\id MAT - Minimib dialect (Kalam) NT [kmhM] -Papua New Guinea 2008 (web version -2012 bd) \h Matyu \toc1 Jisas Krais Mɨnɨm Tep ak Matyu ñu kɨl tɨkak \toc2 Matyu \toc3 Mat \mt1 Matyu \mt2 Jisas Krais Mɨnɨm Tep ak Matyu ñu kɨl tɨkak \c 1 \s1 Ebraham tɨkek tɨk damɨl dapɨl gel Jisas Krais nop tɨk dolak \r (Luk 3:23-38) \p \v 1 \fig caption|alt="Town of Bethlehem" src="BK00360B.TIF" size="col" ref="Matyu 1:1" \fig*Jisas Krais nop nɨsed acɨk ne okok tɨkel tɨk amɨl apɨl gɨl nop tɨk dolak rek agnɨg gebin. Bɨ kɨb Ebraham tɨkek tɨk damɨl, kiŋ Depid nop tɨk dolak. Depid ne tɨkek tɨk damɨl, Jisas Krais nop tɨk dolak. \p \v 2 Nɨg gɨlak: \li1 Ebraham Aisak nop tɨk dowak. \li1 Aisak Jekop nop tɨk dowak. \li1 Jekop ne pen, Juda nop tɨkɨl, nɨmam kɨsen won ak umɨgan tɨk dowak. \li1 \v 3 Juda ne bin Dema eip mɨdɨl, Peres eip Sera eip kɨrop tɨk dowak. \li1 Peres, Hesron nop tɨk dowak. \li1 Hesron, Ram nop tɨk dowak. \li1 \v 4 Ram, Aminadap nop tɨk dowak. \li1 Aminadap, Nason nop tɨk dowak. \li1 Nason, Salmon nop tɨk dowak. \li1 \v 5 Salmon, Boas nop tɨk dowak. Boas nonɨm ne ak Rehap. \li1 Boas, Obed nop tɨk dowak. Obed, nonɨm ne ak Rut. \li1 Obed, Jesi nop tɨk dowak. \li1 \v 6 Jesi, kiŋ Depid nop tɨk dowak. \li1 Depid, Solomon nop tɨk dowak. \li1 Solomon nonɨm ne ak, ned bɨ nak Yuraia nop dek kɨmek, kɨsen Depid nop dɨl me, Solomon nop tɨk dowak. \li1 \v 7 Solomon, Riaboam nop tɨk dowak. \li1 Riaboam, Abaija nop tɨk dowak. \li1 Abaija, Esa nop tɨk dowak. \li1 \v 8 Esa, Jihosapat nop tɨk dowak. \li1 Jihosapat, Joram nop tɨk dowak. \li1 Joram, Asaia nop tɨk dowak. \li1 \v 9 Asaia, Jodam nop tɨk dowak. \li1 Jodam, Ehas nop tɨk dowak. \li1 Ehas, Hesekaia nop tɨk dowak. \li1 \v 10 Hesekaia, Manasa nop tɨk dowak. \li1 Manasa, Emos nop tɨk dowak. \li1 Emos, Josaia nop tɨk dowak. \li1 \v 11 Josaia, Jekonaia nop tɨk dapɨl, nɨmam ognap tɨk dowak. Ñɨn nɨbak, taun kɨb Babilon bin bɨ apɨl, Isrel bin bɨ kɨrop nag lɨ dam Babilon dad amnɨlak. \li1 \v 12 Dad amelak, Jekonaia nɨb okok mɨdɨl, Sialtiel nop tɨk dowak. \li1 Isrel bin bɨ kɨri Babilon kɨrɨg gɨl karɨp lɨm Juda adɨk gɨ amnɨlak ak, Sialtiel, Serababel nop tɨk dowak. \li1 \v 13 Serababel, Abaiad nop tɨk dowak. \li1 Abaiad, Eliakim nop tɨk dowak. \li1 Eliakim, Eso nop tɨk dowak. \li1 \v 14 Eso, Sedok nop tɨk dowak. \li1 Sedok, Ekim nop tɨk dowak. \li1 Ekim, Elaiad nop tɨk dowak. \li1 \v 15 Elaiad, Eliesa nop tɨk dowak. \li1 Eliesa, Matan nop tɨk dowak. \li1 Matan, Jekop nop tɨk dowak. \li1 \v 16 Jekop, Josep nop tɨk dowak. \li1 Josep me, bin Maria nop ñelak. Maria ne Jisas nop tɨk dowak. Jisas nop Krais apal. \p \v 17 Nɨb ak me, based cɨn Ebraham ne tɨkek tɨkel tɨk dam dapɨl gɨl aknɨb wajrem pɨs adaŋ amnak ak, kɨsen based kiŋ Depid nop tɨk dolak. Tɨk dapel, Depid ne pen tɨkek tɨkel tɨk dam dapɨl gɨl ak rek nep wajrem pɨs adaŋ amek, kɨsen Babilon bɨ ke okok nɨb apɨl kɨrop nag lɨ dam karɨp lɨm kɨri ak dad amnɨlak. Dad amelak, kɨsen pen kauyaŋ tɨk dam dapɨl gɨl aknɨb wajrem pɨs adaŋ amnak ak, kɨsen Krais nop tɨk dolak. \s1 Maria Jisas nop tɨk dowak \r (Luk 2:1-7) \p \v 18 Jisas Krais nop tɨk dolak mɨnɨm ak agnɨg gebin. Jisas nonɨm Maria, Josep nop ñelak, ne eip ajɨl mer, kɨri nɨŋlak Maria ñɨ kogi mɨdek. Kaun Sɨŋ ne ak ke gek, ñɨ kogi nɨbak mɨdek. \v 19 Pen nɨgmɨl ne Josep bɨ tep ak me, mɨnɨm kɨb ma agak; gos ak nep nɨŋɨl agak, “Ñɨ kogi mɨdeb nɨbak, bin bɨ okok ag ñɨnɨgain, nop nabɨŋ gɨnɨgab. Nɨb ak, kapkap ag yokin,” agak. \v 20 Josep nɨg nɨŋak ak pen, kɨslɨm eyaŋ wɨsɨn nɨŋak, Bɨ Kɨb ejol ne alap nop agak, “Josep, Depid ñɨ ne! ‘Bin nɨbak, tari gɨnɨg dɨnɨm?’ agɨl, gos ak ma nɨŋnɨmɨn; abramek dɨnɨmɨn. Ñɨ kogi mɨdeb ak, Kaun Sɨŋ ak nep gek mɨdeb. \v 21 Kɨsen ñɨ ak tɨk dapek ne kɨb gɨl, bin bɨ ne okok tap si tap tɨmel gɨpal gac ak lɨg gɨ yoknɨgab ak me, yɨb ne Jisas agnɨmɨn,” agak. \v 22 Nɨg gak nɨbak, Bɨ Kɨb ne bɨ mɨnɨm ne agep bɨ alap nop ag ñak nɨŋɨl ne pen nɨg gɨnɨgab agɨl agak. \v 23 Ne agak, \q1 “Bin praj bɨ alap eip ajɨl mer, ñɨ kogi mɨdɨl, \q2 ñɨ alap tɨk dapenɨgab, yɨb ne ak Emanyuel agnɨgal,” agak. \m Emanyuel mɨnɨm wagɨn ak, God cɨn eip mɨdeb. \p \v 24 Pen Josep wɨsɨn kɨnɨl warɨkɨl, Bɨ Kɨb ejol ne mɨnɨm agak ak dɨl, bin Maria nop dɨnɨm, agɨl gos nɨŋak. \v 25 Ned Josep Maria eip ajɨl mer, Maria ñɨ ak tɨk dapek, Josep ñɨ nɨbak yɨb ne Jisas agɨl me, Maria nop pɨs nep dak. \c 2 \s1 Bɨ gos kɨd yɨk nɨŋeb okok apɨl Jisas nop nɨŋlak \p \v 1 Pen Herod Judia Propins kiŋ mɨdolɨgɨp ñɨn ak, Maria Jisas nop tɨk dowak Betlehem taun, karɨp lɨm Judia nab sɨŋak. Tɨk dapek, bɨ gap kɨd yɨk nɨŋeb okok, pɨb apeb kɨd okok nɨb Jerusalem apɨl, bin bɨ okok kɨrop ag nɨŋɨl aglak, \v 2 “Juda bin bɨ, Kiŋ cɨn, apɨm ak nop tɨk dopal! Mɨñi lɨpal mɨdeb akal? Cɨn karɨp lɨm cɨn pɨb apeb kɨd nɨb okok mɨdɨl nɨpɨn gap ak mɨseŋ lɨp; nɨŋɨl me, yɨb ne agon ar amnaŋ agɨl opɨn,” aglak. \v 3 Nɨb agelak, kiŋ Herod mɨnɨm nɨbak nɨŋɨl, bin bɨ sɨŋ aul kɨri ñɨ nɨbak nop gos nɨŋɨl yɨp ma nɨŋnɨmel rek lɨp, agɨl, gos par nɨŋak. Jerusalem bin bɨ okok magɨlsek ak rek nep gos par nɨŋlak. \v 4 Pen kiŋ Herod, God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok abe, God lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok abe, kɨrop sɨk agek apelak agak, “God mɨnɨm agep bɨ okok Krais nop tɨk donɨgal karɨp lɨm akal aglak?” agak. \fig caption|alt="wisemen on camels" src="ubsc-01a.TIF" size="col" ref="2:1-12" \fig* \v 5 Nɨb agek aglak, “Bɨ God mɨnɨm agep alap, bɨrarɨk nep mɨnɨm ñu kɨl tɨkɨl agak rek, nop tɨk donɨgal Betlehem taun, karɨp lɨm Judia nab sɨŋak. God mɨnɨm agep bɨ nɨbak God Mɨnɨm ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 \v 6 ‘Karɨp lɨm Judia nab okok \q2 karɨp lɨm ke ke koŋai mɨdeb ak me, \q1 karɨp lɨm Betlehem nɨŋek sɨkol rek lɨnɨgab ak \q2 pen Bɨ Kɨb ak karɨp lɨm nɨbak nɨb apɨl, \q1 bin bɨ yad Isrel bin bɨ okok kɨrop kod mɨdenɨgab. \q2 Nɨg gɨnɨgab rek, Betlehem yɨb kɨb mɨdenɨgab,’ agak,” aglak. \p \v 7 Nɨb agelak, kiŋ Herod nɨŋɨl, am bɨ gos kɨd yɨk nɨŋeb okok kɨrop kapkap sɨk agek apelak agak, “Won akal rek gap nɨbak mɨseŋ lak?” agak. \v 8 Agek, nop mɨnɨm nɨbak ag ñelak, kɨrop Betlehem ag yokɨl tom agɨl agak, “Nɨbi am ñɨ nɨbak pɨyo nɨŋ tep yɨb gɨl, adɨk gɨ apɨl yɨp agem, yad abe amɨl yɨb ne agen ar amnaŋ,” agak. \p \v 9 Kiŋ Herod nɨb agek, kɨri paŋdel nɨŋlɨg gɨ, gap kɨri pɨb apeb kɨd okok nɨb nɨŋlak ak ned ned gek nɨŋlɨg gɨ, kɨri kɨsen gɨlak. Gap ak amɨl amɨl, ñɨŋaŋ ak karɨp mɨdek nab sɨŋak alaŋ nep wös gak. \v 10 Nɨg gek kɨri gap ak nɨŋel, tep gek nɨŋlɨg gɨ, mɨñ mɨñ yɨb gɨlak. \v 11 Karɨp ñɨlɨk mɨgan eyaŋ amɨl nɨŋlak, ñɨŋaŋ ak nonɨm Maria eip mɨderek. Kɨri am kogɨm yɨmɨl, ñɨŋaŋ ak yɨb agel ar amek nɨŋlɨg gɨ, wad kɨri okok aŋ lɨl, nop tap tep ognap ñɨlak. Gol ognap, pauda ki tep owep ognap, wel ki tep owep ognap ñɨlak. \fig caption|alt="three wise men" src="LB00295B.TIF" size="col" ref="2:11" \fig* \p \v 12 Pen kɨri kɨslɨm nab eyaŋ kɨnɨl wɨsɨn nɨŋlak, God agak, “Adɨk gɨ Herod mɨdeb ak ma amnɨmɨb!” agak. Nɨb ak, agak rek nɨŋɨl, kanɨb par alap amɨl, karɨp kɨri adɨk gɨ amnɨlak. \s1 Josep Maria amɨl mal poŋ dɨl pɨrɨk gɨ karɨp lɨm Ijip dad amnak \p \v 13 Pen bɨ gos kɨd yɨk nɨŋeb okok kɨri nɨg gɨl amnɨlak nɨŋlɨg gɨ, Josep wɨsɨn nɨŋak, ejol alap apɨl nop agak, “Herod ñɨŋaŋ ak ñag pak lɨnɨm agɨl, pɨyo nɨŋnɨg geb. Nɨb ak, ñɨŋaŋ amɨl mal kɨrop kasek poŋɨd dɨl, pɨrɨk gɨ karɨp lɨm Ijip amnɨmɨn. Onɨmɨn agenɨm nep, kauyaŋ adɨk gɨ onɨmɨn,” agak. \p \v 14 Agek, Josep kɨslɨm nab eyaŋ nep warɨkɨl, ñɨŋaŋ amɨl mal poŋ dɨl karɨp lɨm Ijip dad amnak. \p \v 15 Poŋ dɨl amnak nɨbak, Bɨ Kɨb ne bɨ mɨnɨm ne agep alap nop ag ñak nɨŋɨl ne pen ñu kɨl tɨkɨl agak, “Ñɨ yad ak Ijip nɨb sɨk agen owɨp,” agak. \p Pen Josep amɨlgon am Ijip nep mɨdel, Herod kɨmek me, kɨsen kauyaŋ adɨk gɨ olak. \p \v 16 Pen Herod ne nɨŋak, bɨ gos kɨd yɨk nɨŋeb okok, ne agak rek ma gelak, nop mɨlɨk kal yɨb yapek agak, “Yɨp gɨpal nɨbak, ñɨŋaŋ bɨ kɨb mɨdenɨgab ak yad ti gɨl nop ñag pak lɨnɨm?” agɨl gos nɨŋak. Pen ne gos alap nɨŋɨl agak, “Bɨ gos kɨd yɨk nɨŋeb okok kɨrop gap ak mɨseŋ lak ñɨn ak, yɨp ag tep gɨl amnɨlak. Nɨb ak yad nɨpin, Betlehem ulep sɨŋak ñɨŋaŋ tɨk dapel, mɨ omal yowɨp okok abe, ñɨŋaŋ kɨsen tɨk dopal okok abe, ñag pak lɨnɨgal ak, ñɨ nɨbak abe ñag pak lɨnɨgal,” agak. Nɨb agɨl me, bɨ ne ognap ag yokek amɨl, ñɨŋaŋ Betlehem ulep sɨŋak okok mɨdelak magɨlsek ñag pak lɨ saklak. \p \v 17 Betlehem ñɨŋaŋ ñag pak lɨlak nɨbak, bɨ God mɨnɨm agep Jeremaia gɨnɨgab agɨl ñu kɨl tɨkak rek nep gɨlak. Jeremaia mɨnɨm nɨbak ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 \v 18 “Rama taun sɨŋak cɨb gek, \q2 mɨnɨm saköl kɨb agɨl, sɨl kɨb agnɨgal. \q1 Bin Resel tɨkek, tɨkel tɨk amɨl apɨl gɨnɨgab okok, \q2 mapɨn gek sɨl agnɨgal. \q1 Ñɨ ne kɨm saknɨgal nɨŋɨl \q2 bin bɨ ognap kɨrop ag dɨnɨmel rek ma lɨnɨgab,” agak. \s1 Josep Maria amɨl mal eip kauyaŋ adɨk gɨ amnɨlak \p \v 19 Pen sain bɨ kɨb Herod kɨmek, Josep Ijip okok mɨdɨl kɨnɨl wɨsɨn nɨŋak, Bɨ Kɨb ejol ne alap apɨl nop agak, \v 20 “Bɨ ñɨŋaŋ ñag pak lɨnɨg gelak okok bɨr kɨmbal ak me, bin nak amɨl mal kɨrop poŋ dɨl, adɨk gɨ karɨp lɨm Isrel amnɨmɨn,” agak. \v 21 Agek, Josep ñɨŋaŋ amɨl mal poŋ dɨl, adɨk gɨ Isrel amnak. \v 22 Pen amjakek, mɨnɨm alap aglak, “Herod kɨmek, ñɨ ne Akeleas Judia Propins bin bɨ kɨrop kod mɨdeb,” aglak. Agelak, Josep ne Akeleas mɨdeb karɨp lɨm nɨbak tari gɨnɨg amnɨm agɨl, pɨrɨkak ak pen, kɨnɨl wɨsɨn nɨŋak God nop agak, “Nak karɨp lɨm Judia ma adɨk gɨ amnɨmɨn, karɨp lɨm Galili amnɨmɨn,” agak. \v 23 Agek, Josep ñɨŋaŋ amɨl mal kɨrop poŋ dɨl Nasaret taun amɨl mɨdelɨgɨpal. Amnɨlak nɨbak, bɨ God mɨnɨm agep okok nɨg gɨnɨgab agɨl ñu kɨl tɨklak rek nep gak. Kɨri ñu kɨl tɨkɨl aglak, “Nop bɨ Nasaret nɨb alap agnɨgal,” aglak. \c 3 \s1 Jon Bɨ Ñɨg Pak Ñeb ak God mɨnɨm ag ñolɨgɨp \r (Mak 1:1-8; Luk 3:1-18; Jon 1:19-28) \p \v 1 Nasaret mɨdelak ñɨn nab nɨbak, Jon bɨ ñɨg pak ñeb ak apɨl, karɨp lɨm Judia nab sɨŋak, karɨp lɨm bin bɨ koŋai ma mɨdelɨgɨpal, mɨñ mab kab nep mɨdolɨgɨp nab okok mɨdek nɨŋlɨg gɨ, bin bɨ okok apel, ne kɨrop mɨnɨm ag ñolɨgɨp. \v 2 Kɨrop ag ñɨl agolɨgɨp, “Ulep mɨdeb, God bin bɨ dɨl kod mɨdenɨgab. Nɨb ak, tap si tap tɨmel gɨpɨm ak, tari gɨnɨg nɨg gɨpɨn agɨl, kɨrɨg gɨnɨmɨb,” agolɨgɨp. \v 3 Jon kɨrop mɨnɨm ag ñolɨgɨp nɨbak, bɨ God mɨnɨm agep Aisaia bɨrarɨk nep gɨnɨgab agɨl, ñu kɨl tɨkak rek nep gak. Aisaia mɨnɨm nɨbak ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 “Bɨ alap, karɨp lɨm bin bɨ koŋai ma mɨdebal, \q2 mɨñ mab kab nep mɨdeb nab sɨŋak am mɨdɨl, \q1 sɨk agɨl agnɨgab, ‘Bɨ Kɨb ak apeb! \q2 Kanɨb mak kɨlan kɨyan gɨ mɨdonɨmɨŋ okok, \q1 dɨm gol pɨlɨs gɨ mɨdonɨmɨŋ okok, \q2 pɨŋɨl pag tep gɨ mɨdenɨmɨb,’ agnɨgab,” agak. \p \v 4 Pen Jon walɨj ne ak, kaj kamel kas dɨl gɨlak walɨj alap yɨmɨl, kaj kau wak sɨb nag nab sɨŋak pɨg lolɨgɨp. Tap ñɨŋeb ne ak, joŋ golbɨd ak abe, bom ñɨg ak abe ñɨbolɨgɨp. \v 5 Ñɨn nɨbak, Jerusalem bin bɨ mɨdelak okok abe, bin bɨ karɨp lɨm Judia yokop nɨb okok mɨdelak okok abe, ñɨg Jodan ulep okok bin bɨ mɨdelak okok abe, kɨri magɨlsek Jon mɨdek sɨŋak amnɨlak. \v 6 Jon mɨdek sɨŋak amɨl, tap si tap tɨmel gɨlak okok mɨseŋ ag pɨwak pe gel nɨŋlɨg gɨ, Jon kɨrop ñɨg Jodan nab sɨŋak ñɨg pak ñolɨgɨp. \p \v 7 Pen bɨ Perisi okok abe, bɨ Sadyusi okok abe koŋai nep, Jon cɨnop ñɨg pak ñaŋ agɨl apelak, Jon kɨrop sɨlɨk ag gɨl agak, “Nɨbi soiŋ ñɨ pai sɨŋ aul! Gos tari nɨŋɨl pɨrɨk gɨ apebɨm? ‘Ñɨg pakon, God bin bɨ ke nɨb okok kɨrop ag gɨnɨgab ñɨn ak, cɨnop ma ag gɨnɨgab,’ agɨl, pɨrɨk gɨ apebɨm ar? \v 8 Nɨbi ñɨg paknɨg gɨnɨgabɨm ak, tap si tap tɨmel gɨpɨm ak, tari gɨnɨg nɨg gɨpɨn, agɨl, kɨrɨg gɨl, mɨd tep gɨnɨmɨb. Nɨg gɨnɨgabɨm ak, bin bɨ nɨŋnɨgal, nɨbi tap si tap tɨmel gölɨgɨpɨm ak bɨr kɨrɨg gɨpɨm. \v 9 Pen nɨbi gos alap nɨŋɨl, ‘Cɨn based acɨk Ebraham ñɨ pai ne mɨdobɨn nɨŋɨl God cɨnop tap tɨmel alap ma gɨnɨgab,’ agɨl, gos ak ma nɨŋnɨmɨb. Ebraham ñɨ pai ne mɨdobɨn apɨm ak tap yokop! God kab sɨŋ aul dɨl, Ebraham ñɨ pai ne okok gɨ lɨnɨg gɨl, gɨ lɨpkop! Nɨb ak, ‘Bɨ tep Ebraham tɨkɨl tɨk amɨl apɨl gɨl cɨn ke tɨk dap lɨpal,’ apɨm ak, mɨnɨm ak rek ma agnɨmɨb. \p \v 10 “Nɨŋ tep gɨnɨmɨb! God mab ak wagɨn sek tɨb junɨg, tu ak mab wagɨn eyaŋ kɨd gɨl mɨdeb. Mab alap magɨl ñɨŋeb tep ognap ma pɨlnɨgab ak, tɨb gɨ rɨk dɨ mab yɨneb eyaŋ yoknɨgab. \v 11 Nɨbi tap si tap tɨmel gɨpɨm ak, tari gɨnɨg nɨg gɨpɨn agɨl, kɨrɨg gem me, yad nɨbep ñɨg nep pak ñɨnɨgain. Pen bɨ yɨp kɨsen onɨgab ak, ne yad rek mer; ne bɨ kɨb yɨb, yad bɨ sɨkol. Yad nop nɨŋen nabɨŋ gɨnɨgab. Tob wak ne dad ajenɨm rek ma lɨp. Yad nɨbep ñɨg nep pak ñebin, pen bɨ nɨbak ne apɨl, nɨbep Kaun Sɨŋ ak pak ñɨl, mab mɨlaŋ pak ñɨl gɨnɨgab. \p \v 12 “Ne wid magɨl pok gek, tɨk dap pakpal rek ak gɨnɨg geb. Wid magɨl ñɨŋeb okok ke lɨl, wid cög dai dai okok ke lɨnɨgab. Nɨg gɨl, wid magɨl ñɨŋeb ne okok dam karɨp ñɨlɨk mɨgan sɨŋak lɨnɨgab; pen dai dai okok dam mab per ke yɨn mɨdeb ak dagɨlnɨgab,” agak. \s1 Jon Jisas nop ñɨg pak ñak \r (Mak 1:9-11; Luk 3:21-22) \p \v 13 Ñɨn nɨbak, Jisas ne, Jon yɨp ñɨg pak ñaŋ, agɨl, karɨp lɨm Galili kɨrɨg gɨl, ñɨg Jodan amɨl, \v 14 Jon nop agak, “Yɨp ñɨg pak ñan,” agak. Agek, Jon agak, “Nak nep me yɨp ñɨg pak ñɨbnap. Pen yad titi gɨl nep ñɨg pak ñɨnɨm?” agak. \p \v 15 Agek, Jisas agak, “Nak ageban ar ak kɨrɨg gɨnɨmɨn, yad agebin rek nep gɨl me, God agɨp agɨp rek nep gɨnɨgabɨr,” agak. Agek Jon, “Nɨŋɨd ageban,” agɨl, Jisas nop ñɨg pak ñak. \p \v 16 Jon Jisas nop ñɨg pak ñek nɨŋlɨg gɨ, Jisas ñɨg gol sɨŋak alaŋ apɨl nɨŋak, seb kab ar alaŋ mɨgan pag yɨkek, God Kaun ak yakɨr tɨbaglem rek ug gɨ nop owak. \v 17 Kaun Sɨŋ nɨg gɨl apek nɨŋlɨg gɨ, mɨnɨm alap seb kab ar alaŋ nɨb apɨl agak, “Ñɨ tep nɨbaul, ñɨ mɨdmagɨl yad yɨb. Yad nop nɨŋen, yɨp tep yɨb gɨp,” agak. \c 4 \s1 Seten, Jisas nop gos ñen tap si tap tɨmel gɨnɨmɨŋ agɨl nɨŋak \r (Mak 1:12-13; Luk 4:1-13) \p \v 1 Ñɨn nɨbak God Kaun ak, Jisas nop poŋ dɨl, karɨp lɨm bin bɨ ma mɨdelɨgɨpal, mɨñ mab kab nep mɨdolɨgɨp nab okok dad amek, Seten ne Jisas tap si tap tɨmel ognap gɨnɨmɨŋ akaŋ agɨl gak. \v 2 Jisas mɨñ mab nep nab nɨb okok tap ñɨbɨl mer, ñɨn aknɨb ñɨn juɨl omal (40) melɨk abe kɨslɨm abe yokop nep mɨdek. Nɨg gɨl yokop nep mɨdek nɨŋlɨg gɨ, nop yuan kɨb yɨb gek, \v 3 Seten Jisas nop gos ñen, tɨmel gɨnɨmɨŋ agɨl, apɨl Jisas nop agak, “Yad God Ñɨ ne mɨdebin apan ak, kab ognɨl agek, bred rek laŋ,” agak. \v 4 Agek, Jisas pen agak, “God Mɨnɨm ak ñu kɨl tɨkɨl aglak, \q1 ‘Bin bɨ okok bred nep ñɨbɨl \q2 komɨŋ ma mɨdenɨgal; \q1 God mɨnɨm ageb nɨbak magɨlsek nɨŋ dɨl me, \q2 komɨŋ mɨdenɨgal,’ aglak,” agak. \p \v 5 Jisas nɨb agek, kɨjeki Jisas nop poŋ dɨl dam taun kɨb tɨd Jerusalem amɨl, God sobok gep karɨp i ar alaŋ gɨlak ak lɨl agak, \v 6 “Yad God Ñɨ ne mɨdebin apan ak, preŋɨd lɨm eyaŋ yowan. God Mɨnɨm ak ñu kɨl tɨkɨl aglak, \q1 ‘God ejol ne okok agek, apɨl nep ñɨnmagɨl kɨri denɨgal me, \q2 kab tob nep ak ma pɨŋɨl gɨnɨgab,’ aglak,” agak. \p \v 7 Agek, Jisas pen agak, “Mer! God Mɨnɨm ak mɨnɨm ognap sek ñu kɨl tɨkɨl aglak, ‘God Bɨ Kɨb ak, ne bɨ nɨŋɨd akaŋ bɨ tom agep, ma agnɨmɨb,’ aglak,” agak. \p \v 8 Agek, Seten Jisas nop dam dɨm kɨb yɨb alap amɨl, karɨp lɨm tep tep bɨ kɨb ke ke kod mɨdelak okok Jisas nop yomɨl agak, \v 9 “Nak kogɨm yɨmɨl, yɨb yɨp agek ar alaŋ amek, yad karɨp lɨm nɨb sɨŋaul magɨlsek nep ñɨnɨgain,” agak. \p \v 10 Agek, Jisas Seten nop agak, “Nak ke okok amnoŋ! God Mɨnɨm ak ñu kɨl tɨkɨl aglak, ‘God Bɨ Kɨb yɨb nop ak nep agem ar amnaŋ; wög nop nep gɨnɨmɨb,’ aglak,” agak. \p \v 11 Jisas nɨb agek nɨŋlɨg gɨ, kɨjeki, Jisas ne tap tɨmel ognap gɨnɨmɨŋ agɨl, gɨ gɨ mer nɨŋɨl, nop kɨrɨg gɨl amek nɨŋlɨg gɨ, ejol ognap apɨl, nop ap goŋ lɨl kod mɨdelak. \s1 Jisas karɨp lɨm Galili wagɨn gɨl bin bɨ okok God mɨnɨm ag ñak \r (Mak 1:14-15; Luk 4:14-15) \p \v 12 Ñɨn nɨbak Jon bɨ ñɨg pak ñeb ak nop mɨñ lɨlak. Jisas mɨnɨm nɨbak peyɨg nɨŋɨl, karɨp lɨm Galili adɨk gɨ amnak. \v 13 Amɨl taun ne Nasaret ma am mɨdek; am mɨdek taun sɨkol Kapaneam, karɨp lɨm Sebyulan Naptalai nab sɨŋak mɨdeb Ñɨg Cöb Galili gol sɨŋak. \v 14 Jisas karɨp lɨm nɨbak amɨl, bin bɨ okok kɨrop mɨnɨm tep ak ag ñɨ ajolɨgɨp ak me, bɨ God mɨnɨm agep Aisaia gɨnɨgab agɨl ñu kɨl tɨkak rek nep gak. Ne agak, \q1 \v 15-16 “Karɨp lɨm Sebyulan abe Naptalai abe, Ñɨg Cöb Galili gol sɨŋak, \q2 Ñɨg Jodan pɨb paŋɨd ameb pɨs kɨd, \q1 Juda bin bɨ mer karɨp lɨm Galili sɨŋak mɨdebal okok \q2 kɨri melɨk kɨb yɨb nɨpal. \q1 Kɨslɨm okok mɨdɨl kɨmnɨmel rek lak ak \q2 pen melɨk kɨb ak bɨr nɨpal,” agak. \p \v 17 Jisas ñɨn nɨbak wagɨn gɨl, bin bɨ okok kɨrop God mɨnɨm tep ak ag ñɨ ajlɨg gɨ agak, “Tap si tap tɨmel gɨpɨm ar ak, tari gɨnɨg nɨg gɨpɨn agɨl, kɨrɨg gɨnɨmɨb. Maŋ mɨdeb, God bin bɨ dɨl seb kab ar alaŋ sɨŋak kod mɨdenɨgab; ñɨn kɨsen nɨbi per kod mɨdelɨgɨpɨm ak mɨñi owɨp!” agak. \s1 Jisas bɨ omal omal, “Nɨbi yad eip onɨmɨb,” agak \r (Mak 1:16-20; Luk 5:1-11) \p \v 18 Jisas Ñɨg Cöb Galili gol ar sɨŋak ap yap amɨl nɨŋak, bɨ kɨbsal dep mamɨl mal, uben yoklɨg gɨ kɨbsal derek. Bɨ mamɨl mal, nɨmam alap yɨb ne ak Saimon, nɨmam alap yɨb ne ak Edru. Saimon nop yɨb alap Pita agölɨgɨpal. \fig caption|alt="fishermen in boat" src="HK00208B.TIF" size="col" ref="4:8" \fig* \v 19 Jisas kɨrop mal nɨŋɨl agak, “Yɨp sain gir. Yad nɨrep gen, nɨri mamɨl mal, kɨbsal dep bɨ mer, bin bɨ dep bɨ mɨdenɨgair,” agak. \v 20 Agek, agak rek nep nɨŋɨl, kɨbsal derek uben okok kɨrɨg gɨl, Jisas eip ajölɨgɨpir. \p \v 21 Pen won alap tapɨn amlɨg gɨ nɨŋak, Jems eip Jon eip nap Sebedi eip ñɨg magöb mɨgan ak apɨlgon mɨdlɨg gɨ, uben luöl dɨlɨg gɨ mɨdelak. Jisas nɨŋɨl, kɨrop mal sɨk agek, \v 22 kɨri nap Sebedi ñɨg magöb sɨŋak kɨrɨg gɨl, Jisas eip amnɨrek. \s1 Jisas okok gɨ tagɨl bin bɨ kɨrop mɨnɨm ag ñak \r (Luk 6:17-19) \p \v 23 Jisas karɨp lɨm Galili nab sɨŋak gɨ ajlɨg gɨ, Juda mogɨm gep karɨp okok okok amɨl, God bin bɨ dɨl kod mɨdenɨgab mɨnɨm tep ak, bin bɨ okok kɨrop ag ñɨ ajlɨg gɨ, tap tari tari bin bɨ okok kɨrop gak okok gek komɨŋ lolɨgɨp. \v 24 Nɨg gek, karɨp lɨm Siria bin bɨ okok magɨlsek mɨnɨm nɨbak nɨŋɨl, bin bɨ kɨrop tap tari tari gak okok dad apel, Jisas gek komɨŋ lolɨgɨp. Bin bɨ nɨb okok, ognap tap gak; ognap mɨb goŋ yur kɨb gak; ognap kɨjeki abaŋ ñagak; ognap udɨn mɨmain apek, ap yap pakɨl jep jep dölɨgɨpal; ognap ñɨn tob kalau gak; pen bin bɨ kɨrop tap tari tari gak okok dapel, Jisas gek magɨlsek komɨŋ lolɨgɨp. \v 25 Pen Galili bin bɨ dɨl, Dekapolis bin bɨ dɨl, Jerusalem bin bɨ dɨl, Judia bin bɨ dɨl, ñɨg Jodan kɨd adaŋ sɨŋak bin bɨ dɨl, koŋai nep Jisas amek nɨŋlɨg gɨ, kɨsen amnɨlak. \c 5 \s1 Jisas dɨm yɨrɨk alaŋ am mɨdɨl, mɨnɨm ag ñak \r (Luk 6:20-23) \p \v 1 Jisas, bin bɨ koŋai nep nɨb okok nɨŋɨl, am dɨm yɨrɨk alaŋ bɨ ne aknɨb umɨgan alaŋ dak okok eip bɨsɨg mɨdlɨg, kɨrop mɨnɨm ag ñak. \s1 Bin bɨ mɨñ mɨñ gɨnɨgal \r (Luk 6:20-23) \p \v 2 Jisas ne bin bɨ kɨrop mɨnɨm ag ñɨlɨg gɨ agak, \q1 \v 3 Bin bɨ okok, cɨn bin bɨ tep mer, \q1 God ne nep cɨnop gɨ ñɨnɨgab agɨl, \q2 God nop ag nɨŋnɨgal okok, \q1 God kɨrop dɨl seb kab ar alaŋ kod mɨdenɨgab ak me, \q2 mɨñ mɨñ gɨnɨmel. \q1 \v 4 Bin bɨ sɨl agebal okok, \q1 God kɨrop ag dɨnɨgab ak me, \q2 mɨñ mɨñ gɨnɨmel. \q1 \v 5 Bin bɨ sain kapkap mɨdebal okok, \q1 kɨri lɨm dai wagɨn aul dɨnɨgal ak me, \q2 mɨñ mɨñ gɨnɨmel. \q1 \v 6 Bin bɨ, God agak rek nep gɨnɨgabɨn agɨl, nɨpal okok, \q1 God kɨrop kod mɨdenɨgab ak me, \q2 mɨñ mɨñ gɨnɨmel. \q1 \v 7 Bin bɨ kɨri bin bɨ okok kɨrop mapɨn nɨŋɨl dɨ tep gɨnɨgal okok, \q1 God kɨrop pen ak rek nep mapɨn nɨŋɨl dɨ tep gɨnɨgab ak me, \q2 mɨñ mɨñ gɨnɨmel. \q1 \v 8 Bin bɨ God nop gos nokɨm nɨŋebal okok, \q1 God nop nɨŋnɨgal ak me, \q2 mɨñ mɨñ gɨnɨmel. \q1 \v 9 Bin bɨ nɨŋnɨgal, bin bɨ ognap pen pen gɨnɨgal okok, \q2 kɨri apɨl agnɨgal, ‘Nɨbi aknɨb ma gɨnɨmɨb, kapkap mɨdenɨmɨb,’ agnɨgal okok, \q1 God kɨrop ñɨ pai yad agnɨgab ak me, \q2 mɨñ mɨñ gɨnɨmel. \q1 \v 10 Bin bɨ kɨri God ageb rek nep gɨnɨgabɨn agɨl mɨdel, \q2 bin bɨ ognap kɨrop gɨ tɨmel genɨgal ak, \q1 God kɨrop dɨl seb kab ar alaŋ kod mɨdenɨgab ak me, \q2 mɨñ mɨñ gɨnɨmel. \p \v 11 “Nɨbep Jisas bin bɨ ne agɨl gɨ tɨmel gɨl, mɨnɨm tom agɨl ag juenɨmel, nɨbi mɨñ mɨñ yɨb gɨnɨmɨb. \v 12 Bɨ God mɨnɨm agep bɨrarɨk ped okok kɨrop ar nɨbak nep gɨlak. Nɨb ak, nɨbep ak rek nep genɨgal ak, gos par ma nɨŋnɨmɨb; God cɨnop seb kab ar alaŋ dɨ tep gɨnɨgab ag gos nɨŋlɨg gɨ, mɨñ mɨñ yɨb gɨnɨmɨb,” agak. \s1 God bin bɨ ne okok kɨri dek sol rek mɨdebal; kɨri melɨk rek mɨdebal \r (Mak 9:50; Luk 14:34-35) \p \v 13 Jisas mɨnɨm nɨbak agɨl agak, “Bin bɨ lɨm dai ar wagɨn aul mɨdebal okok, nɨbi dek sol rek kɨri mɨdebɨm. Pen dek sol kabiam ak am sakek kauyaŋ kabiam ma gɨnɨgab; pɨs nep tɨmel gɨp agɨl, tau cɨb jakɨl dɨ yoknɨgal. \p \v 14 “Taun kɨb dɨm alaŋ mɨdɨl, we gɨl mɨdenɨmɨŋ rek ma lɨnɨgab; mɨseŋ yɨb mɨdenɨgab. Nɨb ak rek, bin bɨ lɨm dai wagɨn aul mɨdebal okok kɨrop sɨp melɨk rek mɨdebɨm. \v 15 Bin bɨ okok sɨp dagɨl tin cög mɨgan okok ma we gɨnɨgal. Ar sɨŋak alaŋ tɨk lel melɨk gek, bin bɨ karɨp ñɨlɨk mɨgan okok magɨlsek nɨŋ tep gɨnɨgal. \v 16 Nɨb ak rek, nɨbi bin bɨ okok kɨrop gɨ tep gem, bin bɨ okok nɨbep nɨŋɨl, Nap nɨbi seb kab ar alaŋ mɨdeb yɨb nop nep agel ar amnɨgab. \s1 Lo mɨnɨm ak \p \v 17 “Nɨbi agnɨgabɨm, Jisas owɨp ak, God Mosɨs nop lo mɨnɨm agak mɨnɨm ar ak abe, bɨ God mɨnɨm agep ognap aglak mɨnɨm ar ak abe, kɨrɨg gɨnɨmɨb agnɨg owɨp agnɨgabɨm ak pen ak mer! Yad opin ak, bɨ God mɨnɨm agep okok gɨnɨgab aglak rek magɨlsek gɨnɨm agɨl opin. \v 18 Yad nɨbep nɨŋɨd yɨb agebin. Seb kab ar alaŋ abe, lɨm dai wagɨn aul abe pɨs nep kɨr gɨnɨgab ak pen God Mɨnɨm ne ak mɨnɨm magɨl alap ma kɨrɨg gɨnɨgab; magɨlsek per per nep mɨdenɨgab. Mɨnɨm tari tari agak ak, magɨlsek agak rek nep gɨnɨgab. \p \v 19 “Nɨb ak, bin bɨ an an God lo mɨnɨm ak nɨŋɨl, mɨnɨm sɨkol won alap kɨrɨg gɨnɨm agɨl, bin bɨ okok abramek ag ñek kɨrɨg gɨnɨgal ak, God bin bɨ dɨl kod mɨdenɨgab ñɨn ak, yɨb kɨri ap yonɨgab. Pen bin bɨ an an God lo mɨnɨm nɨŋɨl, nɨŋ tep gɨl, bin bɨ okok kɨrop ag ñɨ tep gɨnɨgal ak, God bin bɨ dɨl kod mɨdenɨgab ñɨn ak, yɨb kɨri ap rannɨgab. \v 20 Bɨ Perisi okok abe, God lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok abe, ‘God mɨnɨm ageb ar ak nep gɨpɨn,’ apal ak pen kɨri yokop mɨnɨm agɨl God mɨnɨm ageb ar ak ma gɨpal, mer. Nɨbi ke pen, God mɨnɨm ageb rek nep yɨpɨd gɨl nep nɨŋ dɨl kɨsen gɨnɨmɨb. Nɨb gɨnɨgabɨm ak me, God nɨbep dɨl seb kab ar alaŋ sɨŋak kod mɨdenɨgab. \s1 Bin bɨ kaual maual nɨbi okok eip mɨnɨm ag jɨm ñɨl mɨdenɨmɨb \r (Luk 12:57-59) \p \v 21 “Bɨrarɨk nep napɨs nased yes okok God lo mɨnɨm agelɨgɨpal ar ak nɨbi nɨpɨm. Kɨri agölɨgɨpal, ‘Cɨp ñag ma paknɨmɨb. Bin bɨ alap, bin bɨ alap ñag pak lɨnɨgab ak, mɨnɨm kɨb nɨŋnɨgab,’ agölɨgɨpal. \v 22 Mɨnɨm nɨbak nɨpɨm ak pen nɨbep mɨñi ag tep gɨnɨm. Bin bɨ alap, bin bɨ alap nop nɨŋek mɨlɨk yonɨgab ak, mɨnɨm kɨb nɨŋnɨgab. Bin bɨ alap, bin bɨ alap yɨb dap yonɨgab ak, Juda Kansol okok ap mogɨm gɨl, nop mɨnɨm kɨb agnɨgal. Bin bɨ alap, bin bɨ alap nop agnɨgab, ‘Nak bɨ saköl sek,’ agnɨgab ak, karɨp lɨm mab ke yɨneb mɨgan eyaŋ amnɨmɨŋ rek lɨp. \p \v 23 “Nɨb ak, nak tap God nop sobok gɨ ñeb dam kab bɨd ar ak sobok gɨ ñɨnɨg, nanai namam nak alap nop gɨ tɨmel gɨpan rek mɨnɨm mɨdeb ag gos nɨŋnɨgan ak, \v 24 tap God nop sobok gɨ ñeb nɨbak kab bɨd ar sɨŋak kɨrɨg gɨl, nop eip mɨnɨm ag tep gɨl, mɨñi kapkap jɨm ñɨl mɨdor agɨl, adɨk gɨ apɨl tap nɨbak God nop sobok gɨ ñɨnɨmɨn. \p \v 25 “Tap tari gɨ tɨmel gɨnɨgabɨm ak, nɨbep mɨnɨm kɨb agnɨg, dam kanɨb nab okok kɨsen dad amel nɨŋlɨg gɨ, kɨrop eip mɨnɨm nɨbak ag tɨg asɨkɨl, jɨm ñɨl mɨdenɨmɨb. Mer ak, nɨbep dam bɨ kɨb ak nop ñenɨgal, ne pen nɨbep dɨ polisman kai kɨrop ñek, nɨbep dam nag lɨnɨgal. \v 26 Yad nɨbep nɨŋɨd yɨb agebin, tap dai nɨbi mɨdonɨmɨŋ ak pɨs nep magɨlsek dai pag juɨl me söŋ amnɨgabɨm. \s1 Bin si bɨ si gɨpal \p \v 27 “Pen mɨnɨm alap aglak ak, ak rek nep nɨpɨm. Mɨnɨm nɨbak aglak, ‘Bin si bɨ si ma gɨnɨmɨb,’ aglak. \v 28 Pen yad nɨbep agebin, bɨ alap bin alap nop nɨŋɨl, nop gɨpnep agɨl gos nɨŋnɨgab ak, God nɨŋek, bɨ nɨbak gos ne nab eyaŋ bin nɨbak si gɨnɨgab. \v 29 Nɨb ak, udɨn magɨl yɨpɨd kɨd nɨŋɨl, tap si tap tɨmel gɨnɨmɨŋ rek lonɨmɨŋ ak, udɨn pɨs nɨbak tɨg ju yoknɨmɨb. Pen udɨn nɨbi ak yɨmɨg nɨŋnɨgabɨm ak, tap si tap tɨmel gɨl, mab ke yɨneb mɨgan eyaŋ amnɨmɨb rek lɨp. \v 30 Pen ñɨnmagɨl yɨpɨd kɨd ak, ak rek nep, tap si tap tɨmel gɨnɨmɨŋ rek lonɨmɨŋ ak, tɨb gɨ rɨk dɨ yoknɨmɨb. Nɨg gɨl me, ñɨn pɨs kɨd nep mɨdek komɨŋ amnɨgabɨm. Mer ak, mab ke yɨneb mɨgan eyaŋ amnɨgabɨm. \s1 Jisas bin ag yokep mɨnɨm ag ñak \r (Mat 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18) \p \v 31 “Nɨbi nɨpɨm, mɨnɨm alap aglak, ‘Bɨ alap bɨn ne nop kɨrɨg gɨnɨg, bin aul pɨs nep kɨrɨg gɨnɨm, agɨl, ñu kɨl bad alap tɨkɨl, bin nɨbak nop ñɨl me, pɨs nep kɨrɨg gɨnɨgab,’ aglak. \v 32 Pen yad nɨbep agebin: bɨ alap, bin ne bɨ alap si ma dɨnɨgab mer, pen nɨgmɨl ne bɨn ne yokop nep kɨrɨg gɨnɨgab ak, gɨ tɨmel gɨnɨgab. Pen bin ak nop nɨg gɨl kɨrɨg gek, am bɨ kɨsen nɨb alap dɨnɨgab ak, bɨ nɨbak ne bin ne kɨrɨg gɨnɨgab ak me, ne nɨg gek, bin ne bɨ si dep bin lɨnɨgab. Pen bɨ an bin nɨbak dɨnɨgab ak, ne ak rek nep bin si dep bɨ lɨnɨgab. \s1 Mɨnɨm nɨŋɨd yɨb agobɨn, apal \r (Mat 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18) \p \v 33 “Bɨrarɨk nep mɨnɨm alap aglak ak, ak rek nep nɨpɨm. Mɨnɨm nɨbak aglak, ‘Nɨbi Bɨ Kɨb udɨn yɨrɨk ne mɨnɨm nɨŋɨd yɨb agnɨgabɨm ak, agnɨgabɨm rek nep gɨnɨmɨb. God ne nɨŋ mɨdeb nɨŋɨl agnɨgabɨm rek nep gɨnɨmɨb,’ aglak. \v 34 Pen yad nɨbep agebin: mɨnɨm alap agnɨg, ‘God udɨn yɨrɨk ar ak nɨŋɨd agebin,’ agɨl ma agnɨmɨb. ‘Karɨp lɨm seb kab ar alaŋ sɨŋak mɨdeb rek nɨŋɨd agebin,’ agɨl ma agnɨmɨb; God ne karɨp lɨm nɨb sɨŋak sea kiŋ ar sɨŋak bɨsɨg mɨdeb. \v 35 ‘Lɨm dai wagɨn aul mɨdeb rek nɨŋɨd agebin,’ agɨl ma agnɨmɨb; God ne sea kiŋ ar sɨŋak bɨsɨg gɨl, karɨp lɨm wagɨn aul tob ar sɨŋak tau mɨdeb. ‘Jerusalem mɨdeb rek nɨŋɨd agebin,’ agɨl ma agnɨmɨb; ak Kiŋ Kɨb yɨb taun kɨb ne me. \v 36 ‘Nabɨc yad mɨdeb rek, nɨŋɨd agebin,’ agɨl ma agnɨmɨb. Nɨbi ke gem, nabɨc kas nɨbi nokɨm alap kɨloi akaŋ mosɨb ma tannɨgab. \v 37 Nɨb ak, ‘Gɨnɨgain’ agɨl, ‘Gɨnɨgain’ nep agnɨmɨb; pen ‘Ma gɨnɨgain’ agɨl, ‘Ma gɨnɨgain’ nep agnɨmɨb. Mɨnɨm kauyaŋ lɨl agɨl, lɨl agnɨgabɨm ak, Seten nɨbep gos ñek, nɨb agnɨgabɨm. \s1 Jisas pen pen gep mɨnɨm agak \r (Luk 6:29-30) \p \v 38 “Pen mɨnɨm alap aglak ak, ak rek nep nɨpɨm. Mɨnɨm nɨbak aglak, ‘Udɨn magɨl ak pɨŋɨl juenɨmel, kɨrop pen abe pɨŋɨl junɨmɨb. Meg magɨl pɨpag genɨmel, kɨrop pen abe pɨpag gɨnɨmɨb,’ aglak. \v 39 Pen yad nɨbep agebin: bɨ alap nɨbep gɨ tɨmel genɨmɨŋ, nop pen gɨ tɨmel ma gɨnɨmɨb. Bɨ alap nɨbep mɨkem pak sɨl genɨmɨŋ, adɨk gem pɨs kɨd abe paknɨmɨŋ. \v 40 Bɨ alap apɨl nɨbep mɨnɨm kɨb agɨl, ‘Sior nak ak yɨp saj gan,’ agenɨmɨŋ, sior nep ma ñɨnɨmɨb, kolsior ak abe ñɨnɨmɨb. \v 41 Bɨ alap nɨbep ag nɨŋɨl, ‘Tap wad aul dam kau sɨŋak yokɨl onɨmɨn,’ agenɨgab ak, ma yo nɨŋnɨmɨb; kau agnɨmel sɨŋak sɨl gɨl, dam yokop kau sɨŋak yokɨl onɨmɨb. \v 42 Bin bɨ ognap nɨbep, ‘Cɨnop tap ognap ñɨm,’ ag nɨŋenɨmel, abramek ñɨnɨmɨb. Pen bin bɨ ognap nɨbep, ‘Cɨnop tap ognap yokop ñem, kɨdek nɨbep pen adɨk gɨ dam ñɨnɨgabɨn,’ agenɨmel, ma kɨrɨg gɨnɨmɨb, abramek ñɨnɨmɨb. \s1 Kaual maual nɨbi okok kɨrop mɨdmagɨl lɨnɨmɨb \r (Luk 6:27-28,32-36) \p \v 43 “Mɨnɨm alap aglak ak, ak rek nep nɨpɨm. Mɨnɨm nɨbak aglak, ‘Namɨd namam nɨbi okok kɨrop mɨdmagɨl lɨnɨmɨb; bin bɨ kaual maual nɨbi okok kɨrop mɨlɨk dai nɨŋnɨmɨb,’ aglak. \v 44 Pen yad nɨbep agebin: bin bɨ kaual maual nɨbi okok, kɨrop mɨdmagɨl lɨnɨmɨb; bin bɨ nɨbep gɨ tɨmel gɨpal okok, God nop sobok gɨl, ‘Kɨrop kod mɨd tep gɨnɨmɨn,’ agnɨmɨb. \p \v 45 “Nɨbi nɨg gɨnɨgabɨm ak, Nap seb kab ar alaŋ mɨdeb ak, ñɨ pai ne yɨb mɨdenɨgabɨm. Ne gek, pɨb melɨk gek, bin bɨ gɨ tep gɨpal okok abe, bin bɨ gɨ tɨmel gɨpal okok abe, melɨk geb. Ne gek, mɨñab pakɨl, bin bɨ gɨ tep gɨpal okok tap wög kɨri okok tanɨl, bin bɨ gɨ tɨmel gɨpal okok tap wög kɨri okok tanɨl gɨp. \v 46 Nɨbi bin bɨ nɨbep mɨdmagɨl lɨpal okok nep dɨ tep gɨnɨgabɨm ak, bɨ takɨs dɨpal okok gɨpal rek nep gɨnɨgabɨm. Nɨg gɨnɨgabɨm ak, God ne titi gɨl mɨñ mɨñ gɨl nɨbep tap tep ñɨnɨgab? \v 47 Nɨbi nanai namam nɨbi okok nep ag wasu ag dɨnɨgabɨm ak, bin bɨ God nop gos ma nɨpal okok, bin bɨ yokop okok kɨrop gɨpal rek nep gɨnɨgabɨm. \p \v 48 “Nɨb ak, Nap seb kab ar alaŋ gɨ tep yɨb geb rek, nɨbi ak rek nep gɨ tep yɨb gɨnɨmɨb. \c 6 \s1 Bin bɨ tap ma mɨdeb okok kɨrop abramek ñɨnɨmɨb \p \v 1 “Pen nɨbi, yɨb kɨb dɨn agɨl, bin bɨ udɨn yɨrɨk ar kɨrop ak nep God ageb rek nep gɨn, agɨl gɨpɨm ak, Nap nɨbi seb kab ar alaŋ mɨdeb ak nɨŋɨl nɨbep pen tap tep alap ma ñɨnɨgab. \v 2 Bin bɨ ognap, God nop nɨŋ dɨpɨn, agɨl, tom nep gɨpal. Yɨb kɨb dɨn, agɨl, kɨri bin bɨ yɨm gep rek okok kab magɨl tap ognap ñɨnɨg, Juda mogɨm gep karɨp bin bɨ koŋai mɨdenɨgal mɨgan ak akaŋ, kanɨb kɨb bin bɨ koŋai nep ajenɨgal okok nep amɨl, bin bɨ udɨn yɨrɨk ar sɨŋak ñɨnɨgal. Gɨnɨgal nɨbak yad nɨbep agebin: yɨb kɨb dɨn, agɨl, tap kɨri pen dɨnɨgal nɨbak; Bapi kɨrop tap ognap sek ma ñɨnɨgab. Kɨri nɨg gɨpal rek ma gɨnɨmɨb. \p \v 3 “Pen nɨbi bin bɨ yɨm gep rek okok kɨrop tap ñɨnɨg, mɨseŋ ma ñɨnɨmɨb; \v 4 kapkap we gɨl rek ñɨnɨmɨb. Tap tari kapkap gɨpɨm ak, Nap nɨbi magɨlsek nɨŋeb rek, tap tari tari gɨnɨgabɨm nɨŋɨl, nɨbep pen tap tep ñɨnɨgab. \s1 Jisas God nop sobok gep mɨnɨm ag ñak \r (Luk 11:2-4) \p \v 5 “Nɨbi God nop sobok gɨnɨg gɨnɨmɨb ak, bin bɨ ognap, God nop gos nɨpɨn, agɨl, tom nep gɨpal rek ma gɨnɨmɨb. Kɨri bin bɨ ognap cɨnop nɨŋel, yɨb kɨb dɨnɨgabɨn, agɨl, am Juda mogɨm gep karɨp nab sɨŋak mɨdɨl akaŋ am kanɨb tam okok mɨdɨl, bin bɨ udɨn yɨrɨk ar sɨŋak God nop sobok gɨpal. Gɨpal nɨbak yad nɨbep agebin, yɨb kɨb dɨn, agɨl, tap kɨri pen dɨnɨgal nɨbak; God ne mɨnɨm kɨrop ak ma dɨnɨgab. \v 6 Nɨb ak, nɨbi God nop sobok gɨnɨg, karɨp magɨl ñɨlɨk mɨgan nɨbi ak amɨl, kɨjoŋ gɨ ñɨl, Bapi cɨn udɨn ma nɨŋobɨn ak nop sobok gɨnɨmɨb. Tap tari kapkap gɨpɨm ak, Nap nɨbi magɨlsek nɨŋeb rek, tari tari gɨnɨgabɨm nɨŋɨl, mɨnɨm nɨbep nɨŋɨl, nɨbep pen tap tep ñɨnɨgab. \p \v 7 “Bin bɨ God Mɨnɨm ma nɨpal okok, nop sobok gɨnɨg, mɨnɨm par kɨb yɨb apal. Gos kɨri nep nɨŋɨl apal, ‘Mɨnɨm par kɨb agon me nɨŋnɨgab,’ apal. \v 8 Pen nɨbi aknɨb rek ma gɨnɨmɨb. Mɨnɨm tari Nap nop sobok gɨnɨg gebɨm ak, ne ned nɨŋɨp. \v 9 Nɨb ak, God nop sobok gɨnɨg, agnɨmɨb, \q1 ‘Bapi cɨn seb kab ar alaŋ mɨdeban; \q2 yɨb nak i ar alaŋ mɨdeb. \q1 \v 10 Nak cɨnop dɨl kod mɨdenɨmɨn. \q1 Seb kab ar alaŋ ageban rek nɨŋɨl gɨpal ak, \q2 cɨnop lɨm dai ar wagɨn aul gɨ ñɨnɨmɨn, cɨn abe mɨnɨm nep nɨŋɨl kɨsen gɨn. \q1 \v 11 Cɨnop tap ñɨŋeb ognap nonɨm lɨ ñɨnɨmɨn; \q2 per ñɨban rek ñɨn nokɨm nokɨm ñɨnɨmɨn. \q1 \v 12 Bin bɨ ognap cɨnop gɨ tɨmel gɨpal nɨŋɨl kɨrɨg gɨpɨn rek, \q2 cɨn gɨ tɨmel gɨpɨn ak rek nep nɨŋɨl kɨrɨg gɨnɨmɨn. \q1 \v 13 Kɨjeki lɨp gek, cɨn gɨ tɨmel gɨjɨn rek lɨp ak, \q2 nak cɨnop kod mɨdek, cɨn gɨ tɨmel ma gɨn,’ agnɨmɨb. \p \v 14 “Bin bɨ ognap nɨbep gɨ tɨmel gel nɨŋɨl kɨrɨg gɨnɨgabɨm ak, Nap nɨbi seb kab ar alaŋ mɨdeb ak tap si tap tɨmel nɨbi gɨnɨgabɨm ak, ak rek nep nɨŋɨl, kɨrɨg gɨnɨgab. \v 15 Pen bin bɨ ognap nɨbep gɨ tɨmel gel nɨŋɨl ma kɨrɨg gɨnɨgabɨm ak, Nap nɨbi tap si tap tɨmel nɨbi gɨnɨgabɨm ak, ak rek nep nɨŋɨl ma kɨrɨg gɨnɨgab. \s1 Tap ñɨŋeb bɨl gɨpal \p \v 16 “Nɨbi tap ñɨŋeb kɨrɨg gɨnɨg, bin bɨ God nop gos nɨpɨn, agɨl, tom nep gɨpal rek, ma gɨnɨmɨb. Kɨri, ‘Cɨn mɨlɨk agrob gɨ yapɨl rek mɨdon, bin bɨ nɨŋɨl agnɨgal, “God nop gos nɨŋɨl, tap ñɨŋeb bɨl gɨl me, mɨlɨk agrob gɨ yapɨl mɨdebal,” agnɨgal,’ agɨl, tom gɨl nɨg gɨpal. Yad nɨbep nɨŋɨd yɨb agebin: bin bɨ cɨnop nɨŋlaŋ, agɨl gɨnɨgal nɨb okok, bin bɨ okok nɨŋɨl yɨb kɨrop agel ar amnɨgab ak pen God kɨrop tap tep seb kab ar alaŋ ma ñɨnɨgab. \v 17 Nɨbi pen tap ñɨŋeb okok bɨl genɨgabɨm ak, mɨlɨk agrob gɨ yapɨl rek ma mɨdenɨmɨb. Ñɨg pak tep gɨl, wel lɨl, kom gɨl mɨdenɨmɨb. \v 18 Nɨg genɨgabɨm ak me, nɨbep bin bɨ tap magɨl bɨl gɨpal okok, agɨl, ma nɨŋnɨgal. Pen tap kapkap gɨpɨm ak, Nap nɨbi, cɨn udɨn ma nɨŋobɨn Bɨ ak, ne magɨlsek kapkap we gɨl mɨdeb ak nɨŋeb rek, nɨŋɨl nɨbep pen ñɨl tap tep ñɨnɨgab. \s1 Amɨl God eip mɨdon, agɨl, nɨŋlɨg gɨ mɨdenɨmɨb \r (Luk 12:21,33-34) \p \v 19 “Pen lɨm dai ar wagɨn aul tap tep tep okok dɨ mogɨm gɨn, agɨl gos ak ma nɨŋnɨmɨb. Tari gɨnɨg: tap nɨb okok dɨ mogɨm genɨgabɨm ak, sɨpsep ñɨbɨl, ki gɨl, si dɨl gɨnɨgal. \v 20 Nɨb ak, tap tep nɨbi rek okok, God karɨp lɨm seb kab ar alaŋ sɨŋak dɨ mogɨm gem, sɨpsep ma ñɨŋnɨgab, ki ma gɨnɨgab, si ma dɨnɨgal, mɨdep nep mɨdenɨgab. \v 21 Tap tep nɨbi lɨm dai ar wagɨn aul dɨ mogɨm genɨgabɨm ak, gos nɨbi mɨdenɨgab lɨm dai ar wagɨn aul; tap tep nɨbi God karɨp lɨm seb kab ar alaŋ sɨŋak dɨ mogɨm genɨgabɨm ak, gos nɨbi ak amnɨgab nɨb alaŋ. \s1 Mɨb goŋ melɨk ak \r (Luk 11:34-36) \p \v 22 “Udɨn magɨl mɨb goŋ sɨp melɨk rek mɨdeb. Udɨn magɨl nɨbi ak tep mɨdek, melɨk tep gek nɨŋ tep gɨnɨgabɨm. \v 23 Pen udɨn magɨl nɨbi ak tɨmel gek, mɨb goŋ nɨbi ak kɨslɨm gɨnɨgab. Melɨk gɨpkop pen pɨs nep kɨslɨm gek, tap alap ma nɨŋnɨgabɨm. Nɨbi melɨk ma nɨpɨm ak, kɨslɨm gɨp rek mɨdebɨm. \s1 Mani tap okok god alap rek ma mɨdenɨmɨŋ \r (Luk 16:13; 12:22-31) \p \v 24 “Bɨ nokɨm alap, bɨ kɨb omal kɨrop wög gɨ ñɨnɨmɨŋ rek ma lɨp. Tari gɨnɨg: bɨ kɨb alap nop nɨŋek tep genɨgab, alap nop kɨrɨg gɨnɨgab: pen bɨ kɨb alap nop nɨŋek tep genɨgab, alap nop kɨrɨg gɨnɨgab. Nɨb ak, nɨbi mani tap tep lɨm dai ar wagɨn aul mɨdeb okok nɨŋem tep gek, God nop kɨrɨg gɨnɨgabɨm rek lɨp ak, nɨŋ tep gɨnɨmɨb. \s1 Gos kɨb ma nɨŋnɨmɨb \r (Luk 12:22-31) \p \v 25 “Ar nɨbak me nɨbep agebin: tap akal nɨb ñɨŋɨl mɨdojɨn, walɨj akal nɨb tol gɨl mɨdojɨn, agɨl, gos par ak ma nɨŋnɨmɨb. Komɨŋ mɨdep ak tap kɨb; tap ñɨŋeb tap sɨkol. Mɨñi mɨdobɨn aul, mɨb goŋ tap yɨb; mɨb goŋ walɨj tol gep tap sɨkol. Nɨg gek nɨŋɨl, God nɨbep gɨ lak ak, ne tap ñɨŋeb, walɨj mɨb goŋ tol gep, tap sɨkol nɨb okok ma ñɨnɨgab ag gos nɨŋebɨm ar? \v 26 Nɨbi nɨpɨm, yakɨr okok tap yɨŋ ma yɨbal; wid tap okok tɨk dap mogɨm ma gɨpal. Pen Nap kɨri seb kab ar alaŋ ak kɨrop kod mɨdek, tap ñɨbal. Nɨb ak, yakɨr okok tap yokop ak pen ne tap ñek ñɨbal rek, nɨbep ak rek nep ma ñɨnɨgab ag gos nɨŋebɨm ar? \v 27 Akaŋ, gos par nɨŋɨl me, tapɨn mɨdɨl kɨmnɨgabɨn ag gos nɨŋebɨm ar? \p \v 28 “Pen tari gɨnɨg walɨj tap okok gos par nɨŋebɨm? Tap pɨlpɨl be okok tanɨb okok, wög ma gɨl, walɨj ma gɨl, gɨpal. \v 29 Pen kiŋ Solomon mani koŋai mɨdek tɨb kadɨg tep yɨb golɨgɨp ak, tap pɨlpɨl nɨb okok rek tɨb kadɨg tep ma golɨgɨp. \v 30 Tap pɨlpɨl nɨb okok tap yokop. Per mɨdɨl mer, mɨñi rek mɨdɨl, tol rek tɨb gɨ rɨk dagɨlpal. Pen God tap yokop nɨb okok gɨ lɨl tɨb kadɨg tep gɨ ñɨb ak, tari gɨnɨg cɨnop ma kod mɨdenɨgab ag gos nɨŋebɨm? Nɨbi nɨbak rek gos nɨŋnɨgabɨm ak, nɨbi God nop nɨŋ dɨ tep ma gɨpɨm. \p \v 31 “Nɨb ak, tap akal nɨb ñɨŋɨn, ñɨg akal nɨb ñɨŋɨn, walɨj tari tol gɨn, agɨl, gos par ak ma nɨŋnɨmɨb. \v 32 Bin bɨ God Mɨnɨm ma nɨpal okok, tap nɨb okok dɨn, agɨl, gos par nɨbak rek nɨpal. Pen nɨbi nɨpɨm, Nap nɨbi seb kab ar alaŋ mɨdeb ak, nɨbi tap tari tari ma mɨdeb ak bɨr nɨŋɨp. \v 33 Nɨb ak, God bin bɨ ognap dɨl kod mɨdenɨgab ak, cɨnop ak rek nep dɨnɨgab, agɨl, gos ar nokɨm nɨŋnɨmɨb; God ne ageb rek nep gɨ mɨdon, agɨl, gos ar nokɨm nɨŋnɨmɨb; nɨbi nɨg gem amek me, tap ñɨŋeb, ñɨg ñɨŋeb, walɨj tol gep, tap nɨb okok magɨlsek nɨbep ñɨnɨgab. \v 34 Nɨb ak, tol menɨk tari gɨl mɨdojɨn, agɨl, gos par ak ma nɨŋnɨmɨb. Ñɨn mɨñi ak ñɨn mɨñi. Mɨñi ñɨn aul nep tap mɨker ognap mɨdeb ak, ak nep gos nɨŋnɨmɨb. \c 7 \s1 Bin bɨ ognap kɨrop mɨnɨm kɨb ma ag gɨnɨmɨb \r (Luk 6:37-38,41-42) \p \v 1 “Cɨn bin bɨ tep agɨl, bin bɨ ognap kɨrop gos tɨmel nɨŋnɨgabɨm ak, mɨnɨm nɨbak adɨk gɨ nɨbepe ke onɨgab. \v 2 Nɨb ak, nɨŋ tep gɨnɨmɨb. Nɨbi bin bɨ ognap kɨrop gɨnɨgabɨm rek, God nɨbep pen gɨnɨgab. Nɨbi bin bɨ ognap nɨŋɨl mɨnɨm kɨb ag gɨnɨgabɨm rek, God nɨbep ak rek nep mɨnɨm kɨb ag gɨnɨgab. \v 3 Mab bog udɨn nɨbi pak karɨkɨl mɨdeb ak, tari gɨnɨg mab bog nɨbak tap yokop agɨl, namam tap acɨp udɨn ne mɨdeb ak nɨŋɨl agebɨm? \v 4-5 Nak bɨ mɨnɨm tom agep bɨ. Mab bog udɨn nɨbi pak karɨkɨl mɨdeb ak ned dɨ yokɨl, udɨn nɨŋ tep gɨl, namam tap acɨp udɨn nop mɨdeb ak nop, ‘Dɨ yokin’ agɨl agnɨmɨb. \v 6 God tap sɨŋ ne okok, kain sapeb okok kɨrop ma ñɨnɨmɨb. Kɨbap mɨlep okok, kaj okok mɨdeb, agɨl, ma dɨ yoknɨmɨb. Pen tari gɨnɨg: dɨ yoknɨgabɨm, kɨri tau acɨp acɨp gɨ yokɨl, adɨk gɨ apɨl nɨbep sunɨgal. \s1 Cɨn titi gɨl Bɨ Kɨb nop sobok gɨn \r (Luk 11:9-13) \p \v 7 “Tap tari ma mɨdonɨmɨŋ ak, God nop ag nɨŋem nɨbep ñɨnɨgab. Pen tap ognap pɨyo nɨŋnɨgabɨm ak, dɨnɨgabɨm. Cɨnop kɨjoŋ yɨkan, agɨl, pak gu gu gem, nɨbep kɨjoŋ ak yɨknɨgab. \v 8 Pen tari gɨnɨg: bin bɨ God nop ag nɨŋnɨgal ak, ag nɨŋnɨgal rek nep gɨnɨgab. Tap pɨyo nɨŋnɨgal ak kɨrop yomnɨgab. Pen, kɨjoŋ ak yɨkan, agɨl, pak gu gu gel, agnɨgal rek nɨŋɨl yɨknɨgab. \p \v 9 “Nɨbi bɨ nap sɨkop, ñɨ pai nɨbi alap bred alap ñan agek, nɨbi kab ñɨnɨgabɨm? \v 10 Akaŋ pen, kɨbsal alap ñan agek, soiŋ alap ñɨnɨgabɨm? Aknɨb gɨl ma gɨnɨgabɨm. \v 11 Nɨbi bin bɨ tep mer ak pen ñɨ pai nɨbi okok, tap tep okok nep ñɨnɨgabɨm. Nap nɨbi seb kab ar alaŋ Bɨ tep yɨb ak, esek ma agnɨgab; nɨbi ag nɨŋnɨgabɨm ak, ne nɨbep tap tep ñɨnɨgab. \p \v 12 “Pen nɨbi ke, cɨnop ar ak gɨlaŋ, ar ak ma gɨlaŋ, agɨl gos nɨpɨm, ar ak nep bin bɨ okok kɨrop gɨnɨmɨb. Mosɨs God lo mɨnɨm dɨl ñu kɨl tɨkak mɨnɨm ak abe, bɨ God mɨnɨm agep ñu kɨl tɨklak mɨnɨm ak abe, wagɨn me nɨbak. \s1 Kɨjoŋ sɨkol, kɨjoŋ kɨb \r (Luk 13:24) \p \v 13-14 “Mab ke eyaŋ kɨjoŋ kɨb ak mɨseŋ nɨŋɨl am tep gɨpal. Bin bɨ koŋai nep mɨgan nɨbak amebal. Nɨb ak, nɨbi nɨŋ rep gɨl, per mɨdep kɨjoŋ sɨkol ak nɨŋɨl amnɨmɨb. Kɨjoŋ sɨkol nɨbak koslam amnɨgal. Bin bɨ nokɨm nokɨm nep, kanɨb sɨkol par nɨbak kɨlɨs gɨl pɨyo nɨŋɨl amnɨgal. \s1 Esek agnɨgal, nɨŋ tep gɨnɨmɨb \r (Luk 6:43-46) \p \v 15 “Pen bin bɨ God mɨnɨm agobɨn agɨl tom apal okok, kaj sipsip sain tep rek ulek lɨl onɨgal ak pen apɨl mɨdlɨg gɨ, kain sapeb bin bɨ suɨp rek ak nɨbep gɨnɨgal. Nɨb ak, nɨŋ tep gɨnɨmɨb. \v 16 Bin bɨ mɨd tep gɨpal rek ulek lɨl onɨgal ak pen kɨri tap si tap tɨmel gɨnɨgal rek nɨŋɨl, kɨrop nɨŋ tep gɨnɨgabɨm. Nɨbi nɨpɨm, nag yokop ñu ñu sek okok magɨl ñɨŋeb ak pɨlek ma ju ñɨŋnɨgabɨm. \v 17-18 Mab okok ak rek nep gɨnɨgab. Mab magɨl ñɨŋeb bɨd okok, mab magɨl ma ñɨŋeb ma pɨlnɨgab. Pen mab magɨl ma ñɨŋeb bɨd okok, magɨl ñɨŋeb ma pɨlnɨgab. \v 19 Pen mab magɨl tep ma pɨlnɨgab okok, tɨb gɨ rɨk marɨk gɨ dam mab yɨneb eyaŋ yoknɨgal. \v 20 Nɨb ak, bin bɨ okok mɨñ gɨnɨgal ar ak nɨŋɨl, bin bɨ okok tep, bin bɨ okok tɨmel, agɨl nɨŋnɨgabɨm. \s1 Jisas “Yad nɨbep ma nɨŋölɨgɨpin,” agnɨgab \r (Luk 13:25-27) \p \v 21 “Bin bɨ yɨp, ‘Bɨ Kɨb cɨn!’ ‘Bɨ Kɨb cɨn!’ agebal okok magɨlsek, God kɨrop dɨl kod mɨdenɨgab, agɨl gos ak ma nɨŋnɨmɨb. Bapi yad seb kab ar alaŋ mɨdeb ak ageb rek gɨpal bin bɨ okok nep kɨrop dɨl seb kab ar alaŋ sɨŋak kod mɨdenɨgab. \v 22 God bin bɨ mɨnɨm kɨb agnɨgab ñɨn ak, bin bɨ koŋai nep yɨp agnɨgal, ‘Bɨ Kɨb, cɨn bin bɨ nak nep. Yɨb nak nep agɨl, mɨnɨm nep ag ñɨnok. Yɨb nak nep agɨl, tap bin bɨ kɨjeki abaŋ ñagak okok ag yoknok. Yɨb nak nep agɨl, tap ma gep rek okok koŋai nep gɨnok,’ agnɨgal. \v 23 Yɨp nɨb agnɨgal ak pen yad kɨrop pen agnɨgain, ‘Yad nɨbep ma nɨŋölɨgɨpin; nɨbi gɨ tɨmel nep gɨpɨm ak, ke okok amnɨm!’ agnɨgain. \s1 Bɨ omal karɨp omal gɨrek \r (Luk 6:47-49) \p \v 24-25 “Bɨ gos nɨŋ tep gɨnɨgab alap, karɨp ne ak gɨnɨg, kab mɨdenɨgab ar alaŋ gɨnɨgab. Kɨsen yɨgen kɨb apɨl, mɨñab kɨb pakɨl, ñɨg ulɨk apɨl gɨnɨgab ak pen karɨp ne kab ar alaŋ gɨ kɨlɨs gɨnɨgab ak, pag jɨsɨpɨk masɨpɨk gɨ ma dad amnɨgab. Nɨb ak rek me, bin bɨ mɨnɨm yad nɨŋɨl, nɨŋ dɨl, agebin rek gɨnɨgal bin bɨ okok. \p \v 26-27 “Pen bɨ gos nɨŋ tep ma gɨnɨgab alap, karɨp ne ak gɨnɨg, lɨm kab kɨlɨp lenɨgab ar alaŋ gɨnɨgab. Kɨsen yɨgen kɨb apɨl, mɨñab kɨb pakɨl, ñɨg ulɨk apɨl, karɨp ne ak pɨs nep pag jɨsɨpɨk masɨpɨk gɨ dad amnɨgab. Nɨb ak rek me, bin bɨ mɨnɨm yad nɨŋɨl agebin rek ma gɨnɨgal bin bɨ okok,” agak. \p \v 28-29 Jisas mɨnɨm nɨbak ag juek nɨŋlɨg gɨ, bin bɨ koŋai nep ap mɨdelak okok nɨŋɨl aglak, “God lo mɨnɨm ag ñeb bɨ cɨn okok mɨnɨm apal rek ma agɨp; ne bɨ mɨnɨm nɨŋ tep yɨb gɨp rek agɨp,” agɨl, wal yɨb aglak. \c 8 \s1 Jisas bɨ soi sapeb lak ak gek, komɨŋ lak \r (Mak 1:40-45; Luk 5:12-16) \p \v 1 Jisas dɨm yɨrɨk alaŋ mɨdek ak kɨrɨg gɨl, mak eyaŋ ap yapek nɨŋlɨg gɨ, bin bɨ koŋai nep nop kɨsen gɨlak. \v 2 Pen bɨ soi sapeb lak bɨ alap, Jisas mɨdek ulep sɨŋak amɨl, kogɨm yɨmɨl, kɨbor kɨyan gɨl agak, “Bɨ Kɨb. Nak yɨp cɨb nɨŋɨl komɨŋ laŋ agɨl genɨgan ak, yɨp soi sapeb lɨp ak komɨŋ lɨnɨgab. Yɨp komɨŋ lenɨgab ak, yad God sobok gep karɨp mɨgan amnɨgain ak, yɨp mer ma agnɨgal,” agak. \v 3 Nɨb agek, Jisas ñɨnmagɨl parsek lɨl bɨ nɨbak dɨ nɨŋɨl agak, “Yad gɨnɨgain; nep komɨŋ laŋ,” agek, won nɨbak nep nop komɨŋ lek nɨŋlɨg gɨ, \v 4 Jisas bɨ nɨbak nop agak, “Nep gen komɨŋ lɨp nɨbak, bin bɨ ognap kɨrop ma ag ñɨnɨmɨn mer. Am bɨ God nop tap sobok gep bɨ okok kɨrop nep yomɨl agnɨmɨn, ‘Yɨp komɨŋ lɨp nɨŋɨm!’ agnɨmɨn. Nɨb agɨl, Mosɨs agak rek, yakɨr alap God nop pak sobok gɨ ñɨnɨmɨn. Nɨg genɨgan, bin bɨ okok nɨŋɨl agnɨgal, ‘Nop komɨŋ lɨp ak me nɨg geb,’ agnɨgal,” agak. \s1 Jisas, ami bɨ kɨb bɨ wög gɨ ñeb ne ak nop gek, komɨŋ lak \r (Luk 7:1-10) \p \v 5 Jisas taun sɨkol Kapaneam amek nɨŋlɨg gɨ, ami bɨ koŋai nep kod mɨdolɨgɨp bɨ kɨb alap, Jisas yɨp gɨ ñɨnɨmɨŋ agɨl apɨl Jisas nop agak, \v 6 “Bɨ Kɨb, bɨ wög gɨ ñeb yad ak nop mɨñak kɨb gɨl, yur bɨr gek, kaun ma gɨp; karɨp sɨŋak kɨm mɨdeb,” agak. \v 7 Agek, Jisas agak, “Yad am nop gen komɨŋ lɨnɨgab,” agak. \fig caption|alt="Jesus talking to soldier" src="CN01702B.TIF" size="col" ref="8:7" \fig* \v 8-9 Agek, ami bɨ kɨb nɨbak agak, “Bɨ Kɨb, nɨŋɨd ageban ak pen yad bɨ kɨb rek karɨp yad ak onɨmɨn. Yad nɨpin ak, ami bɨ kɨb ognap yɨp kod mɨdel, yad pen ami bɨ ognap kɨrop kod mɨdɨl, ‘Amnɨm,’ agen, ambal sek; ‘Owɨm,’ agen, opal sek. Bɨ yɨp wög gɨp ak nop, wög okok nɨg gɨnɨmɨn nɨg gɨnɨmɨn agen, gɨp. Nɨb ak rek, nak yokop, ‘Komɨŋ laŋ,’ agenɨmɨn, nop komɨŋ lɨnɨgab,” agak. \v 10 Nɨb agek Jisas wal agɨl, bin bɨ kɨsen amelak okok kɨrop agak, “Bɨ nɨbaul par okok nɨb ak pen, God gɨp rek nɨŋ tep yɨb gɨl me, nɨb agɨp. Bɨ cɨn Isrel nɨb alap, God nop nɨŋ dɨ kɨlɨs gɨl agɨp nɨbak rek agek, yad ma nɨpin. \v 11 Nɨb ak, kɨsen bin bɨ par okok nɨb okok, God bin bɨ dɨl seb kab ar alaŋ kod mɨdenɨgab nab ak amɨl, Ebraham, Aisak, Jekop bɨ eip bɨsɨg gɨl, tap ñɨŋeb koŋai ñɨbɨl, mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ mɨdenɨgal. \v 12 Kɨri nɨg gɨl am mɨdenɨgal, pen bin bɨ cɨn Isrel nɨb okok, am nab nɨbak ma mɨdenɨgal rek lɨp. God kɨrop ag yoknɨgab, am mɨdenɨgal söŋ kɨslɨm gɨp ar eyaŋ. Kɨri sɨl magɨl agɨl meg magɨl su pag pe pag gɨ ñɨblɨg gɨ mɨdenɨgal,” agak. \v 13 Nɨb agɨl, Jisas ami bɨ kɨb nɨbak nop agak, “Nak adɨk gɨ amnoŋ! Nɨŋ dɨl apan rek nep gɨnɨgab,” agak. Jisas nɨb agek, ne karɨp amɨl nɨŋak, bɨ ne tap gak ak, Jisas agak won nɨbak nep komɨŋ lak. \s1 Jisas Pita nɨbor nop gek, komɨŋ lak \r (Mak 1:29-34; Luk 4:38-41) \p \v 14 Pen Jisas Pita karɨp amɨl nɨŋak, Pita nɨbor ak, mɨb goŋ okok mab rek yɨnek, abañ ar alaŋ kɨm mɨdek. \v 15 Jisas nɨŋɨl, am Pita nɨbor ñɨnmagɨl kɨd nop dɨ nɨŋek nɨŋlɨg gɨ, magɨl nɨbak nep komɨŋ lek, ne warɨkɨl, Jisas nop tap magɨl dɨ lɨ rep gak. \s1 Jisas bin bɨ koŋai nep gek, komɨŋ lak \r (Mak 1:29-34; Luk 4:38-41) \p \v 16 Dɨgep won ak, bin bɨ kɨjeki abaŋ ñagak okok abe, bin bɨ tap gak okok abe, dam Jisas mɨdek sɨŋak apelak, ne kɨjeki okok ag söŋ yokɨl, bin bɨ ñɨ pai tap gak okok gek magɨlsek komɨŋ lak. \v 17 Ne gak nɨbak, bɨ God mɨnɨm agep Aisaia, bɨrarɨk nep gɨnɨgab agɨl ñu kɨl tɨkak rek nep gak. Ne ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 “Cɨnop tap gak okok gek komɨŋ lak. \q2 Tap tari tari cɨnop tɨmel gak okok \q2 ag yokek mɨd tep gɨpɨn,” agak. \s1 Bɨ alap Jisas nop agak, “Yad eip ajonɨgabɨr,” agak \r (Luk 9:57-62) \p \v 18 Jisas nɨŋak, bin bɨ koŋai nep apɨl nop pɨŋɨl kɨs kɨs gelak, bɨ ne okok kɨrop agak, “Ñɨg cöb juɨl pɨs adaŋ amnɨn,” agak. \v 19 Nɨb agek nɨŋlɨg gɨ, God lo mɨnɨm ag ñeb bɨ alap apɨl nop agak, “Mɨnɨm ag ñeb bɨ. Nak karɨp lɨm akal akal amnɨgan ak, yad nak eip amnɨgain,” agak. \v 20 Agek, Jisas agak, “Kain saköl okok, kɨri lɨm mɨgan okok kɨnbal. Yakɨr okok, kau kɨri kɨneb ak mɨdeb. Pen yad Bɨ Ñɨ ne kɨneb mɨgan ak ma mɨdeb,” agak. \v 21 Pen bɨ Jisas nop nɨŋ dak bɨ alap agak, “Bɨ Kɨb, yad nak eip amnɨm ak pen, yɨp yau agek, bapi nop kɨmek tɨgel gɨl, nak eip ajenɨgain,” agak. \v 22 Agek, Jisas agak, “Bin bɨ yɨp ma nɨŋ dɨpal ognap kɨmenɨmel, bin bɨ yɨp ma nɨpal ognap dam tɨgel gɨnɨmel; pen nak apek yad eip amnɨr,” agak. \s1 Jisas agek, yɨgen asad kɨb kɨr gak \r (Mak 4:35-41; Luk 8:22-25) \p \v 23 Jisas ñɨg magöb dɨl amnɨg gek, bɨ ne okok eip paŋdɨlak. \fig caption|alt="Jesus in boat calming storm" src="ubsa-03c.TIF" size="col" ref="8:23" \fig* \v 24 Ñɨg nab sɨŋak amelak nɨŋlɨg gɨ, dai yɨgen kɨb yɨb ak dɨl, ñɨg pag apɨl, ñɨg magöb ak tɨg adɨk gɨnɨg rek gak. Pen Jisas ne wɨsɨn kɨnek rek, \v 25 bɨ ne okok nop am agel warɨkek aglak, “Bɨ Kɨb! Yɨgen asad kɨb ak cɨnop tɨg adɨk gek, ñɨg ñɨŋjɨn rek lɨp ak, nak cɨnop dɨ komɨŋ yokan,” aglak. \v 26 Agelak, kɨrop agak, “Tari gɨnɨg pɨrɨkebɨm? Nɨbi mɨnɨm yad sɨkol sɨkol ognap ma nɨŋ dɨpɨm ar?” agak. Nɨb agɨl, warɨkɨl, yɨgen asad dek ak agek kɨr gɨl, ñɨg pag apek ak abe pɨgɨl gak. \v 27 Nɨg gek, kɨri wal agɨl aglak, “Bɨ kal yɨb aul ne bɨ titi bɨ rek mɨdɨl agek yɨgen asad dosɨp ak kɨrɨg gɨl, ñɨg pag aposɨp ak kɨrɨg gɨl gɨp?” aglak. \s1 Kɨyob ñɨlɨk sek bɨ omal Jisas gek, komɨŋ lak \r (Mak 5:1-20; Luk 8:26-39) \p \v 28 Jisas ñɨg juɨl, karɨp lɨm Gadara pɨs adaŋ amjakek nɨŋlɨg gɨ, bɨ saköl kɨjeki abaŋ ñagak omal cɨp tɨgel gölɨgɨpal kab mɨgan okok nɨb apjakrek. Bɨ nɨb omal kɨrop kɨjeki kɨyob ñɨlɨk abaŋ ñagak rek, bɨ sapeb yɨb omal mɨderek. Kɨri mɨdölɨgɨpir sɨŋak, bin bɨ ognap kanɨb par nɨbak ma tagelɨgɨpal. \v 29 Pen kɨri mal apjakɨl, Jisas nop agrek, “God Ñɨ ne. Tari gɨnɨg apeban? Cɨnop yur kɨb ñɨnɨg apeban aka? Ñɨn nak cɨnop karɨp lɨm tɨmel ag yokep ñɨn ak ma owɨp,” agrek. \v 30 Pen magɨl nɨbak nep, kaj koŋai nep amɨl ñɨbelak ulep gol nɨb sɨŋak me, \v 31 kɨjeki kɨyob ñɨlɨk bɨ nɨb omal kɨrop abaŋ ñagak okok, Jisas nop neb neb gɨlɨg gɨ aglak, “Cɨnop ag yoknɨg genɨmɨn ak, agek, cɨn amɨl kaj mɨdebal okdaŋ kɨrop yɨpɨl sɨkɨn,” aglak. \v 32 Agelak, Jisas “Amnɨm,” agek, bɨ nɨb omal kɨrop yem gɨ amɨl kaj okok kɨrop yɨpɨl sɨklak. Yɨpɨl sɨkel kaj okok pɨg ju lɨm mɨdɨŋ gol sɨŋak amɨl, gɨ dam ñɨg cöb eyaŋ pakɨl, ñɨg ñɨbɨl, magɨlsek kɨm saklak. \p \v 33 Pen bɨ kaj mɨkelak okok, gak nɨbak nɨŋɨl, kasek taun sɨŋak amɨl, Jisas tari tari gak ak, bɨ kɨjeki abaŋ ñagak omal tari tari gak mɨnɨm ak, bin bɨ okok kɨrop magɨlsek ag ñɨlak. \v 34 Ag ñelak, bin bɨ taun mɨdelak nɨb okok magɨlsek Jisas nop nɨŋɨn agɨl, ap nop nɨŋɨl, neb neb gɨlɨg gɨ aglak, “Karɨp lɨm cɨn aul kɨrɨg gɨl, ke okok amnoŋ,” aglak. \c 9 \s1 Jisas bɨ ñɨnmagɨl tob kalau gak ak nop gek, komɨŋ lak \r (Mak 2:1-12; Luk 5:17-26) \p \v 1 Jisas kauyaŋ ñɨg magöb dɨl, ñɨg cöb juɨl, karɨp lɨm ne kɨnolɨgɨp ak pɨs kɨd adaŋ amnak. \v 2 Pen bin bɨ ognap, bɨ ñɨnmagɨl tob kalau gak alap, Jisas gek komɨŋ lɨnɨgab, agɨl, nop yɨr ar lɨl dapɨl Jisas mɨdek sɨŋak dolak. Pen, Jisas gek komɨŋ lɨnɨgab, agɨl nɨŋlak rek, Jisas bɨ ñɨn tob kalau gak nɨbak nop agak, “Ñɨ aul! Gos sek mɨdenɨmɨn. Tap si tap tɨmel gɨpan okok nɨŋɨl kɨrɨg gebin,” agak. \v 3 Jisas nɨb agek, God lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok ognap aglak, “Bɨ aul God nop ag julɨg gɨ me nɨb ageb,” aglak. \v 4 Pen Jisas gos kɨri nɨŋlak nɨbak ke nɨŋɨl agak, “Nɨbi tari gɨnɨg yɨp gos tɨmel nɨŋɨl nɨb agebɨm? \v 5 Yad nop, ‘Tap si tap tɨmel gɨpan okok nɨŋɨl kɨrɨg gebin,’ agen, nɨbep tep gɨnɨgab, akaŋ ‘Warɨk amnoŋ!’ agen, nɨbep tep gɨnɨgab? Akaŋ mɨnɨm tari agen, nɨbep tep gɨnɨgab? \v 6 Mɨñi nɨbi nɨŋnɨgabɨm, Bapi God yɨp Bɨ Ñɨ ne ag lak nɨŋɨl, yad lɨm dai wagɨn aul apɨl, tap si tap tɨmel gɨpal okok nɨŋɨl kɨrɨg gɨnɨgain, agnɨgain ak, kɨrɨg gɨnɨgain,” agak. Jisas nɨb agɨl, bɨ ñɨn tob kalau gak ak nop agak, “Warɨkɨl, mɨj nak bad pɨyak wɨnɨg dɨl, karɨp nak amnoŋ!” agak. \v 7 Jisas nɨb agek, bɨ nɨbak warɨkɨl mɨj bad ne ak wɨnɨg dɨl karɨp ne amnak. \v 8 Karɨp ne amek nɨŋlɨg gɨ, bin bɨ okok nɨŋɨl, God agek Jisas apɨl geb, agɨl, pɨrɨkɨl, bɨ alap lɨm dai wagɨn aul nɨb aknɨb rek gek ma nɨpɨn agɨl, God yɨb nop agel ar amnak. \s1 Jisas bɨ ne Matyu nop dak \r (Mak 2:13-17; Luk 5:27-32) \p \v 9 Jisas karɨp lɨm nɨbak kɨrɨg gɨl, mɨgan alap amɨl nɨŋak, bɨ takɨs dep wög golɨgɨp bɨ alap karɨp ñɨlɨk mɨgan ak bɨsɨg mɨdek. Bɨ nɨbak yɨb ne Matyu. Jisas nop nɨŋɨl agak, “Nak owan e, yad eip ajor!” agek, warɨkɨl Jisas eip amnak. \fig caption|alt="Jesus calling Matthew" src="CN01691B.TIF" size="col" ref="9:9" \fig* \p \v 10 Jisas bɨ ne okok eip Matyu karɨp amɨl, tap ñɨbel nɨŋlɨg gɨ, bɨ takɨs dep okok abe, bɨ tap si tap tɨmel gölɨgɨpal bɨ okok abe, koŋai nep apɨl Jisas bɨ ne okok eip tap ñɨbelak. \v 11 Tap ñɨbelak, bɨ Perisi okok nɨŋɨl, Jisas bɨ ne okok kɨrop aglak, “Mɨnɨm ag ñeb bɨ nɨbi ak, ne tari gɨnɨg, bɨ takɨs dep okok abe, bin bɨ tap si tap tɨmel gɨpal okok abe, eip jɨm ñɨl tap ñɨbeb?” aglak. \v 12 Agelak, Jisas mɨnɨm nɨbak peyɨg nɨŋɨl agak, “Bin bɨ tap ma gɨp okok, soi ñon gep bɨ okok ma ambal; bin bɨ tap gɨp okok nep soi ñon gep bɨ okok ambal. \v 13 Pen God mɨnɨm alap agak wagɨn ak nɨŋ tep gɨl mɨdenɨmɨb. Ne agak, ‘Yɨp tap sobok gɨ ñɨnɨgabɨm ak, yɨp tep ma gɨnɨgab; pen bin bɨ okok kɨrop yɨmɨg nɨŋɨl, gɨ tep genɨgabɨm ak, yɨp tep gɨnɨgab,’ agak. Pen yad onek ak, bin bɨ, cɨn bin bɨ tep, mɨd tep gɨpɨn agɨl gos nɨpal bin bɨ okok, kɨrop pɨyo nɨŋ dɨnɨg ma onek; yad bin bɨ, cɨn tap si tap tɨmel gɨpɨn agɨl gos nɨpal bin bɨ okok, kɨrop pɨyo nɨŋ dɨnɨm agɨl onek,” agak. \s1 Tap magɨl bɨl gep \r (Mak 2:18-22; Luk 5:33-39) \p \v 14 Ñɨn alap, Jon ñɨg pak ñeb bɨ ne okok, Jisas mɨdek sɨŋak apɨl aglak, “Cɨn abe, bɨ Perisi okok abe, ñɨn ognap, God nop nep gos nɨŋɨn, agɨl, tap ma ñɨbɨn. Pen bɨ nak okok tari gɨnɨg ak rek nep ma gɨpal?” aglak. \p \v 15 Agelak, Jisas kɨrop agak, “Bin bɨ okok, bɨ bin dɨnɨg geb bɨ ak eip mɨdenɨgal ñɨn ak, mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ tap ñɨŋnɨgal; pen bɨ ognap apɨl bɨ nɨbak nop tɨg junɨgal ñɨn ak, yɨmɨg gek tap bɨl gɨl ma ñɨŋnɨgal,” agak. \p \v 16 Pen Jisas ne kɨrop mɨnɨm alap sɨd tɨkɨl agak, “Walɨj kɨsen alap dɨl, walɨj ajɨl gɨ, pɨg gɨ rɨk gɨnɨgab tam ak ñag dör ma gɨnɨgal. Pen ti gɨnɨg gɨl ñag dör ma gɨnɨgal? Nɨg genɨgal ak, walɨj wör gebin agnɨgab, mɨgan kɨb yɨb pak bɨl bɨl gɨnɨgab. \v 17 Pen ñɨg wain ak, ak rek nep. Wain kɨsen nɨb gɨl, dɨ kaj meme wak mɨlep mɨgan ak ma pag lɨnɨgal. Pen tari: nɨg genɨgal ak, ñɨg wain komɨŋ ak tanɨl, bɨŋ yɨb agɨl, kaj meme wak ak pɨg gɨ rɨk gɨl, soŋ gɨl amnɨgab. Nɨb ak, ñɨg wain komɨŋ ak dɨl, kaj meme wak komɨŋ nɨb mɨgan ak dɨ lel nep me, tep gɨnɨgab,” agak. \s1 Jisas gek bin kɨb alap, pai sɨkol alap, komɨŋ lak \r (Mak 5:21-43; Luk 8:40-56) \p \v 18 Jisas mɨnɨm nɨbak agek nɨŋlɨg gɨ, Juda bɨ kɨb alap Jisas mɨdek sɨŋak apɨl, kogɨm yɨmɨl agak, “Pai yad ak pɨs nep kɨmɨb ak pen nak am nop dɨ nɨŋek, warɨknɨmɨŋ,” agak. \v 19 Agek, Jisas bɨ ne okok eip warɨkɨl, bɨ nɨbak eip amnɨlak. \p \v 20-21 Pen adɨkeyan alap, lakañ yaplɨg gɨ yaplɨg gɨ mɨdek, mɨ aknɨb umɨgan alaŋ yɨnak. Nɨg gek, gos ne ak nep nɨŋɨl, “Jisas walɨj ne par kɨb gol okok nep dɨ nɨŋen, yɨp komɨŋ lɨnɨgab,” agɨl, Jisas amek nɨŋlɨg gɨ, kɨd ken okok amɨl, walɨj nop ak dɨ nɨŋak. \v 22 Dɨ nɨŋek, Jisas adɨk gɨl adɨkeyan nɨbak nop nɨŋɨl agak, “Yɨp nɨŋ dɨpan ak me, nep komɨŋ lɨp. Gos sek mɨdenɨmɨn,” agak. Agek, tap nop golɨgɨp ak won nɨbak nep komɨŋ lek, lakañ apolɨgɨp ak mɨlep gak. \p \v 23 Pen Jisas adɨklon adɨkeyan nɨb okok kɨrop kɨrɨg gɨl amɨl, bɨ kɨb karɨp ak amjakɨl nɨŋak, akɨl magɨl pɨglɨg gɨ, mɨnɨm saköl kɨb yɨb agelak. \v 24 Jisas nɨŋɨl kɨrop agak, “Nɨbi ke okok amnɨm! Pai aul ma kɨmɨb; yokop wɨsɨn kɨneb,” agak. Nɨb agek, nop sɨk aglak. \v 25 Pen Jisas bin bɨ nɨb okok kɨrop ag söŋ yokɨl, karɨp ñɨlɨk mɨgan eyaŋ amɨl, pai kɨmak ak nop, ñɨnmagɨl kɨd ak dɨ nɨŋek, warɨkak. \v 26 Nɨg gek, mɨnɨm nɨbak yɨg dad karɨp lɨm nɨb okok magɨlsek dɨ amnɨlak. \s1 Jisas gek, bɨ udɨn kwoi omal udɨn ñɨl nɨŋrek \p \v 27 Pen Jisas karɨp lɨm nɨbak kɨrɨg gɨl amek nɨŋlɨg gɨ, bɨ udɨn magɨl kwoi gak omal nop sain gɨlɨg gɨ, meg mɨgan dap ranlɨg gɨ agrek, “Depid Ñɨ ne! Cɨrop mal yɨmɨg nɨŋan!” agrek. \v 28 Nɨb agerek, pen Jisas ne karɨp ñɨlɨk mɨgan eyaŋ amnak. Bɨ nɨb omal sain amɨl karɨp ak amjakrek, Jisas kɨrop mal agak, “Nɨri mal, yad nɨrep gen komɨŋ lɨnɨgab agɨl, yɨp apɨl agebir? Yad yau agnɨgain, nɨri gos nɨpir udɨn nɨri ñɨl nɨŋnɨgair aka mer?” agak. Agek, agrek, “Yau. Bɨ Kɨb, cɨr mal nɨg gos nɨpɨr,” agrek. \v 29 Agerek, Jisas udɨn kɨrop mal dɨ nɨŋɨl agak, “Yɨp nɨŋ dɨpir ak me, apir rek gɨnɨgab,” agak. \v 30 Agek, udɨn kɨrop mal komɨŋ lek, udɨn ñɨl nɨŋer nɨŋlɨg gɨ, Jisas kɨrop mal mɨnɨm kɨlɨs agɨl ag tep gɨl agak, “Bin bɨ nɨb okok, Jisas gek cɨrop komɨŋ lɨp, agɨl ma ag ñɨnɨmir,” agak. \v 31 Nɨb agak ak pen kɨri mal amɨl, bin bɨ karɨp lɨm nab nɨb okok magɨlsek ag ñer amnak. \s1 Jisas aleb adɨk gak bɨ alap nop gek, mɨnɨm agak \p \v 32 Pen kɨri mal amer nɨŋlɨg gɨ, bin bɨ ognap, bɨ kɨyob ñɨlɨk sek aleb adɨk gak bɨ alap, dap Jisas mɨdek sɨŋak dapelak. \v 33 Jisas kɨyob ñɨlɨk bɨ nɨbak nop abaŋ ñagak ak ag yokek, mɨnɨm ag tep gak. Nɨg gek, bin bɨ okok wal agɨl aglak, “Karɨp lɨm Isrel aul, bɨ alap nɨb aknɨb rek gek ma nɨpɨn,” aglak. \p \v 34 Pen bɨ Perisi okok aglak, “Ne kɨjeki kɨyob ñɨlɨk nap kɨri Seten kɨlɨs ak dɨl me, kɨyob ñɨlɨk okok ag söŋ yokeb,” aglak. \s1 Jisas bin bɨ okok kɨrop mapɨn nɨŋak \p \v 35 Pen Jisas ne taun sɨkol okok abe, taun kɨb okok abe gɨ ajlɨg gɨ, Juda mogɨm gep karɨp okok amɨl, Kiŋ kɨb ke yɨb ak bin bɨ dɨl kod mɨdenɨgab mɨnɨm tep ak ag ñak. Pen bin bɨ okok kɨrop tap tari tari gak ak, ak rek nep gek komɨŋ lak. \v 36 Jisas nɨŋak, bin bɨ nɨb okok kaj sipsip okok bɨ kod mɨdep kɨri alap ma mɨdeb rek ak mɨdelak. Gos par nɨŋɨl koslam mɨdelak ak pen kɨrop bɨ gɨ ñeb alap ma mɨdek. Nɨb ak nɨŋɨl, Jisas ne mapɨn yɨb nɨŋɨl, \v 37 bɨ ne okok kɨrop agak, “Tap magɨl koŋai yɨb nep wög dai sɨŋak pɨlɨl pok gɨ mɨdeb ak pen bin bɨ pag dowep koŋai ma mɨdebal. \v 38 Nɨb ak, nɨbi Bɨ Kɨb wög dai nap nɨb ak nop ag nɨŋem, bɨ pag dowep ognap sek ag yokek, pag dap nop pɨs ken dolaŋ,” agak. \c 10 \s1 Jisas mɨnɨm dad ameb bɨ ne aknɨb umɨgan alaŋ \r (Mak 3:13-19; Luk 6:12-16) \p \v 1 Jisas bɨ ne aknɨb umɨgan alaŋ kɨrop sɨk agek apelak agak, “Yad ke nɨbep agebin ak me, kɨjeki kɨyob ñɨlɨk tap okok ag yoknɨg, ag yoknɨgabɨm. Bin bɨ tap tari tari gɨnɨgab okok ak rek nep gem, komɨŋ lɨnɨgab,” agak. \p \v 2 Bɨ Jisas mɨnɨm dad ameb aknɨb umɨgan alaŋ Jisas ag yokak bɨ okok, yɨb kɨri okok me, bɨ alap Saimon, yɨb ne alap Pita agölɨgɨpal; bɨ alap Edru, Pita nɨmam ne ak; bɨ alap Jems, Sebedi ñɨ ne; bɨ alap Jon, Jems nɨmam ne; \v 3 bɨ alap Pilip; alap Batolomyu; alap Tomas; alap Matyu, ne takɨs dolɨgɨp; bɨ alap Jems, Alpias ñɨ ne; bɨ alap Tadias; \v 4 bɨ alap Saimon, yɨb ne alap Selot agölɨgɨpal; bɨ alap Judas Iskariot, ne me kɨsen Jisas nop mɨmɨg nɨŋak. \s1 Jisas mɨnɨm dad ameb bɨ ne aknɨb umɨgan alaŋ kɨrop ag ke ke yokak \r (Mak 6:7-13; Luk 9:1-6) \p \v 5 Jisas bɨ ne nɨb okok kɨrop mɨnɨm tep wög ak gɨnɨmel agɨl, kɨrop ag ke ke yoklɨg gɨ agak, “Nɨbi Juda bin bɨ mer nab okok abe, Sameria kai mɨdebal nab okok abe, ma amnɨmɨb. \v 6 Pen nɨbi amɨl bin bɨ cɨn Isrel, bin bɨ kɨri God nop gos ma nɨpal okok, kɨrop ag ñɨlɨg gɨ agnɨmɨb, \v 7 “God bin bɨ dɨl kod mɨdenɨgab ñɨn ak, bɨr maŋ apeb,” agnɨmɨb. \v 8 Bin bɨ tap gɨnɨmɨŋ okok gem, komɨŋ lɨnɨmɨŋ. Bin bɨ pɨs nep kɨmlak okok gem, kauyaŋ warɨknɨmel. Bin bɨ soi sapeb lɨnɨmɨŋ okok gem, komɨŋ lɨnɨmɨŋ. Bin bɨ kɨjeki kɨyob ñɨlɨk abaŋ ñagnɨmɨŋ okok ag söŋ yokem amnɨmɨŋ. Bapi cɨr apɨl nɨbep per yokop wög gɨpɨr rek, nɨbi ak rek nep bin bɨ nɨb okok kɨrop yokop wög gɨ ñɨnɨmɨb. \v 9 Kab magɨl gol, kab magɨl silpa, kab magɨl lakañ ognap ma dad amnɨmɨb. \v 10 Wad, walɨj ognap sek, tob tɨrɨp, yɨr dai, tap okok ma dad amnɨmɨb. Pen tari: bin bɨ wög gɨ ñɨnɨgal okok pen tap ñel ñɨŋnɨgal. \p \v 11 “Pen taun alap akaŋ karɨp tɨrɨg tɨroŋ alap amjakem, bin bɨ nɨbep ag wasu dɨnɨmel rek ognap nɨŋɨl, kɨrop eip nep mɨdɨl, karɨp lɨm ke alap okok amnɨg gɨnɨgabɨm ñɨn ak nep, kɨrop kɨrɨg gɨl amnɨmɨb. \v 12-14 Pen karɨp alap amɨl, “Nɨbi mɨdebɨm!” agem, “Yau, mɨdobɨn; tep apebɨm,” agenɨmel, karɨp ñɨlɨk mɨgan nɨbak amnɨmɨb. Pen kɨrop mɨnɨm yad ag ñem ag wasu ma denɨmel ak, kɨrɨg amnɨg, acɨp acɨp tob kɨd nɨbi cɨg dɨl mɨdonɨmɨŋ ak, tau lɨlɨg gɨ yokɨl amnɨmɨb. \v 15 Yad nɨbep nɨŋɨd yɨb agebin: mɨnɨm kɨb agep ñɨn ak, Sodom Gomora bin bɨ yur sɨkol sɨkol dɨnɨgal; bin bɨ nɨbep ma dɨnɨgal nɨb okok, yur kɨb yɨb dɨnɨgal. \s1 Mɨker koŋai nep onɨgab \r (Mak 13:9-13; Luk 21:12-17) \p \v 16 “Pen nɨŋɨm! Yad nɨbep kaj sipsip rek ak, bin bɨ kain saköl rek mɨdebal nab okok ag yokebin. Nɨb ak, gos nɨŋ rep gɨlɨg gɨ, kapkap kɨrop ag ñɨlɨg gɨ mɨdenɨmɨb. \p \v 17 “Pen bin bɨ ognap nɨbep dɨ wös gɨl, dam Juda mogɨm gep karɨp okok amel, kansol kɨri okok ap mɨnɨm kɨb agɨl, nɨbep paknɨgal. Nɨb ak, nɨŋ tep gɨnɨmɨb. \v 18 Nɨbep bɨ yad mɨdebɨm agɨl, lɨp gɨ dam gapman bɨ kɨb akaŋ kiŋ mɨdenɨgal sɨŋak dad amel, nɨbi mɨnɨm tep yad ak, bɨ kɨb okok abe, Juda bin bɨ mer karɨp lɨm par kɨb okok nɨb okok abe, kɨrop ag ñɨnɨgabɨm. \v 19-20 Nɨbep mɨnɨm kɨb agnɨgal nɨbak, mɨnɨm tari ar agɨn akaŋ mɨnɨm titi gɨl agɨn, agɨl, pɨrɨkɨl, gos par ma nɨŋnɨmɨb. Nɨbi mɨnɨm agem nɨŋlɨg gɨ, Nap God Kaun ne nɨbep eip mɨdeb ak, gos tep ñek nɨŋlɨg gɨ, mɨnɨm gos nɨbi ke ma agnɨgabɨm; Nap God Kaun ne nɨbep agnɨgab rek nep agnɨgabɨm. \p \v 21 “Ñɨn nɨbak, nɨmam sɨkop okok warɨkɨl, nɨmam kɨri ke okok ñag paklaŋ agɨl, bɨ kɨb okok kɨrop mɨmɨg gɨnɨgal. Nap sɨkop okok warɨkɨl, ñɨ pai kɨri ke okok ñag paklaŋ agɨl, bɨ kɨb okok kɨrop mɨmɨg gɨnɨgal. Ñɨ pai okok warɨkɨl, nonɨm nap kɨri ke okok kɨd ñɨl ak rek nep gɨnɨgal. \v 22 Yɨp pɨs ken ar mɨdenɨgabɨm rek, bin bɨ okok magɨlsek nɨbep nɨŋel, mɨlɨk kal yonɨgab. Pen bin bɨ an an kɨlɨs gɨl, yad eip nep mɨdenɨgal okok, ñɨn kɨsen ak apek, God kɨrop dɨnɨgab. \v 23 Pen mɨgan alap amem, nɨbep gɨ tɨmel genɨmel ak, pɨrɨk gɨ mɨgan alap amnɨmɨb. Yad nɨbep nɨŋɨd agebin, Isrel taun okok bin bɨ okok kɨrop ag ñem ma amnɨgab adek, yad Bɨ Ñɨ ne onɨgain. \p \v 24-25 “Ñɨ pai skul apal okok kɨb mɨdel, ag ñeb bɨ kɨri okok sɨkol ma mɨdebal. Pen ag ñeb bɨ mɨdeb rek mɨdon agɨl me, skul apal. Bin bɨ wög gɨ ñɨbal okok kɨb mɨdel, bin bɨ kɨrop kod mɨdebal okok sɨkol ma mɨdebal. Wög gɨpal ak, bin bɨ kɨb mɨdebal rek mɨdon agɨl, wög gɨpal. Nɨb ak rek, bin bɨ yad okok, yad mɨdebin rek mɨdon agɨl, gɨpal. Pen bin bɨ okok yɨp ag juɨl, Seten yɨb ne alap lɨl yɨp Bielsebul apal rek, nɨbep bɨ wög gɨ ñeb yad ak rek nep ag juɨl mɨnɨm tɨmel agnɨgal. \s1 God nop nep pɨrɨkep \r (Luk 12:2-7) \p \v 26 “Bin bɨ okok kɨrop nɨŋɨl ma pɨrɨknɨmɨb. Mɨnɨm tari mɨñi karɨkɨl mɨdeb ak, kɨsen mɨseŋ mɨdenɨgab. Tap tari kɨri kapkap gɨ we gɨl gɨpal okok, kɨsen mɨseŋ lek nɨŋnɨgal. \v 27 Mɨnɨm yad nɨbep we gɨl agnɨgain ak, nɨbi am kɨrop mɨseŋ ag ñɨnɨmɨb. Mɨnɨm yad nɨbep tɨmɨd wagɨn agnɨgain ak, karɨp ar alaŋ amɨl, mɨnɨm kɨb ag ñem nɨŋnɨmel. \p \v 28 “Nɨbi bin bɨ ñag pak lɨpal bɨ okok nɨŋem jel gek ma pɨrɨknɨmɨb. Kɨri yokop mɨb goŋ ak nep ñag pak lɨnɨgal; kaun ak sek gɨ tɨmel gɨnɨmel rek ma lɨp. Pɨrɨk gɨnɨg me, Bɨ Kɨb bin bɨ mɨb goŋ abe kaun abe mab ke yɨneb mɨgan eyaŋ dɨ yoknɨgab nɨbak nep pɨrɨknɨmɨb. \v 29 Yakɨr sɨkol okok, tap yokop. Kab magɨl lakañ nokɨm nep yokɨl, yakɨr omal dɨpal. Tap yokop ak pen, God kɨrop nɨŋ mɨdeb rek, alap yokop ma yap paknɨgab. \v 30 Kɨmkas nɨbep ak, God magɨlsek wök pagɨp. \v 31 Nɨb ak, ma pɨrɨknɨmɨb. Yakɨr okok tap sɨkol yɨb; nɨbi pen tap yɨb mɨdebɨm. \s1 Yad Jisas bɨ ne agɨl mɨseŋ agnɨmɨb \r (Luk 12:8-9) \p \v 32 “Bin bɨ an an yɨp pɨs ken ar mɨdɨl, bin bɨ okok kɨrop mɨseŋ ag ñenɨgal okok, yad pen Bapi yad seb kab ar alaŋ mɨdeb ak nop, yɨp pɨs ken ar mɨdebal, agɨl, mɨseŋ agnɨgain. \v 33 Pen bin bɨ an an yɨp cɨg tep ma gɨl, bin bɨ eip mɨdenɨgal nab sɨŋak agnɨgal, bɨ nɨbak yad ma nɨpin, agnɨgal ak, yad pen Bapi yad seb kab ar alaŋ ak nop, bin bɨ sɨŋaul yad ma nɨpin, agnɨgain. \s1 Pen pen gɨnɨgal \r (Luk 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 “Yad lɨm dai wagɨn aul onek ak, ‘Jisas ne lɨm dai wagɨn aul owak rek, kapkap mɨd tep gɨnɨgabɨn,’ agɨl, gos ak ma nɨŋnɨmɨb. Yad onek ak me, bin bɨ okok mɨnɨm kɨb agɨl, pen pen gɨnɨgal. \v 35 Nɨb gɨnɨgab: ñɨ okok warɨkɨl, nap bɨ eip pen pen gɨnɨgal. Pai okok warɨkɨl, nonɨm eip pen pen gɨnɨgal. Ñɨne bin okok warɨkɨl, nɨpɨs eip pen pen gɨnɨgal. \v 36 Nɨg gɨnɨgal nɨbak, karɨp kɨri nokɨm kɨn mɨdebal ak, kɨri ke nep pen pen gɨnɨgal. \p \v 37 “Bin bɨ an an nonɨm nap akaŋ ñɨ pai kɨri okok nep mɨdmagɨl lɨl, yɨp mɨdmagɨl ma lɨnɨgal ak, bin bɨ yad mɨdenɨmel rek ma lɨnɨgab. \v 38 Bin bɨ an an yad eip mɨdnɨg gos nɨŋnɨgal ak pen gos alap nɨŋɨl agnɨgal, ‘Bin bɨ ognap cɨnop gɨ tɨmel gɨnɨmel rek lɨp,’ agɨl, mab kros kɨri dɨ ka gɨl yɨp sain ma gɨnɨgal ak, bin bɨ yad mɨdenɨmel rek ma lɨnɨgab. \v 39 Bin bɨ an, yad ke ausek mɨdɨl, mɨd tep gin agnɨgab ak, mab ke yɨneb eyaŋ amnɨgab. Bin bɨ an pen agnɨgab, yad Jisas pɨs ken mɨden, yɨp ñag pak lɨnɨg, ñag pak lɨlaŋ, agnɨgab ak, komɨŋ per per mɨdep ak dɨnɨgab. \s1 God nɨbep ak rek nep dɨ tep gɨnɨgab \r (Mak 9:41) \p \v 40 “Nɨbi amem, bin bɨ ognap nɨbep ag wasu denɨmel ak, yɨp abe ag wasu dɨnɨgal. Pen yɨp ag wasu dɨnɨgal rek, Bɨ yɨp ag yokek onek ak nop abe ag wasu dɨnɨgal. \v 41 Bin bɨ an, God mɨnɨm agep bɨ alap nɨŋɨl agnɨgab, ‘Bɨ owɨp aul, God wög gɨp ak me, nop dɨnɨgain,’ agɨl dɨnɨgab ak, tep yɨb gɨnɨgab. God mɨnɨm agep bɨ nɨbak dɨ tep gɨnɨgab rek, kɨsen God nop ak rek nep dɨ tep gɨnɨgab. Bin bɨ an, God bin bɨ komɨŋ tep ne alap nɨŋɨl agnɨgab, ‘Bɨ owɨp aul, God bɨ komɨŋ tep ne ak me, nop dɨnɨgain,’ agɨl dɨnɨgab ak, tep yɨb gɨnɨgab. God bin bɨ komɨŋ tep ne ak dɨ tep gɨnɨgab rek, kɨsen God nop ak rek nep dɨ tep gɨnɨgab. \v 42 Pen bin bɨ an, bɨ yokop yad alap nɨŋɨl, Jisas bɨ ne ak agɨl, ñɨg mɨl dap ñɨnɨgab ak, God nɨŋek, tep gek, pen yɨpɨn ma gɨnɨgab,” agak. \c 11 \s1 Jon bɨ ne ognap ag yokek, Jisas nop nɨŋnɨg amnɨlak \r (Luk 7:18-35) \p \v 1 Jisas bɨ ne aknɨb umɨgan alaŋ okok kɨrop nɨg gɨl nɨg gɨl gɨnɨmɨb agɨl ag ñɨ tep gɨl, karɨp lɨm nɨbak kɨrɨg gɨl, taun yokop ulep nɨb okok amɨl, bin bɨ okok kɨrop mɨnɨm ag ñak. \fig caption|alt="Jesus & disciples leaviang Jerusalem" src="CN01807B.TIF" size="col" ref="11:1" \fig* \p \v 2 Pen Jon bɨ ñɨg pak ñeb ak mɨñ mɨdɨl, Krais tari tari gak mɨnɨm ak nɨŋɨl, bɨ ne ognap ag yokek, Jisas mɨdek sɨŋak amjakɨl, \v 3 nop ag nɨŋɨl aglak, “Cɨnop ag ñan, nak bɨ ‘Krais’ agɨl per kod mɨdobɨn ak nep opan akaŋ cɨn bɨ kɨsen nɨb bɨ alap ke kod mɨdon?” aglak. \p \v 4 Agelak, Jisas kɨrop pen agak, “Nɨbi Jon mɨdeb sɨŋak amɨl agnɨmɨb, ‘Cɨn amɨl udɨn cɨn ke nɨŋɨl, tɨmɨd cɨn ke nɨpɨn, \v 5 bɨ nɨbak bin bɨ udɨn kwoi gɨp okok gosɨp udɨn ñɨl nɨpal. Bin bɨ tob tɨmel gɨp okok gosɨp kanɨb tag tep gɨpal. Bin bɨ soi sapeb lɨp okok gosɨp mɨlep gɨp. Bin bɨ tɨmɨd mɨgan pɨlɨŋ gɨp okok gosɨp gos pɨwakek nɨpal. Bin bɨ kɨmbal okok gosɨp kauyaŋ warɨkpal. Bin bɨ yɨm gep rek okok, ak rek nep Krais mɨnɨm tep ak agek nɨpal,’ agnɨmɨb. \v 6 Pen mɨnɨm alap agnɨmɨb, ‘Bin bɨ yɨp nɨŋ dɨl, gos alap alap ma nɨŋnɨgal okok, mɨñ mɨñ yɨb gɨnɨgal,’ agnɨmɨb,” agak. \p \v 7 Nɨb agek, Jon bɨ ne okok amel nɨŋlɨg gɨ, Jisas bin bɨ ap mɨdelak okok kɨrop Jon mɨnɨm ar ak agɨl agak, “Nɨbi ned mɨñ mab kab nep mɨdeb nab okok ambek ñɨn ak, tari nɨŋnɨg ambek? Sɨd par nokɨm alap yɨgen dɨ adaŋ aul gɨp alap nɨŋnɨg ambek aka? \v 8 Akaŋ tari nɨŋnɨg ambek? Bɨ walɨj tep tep nep lɨpal bɨ alap nɨŋnɨg ambek aka? Bɨ walɨj tep tep dɨn agɨl nɨpal okok, bɨ kɨb karɨp kɨl tep okok kɨnbal. Kɨri Jon mɨdolɨgɨp mɨñ mab nep nab sɨŋak ma kɨnbal. \v 9 Pen tap tari nɨŋnɨg ambek? Yokop ma ambek. Jon bɨ God mɨnɨm agep bɨ nɨbak nɨŋnɨg ambek. Bɨ God mɨnɨm agep onɨgab, agɨl kod mɨdelɨgɨpɨm me, bɨ nɨbak me ak. Pen Jon ne God mɨnɨm agep bɨ alap nep mer. \v 10 Jon nop gos nɨŋɨl, bɨrarɨk nep God ne Ñɨ ne nop mɨnɨm agak mɨnɨm nɨbak, God Mɨnɨm eyaŋ ñu kɨl tɨkɨl aglak, \q1 ‘Bɨ mɨnɨm agep yad ak, \q2 ag yoken ned amɨl, \q1 bin bɨ okok ag ñɨ tep gek, \q2 kɨsen nak ke amnɨgan,’ agɨl ñu kɨl tɨklak. \m \v 11 Nɨbep nɨŋɨd agebin, bin bɨ lɨm dai wagɨn aul mɨdebal okok, nokɨm alap Jon rek mer. Pen God bin bɨ yokop yɨb dam seb kab ar alaŋ sɨŋak kod mɨdenɨgab okok, kɨri Jon rek ma mɨdenɨgal; God ne bin bɨ yokop yɨb okok dɨ tep yɨb gek, bin bɨ tep ne yɨb mɨdenɨgal. \v 12 Jon bɨ ñɨg pak ñeb bɨ apɨl mɨnɨm tep ag ñak ñɨn ak tɨkɨl, bin bɨ okok, God cɨnop dɨl seb kab ar alaŋ sɨŋak kod mɨdonɨmɨŋ agɨl, mɨnɨm nɨbak kɨlɨs yɨb gɨ dam dam, mɨñi ak rek nep kɨlɨs yɨb gɨpal. \p \v 13 “Bɨ God mɨnɨm agep mɨnɨm ñu kɨl tɨklak okok abe, Mosɨs God lo mɨnɨm ñu kɨl tɨkak ak abe, wagɨn ak me, God Mesaia ak nop ag yokek, ne bin bɨ okok kɨrop dɨl kod mɨdenɨgab. Mɨnɨm nɨbak nep ag dapel dapel me, Jon owak. \v 14 Pen mɨnɨm agnɨg gebin ak dɨnɨgabɨm akaŋ ma nɨpin. God Jon nop agek, apɨl bin bɨ okok kɨrop mɨnɨm ag ñak ak, God Mɨnɨm ñu kɨl tɨkɨl, gɨnɨgab aglak rek nep gak. Ñu kɨl tɨkɨl aglak, bɨ God mɨnɨm agep Ilaija rek bɨ alap onɨgab, aglak. \v 15 Nɨbi bin bɨ gos tɨmɨd mɨdonɨmɨŋ okok, mɨnɨm agebin aul tɨmɨd lɨ nɨŋ tep gɨnɨmɨb. \p \v 16 “Bin bɨ mɨñi ñɨn aul mɨdebal okok yad nɨpin, kɨri ñɨ paiŋaŋ ognap maker sɨŋak bɨsɨg gɨl, ñɨ paiŋaŋ ognap meg mɨgan dap ranɨl kɨrop apal rek ak mɨdebal. \v 17 Kɨri apal, \q1 ‘Cɨn akɨl pɨgon, \q2 nɨbi tari gɨnɨg kogɨm ma papɨm? \q1 Kɨmep sɨl agep rek alap agon, \q2 nɨbi tari gɨnɨg sɨl ma apɨm?’ apal. \p \v 18 Nɨb ak rek, God Jon nop ag yokek apɨl, ñɨn ognap tap magɨl ma ñɨbɨl, ñɨg wain ma ñɨbɨl gek, apal, ‘Bɨ nɨbaul nop tap tari abaŋ ñagek nɨg gɨp?’ apal. \v 19 Bɨ Ñɨ ne pen apek apal, ‘Bɨ tap kɨb ñɨbɨl, ñɨg wain ñɨbɨl, bɨ takɨs dɨpal okok eip ajɨl, bɨ tap si tap tɨmel gɨpal okok eip ajɨl gɨp,’ apal. Pen bin bɨ God Mɨnɨm ak nɨŋ dɨl, gɨ tep gɨl, mɨd tep gɨnɨgal ak, bin bɨ okok nɨŋɨl agnɨgal, God Mɨnɨm ak mɨnɨm tep yɨb, agnɨgal,” agak. \s1 Mɨnɨm kɨb dɨnɨgal \r (Luk 10:13-15) \p \v 20-21 Jisas taun kɨb ned gɨ ajɨl, tap ma gep koŋai nep gek, bin bɨ okok nɨŋlak ak pen kɨri, tari gɨnɨg tap si tap tɨmel gɨpɨn agɨl, tap si tap tɨmel gölɨgɨpal ak kɨrɨg gɨl, Jisas nop ma nɨŋ dɨlak. Nɨg gel, Jisas kɨrop ag gɨl agak, “Korasin taun bin bɨ okok! Betsaida taun bin bɨ okok! Tap ma gep okok gen, nɨpek. Pen tap si tap tɨmel gɨpɨm ak kɨrɨg gɨl, yɨp ma nɨŋ dɨpɨm. Nɨg gɨpɨm ak, nɨbi mɨnɨm kɨb yɨb dɨnɨgabɨm. Taun kɨb Taia, Juda bin bɨ mer okok, taun kɨb Saidon, Juda bin bɨ mer okok, tap ma gep nɨb okok kɨrop ak rek nep gebnep, kɨri tap si tap tɨmel gölɨgɨpal okok kɨrɨg gɨl, wad ajɨl rek ognap yɨmɨl, tɨn sɨlɨkɨl lɨlɨg gɨ lɨlɨg gɨ mɨdeblap. \v 22 Nɨb ak, mɨnɨm kɨb agep ñɨn ak, Taia bin bɨ abe, Saidon bin bɨ abe, mɨnɨm sɨkol rek dɨnɨgal; pen nɨbi Korasin bin bɨ abe, Betsaida bin bɨ abe, mɨnɨm kɨb yɨb dɨnɨgabɨm. \p \v 23 “Kapaneam bin bɨ okok. Ñɨn nɨbak nɨbi seb kab ar alaŋ sɨŋak ma amnɨgabɨm; pɨs nep mab ke yɨneb kau mɨgan eyaŋ ak amnɨgabɨm. Tap ma gep rek nɨbep nab aul gɨnek ak, taun kɨb Sodom gebnep, kɨri tap si tap tɨmel gölɨgɨpal okok kɨrɨg gɨl, mɨñi komɨŋ mɨdeblap. \v 24 Ar nɨbak yad nɨbep agebin, mɨnɨm kɨb agep ñɨn ak, Sodom bin bɨ okok mɨnɨm sɨkol rek dɨnɨgal; nɨbi Kapaneam bin bɨ mɨnɨm kɨb yɨb dɨnɨgabɨm,” agak. \s1 Yɨp apɨl ake lɨnɨmɨb \r (Luk 10:21-22) \p \v 25-26 Ñɨn nɨbak Jisas Nap nop agak, “Bapi, yad yɨb nep agen ar alaŋ amnaŋ. Nak Bɨ Kɨb, seb kab ar alaŋ abe, lɨm dai wagɨn aul abe kod mɨdeban ak, gos nak ke nɨŋek tep gɨp rek, bin bɨ gos kɨd yɨk nɨŋɨl nɨŋobɨn apal okok, kɨrop mɨnɨm yad agebin wagɨn ak ma ag ñɨban; pen bin bɨ ñɨ paiŋaŋ rek mɨdebal okok kɨrop gos tep ñɨl, mɨnɨm yad agebin wagɨn ak ag mɨseŋ lɨpan ak, nep tep agebin,” agak. \p \v 27 Jisas nɨb agɨl agak, “Bapi kɨlɨs ne mɨdeb rek, yɨp ñɨb. Bin bɨ ognap yɨp nɨŋ tep ma gɨpal; Bapi nep yɨp nɨŋɨp. Yad nep Bapi nop nɨŋ tep gɨpin. Pen bin bɨ gos tep ñɨnɨm ag gos nɨŋnɨgain okok, kɨrop gos tep ñen, Bapi nop nɨŋnɨgal,” agak. \p \v 28 Jisas nɨb agɨl agak, “Nɨbi bin bɨ tap wad tɨbrɨb tɨkrok mɨker per dɨ ajɨl gos par nɨŋɨl mɨdebɨm okok, yɨp onɨmɨb nɨŋɨl tap wad kɨb mɨker dɨ ajebɨm okok yad ke tɨg asɨk den ake lɨnɨgabɨm. \v 29 Yad bɨ sain tep kapkap mɨdebin; kal ma gɨnɨgain; nɨb ak, yɨp apɨl, wög yad gɨ ñɨl, cɨbur gos mɨdmagɨl nɨbep nab adaŋ ake lɨnɨmɨb. \v 30 Nɨbi yɨp apɨl wög yad genɨgabɨm ak, dɨ mɨker alap ma gɨnɨgab; auan amnɨgab. \c 12 \s1 God nop sobok gep ñɨn ak, wid magɨl tɨk ñɨŋlak \r (Mak 2:23-28; Luk 6:1-5) \p \v 1 Juda God nop sobok gep ñɨn ak, Jisas bɨ ne okok eip wid wög nab sɨŋak amlɨg gɨ, bɨ ne okok yuan gek, wid magɨl nɨb okok ognap dɨl, wak pak yokɨl, ñɨblɨg gɨ ñɨblɨg gɨ amelak. \v 2 Nɨg gelak, bɨ Perisi okok nɨŋɨl, Jisas nop aglak, “Lo mɨnɨm cɨn ageb, bin bɨ God nop sobok gep ñɨn ak wög ma gɨnɨgal. Pen bɨ nak okok tari gɨnɨg God nop sobok gep ñɨn wög ma gep ñɨn aul, wid magɨl wak pak yokebal?” aglak. \p \v 3-4 Agelak, Jisas kɨrop pen agak, “Depid bɨrarɨk nep bɨ ne okok eip yuan gek, God sobok gep karɨp ak amjakɨl, bred God udɨn yɨrɨk ar sɨŋak lel, bɨ yokop ma ñɨbal, bɨ God nop tap sobok gɨpal okok nep ñɨbal bred ak, kɨrop ag nɨŋek nop ñel, bɨ ne okok eip ñɨŋlak. Pen yuan lek gɨlak kesɨm nɨbak, God Mɨnɨm eyaŋ ñu kɨl tɨklak ak nɨbi ma nɨpɨm ar? \p \v 5 “Nɨbi Mosɨs God Mɨnɨm ñu kɨl tɨkak ak ma nɨpɨm rek lɨp. Ne ñu kɨl tɨkɨl agak, ‘Bɨ God nop tap sobok gep bɨ okok, God nop sobok gep ñɨn ak, God sobok gep karɨp mɨgan ak am mɨdɨl, wög gɨpal. Pen God kɨrop mɨnɨm kɨb ma agnɨgab,’ agak. \v 6 Pen yad nɨbep agebin, God sobok gep karɨp nɨbak tap kɨb mer; nɨŋebɨm aul me kɨb. \v 7 Pen mɨnɨm alap God Mɨnɨm ñu kɨl tɨklak ak, nɨŋ tep ma gɨpɨm akaŋ? Mɨnɨm nɨbak ñu kɨl tɨkɨl aglak, ‘Bin bɨ yɨp tap pak sobok gɨ ñɨnɨgal ak, yɨp tep ma gɨnɨgab; bin bɨ okok kɨrop yɨmɨg nɨŋnɨgal ak, yɨp tep gɨnɨgab,’ aglak. Mɨnɨm nɨbak nɨŋɨl ma gɨpɨm ak me, bɨ yad okok gɨ tep gel nɨŋlɨg gɨ, kɨrop dɨ sɨlɨkɨl apɨm. \v 8 ‘God nop sobok gep ñɨn! God nop sobok gep ñɨn!’ apɨm ak pen Bɨ Ñɨ ne nep God nop sobok gep ñɨn ak kod mɨdeb ag gos ak ma nɨpɨm. \s1 Jisas bɨ ñɨnmagɨl pɨpɨc gak ak gek, komɨŋ lak \r (Mak 3:1-6; Luk 6:6-11) \p \v 9 Jisas karɨp lɨm nɨbak kɨrɨg gɨl, karɨp lɨm alap amɨl, Juda mogɨm gep karɨp ñɨlɨk mɨgan ak amnak. \v 10 Pen karɨp ñɨlɨk mɨgan nɨbak bɨ ñɨnmagɨl pɨpɨc gak alap mɨdek. Bin bɨ ap mɨdelak okok, Jisas mɨnɨm ognap agek nop dam mɨnɨm kɨb agɨn, agɨl, nop mɨnɨm tom agɨl aglak, “God nop sobok gep ñɨn aul, bin bɨ komɨŋ lep akaŋ mer?” aglak. \p \v 11 Agelak, Jisas kɨrop pen agak, “Kaj sipsip nɨbi alap God nop sobok gep ñɨn aul kau mɨgan amenɨgab ak, dɨ yoknɨgabɨm aka mer? Dɨ yoknɨgabɨm rek lɨp. \v 12 Pen kaj sipsip ak tap yokop. Bin bɨ okok tap yɨb. God nop sobok gep ñɨn aul komɨŋ laŋ agɨl gɨnɨgabɨn ak, mɨnɨm ma mɨdeb, gɨnɨgabɨn,” agak. \p \v 13 Jisas nɨb agɨl, bɨ ñɨnmagɨl pɨpɨc gak ak nop agak, “Ñɨnmagɨl parsek lan!” agak. Nɨb agek, ñɨnmagɨl parsek lebin agak. Nɨg gak nɨŋɨl ñɨnmagɨl pɨpɨc gak ak pɨs nep komɨŋ lɨl, ñɨnmagɨl pɨs kɨd tep mɨdek ak rek lak. \p \v 14 Nɨg gek nɨŋɨl, bɨ Perisi okok am mogɨm gɨl, nop nɨg nɨg gɨl ñag pak lɨn, agɨl, mɨnɨm ag nɨŋ ag nɨŋ gɨlak. \s1 Jisas ne God bɨ wög gɨ ñeb bɨ ne \p \v 15 Nɨg gelak, Jisas nɨŋɨl, karɨp lɨm nɨbak kɨrɨg gɨl, mɨgan alap amnɨg gɨl amnak. Amek nɨŋlɨg gɨ, bin bɨ koŋai nep nop kɨsen gɨlak. Nɨg gelak, bin bɨ tap gak okok, ne gek magɨlsek komɨŋ lek nɨŋlɨg gɨ, \v 16 kɨrop agak, “Bɨ ak nɨg nɨg gɨp, agɨl, ma agnɨmɨb!” agak. \p \v 17 Jisas gak nɨbak, bɨ God mɨnɨm agep Aisaia gɨnɨgab agak rek nep gak. Ne ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 \v 18 “Nɨbi nɨŋɨm! Bɨ yad pɨs nep ag lɨpin aul, wög yad gɨ ñeb bɨ me ak. \q2 Bɨ yad nɨŋen, yɨp tep yɨb gɨp me ak. \q1 Yad nop mɨdmagɨl lɨpin. \q2 Kaun yad ak nop bak goŋ lek, \q1 bin bɨ kɨri titi gɨl bɨsɨg mɨd tep gɨnɨgal mɨnɨm yad ak, \q2 bin bɨ okok kɨrop magɨlsek ag ñɨnɨgab. \q1 \v 19 Ne bin bɨ okok nɨŋek mɨlɨk yapek, \q2 mɨnɨm pen pen ma agnɨgab. \q1 Bin bɨ mɨdebal okok, yɨp nep nɨŋlaŋ agɨl, \q2 meg mɨgan dap ranɨl ma agnɨgab. \q1 \v 20 Bin bɨ ma nɨpal okok \q2 kɨrop kapkap ag tep gɨnɨgab. \q1 Lam soŋ gɨnɨg gek, wel tɨm lel yɨn mɨdeb rek ak kɨrop agnɨgab. \q2 Ne nɨg gɨlɨg gɨ damɨl me, \q1 God agɨp rek mɨñ ar ak gek ap ranek, \q2 tap si tap tɨmel gep mɨñ ar ak pɨs nep ap yonɨgab. \q1 \v 21 Bin bɨ karɨp lɨm okok nɨb okok nɨb ak rek nep, \q2 nop gos sek kod mɨdenɨgal,” agak. \s1 Jisas ne Bielsebul kɨlɨs dɨl tap ma gep rek geb, aglak \r (Mak 3:20-30; Luk 11:14-23; 12:10) \p \v 22 Bɨ kɨjeki abaŋ ñagek, udɨn kwoi gɨl, meg mɨgan pɨlɨŋ gɨl gak bɨ alap dam Jisas mɨdek sɨŋak dapelak. Jisas kɨjeki ak ag söŋ yokek, udɨn yɨb ñɨl nɨŋɨl, mɨnɨm agɨl gak. \v 23 Bin bɨ mɨdelak okok, Jisas gak nɨbak nɨŋɨl, wal agɨl aglak, “Bɨ nɨbaul based Depid Ñɨ ne per kod mɨdobɨn ak rek lɨp,” aglak. \p \v 24 Pen bɨ Perisi okok mɨnɨm nɨbak nɨŋɨl, gos kɨri okok nep nɨŋɨl aglak, “Bɨ nɨbak God kɨlɨs ne dɨl ag söŋ ma yokɨp; ne kɨjeki kɨyob ñɨlɨk tap okok, nap kɨri Bielsebul kɨlɨs dɨl ag yokɨp,” ag gos nɨŋlak. \p \v 25-26 Pen gos nɨŋlak nɨbak, Jisas ke nɨŋɨl, kɨrop agak, “Seten warɨkɨl, bin bɨ ne ognap ag yoknɨgab ak, titi gɨl bɨ kɨb mɨdenɨgab? Karɨp lɨm alap, kɨri ke pen pen gɨl asɨk ke ke lɨnɨgal ak, ap yap paknɨgal. Karɨp lɨm kɨb alap akaŋ bin bɨ wagɨn nokɨm alap, kɨri ke pen pen gɨl asɨk ke ke lɨnɨgal ak, ap yap paknɨgal. Nɨbi gos aknɨb rek nɨŋɨl agebɨm ak pen Seten ne yakam ne ke okok kɨrop ma ag yoknɨgab. \p \v 27 “Yɨp agebɨm, ‘Kɨjeki kɨyob ñɨlɨk tap okok nap kɨri Bielsebul kɨlɨs ak dɨl ag söŋ yokeban,’ agebɨm ak pen nɨbi yɨp agem nɨŋin. Bɨ nɨbi ke okok Bielsebul kɨlɨs ak dɨl kɨjeki kɨyob ñɨlɨk tap okok ag söŋ yokebal aka tari? Kɨri ke agnɨgal, ‘Bin bɨ alap nɨg gɨnɨmel rek ma lɨp,’ agnɨgal. \p \v 28 “Pen God Kaun kɨlɨs ak dɨl, kɨjeki kɨyob ñɨlɨk tap okok ag söŋ yokebin ak, tari gɨnɨg God ne bin bɨ dɨl kod mɨdenɨgab ñɨn ak bɨr owɨp aul, agɨl, yɨp ma dɨpɨm? \p \v 29 “Bɨ kɨlɨs yɨb alap mɨdek, tap nop okok dɨnɨg, yokop ma amnɨgal. Ned nop pɨs nep nag dɨ ñon gɨ lɨl amɨl me tap nop okok me si dɨnɨgal. \p \v 30 “Bin bɨ yad eip mɨdebal okok, bin bɨ okok kɨrop yɨp donɨgal. Pen bin bɨ yad mer okok, bin bɨ yɨp onɨg gebal okok kɨrop yɨk gɨ yoknɨgal. \v 31 Nɨb ak, nɨbi nɨŋ tep gɨnɨmɨb. Bin bɨ okok tap si tap tɨmel tari tari genɨgal ak, God nɨŋɨl kɨrɨg gɨnɨgab. Bin bɨ God nop mɨnɨm tɨb junɨgal ak, ak rek nep God nɨŋɨl kɨrɨg gɨnɨgab. Pen God Kaun nop mɨnɨm tɨb junɨgal ak, God nɨŋɨl ma kɨrɨg gɨnɨgab. \v 32 Bɨ Ñɨ ne ak nop mɨnɨm tɨmel agenɨgal ak, God nɨŋɨl kɨrɨg gɨnɨgab. Pen Kaun Sɨŋ nop mɨnɨm tɨmel agenɨgal ak, ñɨn aul abe, ñɨn kɨsen ak abe, God ne gos nɨŋ nep mɨdɨl ma kɨrɨg gɨnɨgab. \s1 Mɨnɨm ke agebɨm ar ak nep, nɨbep mɨnɨm kɨb agnɨgab \r (Luk 6:43-45) \p \v 33 “Nɨbi yɨp tari gɨnɨg agebɨm, ‘Seten abaŋ ñagek, wög tep ak geb,’ agebɨm? Mab tep okok magɨl tep pɨlnɨgab; mab tɨmel okok magɨl tɨmel pɨlnɨgab. Mab magɨl pɨlnɨgab magɨl nɨbak nɨŋɨl me, mab ak tep mab ak tɨmel agnɨgal. \v 34 Nɨbi soiŋ ñɨ pai tɨk dopal okok me nɨb agebɨm. Nɨbi bin bɨ tɨmel nɨbak rek, titi gɨl mɨnɨm tep agnɨgabɨm? Bin bɨ mɨnɨm agebal rek nɨŋnɨgabɨn me, cɨbur gos mɨdmagɨl kɨrop nab adaŋ tari rek mɨdeb ak nɨŋnɨgabɨn. \v 35 Bin bɨ tep okok, cɨbur gos mɨdmagɨl nab kɨri adaŋ tap tep mɨdeb nɨŋlɨg gɨ, gɨ tep gɨpal; bin bɨ tɨmel okok, cɨbur gos mɨdmagɨl nab kɨri adaŋ tap tɨmel mɨdeb nɨŋlɨg gɨ, gɨ tɨmel gɨpal. \v 36 Nɨŋ tep gɨnɨmɨb. Kɨsen mɨnɨm kɨb agep ñɨn ak, God bin bɨ okok kɨrop magɨlsek, mɨnɨm abramek agɨl bin bɨ ognap gɨ tɨmel gɨlak ak, tari gɨnɨg nɨb apek agɨl, kɨrop ag gɨnɨgab. \v 37 Nɨb ak me, nɨbi ke mɨnɨm agnɨgabɨm ak nep God nɨŋɨl agek komɨŋ amnɨgabɨm akaŋ yur dɨnɨgabɨm,” agak. \s1 Tap ma gep rek ognap gek nɨŋɨn, aglak \r (Mak 8:11-12; Luk 11:29-32) \p \v 38 God lo mɨnɨm ag ñeb bɨ ognap abe, bɨ Perisi ognap abe, apɨl Jisas nop aglak, “Mɨnɨm ag ñeb bɨ! Tap ma gep rek alap gek, cɨn nɨŋɨl me, nak God nep ag yokɨp opan agnɨgabɨn,” aglak. \p \v 39 Agelak, Jisas agak, “Nɨbi bin bɨ tap si tap tɨmel nep gɨl, God mɨnɨm agak ak ma nɨpɨm. Tap ma gep rek alap gek nɨŋɨn agebɨm ak, pen nɨbep tap alap gen ma nɨŋnɨgabɨm. Bɨ God mɨnɨm agep Jona nop gak ar ak nep, yɨp ak rek nep gek, nɨŋnɨgabɨm. \v 40 Bɨrarɨk nep kɨbsal kɨb ak Jona nop kom jal yokek, cɨbur nab eyaŋ ñɨn omal nokɨm mɨdɨl, adɨk gɨ owak. Nɨb ak rek, yad, Bɨ Ñɨ ne, ak rek nep ñɨn omal nokɨm lɨm nab okok mɨdɨl, adɨk gɨ onɨgain. \v 41 Bɨrarɨk nep Jona amɨl, taun kɨb Ninepa bin bɨ kɨrop agek, tap si tap tɨmel gɨlak okok kasek kɨrɨg gɨl, God nop nɨŋ dɨlak. Jona bɨ yokop ak agek nɨŋlak; nɨbi pen Bɨ Kɨb mɨñi mɨdeb aul, mɨnɨm ageb ak ma dɨpɨm. Nɨb ak, kɨsen mɨnɨm kɨb agep ñɨn ak, Ninepa bɨ warɨkɨl nɨbep mɨnɨm kɨb agel, nɨbi mɨnɨm kɨb dɨnɨgabɨm. \p \v 42 “Bin kwin kɨb, karɨp lɨm Siba nɨb ak, bɨrarɨk nep gak rek ak nɨpɨm. Karɨp lɨm ne par okok nɨb ak pen, Juda kiŋ kɨb Solomon gos kɨd yɨk nɨŋak bɨ ak mɨnɨm nop nɨŋnɨg owak. Solomon bɨ yokop ak nop nɨg gak; pen tari gɨnɨg Bɨ Kɨb mɨñi mɨdeb aul mɨnɨm ageb ak ma nɨpɨm? Kɨsen mɨnɨm kɨb agep ñɨn ak, Siba kwin warɨkɨl nɨbep mɨnɨm kɨb agek, nɨbi mɨnɨm kɨb dɨnɨgabɨm. \s1 Kɨjeki kɨyob ñɨlɨk tap okok kauyaŋ adɨk gɨ onɨmɨŋ rek lɨp, agak \r (Luk 11:24-26) \p \v 43 “Seten yakam ne kɨjeki tap okok apɨl bin bɨ abaŋ ñag mɨdɨl, söŋ amɨl, bin bɨ ognap abaŋ ñagin, agɨl, nɨŋ tag mer nɨŋɨl, \v 44 adɨk gɨ apɨl nɨŋnɨgab, bɨ ned kɨrɨg amnɨgab kau ar ak tep tep nep mɨdenɨgab. \v 45 Ne nɨŋɨl, kɨjeki tɨmel ne rek mer, kɨjeki tɨmel yɨb, aknɨb ar oŋɨd ak poŋ dapɨl, bɨ nɨbak nop yɨpɨl sɨknɨgal. Nɨg gek, ned mɨd tɨmel gak rek mer; kɨsen mɨd tɨmel yɨb gɨnɨgab. Nɨbi bin bɨ mɨñi mɨdebɨm nɨbi tap si tap tɨmel ned gɨ mɨdelɨgɨpɨm rek mer, kɨsen tap si tap tɨmel yɨb gɨnɨgabɨm,” agak. \s1 Jisas nonɨm nɨmam sɨkop \r (Mak 3:31-35; Luk 8:19-21) \p \v 46 Jisas bin bɨ okok kɨrop mɨnɨm agek nɨŋlɨg gɨ, nonɨm nɨmam ne ke okok söŋ eyaŋ apɨl aglak, “Cɨn Jisas nop mɨnɨm agnɨg opɨn,” aglak. \v 47 Agelak, bɨ alap karɨp ñɨlɨk mɨgan amɨl, Jisas nop agak, “Nanɨm namam nak okok, nep mɨnɨm agnɨg ap mɨdebal söŋ eyaŋ,” agak. \p \v 48-49 Agek, bin bɨ ne eip karɨp ñɨlɨk mɨgan eyaŋ mɨdelak okok kɨrop nɨŋ padɨklɨg gɨ agak, “Nɨŋɨd apan ak pen, bin bɨ karɨp ñɨlɨk mɨgan mɨdebal sɨŋ aul, kɨri me ami yad, mam yad mɨdebal. \v 50 Bin bɨ Bapi yad seb kab ar alaŋ mɨnɨm ageb rek nɨŋɨl, nɨg aknɨb rek nep gebal okok, kɨri me ami yad, ai yad, mam yad mɨdebal,” agak. \c 13 \s1 Jisas, God mɨnɨm ak nɨŋ tep gɨlaŋ, agɨl, mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak \r (Mak 4:1-9; Luk 8:4-8) \p \v 1 Ñɨn nokɨm nɨbak nep, Jisas karɨp ne ak kɨrɨg gɨl am Ñɨg Cöb Galili gol sɨŋak bɨsɨgek, \v 2-3 bin bɨ koŋai yɨb nep apɨl nop pɨŋɨl kɨs kɨs gelak. Nɨg gelak nɨŋɨl ne am ñɨg magöb ar ak bɨsɨg gɨl, amɨl ñɨg nab sɨŋak adaŋ mɨdek nɨŋlɨg gɨ, bin bɨ ñɨg cöb gol sɨŋak warɨk mɨdelak. \p Jisas bin bɨ okok kɨrop mɨnɨm sɨd tɨkɨl mɨnɨm koŋai nep ag ñak. Ag ñɨlɨg gɨ agak, “Bɨ alap wid tanaŋ agɨl, wid magɨl ak dam wög dai okok yokenɨgab. \v 4 Yɨŋ dɨ yokek, ognap kanɨb ar sɨŋak yapek, yakɨr okok apɨl ñɨŋnɨgal. \fig caption|alt="sower" src="UBSB-05a.tif" size="col" ref="13:3-9" \fig* \v 5 Ognap kab ar lɨm sɨkol sɨkol mɨdenɨgab sɨŋak yapɨl, kasek marɨp gɨnɨgab \v 6 pen kɨdɨl am kɨlɨs ma gɨnɨgab rek, pɨb nɨŋɨl mɨlep gɨnɨgab. \v 7 Pen ognap nag ñu ñu sek nab okok yapɨl tannɨgab ak pen nag nɨbak sau gɨl pak ñɨbek, mɨlep gɨnɨgab. \v 8 Pen ognap lɨm tep ar sɨŋak yapɨl, tan tep yɨb gɨl, magɨl koŋai yɨb nep pɨlnɨgab. Ognap ñɨn juɨl mamɨd ak (100) rek pɨlnɨgab; ognap ñɨn juɨl omal nokɨm (60) rek pɨlnɨgab; ognap ñɨn juɨl nokɨm alap adɨk gɨ dam aknɨb wajrem alaŋ (30) rek pɨlnɨgab. \v 9 Nɨbi bin bɨ gos tɨmɨd mɨdonɨmɨŋ okok, mɨnɨm agebin aul tɨmɨd lɨ nɨŋ tep gɨnɨmɨb,” agak. \s1 Jisas tari gɨnɨg mɨnɨm sɨd tɨkɨl agolɨgɨp \r (Mak 4:10-12; Luk 8:9-10) \p \v 10 Jisas nɨb agek, bɨ ne okok apɨl, nop ag nɨŋɨl aglak, “Bin bɨ okok kɨrop tari gɨnɨg mɨnɨm sɨd tɨkɨl nep apan?” aglak. \p \v 11 Agelak, ne pen agak, “God bin bɨ ne dɨl kod mɨdenɨgab mɨnɨm we gɨl mɨdeb ak, nɨbep gos ñek nɨŋnɨgabɨm; pen bin bɨ yokop okok ma nɨŋnɨgal. \v 12 Bin bɨ mɨnɨm yɨp nɨŋɨl nɨŋ dɨpal okok, mɨnɨm ognap sek nɨŋɨl, wagɨn ak nɨŋ tep gɨnɨgal; pen bin bɨ mɨnɨm yɨp nɨŋɨl ma nɨŋ dɨpal okok, mɨnɨm sɨkol nɨpal ak pɨs nep kɨr gɨnɨgab. \v 13 Kɨrop mɨnɨm sɨd tɨkɨl apin ak, kɨri udɨn sek, gos tɨmɨd sek ak pen, agɨp ar me ak, agɨl, ma nɨpal. \p \v 14 “Gɨpal nɨbak, bɨ God mɨnɨm agep Aisaia ned gɨnɨgab agɨl ñu kɨl tɨkak rek nep gɨpal. Aisaia mɨnɨm nɨbak ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 ‘Mɨnɨm nɨŋnɨgal ak pen \q2 mɨnɨm agɨp nɨb, agɨl, mɨnɨm wagɨn tɨg dam ma nɨŋnɨgal. \q1 Udɨn nɨŋnɨgal ak pen \q2 tap alap ma nɨŋnɨgal. \q1 \v 15 Bin bɨ sɨŋ aul mɨnɨm yad apin ak kɨri yɨrɨk gek ma nɨpal. \q1 God Mɨnɨm nɨŋon, cɨnop gek, \q2 bin bɨ ne mɨdojɨn rek lɨp agɨl, \q2 tɨmɨd mɨgan pɨlɨŋ gɨl, udɨn jɨkɨl nep mɨdebal,’ agak. \p \v 16-17 “Nɨb ak, kɨri ma nɨpal; pen God nɨbep gos tep ñek nɨpɨm ak, mɨñ mɨñ gɨnɨmɨb. Yad nɨbep nɨŋɨd agebin, God mɨnɨm agep bɨ okok abe, bin bɨ God Mɨnɨm ageb rek nɨŋɨl gölɨgɨpal bin bɨ okok abe, koŋai nep Mesaia nop nɨŋɨn ag gos nɨŋölɨgɨpal ak pen udɨn nɨŋɨl, peyɨg ma nɨŋlak. Pen mɨñi nɨbi udɨn nɨŋɨl, peyɨg nɨŋebɨm ak, mɨñ mɨñ yɨb gɨnɨmɨb. \s1 Bɨ wid magɨl dɨ yokak kesɨm agak ak, Jisas mɨnɨm wagɨn ak ag ñak \r (Mak 4:13-20; Luk 8:11-15) \p \v 18 “Pen mɨnɨm sɨd tɨkɨl agesin ak, bɨ ne wid magɨl dam wög dai okok dɨ yokak ak, wagɨn ak agen nɨŋɨm,” agak. \p \v 19 “Wid magɨl ognap kanɨb ar sɨŋak yapek, yakɨr okok apɨl ñɨŋnɨgal agesin ak, bin bɨ okok, God bin bɨ dɨl kod mɨdenɨgab mɨnɨm tep ak nɨŋnɨgal ak pen wagɨn ak ma nɨŋnɨgal nɨŋɨl Seten ne gek pɨs nep saköl gɨnɨgal, agɨl agesin. \p \v 20-21 “Pen magɨl ognap kab ar lɨm sɨkol sɨkol mɨdenɨgab sɨŋak yapɨl, kasek marɨp gɨnɨgab pen kɨdɨl am kɨlɨs ma gɨnɨgab rek, pɨb nɨŋɨl mɨlep gɨnɨgab agesin ak, bin bɨ okok kɨri mɨnɨm yad kɨsen nɨŋnɨgal won ak, mɨñ mɨñ gɨnɨgal ak pen mɨñi nep bin bɨ ognap apɨl, bin bɨ mɨnɨm yad nɨŋnɨgal okok gos tɨmel nɨŋɨl, kaual maual rek mɨdɨl, kɨrop gɨ tɨmel gɨnɨgal nɨŋɨl bin bɨ mɨnɨm yad ned nɨŋ dɨlak okok, mɨñi mɨnɨm yad ak saköl gɨl, gos ar ognap nɨŋnɨgal, agɨl agesin. \v 22 Magɨl ognap yonɨgab nag ñu ñu sek nab okok agesin ak, bin bɨ okok mɨnɨm yad ak nɨŋnɨgal ak pen wög wari, karɨp, kaj, tu mɨŋol, agon kɨlnok kɨbap tap okok nep gos nɨŋɨl, God mɨnɨm tep ak kɨrɨg gɨnɨgal nɨŋɨl tap ñɨŋeb ognap ma pɨlnɨgab, agɨl agesin. \v 23 Pen magɨl ognap lɨm tep ar sɨŋak yapɨl, tan tep gɨl, magɨl koŋai pɨlnɨgab agesin ak, bin bɨ okok mɨnɨm yad ak nɨŋɨl, dɨ kɨlɨs yɨb gɨl, ognap gɨ tep gɨnɨgal, ognap gɨ tep yɨb gɨnɨgal, ognap gɨ tep ar ke yɨb gɨnɨgal, agɨl agesin,” agak. \s1 Bin bɨ gɨ tɨmel gɨpal okok God bin bɨ ne okok eip jɨm ñɨl mɨdebal \p \v 24 Jisas kɨrop mɨnɨm alap sek mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak, “God bin bɨ dɨl kod mɨdenɨgab ak, kesɨm dɨnɨg gebin aul rek gɨnɨgab. Bɨ kɨb alap wid magɨl okok tanaŋ agɨl, dam wög dai ne okok yoknɨgab. \v 25 Pen kɨslɨm eyaŋ kɨn amnɨgal won ak, bɨ tɨmel alap tap yɨŋ tɨmel ognap dapɨl, nab nɨb okok yokɨl amnɨgab. \v 26 Nɨb ak, wid yɨŋ tep ak tannɨgab ak pen tap yɨŋ tɨmel ak abe tannɨgab. \v 27 Nɨg gek, bɨ wög gɨ ñeb okok apɨl bɨ kɨb ak nop agnɨgal, ‘Bɨ kɨb! Tap yɨŋ tep okok nep dam wög dai ak yokpan ak pen tap yɨŋ tɨmel okok akal nɨb apɨl sek taneb?’ agnɨgal. \v 28 Ne kɨrop pen agnɨgab, ‘Bɨ kaual maual yad alap dap yokɨp,’ agnɨgab. Pen kɨri agnɨgal, ‘Cɨn amɨl tap yɨŋ tɨmel taneb nɨb okok tɨg ju yokɨn akaŋ?’ agnɨgal. Bɨ wög dai nap nɨb bɨ nɨbak pen agɨl agnɨgab, \v 29 ‘Mer! Ñɨn aul, tap yɨŋ tɨmel nɨb okok tɨg juɨm agen, nɨbi amɨl tap yɨŋ tep ognap sek tɨg junɨmɨb rek lɨp! \v 30 Kɨrɨg gem omalgɨl tannɨmɨŋ. Pen tanɨl magɨl pɨlek, tɨkep ñɨn ak bɨ tap tɨkep bɨ yad okok agnɨgain, “Tap yɨŋ tɨmel nɨb okok tɨg juɨl, dam ñon ñon gɨ lem, mab dagɨlel yɨn sɨbok ñɨb amnɨmɨŋ; pen wid magɨl okok nep dɨ mogɨm gɨl, dam wid magɨl lep ñɨlɨk mɨgan yad ak yoknɨmɨb,” agnɨgabin,’ agnɨgab,” agak. \s1 Mab mastad magɨl ak, mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak \r (Mak 4:30-32; Luk 13:18-19) \p \v 31-32 Jisas kɨrop mɨnɨm alap sek mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak, “Bɨ alap mab mastad magɨl sɨkol ak dam wög dai ne ak yokenɨgab, tan kɨb gɨl, lek tep ak lek, yakɨr okok apɨl, lek ke ke karɨp gɨnɨgal. Nɨb ak rek me, God bin bɨ dɨl, karɨp lɨm tep ne seb kab ar alaŋ sɨŋak kod mɨdenɨgab ak me,” agak. \s1 Yɨs ak, mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak \r (Luk 13:20-21) \p \v 33 Jisas mɨnɨm alap sek mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak, “Bin okok tap yɨs apal ak, dɨ plaua tin kɨb eyaŋ sek dɨ adɨk madɨk gel, tap kɨb yɨb tanɨb. Nɨb ak rek me, God bin bɨ dɨl, karɨp lɨm tep seb kab ar alaŋ sɨŋak kod mɨdenɨgab ak me,” agak. \s1 Jisas ti gɨnɨg bin bɨ okok mɨnɨm sɨd tɨkɨl agolɨgɨp \r (Mak 4:33-34) \p \v 34 Jisas bin bɨ okok kɨrop mɨnɨm ognap ag ñɨnɨg gɨl mɨseŋ ma agolɨgɨp; mɨnɨm sɨd tɨkɨl nep kɨrop ag ñolɨgɨp. \v 35 Gak nɨbak, bɨ God mɨnɨm agep alap ned gɨnɨgab agɨl ñu kɨl tɨkak rek nep gak. Ne mɨnɨm nɨbak ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 “Karɨp lɨm bɨrarɨk ped okok gɨ lak ñɨn ak tɨkɨl, \q2 mɨd damɨl mɨñi mɨdobɨn ñɨn aul, mɨnɨm ma nɨŋlak ak, \q2 mɨnɨm sɨd tɨkep mɨnɨm ak nep kɨrop ag ñɨnɨgain,” agak. \s1 Jisas wid magɨl mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak ak, mɨnɨm wagɨn ak agak \p \v 36 Jisas nɨb agɨl, bin bɨ okok kɨrop kɨrɨg gɨl, karɨp ñɨlɨk mɨgan amek nɨŋlɨg gɨ, bɨ ne aknɨb umɨgan alaŋ okok apɨl, nop aglak, “Tap yɨŋ tɨmel wög dai nab okok tanɨb, agɨl, mɨnɨm sɨd tɨkɨl apan ak, cɨnop agek nɨŋɨn,” aglak. \p \v 37 Agelak, ne pen agak, “Bɨ tap yɨŋ tep yokɨp, apin ak, yad Bɨ Ñɨ ne. \v 38-39 Wög dai apin ak, lɨm dai wagɨn aul magɨlsek. Tap yɨŋ tep apin ak, bin bɨ God kɨrop dɨl kod mɨdenɨgab bin bɨ okok. Bɨ tap yɨŋ tɨmel dap yokek tanɨb apin ak, bɨ yɨp nɨŋek mɨlɨk yowɨp Seten nop nep apin. Tap yɨŋ tɨmel tanɨb apin ak, Seten bin bɨ ne okok kɨrop apin. Pen wid magɨl pok gɨnɨgab ñɨn apin ak, ñɨn karɨp lɨm wagɨn aul kɨr gɨnɨgab ñɨn nɨbak apin. Bɨ tɨk dowep apin ak, ejol okok kɨrop apin. \v 40 Tap abramek tanɨb okok tɨg juɨl, dam mab ke yɨneb eyaŋ yoknɨgal apin ak, ñɨn karɨp lɨm wagɨn aul kɨr gɨnɨgab ñɨn nɨbak me ak. \v 41 Bɨ Ñɨ ne ejol ne okok kɨrop ag yokek, apɨl, bin bɨ tap si tap tɨmel gɨpal okok abe, bin bɨ bin bɨ ognap kɨrop agel, kɨri tap si tap tɨmel gɨpal okok abe, ejol kɨri apɨl kɨrop dɨl, \v 42 mab ke yɨneb mɨgan eyaŋ ak yoknɨgal, yur gek nɨŋlɨg gɨ, meg magɨl su rɨbɨkɨl sɨl agnɨgal, agɨl apin. \v 43 Ñɨn nɨbak, bin bɨ Nap kɨri dɨl seb kab ar alaŋ kod mɨdenɨgab okok, kɨri pɨb melɨk rek paklɨg gɨ mɨdenɨgal. Nɨbi bin bɨ gos tɨmɨd mɨdonɨmɨŋ okok, mɨnɨm agebin aul tɨmɨd lɨ nɨŋ tep gɨnɨmɨb. \s1 Mani kes we gɨlak ak, mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak \p \v 44 “Pen God bin bɨ dɨl kod mɨdenɨgab ak, kesɨm agnɨg gebin ar aul rek mɨdeb. Bɨ alap amɨl nɨŋnɨgab, mani kes bɨrarɨk nep we gɨlak alap wög dai alap mɨdenɨgab. Ne nɨŋɨl, tap ognap dɨ pak rɨbɨk tep gɨl, karɨp amnɨgab. Amɨl, mɨñ mɨñ yɨb gɨl, tap ne okok magɨlsek sɨkim gɨl, mani dɨl, mani nɨbak damɨl, wög dai nɨbak tauɨl, am mani kes nɨbak dɨnɨgab. \s1 Pöl tep tep ak, mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak \p \v 45-46 “Pen God bin bɨ dɨl kod mɨdenɨgab ak, kesɨm agnɨg gebin ar aul rek mɨdeb. Bɨ sɨkim gep okok magɨl sɨkol kɨbap mɨlep rek tɨd geb “pöl” apal tap okok pɨyo nɨŋ ajɨl, pöl magɨl mɨlep yɨb alap nɨŋɨl, karɨp amɨl, tap kɨri okok magɨlsek sɨkim gɨl, mani dɨl, am pöl magɨl mɨlep nɨbak taunɨgal. \s1 Uben ak, mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak \p \v 47 “God bin bɨ dɨl kod mɨdenɨgab ak, kesɨm agnɨg gebin ar aul rek mɨdeb. Bin bɨ ognap uben damɨl, ñɨg cöb sɨŋak yokel, kɨbsal koŋai nep apɨl mɨgan nɨbak ambal. \v 48 Nɨg gel, uben lɨp gɨ dam gol okok amɨl, kɨbsal tep okok yɨprɨg kɨbsal lep tin mɨgan ak lɨl, kɨbsal tɨmel okok dɨ yokpal. \v 49 Karɨp lɨm wagɨn aul kɨr gɨnɨgab ñɨn ak, nɨb aknɨb rek nep gɨnɨgab. God ejol ne okok apɨl, bin bɨ God Mɨnɨm ageb rek gɨpal okok dɨ bɨlok ke lɨl, bin bɨ God Mɨnɨm ageb rek ma gɨpal okok dɨ bɨlok ke lɨl, \v 50 dam mab ke yɨneb eyaŋ ak yoknɨgal. Yokel yur gek, meg magɨl kɨri su rɨbɨkɨl sɨl aglɨg gɨ mɨdenɨgal,” agak. \p \v 51 Nɨb agɨl agak, “Yad mɨnɨm agesin wagɨn ak nɨpɨm aka mer?” agak. \p Agek, bɨ ne okok aglak, “Yau, nɨpɨn,” aglak. \p \v 52 Agelak, agak, “Nɨbi ned God lo mɨnɨm ak nep ag ñölɨgɨpɨm ak pen mɨñi nɨbi God bin bɨ dɨl kod mɨdenɨgab mɨnɨm tep agebin ak bɨr nɨpɨm. Nɨg nɨŋɨl nɨbi mɨñi bin bɨ okok ag ñɨnɨgabɨm ak, nɨbi God Mɨnɨm tep ned nɨb ak abe, God Mɨnɨm tep kɨsen nɨb ak abe ag ñɨnɨgabɨm,” agak. \s1 Nasaret bin bɨ kɨri Jisas nop ma nɨŋ dɨlak \r (Mak 6:1-6; Luk 4:16-30) \p \v 53-54 Pen Jisas ne mɨnɨm sɨd tɨkɨl mɨnɨm agak nɨbak ag juɨl, taun ne ke Nasaret amɨl, Juda mogɨm gep karɨp ñɨlɨk mɨgan ak amɨl, bin bɨ okok kɨrop ag ñek, kɨri nɨŋɨl wal yɨb aglak. Kɨri pen aglak, ‘Bɨ nɨbaul ne titi gɨl gos kɨd yɨk nɨŋɨl tap ma gep aknɨb rek geb?’ aglak. Kɨsen pen aglak, \v 55-56 “Bɨ nɨbaul nonɨm nap, nɨnai nɨmam ne okok, cɨn eip mɨdebal ak pen ne titi gɨl bɨ kɨb rek mɨdɨl, mɨnɨm ke agɨl, tap ma gep rek okok geb? Nap ne ak bɨ kapeda; nonɨm Maria; nɨmam bɨ ne okok Jems ak, Josep ak, Saimon ak, Judas ak. Nɨb ak, ne titi gɨl apɨl nɨg geb?” aglak. \v 57 Nɨb agɨl, kɨri Jisas nop gos tɨmel nɨŋɨl, mɨnɨm ne agak ak ma dɨlak. \p Pen Jisas kɨrop agak, “Bɨ God mɨnɨm agep okok karɨp lɨm par okok amɨl ag ñel, nɨŋɨd agebal agɨl nɨŋnɨgal; pen karɨp lɨm kɨri ke ak ag ñel, tom agebal rek lɨp agɨl kɨrɨg gɨpal ak rek gebɨm,” agak. \v 58 Mɨnɨm agak ak ma nɨŋlak ak me, karɨp lɨm nɨbak tap ma gep rek koŋai nep ma gak. \c 14 \s1 Herod agek, Jon Bɨ Ñɨg Pak Ñeb ak nabɨc cög ne ak tɨb gɨ rɨk gɨlak \r (Mak 6:14-29; Luk 3:19-20; 9:7-9) \p \v 1 Pen gapman bɨ kɨb karɨp lɨm Galili kod mɨdolɨgɨp Herod, Jisas ne tari tari gak mɨnɨm ak nɨŋɨl, \v 2 am bɨ nop wög gɨ ñeb ognap kɨrop agak, “Bɨ Jisas tap ma gep rek geb bɨ nɨbak, ne bɨ alap ke mer; ne Jon bɨ ñɨg pak ñeb bɨ nɨbak nep. Nop ñag pak lɨnek ak pen kauyaŋ warɨkɨl ap mɨdeb rek, tap ma gep rek nɨb okok geb,” agak. \p \v 3-5 Pen Herod ne Jon nop mɨñ lɨl ñag pak lak mɨnɨm wagɨn ak nɨg gɨl mɨdeb. Herod ne nɨmam Pilip bin ne ak Herodias dad amek, Jon ne Herod nop agak, “Nak aknɨb gɨpan, gɨ tɨmel gɨpan. Bɨ alap nɨmam ne komɨŋ mɨdenɨgab bin nuwi ne ma dɨnɨgab,” agak. Jon nɨb agek, bin nɨbak Herodias ne Herod nop mɨnɨm agak nɨŋɨl Herod Jon nop dam mɨñ lɨl, ñag pak lɨn, ag gos nɨŋak ak pen bin bɨ okok Jon nop, bɨ God mɨnɨm agep cɨn aglak rek, pɨrɨkɨl kɨrɨg gak. \p \v 6 Pen kɨsen Herod nonɨm nop tɨk dowak kos tɨkep ñɨn ak amek, bin bɨ koŋai nep ap mogɨm gɨl, tap magɨl dagɨl ñɨŋnɨg gɨlak. Ñɨn nɨbak, Herodias pai ne ak apɨl nab nɨb sɨŋak kogɨm pagek, Herod nɨŋek, tep yɨb gak. \v 7 Nɨg gek, ne pai nɨbak nop mɨnɨm agɨl agak, “Yad mɨnɨm nɨŋɨd yɨb agɨl nep agebin, nak tap alap ag nɨŋenɨgan, nep abramek dɨ ñɨnɨgain,” agak. \v 8 Agek, pai nɨbak, nonɨm agak rek nɨŋɨl agak, “Jon bɨ ñɨg pak ñeb kɨmɨg cög ne ak, kɨnaŋ cög mɨgan eyaŋ lɨl, dap ñɨnɨmɨn,” agak. \p \v 9-10 Nɨb agek, Herod nɨŋek yɨmɨg gak, pen bin bɨ okok nɨŋ mɨdel nɨŋlɨg gɨ, pai nɨbak nop mɨseŋ mɨnɨm nɨŋɨd ag lɨl agak, “Nak tap alap ag nɨŋenɨgan, nep abramek ñɨnɨgain,” agak rek nɨŋɨl, bɨ ognap ag yokek, am Jon mɨñ mɨdek sɨŋak amɨl, kɨmɨg cög nop ak tɨb gɨ rɨk gɨl, \v 11 dɨ kɨnaŋ cög mɨgan eyaŋ lɨl, dap pai nɨbak nop ñɨlak. Ñelak, ne pen damɨl nonɨm nop ñak. \p \v 12 Pen Jon bɨ ne okok apɨl, cɨp se dam tɨgel gɨl, am Jisas nop ag ñɨlak. \s1 Jisas bɨ aknɨb paip tausan tap magɨl ñek ñɨŋlak \r (Mak 6:30-44; Luk 9:10-17; Jon 6:1-14) \p \v 13 Jisas mɨnɨm nɨbak nɨŋɨl, am karɨp lɨm ke mɨgan alap mɨdenɨm, agɨl, ñɨg magöb dɨl, karɨp lɨm nɨbak kɨrɨg gɨl, paŋdak. Pen bin bɨ okok, Jisas ameb sɨŋak sain amnɨn, agɨl, karɨp lɨm kɨri okok kɨrɨg gɨl, wagɨn ar amlɨg gɨ, Jisas amnɨg gek sɨŋak amnɨlak. \v 14 Jisas ne pen karɨp lɨm mɨgan nɨbak apjakɨl, ñɨg magöb ak kɨrɨg gɨl, gol okok apɨl nɨŋak, bin bɨ koŋai nep mɨdelak. Kɨrop nɨŋek, yɨmɨg gek, bin bɨ tap gak okok gek, komɨŋ lak. \p \v 15 Pen dɨgep won ak, bɨ ne okok Jisas mɨdek sɨŋak apɨl, nop aglak, “Maŋ kɨslɨm gɨnɨg geb. Mɨdarɨk nep tap magɨl ñɨŋeb won ak padɨkɨp. Sɨŋ aul mɨñ mab nep nab sɨŋaul. Nɨbak nak bin bɨ koŋai nep sɨŋ aul agek, karɨp maŋ sɨŋ aul amɨl, tap magɨl kɨri ognap tau ñɨŋlaŋ,” aglak. \fig caption|alt="5-loaves & 2 fish" src="HK00155B.TIF" size="col" ref="14:15-21" \fig* \v 16 Nɨb agelak, Jisas kɨrop pen agak, “Mer, kɨri ma amnɨgal. Nɨbi ke kɨrop tap magɨl ñɨnɨmɨb,” agak. \v 17 Agek, aglak, “Cɨn tap magɨl koŋai ma mɨdeb. Yokop bred magɨl aknɨb mamɨd kɨbsal omal mɨdeb,” aglak. \p \v 18 Agelak, Jisas kɨrop pen agak, “Tap nɨb okok dɨl yɨp dowɨm,” agak. \v 19 Nɨb agɨl, bin bɨ okok kɨrop agek, tap kas ar okok bɨsɨg gel amek nɨŋlɨg gɨ, bred kab ak dɨl, kɨbsal omal ak dɨl, kɨlan gɨ nɨŋɨl, God nop tep agɨl, bred ak dɨ pag gɨl, bɨ ne okok kɨrop ñek nɨŋlɨg gɨ, kɨri dɨlɨg gɨ, bin bɨ okok kɨrop nonɨm lɨ ñɨlak. Kɨbsal ak ak rek nep gɨlak. \v 20 Nɨg gɨl nonɨm lɨ ñelak, ñɨbel, ñɨbel, kogi gek, ñɨb saknɨmel rek ma lak. Dai dai kɨrɨg gɨlak okok me, Jisas bɨ ne okok wad aknɨb umɨgan alaŋ ak dɨ yɨgel, pɨs nep ap ran jakak. \v 21 Bin bɨ tap ñɨbelak nɨb okok, bin okok mer, ñɨ pai sɨkol okok mer, bɨ okok nep me paip tausan rek amnak. \s1 Jisas ñɨg kas ar sɨŋak taulɨg gɨ amnak \r (Mak 6:45-52; Jon 6:15-21) \p \v 22 Jisas, bɨ ne okok kɨri ñɨg pɨs kɨdadaŋ amnɨlaŋ ag gos nɨŋɨl agek, ñɨg magöb dɨl amelak nɨŋɨl ne bin bɨ okok kɨrop ag yokɨl, \v 23 ne ke God nop sobok gɨnɨg karɨp lɨm dɨm alap amnak. Mɨdek, karɨp dɨgnɨg gek pen ne ausek nep dɨm nɨb alaŋ mɨdek. \v 24 Pen bɨ ne okok ñɨg magöb dɨl ñɨg cöb nab kɨb sɨŋak amel nɨŋlɨg gɨ, yɨgen asad kɨb yɨb ak apɨl, ñɨg magöb ak tɨg adɨk gɨnɨg rek gak. \v 25 Won nɨbak karɨp kɨsen nep tɨknɨg gek ak me, Jisas ñɨg kas ar ak taulɨg gɨ apɨl, bɨ ne okok mɨdelak ulep sɨŋak apek, \v 26 kɨri nɨŋɨl, “Ak cɨp kaun alap apeb!” agɨl, jel gek pɨrɨkɨl, wal kɨb agɨl bleble gɨlak. \p \v 27 Jisas pen kɨrop agak, “Ma pɨrɨknɨmɨb! Yad nep apebin!” agak. \p \v 28 Agek, Pita agak, “Bɨ Kɨb! Nak nep apenɨmɨn ak, yɨp abe agek, ñɨg kas ar sɨŋak taulɨg gɨ pɨyak sɨŋak nin,” agak. \fig caption|alt="Jesus reaching out to Peter" src="cn01722B.tif" size="col" ref="14:28-33" \fig* \p \v 29-30 Agek, Jisas pen agak, “Nɨb ak, nak owan!” agak. \p Agek, Pita ñɨg magöb ar ak kɨrɨg gɨl, ñɨg kas ar ak taulɨg gɨ am Jisas mɨdek sɨŋak am am nab sɨŋak amɨl nɨŋak, yɨgen kɨb yɨb apɨl, ñɨg ak pag aposɨp. Nɨg gek ne pɨrɨkɨl, ñɨg eyaŋ paŋɨd yaplɨg gɨ, sɨk kɨb agɨl agak, “Bɨ Kɨb! Nak yɨp kasek dɨ yokan!” agak. \p \v 31 Nɨb agek, Jisas kasek nop dɨ rɨbɨkɨl agak, “Nɨŋ dep won nak ak maŋ yɨb gɨp. Tari gɨnɨg gos omal nɨŋesan?” agak. \p \v 32 Nɨb agɨl, Jisas eip Pita eip ñɨg magöb mɨgan ak amel nɨŋlɨg gɨ, yɨgen asad kɨb dek ak pɨs nep kɨr gak. \v 33 Nɨg gek nɨŋɨl, bɨ ne ñɨg magöb mɨgan eyaŋ bɨsɨg mɨdelak okok, Jisas yɨb nop agel ar amek nɨŋlɨg gɨ aglak, “Nɨŋɨd! Nak God Ñɨ ne yɨb!” aglak. \s1 Genesaret bin bɨ tap gak okok Jisas gek, komɨŋ lak \r (Mak 6:53-56) \p \v 34 Pen kɨri ñɨg cöb juɨl, karɨp lɨm Genesaret pɨs kɨdadaŋ amjaklak. \v 35 Amjakel, bin bɨ kɨn mɨdelɨgɨpal okok Jisas nop nɨŋɨl, Jisas nep owɨp agɨl, bin bɨ karɨp lɨm ulep nɨb okok magɨlsek sɨk agel, bin bɨ tap gak okok magɨlsek dolak. \v 36 Dapɨl, Jisas nop neb neb gɨlɨg gɨ aglak, “Nak cɨnop yau agek, bin bɨ tap gɨp sɨŋ aul, walɨj nep gol sɨŋak nep dɨ nɨŋel, komɨŋ laŋ,” aglak. Agelak ne yau agek, bin bɨ walɨj ne dɨ nɨŋlak okok kɨrop magɨlsek komɨŋ lak. \c 15 \s1 Nɨpɨs nɨsed sɨkop gölɨgɨpal rek, Perisi kai ak rek nep gölɨgɨpal \r (Mak 7:1-13) \p \v 1 Pen ñɨn nɨbak, bɨ Perisi ognap, bɨ lo mɨnɨm ag ñeb bɨ ognap, Jerusalem nɨb apɨl Jisas nop aglak, \v 2 “Bɨ nak sɨŋ aul, tari gɨnɨg apɨs based sɨkop mɨnɨm per ak kɨrɨg gɨl, ñɨnmagɨl kɨri ñɨg lɨ yokɨl mer, yokop nep tap ñɨbal?” aglak. \v 3 Agelak, Jisas pen agak, “Nɨbi tari gɨnɨg God Mɨnɨm ne ak kɨrɨg gɨl, napɨs nased sɨkop gölɨgɨpal rek nep gɨpɨm? \v 4 God agak, ‘Nanɨm nap kɨrop gɨ tep gɨl dɨ tep gɨnɨmɨb,’ agak. God mɨnɨm alap agɨl agak, ‘Bɨ alap nonɨm nap kɨrop mɨnɨm tɨmel ognap agnɨgab ak, kɨri bɨ nɨbak nop ñag pak lɨlaŋ,’ agak. \v 5-7 Pen nɨbi mɨnɨm nɨbak yɨpɨd gɨl ma ag ñɨbɨm. Bɨ alap, nonɨm nap kɨrɨg gɨnɨgain agnɨgab ak, kɨrop agnɨgab, ‘Ami bapi, yad tap tep ognap nɨrep mal ñɨbnep pen mani nɨrep mal ñeb mani ak, mɨñi yad God nop ñɨnɨgain apin, nɨŋɨl mani nɨrep mal ñeb alap ma mɨdeb,’ agnɨgab. Nɨg gel, nɨbi nɨŋɨl apɨm, ‘Kɨri nɨg gɨpal ak, mɨnɨm ma mɨdeb,’ apɨm. Nɨb apɨm ak, ‘God Mɨnɨm agobɨn,’ apɨm ak pen nɨbi mɨnɨm esek yɨb agɨl, nɨbi ke apɨm rek ma gɨpɨm. Nɨbi mɨnɨm nɨbak rek bin bɨ okok kɨrop ag ñɨbɨm ak, God mɨnɨm agep bɨ nak Aisaia ne bɨ nɨbep rek nep gos nɨŋɨl, mɨnɨm nɨŋɨd yɨb alap ñu kɨl tɨkak. Mɨnɨm nɨbak ñu kɨl tɨkɨl agak, \q1 \v 8-9 ‘Bin bɨ sɨŋ aul mɨnɨm tom agɨl apal, \q2 “God Bɨ Kɨb cɨn,” apal ak pen \q1 yokop mɨnɨm nep apal; \q2 yɨp mɨdmagɨl ma lɨpal. \q1 Yɨp sobok gɨl, \q2 yokop mɨnɨm nep apal. \q1 God Mɨnɨm bin bɨ okok kɨrop ag ñobɨn apal ak pen \q2 bɨ karɨp lɨm wagɨn aul nɨb \q1 mɨnɨm kɨri ke apal mɨnɨm ak nep dad ag ñɨ ajebal!’ agak,” agak. \s1 Bin bɨ tap gac gɨp okok \r (Mak 7:14-23) \p \v 10 Jisas nɨb agɨl, bin bɨ mɨdelak okok sɨk agek apelak agak, “Mɨnɨm agebin aul, nɨŋ tep gɨnɨmɨb! \v 11 Bin bɨ okok tap magɨl okok abramek ñɨbel, cɨbur nab kɨri eyaŋ amɨl kɨñɨr ma gɨp; cɨbur nab kɨri eyaŋ gos tɨmel nɨŋɨl agebal ak me, kɨñɨr gac sek mɨdebal,” agak. \p \v 12 Pen Jisas bɨ ne okok apɨl Jisas nop aglak, “Bɨ Perisi okok mɨnɨm apan ak nɨŋel, nep mɨlɨk yowɨp ak, nak nɨpan?” aglak. \v 13 Agelak, Jisas agak, “Ak mɨnɨm ma mɨdeb. Bapi yad seb kab ar alaŋ mɨdeb ak, tap yɨŋ ne ma yɨmɨb okok magɨlsek wagɨn sek pɨŋɨl ju dɨ yoknɨgab. \v 14 Bɨ nɨb okok kɨri udɨn kwoi. Bɨ udɨn kwoi alap, bɨ udɨn kwoi alap nop poŋɨd damɨl, omalgɨl kau mɨgan ak ap yap paknɨgair,” agak. \p \v 15 Jisas nɨb agek, Pita agak, “Mɨnɨm nɨbak mɨnɨm sɨd tɨkɨl apan wagɨn ak cɨnop ag ñek nɨŋɨn,” agak. \p \v 16-17 Agek, Jisas pen agak, “Kɨri ma nɨpal rek, nɨbi ak rek nep ma nɨpɨm ar? Nɨŋɨm! Tap tari tari abramek ñɨbal okok, God nɨŋek, mɨnɨm ma mɨdeb. Ak yokop ñɨbɨl, cɨb sek kɨl yokpal. \v 18 Cɨbur nab kɨri eyaŋ gos tɨmel nɨpal ak me gek, kɨñɨr sek mɨdebal. \v 19 Gos kɨri ke nɨŋɨl, gos tɨmel nɨŋɨl, bin bɨ ñag pak lɨl, bin si bɨ si gɨl, tap okok si dɨl, mɨnɨm kɨb agnɨgal ñɨn ak mɨnɨm tom agɨl, bin bɨ ognap kɨrop ag juɨl, gɨpal. \v 20 Gɨpal nɨbak me, God nɨŋek gac sek mɨdebal; pen tap ñɨŋnɨg, ñɨnmagɨl ñɨg lɨ ma yokɨl abramek ñɨbal ak, God nɨŋek gac ma gɨp,” agak. \s1 Kenan bin alap Jisas mɨnɨm agak rek nɨŋ dak \r (Mak 7:24-30) \p \v 21 Jisas karɨp lɨm Genesaret nɨbak kɨrɨg gɨl, karɨp lɨm kɨb, taun kɨb omal Taia Saidon nab okok amnak. \v 22 Amɨl nɨb okok karɨp lɨm Kenan okok mɨdek, bin karɨp lɨm nɨb okok nɨb alap, Jisas nop apɨl agak, “Bɨ Kɨb, Depid Ñɨ ne, yɨp yɨmɨg nɨŋan! Pai yad ak kɨjeki abaŋ ñagek, mɨd tep ma gɨp,” agak. \p \v 23 Agek, Jisas pen ma agak. Pen bɨ ne okok apɨl, Jisas nop aglak, “Bin aul cɨnop kɨsen gɨlɨg gɨ, mɨnɨm sosɨm aiŋeb ageb. Nop ag yokek okok amnaŋ!” aglak. \p \v 24 Agelak, Jisas agak, “God yɨp ag yokek onek ak, Juda bin bɨ God nop kɨrɨg gɨpal okok, kɨrop nep dɨnɨm, agɨl, onek,” agak. \v 25 Nɨb agek, bin Juda mer nɨbak apɨl, Jisas mɨdek wagɨn sɨŋak kogɨm yɨmɨl agak, “Bɨ Kɨb, yɨp gɨ ñɨnɨmɨn!” agak. \p \v 26 Agek, Jisas nop pen agak, “Tap magɨl ñɨ pai cɨn ñeb ak, dɨ kain okok ma yokɨn,” agak. \p \v 27 Agek, bin nɨbak pen agak, “Bɨ Kɨb, nɨŋɨd apan ak pen, bɨ kɨb okok tap ñɨbel, dai dai okok abañ mok okok yapek, kain okok sek ñɨŋnɨgal,” agak. \p \v 28 Agek, Jisas nop pen agak, “Bin aul, yɨp nɨŋ dɨ wös gɨpan ak me, tap ag nɨŋeban ak gɨnɨgain,” agak. Nɨb agek nɨŋlɨg gɨ, kɨjeki ak won nɨbak nep pai ne ak nop kɨrɨg gɨl söŋ amek, nop komɨŋ lak. \s1 Jisas bin bɨ koŋai nep kɨrop gek, komɨŋ lak \p \v 29 Jisas adɨk gɨ Ñɨg Cöb Galili gol pɨs kɨdadaŋ amɨl, mak ak kɨlan gɨl, am dɨm alaŋ bɨsɨgak. \v 30 Bɨsɨg mɨdek nɨŋlɨg gɨ, bin bɨ koŋai nep, bin bɨ tob tɨmel gak okok, udɨn kwoi gak okok, ñɨnmagɨl tob gɨ gogeb mogeb gak okok, aleb adɨk gek mɨnɨm ma agelak okok, tap tari tari gak okok magɨlsek dapɨl, Jisas mɨdek tob wagɨn sɨŋak lel nɨŋlɨg gɨ, kɨrop gek komɨŋ lak. \v 31 Nɨg gek, bin bɨ nɨb okok nɨŋɨl, wal agɨl aglak, “Cɨn Isrel bin bɨ God cɨn ak tep yɨb. Bin bɨ aleb adɨk gak okok gek, mɨnɨm agebal; bin bɨ ñɨn tob gɨ gogeb mogeb gak okok gek, komɨŋ lɨp; bin bɨ tob tɨmel gak okok gek, tag tep gebal; bin bɨ udɨn kwoi gak okok gek, udɨn ñɨl nɨŋebal,” agɨl, yɨb nop agel ar amnak. \s1 Jisas bɨ po tausan rek tap ñek ñɨŋlak \r (Mak 8:1-10) \p \v 32 Jisas bɨ ne aknɨb umɨgan alaŋ kɨrop sɨk agek, apelak, agak, “Bin bɨ sɨŋ aul kɨrop yɨmɨg nɨŋebin. Ñɨn omal nokɨm yad eip mɨdesal pen kɨri tap magɨl ma mɨdeb. Kɨrop yokop ag yoken, amɨl kanɨb nab sɨŋak udɨn mɨmain apek, ap yap paknɨmel rek lɨp,” agak. \p \v 33 Agek, bɨ ne okok pen aglak, “Karɨp lɨm bin bɨ koŋai ma mɨdebal nab nɨb sɨŋ aul, cɨn tap magɨl akal nɨb pɨyo nɨŋɨl dapɨl, bin bɨ koŋai nep nɨb sɨŋ aul kɨrop ñon ñɨŋnɨgal?” aglak. \v 34 Agelak, Jisas agak, “Bred won nɨbi titi gɨ rek mɨdeb?” agak. \p Agek, aglak, “Bred aknɨb ar oŋɨd kɨbsal sɨkol ognap sek mɨdeb,” aglak. \v 35 Agelak, Jisas bin bɨ okok kɨrop agek, lɨm ar nɨb sɨŋak bɨsɨglak. \v 36 Kɨri nɨg gɨl bɨsɨgel nɨŋlɨg gɨ, ne bred magɨl aknɨb ar oŋɨd ak dɨl, kɨbsal sɨkol okok abe dɨl, God nop tep agɨl, tɨ paŋɨl, bɨ ne okok kɨrop ñek, kɨri pen dɨl, bin bɨ okok kɨrop nonɨm lɨ ñɨlak. \v 37 Nɨg gɨl nonɨm lɨ ñelak, ñɨbel, ñɨbel, kogi gek, ñɨb saknɨmel rek ma lak. Dai dai kɨrɨg gɨlak okok me, Jisas bɨ ne okok wad aknɨb ar oŋɨd dɨ yɨgel, pɨs nep ap ran jakak. \p \v 38 Bin bɨ tap ñɨŋlak nɨb okok, bin okok mer, ñɨ pai sɨkol okok mer, bɨ okok nep me, po tausan rek amnak. \p \v 39 Pen nɨg gɨl tap ñɨbɨl, Jisas bin bɨ nɨb okok kɨrop ag yokɨl, ne ñɨg magöb dɨl, karɨp lɨm Magadan pɨs kɨdeim amɨl, karɨp lɨm nab nɨb okok amnak. \c 16 \s1 Jisas nop aglak, “Tap ma gep rek alap gek nɨŋɨn,” aglak \r (Mak 8:11-13; Luk 12:54-56) \p \v 1 Bɨ Perisi ognap, bɨ Sadyusi ognap, Jisas tari gɨnɨmɨŋ nop ag juɨn, agɨl, apɨl nop aglak, “Nak Mesaia ak mɨdebin apan ak, tap ma gep rek alap seb kab ar alaŋ nɨb gek nɨŋɨl, nɨŋɨd apan agɨl, nɨŋɨn,” aglak. \p \v 2 Agelak, Jisas pen agak, “Pɨb paŋɨd amɨl, seb kab lakañ lakañ gek nɨŋlɨg gɨ agnɨgabɨm, ‘Karɨp tɨk tep gɨnɨgab,’ agnɨgabɨm. \v 3 Kɨslɨm sek pɨb lɨm gɨnɨg gɨl lakañ lakañ gɨl seb karɨk ñek nɨŋlɨg gɨ, agnɨgabɨm, ‘Mɨñab paknɨg geb,’ agnɨgabɨm. Nɨg gɨl nɨŋ tep gɨpɨm ak pen yad mɨñi tap tari tari gebin aul, nɨbi nɨpɨm pen wagɨn ak ma nɨpɨm. \v 4 Nɨbi bin bɨ mɨñi mɨdebɨm okok, mɨd tep ma gɨl, God nop gos ak ma nɨpɨm. Tap ma gep rek alap gek nɨŋɨn, agebɨm ak, yad gen ma nɨŋnɨgabɨm. Bɨ Jona nop gak rek, ar ak yɨp gek, nɨŋnɨgabɨm,” agak. Jisas nɨb agɨl, kɨrop kɨrɨg gɨl mɨgan alap amnak. \s1 Tap yɨs ak, Jisas mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak \r (Mak 8:14-21) \p \v 5 Jisas abe, bɨ ne okok abe ñɨg magöb dɨl, ñɨg cöb pɨs kɨdadaŋ amɨl nɨŋlak, bred okok saköl gɨl ma dolak. \v 6 Nɨg nɨŋɨl Jisas bɨ ne okok kɨrop agak, “Bɨ Perisi, bɨ Sadyusi, yɨs kɨri ak, nɨŋ tep gɨnɨmɨb,” agak. \v 7 Jisas nɨb agak nɨŋɨl, bɨ ne okok, ke ag nɨŋ ag nɨŋ gɨl aglak, “Cɨn bred ma dopɨn ak me, nɨb ageb,” aglak. \p \v 8-9 Pen Jisas kɨri agelak nɨbak ke nɨŋɨl agak, “Nɨbi tari gɨnɨg bred ma dopɨn, agɨl, ag amɨl apɨl gebɨm? Nɨbi yɨp nɨŋ dɨ tep ma gɨpɨm. Bɨ paip tausan rek mɨdelak ñɨn ak, bred won aknɨb mamɨd ak dɨl, dɨ pag gɨ ñenek, ñɨbɨl dai dai yepɨl yepɨl gelak, wad titi rek yɨgem ap ran jakak? \p \v 10 “Pen ñɨn kɨsen ak, bred won aknɨb ar oŋɨd dɨl, bɨ po tausan rek mɨdelak ak ñenek, ñɨbɨl dai dai yepɨl yepɨl gelak, wad titi rek yɨgem ap ran jakak? \v 11 Ñɨn nɨbak nɨbi ke mɨdɨl, bred wad yɨpek ak pen mɨñi mɨnɨm sɨd tɨkɨl agesin ak ma nɨŋɨl, ‘Bred tap agɨl ageb,’ agebɨm. Bred tap okok agɨl ma agebin. Bɨ Perisi okok abe, bɨ Sadyusi okok abe, yɨs kɨri ak nɨbep dɨnɨmɨŋ rek lɨp ak, agɨl, agebin,” agak. \v 12 Nɨb agek, kɨri nɨŋlak tap yɨs bred sek lɨpal ak ma agak; bɨ Perisi okok abe, bɨ Sadyusi okok abe, mɨnɨm ag ñɨbal ak ma nɨŋnɨmɨb, agɨl, mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak. \s1 Pita Jisas nop agak, “Nak Mesaia, God komɨŋ Ñɨ ne ak,” agak \r (Mak 8:27-30; Luk 9:18-21) \p \v 13 Kɨsen Jisas taun kɨb Sisaria Pilipai nab sɨŋak amjakɨl, bɨ ne okok kɨrop ag nɨŋɨl agak, “Bin bɨ okok Bɨ Ñɨ ne bɨ an apal?” agak. \p \v 14 Agek, bɨ ne okok aglak, “Ognap Jon bɨ ñɨg pak ñeb ak, apal; ognap, Ilaija, apal; ognap, Jeremaia, apal; ognap pen bɨ God mɨnɨm agep alap, apal,” aglak. \p \v 15 Agelak, Jisas kɨrop agak, “Nɨbi ke pen, yɨp an agɨl nɨpɨm?” agak. \p \v 16 Agek, bɨ ne Saimon Pita agak, “Nak Mesaia, God komɨŋ Ñɨ ne ak,” agak. \p \v 17 Agek, Jisas agak, “Jona ñɨ ne Saimon. Mɨnɨm ageban nɨbak, tep ageban. Nak gos yɨpɨd gɨl nɨpan nɨbak, ke okok nɨb ma owɨp; Bapi seb kab ar alaŋ ak nep, nep gos nɨbak ñek, nak yɨpɨd gɨl nɨpan. \p \v 18 “Yad nep agebin, nak Pita. Gos yɨpɨd gɨl nɨpan nɨbak, yad bin bɨ yad tɨgoŋ tɨgoŋ poŋ dapɨl, cöc yad kab nɨbak ar ak lɨnɨgain. Kɨmeb magɨl ak cöc yad gek, yap paknɨmɨŋ rek ma lɨp. \p \v 19 “God karɨp lɨm seb kab ar alaŋ sɨŋak, pɨyam ur ak nep ñɨnɨgain. Nak lɨm dai wagɨn aul mɨdɨl, mɨñ ar akal nɨŋɨl, yɨpɨd gɨl ma gɨp, mer agenɨgan ak, God seb kab ar alaŋ sɨŋak, ak rek nep mer agnɨgab. Pen mɨñ ar akal nɨŋɨl, yɨpɨd gɨl mɨdeb, yau agenɨgan ak, God seb kab ar alaŋ sɨŋak, ak rek nep yau agnɨgab,” agak. \p \v 20 Jisas nɨb agɨl, bɨ ne okok kɨrop agak, “Bin bɨ okok kɨrop, yad Mesaia me nɨbak, agɨl, ma agnɨmɨb,” agak. \s1 Jisas, “Yad yur dɨl kɨmɨl warɨknɨgain,” agak \r (Mak 8:31–9:1; Luk 9:22-27) \p \v 21 Ñɨn nab nɨb ak, Jisas bɨ ne okok kɨrop, bɨ okok yɨp nɨg nɨg gɨnɨgal, agɨl, mɨseŋ agɨl agak, “Yad kɨsen Jerusalem amen, bɨ mɨnɨm dɨ bɨlokep okok lɨl, bɨ God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok lɨl, bɨ God lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok lɨl, yɨp yur ñɨl ñag pak lɨnɨgal. Pen ñɨn omal mɨdɨl, ñɨn omal nokɨm ak kauyaŋ warɨknɨgain,” agak. \p \v 22 Nɨb agek, Pita, Jisas nop dam gol sɨŋak amɨl, mɨnɨm kɨlɨs rek agɨl agak, “Bɨ Kɨb! Nep nɨg ma gɨnɨmɨŋ! Mɨnɨm nɨbak ag tep ma gɨpan. God nep kod mɨdek, nɨg ma gɨnɨmɨŋ,” agak. \p \v 23 Agek, Jisas adɨk gɨl, Pita nop agak, “Seten, yɨp kɨrɨg gɨl amnoŋ! Yɨp tari gɨnɨg mer agɨl ageban? God gos nɨŋɨp rek ma nɨpan; bin bɨ gos nɨpal rek nep nɨŋɨl ageban,” agak. \p \v 24 Jisas nɨb agɨl, bɨ ne okok kɨrop agak, “Bin bɨ an an, Jisas pɨs ken ar mɨdon, agenɨmel ak, tap lɨm dai wagɨn aul gos kɨb nɨpal ak kɨrɨg gɨl, mɨb goŋ kɨri ke gos kɨb nɨpal ak kɨrɨg gɨl, mab kros dɨ ka gɨl yɨp sain gɨnɨmel. \v 25 Bin bɨ an, yad Jisas nop den tep ma gɨnɨgab, agɨl, nɨŋnɨgab ak, komɨŋ ma mɨdenɨgab; pen bin bɨ an, yad Jisas nop nɨŋ dɨ mɨden yɨp tap tari tari genɨmel ak, mɨnɨm ma mɨdeb, agnɨgab ak, per nep komɨŋ nep mɨdenɨgab. \p \v 26 “Bin bɨ an, tap lɨm dai ar wagɨn aul dɨnɨm, agɨl, gek amnɨgab ak, gos kɨb ne ak ar nɨbak nep amenɨgab me, komɨŋ per mɨdep ak ma dɨnɨgab. Akaŋ God nop tap nɨb okok tauɨl, komɨŋ per mɨdep ak dɨnɨgab? Mer yɨb! \p \v 27 “Kɨsen yad Bɨ Ñɨ ne, Bapi melɨk kɨlɨs dɨl, ejol okok eip adɨk gɨ onɨgain ñɨn ak, mɨnɨm kɨb nɨŋɨl, bin bɨ okok kɨri tap tari tari rek gɨpal okok nɨŋɨl kɨrop pen ñɨnɨgain. \p \v 28 “Yad nɨbep nɨŋɨd yɨb agebin, nɨbi bin bɨ mɨdebɨm sɨŋ aul, ognap komɨŋ mɨdenɨgabɨm ak me, Bɨ Ñɨ ne bin bɨ dɨl seb kab ar alaŋ sɨŋak kod mɨdenɨgab ñɨn ak, Bɨ Ñɨ ne apek nɨŋlɨg gɨ, nop nɨŋnɨgabɨm,” agak. \c 17 \s1 Jisas mɨb goŋ ke yɨb lak \r (Mak 9:2-13; Luk 9:28-36) \p \v 1 Jisas mɨnɨm nɨbak agɨl, ñɨn aknɨb kagol oŋɨd ak mɨdɨl, Pita, Jems, Jems nɨmam Jon kɨrop yakam poŋ dɨl, dɨm i oklaŋ alap amɨl, ke mɨdelak. \v 2 Nɨg gɨl mɨdel nɨŋlɨg gɨ, Jisas mɨb goŋ ne ak ke yɨb lɨl, mɨlɨk dai ak pɨb rek nɨŋɨl, walɨj ne ak melɨk melɨk yɨb gak. \v 3 Nɨg gek nɨŋlɨg gɨ, kɨri nɨŋlak, bɨ God mɨnɨm agep ned kɨmrek, Mosɨs eip Ilaija eip, apɨl Jisas eip mɨnɨm ag mɨdelak. \v 4 Kɨri nɨŋɨl, Pita ne Jisas nop agak, “Bɨ Kɨb. Cɨn sɨŋaul mɨdobɨn ak, tep yɨb mɨdobɨn. Nak yau agnɨmɨn, karɨp badak omal nokɨm gɨn, nep alap, Mosɨs nop alap, Ilaija nop alap,” agak. \p \v 5 Pita nɨb agek nɨŋlɨg gɨ, seb tɨd yɨb bad alap apɨl, kɨrop magɨlsek pɨrau yɨpɨl yokak. Pɨrau yɨpɨl yokek nɨŋlɨg gɨ, mɨnɨm alap seb nab nɨbak nɨb agak, “Ñɨ mɨdmagɨl yad aul, yɨp tep yɨb gɨp. Mɨnɨm tari tari agnɨmɨŋ ak, nɨŋ dɨnɨmɨb,” agak. \p \v 6 Mɨnɨm nɨbak nɨg gɨl apek nɨŋɨl, Jisas bɨ ne okok gos par nɨŋɨl, pɨrɨkɨl, am lɨm wagɨn sɨŋak pakɨl, mɨlɨk dai kɨri ak lɨm eyaŋ lɨ mɨdelak. \v 7 Jisas apɨl, kɨrop dɨ nɨŋɨl agak, “Ma pɨrɨknɨmɨb. Warɨkɨm!” agak. \v 8 Agek, warɨkɨl nɨŋlak, Jisas ne ausek nep mɨdek. \p \v 9 Pen kɨri mak ak kɨyan gɨ amlɨg gɨ, Jisas kɨrop agak, “Mɨñi tari tari gosɨp nɨpɨm nɨbak, bin bɨ okok kɨrop ma ag ñɨnɨmɨb. Kɨsen Bɨ Ñɨ ne kɨmɨl warɨknɨgab ñɨn ak me, bin bɨ okok kɨrop ag ñɨnɨgabɨm,” agak. \p \v 10 Agek, bɨ ne okok nop aglak, “Lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok tari gɨnɨg apal, ‘Ilaija ned onɨgab, kɨsen Mesaia lɨm dai wagɨn aul onɨgab,’ apal?” aglak. \p \v 11 Agelak, Jisas pen agak, “Nɨŋɨd apal. Mɨnɨm nɨbak mɨdeb: ‘Ilaija ned apɨl kɨrop ag tep genɨgab, kɨsen Mesaia onɨgab.’ \v 12 Pen nɨŋɨm. Ilaija owak ak pen apek, nop ma nɨŋlak. Gos kɨri ke nɨŋlak rek, nop gɨ tɨmel gɨlak. Bɨ Ñɨ ne ak nop ak rek nep gɨnɨgal,” agak. \p \v 13 Jisas nɨb agek, bɨ ne okok nɨŋlak, Jisas Ilaija yɨb agak ak pen Jon bɨ ñɨg pak ñeb ak nop nep agak. \s1 Kɨjeki abaŋ ñagak ñɨ alap, Jisas gek, komɨŋ lak \r (Mak 9:14-29; Luk 9:37-43a) \p \v 14 Pen kɨri gɨmeŋ eyaŋ amjakɨl nɨŋlak, bin bɨ koŋai nep mɨdelak. Bɨ alap, bin bɨ mɨdelak nab nɨb sɨŋak apɨl, Jisas mɨdek sɨŋak kogɨm yɨmɨl agak, \v 15 “Bɨ Kɨb. Ñɨ yad ak yɨmɨg nɨŋnɨmɨn. Nop saköl ñagek, mɨd tep ma gɨp. Per amɨl, mab yɨneb nab okok abe, ñɨg nab okok abe gɨ dam pakeb. \v 16 Nop dam bɨ nak okok mɨdesal sɨŋak dad amen, gɨ mer nɨŋɨl kɨrɨg gɨpal,” agak. \p \v 17 Agek, Jisas agak, “Nɨbi bin bɨ mɨñi ñɨn aul mɨdebɨm okok, God nop gos nɨŋɨl ma nɨŋ dɨpɨm; God ageb rek ma gɨpɨm. Mɨnek akal nɨbi nɨŋ dɨl ke gɨnɨgabɨm? Ñɨ nɨbak dɨ yad mɨdebin sɨŋaul dowɨm,” agak. \p \v 18 Agek, ñɨ nɨbak dapelak, Jisas kɨjeki nop abaŋ ñagak ak ag gek, söŋ amek, won ak nep komɨŋ lak. \p \v 19 Nɨg gek, Jisas bɨ ne okok ne mɨdek sɨŋak apɨl, ke nep mɨdlɨg gɨ, nop ag nɨŋɨl aglak, “Tari gek, kɨjeki abaŋ ñagak nɨbak, ag yok mer nɨŋɨl kɨrɨg gɨpɨn?” aglak. \p \v 20 Agelak, Jisas pen agak, “Nɨŋ dep won nɨbi ak ulep gɨp ak me, ag yok mer nɨŋɨl kɨrɨg gɨpɨm. Pen nɨŋɨm! Nɨŋ dep won nɨbi ak mab mastad yɨŋ magɨl sɨkol mɨdeb rek ak mɨdenɨgab ak, tap tari tari gɨnɨgabɨn, ag gos nɨŋnɨgabɨm ak, gɨnɨgabɨm. Dɨm yɨrɨk aul, ‘Pag okdaŋ amnoŋ,’ agnɨgabɨm ak, amnɨgab. \v 21 Pen kɨjeki abaŋ ñagɨp nɨbak, yokop ag yoknɨmɨb rek ma lɨp. Tap magɨl kɨrɨg gɨl, God nop sobok gɨlɨg gɨ mɨdɨl me, ag yoknɨgabɨm,” agak. \s1 Jisas kauyaŋ agak, “Kɨmɨl warɨknɨgain,” agak \r (Mak 9:30-32; Luk 9:43b-45) \p \v 22 Jisas bɨ ne okok eip karɨp lɨm Galili apɨl mogɨm gɨl, kɨrop agak, “Maŋ mɨdeb, Bɨ Ñɨ ne nop dam bin bɨ ognap kɨrop ñɨnɨgal, \v 23 nop pɨs nep ñag pak lel kɨmnɨgab ak pen ñɨn omal mɨdɨl, ñɨn omal nokɨm ak kauyaŋ warɨknɨgab,” agak. \p Jisas nɨb agek, bɨ ne okok nop mapɨn nɨŋɨl, gos par yɨb nɨŋlak. \s1 Jisas God sobok gep karɨp takɨs ak ñak \p \v 24 Pen kɨsen, Jisas bɨ ne okok eip taun sɨkol Kapaneam amjakel, bɨ God sobok gep karɨp takɨs dep bɨ okok kɨri apɨl Pita nop aglak, “Mɨnɨm ag ñeb bɨ nɨbi ak takɨs ñɨb sek aka mer?” aglak. \v 25 Agelak, Pita pen agak, “Yau, ne takɨs ñɨb sek,” agak. Pen Pita nɨb agɨl, karɨp mɨgan amek nɨŋlɨg gɨ, Jisas ne ned agɨl, Pita nop ag nɨŋɨl agak, “Gos nak tari nɨpan? Gapman bɨ kɨb okok, takɨs mani akal nɨb dɨpal? Bin bɨ kɨri ke okok nɨb dɨpal akaŋ bin bɨ par okok nɨb dɨpal?” agak. \p \v 26 Agek, Pita pen agak, “Bin bɨ par okok nɨb dɨpal,” agak. Agek, Jisas agak, “Nɨŋɨd, bɨ kɨri ke okok takɨs ma ñɨbal. \v 27 Pen cɨr mal ma ñonɨgabɨr ak, kɨrop mɨlɨk yonɨmɨŋ rek lɨp. Nɨb ak, nak ñɨg cöb sɨŋak amɨl, nag wɨk yokɨl, kɨbsal ned dɨnɨgan ak, meg mɨgan tɨg lakɨl nɨŋnɨgan, kab magɨl nokɨm alap meg mɨgan ak mɨdenɨgab. Dɨl dam takɨs cɨr mal ak ñɨnɨmɨn,” agak. Agek me, am agak rek nep gak. \c 18 \s1 Bɨ kɨb mɨdon, agɨl, mɨnɨm pen pen aglak \r (Mak 9:33-37; Luk 9:46-48) \p \v 1 Jisas bɨ ne okok apɨl, nop ag nɨŋlak, “Bin bɨ God dɨl, seb kab ar alaŋ sɨŋak kod mɨdenɨgab okok, an bin kɨb bɨ kɨb mɨdenɨgab?” aglak. \p \v 2 Agelak, Jisas ñɨ pai sɨkol alap sɨk agek apek, dɨ udɨn yɨrɨk ar kɨrop sɨŋak warɨk ñɨl, \v 3 agak, “Yad nɨbep nɨŋɨd yɨb agebin, nɨbi ñɨ pai sɨkol okok gos nɨpal rek ma nɨŋnɨgabɨm ak, God karɨp lɨm seb kab ar alaŋ sɨŋak ma amnɨgabɨm. \v 4 Nɨb ak, bin bɨ cɨn bin bɨ kɨb ma mɨdobɨn agɨl, ñɨ pai sɨkol aul rek mɨdenɨgal ak me, God bin bɨ ne ke dɨl, kod mɨdenɨgab nab sɨŋak, bin bɨ kɨb rek mɨdenɨgal,” agak. \v 5 Pen bin bɨ yɨp nɨŋ dɨl, ñɨ pai sɨkol aul rek dɨ tep gɨnɨgal ak, kɨrop nep mer, yɨp abe dɨ tep gɨnɨgal. \s1 Ñɨ pai kɨrop tap tɨmel gɨ yombal ak \r (Mak 9:42-48; Luk 17:1-2) \p \v 6 “Pen bin bɨ ognap apɨl, ñɨ pai yɨp gos nɨŋ dɨpal okok, kɨrop tap si tap tɨmel ar ak gɨ yomel, kɨri gos yɨp ak yɨpɨn gɨl, tap si tap tɨmel gɨnɨgal. Bin bɨ nɨg gɨnɨg genɨgal ak, ned makɨd kɨb alap kɨŋam kɨri mɨñ dɨ lɨ rɨbɨkɨl, dam ñɨg solwara nab sɨŋak yoknɨgal ak tep. Komɨŋ mɨdɨl, nɨg gɨ tɨmel yɨb gɨnɨgal ak, yur kɨb yɨb dɨnɨgal. \p \v 7 “Bin bɨ lɨm dai wagɨn aul mɨdebal okok mɨker yɨb gɨnɨgab. Mɨñ tɨmel ar ak gɨl, bin bɨ ognap kɨrop gos ñel, ar nɨbak gɨl ap yap paknɨgal ak, tɨmel yɨb gɨnɨgab. Mɨñ ar nɨbak ned gölɨgɨpal, mɨñi gɨpal, kɨsen ak rek nep gɨnɨgal. Nɨg gɨnɨgab ak pen bin bɨ ar nɨbak gɨ yomnɨgal okok, yur ke yɨb dɨnɨgabal. \p \v 8 “Ñɨnmagɨl tob nɨbi ak nɨŋɨl, tap si tap tɨmel gɨnɨg genɨmɨŋ, ñɨnmagɨl tob nɨbak tɨb gɨ rɨk dɨ yoknɨmɨb. Nɨg gɨl me, tap si tap tɨmel gep ar ak kɨrɨg gɨl, God karɨp lɨm sɨŋak amɨl, per per mɨdenɨgabɨm. Mer ak, ñɨnmagɨl tob sek mɨdɨl, pen mɨd tep ma gɨl, tap si tap tɨmel gep ar ak gɨ damɨl, karɨp lɨm mab ke per yɨn mɨdeb sɨŋak amnɨgabɨm. \p \v 9 “Pen udɨn ak nɨŋɨl, tap si tap tɨmel gɨnɨg genɨmɨŋ, udɨn nɨbak tɨg gɨlɨg gɨ yoknɨmɨb. Nɨg gɨl me, tap si tap tɨmel gep ar ak kɨrɨg gɨl, God karɨp lɨm sɨŋak amɨl, per per mɨdenɨgabɨm. Mer ak, udɨn omal sek mɨdɨl, pen mɨd tep ma gɨl, tap si tap tɨmel gep ar ak gɨ damɨl, karɨp lɨm mab ke per yɨn mɨdeb sɨŋak amnɨgabɨm. \p \v 10 “Nɨbi nɨŋ tep gɨnɨmɨb, ñɨ pai sɨkol okok tap yokop, agɨl, gos ak ma nɨŋnɨmɨb. Yad nɨbep agebin, ñɨ pai sɨkol okok ejol kɨri okok, Bɨñen yad udɨn yɨrɨk ar ne ak karɨp lɨm seb kab ar alaŋ sɨŋak mɨdebal. \s1 Jisas, kaj sipsip kɨr gak ak, mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak \r (Luk 15:3-7) \p \v 11 “Bɨ Ñɨ ne ak, bin bɨ kɨr gɨpal okok, kɨrop dɨnɨg owak. \p \v 12 “Bɨ alap kaj sipsip ne ñɨn juɨl aknɨb mamɨd alaŋ rek mɨdenɨgab. Pen nokɨm alap kɨr genɨgab ak, ne tari gɨnɨgab? Sipsip ne ognap kɨrop kɨrɨg gek, tap kas kas ñɨb mɨdel nɨŋlɨg gɨ, ne amɨl sipsip ne kɨr gɨnɨgab ak nop pɨyo nɨŋek amnɨgab. \fig caption|alt="lost sheep & shepherd" src="ABS-014.tif" size="col" ref="18:12-14" \fig* \v 13 Am pɨyo pɨyo nɨŋ dɨl, mɨñ mɨñ yɨb gɨnɨgab. Nɨbep nɨŋɨd agebin, kaj sipsip ne magɨlsek mɨñ mɨñ gɨp, pen kaj sipsip ne alap kɨr gek, pɨyo nɨŋ dam dam dɨnɨgab ak, sipsip nɨbak nep mɨñ mɨñ yɨb gɨnɨgab. \v 14 Nɨb ak rek, Bɨñen nɨbi seb kab ar alaŋ mɨdeb ak, ñɨ pai sɨkol ne alap ma kɨr gɨnɨmɨŋ, agɨl, nɨŋ nep mɨdeb. \s1 Ai mam nak alap nep gɨ tɨmel genɨgab ak, ne nɨg gɨnɨmɨn \p \v 15 “Bin bɨ ai mam, agnɨgan okok, bɨ alap nep gɨ tɨmel genɨmɨŋ, nak pen amɨl, nop eip ke mɨdɨl, nep tap tari gak nɨbak mɨseŋ agnɨmɨn. Nɨb agek, nɨŋ denɨgab ak me, nanai namam nak yɨb mɨdenɨgab. \v 16 Pen nak nɨg gek, ne ma nɨŋenɨgab ak, nak amɨl, ai mam omal sek ulɨk gɨ damɨl, kɨri nɨŋ mɨdel nɨŋlɨg gɨ, nak bɨ nɨbak eip mɨnɨm agnɨmir. \v 17 Pen nak nɨg gek, ne mɨnɨm nɨrep ma donɨmɨŋ ak, bin bɨ cöc opal rek magɨlsek nɨŋ mɨdel nɨŋlɨg gɨ, mɨnɨm nɨbak kɨrop ag ñɨnɨmɨn. Pen nak nɨg gek, bɨ nɨbak bin bɨ cöc opal mɨnɨm ma donɨmɨŋ ak, nop kɨrɨg gɨnɨmɨn. Bɨ nɨbak bin bɨ God Mɨnɨm ma nɨŋɨl, bɨ takɨs dep rek ak me, nɨg gɨp, agɨl, nop kɨrɨg gɨnɨmɨn. \p \v 18 “Nɨb ak, yad nɨbep nɨŋɨd agebin, lɨm dai ar wagɨn aul mer genɨgabɨm ak, God ne seb kab ar alaŋ mɨdɨl, ak rek nep mer agnɨgab; pen yau agenɨgabɨm ak, ne ak rek nep yau agnɨgab. \p \v 19 “Yad nɨbep agebin, bin bɨ omal lɨm dai wagɨn aul mɨdɨl, mɨnɨm ag ar nokɨm lɨl, Bapi yad seb kab ar alaŋ mɨdeb ak nop ag nɨŋenɨgair ak, ag nɨŋnɨgair rek gɨnɨgab. \v 20 Pen bin bɨ omal akaŋ omal nokɨm rek, gos yɨp nɨŋɨl, ap mogɨm genɨgal ak, yad kɨrop nab nɨb sɨŋak mɨdenɨgain,” agak. \s1 Bɨ wög gɨ ñeb tɨmel ak \p \v 21 Pita Jisas mɨdek maŋ sɨŋak apɨl agak, “Bɨ Kɨb. Mam alap yɨp gɨ tɨmel genɨmɨŋ ak, ñɨn titi rek gɨ tɨmel genɨgab, yad nɨŋɨl kɨrɨg gɨnɨm? Ñɨn aknɨb ar oŋɨd ak rek aka?” agak. \v 22 Agek, Jisas agak, “Ñɨn aknɨb ar oŋɨd mer; nak bɨ nɨbak nep gɨ tɨmel gɨnɨgab ak nɨŋɨl kɨrɨg gɨnɨgan ak, ñɨn juɨl ñɨn juɨl aknɨb ar oŋɨd ak nɨŋɨl kɨrɨg gɨnɨgan. \v 23 God bin bɨ dɨl karɨp lɨm seb kab ar alaŋ sɨŋak kod mɨdenɨgab ak, kesɨm agnɨg gebin ar aul rek mɨdeb. Kiŋ alap ne bɨ wög gɨ ñeb ne ognap kɨrop mani ognap ñɨl, kɨsen pen ñɨm agnɨgab. Kɨsen ne gos nɨŋɨl agnɨgab, ‘Kɨri dai ñɨlaŋ,’ agnɨgab. \v 24 Pen mɨdeb ak pen ñɨnɨgal, agek, bɨ alap ne mani yɨr ñɨn juɨl koŋai yɨb tap dai mɨdenɨgab bɨ ak donɨgal. \v 25 Pen bɨ nɨbak pen ne kɨb yɨb mɨdenɨgab ak me, pen ñɨnɨmɨŋ rek ma lɨnɨgab. Nɨg gek, bɨ kɨb ak nɨŋɨl, bɨ wög gep bɨ ne ognap kɨrop agnɨgab, ‘Ne gɨp nɨbak rek, nop dɨl, bin ñɨ pai, tap ne tari tari mɨdeb okok magɨlsek dɨl, dam sɨkim gem, tauenɨmel nɨŋlɨg gɨ, mani nɨbak dap yɨp ñɨnɨmɨb,’ agnɨgab. \v 26 Nɨb agek, bɨ nɨbak pen, kogɨm yɨmɨl, bɨ kɨb ak nop agnɨgab, ‘Nak yɨp mapɨn nɨŋɨl, kod mɨdenɨmɨn; tap dai nak nɨb okok magɨlsek dai pagnɨgain,’ agnɨgab. \v 27 Agek, bɨ kɨb ak nop mapɨn nɨŋɨl, tap dai ne ak, nak kɨrɨg gɨl amnoŋ, agnɨgab. \p \v 28 “Bɨ kɨb ak dai nɨbak kɨrɨg gek nɨŋlɨg gɨ, bɨ wög gɨ ñeb nɨbak ne pen amɨl nɨŋnɨgab, bɨ ne eip wög gölɨgɨpir bɨ alap mɨdenɨgab. Nop nɨŋɨl, kɨŋam nop dɨ cɨcɨ lɨl agnɨgab, ‘Nep mani yɨr nokɨm alap ñɨnek ak dai pagan!’ agnɨgab. \v 29 Agek, bɨ ne eip wög gölɨgɨpir nɨbak kogɨm yɨmɨl mɨnɨm neb neb gɨ agɨl agnɨgab, ‘Nak yɨp mapɨn nɨŋɨl, kod mɨdenɨmɨn; tap dai nak nɨbak magɨlsek dai pagnɨgain,’ agnɨgab. \v 30 Agek, bɨ nɨbak mɨnɨm nop ak ma nɨŋɨl agnɨgab, ‘Nep dam mɨñ lenɨgain, tap dai nɨbak magɨlsek dai pagenɨgan ak me, söŋ amnɨgan,’ agɨl, nop dam mɨñ lɨnɨgab. \v 31 Nɨg gek, bɨ ne eip wög gɨpal okok, kɨrop cɨbur tɨmel gek, amɨl kiŋ ak nop mɨnɨm nɨbak magɨlsek ag ñɨnɨgal. \v 32 Ag ñel, bɨ kɨb ak, bɨ ne nɨbak nop sɨk agek apek agnɨgab, ‘Nak wög gɨ ñeb bɨ tɨmel yɨb. Nak yɨp sɨl agesan, nep yɨmɨg nɨŋɨl, tap dai yad nep mɨdeb ak kɨrɨg gɨpin. \v 33 Nak pen tari gɨnɨg, bɨ nak eip wög gɨpir ak nop ak rek nep yɨmɨg nɨŋɨl, ma kɨrɨg gɨpan?’ agnɨgab. \v 34 Bɨ nɨbak bɨ ne eip wög gölɨgɨpir ak nop yɨmɨg ma nɨŋnɨgab ak me, bɨ kɨb nɨbak kal juɨl, wög gɨ ñeb bɨ nɨbak nop dam mɨñ lep kau kodep bɨ okok ñɨl agnɨgab, ‘Nop mɨñ lek, yur gek nɨŋlɨg gɨ mɨdɨl, tap dai yɨp ak magɨlsek dai pag juɨl me söŋ amnɨgab,’ agnɨgab. \v 35 Nɨbi ai mam ognap kɨrop ak rek nep genɨgabɨm, Bapi yad seb kab ar alaŋ sɨŋak mɨdeb ak, nɨbep pen ak rek nep gɨnɨgab. Nɨb ak, nanai namam nɨbi okok nɨbep gɨ tɨmel genɨgal ak, kɨrop yɨmɨg nɨŋɨl, mɨdmagɨl lɨl, kɨrɨg gɨnɨmɨb,” agak. \c 19 \s1 Bɨ bin dɨnɨg, pɨs nep dɨnɨgab; kɨsen nop ma ag yoknɨgab \r (Mak 10:1-12; Luk 16:18) \p \v 1 Jisas mɨnɨm nɨbak ag mɨbɨl juɨl, karɨp lɨm Galili kɨrɨg gɨl, karɨp lɨm Judia, ñɨg Jodan pɨs kɨdadaŋ ken amnak. \v 2 Amek, bin bɨ koŋai yɨb nop kɨsen gelak nɨŋɨl bin bɨ tap gak okok gek komɨŋ lak. \p \v 3 Pen bɨ Perisi okok, Jisas nop ag nɨŋon, mɨnɨm tɨmel ognap agnɨmɨŋ, agɨl, apɨl aglak, “God Mosɨs nop ag ñak lo mɨnɨm ak, bin alap tap sɨkol alap gɨ tɨmel gɨnɨgab ak, bɨ ne nop ag yoknɨg, ag yoknɨgab aka mer? Nak tari gos nɨpan?” aglak. \p \v 4 Agelak, Jisas pen agak, “God Mɨnɨm ñu kɨl tɨklak ak nɨbi udɨn lɨ ma nɨpɨm ar? Karɨp lɨm bɨrarɨk ped okok gɨ lak ñɨn ak, God ne bɨ alap, bin alap, gɨ lak. \v 5 God agak, ‘Ar nɨbak me, bɨ okok nonɨm nap sɨkop eip mɨdɨl, bin dɨl, nonɨm nap kɨrɨg gɨl, kɨri ber mal jɨm ñɨl kɨn mɨdel mɨb goŋ nokɨm yɨb lɨnɨgab,’ agak. \v 6 Nɨb ak me, God agek mɨb goŋ kɨri mal mer, mɨñi jɨm ñɨl nokɨm lɨnɨgab nɨbak, bɨ alap apɨl, kɨrop ag tɨg asɨk ke ke ma lɨnɨgab mer,” agak. \p \v 7 Jisas nɨb agek, bɨ Perisi okok nop aglak, “Pen tari gɨnɨg Mosɨs mɨnɨm alap ñu kɨl tɨkɨl agak, ‘Bin ag yoknɨg, bin aul pɨs nep kɨrɨg gebin, agɨl, mɨj alap ñu kɨl tɨk ñɨl, ag yoknɨmɨb,’ agak?” aglak. \p \v 8 Agelak, Jisas pen agak, “Nɨbi bin bɨ mɨnɨm ma nɨŋ dɨpɨm ak me, Mosɨs nɨb agak. Pen God bin bɨ bɨrarɨk okok gɨ lak ñɨn ak, nɨg ma gölɨgɨpal. \v 9 Pen yad nɨbep agebin, bɨ an, bine ak bɨ alap eip dɨ ger mer, yokop nep ag yokɨl, bin kɨsen nɨb dɨnɨgab ak, bin si dɨnɨgab nɨŋɨl God nɨŋek tɨmel yɨb gɨnɨgab; ne bin si dep bɨ me ak,” agak. \p \v 10 Jisas nɨb agek, bɨ ne okok aglak, “Bɨ okok bin kɨri yokop ma ag yoknɨgal ak, bɨ praj mɨdɨl bin ma dɨnɨgal ak tep,” aglak. \p \v 11 Agelak, Jisas agak, “Bɨ magɨlsek yokop mɨdenɨmel rek ma lɨp. God bɨ yokop mɨdenɨmel, agɨl, ag lak bɨ okok nep, yokop mɨdenɨmel rek lɨp. \v 12 Bɨ ognap, kɨri walak ma lek tɨk dopal okok, bin ma dɨpal. Bɨ ognap, bɨ ognap walak kɨrop tɨb gɨ rɨk gɨpal okok, bin ma dɨpal. Pen bɨ ognap, God bin bɨ dɨl seb kab ar alaŋ sɨŋak kod mɨdenɨgab wög ak gɨn, agɨl, bin ma dɨpal. Nɨbi, bɨ praj mɨdon, agɨl, bɨ praj nep mɨdenɨmɨb ak tep,” agak. \s1 Jisas ñɨnmagɨl arak ne ak ñɨ pai sɨkol nabɨc cög ar alaŋ lak \r (Mak 10:13-16; Luk 18:15-17) \p \v 13 Bin bɨ okok, “Jisas ñɨnmagɨl ñɨ pai cɨn nabɨc cög ar alaŋ lɨl, God nop sobok gaŋ,” agɨl dapelak, pen bɨ ne okok kɨrop nɨŋ i sek lɨl ag gɨlak. \v 14 Nɨg gel, Jisas pen ñɨ pai nɨb okok sɨk agek apelak nɨŋlɨg gɨ, bɨ ne okok kɨrop agak, “Tari gɨnɨg kɨrop nɨb ag gɨpɨm? Ñɨ pai sɨkol nɨb okok kɨrɨg gem yɨp olaŋ. God bin bɨ dɨl, seb kab ar alaŋ sɨŋak kod mɨdenɨgab ak, ñɨ pai sɨkol nɨb okok rek,” agak. \v 15 Jisas nɨb agɨl, ñɨnmagɨl arak ne ak ñɨ pai sɨkol nabɨc cög ar alaŋ lɨl, karɨp lɨm mɨgan alap amnak. \s1 Bɨ alap tap ne koŋai nep mɨdek \r (Mak 10:17-31; Luk 18:18-30) \p \v 16 Bɨ alap Jisas mɨdek sɨŋak apɨl agak, “Mɨnɨm ag ñeb bɨ. Yad tap tari tep ak gɨl, per komɨŋ mɨdep magɨl ak dɨnɨm?” agak. \p \v 17 Agek, Jisas pen agak, “Yɨp tari gɨnɨg, tap tep akal, agɨl, ag nɨŋeban? God nokɨm me Bɨ tep. Pen per per mɨdenɨm, agnɨmɨn ak, lo mɨnɨm agɨl ñu kɨl tɨklak okok nɨŋɨl ageb rek gɨnɨmɨn,” agak. \p \v 18 Agek, agak, “Lo ar akal rek ageban?” agak. Agek, Jisas agak, “Cɨp ma ñag paknɨmɨn; bin si bɨ si ma gɨnɨmɨn; tap si ma dɨnɨmɨn; mɨnɨm kɨb agnɨgal ak, mɨnɨm tom ma agnɨmɨn; \v 19 nanɨm nap mɨnɨm agnɨmir ar ak nep nɨŋɨl kɨsen gɨnɨmɨn; nak ke mɨdmagɨl lɨpan rek, bin bɨ ke nɨb okok kɨrop ak rek nep mɨdmagɨl lɨnɨmɨn,” agak. \p \v 20 Nɨb agek, bɨ praj nɨbak agak, “Lo mɨnɨm okok magɨlsek nɨŋ sakpin. Pen yad tari tap tep ak gɨl, komɨŋ per mɨdep ak dɨnɨm?” agak. \p \v 21 Agek, Jisas agak, “Mɨd tep yɨb gɨnɨm, agnɨmɨn ak, tap nak okok magɨlsek sɨkim gɨl, mani dɨl, bin bɨ mapɨn gep rek okok kɨrop ñɨnɨmɨn. Nak nɨg genɨgan ak me, mɨd tep gep nak ak mɨdenɨgab God karɨp lɨm seb kab ar alaŋ sɨŋak. Pen yad agebin rek gɨl, apek yad eip ajor,” agak. \p \v 22 Agek, bɨ praj nɨbak tap ne koŋai mɨdek rek, mɨnɨm nɨbak nɨŋɨl, gos par lɨlɨg gɨ lɨlɨg gɨ amnak. \p \v 23 Pen ne nɨg gɨl amek nɨŋlɨg gɨ, Jisas bɨ ne okok kɨrop agak, “Yad nɨbep nɨŋɨd yɨb agebin, bin bɨ mani tap kɨri koŋai mɨdenɨgab okok, God nop koslam gos nɨŋ del, kɨrop dɨl seb kab ar alaŋ sɨŋak kod mɨdenɨgab. \v 24 Kaj kamel okok, ñu mauöl nag yokpal mɨgan ak amnɨg amnɨgal; pen bin bɨ tap koŋai mɨdeb okok, God nop koslam gos nɨŋ del, kɨrop dɨl kod mɨdenɨgab,” agak. \p \v 25 Jisas bɨ ne okok mɨnɨm nɨbak nɨŋɨl, gos par nɨŋlɨg gɨ aglak, “Pen bɨ tep nɨbak, God dɨ seb kab ar alaŋ sɨŋak ma dad amnɨgab, apan ak, bin bɨ an rek dad amnɨgab?” aglak. \p \v 26 Agelak, Jisas kɨrop nɨŋlɨg gɨ agak, “Bin bɨ okok ke gɨnɨmel rek ma lɨp. God ne nep me, tap tari tari gɨnɨg, gɨnɨgab,” agak. \p \v 27 Jisas nɨb agek, Pita agak, “Nɨŋan! Cɨn tap cɨn okok magɨlsek kɨrɨg gɨl, nak eip nep cɨg gɨl ajobɨn ak, cɨn pen tap tari dɨnɨgabɨn?” agak. \p \v 28 Agek, Jisas agak, “Yad nɨbep nɨŋɨd agebin, ñɨn kɨsen ak yad melɨk kɨlɨs sek apɨl, bin bɨ magɨlsek kod mɨdenɨgain. Ñɨn nɨbak me, nɨbep bɨ yɨp kɨsen genɨgabɨm okok agen, Isrel bin bɨ wagɨn ke ke aknɨb umɨgan alaŋ okok, kɨrop kod mɨdenɨgabɨm. \v 29 Bin bɨ yɨp nɨŋ dɨl, karɨp, nɨnai nɨmam, nonɨm nap, ñɨ pai, wög dai, tap tari tari okok kɨrɨg gɨnɨgal okok, God kɨrop yɨpɨn ma gɨnɨgab; tap nɨb okok rek kɨrop pen koŋai yɨb ñɨl, per mɨdep kɨrop ñɨnɨgab. \v 30 Pen bin bɨ mɨñi ned amebal okok, kɨsen koŋai nep kɨd ken yɨb okok mɨdenɨgal. Pen bin bɨ mɨñi kɨd ken yɨb sɨŋak mɨdebal okok, kɨsen koŋai nep ned am mɨdenɨgal. \c 20 \s1 Bin bɨ nag wain wög gɨpal okok, mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak \p \v 1 Jisas nɨb agɨl agak, “God bin bɨ dɨl kod mɨdenɨgab ak, kesɨm agnɨg gebin ar aul rek mɨdeb. Bɨ wain wög nap nɨb alap, yad amɨl bɨ ognap dapen, wög yɨp ak gɨlaŋ, agɨl, mɨñab kɨsen tɨkak won ak warɨkɨl, am bɨ ognap pɨyo nɨŋɨl, \v 2 nɨbep kab magɨl silpa won nokɨm nokɨm taunɨgain, agɨl, kɨrop eip mɨnɨm ag ar nokɨm alap lɨl, ag yokek, am wain wög ne ak wög gelak. \v 3 Pen pɨb yokop nab sɨŋak ap raneb won ak, am maker sɨŋak amɨl nɨŋak, bɨ ognap yokop mɨdelak. \v 4 Kɨrop nɨŋɨl agak, ‘Nɨbi ak rek nep am wain wög yad ak genɨgabɨm, yad nɨbep kab magɨl yɨpɨd gɨl taunɨgain,’ agak. \v 5 Agek, am wög ne ak gelak. Pen pɨb nab kɨb alaŋ won ak abe, pɨb kim geb won ak abe, mɨnɨm nɨbak nep agɨl, bɨ ognap sek dek, wög ne ak gelak. \v 6 Pɨb paŋɨd amnɨg geb won ak, kauyaŋ maker sɨŋak amɨl nɨŋak, bɨ ognap sek apɨl mɨdep nep mɨdelak. Kɨrop agak, ‘Nɨbi tari gɨnɨg ñɨn aul wög ma gɨl, yokop nep mɨdebɨm?’ agak. \v 7 Agek, nop aglak, ‘Bɨ alap cɨnop wög alap ma ñɨb,’ aglak. Agelak, kɨrop agak, ‘Nɨbi ak rek nep am wain wög yad ak gɨnɨmɨb,’ agek, am wög gelak. \v 8 Dɨgep won ak, wain wög bɨ nap nɨb ak, bɨ kod mɨdep ne ak nop agak, ‘Nak amɨl, bɨ wög yɨp gebal okok kɨrop agek, apel, bɨ kɨsen agen opal okok, kab magɨl kɨrop ak ned ñɨnɨmɨn; bɨ ned agen opal okok, kab magɨl kɨrop ak kɨsen ñɨnɨmɨn,’ agak. \p \v 9 “Agek, bɨ kod mɨdep ak, bɨ nɨb okok kɨrop sɨk agek apelak, bɨ pɨb paŋɨd amek nɨŋlɨg gɨ, ap wög gelak okok, ap kab magɨl kɨri ak ned dɨlak. \v 10 Pen kɨri nɨg gɨl del nɨŋlɨg gɨ, bɨ ned agek ap wög gelak bɨ okok gos nɨŋlak, ‘Cɨn kab magɨl kɨb ak dɨnɨgabɨn,’ ag gos nɨŋlak ak pen kɨsen dɨlɨg gɨ nɨŋlak, kɨri kab magɨl ar nokɨm nɨbak nep dɨlak. \v 11 Dɨl, dai bɨ wain wög nap nɨb ak eip pen pen agɨl aglak, \v 12 ‘Cɨn tari gɨnɨg, bɨ kɨsen opal okok kab magɨl dɨpal nokɨm ak rek nep dɨpɨn? Cɨn kɨslɨm sek warɨkɨl, pɨb kal nɨŋek nɨŋlɨg gɨ, wög gon gon yɨrɨk gɨp ak, pen bɨ alap aua eper alap nep wög gesal kab magɨl ñɨban rek nep cɨnop ñɨban!’ aglak. \v 13 Agelak, bɨ wain wög dai nap nɨb ak nɨŋɨl, bɨ kɨri alap nop agak, ‘Mam, nɨŋan! Nep gɨ tɨmel ma gɨpin. Nep kab magɨl ñɨnɨgain apin rek ñɨbin. \v 14-15 Bɨ kɨsen opal okok, bɨ ned opal okok eip adɨp adɨp ñɨnɨg, ñɨnɨgain. Ak tap yad. Nɨb ak, bɨ ognap titi gɨl mer agnɨgal? Kɨrop abramek ñɨbin ak, nep ti gɨnɨg mɨlɨk yowɨp? Kab magɨl ñɨbin ak dad karɨp nak amnoŋ!’ agak,” agak. \p \v 16 Jisas kesɨm nɨbak agɨl, agak, “Bin bɨ kɨsen mɨdebal okok, ned mɨdenɨgal; bin bɨ ned mɨdebal okok, kɨsen mɨdenɨgal,” agak. \s1 Jisas kauyaŋ agak, yɨp ñag pak lel kɨmɨl warɨknɨgain, agak \r (Mak 10:32-34; Luk 18:31-34) \p \v 17 Jisas Jerusalem amlɨg gɨ, kanɨb nab sɨŋak, bɨ ne aknɨb umɨgan alaŋ kɨrop dam gol okok amɨl, ke mɨdelak nɨŋlɨg gɨ kɨrop agak, \v 18 “Nɨbi nɨŋɨm! Cɨn Jerusalem amenɨgabɨn, Bɨ Ñɨ ne nop mɨmɨg gɨl, nop dam God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok abe, lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok abe, ñɨnmagɨl ar kɨrop ak lenɨgal, kɨri nop mɨnɨm kɨb agɨl agnɨgal, ‘Bɨ aul nop ñag pak lep,’ agnɨgal. \v 19 Nɨb agɨl, Juda bɨ mer okok kɨrop ñenɨgal, nop ag juɨl, tapɨn pakɨl, dam mab bak alaŋ ñag pak lel kɨmnɨgab. Ñɨn omal mɨdɨl, ñɨn omal nokɨm ak kauyaŋ warɨknɨgab,” agak. \s1 Jems eip Jon eip bɨ kɨb mɨdor agɨl gos nɨŋrek \r (Mak 10:35-45) \p \v 20 Sebedi ñɨ ne omal, nonɨm ñɨ nɨb omal poŋ dɨl, Jisas mɨdek sɨŋak apɨl, kɨbor kɨyan gɨl agak, “Yad mɨnɨm alap mɨdosɨp apebin,” agak. \p \v 21 Agek agak, “Mɨnɨm nɨbak tari?” agak. \p Agek, agak, “Yɨp tep gɨnɨgab ak, kɨsen nak kiŋ mɨdɨl, bin bɨ kod mɨdenɨgan ñɨn ak, ñɨ yad omal bak nep sɨŋak bɨsɨgnɨgair, alap yɨpɨd kɨd, alap aŋɨdken kɨd,” agak. \p \v 22 Nɨb agek, Jisas bɨ omal kɨrop pen agak, “Mɨnɨm yɨp ag nɨŋebir ak, nɨŋ rep ma gebir. Ñɨg sɨlek yad ñɨŋnɨg gebin ak, nɨri mal ak rek nep ñɨŋnɨgair?” agak. Agek, agrek, “Yau! Ñɨŋnɨgabɨr!” agrek. \p \v 23 Agerek, agak, “Nɨŋɨd agebir. Ñɨg sɨlek ñɨŋnɨg gebin ak ñɨŋnɨgair. Pen bɨ an yɨpɨd pɨs kɨd, bɨ an aŋɨdken pɨs kɨd bɨsɨg mɨdenɨgair ak, ma agnɨgain. Mɨnɨm ak mɨnɨm yad mer; Bapi mɨnɨm ne. Bin bɨ ne ke ag lɨp okok nɨb rek mɨdenɨgair,” agak. \p \v 24 Bɨ ne nɨb omal mɨnɨm nɨbak nɨb agerek, bɨ ne aknɨb wajrem alaŋ mɨnɨm ak nɨŋel, mɨlɨk yapek, madɨl mal kɨrop mɨnɨm ag gɨlak. \v 25 Jisas pen bɨ ne okok kɨrop magɨlsek agek apelak agak, “Nɨbi nɨpɨm, Juda bin bɨ mer okok, kiŋ kɨri kɨlɨs gɨl, kod mɨdebal; bɨ kɨb kɨri mɨnɨm tari tari agnɨgal ak nɨŋɨl, kaun dɨl, sain gɨnɨgabal me. \v 26 Pen kɨri gɨpal rek ma gɨnɨmɨb. Bɨ an bɨ kɨb mɨdonɨmɨŋ ak, bɨ sɨkol rek mɨdɨl, bin bɨ ognap kɨrop wög gɨ ñeb bɨ rek mɨdonɨmɨŋ. \v 27 Bɨ an bɨ kɨb yɨb mɨdonɨmɨŋ ak, bɨ sɨkol tam okok rek mɨdɨl, bin bɨ ognap kɨrop mɨñ wög gep bɨ rek mɨdonɨmɨŋ. \v 28 Bɨ Ñɨ ne owak ak, bin bɨ okok kɨri wög yɨp gɨlaŋ, agɨl, ma owak; wög kɨrop gɨ ñɨ damɨl, kɨsen tap si tap tɨmel gɨpal ar ak saj gɨ kɨmen, kɨri komɨŋ amnɨlaŋ, agɨl, owak,” agak. \s1 Jisas bɨ udɨn kwoi gak omal gek, udɨn ñɨl nɨŋrek \r (Mak 10:46-52; Luk 18:35-43) \p \v 29 Pen Jisas taun kɨb Jeriko kɨrɨg gɨl amek nɨŋlɨg gɨ, bin bɨ koŋai nep nop kɨsen gɨlak. \v 30 Bɨ udɨn kwoi gak omal kanɨb gol sɨŋak bɨsɨg mɨder nɨŋlɨg gɨ, “Jisas apeb,” agel nɨŋɨl, meg mɨgan dap ranɨl agrek, “Depid Ñɨ ne, cɨrop yɨmɨg nɨŋan!” agrek. \p \v 31 Agerek, bin bɨ okok kɨrop mal nɨŋ i sek agɨl aglak, “Mɨnɨm saköl ma agir!” aglak. Nɨb aglak ak pen, mɨnɨm kɨrop ak ma dɨl, meg mɨgan tapɨn dap ranɨl agrek, “Depid Ñɨ ne, cɨrop yɨmɨg nɨŋan!” agrek. \v 32 Nɨb agerek, Jisas wös gɨl, kɨrop mal sɨk agɨl agak, “Cɨrop tari gaŋ, agɨl, yɨp sɨk agebir?” agak. \v 33 Agek, agrek, “Bɨ Kɨb, cɨrop udɨn kwoi gɨp ak gek ñɨl nɨŋɨr!” agrek. \v 34 Agerek, Jisas kɨrop mal yɨmɨg nɨŋɨl, udɨn kɨrop ak dɨ nɨŋek, magɨl ak nep udɨn ñɨl nɨŋɨl, ne amek nɨŋlɨg gɨ, kɨsen gɨrek. \c 21 \s1 Jisas Kiŋ rek Jerusalem amnak \r (Mak 11:1-11; Luk 19:28-40; Jon 12:12-19) \p \v 1 Jisas bɨ ne okok eip Jerusalem am maŋ maŋ gɨl, karɨp lɨm sɨkol Betpagi, Olip Dɨm ulep amjaklak. Amjakɨl, bɨ ne omal ag yokɨl agak, \v 2 “Nɨri mal karɨp tɨrɨg tɨroŋ pɨs adaŋ amɨl nɨŋnɨgair, kaj donki nonɨm ñɨlɨk amɨl mal mɨñ ñon gɨ lel mɨdenɨgair. Nɨŋɨl, mɨñ ak wɨsɨbɨl poŋɨd donɨmir. \v 3 Pen bin bɨ alap apɨl, tari gɨnɨg kaj donki cɨnop ak wɨsɨb dad amebir agenɨmɨŋ ak, pen agnɨmir, ‘Bɨ Kɨb ak wög mɨdek, agosɨp dɨnɨg opɨr,’ agɨl, kasek yau agenɨgab, donɨgair,” agak. \v 4 Pen kɨrop mal ag yokek amnɨrek nɨbak, bɨ God mɨnɨm agep alap gɨnɨgal, agɨl, ñu kɨl tɨkak rek nep gak. Ne agak, \q1 \v 5 “Jerusalem bin bɨ kɨrop agnɨmɨb, \q1 ‘Kiŋ nɨbi bɨ sain ak, kaj donki ar ak bɨsɨg gɨl, nɨbep apeb. \q2 Ne kaj donki ñɨlɨk ar ak bɨsɨg gɨl apeb,’ agnɨmɨb,” agak. \p \v 6 Pen Jisas bɨ ne ag yokek amnɨrek nɨb omal, agak agak rek, \v 7 kaj donki nonɨm abe, ñɨlɨk marɨp abe poŋɨd daperek, bɨ ne okok walɨj par tɨg juɨl, kaj donki ar alaŋ lelak, Jisas ar sɨŋak bɨsɨgak. \v 8 Bin bɨ koŋai nep, Bɨ Kɨb apeb, agɨl, walɨj par kɨri ar alaŋ tol gɨ lölɨgɨpal okok tɨg juɨl, kanɨb kɨb sɨŋak lɨlak. Ognap am mɨj kas, mab kas okok tɨb gɨ rɨk dɨ dapɨl kanɨb kɨb sɨŋak lelak. \v 9 Bin bɨ okok Jisas nop pɨŋɨl kɨs kɨs gɨlɨg gɨ, amlɨg gɨ, meg mɨgan dap ranlɨg gɨ, aglak, \q1 “Nɨŋɨm! Depid tɨkek, tɨk damɨl tɨkɨp ak, apeb me aul. \q2 Nop tep agobɨn! \q1 Bɨ Kɨb nop ag yokek apeb bɨ nɨbaul me, \q2 nop tep agobɨn!” aglak. \p \v 10 Jisas Jerusalem amjakek nɨŋlɨg gɨ, bin bɨ okok magɨlsek ag amɨl apɨl gɨl aglak, “Bɨ nɨbak bɨ an?” aglak. \v 11 Agelak, bin bɨ Jisas eip olak okok aglak, “Bɨ aul me Jisas, bɨ God mɨnɨm agep Nasaret karɨp lɨm Galili nɨb,” aglak. \s1 Jisas bin bɨ God sobok gep karɨp tap sɨkim gelak okok kɨrop yɨk söŋ eyaŋ yokak \r (Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Jon 2:13-22) \p \v 12 Jisas God sobok gep karɨp mɨgan eyaŋ amɨl nɨŋak, bin bɨ okok tap sɨkim gɨ mɨdelak. Ne nɨŋɨl, kɨrop magɨlsek yɨk yokɨl, abañ bad kab magɨl lɨl pen pen yɨmjɨk gelak okok tɨg adɨk gɨl, bɨ yakɨr sɨkim gɨl mab bog ar bɨsɨg mɨdelak okok, tɨg adɨk gak. \v 13 Nɨg gɨl kɨrop ag gɨl agak, “God Mɨnɨm ñu kɨl tɨklak ak, God agak, \q1 ‘Karɨp yad ak yɨp sobok gep karɨp, pen nɨbi gɨpɨm ak, \q2 bɨ tap si dep karɨp alap rek lɨp,’ agak,” agak. \p \v 14 Pen Jisas ne God sobok gep karɨp ñɨlɨk mɨgan nɨbak mɨdek nɨŋlɨg gɨ, bin bɨ udɨn kwoi gak ognap, bin bɨ tob tɨmel gak ognap apelak, kɨrop gek komɨŋ lak. \v 15 Ne tap ma gep rek gek, ñɨ pai sɨkol okok sɨk aglɨg gɨ aglak, “Nep tep agobɨn! Depid Ñɨ ne! Use!” aglak. Pen kɨri nɨg gelak ak, bɨ God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok abe, bɨ lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok abe nɨŋel, kɨrop mɨlɨk yɨb yowak. \v 16 Mɨlɨk yapek aglak, “Mɨnɨm nep agebal ak nɨŋeban?” aglak. Agelak, Jisas kɨrop agak, “Yau! Agebal ak nɨŋebin ak pen kɨri mɨnɨm ognap ñu kɨl tɨkɨl aglak, ‘God, nak genɨgan nɨŋɨl ñɨ pai sɨkol ñɨ paiŋaŋ okok yɨb nep agel ar amnɨgab,’ aglak. Kɨri mɨnɨm ñu kɨl tɨklak nɨbak, udɨn lɨ ma nɨpɨm ar?” agak. \p \v 17 Nɨb agɨl, kɨrop kɨrɨg gɨl, am karɨp tɨrɨg tɨroŋ Betani kɨnak. \s1 Jisas agek, mab kɨyau ur alap mɨlep gak \r (Mak 11:12-14,20-24) \p \v 18 Mɨnek Jisas adɨk gɨ Jerusalem amɨl kanɨb nab okok amek, nop yuan gek, \v 19 kanɨb kɨb gol sɨŋak nɨŋak, mab kɨyau ur alap mɨdek. Wagɨn sɨŋak amɨl nɨŋak, magɨl ñɨŋeb ma pɨlak; kas kab nep mɨdek. Nɨg gek Jisas agak, “Nak kɨsen magɨl alap ma pɨlnɨgan!” agak. Nɨb agek nɨŋlɨg gɨ, won nɨbak nep kɨyau mab ur ak mɨlep gak. \v 20 Nɨg gek, bɨ ne okok nɨŋɨl, wal agɨl aglak, “Titi gɨl mab nɨbaul kasek mɨlep gɨp?” aglak. \v 21 Agelak, Jisas kɨrop agak, “Yad nɨbep nɨŋɨd agebin, cɨn agon God ak rek nep gɨnɨgab, agɨl, gos omal mer, gos nokɨm nep nɨŋnɨgabɨm ak, gɨnɨgab. Pen mab kɨyau mɨlep gak ak nep mer; dɨm yɨrɨk nɨbaul lɨlɨg gɨ ñɨg kɨb nab sɨŋ adaŋ amnoŋ, agenɨgabɨm ak, amnɨgab. \p \v 22 “Pen nɨbi God nop nɨŋ dɨ kɨlɨs gɨl, nop ag nɨŋnɨgabɨm ak, agnɨgabɨm rek nep gɨnɨgab,” agak. \s1 Jisas nop aglak, “Nep bɨ an agek, nɨb ag ajeban?” aglak \r (Mak 11:27-33; Luk 20:1-8) \p \v 23 Jisas God sobok gep karɨp ak amɨl, bin bɨ okok kɨrop mɨnɨm ag ñek nɨŋlɨg gɨ, bɨ God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok abe, bɨ mɨnɨm dɨ bɨlokep okok abe apɨl nop aglak, “Nep bɨ an, nɨg gɨnɨmɨn, agɨp, nɨŋɨl nɨg gɨ ajeban?” aglak. \p \v 24 Agelak, Jisas pen agak, “Yad nɨbep mɨnɨm alap ag nɨŋen, yɨp ag ñem, yad pen bɨ an agek wög gɨpin ak, nɨbep ag ñɨnɨgain. \v 25 Jon bin bɨ okok kɨrop ñɨg pak ñak ak, ne ke gos nɨŋɨl owak akaŋ God agek apɨl nɨg gak?” agak. Jisas nɨb agek, kɨri ke ag nɨŋ ag nɨŋ gɨl aglak, “Cɨn, ‘God ag yokek apɨl gak,’ agenɨgabɨn ak, cɨnop agnɨgab, ‘Nɨb ak, Jon agɨp ak tari gɨnɨg ma nɨŋ dɨpɨm?’ agnɨgab. \v 26 Pen, ‘Jon gos ne ke nɨŋɨl apɨl gak,’ agenɨgabɨn ak, bin bɨ okok cɨnop kabiam junɨgal. Gos kɨri ak, Jon ne bɨ God mɨnɨm agep bɨ alap owak,” aglak. \v 27 Nɨb agɨl, Jisas nop aglak, “Cɨn ma nɨpɨn,” aglak. Agelak, Jisas kɨrop agak, “Nɨbi yɨp ma ag ñebɨm rek, yad pen bɨ an agek yad apɨl gebin ak, nɨbep ak rek nep ma ag ñɨnɨgain,” agak. \s1 Jisas bɨ mamɨl mal, mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak \p \v 28 Jisas nɨb agɨl agak, “Pen nɨbi tari gos nɨŋebɨm? Bɨ alap ñɨ ne omal mɨdenɨgab. Ñɨ ne ned ak nop agnɨgab, ‘Ñɨ aul! Mɨñi wain wög ak am wög gan,’ agnɨgab. \v 29 Agek, ñɨ ne agnɨgab, ‘Adi am ma gɨnɨm,’ agɨl, kɨsen pen gos adɨk nɨŋɨl, am wain wög ak genɨgab. \v 30 Nap pen am ñɨ sain ak nop ak rek nep ag nɨŋek, agnɨgab, ‘Yau, gɨnɨm!’ agnɨgab ak pen am ma gɨnɨgab. \v 31 Pen ñɨ nɨb omal, an bɨñen agnɨgab rek gɨnɨgab?” agak. Agek, Juda bɨ kɨb nɨb okok aglak, “Ñɨ ne ned ak nep bɨñen agnɨgab rek gɨnɨgab,” aglak. Agelak, Jisas agak, “Yad nɨbep nɨŋɨd agebin, nɨbi yokop mɨdem nɨŋlɨg gɨ, bɨ takɨs dɨpal bɨ okok abe, bɨ si dep bin okok abe, God bin bɨ dɨl seb kab ar alaŋ sɨŋak kod mɨdenɨgab karɨp lɨm ak, nɨbep tausak lɨl amnɨgal. \v 32 Jon bɨ ñɨg pak ñeb ak, nɨbi tari tari gem God nop tep gɨnɨgab ak, nɨbep ag ñak ak pen mɨnɨm ne ak ma nɨŋ dɨpek. Bɨ takɨs dɨpal okok abe, bɨ si dep bin okok abe, kɨri Jon mɨnɨm agak ar nɨbak nɨŋɨl, dɨlak. Dɨlak nɨbak nɨbi ke bɨr nɨpek, pen nɨbi ke, Jon mɨnɨm ak dɨl, tap si tap tɨmel gɨpɨm ak tari gɨnɨg nɨg gɨpɨn agɨl, ma kɨrɨg gɨpek,” agak. \s1 Bɨ tɨmel wain wög kod mɨdebal, mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak \r (Mak 12:1-12; Luk 20:9-19) \p \v 33 Jisas agak, “Mɨñi mɨnɨm sɨd tɨkɨl alap sek agnɨg gebin aul nɨŋɨm. Bɨ wög dai nap nɨb alap nag wain wög ak gɨ yɨmɨl, wari gɨl, nag wain magɨl pak cɨb jakep mɨgan alap gɨnɨgab. Gɨ lɨl, nag wain magɨl alap si ñɨŋnɨgal ak nɨŋ mɨdojɨn, agɨl, karɨp par kɨb alap gɨ lɨl, bɨ ognap kɨrop agnɨgab, ‘Nɨbi nag wain wög yɨp ak kod mɨdɨl, kɨsen pɨlɨl pok gek, yɨp ognap, nɨbi ognap dɨnɨmɨb,’ agɨl, karɨp lɨm par yɨb okok amnɨgab. \v 34 Nag wain magɨl ak pok gek nɨŋlɨg gɨ, bɨ ne okok kɨrop agnɨgab, ‘Wain wög yad okok amɨl, bɨ wög kod mɨdebal okok agɨl, nag wain magɨl yɨp ognap dowɨm,’ agnɨgab. \v 35 Kɨri wain wög okok amjakel, bɨ wain wög gɨ mɨdenɨgal okok warɨkɨl, bɨ alap nop gab gab paknɨgal, bɨ alap nop pɨs nep ñag pak lel kɨmnɨgab, bɨ alap nop makɨd ju paknɨgal. \v 36 Nɨg gel, bɨ nag wain wög nap nɨb nɨbak, bɨ ne tapɨn bad alap pen ag yoknɨgab. Ag yokek, amenɨgal, bɨ nag wain wög genɨgal okok kɨrop ak rek nep gɨnɨgabal. \v 37 Nɨg gel, bɨ wain wög nap nɨb nɨbak agnɨgab, ‘Ñɨ yad ak ag yoken me, mɨnɨm nop ak nɨŋnɨgal,’ agɨl, ag yokek amnɨgab. \v 38 Ñɨ ne ak amjakek, bɨ wain wög gɨ mɨdenɨgal okok nop nɨŋɨl, kɨri ke agnɨgal, ‘Bɨ wain wög dai nap nɨb ñɨ ne ak apeb aul. Bɨñen kɨsen kɨmenɨgab, tap wög sɨŋ aul ñɨ ne dɨnɨgab. Nɨb ak, nop ñag pak lon kɨmek, kɨsen tap wög sɨŋ aul magɨlsek dɨnɨgabɨn,’ agnɨgal. \v 39 Nɨb agɨl, nop dam wög dai gol okok amɨl, pɨs nep ñag pak lɨnɨgal. \p \v 40 “Nɨg genɨgal ak, kɨsen bɨ nag wain wög dai nap nɨb ak apɨl, kɨrop tari tari gɨnɨgab?” agak. \p \v 41 Agek, aglak, “Bɨ tɨmel gɨnɨgal nɨb okok kɨrop genɨgab, yur kɨb yɨb dɨl kɨmnɨgal; kɨsen pen bin bɨ ognap sek dɨl, kɨrop nag wain wög ak ag lek, wög nɨbak gɨnɨgal. Nag wain magɨl pok gɨnɨgab ñɨn ak, nop tɨk dam ñɨnɨgal,” aglak. \p \v 42 Agelak, Jisas agak, “God Mɨnɨm ñu kɨl tɨklak ak ma nɨpɨm rek lɨp. Kɨri ñu kɨl tɨkɨl aglak, \q1 ‘Bɨ karɨp gep okok, kɨri makɨd karɨp gɨnɨg gɨ, \q2 makɨd alap dɨl aglak, “Kab aul kab tɨmel gɨp gö kɨrɨg gɨn,” aglak. \q1 Pen Bɨ Kɨb ne gek nɨŋɨl \q2 kab nɨbak nep karɨp ne sɨŋak kab tep ke yɨb mɨdeb. \q1 Bɨ Kɨb ne nɨg gek, \q2 cɨn nɨŋɨl wal yɨb agobɨn,’ aglak. \p \v 43 “Kab tep ma dɨpɨm nɨbak, God nɨbep Juda kai kɨrɨg gɨl, bin bɨ ke okok nɨb, tap nop ñeb ñɨnɨgal bin bɨ nɨb okok kɨrop dɨl kod mɨdenɨgab. \v 44 Bin bɨ kab ar nɨbak ap yap paknɨgal okok, kɨrop tapɨn nep paknɨgab; pen kab nɨbak ju yapɨl, bin bɨ pak rɨbɨknɨgab okok, pɨs nep pag jɨsɨpɨk masɨpɨk gɨ amnɨgab,” agak. \p \v 45 Bɨ God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok abe, bɨ Perisi okok abe, Jisas mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak nɨbak, kɨrope nep agak ak nɨŋɨl, \v 46 nop mɨñ lɨn, agɨl, gos nɨŋlak ak pen bin bɨ okok, Jisas nop bɨ God mɨnɨm agep bɨ alap ag gos nɨŋlak ak me, cɨnop kal gɨnɨgal, agɨl, nop tap alap gɨnɨmel rek ma lak. \c 22 \s1 Bɨ bin dɨl tap kɨb ñɨbal \r (Luk 14:15-24) \p \v 1 Jisas kauyaŋ mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak, \v 2 “God bin bɨ dɨl kod mɨdenɨgab ak, kesɨm agnɨg gebin ar aul rek: \p “Bɨ kiŋ alap ñɨ ne ak bin dɨnɨg gek, tap kɨb ñɨŋnɨg, tap magɨl dap mogɨm gɨnɨgal. \v 3 Nɨg gɨl, bɨ ne ognap ag yokɨl agnɨgab, ‘Bin bɨ ag lɨnek okok am agem apel, tap kɨb ñɨŋɨn,’ agnɨgab. Nɨb agek, kɨri am bin bɨ nɨb okok kɨrop agnɨgal ak pen kɨri kɨrɨg gɨnɨgal. \v 4 Nɨg gel, bɨ ne ognap pen kauyaŋ ag yokɨl agnɨgab, ‘Nɨbi am bin bɨ nɨb okok kɨrop agnɨmɨb, “Kiŋ ak, kaj kau kɨb ognap, kaj kau ñɨlɨk marɨp ognap pak dagɨl, tap okok magɨlsek gɨ jɨn gɨl, ‘Owɨm,’ agɨp,” agnɨmɨb,’ agnɨgab. \v 5 Nɨb agek, kɨri am agnɨgal ak pen mɨnɨm kɨrop ak dɨ yoknɨgal. Ognap tap wög kɨri okok amnɨgal; ognap mani wög kɨri okok genɨgal; \v 6 pen ognap, kiŋ bɨ ne okok gɨ tɨmel gɨl, ñag pak lel kɨmnɨgal. \p \v 7 “Nɨg gel, kiŋ nɨbak nɨŋek, cɨbur nop ak tɨmel gek, ami bɨ ne okok ag yokek, am bin bɨ bɨ ne ñag pak lɨnɨgal nɨb okok kɨrop magɨlsek ñag pak lɨ sakɨl, taun kɨb kɨri ak dagɨl ju yokel amnɨgab. \v 8 Pen bɨ nop wög gɨ ñeb okok kɨrop agnɨgab, ‘Tap magɨl tap okok bɨr mogɨm gɨpɨn, pen bin bɨ ned sɨk agnek okok onɨmel rek ma lɨp. \v 9 Nɨb ak, nɨbi kanɨb tam okok amɨl, bin bɨ nɨŋnɨmɨb okok, kɨrop magɨlsek, “Apem tap kɨb ñɨŋɨn,” agɨl, abramek poŋ dɨl dapem, tap kɨb ñɨŋɨn,’ agnɨgab. \v 10 Nɨb agek, bɨ ne okok am kanɨb tam tam okok amɨl, bin bɨ tep okok, bin bɨ tɨmel okok kɨrop magɨlsek, ‘Apem tap kɨb ñɨŋɨn,’ agɨl, abramek poŋ dapɨl, bɨ bin dɨl tap kɨb ñɨŋnɨgal karɨp mɨgan nɨbak amɨl, tɨbɨk gi yɨb agɨl mɨdenɨgab. \p \v 11 “Kiŋ nɨbak pen, bin bɨ opal okok nɨŋin, agɨl, karɨp mɨgan eyaŋ amɨl nɨŋnɨgab, bɨ alap, tap ñɨŋnɨg walɨj lɨpal ak lɨl mer, yokop nep mɨdenɨgab. \v 12 Nɨg gek, nop agnɨgab, ‘Bɨ aul! Tari gɨnɨg, bin dɨl tap ñɨŋnɨg walɨj lɨpal ak lɨl mer, yokop nep opan?’ agnɨgab. Agek, bɨ nɨbak pen mɨnɨm alap ma agnɨgab. \v 13 Pen kiŋ ak bɨ ne okok kɨrop agnɨgab, ‘Bɨ aul ñɨn tob nop okok mɨñ lɨl, dam kɨslɨm gɨp nab eyaŋ dɨ yokem, bin bɨ nɨb okok eip meg magɨl su pag pe gɨlɨg gɨ, sɨl magɨl aglɨg gɨ mɨdelaŋ,’ agnɨgab,” agak. \p \v 14 Jisas kesɨm nɨbak ag dai juɨl, kɨrop agak, “God bin bɨ koŋai nep sɨk agnɨgab, pen kɨrop magɨlsek ma dɨnɨgab. Bin bɨ ognap nep dɨnɨgab,” agak. \s1 “Gapman bɨ kɨb Sisa nop takɨs ñeb akaŋ mer?” aglak \r (Mak 12:13-17; Luk 20:20-26) \p \v 15 Pen bɨ Perisi okok, Jisas nop mɨnɨm tari agon, pen agek nɨŋɨl, nop dam mɨñ lɨn, agɨl, mɨnɨm ag nɨŋ ag nɨŋ gɨl, \v 16 bɨ kɨri ke ognap, Herod bɨ ne ognap ag yokel, Jisas mɨdek sɨŋak amɨl aglak, “Mɨnɨm ag ñeb bɨ. Nak bɨ mɨnɨm nɨŋɨd yɨb nep ageban. Bɨ ognap nɨŋɨl ma pɨrɨkpan. God mɨnɨm ageb rek nep nɨŋɨl, bin bɨ ag ñeban. \v 17 Nɨb ak, nak gos tari nɨŋeban? Cɨn Isrel bin bɨ, Sisa bɨ kɨb taun kɨb Rom nɨb ak, nop takɨs ñeb akaŋ ma ñeb?” aglak. \v 18 Agelak, Jisas gos tɨmel kɨri ak nɨŋɨl agak, “Yɨp tari gɨnɨg coco gɨlɨg gɨ apɨl, nɨg gɨl ag nɨŋebɨm? \v 19 Nɨbi takɨs ñɨbal kab magɨl alap ñem nɨŋin!” agak. Agek, nop kab magɨl alap dap ñelak. \v 20 Jisas kab magɨl nɨbak nɨŋɨl kɨrop agak, “Kab magɨl aul, bɨ kɨmɨg cög aul, bɨ an kɨmɨg cög mɨdeb? Yɨb ak, bɨ an yɨb mɨdeb?” agak. \v 21 Agek, aglak, “Ak bɨ kɨb Sisa,” aglak. Agelak, Jisas kɨrop agak, “Nɨb ak, Sisa tap ne mɨdonɨmɨŋ, Sisa nop ñɨnɨmɨb. God tap ne mɨdonɨmɨŋ, God nop ñɨnɨmɨb!” agak. \v 22 Nɨb agek, kɨri gos par nɨŋɨl, nop kɨrɨg gɨl amnɨlak. \s1 Kɨmɨl kauyaŋ warɨknɨgal aka agɨl, Jisas nop ag nɨŋlak \r (Mak 12:18-27; Luk 20:27-40) \p \v 23 Ñɨn nɨbak nep, Sadyusi bɨ ognap Jisas mɨdek sɨŋak olak. Sadyusi bin bɨ nɨb okok apal, bin bɨ kɨmɨl kauyaŋ ma warɨknɨgal, apal. \v 24 Kɨri Jisas mɨdek sɨŋak apɨl aglak, “Mɨnɨm ag ñeb bɨ. Mosɨs agak, ‘Bɨ alap bin dɨl, ñɨ pai tɨk dapɨl mer, yokop nep kɨmenɨgab ak, nɨmam ne ak, bin nɨbak dɨl, mam yad ñɨ pai ne okok, agɨl, tɨk donɨmɨŋ,’ agak. \v 25 Nɨb ak, bɨ wagɨn sek aknɨb ar oŋɨd ak mɨdenɨgal. Nɨmam ned ak bin dɨl, ñɨ pai tɨk dapɨl mer womleb kɨmnɨgab. Nɨg gek, nɨmam yɨgwu nab nɨb ak pen bin nɨbak nep dɨnɨgab. \v 26 Nɨmam yɨgwu nab nɨb ak pen bin nɨbak dɨl, ak rek nep ñɨ pai tɨk dapɨl mer, womleb kɨmnɨgab. Nɨb ak, nɨmam yɨgwu nokɨm nɨb ak bin nɨbak dɨl, ak rek nep ñɨ pai tɨk dapɨl mer, womleb kɨmnɨgab. Nɨbak nep gɨ dam dam, nɨmam aknɨb ar oŋɨd ak, magɨlsek ñɨ pai tɨk dapɨl mer, womleb nep kɨmnɨgal. \v 27 Pen bin ak, ak rek nep kɨmnɨgab. \v 28 Nɨmam okok kɨri magɨlsek bin nɨbak dɨlak. Nɨb ak, bin bɨ kɨmbal okok warɨknɨgal ñɨn ak, bin nɨbak bɨ an dɨnɨgab?” aglak. \p \v 29 Agelak, Jisas kɨrop pen agak, “Nɨbi God Mɨnɨm ageb ak abe, God kɨlɨs mɨdeb ak abe, ma nɨpɨm ak me, tɨtɨmel agɨl apɨm, ‘Bin bɨ okok kɨmɨl ma warɨknɨgal,’ apɨm. \v 30 Bin bɨ warɨknɨgal ñɨn ak, bin okok bɨ ma dɨnɨgal, bɨ okok bin ma dɨnɨgal. Ejol seb kab ar alaŋ mɨdebal rek ak mɨdenɨgal. \v 31 Nɨbi, ‘Bin bɨ kɨmɨl ma warɨknɨgal,’ apɨm ak, God Mɨnɨm ñu kɨl tɨklak ognap ma nɨpɨm ar? \v 32 God agak, ‘Yad Ebraham, Aisak, Jekop, God kɨri ak me mɨdebin,’ agak. Bɨ okok pɨs nep kɨmblap ak, God bɨ ned kɨmlak nɨb okok kɨrop agɨl, ‘Yad God kɨri mɨdebin,’ ma apkop. Bɨ kɨmel, tɨgel gɨlak nɨb okok komɨŋ mɨdebal ak me, kɨrop agak, ‘Yad God kɨri mɨdebin,’ agak,” agak. \p \v 33 Jisas mɨnɨm nɨbak ag ñek, bin bɨ mɨdelak okok nɨŋɨl, kɨb gaul gɨlak. \s1 Lo kɨb yɨb ak \r (Mak 12:28-34; Luk 10:25-28) \p \v 34 Jisas mɨnɨm nɨbak ag tep gek, Sadyusi bɨ okok mɨnɨm alap pen agnɨmel rek ma lak. Pen Perisi bɨ ognap, Jisas nɨg gak ak nɨŋɨl Jisas mɨdek sɨŋak olak. \v 35 Bɨ kɨri lo mɨnɨm nɨŋ tep gak bɨ alap, Jisas tari rek agnɨmɨŋ, agɨl agak, \v 36 “Mɨnɨm ag ñeb bɨ. Lo mɨnɨm ak, mɨnɨm ar akal mɨnɨm kɨb yɨb mɨdeb?” agak. \p \v 37 Agek, Jisas agak, “Mɨdmagɨl nak ak magɨlsek, gos tɨmɨd nak ak magɨlsek dɨl, God Bɨ Kɨb nak ak nop mɨdmagɨl lɨnɨmɨn. \v 38 Mɨnɨm kɨb ned yɨb me ak. \v 39 Mɨnɨm kɨb yɨgwu nab nɨb ak pen nɨbgɨl mɨdeb: nak ke mɨdmagɨl lɨpan rek, bin bɨ ke nɨb okok kɨrop ak rek nep mɨdmagɨl lɨnɨmɨn. \v 40 Mɨnɨm omal agesin aul, Mosɨs lo mɨnɨm ñu kɨl tɨkak mɨnɨm ak magɨlsek abe, God mɨnɨm agep bɨ okok ñu kɨl tɨklak mɨnɨm ak magɨlsek abe, mɨnɨm wagɨn kɨb yɨb me mɨnɨm nɨb omal nep,” agak. \s1 Jisas ag nɨŋak, “Mesaia apɨm ak, nop bɨ an ñɨ ne agɨl nɨpɨm?” agak \r (Mak 12:35-37; Luk 20:41-44) \p \v 41 Perisi kai ap mogɨm gɨl mɨdel nɨŋlɨg gɨ, Jisas kɨrop mɨnɨm alap ag nɨŋɨl agak, \v 42 “Nɨbi Mesaia ak nop tari gos nɨpɨm? Nop bɨ an ñɨ ne agɨl nɨpɨm?” agak. \p Agek, aglak, “Depid ñɨ ne,” aglak. \p \v 43 Agelak, Jisas agak, “God Kaun ak Depid nop gos ñek nɨŋlɨg gɨ, Depid ne Mesaia ak nop ‘Bɨ Kɨb yad’ agak. Depid agak, \q1 \v 44 ‘Bɨ Kɨb mɨnɨm agɨl, Bɨ Kɨb yad ak nop agɨp, \q2 “Nak ñɨnmagɨl yɨpɨd ken kɨd yad bɨsɨg mɨdenɨmɨn me, \q1 yad gen, kaual maual nak okok \q2 kɨrop tau lɨlɨg gɨ yoknɨgan,” agɨp,’ agak. \m \v 45 Mesaia ak, Depid nap acɨk ne apɨm ak pen Depid nop ‘Bɨ Kɨb yad’ agak. Nɨb ak, nɨbi tari gos nɨpɨm?” agak. \v 46 Jisas mɨnɨm ne ak ag tep gek, kɨri nop pen agnɨmel rek ma lek me, pɨrɨk gɨ mɨdelak nɨŋɨl kɨsen Jisas nop mɨnɨm ognap sek ma ag nɨŋlak. \c 23 \s1 Lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok abe, bɨ Perisi okok abe gɨpal rek ma gɨnɨmɨb, agak \r (Mak 12:38-39; Luk 11:43,46; 20:45-46) \p \v 1 Kɨsen ñɨn alap, Jisas bɨ ne okok abe, bin bɨ ognap abe, kɨrop mɨnɨm agɨl agak, \v 2 “Lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok abe, bɨ Perisi okok abe, Mosɨs kau ne ak dɨl, God lo mɨnɨm Mosɨs bɨrarɨk nep ñu kɨl tɨkak rek ag ñɨbal. \v 3 Nɨb ak, bɨ nɨb okok kɨri God lo mɨnɨm tari agnɨmel ak nɨŋ dɨl kɨsen gɨnɨmɨb; pen mɨñ kɨri gɨnɨmel ar ak nɨŋɨl, kɨsen ma gɨnɨmɨb. God lo mɨnɨm ag ñɨbal ak pen kɨri ke mɨnɨm nɨbak kɨsen ma gɨpal. \v 4 Tap okok gɨnɨmɨb, tap okok ma gɨnɨmɨb, apal ak, mɨnɨm koŋai yɨb nep agebal. Kɨri apal nɨbak, wad mɨker kɨb yɨb ak rek, bin bɨ okok kɨrop gom ñɨbal ak pen kɨrop mapɨn nɨŋɨl, ognap tɨg asɨk ma yokpal. \v 5 Bin bɨ okok cɨnop nep nɨŋlaŋ, agɨl, God Mɨnɨm ñu kɨl tɨklak mɨnɨm ognap dɨ aun beŋ ar alaŋ abe, ñɨnmagɨl okok abe lɨ rɨbɨkɨl ajpal. Cɨn God bɨ ne ke me okok, aglaŋ, agɨl, walɨj par kɨb mɨñ dai sek tep okok tol gɨpal. \fig caption|alt="man with phylactery" src="HK00274B.TIF" size="col" ref="23:5" \fig* \v 6 Kɨri tap kɨb ñɨŋeb nab sɨŋak amɨl akaŋ Juda mogɨm gep karɨp okok amɨl, bɨ kɨb mab bog bɨsɨgpal ar sɨŋak nep bɨsɨgpal. \v 7 Gos kɨri nɨpal ak, bin bɨ koŋai mɨdebal nab okok amon, ‘Mɨnɨm ag ñeb bɨ kɨb apeban e!’ agel, cɨnop tep gɨnɨgab, agɨl, nɨpal. \p \v 8 “Pen nɨbi mam wagɨn nokɨm mɨdebɨm rek, nɨbep, ‘Ag ñeb bɨ kɨb yad,’ agɨl ma agnɨmel. Ag Ñeb Bɨ Kɨb nɨbi nokɨm alap nep mɨdeb. \v 9 Lɨm dai wagɨn aul bɨ alap, ‘Bapi bɨ kɨb yad,’ agɨl ma agnɨmɨb. Nap nɨbi nokɨm alap nep mɨdeb karɨp lɨm seb kab ar alaŋ sɨŋak. \v 10 Nɨbi ak rek nep, ‘Bɨ nabɨc bɨ kɨb yad,’ agɨl ma agnɨmel. Bɨ nabɨc bɨ kɨb nɨbi nokɨm alap nep, Mesaia ak nep mɨdeb. \v 11 Nɨbi nab sɨŋak, bin bɨ an ne bin bɨ kɨb rek mɨdonɨmɨŋ, ne bin bɨ wög gɨ ñeb rek mɨdenɨgab. \v 12 Bin bɨ yɨb kɨri ke agel ar amenɨgab okok, yɨb kɨri ap yonɨgab; pen bin bɨ yɨb kɨri ke agel ar ma amenɨgab okok, kɨsen yɨb kɨri kɨb yɨb mɨdenɨgab. \s1 Lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok abe, bɨ Perisi okok abe, kɨri mɨnɨm tom agɨl gɨ tɨmel gep bɨ \r (Mak 12:40; Luk 11:39-42,44,52; 20:47) \p \v 13 “Nɨbi God lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok abe, bɨ Perisi okok abe, kɨri mɨnɨm tom agɨl gɨ tɨmel gep bɨ. God nɨbep gɨ tɨmel gɨnɨgab. Nɨbi ke God bin bɨ dɨl seb kab ar alaŋ sɨŋak kod mɨdenɨgab mɨgan ak ma amnɨgabɨm. Pen bin bɨ amnɨg gebal okok kɨrop kɨjoŋ tɨkebɨm. \p \v 14 “Nɨbi God lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok abe, bɨ Perisi okok abe, nɨbi mɨnɨm tom agɨl gɨ tɨmel gep bɨ. God nɨbep gɨ tɨmel gɨnɨgab. Nɨbi bin kaŋɨl karɨp sek si dɨpɨm. Nɨbak pen, bin bɨ cɨnop nɨŋnɨmel, agɨl, God nop mɨnɨm par kɨb esek okok nep apɨm. Gɨpɨm nɨbak me, yur kɨb yɨb dɨnɨgabɨm. \p \v 15 “Nɨbi God lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok abe, bɨ Perisi okok abe, nɨbi mɨnɨm esek agɨl gɨ tɨmel gep bɨ. God nɨbep gɨ tɨmel gɨnɨgab. Bin bɨ okok mɨnɨm cɨnop ak nɨŋɨl sain gɨlaŋ, agɨl, karɨp lɨm par okok pɨyo nɨŋ ajɨl, ognap nɨŋɨl ag ñem, kɨri ke Seten bɨ ne mɨdebɨm rek mer, kɨri Seten bin bɨ ne yɨpɨd gɨl yɨb lɨnɨgal. \p \v 16 “Bin bɨ okok kɨrop God kanɨb ak yom tep gɨpɨn, apɨm ak pen nɨbi bɨ udɨn kwoi ak me, nɨbi ke ma nɨpɨm! Nɨg gɨpɨm nɨbak, mɨnɨm kɨb yɨb mɨdeb. Bin bɨ okok kɨrop mɨnɨm esek agɨl apɨm, ‘Cɨn, “God sobok gep karɨp mɨdeb rek, nɨŋɨd agobɨn,” agnɨgabɨn ak, kɨsen kɨrɨg gɨn, agenɨgabɨn ak, kɨrɨg gɨnɨgabɨn. Pen gol dɨl, tap God sobok gep karɨp mɨgan eyaŋ gɨlak okok yɨb nɨbak aglɨg gɨ, “Nɨŋɨd agobɨn,” agenɨgabɨn ak, agnɨgabɨn rek nep gɨnɨgabɨn me alek; ma kɨrɨg gɨnɨgabɨn,’ apɨm. \v 17 Nɨbi bɨ udɨn kwoi, bɨ saköl! Nɨbi gos tari nɨpɨm: gol ak tap yɨb aka God sobok gep karɨp tɨd ak tap yɨb? Tap yɨb me, God sobok gep karɨp tɨd ne ak. Karɨp tɨd mɨdenɨgab ak, tap karɨp mɨgan mɨdeb abe tɨd mɨdenɨgab me. \p \v 18 Mɨnɨm alap ak rek nep, bin bɨ okok kɨrop mɨnɨm tom agɨl apɨm, ‘Cɨn, “God kab bɨd ne mɨdeb rek nɨŋɨd agobɨn,” agenɨgabɨn ak, mɨnɨm nɨŋɨd agnɨgabɨn ak tap yokop; kɨsen gos alap nɨŋɨl, kɨrɨg gɨn, agenɨgabɨn ak, kɨrɨg gɨnɨgabɨn. Pen, tap God kab bɨd ar sɨŋak God nop pak sobok gɨ ñɨbal okok, yɨb nɨbak aglɨg gɨ, “Nɨŋɨd agobɨn,” agenɨgabɨn ak, kɨsen gos ke alap nɨŋɨl ke gɨjɨn rek ma lɨnɨgab; agnɨgabɨn rek nep gɨnɨgabɨn,’ apɨm. \v 19 Nɨbi bɨ gos tɨmɨd ma lɨp okok, tap tari ak tap kɨb? Tap God nop pak sobok gɨ ñɨbal tap ak. aka kab bɨd ar sɨŋak sobok gɨ ñɨbal ak? Tap yɨb me, kab bɨd ak. Kab bɨd ar sɨŋak mɨdenɨgab ak me, tap nɨbak tap God nop ñeb rek lɨnɨgab. \v 20 Pen ‘Kab bɨd mɨdeb rek, nɨŋɨd agobɨn,’ agenɨgal ak, bɨd ar nɨbak tap dap dagɨlölɨgɨpal sek agnɨgal. \v 21 Pen ‘God sobok gep karɨp mɨdeb rek, nɨŋɨd agobɨn,’ agenɨgal ak, karɨp ak God karɨp ne nɨŋɨl God yɨb ne ak abe agnɨgal. \v 22 ‘Seb kab ar alaŋ mɨdeb rek, nɨŋɨd agobɨn,’ agenɨgal ak, God sea kiŋ bɨsɨg mɨdeb sɨŋak nɨŋɨl sea kiŋ nɨbak abe, God sea kiŋ nɨbak bɨsɨg mɨdeb ak abe mɨdeb rek, nɨŋɨd agobɨn agnɨgal. \p \v 23 “Nɨbi God lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok abe, bɨ Perisi okok abe, nɨbi mɨnɨm esek agɨl gɨ tɨmel gep bɨ. God nɨbep gɨ tɨmel gɨnɨgab. Mɨnɨm bin bɨ ognap kɨrop apɨm ar ak nɨbi ke ma gɨpɨm. Sɨnɨb sɨlek, tap abramek wög dai tanɨb ak nɨŋem, tap yɨb rek lek, wök pagem, am wajrem alaŋ amek, God nop nokɨm alap ñɨn, agɨl, per tap nɨbi God nop ñɨbɨm. Tap sɨkol sɨkol nɨbak rek per nɨg gɨpɨm, pen tari gɨnɨg mɨnɨm jɨj yɨb ak nɨg ma gɨpɨm? Bin bɨ okok kɨrop tɨmel gɨnɨmɨŋ ar ak ma gɨnɨmɨb; yɨpɨd gɨl gɨnɨmɨŋ ar ak gɨnɨmɨb. Kɨrop yɨmɨg nɨŋɨl, dɨ tep gɨnɨmɨb. Gɨnɨgabɨn, agenɨmɨb ak, nɨg gɨnɨmɨb. \v 24 Bin bɨ okok, nɨbep kanɨb yomobɨn, apɨm ak pen nɨbi ke bɨ udɨn kwoi. Tap sɨkol sɨkol okok nɨŋem, tap yɨb rek lɨp, pen tap kɨb tap yɨb mɨseŋ mɨdeb okok ma nɨpɨm. \p \v 25 “Nɨbi God lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok abe, bɨ Perisi okok abe, nɨbi mɨnɨm esek agɨl gɨ tɨmel gep bɨ. God nɨbep gɨ tɨmel gɨnɨgab. Pler kap nɨbi okok rek, söŋ ar okok ñɨg lɨ yok tep gɨpɨm ak pen nab eyaŋ tap si tap tɨmel kɨñɨr ak ap ran jakɨl mɨdeb. Cɨn tap koŋai dɨn, agɨl, mɨb goŋ cɨn ke gɨ tep gɨn, apɨm. \v 26 Nɨbi Perisi bɨ okok gos tɨmɨd ma lɨp. Pler kap nɨbi nab eyaŋ ñɨg lɨ yok tep gɨpkep, söŋ ar okok ak rek nep mɨd tep gɨpkop. \p \v 27 “Nɨbi God lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok abe, bɨ Perisi okok abe, nɨbi mɨnɨm esek agɨl gɨ tɨmel gep bɨ. God nɨbep gɨ tɨmel gɨnɨgab. Cɨp kab mɨgan okok tɨgel gɨl, kɨjoŋ pɨlɨŋ gɨl, cɨku tɨd lel melɨk tep gek, bin bɨ okok nɨŋel, tep gɨp, pen mɨgan nab eyaŋ cɨp tɨŋɨl ki tɨmel aplɨg gɨ mɨdeb; nɨbi aknɨb rek nep mɨdebɨm. \v 28 Nɨbi aknɨb rek nep, söŋ ar mɨb goŋ nɨpɨn ak, nɨbi bɨ tep rek lɨp ak pen nab nɨbep eyaŋ, mɨnɨm esek okok abe, tap si tap tɨmel okok abe, gac ak ap ran jakɨl mɨdeb. \s1 God nɨbep pen gɨ tɨmel gɨnɨgab, agak \r (Luk 11:47-51) \p \v 29 “Nɨbi God lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok abe, bɨ Perisi okok abe, nɨbi mɨnɨm esek agɨl gɨ tɨmel gep bɨ. God nɨbep gɨ tɨmel gɨnɨgab. Bɨ God mɨnɨm agep bɨrarɨk nep ñag pak lel tɨgel gɨlak kau mɨgan tɨb ar ak tɨb kadɨg gɨ tep gɨ lɨl apɨm, \v 30 ‘Apɨs based sɨkop gɨlak rek ak, cɨn God mɨnɨm agep bɨ okok kɨrop ma ñag pakpnop,’ apɨm. \v 31 Pen apɨm nɨbak, bɨ God mɨnɨm agep okok kɨrop ñag pak lölɨgɨpal wagɨn ak me, cɨn mɨdobɨn, agɨl, apɨm. \v 32 Nɨb ak, apɨs based sɨkop gɨ tɨmel gɨlak ak rek, nɨbi ak rek nep gɨnɨgabɨn, agenɨgabɨm ak, nɨbak rek nep gɨnɨmɨb! \v 33 Nɨbi soiŋ ñɨ pai sɨŋ aul. Kɨsen God bin bɨ mɨnɨm kɨb agɨl, mab ke yɨneb eyaŋ yoknɨgab ñɨn ak, nɨbi titi gɨl pɨrɨk gɨ ke okok amnɨgabɨm? Mer yɨb. Kanɨb nɨbi ameb alap ma mɨdenɨgab. \p \v 34 “Nɨb ak, yad nɨbep agebin, yad bɨ God mɨnɨm agep ognap, bɨ gos kɨd yɨk nɨŋeb ognap, bɨ mɨnɨm ag ñeb ognap ag yoken, nɨbep apenɨgal, ognap ñag pak lɨnɨgabɨm, ognap mab bak alaŋ ñag pak lɨnɨgabɨm, ognap Juda mogɨm gep karɨp ñɨlɨk mɨgan nɨbi ak paknɨgabɨm, ognap pɨrɨk gɨ amel nɨŋlɨg gɨ, karɨp lɨm tɨgoŋ tɨgoŋ yɨk gɨ dam yoknɨgabɨm. \v 35 Nɨb ak me, God bin bɨ komɨŋ tep ne okok, bɨrarɨk nep ñagel owɨp aul rek, mɨnɨm mɨker ak dɨnɨgabɨm. Adam ñɨ ne, gɨ tep nep golɨgɨp bɨ ak Ebol, nop ned wagɨn gɨl ñag pak lɨl, ñag dapɨl, ñag dapɨl, kɨsen Berekaia ñɨ ne Sekaraia nop, God nop sobok gep karɨp sɨŋ adaŋ, kab dɨ gɨlak bɨd sɨŋ adaŋ mɨdek nɨŋlɨg gɨ, nop nab nɨb sɨŋak ñag pak lɨlak. \v 36 Yad nɨbep nɨŋɨd yɨb agebin: tap gɨpɨm nɨbak, mɨnɨm nɨbak nɨbep mɨñi mɨdebɨm sɨŋ aul adɨk gɨ onɨgab. \s1 Jisas Jerusalem nɨŋek, mapɨn gek, sɨl agak \r (Luk 13:34-35) \p \v 37 “Jerusalem bin bɨ, bin bɨ mapɨn gep rek yad sɨŋ aul. Bɨ God mɨnɨm agep God kɨrop ag yokak bɨ okok, karɨp lɨm nɨbep ak apel, kab juɨl per nep ñag pak lɨpɨm. Yad nɨbep kɨlokɨl nonɨm ñɨlɨk okok gɨpal rek, dam auan mok yad ak dɨ lin agɨl dɨ lɨpin ak pen yɨp nɨŋɨl kɨrɨg gɨpɨm. \v 38 God ne God sobok gep karɨp nɨbi ak kɨrɨg amnak; söŋ nep mɨdeb. \v 39 Mɨñi yɨp ma nɨŋnɨgabɨm; kɨsen, ‘God bɨ cɨnop nen ag yokak bɨ aul tep yɨb apeb,’ agenɨmɨb, ñɨn nɨbak nep yɨp kauyaŋ nɨŋnɨgabɨm,” agak. \c 24 \s1 God sobok gep karɨp ak tɨg wal gɨnɨgal, agak \r (Mak 13:1-2; Luk 21:5-6) \p \v 1 Jisas God sobok gep karɨp ak kɨrɨg gɨl, söŋ amek nɨŋlɨg gɨ, bɨ ne okok nop aglak, “God sobok gep karɨp tep sɨŋ aul nɨŋan!” aglak. \p \v 2 Agelak, kɨrop agak, “Nɨbi tap nɨb okok magɨlsek nɨŋɨl agebɨm ak pen yad nɨbep nɨŋɨd yɨb agebin, kɨsen karɨp aul tɨg wal gɨnɨgal ak, makɨd alap makɨd alap ar ak rek ma mɨdenɨgab,” agak. \s1 Kɨsen mɨd tep ma gɨnɨgal \r (Mak 13:3-13; Luk 21:7-19) \p \v 3 Jisas am Olip Dɨm alaŋ bɨsɨg mɨdek nɨŋlɨg gɨ, bɨ ne okok kɨri ke nep apɨl, Jisas nop kapkap ag nɨŋɨl aglak, “God sobok gep karɨp dɨ wal gɨnɨgal apan ak, mɨnek akal rek nɨg gɨnɨgabal? Cɨn tap tari ak gek nɨŋɨn, nak maŋ onɨgan nɨŋɨl karɨp lɨm dai wagɨn aul kɨr gɨnɨgab, agɨl nɨŋnɨgabɨn?” aglak. \p \v 4 Agelak, Jisas pen agak, “Nɨŋ tep yɨb gɨnɨmɨb. Bin bɨ ognap nɨbep esek agnɨgal. \v 5 Bɨ koŋai nep apɨl, bin bɨ okok kɨrop esek agɨl, yɨb yad ak dɨl agnɨgal, ‘Yad nep Krais ak,’ agnɨgal. Bin bɨ koŋai nep mɨnɨm tom kɨri ak nɨŋ dɨnɨgal. \v 6 Ulep sɨŋak pen pen gel, gu agek nɨŋnɨgabɨm; pen par yɨb okok pen pen gɨnɨgal ak, mɨnɨm ak nep apek nɨŋnɨgabɨm. Nɨg gek nɨŋɨl, ñɨn kɨsen ak onɨg geb agɨl ma pɨrɨknɨmɨb. Ak yokop pen pen ñagnɨgal. Ñɨn kɨsen ak kɨsen onɨgab. \v 7 Bin bɨ mɨgan ognap warɨkɨl, bin bɨ mɨgan ognap eip pen pen gɨnɨgal. Kiŋ mɨgan ognap warɨkɨl, kiŋ mɨgan ognap eip pen pen gɨnɨgal. Karɨp lɨm okok magɨlsek monmon dɨl, yuan kɨb yɨb apɨl gɨnɨgab. \v 8 Nɨg genɨgab, nɨbep bin ñɨ pai ñɨŋeb rek ak gek, ulep mɨdeb agɨl nɨŋnɨgabɨm. \p \v 9 “Nɨbi bin bɨ yad mɨdenɨgabɨm rek, bin bɨ karɨp lɨm okok magɨlsek nɨbep yɨrɨk nɨŋɨl, dam mɨñ lɨl, gɨ tɨmel gɨl, pɨs nep ñag pak lɨnɨgal. \v 10 Ñɨn nɨbak, bin bɨ God nop nɨŋ dɨpal okok koŋai nep nɨŋ dep won kɨri ak kɨrɨg gɨl, nɨmɨd nɨmam kɨri ke okok nɨŋel mɨlɨk yapek, kɨrop dɨ bɨ kaual maual ñɨnmagɨl ar ak lɨnɨgal. \v 11 Pen bin bɨ koŋai nep apɨl, “Cɨn God mɨnɨm agep bɨ,” agɨl, mɨnɨm esek agel, bin bɨ koŋai nep mɨnɨm esek kɨri ak nɨŋ dɨnɨgal. \v 12 Bin bɨ okok mɨñ tɨmel ar ak gel gel, magɨlsek rek gos ar nɨbak nɨŋɨl, mɨdmagɨl lep ar ak yɨpɨn gɨnɨgal. \v 13 Pen bin bɨ an an God mɨnɨm tep ak nɨŋ dɨ wös gɨl, ageb rek gɨl, bin bɨ ke nɨb okok mɨdmagɨl lɨl gɨlɨg gɨ nep mɨdenɨgal okok, God bin bɨ nɨb okok kɨrop magɨlsek dɨ komɨŋ yoknɨgab. \v 14 Pen God bin bɨ dɨl kod mɨdenɨgab mɨnɨm tep ak, karɨp lɨm ke tɨgoŋ tɨgoŋ bin bɨ ke ke okok nɨb okok nɨb magɨlsek yɨb agel agel am saknɨg geb ak me, ñɨn kɨsen nɨbak onɨgab. \s1 Bɨ alap God sobok gep karɨp ak gɨ tɨmel yɨb gɨnɨgab, agak \r (Mak 13:14-23; Luk 21:20-24) \p \v 15 “Pen bɨ God mɨnɨm agep Daniel bɨrarɨk nep agak rek ak gɨnɨgab. Ne agak, ‘Nɨbi nɨŋnɨgabɨm, God sobok gep karɨp ñɨlɨk mɨgan tɨd ak, tap asɨk mosɨk tɨmel yɨb gep ak apɨl warɨk mɨdenɨgab,’ agak. (Nɨbi bin bɨ mɨnɨm aul mɨñi nep udɨn lɨ nɨŋebɨm okok, mɨnɨm nɨbaul wagɨn ak nɨŋ tep gɨnɨmɨb!) \v 16 Nɨbi bin bɨ karɨp lɨm Judia mɨdenɨmɨb okok, tap tɨmel nɨbak nɨŋɨl, kasek pɨrɨk gɨ dɨm yɨrɨk okok amnɨmɨb. \v 17 Bin bɨ karɨp ar alaŋ mɨdenɨmɨb okok, tap cɨn ognap dɨn agɨl, adɨk gɨ karɨp mɨgan ma amnɨmɨb. \v 18 Bin bɨ wög dai okok ajenɨmɨb okok, walɨj par alap dɨn agɨl, adɨk gɨ karɨp ma amnɨmɨb. \v 19 Pen ñɨn nɨbak bin ñɨ kogi sek mɨdenɨmɨb okok abe, bin ñɨ paiŋaŋ ci ñenɨmɨb okok abe, koslam yɨb amnɨgabɨm. \p \v 20 “Pen God nop sobok gɨl agnɨmɨb, karɨp yɨgen gɨp ñɨn ak ma pɨrɨk gɨ amnɨn, agnɨmɨb; God nop sobok gep ñɨn nɨbi ak ma gɨnɨmɨŋ, agnɨmɨb. \v 21 Tari gɨnɨg, God bɨrarɨk ped okok karɨp lɨm gɨ lak ñɨn ak tɨkɨl, mɨd damɨl mɨñi mɨdobɨn ñɨn aul, tap tɨmel nɨbak rek ma gak; kɨsen aknɨb rek ma gɨnɨgab. \v 22 Yokop ak, tap tɨmel nɨbak per gek, bin bɨ magɨlsek kɨm sakplap. Pen Bɨ Kɨb ak bin bɨ ne dɨnɨgab okok kɨrop gos nɨŋɨl, mer agek me, tap tɨmel nɨbak yokop won alap gɨnɨgab. \p \v 23 “Ñɨn nɨbak bin bɨ ognap nɨbep agnɨgal, ‘Nɨŋɨm! Krais mɨdeb aul! Krais mɨdeb adaŋ!’ agnɨgal ak pen nɨŋɨd agebal agɨl, ma nɨŋnɨmɨb. \v 24 Bin bɨ ognap, God bin bɨ ne ag lak okok, pɨs cɨnop kɨd olaŋ, agɨl, esek agɨl agnɨgal, ‘Yad nep Krais; yad nep bɨ God mɨnɨm agep bɨ alap,’ agɨl, tap ma gep rek ognap gɨnɨgal. Pen God bin bɨ ne ag lak okok ma dɨnɨgal, mer. \v 25 Nɨb ak, nɨŋ tep gɨnɨmɨb. Tap tari tari kɨsen gɨnɨgab ak, yad nɨbep bɨr agen nɨpɨm ak me, nɨŋ tep gɨlɨg gɨ mɨdenɨmɨb. \p \v 26 “Nɨb ak, bin bɨ ognap apɨl nɨbep agnɨgal, ‘Krais apɨl mɨdeb mɨñ mab kab nep mɨdeb nab okok,’ agenɨgal ak, nɨb okok ma amnɨmɨb. Pen bin bɨ ognap apɨl nɨbep agnɨgal, ‘Krais apɨl we gɨl mɨdeb sɨŋ aul,’ agenɨgal ak, nɨŋɨd agebal agɨl ma nɨŋnɨmɨb. \v 27 Yad Bɨ Ñɨ ne onɨgain ñɨn ak, añɨm añɨm dɨl, kasɨn magɨl bol ak dai eim nɨb dai oŋɨd amɨb rek ak gek nɨŋlɨg gɨ, onɨgain. \v 28 Kɨmɨn kobri alap kɨmɨl mɨdenɨgab ak, yakɨr apɨl mogɨm gɨnɨgal. \s1 Bɨ Ñɨ ne onɨgab ñɨn ak \r (Mak 13:24-27; Luk 21:25-28) \p \v 29 “Pen mɨker kɨb nɨbak gɨ dam dai juek nɨŋlɨg gɨ, pɨb ak melɨk ma gɨnɨgab; takɨn ak melɨk ma gɨnɨgab; gap okok seb kab alaŋ nɨb ju yonɨgab; tap seb kab ar alaŋ okok, eim nɨb oŋɨd nɨb gɨnɨgab. \v 30 Ñɨn nɨbak, Bɨ Ñɨ ne onɨg gek nɨŋlɨg gɨ, seb kab ar alaŋ ke lek, bin bɨ karɨp lɨm okok ke ke mɨdebal rek nɨŋɨl, sɨl agnɨgal. Bɨ Ñɨ ne Nap kɨlɨs ak dɨl, melɨk tep aknɨb ke sek seb bad ar sɨŋak apek nɨŋlɨg gɨ, nɨŋnɨgal. \v 31 Akɨl magɨl kɨb agek nɨŋlɨg gɨ, ejol ne okok ag yokek, bin bɨ ne, dɨnɨgain, agɨl ag lak okok dɨnɨg, karɨp lɨm wagɨn aul mɨdeb mɨdeb rek tɨgoŋ tɨgoŋ magɨlsek amɨl, dɨl nop donɨgal. \s1 Mab tauan ak nɨŋnɨmɨb \r (Mak 13:28-31; Luk 21:29-33) \p \v 32 “Nɨbi nɨpɨm, mab tauan kas sɨlɨp lɨl, maŋ kɨlɨs gɨnɨg geb nɨŋlɨg gɨ, pɨb lɨnɨg geb agɨl nɨpɨm. \v 33 Nɨb ak rek, kɨsen tap agebin okok gek nɨŋlɨg gɨ, “Bɨ Ñɨ ne adɨk gɨ onɨgab ñɨn ak mɨñi ulep yɨb mɨdeb; won sɨkol eñap mɨdɨl, apjaknɨgab,” agɨl, nɨŋnɨgabɨm. \v 34 Yad nɨbep nɨŋɨd agebin, bin bɨ mɨñi mɨdebal okok ma kɨmnɨgal, komɨŋ mɨdel nɨŋlɨg gɨ, tap nɨb okok magɨlsek gɨnɨgab. \v 35 Seb kab ar alaŋ abe, lɨm dai wagɨn aul abe kɨr gɨnɨgab, pen mɨnɨm magɨl yad ma kɨr gɨnɨgab. \s1 Ñɨn akal yad Bɨ Ñɨ ne onɨgain ak, bin bɨ alap ma nɨŋɨp, agak \r (Mak 13:32-37; Luk 17:26-30,34-36) \p \v 36 “Yad won akal rek, ñɨn akal rek onɨgain ak, bin bɨ ma nɨpal; ejol okok ma nɨpal; yad ke God Ñɨ ak pen yad abe ma nɨpin; Bapi ne ke nep nɨŋɨp. \p \v 37 “Yad Bɨ Ñɨ ne adɨk gɨ onɨgain ñɨn ak, Noa mɨdek ñɨn ak gɨ mɨdelɨgɨpal rek nep gɨ mɨdenɨgal. \v 38 Bɨrarɨk nep Noa mɨdek ñɨn nɨbak, ñɨg ak bin bɨ okok kɨrop dɨ yɨpɨl ma yokak won ak, kɨri tap ñɨblɨg gɨ, ñɨg ñɨblɨg gɨ, bin bɨ dɨlɨg gɨ, gɨ mɨdel nɨŋlɨg gɨ, Noa ñɨg magöb kɨb mɨgan ak amek, ñɨg apɨl kɨrop magɨlsek dɨ yɨpɨl yokak. \v 39 Pen kɨri tap alap cɨnop gɨnɨgab agɨl ma nɨŋlak; ñɨg ak apɨl kɨrop magɨlsek dɨ yɨpɨl yokek nɨŋlɨg gɨ nep nɨŋlak. Kɨsen yad Bɨ Ñɨ ne onɨgain mɨnek, nɨg aknɨb rek nep gɨnɨgab. \v 40 Ñɨn nɨbak, bɨ omal wög dai okok wög gɨ mɨdenɨgair ak, bɨ alap dɨl, alap kɨrɨg gɨnɨgain. \v 41 Pen bin omal plaua gɨnɨg, wid magɨl pak jɨsɨpɨk masɨpɨk lɨgolɨg genɨgair ak, alap dɨl, alap kɨrɨg gɨnɨgain. \p \v 42 “Yad Bɨ Kɨb onɨgain ñɨn ak ma nɨpɨm ak me, nɨŋ tep gɨlɨg gɨ mɨdenɨmɨb. \v 43 Bɨ karɨp nap nɨb ak, bɨ tap si dep ak won akal onɨgab ak nɨpkop, nɨŋ tep gɨpkop; karɨp ne pak ju lɨl mɨgan adaŋ amɨl tap ne okok si ma dɨpkop. \v 44 Nɨb ak rek, nɨbi gɨ jɨn gɨl mɨdenɨmɨb. Mer ak, Bɨ Ñɨ ne ma apeb agɨl, saköl padek gɨ mɨdenɨgabɨm ñɨn ak nep onɨgain. \s1 Bɨ wög gɨ ñeb ognap wög gɨ tep gɨpal, ognap wög gɨ tep ma gɨpal, agak \r (Luk 12:14-48) \p \v 45 “Bɨ kɨb alap kanɨb amnɨg gɨl, bɨ an wög gɨ rep gɨnɨgab ak nop ag lɨl agnɨgab, ‘Bɨ wög yɨp gɨ ñebal okok kɨrop kod mɨdlɨg gɨ, tap magɨl kɨrop nonɨm lɨ tep gɨ ñɨlɨg gɨ mɨdenɨmɨn,’ agɨl, amnɨgab. \v 46 Kɨsen adɨk gɨ apɨl nɨŋnɨgab, agak rek nep gɨnɨgab. Nɨg nɨŋɨl nop dɨ tep yɨb gek nɨŋlɨg gɨ, bɨ wög gɨ ñeb ne mɨñ mɨñ gɨnɨgab. \v 47 Yad nɨbep nɨŋɨd agebin, nop ag lek, tap ne okok magɨlsek kod mɨdenɨgab. \p \v 48 “Pen bɨ ne ag lɨnɨgab nɨbak mɨd damɨl, bɨ kɨb mɨñi ma onɨgab, agɨl, \v 49 bin bɨ wög gɨ ñeb ognap kɨrop tapɨn magɨl pakɨl, amɨl bɨ ñɨg ñɨbɨl saköl ñapal okok eip nab sakɨl, tap ñɨbɨl, ñɨg ñɨbɨl gɨ mɨdenɨgab. \v 50 Bɨ wög gep nɨbak, bɨ kɨb kasek ma onɨgab, agɨl, saköl padek agɨl mɨdenɨgab ñɨn ak nep, bɨ kɨb onɨgab. \v 51 Apɨl, nop gɨ tɨmel yɨb gɨl, bin bɨ esek agɨl, “Cɨn Bɨ Kɨb bin bɨ ne mɨdobɨn,” agɨl esek apal okok eip ag yoknɨgab. Ag yokek, kɨri am meg magɨl su rɨbɨkɨl, sɨl aglɨg gɨ nep mɨdenɨgal. \c 25 \s1 Bin praj aknɨb wajrem alaŋ, mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak \p \v 1 “God bin bɨ dɨl kod mɨdenɨgab ñɨn nɨbak, kesɨm agnɨg gebin ar aul rek gɨnɨgab. Bɨ alap bin dɨnɨg geb. Bin praj aknɨb wajrem alaŋ tap kɨb ñɨŋnɨg amnɨgal. Bin praj nɨb okok, bɨ nɨbak nop am kanɨb nab sɨŋak nɨŋɨl poŋɨd dɨ dad karɨp onɨgabɨn, agɨl, lam ke ke dɨl amnɨgal. \v 2 Pen bin praj nɨb okok, aknɨb mamɨd alaŋ gos nɨŋ tep gɨnɨgal; aknɨb mamɨd alaŋ gos nɨŋ tep ma gɨnɨgal. \v 3 Bin praj gos nɨŋ tep ma gɨnɨgal okok, lam dɨl, lam dagɨlep wel ognap sek ma dad amnɨgal. \v 4 Pen bin praj gos nɨŋ tep gɨnɨgal nɨb okok, lam dɨl, lam dagɨlep wel ognap pag barol mɨgan ak lɨl, sek sek dad amnɨgal. \v 5 Pen bin praj nɨb okok kɨri magɨlsek amjakɨl, kod mɨdel mɨdel, bɨ bin dɨnɨg gɨnɨgab ak kasek ma apenɨgab me, wɨsɨn apek wɨsɨn kɨn amnɨgal. \p \v 6 “Pen kɨslɨm nab kɨb eyaŋ, bin bɨ ognap sɨk agɨl agnɨgal, ‘Bɨ bin dɨnɨg geb ak apeb. Nop am kanɨb nab sɨŋak nɨŋɨl, poŋɨd dowɨm,’ agnɨgal. \v 7 Nɨb agenɨgal, bin ñon aknɨb wajrem alaŋ nɨbak magɨlsek warɨkɨl, lam wik kɨri okok gɨ tep gɨnɨgal. \v 8 Nɨg gɨl, bin gos nɨŋ tep ma gɨnɨgal ñon ak, bin gos nɨŋ tep gɨnɨgal ñon ak kɨrop agnɨgal, ‘Lam cɨn okok soŋ gɨnɨg geb ak, wel ognap nɨbi kam cɨnop ognap ñɨm,’ agnɨgal. \v 9 Nɨb agenɨgal ak pen bin gos nɨŋ tep gɨnɨgal ñon ak agnɨgal, ‘Mer! Cɨn wel cɨn nɨbepe ognap ñɨnɨgabɨn ak, wel cɨn ulep gɨnɨgab. Nɨbi wel tauep karɨp alap okok amɨl, nɨbi ke tauɨm,’ agnɨgal. \v 10 Nɨb agenɨgal, wel tauep karɨp ak amnɨgal magɨl ak, bɨ bin dɨnɨg gɨnɨgab ak apjaknɨgab. Bin gos nɨŋ tep gɨnɨgal ñon ak, bɨ nɨbak eip karɨp ñɨlɨk mɨgan amel nɨŋlɨg gɨ, ne kɨjoŋ gɨ ñɨnɨgab. \v 11 Kɨsen pen bin praj gos nɨŋ tep ma nɨŋnɨgal ñon ak apjakɨl agnɨgal, ‘Bɨ kɨb! Bɨ kɨb! Cɨnop kɨjoŋ ak yɨkan,’ agnɨgal. \v 12 Agenɨgal, agnɨgab, ‘Yad nɨbep nɨŋɨd yɨb agebin, yad nɨbep ma nɨpin,’ agnɨgab,” agak. \v 13 Jisas mɨnɨm nɨbak agɨl bin bɨ okok kɨrop agak, “Nɨb ak, nɨbi Bɨ Kɨb ak ñɨn akal aka won akal onɨgab ak ma nɨpɨm rek, nɨŋ tep gɨl mɨdenɨmɨb,” agak. \s1 Bɨ kɨb alap bɨ wög gɨ ñeb ne okok kɨrop mani ñak, mɨnɨm sɨd tɨkɨl agak \r (Luk 19:11-27) \p \v 14 “Pen kesɨm dɨnɨg gebin ar aul rek gɨnɨgab. Bɨ kɨb alap karɨp lɨm par kɨb okok amnɨg, bɨ wög gɨ ñeb ne okok kɨrop sɨk agek apel, tap ne okok kod mɨdelaŋ, agɨl, kɨrop ñɨnɨgab. \v 15-16 Bɨ ne nɨb okok, wög gɨnɨgal gɨnɨgal rek nɨŋɨl, mani nonɨm lɨl, bɨ alap nop paip tausan ñɨnɨgab, alap nop tu tausan ñɨnɨgab, alap nop wan tausan ñɨnɨgab. Ñɨl, ne am okok mɨdek nɨŋlɨg gɨ, bɨ paip tausan dɨnɨgab ak, mani nɨbak dɨl, sɨkim gɨ dad amɨl apɨl gɨl, mani sinɨŋ paip tausan dɨnɨgab. \v 17 Bɨ tu tausan dɨnɨgab ak, ak rek nep, mani nɨbak dɨl, sɨkim gɨ dad amɨl apɨl gɨl, mani sinɨŋ tu tausan dɨnɨgab. \v 18 Pen bɨ mani wan tausan dɨnɨgab ak, damɨl, kau dɨl, lɨm ñɨnɨgab. \p \v 19 “Kɨsen mɨd damɨl, bɨ wög gɨ ñeb nɨb okok bɨ kɨb kɨri ak adɨk gɨ apɨl, mani ñɨbin nɨbak tari tari gɨpal, agɨl, kɨrop ag nɨŋnɨgab. \v 20 Ag nɨŋek, bɨ paip tausan dɨnɨgab ak, mani ne ak dap ñɨl agnɨgab, ‘Bɨ kɨb, nɨŋan! Yɨp mani paip tausan nep ñɨnak pen yad mani nɨbak dɨl, sɨkim gɨ adɨk madɨk gɨ damɨl, paip tausan mani sinɨŋ dɨpin me aul,’ agnɨgab. \v 21 Agek, bɨ kɨb ak nop pen agnɨgab, ‘Tep gɨp. Nak wög gɨ ñeb bɨ tep. Nak yɨp wög gɨ tep gɨ ñɨban ak me, nɨg gɨpan. Nak tap sɨkol ak nɨg gɨ tep gɨpan ak, nep agen, tap kɨb okok kod mɨdenɨgan. Nak apɨl, karɨp yad ak mɨñ mɨñ yɨb gɨlɨg gɨ mɨdenɨmɨn,’ agnɨgab. \p \v 22 “Bɨ mani tu tausan dɨnɨgab ak, ak rek nep mani ne ak dap ñɨl agnɨgab, ‘Bɨ kɨb. Yɨp tu tausan nep ñɨnak pen yad mani nɨbak dɨl, sɨkim gɨ adɨk madɨk gɨ damɨl, tu tausan mani sinɨŋ dɨpin me aul,’ agnɨgab. \v 23 Agek, bɨ kɨb ak agnɨgab, ‘Tep gɨp. Nak wög gɨ ñeb bɨ tep. Nak yɨp wög gɨ tep gɨ ñɨban ak me, nɨg gɨpan. Nak tap sɨkol ak nɨg gɨ tep gɨpan ak, nep agen, tap kɨb okok kod mɨdenɨgan. Nak apɨl, karɨp yad ak mɨñ mɨñ yɨb gɨlɨg gɨ mɨdenɨmɨn,’ agnɨgab. \p \v 24 “Pen bɨ mani wan tausan dɨnɨgab ak, mani ne ak dap ñɨl agnɨgab, ‘Bɨ kɨb. Yad nep nɨpin; nak bɨ kal yɨb. Bin bɨ nak ognap wög wari kɨri gɨpal okok, nak yokop yɨg dap ñɨban. \v 25 Nak nɨg gɨpan rek, yad pɨrɨkɨl, mani ñɨnak ak damɨl, kau dɨl, lɨm ñɨnek mɨdolɨgɨp ak, mɨñi mani nak dap ñebin me aul,’ agnɨgab. \p \v 26 “Agek, bɨ kɨb ak agnɨgab, ‘Nak bɨ tɨmel wög ma gep bɨ alap. Bin bɨ yɨp wög wari gɨpal okok, tap yokop yɨg dap ñɨbin, apan ar? \v 27 Nɨb ak, nak mani yɨp aul dam beg pasbuk lɨpnap, mɨñi yad apɨl mani sinɨŋ ognap sek yokop dɨpnep,’ agnɨgab. \v 28 Nɨb agɨl, bɨ ne ognap kɨrop agnɨgab, ‘Nɨg gɨp ak, mani wan tausan nɨbak ju dɨl, bɨ ten tausan mɨdeb ak nop ñɨnɨmɨb. \v 29 Bin bɨ gep okok, kɨrop ognap sek ñel, dɨl mɨd tep gɨnɨgal; pen bin bɨ gep mer okok, tap sɨkol kɨri mɨdeb ak pɨlɨ gɨ del, yokop mɨdenɨgal. \v 30 Nɨb ak, bɨ wög ma gɨp nɨbak nop dam kɨslɨm kɨb owɨp söŋ ar sɨŋ eyaŋ yokem, bin bɨ meg magɨl su rɨbɨkɨl, sɨl aglɨg gɨ mɨdebal okok eip mɨdeŋ,’ agnɨgab,” agak. \s1 Mɨnɨm kɨb agep ñɨn ak \p \v 31 “Bɨ Ñɨ ne Kiŋ kɨb mɨdɨl, melɨk tep aknɨb ke sek onɨgab ñɨn ak, ejol okok magɨlsek eip apɨl, sea Kiŋ ne bɨsɨg mɨdep ar ak bɨsɨg gek, \v 32 bin bɨ lɨm dai ke tɨgoŋ tɨgoŋ mɨdebal rek magɨlsek apɨl, udɨn yɨrɨk nop sɨŋak mogɨm gel nɨŋlɨg gɨ, kɨrop nonɨm lɨ pɨs ak ke lɨl, pɨs ak ke lɨl gɨnɨgab. Bɨ kaj sipsip kaj meme mɨkep bɨ okok, kaj sipsip okok mɨgan alap ke yokɨl, kaj meme okok mɨgan alap ke yokɨl gɨpal rek ak gɨnɨgab. \v 33 Bin bɨ kaj sipsip rek mɨdebal okok nɨŋɨl, ñɨnmagɨl yɨpɨd pɨs kɨd lɨnɨgab; bin bɨ kaj meme rek mɨdebal okok nɨŋɨl, ñɨnmagɨl aŋɨdken pɨs kɨd lɨnɨgab. \v 34 Ne Kiŋ kɨb ak me, bin bɨ ñɨnmagɨl yɨpɨd pɨs kɨd ne mɨdenɨgal okok, kɨrop agnɨgab, ‘Bapi nɨbep dɨ tep gɨp ak me, mɨñ mɨñ gɨnɨmɨb. Ne karɨp lɨm bɨrarɨk ped okok gɨ lak ñɨn ak, kau nɨbep ak gɨ lak. Apɨl, kau tep nɨbak dɨm. \v 35 Pen tari: yɨp yuan gek, tap magɨl ñɨbɨm. Yɨp ñɨg nen gek, ñɨg ñɨbɨm. Yad karɨp lɨm par okok nɨb apen, yɨp ag dɨl dam karɨp nɨbi ak lɨpɨm. \v 36 Yad walɨj ma mɨdek, yɨp walɨj ak ñɨbɨm. Yad tap gek, yɨp gɨ tep gɨpɨm. Mɨñ mɨdenek, yɨp am nɨpɨm,’ agnɨgab. \p \v 37 “Nɨb agenɨgab, bin bɨ tep okok nop pen agnɨgal, ‘Bɨ Kɨb. Won akal nep yuan gek tap magɨl ñɨbɨn? Won akal nep ñɨg nen gek, nep ñɨg ñɨbɨn? \v 38 Won akal nak bɨ par okok nɨb rek apek, nep ag dɨl dam karɨp cɨn ak lɨpɨn? Won akal nak walɨj ma mɨdek, nep walɨj ñɨbɨn? \v 39 Won akal nep tap gak aka nak mɨñ mɨdenak, nep am nɨpɨn?’ agnɨgal. \p \v 40 “Agenɨgal, Kiŋ ak agnɨgab, ‘Mam yad yokop alap gɨ tep gɨpɨm ak me, yɨp gɨ tep gɨpɨm,’ agnɨgab. \v 41 Kɨrop nɨb agɨl, bin bɨ ñɨnmagɨl aŋɨdken pɨs kɨd ne mɨdenɨgal okok, kɨrop agnɨgab, ‘God nɨbep nɨŋɨl gos tɨmel nɨŋeb. Ne Seten nop abe, Seten ejol ne okok abe, kɨrop yur gek nɨŋlɨg gɨ mɨdelaŋ, agɨl, kau mab ke yɨneb alap gɨ lak. Nɨbi bin bɨ tɨmel, yur kɨb dɨnɨgabɨm okok, yɨp kɨrɨg gɨl, mab ke yɨneb kau nɨbak amnɨm. \v 42 Tari gɨnɨg: yɨp yuan gek, tap magɨl ma ñɨbek. Yɨp ñɨg nen gek, ñɨg ma ñɨbek. \v 43 Yad par okok nɨb apen, yɨp ag dɨl dam karɨp nɨbi ak ma lɨpek. Yad walɨj ma mɨdek, yɨp walɨj ma ñɨbek. Yad tap gak ñɨn ak aka mɨñ mɨdenek ñɨn ak, yɨp ap nɨŋɨl gɨ tep ma gɨpek,’ agnɨgab. \p \v 44 “Agenɨgab, kɨri nop pen agnɨgal, ‘Bɨ Kɨb. Ñɨn akal nak yuan mɨdenak, tap magɨl ma ñɨnok? Ñɨn akal nep ñɨg nen gek, ñɨg ma ñɨnok? Ñɨn akal nak par okok nɨb apek, nep ma ag dɨnok? Ñɨn akal nak walɨj ma mɨdek, nep ma ñɨnok? Ñɨn akal nep tap gak aka mɨñ mɨdenak, nep am nɨŋɨl gɨ tep ma gɨnok?’ agnɨgal. \p \v 45 “Nɨb agenɨgal, Kiŋ ak kɨrop pen agnɨgab, ‘Yad nɨbep nɨŋɨd agebin, nɨbi mam yad yokop alap gɨ tep ma gɨpɨm ak me, yɨp ak rek nep gɨ tep ma gɨpɨm,’ agnɨgab. \v 46 Nɨb agɨl, kɨrop ag yokek amɨl, per nep yur gek nɨŋlɨg gɨ mɨdenɨgabal kau ak amnɨgabal; pen bin bɨ tep ne okok agek, kɨri amɨl, per nep per nep komɨŋ mɨdep karɨp lɨm sɨŋak amnɨgabal,” agak. \c 26 \s1 Jisas nop titi gɨl ñag pak lɨn, agɨl, kapkap ag nɨŋlak \r (Mak 14:1-2; Luk 22:1-2; Jon 11:45-53) \p \v 1 Jisas mɨnɨm nɨbak agɨl, bɨ ne aknɨb umɨgan alaŋ okok kɨrop agak, \v 2 “Nɨbi nɨpɨm, ñɨn omal mɨdɨl, Pasopa ñɨn kɨb ak mɨñi, agɨl, ap mogɨm gɨl yokop mɨdenɨgal. Pen kɨri nɨg gɨl ap mogɨm gɨl, yɨp Bɨ Ñɨ ne ak, dɨ gapman bɨ kɨb okok kɨrop ñɨl agnɨgal, ‘Nop mab bak alaŋ ñag pak lɨm,’ agnɨgal,” agak. \p \v 3 Pen God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok abe, bɨ mɨnɨm dɨ bɨlokep okok abe, apɨl bɨ God nop tap sobok gep bɨ kɨb yɨb Kaiapas karɨp kɨb ne ak ap mogɨm gɨl, \v 4 Jisas nop titi gɨl, kapkap dɨ cɨcɨ lɨl, ñag pak lɨnɨgabɨn, agɨl, mɨnɨm ag lɨ mɨdelak. \v 5 Pen kɨri aglak, “Pasopa tap ñɨŋeb yokop mɨdep ñɨn aul, cɨn nɨg gon, bin bɨ koŋai nep mɨdebal sɨŋ aul pen pen gɨnɨmel rek lɨp. Nɨb ak, mɨñi kɨrɨg gɨl, ñɨn alap nop ñag pak lɨn,” aglak. \s1 Bin alap Jisas nabɨc cög nop wel lɨ ñak \r (Mak 14:3-9; Jon 12:1-8) \p \v 6-7 Jisas karɨp tɨrɨg tɨroŋ Betani am mɨdɨl, Saimon bɨ soi sapeb ned lak ak karɨp ne ak am bɨsɨg gɨl tap ñɨbelak. Tap ñɨbel nɨŋlɨg gɨ, bin alap wel ki tep owep, mani kɨb taupal ak, barol sek dapɨl, Jisas nabɨc cög ar alaŋ soŋ gak. \v 8-9 Soŋ gek, Jisas bɨ ne okok nɨŋel, cɨbur kɨrop ak tɨmel gek, aglak, “Wel nɨbak damɨl mani kɨb dɨl, bin bɨ tap ma mɨdeb okok kɨrop ñeb rek ak, pen tari gɨnɨg nɨg gɨl yokop soŋ gɨp?” aglak. \p \v 10 Mɨnɨm nɨbak agelak, Jisas ke nɨŋɨl, kɨrop agak, “Bin nɨbaul ne yɨp gɨ tep yɨb gɨp ak, tari gɨnɨg nɨb agebɨm? \v 11 Bin bɨ tap ma mɨdeb okok eip per mɨdenɨgabɨm, pen yad eip per ma mɨdonɨgabɨn. \v 12 Bin bɨ kɨmel, cɨp tɨgel gɨnɨg, wel lɨ ñɨl dam tɨgel gɨpal. Yɨp tɨgel gɨnɨg gebal ak me, ne wel nɨbak mɨb goŋ yɨp lɨ ñɨb. \v 13 Pen yad nɨbep nɨŋɨd agebin, kɨsen karɨp lɨm wagɨn aul ke tɨgoŋ tɨgoŋ magɨlsek, mɨnɨm tep yad ak aglɨg gɨ, bin nɨbaul nɨg gosɨp ak kesɨm dɨlɨg gɨ, gak nɨbak saköl ma gɨnɨgal,” agak. \s1 Judas Jisas nop mɨmɨg nɨŋak \r (Mak 14:10-11; Luk 22:3-6) \p \v 14-15 Ñɨn nɨbak, Jisas bɨ ne Judas Iskariot, Jisas nop kain gɨ dam ñen, ñag pak lɨlaŋ, agɨl, God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok kɨrop agnɨg amnak. Amɨl agak, “Yad Jisas nop kain gɨ dapɨl nɨbep ñɨnɨgain ak, yɨp pen tap tari ñɨnɨgabɨm?” agak. Agek, nop silpa magɨl ñɨn juɨl nokɨm alap adɨk gɨ dam aknɨb wajrem alaŋ (30) ñɨlak. \v 16 Ñelak, Judas ne, “Yad titi gɨl Jisas nop mɨmɨg gen, nop dɨ cɨcɨ lɨl dad amnɨlaŋ,” agɨl, gos ak nɨŋ mɨdek. \s1 Jisas bɨ ne okok eip Pasopa tap ñɨŋlak \r (Mak 14:12-21; Luk 22:7-13,21-23; Jon 13:21-30) \p \v 17 Kɨsen tap ñɨŋeb kɨb Bred Yɨs Ma Mɨdeb agölɨgɨpal ñɨn ak wagɨn gek, ñɨn sabdaŋ ak nep, bɨ ne okok Jisas mɨdek sɨŋak apɨl aglak, “Pasopa sipsip ñɨlɨk pak ñɨŋnɨgabɨn ñɨn ak ulep mɨdeb. Nɨb ak, cɨn karɨp akal amɨl tap ñɨŋnɨgabɨn okok gɨ lɨ tep gɨn?” aglak. \v 18 Agelak, kɨrop agak, “Nɨbi taun kɨb ak amɨl, bɨ alap mɨdeb sɨŋak karɨp ne amɨl nop agnɨmɨb, ‘Mɨnɨm ag ñeb bɨ agɨp, “Ñɨn yad ak ulep mɨdeb ak me, bɨ yad okok eip kaj sipsip ñɨlɨk pak dagɨl ñɨŋnɨgabɨn karɨp nak ak,” agɨp,’ agnɨmɨb,” agak. \p \v 19 Jisas nɨb agek, bɨ ne okok agak rek nɨŋɨl, amɨl kaj sipsip nɨbak karɨp nɨbak pak dagɨl, gɨ lɨ tep gelak. \v 20 Dɨgep won ak, bɨ ne aknɨb umɨgan alaŋ okok eip bɨsɨg gɨl, \v 21 tap ñɨblɨg gɨ agak, “Yad nɨbep nɨŋɨd agebin, nɨbi bɨ alap yɨp kain gɨ dam amnɨgab,” agak. \p \v 22 Agek, bɨ ne okok gos par lɨl, nokɨm nokɨm nop ag nɨŋlɨg gɨ aglak, “Bɨ Kɨb! Yɨp ageban aka?” aglak. \p \v 23 Agelak, agak, “Bɨ yad eip kɨnaŋ mɨgan nokɨm tap ñɨbobɨr aul, yɨp kain gɨ dam amnɨgab. \v 24 God Mɨnɨm ak bɨrarɨk nep ñu kɨl tɨkɨl aglak rek, yɨp kain gɨ damɨl, ñag pak lel kɨmnɨgain ak, pen bɨ yɨp kain gɨ dam amnɨgab ak, God bɨ nɨbak nop gɨ tɨmel gɨnɨgab. Nonɨm nop ma tɨk dopkop ak tep. Pen tɨk dapek, mɨdlɨg gɨ nɨg gɨnɨgab ak, kɨsen yur kɨb yɨb dɨnɨgab,” agak. \p \v 25 Agek, bɨ ne Judas, nop kain gɨnɨg gak bɨ nɨbak agak, “Mɨnɨm ag ñeb bɨ. Yɨp ma ageban aŋ?” agak. Agek, agak, “Me nep agebin,” agak. \s1 Jisas bɨ ne okok kɨrop bred ñɨg wain ñak \r (Mak 14:22-26; Luk 22:14-20; 1Ko 11:23-25) \p \v 26 Tap ñɨb mɨdlɨg gɨ, Jisas bred dɨl, God nop tep agɨl, tɨ paŋɨl, bɨ ne okok kɨrop ñɨlɨg gɨ agak, “Nɨbi dɨ ñɨŋɨm. Ak mɨb goŋ yad,” agak. \p \v 27 Nɨb agɨl, ñɨg wain kap ak, ak rek nep dɨl, God nop tep agɨl, kɨrop ñɨlɨg gɨ agak, “Nɨbi magɨlsek ñɨŋɨm. \v 28 Ak lakañ yad soŋ gɨ yonɨgab ak. Soŋ gɨ yapek, God bɨrarɨk okok agak mɨnɨm ak kɨlɨs gek amnɨgab. Soŋ gɨ yapek, bin bɨ koŋai nep tap si tap tɨmel gɨpal okok, God nɨŋɨl kɨrɨg gɨnɨgab,” agak. \p \v 29 Nɨb agɨl agak, “Yad nɨbep agebin, ñɨg wain aul mɨñi ognap sek ma ñɨŋnɨgain. Kɨsen, God bin bɨ dɨl seb kab ar alaŋ sɨŋak kod mɨdenɨgab ñɨn ak nep, yad nɨbep eip ñɨg wain kɨsen ñɨŋnɨgain,” agak. \v 30 Nɨb agɨl, bɨ ne okok eip God yɨb dap raneb kɨmep alap aglɨg gɨ, Olip Dɨm amnɨlak. \s1 Jisas Pita nop agak, “‘Jisas nop ma nɨpin,’ agnɨgaban,” agak \r (Mak 14:27-31; Luk 22:31-34; Jon 13:36-38) \p \v 31 Jisas agak, “God Mɨnɨm ak ñu kɨl tɨkɨl aglak, \q1 ‘Yad bɨ kaj sipsip mɨkep ak nop pak len, \q1 kaj sipsip ne okok magɨlsek pɨrɨk gɨ amnɨgal,’ aglak. \p Aglak nɨbak me, mɨdek kɨslɨm nab eyaŋ nɨbi magɨlsek yɨp kɨrɨg gɨl, pɨrɨk gɨ amnɨgabɨm. \v 32 Pen yad kɨmɨl warɨkɨl, karɨp lɨm Galili ned amenɨgain, nɨbi sain nɨnɨgabɨm,” agak. \p \v 33 Agek, Pita agak, “Bɨ magɨlsek nep kɨrɨg gɨl, kɨd ñɨnɨmel rek lɨp, pen yad nɨg ma gɨnɨgain,” agak. \p \v 34 Agek, Jisas pen agak, “Yad nep mɨnɨm nɨŋɨd agebin, kɨslɨm nab eyaŋ kɨlokɨl sɨk ma agnɨgab won ak, ‘Jisas nop ma nɨpin,’ agɨl, yɨj omal nokɨm agnɨgan,” agak. \p \v 35 Agek, Pita kɨlɨs yɨb gɨl agak, “Yɨp ñag pak lɨnɨg, ñag pak lɨnɨgal ak pen, ‘Jisas bɨ yad mer,’ agɨl ma agnɨgain,” agak. Jisas bɨ ne magɨlsek ak rek nep Pita agak rek nep aglak. \s1 Jisas God nop sobok gɨ mɨdek \r (Mak 14:32-42; Luk 22:39-46) \p \v 36 Jisas bɨ ne okok eip mab wög dai Getsemani amɨl, bɨ ne ognap kɨrop agak, “Nɨbi sɨŋaul bɨsɨg mɨdenɨmɨb. Yad sɨŋ adaŋ amɨl, Bapi nop sobok gɨlɨg gɨ mɨdenɨgain,” agak. \v 37 Nɨb agɨl, Pita eip, Sebedi ñɨ ne omal Jems Jon eip kɨrop poŋ dɨl amnak. Amlɨg gɨ, Jisas ne gos par lɨlɨg gɨ, \v 38 kɨrop yakam agak, “Mɨdmagɨl yɨp ak pɨŋɨl ñɨl nep lɨp ak, kɨmnɨm rek lɨp. Nɨbi sɨŋaul mɨdɨl, yɨp kod mɨdenɨmɨb,” agak. \p \v 39 Nɨb agɨl, kɨrop nɨb sɨŋak ag lɨl, ne yokop ulep ped sɨŋak amɨl, kɨbor kɨyan gɨl, mɨlɨk dai ak dɨ lɨm eyaŋ lɨl, God nop sobok gɨl agak, “Bapi, tap yɨp gɨnɨg geb nɨbak, mer agnɨg, mer agnɨmɨn. Pen yad gos nɨpin ar ak ma gɨnɨmɨn; gos nak ke nɨpan ar ak rek gɨnɨmɨn,” agak. \p \v 40 Nɨb agɨl, adɨk gɨ apɨl nɨŋak, bɨ ne okok wɨsɨn kɨnelak. Jisas Pita nop agak, “Nɨbi aua nokɨm alap nep yɨp ma kod mɨdebɨm ar? \v 41 Tap tɨmel gɨjɨn rek lɨp, agɨl, God nop sobok gɨlɨg gɨ mɨdenɨmɨb. Gos nɨbi ak gɨnɨmɨb rek lɨp ak pen mɨb goŋ ak nep masos gɨp,” agak. \p \v 42 Jisas nɨb agɨl, kauyaŋ am Nap nop sobok gɨl agak, “Tap yɨp gɨnɨg geb yur dɨnɨg gebin ak, kɨrɨg gep rek ma mɨdeb ak, abramek gaŋ; gos nak ke nɨpan ar ak rek gɨnɨmɨn,” agak. \v 43 Nɨb agɨl, kauyaŋ adɨk gɨ apɨl nɨŋak, bɨ ne okok udɨn ma nɨŋ mɨdelak; wɨsɨn kɨnelak. \p \v 44 Pen ne adɨk gɨ amɨl, Nap nop ned sobok gak rek nep, kauyaŋ sobok gɨl, \v 45 adɨk gɨ apɨl, bɨ ne okok kɨrop agak, “Nɨbi masos gek, kɨn mɨdebɨm ar? Bɨ ognɨl, nɨŋɨm! Bɨ yɨp kain gɨl, Bɨ Ñɨ ne bɨ tap si tap tɨmel gɨpal okok kɨrop ñɨnɨg geb. \v 46 Warɨkem amnɨn! Nɨŋɨm! Bɨ kain gɨp bɨ apeb aul,” agak. \s1 Judas Jisas nop kain gɨ dad amnak \r (Mak 14:43-50; Luk 22:47-53; Jon 18:3-12) \p \v 47 Jisas mɨnɨm agek nɨŋlɨg gɨ, bɨ ne aknɨb umɨgan alaŋ alap, Judas, bɨ God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok abe, bɨ mɨnɨm tɨg bɨlokep okok abe, nop aglak rek, bɨ kɨri koŋai nep dɨl apjakak. Kɨri tu par kɨd ognap, yɨr pakep ognap dɨl, olak. \v 48 Judas ned kɨrop ag lɨl agak, “Yad bɨ alap nop am ag wasu dɨl, dɨ bom sɨlokɨl, mɨlɨk ñɨbenɨm ak, bɨ me ak, agɨl, nop dɨ cɨcɨ lɨnɨmɨb,” agak. \v 49 Pen Judas ne Jisas mɨdek sɨŋak kasek nep apjakɨl, “Mɨnɨm ag ñeb bɨ, nak mɨdeban?” agɨl, nop mɨlɨk ñɨŋak. \p \v 50 Nɨg gek, Jisas agak, “Bɨ aul. Tap gɨnɨg geban ak kasek gan!” agak. \p Agek, bɨ Judas eip olak okok Jisas nop dɨ cɨcɨ lɨlak. \v 51 Jisas dɨ cɨcɨ lel nɨŋlɨg gɨ, Jisas bɨ ne alap tu par kɨd ne ak lɨp gɨ dɨl, bɨ God nop tap sobok gep bɨ kɨb yɨb ak wög nop golɨgɨp bɨ ak, nop tɨmɨd pɨs kɨd ak pɨs nep tɨb gɨ rɨk yokak. \v 52 Nɨg gek, Jisas nop agak, “Tu par kɨd dɨpan ak adɨk gɨ lɨgek mɨgan eyaŋ yokek yowaŋ. Bin bɨ tu par kɨd dɨl pen pen gɨnɨgal okok, ar nɨbak nep kɨmnɨgal. \v 53 Yad ‘Bapi ake!’ agebnep, ne kasek nep ejol yakam ke ke aknɨb umɨgan alaŋ rek ag yokek, apɨl yɨp kod mɨdeblap. \v 54 Pen bɨrarɨk nep God Mɨnɨm ak ñu kɨl tɨkɨl, yɨp nɨb nɨb gɨl kɨmnɨgab aglak ak me, nɨg gɨnɨmɨŋ. Yad ar alap ke genɨgain ak, yɨpɨd gɨl ma gɨnɨgab,” agak. \p \v 55 Pen bɨ nop dɨnɨg olak nɨb okok kɨrop agak, “Yad per am God sobok gep karɨp ak bɨsɨg mɨdɨl, bin bɨ okok kɨrop mɨnɨm ag ñɨbin ak pen yɨp ma dɨpɨm. Mɨñi pen, tu par kɨd sek, yɨr pakep sek dapɨl, bɨ tap si dep rek ak yɨp dɨnɨg opɨm. \v 56 Nɨbi gebɨm nɨbak, God mɨnɨm agep bɨ okok God Mɨnɨm ñu kɨl tɨkɨl aglak rek nep gebɨm,” agak. \p Pen won nɨbak, Jisas bɨ ne okok magɨlsek nop kɨrɨg gɨl pɨrɨk gɨ amnɨlak. \s1 Juda Kansol Kɨb bɨ okok Jisas nop mɨnɨm kɨb aglak \r (Mak 14:53-65; Luk 22:54-55,63-71; Jon 18:13-14,19-24) \p \v 57 Pen God lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok abe, bɨ mɨnɨm tɨg bɨlokep okok abe, ap mogɨm gɨ mɨdelak bɨ Kaiapas God nop tap sobok gep bɨ kɨb yɨb ak karɨp ne sɨŋak me, Jisas nop dɨ cɨcɨ lɨl, dam karɨp nɨbak amnɨlak. \p \v 58 Pen Pita ne kɨsen kɨsen amɨl, karɨp söŋ ar ak mɨdɨl, God sobok gep karɨp polisman okok eip bɨsɨg gɨl, tari rek gɨnɨgal agɨl, nɨŋ mɨdek. \p \v 59 Bɨ God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok abe, Juda Kansol kɨb bɨ okok abe aglak, “Cɨn bɨ mɨnɨm esek agep bɨ ognap kɨrop ag nɨŋon, kɨri mɨnɨm ognap agel, yɨpɨd gɨl mɨdek, mɨnɨm jɨj me ak, agɨl, Jisas nop ñag pak lɨn,” aglak. \v 60 Nɨb aglak ak pen mɨnɨm nɨbak ke ke amek, Jisas nop ñag pak lep wagɨn alap ma mɨdek. \p Nɨg gak ak pen kɨsen bɨ omal apɨl agrek, \v 61 “Bɨ nɨbaul agak, ‘Yad God sobok gep karɨp ak tɨ paŋ yokɨl, mɨdak ñɨn omal nokɨm kauyaŋ gɨ lɨnɨgain,’ agak,” agrek. \v 62 Nɨb agerek, God nop tap sobok gep bɨ kɨb yɨb ak Jisas nop agak, “Mɨnɨm nep agebir ak, nak pen alap ma agnɨgan ar?” agak. \v 63 Agek, Jisas pen mɨnɨm alap ma agak. Nɨg gek, bɨ God nop tap sobok gep bɨ kɨb yɨb ak agak, “Mɨñi mɨnɨm kɨb agnɨg mɨdobɨn aul, mɨnɨm tom ma agnɨmɨn. God per komɨŋ mɨdeb ak, ak rek nep nɨŋ mɨdeb. Nɨb ak, cɨnop yɨpɨd gɨl agnɨmɨn: nak Mesaia ak, God Ñɨ ne aka mer?” agak. \v 64 Agek, Jisas pen agak, “Me nak ageban ak. Pen nɨbi magɨlsek nɨŋɨm! Yad nɨbep agebin, yad Bɨ Kɨb kɨlɨs ke sek ak ñɨnmagɨl yɨpɨd pɨs ar ne mɨdɨl, seb bad ar sɨŋak amɨl, lɨm dai wagɨn aul apenɨgain ak nɨŋnɨgabɨm,” agak. \p \v 65 Jisas nɨb agek, bɨ God nop tap sobok gep bɨ kɨb yɨb ak, walɨj ne okok ke tɨg bɨlɨlɨ gɨlɨg gɨ agak, “Ne God yɨb ak tɨb juosɨp nɨpɨm! Nɨb ak, bin bɨ ognap kɨrop ma ag nɨŋnɨgabɨn. Ne gɨ tɨmel gɨp ak mɨseŋ agɨp me ak. \v 66 Aka nɨbi gos tari nɨŋebɨm?” agak. Agek, kɨri pen aglak, “Me agɨp me ak; ne kɨmaŋ nokɨm,” aglak. \p \v 67 Nɨb agɨl, mɨlɨk jo mɨlɨk nop ak kɨñɨk ñag ñɨlɨg gɨ, paklɨg gɨ, gɨlak. Ognap Jisas ñölep won ne pɨrau karɨk ñɨl, mɨkem ne okok paklɨg gɨ, \v 68 aglak, “Nak Mesaia ak, bɨ an nep pakeb ak, cɨnop agek nɨŋɨn,” aglak. \s1 Pita, “Jisas nop ma nɨpin,” agak \r (Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Jon 18:15-18,25-27) \p \v 69 Pen Pita mɨnɨm kɨb agep karɨp mɨs ar eyaŋ bɨsɨg mɨdek ak me, bɨ God nop tap sobok gep bɨ kɨb yɨb ak nop wög golɨgɨp pai alap apɨl, nop agak, “Nak Jisas bɨ Galili nɨb ak eip mɨdesir,” agak. \p \v 70 Agek, Pita bin bɨ okok magɨlsek nɨŋ mɨdel nɨŋlɨg gɨ, agak, “Mɨnɨm nak ageban ak adi ma nɨpin,” agak. \v 71 Nɨb agɨl, warɨkɨl, am kɨjoŋ wagɨn sɨŋak mɨdek nɨŋlɨg gɨ, bin karɨp nɨbak wög golɨgɨp alap apɨl, Pita nop nɨŋɨl, bin bɨ mɨdelak okok kɨrop agak, “Bɨ aul ne bɨ Jisas Nasaret nɨb ak eip mɨderek nɨpin,” agak. \v 72 Agek, Pita we ñɨl agak, “Yad nɨŋɨd yɨb agebin, bɨ agebɨm nɨbak adi ma nɨpin,” agak. \p \v 73 Sɨkol magɨl alap mɨdɨl, bin bɨ Pita eip jak mɨdelak okok nop aglak, “Nɨŋɨd nep agobɨn. Nak bɨ kɨri alap. Meg mɨgan kɨri agebal rek, nak abe ak rek nep ageban,” aglak. \p \v 74 Agelak, Pita pak bleble gɨl agak, “Yad nɨbep nɨŋɨd yɨb agebin. Mer ak, God yɨp yur mab ñɨnɨmɨŋ tep. Bɨ nɨbi agebɨm nɨbak adi ma nɨpin!” agak. Nɨb agek nɨŋlɨg gɨ, dai kɨlokɨl ak gaul gak. \v 75 Kɨlokɨl ak gaul gek, Pita Jisas mɨnɨm nop ned agak nɨbak gos nɨŋɨl, gos par nɨŋak. Tari gɨnɨg: Jisas ned agak, “Kɨlokɨl gaul ma gɨnɨgab won ak, ‘Jisas nop ma nɨpin,’ agɨl, yɨj omal nokɨm agnɨgan,” agak. Gos nɨbak nɨŋɨl me, gos par nɨŋɨl, mɨs amɨl, sɨl kɨb agak. \c 27 \s1 Jisas nop dam gapna Pailot nop ñɨlak \r (Mak 15:1; Luk 23:1-2; Jon 18:28-32) \p \v 1 Karɨp kɨsen tɨkak nɨŋɨl, God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok abe, bɨ mɨnɨm tɨg bɨlokep okok abe, mɨnɨm ag nɨŋ ag nɨŋ gɨl, mɨnɨm ag ar nokɨm lɨl, Jisas nop ñag pak lɨn, aglak. \v 2 Nɨb ak, Jisas nop nag lɨl, damɨl gapman bɨ kɨb gapna Pailot nop ñɨlak. \s1 Judas mɨñ ñɨŋak \r (Apo 1:18-19) \p \v 3 Pen Jisas nop mɨnɨm kɨb agɨl, ñag pak lɨnɨg gelak nɨŋɨl, Judas, tari gɨnɨg Jisas nop mɨmɨg nɨpin, agɨl, kab magɨl dak ak, bɨ God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok abe, bɨ mɨnɨm tɨg bɨlokep okok abe, kɨrop ju dam ñɨnɨm, agɨl, God sobok gep karɨp ak amnak. \v 4 Amɨl, kab magɨl nɨb okok kɨrop ñɨlɨg gɨ agak, “Jisas gɨ tɨmel ma gɨp ak pen yad nop mɨmɨg nɨpin ak, mɨdak kɨmnɨgab. Nɨb ak, yad tap si tap tɨmel gɨpin,” agak. Agek, kɨri aglak, “Ak tap cɨn mer. Nak ke nep nɨg gɨpan,” aglak. \v 5 Agelak, Judas kab magɨl ñɨlak nɨbak God sobok gep karɨp mɨgan ak dɨ yokɨl, amɨl mɨñ ñɨŋak. \p \v 6 Bɨ God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok, kab magɨl nɨbak dɨl aglak, “Kab magɨl nɨbaul, bɨ ñag pak lɨn, agɨl, mɨmɨg gɨnok ak me, God nop ñɨjɨn rek ma lɨp,” aglak. \v 7 Nɨb agɨl, mɨnɨm ag nɨŋ ag nɨŋ gɨl aglak, “Bɨ par okok nɨb apɨl kɨmel, dam tɨgel gɨjɨn ak, lɨm dai mɨgan alap tauɨl tɨgel gɨn,” agɨl, am bɨ alap makjak dɨl tin cög golɨgɨp lɨm dai mɨgan nɨbak taulak. \v 8 Lɨm dai mɨgan nɨbak, mɨmɨg pɨŋɨl ñɨlak kab magɨl ak dɨl taulak ak me, kɨsen bin bɨ lɨm dai mɨgan nɨbak, yɨb “Lɨm Mɨgan Lakañ Sek” aglak. Mɨñi ak rek nep lɨm dai mɨgan nɨbak, yɨb “Lɨm Mɨgan Lakañ Sek” apal. \p \v 9 Pen kɨri lɨm dai taulak nɨbak, bɨ God mɨnɨm agep Jeremaia ned agɨl ñu kɨl tɨkak rek nep gɨlak. Ne God Mɨnɨm ak dai alap ñu kɨl tɨkɨl agak, “Kɨri kab magɨl silpa ñɨn juɨl nokɨm alap adɨk gɨ dam aknɨb wajrem alaŋ (30) ak, Juda bɨ aglak kab magɨl ak yɨg damɨl, \v 10 bɨ makjak dɨl tin cög golɨgɨp lɨm dai mɨgan nɨbak taulak. Bɨ Kɨb yɨp agak rek nep gɨlak,” agak. \s1 Gapna Pailot Jisas nop ag nɨŋak \r (Mak 15:2-5; Luk 23:3-5; Jon 18:33-38) \p \v 11 Jisas nop damɨl, gapman bɨ kɨb Pailot mɨdek sɨŋak amel nɨŋlɨg gɨ, gapna Pailot Jisas nop agak, “Nak Juda kai kiŋ kɨb kɨri mɨdeban aka?” agak. Agek, Jisas pen agak, “Me nak ageban me ak,” agak. \v 12 Pen bɨ God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok abe, bɨ mɨnɨm tɨg bɨlokep okok abe, nop mɨnɨm ognap agelak, ne pen mɨnɨm alap ma agak. \v 13 Nɨg gek, gapman bɨ kɨb Pailot nop agak, “Mɨnɨm pen pen agɨl, mɨnɨm ke ke agebal ak, nak ma nɨpan ar?” agak. \v 14 Agek, Jisas mɨnɨm pen alap ma agek, Pailot gos par yɨb nɨŋak. \s1 Juda bin bɨ okok, Jisas nop ñag pak lɨm, aglak \r (Mak 15:6-15; Luk 23:13-25; Jon 18:39–19:16) \p \v 15-19 Pen Pailot ne bɨ kɨb mɨnɨm tɨg bɨlokep sea ar ak bɨsɨg mɨdek nɨŋlɨg gɨ, bine mɨnɨm alap agek, apek agak, “Yad mɨdarɨk nep kɨslɨm eyaŋ wɨsɨn nɨpin, bɨ mɨnɨm kɨb ageban bɨ ak bɨ tep. Nop mɨnɨm kɨlɨs ma agnɨmɨn. Yad wɨsɨn nɨpin nɨbak, gos par yɨb nɨŋebin,” agak. Pen Pailot gos ne ke okok nep nɨŋak, Jisas tap tɨmel alap ma gak; bɨ kɨb okok nep nop nɨŋel mɨlɨk yowɨp dopal. Nɨb ak, yad titi gɨl, nop ag yoken amnaŋ, agɨl, gos ak nɨŋak. \p Pen Rom gapna bɨ kɨb ak per mɨ nokɨm nokɨm Juda kai Pasopa ñɨn kɨb ak, kɨrop bɨ nagɨman kɨri ke ag nɨŋölɨgɨpal ak, yokop wɨsɨb yokolɨgɨp. Ñɨn nɨbak, bɨ tɨmel yɨb alap mɨñ mɨdek; yɨb ne ak Barabas. Bin bɨ koŋai nep ap mogɨm gelak okok, Pailot kɨrop agak, “Nɨbep bɨ akal yokop ag yoknɨm? Jisas, Mesaia apal bɨ ak aka Barabas nop ag yoknɨm?” agak. \v 20 Agek, bɨ God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok abe, bɨ mɨnɨm tɨg bɨlokep okok abe, bin bɨ koŋai mɨdelak okok kɨrop aglak, “Nɨbi Pailot nop agem, ne Barabas nop wɨsɨb yokɨl, Jisas nop ñag pak lɨnɨmɨŋ,” aglak. \p \v 21 Pen Pailot bin bɨ ap mogɨm gɨ mɨdelak okok kɨrop agak, “Bɨ omal aul, bɨ an nop wɨsɨb yoknɨm?” agak. Agek, kɨri pen aglak, “Barabas nop wɨsɨb yokan,” aglak. \p \v 22 Agelak, Pailot agak, “Nɨb agebɨm ak, Jisas Mesaia ak apal ak, nop tari gɨnɨm?” agak. \p Agek, kɨri magɨlsek aglak, “Nop mab bak alaŋ ñag pak lɨlaŋ!” aglak. \p \v 23 Agelak, Pailot agak, “Pen tari? Ne tap tari tap gɨ tɨmel gɨp?” agak. Agek, mɨnɨm agak ak ma nɨŋɨl, mɨnɨm dap ranɨl aglak, “Nop mab bak alaŋ ñag pak lɨlaŋ!” aglak. \p \v 24 Agelak, Pailot gos nɨŋak, mɨnɨm yad ma dɨnɨgal; pen mɨnɨm ognap sek kɨrop ag ñen, pen pen paknɨmel rek lɨp, ag gos nɨŋak. Nɨg gos nɨŋɨl, bin bɨ okok udɨn yɨrɨk ar kɨri sɨŋak, ñɨg dɨl ñɨnmagɨl kɨd ne ñɨg lɨ yoklɨg gɨ, kɨrop agak, “Bɨ nɨbaul nop ñag pak lɨnɨg gebɨm ak, mɨnɨm nɨbak yɨp ma onɨgab; nɨbepe ke adɨk gɨ nɨnɨgab,” agak. \p \v 25 Agek, bin bɨ okok magɨlsek aglak, “Ak cɨp kɨmɨg cɨni ke! Lakañ ne cɨnop apɨl, ñɨ cɨn okok amnɨgab! Mɨnɨm nɨbak, cɨn abe, ñɨ pai cɨn okok abe onɨgab!” aglak. \p \v 26 Nɨb agelak, Pailot kɨrop Barabas nop wɨsɨb yokɨl, Jisas nop ami bɨ ne okok ñak nɨŋɨl kɨri nag dɨ Jisas paklak. Nɨg gel, Pailot ne Jisas nop mab bak alaŋ ñag pak lɨlaŋ, agɨl, ami bɨ ne okok kɨrop ñak. \s1 Ami bɨ okok Jisas nop ag julak \r (Mak 15:16-20; Jon 19:2-3) \p \v 27 Gapna Pailot ami bɨ ne okok Jisas nop dɨl, dam karɨp kɨb kɨri ak amɨl, ami bɨ yokop okok kɨrop magɨlsek sɨk agel, \v 28 ap mogɨm gɨl, walɨj nop ak tɨg juɨl, walɨj sapai, bɨ kɨb yɨbal rek alap dapɨl, nop yɨm ñɨlak. \v 29 Yɨm ñɨl, nag ñu ñu sek okok dapɨl, kiŋ kai tol gɨpal rek usajɨl bad alap gɨl, nop tol gɨ ñɨl, bɨ kɨb okok yɨr dɨpal, agɨl, gamɨl par alap dɨ Jisas nop ñɨnmagɨl yɨpɨd kɨd ne ak ñɨl, apɨl nop kogɨm yɨmɨl, ag julɨg gɨ aglak, “Bɨ kɨb nak apeban? Juda kai kiŋ kɨri nak apeban?” aglak. \v 30 Nɨb agɨl, nop kɨñɨk ñagɨl, gamɨl par nɨbak ju dɨl, nop nabɨc cög ar alaŋ paklak. \p \v 31 Pen Jisas nop nɨg gɨl ag juɨl, walɨj sapai nop yɨm ñɨlak ak tɨg ju yokɨl, walɨj ne ke yɨm ñɨl, nop mab bak alaŋ ñag pak lɨnɨg, poŋɨd dɨ dad amnɨlak. \s1 Jisas nop mab bak alaŋ ñag pak lɨlak \r (Mak 15:21-32; Luk 23:26-43; Jon 19:17-27) \p \v 32 Kanɨb nab okok amlɨg gɨ nɨŋlak, Sairini taun nɨb bɨ alap apek. Yɨb ne ak Saimon. Nop nabɨŋ pakɨl, kɨlɨs gɨl aglak, “Jisas nop ñag pak lɨnɨgabɨn mab kros aul dad noŋ,” aglak. \v 33 Agel, ne dɨlɨg gɨ, karɨp lɨm Golgota dɨm amnɨlak. Golgota agölɨgɨpal ak mɨnɨm wagɨn ak, “Cɨp Nabɨc Cög Tɨŋɨl.” \p \v 34 Pen dɨm nɨbak amjakɨl, ami bɨ okok ñɨg wain dɨl, ñɨg sɨlek alap dɨl, sek tɨg adɨk madɨk gɨl, Jisas nop ñelak, pen ne ñɨb nɨŋɨl kɨrɨg gak. \v 35 Jisas nop mab bak alaŋ ñag pak lɨl, walɨj nop okok nonɨm lɨ ke ke dɨnɨg, sadu rek gɨl dɨlak. \v 36 Nɨg gɨl, Jisas nop mab bak alaŋ ñag pak lɨlak wagɨn sɨŋak bɨsɨg gɨl, kod nɨŋ mɨdelak. \p \v 37 Jisas nop ñag pak lɨl, mab bak alaŋ ñu kɨl tɨklak: \qc \sc BƗ AUL JISAS, JUDA KAI KIŊ KƗRI ME AUL.\sc* \fig caption|alt="Jesus' cross with sign" src="LB00324B.TIF" size="col" ref="27:37" \fig* \p \v 38 Pen Jisas nop ñag pak lɨl, bɨ tap si dep omal, alap pɨs kɨd, alap pɨs kɨd, ñag pak lɨlak. \v 39-40 Bin bɨ kanɨb nɨbak ar ap ran ap yap gelak okok, kɨmɨg cög gor mar gɨl, nop ag juɨl aglak, “Nak God Ñɨ ne rek! God sobok gep karɨp ak tɨg wal gɨ yokɨl, ñɨn omal nokɨm kauyaŋ gɨ lɨnɨgan ak me, mab kros bak alaŋ kɨrɨg gɨl yapek cɨn nɨŋɨn!” aglak. \p \v 41 Bɨ God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok, bɨ lo mɨnɨm ag ñeb bɨ okok, bɨ mɨnɨm tɨg bɨlokep okok, kɨri ak rek nep nop ag juɨl aglak, \v 42 “Bin bɨ ognap kɨrop gosɨp komɨŋ ambal, pen ne ke nɨg gɨnɨmɨŋ rek ma lɨp. Isrel Kiŋ kɨb cɨn ak, mab kros bak alaŋ kɨrɨg gɨl, lɨm wagɨn aul yapek, nɨŋɨd agɨp, agɨl, nop nɨŋ dɨn. \v 43 Ne God nop nɨŋ dɨl agɨp, ‘Yad God Ñɨ ne,’ agɨp. God ne ke ak rek nep gos nɨŋenɨgab ak, mɨñi apɨl, nop dɨ komɨŋ yokaŋ,” aglak. \v 44 Bɨ tap si dep Jisas eip ñag pak lɨlak bɨ omal, kɨri ak rek nep, nop mɨnɨm tɨmel nɨbak rek nep agrek. \s1 Jisas kɨmak \r (Mak 15:33-41; Luk 23:44-49; Jon 19:28-30) \p \v 45 Ñɨn nɨbak pɨb nab epel won ak, kɨslɨm apɨl, mɨd damɨl, pɨb kim gak won ak kauyaŋ melɨk gak. \v 46 Pɨb kim gak won ak, Jisas sɨk kɨb agɨl agak, “Eli, Eli, lama sabaktani,” agak. Agak nɨbak, “God yad. God yad. Yɨp ti gɨnɨg kɨrɨg gɨpan?” agak. \v 47 Nɨb agek, bin bɨ ognap ulep nɨb sɨŋak mɨdelak okok nɨŋɨl aglak, “Bɨ nɨbaul bɨ God mɨnɨm agep Ilaija nop sɨk ageb,” aglak. \v 48 Nɨb agɨl, bɨ alap am tap dai wɨs sain rek bad alap dɨ dapɨl, ñɨg wain sɨlek ak tauɨl, gamɨl par alap dɨl, kabɨs ñagɨl, ñen ñɨŋaŋ agɨl, ñak. \p \v 49 Nɨg gɨl ñek, bɨ ognap aglak, “Kɨrɨgan! Kapkap nɨŋ mɨdon. Ilaija apɨl, nop dɨ komɨŋ yoknɨgab aka?” aglak. \v 50 Pen Jisas kauyaŋ sɨk kɨb agɨl, kaun ne God nop ñak. \p \v 51 Won nɨbak nep, walɨj par kɨb God sobok gep karɨp ñɨlɨk mɨgan eyaŋ, kɨjoŋ pak pɨlɨŋ gɨlak ak, nab eyaŋ pak bɨl bɨl gɨl pɨs kɨd ke pɨs kɨd ke amnak. Nɨg gek nɨŋlɨg gɨ, monmon dɨl, kab okok pawɨkɨl, \v 52 cɨp kab mɨgan tɨgel gɨl pak pɨlɨŋ gɨlak okok, mɨgan yɨkɨl, God bin bɨ sɨŋ ne ned kɨmlak tɨgel gɨlak okok, koŋai nep gek, kauyaŋ warɨklak. \v 53 Warɨkɨl, kab mɨgan okok kɨrɨg gɨ söŋ amɨl, Jisas warɨkak ñɨn ak kɨri taun kɨb tɨd Jerusalem amelak, bin bɨ koŋai nep kɨrop mɨseŋ lel mɨseŋ nɨŋlak. \p \v 54 Pen monmon dɨl, tari tari gak ak nɨŋɨl, ami bɨ kɨb ak abe, bɨ ne okok eip mɨdelak okok abe, kɨri jel gek pɨrɨkɨl, mɨdmagɨl kɨri amek nɨŋlɨg gɨ, kɨri aglak, “Yaue! Bɨ aul ne God Ñɨ ne nɨŋɨd yɨb!” aglak. \v 55 Pen bin koŋai nep apɨl, ke ke sɨŋak mɨdɨl, nɨŋ mɨdelak. Bin nɨb okok Jisas nop gɨ ñɨnɨg Galili nɨb olak. \v 56 Bin mɨdelak nɨb okok alap Maria Magdala ak, alap Jems eip Josep eip nonɨm Maria ak, alap Sebedi ñɨ ne omal nonɨm ak. \s1 Josep ne Jisas mɨb goŋ dam kab mɨgan alap tɨgel gak \r (Mak 15:42-47; Luk 23:50-56; Jon 19:38-42) \p \v 57-58 Bɨ gep yɨb alap, Josep, Arimatia taun nɨb ak, ne Jisas bɨ ne alap mɨdek. Bɨ nɨbak, Jisas kɨmɨb nɨŋɨl, dɨgep dɨgep won ak apɨl, gapna Pailot nop, Jisas mɨb goŋ ak dɨnɨm aka agek, Pailot yau agɨl, bɨ ne okok kɨrop agek, Josep nop ñɨlak. \fig caption|alt="Joseph Arimathea in tomb" src="UBSCl-24a.tif" size="col" ref="27:57-61" \fig* \v 59 Jisas mɨb goŋ ne ak Josep nop ñel, ne walɨj tɨd tep alap dɨl, cɨp se par ak magɨlsek kom sɨlok yokɨl, \v 60 dam kab mɨgan kɨsen nep alap, yɨpe tɨgel gɨnɨgal, agɨl, pɨŋɨl jɨrɨk lɨlak mɨgan ak tɨgel gɨl, kab salai kɨb alap dɨ go ga gɨ dam kɨjoŋ pɨlɨŋ gɨl amnak. \p \v 61 Bin omal mɨderek, bin alap Maria Magdala, bin alap Maria alap. Bin Maria omal apɨl nɨŋ mɨderek nɨŋlɨg gɨ, Josep nɨg gɨl tɨgel gak. \s1 Ami bɨ okok cɨp se tɨgel gɨlak kab mɨgan ak kod mɨdelak \p \v 62 Jisas kɨmek tɨgel gɨlak ñɨn nɨbak, God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok abe, bɨ Perisi okok abe, God nop sobok gɨnɨg ñɨn ak tol, agɨl, tap gɨ dap jɨn gɨlak. Pen mɨnek, God nop sobok gɨnɨg ñɨn kɨri ak me, gapman bɨ kɨb Pailot mɨdek sɨŋak amnɨlak. \fig caption|alt="soldiers guarding tomb" src="cn01848B.tif" size="col" ref="27:62-66" \fig* \v 63 Amɨl aglak, “Bɨ kɨb. Bɨ esek agep nɨbak agak, ‘Yad kɨmɨl, ñɨn omal nokɨm ak warɨknɨgain,’ agak. \v 64 Nɨb ak, nak bɨ ognap agek, ñɨn omal nokɨm cɨp tɨgel ak kod mɨdenɨmel. Mer ak, bɨ ne okok apɨl, cɨp se par ak si dɨl, bin bɨ okok kɨrop esek agɨl agnɨgal, ‘Ne kauyaŋ warɨkɨp,’ agnɨgal. Nɨg gel, Jisas ned mɨnɨm esek agak ak tap sɨkol; kɨri kɨsen mɨnɨm esek agnɨgal ak kɨb yɨb gɨnɨgab,” aglak. \p \v 65 Agelak, Pailot kɨrop agak, “Nɨb ak, nɨbi ami sɨkop bad alap dɨl, cɨp tɨgel gɨlak okok amɨl, gos nɨbi ke nɨŋ tep gɨl, cɨp tɨgel kab lɨ wös gem, ami bɨ kod nɨŋ mɨdenɨmel,” agak. \p \v 66 Agek, Juda bɨ kɨb nɨb okok amɨl, kɨjoŋ pɨlɨŋ gɨlak kab kɨb ak uren rek gɨl, ami bɨ bad alap kɨrop agel, kɨri nɨb sɨŋak kod nɨŋ mɨdelak. \c 28 \s1 Jisas warɨkak \r (Mak 16:1-10; Luk 24:1-12; Jon 20:1-10) \p \v 1 Mɨnek karɨp tɨk dam lek nɨŋlɨg gɨ, bin omal Maria Magdala abe Maria alap abe kɨri amɨl, Jisas nop tɨgel gɨlak sɨŋak nɨŋnɨg amnɨrek. \v 2 Won nɨbak monmon kɨb yɨb dek nɨŋlɨg gɨ, ejol alap seb kab ar alaŋ nɨb apɨl, Jisas nop tɨgel gɨl kab salai pɨlɨŋ gɨlak ak, tɨg ju bak sɨŋak yokɨl, ar nɨbak bɨsɨgak. \v 3 Ejol nɨbak, mɨlɨk dai ne melɨk melɨk gɨlɨg gɨ mɨdek. Walɨj ne ak, tɨd tep yɨb ak lak. \v 4 Pen ami bɨ nɨŋ mɨdelak okok, nop nɨŋɨl, jel gek pɨrɨkɨl, jep jep dɨl, kɨmɨl rek mɨdelak. \p \v 5 Pen ejol ak bin omal kɨrop agak, “Ma pɨrɨknɨmir! Yad nɨpin, nɨri mal Jisas mab bak alaŋ ñag pak lɨlak ak nop nɨŋ ajebir. \v 6 Ne sɨŋaul ma mɨdeb. Ned agak rek, mɨdarɨk nep kauyaŋ warɨkɨl amɨb. Pen nɨri apɨl, nop dam lɨlak kau ar ak nɨŋɨl, \v 7 kasek amɨl, bɨ ne okok kɨrop agnɨmir, ‘Jisas kauyaŋ warɨkɨl Galili ameb. Nɨbi bɨ ne amɨl nop nɨb okok nɨŋnɨgabɨm,’ agnɨmir. Mɨnɨm nɨbak nep nɨrep ag ñɨnɨg opin,” agak. \p \v 8 Nɨb agek nɨŋɨl, bin omal pɨrɨkrek ak pen mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ, cɨp tɨgel nɨbak kasek kɨrɨg gɨl, bɨ ne okok kɨrop agnɨg kasek amnɨrek. \v 9 Kanɨb nab okok amerek nɨŋlɨg gɨ, Jisas kɨrop mal nabɨŋ pakɨl agak, “Nɨri mɨdebir?” agak. Agek, kɨri mal ap kogɨm yɨmɨl, tob ne dɨ wös gɨl, yɨb ne ak ager ar amnak. \v 10 Jisas kɨrop mal agak, “Ma pɨrɨknɨmir! Nɨri amɨl mam sɨkop yad okok kɨrop agnɨmir, ‘Galili amɨl Jisas nop nɨŋnɨgabɨm,’ agnɨmir,” agak. \s1 Ami bɨ okok am Jisas tɨkjakɨp mɨnɨm ak aglak \p \v 11 Bin omal, kanɨb nab okok amer nɨŋlɨg gɨ, ami bɨ nɨŋ mɨdelak okok ognap, taun kɨb wari mɨgan eyaŋ amɨl, bɨ God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok kɨrop, tari tari gak nɨbak magɨlsek ag ñɨlak. \p \v 12 Ag ñelak, bɨ God nop tap sobok gep bɨ kɨb okok amɨl, bɨ mɨnɨm tɨg bɨlokep eip mɨnɨm ag ar nokɨm lɨl, ami bɨ nɨb okok kɨrop mani kɨb ñɨl aglak, \v 13 “Nɨbi mɨnɨm aul nep agnɨmɨb, ‘Kɨslɨm nab eyaŋ wɨsɨn kɨnosɨn won ak, bɨ ne okok apɨl, cɨp se par ak si dad ambal,’ agnɨmɨb. \v 14 Nɨb agem, gapna Pailot mɨnɨm nɨbak nɨŋnɨgab ak, cɨn nop eip agon, nɨbep mɨker ognap ma ñɨnɨgab,” aglak. \p \v 15 Nɨb agel, ami bɨ okok mani nɨbak dɨl, amɨl Juda bɨ kɨb nɨb okok aglak rek nep gɨlak. Kɨri esek agɨl, Jisas cɨp se par ne ak, bɨ ne okok si dɨ ambal, agelak mɨnɨm ak, mɨñi Juda bin bɨ okok mɨnɨm esek nɨbak nep aglɨg gɨ nep mɨdebal. \s1 Bɨ ne okok Jisas nop nɨŋlak \r (Mak 16:14-18; Luk 24:36-49; Jon 20:19-23) \p \v 16 Jisas bɨ ne aknɨb agɨp alaŋ okok Galili amɨl, Jisas ned agak dɨm ak amnɨlak. \v 17 Kɨri amɨl, Jisas nop nɨŋɨl, yɨb ne agel ar amnak. Pen bɨ ne ognap nɨŋɨl sɨdol gɨl aglak, “Ak Jisas aka bɨ aknɨb ke?” aglak. \p \v 18 Pen Jisas maŋ sɨŋak apɨl, kɨrop agak, “Bapi yɨp agek, karɨp lɨm seb kab ar alaŋ sɨŋak abe, lɨm dai wagɨn aul abe, yad magɨlsek kod mɨdebin. \v 19 Nɨb ak, nɨbi karɨp lɨm okok magɨlsek tɨgoŋ tɨgoŋ amɨl, bin bɨ ke ke okok magɨlsek mɨnɨm tep yad ag ñem, kɨri yɨp nɨŋ dɨl bin bɨ yad mɨdɨl yɨp kɨsen gɨnɨmel. Nɨbi nɨg gɨl, Bapi ak, Ñɨ ak, Kaun Sɨŋ ak yɨb agɨl, kɨrop ñɨg pak ñɨnɨmɨb. \v 20 Nɨg gɨl, yad nɨbep gɨnɨmɨb, agɨl, mɨnɨm tari tari ag ñɨbin ak, nɨbi ak rek nep mɨnɨm nɨbak magɨlsek kɨrop ag ñɨ tep gem, magɨlsek kɨsen gɨnɨmel. Pen yad nɨbep nɨŋɨd yɨb agebin, yad nɨbep eip mɨdɨl, mɨd damɨl, mɨden nɨŋlɨg gɨ, lɨm dai wagɨn aul kɨr gɨnɨgab,” agak.