\id ROM - Kalam NT [kmh] -Papua New Guinea 1992 (DBL 2014) \h Rom \toc1 Pol Rom Biynimb Kuyip Minj Tikak. \toc2 Rom \toc3 Rom \mt1 ROM \mt2 Pol Rom Biynimb Kuyip Minj Tikak. \imt1 Minim Nind Niŋep \ip Baybol buk day “Rom” apun biy, binak Pol, biynimb Jiysis ker mindiy dawin yomb Rom mindyiŋgipay gok kuyip tikak. Biynimb kun okok minim tep yand niŋbiyn ar ak maŋgiysek aŋgñirep gen niŋiy, Krays nup chiŋgrep giyaŋ aŋgiy tikak. \iot Minim Ar Keykey Mindip Rek: \io1 Pol minim nind aŋgak ak sek, Gor Ñinuk nup yokniŋgayn aŋgak minim tep ak sek mindip, chapta 1:1-17. \io1 Biynimb maŋgiysek tap siy tap timey gipay rek, Gor kuyip simb niŋiy tuŋgasik dek nep kim amniŋgiy rek ayip minim ak mindip, chapta 1:18–3:20. \io1 Jiysis chinup aŋgiy kumak rek, nup gosimb niŋem nep; Gor nimbip biynimb suŋ-tep yand aŋgiy diniŋgamb aŋgak minim ak mindip, chapta 3:21–4:25. \io1 Gor gek biynimb nuk kim kisenimb mindpun gok, yergiy nup chiŋgrep giy mindeniŋgambun minim ak mindip, chapta 5:1–8:39. \io1 Gor miñiy Yisrel kuyip kirgip ak pen, kisen diniŋg niŋayak rek kuyip diniŋgamb minim ak mindip, chapta9:1–11:36. \io1 Krays ker mindpun rek, miñ nup tep ginimuŋ ar ak nep ginjun aŋgak minim ak mindip, chapta 12:1–15:13. \io1 Pol minim aŋg jiwniŋg aŋgak minim ak mindip, chapta15:14–16:27. \c 1 \s1 Pol Rom Biynimb Kuyip Minj Tikak \p \v 1 Yand Pol. Gor yip diy aŋgek, Krays Jiysis nup woŋg ak giy, minim tep kuyip apiymiŋay ak dand tapiyn. \v 2-3 Pen minim tep kun ak, Gor wosrey, bi minim nup aŋgep gok kuyip aŋgek, Baybol buk ak tikiy aŋgyak, “Kisen Depiyt tikek, tik dand amiy tikniŋgambay Bi bap, biynimb di Nop Gor yip jimñiy ayniŋgamb aŋgyak.” Minim nind aŋgiy tikyak kun ak, aŋgyak rek nep gip. Bi aŋgyak kun ak; Gor Ñinuk Biyomb chin Jiysis Krays nup nep aŋgyak. Nuk lum biy awak rek, Depiyt kiñiŋ ak tik dand amiy nup tikyak. \v 4 Pen nup ñaŋgayey kumiy tikjakak rek niŋbun. Gor Kawnan tep anep gek tikjakak ak mey, nuk Gor Ñinuk yipund giy yimb ak mindip. \p \v 5 Pen biynimb kuŋaynep Gor nup yimb ak dand araniyaŋ aŋgiy, yip dek, bi minim nup dand amemb ak mindiy, biynimb miñmon okok kuyip, minim tep nup ak aŋgñen, nup gosimb niŋiy, aŋgip rek gipay. \v 6 Nimbip Rom kay, Gor gos nuk key niŋiy dip gok, kunep Jiysis Krays ker mindiy, aŋgip rek gipim. \p \v 7 Kun ak Gor nimbip biynimb yand mindeyaŋ aŋgiy diy wasemb yimb ayip gok, nimbip minj tiksipiyn. Yip tep gip ak; Gor apiymiŋay nimbip simb niŋiy kond minder, mindrep yimb giniŋgambim. \s1 Pol Rom Amniyn Aŋgiy Gos Niŋak \p \v 8 Minim nind aŋgniŋg gispiyn ak; biynimb pis pis okok nimbip kesim diy apay, “Kiyk Gor nup gosimb niŋbay apay.” Yand gos kun ak niŋiy, Jiysis Krays bi nambnimb ak mindakniŋ, Gor nup aŋgniŋiy, “Tep gipan” apiyn. \v 9 Yand nimbip nen aŋgiy, per Gor nup aŋgniŋbiyn. Yesek ma apiyn; Gor yip niŋimb. Woŋg nup ak giñiyiŋg, Ñinuk nup minim tep ak dand taŋgyiŋg, \v 10 nimbip am niŋiyn aŋgiy, Gor nup per aŋgniŋbiyn. Kun ak, yip yaw aŋgiy kinjeŋ yomek, mindpim ak niniŋgayn. \p \v 11 Pen yip tep gip ak, am nimbip aŋgrep gen, Gor nup gosimb ak niŋrep giniŋgambim. \v 12 Pen ar kun anep mer; miñ ar yand gipiyn ak nimb niŋem, nimb gipim ar ak yand niŋiy, Gor nup chiŋgrep giy mey, mindrep giniŋgambun. \p \v 13 Mam ay sikop. Yand miñmon wikan gunap amiy, Gor minim tep ak aŋgñen, apiyn rek niŋiy nup dipay. Kun ak rek, biynimb nimbip gok kunep aŋgen nup diyaŋ aŋgiy, per niniŋg gipiyn ak pen; woŋg gunap mindek ma nimbiyn. \p \v 14 Pen Krays yip dek, binuk mindiy gos niŋbiyn ak; Griyk biynimb gok, Griyk mer gok, biynimb minim kil niŋbay gok, minim kil ma niŋbay gok kuyip maŋgiysek, minim tep nup ak aŋgñiyn aŋgiy niŋbiyn. \v 15 Nimbip Rom mindpim gok kunep, aŋgñiyn aŋgiy, gos bap niŋbiyn. \v 16 Krays minim tep ak, aŋgñiyiŋg nambiŋ ma diniŋgayn aŋgiy; monmon aŋgñimbiyn. Minim kun ak kind yimb aŋgiy mindip; biynimb niŋiy dipay gok, Gor kuyip dek perper mindeniŋgambay. Jiwda biynimb gok kuyip perper mindeniŋgiy aŋgiy di dand amiy, miñiy biynimb Jiwda mer gok kunep disap. \v 17 Minim ar kun ak, Jiysis chinup ker kumak aŋgiy, gos niŋyiŋg gon amek mey; Gor chinup niŋek biynimb suŋ-tep nuk mindpun. Ar kun anep, Baybol buk ak tikiy aŋgyak, “Biynimb perper mindeniŋgambay gok, Gor nup gosimb niŋbay rek, perper mindeniŋgambay aŋgyak.” \s1 Biynimb Gor Nup Ma Dipay Gok Minim Yomb Mindip \p \v 18 Pen biynimb gos timey niŋiy, tap timey gipay gok, Gor nup gosimb ak kirgiy mey, minim tep nup ak tawyiw giyiŋg rek mindpay. Gipay kun ak, Gor Biyomb semb biyoŋ ak niŋek, minim yomb mindip. \v 19-20 Kiyk nup ma niŋbun aŋgiy, alemb alemb ñiniŋgambay ak pen; nuk Biyomb mankumb biy alwol gay, tap okok maŋgiysek yimb gayak. Pen nuk tap gayak kun gok niŋiy, Bi tap alwol gayak kun ak Biyomb perper mindip aŋgiy niŋniŋgiy ak pen; kiyk nup ma niŋbun apay. Apay kun ak, Biyomb ak niŋek, kinjeŋ kiyk bap ma mindip. \v 21 Nup niŋbay ak pen; niŋey Gor rek ma ayek, yimb nup ak ma dand aranimbay. Gos monmon okok niŋiy, sakiy sek ay, kisyim wip namb okok rek mindpay. \v 22 Pen kiyk biynimb gos niŋep mindpun aŋgiy aŋg mindiy, sakiy ayek, \v 23 Gor Biyomb perper mindip ak nup kirgiy; tap yikop gunap diy biynimb rek gay, kimin yakir rek gay, siyŋ saraw rek gay, tap kun gok gor chin aŋgiy, aŋgniŋbay. \v 24 Kun gey, Gor kuyip kirgek, tap siy tap timey mindmaŋgiy kuyip lim gip ar ak giy, kiyk key timey gipay. \p \v 25 Biyomb tap okok maŋgiysek gayak ak nup, yimb dand araniŋgiy rek mindakniŋ, minim tep nup ak kirgiy, minim yesek ar ak diy, tap nuk gayak gok, gor chin aŋgiy, aŋgniŋbay. \p \v 26 Kun gey gey, Gor kuyip yepyek, tap nambiŋ gip ar ak nep gipay. Biyn gok, bi yipund giy diy mindeniŋgiy ak kirgiy, biyn gunap yip miñ timey ar gunap gipay. \v 27 Bi gok kunep; biyn yipund giy diy mindeniŋgiy ak kirgiy, bi gunap kuyip niŋey mon rek yinek, bi gok kiyk keynep, timey yimb gipay. Gipay kun ak, yiwur diniŋgambay. \p \v 28 Gor nup gosimb ak ma niŋjun aŋgiy kirgey, kuyip yepyek, tap timey kuyip mindmaŋgiy lim gip gok nep gipay. \v 29 Pen kuyip tap timey gep ar ak gos nokom ayek, tap okok chin nep mindeŋ aŋgiy gos ak niŋyiŋg, monmon giyiŋg, timey giyiŋg mindrep ma yimb gipay. Miluk niŋiy, penpen giy, mimuŋg niŋiy, minim yesek aŋgiy, biynimb pik ay gipay. Pen nip aŋgip yip aŋgip aŋgiy, \v 30 biynimb aŋgjiwiy, Gor nup miluk niŋiy, biynimb aŋg sikoy giy, chinup nep niŋyaŋ aŋgiy, yimb kiyk ak key dand aranimbay. Gos kisenimb ar gunap niŋiy timey ginjun aŋgiy, gos ak nep niŋbay. Nop nonim sikop minim apay ak, ma niŋiy alemb alemb ñimbay. \v 31 Kuyip gos timund ma ayek, minim aŋgaypay ak kindik ma gipay. Biynimb kiyk key gok niŋey kuyip, simb ma gip. \v 32 Gipay kun ak, Gor kuyip yiwur yomb ñiniŋgamb ak niŋbay ak pen; kiyk key monmon gi dand amiy, biynimb gunap kuyip nembnemb gey, kunep gipay. \c 2 \s1 Gor Kor Nuk Ak Yipund Giy Nep Giniŋgamb \p \v 1 Nimb biynimb gunap kuyip aŋgjiwiy, yenen tap siy tap timey gipay apim ak pen; key kunep gipim ak, Gor niŋek kinjeŋ nimb bap ma mindip. \v 2 Gor bi minim niŋind nep aŋgiy kor gip ak; biynimb timey gipay gok niŋek, minim yomb yimb ak mindip. \v 3 Pen nimb kunep giyiŋg, kuyip nep aŋgjiwpim ak, gos yerip niŋbim? Gor chinup kor ma giniŋgamb aŋgiy niŋbim? \v 4 Akaŋ; Gor bi tep biynimb simb niŋiy dip ak, nimbip per kond mindek, nup niŋem bi yikop bap rek ayek, tap siy tap timey gok ginep mindpim? \p \v 5-6 Pen gos kisenimb ar ak niŋun aŋgiy ma niŋbim. Nup alemb alemb ñiy, tap timey gok nep gi mindpim ak, miñ saw mon saw rek, ar koyoŋ koyoŋ yiw gip. Biynimb giniŋgambay giniŋgambay rek niŋiy, kor giniŋgamb ñin ak, tap timey gipim gok maŋgiysek miseŋ aŋgyikiy, yiwur yomb yimb ñiniŋgamb. \v 7 Pen biynimb mumbwak kisenimb ak diy, perper mindon aŋgiy mindrep giy gey amjap gok kuyip gek, nuk yip perper mindeniŋgambay. \v 8 Pen minim nup ak kirgiy, gosimb nup ma niŋiy, mumbwak kiyk key anep gos niŋniŋgambay gok, kuyip miluk niŋiy, yiwur yomb yimb ak ñiniŋgamb. \p \v 9 Pen Jiwda biynimb gok sek, Jiwda biynimb mer gok sek timey ar ak geniŋgambay, kuyip aŋgek am kosyam mindiy, gospar yimb ayiŋg mindeniŋgambay. \v 10 Pen mindrep gey, Gor miñmon biyoŋ kuyip wasemb yimb ayek, nuk yip mindrep yimb giniŋgambay. \v 11 Kun ak nuk, pis bap akaŋ pis bap ma amniŋgamb; yipund giy nep niŋiy, biynimb gok kuyip tuŋgasik keykey ayniŋgamb. \p \v 12 Biynimb Gor low minim nind ma niŋiy, tap siy tap timey giniŋgambay gok, kor ar ak key giy miñmon timey amniŋgambay; biynimb Gor low ak niŋiy, tap siy tap timey giniŋgambay gok, kor ar ak key giy, miñmon timey amniŋgambay. \v 13 Pen biynimb low minim nup ak niŋiy aŋgip rek gipay gok nep, “Biynimb suŋrep yand aŋgniŋgamb.” Biynimb low minim nup ak niŋiy, minim nep aŋg aŋg, won ak kirpay gok kuyip, “Biynimb yand” ma aŋgniŋgamb. \v 14 Biynimb Gor low minim ak niŋiy mer; mindrep gun aŋgiy, tap siy tap timey kuŋay ma gipay gok, Gor kuyip gos tep ñek mey kun gipay. \v 15 Gipay kun ak, ñin gunap gi dand amiy, namb kiyk biyaŋ, tep gispun aŋgiy niŋbay; ñin gunap gi dand amiy, timey gispun aŋgiy niŋbay. \p \v 16 Pen Gor Jiysis Krays nup aŋgek kor giniŋgamb ñin ak, tap siy tap timey gi weygipay gok aŋgyikniŋg, gos niŋbay kun ak rek kuyip kor gek, yiwur yomb yimb ak diniŋgambay. Pen yand minim tep nup ak aŋgñi taŋgyiŋg, per kun ak rek apiyn. \s1 Chin Jiwda Kay Low Minim Niŋbun Rek, Suŋ-tep Mindpun Aŋgyak \p \v 17 Pen nimb Jiwda biynimb gok, yimb nimbik ak key dand aranyiŋg apim, “Chin Gor low minim niŋrep gipun ak, biynimb nuk yimb mindpun. \v 18 Ñapan sikoy miŋg mindiy, chinup per Gor low minim ak aŋgñey, nup tep gip ar ak, tep ma gip ar ak aŋgiy niŋiy, nup tep gip ar anep gipun apim.” \v 19 Pen minim ar bap apim, “Biynimb ma niŋbay gok kuyip aŋgñirep giy, windin koy kisyim wip rek mindpay gok kuyip aŋgñirep giy, \v 20 low minim ma niŋbay gok kuyip aŋgñirep giy, ñapan sikoy gok kuyip aŋgñirep giy gipun apim.” Apim kun ak, “Low minim niŋbun rek, minim tep bap ma niŋbun mer; maŋgiysek niŋdipun anep mindip apim.” \p \v 21 Nimb low minim ak niŋiy, biynimb okok kuyip aŋgñimbim ak pen; nimb key low ar kun gok timbrikpim! “Tap ma siy dinimimb apim” ak pen; nimb key siy dipim. \v 22 Biyn siy bi siy ma ginimimb apim ak pen; nimb key biyn siy bi siy gipim. “Tap monmon okok gor rek ma aŋgniŋnimimb apim” ak pen; nimb korip aŋgniŋbay miŋgan ak amiy, tap daypay gok gunap siy dipim. \p \v 23 Yimb nimbik ak key dand araniy apim, “Chin Gor low ak niŋrep yimb gipun apim” ak pen; minim nup ak timbrikpim rek, yimb nup taw achip achip gipim. \v 24 Kun ak mindrep ma giy, Mosis Baybol buk ak tikiy aŋgak rek nep gipim. Nuk aŋgak: \q1 “Nimb Jiwda biynimb, Gor low minim niŋbun apim ak pen; nimb key mindrep ma gipim rek, biynimb yikop gok Gor nup aŋgjiwpay aŋgak.” \p \v 25 Chin Jiwda biynimb gok, Gor biynimb nuk mindon aŋgiy, ñi gok tikyiŋg, per kumbak tikpun. Pen Gor minim nup ak timbrikiy, key niŋniŋgambun rek giniŋgambun ak; biynimb yikop okok nimb, Gor nup gosimb ma niŋbay rek ak mindoniŋgambun. \v 26 Kun ak rek biynimb kumbak ma tikpay gok, minim aŋgip rek geniŋgambay, kuyip kunep direp giniŋgamb. \p \v 27 Chin Jiwda kay Baybol buk niŋyiŋg, kumbak tikyiŋg gipun ak pen; monmon gipun rek, biynimb yikop gok mindrep giyakniŋ, chin kuyip niŋon nambiŋ giniŋgamb. \p \v 28 Kumbak tikiy, “Chin Gor biynimb nuk yipund giy yimb apun” ak pen; biynimb nuk ma mindpun. \v 29 Biynimb nuk mindpay gok, Gor Kawnan ak gos ñek, nup gosimb niŋiy aŋgip rek gipay. Gipay kun ak, biynimb niŋey yimb ma mindip; pen Gor niŋek yimb mindip. \c 3 \s1 Gor Yipund Giy Nep Kor Giniŋgamb \p \v 1-2 Kun apiyn ak, nimb Jiwda kay aŋgniŋgambim, “Biynimb yikop kumbak ma tikpay rek mindey tep gipkop aŋgiy asap aŋgniŋgambim” ak pen; ar kun ak ma apiyn. Jiwda biynimb mindpun ak tep yimb mindpun. Gor minim nuk ak biynimb gunap kuyip aŋgñiniŋgiy aŋgiy, chinup Jiwda biynimb kind okok ken yiŋg tik ayek mindip. \v 3 Jiwda biynimb gunap gos kiyk key niŋbay rek, timey gi dand amey amey, Gor minim tep nuk niŋind aŋgak ak kurginiŋgamb? \v 4 Mer yimb! Biynimb gok maŋgiysek ñin gunap yesek aŋgniŋgambay; Gor nuk niŋind yimb aŋgiy, aŋgip rek gip. Minim kun ak rek Baybol buk ak tikiy aŋgyak: \q1 “Gor. Nand minim yipund giy nep apan ak, nip minim gunap pen aŋgniŋgiy rek ma ayip. \q1 Nip kor giniŋg, kor giniŋgiy minim kiñiŋ bap ma mindeniŋgamb aŋgyak.” \p \v 5 Pen nimb aŋgniŋgambim, “Chin minek minek timey gipun rek, biynimb gunap Gor yipund giy nep gip ak miseŋ niŋiy, yimb nup dand araniŋgambay ak, chinup yenen kor giniŋgamb aŋgniŋgambim.” Pen minim kun ak, biynimb niŋiy apay rek nep aŋgniŋgambim. \v 6 Gor bi suŋ-tep biynimb maŋgiysek kor niŋniŋgamb ak, pis bap akaŋ, pis bap ma amniŋgamb; yipund giy ar ak nep aŋgniŋgamb. \p \v 7 Pen nimb gunap aŋgniŋgambim, “Chin yesek ar ak gon, biynimb gunap niŋiy tuŋgandikiy, Gor yipund giy nep gip ar ak niŋrep giy, yimb nup dand araniŋgambay. Kun ak yenen Gor chinup kor giy, yiwur yomb ñiniŋgamb aŋgniŋgambim.” \v 8 Minim yesek kun ak rek aŋgiy aŋgniŋgambim, “Tap siy tap timey anep gon gon; Gor minim tep ak, ap ar kun ak jimñiniŋgamb aŋgniŋgambim.” Pen biynimb gunap yip aŋgjiwyiŋg, “Pol minim kun ak rek aŋgip apay.” Minim kun ak rek yand ma apiyn! Tom gipay rek, Gor kuyip niŋind yiwur yomb ñiniŋgamb. \s1 Biynimb Tep Bap Ma Mindpun \p \v 9 Kun ak yerip aŋgjun? “Gor niŋek, chin Jiwda biynimb gok mindrep gipun; biynimb yikop gok mindrep ma gipay aŋgjun?” Mer! Mey apiyn rek. Nuk niŋimb; chin maŋgiysek timey gipun. \v 10 Minim kun ak rek, Baybol buk ak tikiy aŋgyak; \q1 “Biynimb tep Gor kuyip dep rek gunap ma mindpay. Mer yimb! \v 11 Biynimb gos niŋrep gipay gunap ma mindpay. Biynimb ‘Gor nup chiŋgun aŋgiy’ niŋbay gunap ma mindpay. \v 12 Biynimb gok bap mindrep ma gipay. Maŋgiysek Gor nup kirgiy, mindrep ma giy, timey yimb nep gipay. \v 13-14 Alemb kiyk ak andik mandik giy per tom yimb nep apay ak; joŋimb kiyk ak, chip komiy yiw girep ma gey, kuyrimey wip rek ak mindip. Pen biynimb aŋgjiwiy, miluk niŋiy kunj timey giy gipay ak; ñom timey kondkol rek ak mindpay. \v 15 Kalrimey yimb jiwiy, biynimb pik ayep gos anep niŋiy, \v 16 biynimb gok kuyip per timey gey, gos kuŋay yimb nep niŋbay. \v 17 Biynimb gok yip, kapkap jimñiy mind tep giniŋgiy rek ma ayip. \v 18 Gor Biyomb ak niŋmindip aŋgiy, ma pirikpay aŋgyak.” \p \v 19 Gor aŋgek tikyak kun ak, biynimb gunap kuyip ma tikyak, chinup Jiwda biynimb per minim nup riyt giy niŋbun gok tikyak. Kun ak mind tep gipun aŋgiy ma aŋgniŋgambun. Biynimb miñmon okok maŋgiysek timey yimb gon, Gor niŋek kor gep rek nokom mindip. \v 20 Kun ak, chin Gor low minim ak niŋiy mind tep gon, biynimb suŋrep yand gok aŋgiy niŋnimuŋ rek ma ayip. Pen Gor low ak niŋiy niŋbun: chin biynimb tap siy tap timey gep gok maŋgiysek mindpun. \s1 Krays Nup Gosimb Niŋey Mey, Biynimb Suŋ-tep Yand Aŋgip \p \v 21-22 Kun ak pen Mosis bi gok giniŋgamb aŋgiy tikiy aŋgyak rek, Jiysis Krays chinup ker kumimb ak mey; nup gosimb niŋon, Gor chinup biynimb suŋrep yand mindpim aŋgniŋgamb. Pen chin Jiwda biynimb gok sek, biynimb Jiwda mer gok sek low ar anep niŋiy gon, kun ma aŋgniŋgamb. \p \v 23 Biynimb mindrep yimb gipay gunap ma mindpay; maŋgiysek tap siy tap timey gipun ak, miñmon tep chinup aŋgayip ak amiy, nund yip mindenjun rek ma ayek, \v 24 Gor chinup simb niŋiy, biynimb tep yand gok maŋgiysek mindeyaŋ aŋgiy, Ñinuk Jiysis Krays nup monmon yokak. \p \v 25-26 Gor bi suŋrep, yipund giy nep gip ak; chin biynimb tap siy tap timey gipun gok, yikop dep rek ma ayak; yiwur ñinimuŋ rek nep ayak. Pen yiwur kun ak wosrey ma ñiy, mind dand amiy, yep namb won siŋbiy nep ñiniŋg, Ñinuk Krays Jiysis nup chinup ker aŋgek apiy, yiwur kun ak dek, biynimb chinup nen kumak aŋgiy gos niŋbun gok, Nop Gor biynimb suŋrep yand gok aŋgiy dip. \p \v 27-28 Kun ak low ar ak gon, chinup dek biynimb nuk mindpun aŋgiy, yimb chin key dand aranjun rek ma ayip. Jiysis chinup nen kumak gos ak niŋiy nep mey, Gor biynimb nuk mindpun. Pen chin nep tom giy aŋgniŋgambun, “Low ak niŋon, biynimb suŋ-tep yand gok aŋgniŋgamb aŋgniŋgambun.” \p \v 29-30 Kun ak, Gor chinup Jiwda biynimb gok diy; biynimb yikop gok kirgip aŋgiy, ma aŋgjun. Biyomb chin kuŋay mer. Gor nokom ak mey; chinup Jiwda biynimb gok diy, biynimb yikop gok kuyip diy gip. Jiwda biynimb gipay rek, kumbak tikey niŋiy ma dip; chin biynimb an an Jiysis chinup nen kumimb aŋgiy gos niŋon, chinup dip. \p \v 31 Pen Jiysis nup gosimb niŋjun apiyn ak; nimb aŋgniŋgambim, “Low minim ak kirgiyaŋ aŋgiy asap aŋgniŋgambim.” Kun aŋgiy ma apiyn. Yand apiyn ak; biynimb nup gosimb niŋbay gok, aŋgip rek giyakniŋ, low minim ak amrep yimb giniŋgamb aŋgiy apiyn. \c 4 \s1 Gor Ebraham Nup Bi Suŋ-tep Yand Aŋgak \p \v 1 Chin Jiwda biynimb, basind yes chinup kiñiŋ giy tikek, tik dand amiy apiy giy, tikey mindpun ak mey; binak Ebraham. Pen Gor Ebraham nup dak ak, ar akay niŋiy dak? \v 2 Low minim ak niŋrep gek nup, bi suŋ-tep aŋgiy dak aŋgjun? Ak kun ma aŋgjun. Biynimb low ar ak niŋiy gipay gok, mindrep gipun aŋgiy, yimb kiyk key dand araneniŋgambay; Gor niŋek tep ma giniŋgamb. \v 3 Pen Baybol buk ak tikiy aŋgyak, “Ebraham Gor niŋind aŋgip aŋgiy, nup gosimb niŋek mey; bi suŋ-tep yand aŋgiy dak aŋgyak.” \p \v 4 Nuk tap ar bap gek niŋiy dembikop ak; tap ar kun ak gamb dip aŋgiy apnup ak pen; nuk Gor nup gosimb niŋak rek, nup yikop dak. \p \v 5 Gor chinup gip miñ ar ak key yimb. Chin biynimb tap siy tap timey giy asiŋ mindpun gok yikop dip. Low ar ak niŋon, biynimb suŋ-tep yand aŋgiy ma dip; chinup simb niŋimb rek, nup gosimb niŋon, “Biynimb suŋ-tep yand gok aŋgip.” \p \v 6-8 Minim aspiyn biy rek, basind yes chin Depiyt kunep, wosrey Baybol buk ak tikiy aŋgak: \q1 “Biynimb tap siy tap timey giy asiŋ mindey, Gor niŋiy kirgek, suŋ-tep mindpay rek, tep gakniŋ mindeniŋgambay. Tap siy tap timey giyak minim ak, tip ma aŋgniŋgamb ak niŋiy, tep gakniŋ mindeniŋgambay aŋgak.” \p \v 9 Biynimb tap siy tap timey giy, asiŋ mindey, Gor gach kuyip niŋiy kirgek, tep gakniŋ mindpay aspun kun gok an? Biynimb kumbak tikiy, Jiwda low keykey ar kun gok giyiŋg, Jiysis nup gosimb niŋbay gok nep akaŋ; biynimb yikop nup gosimb niŋbay gok sek? Mey, biynimb yikop gok sesek. \p \v 10 Yenen: Ebraham, basind chin wosrey yimb ak, kumbak ma tikak ñin ak, Gor nup gosimb niŋak rek, nup dek, bi suŋ-tep nuk mindyiŋgip. \v 11 Kisen Gor aŋgak, “Ebraham bi yip ker mindip ak, nuk key yimb mindip ak niŋyaŋ aŋgiy,” nup aŋgak, “Nand bi suŋ-tep yand mindpan rek, kumbak tiknimin aŋgek,” kumbak tikak. Gor gak kun ak niŋbun; biynimb kumbak ma tikpay ak pen; Ebraham Gor nup gosimb niŋak rek, gosimb niŋey, Gor kuyip biynimb suŋ-tep yand aŋgiy dek mey, Ebraham ñi pañ nuk gok mindpay. \p \v 12 Kiyk nep mer, biynimb kumbak tikpay gok kunep. Ebraham kumbak ma tikak ñin ak, Gor nup gosimb niŋyiŋg nep, mindyiŋgip rek mindpay gok, Ebraham ñi pañ nuk mindpay. \p \v 13 Pen Ebraham low ar gok niŋiy gek, Gor nup bi suŋ-tep yand aŋgiy ma dak. Nup gosimb niŋak rek niŋiy, bi suŋ-tep yand aŋgiy, nup minim aŋgay aŋgak, “Nand kiñiŋ giy gey, biynimb ñi pañ nand kisen mindeniŋgambay gok yip, biynimb okok maŋgiysek kond mindeniŋgambim aŋgak.” \p \v 14-15 Gor minim giniŋgayn aŋgiy aŋgayak kun ak, low ar ak niŋiy giniŋgambay biynimb gok kuyip ma aŋgak; nup gosimb niŋniŋgambay gok kuyip aŋgak. Mer ak, biynimb nup gosimb niŋbay gok, yesek aŋgiy nup gosimb niŋbay. Pen biynimb low ar ak kindik giy Gor biynimb nuk mindeniŋgambun aŋgiy gos niŋbay gok, minim Ebraham nup giniŋgayn aŋgiy aŋgayak ak ma diniŋgambay rek, low minim ak timbrikiy, yiwur yomb diniŋgambay. \p \v 16 Kun ak niŋbun; Gor minim giniŋgayn aŋgiy aŋgayak kun ak, biynimb Ebraham Gor nup gosimb niŋak rek niŋbay gok kuyip aŋgak. Nuk aŋgip rek gey niŋiy ma dip; tap bap gey mer; kuyip yikop simb niŋiy dip. Pen Ebraham gak rek gipay biynimb gok diniŋg, chinup Jiwda biynimb low aŋgñak gok nep ma dip; nup gosimb niŋbay gok kuyip maŋgiysek dip. \v 17 Baybol buk ak tikiy aŋgyak, “Yand aspiyn ak mey, ñi pañ nand kuŋay mindiy, miñmon keykey kuŋaynep mindeniŋgambay aŋgak.” Kun ak Gor nup gosimb niŋbun biynimb miñmon okok maŋgiysek, basind yes Ebraham ñi pañ nuk yimb mindpun. Gor Biyomb chin kun ak nuk key yimb gip. Biynimb kumemb gok gek tikjakpay; tap gunap “Gaŋ” aŋgek giniŋgamb. \s1 Ebraham Gor Nup Gosimb Niŋak Rek Niŋjun \p \v 18 Pen Ebraham ñapan tiknimuŋ rek ma ayek, Gor minim aŋgay aŋgak, “Nand kiñiŋ giy, biynimb ñi pañ nand kisen mindeniŋgambay gok, kiñiŋ keykey kuŋay yimb mindeniŋgambim.” Kun aŋgek, Ebraham niŋind aŋgip aŋgiy, gos sek mindiy mey, aŋgak rek ñi pañ nuk gok gap rek akaŋ, kamb kilup rek, kuŋay yimb nep mindpay. \p \v 19 Pen kiykber ñapan bap ma tikiy; mind dand amiy, Aysek nup Gor aŋgak rek tikrik ñin ak, Sera yip Ebraham yip, beriymiŋay giy tokiy yimb ayrik. Ebraham simiy nuk ñin jiwiy onep kaŋgol ak amnak ak mey; ñapan tiknimiyr rek ma ayak. Pen Ebraham aŋgak, \v 20-21 “Ak tap yomb mer; Gor Biyomb key yimb ak yip ñapan tikniŋgamban aŋgip ak, niŋind aŋgip aŋgiy, Gor nup yimb ak dand aranak.” \v 22 Ebraham gak kun ak, Baybol buk ak tikiy aŋgyak, “Ebraham Gor nup gosimb niŋek, bi suŋ-tep yand aŋgak.” \v 23 Gor kuyip gosimb ñek tikyak kun ak, Ebraham nep niŋnimuŋ aŋgiy ma tikyak. \v 24 Chinup biynimb suŋ-tep yand aŋgniŋgamb gok maŋgiysek niŋniŋgiy aŋgiy tikyak. Kun ak chin biynimb Gor nep gek, Jiysis kumiy tip tikjakip aŋgiy niŋbun gok aŋgyak. \v 25 Pen tap siy tap timey giy asiŋ mindonuk rek, chinup simb niŋiy, Ñinuk Jiysis Krays nup yokek apiy kumak. Kumek tip gek tikjakak rek, asiŋ yomb wilikak kun ak, suŋ aynimuŋ rek ayip. \c 5 \s1 Gor Nup Gosimb Niŋon Biynimb Suŋ-tep Yand Aŋgniŋgamb \p \v 1-2 Pen Gor chinup simb niŋiy gak kun ak, nup gosimb niŋon, chinup dek, biynimb suŋ-tep nuk mindpun ak; Gor yip jimñiy mindiy, mind tep yimb gipun. Miñmon chinup aŋgayip ak amiy, nuk yip mindeniŋgambun aŋgiy, tep gakniŋ mindpun. \p \v 3-4 Pen Krays nup chiŋgiy mindon, miker gunap apek apun, “Miker wip rek Krays nup chiŋgrep yimb ginjun aŋgiy,” nup chiŋgrep yimb gambun mey; Gor “Tep gipim aŋgek,” gos sek mindiy, miñmiñ gipun. \p \v 5 Gor Kawnan nuk ak chinup yokek, namb chinup biyaŋ key yimb ayek, Gor nup gosimb niŋiy, biynimb gok kuyip wasemb ay gipun ak; niŋind nup kond mindyiŋg gos sek mindpun. \p \v 6 Pen chin biynimb man ar biy mindpun gok timey gon gon, Gor yip jimñiy mindep rek ma ayek, miñiy ñiyand yokep ñin ak wip aŋgiy, Ñinuk nup yokek apiy, chinup nen kumak. \v 7 Per biynimb gunap biynimb gunap kuyip nen kumun aŋgiy ma kumbay. Pen ñin nokom nokom biynimb gunap, biynimb tep yimb bap niŋiy, chin kuyip nen kumon, kiyk kim amniyaŋ aŋgiy, kumniŋgambay akaŋ ma niŋbun. \v 8 Pen chin Gor ker ma mindonuk ñin ak, chinup timey gipay aŋgiy niŋiy ma kirgak; chinup wasemb yimb ay Ñinuk nup monmon yokek apiy, kumak. \p \v 9 Kun ak likañ nuk yapek ak, Gor yip jimñiy mindpun rek, kor yomb niŋniŋgambay ñin ak, chin suŋ-tep nep mindoniŋgambun. \v 10 Biynimb ñaŋgep nuk mindonuk ñin ak, chinup simb niŋiy, Ñinuk nup yokek apiy, chinup di nuk yip jimñiy ayak ak mey, tikjakiy am Nop yip mindip rek, tap bap chinup ginimuŋ rek ma ayip! \v 11 Pen kun ak nep mer; Gor chinup dip ak Krays nep gek dip ak mey, miñiy kuyipapiy yimb dand aranyiŋg, tep gakniŋ mindpun. \s1 Andam Layn Nuk Kumbay; Jiysis Layn Nuk Permindep Dipay \p \v 12 Pen tap siy tap timey giy kumemb ak, Andam kiñiŋ giy gek mey, asiŋ nuk kun ak biynimb tikayep nuk gok maŋgiysek wilikek kumbay. Yenen: Gor niŋek, Andam gak kun ak, chin biynimb tikayep nuk gok maŋgiysek ginuk. Ñin kun ak chinup ma tikyak ak pen; chin yip ginuk. \p \v 13 Kun ak mey, tap siy tap timey gep gos ak man ar biy nind mindek; Mosis low minim ak, kisen aŋgñak. Low ak ma niŋiy timey gey, Gor niŋiy kirginiŋgamb aŋgniŋgambun ak pen; Andam kumak ak, Gor low minim ak timbrikiy kumak. \v 14 Andam kiñiŋ giy timey gek, asiŋ nuk kun ak biynimb gok kuyip wilikek, maŋgiysek kum dand ap ap, Mosis low aŋgñak ñin ak awak. Gunap low ma timbrikyak ak pen; Andam gak rek kumyak. Pen Jiysis mankumb biy apiy kumek mey; biynimb nup gosimb niŋbay gok, nuk gak rek tikjakiy, kim mindeniŋgambay. \p \v 15 Bi omiŋal kun ak keykey yimb girik. Andam kiñiŋ giy tap siy tap timey gek, biynimb nuk kuŋaynep kumbay. Gor chinup simb niŋiy, Jiysis nup yikop yokek apiy gek mey, biynimb nuk kuŋaynep suŋ-tep mindiy, perper mindeniŋgambay. \p \v 16 Andam tap siy tap timey nokom yimb ak gek, minim yomb ak awak. Pen Gor chinup simb niŋiy, nuk yip di jimñiniŋg key yimb gak. Ñinuk Jiysis Krays nup yokek apiy, tap siy tap timey kuŋay ginuk rek yiwur dek mey, chin kim amjun rek ayak. \p \v 17 Nind bi nokom bap tap siy tap timey gek, asiŋ kilis timey yimb kun ak chinup maŋgiysek wilikip. Pen kisen bi nokom bap key chinup simb niŋak rek, di jimñinim aŋgiy kumek mey, nup chiŋgon, niŋind biynimb suŋ-tep yand yimb gok aŋgiy chinup dek, nup tep gakniŋ yip nep mindeniŋgambun. \p \v 18 Kun ak Andam tap siy tap timey nokom bap gek, biynimb maŋgiysek asiŋ kun ak wilikek, yiwur yomb dipay; Krays ñin nokom bap Nop aŋgak rek niŋdiy gek, biynimb nup chiŋgipay gok, perper mindeniŋgambay. \v 19 Bi nokom bap Gor nup minim ak timbrikak rek, biynimb kuŋaynep kuyip asiŋ ayip. Kun ak rek pen Bi nokom bap Nop minim aŋgak rek niŋdiy kumek mey, biynimb kuŋaynep suŋ-tep ayniŋgamb. \p \v 20 Pen nind tap siy tap timey giyiŋg, yikop gispun aŋgiy gi mindon mey, low minim ak aŋgñak. Aŋgñek, low gok niŋiy, tap siy tap timey gipun ak yenen gipun aŋgiy gos ak niŋon, chinup simb niŋiy dip. \p \v 21 Asiŋ kun ak kilis yimb; key kim amjun rek ma mindip ak pen; Gor chinup simb niŋimb ak kunep, tap kilis yimb ak mey; mam nind chin Jiysis Krays nup yokek apiy kumiy tikjakak ak mey, biynimb nup chiŋgipun gok kim amniŋgambun. \c 6 \s1 “Jiysis Yip Kumiy Kum Sakiy Ginuk Aŋgiy,” Timey Gep Gos Ar Ak Ma Niŋjun \p \v 1 Gor chinup simb niŋimb kun ak, biynimb gunap aŋgniŋgambay, “Tap siy tap timey monmon giyiŋg mindon, Gor niŋiy kirgakniŋ, yimb nup aranaŋ aŋgniŋgambay.” \v 2 Pen minim yesek kun ak rek chin ma aŋgjun. Tap siy tap timey giy mey, Jiysis yip kumnuk. Miñiy nup ker mindpun ak, ar kun ak ker ma mindpun. \v 3 Nimb niŋbim; chin biynimb Krays Jiysis yip jimñiy mindonjun aŋgiy ñiŋg pikpun gok, “Nuk kumak rek jimñiy kumnuk aŋgiy,” ñiŋg pikpun. \v 4 Pen Krays kumek, kamb miŋgan ak komey, Nop biyomb key yimb ak gek, tip tikjakiy kim mindip rek; chinup kunep gek, kim kisenimb mindpun. \p \v 5 Kun ak, Krays yip jimñiy kumnuk rek ayip biynimb gok, nuk tip ak tikjakiy kim mindip rek, chin kunep tikjakiy kim mindeniŋgambun. \v 6 Chin niŋbun; miñ timey giyiŋgipun ak, Krays mon kiros bak biyoŋ kumek puŋgrikak ak mey, miñ ar kun ak kirgiy mind tep giniŋgambun. \v 7 Biynimb kum sakiy gipay gok, tap timey gep gos ak ma ayip. \p \v 8 Krays yip kumnuk aŋgiy niŋbun biynimb gok, nuk yip kim mindeniŋgambun ak kunep niŋbun. \v 9 Nop gek tikjakak rek, tip ak ma kumniŋgamb, per mindeniŋgamb. \v 10 Tap siy tap timey gon gon, minek nokom yimb kumiy, tip ak tikjakiy am Nop yip mindpiyr. \p \v 11 Kun ak mey, Krays Jiysis yip wilikiy, tap siy tap timey gep ar ak kum sakiy gipun aŋgiy, gos tumind nimb ak maŋgiysek Gor ker amnimuŋ. \v 12 Mer ak, gos timey nimb ak, nimbip tiwniŋg dand amniŋgamb tap siy tap timey gep ar ak. \v 13 Pen gos timey nimb ak, mumbwak nimbip gok lipiŋg dand amek tap siy tap timey ma ginimimb. Jiysis yip kumiy tikjakpun rek ayip ak niŋiy, Gor nup direp ginjun aŋgiy, gos tumind nimb ak maŋgiysek nup ker amnimuŋ. \p \v 14 Nind low minim ar ak niŋiy gun aŋgiy gi dand amiy, tap siy tap timey gep gos anep ayek giyiŋgipim. Pen miñiy kun ak ker ma mindpim. Gor nimbip simb niŋiy dek, Krays biynimb nuk mindpim ak; nup chiŋgiy mey, tap siy tap timey gok kirginiŋgambim. \s1 Suŋ Mindpun Rek, Suŋ-tep Ar Anep Gon Amnimuŋ \p \v 15 Pen Gor low ar ak gon niŋiy chinup ma diniŋgamb; nuk key chinup simb niŋiy, Krays nup yokek apiy, chinup aŋgiy kumak rek diniŋgamb ak; tap siy tap timey ginep mindonjun? Mer! Kun ma ginjun. \v 16 Kun gon, gos yomb chin ak, ar kun ak amek, ar kun ak giy, kumniŋgambun. Pen Gor aŋgip rek gun aŋgiy gon amek mey; nuk gek suŋ-tep mindeniŋgambun. \p \v 17-18 Nind nimbip tap siy tap timey gep gos anep ayek, ar kun ak giyiŋgipim ak pen; kisen Gor minim ak niŋiy dipik ak mey; Gor nup tep apiyn. \v 19 Pen nimb key kilis ma mindpim rek, aŋgrep gen, niŋrep gim aŋgiy aspiyn. \p Nind gos timund nimbip ak tiwniŋg dand amek, tap siy tap timey gi dand amiy, timey yimb nep giyiŋgipim. Pen miñiy Jiysis yip mindpim rek, gos timund nimbip ak tiwniŋg dand amnimuŋ, Gor nup tep giniŋgamb ar ak nep. \v 20 Nind tap siy tap timey ar ak giy, Gor nup tep gip ar ak ma yimb giyiŋgipim. \v 21 Pen giyiŋgipim kun ak, miñiy niŋiy apim, “Tap yerip tep ak diy, per kun giyiŋgipun apim.” Biynimb kun gipay gok, miñmon timey ak amiy, yiwur yomb ak per dipay. \p \v 22 Pen Gor gek, tap asiŋ kun gok kirgiy, nup ker mindpim ak; biynimb suŋ-tep gok mindiy, perper nep mindeniŋgambim. \v 23 Yenen: tap siy tap timey gep ar ak giy, yiwur yomb diniŋgambay; pen Jiysis Krays Biyomb chinup tuŋgasik dak ak nup diy, perper nep mindeniŋgambay. \c 7 \s1 Low Minim Ak Kirgiy, Bi Kumiy Tikjakak Anup Dinjun \p \v 1 Nimb mam ay low minim aŋgey niŋbim gok. Chin Krays yip kumnuk rek ayip biynimb gok, minim ar gunap aŋgniŋg gispiyn. Nimb niŋbim; biynimb kim mindyakniŋ, kuyip low minim niŋnimimb aŋgniŋgambay ak pen; kumeniŋgambay miker kuyip gunap ma mindeniŋgamb. \p \v 2-3 Minim bak kun okok rek bap mindip. Biyn ak nuŋgumiy mindakniŋ, am bi kisenimb bap niŋiy deniŋgamb, nup aŋgniŋgambay, “Low timbrikpan” aŋgniŋgambay. Pen nuŋgumiy kumek, am bi kisenimb niŋiy diniŋgamb ak, minim ma mindip; “Low timbrikpan aŋgiy,” ma aŋgniŋgambay. \p \v 4 Kun ak rek nimb mam ay Krays nup wilikiy mindpim gok, nuk yip kumbik rek, low minim chichiy diyiŋgipim ak kirgiy, bi kumiy tikjakak anup chichiy dipim ak mey; miñiy Gor nup tep ginimuŋ ar ak ginimimb rek ayip. \p \v 5 Nind Krays nup ma dinuk ñin ak, low minim ar anep kindik ginjun aŋgiy mindyiŋgipun ak pen; gos timey paŋg ayek mindrep ma giy, Gor yip mindep rek ma ayak. \v 6 Pen miñiy Krays yip kumiy tikjakiy mindpun rek ayip ak, Jiwda low minim tikyak ar ak niŋiy ma gipun; Gor Kawnan gos ñimb ar ak niŋiy gipun. \s1 Low Mindip Rek, Tap Siy Tap Timey Gipun Ak Aŋgiy Niŋbun \p \v 7 Kun ak yerip aŋgjun? Gor low minim aŋgek aŋgyak ak, minim timey aŋgip aŋgjun? Mer! Ak kun ma aŋgjun. \p Nind bi asiŋ mindenik ak ma niŋnik. Pen low minim ak niŋiy, Gor nup tep gip ar ak, tep ma gip ar ak aŋgiy niŋrep ginik. Low minim ar bap tikiy aŋgyak, “Biynimb gunap tap kuyip gok, yip rek mindombikop aŋgiy gos ak ma niŋnimimb aŋgey,” gos kun ak niŋnik rek, bi asiŋ mindenik ak niŋrep ginik. Yikop ak ma niŋbinip. \v 8 Gor low minim ak tep ak pen; yand bi timey mindpiyn rek, gos timund yip ak per lipiŋg dand amimb, tap siy tap timey gep ar ak. Pen low ak mindamb mey, tap siy tap timey magep aŋgiy niŋbun. \p \v 9 Yand nind ma niŋiy, mind tep gipiyn aŋgnik. Pen kisen low minim kun ak aŋgeyak, Gor yip jimñiy ma mindpiyn; tap siy tap timey giy, \v 10 bi pisnep kumemb rek ak mindpiyn aŋgiy niŋnik. \p Kun ak low minim ak kindik giy, perper mindonjun rek ayip ak pen; yip aŋgey niŋen, tap siy tap timey ginik rek, kumiy Gor yip perper mindenim rek ma ayak. \v 11 Gor low nuk ak tep ak pen; yand bi tap siy tap timey gep ak, ar kun ak giy perper mindeniŋgayn aŋgiy, gi dand amiy, Gor yip jimñiy mindep rek ma ayak; miker yomb dinim rek ayak. \p \v 12 Kun ak chin niŋbun; Gor low minim ak tep mindip. Minim nuk yerip yerip aŋgak ar ak kunep, minim tep yipund giy nep mindip ak mey; \v 13 Gor low minim tep ak aŋgey niŋbun rek, miker yomb ak ma diniŋgambun; tap siy tap timey gipun rek, miker yomb kun ak diniŋgambun. Pen nuk chinup low ayak kun ak, gos bap key niŋiy ma ayak; tap siy tap timey gipun gach yomb sikerek mindip ak, niŋniŋgiy aŋgiy ayak. \s1 Tap Ma Gun Apun Gok Nep Gipun \p \v 14 Chin niŋbun; low minim ak Gor Kawnan ak gos ñek tikyak ak pen; gos timund yip ak per amimb tap siy tap timey gep ar ak. \v 15 Kun ak mey, tap tep giyn aŋgiy niŋbiyn ar ak ma gipiyn; tap timey ma giyn aŋgiy niŋbiyn ar anep gipiyn. Pen yenen kun gipiyn ak ma niŋbiyn. \v 16 Kun ak low ak tep mindip aŋgiy niŋbiyn rek, yiruk gakniŋ, tap siy tap timey gok gipiyn. \p \v 17 Yand key timey giyn aŋgiy, ma gipiyn; pen bi tep ma mindpiyn rek, gos timey ak key namb yip biyaŋ paŋg ayek mey, tap siy tap timey kun gok gipiyn. \v 18 Yand niŋbiyn; namb yip akyaŋ mind tep ma gip. Gor low ar ak giyn aŋgiy, gi dand amiy ma gipiyn; \v 19 tap ma giyn aŋgiy niŋbiyn ar ak gipiyn. \v 20 Yip gip kun ak, Andam yip yiŋ ñak rek mey kun gip. \p \v 21 Kun ak, tep ar ak giyn aŋgiy, per timey ar ak nep gipiyn. \v 22 Yip tep gip, Gor low tep ar ak pen; \v 23 mumbwak yand ak yip tiwniŋg dand amimb tap siy tap timey gep ar ak. \p \v 24 Yip kun gek gek, kumiy am Gor yip ma mindenim rek ayip ak, an yip gek mind tep giniŋgayn? \v 25 Biyomb chin Jiysis Krays nep! Gor nup “Tep” apiyn! \p Pen minim apiyn biy, kun giy mindip: gos yand amimb Gor nup ak pen; bi tep ma mindpiyn rek, tap siy tap timey gok gipiyn. \c 8 \s1 Gor Kawnan Ak Gos Ñakniŋ Gi Dand Amiy Mey Perper Mindoniŋgambun \p \v 1-2 Pen chin Jiysis Krays biynimb nuk mindpun gok, Gor Kawnan ak gos ñakniŋ gon amek mey, tap siy tap timey giy kumbay ar ak kirpun. Krays yip mindpun kun ak, Gor chinup kor ma giniŋgamb. \v 3 Pen biynimb tep ma mindpun rek, Gor low ar ak gi dand amiy, mind tep ginjun rek ma ayek, Ñinuk key tap siy tap timey ma gip ak chinup nen aŋgiy, yokek apiy kumak. \v 4 Chinup nen kumak rek, Gor Kawnan gos ñimb ar anep giyiŋg, gos timey wip ar ak kirginiŋgambun. Pen nuk gos ñakniŋ, gi dand amyiŋg, low minim gunap ma timbrikniŋgambun. \p \v 5-6 Biynimb gos timey apek, ar kun ak gey amimb gok kumiy, am Gor yip ma mindeniŋgambay. Pen biynimb Gor Kawnan gos ñek gey amimb gok, Gor nup tep giniŋgamb ar anep gun aŋgiy, gipay ak mey; Gor yip jimñiy mindiy, mindrep giniŋgambay. \p \v 7 Biynimb gos kiyk keynep niŋiy gipay gok, Gor yip jimñiy ma mindpay. Kiyk biynimb nuk ma mindiy, aŋgip rek ma yimb gipay. \v 8 Biynimb kun gok mindrep gey, nup tep ginimuŋ rek ma ayip. \p \v 9 Pen nimb biynimb Gor Kawnan bak ayek yip mindpim gok, gos key niŋbim ar ak ma gipim; Gor Kawnan gos ñimb ar ak gipim. Biynimb Krays Kawnan yip ma mindpay gok, nup ker ma mindpay. \v 10 Pen gos timund nindnimb ak nuk yip kumek, suŋ-tep mindpim rek, gos yomb nimb ak amimb; Gor Kawnan gos ñimb ar ak. \v 11 Gor Ñinuk Krays nup gek tip tikjakak Kawnan ak dipim ak mey; nimbip kunep gek kim kisenimb ay, am nuk yip perper mindeniŋgambim. \p \v 12 Kun ak mam ay sikop. Chin yerginjun? Gos chinup ak key wip rek ginjun? Ak mer! \v 13 Ar kun ak gon amek, kumiy am Gor yip ma mindeniŋgambun. Pen Gor Kawnan ak gos ñakniŋ gon amek mey, Gor yip nep mindoniŋgambun. \p \v 14 Chin niŋbun: chin biynimb Gor Kawnan gos ñakniŋ girapun gok, ñapan nuk yimb mindpun. \v 15-16 Kun ak nind pirikyiŋgipun rek, Gor Kawnan ak chinup gos yerip rek ñiniŋgamb aŋgiy, jep diy, biynimb yikop woŋg giñemb rek ak ma mindonjun. Yenen; Kawnan nuk ak chin yip mindiy, gos ñakniŋ, ñapan nuk mindpun ak niŋrep giy, nup “Bapiy! Bapiy!” apun. \p \v 17 Kun ak ñapan nuk mindpun ak mey; Ñinuk Krays nup direp gip rek, chinup kunep giniŋgamb. Pen Krays nup aŋgjiwiy timey giyak rek, chinup kunep timey giniŋg gey ma pirikiy, Krays nup sakiy ma goniŋgambun; Ñinuk nup direp gak rek, chinup kunep giniŋgamb. \s1 Kisen Mindrep Giniŋgambun \p \v 18 Yand niŋen: Krays nup chiŋgiy mindon miker gunap giniŋgamb ak, minim ma mindip. Ak yikop giniŋgamb. Am nuk yip mindrep giniŋgambun ñin ak, tep yimb giniŋgamb. \p \v 19-20 Tap gayak okok maŋgiysek, miñiy mindrep ginimuŋ rek ma ayip. Gip kun ak, Gor giniŋgamb aŋgak rek nep gip. Nuk aŋgak, “Tap gaynik gok gen, mindrep ma giy, gi dam dam kisen tip ak gen, mindrep giniŋgamb aŋgak.” \v 21 Tap gayak kun gok, nind mindrep ma giniŋgamb. Chinup biynimb gok gek ñapan nuk yimb ay, nuk yip mind tep giniŋgambun ñin ak nep; tap yikop kun gok gek mindrep giniŋgamb. \p \v 22 Chin niŋbun: tap Gor gayak kun gok maŋgiysek mindrep giniŋgamb ak pen; miñiy ñin biy, biyn ñapan tikniŋg gey yiwur gip rek ak gi mindip. \v 23 Pen nuk chinup pisnep diniŋg, Kawnan nuk yokek apiy yip mindpun gok kunep apun, “Ñin akay rek kim kisenimb ay, ñapan nuk yimb yipund giy mindeniŋgambun aŋgiy,” lum ar biy miker gakniŋ kond mindpun. \p \v 24 Nup chiŋgon chinup diniŋgamb aŋgiy, gos sek mindon mey, chinup dak. Pen ñin kun ak chinup pisnep dipkop ak; miñiy gos sek mindiy, ñin kisen ak ma kond mindombinup; pisnep kim kisenimb ay, mindombinup. \v 25 Pen chinup kisen direp giniŋgamb ak niŋiy mey, yiruk gakniŋ ma kond mindpun; gos sek kond mindpun. \p \v 26 Biynimb tep ma mindpun rek, Gor Kawnan ak chinup kond nep mindip. Chinup miker yimb gek, Gor nup aŋgniŋjun apun ak pen; minim yerip ak diy aŋgjun aŋgon, Kawnan nuk chinup kosyam aŋgep rek ayek niŋiy, Gor nup aŋgniŋimb. \v 27 Gor gos chin niŋbun ar gok maŋgiysek keykey niŋimb ak mey; Kawnan nuk ak miker chinup gip ak niŋiy aŋgniŋek, aŋgip rek gip. Yenen: Kawnan nuk aŋgniŋgamb ak, Gor giyn aŋgiy niŋimb ar anep aŋgniŋgamb. \p \v 28 Kun ak mey, Gor chinup diniŋg gek, nup gosimb niŋbun biynimb gok, kond mindakniŋ, tap gunap key ma giniŋgamb; nuk niŋek mindrep giniŋgambun ar anep chinup giniŋgamb. \v 29 Pen ar kun anep, Gor biynimb nuk diniŋg niŋak gok kuyip aŋgak, “Yand gen kiy Ñiyand Krays mindrep gip rek mindrep gey mey; numam nunay kisen nuk gok kuŋay yimb mindeniŋgambay aŋgak.” \v 30 Kun ak chinup diniŋg, suk aŋgek nup ker amon aŋgip, “Tap siy tap timey gipik ak niŋiy kirgispiyn. Kun ak yand yip jimñiy mindiy mey; yand bi tep kun ak key mindpiyn rek mindeniŋgambim aŋgip.” \s1 Chinup Wasemb Ay Kond Mindrep Gip \p \v 31 Pen chinup kun giy direp gip ak, an chinup timey giniŋgamb? Mer yimb! \v 32 Gor nuk ma pirikiy, Ñinuk ak chinup nen aŋgiy yokek apiy kumak ak niŋbun: chinup kond mindek, mindrep yimb giniŋgambun. \v 33 Pen Gor gek suŋ-tep mindpun ak, an rek chinup kor giniŋgamb? \v 34 Bi kun ak rek bap ma mindpay. Nuk key Ñinuk nup aŋgek, ap chinup aŋgiy kumiy tikjakiy, am ñin yipund kind nuk okok ken mindiy, chinup nen Nop nup aŋgniŋ mindip. \p \v 35 Krays chinup wasemb yimb ayip ak, tap yerip ak gek jimñiy ma mindoniŋgambun? \q1 Miker gunap giniŋgamb akaŋ, \q1 kosyam mindeniŋgambun akaŋ, \q1 gos yomb niŋniŋgambun akaŋ, \q1 yiwan yomb apek akaŋ, \q1 chech ma mindek akaŋ, \q1 Krays ker mindpay aŋgiy chinup timey giniŋgambay akaŋ, \q1 ñaŋgniŋgambay akaŋ, tap yerip ak gek, Krays yip jimñiy ma mindoniŋgambun? \m \v 36 Minim kun ak rek Baybol buk ak tikiy aŋgyak: \q1 “Nip ker mindpun rek, chinup niŋey, kanj siypsiyp tap gok rek ayek, ñaŋgayun aŋgiy nep niŋbay aŋgyak.” \p \v 37 Kun ak kumemb rek mindpun ak pen; Krays, bi chinup simb niŋiy kumak ak yip mindiy, tep gakniŋ nep mindpun. \v 38 Ar kun ak yand niŋrep yimb gipiyn; mindeniŋgambun akaŋ kumniŋgambun ak, Gor chinup wasemb aynep mindeniŋgamb. Tap bap chinup tuŋgasik key aynimuŋ rek ma ayip. Gor enjol nuk gok, Seytan kichekiy nuk gok, tap kalrimey gok, tap miñiy mindip gok, tap kisen mindeniŋgamb gok, \v 39 tap nukyoŋ mindip gok, tap nukyaŋ mindip gok, tap yerip yerip mindip okok maŋgiysek, tap bap chinup kun giniŋgiy rek ma ayip. Krays mindip rek, Gor chinup wasemb aynep mindeniŋgamb. \c 9 \s1 Gor Gosimb Nuk Key Niŋiy Jiwda Kay Kuyip Diniŋg Gak \p \v 1 Yand Krays binuk mindpiyn rek, yesek ma aŋgniŋgayn. Gor Kawnan ak namb yip biyaŋ, “Niŋind nep aŋgniŋg gispan aŋgip.” \v 2-3 Biynimb yand Yisrel kay, Krays nup ma dipay gok, kisen kor giy yiwur yomb diniŋgambay ak, yip simb timey giy gos kun anep ayip. Minim kun ak niŋind nep aspiyn. Kinjeŋ mindek, yand kuyip nen yiwur den, kiy pen kim ambiyap. \p \v 4 Pen Gor Yisrel kay kuyip, ñapan yand mindeyaŋ aŋgiy gek, kiyk low minim ak niŋiy, melik tep nup ak niŋiy, kuyip minim giniŋgayn aŋgiy aŋgayak gok niŋiy, nup aŋgniŋep ar ak niŋiy gipay. \v 5 Basind chin Ebraham, Aysek, Jekop Gor nup gosimb niŋyak gok, tik dand amiy apiy giy kuyip tikyak. Kiñiŋ nokom kun anep tik dand amiy apiy giy, Krays nup biyimb rek tikayey, nuk Biyomb yimb mindiy, biynimb maŋgiysek kond mindip! Kun ak yimb nup ak nep dand aranemb! Tep. \p \v 6 Gor Yisrel biynimb gok kuyip diniŋg aŋgak ak pen, gunap nup kirgey, biynimb nuk rek ma ayip. \v 7-9 Kiyk apay, “Basind yes chin Ebraham kiñiŋ nuk mindpun rek, Gor chinup diniŋgamb apay” ak pen; kuyip ma diniŋgamb. Gor Ebraham nup minim aŋgay aŋgak, “Simiy kisen ak, biyn nand Sera ñi bap tikniŋgamb aŋgek,” niŋind aŋgip aŋgiy niŋmindiy, aŋgak rek ñi ak tikrik. Kisen nup minim ar nokom kun anep minim aŋgayiŋg aŋgak, “Nak sek, ñapan nak gok sek biynimb yand mindeniŋgambim aŋgak.” Pen ñapan nuk tikek tikey amnak gok kuyip maŋgiysek ma aŋgak. Yenen; minim bap aŋgak, “Ñinak Aysek tikek tikey amniŋgamb gok nep, Ebraham ñapan nuk aŋgniŋgambay aŋgak.” Kun ak niŋbun: minim giniŋgayn aŋgiy aŋgayak kun ak, basind yes Ebraham tikek tikey wip gok kuyip maŋgiysek ma aŋgak; Ebraham Gor nup gosimb niŋak rek niŋbay biynimb gok kuyip nep aŋgak. \p \v 10-13 Pen biynimb gok low ar ak gey niŋiy akaŋ; ar gunap gey niŋiy kuyip ma dip; biynimb nuk key simb niŋimb gok kuyip dip. Wosrey Aysek biynuk Rebeka, ñi pireŋgiy ma tikak won ak, Gor nup aŋgak, “Ñi nand nind tikniŋgamban ak, biyomb rek ma mindeniŋgamb; nuk ñinak kisen ak nup woŋg giñiniŋgamb aŋgak.” Pen minim bap Baybol buk ak tikiy aŋgyak, “Yisow nup niŋen yip tep ma gip; Jekop nup niŋen yip tep gip aŋgyak.” \s1 Gor Yipund Giy Nep Gip \p \v 14 Kun ak Gor yipund giy ma gip aŋgjun? Mer! Nuk yipund giy nep gip. \v 15 Nuk Mosis nup aŋgak, \q1 “Biynimb mapin niŋniŋg mapin niŋniŋgayn. Simb niŋniŋg gos yand key niŋiy simb niŋniŋgayn aŋgak.” \p \v 16 Kun ak niŋbun; nuk biynimb gok diniŋg, gipay ar ak niŋiy akaŋ; biynimb gunap aŋgey ma dip; nuk key simb niŋimb rek kuyip dip. \p \v 17 Baybol buk minim bap tikyak ak; Yijip nimb biyomb Perow; Yisrel biynimb kuyip won ak ‘Amniŋgambim’ won ak ‘Ma amniŋgambim’ aŋgiy aŋgek aŋgek, Gor Perow nup gos timey ak ñinen ñek kindiy amek aŋgak, “Kun gipan ak nip timey gen, yip Biyomb yimb ak niŋiy minim kun ak aŋg amiy apiy gey, yimb yip ak miñmon okok maŋgiysek amniŋgamb aŋgak.” \v 18 Kun ak niŋbun: Gor gos nuk key niŋimb rek, biynimb gunap kuyip simb niŋiy dip; biynimb gunap kuyip ñinen gek, gos timey kiyk niŋbay ak kindiy amek, nup ma dipay. \p \v 19 Nimb gunap Gor gip kun ak rek niŋiy aŋgniŋgambim, “Nuk nep gek gos kiyk ak kindiy amek, yenen pen mindrep ma gipim aŋgiy kuyip minim yomb aŋgniŋgamb aŋgniŋgambim.” \v 20 Kun aŋgniŋgambim ak pen; nimb Biyomb an rek mindiy, minim nup ak day diniŋgambim? \p Bi bap man ak diy, siŋgey tiyn ak gayek, yip yenen kun giy gaypan aŋgiy ma aŋgniŋgamb. Mer yimb! \v 21 Bi siŋgey tiyn giniŋgamb ak, nup key niŋek tep giniŋgamb rek giniŋgamb. Man band nokom bap tuŋgrik dand apiy, tiyn tep bap, tiyn monmon bap giniŋg giniŋgamb. Ak minim ma mindip. \v 22 Kun ak rek mey Gor gip. Nuk biynimb tap timey gi mindpay gok niŋek, yiruk yimb gek, kilis nuk mindip ak niŋyaŋ aŋgiy, kuyip timey ginimuŋ ak pen; biynimb gunap diniŋg niŋayak rek, kuyip kasek kun ma gip. \v 23 Pen nuk bi tep biynimb simb niŋimb ak, biynimb niŋyaŋ aŋgiy; chinup diniŋg niŋayak gok simb niŋiy diniŋgamb ak; gos nuk key niŋimb rek giniŋgamb. \v 24 Chinup diniŋg niŋak kun ak, Jiwda gok nep mer: biynimb Jiwda mer gok kunep diniŋg niŋak. \v 25 Minim ar kun ak rek, Hoseya Gor minim aŋgiy aŋgak: \q1 “Toymenik, biynimb yand ma aŋgyiŋgipiyn gok kuyip, biynimb \q1 yand aŋgniŋgayn. Pen wasemb ma ayiŋgipiyn gok, kisen wasemb \q1 yimb ayniŋgayn. \v 26 Nind biynimb yand mindpim aŋgiy aŋgen, \q1 ma niŋyiŋgipay miñmon okok, kisen Gor Biyomb permindep ak, \q1 ñapan nuk mindpay aŋgniŋgambay aŋgak.” \p \v 27 Pen bi Gor minim aŋgep Asaya minim bap tikiy aŋgak: \q1 “Yisrel kay, kamb kilup rek kuŋaynep mindeniŋgambay ak pen; \q1 yep kaw bap nep kim amniŋgambay. \v 28 Yenen: ñin kun ak apek, Gor biynimb man ar biy mindiy timey gipay gok kuyip, pen giniŋgamb ak; kasek gi day jiwñiniŋgamb aŋgak.” \m \v 29 Giniŋgamb kun ak, Asaya nind aŋgak: \q1 “Biyomb sikerek ak, chinup Jiwda biynimb yep kaw bap nep kirginiŋgamb. Nuk biynimb simb niŋimb rek, gunap mindeniŋgambun; yikop ak Sodom Gomora biynimb kuyip pisnep yin simbok amnak rek ak, chinup gipkop aŋgak.” \s1 Jiwda Kay Jiysis Nup Gosimb Ma Niŋyak \p \v 30 Kun ak niŋim! Biynimb Jiwda mer gok nind, mindrep giy Gor yip jimñiy mindenjun aŋgiy gos ak ma niŋyak ak pen; miñiy nup gosimb niŋiy, nuk yip jimñiy mindpay. \v 31 Pen Jiwda biynimb nind Gor low minim ak diy, aŋgip aŋgip rek ginjun aŋgyak ak pen; miñiy nuk yip jimñiy ma mindpay. \v 32 Yenen: Gor nup gosimb niŋiy mer; chin key ar gunap giy, nuk yip jimñiy mindeniŋgambun aŋgiy, kamb tep ayak ar ak amniŋgiy rek mindakniŋ, tomb kiyk ak aldek apyap pikpay. \v 33 Minim kun ak rek Baybol buk ak tikiy aŋgyak: \q1 “Niŋim! Yand miñmon Sayon kamb tep ak ayen, biynimb gok tomb kiyk ak ar kun ak aldek, apyap pikniŋgambay; pen biynimb nup gosimb niŋniŋgambay gok, kor giy nambiŋ ma diniŋgambay aŋgyak.” \c 10 \p \v 1 Mam ay sikop. Biynimb yand Yisrel kay Gor ker ma mindpay ak; yip miker gek, nup per aŋgniŋbiyn. \v 2 Yand niŋbiyn: chin Gor biynimb nuk mindon aŋgiy, kilis yimb gipay ak pen; gos niŋrep giy ma gipay. \v 3 Kiyk Gor biynimb gok kuyip, biynimb suŋ-tep yand aŋgiy dip minim ar ak ma niŋiy, gos key niŋbay rek, low ar ak gon chinup diniŋgamb aŋgiy gi dand amiy, apyap pikpay. \v 4 Pen low nuk ayak junj ak Krays nep. Yenen: Gor low ak mindakniŋ, biynimb gok suŋ-tep ma mindpun aŋgiy Krays nup gosimb niŋeniŋgambay, Nop kuyip diy, biynimb suŋ-tep yand aŋgniŋgamb. \s1 Biynimb Gok Nup Aŋgniŋey Kuyip Diniŋgamb \p \v 5 Mosis Yisrel kay kuyip aŋgak, “Low minim ak diy suŋ-tep mindniŋg, low aŋgip aŋgip rek giy mey, kim amniŋgambim aŋgak.” \v 6 Pen Gor biynimb Krays nup gosimb niŋiy, suŋ-tep mindeniŋgambay minim ar ak aŋgiy aŋgak, “Semb biyoŋ nimb rek ma am poŋind winiŋgambim; \v 7 beŋ nukyaŋ nimb rek ma am poŋind winiŋgambim; \v 8 minim kun ak par okok ma mindip. Minim per apim ar anep aŋgak.” Minim aŋgak kun ak mey, Gor nup gosimb niŋiy nuk yip jimñiy mindoniŋgambun aŋgiy, minim per aŋgñimbun ak. \p \v 9 Kun ak, Krays Gor Ñinuk ak mey tikjakip aŋgiy, gos niŋmindiy; Jiysis nep Biyomb yand aŋgiy miseŋ aŋgniŋgambim ak, Gor nimbip biynimb suŋ-tep yand aŋgiy diniŋgamb. \v 10 Yenen: Jiysis nup gosimb niŋbun rek, Gor chinup dinimuŋ rek ayip; pen Biyomb chin aŋgiy, miseŋ apun rek chinup pisnep dip. \v 11 Wosrey Baybol buk ak, minim tikay aŋgyak, “Biynimb an an nup gosimb niŋniŋgambay gok, Gor nup niŋiy ñawil ma diniŋgambay aŋgyak.” \v 12 Jiwda biynimb gok key diy; Jiwda biynimb mer gok key diy ma giniŋgamb. Biyomb nokom mindip rek, biynimb akay akay nup gosimb niŋiy aŋgniŋbay gok direp yimb gip. \v 13 Ar kun anep aŋgiy aŋgyak, “Biynimb gok nup aŋgniŋey, kuyip diniŋgamb aŋgyak.” \v 14 Pen nimb gunap aŋgniŋgambim, “Biynimb gunap minim tep nup ak dand apey niŋiy rek, nup gosimb niŋiy nup aŋgniŋbinup. \v 15 Gor bi minim tep nup aŋgñemb gunap ma yokip ak, yergiy minim tep nup ak niŋjun aŋgniŋgambim.” Ar kun ak Baybol buk ak tikiy aŋgyak: \q1 “Biynimb Gor minim dand opay gok, tep yimb dand opay aŋgyak.” \p \v 16 Pen bi Asaya Gor minim tep ak aŋgek, biynimb gunap ma niŋey, nuk Gor nup aŋgak, “Chin minim tep nip ak aŋgon, ma nep dipay aŋgak.” \v 17 Gor minim ak timund pik niŋmindiy nep, nup gosimb niŋbay. Minim kun ak, Krays minim tep ak. \v 18 Pen Yisrel kay minim kun ak aŋgey ma niŋyak aŋgiy ma aŋgep. Kiyk nind niŋyak ak mey; Baybol buk tikiy aŋgyak, “Minim tep kun ak miñmon okok kind kind, maŋgiysek yimb amimb aŋgyak.” \v 19 Pen nimbip tip ak aspiyn: Yisrel biynimb minim kun ak ma niŋyak aŋgiy ma aŋgnimimb; kiyk nind niŋyak. Mosis Gor minim ak tikiy aŋgak: \q1 “Yand biynimb sakiy sek wikan gunap kuyip diy, direp gen, nimb Yisrel biynimb miluk yapek, chinup rek kun ma gip aŋgiy niŋniŋgambim aŋgak.” \m \v 20 Pen bi Asaya miseŋ yimb aŋgiy aŋgak: \q1 “Gor aŋgip, ‘Biynimb yip ma niŋbay tuŋgoŋ okok, yimb yip ak ñin gunap ma apay ak pen; kisen kuyip diniŋgayn aŋgip’ aŋgak.” \m \v 21 Pen Yisrel gipay rek minim ak aŋgiy aŋgak: \q1 “Gor aŋgip ‘Owim aŋgiy, per ñinan gi gi mer niŋiy kirpiyn. \q1 Kiyk alemb alemb ñiy, gos kiyk key niŋbay rek nep gipay aŋgip’ aŋgak.” \c 11 \s1 Yisrel Kuyip Pisnep Ma Kirgip \p \v 1 Kun ak Gor Yisrel biynimb gok kuyip pisnep ma kirgip. Yand kunep, Yisrel nimb. Ebraham tikek tik dand amiy, Benjamen nup tikey, nund pen tik dand amiy apiy gak kiñiŋ ak, yand mindpiyn. \v 2 Gor biynimb wosrey diniŋg niŋak gok kuyip ma kirgip. Yilayja nup kesim Baybol buk tikyak ak niŋbim. Yilayja Gor nup aŋgniŋiy aŋgak: \p \v 3 “Yisrel biynimb gok maŋgiysek nip kirgiy, kamb bind giy tap pik simboŋgipay ak, piklak pikey amdek, bi minim nip aŋgep gok kuyip pik ay gipay. Yand nokom mindpiyn ak pen; yip kunep pikayun aŋgiy, yuk taspay aŋgak.” \m \v 4 Aŋgek, Gor nup pen aŋgak: \q1 “Bi yand kuŋay yimb nep, sepen tawsin mindpay ak, Bal gor yesek anup, biyomb chin aŋgiy, ma aŋgniŋbay aŋgak.” \p \v 5 Kun ak rek miñiy, Yisrel biynimb kuŋaynep Gor nup kirpay ak pen; chinup gunap diniŋg gos niŋayak gok simb niŋiy dip. \v 6 Pen low ar ak niŋon akaŋ, tap ar gunap key gon niŋiy ma dip; nuk bi tep biynimb aŋgdep ak mey; chinup simb niŋiy dip. Tap bap gon niŋiy dembikop, chinup simb niŋiy dip apnup ak, yesek apnup. \v 7 Kun ak Yisrel biynimb low ar ak giy, Gor yip jimñiy mindoniŋgambun aŋgiy tiŋiy ay gipay ak pen; nuk yip jimñiy ma mindpay. Nuk diniŋg niŋayak gok nep dip; gunap pen minim nup ak niŋiy, niŋbun ma niŋbun tikpay. \p \v 8 Wosrey Baybol buk ak tikiy aŋgyak: \q1 “Gor kuyip gek, wisin kiniy, windin koy giy, sakiy sek ay, ar kun anep mind dand amiy mindpay aŋgyak.” \p \v 9-10 Pen basind Depiyt minim ar nokom kun anep, Baybol buk ak tikiy aŋgak: \q1 “Kun gipay kun ak, kuyip niŋey tep gip ar anep gi taŋgey taŋgey, windin koy gek, siŋgaw kaw ak amiy, ñawil diy, ñik giy nep mindeniŋgiy aŋgak.” \p \v 11 Pen Jiwda kiñiŋ apyap pikpay ak, pisnep ma apyap pikpay; Gor kuyip diniŋg niŋimb. Kiyk tap siy tap timey giyak rek, kuyip kirgiy, biynimb Jiwda mer gok kuyip disap. Biynimb yikop gok den mey; Jiwda kay, chinup rek kun giy ma dip aŋgiy, yip ker winiŋgiy aŋgiy gisap. \p \v 12 Jiwda kay nup gosimb ma niŋiy, tap siy tap timey gipay ñin biy, biynimb yikop gok kuyip direp gisap. Kun ak niŋbun: Jiwda biynimb diniŋg niŋayak rek diniŋgamb ñin ak, biynimb yikop gok kuyip direp yimb giniŋgamb. \s1 Yisrel Mer Gok Kuyip Disap \p \v 13 Gor yip Jiwda biynimb mer gok kuyip minim tep ak aŋgñinimin aŋgek mey, nimbip Jiwda mer gok aŋgñen yip tep gip. \v 14 Pen nimbip aŋgñen niŋem, biynimb yand Yisrel gunap niŋiy, Gor chinup rek ma dip aŋgiy, nup ker winiŋgiy ak; yip tep yimb giniŋgamb. \v 15 Gor Yisrel biynimb kuyip kirgak rek, biynimb yikop gok kuyip dip. Kun ak kisen Yisrel kuyip dek, pisnep kumiy tip tikjakpay rek ak ayniŋgamb. \p \v 16 Basind yes sikop Gor ker mindeyak rek, piñ alik kiyk gok kunep nup ker mindeniŋgiy. Mon oliyp junj bap Gor ker mindonimuŋ, piñ alik gok maŋgiysek nup ker mindeniŋgiy. \p \v 17-18 Pen Gor mon oliyp alik nindnimb gunap tuŋgsak yokiy, nimbip oliyp alik saŋgiy okok nimb gunap dapiy yimñek, wopsakiy mindpim. Kun ak mey, mon oliyp nindnimb ak, mind giyaŋgek nimb mindpim; niŋrep giy aŋgjiwnimimb. \v 19 Pen Gor chinup oliyp alik saŋgiy okok nimb dapiy, oliyp alik nindnimb gok tuŋgsak yokek, tip kun ak diy mindpun aŋgiy gos ak ma niŋnimimb. \v 20-21 Nimb biynimb Jiwda mer gok, minim kun ak niŋind aŋgniŋgambim ak pen, niŋrep ginimimb. Jiwda kay Jiysis nup gosimb ma niŋey, kuyip kirgak; nimb pen nup gosimb niŋem, nimbip dak. Pen Gor mon oliyp alik nindnimb gok tuŋgsak yokak rek, nimbip kunep ginimuŋ rek ayip ak, yimb nimbik key ma dand aranimimb. \p \v 22 Gor bi sayn tep yimb ak pen; bi kalrimey mindip. Biynimb nup kirpay gok kuyip kirgip; biynimb nup gosimb niŋbay gok dip. Kun ak Jiwda kuyip gak rek, chinup kunep ginimuŋ rek ayip aŋgiy, niŋrep yimb ginimimb. \v 23 Jiwda biynimb kun gok, Gor nup gosimb ma niŋjun aŋgiy mindpay ak pen; nup tip ak gosimb niŋey, kuyip diniŋgamb. \v 24 Nimbip mon oliyp alik saŋgiy okok nimb dand apiy, pikyimñek mindpim ak; oliyp alik nuk yipund giy ak tip ak pikyimñiniŋg, pikyimñiniŋgamb. \s1 Kisen Yisrel Mindeniŋgambay Rek Diniŋgamb \p \v 25 Pen mam ay sikop. Yimb nimbik key dand aranimimb rek ayip. Kun ak minim nind ma niŋyiŋgipun bap nimbip aŋgniŋg gispiyn. Yisrel biynimb miñiy windin koy rek mindpay ak pen; per kun ma giniŋgamb. Gor biynimb Jiwda mer gok kuyip diniŋg niŋayak gok maŋgiysek diy, \v 26 kisen Yisrel kuyip maŋgiysek diniŋgamb. Minim kun ak rek Baybol buk ak tikiy aŋgyak: \q1 “Yisrel kay yip kirpay gok kuyip diniŋgamb Biyomb ak, miñmon Sayon nimb winiŋgamb. \v 27 Apek, minim aŋgaynik rek, tap siy tap timey gipim ak niŋiy kirginiŋgayn aŋgip aŋgiy tikyak.” \p \v 28 Pen Gor wosrey basind Ebraham, Aysek, Jekop kuyip minim aŋgay aŋgak, “Kisen ñapan nimb tikem, tikey amniŋgamb gok, kuyip diniŋgayn aŋgak.” Aŋgak kun ak niŋbun: Jiwda kay kuyip pisnep ma kirgip. Ñin namb biy nep, Krays minim tep nup ma dipay rek, kuyip kirgiy, nimbip biynimb Jiwda mer gok diyn aŋgiy gisap. Pen gip kun ak kuyip pisnep ma kirgip. \v 29 Nind simb niŋiy, diniŋg niŋayak rek diniŋgamb. Nuk tap bap giniŋg, minim nep ma aŋgip; giniŋgayn aŋgiy niŋimb rek gip. \p \v 30 Nimb Gor nup minim tep ak diyokyiŋgipim ak pen; kisen Yisrel biynimb nup kirgey, nimbip pen dek, nuk yip mindpim. \v 31 Nimbip simb niŋiy dak kun ak rek, Yisrel biynimb minim nup diyokpay gok kuyip kunep, simb niŋiy diniŋgamb. \p \v 32 Kun ak niŋbun; Gor Jiwda biynimb gok, Jiwda biynimb mer gok, maŋgiysek kuyip ñinen kirgek, tap siy tap timey gi dam dam, kisen yenen timey gispun aŋgiy, Gor nup gosimb niŋey, kuyip dip. \s1 Gor Yimb Nup Per Dand Aranemb \p \v 33 Kun ak yand niŋbiyn; Gor bi gos tipaŋgiy yimb niŋiy, ar kun ak key yimb gip. Nuk key yimb niŋiy gip kun ak rek gun aŋgiy, ma yimb giniŋgambun. \v 34 Baybol buk ak tikiy aŋgyak: \q1 “Biynimb an nuk gos tipaŋgiy niŋimb rek niŋiy, nup kun gan, kun gan, aŋgniŋgamb? \v 35 Pen biynimb an Gor nup tap kim yisik ayek, pen yisik ayniŋgamb? Mer yimb! Biynimb bap nup kun giniŋgiy rek ma ayip aŋgyak.” \v 36 Nuk Biyomb yimb. Tap okok maŋgiysek ñin ar nuk anep mindip. Yimb nup ak perper nep dand aranemb! Tep. \c 12 \s1 Gor Ker Mindpun Aŋgiy, Nup Tep Ginimuŋ Ar Ak Gem Amnimuŋ \p \v 1 Kun ak mam ay sikop. Nimbip simb niŋiy dip ak, opriyŋ ñimbay rek; mumbwak gos timund nimb ak maŋgiysek nup ker amnimuŋ. Tap dand amiy, Gor nup simboŋg ñimbay gok, tap timey timey gok ma ñimbay; tap tep tep gok nep ñey mey, nuk dip. Kun ak, chinup opriyŋ rek dinimuŋ aŋgiy, nup gosimb niŋiy, aŋgip aŋgip rek nep ginimimb. \v 2 Biynimb niŋmindpay rek, miñ kuyip ar ak dinjun aŋgiy ma aŋgnimimb. Pen Gor nimbip gos ñakniŋ, biynimb key kindiknimb rek aynimimb. Nimbip gos ñek, key kindiknimb rek ay gem amek mey; yipund giniŋgamb ar ak, mindrep gep ar ak, nup tep giniŋgamb ar ak niŋrep giniŋgambim. \p \v 3 Pen Gor yip simb niŋiy dek woŋg nup gipiyn ak, nimbip maŋgiysek aspiyn: chin Gor nup direp gipun rek, yimb chin yiy ar biyoŋ mindip aŋgiy ma niŋjun. Pen chinup kond mindiy gos tep yerip yerip rek ñimb ak niŋiy, ar kun ak gon amnimuŋ. \p \v 4 Chin niŋbun: mumbwak nokom mindip ak pen; tomb ak woŋg nuk ak key gip; ñin ak woŋg nuk ak key gip; windin ak woŋg nuk ak key gip. Kun ak, day keykey mindip rek, woŋg keykey nep gipay. \p \v 5 Chin Krays ker mindpun gok kunep, kun ak rek mindpun. Woŋg keykey gipun ak pen; biynimb kiñiŋ nuk nokom mindiy mey; pen wasemb ayek, pen wasemb ayek gipun. \v 6 Gor chinup kilis keykey ñimb rek, gos ar keykey niŋbun ak mey; chin gunap, biynimb gunap kuyip Gor minim aŋgñemb rek ayek, Gor gos tep ñimb rek niŋiy, kuyip aŋgñinjun. \v 7 Biynimb gunap kuyip tap marik gep rek ayek, marik ginjun. Tiysa mindep rek ayek, tiysa mindiy, aŋgñirep ginjun. \v 8 Timund winjikep rek ayek, timund winjikjun. Biynimb chin gunap kuyip tap ñemb rek ayek, monmon ñinjun. Biynimb chin gunap kuyip kond mindep rek ayek, niŋrep giy kond mindrep ginjun. Pen mam ay gunap kuyip, simb niŋiy dep rek ayek, tep gakniŋ dinjun. \s1 Biynimb Gok Wasemb Aynimimb \p \v 9 Biynimb gok kuyip wasemb aysipun aŋgiy yesek ma aŋgnimimb; kuyip wasemb ay, direp yimb ginimimb. Tap siy tap timey gep ak kirgiy, Gor miñ tep ar ak dinimimb. \v 10 Pen yimb nimbik ak key ma dand aranimimb; mam ay Krays ker mindpay gok yip penpen wasemb ay, yimb kuyip ak dand aranimimb. \v 11 Yiruk yiruk sek woŋg ma ginimimb; tep gakniŋ, Biyomb chin ak nup woŋg gispun aŋgiy, girep ginimimb. \v 12 Gor chinup diniŋgamb aŋgiy, tep gakniŋ kond mindenimimb. Nimbip miker ñeniŋgiy, gos kun ak ma niŋnimimb. Gor nup minek minek aŋgniŋmindenimimb. \v 13 Biynimb Gor ker mindey tap ma mindip gok, tap nimb gunap kuyip bilok ñinimimb. Biynimb par okok nimb apeniŋgiy, girep ginimimb. \p \v 14 Biynimb gunap nimbip gi timey gey, pen miluk ma niŋnimimb, Gor nup aŋgniŋem, kuyip kond mindrep ginimuŋ. \v 15 Biynimb gunap tep gakniŋ mindey, kiy yip tep gakniŋ mindenimimb; pen gunap simb gakniŋ mindey, kiy yip simb gakniŋ mindenimimb. \v 16 Chin biynimb yimb sek mindpun aŋgiy niŋbim gok, yimb nimbik ma dand aranimimb. Biynimb yimb ma mindip gok yip wilikiy mindenimimb. Chin nep niŋrep gipun aŋgiy, ma aŋgnimimb. \p \v 17 Pen biynimb gunap nimbip miluk niŋey, pen miluk ma niŋnimimb. Biynimb gok niŋey tep giniŋgamb ar anep ginimimb. \v 18 Biynimb gunap yip penpen gun aŋgiy gos ak ma niŋnimimb; kapkap jimñiy mindonjun aŋgiy gos anep niŋnimimb. \p \v 19 Pen biynimb tep yand gok. Nimbip aspiyn; biynimb gunap nimbip timey geniŋgiy, kuyip pen timey gun aŋgiy gos ak ma niŋnimimb. Ak Gor gos nuk. Kuyip pen timey giyn aŋgiy, key niŋimb rek giniŋgamb. Baybol buk ak tikiy aŋgyak, “Gor aŋgip, ‘Kiyk timey gipay ak, pen kunep timey giniŋgayn ak; gos yand aŋgip’ aŋgyak.” \v 20 Kun ak biynimb nimbip timey giyak gunap kuyip yiwan gek, keñmaŋgiy ñinimimb. Kuŋam ak kinjik gek, ñiŋg ak ñinimimb. Kun gem niŋiy, kuyip yenen timey gipun aŋgiy, gos kuŋay niŋniŋgambay. \v 21 Kun ak mey, nimbip timey geniŋgiy, kuyip pen timey ma ginimimb; mindrep gem, key sayn gek amnimuŋ. \c 13 \s1 Gapman Kay Aŋgniŋgiy Rek Ginimimb \p \v 1 Pen gapman biyomb gok, aŋgniŋgiy rek niŋjun. Kiyk key gos niŋiy biyomb ma mindpay; Gor aŋgek biyomb mindpay. \v 2 Kun ak minim kuyip timbrikiy, Gor minim ak sek timbrikniŋgambun ak mey; minim mindeniŋgamb. \v 3 Biynimb mind tep gipun gok, gapman biyomb gok kuyip ma pirikniŋgambun; biynimb mindrep ma giniŋgambay gok nep pirikniŋgambay. Kun ak, biyomb gok kuyip ma pirikjun aŋgiy, mind tep gem mey; nimbip “Tep gipay” aŋgniŋgambay. \v 4 Gor aŋgek chinup kond mindpay ak mey, mind tep giniŋgambun. Pen ñinen aŋgek, ñayip baynat ak di mindpay rek; biynimb mind tep ma giniŋgambun gok dand kor amiy, timund winjikniŋgambay. \p \v 5 Kun ak pen yiwur dinjun rek ayip aŋgiy, minim kuyip ak kindik ma ginjun; Gor kuyip ñinen aŋgayek chinup kond mindpay ak; yenen minim kuyip timbrikjun aŋgiy, mindrep ginjun. \p \v 6 Ar kun ak nep mey, takes kunep pikpun. Gor kuyip ñinen aŋgek woŋg kiyk kun ak giy mey, maniy dipay. \v 7 Kun ak biyomb gok aŋgniŋgiy rek niŋnimimb. Biynimb yimb dand aranemb gok kuyip, yimb dand aranimimb: biynimb takes ñemb gok kuyip, takes ñinimimb. Pen takes ar key gunap ñinimimb aŋgeniŋgiy, ak kunep ñinimimb. \s1 Penpen Wasemb Aynimimb \p \v 8 Tap day nimb gunap mindonimuŋ; pisnep day paŋg jiwnimimb. Pen tap day nimb rek mindonimuŋ; penpen wasemb ayep ar ak. Yenen; biynimb gok kuyip wasemb ayniŋgambun ak; Gor low minim aŋgak aŋgak rek giniŋgambun. \v 9-10 Biyn siy bi siy ma giniŋgambun; tap siy ma diniŋgambun; chip ma ñaŋgniŋgambun; biynimb gunap tap kuyip gok yip rek mindambikop aŋgiy ma niŋniŋgambun. Gor low yerip yerip aŋgak gunap ma timbrikniŋgambun. Biynimb wasemb ayniŋgambun rek, mumbwak chin key girep gipun rek kuyip kunep giniŋgambun ak; Gor low gunap ma timbrikniŋgambun. \p \v 11 Kun ak yenen wisin kil kin mindpim? Jiysis nup wosrey dipik. Pen miñiy, nuk winiŋgamb ñin ak takiy asaw. \v 12-13 Kisyimnamb rek tapin per mindpun ak, miñmon yowniŋg gisap. Kun ak, Jiysis melik tep ar ak mindiy, miñmon yapek, windin niŋiy tapay rek taŋgenimimb. Pen ñiŋg kilis ñimbiy, \v 14 sakiy ay, gos timund yesek niŋiy gipim ar gok kirgiy, Jiysis Krays nup pisnep chiŋgiy, nuk mindrep gip rek mindenimimb. \c 14 \s1 Asik Mosik Gipay Gok Kuyip Aŋg Sikoy Ma Ginimimb \p \v 1 Biynimb Gor nup chiŋgipay ak pen; chiŋgrep ma giy, gos omiŋal niŋbay gok kuyip, aŋgrep gon gos tep niŋniŋgiy aŋgiy, kuyip minim gunap ma aŋg ginimimb; Gor ker mindpay rek, biynimb chin aŋgiy dinimimb. \v 2 Chin niŋbun: biynimb gunap Gor nup gosimb niŋmindiy, tap okok monmon ñimbay; pen biynimb gunap Gor nup gosimb ar ar nep niŋiy, nup tep ma giniŋgamb aŋgiy, kanj tap okok bul giy ma ñimbay. \v 3 Pen biynimb tap monmon ñimbay gok, biynimb tap bul gipay gok kuyip ma aŋgjiwniŋgiy. Biynimb tap bul gipay gok; biynimb tap monmon ñimbay gok kuyip, Gor niŋek tap siy tap timey gispay aŋgiy, ma aŋgniŋgiy. Yenen: Gor biynimb kun gok kuyip dek nup ker mindpay. \v 4 Pen minim kun ak rek, pen aŋg dam ayek, pen aŋg dam ayek, ma ginimimb. Ak Gor minim nuk. Kuyip kond mindakniŋ, biynimb nuk nep mindeniŋgambay. \p \v 5 Pen biynimb gunap niŋey, ñin nokom nokom Gor ñin yomb nuk rek ayip; biynimb gunap niŋey, minek minek ñin nokom rek ayip. Kun ak nimb nokom nokom mindpim rek, gos tep nimbip wip ar ak niŋiy gem amnimuŋ. \p \v 6 Gor ñin yomb nuk ak, ñin nokom nokom wip aŋgiy niŋbay biynimb gok, Gor nup tep ginimuŋ aŋgiy, kun giy niŋbay. Pen minek minek ñin nokom rek ayip aŋgiy niŋbay biynimb gok kunep, Gor nup tep ginimuŋ aŋgiy mey, kun giy niŋbay. \p Biynimb tap monmon ñimbay gok, gos peyiŋg ma ñimbay: Gor nup tep aŋgiy ñimbay. Biynimb asik tep giy, tap gunap nep ñimbay gok kunep, Gor nup tep aŋgiy nep ñimbay. \p \v 7 Pen chin niŋbun: kim mindiy Biyomb chin ak yip mindpun; kumniŋgambun ak kunep, nuk yip nep mindoniŋgambun. \v 8 Pen kim mindiy, chin key mindpun aŋgiy ma aŋgep. Kumniŋgambun ak kunep, chin key kumniŋgambun aŋgiy ma aŋgep. Kumniŋgambun akaŋ, kim mindeniŋgambun ak; nup ker nep mindoniŋgambun. \v 9 Ar kun ak nep, Gor Ñinuk Krays nup yokek apiy, kumiy tikjakak ak mey; chin biynimb kim mindpun gok sek, kumyak gok sek kond mindeniŋgamb. \p \v 10 Kun ak nimb mam ay Krays ker mindpim gunap, yenen namam nanay Krays ker mindpay gunap kuyip kun gipay kun gipay apim? Pen nimb gunap yenen namam nanay Krays ker mindpay gunap kuyip niŋem, tap yikop rek ayip. Chin maŋgiysek, Gor apiymiŋay windin yirik ar kuyip ak mindon, kor niŋniŋgayr ak ma niŋbim? \v 11 Baybol buk ak tikiy aŋgyak: \q1 “Biyomb ak aŋgip, ‘Yand niŋind yimb aspiyn. Kisen biynimb gok maŋgiysek yip niŋiy, ñawil diy koŋgim yimiy, Gor nep mey Biyomb mindip aŋgniŋgambay aŋgip’ aŋgyak.” \p \v 12 Kun ak niŋim; chin maŋgiysek mindpun rek, nokom nokom aŋgniŋek; yerip yerip gipun gok aŋgñiniŋgambun. \s1 Mam Ay Krays Ker Mindpay Gunap Kuyip Gos Niŋnimimb \p \v 13 Kun ak mam ay gunap kuyip, kun gipay kun gipay apim ak kirgiy mindrep gem, ma apyap pikniŋgiy rek aynimuŋ ar ak nep niŋiy, gem amnimuŋ. \v 14 Jiysis ker mindpiyn rek, yand niŋrep gipiyn; tap bul gep gunap ma mindip. Biynimb gunap gos kiyk key niŋiy, tap bul gipay. \v 15 Pen nimb mam ay Jiysis kuyip aŋgiy kumak kun gok wasemb ma ay, tap kiyk asikpay gok, monmon ñimbem apyap pikniŋgiy rek ayip. Kun ak tep ma giniŋgambim. \v 16 Kun ak nimb key niŋiy, ar gunap ginimimb rek ayniŋgamb ak pen; biynimb gunap nimbip niŋey kuyip timey ginimuŋ rek ayniŋgamb ak, gos niŋbim kun ak kirginimimb. \v 17 Gor biynimb diy kond mindeniŋgamb minim ar ak kun giy mindip; tap monmon ñiŋniŋgambun akaŋ, ma ñiŋniŋgambun ak, minim yomb mer. Minim yomb ak mey; Gor Kawnan ak chin yip mindakniŋ, biynimb suŋ-tep nuk mindiy, kapkap mindiy miñmiñ gipun ak. \v 18 Krays nup kun giy gosimb niŋiy mind tep gon, Gor niŋek tep giy, biynimb gok niŋey tep giy giniŋgamb. \p \v 19 Kun ak nimb maŋgiysek, kapkap jimñiy mindep ar ak kindik giy, Gor nup chiŋgrep gep ar ak kindik giy ginimimb. \v 20 Pen nimb tap okok monmon ñimbem, Gor biynimb nuk gunap niŋiy kunep ñimbiy, nup kirgiy apyap pikniŋgiy rek ayip. Ak tep mer! \v 21 Kun ak nimb ñimbem, kiyk apyap pikniŋgiy rek ayek niŋiy, kanj kirgiy, ñiŋg wayn gok kirgiy, tap yikop gok kirgiy giniŋgambim ak tep. \p \v 22 Chin Gor nup gosimb niŋmindyiŋg, tap ñiŋniŋgambun akaŋ, yerip giniŋgambun ak; Bapiy Gor yip tap chin key. Chinup biynimb Gor gos tep ñimb rek niŋiy gipun gok, miñmiñ giyiŋg mindeniŋgambun. \v 23 Pen tap gunap gospar ayiŋg ñiŋniŋgambun ak, minim diniŋgambun. Yenen: Gor nup gosimb niŋyiŋg mer: tap gunap monmon giniŋgambun ak, nuk niŋek tep ma giniŋgamb. \c 15 \s1 Biynimb Gunap Mindrep Giniŋgiy Rek Ar Ak Nep Ginimimb \p \v 1-2 Chin Krays nup chiŋgrep giy mindpun gok, key tep giniŋgamb ar ak gun aŋgiy ma ginjun; biynimb nup chiŋgrep ma gipay gok chiŋg tep giniŋgiy aŋgiy, gos ak niŋiy ginjun. Chinup key tep giniŋgamb ak minim yomb mer; pen biynimb gunap, nup chiŋg tep giniŋgambay akaŋ, ma chiŋg tep giniŋgambay ak, minim yomb. \v 3 Krays kunep key tep gak ar ak ma gak. Baybol buk ak, Nop nup minim aŋgak gunap tikiy aŋgyak, “Woŋg nip gi minden, minim nip aŋgjiwpay ak, yip kunep apay aŋgyak.” \v 4 Baybol buk minim tikyak gok maŋgiysek, yikop ma tikyak; gos sek mindiy, Gor nup nep chiŋgiy mindeyaŋ aŋgiy tikyak. \v 5-6 Kun ak Krays gak rek niŋiy gun aŋgiy, Gor nup chiŋg tep gem, nimbip kond mindakniŋ, gos sek mindiy, biynimb Krays ker mindpay gunap yip, gos ar nokom niŋiy, jimñiy mindiy mey; Biyomb chin Jiysis Nop nup yimb ak dand araniŋgambim. \s1 Gor Yisrel Mer Gok Kuyip Kunep Simb Niŋimb \p \v 7 Gos niŋrep ma gipik ñin ak, Krays nimbip dek biynimb nuk mindpim ak; nimb key penpen diy mindem, biynimb gunap niŋiy, Gor nup yimb ak dand araniŋgambay. \v 8 Pen Gor Krays nup, Jiwda kay kuyip aŋgiy yokak ak, kuyip nep diyn aŋgiy ma yokak. Jiwda kay nusind yes kuyip gok minim aŋgayak rek nup yokak ak pen; \v 9 Jiwda biynimb mer gok kunep simb niŋiy den, yimb yip ak dand araniŋgambay aŋgiy yokek awak. Krays nind Nop nup minim aŋgak rek tikiy aŋgyak: \q1 “‘Kun ak, yand Jiwda biynimb mer namb okok mindiy, kamep aŋgiy, yimb nip ak dand araniŋgayn aŋgip’ aŋgyak.” \m \v 10 Minim bap tikiy aŋgyak: \q1 “Nimb Jiwda mer gok, Jiwda biynimb gok yip jimñiy, Gor nup miñmiñ yimb ginimimb aŋgyak.” \m \v 11 Pen minim bap aŋgyak: \q1 “Nimb miñmon keykey maŋgiysek kamep aŋgyiŋg, yimb nup yiy ar biyoŋ dand aranimimb aŋgyak.” \m \v 12 Pen bi minim nup aŋgep Asaya kunep aŋgak: \q1 “Bi Jesiy tikek tik dand amiy tikniŋgambay bap biyomb mindiy, Jiwda biynimb mer miñmon keykey mindpay gok; nuk chinup kond mindeniŋgamb aŋgiy, gos sek mindeniŋgambay aŋgak.” \m \v 13 Kun ak Gor nup gosimb niŋmindem, Kawnan nuk ak nimbip kond mindakniŋ, gos sek mindem, tep kun ak key yimb ginimuŋ. \s1 Pol Gor Nup Woŋg Kilis Giy Gipiyn Aŋgak \p \v 14 Pen mam ay sikop. Yand nimbip niŋbiyn: Jiysis nup diy, mind tep giy, gosimb tep niŋiy gipim ak mey; minim tep nup ak penpen aŋgñirep ginimimb rek ayip. \v 15 Pen minim nimbip kilis giy rek aspiyn ak, minim niŋbun ak, yenen chinup tip asap aŋgiy ma aŋgnimimb. Gor yip simb niŋiy diy, biynimb Jiwda mer gok kuyip minim aŋgñinimin aŋgek, nimbip aŋgñirep gispiyn. \v 16 Kun ak yand Jiysis Krays nup direp giyiŋg, Gor minim tep ak dand amiy, Jiwda biynimb mer okok kuyip aŋgñen, Kawnan nuk ak gek, gos kiyk ak nup ker amek, biynimb suŋrep nuk gok mindeniŋgiy. \p \v 17 Krays Jiysis nup chiŋgiy, Nop nup woŋg gipiyn ak, yip key tep gakniŋ gipiyn. \v 18-19 Biynimb gunap giyak ar ak ma aŋgniŋgayn; yand key gipiyn ar anep aŋgniŋgayn. Krays nup chiŋgiy minim tep nup ak dand taŋgyiŋg, Kawnan nuk tap mageprek gunap gakniŋ, Jiwda biynimb mer gok niŋiy, Gor nup gosimb niŋbay. Miñmon Jerusalem tikjakiy, minim tep nup ak aŋgñirep gi dam dam miñmon paryomb Yiliriykam amiy, andkind winik. \v 20 Gos yand per niŋbiyn ak, biynimb Krays minim ma niŋyak miñmon okok nep amiy aŋgñiyn aŋgiy niŋbiyn. Bi minim nup aŋgñemb gunap sap piŋiypay ar ak, korip giyn aŋgiy ma niŋbiyn. \v 21 Baybol buk ak tikiy aŋgyak: \q1 “Biynimb nind ma niŋyak gok, kisen niŋrep yimb giniŋgambay; biynimb minim nup ma niŋyak gok, kisen niŋniŋgambay aŋgyak.” \s1 Pol Miñmon Rom Amniyn Aŋgak \p \v 22-23 Kun ak simiy kuŋaynep, miñmon akniy aŋgñi taŋg taŋg, miñmon nimb Rom amnim aŋgrik ak pen; ninim rek ma ayip. Pen miñiy miñmon tiŋgoŋ akniy, woŋg ginim ak ma mindip. \v 24 Yep maŋ mindip, miñmon Speyn amniŋg gispiyn. Gos yand niŋbiyn ak, am nimb yip sikoy won bap tep gakniŋ mindiy, yip kisen dam Speyn kinjeŋram ak yoknimimb aŋgiy niŋbiyn. \v 25-26 Pen Masedoniya biynimb diy, Akaya biynimb diy, Jerusalem biynimb Gor ker mindiy tap kiyk ma mindip gok kuyip opriyŋ dayak ak, miñiy ñiniŋg dand amjipiyn. \v 27 Gos kiyk key niŋiy gipay kun ak tep gispay. Jiwda biynimb, Krays minim tep ak dam, biynimb Jiwda mer gok kuyip aŋgñimbay rek, niŋind Gor tap kuyip ñimb gok, gunap pen ñispay. \p \v 28 Pen maniy yip ñimbay kun ak, maŋgiysek dam Jerusalem ñiy, Speyn kinjeŋram ak amiy, nimb mindpim ak niniŋgayn. \v 29 Ñin kun ak ap nimbip niŋen, Krays yip mindeniŋgambun rek, miñmiñ yimb giniŋgambun. \p \v 30-31 Mam ay yand gok. Biyomb Jiysis Krays ker mindpim ak, Gor Kawnan yip mindpim rek, yip wasemb ay, Gor nup aŋgniŋyiŋg mindem, yand Jiwdiya propens amiy Jerusalem amjaken, Jiwda biynimb Krays nup gosimb ma niŋbay gok, yip timey ma giniŋgiy. Pen Gor nup aŋgniŋ mindem Jerusalem amjakiy, biynimb suŋ-tep nuk gok maniy ñiniŋg gispiyn ak ñen, tep gakniŋ dey, kiy yip jimñiy mindonjun. \v 32 Kun ak Gor gos nuk key niŋiy, yip amnoŋ aŋgek, am nimb yip tep gakniŋ mindiy amniŋgayn. \p \v 33 Gor nimbip maŋgiysek kond mindakniŋ, jimñiy mindiy mindrep ginimimb. \c 16 \s1 Pol “nimb Mindpim?” Aŋgak \p \v 1 Pen ay chin Piybiy, Senkriya biynimb kuyip Gor minim tep aŋgñimb ak, jap. Nimb mindpim ak amjakek, nup direp yimb ginimimb. \v 2 Yip tep giniŋgamb ak, nimb Biyomb chin anup gosimb niŋbim rek, nup direp giy, tap gunap ma mindek niŋiy monmon ñinimimb. Nuk biynimb okok kuyip direp giy, yip direp giy gip. \p \v 3 Pen Akiwiyla yip, biynuk Priysiyla yip Krays nup woŋg jimñiy giyiŋgipun biber ak kuyip aŋgnimimb, “Pol nirip ‘Mindpiyr?’ aŋgip aŋgnimimb.” \v 4 Nind yip pikayniŋg geyak, biber tep yand kun ak mindiy, kasin girik. Pen chirup pikayniŋgiy aŋgiy gos ak ma niŋiy kun gerik, yip tep giy, Gor biynimb miñmon paryomb okok aŋgñen niŋbay gok kuyip tep giy gip. \p \v 5 Pen Gor biynimb nuk ap korip kuyipber ak nan-giy, lotiw gipay gok kunep aŋgnimimb, “Pol nimbip ‘Mindpim?’ aŋgip aŋgnimimb.” \p Mam tep yand Epiyniytas nup aŋgnimimb, “Pol nip ‘Mindpan?’ aŋgip aŋgnimimb.” Esiya propens, Krays nup nind dak, mey bi kun ak. \p \v 6 Biyn Mariya nimbip kosyam kond mindyiŋgip ak nup aŋgnimimb, “Pol nip, ‘Mindpan?’ aŋgip aŋgnimimb,” \p \v 7 Pen bi lek lek yand niŋep rek, Androniykas yip, Jiwniyas yip, kuyipmiŋay aŋgnimimb, “Pol niripmiŋay, ‘Mindpiyr?’ aŋgip aŋgnimimb.” Kiymiŋay mey Krays nup nind der, yand kisen dinik. Yip kalambis ayak rek, kuyipmiŋay kunep kalambis ayey, jimñiy mindyiŋgipun. Pen bi Jiysis minim dand amemb gok, bi omiŋal kun ak kuyip niŋrep yimb gipay. \p \v 8 Mam tep yand Ambliyetas, Krays nup chiŋg tep gip ak, nup aŋgnimimb, “Pol aŋgip, ‘Mindpan?’ aŋgip aŋgnimimb.” \v 9 Mam Ebanas nup aŋgnimimb, “Pol nip, ‘Mindpan?’ aŋgip aŋgnimimb.” Mam kun ak chirmiŋay Krays nup woŋg ak jimñiy gipur. Mam tep Stekiys nup kunep aŋgnimimb, “Pol nip ‘Mindpan?’ aŋgip aŋgnimimb.” \p \v 10 Apeliys, Krays nup gosimb nokom niŋimb ak nup aŋgnimimb, “Pol nip, ‘Mindpan?’ aŋgip aŋgnimimb.” \p Biynimb Ariystobyiwlas korip ak mindpay gok kuyip aŋgnimimb, “Pol nimbip ‘Mindpim?’ aŋgip aŋgnimimb.” \p \v 11 Bi lek lek yand niŋep rek, Herodiyon nup aŋgnimimb, “Pol nip, ‘Mindpan?’ aŋgip aŋgnimimb.” \p Biynimb Nasiysas korip ak mindiy, Krays ker mindpay gok kuyip aŋgnimimb, “Pol nimbip ‘Mindpim?’ aŋgip aŋgnimimb.” \p \v 12 Biyn Triypana yip Triyposa yip, Biyomb chin anup gosimb niŋyiŋg woŋg gipiyr omiŋal ak kuyip aŋgnimimb, “Pol niripmiŋay, ‘Mindpiyr?’ aŋgip aŋgnimimb.” \p Ay tep Pesis, Biyomb chin ak nup gosimb niŋyiŋg woŋg gip anup kunep, aŋgnimimb “Pol nip, ‘Mindpan?’ aŋgip aŋgnimimb.” \p \v 13 Bi Riwpas, Krays ker mindip ak nup aŋgnimimb, “Pol nip ‘Mindpan?’ aŋgip aŋgnimimb.” Nonim nup ak, amiy yand rek ayek “Amiy” apiyn ak nup kunep aŋgnimimb, “Pol nip ‘Mindpan?’ aŋgip aŋgnimimb.” \p \v 14 Asinkriytas, Pliygon, Hemis, Patrobas, Hemas, numam kiy yip mindpay gok, kuyip maŋgiysek aŋgnimimb, “Pol nimbip, ‘Mindpim?’ aŋgip aŋgnimimb.” \p \v 15 Piylologas biynuk Jiwliya yip, Nereyas nunay nuk Olyimpas yip, biynimb Gor ker mindiy kiy yip mindpay gok sek kunep aŋgnimimb, “Pol, nimbip. ‘Mindpim?’ aŋgip aŋgnimimb.” \p \v 16 Gor nup gosimb niŋbim rek, penpen wasiw giyiŋg, ñin piksaknimimb. \p Krays biynimb nuk akniy keykey nan-gipay rek, nimbip “mindpim?” apay. \s1 Minim Yesek Gok Ma Dinimimb \p \v 17 Mam ay sikop. Niŋrep ginimimb. Biynimb gunap minim okok nimb dand apiy, biynimb Krays ker mindpay gok kuyip aŋgñey, gos tep nind niŋyak ar ak kirgiy, gos ñimbay kun ak diy, asik keykey aypay. Kun ak nimbip kunep ginimuŋ rek ayip ak, minim aŋgniŋgiy ak ma dinimimb. \v 18 Biynimb kun gipay gok, Biyomb chin Krays nup woŋg ak gun aŋgiy ma gipay; kuyip key tep gip ar anep niŋiy gipay. Kiyk minim sayn biynimb yimb dand aranemb anep aŋgiy, biynimb niŋrep ma gipay gok kuyip gos timey ar kun ak ñimbay. \v 19 Nimb pen, Gor minim tep ak direp gem, biynimb okok maŋgiysek niŋbay ak, yip tep yimb gip. Pen biynimb gunap minim monmon aŋgniŋgiy ak, ma yimb dinimimb. \p \v 20 Maŋ mindip. Gor Biyomb biynimb kond mindip ak, Seytan nup di talak miŋgan nimbip okok ayek, kilis nuk ma mindeniŋgamb. \p Biyomb chin Jiysis ñin ar ak mindenimimb. \p \v 21 Ñi woŋg yand yip jimñiy gipur, Timotiy; nimbip “Mindpim?” asap. Bi yand Liwsiyas, Jeson, Sosiypata kunep nimbip, “Mindpim?” aspay. \p \v 22 Pen yand bi Taydiyas, Pol aŋgek minj tikpiyn biy, kunep nimb Rom kay Krays ker mindpim gok, “Mindpim?” aspiyn. \p \v 23 Bi Gayas, yip dam korip nuk ak ay, kond mindrep gip ak, nimbip “Mindpim?” asap. Bi kun anep Krays ker mindpay biynimb gok aŋgek, korip nup ak apey girep gip. \p Pen bi kus kus pey ñemb Erastas yip, mam chin Kiwotas yip kunep nimbip, ‘Mindpim?’ aspiyr. \v 24 [Nimb maŋgiysek Biyomb chin Jiysis Krays biynimb simb niŋimb ak ñin ar nup ak mindenimimb. Tep.] \p \v 25-26 Pen Gor nup yimb ak dand aranjun. Nuk nep mey nimbip kond mindakniŋ, nup chiŋgrep giy mindeniŋgambim. Jiysis minim tep kun ak nind weygiy mindyiŋgip; pen miñiy bi Gor minim aŋgep gok minim nup tikyak ak miseŋ gamb, minim tep kun ak biynimb okok kuyip per aŋgñimbiyn. Gor nep aŋgek mey, biynimb miñmon okok maŋgiysek aŋgon, nup gosimb niŋiy aŋgip rek gipay. \p \v 27 Gor bi gos tipaŋgiy niŋimb ak, chinup aŋgiy Jiysis Krays nup yokak rek, yimb nup ak perper nep dand aranemb. Tep.