\id ROM - Minimib dialect (Kalam) NT [kmhM] -Papua New Guinea 2008 (web version -2012 bd) \h Rom \toc1 Pol Rom bin bɨ kɨrop mɨj ñu kɨl tɨkak \toc2 Rom \toc3 Rom \mt1 Rom \mt2 Pol Rom bin bɨ kɨrop mɨj ñu kɨl tɨkak \c 1 \s1 Pol Rom bin bɨ kɨrop mɨj ñu kɨl tɨkak \p \v 1 Yad Pol. Krais Jisas wög gɨ ñeb bɨ ne mɨdebin. God yɨp ag lek, Krais Jisas mɨnɨm tep dad ameb bɨ alap mɨdebin. God ne yɨp dek, God mɨnɨm tep ak dad ajpin. \v 2 Pen mɨnɨm tep nɨbak, God bɨrarɨk nep bɨ mɨnɨm agep ne okok kɨrop agek, kɨri God Mɨnɨm ak Mɨnɨm Sɨŋ ak ñu kɨl tɨkɨl aglak rek nep gak. \v 3 Mɨnɨm Sɨŋ ñu kɨl tɨkɨl aglak nɨbak, kɨri God Ñɨ ne mɨnɨm ak nep aglak. Karɨp lɨm ar wagɨn aul lak ak, bɨ nak Depid tɨkek, tɨk dam dapɨl gɨl, nop tɨk dolak. \v 4 Pen ne ke God, ne ke bɨ sɨŋ yɨb, ne kɨmɨl warɨkak ak me, kɨlɨs ke yɨb nɨbak nɨŋɨl nɨpɨn, ne God Ñɨ ne yɨb, Bɨ Kɨb cɨn Jisas Krais. \p \v 5 Jisas Krais yɨp yɨmɨg nɨŋɨl dɨ tep gak. Jisas Krais yɨb ne ar amnaŋ, agɨl, God bɨ okok abe yɨp abe ag lɨl agak, nɨbi lɨm dai okok tɨgoŋ tɨgoŋ bin bɨ magɨlsek yɨb kɨrop Jisas mɨnɨm tep ag ñem, kɨri mɨnɨm tep nɨbak nɨŋ dɨl, ageb rek nep gɨnɨmel, agak. \v 6 Pen nɨbi Rom bin bɨ mɨdebɨm sɨŋak, God nɨbep ak rek nep Jisas Krais bin bɨ ne ke ag lak. \p \v 7 Nɨb ak, nɨbep Rom kai, God, bin bɨ yad mɨdelaŋ, agɨl, dɨ mɨdmagɨl yɨb lɨp okok, nɨbep mɨj aul ñu kɨl tɨkebin. Bapi God, Bɨ Kɨb Jisas Krais, nɨbep dɨ tep gɨl, kod mɨd tep ger me, nɨbi kapkap mɨd tep gɨnɨmɨb. \s1 Pol taun kɨb Rom amnin, agɨl, gos ak nɨŋak \p \v 8 Mɨnɨm ned agnɨg gebin ak, nɨbi Jisas Krais nɨŋ dɨpɨm ak, bin bɨ karɨp lɨm gol pɨs pɨs okok magɨlsek kesɨm nɨbak nɨŋɨl agel ameb. Nɨb ak, yad Jisas Krais nop sobok gɨl, God nop tep agebin. \v 9-10 Yad God Ñɨ ne mɨnɨm tep ak, gos ar nokɨm ak nep nɨŋɨl kɨlɨs gɨl, ag ñɨ ajɨl, God nop wög gebin. God ne nɨŋɨp, yad nop sobok gɨl, per nep yɨb nɨbep agebin. God ne kanɨb yɨkek, nɨbi mɨdebɨm sɨŋak am nɨŋnɨgain, agɨl, nop sobok gebin. \p \v 11 Jisas mɨnɨm tep ne ognap nɨbep ag ñen, God Kaun ne kaun nɨbep tap tep alap ñek, kaun nɨbep nab adaŋ kɨlɨs mɨdenɨmɨb, agɨl, nɨbi mɨdebɨm sɨŋak am nɨŋnɨm, agɨl gos ak per nɨŋebin. \v 12 Pen ar nɨbak nep mer. Yad onɨgain ak, yad Jisas Krais nɨŋ dɨpin rek nɨŋɨl, nɨbi kaun nɨbep nab adaŋ kɨlɨs dɨl, Jisas Krais nop nɨŋ dɨ kɨlɨs yɨb gɨnɨgabɨm. Pen nɨg aknɨb rek, nɨbi Jisas Krais nɨŋ dɨpɨm rek nɨŋɨl, yad ak rek nep kaun yad nab adaŋ kɨlɨs dɨl, Jisas Krais nop nɨŋ dɨ kɨlɨs yɨb gɨnɨgain. \p \v 13 Ai mam sɨkop. Yad nɨbep am nɨŋnɨm, agɨl, gos ak per nɨpin ak pen kanɨb ma mɨdek. Amɨl, Jisas Krais mɨnɨm tep ak ag ñen, nɨbi mɨnɨm tep ak nɨŋɨl, ageb rek nep nɨŋ dɨl, Jisas Krais nop nɨŋ dem, ne nɨbep tɨg asɨk yoknɨmɨŋ, ag gos nɨpin. Lɨm dai ke ke okok, bin bɨ ognap nab kɨrop okok gɨnek rek, am nab nɨbep sɨŋak ak rek nep gɨpnep. \p \v 14 Pen Jisas Krais yɨp dɨ komɨŋ yokak ak me, yad gos nɨpin yad tap dai mɨdeb. Yad bin bɨ okok mɨnɨm tep ne ak ag ñɨnɨm. Grik bin bɨ okok abe, Grik bin bɨ mer okok abe, bin bɨ ñu kɨl nɨpal okok abe, bin bɨ ñu kɨl ma nɨpal okok abe, kɨrop magɨlsek mɨnɨm tep ne ak ag ñɨnɨm, agɨl, gos ar ak nɨpin. \v 15 Nɨb ak me, yad nɨbi taun kɨb Rom mɨdebɨm sɨŋak ak rek nep, am Jisas mɨnɨm tep ak nɨbep ag ñɨnɨm, agɨl, gos nokɨm ak nep nɨpin. \v 16 Jisas Krais mɨnɨm tep ne ak God kɨlɨs sek ageb ak me, bin bɨ mɨnɨm nɨbak nɨŋ denɨgal ak, mɨnɨm tep nɨbak kɨrop tɨg asɨk yoknɨgab; Juda bin bɨ okok abe, Juda bin bɨ mer okok abe, kɨrop magɨlsek tɨg asɨk yoknɨgab. Nɨb ak, yad Jisas mɨnɨm tep ne ak gos nɨŋɨl, gos sek nep mɨdebin. \v 17 Jisas mɨnɨm tep ak nɨŋɨl nɨpɨn, God ne titi gɨl bin bɨ tap si tap tɨmel gɨpal okok kɨrop bin bɨ tep yad, agnɨgab. Bin bɨ okok kɨri gɨ tep gɨpal ak nɨŋɨl, God kɨrop bin bɨ komɨŋ tep yad, ma agnɨgab; kɨri Jisas mɨnɨm tep ak nɨŋ dɨpal ak nɨŋɨl, kɨrop bin bɨ komɨŋ tep yad, agnɨgab. Ar nɨbak nep, God Mɨnɨm ñu kɨl tɨkɨl aglak, “Bin bɨ God Mɨnɨm ageb rek nɨŋ dɨnɨgal okok, God kɨrop bin bɨ tep yad, agek, kɨri komɨŋ yɨb mɨdenɨgal,” agak. \s1 Bin bɨ Jisas Krais nop ma nɨŋ dɨnɨgal okok mɨnɨm kɨb nɨŋnɨgal \p \v 18 Bin bɨ God Mɨnɨm nɨŋɨd nɨplap ak pen bin bɨ ognap God nop gos ma nɨŋɨl, gɨ tɨmel gɨl, God Mɨnɨm nɨŋɨd ak pak karɨkpal. Nɨb ak me, God ne kal juɨl, kɨrop mɨnɨm kɨb agnɨg geb. \v 19 God ne tigep Bɨ rek mɨdeb ak, ne ke mɨseŋ lek nɨpal. \v 20 Ne bɨrarɨk ped okok lɨm dai aul gɨ lak ñɨn ak tɨkek, ne God kɨlɨs sek yɨb per per mɨdeb ak mɨseŋ mɨdek nɨpal. God ne tap tari tari gɨ lak okok nep nɨŋɨl, ne tigep Bɨ rek mɨdeb ak nɨplap. Ma nɨŋenɨgal ak, tap kɨri. \v 21 Nɨb ak, God nop nɨpal ak pen nop tep agɨl, yɨb nop ak agel ar ma amɨb. Gos abramek nɨŋɨl, saköl ñagɨl, kɨslɨm gɨp okok rek mɨdebal. \v 22 Cɨn bin bɨ gos tep nɨŋobɨn, apal ak pen kɨri bin bɨ saköl rek mɨdebal. \v 23 God per mɨdeb ak nop saköl gɨl, tap yokop ognap dɨl, bin bɨ rek gɨ lɨl, kɨmɨn yakɨr rek gɨ lɨl, soiŋ sarau rek gɨ lɨl, tap nɨb okok, god cɨn, agɨl, sobok gɨpal. \v 24 Nɨg gel, God kɨrop kɨrɨg gek, kɨri gos tɨmel yɨb nɨŋɨl, bin si bɨ si gɨl, nag tɨmel ar nɨbak amɨl, mɨb goŋ kɨri ke gɨ tɨmel gɨpal. \p \v 25 God Mɨnɨm nɨŋɨd ak kɨrɨg gɨl, mɨnɨm esek nɨŋ dɨpal. God tap gɨ lak okok nep sobok gɨl, ne tap gɨ lak okok nep yɨb agel ar amɨb. Pen God ne tap magɨlsek gɨ lak ak, yɨb nop nep agel ar ambkop. Yɨb nop nep per per nep agon ar amnaŋ. Nɨb aknɨb rek tep. \p \v 26 Kɨri nɨg gɨlɨg gɨ tɨmel yɨb gelak ak me, God kɨrop kɨrɨg gek, tap nabɨŋ yɨb gɨp ar ak nep gɨ mɨdebal. Bin okok, bɨ yɨpɨd gɨl dɨ mɨdep rek kɨrɨg gɨl, bin ognap eip nag tɨmel ar ognap gɨpal. \v 27 Bɨ okok ak rek nep, bin yɨpɨd gɨl dɨ mɨdep rek kɨrɨg gɨl, bɨ alap bɨ alap nop nɨŋek mab rek yɨnek, bɨ okok mɨb goŋ kɨrop ke nep gɨ tɨmel yɨb gɨpal. Nɨg gɨl pen yur dɨpal. \p \v 28 Kɨsen God mɨnɨm ma nɨŋnɨgabɨn, agɨl, gos nɨŋlak ak me, God kɨrop kɨrɨg gek, tap tɨmel tap ma gep kɨrop mɨdmagɨl pɨlɨs gɨ ñeb okok nep gɨpal. \v 29 Pen kɨrop tap tɨmel gep ar ak gos nokɨm ak nep lek, kɨri tɨmel yɨb nep gɨlɨg gɨ, tap okok cɨn nep mɨdeŋ, agɨl, gos ak nɨŋlɨg gɨ, abramek gɨ tɨmel gɨlɨg gɨ, gɨpal. Bin bɨ tap tep kɨri okok cɨn rek ma lɨp, agɨl, gos tɨmel nɨŋɨl, cɨp ñagɨl, pen pen gɨl, esek agɨl, gos tɨmel nep nɨpal. Pen, nep agɨp yɨp agɨp, agɨl, \v 30 bin bɨ ag juɨl, God nop mɨlɨk kal nɨŋɨl, bin bɨ ag sɨkol gɨl, cɨn nep bin bɨ kɨb ag gos nɨŋlaŋ, agɨl, yɨb kɨri ak ke dap ranbal. Gos kɨsen nɨb ar ognap nɨŋɨl gɨ tɨmel gɨn, agɨl, gos kɨri nɨbak nep nɨpal. Nonɨm nap mɨnɨm apal ak tɨb jupal. \v 31 Kɨri gos tɨmɨd ma lɨp. Mɨnɨm ke ag lɨpal ar ak kɨsen ma gɨpal. Ñɨ pai amɨlgon apɨlgon kɨri ke okok mɨdmagɨl ma lɨpal. Bin bɨ ognap kɨrop nɨŋel, yɨmɨg ma gɨp. \v 32 Gɨpal nɨbak, God mer agek yur kɨb dep ak nɨpal ak pen kɨri ke gɨl aka bin bɨ ognap eip gɨl, ak gɨ tep gɨpɨn, agɨl apal. \c 2 \s1 God mɨnɨm kɨb agɨl, mɨnɨm yɨpɨd gɨl nep tɨg bɨloknɨgab \p \v 1 Pen nɨbi bin bɨ ognap kɨrop ag juɨl agnɨgabɨm, “Bin bɨ okok tari gɨnɨg tap si tap tɨmel gɨpal,” agnɨgabɨm ak pen nɨbi ke ak rek nep gɨpɨm ak me, God nɨŋɨl nɨbep mɨnɨm kɨb agenɨgab ak, nɨbi abe mɨnɨm pen agnɨmɨb rek ma lɨnɨgab. \v 2 Cɨn nɨpɨn, God ne mɨnɨm nɨŋɨd nep ageb. Nɨb ak, bin bɨ nɨg aknɨb rek gɨnɨgal okok, kɨrop mɨnɨm kɨb agnɨgab ak, mɨnɨm yɨpɨd gɨl nep agnɨgab. \v 3 Bin bɨ tap si tap tɨmel gɨpal okok, agɨl, ag junɨgabɨm ak pen nɨbi ke ak rek nep gɨpɨm. Nɨb ak, nɨbi gos tari nɨpɨm? God cɨnop mɨnɨm kɨb ma agnɨgab, agɨl nɨpɨm ar? \v 4 God bɨ tep, nɨbep bin bɨ per yɨmɨg yɨb nɨŋɨl, kapkap sain tɨk damɨl, kasek kal ma gɨp ak nɨŋem, ne bɨ yokop alap rek lɨp ar? Pen nɨŋɨm! Ne kapkap sain tɨk mɨdeb ak, yad kasek kal ma juenɨgain, kɨri tap si tap tɨmel gɨpal okok, tari gɨnɨg nɨg gɨpɨn, agɨl, kɨrɨg gɨnɨmel, agɨl, kapkap sain tɨk mɨdeb. \v 5 Pen God kapkap sain tɨk mɨdɨl kasek kal ma gɨp ak, nɨbi tap si tap tɨmel gɨpɨm ak, tari gɨnɨg nɨg gɨpɨn, agɨl, ma kɨrɨg gɨpɨm. Nɨbi mɨnɨm ne yo nɨŋɨl, tap si tap tɨmel gɨpɨm okok nep gɨlɨg gɨ mɨdebɨm. Nɨb ak, God bin bɨ gɨpal gɨpal rek nɨŋɨl, mɨnɨm kɨb agnɨgab ñɨn ak, nɨbi mɨnɨm kɨb yɨb nɨŋnɨgabɨm. Ñɨn nɨbak, ne mɨnɨm kɨb agɨl, yɨpɨd gɨl nep agnɨgab ak, mɨseŋ nɨŋnɨgal. Tap si tap tɨmel gɨpɨm ak, ne nɨŋɨl kal juɨl nɨbep yur pen ñɨnɨgab. \v 6 “Bin bɨ nokɨm nokɨm gɨpal gɨpal rek nɨŋɨl, God kɨrop ak rek nep nokɨm nokɨm pen ñɨnɨgab.” \p \v 7 Ñɨn nɨbak bin bɨ an an, God cɨnop melɨk tep ne ñɨl, mɨnɨm tep agɨl, komɨŋ per mɨdep magɨl ak ñɨnɨgab, agɨl, bin bɨ ognap kɨrop per per gɨ tep gɨpal okok, God kɨrop komɨŋ per mɨdep magɨl ak ñɨnɨgab. \v 8 Pen bin bɨ an an, tap mɨb goŋ kɨri ke nep gos nɨŋɨl, nag tep ar nɨbak yo nɨŋɨl, nag tɨmel ar ak gel amnɨgab okok, God kɨrop nɨŋek mɨlɨk yɨb yapek, kal juɨl, yur kɨb yɨb ñɨnɨgab. \p \v 9 Pen Juda bin bɨ okok abe, Juda bin bɨ mer okok abe, nag tɨmel ar ak gel amenɨgab ak, God kɨrop mɨnɨm kɨb agek, kɨri magɨlsek koslam mɨdlɨg gɨ, gos par yɨb nɨŋlɨg gɨ, gɨ mɨdenɨgal. \v 10 Pen Juda bin bɨ okok abe, Juda bin bɨ mer okok abe, gɨ tep genɨgal ak, God kɨrop magɨlsek melɨk tep ne ñɨl, mɨnɨm tep agɨl, dɨ tep gek, mɨd tep gɨnɨgal. \v 11 Tari gɨnɨg: God ne pɨs kɨd aka pɨs kɨd ma amnɨgab. Yɨpɨd gɨl nep nɨŋɨl, bin bɨ okok kɨrop tɨg asɨk ke ke lɨnɨgab. \p \v 12 Juda bin bɨ mer okok, lo Mosɨs agak ma nɨpal okok, tap si tap tɨmel genɨgal ak, lo mɨnɨm ma nɨpal ak pen kɨri karɨp lɨm tɨmel amnɨgal. Pen bin bɨ lo Mosɨs agak nɨpal okok, tap si tap tɨmel genɨgal ak, God lo mɨnɨm nɨbak dɨl, kɨrop mɨnɨm kɨb agnɨgab. \v 13 Bin bɨ lo mɨnɨm nɨpal okok, God kɨrop, bin bɨ tep yad, agɨl ma agnɨgab. Bin bɨ lo mɨnɨm ageb rek nep gɨnɨgal okok nep, God kɨrop, bin bɨ tep yad, agnɨgab. \v 14 Juda bin bɨ mer okok lo Mosɨs agak ma nɨpal. Pen kɨri gos kɨri ke nɨŋɨl, lo mɨnɨm ageb rek genɨgal ak, gos magɨl kɨri ke lo rek mɨdeb. \v 15 Kɨri nɨg gɨl gos nɨŋɨl gɨpal ak me, cɨn nɨŋɨl nɨpɨn, lo mɨnɨm ak nab kɨri adaŋ mɨdeb. Ñɨn ognap gɨ damɨl, nab kɨri eyaŋ, “Gɨ tɨmel gobɨn,” agɨl nɨpal. Pen ñɨn ognap gɨ damɨl, nab kɨri eyaŋ, “Gɨ tep gobɨn,” agɨl nɨpal. \p \v 16 Jisas Krais mɨnɨm tep ag ñɨ ajpin ak ageb, mɨnɨm kɨb agep ñɨn ak, God Jisas Krais nop agek, bin bɨ tap si tap tɨmel we gɨl gɨpal okok ag yɨk mɨseŋ lek, ne gos won kɨri ke mɨdmagɨl nab kɨri adaŋ tari tari agɨp ak nɨŋɨl, kɨrop mɨnɨm kɨb agnɨgab. \s1 God ne lo mɨnɨm cɨnop ñak ak me, cɨn Juda kai bin bɨ ne ke yɨb mɨdobɨn, aglak \p \v 17 Pen nɨbi Juda bin bɨ okok, yɨb nɨbi ke dap ranlɨg gɨ apɨm, “God ne lo mɨnɨm cɨnop ñak ak me, bin bɨ ne ke yɨb mɨdobɨn. \v 18 Cɨn lo mɨnɨm nɨpɨn ak me, nag ar nɨbak tep, nag ar nɨbak tɨmel, ag gos nɨŋɨl, God nop tep gɨp ar ak nep gɨpɨn,” apɨm. \v 19 Pen mɨnɨm ar alap apɨm, “Bin bɨ ma nɨpal okok kɨrop ag ñɨ tep gɨl, bin bɨ udɨn kwoi gek kɨslɨm gɨp rek mɨdebal okok kɨrop ag ñɨ tep gɨl, \v 20 bin bɨ lo mɨnɨm ma nɨpal okok kɨrop ag ñɨ tep gɨl, ñɨ pai sɨkol okok kɨrop ag ñɨ tep gɨl gɨpɨn,” apɨm. Apɨm nɨbak, apɨm, “God ne lo mɨnɨm cɨnop ñak ak me, gos tep magɨlsek abe, gos nɨŋɨd magɨlsek abe bɨr nɨpɨn,” apɨm. \p \v 21 Nɨbi lo mɨnɨm ak nɨŋɨl, bin bɨ okok kɨrop ag ñɨbɨm ak pen mɨnɨm bin bɨ okok ag ñɨbɨm rek nɨbi ke ma gɨpɨm. Bin bɨ ognap kɨrop apɨm, “Tap si ma dɨnɨmɨb,” apɨm ak pen nɨbi ke tap si dɨpɨm aka? \v 22 Bin bɨ ognap kɨrop apɨm, “Bin si bɨ si ma gɨnɨmɨb,” apɨm ak pen nɨbi ke nɨg gɨpɨm aka? Bin bɨ ognap kɨrop apɨm, “Tap abramek okok God rek ma sobok gɨnɨmɨb,” apɨm ak pen karɨp sobok gɨpal mɨgan nɨb okok amɨl, tap dap lɨpal okok ognap si dɨpɨm aka? \p \v 23 Yɨb nɨbi ak ke dap ran lɨl apɨm, “God lo ak cɨnop Juda bin bɨ ñak,” apɨm ak pen mɨnɨm ne ak tɨb jupɨm rek, yɨb ne ak rek nep ag jupɨm aka? \v 24 Gɨ tɨmel gɨpɨm nɨbak, bɨ alap ned God Mɨnɨm ñu kɨl tɨkɨl agak rek nep gɨpɨm. Ne agak, \q1 “Nɨbi Juda bin bɨ, God lo mɨnɨm nɨpɨn apɨm ak \q2 pen nɨbi ke mɨd tep ma gɨpɨm rek, \q1 Juda bin bɨ mer okok, \q2 God nop ag jupal,” agak. \p \v 25 Nɨbi Juda kai, God bin bɨ ne mɨdojɨn, agɨl, ñɨ okok tɨk dapɨl, per per waŋ wak tɨb gɨ rɨk gɨpɨm. Pen lo mɨnɨm ne ak tɨb juɨl, ke nɨŋnɨgabɨm rek gɨnɨgabɨm ak, bin bɨ yokop ñɨ waŋ wak tɨb gɨ rɨk ma gɨpal rek ak mɨdenɨgabɨm. \v 26 Nɨb aknɨb rek, bin bɨ sɨŋok Juda mer ñɨ wak tɨb gɨ rɨk ma gɨpal okok, lo mɨnɨm ageb rek genɨgal ak, God kɨrop bin bɨ ñɨ wak tɨb gɨ rɨk gɨpal ak rek nɨŋnɨgab. \p \v 27 Juda bin bɨ mer, ñɨ wak tɨb gɨ rɨk ma gɨpal okok, lo mɨnɨm ageb rek gɨpal. Pen nɨbi Juda kai, Mosɨs lo ñu kɨl tɨkak ak dɨl, ñɨ wak tɨb gɨ rɨk gɨpɨm ak pen lo mɨnɨm tɨb jupɨm ak me, nɨbep mɨnɨm kɨb mɨdenɨgab. \p \v 28 Cɨn bin bɨ ognap apɨn, bin bɨ ñɨ wak tɨb gɨ rɨk gɨpal okok nep Juda bin bɨ yɨpɨd gɨl, apɨn ak pen ak mɨnɨm nɨŋɨd ma apɨn. Bin bɨ an an kɨri Juda bin bɨ yɨpɨd gɨl mɨdebal? Mɨb goŋ nep nɨŋɨl, Juda bin bɨ aka Juda bin bɨ mer, agɨl, ma agnɨgabɨn. \v 29 Juda bin bɨ yɨpɨd gɨl okok, nab kɨri adaŋ nɨŋɨl agnɨgabɨn, bɨ nɨbaul ne Juda nɨb yɨpɨd gɨl, agnɨgabɨn. Cɨn mɨdmagɨl ne ak wak tɨb gɨ rɨk gɨ mɨdeb nɨŋɨl, bɨ ak bɨ Juda yɨpɨd gɨl, bin ak bin Juda yɨpɨd gɨl, agnɨgabɨn. Lo Mosɨs ñu kɨl tɨkak lo ak gek, mɨdmagɨl kɨrop sɨŋak wak ma tɨb gɨ rɨknɨgab; God Kaun ne nep mɨdmagɨl kɨrop sɨŋak wak tɨb gɨ rɨknɨgab. Bin bɨ mɨdmagɨl kɨri aknɨb rek mɨdeb okok, bin bɨ okok kɨrop nɨŋel yɨb ma mɨdeb, pen God nɨŋek yɨb mɨdeb. \c 3 \s1 God ageb rek nep geb \p \v 1 Nɨb agebin ak, bɨ alap agnɨgab, “Juda bin bɨ mer, wak tɨb gɨ rɨk ma gɨpal rek mɨdobnop tep gɨpkop,” agnɨgab ak pen ar nɨbak ma agebin. \v 2 Juda bin bɨ mɨdobɨn ak tep yɨb mɨdobɨn. Mɨnɨm yad ke bin bɨ ognap kɨrop ag ñɨlaŋ, agɨl, God cɨnop Juda bin bɨ nep mɨnɨm tep ne ñak. \v 3 Pen Juda bin bɨ ognap nɨsed sɨkop mɨnɨm kɨlɨs aglak rek ma gɨlak. Nɨg gɨlak ak, God mɨnɨm kɨlɨs kɨrop agak ak kɨrɨg gɨnɨgab aka? \v 4 Mer yɨb, ma kɨrɨg gɨnɨgab. Bin bɨ okok magɨlsek ñɨn ognap esek agnɨgal, pen God ne bɨ nɨŋɨd yɨb agɨl, ageb rek nep gɨnɨgab. Mɨnɨm nɨbak rek God Mɨnɨm ak ñu kɨl tɨkɨl aglak, \q1 “God, nak mɨnɨm yɨpɨd gɨl nep apan ak, \q2 nep mɨnɨm ognap pen agnɨmel rek ma lɨp. \q1 Nep mɨnɨm kɨb agenɨgal ak, \q2 mɨnɨm wagɨn alap ma mɨdenɨgab,” agak. \p \v 5 “Cɨn per per gɨ tɨmel genɨgabɨn ak, bin bɨ ognap nɨŋɨl, God per per gɨ tep gɨp ak mɨseŋ nɨŋnɨgal. Nɨb ak, God cɨnop kal gɨl mɨnɨm kɨb agnɨg geb ak tep ma gɨp,” agnɨgabɨn aka? (Pen mɨnɨm nɨbak, bin bɨ nɨŋɨl apal rek nep agebin.) \v 6 Mer yɨb! God bin bɨ magɨlsek mɨnɨm kɨb agnɨgab ak, pɨs kɨd aka pɨs kɨd ma amnɨgab; yɨpɨd gɨl ar ak nep agnɨgab. \p \v 7 Pen nɨbi ognap agnɨgabɨm, “Cɨn per per esek ar ognap genɨgabɨn ak, bin bɨ ognap nɨŋɨl, God per per nɨŋɨd nep ageb ak mɨseŋ nɨŋɨl, Bɨ melɨk sek yɨb mɨdeb, agɨl, yɨb ne agel ar amnɨgab. Nɨb ak, tari gɨnɨg God cɨnop bin bɨ tap si tap tɨmel gɨpɨm, agɨl, mɨnɨm kɨb agɨl, yur kɨb ñɨnɨgab?” agnɨgabɨm. \v 8 Mɨnɨm esek nɨbak rek agɨl agnɨgabɨm, “Tap si tap tɨmel ak nep gon gon, God cɨnop yɨmɨg yɨb nɨŋɨl, tap si tap tɨmel ke ke koŋai yɨb gɨnɨgabɨn nɨbak nɨŋɨl kɨrɨg gɨnɨgab ak, bin bɨ okok nɨŋɨl, ne bɨ tep aknɨb ke agɨl yɨb ne agel ar amnɨgab,” agnɨgabɨm. Pen bin bɨ ognap yɨp ke ag juɨl, Pol mɨnɨm nɨbak rek agɨp, apal. Pen yad mɨnɨm nɨbak rek ma apin! Esek apal rek, God nɨŋɨl, kɨrop mɨnɨm kɨb agɨl, pen yur kɨb ñɨnɨgab. \s1 Bin bɨ tep ma mɨdobɨn \p \v 9 Nɨb ak, tari agɨn? God nɨŋek, cɨn Juda bin bɨ okok mɨd tep gɨpɨn; Juda bin bɨ mer okok mɨd tep ma gɨpal, agɨn aka? Mer! Mɨdarɨk nep me apin rek, cɨn bin bɨ magɨlsek, Juda bin bɨ okok abe, Juda bin bɨ mer okok abe, tap si tap tɨmel nag ar nɨbak cɨnop kɨlɨs gɨ lɨp gɨ dad amnɨg geb. \p \v 10 Mɨnɨm nɨbak rek, God Mɨnɨm ak ñu kɨl tɨkɨl aglak, \q1 “Bin bɨ per gɨ tep gɨpal rek ognap ma mɨdebal. \q1 \v 11 Bin bɨ, nag ar nɨbak tep, \q2 nag ar nɨbak tɨmel, agɨl nɨpal okok ognap ma mɨdebal. \q1 Bin bɨ, ‘God pɨs ar amɨl, \q2 nop eip mɨdojɨn,’ ag nɨpal okok ognap ma mɨdebal. \q1 \v 12 Bin bɨ okok magɨlsek God nop kɨrɨg gɨl, \q2 bin bɨ tɨmel rek mɨdɨl, \q1 tap si tap tɨmel nep gɨpal. \q2 Kɨri magɨlsek aknɨb rek nep gɨpal. \q1 \v 13-14 Aleb kɨri ak adɨk madɨk gɨl, \q2 per esek yɨb nep apal. \q1 Tɨgu mɨgan kɨri ak, cɨp kɨmek pɨrau ñɨ tep ma gel, \q2 ki tɨmel owɨp ak rek mɨdeb. \q1 Bin bɨ ognap kɨrop nɨŋel mɨlɨk yapek, ag juɨl, \q2 mɨnɨm tɨmel apal ak, toi tɨmel kodal rek mɨdebal. \q1 \v 15 Kal tɨmel yɨb juɨl, \q2 bin bɨ okok kɨrop yur ñɨl, \q1 ñag pak lɨn, agɨl, \q2 gos ak nep nɨŋɨl, \q1 \v 16 bin bɨ okok kɨrop per gɨ tɨmel gel, \q2 gos par yɨb nep nɨpal. \q1 \v 17 Bin bɨ okok eip mɨdɨl, \q2 kapkap mɨd tep gɨnɨmel rek ma lɨp. \q1 \v 18 God Bɨ Kɨb nɨŋ mɨdeb, agɨl, \q2 ma pɨrɨkpal,” aglak. \p \v 19 God lo mɨnɨm nɨbak cɨnop Juda bin bɨ nep ñak ak me, mɨnɨm nɨbak magɨlsek cɨnop Juda bin bɨ ageb. Nɨb ak, God mɨnɨm kɨb agnɨgab ñɨn ak, bin bɨ karɨp lɨm tɨgoŋ tɨgoŋ magɨlsek mɨnɨm pen alap agnɨmel rek ma lɨnɨgab; kɨri magɨlsek mɨnɨm mɨdenɨgab. \v 20 Nɨb ak, bɨ alap lo mɨnɨm ageb rek genɨgab ak, God bɨ nɨbak nop, bɨ komɨŋ tep yad, ma agnɨgab. Pen God lo mɨnɨm ageb rek nɨŋɨl, cɨn tap si tap tɨmel gɨpɨn, agɨl nɨŋnɨgabɨn. \s1 Bin bɨ Krais nop nɨŋ dɨpal okok nep, kɨrop bin bɨ asɨŋ ma mɨdeb tep yad, agnɨgab \p \v 21-22 Pen mɨñi Mosɨs abe, bɨ God mɨnɨm agep bɨ okok abe, nɨg gɨnɨgab, agɨl, ñu kɨl tɨkɨl aglak rek, Jisas Krais cɨnop nen agɨl kɨmak ak me, nop nɨŋ don, God cɨnop agnɨgab, “Nɨbi bin bɨ komɨŋ tep yad,” agnɨgab. Pen cɨn Juda bin bɨ okok abe, Juda bin bɨ mer okok abe, lo ar ak nep nɨŋɨl gon, nɨg ma agnɨgab. \p \v 23 Cɨn bin bɨ magɨlsek tap si tap tɨmel gɨpɨn rek, God melɨk magɨl tep ne ñɨb dɨjɨn rek ma lɨp ak pen \v 24 God cɨnop yɨmɨg nɨŋɨl, Krais Jisas ag yokek apɨl cɨnop tau adɨk dɨp ak me, God cɨnop bin bɨ tep yad agnɨgab. \p \v 25 Yad titi gen, bin bɨ tap si tap tɨmel gɨpal okok kɨrop bin bɨ tep yad, agnɨgain ak nɨŋnɨmel, agɨl, God ne Krais Jisas nop tap sobok gep rek lɨm dai wagɨn aul ag yokak. God ne bin bɨ tap si tap tɨmel ned gɨlak okok, mɨnɨm kɨb agɨl, kal juɨl, yur pen ñɨl, pɨs nep ñag pak lɨpkop ak pen ne kapkap sain tɨk mɨdɨl, nɨg ma gak. Pen mɨñi Krais Jisas ne apɨl, bin bɨ tap si tap tɨmel gɨpal okok magɨlsek mɨb goŋ ne ke dɨl yur kɨb dɨl kɨmak. Nɨb ak me, bin bɨ an an, Jisas lakañ ne tap si tap tɨmel cɨnop lɨg gɨ yokɨp, agɨl, Jisas nop nɨŋ denɨgal bin bɨ okok, God kɨrop nɨŋɨl kal juɨl yur pen alap ma ñɨnɨgab. \v 26 Yad titi gen, bin bɨ tap si tap tɨmel gɨpal okok kɨrop bin bɨ tep yad, agnɨgain ak nɨŋnɨmel, agɨl, God ne nɨg gak. Mɨnɨm kɨb agɨl, tap si tap tɨmel gɨpal rek pen yur ak rek nep ñɨnɨgain, agak ak me, ne agak rek nep gɨl, Krais Jisas nop tap sobok gep rek ag yokek, bin bɨ nop nɨŋ denɨgal okok kɨrop bin bɨ tep yad agnɨgab. \p \v 27 Nɨb ak, lo ar ak gon, God cɨnop bin bɨ tep yad agɨl dek, bin bɨ ne mɨdobɨn, agɨl, yɨb cɨn ke agon ar amnɨmɨŋ rek ma lɨp. Jisas cɨnop nen agɨl kɨmak mɨnɨm tep ak nɨŋ dɨl me, God bin bɨ ne mɨdobɨn. \v 28 Nɨb ak, bin bɨ okok lo mɨnɨm ageb rek gɨpal, agɨl, God kɨrop bin bɨ tep yad ma agnɨgab. Bin bɨ Krais Jisas gak mɨnɨm tep ak nɨŋ dɨpal, agɨl me, God kɨrop bin bɨ tep yad agnɨgab. \p \v 29 God ne cɨn Juda bin bɨ, God cɨn nep mer; ne Juda bin bɨ mer okok God kɨri abe mɨdeb. \v 30 Tari gɨnɨg: God ne nokɨm ak me, bin bɨ ñɨ wak tɨb gɨ rɨk gɨpal okok abe, bin bɨ wak tɨb gɨ rɨk ma gɨpal okok abe, kɨri kanɨb nokɨm ak nep amel, God kɨrop bin bɨ tep yad agnɨgab. Nɨb ak, kɨri magɨlsek Krais Jisas gak mɨnɨm tep nɨbak nep nɨŋ dɨnɨmel. \p \v 31 Pen cɨn Jisas mɨnɨm tep ak nɨŋ don, God cɨnop bin bɨ tep yad agnɨgab, agebin ak, lo mɨnɨm okok kɨrɨg gɨnɨgabɨn, agɨl ma agebin, mer. Bin bɨ Jisas mɨnɨm tep ak nɨŋ dɨnɨgal okok, kɨri mɨnɨm tep nɨbak ageb rek nep gel, lo mɨnɨm ak am kɨlɨs gɨnɨgab. \c 4 \s1 God Ebraham nop bɨ tep yad agak \p \v 1 Cɨn Juda bin bɨ, based acɨk cɨn wagɨn gɨl tɨkek, tɨk amɨl apɨl gɨl tɨkel mɨdobɨn okok, based cɨn ak me Ebraham. Pen God Ebraham nop dak ak, titi gɨl Ebraham dak? \v 2 Ebraham ne ke tap tep alap gek, God nak bɨ tep yad, apkop, Ebraham bɨ okok agɨl “Yad bɨ tep,” apkop. Pen God nɨŋɨp Ebraham yɨb ne ke dap raneb wagɨn alap ma mɨdek. \v 3 Pen ti gɨnɨg Ebraham yɨb ne ke ma dap ranbkop? God Mɨnɨm ageb, “Ebraham ne God mɨnɨm agak ak nɨŋ dak ak me, God nop ‘Nak bɨ tep yad,’ agak.” \p \v 4 Bɨ alap wög gɨl pe dɨl, mani nɨbaul yokop dɨpin ma agnɨgab; wög genek pen ak mani aul dɨpin agnɨgab. \p \v 5 Pen bin bɨ, cɨn God nop kɨlɨs cɨn ke wög genɨgabɨn, ne cɨnop bin bɨ tep yad agnɨgab, ag gos nɨŋnɨgal okok, God kɨrop bin bɨ tep yad ma agnɨgab. Pen bin bɨ, tap si tap tɨmel gɨpɨn ak pen God tap si tap tɨmel gɨpɨn nɨbak yokop kɨrɨg gɨl, cɨnop bin bɨ tep yad agnɨgab nɨpal okok, kɨrop bin bɨ tep yad agnɨgab. \p \v 6 Mɨnɨm agebin aul rek, Depid ak rek nep bɨrarɨk nep God Mɨnɨm ak ñu kɨl tɨkɨl, bin bɨ tap tep alap ma gɨnɨgal pen God kɨrop bin bɨ tep yad agnɨgab okok mɨñ mɨñ gɨnɨgal, agak. Ne agak, \q1 \v 7 “Bin bɨ tap si tap tɨmel gɨpal okok, \q2 God tap si tap tɨmel kɨri gɨpal okok nɨŋɨl kɨrɨg gɨnɨgab rek, \q2 tep gek nɨŋlɨg gɨ mɨdenɨgal. \q1 Bin bɨ tap si tap tɨmel gɨpal okok, \q2 God tap si tap tɨmel kɨri gɨpal okok mɨnɨm kɨb ma agnɨgab rek, \q2 mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ mɨdenɨgal. \q1 \v 8 Bin bɨ tap si tap tɨmel gɨpal okok, \q2 Bɨ Kɨb tap si tap tɨmel kɨrop lɨg gɨ yoknɨgab rek, \q2 mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ mɨdenɨgal,” agak. \p \v 9 Depid mɨñ mɨñ gep magɨl agak ak, bin bɨ ñɨ wak tɨb gɨ rɨk gɨpal okok nep mɨnɨm ak dɨnɨgal? Mer yɨb! Bin bɨ ñɨ wak tɨb gɨ rɨk ma gɨpal okok abe dɨnɨgal. God Mɨnɨm ñu kɨl tɨkɨl aglak dai nɨbak mɨñi nep agesin: “Ebraham ne God mɨnɨm agak ak nɨŋ dak ak me, God nop, ‘Nak bɨ tep yad,’ agak.” \p \v 10 Based acɨk cɨn Ebraham, wak tɨb gɨ rɨk ma gak ñɨn ak, God mɨnɨm agak ak nɨŋ dek, God nop, “Nak bɨ tep yad,” agak. \v 11 “Ebraham mɨnɨm yad nɨŋ dak ak me, yad, ‘Nak bɨ tep yad,’ apin ak, bin bɨ okok nɨŋlaŋ,” agɨl, kɨsen God agek, Ebraham wak tɨb gɨ rɨkak. God nɨg gak ak nɨpɨn. Nɨb ak, bin bɨ ñɨ wak tɨb gɨ rɨk ma gɨl, God Mɨnɨm nɨŋ del, kɨrop, “Bin bɨ tep yad,” agnɨgab bin bɨ okok, Ebraham nɨsed acɨk kɨri mɨdeb. \p \v 12 Pen bin bɨ ñɨ wak tɨb gɨ rɨk gɨl, Ebraham wak tɨb gɨ rɨk ma gak ñɨn ak God mɨnɨm ne nɨŋ dak rek nep nɨŋ dɨpal bin bɨ okok, Ebraham nɨsed acɨk kɨri ak rek nep mɨdeb. \p \v 13 Pen Ebraham lo ar okok nɨŋɨl gek, God nop, “Nak bɨ tep yad,” agɨl ma dak. Ebraham ne God mɨnɨm agak ak nɨŋ dak ak me, God nop, “Nak bɨ tep yad,” agɨl, mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd agɨl, Ebraham abe ñɨ pai ne nɨb okok abe kɨrop agak, “Nɨbi karɨp lɨm wagɨn aul tɨgoŋ tɨgoŋ magɨlsek dɨnɨgabɨm,” agak. \p \v 14-15 God mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd agak ak, bin bɨ lo ar ak nɨŋɨl gɨpal okok apkop, God mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd agak nɨbak tap yokop rek lɨpkop. Tari gɨnɨg: bin bɨ lo ar ak kɨsen gɨl, God bin bɨ ne mɨdonɨgabɨn agɨl nɨpal bin bɨ okok, kɨri magɨlsek lo mɨnɨm ognap tɨb junɨgal nɨŋɨl God kal juɨl, mɨnɨm kɨb agɨl, pen yur ñɨnɨgab. God mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd agak ak, bin bɨ lo ar ak nɨŋɨl gɨpal okok apkop, God mɨnɨm agak nɨŋ dɨpal ak tap yokop rek lɨpkop. Ti gɨnɨg: bin bɨ God mɨnɨm agak nɨŋ dɨpal okok nɨŋ tep ma gɨl, sɨdol gɨnɨgal. God mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd Ebraham nop agak ak ma dɨnɨgal. \p \v 16 Nɨb ak, cɨn nɨpɨn, God gɨnɨgain, agɨl, mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd ag lak nɨbak, bin bɨ God mɨnɨm agak nɨŋ dɨnɨgal okok kɨrop nep agak. Nɨb ak, God gos ne ke bin bɨ yɨmɨg nɨŋɨl, yokop dɨ tep gɨnɨgab ak me, Ebraham ñɨ pai ne okok magɨlsek God mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd agak ak rek dɨnɨmel. Bin bɨ God ne kɨrop lo mɨnɨm ñak okok abe, bin bɨ Ebraham rek wak tɨb gɨ rɨk ma gɨl God mɨnɨm nɨŋ dak rek nɨŋ dɨpal okok abe, kɨri magɨlsek God mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd agak ak nep dɨnɨmel. Ebraham ne based acɨk cɨn magɨlsek mɨdeb me ak. \v 17 God Mɨnɨm ak ñu kɨl tɨkɨl aglak, “God Ebraham nop agak, ‘Yad gen, bin bɨ wagɨn ke ke koŋai nep mɨdebal okok, nep based acɨk cɨn, agnɨgal,’ agak,” aglak. Nɨb ak, God udɨn yɨrɨk ar ne ak, cɨn bin bɨ wagɨn ke ke okok nɨb nop nɨŋ dɨpɨn okok magɨlsek based acɨk Ebraham ñɨ pai ne yɨb mɨdobɨn. God ne bin bɨ kɨmbal okok gek, kɨri warɨkpal. God ne nep gek, tap ned ma mɨdolɨgɨp ak mɨñi mɨseŋ lɨp. \s1 Ebraham God nop nɨŋ dak rek nep gɨn \p \v 18 Pen Ebraham mɨlep yɨb lɨl, ñɨ pai tɨknɨmɨŋ rek ma lek, God nop agak, “Nak wagɨn gek, bin bɨ ñɨ pai nak kɨsen mɨdenɨgal okok, wagɨn ke ke koŋai yɨb mɨdenɨgabɨm,” agak. Nɨb agek Ebraham, God mɨnɨm nɨŋɨd ageb, agɨl, gos sek mɨdɨl me, agak rek nep me, bin bɨ ñɨ pai ne wagɨn ke ke koŋai yɨb nep mɨdebal. \p \v 19 Pen Ebraham nɨŋak, mɨb goŋ kɨri ber mal mosɨk bir gɨ mosɨk yowak. Ebraham mɨ ne maŋ ñɨn juɨl aknɨb mamɨd alaŋ (100) amnak ak me, ñɨ pai tɨkep rek ma lak. Bin ne Sera ak rek nep mɨlep yɨb lek, ñɨ pai tɨkep rek ma lak. Pen ne God mɨnɨm nop agak ak nɨŋ dɨ kɨlɨs gɨ damɨl, gos sek mɨdek. \v 20-21 God ne Ebraham nop mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd agak ak, Ebraham gos omal ma nɨŋak; ne pɨs nep nɨŋ dak. God Bɨ kɨlɨs sek, mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd agak rek nep gɨnɨgab, agɨl, God mɨnɨm agak ak nɨŋ dɨlɨg gɨ mɨdek rek, gos won ne ak kɨlɨs ognap sek dɨl, ne God mɨnɨm agak ak dɨ kɨlɨs yɨb gɨl, God yɨb nop ak agek ar amnak. \v 22 Ebraham gak nɨbak, God Mɨnɨm ak ñu kɨl tɨkɨl aglak, “Ebraham ne God mɨnɨm agak ak nɨŋ dak ak me, God nop, ‘Nak bɨ tep yad,’ agak,” aglak. \v 23 “God nop, ‘Nak bɨ tep yad,’ agak,” mɨnɨm ñu kɨl tɨklak nɨbak, Ebraham nop nep ñu kɨl ma tɨklak. \v 24 Cɨnop abe, nɨŋnɨmel agɨl, ñu kɨl tɨklak. God ne gek, Bɨ Kɨb cɨn Jisas warɨkak nɨbak nɨŋ dɨpɨn ak me, ne cɨnop abe bin bɨ tep yad agnɨgab. \v 25 Pen tap si tap tɨmel gɨl asɨŋ mɨdonok rek, God cɨnop yɨmɨg nɨŋɨl, Ñɨ ne Jisas Krais nop ag yokek apɨl, “Kɨri tap si tap tɨmel gɨpal nɨbak God nɨŋɨl kɨrɨg gɨnɨmɨŋ,” agɨl, kɨmak. Pen Jisas kɨmɨl, God gek, kauyaŋ warɨkak rek, asɨŋ kɨb gac cɨnop ulɨk gak nɨbak komɨŋ lɨnɨmɨŋ rek lɨp. \c 5 \s1 God nop nɨŋ denɨgabɨn ak, cɨnop bin bɨ asɨk masɨk ma mɨdeb agnɨgab \p \v 1-2 Pen God cɨnop yɨmɨg nɨŋɨl gak nɨbak nɨŋ dɨpɨn ak me, cɨnop bin bɨ asɨk masɨk ma mɨdeb agɨl, dɨp. Nɨb ak, Bɨ Kɨb cɨn Jisas Krais ne gek, cɨn God eip jɨm ñɨl mɨdɨl, kapkap mɨd tep gɨpɨn. Pen karɨp lɨm cɨnop ag lɨp ak amɨl, God melɨk tep ne ak nɨŋɨl, nop eip mɨdenɨgabɨn, agɨl, tep gek nɨŋlɨg gɨ mɨdobɨn. \p \v 3 Mɨker apek, koslam mɨdobɨn ak, mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ mɨdobɨn. Tari gɨnɨg: mɨker apek, koslam mɨdenɨgabɨn ak, cɨn kɨlɨs gɨl, Jisas Krais cɨg tep gɨl, ma kɨrɨg gɨnɨgabɨn. \v 4 Cɨn kɨlɨs gɨl, Jisas Krais cɨg tep gɨl, gɨ dam dam, cɨn bin bɨ gos magɨl kɨlɨs sek mɨdenɨgabɨn. Pen gos magɨl kɨlɨs sek mɨdenɨgabɨn ak, cɨn gos sek mɨdenɨgabɨn. \v 5 Pen nɨg gɨl gos sek mɨdenɨgabɨn ak, yokop ma mɨdenɨgabɨn. Tari gɨnɨg: God ne Kaun Sɨŋ ak cɨnop ñɨl cɨnop mɨdmagɨl yɨb lɨpir. \p \v 6 Pen cɨn bin bɨ lɨm dai ar wagɨn aul mɨdobɨn okok, tap si tap tɨmel gɨ damɨl gac sek mɨdonok, God eip jɨm ñɨl mɨdojɨn rek ma lak. Cɨn kanɨb ameb alap ma mɨdek. Pen God ne ag lak ñɨn ak nep, Krais cɨnop bin bɨ tɨmel nen agɨl kɨmak. \v 7 Per bin bɨ ognap, bɨ tep alap nop nɨŋɨl, “Yad nop nen agɨl kɨmen, ne komɨŋ amnaŋ,” agɨl ma kɨmnɨgal. Pen ñɨn nokɨm nokɨm ognap bɨ alap bɨ tep yɨb alap rek nɨŋɨl, “Yad nop nen agɨl kɨmen, ne komɨŋ amnaŋ,” agɨl kɨmnɨgab aka ma nɨpin. \v 8 Pen cɨn tap si tap tɨmel gɨ mɨdonok ñɨn nɨbak nep, Krais cɨnop nen agɨl kɨmak. Nɨb ak, cɨn nɨpɨn, God cɨnop mɨdmagɨl yɨb lɨp. \p \v 9 Krais ne cɨnop nen agɨl kɨmek, lakañ ne yapek, God cɨnop bin bɨ tep yad agak. Nɨb ak me, cɨn nɨpɨn, God kal juɨl mɨnɨm kɨb agnɨgab ñɨn ak, Krais ne cɨnop dɨ komɨŋ yoknɨgab. \v 10 God kaual maual ne mɨdonok ñɨn ak me, Ñɨ ne kɨmɨl, cɨnop Nap eip dɨ jɨm ñak. Mɨñi Nap eip jɨm ñɨl mɨdobɨn ak me, Ñɨ ne warɨkɨl komɨŋ mɨdeb ak, cɨnop nɨŋɨd nep dɨ komɨŋ yoknɨgab! \v 11 Pen nɨbak nep mer. Cɨn God eip jɨm ñɨl mɨdobɨn rek, Bɨ Kɨb cɨn Jisas Krais ne nep gek, God eip jɨm ñɨl mɨdobɨn, agɨl, yɨb kɨrop apɨl mal dap ranlɨg gɨ, tep gek nɨŋlɨg gɨ mɨdobɨn. \s1 Adam yakam ne kɨmbal pen Jisas yakam ne komɨŋ per mɨdep magɨl dɨpal \p \v 12 Pen tap si tap tɨmel gɨl kɨmeb wagɨn ak, Adam nep wagɨn gɨl gek me, asɨŋ ne nɨbak bin bɨ tɨk lep ne okok magɨlsek kɨmbal. Tari gɨnɨg: God nɨŋek, Adam gak nɨbak, cɨn bin bɨ tɨk lep ne okok magɨlsek nɨg gɨnok. Ñɨn nɨbak cɨnop ma tɨk dolak ak pen cɨn eip gɨnok. \p \v 13 God Mosɨs nop lo mɨnɨm ñak ar ak, tap si tap tɨmel gep gos ak lɨm dai ar wagɨn aul ned mɨdek. Pen lo ma mɨdek ñɨn ak, God tap si tap tɨmel gɨlak ak nɨŋɨl, kɨsen pen ñɨnɨgal, agɨl, gos ma nɨŋ mɨdek. \v 14 Pen Adam wagɨn gɨl gɨ tɨmel gek, asɨŋ ne nɨbak bin bɨ okok kɨrop ulɨk gek, magɨlsek kɨm dap dap, Mosɨs lo mɨnɨm ag ñak ñɨn ak owak. Adam God mɨnɨm nop agak ak tɨb juak rek, bin bɨ ognap ma tɨb julak ak pen Adam kɨmak rek magɨlsek kɨmlak. Adam ne Bɨ kɨsen onɨg gek Bɨ ak rek. \p \v 15 Adam gɨ tɨmel gak ak ke; Jisas Krais tap tep ñak ak ke. Adam tap si tap tɨmel gek, bin bɨ magɨlsek kɨmbal. Pen Jisas Krais bin bɨ yɨmɨg nɨŋɨl kɨmak rek, God bin bɨ okok magɨlsek yɨmɨg yɨb nɨŋɨl, dɨ tep gɨl, tap tep yɨb ñɨb. \p \v 16 Bɨ nokɨm nɨbak tap si tap tɨmel gak ak ke; God tap tep ñɨb ak ke. Adam tap si tap tɨmel nokɨm nɨbak gak ak, God nɨŋɨl mɨnɨm kɨb agɨl, nak kɨmnɨgan agak. Pen Adam ñɨ pai ne tap si tap tɨmel gɨ dam dam, Jisas Krais tap tep yokop ñek, God, “Bin bɨ okok magɨlsek per per komɨŋ mɨdenɨmel rek lɨp,” agak. \p \v 17 Ned bɨ nokɨm alap tap si tap tɨmel gek, asɨŋ kɨlɨs tɨmel yɨb nɨbak cɨnop magɨlsek ulɨk gak. Pen kɨsen, nɨg ar nɨb aknɨb rek mer, God bin bɨ yɨmɨg yɨb nɨŋɨl dɨ tep yɨb gek, bin bɨ asɨŋ ma mɨdeb agnɨgab okok, bɨ nokɨm Jisas Krais gek, kɨri komɨŋ mɨdɨl ne eip tep gek nɨŋlɨg gɨ mɨdenɨgal. \p \v 18 Adam tap si tap tɨmel magɨl nokɨm alap nep gek, asɨŋ nɨbak bin bɨ magɨlsek ulɨk gek, God mɨnɨm kɨb agɨl, “Bin bɨ magɨlsek kɨmnɨgal,” agak. Pen Jisas Krais ñɨn nokɨm alap nep tap tep yɨb gek, God bin bɨ magɨlsek kɨrop bin bɨ tep yad, agɨl, komɨŋ mɨdep magɨl ak ñɨnɨmɨŋ rek lɨp. \v 19 Bɨ nokɨm alap God mɨnɨm agak ak tɨb juak rek, God nɨŋek, cɨn bin bɨ magɨlsek tap si tap tɨmel gɨnok. Ñɨn nɨbak cɨnop ma tɨk dolak ak pen cɨn eip gɨnok. Nɨb aknɨb rek nep, bɨ nokɨm alap God mɨnɨm agak rek nɨŋɨl kɨmek, God bin bɨ magɨlsek kɨrop bin bɨ yad agnɨmɨŋ rek lɨp. \p \v 20 Bin bɨ ned tap si tap tɨmel gɨ mɨdelɨgɨpal; God ne lo mɨnɨm kɨsen ñak. God lo mɨnɨm ñak ak, bin bɨ, lo mɨnɨm tɨb juɨl tap si tap tɨmel gɨpal ak nɨŋnɨmel, agɨl, lo mɨnɨm ñak. Nɨb ak, tap si tap tɨmel gɨlak okok koŋai yɨb nep gel amnak. Pen God bin bɨ tap si tap tɨmel gɨlak okok kɨrop yɨmɨg yɨb nɨŋɨl, dɨ tep yɨb gak. \p \v 21 Nɨb ak, tap si tap tɨmel asɨŋ nɨbak kɨlɨs yɨb gɨl, bin bɨ magɨlsek ulɨk gek, cɨp kɨmbal rek mɨdelak. Pen God nɨg gɨl bin bɨ okok kɨrop yɨmɨg yɨb nɨŋɨl, dɨ tep yɨb gɨl, bin bɨ tep yad, agɨl, komɨŋ per mɨdep nɨbak ñɨnɨgab. Bɨ Kɨb cɨn Jisas Krais ne gɨ tep gak ak me, God nɨg gɨnɨgab. \c 6 \s1 Jisas eip pɨs nep kɨmnok agɨl, tap si tap tɨmel gep gos ar ak ma nɨŋjɨn \p \v 1 God cɨnop yɨmɨg nɨŋɨp nɨbak, bin bɨ ognap agnɨgal, “Tap si tap tɨmel abramek gɨlɨg gɨ mɨdon mɨdon, God cɨnop ned nɨŋɨl dɨ tep gɨp rek mer, kɨsen cɨnop yɨmɨg yɨb nɨŋɨl dɨ tep yɨb gɨnɨgab,” agnɨgal. \v 2 Pen mɨnɨm esek nɨg rek ma agɨn! Cɨn tap si tap tɨmel gep nag ar ak, cɨn bɨr kɨmnok. Nɨb ak, mɨdmagɨl cɨn pɨlɨs gek, tap si tap tɨmel gɨjɨn rek ma lɨp. \v 3 Nɨbi nɨpɨm, cɨn bin bɨ Krais Jisas eip jɨm ñɨl mɨdojɨn agɨl ñɨg paknok okok, “Ne kɨmak rek jɨm ñɨl kɨmbɨn,” agɨl, ñɨg paknok. \v 4 Cɨn ñɨg paknok ak, Krais Jisas eip cɨp tɨgel mɨgan yapɨl kɨmnok rek lɨp. Tari gɨnɨg: Krais ne kɨmek, kab mɨgan ak tɨgel gɨlak pen Nap kɨlɨs ke yɨb ne ak gek, warɨkɨl komɨŋ mɨdeb rek, cɨn aknɨb rek cɨp tɨgel mɨgan rek mɨdobɨn ak warɨkɨl, komɨŋ kɨsen nɨb ar ak mɨdojɨn rek lɨp. \p \v 5 Krais eip jɨm ñɨl kɨmnok ak me, ne kauyaŋ warɨkɨl komɨŋ mɨdeb rek, kɨsen cɨn ak rek nep warɨkɨl komɨŋ mɨdenɨgabɨn. \v 6 God ne gos nɨŋak, tap si tap tɨmel gep nag ak pɨs nep tɨb gɨ rɨk gek, kɨsen bin bɨ okok kɨrop mɨñ wög gep bɨ rek, kanɨb tɨmel ak dɨ lɨp gɨ ma dad amnɨmɨŋ, ag gos nɨŋak. Nɨb ak me, nag ar tɨmel golɨgɨpɨn ak, Krais eip mab bak alaŋ ñag pak lel kɨmak. \v 7 Pen tari, bin bɨ pɨs nep kɨmbal okok, tap si tap tɨmel gep magɨl ak mɨdmagɨl kɨri pɨlɨs gek gɨnɨmel rek ma lɨp. \p \v 8 Cɨn nɨpɨn, Krais eip kɨmnok ak me, ne eip komɨŋ mɨdenɨgabɨn. \v 9 Cɨn nɨpɨn, Nap ne gek Krais warɨkak rek, ne kauyaŋ ma kɨmnɨgab. Mɨñi kɨmeb won ak Krais nop tap alap gɨnɨmɨŋ rek ma lɨp. \v 10 Krais ne ñɨn nokɨm alap nep kɨmak ak pen tap si tap tɨmel gep kɨlɨs ak pɨs nep kɨr gɨp. Krais kauyaŋ warɨkɨl, am God eip mɨdebir. \p \v 11 Nɨb ak me, Krais Jisas eip ulɨk gɨl, tap si tap tɨmel gep ar ak pɨs nep kɨmɨl, warɨkɨl God eip komɨŋ mɨdobɨn, agɨl gos nɨŋnɨmɨb. \v 12 Tap si tap tɨmel gep won ak, nɨbep ñon gɨ lɨp gɨ dam, bɨ mɨñ wög gep rek mɨdɨl, tap si tap tɨmel gɨm, agnɨgab. Pen nɨbi mer agnɨmɨb. \v 13 Pen gos tɨmel nɨbi ak, mɨb goŋ ñɨn tob nɨbep dai alap, tap si tap tɨmel gɨnɨmɨŋ, agɨl, lɨp gɨ gonɨmɨŋ rek, nɨbi mɨb goŋ nɨbi dai dai okok magɨlsek pɨs nep mer agnɨmɨb. Jisas eip kɨmɨl warɨkpɨn ak me, gos mɨdmagɨl tɨmɨd cɨn God nop ñɨl, mɨb goŋ dai okok God nop ñɨl, ne ageb rek nep gɨn, agɨl nɨŋnɨmɨb. \p \v 14 Ned lo mɨnɨm ar ak nɨŋɨl gɨn, ag gos ak nɨpek ak pen tap si tap tɨmel gep gos ak nep lek, nɨg gölɨgɨpɨm. Pen mɨñi ar nɨbak rek ma mɨdebɨm. God nɨbep yɨmɨg nɨŋɨl dek, Krais bin bɨ ne mɨdebɨm ak, nop cɨg gɨl, tap si tap tɨmel gɨpɨm okok kɨrɨg gɨnɨgabɨm. \s1 Nag asɨŋ ma mɨdeb tep ar ak nep amjɨn \p \v 15 Pen God lo mɨnɨm ar ak gon, God nɨŋɨl cɨnop ma dɨnɨgab; ne ke cɨnop yɨmɨg nɨŋɨl, Krais nop ag yokek apɨl, cɨnop nen agɨl kɨmak rek, dɨnɨgab. Nɨb ak, tap si tap tɨmel nep gɨ mɨdojɨn aka? Mer yɨb! Nɨg ma gɨn. \v 16 Nɨbi nɨpɨm, nɨbi bɨ kɨb alap nop, cɨn bɨ mɨñ wög gep nak mɨdɨl, wög tari agnɨgan gɨnɨgabɨn, agenɨgabɨm ak, nɨbi bɨ kɨb nɨbak mok ne okok mɨdebɨm. Nɨbi tap si tap tɨmel gep nop mɨñ wög gep bɨ rek mɨdenɨgabɨm ak, tap si tap tɨmel gep mok okok mɨdɨl kɨmnɨgabɨm. Pen nɨbi God mɨnɨm ageb mɨñ wög gep bɨ rek mɨdenɨgabɨm ak, God mɨnɨm ageb mok okok mɨdem, ne nɨbep bin bɨ tep yad agnɨgab. \p \v 17 Ned nɨbep tap si tap tɨmel gep gos ak nep lek, bin bɨ mɨñ wög gep rek mɨdɨl, ar nɨbak nep gölɨgɨpɨm. Pen kɨsen, Jisas mɨnɨm tep ak nɨŋɨl, pɨs nep nɨŋ dɨpɨm. Nɨg gɨpɨm ak, yad God nop tep agebin. \v 18 God ne gek, nɨbi tap si tap tɨmel mok okok mɨdɨl, aŋ dɨl, God mɨñ wög gep bin bɨ rek mɨdɨl, ne ageb rek gɨ tep gɨpɨm. \v 19 Pen nɨbi ke kɨlɨs ma mɨdebɨm rek, mɨnɨm agnɨg gebin aul, yad mɨseŋ nep agen nɨŋ tep gɨnɨmel, agɨl, mɨseŋ nep agnɨgain. \p Ned nɨbi gos tɨmel yɨb nɨŋɨl, mɨñ wög gep bin bɨ rek mɨdɨl, mɨb goŋ ñɨn tob nɨbi okok tap si tap tɨmel yɨb gɨ damɨl, gɨ tɨmel yɨb nep gölɨgɨpɨm. Pen mɨñi gos tep yɨb nɨŋɨl, mɨñ wög gep bin bɨ rek mɨdɨl, mɨb goŋ ñɨn tob nɨbi okok God mɨnɨm ageb rek nep gɨ damɨl, komɨŋ tep nep mɨdenɨgabɨm. \v 20 Ned tap si tap tɨmel gep mɨñ wög gep bin bɨ rek mɨdelɨgɨpɨm ak, God mɨnɨm ageb ar ak nɨbep kod mɨdek, mok ne okok ma mɨdelɨgɨpɨm. \v 21 Pen ned gɨ tɨmel gölɨgɨpɨm nɨbak, mɨñi nɨŋɨl agnɨgabɨm, “Per nɨg gɨ tɨmel golɨgɨpɨn ak, nabɨŋ gɨp. Nɨg gɨl tap tep alap ma dɨpɨn,” agnɨgabɨm. Bin bɨ nɨg gɨpal okok kɨmnɨg gebal. \p \v 22 Pen mɨñi God ne gek, nɨbi tap si tap tɨmel mok okok mɨdɨl, aŋ dɨl, God mɨñ wög gep bin bɨ rek mɨdɨl, God nɨŋek tep gɨnɨgab ar ak nep gɨl, komɨŋ per mɨdep magɨl ak dɨnɨgabɨm. \v 23 Tap si tap tɨmel gep ar ak gɨ damɨl, saj dɨl kɨmnɨgabɨn; pen Bɨ Kɨb cɨn Jisas Krais eip jɨm ñɨl mɨdenɨgabɨn ak, God cɨnop komɨŋ per mɨdep magɨl ak yokop ñɨnɨgab. \c 7 \s1 Krais mɨb goŋ ne mɨdebɨm rek, ne eip kɨmbek \p \v 1 Nɨbi ai mam lo mɨnɨm nɨpɨm okok. Nɨbi nɨpɨm, bin bɨ komɨŋ mɨdebal okok nep lo mɨnɨm kɨsen gɨnɨgal; kɨmenɨgal, mɨker kɨrop ognap ma mɨdenɨgab. \p \v 2 Mɨnɨm alap bak okok rek alap mɨdeb. Lo mɨnɨm alap agɨp, bɨ ne mɨdenɨgab, bin ne nɨgmɨl eip mɨdenɨmɨŋ; pen nɨgmɨl kɨmnɨgab ak, lo nɨbak kɨr gɨnɨgab. \v 3 Bin ak nɨgmɨl mɨdek nɨŋlɨg gɨ, am bɨ kɨsen nɨb alap nɨŋɨl denɨgab ak, nop agnɨgal, “Lo mɨnɨm tɨb juɨl, nak bɨ si dep bin,” agnɨgal. Pen nɨgmɨl kɨmek, am bɨ kɨsen nɨb nɨŋɨl denɨgab ak, mɨnɨm ma mɨdeb. “Lo mɨnɨm tɨb juɨl, nak bɨ si dep bin,” agɨl, ma agnɨgal. \p \v 4 Pen ai mam sɨkop. Nɨb aknɨb rek nep, nɨbi Krais mɨb goŋ ne mɨdebɨm okok, ne eip kɨmbek rek, lo mɨnɨm dɨ cɨcɨ lölɨgɨpɨm ak kɨrɨg gɨpek nɨŋɨl Bɨ alap nɨbep dɨnɨgab. Bɨ sɨŋak kɨmɨl warɨkak Bɨ ak nɨbep dek, nɨbi God nop tep gɨnɨmɨŋ ar ak nep gɨnɨgabɨm. \p \v 5 Ned pen Krais cɨnop ma dak ñɨn ak, tap si tap tɨmel gep won ak cɨnop dɨ cɨcɨ lolɨgɨp. Lo mɨnɨm ar ak nep kɨsen gɨn, ag mɨdolɨgɨpɨn ak pen gos tɨmel nab cɨn adaŋ pag yɨkek, mab sɨlek ñɨb kɨmeb magɨl ak mɨseŋ lek, mɨd tep ma golɨgɨpɨn. God eip mɨdojɨn rek ma lak. \v 6 Pen mɨñi Krais eip kɨmbɨn rek, lo mɨnɨm cɨnop nag rek lɨl dɨ cɨcɨ lolɨgɨp ak pak ulek lɨl me, Juda lo mɨnɨm ñu kɨl tɨklak ar ak nɨŋɨl ma gɨpɨn; God Kaun gos ñeb ar ak nep nɨŋɨl gɨpɨn. \s1 Lo mɨdeb rek, tap si tap tɨmel gɨpɨn ak mɨseŋ nɨpɨn \p \v 7 Nɨb ak, cɨn tari agɨn? God lo mɨnɨm agek aglak ak, mɨnɨm tɨmel ageb, agjɨn aka? Mer yɨb! Aknɨb rek ma agɨn. \p Lo ma mɨdobkop, yad tap si tap tɨmel titi rek mɨdeb ak ma nɨpnep. Lo mɨnɨm ar alap ñu kɨl tɨkɨl aglak, “Bin bɨ ognap tap kɨri okok tap yad rek mɨdebkop, agɨl, gos ak ma nɨŋnɨmɨb,” aglak. Nɨb ak me, yad nɨpin, bin bɨ ognap tap kɨri okok tap yad rek mɨdebkop, ag gos nɨŋenɨgain ak, tap si tap tɨmel gɨnɨgain. \v 8 Nɨb ak, yad gos nɨpin, kɨsen yad tap si tap tɨmel gɨl, bin bɨ ognap tap kɨri okok tap yad rek mɨdebkop, ag gos ak ma nɨŋnɨgain. Yad nɨbgɨl gos nɨŋölɨgɨpin ak pen dai tap si tap tɨmel gep won ak am gos tɨmɨd yad lɨp gɨ dad amek, bin bɨ ognap tap kɨri okok koŋai yɨb nep tap yad rek mɨdebkop, ag gos ak nep nɨŋnek. Pen lo mɨnɨm ma mɨdobkop, tap si tap tɨmel gep magɨl kɨlɨs ma mɨdobkop, bɨ bɨr kɨmɨb rek mɨdobkop. \p \v 9 Lo mɨnɨm, ak gɨnɨmɨn, ak ma gɨnɨmɨn, ageb ak, yad ned ma nɨŋölɨgɨpin. Yad nɨg gɨl komɨŋ mɨdenek. Pen lo mɨnɨm ak apek, tap si tap tɨmel gep magɨl ak, bɨ komɨŋ mɨdeb rek lɨl, kɨlɨs dɨl yɨp lɨp gɨ dad amek, kɨmnek. \v 10 God lo mɨnɨm ñak ak, cɨnop kanɨb per mɨdep ak yobkop pen yɨp kɨmeb magɨl nep ñak. \v 11 Nɨb ak, yad gos nɨpin, kɨsen yad tap si tap tɨmel gɨl, bin bɨ ognap tap kɨri okok tap yad rek mɨdebkop, ag gos ak ma nɨŋnɨgain. Yad nɨbgɨl gos nɨŋölɨgɨpin ak pen, dai tap si tap tɨmel gep magɨl ak am gos tɨmɨd yad lɨp gɨ dad amek, bin bɨ ognap tap kɨri okok tap yad rek mɨdebkop, ag gos nɨŋnek. Tap si tap tɨmel gep magɨl ak, God lo mɨnɨm agak ak nep dɨl, yɨp ñag pak lak. \p \v 12 Nɨb ak, cɨn nɨpɨn, God lo mɨnɨm ak sɨŋ mɨdeb. Cɨn nɨpɨn, “Bin bɨ ognap tap kɨri okok tap yad rek mɨdobkop, ag gos ak ma nɨŋnɨmɨb,” lo mɨnɨm nɨbak, God ne ke mɨnɨm kɨlɨs agak ak, sɨŋ nep, yɨpɨd gɨl nep, tep nep mɨdeb. \v 13 God lo tep nɨbak yɨp ñag pak lek kɨmnek aka tari? Ak mer! God lo mɨnɨm tep ak agek nɨpɨn rek, mɨker kɨb nɨbak ma dɨnɨgabɨn. Tap si tap tɨmel gɨpɨn rek, mɨker kɨb nɨbak dɨnɨgabɨn. Pen ne cɨnop lo mɨnɨm agak nɨbak, gos alap ke nɨŋɨl ma agak; tap si tap tɨmel gep magɨl ak gac kɨb yɨb mɨdeb ak nɨŋnɨmel, agɨl, lo mɨnɨm agak. Nɨb ak, God lo mɨnɨm ak agel nɨpin rek, ma kɨmnek; tap si tap tɨmel gep magɨl ak, lo mɨnɨm tep nɨbak dɨl, yɨp ñag pak lek kɨmnek. \s1 Tap ma gɨn ag gos nɨpɨn tap okok nep gɨpɨn \p \v 14 Cɨn nɨpɨn, lo mɨnɨm ak, God gos ñek ñu kɨl tɨklak. Nɨbak pen yad bɨ nep mɨdebin; yad mɨñ wög gep bɨ rek mɨdɨl, cɨbur gos tɨmɨd yad ak per ameb tap si tap tɨmel gep mɨñ ar ak. \v 15 Nɨb ak me, tap tep gɨnɨm, ag gos nɨpin ar ak ma gɨpin; yad tap si tap tɨmel gep mɨñ ar ak, yad magɨl nɨbak mɨlɨk kal nɨpin ak, yad nɨg ma gɨnɨm, ag gos nɨpin ar ak nep gɨpin. Pen tari gɨnɨg nɨg gɨpin ak ma nɨpin. \v 16 Yad gɨ tɨmel ma gɨnɨm, ag gos nɨpin ar ak nep gɨpin rek, yad nɨpin, gos magɨl yad abe God lo mɨnɨm ak abe adɨp adɨp rek mɨdeb. \p \v 17 Mɨñi yad ke tap tɨmel ma gɨpin ak me. Yad ke tɨmel gɨnɨm, agɨl, ma gɨpin; tap si tap tɨmel gep magɨl ak gos cɨbur mɨdmagɨl yad nab adaŋ mɨdeb ak nep gɨp. \v 18 Yad nɨpin, yad bɨ nep mɨdebin rek, mɨdmagɨl acɨr nab yad adaŋ mɨd tep ma gɨp. Gos cɨbur mɨdmagɨl yad gos tep ñek, tap tep alap ma gɨnɨgain. Gos magɨl yad ak, gɨ tep gɨnɨm agɨl nɨpin ak pen yad gɨnɨm rek ma lɨp. \v 19 Nɨg gek me, gɨ tep gɨnɨm, ag gos nɨpin ar ak ma gɨpin; gɨ tɨmel ma gɨnɨm, ag gos nɨpin ar ak nep per gen ameb. \v 20 Nɨb ak, yad gɨ tɨmel ma gɨnɨm, ag gos nɨpin ar ak nep gɨpin rek, yad ke tap tɨmel ma gɨpin. Tap si tap tɨmel gep magɨl ak gos cɨbur mɨdmagɨl yad nab adaŋ mɨdeb ak nep gek gek geb nɨŋɨl gɨpin. \p \v 21 Nɨb ak, yad nɨpin, yad gɨ tep gɨnɨm ag gos nɨpin ak pen per gɨ tɨmel gɨnɨm rek lɨp. \v 22-23 Gos yad ak God lo ñak ak mɨñ mɨñ yɨb gɨpin ak pen gos cɨbur mɨdmagɨl yad nab adaŋ aknɨb ke gɨl, gos magɨl yad ak eip pen pen gek, tap si tap tɨmel gep magɨl ak mɨb goŋ yad nab okok mɨdɨl, yɨp dɨ cɨcɨ lek, yad bɨ nagɨman rek mɨdebin. \p \v 24 Yad mɨñ mɨñ ma gɨpin; bɨ yɨm gep rek mɨdebin. Gos cɨbur mɨdmagɨl yad ak yɨp ñag pak lɨnɨg geb; bɨ an yɨp dɨ komɨŋ yoknɨgab? \v 25 Bɨ Kɨb cɨn Jisas Krais nep! God nop tep agebin! \p Pen mɨnɨm agebin aul, nɨg gɨl mɨdeb: gos yad ak God nop mɨñ wög gep bɨ rek mɨdebin ak pen mɨdmagɨl acɨr nab yad adaŋ sɨŋak, tap si tap tɨmel gep magɨl ak mɨñ wög gep bɨ rek mɨdebin. \c 8 \s1 God Kaun cɨn eip mɨdenɨgab ak, cɨn tigep bin bɨ rek mɨdenɨgabɨn \p \v 1-2 Pen cɨn Krais Jisas eip jɨm ñɨl mɨdobɨn ak, Krais Jisas ne kɨmek, God Kaun komɨŋ magɨl ñɨb ak ne cɨnop dɨ komɨŋ yokek, cɨn mɨñi tap si tap tɨmel gep magɨl ak abe, kɨmeb magɨl ak abe, kɨrop mɨñ wög gep bin bɨ rek ma mɨdobɨn. Nɨb ak, God cɨnop mɨnɨm kɨb ma agnɨgab. \v 3 Pen bin bɨ tep ma mɨdobɨn rek, God lo ar ak gɨ damɨl, mɨd tep gɨjɨn rek ma lek, God Ñɨ ne ke ak ag yokek, bɨ yɨb mɨb goŋ cɨbur mɨdmagɨl cɨn aknɨb rek lɨl, owak. Ne kɨmɨl tap si tap tɨmel gep magɨl ak pɨs nep gɨ ke yokaŋ, agɨl, God ne Ñɨ ne ke tap sobok gep rek yokɨl, tap si tap tɨmel gep magɨl ak bin bɨ mɨdmagɨl acɨr nab kɨri adaŋ mɨdeb ak, mɨnɨm kɨb agɨl, dai juɨp agak. \v 4 God nɨg gak ak, cɨn gos tɨmel mɨdmagɨl acɨr nab cɨn eyaŋ nɨb owɨp ar ak kɨrɨg gɨl, God Kaun gos ñeb ar ak gɨ damɨl, lo mɨnɨm yad ageb rek gɨ tep gɨnɨmel, ag gos nɨŋɨl gak. \p \v 5 Bin bɨ gos tɨmel mɨdmagɨl acɨr nab kɨri eyaŋ nɨb apek, ar nɨbak nep gel ameb okok, cɨbur mɨdmagɨl kɨri tari gos gɨp ar ak nep gos nɨpal. Pen bin bɨ God Kaun kɨrop gos ñek gel ameb okok, God Kaun tari gos gɨp ar ak nep gos nɨpal. \v 6 Bin bɨ cɨbur mɨdmagɨl kɨri tari gos gɨp ar ak nep gos nɨpal okok, ar nɨbak nep tap si tap tɨmel gɨl kɨmnɨgal. Pen bin bɨ God Kaun nop tep gɨnɨgab ar ak nep gos nɨpal okok, ar nɨbak nep gɨ tep gɨl, God eip jɨm ñɨl komɨŋ mɨdɨl, mɨd tep gɨnɨgal. \p \v 7 Bin bɨ cɨbur mɨdmagɨl kɨri tari gos gɨp ar ak nep gos nɨpal okok, gos magɨl kɨri God nop kaual maual rek mɨdeb. Gos magɨl kɨri God lo ne ma nɨŋɨp; God lo ne nɨŋnɨmɨŋ rek ma lɨp. \v 8 Bin bɨ gos tɨmel mɨdmagɨl acɨr nab kɨri eyaŋ nɨb apek, ar nɨbak gel ameb bin bɨ okok, God nop tep gɨnɨmɨŋ ar ak gɨnɨmel rek ma lɨp. \p \v 9 Pen nɨbi bin bɨ God Kaun nɨbep nab adaŋ mɨdeb okok, gos tɨmel mɨdmagɨl acɨr nab nɨbi eyaŋ nɨb apek, ar nɨbak ma gɨpɨm; God Kaun nɨbep gos ñeb ar ak nep gɨpɨm. Bin bɨ Krais Kaun ne kɨrop nab adaŋ ma mɨdeb okok, Krais bin bɨ ne ma mɨdebal. \v 10 Krais ne nab nɨbep adaŋ mɨdenɨgab ak, tap si tap tɨmel gep magɨl ak gek, mɨb goŋ nɨbi kɨmnɨgab; pen Jisas kɨmek God nɨbep nɨŋek, bin bɨ tep rek mɨdebɨm ak rek, Kaun ne gek, kaun nɨbi komɨŋ mɨdenɨgab. \v 11 God ne gek Jisas warɨkak ak, Kaun ne nɨbep nab adaŋ mɨdeb ak me, God nokɨm nɨbak nep nɨbep ak rek nep gek, Kaun ne nɨbep nab adaŋ mɨdeb ak ne mɨb goŋ nɨbep komɨŋ mɨdep magɨl ñɨnɨgab. \p \v 12 Nɨb ak, ai mam sɨkop, cɨn dai alap mɨdeb. Gos tɨmel mɨdmagɨl acɨr nab cɨn adaŋ pɨlɨs gɨ ñek ar nɨbak gɨl, dai nɨbak ma ñɨnɨgabɨn. \v 13 Ar nɨbak gem amek, kɨmnɨg gebɨm. Pen God Kaun ak nɨbep gɨ ñek nɨŋlɨg gɨ, nɨbi tap si tap tɨmel gɨpɨm nɨbak pɨs nep kɨrɨg genɨgabɨm ak, God eip komɨŋ mɨdenɨgabɨm. \p \v 14 God Kaun gos ñek nɨŋlɨg gɨ ajpal bin bɨ okok, God ñɨ pai ne mɨdebal. \v 15-16 Kaun nɨbi dɨpɨm ak, nɨbep lɨp gɨ dad amek, nɨbi ned pɨrɨkölɨgɨpɨm rek kauyaŋ pɨrɨkɨl, mɨñ wög gep bin bɨ rek ma mɨdenɨgabɨm. Kaun nɨbi dɨpɨm ak, ne gek, God ñɨ pai ne mɨdebɨm. Nɨb ak nɨŋɨl cɨn nop “Aba! Bapi!” apɨn. \p \v 17 Ñɨ pai ne mɨdobɨn ak me, tap tep tari tari ñɨ pai ne ñɨnɨgab ak, cɨn dɨnɨgabɨn. Pen Krais nop ag juɨl gɨ tɨmel gɨlak rek, cɨnop ak rek nep gɨ tɨmel gel, ma pɨrɨknɨgabɨn ak, God Krais nop dɨ tep gak rek, cɨnop ak rek nep dɨ tep gɨnɨgab. \s1 Kɨsen mɨd tep gɨnɨgabɨn \p \v 18 Gos yad nɨpin, cɨn Krais nop cɨg mɨdɨl, mɨker ognap gek, koslam mɨdenɨgabɨn ak, ak tap sɨkol. Kɨsen God ne tap tep yɨb cɨnop ñek, ne eip mɨd tep gɨnɨgabɨn ak, ak tap kɨb. \p \v 19 God tap tari tari gɨ lak okok magɨlsek mɨñi mɨd tep gɨnɨmɨŋ rek ma lɨp. Tap okok magɨlsek kod mɨdek, God ne ñɨ pai ne mɨseŋ dɨnɨgab ñɨn ak nep, ne gek, tap nɨb okok kauyaŋ mɨd tep gɨnɨgab. \v 20-21 Gɨp nɨbak, God bɨrarɨk nep nɨŋebir gɨnɨgab agak rek nep gɨp. Pen God bɨrarɨk ped okok nɨŋak, ñɨ pai yad mɨseŋ dɨnɨgain ñɨn ak, yad gen, ñɨ pai yad mɨñ mɨñ gɨl mɨd tep yɨb gɨnɨgal rek, tap magɨlsek gɨ lɨnek okok ak rek nep, ma pɨyam gɨ yapɨl, mɨñ mɨñ gɨl mɨd tep yɨb gɨnɨgab. \p Pen tap gɨ lak nɨb okok, ned mɨd tep ma gɨnɨgab. Pen cɨnop gek, ñɨ pai ne ke yɨb mɨdɨl ne eip mɨd tep gɨnɨgabɨn ñɨn ak nep me, kauyaŋ gek tap nɨb okok mɨd tep gɨnɨgab. \p \v 22 Cɨn nɨpɨn, tap God gɨ lak nɨb okok magɨlsek mɨd tep gɨnɨg geb ak pen bɨrarɨk nep mɨker gek, bin ñɨ pai tɨknɨg gel yur gɨp rek ak golɨgɨp. \v 23 Pen cɨn abe mɨker nɨbak mɨdeb. Kɨsen kɨrop pɨs nep dɨnɨgain, agɨl, God ne Kaun ak ned nep ag yokek apɨl cɨnop nab adaŋ mɨdeb ak, pen ñɨn akal rek cɨnop ñɨ pai ne ke yɨpɨd gɨl yɨb mɨseŋ dek, cɨn mɨb goŋ kɨsen nɨb ulek lɨn, agɨl, mɨdmagɨl cɨn nab adaŋ mɨker nɨbak gek nɨŋlɨg gɨ, lɨm dai ar wagɨn aul kod mɨdobɨn. \p \v 24 God tap kɨsen mɨseŋ lɨnɨgab agak mɨnɨm ak nɨŋ don, cɨnop dak. Pen tap tari tari kɨsen mɨseŋ lɨnɨgab ak magɨlsek bɨr nɨpnop, mɨñi gos sek mɨdɨl ñɨn kɨsen ak ma kod mɨdobnop. Tap bɨr nɨpal ak ma kod mɨdenɨgal. \v 25 Pen, tap kɨsen mɨseŋ lɨnɨgab, ag gos ak nɨŋɨl me, yɨrɨk gek nɨŋlɨg gɨ ma kod mɨdobɨn; gos sek kod mɨdobɨn. \p \v 26 Bin bɨ kɨlɨs ma mɨdobɨn rek, Kaun cɨnop gɨ ñɨlɨg gɨ mɨdeb. Cɨn God nop sobok gɨn agebɨn ak pen titi gɨl God nop sobok gɨnɨgabɨn ak ma nɨpɨn. Pen Kaun cɨnop tau sak lɨl, God nop sobok gɨlɨg gɨ mɨdeb. Mɨnɨm bin bɨ nɨŋeb rek mer; kadkad mɨnɨm lɨl sobok gɨlɨg gɨ mɨdeb. \v 27 God pen gos cɨn magɨlsek nɨŋɨp; ne Kaun gos ne ak abe nɨŋɨp. Kaun ne cɨnop Krais Jisas bin bɨ ne mɨker dɨl, God nop agek, ageb rek gɨnɨgab. Kaun ne God nop sobok gɨlɨg gɨ mɨdeb ak, God gɨnɨm, ag gos nɨŋɨp ar ak nep sobok gɨlɨg gɨ mɨdeb. \p \v 28 Cɨn nɨpɨn, God nop mɨdmagɨl lɨpɨn bin bɨ okok, God ne cɨnop kod mɨdek nɨŋlɨg gɨ, tap ognap ke ma gɨnɨgab; mɨd tep gɨnɨgabɨn ar ak nep cɨnop gɨnɨgab. God ne bɨrarɨk ped okok gos nɨŋɨl agak rek, cɨnop, “Nɨbi yɨp onɨmɨb,” agak. \v 29 Pen ar nɨbak nep, God bin bɨ ned nɨŋak okok, “Yad gen, kɨri Ñɨ yad mɨdeb rek lɨl, nɨnai nɨmam kɨsen ne koŋai yɨb mɨdenɨgal,” agak. \v 30 Nɨb ak, bin bɨ Ñɨ yad rek mɨdenɨgal, agak bin bɨ okok, kɨrop, “Yɨp onɨmɨb,” agak. Bin bɨ, yɨp onɨmɨb, agak bin bɨ okok, kɨrop bin bɨ asɨŋ ma mɨdeb agak. Bin bɨ kɨrop asɨŋ ma mɨdeb agak okok, Ñɨ yad melɨk tep sek mɨdeb rek, kɨri ak rek nep mɨdenɨgal, agak. \s1 Krais cɨnop mɨdmagɨl lɨl kod mɨd tep gɨp \p \v 31 Pen God ne cɨnop nɨg gɨl dɨ tep gɨp ak, bɨ an cɨnop gɨ tɨmel gɨnɨgab? Bɨ alap cɨnop gɨ tɨmel gɨnɨmɨŋ rek ma lɨp, mer yɨb! \v 32 God ne ma pɨrɨkɨl, Ñɨ ne ke ak cɨnop nen agɨl ag yokek apɨl kɨmak ak tap kɨb yɨb. Pen God cɨnop nɨg gak ak me, ne cɨnop dɨ tep gɨl, tap tep tep nep cɨnop ak rek nep ñɨnɨgab. \v 33 Pen God ne cɨnop ag lɨp rek, bɨ an cɨnop mɨnɨm kɨb agnɨgab? God ne ke gek asɨŋ ma mɨdeb rek mɨdobɨn ak, mɨnɨm ma mɨdeb, agak. \v 34 Nɨb ak, bɨ an cɨnop mɨnɨm kɨb agnɨgab? Bɨ alap nɨb agnɨmɨŋ rek ma lɨp. Krais Jisas cɨnop nen agɨl, kɨmɨl warɨkɨl, am God ñɨnmagɨl yɨpɨd pɨs ken ar ne mɨdɨl, cɨnop nen agɨl, Nap nop sobok gɨlɨg gɨ mɨdeb. \p \v 35 Krais cɨnop mɨdmagɨl yɨb lɨp ak me, bɨ an nop mer agɨl cɨnop tɨg asɨk ke lɨnɨgab? Tap alap ke mɨseŋ lɨl, cɨnop tɨg asɨk ke lɨnɨmɨŋ rek ma lɨp. \q1 Cɨnop mɨker ognap gɨnɨgab aka, \q2 koslam mɨdenɨgabɨn aka, \q1 yuan kɨb lenɨgab aka, \q2 walɨj ma mɨdenɨgab aka, \q1 gos par nɨŋnɨgabɨn aka \q2 bɨ ognap cɨnop, Krais eip mɨdebal, agɨl, \q1 cɨnop gɨ tɨmel gɨnɨgal aka, \q2 ñag pak lɨnɨgal aka, \q1 tap tari gɨnɨgab, \q2 Krais eip jɨm ñɨl nep mɨdonɨgabɨn. \m \v 36 Mɨnɨm nɨbak rek God Mɨnɨm ñu kɨl tɨkɨl aglak, \q1 “Nep eip mɨdobɨn rek, per cɨnop nɨŋɨl, \q2 kaj sipsip rek ñag pak lɨn, ag gos nɨpal,” aglak. \m \v 37 Nɨb ak, kɨmeb rek nab ak mɨdobɨn ak pen cɨn bɨ cɨnop mɨdmagɨl lɨl kɨmak ak Krais eip mɨdɨl, tep gek nɨŋlɨg gɨ nep mɨdɨl, tap nɨb okok ma pɨrɨknɨgabɨn. \v 38 Ar nɨbak yad nɨpin, kɨmnɨgabɨn aka komɨŋ mɨdenɨgabɨn, God cɨnop mɨdmagɨl lɨ nep mɨdenɨgab nɨŋɨl tap alap cɨnop tɨg asɨk ke lɨnɨmɨŋ rek ma lɨp. God ejol ne okok, tap kɨlɨs sek seb kab ar alaŋ mɨdeb okok, tap kal tɨmel okok, tap mɨñi mɨdeb okok, tap kɨsen mɨdenɨgab okok, \v 39 tap ar okpel mɨdeb okok, tap mok okpi mɨdeb okok, tap tari tari mɨdeb okok magɨlsek, tap alap cɨnop tɨg asɨk ke lɨnɨmɨŋ rek ma lɨp. Bɨ Kɨb cɨn Krais Jisas mɨdeb rek, God cɨnop mɨdmagɨl lɨlɨg gɨ nep mɨdenɨgab. \c 9 \s1 God gos ne ke nɨŋɨl Isrel kai kɨrop dɨnɨg gak \p \v 1 Mɨnɨm agebin nɨbaul, yad Krais bɨ ne mɨdebin rek, esek ma agebin. Kaun Sɨŋ ak gos magɨl yad ageb, mɨnɨm ageban nɨbak mɨnɨm nɨŋɨd ageban, ageb. \v 2-3 Pen ai mam sɨkop. Isrel bin bɨ ognap Krais nop ma dɨpal okok kɨsen mɨnɨm kɨb nɨŋɨl yur kɨb dɨnɨgal ak, yɨp yɨmɨg yɨb gɨp. Nɨb ak, yad gos par yɨb nɨpin. Mɨdmagɨl yad per yur kɨb yɨb gɨp. Yad nɨŋɨd nep agebin, kanɨb mɨdobkop, yad ai mam yad okok kɨrop nen agɨl yur den, kɨri pen komɨŋ amblap. \p \v 4 Pen tari: God Isrel kai nep kɨri ñɨ pai yad mɨdelaŋ, agɨl, melɨk tep ne kɨrop nep yomɨl, yad nɨbep aknɨb gɨnɨgain, agɨl, mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd kɨrop nep ag ñɨl, lo mɨnɨm ne ak kɨrop nep ag ñɨl, kɨri titi gɨl God sobok gep karɨp ak yɨpɨd gɨl sobok gɨnɨmel mɨnɨm ak kɨrop nep ag ñɨl, yad titi gɨl bin bɨ kɨrop dɨ tep gɨnɨm, mɨnɨm tep ak kɨrop nep ag ñak. \v 5 Isrel bin bɨ nɨsed acɨk kɨri Ebraham, Aisak, Jekop bɨ okok me. Ebraham, Aisak, Jekop ñɨ pai tɨkel, tɨk dam dapɨl gɨ damɨl, Isrel bin bɨ kɨrop tɨk dolak. Kɨgɨn nokɨm ak nep tɨk dam dapɨl gɨ damɨl, Krais nop bɨ yɨb tɨk dolak. Krais ne ke God mɨdɨl, bin bɨ magɨlsek kod mɨdeb. Kɨri magɨlsek yɨb ne ak per agel ar amnaŋ. \p \v 6 God Mɨnɨm agak ak, agak rek nep gak. Isrel ñɨ pai tɨkel, tɨk dam dapɨl gɨ damɨl, tɨk dolak okok ognap Isrel bin bɨ yɨpɨd gɨl ma mɨdebal. \v 7 Ebraham ñɨ pai tɨkel, tɨk dam dapɨl gɨ damɨl tɨk dolak okok ognap Ebraham ñɨ pai ne yɨpɨd gɨl ma mɨdebal. God Ebraham nop agak, “Aisak ñɨ pai tɨknɨgab okok nep ñɨ pai ar nepe rek mɨdenɨgal,” agak. \v 8 Nɨb ak, Ebraham ñɨ pai tɨkel, tɨk dam dapɨl gɨ damɨl, tɨk dolak okok ognap God ñɨ pai ne ma mɨdebal. God mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd agek Ebraham ñɨ pai tɨk donɨgal ñɨ pai okok nep, kɨri God ñɨ pai ne mɨdenɨgal. \v 9 God Ebraham nop mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd nɨbak agɨl agak, “Ñɨn yad ag lɨnek ñɨn ak nep yad adɨk gɨ apen, bin nak Sera ñɨ alap tɨk donɨgab,” agak. \p \v 10 Pen apɨs cɨn Rebeka ñɨ ne omal bɨ nokɨm nep tɨkak. Bɨ nɨbak based cɨn ak Aisak. \v 11-12 Pen God gos ne ke nɨŋɨp rek gɨnɨgab. Bin bɨ an an ag lɨnɨgain agenɨgab ak, ag lɨnɨgab. Kɨri tap tep ognap genɨgal ak nɨŋɨl ma ag lɨnɨgab. God gos ne ke nɨŋɨp rek gɨnɨgab. Nɨb aknɨb rek nep me, apɨs based cɨn Aisak Rebeka ber mal ñɨ tam ma tɨkrek won ak, God ne Rebeka nop agak, “Ñɨ nak ned tɨknɨgan ak, bɨ kɨb rek ma mɨdenɨgab; ne ñɨ nak kɨsen ak nop wög gɨ ñɨnɨgab,” agak. Ñɨ kogi nab okok nep mɨderek nonɨm ma tɨk dowak ar ak nep, tap tep tap tɨmel alap gerek nɨŋɨl mer, God gos ne ke nɨŋɨl nɨb agak. \v 13 God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨklak ak, God mɨnɨm agɨl agak, “Yad Jekop nop mɨdmagɨl lɨl dɨpin pen Iso nop mɨdmagɨl lɨl ma dɨpin,” agak. \s1 God ne gɨp ak, yɨpɨd gɨl nep gɨp \p \v 14 Nɨb ak, God yɨpɨd gɨl ma gɨp, agɨn? Mer! Ne yɨpɨd gɨl nep gɨp. \v 15 God ne Mosɨs nop agak, \q1 “Bin bɨ yɨmɨg nɨŋnɨgain okok kɨrop yɨmɨg nɨŋnɨgain. \q2 Bin bɨ mɨdmagɨl lɨl dɨ tep gɨnɨgain okok \q2 kɨrop mɨdmagɨl lɨl dɨ tep gɨnɨgain,” agak. \m \v 16 Nɨb ak nɨpɨn, cɨni ke kɨlɨs gɨl gɨpɨn ak nɨŋɨl cɨnop ma dɨnɨgab; cɨni ke kɨlɨs gɨl gos sek mɨdobɨn ak nɨŋɨl cɨnop ma dɨnɨgab. Ne ke yɨmɨg nɨŋnɨgab bin bɨ okok nep dɨnɨgab. \p \v 17 God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨklak ak, God mɨnɨm agɨl Pero nop agak, “Yad gos nɨŋen, bin bɨ karɨp lɨm tɨgoŋ tɨgoŋ mɨdebal okok magɨlsek nɨŋnɨgal, nak kiŋ Ijip nɨb ak bɨ kɨb bɨ kɨlɨs yɨb pen yad God gen nak bɨ yokop rek mɨdenɨgan. Nɨg genɨgab, kɨri nɨŋɨl, mɨnɨm nɨbak ag amɨl apɨl gɨl yɨb yad ak agel karɨp lɨm tɨgoŋ tɨgoŋ magɨlsek amnɨgab. Ar nɨbak nep yad ke gen, nak Ijip kiŋ mɨdeban,” agak. \v 18 Nɨb ak nɨpɨn, God gos ne ke nɨŋɨp rek, bin bɨ ognap yɨmɨg nɨŋnɨgab pen bin bɨ ognap kɨrop nɨŋebir gek, gos tɨmel kɨri nɨpal ak kɨdɨl amnɨgab. \p \v 19 Nɨbi ognap God gɨp nɨbak rek nɨŋɨl agnɨgabɨm, “God ne nep gek, gos nɨbi ak kɨdɨl amɨb ak, tari gɨnɨg pen, mɨd tep ma gɨpɨm, agɨl, cɨnop mɨnɨm kɨb agnɨgab? God ne ke, ‘Tap nɨb okok gɨnɨgab,’ agnɨgab ak, bɨ an ne pen, ‘Tap okok ma gɨnɨgab,’ agnɨgab?” agnɨgabɨm. \v 20 Nɨb agnɨgabɨm ak pen nɨbi bɨ kɨb an rek mɨdɨl, God mɨnɨm ne ak dai dɨnɨgabɨm? \p Ar nɨbak rek, God Mɨnɨm ak bɨ nak Aisaia ñu kɨl tɨkɨl agak, “Bɨ alap lɨm dɨl, tin cög alap gek, ‘Yɨp tari gɨnɨg nɨg gɨl gɨpan,’ agɨl pen ma agnɨgab. Mer yɨb!” agak. \v 21 Bɨ tin cög gɨnɨg geb bɨ ak, ne gos ne ke nɨŋɨp rek gɨnɨgab. Lɨm bad nokɨm alap tɨg gɨ rɨk dapɨl, tin tep tep ñɨn nokɨm nokɨm dagɨlep alap gɨ lɨl, tin yokop per per dagɨlep alap gɨ lɨl, gɨnɨgab. Ak mɨnɨm ma mɨdeb; gos ne ke. \fig caption|alt="potter at wheel" src="LB00138B.TIF" size="col" ref="9:21" \fig* \v 22-23 Nɨb aknɨb rek me, God gɨp. Ne bin bɨ gɨ tɨmel gɨ mɨdebal okok nɨŋek, yɨrɨk yɨb gek, kɨrop ñag pak lɨnɨmɨŋ rek lɨp ak pen, ne mɨlɨk sek mɨdeb ak nɨŋɨl kɨlɨs ne mɨdeb ak nɨŋlaŋ, agɨl, kɨrop kasek nɨg ma gɨp. God bɨrarɨk ped okok gos ne ke nɨŋɨl agak, bin bɨ yɨmɨg nɨŋɨl dɨ tep gɨnɨgain bin bɨ okok melɨk tep yad ak nɨŋnɨmel, agak. Nɨb ak, bin bɨ nɨb okok melɨk tep yad ak nɨŋnɨmel, agɨl, ne bin bɨ gɨ tɨmel gɨ mɨdebal okok gek, gos cɨbur tɨmel kɨri ak kɨdɨl amɨb. \v 24 Bin bɨ yɨmɨg nɨŋɨl dɨ tep gɨnɨgain, agak mɨnɨm ak, cɨnop Juda bin bɨ abe, Juda bin bɨ mer okok abe, agak. \v 25 Mɨnɨm ar nɨbak rek, God mɨnɨm agak ognap bɨ nak Hosea God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 “Bin bɨ yad ma mɨdelɨgɨpal okok, \q2 kɨrop ‘bin bɨ yad’ agnɨgain. \q1 Pen bin bɨ mɨdmagɨl ma lölɨgɨpin okok, \q2 kɨrop ‘bin bɨ mɨdmagɨl yad’ agnɨgain. \m Pen Hosea God Mɨnɨm dai alap sek ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 \v 26 Ned ‘Bin bɨ yad ma mɨdebɨm,’ agnek ak, \q1 karɨp lɨm nokɨm nɨbak nep kɨrop \q2 ‘God per komɨŋ mɨdeb ñɨ pai ne,’ agnɨgain,” agak. \p \v 27 Pen God Mɨnɨm dai alap, bɨ God mɨnɨm agep Aisaia mɨnɨm bleble gɨl ageb, \q1 “Isrel kai kab kɨlɨp ñɨg gol okok mɨdeb rek \q2 koŋai nep mɨdenɨgal ak pen \q1 Bɨ Kɨb ne yokop sɨkol bad alap nep \q2 dɨ komɨŋ yoknɨgab. \q1 \v 28 Tari gɨnɨg: Bɨ Kɨb ne kasek nep \q2 bin bɨ lɨm dai ar wagɨn aul mɨdebal okok \q1 magɨlsek mɨnɨm kɨb agɨl \q2 pɨs nep pen ñɨnɨgab,” agak. \m \v 29 Gɨnɨgab nɨbak, Aisaia ne ned God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 “Bɨ Kɨb ke kɨlɨs sek mɨdeb ak, \q2 cɨnop ñɨ pai yokop bad alap nep ma kɨrɨg gɨpkop; \q1 Sodom Gomora bin bɨ kɨrop gak rek ak, \q2 cɨnop gɨpkop,” agak. \s1 Isrel kai abe Jisas mɨnɨm tep ak nɨŋ dɨlaŋ; kanɨb tam nokɨm ak nep mɨdeb \p \v 30 Nɨb ak, nɨŋɨm! Juda bin bɨ mer okok, ned, mɨd tep gɨl God eip jɨm ñɨl mɨdojɨn agɨl gos ak ma nɨŋlak ak, pen mɨñi Jisas mɨnɨm tep ak nɨŋ del, God kɨrop asɨŋ ma mɨdeb agek, ne eip jɨm ñɨl mɨdebal. \v 31 Pen Isrel bin bɨ ned God lo mɨnɨm ak dɨl, agɨp agɨp rek gɨn, aglak ak pen mɨñi ne eip jɨm ñɨl ma mɨdebal. \v 32 Pen tari, God nop nɨŋ dɨl mer, cɨn ke ar ognap gɨl, ne eip jɨm ñɨl mɨdenɨgabɨn, agɨl, God ne kab tep lak ar ak amnɨn agel nɨŋlɨg gɨ, tob kɨri kab ar nɨbak lɨ yokek ap yap pakpal. \v 33 Mɨnɨm nɨbak rek, Aisaia ne God mɨnɨm agak rek ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 “Nɨŋɨm! Yad taun kɨb Saion kab alap len, \q2 bin bɨ tob kɨri kab ar nɨbak lɨ yokek ap yap paknɨgal; \q1 pen bin bɨ nop nɨŋ dɨnɨgal okok, \q2 God nop nɨŋɨl nabɨŋ ma dɨnɨgal,” agak. \c 10 \s1 Isrel bin bɨ, cɨn ke lo mɨnɨm ar nɨbak kɨsen gɨn, agɨl gɨ damɨl ap yap paklak \p \v 1 Mɨdemam yad okok. Gos kɨlɨs yɨp owɨp ak, God bin bɨ yad Isrel kai kɨrop dɨ komɨŋ yoknɨmɨŋ, agɨl, nop per nep sobok gɨlɨg gɨ mɨdebin. \v 2 Yad kɨri gɨpal rek nɨŋɨl nɨpin, cɨn God bin bɨ ne mɨdojɨn, agɨl, kɨlɨs yɨb gɨpal ak pen gos nɨŋ tep gɨl ma gɨpal. \v 3 “Krais kɨmak rek, God cɨnop, ‘Bin bɨ asɨŋ ma mɨdeb yad,’ agnɨgab,” agɨl gos ak nɨplap ak pen ar nɨbak nɨŋ tep ma gɨl, gos kɨri ke ar ak nep nɨŋɨl aglak, “Cɨn lo ar ak gon amenɨgab ak, God bin bɨ tep ne mɨdonɨgabɨn,” aglak. Nɨb ak, lo mɨnɨm ar nɨbak kɨsen gɨn, agɨl gɨ damɨl, kɨsen ap yap paklak. \v 4 Krais gak nɨbak, mɨñi lo ak kɨr gɨp. Nɨb ak me, bin bɨ an an Jisas mɨnɨm tep ak nɨŋ dɨnɨgal okok, God kɨrop magɨlsek, bin bɨ asɨŋ ma mɨdeb yad, agnɨgab. \s1 Bin bɨ karɨp lɨm tɨgoŋ tɨgoŋ magɨlsek komɨŋ amnɨmel rek lɨp \p \v 5 God Mɨnɨm ak, Mosɨs mɨnɨm ognap ñu kɨl tɨkɨl, lo mɨnɨm dɨl asɨŋ ma mɨdeb rek mɨdenɨgal mɨnɨm ar ak agɨl, Isrel kai kɨrop agak, “Lo mɨnɨm ak dɨl, ageb rek nep gɨl me, komɨŋ amnɨgabɨm,” agak. \v 6 God Mɨnɨm ak, Mosɨs mɨnɨm ognap ñu kɨl tɨkɨl, Krais nop nɨŋ dɨl asɨŋ ma mɨdeb rek mɨdenɨgal mɨnɨm ar ak agɨl, Isrel kai kɨrop agak, “Nɨbi, ‘Bɨ an ar alaŋ amnɨgab?’ ma agnɨmɨb,” agak. (Mɨnɨm agak ak wagɨn ak me, kɨri am seb kab ar alaŋ sɨŋak nɨb Krais nop poŋ dɨl ma donɨgal.) \v 7 Nɨb aknɨb rek nep, “Nɨbi, ‘Bɨ an cɨp kaun karɨp mɨdeb mok okpi amnɨgab?’ ma agnɨmɨb,” agak. (Mɨnɨm agak ak wagɨn ak me, kɨri am cɨp kaun karɨp mɨdeb mok okpi nɨb Krais nop poŋ dɨl ma donɨgal.) \v 8 Pen God Mɨnɨm dai nɨbak, Mosɨs mɨnɨm ar ognap tari tari ñu kɨl tɨkɨl Isrel kai kɨrop agak. Ne agak, “Mɨnɨm magɨl nɨbak par okok ma mɨdeb. Mɨnɨm magɨl nɨbak mɨdmagɨl nab kɨri adaŋ mɨdeb per apɨm ar ak nep,” agak. Mosɨs ne Jisas mɨnɨm tep, mɨnɨm nɨŋ dep nɨbak nep agak. Mɨnɨm tep nɨŋ dep nɨbak nep cɨn per nep ag ñɨbɨn me ak. \p \v 9 Nɨb ak, God gek Jisas warɨkɨp, agɨl gos ak nɨŋ mɨdɨl, “Jisas ne Bɨ Kɨb yad,” mɨseŋ agnɨgabɨm ak, God nɨbep bin bɨ asɨŋ ma mɨdeb yad, agɨl, nɨbep dɨ komɨŋ yoknɨgab. \v 10 Pen tari, nɨbi gos mɨdmagɨl nab nɨbi adaŋ mɨnɨm tep ne nɨŋ dɨnɨgabɨm ak, God nɨbep bin bɨ asɨŋ ma mɨdeb yad agnɨgab. Meg mɨgan nɨbi mɨnɨm tep nɨbak agɨl, bin bɨ okok mɨseŋ ag ñɨnɨgabɨm ak, God nɨbep dɨ komɨŋ yoknɨgab. \v 11 Ar nɨbak rek, Aisaia ne God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, “Bin bɨ nop nɨŋ dɨnɨgal okok, God nop nɨŋɨl nabɨŋ ma dɨnɨgal,” agak. \v 12 Juda bin bɨ okok, Juda bin bɨ mer okok, ke ke ma mɨdebal. Bɨ Kɨb ne bin bɨ okok nɨb okok nɨb magɨlsek Bɨ Kɨb nokɨm nep mɨdeb. Bin bɨ okok nɨb okok nɨb an an nop sobok gɨnɨgal okok, kɨrop dɨ tep yɨb gɨnɨgab. \v 13 Ar nɨbak nep, bɨ nak Joel, God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, “Bin bɨ an an Bɨ Kɨb nop, yɨp dɨ komɨŋ yokan, agɨl ag nɨŋel, kɨrop dɨ komɨŋ yoknɨgab,” agak. \v 14 Pen kɨri Bɨ Kɨb nop ma nɨŋ dɨnɨgal ak, kɨri nop titi gɨl sobok gɨnɨgal? Pen kɨri Jisas mɨnɨm tep ak peyɨg ma nɨŋnɨgal ak, kɨri titi gɨl mɨnɨm tep nɨbak nɨŋ dɨnɨgal? Pen bin bɨ ognap apɨl Jisas mɨnɨm tep ar ak ma ag ñɨnɨgal ak, kɨri titi gɨl mɨnɨm nɨbak peyɨg nɨŋnɨgal? \v 15 Pen bin bɨ Krais Jisas nɨŋ dɨpal okok kɨrop ma ag yoknɨgal ak, kɨri titi gɨl amnɨgal? Ar nɨbak nep, Aisaia ne God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, “Bin bɨ mɨnɨm tep dopal okok, kɨri gɨ tep yɨb gɨpal,” agak. \p \v 16 Pen Isrel bin bɨ Krais Jisas mɨnɨm tep ak nɨŋlak okok ognap ma nɨŋ dɨlak. Mɨnɨm ar nɨbak nep, Aisaia ne God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, “Yad mɨnɨm tep nak ak kɨrop ag ñɨbin pen bɨ an nɨŋ dɨp?” agak. \v 17 Nɨb ak, bin bɨ ognap God mɨnɨm ag ñel, bin bɨ nɨŋɨl mɨnɨm nɨbak nɨŋ dɨnɨgal. Pen God mɨnɨm ag ñel, nɨŋ dɨnɨgal ak, Krais mɨnɨm tep me ak. \v 18 Pen Isrel kai mɨnɨm nɨbak ma nɨŋlak aka tari? Mer yɨb! Nɨŋlak. Kɨri ned nɨŋlak ak me, Depid ne God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 “Kɨri karɨp lɨm tɨgoŋ tɨgoŋ magɨlsek amɨl, \q2 mɨnɨm nɨbak ag ñɨbal; \q1 kɨri mɨnɨm ag ñel, \q2 karɨp lɨm okok tɨgoŋ tɨgoŋ magɨlsek yɨb amɨb,” agak. \m \v 19 Pen yad ag nɨŋeb alap sek mɨdeb: Isrel kai mɨnɨm nɨbak nɨŋɨl wagɨn ak ma nɨŋlak aka tari? Mer yɨb! Wagɨn ak nɨŋlak. Mosɨs ne God mɨnɨm agak ak dɨl, God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 “Yad bin bɨ saköl sek mɨgan ognap kɨrop dɨl, dɨ tep gen, \q2 nɨbi Isrel bin bɨ kɨrop mɨlɨk kal nɨŋɨl, \q2 God cɨnop rek nɨb ma gɨp, agɨl nɨŋnɨgabɨm,” agak. \m \v 20 Aisaia ne God mɨnɨm agak ak dɨl, God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl mɨseŋ yɨb agɨl agak, \q1 “Bin bɨ yɨp nɨŋɨn agɨl ma pɨyo nɨpal okok \q2 yɨp pɨyo nɨpal; \q1 kɨri yɨp nɨŋɨn agɨl ma ag nɨpal \q2 pen yad ke kɨrop mɨseŋ len yɨp nɨpal,” agak. \m \v 21 Pen Isrel gɨpal rek, Aisaia ne God mɨnɨm agak ak dɨl, God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 “Yad per bɨ nɨŋeb kɨri rek mɨdɨl, \q2 ‘Yɨp owɨm!’ apin pen yɨp ma opal. \q1 Kɨri aleb aleb ñɨl, \q2 gos kɨri ke nɨpal rek nep gɨpal,” agak. \c 11 \s1 God Isrel bin bɨ kɨrop pɨs nep ma kɨrɨg gɨp \p \v 1 Nɨb ak, yad ag nɨŋeb alap mɨdeb: God Isrel bin bɨ okok kɨrop pɨs nep kɨrɨg gɨp aka? Mer yɨb! Kɨrop pɨs nep ma kɨrɨg gɨp. Yad Pol ak rek nep Isrel nɨb bɨ alap. Ebraham tɨkek, tɨk damɨl, Benjamin nop tɨklak; Benjamin pen tɨk dam dapɨl gak wagɨn ak, yad mɨdebin. \p \v 2 Pen God bin bɨ bɨrarɨk nep nɨŋɨl, bin bɨ yad mɨdenɨmel, ag gos nɨŋak bin bɨ okok kɨrop ma kɨrɨg gɨp. Kɨri bɨ Ilaija nop kesɨm dɨl God Mɨnɨm ñu kɨl tɨklak ak bɨr nɨpɨm. Ilaija God nop sobok gɨl agak, \v 3 “Isrel bin bɨ okok magɨlsek nep kɨrɨg gɨl, bɨ mɨnɨm nak agep okok kɨrop ñag pak lɨl, kab kɨnaŋ gɨl tap pak nep sobok gep kab okok, pag jɨsɨpɨk masɨpɨk gɨ yokpal. Yad ausek nep mɨdebin ak pen yɨp ak rek nep, ñag pak lɨn, agɨl, yɨk dad ajebal,” agak. \v 4 Agek, God nop pen agak, “Bɨ yad koŋai yɨb nep sepen tausan rek (7,000) mɨdebal okok, Bal god tom ak nop, ‘Bɨ kɨb cɨn,’ agɨl, nop ma sobok gɨpal,” agak. \p \v 5 Nɨb ak rek, God bin bɨ yɨmɨg yɨb gɨp ak me, ne cɨnop bin bɨ Isrel yokop bad alap yɨmɨg nɨŋɨl ag lek mɨdobɨn. \v 6 Cɨnop yɨmɨg nɨŋɨl dɨp nɨbak, lo ar ak gonok aka tap ognap ke gonok nɨŋɨl ma dɨp. Cɨnop yokop yɨmɨg nɨŋɨl dɨp ag gos nɨpɨn ak, pen cɨn tap alap ke gon cɨnop dopkop, cɨn nɨg gos ma nɨpnop. \v 7 Bin bɨ Isrel kɨlɨs yɨb gɨl pɨyo nɨŋ damɨl ma dɨlak. God bin bɨ kɨrop dɨnɨgain agɨl ag lak bin bɨ okok nep dɨlak. God ne ke gek, bin bɨ ognap mɨnɨm ne ak nɨŋɨl ma nɨŋlak. \p \v 8 Ar nɨbak nep, Mosɨs God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 “God ne gek, kɨri wɨsɨn kɨnɨl, \q2 udɨn jɨk jɨk gɨ mɨdelak; \q1 ne gek, kɨrop udɨn kwoi gek, \q2 udɨn ma nɨŋelak; \q1 ne gek, kɨrop saköl ñagek, \q2 mɨnɨm peyɨg ma nɨŋelak; \q1 nɨbak nep mɨd damɨl, \q2 mɨñi aknɨb rek nep mɨdebal,” agak. \m \v 9 Pen Depid God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 “Kɨri per tap kɨb ñɨbal ak, \q2 kɨrop waknaŋ gon rek dɨ cɨcɨ dɨnɨmɨŋ. \q1 Amnɨn ag gos nɨŋnɨgal kanɨb nɨbak pɨs nep pɨlɨŋ gɨnɨmɨŋ. \q2 Nɨb ak, kɨri gɨ tɨmel gɨpal ak, kɨri pen dɨnɨmel. \q1 \v 10 Udɨn kɨri kwoi gek udɨn ma nɨŋnɨmel. \q2 Mɨker kɨb apek per koslam kɨd pak dad ajenɨmel,” agak. \s1 God Juda bin bɨ mer okok dɨp \p \v 11 Pen Isrel kai ap yap pakpal ak, pɨs nep ap yap ma pakpal. Kɨri tap si tap tɨmel gɨlak rek, God kɨrop kɨrɨg gɨl, Juda bin bɨ mer okok kɨrop dɨp. Dɨp nɨbak, “Isrel kai, ‘Cɨnop rek nɨg gɨl ma dɨp,’ agɨl nɨŋlaŋ,” agɨl gɨp. \p \v 12 Pen Isrel kai tap si tap tɨmel gelak rek, bin bɨ karɨp lɨm tɨgoŋ tɨgoŋ tap tep yɨb dɨpal. God Isrel kai kɨrɨg gak rek, Juda bin bɨ mer okok tap tep yɨb dɨpal. Nɨb ak, God bin bɨ Isrel dɨ komɨŋ yoknɨgab ñɨn ak, bin bɨ ne okok magɨlsek tap tep tep yɨb dɨnɨgal. \p \v 13 Yad mɨñi nɨbep Juda bin bɨ mer okok agebin. Krais Jisas yɨp, “Juda bin bɨ mer okok kɨrop mɨnɨm tep yad ag ñɨnɨmɨn,” agak ak me, nɨbep Juda bin bɨ mer okok Jisas mɨnɨm tep ak ag ñɨ mɨden yɨp tep gɨp. \v 14 Pen yad nɨbep Jisas mɨnɨm tep ak ag ñen nɨpek, bin bɨ yad ke Isrel ognap nɨŋɨl, “God kɨrop dɨp rek cɨnop ma dɨp,” agɨl nop apenɨmel ak, yɨp tep yɨb gɨnɨgab. \v 15 God Isrel kai kɨrop kɨrɨg gak rek, Juda bin bɨ mer okok kɨrop, bin bɨ yad, agɨl, dɨp. Nɨb ak, kɨsen Isrel kai kɨrop dek, cɨp kɨmɨl kauyaŋ warɨknɨgal ak rek gɨnɨgab. \p \v 16 Kɨri bred dai alap God nop sobok gɨ ñenɨgal ak, bred magɨl magɨlsek God tap ne. Kɨri agnɨgal, “Mab olip wagɨn ak God mab wagɨn ne,” agnɨgal ak, tam lɨl lek pak kɨd kɨd amnɨgab ak abe God tap ne. \p \v 17 Pen God ne mab olip lek kɨd ned nɨb okok sak yokɨl, nɨbep olip lek be okok nɨb rek dapɨl jɨm ñek, jɨm ñɨl mɨdebɨm. Nɨb ak me, mab olip ned nɨb ak komɨŋ mɨdɨl lɨm epi nɨb ñɨg ak dek, lek kɨsen nɨb ak mɨd tep gɨp. \v 18 Nɨbi mab lek ned nɨb ak, lek yokop, agɨl gos ak ma nɨŋnɨmɨb. Nɨbi nɨŋnɨmɨb, nɨbi mab lek kɨsen nɨb ak ñɨg dɨl mab wagɨn ak ma ñɨbɨm; mab wagɨn epi ñɨg dɨl nɨbep mab lek aŋek ñɨb. \v 19 Nɨbi agnɨgabɨm, “God ne, ‘Olip lek be okok nɨb dapɨl tɨg jɨm ñɨnɨm,’ agɨl, olip lek ned nɨb okok sak yokek, kau nɨbak dɨl mɨdobɨn,” agnɨgabɨm. \v 20 Mɨnɨm nɨbak nɨŋɨd agnɨgabɨm ak pen nɨŋ tep gɨnɨmɨb. Isrel kai Krais nop ma nɨŋ del, kɨrop kɨrɨg gak; nɨbi pen Krais nop nɨŋ dem, nɨbep dak. Pen nɨbi nabɨŋ dɨl, yɨb nɨbi ke agem ar ma amnɨmɨŋ. \v 21 Tari gɨnɨg: God mab olip lek ned nɨb okok sak yokak rek, nɨbep ak rek nep gɨnɨmɨŋ rek lɨp. \p \v 22 God ne bɨ sain tep yɨb ak pen ne bɨ kɨlɨs yɨb rek mɨdeb. Bin bɨ nop kɨrɨg gɨlak okok kɨrop bɨ kɨlɨs rek lɨl kɨrɨg gak. Pen nɨbep kapkap sain tɨkɨl, mɨdmagɨl lɨl, dak. Nɨbi nɨg gɨl Krais nop nɨŋ dɨlɨg gɨ mɨdenɨgabɨm ak, ne nɨbep kapkap sain tɨkɨl, mɨdmagɨl lɨlɨg gɨ mɨdenɨgab. Pen Isrel kai kɨrop gak rek, cɨnop ak rek nep gɨnɨmɨŋ rek lɨp, agɨl, nɨŋ tep gɨnɨmɨb. \v 23 Isrel bin bɨ nɨb okok kɨsen Krais nop nɨŋ denɨgal ak, God kɨrop dɨ pak jɨm ñɨnɨgab. God kɨrop dɨ pak jɨm ñɨnɨmɨŋ rek lɨp. \v 24 Pen tari, nɨbep mab olip lek be okok nɨb dapɨl, mab olip yɨmɨb pak jɨm ñek mɨdebɨm ak, olip lek yɨpɨd gɨl okok kauyaŋ pak jɨm ñɨnɨg, pak jɨm ñɨnɨgab. \s1 Kɨsen Isrel bin bɨ magɨlsek kɨrop dɨnɨgab \p \v 25 Pen ai mam sɨkop. Yɨb nɨbi ke agem ar amnɨmɨŋ rek lɨp. Nɨb ak, mɨnɨm ned ma nɨŋolɨgɨpɨn alap nɨbep agnɨg gebin. Isrel bin bɨ koŋai nep mɨñi udɨn kwoi rek mɨdebal ak pen per nɨg ma gɨnɨgab. God Juda bin bɨ mer okok kɨrop dɨnɨgain, agɨl gos nɨŋak, bin bɨ okok magɨlsek dɨnɨgab. \v 26 Bin bɨ nɨb okok dɨ sakɨl, kɨsen Isrel bin bɨ kɨrop magɨlsek dɨ komɨŋ yoknɨgab. Mɨnɨm ar nɨbak rek, God mɨnɨm agak ak dɨl God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl aglak, \q1 “God agak, \q2 ‘Jekop kɨgɨn yɨp kɨrɨg gɨlak okok \q1 kɨrop dɨ komɨŋ yoknɨgab Bɨ ak, \q2 taun kɨb Saion nɨb onɨgab. \q1 \v 27 Yad kɨrop eip mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd agnek rek, \q2 tap si tap tɨmel gɨpal gac ak lɨg gɨ yoknɨgain,’ agak,” aglak. \p \v 28 Isrel kai Krais ma nɨŋ dɨlak rek, kɨri God kaual maual ne mɨdebal. Pen nɨbi Krais nɨŋ dɨl, mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ mɨdebɨm. Pen God bɨrarɨk nep Isrel kai nɨsed acɨk kɨri Ebraham Aisak Jekop bɨ okok kɨrop mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd agak ak nɨŋɨl, God Isrel kai mɨdmagɨl lɨlɨg gɨ nep mɨdeb. \v 29 God ne tap tep alap ñɨl, kɨsen gos kɨsen nɨb nɨŋɨl, tap tep nɨbak ma adɨk dɨnɨgab. Nɨb aknɨb rek nep, God ne, gɨnɨgain, agɨl, mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd agenɨgab, kɨsen gos kɨsen nɨb nɨŋɨl, ke ma gɨnɨgab. Mɨnɨm agnɨgab ak ma kɨrɨg gɨnɨgab. Agnɨgab rek nep gɨnɨgab. \p \v 30 Nɨbi ned God mɨnɨm agak ak dɨ yokölɨgɨpɨm pen kɨsen Isrel bin bɨ God mɨnɨm ne kɨrɨg gel, nɨbep pen yɨmɨg nɨŋɨl dɨ tep gek, ne eip mɨd tep gɨpɨm. \v 31 God nɨbep yɨmɨg nɨŋɨl dak ak, Isrel bin bɨ nɨŋel, mɨlɨk yapek, Krais mɨnɨm tep ak dɨ yoklak, pen kɨsen God kɨrop ak rek nep yɨmɨg nɨŋɨl dɨnɨgab. \p \v 32 Nɨb ak nɨpɨn, Isrel bin bɨ okok abe, Juda bin bɨ mer okok abe, God mɨnɨm ne ak dɨ yoklak rek, God kɨrop magɨlsek nɨŋebir kɨrɨg gek, kɨri bɨ nagɨman rek mɨdɨl, tap si tap tɨmel gɨ dam dam dad amel, kɨsen kɨrop yɨmɨg nɨŋɨl dɨnɨgab. \s1 God yɨb ne per agon ar amnaŋ \q1 \v 33 Nɨb ak, yad nɨpin, God tap magɨlsek nɨŋɨp; \q2 gos ne gos tep yɨb. \q1 God ne gos nɨŋ kɨd yɨb nɨŋ yɨkɨl, \q2 ar nɨbak ke yɨb gɨp. \q1 God ne gos nɨŋɨl, \q2 tap nɨb nɨb gɨnɨgain, agɨl, gos tep nɨŋɨp rek, \q2 bɨ alap gos tep aknɨb rek ma mɨdeb. \q1 Cɨn God gos tɨmɨd ne nɨŋɨl, \q2 ne ke gɨp rek gɨn, agɨl, ma gɨnɨgabɨn! \m \v 34 God Mɨnɨm ak ñu kɨl tɨkɨl aglak, \q1 “Bin bɨ an, Bɨ Kɨb gos tep nɨŋɨp rek ak nɨŋɨp? \q2 Bin bɨ an, Bɨ Kɨb nop, ‘Nak nɨg gan, nɨg gan,’ agnɨgab? \q1 \v 35 Pen bin bɨ an, tap tep alap God nop ñek, pen ñɨnɨmɨŋ? \q2 Mer yɨb! Bin bɨ alap nop nɨg gɨnɨmel rek ma lɨp,” aglak. \q1 \v 36 Tari gɨnɨg: God ne tap okok magɨlsek gɨ lak; \q2 kɨlɨs ne nep tap nɨb okok magɨlsek mɨdeb; \q1 tap nɨb okok magɨlsek God nop mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ mɨdenɨmel. \q2 Nɨb ak, yɨb ne ak per per nep agon ar amnaŋ! \q2 Nɨb aknɨb rek tep. \c 12 \s1 God pɨs ar mɨdobɨn, agɨl, nop tep gɨnɨmɨŋ ar ak nep gem amnɨmɨŋ \p \v 1 Nɨb ak, ai mam sɨkop. God ne nɨbep yɨmɨg nɨŋɨl dɨp rek, nɨbi pen tap God nop sobok gɨ ñɨbal rek, mɨb goŋ gos tɨmɨd nɨbi ak, tap komɨŋ sek rek, tap sɨŋ rek, God nop ñɨnɨmɨb. Tap damɨl, God nop sobok gɨ ñɨbal okok, tap tɨmel tɨmel okok ma ñɨbal. Tap tep tep, tap alap ma gɨp okok nep nop ñel me, ne mɨñ mɨñ gɨl dɨp. Nɨg aknɨb rek me, God ne mɨb goŋ gos tɨmɨd cɨnop ke tap nop sobok gɨ ñɨbal rek dɨnɨmɨŋ, agɨl, nop nɨŋ dɨlɨg gɨ mɨdɨl, ageb ageb rek nep gɨnɨmɨb. \p \v 2 Pen bin bɨ lɨm ar wagɨn aul gos nɨŋɨl gɨpal nag ar ak rek ma gɨnɨmɨb. Pen God nop ag nɨŋem, ne nɨbep gos tep ñek, gos tɨmɨd mɨdmagɨl nɨbi nab adaŋ kɨsen nɨb lɨl, bin bɨ ke kɨsen nɨb rek lɨnɨmɨb. Nɨb ak, nɨbi nɨŋnɨgabɨm, cɨn titi gon, God nop tep gɨnɨmɨŋ. Nɨbi nɨŋnɨgabɨm kanɨb tari kanɨb tep yɨb; yɨpɨd gɨl nep gɨnɨgab ar ak nɨŋnɨgabɨm. Pen nɨbi nɨg gɨl nɨŋ tep gɨl, nɨb aknɨb rek nep gɨnɨgabɨm. \v 3 God yɨp yɨmɨg nɨŋɨl dek, wög ne gɨpin. Nɨb ak, nɨbep magɨlsek agebin, cɨn bin bɨ kɨb, ag gos ma nɨŋnɨmɨb. God ne nɨŋ dep magɨl ak nɨbep ke nokɨm nokɨm ñɨb. Nɨb ak me, nɨbi nabɨŋ dɨl, cɨn tigep bin bɨ rek mɨdobɨn, agɨl nɨŋnɨmɨb. \p \v 4 Cɨn nɨpɨn, cɨn magɨlsek mɨb goŋ nokɨm mɨdeb ak pen dai dai ke ke koŋai nep mɨdeb. Dai okok wög ke ke mɨdeb; tob ak wög ne ak ke gɨp, ñɨnmagɨl ak wög ne ak ke gɨp, udɨn ak wög ne ak ke gɨp. Nɨb ak, wagɨn ke ke mɨdeb rek, wagɨn ke ke nep gɨpal. \p \v 5 Nɨb ak rek, cɨn Krais pɨs ar mɨdobɨn okok ak rek nep wög ke ke gɨpɨn ak pen bin bɨ kɨgɨn ne jɨm ñɨl nokɨm ak nep mɨdobɨn. \v 6 God cɨnop nokɨm nokɨm yɨmɨg nɨŋɨl dɨ tep gɨl, tap tep cɨnop ke ke ñɨb rek, ar nɨbak nep nɨŋɨl gɨnɨgabɨn. God bin bɨ ognap tap tep ñɨl, mɨnɨm yad bin bɨ okok ag ñɨnɨmɨn, agenɨgab ak, ne God nɨŋ dep magɨl ñɨb rek ag ñɨnɨmɨŋ. \v 7 God bin bɨ ognap tap tep ñɨl agnɨgab, bin bɨ okok wög ognap gɨ ñɨnɨmɨn, agenɨgab ak, bin bɨ okok wög ognap gɨ ñɨnɨmɨŋ. God bin bɨ ognap tap tep ñɨl agnɨgab, bin bɨ ñɨ pai bɨ okok mɨnɨm tep ognap ag ñɨnɨmɨn, agenɨgab ak, bin bɨ ñɨ pai mɨnɨm ag ñɨnɨmɨŋ. \v 8 God bin bɨ ognap tap tep ñɨl agnɨgab, ai mam nak alap yɨrɨk gonɨmɨŋ ak, nop mɨnɨm ag ñɨ tep gek, ne gos tep nɨŋɨl mɨñ mɨñ gɨnɨmɨŋ, agenɨgab ak, ne aknɨb rek gɨnɨmɨŋ. God bin bɨ ognap tap tep ñɨl agnɨgab, bin bɨ okok mani tap okok ulep gɨp ak, kɨrop mani tap ognap ñɨnɨmɨn, agenɨgab ak, mani tap ognap abramek ñɨnɨmɨŋ. Bin bɨ ognap tap tep ñɨl agnɨgab, bin bɨ ognap kɨrop kod mɨdenɨmɨn, agenɨgab ak, ne gos nɨŋ tep gɨl kɨrop kod mɨdenɨmɨŋ. Bin bɨ ognap tap tep ñɨl agnɨgab, bin bɨ ognap kɨrop yɨmɨg nɨŋɨl dɨ tep gɨnɨmɨn, agnɨgab ak, ne mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ yɨmɨg nɨŋɨl dɨ tep gɨnɨmɨŋ. \s1 Bin bɨ okok kɨrop mɨdmagɨl lɨnɨmɨb \p \v 9 “Bin bɨ okok kɨrop mɨdmagɨl lɨpɨn,” agɨl, esek ma agnɨmɨb; kɨrop mɨdmagɨl yɨb lɨl, dɨ tep yɨb gɨnɨmɨb. Tap si tap tɨmel gep magɨl ak nop kaual maual nɨbi rek mɨlɨk kal nɨŋnɨmɨb. Pen kɨlɨs gɨl nag tep ar ak nep dɨ rɨb gɨnɨmɨb. \v 10 Bin bɨ ai mam sɨkop pen pen mɨdmagɨl lɨpal rek, nɨbi Krais pɨs ar mɨdebɨm ak rek nep ai mam sɨkop pen pen mɨdmagɨl lɨnɨmɨb. Ai mam sɨkop nɨbi okok yɨb kɨrop agem ar amnɨmɨŋ; pen yɨb nɨbi ke agem ar ma amnɨmɨŋ. \v 11 Wög yɨrɨk marɨk ma gɨnɨmɨb; kɨlɨs gɨl gɨnɨmɨb. Bɨ Kɨb cɨn ak nop wög gobɨn agɨl, tep gek nɨŋlɨg gɨ gɨnɨmɨb. \v 12 Bɨ Kɨb cɨnop dɨnɨgab, agɨl, tep gek nɨŋlɨg gɨ, nop kod mɨdenɨmɨb. Nɨbep mɨker ognap onɨmɨŋ, kapkap sain rɨkɨl mɨdenɨmɨb. God nop sobok gep ak ma kɨrɨg gɨl, per nep sobok gɨlɨg gɨ mɨdenɨmɨb. \v 13 Bin bɨ God pɨs ar mɨdɨl, mani tap kɨri ulep gonɨmɨŋ, kɨrop mani tap ognap nonɨm lɨ ñɨnɨmɨb. Bin bɨ par okok nɨb apenɨmel, poŋ dɨl karɨp nɨbi dad amnɨmɨb. \p \v 14 Bin bɨ ognap nɨbep gɨ tɨmel genɨmel ak, nɨbi pen, “God nop sobok gon kɨrop gɨ tɨmel gaŋ,” agɨl ma sobok gɨnɨmɨb; “God nop sobok gon kɨrop gɨ tep gaŋ,” agɨl sobok gɨnɨmɨb. \v 15 Bin bɨ ognap kɨri mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ mɨdenɨmel, nɨbi kɨrop eip mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ mɨdenɨmɨb; pen bin bɨ ognap yɨm gep rek mɨdenɨmel, nɨbi kɨrop eip yɨm gek nɨŋlɨg gɨ mɨdenɨmɨb. \v 16 Bin bɨ yɨb mɨdeb okok kɨrop dɨ tep gɨn, bin bɨ yɨb ma mɨdeb okok kɨrop dɨ tep ma gɨn agɨl, gos ak ma nɨŋnɨmɨb. Kɨrop magɨlsek adɨp adɨp rek dɨ tep gɨnɨmɨb. Cɨn bin bɨ yɨb mɨdeb, agɨl, gos ak ma nɨŋnɨmɨb. Bin bɨ yɨb ma mɨdeb okok eip nab sakɨl mɨdenɨmɨb. Cɨn nep nɨŋ tep gɨpɨn, agɨl gos ak ma nɨŋnɨmɨb. \p \v 17 Pen bin bɨ ognap nɨbep nɨŋel mɨlɨk yapek, gɨ tɨmel genɨmel ak, kɨrop pen ak rek nep gɨ tɨmel ma gɨnɨmɨb. Bin bɨ okok nɨŋel tep gɨnɨmɨŋ ar ak nep gɨnɨmɨb. \v 18 Bin bɨ ognap eip pen pen gɨn, agɨl gos ak ma nɨŋnɨmɨb. Bin bɨ okok magɨlsek eip kapkap jɨm ñɨl mɨdojɨn, agɨl gos ak nep nɨŋnɨmɨb. \v 19 Pen bin bɨ tep yad okok. Bin bɨ ognap nɨbep gɨ tɨmel genɨmel ak, kɨrop pen gɨ tɨmel gɨn, agɨl, gos ak ma nɨŋnɨmɨb. Ak God tap ne, agɨl nɨŋnɨmɨb. Yad kɨrop pen abe gɨ tɨmel gin, agɨl, God ne ke gos nɨŋɨp rek gɨnɨgab. Mosɨs ne God mɨnɨm agak ak dɨl, God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, “God ageb, ‘Nɨbep gɨ tɨmel genɨmel ak, yad kɨrop pen abe gɨ tɨmel gɨnɨgain; ak gos yad,’ ageb,” agak. \v 20 Nɨb ak, bɨ nak Solomon God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 “Bin bɨ nɨbep ned gɨ tɨmel gɨlak okok \q2 kɨrop yuan lenɨmɨŋ ak, tap magɨl ñɨnɨmɨb; \q2 kɨrop ñɨg nen genɨmɨŋ ak, ñɨg ñɨnɨmɨb. \q1 Nɨg genɨgabɨm ak, bɨ nɨbep ned gɨ tɨmel gɨlak okok \q2 nabɨc kɨrop ar alaŋ mab yɨneb yɨneb rek yokem yɨnek nɨŋnɨgal,” agak. \m \v 21 Nɨb ak me, nɨbep gɨ tɨmel genɨmel, kɨrop pen gɨ tɨmel ma gɨnɨmɨb; kɨrop gɨ tep gem, ke sain gek amnɨmɨŋ. \c 13 \s1 Gapman kai agnɨmel rek gɨnɨmɨb \p \v 1 Pen cɨn magɨlsek gapman agnɨmel rek nɨŋɨn. Ke gos nɨŋɨl, gapman ma mɨdeb; God agek, gapman mɨdeb. \v 2 Nɨb ak, bin bɨ an gapman mɨnɨm tɨb juenɨgab, God agek gapman mɨdeb mɨnɨm ne ak abe tɨb junɨgab. Bɨ nɨbak God nop mɨnɨm kɨb agnɨgab. \v 3 Bin bɨ gɨ tep gɨnɨgal okok, gapman bɨ kɨb okok jel gek ma pɨrɨknɨgal; bin bɨ gɨ tɨmel gɨnɨgal okok nep, gapman bɨ kɨb okok jel gek pɨrɨknɨgal. Nɨb ak, gapman bɨ kɨb okok ma pɨrɨkjɨn, ag gos nɨŋenɨgabɨm ak, nɨbi mɨd tep gɨnɨmɨb nɨŋɨl gapman bɨ kɨb okok, “Nɨbi gɨ tep gɨpɨm,” agnɨgal. \v 4 Pen tari: God agek, gapman bɨ okok, wög gep bɨ ne rek mɨdɨl, nɨbep kod mɨdel me, nɨbi mɨd tep gɨnɨgabɨm. Pen nɨbi nɨŋ tep gɨl, gɨ tɨmel ma gɨnɨmɨb; gapman bɨ tu par kɨd dɨ ajpal ak, yokop ma dɨ ajpal. God agek, gapman bɨ okok, wög gep bɨ ne rek mɨdɨl, bin bɨ okok gɨ tɨmel genɨgal ak, kɨrop dam mɨnɨm kɨb agɨl, pen yur ñɨnɨgal. \p \v 5 Nɨb ak, pen yur dɨjɨn rek lɨp, agɨl, gapman mɨnɨm ak kɨsen ma gɨn; God gapman nɨŋebir ag lek, cɨnop kod mɨdebal ak me, tari gɨnɨg gapman mɨnɨm tɨb juɨn, agɨl, mɨnɨm kɨrop kɨsen gɨl kapkap mɨd tep gɨn. \p \v 6 Ar nɨbak nep me, takɨs ak rek nep ñɨn. God gapman bɨ okok kɨrop nɨŋebir agek, gapman wög kɨri nɨbak gɨl, pe dɨpal. \v 7 Tap dai nɨbi tap tari tari rek mɨdenɨmɨŋ ak, dai magɨlsek pag dai junɨmɨb. Gapman takɨs ñeb ak, kɨrop takɨs ñɨnɨmɨb. Bin bɨ ognap takɨs ar ke ognap ñeb ak, kɨrop ak rek nep takɨs ñɨnɨmɨb. Bin bɨ mɨnɨm kɨri nɨŋ dep okok, mɨnɨm kɨrop nɨŋ dɨnɨmɨb. Bin bɨ yɨb dap rannɨmel okok, yɨb kɨrop dap rannɨmɨb. \s1 Pen pen mɨdmagɨl lɨnɨmɨb \p \v 8 Tap dai nɨbi ognap mɨdonɨmɨŋ, pɨs nep dai pag ju dɨnɨmɨb. Pen cɨn tap dai nokɨm alap mɨdeb ak cɨn dai ak pag ju dɨpɨn, agɨl ma agnɨgabɨn; bin bɨ pen pen mɨdmagɨl lep dai nɨbak agebin. Bin bɨ okok kɨrop mɨdmagɨl lɨnɨgabɨn ak, God lo mɨnɨm ageb ageb rek nep gɨnɨgabɨn. \v 9 God ne ke mɨnɨm kɨlɨs agak ak, Mosɨs ne God Mɨnɨm dai ognap ñu kɨl tɨkɨl agak, “Bin si bɨ si ma gɨnɨmɨb; cɨp ma ñag paknɨmɨb; tap si ma dɨnɨmɨb; bin bɨ ognap tap kɨri okok tap cɨni rek mɨdobkop, agɨl gos ma nɨŋnɨmɨb,” agak. God mɨnɨm kɨlɨs ognap sek agak. Pen God mɨnɨm kɨlɨs tari tari agak ak mɨnɨm wagɨn nokɨm ak nep mɨdeb: “Nak ke mɨdmagɨl lɨpan rek, bin bɨ ke nɨb okok kɨrop ak rek nep mɨdmagɨl lɨnɨmɨn.” \v 10 Nɨbi bin bɨ ognap kɨrop mɨdmagɨl lɨnɨgabɨm ak, kɨrop gɨ tɨmel ma gɨnɨgabɨm. Ar nɨbak nep, nɨbi bin bɨ mɨdmagɨl lɨnɨgabɨm ak, God lo mɨnɨm ageb ageb ak magɨlsek gɨnɨgabɨm. \p \v 11 Ñɨn mɨdobɨn nab nɨbaul nɨŋ tep gɨnɨmɨb. Jisas nop nɨŋ dɨl, kɨsen God (ne bin bɨ yad ke, agɨl,) cɨnop pɨs nep dam karɨp ne ar alaŋ sɨŋak dad amnɨgab, ag gos nɨŋolɨgɨpɨn. Pen mɨ ognap apɨl amnak, ñɨn nɨbak mɨñi ulep mɨdeb. Nɨb ak me, tari gɨnɨg wɨsɨn kɨn saköl gɨ mɨdebɨm? Warɨkɨl, gos nɨŋlɨg gɨ mɨdenɨmɨb. \v 12 Tapɨn kɨslɨm nab mɨdobɨn rek, karɨp tɨknɨg geb. Nɨb ak me, kɨri tap tari tari kɨslɨm nab eyaŋ rek ajɨl gɨ tɨmel gɨ mɨdebal ar ak kɨrɨg gɨl, Seten eip pen pen gep sior kɨlɨs, usajɨl bad kɨlɨs, tap melɨk sek God ñɨb okok dɨ yɨmɨn. \v 13 Nɨb ak, cɨn Jisas melɨk tep ne ar ak mɨdobɨn, agɨl, gɨ tep gɨlɨg gɨ nep mɨdenɨgabɨn. Pen tap koŋai yɨb ñɨbɨl, ñɨg kɨlɨs ñɨb saköl ñagɨl, bin si bɨ si gɨl, abramek gɨl, pen pen gɨl, tap kɨri tap cɨn rek mɨdobkop agɨl, gɨpal okok, ma gɨn. \v 14 Pen nɨbi Bɨ Kɨb Jisas Krais dɨ walɨj rek yɨmɨl, mɨdmagɨl acɨr nab cɨn adaŋ gos gɨp ar ak titi gɨl gɨnɨgabɨn, agɨl gos ak ma nɨŋnɨmɨb. \c 14 \s1 Asɨk mosɨk gɨpal okok kɨrop ma ag gɨnɨmɨb \p \v 1 Bin bɨ ognap Krais Jisas nop nɨŋ dɨpal ak pen nɨŋ dɨ kɨlɨs ma gɨl, gos omal nɨpal okok, “Kɨrop dɨl ag amɨl apɨl gon, gos nɨŋ tep gɨnɨmel,” agɨl, ma ag gɨnɨmɨb; kɨri Jisas Krais nop nɨŋ dɨpal ak, bin bɨ cɨn, agɨl, dɨ tep gɨnɨmɨb. \v 2 Cɨn nɨpɨn, bin bɨ ognap Krais Jisas nop nɨŋ dɨ mɨdɨl, tap okok abramek ñɨbal; pen bin bɨ ognap, Krais Jisas nop gos ar ar nep nɨŋ dɨl, nop tep ma gɨnɨgab, agɨl, kaj kɨmɨn kobri tap okok bɨl gɨl, yokop tap magɨl bep nep ñɨbal. \v 3 Pen bin bɨ tap abramek ñɨbal okok, bin bɨ tap bɨl gɨpal okok kɨrop ma ag junɨmel. Bin bɨ tap bɨl gɨpal okok, bin bɨ tap abramek ñɨbal okok, God nɨŋek tap si tap tɨmel gɨpal, agɨl, kɨrop ma ag gɨnɨmel. Tari gɨnɨg: God bin bɨ nɨb okok kɨrop dek, bin bɨ ne mɨdebal. \v 4 Bɨ wög gep alap bɨ kɨb ne nop wög ognap gɨnɨgab, nak nɨŋɨl, gɨ tep gɨpan aka gɨ tep ma gɨpan, agɨl ma agnɨgan. Bɨ kɨb ne ke nɨŋɨl, gɨ tep gɨpan aka gɨ tep ma gɨpan, agnɨgab. Pen ne gɨ tep gɨnɨgab. Bɨ Kɨb ne ke nop gɨ ñek, ne tep gɨnɨmɨŋ rek lɨp. \p \v 5 Pen bin bɨ ognap nɨŋel, ñɨn alap God ñɨn kɨb ne rek lɨp, ñɨn alap ñɨn yokop rek lɨp. Pen bin bɨ ognap nɨŋel, ñɨn alap God ñɨn kɨb ne rek ma lɨp, ñɨn magɨlsek ñɨn ke ke rek ma mɨdeb. Nɨb ak, nɨbi ke ke mɨdebɨm rek, gos nɨbi tep nɨpɨm ar nɨbak nɨŋɨl gem amnɨmɨŋ. \p \v 6 Ñɨn alap God ñɨn kɨb ne rek lɨp, agɨl nɨpal okok, Bɨ Kɨb nop gos nɨŋɨl me nɨg gɨl gos nɨpal. Pen bin bɨ kaj kɨmɨn kobri tap okok ñɨbal okok, God nop tep agɨl ñɨbal. Bin bɨ asɨk mosɨk gɨ tep gɨl, tap ognap nep ñɨbal okok ak rek nep, God nop tep agɨl ñɨbal. \p \v 7 Cɨn komɨŋ mɨdɨl, cɨn ke ausek mɨdobɨn, agɨl gos ak ma nɨŋɨn. Kɨmnɨg gɨnɨgabɨn ak, cɨn ke ausek mɨdɨl kɨmnɨgabɨn, agɨl gos ak ma nɨŋɨn. \v 8 Tari gɨnɨg: cɨn komɨŋ mɨdɨl, bin bɨ Bɨ Kɨb yɨb agel ar amnaŋ, agɨl, gos ak nep nɨŋɨl mɨdonɨgabɨn. Kɨmnɨg gɨnɨgabɨn ak, bin bɨ Bɨ Kɨb yɨb agel ar amnaŋ, agɨl, gos ak nep nɨŋɨl kɨmnɨgabɨn. Nɨb ak, komɨŋ mɨdenɨgabɨn aka kɨmnɨgabɨn, cɨn Bɨ Kɨb bin bɨ wög gep ne mɨdobɨn. \v 9 Ar nɨbak nep, Krais ne kɨmɨl warɨkak. Nɨb ak me, cɨn komɨŋ mɨdobɨn okok abe, bin bɨ bɨr kɨmbal okok abe, cɨn magɨlsek Bɨ Kɨb bin bɨ ne mɨdobɨn. \p \v 10 Nɨb ak, nɨbi tari gɨnɨg ai mam Krais pɨs ar mɨdebal ognap kɨrop, nɨg gɨpɨm, nɨg gɨpɨm, agɨl mɨnɨm ag gɨpɨm? Pen nɨbi tari gɨnɨg ai mam Krais pɨs ar mɨdebal ognap kɨrop nɨŋem, kɨri bin bɨ yokop rek lɨp. Nɨŋ tep gɨnɨmɨb: cɨn magɨlsek God udɨn yɨrɨk ar ne ak mɨdon, cɨnop mɨnɨm kɨb agnɨgab. \v 11 Aisaia God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 “Bɨ Kɨb ageb, ‘Yad nɨŋɨd yɨb agebin, \q2 kɨsen bin bɨ okok magɨlsek yɨp nɨŋɨl, \q1 nabɨŋ dɨl, kogɨm yɨmɨl, \q2 “God ne nokɨm Bɨ Kɨb mɨdeb,” agnɨgal,’ ageb,” agak. \m \v 12 Nɨb ak, nɨŋɨm. Cɨn nokɨm nokɨm mɨdobɨn rek, God cɨnop magɨlsek ag nɨŋek, cɨn komɨŋ mɨdɨl tap tari tari gɨpɨn okok ag ñɨl, ti gɨnɨg nɨg gɨpɨn agɨl agnɨgabɨn. \s1 Ai mam Krais pɨs ken mɨdebal ognap kɨrop gos nɨŋnɨmɨb \p \v 13 Nɨb ak, ai mam Krais pɨs ar mɨdebal ognap kɨrop, nɨg gɨpɨm, nɨg gɨpɨm, agɨl mɨnɨm ag gɨpɨm ak kɨrɨg gɨnɨmɨb. Nɨbi gos nɨŋɨl, yad gen ai mam Krais pɨs ar mɨdeb alap sɨdol gɨl, kanɨb koslam ajep rek ak amɨl, yap pakɨl gɨ tɨmel gɨnɨgab, agɨl, kapkap mɨdɨl, ar nɨbak nep gem amnɨmɨŋ. \v 14 Bɨ Kɨb Jisas bɨ ne mɨdebin rek, gos yad ak nɨŋ tep gɨpin, tap bɨl gep ognap ma mɨdeb. Bin bɨ ognap gos kɨri ke nɨŋɨl, tap bɨl gɨpal. Pen tap nɨbak ñɨbon, God nɨŋek tep ma gɨnɨgab, agɨl bɨl gɨnɨgal ak, tap nɨbak ma ñɨŋnɨmel. \v 15 Pen nɨbi, ai mam Jisas kɨrop nen agɨl kɨmak nɨb okok kɨrop mɨdmagɨl ma lɨl, tap kɨri asɨk mosɨk gɨpal okok abramek ñɨbem, kɨri gos par nɨŋɨl ap yap paknɨmel rek lɨp. Ar nɨbak gɨ tɨmel gɨnɨgabɨm. \v 16 Nɨbi ke nɨŋɨl, ar ognap gɨnɨmɨb rek lɨnɨgab ak pen bin bɨ ognap nɨg gɨnɨgabɨm ak nɨŋɨl agnɨgal, “Krais pɨs ar mɨdobɨn apal ak pen kɨri nɨŋebir tap si tap tɨmel gebal ak me, cɨn nɨpɨn, Jisas mɨnɨm tep ne mɨnɨm nɨŋ dep apal ak esek apal,” agnɨgal. \v 17 Tari gɨnɨg: God ne kiŋ cɨn mɨdeb mɨnɨm ar nɨbak agonɨgabɨn ak, tap ñɨŋeb ñɨg ñɨŋeb mɨnɨm nɨbak ma agnɨgabɨn; gɨ tep gep mɨnɨm ar ak nep agnɨgabɨn; kapkap sain tɨk mɨdep mɨnɨm ar ak nep agnɨgabɨn; mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ mɨdep mɨnɨm ar ak nep agnɨgabɨn. Tap tep nɨb okok Kaun Sɨŋ ne ñek dɨnɨgabɨn. \v 18 Cɨn Krais nop nɨŋ dɨl nɨg gɨlɨg gonɨgabɨn ak, God nɨŋek tep gɨnɨgab; bin bɨ okok nɨŋɨl, gɨ tep gɨpal, agnɨgal. \p \v 19 Cɨn titi gɨl ai mam eip kapkap jɨm ñɨl mɨdɨl, cɨn magɨlsek Krais mɨnɨm tep ne ak nɨŋ dɨ kɨlɨs gɨn, agɨl, kanɨb nɨbak nep kɨlɨs gɨlɨg gɨ kɨsen gɨnɨmɨb. \v 20 Tap magɨl ognap bɨl ma gep. Pen bɨ alap gos gos lɨl tap okok abramek ñɨbek, Krais nop nɨŋ dɨp bin bɨ alap nɨŋɨl, sɨdol gɨl, Krais nɨŋ dɨp ak kɨrɨg gɨl ap yap paknɨgab ak, bɨ abramek ñɨŋnɨgab bɨ nɨbak nop gɨ tɨmel gɨnɨgab. Tap magɨl ñɨbɨl, God wög ne gɨ tɨmel gɨnɨgab. Nɨbi nɨg aknɨb rek ma gɨnɨmɨb. \v 21 Nɨb ak, cɨn ñɨbon ai mam alap ap yap paknɨmɨŋ rek lɨp, ag gos nɨŋnɨgabɨm ak, kaj yɨpɨl okok kɨrɨg gɨl, ñɨg wain okok kɨrɨg gɨl, tap okok kɨrɨg gɨl gɨnɨgabɨm ak tep. Tari gon ai mam alap ap yap paknɨmɨŋ rek lɨp, ag gos nɨŋnɨgabɨm ak, ai mam kɨrop nen agɨl, nɨg ma gɨnɨmɨb. \p \v 22 Yad tap ñɨŋeb ma ñɨŋeb mɨnɨm agesin ak, nɨbi tari gos nɨpɨm ak, nɨbi ke God eip. God cɨnop gos tep ñɨb rek nɨŋɨl gɨ damɨl, ai mam ognap kɨrop ma tau ñɨnɨgabɨn ak, mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ mɨdenɨgabɨn. \v 23 Pen tap ognap gos par lɨlɨg gɨ ñɨŋnɨgabɨn ak, mɨnɨm mɨdenɨgab. Tari gɨnɨg: nɨg genɨgabɨn, God nop tep gɨnɨmɨŋ, ag gos nɨŋɨl ma ñɨŋnɨgabɨn; nop tep gɨnɨmɨŋ aka tep ma gɨnɨmɨŋ, ag gos nɨŋɨl ñɨŋnɨgabɨn. Cɨn nɨg gɨl rek abramek genɨgabɨn ak, tap si tap tɨmel gɨnɨgabɨn. \c 15 \s1 Bin bɨ ognap mɨd tep gɨnɨmel rek ar ak nep gos nɨŋɨn \p \v 1 Cɨn bin bɨ Krais nop nɨŋ dɨ kɨlɨs gɨ mɨdobɨn okok, cɨnop ke tep gɨnɨgab ar ak nɨŋɨl ma gɨn. \v 2 Bin bɨ Krais nop nɨŋ dɨ kɨlɨs ma gɨpal okok, nop nɨŋ dɨ kɨlɨs gɨnɨmel, agɨl, gos ar ak nɨŋɨl gɨjɨn. Cɨn ke tep gɨnɨgab ak tap kɨb mer; pen bin bɨ ognap, Krais nop nɨŋ dɨ kɨlɨs gɨnɨgal aka nop nɨŋ dɨ kɨlɨs ma gɨnɨgal ak tap kɨb. \v 3 Krais ak rek nep, ke tep gak ar ak ma gak. Krais ne Nap nop mɨnɨm agak ognap, Depid ne God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, “Nep ag jupal ak mɨñi yɨp ak rek nep ag juebal,” agak. \v 4 Kɨri nɨŋ tep gɨnɨmel, agɨl, God ne gek nɨŋɨl bɨ ned nɨb okok God Mɨnɨm ak ñu kɨl tɨklak. Cɨn God Mɨnɨm nɨbak udɨn lɨ nɨŋɨl, mɨnɨm tep nɨbak nɨŋ dɨl, Jisas Krais nɨŋ dɨ kɨlɨs gɨl, kɨlɨs gɨl gɨ tep gɨl, kapkap mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ gos sek mɨdenɨgabɨn. Ar nɨbak nep God ne gek, God Mɨnɨm nɨbak ñu kɨl tɨklak. \v 5 God ne gek, nɨbi Jisas Krais nɨŋ dɨ kɨlɨs gɨl, kɨlɨs gɨl gɨ tep gɨl, kapkap mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ gos sek mɨdenɨgabɨm. Pen Krais Jisas gak rek nɨŋɨl nɨbak rek gɨn, agɨl, nop nɨg gɨl kɨsen gɨl, God ne gek, nɨbi gos ar nokɨm nɨŋɨl jɨm ñɨl mɨdɨl, gɨnɨmɨb. \v 6 Nɨbi nɨg gɨl, gos nokɨm nep, meg mɨgan nokɨm adɨp adɨp ak nep, Bɨ Kɨb cɨn Jisas Krais Nap yɨb ne ak agem ar amnɨmɨŋ. \s1 God Isrel bin bɨ mer okok kɨrop ak rek nep yɨmɨg nɨŋɨp \p \v 7 Gos nɨŋ tep ma gɨpek ñɨn ak, Krais nɨbep yɨmɨg nɨŋɨl dɨ tep gek, bin bɨ ne mɨdebɨm ak, nɨbi ke kapkap pen pen yɨmɨg nɨŋɨl, dɨ tep gɨl, mɨdmagɨl lɨlɨg gɨ mɨdem, bin bɨ ognap nɨŋɨl God yɨb ne agel ar amnɨgab. \v 8 God bɨrarɨk nep Juda kai nɨsed acɨk kɨri okok kɨrop mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd agak ak, agak rek nep gɨnɨgab ak nɨŋnɨmel, agɨl, Krais ne Juda kai kɨrop nen agɨl owak. \v 9 Nɨb ak, Juda bin bɨ mer okok, God ne cɨnop yɨmɨg yɨb nɨŋɨp, agɨl, yɨb nop agel ar amnaŋ, agɨl, Krais owak. Krais ned Nap God nop mɨnɨm agak rek, Depid God Mɨnɨm dai ognap ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 “‘Nɨb ak, yad Juda bin bɨ mer nab okok mɨdɨl, \q2 kɨmep agɨl, yɨb nak ak agen ar amnɨgab,’ agɨp,” agak. \m \v 10 Mɨnɨm alap Mosɨs God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 “Nɨbi Juda bin bɨ mer okok, God bin bɨ ne eip \q2 pak jɨm ñɨl, mɨñ mɨñ gɨnɨmɨb,” agak. \m \v 11 Pen mɨnɨm alap Depid God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 “Nɨbi Juda bin bɨ mer okok magɨlsek \q2 Bɨ Kɨb yɨb ne agem ar amnaŋ. \q1 Nɨbi bin bɨ karɨp lɨm ke tɨgoŋ tɨgoŋ magɨlsek \q2 kɨmep aglɨg gɨ, yɨb nop agem ar i oklaŋ amnaŋ,” agak. \m \v 12 Pen Aisaia ak rek nep God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 “Bɨ Jesi tɨkek tɨk damɨl tɨk donɨgal bɨ alap apɨl, \q2 bin bɨ karɨp lɨm ke ke mɨdebal okok magɨlsek kod mɨdenɨgab. \q1 Juda bin bɨ mer okok, Bɨ nɨbak nep gos nɨŋɨl, \q2 gos sek mɨdenɨgal,” agak. \m \v 13 God ne gak ak nɨŋɨl, gos sek mɨdobɨn. God gek, nɨbi nop nɨŋ dɨ kɨlɨs gɨl, mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ, kapkap cɨbur sain sain gɨlɨg gɨ mɨdenɨmɨb. Nɨg gɨlɨg gɨ mɨdem, Kaun Sɨŋ ne kɨlɨs sek gos tɨmɨd mɨdmagɨl nab nɨbep adaŋ apɨl gek, nɨbi gos sek nep mɨdenɨgabɨm. \s1 Pol tari gɨnɨg mɨnɨm kɨlɨs agɨl mɨj ñu kɨl tɨkak? \p \v 14 Pen ai mam sɨkop. Gos yad nɨŋebin nɨbi bin bɨ tep yɨb; nag ar tari gem God nop tep gɨnɨgab ak nɨŋ tep gɨpɨm; nɨbi ai mam nɨbi okok God Mɨnɨm tep ak pen pen ag ñɨ tep gɨnɨmɨb rek lɨp. \v 15 Pen nɨbep mɨj ñu kɨl tɨkebin nɨbaul, mɨnɨm kɨlɨs rek ognap agebin. God yɨp yɨmɨg nɨŋɨl, dɨ tep gɨl, wög gep bɨ ne ag lak ak me, yad nɨbep mɨnɨm kɨlɨs nɨbak, kauyaŋ agen nɨŋ tep gɨm, agɨl agebin. \v 16 God yɨp ag lek, yad Krais Jisas wög gep bɨ ne mɨdɨl, Juda bin bɨ mer okok kɨrop gɨ ñɨl, God mɨnɨm tep ak kɨrop ag ñɨbin. Yad God mɨnɨm tep ag ñɨbin ak, yad God nop tap sobok gep bɨ rek mɨdɨl, mɨnɨm tep ne ag ñɨbin. Nɨg gen, Juda bin bɨ mer okok, God nop tap sobok gɨ ñɨbal tap tep yɨb tap ma gɨp rek lel, God nop tep gɨnɨgab. Kaun Sɨŋ ne gek, kɨri bin bɨ ke komɨŋ tep rek lel, God kɨrop mɨñ mɨñ gɨl dɨnɨgab. \p \v 17 Krais Jisas eip jɨm ñɨl mɨdebin ak me, yɨp tep gek nɨŋlɨg gɨ, God nop wög gɨlɨg gɨ mɨdebin. \v 18-19 Krais gek yad nop wög gɨl, yad wög tari tari gɨpin ak nep agnɨgain. Yad Juda bin bɨ mer okok kɨrop Krais mɨnɨm tep ak ag ñɨ ajenek nɨŋlɨg gɨ, Kaun tap ma gep rek ognap gek nɨŋlɨg gɨ, Juda bin bɨ mer okok nɨŋɨl, God mɨnɨm ak dɨpal. Yad karɨp lɨm Jerusalem wagɨn gɨl, Krais mɨnɨm tep ak magɨlsek yɨpɨd gɨl nep kanɨb par yɨb ag ñɨ tep gɨ dam dam karɨp lɨm Ilirikam amɨl, adɨk gɨ onek. \v 20 Gos yad per nɨpin ak, bin bɨ Krais mɨnɨm ne ned ma nɨpal karɨp lɨm okok nep amɨl ag ñɨnɨm, agɨl gos nɨpin. Bɨ Krais mɨnɨm ag ñeb ognap ned amɨl sap bɨr pɨŋɨl gɨpal ar ak karɨp gɨnɨm, agɨl ma gos nɨpin. \v 21 Aisaia ne God Mɨnɨm dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 “Kɨrop mɨnɨm tep ne ma ag ñɨbal \q2 pen kɨri nɨŋnɨgal. \q1 Bin bɨ mɨnɨm tep ne peyɨg ma nɨpal okok, \q2 kɨri nɨŋɨl nɨŋ tep gɨnɨgal,” agak. \s1 Pol taun kɨb Rom amnin, agak \p \v 22-23 Nɨb ak, mɨ koŋai yɨb nep, karɨp lɨm sɨŋ aul ag ñɨ aj aj, taun kɨb nɨbi Rom amnɨm agölɨgɨpin ak pen nɨnɨm rek ma lak. Pen mɨñi karɨp lɨm tɨgoŋ sɨŋ aul wög gɨnɨm rek ma lɨp nɨŋɨl yad nɨbep nɨŋnɨg nɨnɨgain. \v 24 Yokop ulep mɨdeb, karɨp lɨm Spen amnɨg gebin. Gos yad nɨpin ak, am nɨbep eip sɨkol magɨl alap kɨn mɨden tep gek nɨŋlɨg gɨ, kɨsen nɨbi yɨp dam Spen kanɨb tam ak yoknɨmɨb, ag gos nɨŋebin. \v 25-26 Pen Masedonia Propins bin bɨ abe, Akaia Propins bin bɨ abe, Jerusalem bin bɨ Krais pɨs ken mɨdɨl mani tap kɨri ma mɨdeb okok, kɨrop mani tap kɨri okok abramek ñɨbal ak, mɨñi kɨrop ñɨnɨm, agɨl nɨnɨgain. \v 27 Gos kɨri ke nɨŋɨl gɨpal nɨbak, gɨ tep gɨpal. Juda bin bɨ Krais mɨnɨm tep ak dam, Juda bin bɨ mer okok kɨrop ag ñɨbal rek, God mani tap kɨrop ñɨb okok ognap Juda bin bɨ kɨrop pen ñɨnɨgal ak tep. \p \v 28 Pen mani yɨp ñɨbal nɨbak magɨlsek dam Jerusalem bɨ okok ñɨl, Spen kanɨb ak amɨl, nɨbi mɨdebɨm sɨŋak nɨnɨgain. \v 29 Ñɨn nɨbak apɨl nɨbep eip kɨn mɨden, Krais gos tep ne cɨnop ñek, nɨbi nop nɨŋ dɨ cɨcɨ lɨl mɨñ mɨñ yɨb gɨnɨgabɨm. \p \v 30 Ai mam yad okok. Bɨ Kɨb Jisas Krais pɨs ar mɨdebɨm ak, God Kaun nab nɨbep adaŋ mɨdɨl nɨbep mɨdmagɨl lep magɨl ak ñɨb rek, yɨp ag gos nɨŋɨl, God nop sobok gɨlɨg gɨ nep mɨdenɨmɨb. \v 31 God nop sobok gɨlɨg gɨ mɨdenɨmɨb, yad Jerusalem amnɨg gɨl, karɨp lɨm Judia amen, Judia bin bɨ Krais nop ma nɨŋ dɨpal okok yɨp gɨ tɨmel genɨmel, God ne yɨp dɨ komɨŋ yoknɨmɨŋ. Pen God nop sobok gɨlɨg gɨ mɨdenɨmɨb, yad Jerusalem amjakɨl, Krais bin bɨ ne okok kɨrop tap tari tari gɨ ñɨnɨgain ak gen, kɨrop tep gek nɨŋlɨg gɨ, eip jɨm ñɨl mɨdojɨn. \v 32 Nɨb ak, God yɨp yau agonɨmɨŋ, nɨbi mɨdebɨm sɨŋak amɨl, won alap kɨn mɨden tep gek nɨŋlɨg gɨ, nɨbep eip mɨdenɨgain. \p \v 33 God nɨbep magɨlsek kod mɨdek nɨŋlɨg gɨ, kapkap jɨm ñɨl mɨdɨl mɨd tep gɨnɨmɨb. Nɨb aknɨb rek tep. \c 16 \s1 Pol, “Nɨbi mɨdebɨm?” agak \p \v 1 Pen ai cɨn Pibi, Senkria taun sɨŋak cöc wög gɨp bin ak, neb. Ne bin tep yɨb. Nɨbi mɨdebɨm sɨŋak amjakek, nop dɨ tep gɨnɨmɨb. \v 2 Yɨp tep gɨnɨgab ak, ne mɨdebɨm sɨŋak amjakek, nɨbi Bɨ Kɨb nɨŋ dɨpɨm rek, Bɨ Kɨb bin bɨ ne pen pen dɨ tep gɨpal ak rek, nop dɨ tep gɨnɨmɨb. Nop tap ognap ma mɨdonɨmɨŋ, abramek ñɨnɨmɨb. Ne bin bɨ okok koŋai nep kɨrop dɨ tep gɨl, yɨp abe dɨ tep gɨl gɨp. \qm1 \v 3 Pen bin Prisila abe, nɨgmɨl Akwila abe, Krais nop wög jɨm ñɨl golɨgɨpɨn ber mal kɨrop agnɨmɨb, “Pol nɨrep ber mal, ‘Mɨdebir?’ agɨp,” agnɨmɨb. \v 4 Ned yɨp ñag pak lɨnɨg gelak, ber tep yad omal mɨdɨl, yɨp dɨ kasɨn gɨrek. Pen cɨrop ke ñag pak lɨnɨmel, agɨl gos ak ma nɨŋɨl, nɨg ger, yɨp tep gɨl, Juda bin bɨ mer karɨp lɨm ke par okok ag ñen Krais Jisas nɨŋ dɨpal okok kɨrop abe tep gɨp. \qm1 \v 5 Pen bin bɨ Krais Jisas nɨŋ dɨpal karɨp kɨrop ber ak apɨl mogɨm gɨpal okok kɨrop ak rek nep agnɨmɨb, “Pol nɨbep, ‘Mɨdebɨm?’ agɨp,” agnɨmɨb. \qm1 Mam mɨdmagɨl yad Epinitas nop agnɨmɨb, “Pol nep, ‘Mɨdeban?’ agɨp,” agnɨmɨb. Esia Propins sɨŋak, Krais nop ned dak bɨ me nɨbak. \qm1 \v 6 Bin Maria nɨbep kɨlɨs yɨb gɨl wög gɨ ñolɨgɨp ak nop agnɨmɨb, “Pol nep, ‘Mɨdeban?’ agɨp,” agnɨmɨb. \qm1 \v 7 Pen bɨ tɨdɨg yad nɨŋeb rek, Adronaikas abe, Junias abe, kɨrop mal agnɨmɨb, “Pol nɨrep mal, ‘Mɨdebir?’ agɨp,” agnɨmɨb. Kɨri mal Krais nop ned nɨŋ dɨrek, yad kɨsen nɨŋ dɨnek. Yɨp mɨñ lɨlak rek, kɨrop mal ak rek nep mɨñ lel, jɨm ñɨl mɨdolɨgɨpɨn. Pen bɨ Jisas mɨnɨm dad ameb okok, bɨ nɨb omal kɨrop nɨŋ tep yɨb gɨpal. \qm1 \v 8 Mam mɨdmagɨl yad Amplietas, Krais nop cɨg tep gɨp bɨ nɨbak, nop agnɨmɨb, “Pol nep, ‘Mɨdeban?’ agɨp,” agnɨmɨb. \qm1 \v 9 Mam Urbanɨs nop agnɨmɨb, “Pol nep, ‘Mɨdeban?’ agɨp,” agnɨmɨb. Mam nɨbak yad eip Krais nop wög jɨm ñɨl golɨgɨpɨr. Mam tep Stakis nop ak rek nep agnɨmɨb, “Pol nep, ‘Mɨdeban?’ agɨp,” agnɨmɨb. \qm1 \v 10 Apeles, mɨker apek, Krais nop nɨŋ dɨ wös gɨl mɨd tep gɨp bɨ ak, nop agnɨmɨb, “Pol nep, ‘Mɨdeban?’ agɨp,” agnɨmɨb. \qm1 Bin bɨ Aristobyulas karɨp kɨn mɨdebal okok kɨrop agnɨmɨb, “Pol nɨbep, ‘Mɨdebɨm?’ agɨp,” agnɨmɨb. \qm1 \v 11 Bɨ tɨdɨg yad nɨŋeb Herodion nop agnɨmɨb, “Pol nep, ‘Mɨdeban?’ agɨp,” agnɨmɨb. \qm1 Bin bɨ Nasisas karɨp ak kɨn mɨdɨl, Bɨ Kɨb nɨŋ dɨpal okok kɨrop agnɨmɨb, “Pol nɨbep, ‘Mɨdebɨm?’ agɨp,” agnɨmɨb. \qm1 \v 12 Bin Traipina abe Traiposa abe, Bɨ Kɨb nop nɨŋ dɨlɨg gɨ, nop wög gɨpir bin nɨb omal kɨrop agnɨmɨb, “Pol nɨrep mal, ‘Mɨdebir?’ agɨp,” agnɨmɨb. \qm1 Ai tep yad Persis, Bɨ Kɨb nop nɨŋ dɨlɨg gɨ, nop wög kɨlɨs gɨp bin nɨbak nop ak rek nep, “Pol nep, ‘Mɨdeban?’ agɨp,” agnɨmɨb. \qm1 \v 13 Bɨ Rupas, Krais nop wög kɨlɨs gɨl gɨp ak, nop agnɨmɨb, “Pol nep, ‘Mɨdeban?’ agɨp,” agnɨmɨb. Nonɨm ne ak, ami yad rek lɨp ak, nop ak rek nep agnɨmɨb, “Pol nep, ‘Mɨdeban?’ agɨp,” agnɨmɨb. \qm1 \v 14 Asinkritas, Pligon, Hermes, Patrobas, Hermas, nɨmam sɨkop kɨri eip mɨdebal okok abe kɨrop magɨlsek, “Pol nɨbep, ‘Mɨdebɨm?’ agɨp,” agnɨmɨb. \qm1 \v 15 Pilologas, Julia, Nereus, Nereus nɨnai ne Olimpas, Krais bin bɨ ne kɨri eip mɨdebal okok magɨlsek, “Pol nɨbep, ‘Mɨdebɨm?’ agɨp,” agnɨmɨb. \qm1 \v 16 Nɨbi Bɨ Kɨb nop nɨŋ dɨpɨm rek, pen pen ag wasu dɨlɨg gɨ, mɨkem bom sɨloknɨmɨb. \qm1 Krais bin bɨ ne sɨŋ aul, Krais nop sobok gɨnɨg cöc ke ke mogɨm gɨpal okok nɨbep, “Mɨdebɨm?” agebal. \s1 Mɨnɨm esek agebal okok ma dɨnɨmɨb \p \v 17 Ai mam tep yad okok, nɨŋ tep gɨnɨmɨb. Bin bɨ ognap mɨnɨm okok nɨb okok nɨb dapɨl, bin bɨ Krais pɨs ar mɨdebal okok kɨrop ag ñel ñel, gos tep ned nɨŋlak ar ak kɨrɨg gɨl, mɨnɨm esek apal nɨbak dɨl, asɨk ke ke lɨpal. Nɨbep nɨb aknɨb rek nep gɨnɨmɨŋ rek lɨp ak, mɨnɨm esek agenɨmel ak ma dɨnɨmɨb. \v 18 Bin bɨ nɨg gɨpal okok, Bɨ Kɨb cɨn Krais nop wög ak gɨn, agɨl gos ak nɨŋɨl, ma gɨpal; kɨrop ke tep gɨp ar ak nep gos nɨŋɨl, gɨpal. Kɨri mɨnɨm sain sain rek, bin bɨ yɨb dap raneb mɨnɨm ak nep aglɨg aglɨg gɨ mɨdel nɨŋlɨg gɨ, bin bɨ nɨŋ tep ma gɨpal okok mɨnɨm esek kɨri nɨŋ dɨl sɨdol gɨpal. \v 19 Nɨbi pen God mɨnɨm tep ak dɨ tep gɨl, ageb rek gɨpɨm, bin bɨ okok magɨlsek nɨpal ak, yɨp tep yɨb gɨp. Tap tari God udɨn yɨrɨk ne tep gɨnɨmɨŋ ak, nɨbi bin bɨ gos nɨŋeb rek mɨdɨl, tap tari God udɨn yɨrɨk ne tap si tap tɨmel rek mɨdonɨmɨŋ ak, nɨbi bin bɨ gos saköl rek mɨdenɨmɨb ak, yɨp tep gɨnɨgab. \p \v 20 Maŋ mɨdeb, God bin bɨ kod mɨd tep gɨp ak, ne Seten nop dɨ talak mok nɨbep okok lek, kɨlɨs ne ma mɨdenɨgab. \p Yad God nop sobok gebin, Bɨ Kɨb cɨn Jisas nɨbep yɨmɨg nɨŋɨl dɨ tep gek nɨŋlɨg gɨ, nɨbi mɨd tep gɨnɨmɨb. \p \v 21 Bɨ yad eip wög jɨm ñɨl gɨpɨr, Timoti, nɨbep ageb, “Mɨdebɨm?” ageb. Bɨ tɨdɨg nɨŋeb yad okok Lusias, Jeson, Sosipata ak rek nep nɨbep, “Mɨdebɨm?” agebal. \p \v 22 Pen yad bɨ Tetias, Pol agek mɨj ñu kɨl tɨkebin aul, ak rek nep nɨbi Rom kai Krais pɨs ar mɨdebɨm okok nɨbep, “Mɨdebɨm?” agebin. \p \v 23 Bɨ Gaias, yɨp Pol dam karɨp ne ak lɨl, kod mɨd tep gɨp ak, nɨbep, “Mɨdebɨm?” ageb. Bɨ nɨbak nep Krais pɨs ar mɨdebal bin bɨ okok agek karɨp ne ak amɨl mogɨm gɨpal, kɨrop dɨ tep gɨl mɨdeb. \p Pen bɨ kuskus pe ñeb Erastas abe, mam cɨn Kwotas abe, ak rek nep nɨbep, “Mɨdebɨm?” agebir. \p \v 24 Yad God nop sobok gebin, Bɨ Kɨb cɨn Jisas Krais nɨbep magɨlsek yɨmɨg nɨŋɨl dɨ tep gek nɨŋlɨg gɨ, nɨbi mɨd tep gɨnɨmɨb. Nɨb aknɨb rek tep! \p \v 25-26 Pen God yɨb ne agon ar amnaŋ. Ne nep me nɨbep kod mɨdek nɨŋlɨg gɨ, nop cɨg tep gɨl mɨdenɨmɨb rek lɨp. Jisas mɨnɨm tep nɨbak ned we gɨl mɨdolɨgɨp ak pen mɨñi, bɨ God mɨnɨm agep okok God Mɨnɨm ñu kɨl tɨklak wagɨn ak mɨseŋ lek, yad mɨnɨm tep nɨbak bin bɨ okok kɨrop per ag ñɨbin. God nep agek me, bin bɨ karɨp lɨm ke tɨgoŋ tɨgoŋ magɨlsek ag ñon, nop nɨŋ dɨl ageb rek gɨnɨmel. \p \v 27 God nokɨm gos tep gos kɨlɨs gɨl nɨŋɨp ak, Jisas Krais nop cɨnop nen agɨl ag yokek owak rek, yɨb ne per nep per nep agon ar amnaŋ. Nɨb aknɨb rek tep. \fig caption|alt="city of Rome" src="ABS-127.tif" size="col" ref="Rom 16:27" \fig*