\id 2CO - Minimib dialect (Kalam) NT [kmhM] -Papua New Guinea 2008 (web version -2012 bd) \h 2 Korid \toc1 Pol mɨj kɨsen ak Korid bin bɨ kɨrop ñu kɨl tɨkak \toc2 2 Korid \toc3 2Ko \mt1 2 Korid \mt2 Pol mɨj kɨsen ak Korid bin bɨ kɨrop ñu kɨl tɨkak \c 1 \p \v 1 Yad Pol. God yɨp ag lek, Krais Jisas mɨnɨm dad ameb bɨ alap mɨdɨl, mam cɨn Timoti eip sɨŋaul mɨdɨl, nɨbep God bin bɨ ne taun kɨb Korid mɨdebɨm okok abe, Akaia Propins nab nab tɨgoŋ tɨgoŋ magɨlsek mɨdebɨm okok abe, mɨj nɨbaul ñu kɨl tɨkebin. \v 2 Nɨbep agebin, yɨp tep gɨp ak, Bapi God abe Bɨ Kɨb Jisas Krais abe nɨbep yɨmɨg nɨŋɨl dɨ tep gɨrek, kapkap mɨd tep gɨnɨmɨb. \s1 Pol God nop tep agak \p \v 3 Bɨ Kɨb cɨn Jisas Krais Nap ne God nop tep agɨn. Bapi God ñɨ pai ne yɨmɨg yɨb nɨŋɨl, dɨ tep gɨl, per per kod mɨd tep yɨb gɨp. \v 4 Mɨker ognap cɨnop apek, ne cɨnop kod mɨd tep gɨp ak me, cɨn pen adɨk gɨl, bin bɨ ognap mɨker apek, kɨrop ak rek nep dɨ tep gɨl kod mɨd tep gɨnɨgabɨn. \v 5 Krais eip mɨdobɨn ak me, ne yur dak rek cɨn ak rek nep yur ognap dɨpɨn. Pen Krais eip mɨdobɨn ak me, ne cɨnop per per kod mɨd tep gɨp nɨŋɨl cɨn gos sek mɨdobɨn. \v 6 Nɨbi mɨd tep gɨl gos sek mɨdɨl, am ne eip per per mɨdenɨgabɨm, agɨl, Krais Jisas ne mɨker ognap cɨnop ñɨb. Pen Krais ne cɨnop kod mɨd tep gɨp rek, cɨn gos sek mɨdobɨn ak nɨŋnɨgabɨm ak me, mɨker ognap nɨbep apenɨgab ak, Krais cɨnop ak rek nep kod mɨd tep gɨnɨgab nɨŋɨl mɨd tep gɨn, agɨl, gos sek mɨdenɨgabɨm. \v 7 Gos cɨn nɨpɨn ak, nɨbi Krais nop ma kɨrɨg gɨnɨgabɨm. Cɨr bɨ omal yur dɨpɨr rek, nɨbi ak rek nep yur dɨnɨgabɨm; pen God cɨrop mal dɨ tep gɨp rek, nɨbep ak rek nep dɨ tep gɨl kod mɨd tep gek, gos sek mɨdenɨgabɨm. \p \v 8 Pen ai mam sɨkop nɨŋɨm. Cɨr bɨ omal Esia Propins mɨdɨl, mɨker kɨb dɨl koslam yɨb mɨdorok. Komɨŋ mɨdojɨr rek ma lɨp, bɨr kɨmnɨgabɨr, agrok. \v 9 Bɨr kɨmnɨgabɨr, agrok. Pen gak ar nɨbak, cɨr gos par yɨb nɨŋ mɨdorok ak me, cɨr ke kɨlɨs mɨdobɨr, agɨl, ma apɨr; God bin bɨ kɨmbal okok gek warɨkpal ak nep cɨrop kod mɨdek nɨŋlɨg gɨ mɨdobɨr, apɨr. \v 10-11 Cɨrop pɨs nep ñag pak lɨnɨmel rek lak ak pen God ne cɨrop dɨ komɨŋ yokak ak me, mɨñi ne cɨrop kauyaŋ dɨ komɨŋ yoknɨg geb. Nɨbi God nop sobok gɨlɨg gɨ mɨdem, kɨsen okok abe ne ak rek nep cɨrop dɨ komɨŋ yoknɨgab, agɨl, gos sek mɨdobɨr. Nɨb ak, bin bɨ koŋai nep God nop sobok gɨlɨg gɨ mɨdel, God ne nɨŋɨl cɨrop mal dɨ komɨŋ yokek me, bin bɨ koŋai nep, ne cɨrop gɨnɨgab ak nɨŋɨl yɨb ne agel ar amnɨgab. \s1 Pol kɨrop am ma nɨŋak, mɨnɨm ak agak \p \v 12 Mɨdmagɨl cɨr nab adaŋ nɨpɨr, bin bɨ okok eip mɨdɨl tap tari tari gɨpɨr okok, God cɨrop eip mɨdek nɨŋlɨg gɨ, nop gos nɨŋlɨg gɨ gɨpɨr. Cɨr mɨnɨm nɨŋɨd nep agɨl gɨ tep nep gɨpɨr. Yad mɨseŋ agebin, nɨbep per per nɨb aknɨb rek nep gɨpɨr. Pen bin bɨ okok gos nɨpal rek gos nɨŋɨl nɨg ma gɨpɨr. God cɨrop yɨmɨg nɨŋɨl dɨ tep gɨl gos ñek nɨg gɨpɨr. \v 13-14 Mɨj nɨbep ñu kɨl tɨkpin okok, mɨnɨm bak okok rek agɨl ma tɨkpin; nɨbi udɨn lɨ nɨŋɨl, wagɨn ak kasek nɨŋnɨmɨb, agɨl, mɨseŋ nep tɨkpin. Mɨñi ke ke rek mɨdobɨn ak me, nɨbi yɨp nɨpɨm pen yɨp nɨŋ rep ma gɨpɨm; pen yɨp tep gɨp ak, yɨp nɨŋ tep gem me, kɨsen Bɨ Kɨb cɨn Jisas adɨk gɨ onɨgab ñɨn ak, ap mogɨm gɨl, yad nɨbep nɨŋɨl mɨñ mɨñ gɨnɨgain; nɨbi pen ak rek nep yɨp nɨŋɨl mɨñ mɨñ gɨnɨgabɨm. \v 15-16 Ar nɨbak nep me, ned Masedonia Propins ma amnɨnek ñɨn ak, yad gos alap nɨŋɨl nɨbep am nɨŋnɨg nɨnɨgain, agnek. Yad Masedonia bin bɨ kɨrop nɨŋnɨg amnɨgain, pen ned am nɨbep nɨŋɨl kɨsen amnin, agnek. Pen adɨk gɨ apɨl, Judia amnɨg, kanɨb par nokɨm nɨbak nep apɨl, nɨbep kauyaŋ nɨŋlɨg gɨ ap padɨknɨm, agnek. Nɨg gen me, nɨbi mɨñ mɨñ gɨl yɨp pen gɨ ñɨl tap magɨl ognap ñem ñɨblɨg gɨ Judia amnin, agnek. \v 17 Gos nɨbak rek nɨŋɨl me, nɨbep ned mɨnɨm pɨŋɨl yoknek ak pen kɨsen ma nɨnek. Nɨg gɨnek ak, yɨp pen agnɨgabɨm, “Bɨ par ak nop ke tep gɨp ar ak kɨsen gɨl, ‘Gɨnɨgain gɨnɨgain,’ agɨl, mɨnɨm nep agɨl, kɨsen ma gɨp. Ne yokop bɨ mɨnɨm ñɨg pak ajeb par ak,” agnɨgabɨm rek lɨp ak pen, \v 18 God bɨ nɨŋɨd yɨb nep ageb ak eip mɨdebin rek ak, yad gos omal nɨŋɨl nɨbep ma agebin. \v 19 Yad, Sailas, Timoti, cɨn nɨbep God Ñɨ ne Jisas Krais mɨnɨm ag ñɨnok. Jisas Krais gos omal ma mɨdeb. Ne yau, agɨl, kɨsen mer ma agnɨgab. Mɨnɨm tari tari ageb ak, ageb rek nep gɨnɨgab. \v 20 God mɨnɨm ar tari tari agak ak, Jisas Krais apɨl, nɨb aknɨb rek nep magɨlsek gɨp. Cɨn ne nɨg gɨp nɨbak nɨpɨn ak me, God nop sobok gɨlɨg gɨ, Jisas Krais yɨb ne agɨl, “Nɨŋɨd” apɨn. Nɨg gɨpɨn ak, God yɨb ne ak ar alaŋ amnaŋ, agɨl, nɨg gɨpɨn. \v 21 God ne nep gek me, cɨn abe, nɨbi abe, Krais nop cɨg tep gɨl mɨdobɨn. Ne nep me cɨnop “Bin bɨ yad ke,” agɨl, ag lɨl, \v 22 Kaun ne ak cɨnop ñek, apɨl mɨdmagɨl nab cɨn adaŋ goŋ lɨ mɨdeb. Nɨb ak cɨn nɨpɨn, cɨn God bin bɨ ne ke mɨdobɨn nɨŋɨl ne agɨp agɨp rek nep magɨlsek cɨnop ñɨnɨgab. \p \v 23 Pen yad nɨbi Korid kai mɨdebɨm okok nɨŋnɨg gɨnek ak pen amɨl mɨnɨm kɨb agen, nɨbi yur dɨnɨmɨb rek lɨp nɨŋɨl me, nɨbep yɨmɨg nɨŋɨl me ma nɨbin. God ne mɨdmagɨl yad nab adaŋ nɨŋɨp yad esek ma agebin. \v 24 Pen mɨnɨm yad ak nep kɨsen gɨm, agɨl, gos ar ak ma nɨpin. Nɨbi ke Krais nop gos nɨpɨm ak me, yad am nɨbep ag ñen, nɨbi kɨlɨs gɨl Krais nop nɨŋ tep gɨl, cɨg kɨlɨs gɨl, mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ mɨdenɨmɨb, agɨl agebin. \c 2 \p \v 1 Pen yad gos alap nɨŋɨl agnek, “Kɨrop kauyaŋ am nɨŋɨl mɨnɨm kɨlɨs agen, kɨrop kauyaŋ yur dɨnɨmel rek lɨp ak, ma am nɨŋnɨm,” agnek. \v 2 Pen yad gen nɨbi yur denɨgabɨm ak, an pen mɨdɨl yɨp genɨgab mɨñ mɨñ gɨnɨgain? Bin bɨ nɨbak rek ognap ma mɨdebal. \v 3 Nɨbak nɨŋɨl me, nɨbep mɨj ñu kɨl tɨknek. Yad gos nɨŋnek, “Amjakɨl bin bɨ okok nɨŋɨl mɨñ mɨñ yɨb gɨpnep pen mer, amjakɨl kɨrop nɨŋen, yɨp mɨker yɨb gɨnɨmɨŋ rek lɨp ak me, yad ma amnɨgain,” agnek. Yad gos nɨŋnek, “Yad ke mɨñ mɨñ gɨnɨgain ak, kɨri abe mɨñ mɨñ gɨnɨgal,” agnek. \v 4 Mɨj ned ñu kɨl tɨknek nɨbak, mɨdmagɨl yad ak yur gek, gos par lɨlɨg gɨ, udɨn ñɨg tɨg gɨ rɨk yoklɨg gɨ ñu kɨl tɨknek. Nɨbep mɨker kɨb gɨnɨmɨŋ, agɨl, ma tɨknek; nɨbep mɨdmagɨl yɨb lɨpin rek nɨŋnɨmɨb, agɨl, tɨknek. \s1 Bɨ tap tɨmel gak ak, mɨñi tap tɨmel gak nɨbak kɨrɨg gɨl nop mɨdmagɨl lɨl dɨnɨmɨb \p \v 5 Pen yad gos nɨpin bɨ alap gek mɨker gak ak, yɨp ma gak, nɨbep bin bɨ sɨŋak mɨdebɨm nɨbep magɨlsek gak. \v 6 Pen nɨbi magɨlsek rek nop kɨrɨg gɨpek ak, ne yur dɨl, gɨ tɨmel gak ak bɨr nɨŋɨp. Nɨb ak, mɨñi nɨg ma gɨnɨmɨb; kɨrɨg gɨnɨmɨb. \v 7 Mɨñi gɨ tɨmel gak nɨbak kɨrɨg gɨl, nop mɨnɨm sain sain agnɨmɨb. Tari gɨnɨg: nop nɨg ma gem, yɨmɨg kɨb yɨb gek, pɨs nep ap yap paknɨmɨŋ rek lɨp. \v 8 Nɨb ak, yad nɨbep agebin, nop mam cɨn agɨl mɨdmagɨl lɨpɨm ak, nop agem nɨŋ tep gɨnɨmɨŋ. \v 9 Yad nɨbep mɨj ñu kɨl tɨknek ak, mɨnɨm yad ak dɨl, mɨnɨm tari tari agnɨgain magɨlsek kɨsen gɨl gɨnɨgabɨm aka, agɨl, mɨj ñu kɨl tɨknek. \v 10 Bin bɨ nɨbi okok ognap gɨ tɨmel genɨmel pen nɨbi nɨŋɨl kɨrɨg genɨgabɨm ak, yad ak rek nep gɨ tɨmel genɨmel nɨbak nɨŋɨl kɨrɨg gɨnɨgain. Pen yad gɨ tɨmel genɨmel nɨbak nɨŋɨl kɨrɨg gɨnɨgain ak, Krais yɨp nɨŋ mɨdeb, agɨl, nɨbep nen agɨl kɨrɨg gɨnɨgain. \v 11 Pen mer ak, Seten cɨnop Krais bin bɨ ne ognap gek, ap yap pakjɨn rek lɨp. Seten per nep, gen ap yap paknɨmel, agɨl nɨŋɨp ak, bɨr nɨpɨn. \p \v 12 Pen Krais mɨnɨm tep ak Troas bin bɨ kɨrop ag ñɨnɨm, agɨl, Troas amenek, Bɨ Kɨb yɨp kanɨb yɨkek, wög ne ak karɨp lɨm nɨbak gɨnɨm rek lak ak pen, \v 13 mam yad Taitas Troas sɨŋak ma pɨyo nɨŋnek ak me, yad gos par nɨŋɨl, Troas bin bɨ kɨrop, “Sɨŋaul mɨdem” ag lɨl, Taitas nop nɨŋnɨg Masedonia Propins sɨŋaul onek. \p \v 14 Nɨb ak, God gɨp rek nɨŋɨl, nop tep yɨb agebin. Ñɨ ne Krais nop ag yokek, apɨl Seten nop dɨ talak mɨgan ne okok lɨl, cɨnop dak. Ne cɨnop dɨl, ami bɨ kɨb rek cɨnop poŋ dɨl ned ameb nɨŋlɨg gɨ, bin bɨ ke ke okok cɨnop nɨŋɨl Krais mɨnɨm tep ne ki tep yɨb rek nɨpal. \v 15-16 Krais mab ki tep owep dɨ God nop dagɨl sobok gɨ ñɨb ak rek, cɨn mɨdobɨn. Bin bɨ Krais kɨrop dɨ komɨŋ yokeb okok ki nɨbak nɨŋɨl ki tep aknɨb ke nɨŋel, kɨrop komɨŋ mɨdep magɨl ak ñeb. Pen bin bɨ Krais nop kɨrɨg gɨpal okok, ki nokɨm nɨbak nep nɨŋɨl cɨp ki tɨmel ak, agel, kɨrop kɨmeb magɨl ak ñeb. Pen bin bɨ an wög nɨbak gɨnɨmɨŋ rek lɨp? \v 17 Bin bɨ koŋai nep mani tap okok koŋai nep dɨn, agɨl, God Mɨnɨm tep ne ak ag ajpal. Pen cɨn aknɨb rek ma gɨpɨn. God ne cɨnop ag lɨl wög ne gɨnɨg ag yokɨl nɨŋ mɨdeb nɨŋlɨg gɨ, cɨn Krais bin bɨ ne mɨdɨl mɨnɨm nɨŋɨd yɨb nep agɨn, agɨl, God Mɨnɨm tep ne ak yɨpɨd gɨl nep ag ñɨbɨn. \c 3 \p \v 1 Pen mɨnɨm ñu kɨl tɨkebin nɨbaul, “Yad mɨj ñu kɨl tɨken, cɨnop dɨ tep gɨnɨmel,” agɨl, ma tɨkebin. Cɨn bin bɨ yokop rek mɨdon, cɨnop dɨnɨmɨb, agɨl, bin bɨ nɨbi nɨpɨm ognap kɨrop agon, mɨj ognap ñu kɨl tɨk ñel, cɨn dap nɨbep ñon nɨŋɨl, cɨnop ma dɨnɨgabɨm. Pen nɨbi, “Bɨ ognɨl kɨrop dɨnɨmɨb,” agɨl, mɨj ognap ñu kɨl tɨk ñem, cɨn dam bin bɨ ognap kɨrop ma ñɨnɨgabɨn. \v 2 Pen mɨj mɨdmagɨl nab cɨn adaŋ ñu kɨl tɨk mɨdeb rek me, nɨbi bin bɨ mɨdebɨm. Gos cɨn nɨpɨn ak, nɨbep mɨnɨm ag ñon nɨŋɨl dɨpɨm ak me, bin bɨ okok nɨbep nɨŋɨl, cɨn bɨ tigep bɨ rek mɨdobɨn ak nɨŋnɨgal. \v 3 Pen cɨn Krais nop wög gon, Krais ne ke mɨj nɨbaul ñu kɨl tɨkɨl cɨnop ñak. Yɨg tap ñu kɨl tɨkep dɨl tɨkpal rek mer; kab ar ak ñu kɨl tɨkpal rek mer. God per komɨŋ mɨdeb Kaun ne ak Krais mɨnɨm tep ne ak bin bɨ mɨdmagɨl nab kɨri adaŋ tɨkɨp. \p \v 4 Yad mɨnɨm agebin nɨbaul, God tari tari ageb ak Krais magɨlsek nɨb aknɨb rek nep gɨnɨgab, agɨl agebin. \v 5 Cɨn nɨpɨn, cɨn kɨlɨs cɨn ke gon wög tep amnɨmɨŋ rek ma lɨp; God nep me cɨnop gɨ ñek nɨŋlɨg gɨ, gon wög tep amnɨgab. \v 6 God ne nep gek, cɨn wög gɨ ñeb bɨ ne mɨdɨl, God Mɨnɨm kɨsen nɨb ag lɨp ak, damɨl bin bɨ okok kɨrop ag ñɨbɨn. God Mɨnɨm kɨsen nɨb ag lɨp nɨbak, lo mɨnɨm ak rek mer; mɨnɨm kɨsen nɨb ag lɨp ak God Kaun ñɨb. Lo mɨnɨm gek, bin bɨ kɨmnɨgal; pen God Kaun gek, bin bɨ komɨŋ mɨdenɨgal. \p \v 7 Lo mɨnɨm nɨbak, God kab salai bad ar ak ñu kɨl tɨkek, Mosɨs dapek nɨŋlɨg gɨ, melɨk kɨb yɨb gak. Melɨk kɨb nɨbak Mosɨs mɨlɨk jo mɨlɨk ne melɨk golɨgɨp. Mɨdarɨk mɨdarɨk melɨk kɨb nɨbak bɨr kɨr gek pen Isrel bin bɨ Mosɨs mɨlɨk jo mɨlɨk ne nɨŋnɨmel rek ma lak. Lo mɨnɨm kɨmeb magɨl dowak ak pen melɨk kɨb yɨb sek owak. \v 8 Pen God Kaun wög ne gɨp ak melɨk tep aknɨb ke sek mɨdeb. \v 9 Mɨnɨm kɨb agep lo mɨnɨm ak melɨk sek owak rek, cɨn God udɨn yɨrɨk ar ne ak bin bɨ komɨŋ tep rek lep mɨnɨm tep nɨbak melɨk tep aknɨb ke sek owak. \v 10 Melɨk tep aknɨb ke mɨñi bɨr owɨp ak me, lo mɨnɨm ned melɨk sek owak ak mɨñi melɨk ma gɨp. \v 11 Lo mɨnɨm ak per ma mɨdɨl kɨr gɨnɨg gek ak pen lo mɨnɨm ak melɨk sek owak; nɨb ak me, mɨnɨm tep ak per per mɨdɨl ma kɨr gɨnɨgab mɨnɨm tep ak melɨk tep aknɨb ke sek mɨdeb. \p \v 12 Nɨb ak, cɨn gos sek mɨdɨl, nabɨŋ ma dɨl, kɨlɨs gɨl Krais mɨnɨm tep ak mɨseŋ ag ñɨbɨn. \v 13 Mosɨs gak rek ma gɨpɨn. Ne lo mɨnɨm ak damɨl, mɨlɨk jo mɨlɨk ne ak melɨk kɨb yɨb gak, pen mɨdarɨk mɨdarɨk melɨk kɨb gak nɨbak sɨkol gek apek nɨŋlɨg gɨ, Mosɨs ne bin bɨ okok melɨk sɨkol gak nɨbak ma nɨŋnɨmel, agɨl, usajɨl bad alap dɨl, mɨlɨk jo mɨlɨk ne ak pak karɨk ñak. \v 14-15 Pen gos kɨri nɨŋ tep ma gɨlak. Tari gɨnɨg: usajɨl bad rek gos kɨri kom kam gɨl mɨdek ak me, God ned bɨrarɨk nep mɨnɨm nɨŋɨd ag lep agak mɨnɨm ak udɨn lɨ nɨŋlak ak pen mɨnɨm wagɨn ak ma nɨŋlak. Mɨñi ak rek nep kɨri lo mɨnɨm nɨbak udɨn lɨ nɨpal pen tap usajɨl bad rek gos kɨri kom kam gek, mɨnɨm wagɨn ma nɨpal. Tap usajɨl bad rek gos kɨri kom kam gɨp ak, Krais ne nep dɨ ke okok yoknɨmɨŋ rek lɨp. \v 16 Pen bin bɨ Bɨ Kɨb ak nop onɨgal ak, ne usajɨl bad gos kɨri karɨkɨl mɨdeb ak, tɨg wal gɨ yokek, gos kɨri pag yɨkek, nɨŋnɨgal. \v 17 Bɨ Kɨb agebin ak, Kaun ak me. Bɨ Kɨb Kaun ne cɨn eip mɨdenɨgab ak, tap tari tari gɨl cɨnop bɨ nagɨman rek lɨnɨmɨŋ ak, ne pak pag gɨ ke okok yokɨl cɨnop tɨg asɨk yoknɨgab. \v 18 Pen mɨlɨk jo mɨlɨk cɨn ak karɨk we gɨl ma mɨdobɨn rek, cɨn magɨlsek Bɨ Kɨb melɨk tep ne ak mɨseŋ nɨpɨn. Ne gek, cɨn magɨlsek ne ke melɨk tep sek mɨdeb rek lɨnɨgabɨn. Cɨn magɨl alap nep ne mɨdeb rek ma ulek lɨnɨgabɨn; pen ñɨn nokɨm nokɨm ne per nep cɨnop gɨ gɨ gek, cɨn melɨk tep ne mɨdeb rek ulek lɨnɨgabɨn. Bɨ Kɨb nɨg gɨp Kaun ak me. \c 4 \s1 Lɨm dɨ tin cög gɨpal rek ak, cɨn bin bɨ mɨdobɨn \p \v 1 God cɨnop yɨmɨg nɨŋɨl dɨl, wög nɨbaul ag lek gɨpɨn ak me, cɨn gos par ma nɨpɨn. \v 2 We gɨl gɨpal ar ak abe, nabɨŋ gek nɨŋlɨg gɨ gɨpal ar ak abe, cɨn ma gɨpɨn. Bin bɨ okok kɨrop mɨnɨm esek ma apɨn. Cɨn God Mɨnɨm ag ñɨnɨg gebɨn ak, mɨnɨm cɨn ognap sek agɨl ma ag ñɨbɨn. Tap tari tari gɨpɨn ak, esek ar ak ma gɨpɨn. God Mɨnɨm tep ne ak yɨpɨd gɨl nep mɨseŋ ag ñɨbɨn. Nɨg gon, bin bɨ okok cɨnop nɨŋɨl, mɨdmagɨl nab kɨri adaŋ nɨŋnɨgal, cɨn God udɨn yɨrɨk ar ne ak bɨ tigep bɨ rek mɨdobɨn. \v 3 Bin bɨ kɨmebal okok nep, mɨnɨm tep mɨseŋ ag ñɨbɨn ak nɨŋɨl, usajɨl bad rek mɨnɨm tep ak karɨk mɨdek nɨŋlɨg gɨ, ma nɨpɨn apal. \v 4 Kɨri ma nɨpal ak, Seten karɨp lɨm wagɨn aul god rek mɨdeb ak, gos kɨri kom kam gek, Krais mɨnɨm tep melɨk sek mɨdeb mɨnɨm ak ma nɨpal. God ne mɨdeb rek, Krais ak rek nep mɨdeb ak ma nɨpal. \v 5 Pen mɨnɨm ag ñɨbɨn ak, cɨn bɨ tigep bɨ rek mɨdobɨn mɨnɨm ak ma ag ñɨbɨn; Jisas Krais ne nep Bɨ Kɨb mɨdeb nɨŋɨl Jisas wög nop gɨl, wög gɨ ñeb bɨ nɨbi mɨdobɨn, agɨl, mɨnɨm tep nɨbep ag ñɨbɨn. \v 6 God ned “Kɨslɨm nab eyaŋ melɨk gaŋ,” agak. God nokɨm nɨbak nep melɨk ne mɨdmagɨl nab cɨnop adaŋ ñɨ leb. Nɨb ak, God melɨk tep ne ak Krais mɨlɨk jo mɨlɨk melɨk geb ak bɨr nɨpɨn. \p \v 7 Lɨm dɨ tin cög gɨ lɨpal rek ak, cɨn bin bɨ mɨdobɨn. Pen God ne tap tep aknɨb ke nɨbaul cɨnop nab adaŋ lɨp. Nɨb ak nɨpɨn, kɨlɨs cɨn ke mer; God kɨlɨs ne ke ñek dɨl nɨg gɨl mɨdobɨn ak nɨpɨn. \v 8 Cɨnop pɨs pɨs yɨkɨl gebal ak pen cɨn pag yoklɨg gɨ amobɨn. Gos par nɨŋobɨn ak pen gos sek mɨdobɨn. \v 9 Cɨnop yɨk gɨ yokebal ak pen God per cɨn eip mɨdeb. Cɨnop yokop gab gab pakebal ma kɨmobɨn. \v 10 Jisas nop pakɨl ñag pak lɨlak rek, cɨnop ak rek nep pakɨl ñag pak lɨnɨg gebal koslam mɨdobɨn. Pen nɨg gek, bin bɨ okok mɨb goŋ cɨn nɨŋɨl, Jisas komɨŋ mɨdeb ak mɨseŋ nɨŋnɨgal. \v 11 Cɨn komɨŋ mɨdobɨn ak, Jisas nop nɨŋ dɨpal, agɨl, cɨnop per per nep ñag pak lɨnɨg gebal. Pen gɨpal nɨbak, bin bɨ okok mɨb goŋ cɨn nɨŋɨl, Jisas komɨŋ mɨdep magɨl ne ak nɨŋnɨmel, agɨl, God kɨrop kɨrɨg gek nɨg gɨpal. \v 12 Cɨn per per kɨmjɨn rek lɨp ak pen cɨn nɨg gon, nɨbi komɨŋ mɨdenɨmɨb rek lɨp. \p \v 13 God Mɨnɨm ak bɨ alap ñu kɨl tɨkɨl agak, “God nop nɨŋ dɨpin ak me, nɨb agebin,” agak. Nɨb ak rek, cɨn ak rek nep God nop nɨŋ dɨpɨn ak me, mɨnɨm agobɨn. \v 14 Cɨn nɨpɨn, God ne Bɨ Kɨb Jisas nop dɨ warɨk ñak rek, cɨnop ak rek nep dɨ warɨk ñɨl, cɨnop abe nɨbep abe damɨl Jisas mɨdeb sɨŋak lɨnɨgab. \v 15 Tap agebin nɨb aul magɨlsek nɨbep nen agɨl agebin. Nɨg gon, ñɨn nokɨm nokɨm God ne bin bɨ tɨgoŋ tɨgoŋ koŋai nep dɨ tep gɨl kod mɨdek, kɨri God nop tep aglɨg gɨ gel nɨŋlɨg gɨ, yɨb ne ak i ar alaŋ amnɨgab. \s1 God nop nɨŋ dɨl gos sek mɨdobɨn \p \v 16 Nɨb ak, cɨn gos sek mɨdobɨn. Mɨb goŋ ñɨn tob cɨn sain gɨ yonɨmɨŋ rek lɨp ak pen God cɨnop per per kaun nab cɨn adaŋ kɨlɨs ñek nɨŋlɨg gɨ komɨŋ mɨdobɨn. \v 17 Mɨker sɨkol dɨpɨn nɨb okok tap kɨb mer; yokop won ulep alap nep dɨpɨn. Pen mɨker nɨb okok dɨl, am Krais eip mɨdɨl per nep per nep melɨk tep kɨb yɨb sɨŋak mɨd tep gɨnɨgabɨn. \v 18 Lɨm dai ar wagɨn aul mɨdɨl, tap udɨn magɨl nɨŋeb okok gos par ma nɨpɨn; tap ar alaŋ sɨŋak udɨn magɨl ma nɨŋeb gos nɨpɨn. Tap udɨn magɨl nɨŋeb okok won ulep nep mɨdenɨgab; tap udɨn magɨl ma nɨŋeb okok per nep per nep mɨdenɨgab. \c 5 \p \v 1 Mɨb goŋ cɨn mɨñi mɨdeb ñɨn nab aul, karɨp badak bad rek mɨdeb. Pen karɨp badak nɨbak tɨg wal gel aka ajɨl gek, God ne cɨnop karɨp kɨsen nɨb alap karɨp lɨm ne seb kab ar alaŋ sɨŋak gɨ lek mɨdenɨgabɨn. Karɨp nɨbak bɨ karɨp gɨpal rek mer; God ne ke gɨ lek, per nep per nep mɨdenɨgab. \v 2 Karɨp kɨsen nɨb nɨbak kasek dɨl walɨj rek tol gɨn, ag gos nɨŋlɨg gɨ kod mɨdobɨn. \v 3 Tari gɨnɨg: God ne cɨnop walɨj tol gɨ ñek, magɨl nep ma mɨdonɨgabɨn. \v 4 Mɨñi karɨp badak nɨbaul mɨdɨl, mɨker gek nɨŋlɨg gɨ gɨs pakɨl ake agobɨn. Pen kɨrɨg gɨl magɨl nep mɨdon, agɨl gos ak ma nɨpɨn; seb kab ar alaŋ mɨdep mɨb goŋ ak dɨn, agɨl gos ak nɨpɨn. Mɨb goŋ komɨŋ mɨdep ak apɨl, mɨb goŋ kɨmeb ned nɨb ak pɨs nep ñɨb saknɨmɨŋ, ag gos ak nɨpɨn. \v 5 God gos ne ke nɨŋɨl, mɨb goŋ kɨsen nɨb ñɨnɨm, agɨl, Kaun ne ak nep ag yokek apɨl cɨnop eip mɨdeb ak me, God ne agak rek nep gɨnɨgab ak nɨŋ tep gɨpɨn. \p \v 6 Nɨb ak me, cɨn per per gos sek mɨdobɨn. Pen mɨb goŋ nɨb aul sek mɨdobɨn ñɨn nab aul, Bɨ Kɨb karɨp ne seb kab ar alaŋ sɨŋak ma mɨdobɨn. \v 7 Bɨ Kɨb nop gos nɨŋlɨg gɨ ajpɨn ak pen nop udɨn ma nɨpɨn. \v 8 Cɨn gos sek mɨdobɨn. Mɨb goŋ cɨn aul kɨrɨg gɨl, am Bɨ Kɨb eip karɨp lɨm ne seb kab ar alaŋ sɨŋak mɨdojɨn, ag gos ak nɨpɨn. \p \v 9 Nɨb ak, karɨp lɨm cɨn sɨŋaul mɨb goŋ mɨdonɨgabɨn aka kɨrɨg gɨl Bɨ Kɨb karɨp ne am mɨdonɨgabɨn ak, nop tep gɨnɨgab ar ak nep gɨn, ag gos ak nɨpɨn. \v 10 Tari gɨnɨg: cɨn magɨlsek am Krais udɨn yɨrɨk ar ne sɨŋak mɨdon, mɨñi mɨb goŋ sek mɨdɨl tari tari gɨpɨn, tep gɨpɨn aka titi gɨ rek gɨpɨn ak nɨŋɨl, pen nɨbak rek ñɨnɨgab. \p \v 11 Bɨ Kɨb ne Bɨ pɨrɨkep mɨdeb ak nɨŋɨl, kɨlɨs gɨl, bin bɨ okok nop nɨŋ dɨnɨmel, agɨl, kɨrop mɨnɨm tep ne ag ñɨbɨn. Cɨn bɨ tigep bɨ rek mɨdobɨn ak, God nɨŋ tep gɨp; nɨbi ak rek nep, cɨn bɨ tigep bɨ rek mɨdobɨn ak abe nɨŋnɨmɨb rek lɨp. \v 12 Mɨnɨm ñu kɨl tɨkebin nɨbaul, cɨn bɨ tep cɨnop dɨnɨmɨb, agɨl ma agebin. Mɨnɨm ñu kɨl tɨkebin nɨbaul nɨŋɨl, cɨnop nen agɨl gos nɨŋɨl mɨñ mɨñ gɨnɨmɨb, agɨl, ñu kɨl tɨkebin. Nɨg gen, bin bɨ mɨdmagɨl nab adaŋ mer, mɨb goŋ söŋ ar ak nep tari rek mɨdeb ak gos nɨpal bin bɨ okok, nɨbi kɨrop mɨnɨm pen agnɨmɨb, agɨl, mɨnɨm nɨbak ñu kɨl tɨkebin. \v 13 Pen mɨnɨm agebin aul, nɨbi ognap agnɨgabɨm, saköl losɨp mɨnɨm nɨbak ageb, agnɨgabɨm. Pen nɨbi nɨg gɨl rek agenɨgabɨm ak, Pol, bɨ okok God yɨb nop agel ar amnaŋ agɨl, nɨb ageb, agɨl gos ak nɨŋnɨmɨb. Pen Pol bɨ saköl mer, bɨ gos mɨdeb rek ageb, agenɨgabɨm ak, Pol, cɨnop nen ag gos nɨŋɨl, bɨ okok mɨnɨm tari agebal ak cɨnop ageb, agɨl, mɨnɨm yad nɨŋ dɨnɨmɨb. \v 14 Krais ne bɨ nokɨm yɨb ak bin bɨ magɨlsek nen agɨl kɨmak rek, cɨn bin bɨ magɨlsek eip kɨmnok, agɨl nɨpɨn. Krais cɨnop bin bɨ magɨlsek mɨdmagɨl lɨp ak nɨŋɨl, gos cɨn ar ak ke nɨŋɨl ma gɨpɨn. \v 15 Krais bin bɨ magɨlsek nen agɨl kɨmak. Nɨb ak, mɨñi tɨkɨl kɨsen, cɨnop ke tep gɨnɨgab ar ak nɨŋɨl ma gɨn; Bɨ Kɨb cɨnop nen agɨl kɨmɨl kauyaŋ warɨkak ak nop tep gɨnɨmɨŋ ar ak nep gɨn. \p \v 16 Bin bɨ lɨm dai ar wagɨn aul nɨb okok nɨpal rek nep nɨŋɨl, “Bin bɨ okok tep, bin bɨ okok tɨmel,” agɨl ma nɨpɨn. Krais nop ned gos esek ar nɨbak rek nep nɨŋnok ak pen mɨñi nop ar nɨbak rek ma nɨpɨn. \v 17 Bin bɨ Krais nop cɨg gɨpal okok, God gek komɨŋ kɨsen nɨb ar ak mɨdebal. Tap ned nɨb ak kɨr gek, ned mɨdelɨgɨpal rek ma mɨdebal; tap kɨsen nɨb bɨr owɨp. \v 18 Cɨn komɨŋ kɨsen nɨb mɨdobɨn nɨbak, God ne nep gek mɨdobɨn. Ned bin bɨ ñag ñɨŋeb ne mɨdonok ak pen kɨsen Krais nop ag yokek apɨl, cɨnop dɨ God eip jɨm ñɨl lɨl, bin bɨ ognap sek God eip jɨm ñɨl mɨdenɨmel, agɨl, cɨnop wög nɨbak ag lak. \v 19 Krais kɨrop nen agɨl kɨmak ak me, God bin bɨ okok magɨlsek tap si tap tɨmel gɨpal okok nɨŋɨl kɨrɨg gen, yad eip jɨm ñɨl mɨdenɨmel, agɨl gak. Pen God ne cɨnop mɨnɨm tep nɨbak ñɨl, bin bɨ okok magɨlsek ag ñɨnɨmɨb, agɨl, cɨnop bin bɨ wög gep ne ag lak. \v 20 Cɨn me, Krais bɨ nab nɨb ne mɨdɨl, God mɨnɨm tep ageb ak dɨl bin bɨ okok kɨrop ag ñɨbɨn. Krais bɨ ne mɨdobɨn ak me, nɨbep agobɨn, Krais mɨnɨm tep ak nɨŋ dɨl, yau agem, God nɨbep dɨ tep gɨl nop eip dɨ jɨm ñɨnɨgab. \v 21 Krais tap si tap tɨmel alap ma gak pen God tap si tap tɨmel cɨn magɨlsek Krais nop ñak. God gak nɨbak, cɨn Krais eip mɨdɨl, God komɨŋ tep mɨdep magɨl ne ak sek dɨnɨgabɨn, agɨl gak. \c 6 \p \v 1 Cɨn God eip jɨm ñɨl wög gɨpɨn rek, nɨbep mɨnɨm kɨlɨs gɨ agɨl agobɨn, God nɨbep yɨmɨg nɨŋɨl dɨ tep gɨp ak, ma kɨrɨg gɨnɨmɨb. \v 2 God ne ageb, \q1 “Mɨnɨm nak nɨŋnɨm agɨl mɨdenek ñɨn ak, \q2 yɨp ag nɨŋnak nɨŋnek. \q1 Nep dɨ komɨŋ yoknɨm, agenek ñɨn ak, \q2 nep gɨ ñɨnek,” agak. \m Pen nɨŋɨm! Mɨñi ñɨn aul nep God bin bɨ okok mɨnɨm nɨŋnɨm agɨl kod mɨdeb. Mɨñi ñɨn aul nep God bin bɨ okok kɨrop tɨg asɨk yokek, komɨŋ amnɨgal. \p \v 3 God nop wög gɨpɨn ak am tep gɨnɨmɨŋ, agɨl, nɨŋ tep gɨl gɨpɨn. Bin bɨ ognap cɨnop nɨŋɨl, gos ognap apek, ap yap paknɨmel ar ak ma gɨpɨn. \v 4 Pen tari tari gɨpɨn ak, God nop wög gɨpɨn ak nɨŋnɨmel, agɨl, nag tep ar ak nep gɨpɨn. Nɨb ak, God nop wög gɨl koslam mɨdɨl ma kɨrɨg gɨpɨn. Mɨker tari tari gek, koslam mɨdobɨn, agɨl gos nɨbak ma nɨpɨn. \v 5 Cɨnop ñɨn ognap tapɨn magɨl pakpal; ñɨn ognap mɨñ lɨpal; ñɨn ognap karɨp lɨm alap bɨ warɨkɨl polisman eip aka ami bɨ eip pen pen gɨl ulep cɨnop nab sɨŋak abe ñag pak lɨnɨg gɨpal; ñɨn ognap wög gɨ dam dam añɨŋ ma lɨpɨn; ñɨn ognap kɨn tep ma gɨpɨn; ñɨn ognap yuan nep kɨnbɨn. \v 6 Pen gos tep nep nɨŋɨl, nɨŋ tep gɨl, bin bɨ kɨrop nɨŋon cɨnop mɨlɨk yapek mer, kɨrop dɨ tep gɨpɨn. Cɨn titi gɨlɨg gɨ nɨg gɨpɨn? Kaun Sɨŋ cɨnop nab adaŋ mɨdeb ak me, bin bɨ mɨdmagɨl yɨb lɨpɨn; \v 7 God cɨnop kɨlɨs ne ñek, Krais mɨnɨm tep ak yɨpɨd gɨl nep apɨn; gɨ tep gep ak kadɨŋ kɨsal cɨn rek ñɨnmagɨl yɨpɨd abe ñɨnmagɨl aŋɨdken abe mɨdeb. \v 8 Bin bɨ ognap yɨb cɨnop agel ar ameb; bin bɨ ognap yɨb cɨnop del pɨyak yapeb. Ognap cɨnop mɨnɨm tep apal; ognap cɨnop mɨnɨm tɨmel apal. Cɨnop bɨ tom agep ag gos nɨpal ak pen cɨn mɨnɨm nɨŋɨd nep apɨn; \v 9 cɨnop bin bɨ yɨb ma mɨdeb ag gos nɨpal ak pen yɨb cɨnop nɨpal; cɨn bɨr kɨmbɨn rek lɨp ak pen komɨŋ mɨdobɨn. Cɨnop tapɨn magɨl pakpal ak pen ma kɨmbɨn; \v 10 mɨker kɨb gɨp ak pen mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ mɨdobɨn; bɨ yɨm gep rek mɨdobɨn ak pen wög cɨn gɨpɨn ar ak bin bɨ koŋai nep bin bɨ gep rek mɨdebal; tap ma mɨdeb rek mɨdobɨn ak pen magɨlsek dɨpɨn. \p \v 11 Nɨbep Korid bin bɨ okok mɨnɨm we gɨl ma agobɨn, mɨseŋ yɨb nep agobɨn; nɨbep mɨdmagɨl lɨpɨn. \v 12 Cɨn ned nɨbep mɨdmagɨl lölɨgɨpɨn ak, mɨñi ak rek nep nɨg gɨl nep gɨpɨn ak pen nɨbi cɨnop ned mɨdmagɨl lölɨgɨpɨm nag ar ak pen dam akal yokpɨm? \v 13 Nɨbep ñɨ pai yad rek lek me agebin: cɨn nɨbepe mɨdmagɨl lɨpɨn rek, nɨbi ak rek nep cɨnop mɨdmagɨl lɨnɨmɨb. \s1 Bin bɨ Krais nop ma nɨŋ dɨpal okok eip ma jɨm ñɨnɨmɨb \p \v 14 Nɨbi bin bɨ Krais nop ma nɨŋ dɨpal okok eip ma jɨm ñɨnɨmɨb. Bin bɨ gɨ tep gɨpal okok, titi gɨl bin bɨ gɨ tɨmel gɨpal okok eip jɨm ñɨl mɨdɨl gel amek tep gɨnɨgab? Bin bɨ melɨk mɨdebal okok, titi gɨl bin bɨ kɨslɨm eyaŋ mɨdebal okok eip jɨm ñɨl mɨdɨl gel amek tep gɨnɨgab? \v 15 Krais eip kɨjeki eip mɨnɨm ag ar nokɨm ma lɨnɨgair. Bin bɨ Krais nop nɨŋ dɨpal okok, bin bɨ Krais nop ma nɨŋ dɨpal okok eip ak rek nep gos ar nokɨm ma nɨŋnɨgal. \v 16 God komɨŋ ak, cɨn sobok gep karɨp ne mɨdobɨn. God ne agak, \q1 “Yad nab kɨrop adaŋ mɨdɨl, \q2 God kɨri ak mɨden, \q1 kɨri pen bin bɨ yad \q2 mɨdenɨgal,” agak. \m Pen God sobok gep karɨp eip, tap yokop sobok gɨpal tap esek okok eip, mɨnɨm alap ag ar nokɨm lɨl gel amnɨmɨŋ rek ma lɨp. \m \v 17 Nɨb ak, Bɨ Kɨb ne agak, \q1 “Kɨrop kɨrɨg gɨl, \q2 nɨbi ke mɨdenɨmɨb. \q1 Tap yɨp asɨŋ lɨp okok ulɨk malɨk ma gɨnɨgabɨm ak, \q2 nɨbep dɨnɨgain. \q1 \v 18 Nap nɨbi mɨden, \q2 nɨbi ñɨ pai yad mɨdenɨgabɨm. \q1 Yad Bɨ Kɨb aknɨb ke, bɨ gep yɨb ak, \q2 nɨb agebin,” agak. \c 7 \p \v 1 Ñɨbemmam tep yad okok. God cɨnop mɨnɨm tep mɨnɨm nɨŋɨd nɨbak agɨp rek, tap si tap tɨmel gɨpɨn okok mɨb goŋ cɨn abe, gos tɨmɨd cɨn abe, gɨ tɨmel gɨp ak, tap asɨŋ pɨs nep kɨrɨg gɨl, God nop pɨrɨkɨl, per per nep gɨ tep nep gɨ mɨdon. \s1 Pol mɨñ mɨñ gak \p \v 2 Nɨbi cɨnop dɨ mɨdmagɨl lɨnɨmɨb. Cɨn bin bɨ nɨbep alap mɨnɨm esek agɨl, gɨ tɨmel gɨl, abramek gɨl ma gɨpɨn. \v 3 Yad nɨbep ag sɨkol gɨnɨg ma agebin. Ned nɨbep agnek rek, cɨn nɨbep mɨdmagɨl yɨb lɨpɨn; nɨbep eip komɨŋ mɨdenɨgabɨn aka kɨmnɨgabɨn ak, nɨbep mɨdmagɨl lɨl jɨm ñɨl nep mɨdonɨgabɨn. \v 4 Nɨbep gos ke nɨb ognap ma nɨpin, tep gek nep nɨŋlɨg gɨ mɨdebin. Yad nɨbep gos nɨŋɨl, mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ gos sek mɨdebin. Cɨnop mɨker yɨb gɨp ak pen yad mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ mɨdebin. \p \v 5 Pen cɨn Masedonia Propins apjaknok ñɨn ak, won alap añɨŋ lɨl yokop ma mɨdonok. Mɨker ke ke koŋai yɨb mɨdek, cɨnop pen pen gel, gos par yɨb nɨŋonok. \v 6 Pen God bin bɨ yɨmɨg nɨpal okok dɨ tep gɨp ak, Taitas nop ag yokek apek, cɨnop dɨ tep gak. \v 7 Taitas ne sɨŋaul apɨl, nɨbi tari tari gɨl nop dɨ tep gɨpek mɨnɨm ar ak agɨl; yɨp gos nɨŋ tep gɨpɨm mɨnɨm ar ak agɨl; nɨbi yad eip gos ar nokɨm nep ma nɨŋonok ak nɨbep yɨmɨg gɨp mɨnɨm ar ak agɨl; nɨbi yad eip kauyaŋ jɨm ñɨl mɨdon, ag gos nɨpɨm, mɨnɨm ar ak agɨl; yɨp mɨnɨm nɨbak ag ñek nɨŋɨl yɨp tep yɨb gak. \p \v 8 Mɨj ñu kɨl tɨknek ak nɨŋem, nɨbep yɨmɨg yɨb gak ak yad won alap gos kɨb nɨŋnek; pen mɨñi yad gos kɨb ma nɨpin. Mɨnɨm kɨlɨs agɨl mɨj ñu kɨl tɨk yoknek nɨbak, nɨbi nɨŋem, mapɨn gak ak pen ak yokop won ulep won alap nep gak. \v 9 Kɨsen me, nab cɨn aul nag tɨmel ar ak ma gɨn, agɨl mapɨn nɨŋɨl kɨrɨg gɨpek ak, yad mɨñ mɨñ gɨpin. Nɨbep mapɨn gak nɨbak, God gɨnɨm agɨl nɨŋak rek nep nɨbep gɨ tep gak ak me, mɨj ñu kɨl tɨknek nɨbak, tep nep tɨknek. \v 10 Bin bɨ God nop gos nɨŋɨl, tap si tap tɨmel gɨpal ak tari gɨnɨg nɨg gɨpɨn agɨl, nag tɨmel gɨpal ar ak kɨrɨg gel, God kɨrop dɨ komɨŋ yoknɨgab ak tep. Pen bin bɨ God nop gos ma nɨŋɨl, yokop nep tap sɨdol gɨpin ak tari gɨnɨg nɨg gɨpin, agnɨgal ak, kɨmɨl God ker ma amnɨgal. \v 11 Pen nɨbi, tap si tap tɨmel gɨpɨm ak tari gɨnɨg nɨg gɨpɨn, apek nɨbak, God gek, gos nɨŋ tep gɨl gɨpek. Nɨbi kɨlɨs gɨl, nab cɨn aul gɨ tɨmel ma gɨpɨn nɨŋlaŋ, apek. Nɨbi pɨrɨkɨl, kal gɨl, bɨ nab nɨbi sɨŋak gɨ tɨmel gak bɨ nɨbak nop gos ñɨn, apek. Nɨbi kɨlɨs gɨl, mɨdmagɨl yɨb lɨpɨm ak, cɨn nɨpɨn nɨbi tap nɨbak gɨ tɨmel ma gɨpɨm. \v 12 Nɨbep mɨj ned ñu kɨl tɨk yoknek ak, bɨ tap si tap tɨmel gak ak aka bɨ nop gɨ tɨmel gak ak gos nɨŋɨl ñu kɨl ma tɨknek. Nɨbep bin bɨ nep gos nɨŋɨl, God nɨŋ mɨdek nɨŋlɨg gɨ, nɨbi cɨnop mɨdmagɨl lɨpɨm ak nɨbi ke nɨŋ tep gɨnɨgabɨm, agɨl, mɨj ñu kɨl tɨknek. \v 13 Pen nɨbi mɨj nɨbak nɨŋɨl, cɨnop dɨ tep yɨb gɨpɨm ak me, cɨn mɨñ mɨñ gɨl gos sek mɨdobɨn. \p Pen Taitas nɨbep am nɨŋɨl adɨk apɨl kesɨm dɨl mɨñ mɨñ gak ak nɨŋɨl, cɨn ak rek nep mɨñ mɨñ yɨb gɨpɨn. Taitas nop dɨ tep gɨpek ak, mɨñi ne mɨñ mɨñ gɨl mɨd tep gɨp. \v 14 Taitas nop ned, ai mam Korid okok nep dɨ tep gɨnɨgal agnek rek nep nop gɨpek ak me, yɨp nabɨŋ ma gɨp. Mɨnɨm nɨbep apin okok per nɨŋɨd nep apin rek, mɨnɨm Taitas nop agnek ak, tapɨn agnek ak pen ak rek nep nɨŋɨd yɨb nep agnek. \v 15 Pen Taitas amjakɨl nɨbep mɨnɨm agek, nɨbi pak gɨl gɨl gɨlɨg gɨ, mɨnɨm ne ak dɨl, nop dɨ tep gɨpek ak gos nɨŋɨl, ne nɨbep mɨdmagɨl yɨb lɨp. \v 16 Pen yad mɨñi nɨŋ tep gɨpin, nɨbi ar alap ke ma gɨnɨgabɨm; gɨ tep nep gɨnɨgabɨm ak me, yad mɨñ mɨñ yɨb gɨpin. \c 8 \s1 Masedonia bin bɨ mani kɨb ñɨlak \p \v 1 Pen ai mam sɨkop. Bin bɨ Krais eip mɨdebal Masedonia Propins tɨgoŋ okok, God ne kɨrop yɨmɨg nɨŋɨl dɨ tep yɨb gɨp. \v 2 Mani kɨri ma mɨdek, koslam mɨdelak ak pen kɨri mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ mani kɨri God nop abramek ñɨlak. \v 3 Yad ke nɨpin, mani kɨri koŋai ma mɨdek ak pen mani kɨri ñeb nab ak nep ma ñɨlak; kɨri kɨb yɨb rek ñɨlak. Gos kɨri ke nɨŋɨl, \v 4 cɨnop mɨnɨm kɨlɨs agɨl aglak, bin bɨ Krais pɨs ken mɨdebal okok yuan kɨb lek yokop mɨdebal okok kɨrop mani ñɨn, aglak. \v 5 Pen gɨnɨmel ag gos nɨŋnok rek ma gɨlak. Kɨri gos nɨŋlak, “Bɨ Kɨb bin bɨ ne mɨdobɨn ak me, cɨnop wög tari ñɨnɨgab ak gɨnɨgabɨn,” ag gos nɨŋlak. Nɨb agɨl, Bɨ Kɨb nop wög gɨlɨg gɨ, God nop tep gak ak rek cɨnop wög ognap gɨ ñɨnɨmɨb agnok ak, kɨri nɨb aknɨb rek nep gɨlak. \v 6 Pen Taitas ne ned am nɨbep agek, wög tep nɨbak wagɨn gɨl gɨnɨg gebek rek, nop apin, “Am Korid bin bɨ okok eip mɨdenɨmɨn, kɨri bin bɨ okok mɨdmagɨl lep wög tep gɨnɨg gebal nɨbak, nak gɨ ñenɨmɨn pɨs nep gɨlaŋ,” apin. \v 7 Nɨbi me, Krais nop nɨŋ dɨ kɨlɨs gɨpɨm; mɨnɨm tep ne ak nɨŋ tep gɨpɨm; mɨnɨm wagɨn ak nɨŋ tep gɨpɨm; kɨlɨs yɨb gɨpɨm; cɨnop mɨdmagɨl lɨpɨm. Nɨb ak me, mɨñi mani bin bɨ okok ñɨnɨg gebɨm ak, wög nɨbak ak rek nep gɨ tep yɨb gɨnɨmɨb. \p \v 8 Pen yad mɨnɨm kɨlɨs agɨl nɨg gɨnɨmɨb ma agebin. Yad yokop mɨnɨm sain sain agebin. Nɨb ak, bin bɨ ognap cɨnop mɨdmagɨl lɨpal ak, nɨbi ak rek nep cɨnop mɨdmagɨl lɨpɨm aka mer ak nɨŋ tep gɨnɨgain. \v 9 Bɨ Kɨb cɨn Jisas Krais cɨnop yɨmɨg nɨŋɨl gɨ tep gak rek nɨpɨm; ne karɨp ne sɨŋak mɨdɨl, tap alap ulep ma gek. Mɨd tep yɨb gek ak pen nɨbep nen agɨl, magɨlsek mɨdek sɨŋak kɨrɨg gɨl, wagɨn aul apɨl, bɨ yɨm gep rek yɨb ak mɨdek. Ne nɨg gak ak, nɨbi bin bɨ gep rek, bin bɨ tap alap ulep ma gɨp rek mɨdenɨmɨb agɨl, nɨg gak. \v 10 Mɨ ned nɨb ak, nɨbi ned nep gos nɨŋ tep gɨl, nɨg gɨnɨgabɨn apek. Pen nɨg gɨl gos nɨŋɨl, nɨbi ak rek nep ned nep mani ñɨbek. Nɨb ak, gos yad nɨpin ak nɨbep agebin. \v 11 Mɨ ned nɨb ak nɨbi gos kɨlɨs nɨŋɨl gɨnɨgabɨn apek ak gos nɨŋlɨg gɨ mɨdenɨmɨb, pen mɨñi ak rek nep gos kɨlɨs nɨbak nep nɨŋɨl, tari gɨnɨgabɨn apek ak bɨr gɨ gɨ dai junɨmɨb. Mani nɨbi mɨñi mɨdonɨmɨŋ okok nonɨm lɨl, kɨrop ñeb rek ak mɨñi pɨs nep ñɨnɨmɨb. \v 12 God nop tep gɨp ak, mani God nop abramek ñɨn. Pen abramek ñɨn, agon, sɨkol nep ñeb rek lek, ak abe God nop tep gɨp. God mani tap cɨn mɨdeb okok nep wök pageb; mani tap cɨn ma mɨdeb okok sek wök ma pageb. \p \v 13 Bin bɨ mani ñɨnɨgabɨm okok kɨri mɨd tep gel, nɨbi pen koslam mɨdem, agɨl ma agebin. \v 14 Pen mani tap nɨbi mɨñi koŋai mɨdeb rek, kɨrop ognap nonɨm lɨ ñem me, kɨsen nɨbi ma mɨdenɨgab ñɨn ak, kɨri pen nɨbep ognap nonɨm lɨ ñɨnɨmel. Nɨg gɨl, kɨrop eip adɨp adɨp rek mɨdenɨgabɨm. \v 15 God Mɨnɨm ak ñu kɨl tɨkɨl aglak, “Bin bɨ tap mana apal ak koŋai nep yɨprɨg dɨlak okok nɨŋlak kɨb rek ma gak; kɨri ñɨŋeb rek ak nep mɨdek. Pen bin bɨ sɨkol yɨprɨg dɨlak okok kɨrop ak rek nep ma tɨk dak; kɨri ak rek nep ñɨŋeb rek ak nep mɨdek,” aglak. \s1 Pol ne Taitas nop Korid ag yokak \p \v 16 God Taitas nop gos ñek, yad ke kɨlɨs gɨl nɨbep dɨ tep gɨnɨm, agɨl nɨpin rek nep Taitas gos nɨŋɨp ak, God nop tep agebin. \v 17 Taitas am kɨrop nɨŋɨl owan, agen, ne ke tep gɨp rek, mɨñ mɨñ gɨl nɨbep sɨŋak nɨnɨgab. \v 18 Pen bɨ tep cɨn alap sek Taitas eip ag yoknɨgabɨn. Bɨ nɨbak ne Krais bin bɨ karɨp lɨm sɨkol ke ke okok kɨrop mɨnɨm tep ak ag ñɨ ajek nɨŋlɨg gɨ, nop bɨ tep yɨb apal. \v 19 Cɨn bin bɨ okok gɨ ñon, kɨri Bɨ Kɨb yɨb ne agel ar amnaŋ, ag gos nɨpɨn ak me, cɨn mani nɨbak dad amnɨgabɨn. Pen Krais bin bɨ ke ke okok mɨdebal Taitas nop ag lɨl, ne cɨnop eip amɨl wög tep nɨbak gɨnɨmɨŋ, aglak. \v 20 Pen Krais bin bɨ ne mani kɨb ñɨbal ak dɨl kod mɨd tep gɨl, dam bɨ okok kɨrop ñon, kɨri pen dɨl nonɨm lɨ bin bɨ tap ma mɨdeb okok nonɨm lɨ ñɨnɨgal. Magɨlsek gos nɨŋ tep gɨl, gɨ tep nep gɨnɨgabɨn ak, cɨnop mɨnɨm alap agnɨmel rek ma lɨnɨgab. \v 21 Bɨ Kɨb abe bin bɨ okok abe cɨn gɨ tep nep gɨpɨn ak nɨŋnɨmel ag gos ak nɨpɨn. \p \v 22 Pen mam cɨn alap sek ag yoknɨgabɨn. Mam nɨbak ne per kɨlɨs gɨl mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ wög gɨp. Pen mɨñi ne nɨbi bin bɨ tigep bɨ rek mɨdebɨm ak nɨŋɨl, ne mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ sɨŋak nɨnɨgab. \v 23 Ñɨbemmam Taitas nop ag yoknɨg gobɨn ak, ne me yad eip wög jɨm ñɨl gɨl, nɨbep mɨnɨm tep ag ñɨbɨr. Pen bɨ ne eip nɨnɨgair omal, Krais bin bɨ ne okok cɨrop mal wög nɨbak ag lel, Krais yɨb ne agor ar amnaŋ, ag gos nɨŋɨl, nɨnɨgair. \p \v 24 Pen kɨri pɨyak sɨŋak amjaker, kɨrop mɨdmagɨl yɨb lɨl, dɨ tep gɨnɨmɨb. Nɨg gem me, mɨnɨm nɨbak kɨb amek, Krais bin bɨ ne mɨdebal karɨp lɨm ke ke okok nɨŋɨl agnɨgal, “Pol ne Krais bin bɨ Korid sɨŋak mɨdebal okok yɨb kɨrop agek ar amɨb ak, nɨŋɨd nep agɨp,” agnɨgal. \c 9 \s1 Krais pɨs ken mɨdebal bin bɨ okok dɨ tep gɨnɨmɨb \p \v 1 Pen Krais bin bɨ ne Jerusalem mɨdebal okok mani ñɨnɨmɨb, agebin mɨnɨm ak, yokop agebin; nɨbi ke nɨŋ tep gɨpɨm. \v 2 Nɨbi Akaia Propins mɨdebɨm okok, mɨ ned ak, mani nɨbi ñɨnɨg gebek ak, yad bin bɨ Masedonia Propins mɨdebal okok kɨrop tapɨn nep apin. Nɨbi Akaia bin bɨ ñɨnɨg gebek ak, Masedonia kai kɨrop mɨnɨm agnek, mɨñi bin bɨ koŋai nep gos nɨŋ tep gɨl mani kɨri ak rek nep ñebal. \v 3 Pen mam cɨn mɨñi agesin okok nɨbep ag yoknɨgain ak, nɨbi mani Krais bin bɨ okok kɨrop ñeb ak dɨ lɨ tep gɨl gɨ jɨn gɨ mɨdem, Masedonia bin bɨ okok, Pol mɨnɨm ñɨg nep ageb, agɨl ma agnɨmel, agɨl, kɨrop ag yoknɨgain. \v 4 Nɨbi mani lɨ mogɨm gɨ tep ma gɨnɨgabɨm ak, Masedonia bin bɨ ognap poŋ dɨl Korid amjakon, cɨnop nabɨŋ gɨnɨgab. Pen nɨbep nabɨŋ yɨb gɨnɨmɨŋ rek lɨp. \v 5 Nɨb ak, mam cɨn okok kɨrop ned ag yoknɨgain. Kɨri am nɨbep eip mɨdel, mani ñɨnɨgabɨn apek ak, lɨ mogɨm gem mɨdonɨmɨŋ. Kɨsen yad amjaknɨgain ak, nɨbi mɨñ mɨñ gɨlɨg gɨ mani ñɨnɨgabɨm nɨbak gɨ jɨn gɨ mɨdenɨgab. \p \v 6 Nɨbi nɨpɨm, bin bɨ tap yɨŋ koŋai ma yɨmnɨgal okok, tap koŋai ma dɨnɨgal; bin bɨ tap yɨŋ koŋai yɨmnɨgal okok nep, tap koŋai nep dɨnɨgal. \v 7 Nɨb ak, nɨbi bin bɨ nokɨm nokɨm mɨdebɨm rek, gos nɨbi ke nɨŋɨl mani ñɨnɨmɨb. Yɨrɨk gek nɨŋlɨg gɨ ma ñɨnɨmɨb. Bin bɨ ognap nɨbep neb neb gel nɨŋɨl, ma ñɨnɨmɨb. Bɨ mɨñ mɨñ gɨl mani ñɨnɨgab ak, God bɨ nɨbak nop mɨdmagɨl lɨp. \v 8 God ne tap tep nɨbep ñɨnɨg geb ak, tap sɨkol ma ñɨnɨgab; tapɨn nep ñɨnɨmɨŋ rek lɨp. Nɨb ak, per nep nɨbi ke tap koŋai mɨdenɨgab nɨŋɨl bin bɨ mani ulep gɨnɨmɨŋ okok kɨrop tap koŋai ñɨnɨmɨb rek lɨnɨgab. \v 9 Ar nɨbak rek, God Mɨnɨm ak ñu kɨl tɨkɨl aglak, \q1 “Ne bin bɨ yɨm gep okok kɨrop tap tep abramek ñɨnɨgab. \q2 Ne per nep kɨrop dɨ tep gɨl gɨ tep gɨnɨgab,” aglak. \m \v 10 God cɨnop per tap yɨŋ ñɨl, tap magɨl ñɨl gɨp ak, nɨbep tap yɨŋ koŋai yɨb ñɨnɨgab. Pen ne gek tan tep gɨnɨgab nɨŋɨl nɨbi dɨl ognap bin bɨ tap ulep gɨp okok kɨrop nonɨm lɨ ñem me, tep yɨb gɨnɨmɨŋ rek lɨp. Mani tap nɨbi ñɨnɨgabɨm ak, God ne gek tap magɨl koŋai yɨb nep pɨlnɨgab. \v 11 God nɨbep per gek, tap nɨbi koŋai nep mɨdek, abramek ñeb rek lɨnɨgab ak me, nɨbi tap ñɨlɨg gɨ mɨdem, cɨn damɨl Krais bin bɨ Jerusalem mɨdebal okok dam ñon, bin bɨ koŋai nep God yɨb ne agel ar amnɨgab. \p \v 12 Nɨg gɨl, Krais bin bɨ tap ulep gɨp okok kɨrop gɨ tep genɨgabɨm ak, kɨri tap ulep gɨp nɨbak dɨl mɨd tep gɨl, God yɨb nop ak nep agel ar amnɨgab. \v 13 Nɨg gem, bin bɨ okok kɨri God nop gos nɨŋɨl agnɨgal, “Krais bin bɨ ne Korid mɨdebal okok, kɨri Krais mɨnɨm tep ak dɨl, ageb rek nep gɨl, cɨnop mani kɨri abramek ñɨl, bin bɨ okok kɨrop abramek ñɨl gɨpal ak, nep tep yɨb agobɨn,” agnɨgal. \v 14 God nɨbep yɨmɨg nɨŋɨl dɨ tep yɨb gɨp rek nɨŋɨl, gos kɨri am nɨbep kom kam gek tep gek nɨŋlɨg gɨ, nɨbep nen agɨl God nop sobok gɨnɨgal. \v 15 God ne tap tep aknɨb ke cɨnop ñɨb ak rek, cɨn nop tep gɨp agɨn! \c 10 \s1 Pol agak, “Bin bɨ ognap yɨp mɨnɨm tɨmel agebal,” agak \p \v 1-2 Bin bɨ ognap yɨp apal, “Pol ne cɨn eip mɨdɨl, bɨ sain mɨnɨm ma agep bɨ alap rek mɨdeb ak pen am par okok mɨdɨl, mɨj ñu kɨl tɨkɨl, mɨnɨm kɨlɨs agɨl agɨp,” apal. Pen kɨri mɨnɨm ar alap agɨl apal, “Pol ne bin bɨ lɨm dai ar wagɨn aul nɨb okok nɨpal rek nep nɨŋɨl agɨp,” apal. Krais ne Bɨ sain tep kapkap mɨdeb rek, yɨb ne agɨl, yad ke Pol nɨbep mɨnɨm kɨlɨs agɨl agebin, nɨbi gos nɨŋ tep gɨl gɨ tep gɨnɨmɨb. Yad amɨl bin bɨ yɨp mɨnɨm tɨmel agebal okok kɨrop mɨnɨm kɨb agnɨgain. Pen nɨbi gɨ tep gem, nɨbep nɨg aknɨb rek ma gɨnɨgain ak yɨp tep gɨnɨgab. \v 3 Cɨn lɨm dai ar wagɨn aul mɨdobɨn ak pen bin bɨ lɨm dai ar wagɨn aul pen pen gɨpal rek ma gɨpɨn. \v 4 Cɨm kadɨŋ cɨn dɨl pen pen gɨpɨn ak, lɨm dai ar wagɨn aul dɨ pen pen gɨpal rek mer. Cɨm kadɨŋ cɨn dɨl pen pen gɨpɨn nɨbak, God kɨlɨs ne ke sek mɨdeb ak me, ñag juek kɨjeki wari ne tɨg wal gɨnɨmɨŋ rek lɨp. \v 5 Bin bɨ okok kɨri God gos nɨŋeb ak kɨrɨg gɨl, gos kɨri ke ak nɨŋɨl, yɨb kɨri ke agel ar ameb ak pen cɨn God kɨlɨs ne dɨl mɨnɨm tep ne agon, bin bɨ nɨb okok mɨnɨm tep nɨbak pen agnɨmel rek ma lɨp; cɨn gos kɨri dɨ nag lon, kɨri Krais mɨnɨm tep nɨŋ dɨl ageb rek nep gel ameb. \v 6 Pen nɨbi Krais ageb rek gɨlɨg gɨ mɨdenɨgabɨm ak nɨŋɨl cɨn kɨsen bin bɨ Krais nop aleb aleb ñɨbal okok gos ñon nɨŋnɨmel. \p \v 7 Nɨbi ognap udɨn nep nɨpek. Nɨŋ tep gɨnɨmɨb. Bɨ alap Krais bɨ ne mɨdebin ag gos nɨŋeb ak, Pol ak rek nep Krais bɨ ne mɨdeb ak nɨŋnɨmɨŋ. \v 8 Bɨ Kɨb ak nep yɨp wög ag lek, nɨbep bin bɨ kod mɨdebin agebin ak, tapɨn agebin ak pen, yɨp nabɨŋ ma gɨp. Pen Krais ne yɨp wög ag lak nɨbak, nɨbep agen ap yap paknɨmɨb, agɨl, yɨp ma ag lak; nɨbep agen Krais mɨnɨm tep ak nɨŋ dɨ tep gɨl nop cɨg tep gɨnɨmɨb, agɨl, yɨp ag lak. \v 9 Pen nɨbep mɨj ñu kɨl tɨk yoknek ak, nɨŋɨl pɨrɨkɨm, agɨl, ma yoknek. \v 10 Bin bɨ ognap yɨp apal, “Ne par okok mɨdɨl, mɨj nep ñu kɨl tɨk yokɨl, mɨnɨm kɨlɨs yɨb agɨp ak pen sɨŋaul owɨp nɨpɨn ak, bɨ kɨb mɨnɨm apal rek ma agɨp,” apal. \v 11 Pen bin bɨ nɨb agebal okok nɨŋ mɨdenɨmel. Yad amjakɨl, ar alap ke ma gɨnɨgain; par sɨŋ aul mɨdɨl, mɨj ñu kɨl tɨkɨl agebin rek nep gɨnɨgain. \p \v 12 Pen bin bɨ yɨb kɨri ke agel ar ameb okok, kɨri kɨb aka yad kɨb aka agɨl, gos ak ma pɨyo nɨŋnɨgain. Kɨri gos ma lɨp rek apal, “Cɨn nep me tep. Bin bɨ cɨn gɨpɨn rek gɨpal okok, gɨ rep gɨpal; bin bɨ cɨn gɨpɨn rek ma gɨpal okok, gɨ rep ma gɨpal,” apal. \v 13 Pen yad God wög gɨl gɨ tep gɨpin aka titi gɨpin mɨnɨm agnɨg gebin ar ak, God bin bɨ ke nɨb okok kɨrop wög ke ag lak ak, yad mɨnɨm ma agnɨgain; God ne yɨp ke wög ag lak ak nep agnɨgain. Pen Krais mɨnɨm tep nɨbep ag ñeb wög nɨbak, God ne yɨp ñɨb. \v 14 Yad nɨbi mɨdebɨm sɨŋak ma amjakpnep, mɨnɨm nɨbaul ma apnep. Pen nɨbi mɨdebɨm sɨŋak yad ke ned nep amɨl, nɨbep Krais mɨnɨm tep ak ned ag ñɨnek. \v 15 God ne wög yɨp ag lak. Karɨp lɨm ke nɨb okok ne bin bɨ ognap kɨrop wög ag lak. Kɨri karɨp lɨm nɨb okok amɨl wög gɨpal ak, yad kesɨm alap ma dɨnɨgain. Pen yɨp tep gɨnɨgab ak, nɨbi Krais mɨnɨm tep ak nɨŋ dɨ kɨlɨs yɨb gɨ mɨdem, yad nɨbep nab okok wög kɨlɨs gen, wög dai kɨb rek lek, tap magɨl pɨl tep gɨnɨgab. \v 16 Kɨsen me nɨbep talak gɨ apɨl, am karɨp lɨm ned ma ag ñɨlak ped okok amɨl, Krais mɨnɨm tep ak bin bɨ nɨb okok kɨrop ag ñɨnɨgain. Karɨp lɨm ke nɨb okok ne wög nɨbak bin bɨ ognap kɨrop ag lak. Kɨri karɨp lɨm nɨb okok amɨl wög gɨpal ak, yad kesɨm alap ma dɨnɨgain. \v 17 “Bin bɨ yɨb alap agel ar amnɨg gɨnɨgab okok, Bɨ Kɨb ak yɨb nop nep agel ar amnaŋ.” \v 18 Yɨb cɨni ke agon ar amnɨgab ak, God nɨŋɨl cɨnop dɨnɨmɨŋ rek ma lɨnɨgab; pen Bɨ Kɨb yɨb cɨnop agek ar amnɨgab ak me, God nɨŋɨl cɨnop dɨnɨmɨŋ rek lɨnɨgab. \c 11 \s1 Jisas mɨnɨm agobɨn, agɨl, esek apal bin bɨ okok \p \v 1 Yad mɨnɨm saköl rek agnɨgain ak pen mɨnɨm wagɨn mɨdek nɨŋlɨg gɨ agnɨg gebin. \v 2 God nɨbep mɨdmagɨl lɨp rek, yad nɨbep ak rek nep mɨdmagɨl lɨpin. Nɨbep me bin praj mɨd tep gɨp ak bɨ nokɨm alap nop ag lɨnek. Bɨ nɨbak me Krais. \v 3 Pen yad pɨrɨkpin ak, bɨrarɨk nep soiŋ ak esek agek, Ip nɨŋ dak rek, bin bɨ ognap nɨbep ak rek nep mɨnɨm esek okok ag dad amel, nɨbi pen gos kɨri nɨpal rek nɨŋɨl, Krais nop gos nokɨm nɨŋɨl dɨ tep gɨpɨm ak, kɨrɨg gɨnɨmɨb rek lɨp. \v 4 Mɨnɨm agebin ak, yad nɨpin, nɨbi bin bɨ okok nɨb ognap kɨrop kau ñem, Jisas yad mɨnɨm ag ñɨbin ak rek ma ag ñɨbal; Jisas alap ke rek mɨnɨm ak ag ñel, abramek dɨpɨm. Pen nɨbi Kaun ak abe, mɨnɨm tep ak abe ned nɨŋ dɨpek ar ak rek mer; nɨŋ dep ke kɨsen nɨb alap nep dɨpɨm. \p \v 5 Pen gos yad nɨpin, Krais mɨnɨm tep dad ameb bɨ tep tep nɨbi nɨb okok bɨ kɨb, yad bɨ tam okok rek alap ma mɨdebin. \v 6 Mɨnɨm kɨri ak, dek kal yɨb apal ak pen, yad apin rek mɨnɨm wagɨn nɨŋ tep gɨl ma apal. Nɨbi nɨpɨm, yad per nep mɨnɨm wagɨn nɨŋ tep gɨl nɨbep mɨnɨm ag ñɨbin. \p \v 7 Pen nɨbep God mɨnɨm tep ag ñɨnek ak pen mani tap ognap ñɨnɨmɨb agɨl ma agnek. Yad nɨbep nab sɨŋak mɨdɨl nɨg gɨnek ak, yad bɨ sɨkol rek mɨden nɨbi bin bɨ kɨb rek lɨ mɨdenɨmɨb, agɨl, nɨg gɨnek. Gɨnek nɨbak, yɨp bɨ tam okok rek alap agɨl nɨpɨm aka tari? \v 8 Yad nɨbep eip mɨdɨl Krais mɨnɨm tep ak ag ñölɨgɨpin ak, Krais bin bɨ karɨp lɨm ke nɨb ognap yɨp mani tap ñɨlak. Mani kɨri si dɨl, Krais mɨnɨm tep nɨbep ag ñɨnek. \v 9 Nɨbep eip kɨn mɨdenek ñɨn ak, tap nɨbep alap ma dɨnek. Ai mam Masedonia nɨb olak okok nep, tap yad tari ulep gak okok yɨp dap ñɨlak. Pen kɨsen ak rek nep, tap nɨbi ognap ma ag nɨŋnɨgain. \v 10 Mɨnɨm agebin nɨbaul, aglɨg gɨ nep mɨdenɨgain. Yad Akaia Propins tɨgoŋ tɨgoŋ okok amɨl apɨl gɨ ajenɨgain ak, mani tap kɨri ognap ma dɨnɨgain. Krais bɨ ne mɨdebin rek, nɨŋɨd yɨb agebin. \v 11 Pen mɨnɨm agebin nɨbaul, nɨbep mɨdmagɨl ma lɨpin aka tari? Mer yɨb. God nɨŋeb yad nɨbep mɨdmagɨl lɨpin. \p \v 12 Pen mani tap nɨbep okok ma dölɨgɨpin ak kɨsen ak rek nep gen, bin bɨ mɨnɨm esek ag ajpal okok, cɨn Pol nop rek adɨp adɨp mɨdobɨn, agɨl agnɨmel rek ma lɨnɨgab. \v 13 Kɨri söŋ ar ak Krais mɨnɨm dad ameb bɨ rek lɨl, Krais wög gobɨn, apal ak pen Krais mɨnɨm dad ameb bɨ ma mɨdebal. Mɨnɨm esek dad ameb bɨ mɨdebal. \v 14 Pen ñɨn ognap Seten ne ke, God ejol melɨk tep ne alap rek ulek lɨl owɨp. \v 15 Seten nɨg gɨp ak, bɨ nop wög gɨpal okok, bɨ wög tep gɨl gɨ tep gɨpal rek ulek lɨl apenɨmel, cɨn gos kɨb ma nɨŋjɨn. Pen kɨsen okok tari tari gɨnɨgal okok pen dɨnɨgal. \s1 Pol God wög gɨlɨg gɨ mɨker dak \p \v 16 Yad kauyaŋ agebin, nɨbi ognap yɨp bɨ saköl agɨl gos ak ma nɨŋnɨmɨb. Pen yɨp bɨ saköl agɨl nɨŋenɨgabɨm ak, yɨp kɨrɨg gem, bɨ saköl okok yɨb kɨri ke agel ar ameb rek yad ak rek nep mɨnɨm ognap agnɨgain. \v 17 Yɨb yad ke agnɨg gebin ak, Bɨ Kɨb gek nɨg ma gɨnɨgain; bɨ saköl ñagek yɨb kɨri ke agel ar ameb rek agnɨg gebin. \v 18 Pen bin bɨ koŋai nep ognap gos ke nɨŋɨl, yɨb kɨri ke agel ar ameb rek ak, yad ak rek nep gɨnɨgain. \v 19 Nɨbi gos nɨŋ tep yɨb gɨpɨm rek, bɨ saköl okok am mɨnɨm agel, nɨbep yɨrɨk ma gɨp. \v 20 Bin bɨ okok nɨbep wög gɨ ñeb bɨ kɨri rek mok kɨri okok lɨl, nɨbep lɨp gɨ damɨl, abramek gɨlɨg gɨ, mɨlɨk jo mɨlɨk nɨbep pakel, nɨbi mɨnɨm ma mɨdeb. \v 21 Pen yad bɨ sain bɨ yokop rek mɨdɨl, nɨg ma gɨpin ak, yɨp nabɨŋ gɨp. \p Pen yad mɨnɨm saköl rek agebin ak, yɨb kɨri ke agel ar ameb rek, aknɨb rek agebin. \v 22 Kɨri Hibru bin bɨ? Yad ak rek nep Hibru bɨ alap. Kɨri Isrel bin bɨ? Yad ak rek nep Isrel bɨ alap. Kɨri Ebraham wagɨn alap? Yad ak rek nep Ebraham wagɨn ak mɨdebin. \v 23 Kɨri Krais nop wög gɨpal? Yad bɨ saköl yɨb rek, yɨb yad ke agen ar ameb ak pen yad wög kɨlɨs gɨ gɨ, mɨker ar ke ke dɨpin rek, bin bɨ esek apal okok ma gɨpal. Yɨp ñɨn koŋai nep mɨñ lɨlak. Yɨp ñɨn koŋai nep tapɨn magɨl paklak. Yad ñɨn koŋai nep kɨm dam nab lɨl onek. Bin bɨ okok nɨg aknɨb rek ma gɨpal. \fig caption|alt="Paul tied up" src="CN02025B.TIF" size="col" ref="11:23-25" \fig* \v 24 Juda kai ñɨn ke ke aknɨb mamɨd alaŋ, nag dɨl, yɨp yɨj koŋai yɨb nep pak gɨs gɨl ñɨn juɨl nokɨm alap adɨk gɨ dam mamɨd pɨs kɨd adaŋ paklak (39). \v 25 Rom kai ak rek nep ñɨn ke ke ñɨn omal nokɨm yɨp yɨr dɨl paklak. Ñɨn alap bin bɨ koŋai nep yɨp kab juɨl paklak. Ñɨg magöb kɨb ajenek, ñɨn ke ke omal nokɨm ñɨg magöb ak pɨs nep pɨpag pakak. Ñɨg magöb tɨmel gak ñɨn nɨb okok, mɨnek alap tap dai bad alap dɨ wös gɨl, ñɨg solwara kas ar alaŋ ap ran ap yap sɨsɨb gɨlɨg gɨ mɨden mɨden, pɨb paŋɨd amɨl, kɨslɨm gɨl gɨ damɨl, mɨñab tɨkak. \v 26 Yad per nep amɨl apɨl gɨ ajpin. Per ajpin okok, koslam yɨb ajpin. Ñɨg ulɨk sɨŋak jupin; tap si dep bɨ mɨdebal nab sɨŋak ajpin; bin bɨ yad ke aka Juda bin bɨ mer nab okok gɨ ajɨl, koslam yɨb ajpin; taun kɨb okok aka be okok aka ñɨg solwara nab okok gɨ amɨl, koslam yɨb ambin; bin bɨ ai mam apal ak pen Krais bin bɨ ne ma mɨdebal nab okok gɨ ajɨl, koslam yɨb ajpin. \v 27 Yad wög koslam gɨl, wɨsɨn kɨnɨl mer, ñɨn koŋai nep tap magɨl ma mɨdek, yuan gek, ñɨg nen gek, walɨj ma mɨdek, yɨgen gɨl gɨp. \v 28 Pen mɨker ar alap me, bin bɨ Krais pɨs ken mɨdebal karɨp lɨm ke ke okok, mɨd tep gɨpal aka agɨl, gos par nɨpin. \v 29 Krais bin bɨ ognap yap paknɨg gel, kɨlɨs yad ke ak rek nep yonɨgab rek ak nɨpin. Pen bin bɨ ognap kɨrop lɨp gel tap si tap tɨmel gel, mɨdmagɨl yɨp nab adaŋ yur gɨp. \p \v 30 Yɨb yad ke ar ognap agnɨm ak, yad bɨ kɨlɨs ma mɨdeb ak nɨŋnɨmɨb, agɨl mɨnɨm nɨbak agnɨgain. \v 31 Bɨ Kɨb Jisas Nap God, per nep yɨb dap raneb God ak, yad esek ma agebin ak nɨŋɨp. \v 32 Yad Damaskas mɨdenek, kiŋ Aretas bɨ gapna ne Damaskas kod mɨdolɨgɨp ak, yɨp mɨñ lin, agɨl, polisman okok agek, Damaskas kɨjoŋ tam okok magɨlsek bɨnem tɨk saklak. \v 33 Nɨg gɨlak ak pen mam cɨn ognap yɨp dɨ wad kɨb mɨgan ak yɨgɨl, nag ñon gɨl, dam kab wari kɨs kɨs gɨlak kɨjoŋ sɨkol mɨgan ak lɨp gɨ yokel, am am lɨm eyaŋ amɨl, pɨrɨkɨl ke mɨñab tam ognap amnɨnek. \fig caption|alt="letting Paul down in basket" src="LB00333B.TIF" size="col" ref="11:33" \fig* \c 12 \s1 Pol dai nɨŋak mɨnɨm ak ag ñak \p \v 1 Yɨb yad ke agen ar amnɨgab ak tep ma gɨnɨgab ak pen Bɨ Kɨb ak bɨ alap nop gek dai nɨŋak mɨnɨm ak agnɨg gebin. \v 2 Mɨ aknɨb wajrem pɨs kɨd adaŋ (14) yowak ak, Krais bɨ ne alap nɨpin ak, God nop dam karɨp lɨm tep seb kab ar alaŋ sɨŋak dad amnak. Pen bɨ nɨbak mɨb goŋ sek nɨg ar alaŋ amnak aka, mɨb goŋ kɨrɨg gɨl kaun nep amnak aka, ma nɨpin; God nep nɨŋɨp. \v 3 Pen yad nɨpin, bɨ nɨbak — mɨb goŋ sek aka kaun nep aka ma nɨpin; God nep nɨŋɨp — \v 4 God nop dam karɨp lɨm tep seb kab ar alaŋ sɨŋak dad amnak. Pen nɨb alaŋ amɨl, mɨnɨm ke yɨb nɨŋak. Mɨnɨm nɨŋak nɨbak, mɨnɨm ma agep, bin bɨ ag ñeb rek mer; mɨnɨm ke yɨb ak nɨŋak. \v 5 Bɨ gak nɨbak yad kɨlɨs gɨl yɨb ne nep agen ar amnɨgab ak pen yɨb yad ke agen ar ma amnɨgab. Yɨb yad ke mɨnɨm ognap agnɨg gebin ak, yad bɨ kɨlɨs ma mɨdeb rek nep mɨdebin mɨnɨm nɨbak nep agnɨgain. \v 6 Pen yɨb yad ke dap raneb mɨnɨm ognap apnep yad bɨ saköl rek ma apnep; nɨŋɨd nep apnep. Pen nɨb agen, bin bɨ ognap yɨp nɨŋɨl, “Bɨ ak bɨ tep ke mɨdeb,” aplap ak yɨp tep ma gɨpkop. Yɨp tep gɨp ak, kɨri yad gɨpin gɨpin rek nɨŋɨl aka mɨnɨm apin apin rek nɨŋɨl me, yad bɨ tigep bɨ rek mɨdebin ak ke nɨŋnɨmel. \v 7 God yɨp dad amek, bin bɨ ognap ma nɨpal rek nɨŋnek nɨbak, yɨb yad ke agen ar amnɨmɨŋ rek lɨp, agɨl, God yɨp tap yur ñeb alap ñɨb. Tap nɨbak Seten bɨ ne rek alap apɨl, yɨp ñu rek pɨŋɨl i sek mɨdeb. \v 8 Bɨ Kɨb ak nop ñɨn omal nokɨm ag nɨŋnek, yɨp nɨg gɨp rek ma gɨnɨmɨŋ ag nɨŋnek ak pen \v 9 yɨp agak, “Nak ke nep mɨd tep gɨnɨmɨn rek ma lɨp ak pen yad bin bɨ kɨlɨs ma mɨdeb okok kɨrop yɨmɨg nɨŋɨl kɨlɨs yad ke ñen nɨŋlɨg gɨ kɨri tep nep mɨdenɨgal,” agak. Nɨb agak ak me, yɨb yad ke agen ar amnɨgab ak tep ma gɨp; yɨp tep gɨp ak, yad kɨlɨs ma mɨdeb bɨ alap rek mɨdebin ak ag mɨden nɨŋlɨg gɨ, Krais yɨp dɨ tep gɨlɨg gɨ mɨdonɨmɨŋ. \v 10 Yad kɨlɨs ma mɨdeb; yɨp ag jupal; yad tap tek dɨp; yɨp gɨ tɨmel gɨpal; yad koslam mɨdebin. Pen Krais pɨs ken mɨdebin rek, yɨp titi gɨnɨgal ak, mɨñ mɨñ nep gɨnɨgain. Pen yad ke kɨlɨs ma mɨdeb ak nɨŋ mɨdenɨgain ak, God ne gek, kɨlɨs ne dɨl kɨlɨs gɨlɨg gɨ mɨdenɨgain. \s1 Pol Korid bin bɨ okok kɨrop mɨdmagɨl lɨp \p \v 11 Yad bɨ saköl rek agesin. Pen nɨbi nep gem yad nɨg gesin. Yɨp dɨ tep gɨl, mɨnɨm tep ar ognap apkep ak pen yɨp kɨrɨg gɨl, bɨ ognap kɨrop dɨpɨm. Yad bɨ tam nɨb bɨ alap rek mɨdebin ak pen, Krais mɨnɨm tep dad ameb bɨ tep tep nɨbi nɨb okok bɨ kɨb, yad bɨ sɨkol, gos ak ma nɨpin. \v 12 Yad am nɨbep eip kɨn mɨdɨl, cɨn Krais mɨnɨm tep dad ameb bɨ okok per gɨpɨn rek nep gɨ mɨdenek. Nɨbi tap ma gep tap ma nɨŋep genek ak nɨŋɨl, yad Krais mɨnɨm tep dad ameb bɨ ne mɨdebin ak bɨr nɨpɨm. \v 13 Nɨb ak, Krais bin bɨ ne mɨdebal tɨgoŋ ognap kɨrop gɨnek gɨnek rek nep nɨbep ak rek nep gɨnek ak pen ar nokɨm alap nep ke gɨnek. Ar nɨbak me, tap yɨp tɨk dak okok yɨp ñɨm, agɨl ma agnek. Pen nɨbep gɨ tɨmel rek gɨnek ak nɨŋɨl kɨrɨg gɨnɨmɨb. \p \v 14 Nɨbep ned ñɨn omal am nɨŋnek; mɨñi kauyaŋ ak nɨnɨg gebin. Tap nɨbep alap dɨnɨm agɨl ma nɨnɨgain; nɨbep nɨŋnɨm agɨl nɨnɨgain. Nonɨm nap sɨkop tap dɨ lɨ tep gɨl, ñɨ pai kɨri okok kɨrop ñɨbal. Pen ñɨ pai okok, nonɨm nap sɨkop kɨrop nɨg ma gɨpal. \v 15 Nɨb ak, gos yad nɨpin ak, nɨbep nen agɨl, mani tap yad okok magɨlsek yok saknɨgain aka wög gɨ dam dam Krais mɨnɨm tep ak ag ñɨ dam dam kɨmnɨgain ak, mɨnɨm ma mɨdeb. Pen yad nɨbep mɨdmagɨl yɨb lɨpin ak nɨŋnɨgabɨm ak, yɨp pen mɨdmagɨl ma lɨnɨgabɨm aka? \v 16 Pen nɨbi agnɨgabɨm, “Mani tap cɨnop ma dɨpan pen nak mɨnɨm wai ñɨ agek cɨn sɨdol gɨpɨn,” agnɨgabɨm. \v 17 Yad mam ognap nɨbep ag yoknek ak, mani tap nɨbep okok udɨn udɨn lɨ dɨnɨmel agɨl ag yoknek aka? \v 18 Yad nɨbep nen agɨl Taitas nop ag yokin, agɨl, nop ag nɨŋen yau agak nɨŋɨl mam cɨn alap sek ne eip ag yoknek. Pen yad nɨpin Taitas tap nɨbep ognap ma lɨp gɨ dak. Taitas yad gɨpin ar ak nep gɨp; ne ar alap ke ma gɨp. \p \v 19 Pen yad tari gɨnɨg mɨnɨm nɨbaul ñu kɨl tɨkesin? Nɨbi gos tari nɨpɨm? Pol mɨnɨm ageb ak, yɨb ne ma ap yonɨmɨŋ agɨl ageb, ag nɨpɨm ar? Pen ar nɨbak ma agesin mer. God ne nɨŋ mɨdek nɨŋlɨg gɨ, yad Krais bɨ ne ar mɨdɨl mɨnɨm agesin. Ai mam tep yad nɨbi kɨlɨs gɨl Krais nop cɨg tep gɨnɨmɨb, agɨl gos nɨŋɨl agesin. \v 20 Yad pɨrɨkpin ak, yad am nɨbep nɨŋnɨgain ñɨn ak, nɨbi gɨpɨm rek nɨŋen, yɨp tep ma gɨnɨgab. Nɨbak rek, nɨbi yɨp nɨŋnɨgabɨm ak, yad gɨpin rek nɨŋem, nɨbep tep ma gɨnɨgab. Nɨbi pen pen agɨl asɨk ke ke lɨl, tap kɨri okok cɨn nep dɨn agɨl, ai mam ognap nɨŋem mɨlɨk yapek, nɨbep ke nep tep gɨnɨmɨŋ ar ak nep gos nɨŋɨl, bin bɨ ognap kɨrop mɨnɨm tɨmel agɨl, kɨrop mɨnɨm dɨl, yɨb nɨbi ke dap ranɨl, abramek gɨl gɨnɨmɨb rek lɨnɨgab ak yad pɨrɨkpin. \v 21 Pen yad pɨrɨkpin ak, pɨyak sɨŋak kauyaŋ amɨl nɨŋnɨgain, nɨbi ognap gos tɨmel ar ak nɨŋɨl, bin si bɨ si gɨpɨm ak, tari gɨnɨg nɨg gɨpɨn agɨl ma kɨrɨg gɨl, bin si bɨ si gɨ damɨl, gos tɨmel nɨŋlɨg gɨ damɨl, abramek gɨlɨg gɨ nep mɨdenɨgabɨm. Gɨnɨgabɨm nɨbak God nɨŋɨp, agɨl, yad bɨ tam nɨb okok alap rek mɨdɨl, nabɨŋ gek nɨŋlɨg gɨ, nɨbep nen agɨl sɨl aglɨg gɨ nep mɨdenɨgain. \c 13 \p \v 1 Yad ned nɨbep ñɨn omal am nɨŋnek. Mɨñi pen kauyaŋ nɨŋnɨg gebin. God Mɨnɨm ak ñu kɨl tɨkɨl aglak, “Bin bɨ ognap kɨrop mɨnɨm kɨb agnɨg gebal ak, bin bɨ omal aka omal nokɨm rek udɨn kɨri ke nɨŋ mɨdel nɨŋlɨg gɨ, gɨ tɨmel gelak, bin bɨ okok apɨl mɨseŋ agenɨgal, nɨŋɨd rek lɨnɨgab,” aglak. \v 2 Mɨnek ñɨn yɨgwu nab nɨb ak nɨbep am nɨŋɨl, bin bɨ tap si tap tɨmel gɨ mɨdelak okok, yad kɨsen apɨl kɨrop ag gɨnɨgain agɨl, adɨk onek. Mɨñi nɨbep eip ma mɨdebin pen kauyaŋ mɨnɨm ned agnek rek nep agebin, yad amjakɨl, bin bɨ ned tap si tap tɨmel gɨ mɨdelak okok abe, bin bɨ mɨñi tap si tap tɨmel gɨpɨm okok abe, nɨbep yɨmɨg ma nɨŋnɨgain. \v 3 Pen nɨbi Pol Krais eip mɨdeb aka mer ag gos nɨpɨm ak, nɨŋ tep gɨnɨmɨb. Krais tap ognap karɨp lɨm nab nɨbi okok gek nɨŋnɨgabɨm, ne Bɨ yokop mer; ne Bɨ kɨlɨs ke nɨb. \v 4 Ne bɨ yokop alap rek lek, nop mab kros bak alaŋ ñag pak lel kɨmak ak pen God kɨlɨs ne ak gek, kauyaŋ warɨkɨl komɨŋ mɨdeb. Nɨb ak rek, cɨn Krais eip mɨdɨl bɨ yokop rek mɨdobɨn ak pen Krais komɨŋ mɨdeb ak ne cɨnop God kɨlɨs ne ak ñek, nɨbep nen agɨl wög gɨn. \p \v 5 Pen nɨbi Krais nop nɨŋ dɨl nop cɨg gɨpɨn aka mer agɨl gos bɨlok amɨl apɨl gɨl, Krais nɨbep eip mɨdeb ak ke nɨŋnɨgabɨm. Aka pen gos nɨŋ damɨl Krais nɨbep eip ma mɨdeb agɨl ak ke nɨŋnɨgabɨm. \v 6 Pen yad gos nɨpin, cɨnop bɨ gos nɨŋ damɨl me, Krais cɨnop eip mɨdeb ak ke nɨŋnɨgabɨm. \v 7 Cɨn nɨbep nen agɨl, God nop sobok gɨl agobɨn, “Kɨrop kod mɨdenɨmɨn, tɨmel ar ak ma gɨnɨmel,” agobɨn. Pen God nop sobok gobɨn nɨbak, nɨbi mɨd tep gem yɨb cɨn ap rannɨmɨŋ agɨl, ma sobok gobɨn. Yɨb cɨn yonɨgab ak tap yokop; nɨbi gɨ tep nep gɨnɨgabɨm ak tap kɨb. \p \v 8 Pen Krais mɨnɨm tep ak kɨb gɨnɨmɨŋ ar ak nep gɨn; Krais mɨnɨm tep ak sɨkol gɨnɨmɨŋ ar ak ma gɨn. \v 9 Cɨnop tep gɨp ak, cɨn bin bɨ kɨlɨs ma mɨdeb rek lon, nɨbi pen bin bɨ kɨlɨs lɨnɨmɨb. Nɨb ak, cɨn nɨbep God nop sobok gɨpɨn, “Kɨrop kod mɨdek, nag ar tep nep gɨnɨmel,” apɨn. \v 10 Bɨ Kɨb ne yɨp wög ag lak nɨbak, nɨbep agen ap yap paknɨmɨb agɨl ma ag lak; nɨbep agen Krais mɨnɨm tep ak nɨŋ dɨ tep gɨl nop cɨg tep gɨnɨmɨb agɨl yɨp ag lak. Ar nɨbak nep yad par kɨb sɨŋ aul mɨdɨl, nɨbep ned nep mɨj nɨbaul ñu kɨl tɨk yokebin. Nɨbi mɨnɨm yad nɨbaul nɨŋɨl, agebin rek gɨ mɨdenɨgabɨm ak me, yad amjakɨl mɨnɨm kɨlɨs agnɨg gos nɨpin ak kɨrɨg gɨnɨgain. \p \v 11 Ai mam sɨkop. Mɨñi mɨnɨm ag junɨg gɨl, “Nɨbi mɨdebɨm?” agebin. Mɨj ñu kɨl tɨkebin nɨbaul onɨgab ak nɨŋɨl, cɨn tap tep ar ak nep gɨn agɨl kɨlɨs nep nɨg gɨlɨg gɨ mɨdɨl, mɨnɨm ñu kɨl tɨkebin aul dɨl, mɨnɨm ag ar nokɨm lɨl, kapkap mɨd tep gɨnɨmɨb. Nɨg gem me, God bin bɨ mɨdmagɨl lɨl dɨ tep gɨp ak, nɨbep eip nep mɨdenɨgab. \v 12 Nɨbi Bɨ Kɨb nop nɨŋ dɨpɨm rek, pen pen ag wasu dɨlɨg gɨ, mɨkem bom sɨloknɨmɨb. \v 13 Krais bin bɨ sɨŋaul mɨdebal magɨlsek, nɨbep ai mam okok “Mɨdebɨm?” agebal. \p \v 14 Bɨ Kɨb Jisas Krais nɨbep magɨlsek yɨmɨg nɨŋɨl dɨ tep gɨlɨg gɨ mɨdenɨmɨŋ; God ne nɨbep magɨlsek mɨdmagɨl lɨlɨg gɨ mɨdenɨmɨŋ; Kaun Sɨŋ ne nɨbep magɨlsek goŋ bak lɨlɨg gɨ mɨdenɨmɨŋ.