\id GAL - Minimib dialect (Kalam) NT [kmhM] -Papua New Guinea 2008 (web version -2012 bd) \h Galesia \toc1 Pol Galesia bin bɨ kɨrop mɨj ñu kɨl tɨkak \toc2 Galesia \toc3 Gal \mt1 Galesia \mt2 Pol Galesia bin bɨ kɨrop mɨj ñu kɨl tɨkak \c 1 \p \v 1 Yad Pol, bɨ Jisas mɨnɨm dad ameb alap mɨdebin. Pen wög gɨpin nɨbak, bin bɨ ognap agel aka gos yad ke nɨŋɨl ma gɨpin; Jisas Krais abe, Nap nop gek warɨkak ak abe, kɨri apɨl mal nep ager gɨpin. \p \v 2 Cɨn ai mam Krais eip mɨdobɨn sɨŋ aul, nɨbep ai mam Krais pɨs ar Galesia Propins mɨdebɨm okok, “Nɨbi mɨdebɨm?” agobɨn. \p \v 3 Bapi God abe, Bɨ Kɨb cɨn Jisas Krais abe, nɨbep yɨmɨg nɨŋɨl kod mɨder mɨd tep gɨnɨmɨb. \v 4 Cɨn tap si tap tɨmel gɨlɨg gɨ mɨdonok pen Bɨ Kɨb cɨn Jisas Krais, Bapi cɨn God agak mɨnɨm ak dɨl, tap si tap tɨmel gɨpɨn okok acɨr ak lɨg gɨ yoknɨm, agɨl, cɨnop nen agɨl yur dɨl kɨmak. Kɨmak ak, bin bɨ tap si tap tɨmel gɨpal nab okok mɨdonok, cɨnop dɨ komɨŋ yoknɨg kɨmak. \v 5 Nɨb ak, God Bapi cɨn yɨb ne ak per per nep agon ar amnɨmɨŋ. Nɨb aknɨb rek tep. \s1 Jisas cɨnop nen agɨl kɨmak mɨnɨm tep nɨbak nep nɨŋ dɨn \p \v 6 Yad gos par yɨb nɨpin. God nɨbep cɨb nɨŋɨl, Jisas nop agek, nɨbep nen agɨl kɨmak ak pen kasek nep God nop kɨrɨg gɨl, mɨnɨm tep ne ak kɨrɨg gɨl, mɨnɨm kɨsen nɨb ke dopal ognap, mɨnɨm aul mɨnɨm tep, agɨl, nɨŋ dɨnɨg gebɨm. \v 7 Mɨnɨm nɨbak, Krais mɨnɨm tep ak mer; yokop bin bɨ ognap apɨl, mɨnɨm esek ke nɨb ar ognap nɨbep agel, nɨbi sɨdol gɨl, “Mɨnɨm nɨbak nɨŋɨn aka?” gɨl gos ak nɨpɨm. \v 8 Krais mɨnɨm tep nɨbep ned ag ñɨnok ak, mɨnɨm nɨŋɨd yɨb ak ag ñɨnok. Pen cɨn ke aka ejol seb kab ar alaŋ nɨb alap apɨl, mɨnɨm ke nɨb mɨnɨm esek ognap nɨbep ag ñɨnɨgab ak, God bɨ nɨbak agek mab ke per yɨneb ak amɨl per per nep sɨŋak mɨdenɨgab ak tep. \v 9 Mɨnɨm nɨbak nɨbep kauyaŋ agebin. Bɨ alap apɨl, mɨnɨm tep ned nɨŋ dɨpek ak bak okok lɨl, mɨnɨm ke nɨb mɨnɨm esek ognap nɨbep ag ñenɨgab ak, God bɨ nɨbak agek mab ke per yɨneb ak am per per nep sɨŋak mɨdenɨgab ak tep. \p \v 10 Mɨnɨm agebin nɨbaul, bin bɨ okok yɨb yad ak agel ar amnaŋ, agɨl, ma agebin. God yɨp nɨŋɨl mɨñ mɨñ gɨnɨmɨŋ, agɨl, agebin. Yad bin bɨ okok kɨrop kañ kañ gɨlɨg gɨ ma agebin. Ti gɨnɨg: yad nɨg gɨl kañ kañ gɨlɨg gɨ apnep ak, Krais wög gɨ ñeb bɨ ne alap ma mɨdebnep. \s1 God nep agek Pol wög ne golɨgɨp \p \v 11 Ai mam sɨkop. Yad nɨbep nɨŋɨd agebin. Mɨnɨm tep nɨbep ned ag ñɨnek ak, bin bɨ mɨnɨm apal rek mer. \v 12 Mɨnɨm nɨbak, bɨ alap agek ma nɨŋnek; mɨnɨm nɨbak bɨ alap yɨp ag ñek ma dɨnek. Jisas Krais ne ke nep yɨp mɨseŋ ag ñek nɨŋnek. \p \v 13 Pen ned yad Juda bin bɨ gos nɨŋölɨgɨpal rek gos nɨŋölɨgɨpin ak, nɨbi nɨpɨm. God bin bɨ ne okok pɨs nep kɨmlaŋ, agɨl, yad kɨrop gɨ tɨmel yɨb gölɨgɨpin. \v 14 Based sɨkop mɨnɨm ak nɨŋ dɨl, kɨlɨs yɨb gölɨgɨpin; bɨ Juda yad eip adɨp adɨp kɨb gɨnok okok, kɨri gölɨgɨpal rek mer, yad nokɨm Juda lo mɨnɨm nɨŋ tep yɨb gɨl, based sɨkop agölɨgɨpal rek kɨlɨs gɨl gölɨgɨpin. \p \v 15 Pen ami yɨp ma tɨk dowak ñɨn ak, God yɨp yɨmɨg nɨŋɨl dɨ wög gɨ ñeb bɨ ne alap ag lak. Kɨsen kɨb gen, God ne ke tep gak ñɨn ak nep, \v 16 Ñɨ yad Jisas Pol nop yomen, ne nɨŋ tep gɨl, Juda bin bɨ mer okok kɨrop mɨnɨm tep yad ak ag ñɨ tep gɨnɨgab, agɨl, Ñɨ ne yɨp yomek, nɨŋ tep gɨnek. Nɨg gek, Jisas mɨnɨm ak ti gep rek mɨdeb, agɨl, bin bɨ ognap ma ag nɨŋnek. \v 17 Pen Jisas ned ag lek mɨnɨm tep dad ameb bɨ ne mɨdelak okok kɨrop nɨŋnɨm, agɨl, Jerusalem ma amnɨnek. Yokop karɨp lɨm par kɨb Arebia am mɨdɨl, adɨk gɨ apɨl, taun kɨb Damaskas mɨdölɨgɨpin. \v 18 Mɨ omal nokɨm yɨnek, Pita Jerusalem mɨdek ak nɨŋnɨg amɨl, ne eip ñɨn koŋai ma kɨn mɨdenek; yokop ñɨn aknɨb ajɨp pɨs adaŋ (15) mɨdenek. \v 19 Pen yad bɨ Jisas mɨnɨm dad ameb ognap sek ma nɨŋnek; Pita eip Jisas nɨmam Jems eip kɨrop nep nɨŋnek. \v 20 Mɨnɨm ñu kɨl tɨkebin nɨbaul, God nɨŋ mɨdeb ak, nɨbep nɨŋɨd yɨb agebin. \p \v 21 Pen yad kɨsen Siria Propins amɨl, Silisia Propins amɨl, gɨnek. \v 22 Ned ñɨn nɨbak, bin bɨ Krais ken ar Judia karɨp lɨm sɨkol ke ke mɨdelak okok udɨn magɨl kɨri ak yɨp ma nɨŋlak ak \v 23 pen bin bɨ ognap mɨnɨm yɨp ak yɨg damɨl aglak, “Bɨ Jisas mɨnɨm tep ne ak ag juɨl, cɨnop gɨ tɨmel gɨl golɨgɨp bɨ ak, mɨñi Jisas mɨnɨm tep ak bin bɨ okok kɨrop ag ñɨ ajeb,” agel, \v 24 mɨnɨm nɨbak nɨŋɨl God yɨb ne ak agel ar amolɨgɨp. \c 2 \s1 Pol Krais mɨnɨm tep dad ameb bɨ ognap eip mogɨm gɨl, mɨnɨm ag jɨm ñɨlak \p \v 1 Pen mɨd damɨl, mɨ yɨn aknɨb wajrem pɨs adaŋ (14) yapek, mam Banabas cɨr mal, Taitas nop poŋ dɨl Jerusalem amnɨnok. \v 2 God yɨp mɨseŋ agek Jerusalem amnɨnok. Amɨl, bin bɨ Jisas nop nɨŋ dɨlak bɨ kɨb rek mɨdelɨgɨpal okok eip am mɨgan alap bɨsɨg gɨl, kɨri tari rek agnɨmel, agɨl, Juda bin bɨ mer okok kɨrop mɨnɨm tep tari rek ag ñölɨgɨpin mɨnɨm nɨbak kɨrop ag yomnek. Wög ned gɨnek ak abe wög kɨsen gɨnɨgain ak abe ma yap paknɨmɨŋ, agɨl, mɨnɨm nɨbak kɨrop ag ñɨ tep gɨnek. \p \v 3 Bɨ yad Taitas ne Grik nɨb ak pen nop wak tɨb gɨ rɨk gɨnɨgab agɨl ma aglak. \v 4 Pen bɨ ognap esek agɨl, Krais Jisas bɨ ne rek lɨl, kapkap apɨl cɨn eip ulɨk gɨl mɨdelak. Pen cɨn Krais Jisas nop cɨg mɨdɨl, Juda lo mɨnɨm ke ke ar ak ma gɨl, mɨd tep golɨgɨpɨn rek, kɨri nɨŋel, cɨbur kɨri tɨmel gak. Juda lo mɨnɨm ke ke ar ak gɨlaŋ, agɨl, apɨl mɨnɨm esek nɨbak aglak. \v 5 Pen Krais mɨnɨm tep ak mɨnɨm nɨŋɨd nep mɨdenɨmɨŋ, nɨŋɨl nɨbi mɨnɨm nɨŋɨd nɨbak nep nɨŋ dɨnɨmɨb, agɨl, mɨnɨm esek aglak nɨbak ma dɨnok. \p \v 6 Pen bin bɨ Jisas nop nɨŋ dɨlak bɨ kɨb rek mɨdelɨgɨpal okok kɨri yɨp mɨnɨm ognap ma aglak. Bɨ kɨb rek agebin pen kɨri bɨ kɨb aka bɨ sɨkol ak yɨp tap yokop rek lɨp. God ne bɨ kɨb dɨ tep gɨnɨm bɨ sɨkol dɨ tep ma gɨnɨm agɨl gos nɨbak rek ma nɨŋɨp. \v 7 Pen kɨri nɨŋlak, God ne Pita abe yɨp abe mɨnɨm tep ne ag ñɨ ajep wög nɨbak ag lak. God Pita nop ag lek, wak tɨb gɨ rɨk gɨpal bin bɨ okok kɨrop ag ñɨ ajolɨgɨp rek ak, yɨp ak rek nep ag lek, wak tɨb gɨ rɨk ma gɨpal bin bɨ okok kɨrop ag ñɨ ajölɨgɨpin. \v 8 Nɨb ak nɨŋɨl me aglak, “God Pita nop kɨlɨs ne ñɨl kod mɨdek nɨŋlɨg gɨ, ne am wak tɨb gɨ rɨk gɨpal bin bɨ okok kɨrop Krais mɨnɨm tep dad ameb bɨ mɨdeb rek, Pol nop ak rek nep kɨlɨs ne ñɨl kod mɨdek nɨŋlɨg gɨ, ne am wak tɨb gɨ rɨk ma gɨpal bin bɨ okok kɨrop Krais mɨnɨm tep dad ameb bɨ mɨdeb,” aglak. \v 9 Jems, Pita, Jon kɨrop bɨ kɨb apal bɨ okok, God yɨp wög nɨbak ñak nɨŋlak ak me, wög cɨn ar nokɨm gɨpɨn, agɨl, Banabas cɨrop mal ñɨnmagɨl paklak. Nɨg gɨl cɨn mɨnɨm ag ar nokɨm lɨnok nɨŋɨl kɨri aglak, “Banabas Pol bɨ omal amɨl Juda bin bɨ mer okok kɨrop Krais mɨnɨm tep ak ag ñir; pen cɨn am wak tɨb gɨ rɨk gɨpal bin bɨ okok kɨrop Krais mɨnɨm tep ak ag ñɨn,” aglak. \v 10 Pen kɨri mɨnɨm nokɨm alap agɨl aglak, “Amɨl karɨp lɨm nɨb okok ajɨl, bin bɨ Jisas nop nɨŋ dɨpal okok kɨrop agnɨmir, bin bɨ yɨm gep rek Jerusalem aul mɨdebal okok kɨrop saköl ma gɨnɨmel; kɨrop mani ognap yoknɨmel,” aglak. Mɨnɨm aglak nɨbak, yɨp tep gak ar ak nep aglak. \s1 Pol Pita nop ag gak \p \v 11 Pen kɨsen Pita taun kɨb Adiok apɨl, ar aknɨb ke gek, gɨ tep ma gɨpan, agɨl, nop mɨseŋ ag gɨnek. \v 12 Tari gɨnɨg: ne ned Juda bin bɨ mer nab okok am mɨdɨl, bin bɨ Jisas nop nɨŋ dɨlak okok eip tap jɨm ñɨl ñɨbolɨgɨp. Pen kɨsen Jems bɨ ne ognap Jerusalem nɨb olak. Jems bɨ okok yɨp agnɨgal, “Bɨ wak tɨb gɨ rɨk ma gɨpal okok eip tari gɨnɨg tap ñɨbeban,” agnɨgal, agɨl, pɨrɨkɨl, kɨsen Juda bin bɨ mer okok eip tap ma ñɨŋak. \v 13 Nɨg gek, Juda bin bɨ ned ju amɨl karɨp lɨm nɨb okok mɨdelak okok, Pita mɨnɨm esek agak nɨbak nɨŋɨl, ak rek nep gɨlak. Pen mam Banabas ak rek nep nɨŋɨl, kɨri gelak ar nɨbak kɨsen gak. \p \v 14 Pen Jisas mɨnɨm tep ak nɨg kɨrɨg gelak ak nɨŋɨl, bin bɨ okok magɨlsek nɨŋ mɨdel nɨŋlɨg gɨ, yad Pita nop agnek, “Nak bɨ Juda nɨb ak pen Juda bin bɨ mer okok rek mɨdelɨgɨpan. Pen mɨñi tari gɨnɨg ke asɨk lɨl, Juda bin bɨ mer okok kɨrop, cɨn Juda bin bɨ gɨpɨn gɨpɨn rek gɨnɨmɨb, agɨl, ageban?” agnek. \p \v 15 Ami bapi cɨnop tɨk dolak ak, Juda bin bɨ tɨk dolak. Cɨnop Juda bin bɨ mer okok rek ma tɨk dolak. \v 16 Pen cɨn Juda bin bɨ nɨpɨn, bin bɨ lo mɨnɨm ar ak gel amek, God nɨŋɨl, kɨrop bin bɨ komɨŋ tep yad agɨl ma agnɨgab. Bin bɨ okok, Jisas Krais cɨnop nen agɨl kɨmak, agɨl, nop nɨŋ dɨpal bin bɨ okok nep me, God nɨŋɨl, bin bɨ komɨŋ tep yad, agnɨgab. Cɨn ak rek nep lo mɨnɨm ar ak gon amek, God nɨŋek bin bɨ komɨŋ tep ne ma mɨdobɨn. Krais Jisas cɨnop nen agɨl kɨmak, agɨl, nop nɨŋ don nɨŋlɨg gɨ, God nɨŋek bin bɨ komɨŋ tep ne mɨdobɨn. \p \v 17 Gos cɨn nɨpɨn ak, Krais mɨnɨm tep ak nɨŋ don, Krais cɨnop dɨ ne ke eip dɨ jɨm ñɨ lɨnɨgab ak me, God ne cɨnop bin bɨ komɨŋ tep yad agnɨgab. Pen Krais mɨnɨm tep ak nɨŋɨl, cɨn bin bɨ magɨlsek tap si tap tɨmel gɨpɨn ak mɨseŋ nɨpɨn. Cɨn Juda bin bɨ nɨpɨn, Juda bin bɨ mer okok bin bɨ tap si tap tɨmel gep mɨdebal rek, cɨn ke ak rek nep mɨdobɨn. Nɨg gɨp ak, bin bɨ ognap agnɨgal, Krais tap si tap tɨmel gep nag ak gɨ kɨlɨs gɨnɨgab, agnɨgal. Pen mer yɨb. \v 18 Cɨn mɨñi nɨpɨn, Juda lo mɨnɨm ke ke ageb rek gon, God wök pagɨl cɨnop bin bɨ komɨŋ tep yad mɨdebɨm ma agnɨgab. Cɨn mɨñi nɨpɨn mɨnɨm nɨbak mɨnɨm esek agep. Pen yad mɨnɨm esek mɨnɨm ned nɨb nɨbak kauyaŋ bin bɨ okok mɨnɨm nɨŋɨd rek ag ñɨnɨgain ak, yad tap si tap tɨmel gɨnɨgain. \v 19 Lo mɨnɨm yɨp ñag pak lak nɨŋɨl mɨñi yad cɨp se rek mɨdɨl lo mɨnɨm ak ma nɨpin. Pen mɨñi yad God nop tep gɨnɨmɨŋ ar ak nep gɨnɨm. Krais mab kros bak alaŋ ñag pak lɨlak ak, yɨpe Krais eip ñag pak lel kɨmnek. \v 20 God Ñɨ ne yɨp yɨmɨg nɨŋɨl kɨmak ak, yad nop cɨg gɨl me, ne kɨmak ak, yad eip kɨmnek. Nɨb ak, nop cɨg gɨl, ned mɨdölɨgɨpin rek ma mɨdebin. Krais yad nab adaŋ komɨŋ mɨdeb. Mɨñi komɨŋ yɨb mɨdɨl, nop gos nɨŋlɨg gɨ, yɨp gos ñɨb ar ak nep gɨpin. \v 21 God ne bin bɨ okok kɨrop yɨmɨg nɨŋɨl tau adɨk dak mɨnɨm tep ak ma ag junɨgain. Bin bɨ okok lo mɨnɨm ke ke ar ak gel amek, God nɨŋɨl, kɨrop bin bɨ komɨŋ tep yad, apkop ak, Krais cɨnop nen agɨl kɨmak ak yokop kɨmbkop. \c 3 \s1 Tap kɨl tep gɨpal rek mer; Jisas nop cɨg gɨl me, God eip jɨm ñɨl mɨdonɨgabɨn \p \v 1 Galesia bin bɨ, nɨbi gos tep ma mɨdeb. Bɨ an gek nɨbep saköl sek lɨp. Cɨn Jisas Krais nop mab kros bak alaŋ ñag tɨbɨk lɨlak mɨnɨm tep ak ag ñɨ tep gon nɨpek. \v 2 Pen yad nɨbep mɨnɨm nokɨm alap ag nɨŋebin. Nɨbi ned tari tari gem, God ne Kaun ne ak nɨbep ñak? Nɨbi lo mɨnɨm ageb rek gem, God ne Kaun ne ak nɨbep ñak aka nɨbi mɨnɨm tep ag ñɨnok ak nɨŋ dem, God ne Kaun ne ak nɨbep ñak? \v 3 God Kaun ak nop dɨl me, nɨbi bin bɨ komɨŋ tep ne mɨdebɨm ak pen mɨñi saköl ñagek, kɨlɨs cɨn ke gɨl mɨd tep gɨnɨgabɨn, agɨl, nɨpɨm ar? \v 4 Ned Krais nop nɨŋ dem, nɨbep gɨ tɨmel yɨb gelak ñɨn ak, nop ma kɨrɨg gɨpek. Pen mɨñi tari gɨnɨg, lo mɨnɨm alap agel, mɨnɨm kɨri nɨbak dɨl, Krais nop kɨrɨg gɨnɨg gebɨm? \v 5 Yɨp agem nɨŋin. Nɨbi lo mɨnɨm ageb rek gem, God ne Kaun ne ak nɨbep ñɨl tap ma gep rek nab nɨbi okok gɨp aka nɨbi Krais mɨnɨm tep nɨŋɨl nɨŋ dem, God ne Kaun ne ak nɨbep ñɨl tap ma gep rek nab nɨbi okok gɨp? \p \v 6 Pen Ebraham nop gos nɨŋnɨmɨb. God Mɨnɨm ak ñu kɨl tɨkɨl aglak, “Ebraham God mɨnɨm agak ak nɨŋ dak ak nɨŋɨl God nop, bɨ komɨŋ tep yad, agak,” aglak. \p \v 7 Nɨb ak, nɨbi nɨŋɨm. Bin bɨ God Mɨnɨm ageb ak nɨŋɨl, “Nɨŋɨd ageb,” agɨl nɨŋ dɨpal okok, Ebraham tɨdɨg ne mɨdebal. \v 8 God Mɨnɨm bɨrarɨk okok agak, Juda bin bɨ mer okok, God mɨnɨm ageb ak nɨŋ del, God kɨrop bin bɨ komɨŋ tep yad agnɨgab, agak. Ar nɨbak nep, God Mɨnɨm bɨrarɨk nep Krais mɨnɨm tep ak Ebraham nop agak, “Nak mɨdeban ak me, God ne bin bɨ okok magɨlsek tap tep ñɨnɨgab,” agak. \v 9 Ebraham God mɨnɨm agak ak nɨŋ dek, God nop dɨ tep gak rek, bin bɨ God Mɨnɨm ageb ak nɨŋɨl, nɨŋɨd ageb agɨl nɨŋ dɨpal okok, kɨrop ak rek nep dɨ tep gɨnɨgab. \p \v 10 Pen bin bɨ lo mɨnɨm ar ak nep nɨŋɨl gon, God cɨnop dɨnɨgab, apal bin bɨ okok, yur kɨb yɨb dɨnɨgal. Tari gɨnɨg: God Mɨnɨm ak ñu kɨl tɨkɨl aglak, “Bin bɨ an, God lo mɨnɨm ñu kɨl tɨklak tɨklak rek magɨlsek kɨsen ma gɨnɨgab ak, yur kɨb dɨnɨgab,” aglak. \p \v 11 Pen mɨnɨm alap God Mɨnɨm ñu kɨl tɨkɨl aglak, “Bin bɨ yɨp nɨŋ dɨpal okok nep me, bin bɨ komɨŋ tep yad mɨdɨl komɨŋ mɨdenɨgal,” aglak. Nɨb ak nɨpɨn, bin bɨ lo mɨnɨm ar ak nep nɨŋɨl gel amnɨgab okok, God bin bɨ komɨŋ tep yad, agɨl, kɨrop ma dɨnɨgab. \v 12 Pen lo mɨnɨm ageb rek gep ak ke, Krais mɨnɨm tep ak nɨŋ dep ak ke. Bin bɨ lo mɨnɨm ageb rek kɨlɨs cɨn ke gɨnɨgabɨn agnɨgal ak, sɨdol gɨnɨgal. God Mɨnɨm ñu kɨl tɨkɨl aglak, “Bɨ lo mɨnɨm ke ke magɨlsek kɨsen gɨnɨgab bɨ nɨbak me komɨŋ amnɨgab,” aglak. \v 13 Cɨn God lo mɨnɨm ar ak gɨ mer nɨŋɨl, yur kɨb dɨnɨg gɨnok ak pen Krais yur kɨb nɨbak dɨl cɨnop tau adɨk dak. God Mɨnɨm ñu kɨl tɨkɨl aglak, “Mab bak alaŋ ñag pak lel kɨmnɨgal bɨ okok, God ne ke pen ñek, yur dɨnɨgal,” aglak. \v 14 Pen Krais cɨnop tau adɨk dak ak, God Ebraham nop mɨnɨm tep agak ak, Krais Jisas gek Juda bin bɨ mer okok tap tep nɨbak dɨnɨmel agɨl, nɨg gak. Juda bin bɨ mer okok mɨnɨm tep nɨbak nɨŋ del, God ne Kaun ne cɨnop Krais bin bɨ ne ñɨnɨgain agɨl, nɨg gak. \s1 Lo mɨnɨm ak ke; God gɨnɨgain agɨl ag lak mɨnɨm ak ke \p \v 15 Ai mam sɨkop. Yad nɨbep mɨnɨm alap agnɨm. Bɨ ognap mɨnɨm ag ar nokɨm lɨl, agnɨgal rek nep gɨnɨgal. Bɨ alap apɨl mɨnɨm tɨb rɨkɨl abramek ma gɨnɨgab. \v 16 God ne Ebraham eip ñɨ ne eip mɨnɨm nɨŋɨd ag lep agɨl agak ak, God Mɨnɨm nɨbak ñu kɨl tɨkɨl, “Ñɨ okok eip,” ñu kɨl ma tɨklak; “Ñɨ nak ak eip,” ñu kɨl tɨklak. Ñɨ nokɨm aglak nɨbak, Krais nop nep aglak. \v 17 Pen yad agebin ak, God Ebraham nop gɨnɨgain agɨl ag lak mɨnɨm ak, mɨ koŋai nep (430) mɨd damɨl, kɨsen God lo mɨnɨm ak ñak. Lo mɨnɨm kɨsen ñak nɨbak, titi gɨl mɨnɨm nɨŋɨd ag lep ned agak ak tap yokop rek lɨg gɨ yok ke okok yoknɨgab? Nɨg ma gɨnɨgab. \v 18 Pen bin bɨ lo mɨnɨm kɨsen gel God tap tep ñɨbkop ak, God ned nɨg gɨnɨgain ag lak mɨnɨm ak gos nɨŋlɨg gɨ mɨdɨl tap tep ma ñɨbkop. Pen God ne Ebraham nop ned ag lak mɨnɨm nɨbak nep gos nɨŋlɨg gɨ mɨdɨl, ne ke Ebraham nop ag lak rek nep gak. \p \v 19 Pen nɨbi agnɨgabɨm, “God Ebraham nop tap tep ag lak ak yokop ñɨb ak rek, God ne tari gɨnɨg lo mɨnɨm ñak?” agnɨgabɨm. Pen God ned yɨb Ebraham nop mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd ak ag lak; kɨsen yɨb Ñɨ agak nɨbak owak. Pen ñɨn nab sɨŋak bin bɨ tap si tap tɨmel ke ke gölɨgɨpal rek, kɨri tɨmel gölɨgɨpal ak nɨŋnɨmel, agɨl, God kɨrop lo mɨnɨm ak ñak. Pen lo mɨnɨm ak, God ejol okok nep dap bɨ alap nop ñelak, ne pen dam bin bɨ okok kɨrop ag ñak. \v 20 Pen Ebraham Ñɨ ne gɨnɨgab mɨnɨm agak nɨbak mɨnɨm kɨb yɨb ak me, God ne ke apɨl Ebraham nop ag ñak. \s1 Lo mɨnɨm ak cɨnop gos tɨmɨd ukɨp \p \v 21 Nɨbi gos alap nɨŋɨl agnɨgabɨm, “God cɨnop mɨnɨm omal agak. Pen lo mɨnɨm agak mɨnɨm nɨbak eip, yad gɨnɨgain agɨl mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd ag lak mɨnɨm nɨbak eip, adɨp adɨp ma mɨdeb,” agnɨgabɨm. “Mɨnɨm nɨb omal ke ke mɨdeb,” agnɨgabɨm. Pen mɨnɨm ke ke mer. God bin bɨ komɨŋ mɨdep lo mɨnɨm alap agobkop, cɨn lo ar nɨbak nep nɨŋɨl gon, God ne nɨŋɨl cɨnop bin bɨ komɨŋ tep yad apkop. Pen lo nɨbak rek ar alap ma agak. \v 22 God Mɨnɨm ñu kɨl tɨklak rek nep mɨdeb. Bin bɨ karɨp lɨm okok magɨlsek tap si tap tɨmel ar ak gel gel, gac nɨbak kɨrop kom kam gek, ke komɨŋ amnɨmel rek ma lɨp. Pen bin bɨ Jisas Krais nop nɨŋ dɨnɨgal okok, God gɨnɨgain agɨl ag lak rek, tap tep agak nɨbak kɨrop ñɨnɨgab. \p \v 23 Pen Krais ma owak ñɨn ak, nop ma nɨŋ dɨnok ak me, lo mɨnɨm cɨnop bɨ nagɨman wari mɨgan nab eyaŋ mɨdebal rek ak, gɨ kɨs kɨs gak. \v 24 Cɨnop kɨs kɨs gɨl, gos tɨmɨd uk damɨl, gos ñek nɨŋlɨg gɨ mɨdon, Krais apek, mɨnɨm tep ne ak nɨŋ don, God cɨnop bin bɨ komɨŋ tep yad agɨp. \v 25 Krais mɨnɨm tep ak nɨŋ dɨpɨn ak me, mɨñi lo mɨnɨm cɨnop gos tɨmɨd uk dam ma gɨp. \s1 Nɨbi God ñɨ pai ne mɨdebɨm \p \v 26 Nɨbi Krais Jisas nop nɨŋ dɨpɨm ak me, nɨbi magɨlsek God ñɨ pai ne mɨdebɨm. \v 27 Nɨbi ñɨg pakɨl Krais nop cɨg gɨpɨm ak me, ke kɨsen nɨb Krais ne ke rek ulek lɨpɨm. \v 28 Nɨb ak, Juda wagɨn ak ke, Grik wagɨn ak ke ma mɨdebɨm; bin bɨ mɨñ wög gɨpɨm okok ke, bin bɨ gos nɨbi ke nɨŋɨl gɨpɨm okok ke ma mɨdebɨm; bin wagɨn ak ke, bɨ wagɨn ak ke ma mɨdebɨm; nɨbi Krais Jisas bin bɨ ne mɨdebɨm rek, wagɨn nokɨm yɨb mɨdebɨm. \p \v 29 Nɨbi bin bɨ Krais pɨs ar mɨdebɨm okok, nɨbi Ebraham bin bɨ wagɨn ne mɨdebɨm, nɨŋɨl God Ebraham nop mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd ag lɨl gɨnɨgain agak ak, nɨbep ak rek nep gɨnɨgab. \c 4 \s1 Krais nep gek God ñɨ pai ne mɨdobɨn \p \v 1 Mɨnɨm yad agebin ak nɨg gɨl mɨdeb: bin bɨ okok kɨmel, ñɨ pai kɨri kɨsen kɨb gɨl tap kɨri okok dɨnɨgal. Pen ñɨ pai sɨkol mɨdɨl ma dɨnɨgal; kɨb gɨl nep me kɨri tap nɨb okok magɨlsek dɨnɨgal. Nɨb ak, ñɨ pai nɨb okok tap koŋai mɨdeb ak pen kɨri ñɨ pai sɨkol mɨdebal rek, kɨri bin bɨ mɨñ wög gɨpal rek nep mɨdebal. \v 2 Pen bin bɨ ñɨ pai nɨb okok kɨrop kod mɨdebal okok, nɨb nɨb gɨnɨmɨb, agɨl, ag damɨl, mani tap kɨri okok kod mɨdel mɨdel, nap ag lak ñɨn ak nep, tap kɨri nɨb okok dɨpal. \v 3 Pen nɨb aknɨb rek nep, cɨn ñɨ pai sɨkol rek mɨdɨl gos nɨŋ tep ma gɨl, kɨjeki, cɨp saj, tap tari tari okok mɨnɨm tari aglak ak dɨl, kɨrop bin bɨ mɨñ wög gep rek mɨdolɨgɨpɨn. \v 4 Pen God ag lak ñɨn ak bɨr owak ak me, God Ñɨ ne ak nop ag yokek, Juda bin alap Ñɨ nɨbak nop tɨk dowak. Tɨk dapek, ne Juda lo mɨnɨm ar ak nɨŋɨl, mɨd damɨl, \v 5 Juda bin bɨ lo mɨnɨm nɨpal okok kɨrop tau adɨk dak. Kɨrop tau adɨk dak ak, cɨn God ñɨ pai ne yɨb rek mɨdonɨgabɨn agɨl gak. \v 6 Nɨbi ñɨ pai ne yɨb mɨdebɨm rek, God ne Ñɨ ne Kaun ne ak ag yokek, Kaun ak apɨl cɨnop bak goŋ lɨp ak me, God nop “Aba,\f + \fr 4:6 \ft Jisas Arameik mɨnɨm agolɨgɨp. “Aba” agak mɨnɨm magɨl nɨbak wagɨn ak “Bapi.”\f* Bapi,” apɨn. \v 7 Nɨb ak, nɨbi bin bɨ, Seten nop bin bɨ mɨñ wög gep rek mɨdelɨgɨpɨm okok, mɨñi God ñɨ pai ne mɨdebɨm ak me, God ñɨ pai ne kɨrop mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd ag lɨl, “Nɨbep tap tep okok ñɨnɨgain,” agak mɨnɨm ak, mɨnɨm nɨbi yɨb. \s1 Pol Galesia bin bɨ, “Nɨbep gos par nɨŋebin,” agak \p \v 8 Pen ned God nop ma nɨŋ dölɨgɨpɨm ñɨn ak, nɨbi bin bɨ mɨñ wög gep rek mɨdɨl, tap esek okok sobok gɨlɨg gɨ, pɨrɨklɨg gɨ, gɨ mɨd damɨl, mɨd tep ma gölɨgɨpɨm. \v 9 Pen mɨñi God nop nɨŋ dɨpɨm. Pen nɨbi God nop pɨyo nɨŋɨl ma dɨpɨm; ne nep nɨbep nɨŋɨl dɨp. Pen tari gɨnɨg nɨbi adɨk gɨ amɨl, ned gɨ tɨmel gölɨgɨpɨm rek kauyaŋ gɨnɨg gebɨm? Gɨpɨm nɨbak, kauyaŋ bin bɨ mɨñ wög gep okok rek koslam mɨdon, agɨl, gɨpɨm aka? \v 10 Per ñɨn kɨb apal ak nep nɨŋɨl, takɨn kɨb apal ak nep nɨŋɨl, pɨb kɨb apal ak nep nɨŋɨl, mɨ kɨb apal ak nep nɨŋɨl gɨpɨm. Nɨg gɨl, gɨ tɨmel gɨpɨm. \v 11 Nɨb ak, yad mɨnɨm tep nɨbep ag ñen nɨpek ak, mɨñi kɨrɨg gɨnɨmɨb rek lɨp, agɨl, nɨbep gos par nɨŋebin. \p \v 12 Ai mam sɨkop. Yad nɨbep yɨmɨg nɨŋɨl agebin! Yad ned Juda lo mɨnɨm nɨŋölɨgɨpin rek kɨrɨg gɨl, nɨbi yokop mɨdelɨgɨpɨm rek mɨdebin ak, nɨbi ak rek nep lo mɨnɨm nɨbak kɨrɨg gɨl, yad mɨdebin rek mɨdenɨmɨb. Ned nɨbi yɨp gɨ tɨmel ma gɨpek. \v 13 Nɨbi nɨpɨm, ned yɨp tap gak ak me, yad am karɨp lɨm nɨbi sɨŋak kɨn mɨdɨl, nɨbep mɨnɨm tep ak ag ñɨnek. \v 14 Yɨp tap gek ak, nɨbi koslam mɨdebek pen yɨp yɨrɨk nɨŋɨl, ma kɨrɨg gɨpek; God ejol alap aka Krais Jisas nop ke dɨ tep gɨpkep rek ak, yɨp aknɨb rek nep dɨ tep gɨpek. \v 15 Nɨbi ned mɨñ mɨñ yɨb gɨl yɨp dɨ tep gɨl, yɨmɨg nɨŋɨl, udɨn magɨl nɨbi okok tɨg ju yɨp ñeb rek lɨpkop, abramek tɨg ju ñɨbkep. \v 16 Pen mɨñi yɨp tari gɨnɨg kɨrɨg gɨpɨm? Mɨnɨm nɨŋɨd agen ar ak nɨŋem nɨbep mɨlɨk yapek yɨp yɨrɨk nɨpɨm aka? \p \v 17 Bin bɨ nɨbep tɨmɨd ukpal okok, kɨri gos tɨmel nɨŋɨl nɨg gɨpal. Pol bɨ okok kɨrɨg gɨl, mɨnɨm cɨn apɨn ak nep kɨsen gɨnɨmɨb, agɨl, nɨg gɨpal. \v 18 Bin bɨ kɨlɨs gɨl nɨbep gɨ tep gɨnɨgal ak tep. Pen kɨri per nep nɨg genɨmel. Yad nɨbep eip mɨdenɨgain ñɨn ak abe, par okok mɨdenɨgain ñɨn ak abe nɨbep gos nɨŋɨl gɨ tep gɨnɨgal ak tep. Pen yad par okok mɨdenɨgain ñɨn ak nɨbep tom apal ak, tep ma gɨp. \p \v 19 Pen ñɨ pai mɨdmagɨl yad okok. Ned, “Krais mɨnɨm tep ak ag ñen, nɨŋ del, Krais kɨrop nab adaŋ mɨdeŋ,” agɨl, nɨbep ag ñɨ tep gölɨgɨpin ak, bin okok ñɨ pai tɨk donɨg gel, yur kɨb gɨp rek ak, yɨp gak. Pen mɨñi kauyaŋ Krais nɨbep nab adaŋ mɨdeŋ, agɨl, nɨbep ag ñɨ tep gebin ak, bin ñɨ pai tɨk donɨg gel, yur gɨp rek ak, yɨp kauyaŋ geb. \v 20 Yad nɨbep eip mɨdebnep ak, mɨnɨm akal dɨl agnɨm, agɨl, pɨyo nɨpnep ak, pen par sɨŋ aul mɨdebin ak me, yad nɨbep gos par nɨŋen, gos yad abɨc gek apeb. \p \v 21 Pen nɨbi lo mɨnɨm nep nɨŋɨn, apɨm okok, lo mɨnɨm ognap ma nɨŋnɨmɨb rek lɨp. \v 22 Mɨnɨm nɨbak ñu kɨl tɨkɨl aglak, “Ebraham ñɨ omal tɨk dowak. Ñɨ ne alap, bin praj alap Ebraham bine ak nop mɨñ wög golɨgɨp bin ak nop dɨl tɨk dowak; ñɨ ne alap, bin mɨñ wög ma golɨgɨp bin ak nop yɨpɨd gɨl dɨl tɨk dowak,” aglak. \v 23 Bine mɨñ wög golɨgɨp ñɨ tɨk dowak ak, ñɨ pai tɨk dopal rek nep tɨk dowak; pen bin mɨñ wög ma golɨgɨp bin yɨpɨd gɨl dak bine ak, ñɨ pai womleb mɨdɨl, God Ebraham nop ñɨ alap tɨk donɨgan agɨl mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd ag lɨl agak rek, ñɨ alap tɨk dowak. \p \v 24 Kesɨm ar nɨbak rek, mɨnɨm ognap bak okok mɨdeb. Bin omal, mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd ag lep omal. Mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd ag lep alap Sainai Dɨm nɨb apɨl, ñɨ pai tɨk dapek kɨri mɨñ wög gɨlɨg gɨ nep mɨdenɨgal; Hega me ak. \v 25 Bin Hega ne Sainai Dɨm karɨp lɨm Arebia sɨŋak rek me. Ne taun kɨb Jerusalem mɨñi mɨdeb ak rek mɨdeb. Tari gɨnɨg: Jerusalem abe ñɨ pai ne abe mɨñ wög gɨpal. \v 26 Pen Jerusalem seb kab ar alaŋ mɨdeb sɨŋak, bin bɨ mɨñ wög gɨl ma amnɨgal. Karɨp lɨm nɨbak ami cɨn. \p \v 27 Bɨrarɨk nep kɨmep alap God Mɨnɨm ñu kɨl tɨkɨl aglak, \q1 “Bin ñɨ pai womleb ñɨ pai ma tɨk dowɨp ak, \q2 mɨñ mɨñ yɨb gɨnɨgab. \q1 Bin ñɨ pai tɨknɨg gek ma ñɨŋɨb ak, \q2 tep gek nɨŋlɨg gɨ, mɨñ mɨñ gɨnɨgab. \q1 Bin ñɨ pai womleb ak, \q2 wagɨn ne kɨb mɨdenɨgab; \q1 pen bin nɨgmɨl eip ajölɨgɨpir ak, \q2 wagɨn ne kɨb ma mɨdenɨgab,” aglak. \p \v 28 Ai mam sɨkop. God ne mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd ag lek, Sera Aisak tɨk dowak. Pen nɨb aknɨb rek nep, God mɨnɨm kɨlɨs nɨŋɨd ag lek, nɨbi ñɨ pai ne mɨdebɨm. Nɨb ak, nɨbi Aisak rek mɨdebɨm. \p \v 29 Ñɨn nɨbak, Ebraham ñɨ ne bin bɨ ñɨ pai tɨk dopal rek nep tɨg dowak ñɨ ak, warɨkɨl, nɨmam adɨk God Kaun gek tɨk dowak ak nop nɨŋek, mɨlɨk yapek, gɨ tɨmel gak. Nɨb ak rek, mɨñi Juda bin bɨ lo mɨnɨm nɨpal okok, cɨnop bin bɨ Jisas nop nɨŋ dɨpɨn okok ak rek nep gɨpal. \p \v 30 God Mɨnɨm ak ñu kɨl tɨkɨl aglak, “Bin wög gɨ ñeb amɨl mal kɨrop ag yokan. Bin mɨñ wög gɨ ñeb ñɨ ne ak, bin yɨpɨd gɨl dɨl ñɨ tɨk donak ak, tap ne ognap ma dɨnɨgab,” aglak. \p \v 31 Nɨb ak, ai mam sɨkop nɨŋɨm! Cɨn bin mɨñ wög golɨgɨp ñɨ pai ne rek ma mɨdobɨn; cɨn bin mɨñ wög ma golɨgɨp bin yɨpɨd gɨl dak ak, ñɨ pai ne rek mɨdobɨn. \c 5 \s1 Mɨñ mɨdonok, Krais cɨnop tau adɨk dak ak me, Juda lo mɨnɨm okok lo cɨn mer \p \v 1 Krais cɨnop pɨs nep tau adɨk dak ak, kɨsen Juda lo mɨnɨm alap cɨnop mɨnɨm kɨb ma agnɨmɨŋ, agɨl, cɨnop tau adɨk dak. Krais nɨg gak ak gos nɨŋlɨg gɨ nep mɨdenɨmɨb; ned Juda lo mɨnɨm ak bɨ kɨb nɨbi rek lek, nop bin bɨ mɨñ wög gep rek mɨdelɨgɨpɨm ak kauyaŋ ma adɨk gɨ amnɨmɨb. \fig caption|alt="man plowing with oxen" src="HK00019B.TIF" size="col" ref="5:1" \fig* \v 2 Yad Pol nɨbep mɨnɨm agebin aul nɨŋ tep gɨnɨmɨb! Juda kai mɨnɨm cɨn dɨnɨmɨb apal okok kɨrop yau agem, wak nɨbep tɨb gɨ rɨk genɨgal ak, kɨsen Krais nɨbep gɨ ñɨnɨmɨŋ rek ma lɨnɨgab. \v 3 Yad nɨbep kauyaŋ ag tep gɨnɨgain! Bɨ okok mɨnɨm cɨn dɨnɨmɨb apal okok kɨrop yau agem, wak nɨbep tɨb gɨ rɨk genɨgal ak, kɨsen nɨbi Juda lo mɨnɨm ak magɨlsek dɨl kɨsen gɨnɨmɨb. \v 4 Nɨbi, “Juda lo mɨnɨm kɨsen gon amek, God cɨnop nɨŋɨl, ‘Bin bɨ komɨŋ tep yad,’ agnɨgab,” ag gos nɨpɨm bin bɨ okok, Krais nop kɨrɨg gɨpɨm; bin bɨ ne ma mɨdebɨm. Nɨbi nɨg gɨl nɨpɨm rek, Krais nɨbep yɨmɨg nɨŋɨl dɨnɨmɨŋ rek ma lɨp. \v 5 Pen God Kaun cɨnop nab adaŋ mɨdeb bin bɨ okok, God cɨnop nɨŋɨl, “Bin bɨ komɨŋ tep yad,” agnɨgab ñɨn ak kod mɨdɨl tep gek nɨŋlɨg gɨ, gos sek mɨdobɨn. \v 6 Bin bɨ Krais Jisas nop cɨg mɨdebal okok, wak tɨb gɨ rɨk gɨpal aka tɨb gɨ rɨk ma gɨpal ak tap yokop. Tap kɨb nokɨm nep mɨdeb: Krais nop nɨŋ dɨl, bin bɨ okok kɨrop mɨdmagɨl lɨn. \p \v 7 Nɨbi ned tag tep gölɨgɨpɨm ak pen mɨñi bɨ an nɨbep kanɨb bɨnem tɨkɨp nɨŋɨl mɨnɨm nɨŋɨd ak kɨrɨg gɨpɨm? \v 8 God nɨbep kanɨb bɨnem tɨkɨp nɨŋɨl mɨnɨm nɨŋɨd ak ma kɨrɨg gɨpɨm. Ne nep me nɨbep sɨk ageb. \v 9 Bin bɨ okok tap yɨs apal ak mɨnɨm alap agɨl apal, “Yɨs sɨkol eñap plaua tin kɨb eyaŋ sek lel, yɨs nɨbak ke amek amek plaua nɨbak kɨb yɨb tannɨgab,” apal. \v 10 Krais eip jɨm ñɨl mɨdobɨn ak me, yad nɨpin mɨnɨm yad agesin nɨbaul nɨbi ke nɨb aknɨb rek nep nɨŋnɨgabɨm. Pen bɨ an ne apɨl mɨnɨm esek agek, nɨbi gos alap alap nɨpɨm ak, bɨ nɨbak mɨnɨm kɨb nɨŋɨl pen yur dɨnɨgab. \p \v 11 Pen ai mam sɨkop nɨŋɨm! Krais bin bɨ nɨŋ dɨpal okok kɨrop wak tɨb gɨ rɨk gɨnɨmɨb apnep, bɨ okok yɨp gɨ tɨmel ma gɨplap. Yad wak tɨb gɨ rɨk gɨnɨmɨb apnep, Krais ne bin bɨ okok nen agɨl mab kros bak alaŋ kɨmak mɨnɨm tep nɨbak nɨŋel mɨlɨk ma yopkop. \v 12 Pen gos yad, bɨ mɨnɨm esek agel sɨdol gɨpɨm bɨ nɨb okok kɨrop ke pɨs nep tɨb gɨ rɨk gɨnɨgal ak tep! \p \v 13 Pen ai mam sɨkop. Krais cɨnop pɨs nep tau adɨk dak ak, kɨsen Juda lo mɨnɨm alap cɨnop mɨnɨm kɨb ma agnɨmɨŋ, agɨl, cɨnop tau adɨk dak. Pen gos nɨbak nɨŋɨl, gos nɨbi ke nɨŋɨl, abramek ma gɨnɨmɨb; bin bɨ okok kɨrop yɨmɨg nɨŋɨl, dɨ tep gɨnɨmɨb. \v 14 God lo mɨnɨm ak magɨlsek dɨ jɨm ñɨl, mɨnɨm ar nokɨm alap nep mɨdeb: “Nak ke mɨdmagɨl lɨpan rek, bin bɨ ke nɨb okok kɨrop ak rek nep mɨdmagɨl lɨnɨmɨn.” \v 15 Nɨb ak, nɨbi ke nɨŋ tep gɨnɨmɨb. Kaj kain okok gɨpal rek mɨlɨk yapek, pen pen gɨnɨgabɨm ak, magɨlsek ap yap paknɨgabɨm. \s1 Gos ke nɨpɨm ar ak kɨrɨg gɨl, God Kaun gos ñeb ar ak nep gɨnɨmɨb \p \v 16 Nɨb ak, nɨbep agebin, God Kaun gos ñeb ar ak nep gɨnɨmɨb. Nɨg genɨgabɨm me, gos nɨbi ke nɨŋɨl, tap si tap tɨmel gölɨgɨpɨm ar ak kɨrɨg gɨnɨgabɨm. \v 17 Gos nɨb omal, alap pɨs kɨd lɨp gɨ damek, alap pɨs kɨd lɨp gɨ damek ak me, tap gɨn agnɨgabɨm ar ak gɨnɨmɨb rek ma lɨnɨgab. \v 18 Pen God Kaun nɨbep gos ñek nɨŋlɨg gɨ gem amek, Juda lo mɨnɨm okok lo nɨbi mer. \v 19 Pen bin bɨ gos kɨri ke nɨŋɨl gɨpal ar ak, bin si bɨ si gɨl, abramek gɨ ajɨl, gɨ tɨmel yɨb gɨl; \v 20 tap yokop god esek okok sobok gɨl, kɨj gɨl, kɨyob pakɨl; bin bɨ okok kɨrop mɨlɨk kal nɨŋɨl, pen pen gɨl, tap kɨri okok yad rek ma mɨdeb agɨl, cɨbur tɨmel gek, yad ke bɨ kɨb mɨdenɨm agɨl, pen pen agɨl, am ke ke asɨk lɨl, \v 21 tap kɨri okok yad rek mɨdobkop, agɨl; ñɨg kɨlɨs ñɨbɨl saköl ñagɨl, tap magɨl koŋai nep ñɨbɨl, tap tɨmel nɨŋep ma nɨŋep gɨl, gɨ tɨmel yɨb gɨpal. Yad nɨbep ned agnek mɨnɨm ak mɨñi kauyaŋ agebin: bin bɨ nɨbak rek gɨpal okok, God kɨrop dɨl ma kod mɨdenɨgab. \p \v 22 Pen bin bɨ God Kaun kɨrop gos ñek nɨŋlɨg gɨ gel ameb okok, bin bɨ okok mɨdmagɨl lɨl, mɨñ mɨñ gɨl, cɨbur sain sain mɨdɨl, bin bɨ ognap okok yɨmɨg nɨŋɨl, gɨ tep gɨl, mɨnɨm kɨri ke agnɨgal ak ar nɨbak rek nep gɨl, \v 23 bin bɨ ognap eip mɨnɨm sɨsain agɨl dɨ tep gɨl, bin bɨ ognap kɨrop gɨ tɨmel gel, pen kal ma junɨgal. Nɨg genɨgal ak, lo mɨnɨm alap kɨrop mɨnɨm kɨb ma agnɨgab. \p \v 24 Krais Jisas bin bɨ ne okok, gos ke nɨŋɨl abramek golɨgɨpɨn nag ar nɨbak kɨrɨg gɨpɨn. Nag ar golɨgɨpɨn nɨbak, mab kros bak alaŋ Krais Jisas eip kɨmak. \v 25 Nɨb ak, God Kaun ak nep cɨnop komɨŋ kɨsen nɨb ñek, komɨŋ mɨdobɨn ak me, God Kaun tap tari cɨnop agnɨmɨŋ ak, nɨb aknɨb rek nep gɨn. \v 26 Pen cɨn ke yɨb kɨb mɨdeŋ, agɨl, pen pen agɨl, tap kɨri okok tap yad rek mɨdobkop, agɨl, gos ma nɨŋɨn. \c 6 \s1 Bin bɨ okok mɨdmagɨl lɨl, gɨ tep gɨnɨmɨb \p \v 1 Ai mam sɨkop. Bin bɨ cɨn ognap tap si tap tɨmel ar ognap genɨmel ak, nɨbi bin bɨ God Kaun nɨbep nab adaŋ mɨdeb bin bɨ okok kɨrop mɨnɨm sɨsain agɨl, ag tep gem, kauyaŋ mɨd tep gɨnɨmel. “Ñɨn ognap cɨn ak rek nep gɨjɨn rek lɨp,” agɨl, nɨŋ tep gɨnɨmɨb. \v 2 Bin bɨ cɨn ognap mɨker denɨmel, kɨrop yɨmɨg nɨŋɨl kod mɨdem, mɨd tep gɨnɨmel. Nɨg gɨnɨgabɨm ak, Krais lo ne ageb rek gɨnɨgabɨm. \v 3 Cɨn ke tap tep alap ma mɨdeb. Bin bɨ ognap, cɨn ke bin bɨ tep agnɨgal ak, mɨnɨm esek agnɨgal. \v 4 Bɨ nɨbak bɨ tep aka yad bɨ tep, agɨl, gos ak ma nɨŋnɨmɨb; yad ke gɨ tep gɨpin aka gɨ tep ma gɨpin agɨl, gos ak nep nɨŋnɨmɨb. \v 5 Tari gɨnɨg: cɨn nokɨm nokɨm mɨker ke ke mɨdeb rek nɨŋɨl, tari tari gɨl mɨd tep gɨnɨgabɨn ak, ke nɨŋ tep gɨn. \p \v 6 Pen bin bɨ Krais mɨnɨm tep ag ñɨbal okok, bin bɨ mɨnɨm nɨbak nɨpal okok, mɨnɨm ag ñeb bin bɨ nɨb okok kɨrop saköl ma gɨnɨmel; tap tep kɨri mɨdeb okok kɨrop ognap nonɨm lɨ ñɨnɨmel. \p \v 7 Pen, God bɨ saköl, yad tap si tap tɨmel gɨnɨgain ne ma nɨŋnɨgab, agɨl, ma nɨŋnɨmɨb. Gɨnɨgabɨn rek, cɨnop pen ak rek nep gɨnɨgab. Cɨn nɨpɨn, tap yɨmnɨgabɨn rek nep pag donɨgabɨn; tap ke ognap ma pag donɨgabɨn. \v 8 Nɨb ak, gos cɨn ke nɨpɨn rek tap yɨmɨn agnɨgabɨn ak, kanɨb tɨmel amlɨg gɨ, pɨs nep yap pakɨl, mab per yɨneb ak pag donɨgabɨn. Pen God Kaun gos ñeb rek tap yɨmɨn agnɨgabɨn ak, God Kaun ak cɨnop gek, komɨŋ per mɨdep won ak nep pag donɨgabɨn. \v 9 Nɨb ak, yɨrɨk nɨŋɨl, gɨ tep gɨpɨn ak ma kɨrɨg gɨl, kɨlɨs gɨ tap yɨmɨl, ñɨn kɨsen ak tap magɨl tep pag donɨgabɨn. \v 10 Pen tap ñɨŋeb nɨbak wös ma gɨp ñɨn aul, bin bɨ Krais pɨs ar mɨdebal okok kɨrop dɨ tep gep rek lenɨgab ak, dɨ tep gɨn. Pen bin bɨ ke nɨb okok kɨrop ak rek nep magɨlsek dɨ tep gɨn. \s1 Krais cɨnop nen agɨl mab kros bak alaŋ kɨmak ak nep tap kɨb yɨb \p \v 11 Yad agen, mam alap mɨj nɨbaul ñu kɨl tɨkeb. Pen mɨñi ñɨnmagɨl yad ke ñu kɨl tɨkebin ak me, mɨnɨm magɨl kɨb kɨb rek ñu kɨl tɨkebin. \p \v 12 Bɨ mɨb goŋ nep nɨŋɨl, ak tep, ak tɨmel, apal bɨ okok, kɨri kɨlɨs gɨl wak tɨb gɨ rɨk gɨnɨmɨb apal. Krais mab kros bak alaŋ kɨmak mɨnɨm ak nep agon, bɨ Juda ognap kabiam juɨl, cɨnop gɨ tɨmel gɨnɨgal, agɨl me, nɨb apal. \v 13 Wak kɨri ke tɨb gɨ rɨk gɨpal ak pen Juda lo mɨnɨm okok magɨlsek kɨsen ma gɨpal. Nɨbep wak tɨb gɨ rɨk gɨnɨmɨb apal ak, kɨsen kɨri mɨñ mɨñ gɨl, Juda bɨ okok ognap kɨrop agnɨgal, “Cɨn agon mɨnɨm cɨn dɨl mɨb goŋ kɨri nɨb nɨb gɨpal,” agnɨgal. \v 14 Pen yad tap nokɨm alap nep gos nɨŋɨl mɨñ mɨñ gɨpin: Jisas yɨp nen agɨl, mab kros bak alaŋ kɨmek, yad eip kɨmnek rek lɨp ak nɨŋɨl me, mɨñ mɨñ gɨpin. Ne eip kɨmnek nɨbak, bɨ pɨs nep kɨmɨb rek ak mɨden, bin bɨ lɨm dai wagɨn aul nɨb tap kɨri mɨñ mɨñ gɨpal tap okok, yɨp tep ma gɨp. Pen bin bɨ nɨb okok ak rek nep yɨp nɨŋel, yad tap yokop alap rek lek, bɨ pɨs nep kɨmɨb bɨ alap rek mɨdebin. \p \v 15 Wak tɨb gɨ rɨkɨp aka tɨb gɨ rɨk ma gɨp ak tap yokop. Pen God gek, bin bɨ kɨsen nɨb lɨl, bin bɨ ne mɨdobɨn ak tap yɨb. \v 16 Mɨnɨm agesin kɨsen gɨpɨm bin bɨ okok abe, God bin bɨ ne okok magɨlsek abe, God nɨbep yɨmɨg nɨŋɨl dɨ tep gek nɨŋlɨg gɨ nɨbi kapkap mɨd tep gɨ mɨdenɨmɨb. \p \v 17 Yad mɨnɨm magɨl nokɨm alap mɨdeb ak, nɨbep agnɨg gebin. Jisas mɨnɨm tep ak agen, yɨp paklak kɨñauŋ okok mɨdeb ak me, bɨ ognap apɨl yɨp mɨker ognap ma ñɨnɨmel. \p \v 18 Ai mam yad okok. Bɨ Kɨb cɨn Jisas Krais nɨbep yɨmɨg nɨŋɨl, kod mɨdonɨmɨŋ. Nɨb aknɨb rek tep.