeru. Te pugri beghi kin wuti iri nati ye tuqui segi. Botne di brequ wuse.  
\v 23 Te pugri nge God ningg wuti, nge ni yumbui nyamb girag ye. Pugri bu burpoq God ningg angelo iri nandi, nge nde tumone yenu,  
\v 24 muq ni nari, ‘Pol nu wune ghamb wayequ. Nu yo Sisar nde rar ngimi yeru ye. God nu ningg wand te nutungu pre di nu yuwon nuaw bu wute buagi nu ane bot pe was kin te iri si weri ye tuqui segi.’  
\v 25 Pugri bu nge mand, nungoqi wune wamb wawo yeru. Te pugri nge nei gab muqdi ni nge simbe nindigh kin pugrine nganye ei puq nen ye.  
\v 26 Pugri bu muqdi beghi po ailan iri ningg po ei bot wet iri ningg giq wund ei yequ.”   
\p
\v 27 Bur 13-pela pu beghi Gherim Edria puq munduw kin mingi tende yembu. Di bur 14 te ningg beghi tende yembune, di bur mingi wute bot pe yembe mand kin mari muqdi beghi ailan iri ningg bri badi pre.  
\v 28 Ni mandi, sare iri wet nyaw wuq muang pre, tende mi naghe no pre, meti nowi muqoind, gherim kughe kuso kin 40 mita. Muq munene kring maru tende munene mi naghe no muqoind 30 mitane.  
\v 29 Pugri bu ni nei mamb mari, muqdi dabo jiji pe mandi ye. Di ni wune mamb, eti bot wuso wet nyaw pe giq wund. Pugri bu ni bot umbo gawo pe opu anka temi aye temi pu memare maghe. Pre muq nginy ti neyi ningg nikin god pengu mindim.   
\p
\v 30 Wute ninge bot pe yembe mand ye ni bot si miraq yequ ningg mari, bu ni kanu woju te meq wughe. Ni wute ninge te wandoqi mindim mari, ni anka bot kime pe opu memare maghe.  
\v 31 Pugri bu Pol ami di ni mingg yumbui te simbe nindim nari, “Wute bot pe yembe mand kin men mo tedi wati.”  
\v 32 Pugri bu ami mes mewo, kanu woju te sare pend muaw, ir wughe.   
\p
\v 33 Be pend ruso nginy nawi ningg tumo, Pol wute buagi simbe nindim ei mir mand. Ni nari, “Nungoqi nei kumo wamb di musoq ju mir wand segi segine wik teri ruso bu nungoqi ngape buid rip segi.  
\v 34 Pugri bu nge simbe guduq, ei nungoqi mir wand. Te ei ngape musoq ju buid rip. Nungoqi wutungu, wuti iri nati segi ye. Buagi anene yuwon pu pas ye.”  
\v 35 Ni pugri puq nand pre, muq ninde rar pe bret nitaqwi, God chumbuai nindig pre, muq bir nuaq di naq.   
\p
\v 36 Ni pugri puq nen bu wute buagi nei yuwon rind, muq ni mir ninge materi me.  
\v 37 Beghi quan buagine bot pe pas kin taq 276-pela pu.  
\v 38 Ni mir mand pre, muq wute bot pe yembe mand kin wit materi, gherim pe memare righe. Ni puq men ei bot mai wuyo segi.   
\s1 Bot brequ wuse  
\p
\v 39 Nginy neyi bu ni sunyi te muqond, pudi ni mong map ruso segi. Ni gherim sungriq ire quan nganye wur wuso kin tende muq jiji yuwon nganye nase, pugri bu ni tuqui map, ni tuqui tedi segine bot miraq mondo mandi tende mar mo, ei bot wuso dabo jiji pe yequ.  
\v 40 Pugri bu ni bot anka te buagi ane pend mawo gherim pe maghe mo. Muq ni sare te bot stia taq maimb pu nase kin te mune bure mand. Di ni sel mune mindiqi wuyo, ei nyumurighi nandi sel pe naghe ei bot te niraq jiji pe no.  
\v 41 Pudi bot wonji wuso segi bot kime te quan nganye giq nand gre, bu bot wuso segi, yequ. Di gherim mune seme gub gudi, di bot umbo gawo paqe wuaq.   
\p
\v 42 Muq ami buagi ni wute taq pu yemu kin te mi mati ningg. Ni mari, eti ni ghiri mumboq mo mar, tedi wu mase mo ye.  
\v 43 Pudi ami 100-pela mingg yumbui ni Pol ghav nindig ningg. Pugri bu ni segi puq nand. Muq ni simbe nindim wute buagi ghiri mumboq tuqui kin ye mawo prare maghe mo, ghiri mumboq jiji pe mo.  
\v 44 Di wute ninge nyumo bidi materi, di bot bir kin bidi te materi muqdi ghiri mumboq jiji pe mo. Pugri bu wute buagi oghine mo jiji pe mo mar.   
\c 28  
\s1 Pol ni Malta pe nas  
\p
\v 1 Beghi oghine badi jiji pe pi peyi, di beghi putungu mari ailan te ni nyamb Malta.  
\v 2 Wute ailan te kin beghi quan nganye yuwon muangu. Muq wuye wundi, di uyi rir pu yeru mong uyi rire, bu ni wase mawo kughe di beghi ningg mari bodo ane wase suqo pap.  
\v 3 Pol ni wase muange nare nandi wase pe menare riwo riwo di ghati iri wase pe tende nase pu wase gre nati, di neyi nandi Pol si sawo nirang.  
\v 4 Wute ailan te kin ni ghati te ruqoind, Pol nde si pe qungu pu yenu kin te ruqond di ni riri, “Wuti nen wute ninge ni mati pre ye bri. Te piyi ni gherim pe nati segi, pudi muq god wute yumbo ur brequ mand kin oyi brequ nindim ye ni rar nuqoind nas segi ye.”  
\v 5 Pudi Pol ni ghati te meneri no wase ir naghe, pudi Pol ni musoq ju yuqo nati segi.  
\v 6 Di ni ghimbi mawo pu yemu, ni mari muqdi ni si nare kuyo o no naghe di nati ye. Ni ghimbi mawo yemu nganye, pudi Pol yumbo pugri kin puq reng segi. Muq ni nei aye mimbiq di mari, “Wuti nen god ne iri.”   
\p
\v 7 Qi puch beghi yembu kin te wuti iri ni nyamb Publius ni ailan te kin yumbui ninde qi pe tumone yequ. Wuti nen beghi nitamu ninde baj pe no, di nginy temi iri pu ni beghi sabi nundug yuwon nganye nuangu.  
\v 8 Publius ni kiyi num gureg pu nase. Ni ghimbi sungue riping, di umbo wuye nand. Pol ninde nondo, muq God pengu nindig. Pre di ni si Publius kiyi nde ni kuyo, di ni num oghi.  
\v 9 Ni pugri puq nen, di wute num kin ailan te kin Pol ndene rindi, di ni sabi nindiny oghi.  
\v 10 Pugri bu ni beghi sabi rundug yuwon nganye ruangu di beghi chumbuai rundug kin bei rind ningg yumbo nganye buagi rengu. Otiwo beghi po ningg di beghi yumbo yumbo buagi segi kin te ni beghi rengu, di rire ruso bot pe ruwo ris.   
\s1 Pol ni no Rom no nar  
\p
\v 11 Beghi ailan tende pas, irew teri ire pu pawo pre. Muq beghi bot ire asine nyumurighi yumbui naghe di ni wundi pu ailan pe te yequ ye te pitaqwi. Bot te Aleksandria mingg. Ni nikin ningg god Kastor di Poluks mingg ququ bot kime tende ur mand pu rise. Muq beghi tiqe te si piraq di po.  
\v 12 Beghi po Sirakyus, di tende pas nginy temi ire pawo.  
\v 13 Pre muq Sirakyus si piraq, po po Regium po par. Yambgriq nyumurighi tamu im gri nandi, di beghi po po yambgriq, di Puteoli po par.  
\v 14 Tiqe tende beghi Jisas ningg wute ninge mas buqod. Di ni mari, di beghi ni ane pas, nginy 7-pela pu pawo. Pre, otiwo muq Rom po.  
\v 15 Jisas ningg wute Rom kin beghi bodo kin wand mutungu, di beghi ngim mengu righe mandi. Ninge mandi beghi Apius maket pe tende mundomu di ane nyinge pare po. Di po sunyi ire mari wute wonji kin mandi mase kin Baj Temi Ire puq mand ye tende di wute aye mune mandi mundomu. Pol ni nuqond, di ni God chumbuai nindig, muq ni umbo pe gre natevi.  
\v 16 Beghi po Rom par po, di gavman Pol ngiq mindig, di ni nikin baj iri ningg nas pudi ni taq pune nas ye pugri bu ami iri ni yeng nuang.   
\s1 Pol ni wand yuwon ye Rom pe bir nawo  
\p
\v 17 Nginy temi ire pu mo pre, muq Pol ni Juda mingg yumbui ngam niram mandi mikur ningg. Ni mandi mikur pre, muq pugri simbe nindim, “Chech buagi, nge beghi bon wute ningg nyamb nyinge kawo vighe ningg yumbo puq ken segi. O beghi bon koku mingg yumbo ur te nyinge kawo righe ningg puq ken segi. Ni nge Jerusalem pe segi taq maimb, di Rom nde mi godo.  
\v 18 Rom ni nge wand mutungu nge unje kap segi pu bu ni nge mi kati ningg mari, pugri bu Rom ni nge si meri ko ningg.  
\v 19 Pudi Juda ni nge si meri ko kin wand ven mutungu yambu mari, pugri bu nge ngim aye segi. Di nge kari Sisar ni nge wand nutungu. Pudi nge oyi nge ning wute ningg Sisar nde simbe gad segi ye.  
\v 20 Wand puate taq ven ninggne qa ngam kirauq wandi. Nungoqi wandi ei nge nungoqi gudouq di wand keuq ningg bu kari. Nge God nei gibig, di yumbo te beghi Israel buagi ghimbi puany kin te ghimbi kuany. Wand puate ven ningg muq sen nen nge nde taq pu nase.”   
\p
\v 21 Muq ni simbe mindig mari, “Wuti iri Judia kin beghi nyumo raqe nengu di nu ningg simbe nundug segi. Di beghi bon Juda kinne wuti iri te pu beghi nde nandi, simbe nand o nu nyamb brequ nunduw kin te mune segine.  
\v 22 Pudi beghi nu non nde mim pene nganye putungu di nei te budow ningg pari. Te pugri beghi nei bab, tiqe manyi wute buagi nu ningg wute tit, te wute tit Jisas nei rimbig ye, te pripri wand brequ rindiny.” Ni pugri puq mand.   
\p
\v 23 Ni nginy iri maip no, muq nginy te ningg wute nganye buagi Pol ni nas kin baj pe tende mandi. Nginy te ningg Pol ni burane ne yenu, ni wand puate bir nuam nuam ruso ruso yuram. Di ni wute God nde si nambu ris kin te kin wand otinde bir nuam. Ni priprine Moses ningg lo di propet ningg wand te simbe nindim. Te ei ni nei mamb ni simbe nand kin te nganyene, ei ni Jisas ne nei mimbig ningg nari.   
\p
\v 24 Wute ninge Pol ningg wand mutungu di Jisas nei mimbig, pudi wute ninge Pol wand mutungu segi.  
\v 25 Pol ni wand ire simbe nindim, di ni te ningg nei kin kin mamb di mo. Ni wand te simbe nindim kin taq pugri: “God ningg Ququ Yuwon Ye wand nganye kin propet Aisaia nde mim pe beghi bon koku ningg nari,   
\q1
\v 26 ‘Nu wute tende yo di pugri simbe ndiny: “Nungoqi segine wand wutungu wutungu, pudi wand te puate nei wumbiny tiq segi. Nungoqi segine rar wat wat, pudi yumbo ninge wuqond tiq segi.  
\v 27 Te pugri wute ren ni nei imb ruany pre, di ni ange tuq rimbiny, di ni rar chukoq rip pre. Segine eti ni rar pe yumbo ruqond kin tuqui, di ni ange pe wand rutungu kin tuqui, di ni nei pe wand puate nei rimbiny kin tuqui, di ni nei rire ritinde, di nge nde munene rindi, tedi nge ni puq keny di mune yuwon pu ris”.’ \rq  [Ais 6:9-10]\rq*   
\p
\v 28-29 “Pugri pu bu nungoqi segine nei wamb, God ni beghi nitamu powi di yuwon pu pas ye wand ren God wute buagi Juda segi kin nde ni ruso pre. Te ei ni mune wand rutungu.”\f + \fr 28:28-29 \ft Buk ninge asi kin pe ni wand aye ven jiju mand mari, “Pol ni wand ven nand pre dobu di Juda ni si meri mo. Ni Pol wand ven ningg oyi oyi ker mawo mawo mo.”\f*   
\p
\v 30 Pol ni ber teri nikin baj wong nand kin pe nas, di wute buagi ninde mandi kin te ni yumbo ur yuwon ye bei nindim.  
\v 31 Ni wute God nde si nambu ris kin te kin wand bir nuany, di wute beghi Yumbui Jisas Kraist ningg wand bei neny. Di ni wune namb segi quan nganye wand bir nawo, di wuti iri ni segi puq nindig segi.