\id MRK - Kalam NT [kmh] -Papua New Guinea 1992 (DBL 2014) \h Mak \toc1 Jiysis Krays Minim Tep Mak Tikak \toc2 Mak \toc3 Mak \mt1 MAK \mt2 Jiysis Krays Minim Tep Mak Tikak \imt1 Minim Nind Niŋep \ip Baybol buk day biy Mak tikak. Nup ñin gunap Jon-Mak aŋgyiŋgipay (Apasol 12:13). Nonim nuk yimb ak Mariya. Nuk Jerusalem nimb (Apasol 13:12). Pol yip Banabas yip biynimb Jiwda mer gok kuyip Krays minim tep aŋgñi taŋgyiŋg, Mak nup poŋind amer tap kuyip gok marik giyiŋgip (Apasol 12:25, 13:5). Kisen biynimb Jiwda mer gok kuyip minj kun biy tikak. \iot Minim Ar Keykey Mindip Rek: \io1 Jon bi ñiŋg pikñemb ak, Jiysis Krays minim tep ak kiñiŋ gi aŋgñak minim ak mindip, chapta 1:1-13. \io1 Jiysis miñmon Galiyliy woŋg kiñiŋ gi gak minim ak mindip, chapta 1:14–9:50. \io1 Jiysis Galiyliy nimb woŋg gindand Jerusalem amnak minim ak mindip, chapta 10:1-52. \io1 Jiysis ñin nuk ak maŋ giy wiyk nokom bap mindakniŋ, Jerusalem sek, yep maŋ kun okok sek aŋgñiraŋgek minim ak mindip, chapta 11:1–15:47. \io1 Jiysis tip tikjakak kesim ak mindip, chapta 16:1-8. \io1 Jiysis kumiy tikjakek biynimb kuŋaynep nup miseŋ niŋyak ak sek, arachak Nop ker amnak minim ak sek mindip, chapta 16:9-20. \c 1 \p \v 1 Jiysis Krays, Gor Ñinuk minim tep ak aŋgniŋg gispiyn. \v 2 Wosrey, bi Gor minim aŋgep Asaya, Gor Ñinuk Jiysis Krays nup minim aŋgak rek, tikiy aŋgak: \q1 “Niŋan! Bi minim yand dand amniŋgamb ak nind aŋgyoken am, kinjeŋ nip ak pindrep geniŋgamb. \v 3 Bi kun ak miñmon biynimb kuŋay ma mindpay namb okok suk aŋgiy aŋgniŋgamb, ‘Biyomb ak asaw! Kinjeŋ yik mayik giy mindonimuŋ gok pind yipund yimb giy mindenimimb aŋgniŋgamb’ aŋgak.” \p \v 4 Gor kun aŋgek mey, kisen Jon bi ñiŋg pikñemb ak, miñmon biynimb kuŋay ma mindeyak namb okok mindyiŋg, biynimb gok apey kuyip minim aŋgñiy aŋgyiŋgip, “Tap siy tap timey gipun gok, yenen kun gipun aŋgiy kirgiy, ñiŋg pikem mey, Gor tap siy tap timey gipim gach ak wiykyokniŋgamb aŋgyiŋgip.” \v 5 Nuk kun aŋgakniŋ, biynimb Jiwdiya propens yep kun okok mindeyak gok sek, Jerusalem biynimb sek minim nup ak niŋniŋg amniyak. Amiy, tap yerip yerip timey giyak gok miseŋ aŋgñey, kuyip Joden ñiŋg namb ak ñiŋg pikñak. \p \v 6 Jon chech yikop kanj kamel kas diy giyak ak ay, kaw wak ler ak namb ak poŋgayiŋgip. Tap ñiŋemb nuk ak, joŋ golbind ak sek, bum ñiŋg ak sek ñimbyiŋgip. \v 7 Nuk biynimb gok kuyip aŋgyiŋgip, “Bi kisen winiŋgamb ak Biyomb yimb, yand bi sikoy; nup niŋen yip nambiŋ gip. Tomb tirup nup ak tuŋgasikyiŋg, tap nup gok marik ginim rek ma ayip. \v 8 Yand nimbip yikop ñiŋg pikñimbiyn; nuk apiy nimbip Gor Kawnan ak yokniŋgamb aŋgak.” \s1 Jon Jiysis Nup Ñiŋg Pikñak \r (Mat 3:13-17; Luk 3:21-22) \p \v 9 Pen ñin bap, Jiysis miñmon Nasaret Galiyliy propens mindyiŋgip ak kirgiy, Jon mindek ak apek, nup Joden ñiŋg namb ak ñiŋg pikñak. Nup kun giy ñiŋg pikñek, \v 10 Jiysis kumb biyoŋ amnakniŋ; semb biyoŋ miŋgan yikiy, Gor Kawnan ak yakir kochir rek, wiŋind nup ker owak. \v 11 Kun giy owakniŋ, minim bap semb biyoŋ nimb apiy aŋgak, “Nand Ñi mapin yand yimb. Nip niŋen, yip tep yimb gip aŋgak.” \v 12 Pen won kun anep, Gor Kawnan ak Jiysis nup gek, miñmon nep namb okok amiy; \v 13 ñin onep ñin jiwiy andikiy ar piskind ak mindyiŋgip. Kun okok mindakniŋ, Seytan, Jiysis nup gen minim yip ak kindik giy timey gaŋ aŋgiy, ap aŋgyiŋgip. Miñmon mindyiŋgip wikan kun ak kayn ayndik tap gok nep mindyiŋgip. Pen enjol gok, ap Jiysis nup bak ay kond mindyiŋgipay. \s1 Jiysis Bi Omiŋal Omiŋal Dak \r (Mat 4:12-17; Luk 4:14-15) \p \v 14 Pen Gapman biyomb Herot Jon nup kalambis ayakniŋ, Jiysis nuk miñmon Galiyliy amiy, Gor minim tep ak biynimb gok kuyip aŋgñiyiŋg aŋgak, \v 15 “Gor chinup diy kond mindeniŋgamb aŋgiy ñin per kond mindyiŋgipim ak, miñiy wip! Tap siy tap timey gipim ak, yenen kun gipun aŋgiy kirgiy, Gor biynimb simb niŋiy diniŋgamb minim tep ak, niŋind aŋgip aŋgiy dinimimb aŋgak.” \p \v 16 Jiysis Galiyliy chemb gol ak pandikyiŋg niŋak; bi piysdep mamiymiŋay ak piys dur aŋgiy, wimben ak di ñiŋg namb biyaŋ yokiy minderik. Bi mamiymiŋay kun ak yimb kiykmiŋay ak, Saymon yip, Enjriw yip. \v 17 Kuyipmiŋay niŋiy aŋgak “Aper yand yip taŋgiy, nirip aŋgñirep gen, bi biynimb dep omiŋal ak mindeniŋgayr aŋgak.” \v 18 Aŋgek niŋind aŋgip aŋgiy, wimben gok kirgiy, Jiysis yip nep taŋgyiŋgipay. \p \v 19 Pen Jiysis tapin sikoy won bap amiy niŋak: Sebediy ñinuk Jemis yip, Jon yip bot miŋgan ak mindyiŋg, wimben puŋgrikak ak kopis kopis gi minderik. \v 20 Kuyipmiŋay niŋiy aŋgak, “Nirmiŋay owiyr-ey aŋgak.” Aŋgek kiykmiŋay niŋiy, nop nup bi gunap yip bot ar ak kirgiy, Jiysis yip amiy taŋgyiŋgipay. \s1 Jiysis Kichekiy Aŋg Mis Yokak \r (Luk 4:31-37) \p \v 21 Pen kiyk miñmon yomb Kapaniyam amiy, Jiysis Jiwda lotiw minek ak; nan-gep korip miŋgan biyaŋ amiy, Gor minim ak aŋgñek; \v 22 biynimb gok niŋiy jiwdiy aŋgyak, “Bi low tiysa apay rek ma aŋgip, biyomb yimb niŋrep giy apay rek aŋgip aŋgyak.” \v 23 Pen won kun ak, bi kichekiy ambaŋ ayak bap, korip miŋgan kun ak mindek ak suk aŋgiy aŋgak, \v 24 “Jiysis bi Nasaret nimb! Nand yerginiŋg opan? Chinup gi timey giniŋg opan rek ayip? Pen Gor ñin chinup aŋgayak ak ma wip. Yand nip niŋbiyn: timey ma gipan; Gor Ñi tep nuk ak mindpan aŋgak.” \p \v 25 Aŋgek, Jiysis kichekiy anup aŋgak, “Minim ma aŋgnimin! Bi anup kirgiy mis amnoŋ aŋgak.” \v 26 Aŋgek, bi anup gek jep diy, suk yomb aŋgakniŋ, mis amnak. \v 27 Kun gek niŋiy, biynimb ap mindeyak gok wal yimb aŋgiy, minim aŋgniŋ aŋgniŋ giy aŋgyak, “Bi biy minim kisenimb ar bap dand wip rek ayip. Nuk bi kilis sek; kichekiy malñiluk gok aŋgip rek niŋiy mis ambay aŋgyak.” \v 28 Kun aŋgiy, Jiysis kichekiy malñiluk aŋgyokak minim kun ak, Galiyliy Propens okok maŋgiysek aŋgñey amnak. \s1 Jiysis Saymon Numok Nup Gek Suŋ Ayak \r (Mat 8:14-15; Luk 4:38-39) \p \v 29 Pen Jiysis, Jemis, Jon, Saymon, Enjriw kiyk Jiwda nan-gep korip ak kirgiy, mis apiy, Saymon yip numam Enjriw yip korip ak amniŋg saŋdiyak. \v 30 Korip amjakiy Jiysis nup aŋgyak, “Saymon numok nup, mumbwak okok mon rek yinek, kin mindip aŋgyak.” \v 31 Aŋgeyak, Jiysis am nup di jakñakniŋ, wak mon rek yinek ak suŋ ayakniŋ, day tap keñmaŋgiy kuyip gok daŋgiyak. \s1 Jiysis Biynimb Gok Gek Suŋ Ayak \r (Mat 8:16-17; Luk 4:40-41) \p \v 32 Pen pumb saŋind amnak won ak, biynimb tap gak gok yip, kichekiy ambaŋ ayak gok yip Jiysis gek suŋ ayaŋ aŋgiy, mindek ak dand wiyak. \v 33 Kapaniyam biynimb gok, ap kinjeŋrumb mis akyaŋ ken niŋmindyakniŋ, \v 34 biynimb tap gak gok gek suŋ ay, kichekiy malñiluk ambaŋ ayak gok aŋg mis yokiy gak. Pen kichekiy malñiluk kun gok Jiysis nup niŋrep giyak rek, Gor Ñinuk ap mindip biy aŋgiy miseŋ aŋgniŋg geyak, kuyip minim ma aŋgnimimb aŋgiy, aŋg mis yokak. \s1 Jiysis Miñmon Galiyliy Taŋgyiŋgip \r (Luk 4:42-44) \p \v 35 Minek, Jiysis maynamb yimb tikjakiy, dawin kun ak kirgiy wikan bap key amiy, Nop nup aŋgniŋ mindek. \v 36 Pen binuk Saymon; binuk gunap yip Jiysis akay aŋgiy, piyow dand amiy, \v 37 nup niŋiy aŋgyak, “Biynimb maŋgiysek nip akay aŋgiy piyowsipay aŋgyak.” \v 38 Kun aŋgeyak, Jiysis aŋgak, “Miñmon wikan bap nep aŋgñiyn aŋgiy ma winik; miñmon gunap kunep aŋgñiyn aŋgiy winik rek nem amnun aŋgak.” \v 39 Kun aŋgiy, miñmon Galiyliy namb okok giraŋgyiŋg, am Jiwda nan-gep korip miŋgan gok amiy, Gor minim aŋgñiyiŋg, biynimb kichekiy malñiluk ambaŋ ayak gok Jiysis kichekiy malñiluk gok aŋgek mis amniyak. \s1 Jiysis Bi Soy Ayndik Ayak Bap Gek Suŋ Ayak \r (Mat 8:1-4; Luk 5:12-16) \p \v 40 Bi soy ayndik ayak bap Jiysis mindek siŋak apiy, koŋgim yimiy aŋgak, “Nand soy yip ak gey suŋ ayniŋg; gey suŋ aynimuŋ aŋgak.” \v 41 Kun aŋgek, Jiysis nup simb niŋiy aŋgak, “Nip gen suŋ ayniŋgamb aŋgiy,” \v 42 diniŋakniŋ suŋ ayak. \v 43 Pen nup minim kilis aŋgiy aŋgak, \v 44 “Kinjeŋnamb okok amyiŋg, biynimb gunap kuyip Jiysis yip gek suŋ ayip aŋgiy ma aŋgnimin. Yipund giy nep am bi Gor nup simboŋgep anup yomiy, soy ayndik yip ak suŋ ayip aŋgiy, Mosis nind aŋgak rek tap gunap pikiy, dam Gor nup simboŋg ñenimin mey; biynimb gok bi ak miñiy suŋ ayip aŋgiy niŋniŋgambay aŋgak.” \v 45 Kun aŋgak ak pen; bi kun ak nuk amiy, biynimb okok monmon aŋgñek mey, Jiysis miñmon okok miseŋ giraŋgonimuŋ rek ma ayek, nuk am biynimb kuŋay ma mindeyak namb okok mindakniŋ, biynimb miñmon kind kind nup niŋniŋg apyiŋgipay. \c 2 \s1 Jiysis Bi Ñin Tomb Kalaw Gak Bap Gek Suŋ Ayak \r (Mat 9:1-8; Luk 5:17-26) \p \v 1-2 Kisen pen Jiysis tip ak miñmon Kapaniyam apek, ap mindip korip ak aŋgey niŋiy, biynimb kuŋaynep ap gey gey, korip miŋgan, kinjeŋrumb mis ar akyaŋ timbik giy yimb aŋgak. Kun gek, Jiysis korip miŋgan akyaŋ nep mindyiŋg, minim aŋgñak. \v 3 Kuyip Gor minim aŋgñi mindakniŋ, bi onep tiŋgawip ak, bi ñin tomb kalaw gak bap, yirar ay dand apiy niŋyak: \v 4 tip ak timbik giy yimb aŋgek, bi ñin tomb kalaw gak anup dand korip ar biyoŋ amiy, korip ak tuŋgyikiy, yokey Jiysis mindek biyaŋ amnak. \v 5 Pen nuk gek suŋ ayniŋgamb aŋgiy niŋyak rek, Jiysis aŋgak, “Ñi yand. Tap siy tap timey gipan gach ak wiykyoksipiyn aŋgak.” \p \v 6 Kun aŋgek, Jiwda low tiysa gunap bisiŋg mindeyak gok gos kiyk okok nep niŋiy aŋgyak, \v 7 “Bi biy yenen Gor nup aŋg sikoy giyiŋg, ap tom gisap? Biynimb gok tap siy tap timey gey, bi bap gach kuyip ak wiykyoknimuŋ rek ma ayip; Gor nep mey, gach wiykyokniŋgamb aŋgyak.” \v 8 Pen Jiysis gos niŋyak kun ak key niŋiy aŋgak, “Yenen gos kun ak rek kun giy niŋbim? \v 9 Bi ñin tomb kalaw gip anup yerip aŋgen, nimbip tep giniŋgamb? Tap siy tap timey gipan gach ak wiykyoksipiyn aŋgen nimbip tep giniŋgamb akaŋ; tikjakiy minj nak ak winiŋg dand amnoŋ aŋgen, nimbip tep giniŋgamb? \v 10 Yand nimbip aspiyn: Bi bap Ñinuk man ar biy awak ak, key niŋiy ma awak, Gor aŋgek awak ak mey; nuk tap siy tap timey gipay ak niŋiy kirginiŋg, kirginiŋgamb aŋgak.” \v 11 Kun aŋgiy, bi ñin tomb kalaw gak anup aŋgak, “Yand nip aspiyn: tikjakiy, minj band nak ak dand korip amnoŋ aŋgak.” \v 12 Aŋgek, won kun anep tikjakiy, minj band nuk ak dand saŋdak. Kun gek niŋiy, biynimb gok wal yimb aŋgiy, Gor nup yimb ak dand aranyiŋg aŋgyak, “Nind tap kun ak rek bap gey, ma niŋnuk aŋgyak.” \s1 Jiysis Liypay Nup Suk Aŋgak \r (Mat 9:9-13; Luk 5:27-32) \p \v 13 Jiysis ñin bap tip ak andkind Galiyliy chemb gol okok amek, biynimb kuŋaynep nup niŋiy ap nan-geyak, kuyip Gor minim tep ak aŋgñak. \v 14 Kun giy aŋgñi diy; kinjeŋnamb okok amyiŋg niŋak; Alpiyas ñinuk Liypay, bi takes dep ak, woŋg giyiŋgip korip miŋgan ak bisiŋg mindek. Nup niŋiy, “Apey yand yip taŋgor aŋgek,” tikjakiy yip taŋgyiŋgipiyr. \p \v 15 Jiysis pen, binuk gok yip am Liypay korip ak tap ñiŋyakniŋ, bi takes dep gok sek, bi tap siy tap timey giyak gok sek Jiysis yip taŋgeyak rek, yip jimñiy tap ñiŋyak. \v 16 Bi Peresiy low tiysa mindeyak gunap, Jiysis binuk gok kuyip aŋgyak, “Jiysis yenen bi takes dipay gok yip, tap timey gipay gok yip tap ñiŋimb?” \p \v 17 Aŋgeyak, Jiysis minim kun ak key niŋiy aŋgak, “Biynimb suŋ gok, dokta niŋniŋg ma ambay; biynimb tap gip gok nep niŋniŋg ambay. Bi bap Ñinuk biynimb suŋ-tep mindpun aŋgiy niŋbay gok kuyip, di Nop yip jimñiniŋg ma awak; biynimb tap siy tap timey gipun aŋgiy niŋbay gok kuyip, di Nop yip jimñiniŋg awak aŋgak.” \s1 Biynimb Gunap, Jiysis Nup Tap Bul Gep Minim Ak Aŋg Niŋyak \r (Mat 9:14-17; Luk 5:33-39) \p \v 18 Peresiy kay bi kiyk gok sek, Jon binuk gok sek ñin gunap lotiw nep mindonjun aŋgiy, tap ma ñimbyiŋgipay ak mey, biynimb gunap apiy Jiysis nup aŋgyak, “Peresiy kay bi kiyk gok sek, Jon binuk gok sek ñin nokom nokom tap ma ñimbay. Pen binak gok, yenen kun ma gipay aŋgyak.” \v 19 Aŋgeyak, Jiysis miñ giyiŋgipay ar kun ak ma giniŋgambun aŋgiy, paydoŋ ay aŋgak, “Bi biyn diniŋg giniŋgamb bap, numiy numam gok yip mindiy, tep gakniŋ mindeniŋgambay ak mey, tap keñmaŋgiy ma kirginiŋgambay. \v 20 Pen kisen biynimb gunap bi kiyk kun anup dand ameniŋgambay, simb gek, ñin kun ak tap ma ñiŋniŋgambay. \p \v 21 Pen chech kisenimb band bap diy, chech wor ay puŋgrikniŋgamb tam ak ñaŋg dey; chech kisenimb ak kilis mindyiŋg, chech wor ayniŋgamb band ak puŋgrikiy, chech kiyk ak takiy nep puŋgrikek amniŋgamb. \v 22 “Ñiŋg wayn ak kunep. Ñiŋg wayn kimnimb ak diy, meymey wak nindnimb miŋgan ak ma soŋg aypay. Yenen: soŋg ay simjen ñey; meymey wak ak biŋ aŋgiy, puŋgrikiy soŋg am diniŋgamb. Kun ak mey, ñiŋg wayn kimnimb ak, meymey wak kimnimb miŋgan ak nep soŋg ayep aŋgak.” \s1 Minim Okok Sek, Lotiw Ñin Minim Ak Sek Gor Ñinuk Kond Mindip \p \v 23 Kisen Jiwda lotiw ñin bap, Jiysis binuk gok yip wiyt woŋg namb ak amyiŋg, binuk gok wiyt maŋgiy gunap tikiy, wak pik yokiy ñimbyiŋg ameyak. \v 24 Kun gey, Peresiy bi gok niŋiy, Jiysis nup aŋgyak, “Miñiy lotiw ñin chin woŋg magep ak, binak gok yenen wiyt maŋgiy tik wak pikyokiy ñimbsipay aŋgyak.” \v 25 Aŋgeyak, Jiysis aŋgak, “Basind Depiyt wosrey yiwan gek gak kesim tikyak ak, ma niŋbim? \v 26 Wosrey binak Abayra bi Gor nup simboŋgep yomb yimb mindyiŋgip ñin ak, Depiyt binuk gok yip kuyip yiwan gek, Gor aŋgniŋep korip ak amiy, biret biynimb yikop gok ma ñimbay; bi Gor nup simboŋgep gok nep ñimbay ak aŋgniŋey, ñek ñiŋyak ak pen, Depiyt timey gak aŋgiy ma apun. Yiwan gek gak apun aŋgak.” \v 27 Kun aŋgiy aŋgak, “Ñin bap yikop mindep minim ak nind aŋgiy, kisen biynimb gok ma gayak; kuyip gay añiŋ ay mindrep giyaŋ aŋgiy, ñin bap yikop mindeniŋgiy aŋgak. \v 28 Pen Nop aŋgek, “Bi bap Ñinuk tap okok kond mindiy, lotiw ñin ak kunep kond mindiy gip aŋgak.” \c 3 \s1 Jiysis Bi Ñin Kalaw Gak Bap, Lotiw Ñin Ak Gek Suŋ Ayak \r (Mat 12:9-14; Luk 6:6-11) \p \v 1 Ñin bap pen, Jiysis tip ak andkind Jiwda nan-gep korip ak amiy niŋak: bi ñin kalaw gak bap korip miŋgan kun ak ap mindek. \v 2 Bi Peresiy gok Jiysis yerip rek gek, Jiwda kanjsol miytiyŋ giy nup kor ginjun aŋgiy, kapkap niŋmindeyak. \p \v 3 Jiysis bi ñin kalaw gak anup aŋgak, “Tikjakiy, siŋbiy owan aŋgak.” \v 4 Aŋgek, nuk mindek siŋak apek, kuyip aŋgak, “Lotiw ñin chin ak yergep? Tep gep akaŋ timey gep? Biynimb gok kuyip simb niŋiy gon kim amniŋgiy akaŋ, kirgon kumniŋgiy?” Aŋgek, nup pen minim bap ma aŋgyak. \v 5 Biynimb minim nup ma dinjun aŋgiy niŋyak kun gok kuyip, niŋek nup mapin akak ak pen; gos tep ma niŋbay aŋgiy, kuyip simb niŋak. Kun ak kuyip niŋdand pandikiy, bi ñin kalaw gak ak nup, ñin parsek ayan aŋgek, parsek ayakniŋ suŋ ayak. \v 6 Kun gek niŋiy, bi Peresiy gok am Herot binuk mindeyak ak amiy, minim aŋgniŋ aŋgniŋ giy, Jiysis nup kun kun giy ñaŋgjun aŋgyak. \p \v 7-8 Jiysis pen kuyip kirgiy, binuk gok diy, am Galiyliy chemb gol siŋak mindyakniŋ, biynimb kuŋaynep wiyak. Galiyliy biynimb gunap, Taya-Saydon biynimb gunap, Jerusalem biynimb gunap, Jiwdiya biynimb gunap, Yidumiya biynimb gunap, Joden ñiŋg pis tawakdoŋ ken biynimb gunap nuk giyiŋgip ar ak aŋgey niŋyak ak mey, nup niŋniŋg wiyak. \v 9-10 Pen nup diniŋon chinup suŋ ayniŋgamb aŋgiy, ap chichmiy yim gey apek, binuk gok kuyip aŋgek, bot bap di ayrep giyak. \v 11 Pen biynimb kichekiy malñiluk tap yerip ambaŋ ayak gok, Jiysis mindek siŋak koŋgim yimiy, minim yomb aŋgiy aŋgyak, “Nand Gor Ñinuk yimb aŋgyak!” \v 12 Jiysis pen, kichekiy malñiluk gok kuyip minim kilis aŋgiy aŋgak, “Minim kun ak miseŋ ma aŋgnimimb aŋgak.” \s1 Jiysis Binuk Onep Wimiŋgan Ak Dak \r (Mat 10:1-4; Luk 6:12-16) \p \v 13 Pen Jiysis miñmon taw bap amiy, binuk diniŋg gak gok aŋgek apeyak aŋgak, \v 14 “Yand nimbip bi onep wimiŋgan ak dispiyn ak mey, yand yip taŋgiy, bi minim yip dand amemb gok mindiy, aŋgyoken am biynimb okok kuyip aŋgñiniŋgambim. \v 15 Nimbip aspiyn ak mey, kichekiy malñiluk tap gok kunep aŋgyokniŋgambim aŋgak.” \v 16 Jiysis binuk dak kun gok yimb kiyk mey, bap Saymon, kisen Jiysis yimb nup bap Piyta aŋgak. \v 17-19 Bap Jemis, numam bap Jon, nop kiymiŋay yimb ak Sebediy. Jiysis kuyipmiŋay, timuk-bi aŋgak. Binuk bap Enjriw; bap Piyliyp; bap Batlomiyiw; bap Matyiw; bap Tomas; bap Jemis, nop nuk yimb ak Alpiyas. Bap Taydiyas, bap Saymon, nup Saymon Selot aŋgyak. Bap Jiwdas Yiskariyot. Nuk mey, kisen Jiysis nup mimuŋg gak. \s1 Jiysis Nup Seytan Ambaŋ Ayip Aŋgyak \p \v 20 Pen Jiysis korip amek, tip ak biynimb kuŋaynep ap nan-gi mindyakniŋ, binuk gok yip tap ñiŋniŋgiy rek ma ayak. \v 21 Kun gek, biynimb gunap Jiysis sakiy ayip aŋgey niŋiy, nonim, nunay, numam sikop nup poŋdiniŋg wiyak. \p \v 22 Pen Jiwda low tiysa Jerusalem nimb wiyak gok aŋgyak, “Belsiybul Jiysis nup ambaŋ ayip rek, malñiluk tap gok aŋgyokip aŋgyak.” Nup yesek kun aŋgeyak, \v 23 nuk biynimb gok kuyip aŋgek apeyak, minim ar kun ak paydoŋ ay kuyip aŋgrep giy aŋgak, “Seytan yergiy Seytan nup aŋgyokniŋgamb? \v 24-25 Biynimb miñmon nokom bap kiyk keynep penpen giniŋgambay ak, wikan kun ak asik keykey ayniŋgambay. Pen amyoŋg apyoŋg gok kunep penpen giy, asik keykey ayniŋgambay. \v 26 Kun ak rek, Seytan nuk key kichekiy, malñiluk tap nuk gok ma aŋgyokniŋgamb. \p \v 27 “Bi kalrimey bap mindakniŋ, bi bap am, tap nup gok ma diniŋgamb; miñ di tiwniŋg ay nep mey, am tap nup gok diniŋgamb. \p \v 28 “Pen niŋrep ginimimb! Biynimb gok tap siy tap timey yerip yerip giniŋgambay ak, Gor nup aŋgniŋey, niŋiy kirginiŋgamb. Bapiy nup akaŋ yip aŋgjiwniŋgambay ak, kunep, kuyip niŋiy kirginiŋgamb ak pen, \v 29 Kawnan nuk ak nup aŋgjiwniŋgambay ak, niŋiy ma kirginiŋgamb. Miker kun ak perper mindeniŋgamb aŋgak.” \v 30 Jiysis nup, Seytan yip mindip aŋgeyak mey; kun aŋgak. \s1 Jiysis Nonim Numam Nuk Gok \p \v 31 Pen Jiysis nonim numam sikop ap mis akyaŋ mindyiŋg, nup “Owan” aŋgey, \v 32-35 biynimb korip miŋgan biyaŋ nup piŋiy kuskus gi mindeyak gok aŋgyak, “Nanim namam sikop ap mis biyaŋ mindiy, nip owan aspay aŋgyak.” Kun aŋgeyak, Jiysis biynimb mindeyak gok niŋdand pandikiy aŋgak, “Nimb mey amiy yand, mam yand gok mindpim. Biynimb Gor aŋgip rek niŋdipay gok mey, amiy, mam, ay yand gok rek mindpay aŋgak.” \c 4 \s1 Tap Yiŋ Yimemb Minim Paydoŋ Ayak \r (Mat 13:1-9; Luk 8:4-8) \p \v 1 Jiysis Galiyliy chemb gol ak amiy, biynimb gok kuyip tip ak minim aŋgñi mindakniŋ, biynimb kuŋaynep ap nan-giyak. Kun geyak, Jiysis bot ar ak bisgiy, am ñiŋg namb siŋak mindyiŋg, kuyip minim aŋgñak. \v 2 Minim kun gok paydoŋ ay, ar keykey nep aŋgñak. \p \v 3 Ar bap paydoŋ ay aŋgak, “Minim aŋgniŋg gispiyn ak niŋim! Bi bap woŋgday nuk ak piken piŋiy gayrep giy, wiyt maŋgiy dam diyokek amnakniŋ, \v 4 gunap kinjeŋ kosemb ar ak yapeniŋgamb, yakir gok ap ñiŋniŋgambay. \v 5 Gunap kamb ar man siskoy ayniŋgamb okok yapiy jakniŋgamb ak pen; \v 6 kindiy paryomb ma amnak rek, pumb niŋiy milip giniŋgamb. \v 7 Gunap kikasik dindbiliŋ mindeniŋgamb namb okok yapiy jakniŋgamb ak pen, kikasik dindbiliŋ gok pik ñimbek maŋgiy ma piyniŋgamb. \v 8 Pen gunap man tep ar ak yapiy, jakrep giy, maŋgiy piyrep yimb giniŋgamb. Gunap maŋgiy ñin jiwiy rek piyniŋgamb, gunap maŋgiy ñin jiwiy omiŋal rek piyniŋgamb; gunap ñin jiwiy onep tiŋgawip ak rek piyniŋgamb aŋgak.” \p \v 9 Jiysis minim kun ak aŋgjiwyiŋg aŋgak, “Nimb biynimb gos timund sek mindenimimb gok, minim aspiyn biy niŋnimimb aŋgak.” \s1 Minim Paydoŋ Ayak Kiñiŋ Ak \r (Mat 13:10-17; Luk 8:9-10) \p \v 10 Biynimb Jiysis minim aŋgakniŋ, ap niŋmindeyak kun gok keykey amniyakniŋ, binuk onep wimiŋgan ak sek, biynimb nuk gunap sek nup aŋgyak, “Minim paydoŋ ay apan kiñiŋ ak yerip aŋgyak.” \v 11 Aŋgeyak aŋgak, “Gor biynimb diy kond mindeniŋgamb minim ma niŋyiŋgipay ak; nimb niŋiy niŋniŋgambim ak pen; biynimb gunap minim nup ma niŋjun apay rek, kuyip paydoŋ ay nep aŋgñimbiyn. \v 12 Kiyk Asaya aŋgak rek: \q1 ‘Windin niŋbay ak pen, tap gunap ma niŋbay. Minim niŋbay ak pen, minim kiñiŋ aŋgip kun aŋgiy ma niŋbay. Niŋrep gipyap rek, Gor nup aŋgniŋembiyap, tap siy tap timey gipay ak niŋiy kirgipkop’ aŋgak.” \s1 Paydoŋ Ayak Minim Junj Ak Aŋgñak \r (Mat 13:18-23; Luk 8:11-15) \p \v 13 Jiysis kun aŋgiy kuyip aŋgak, “Minim paydoŋ ay aŋgen ma niŋbim kun ak; yergiy kisen minim paydoŋ ay aŋgeniŋgayn niŋniŋgambim? \v 14 Wiyt yiŋ ak, Gor minim nup ak aŋgiy apiyn. \v 15 Maŋgiy gunap kinjeŋ yomb ar ak yapek, yakir gok ap ñiŋniŋgambay apiyn ak; biynimb gok Gor minim niŋbay ak pen, won ak Seytan ap gek, sakiy gipay aŋgiy apiyn. \v 16-17 Pen gunap kamb ar man siskoy ayniŋgamb okok yapiy jakniŋgamb ak pen, kindiy am wos ma gek, pumb niŋiy milip giniŋgamb apiyn ak; Gor minim ak kisen won ak niŋey tep gakniŋ diniŋgambay ak pen, yep won bap mindiy, biynimb gunap minim aŋgey niŋiy akaŋ, miker gunap apek, minim nup ak kirginiŋgambay aŋgiy apiyn. \v 18-19 Pen kikasik dindbiliŋ namb ak yapiy jakiy maŋgiy ma piyniŋgamb rek mey; biynimb Gor nup minim niŋniŋgambay ak pen; woŋg wariy, korip minj kinemb, tiw minan, maniy, tap okok gosimb niŋiy, aŋgip rek ma giniŋgambay. \v 20 Wiyt maŋgiy man tep ar ak yapiy jakrep giy, maŋgiy ñin jiwiy akaŋ, ñin jiwiy gunap rek piyniŋgamb apiyn ak; biynimb Gor minim niŋiy nup pisnep chiŋgipay gok apiyn. Gunap nup direp gipay; gunap nup direp yimb gipay; gunap nup direp giyiŋg, ar kun ak key yimb gipay aŋgiy apiyn aŋgak.” \s1 Lam Ak Daŋgiy Ar Siŋbiyoŋ Tik Ayep \r (Luk 8:16-18) \p \v 21 Jiysis pen tip ak, minim bap paydoŋ ay aŋgak, “Lam ak daŋgiy, boŋg molik okok akaŋ, tiyn miŋgan okok ma aypay. Melik ginimuŋ aŋgiy, ar siŋbiyoŋ tik aypay. \v 22 Kun ak rek, minim yerip yerip miñiy weygiy mindip gok, kisen Gor gek miseŋ niŋniŋgambay. \v 23 Nimb biynimb gos timund sek mindenimimb gok minim aspiyn biy niŋrep ginimimb aŋgak.” \p \v 24 Kuyip minim bap aŋgak, “Minim niŋsipim ak niŋiy, niŋrep ginimimb. Biynimb minim yiñrimey rek aŋgniŋgambay gok, Gor kuyip kunep yiñrimey rek aŋgniŋgamb. Biynimb minim sayn rek aŋgniŋgambay gok, Gor kuyip kunep minim sayn rek aŋgniŋgamb. \v 25 Biynimb minim niŋiy niŋdiniŋgambay gok, Gor kuyip gos tep ñek gunap sek niŋniŋgambay; pen ma niŋniŋgambay gok, kiyk siskoy niŋbay ak niŋek tap rek ma ayek, yiwur yomb ñiniŋgamb aŋgak.” \s1 Gor Biynimb Nuk Diy Kond Mindeniŋgamb \p \v 26 Minim bap pen aŋgak, “Gor biynimb diy kond mindeniŋgamb ak, bi woŋg nop gok wiyt maŋgiy jakaŋ aŋgiy, dam woŋgday kiyk okok yokey jakip rek nep giniŋgambay. \v 27 Wiyt maŋgiy woŋgday okok yokiy, kin taŋgyakniŋ, gup giy jakniŋgamb ak pen; yergiy jakip aŋgiy ma niŋniŋgambay; \v 28 man ak key gek jakiy, maŋgiy piy, pik giniŋgamb. \v 29 Pen woŋgday nop nimb ak pikgek niŋiy, tik dand wep ñin ak wip aŋgiy, tik dand winiŋgamb aŋgak.” \s1 Biynimb Kuŋay Miñmon Keykey Okok Gor Aŋgip Rek Niŋdiniŋgambay \r (Mat 13:31-32; Luk 13:18-19) \p \v 30 Jiysis kun aŋgiy aŋgak, “Gor biynimb diy kond mindeniŋgamb ak, kesim yerip rek ak diy aŋgen niŋniŋgambim? \v 31-32 Mey, mon mastet yiŋ rek ak aŋgnim. Tap yiŋ gunap yomb yimbay gok sikoy jakip, pen mastet yiŋ ak sikoy yimb yimey jak yomb giy, alik pikek, yakir gok ap sisiy kun okok aymindpay aŋgak.” \s1 Jiysis Minim Paydoŋ Ay Aŋgyiŋgip \r (Mat 13:34-35) \p \v 33 Jiysis biynimb gok kuyip minim paydoŋ ay kun gok rek kuŋaynep aŋgñiyiŋgip. \v 34 Minim miseŋ aŋgñen ma diniŋgambay aŋgiy, paydoŋ ay nep aŋgñiy, kisen binuk gok yip key mindyiŋg, minim junj gok aŋgñirep giyiŋgip. \s1 Jiysis Aŋgek Yiŋgen Ak Kirgak \r (Mat 8:23-27; Luk 8:22-25) \p \v 35 Ñin kun anep duŋgep won ak, Jiysis binuk gok kuyip aŋgak, “Kind bindoŋ amnun aŋgak.” \v 36 Kun aŋgiy, binuk gok yip biynimb kuŋaynep ap mindeyak gok kuyip kirgiy, bot Jiysis mindek miŋgan ak amiy, bot gunap mindakniŋ, kiyk saŋdiyak. \v 37 Namb amniyakniŋ, day yiŋgen yindmund apiy, ñiŋg siy paŋg bot miŋgan ak amiy, poŋgek yowniŋg rek gak. \v 38 Jiysis nuk pen bot miŋgan day akneŋ ken, piylow jun ay kinakniŋ; binuk gok nup am kikawin giy aŋgyak, “Tiysa, chin maŋgiysek kumniŋg gispun gos ak ma niŋban?” \v 39 Aŋgeyak, Jiysis tikjakiy, yiŋgen yindmund dek ak sek, ñiŋg siy paŋg apek ak sek aŋgek kirgak. \p \v 40 Pen binuk gok kuyip aŋgak, “Yenen pirikpim? Gor chinup ma kond mindip aŋgiy niŋbim?” \v 41 Aŋgek, kiyk wal aŋgiy, pen aŋgniŋek pen aŋgniŋek giy aŋgyak, “Bi kun biy an? Yergiy aŋgamb yiŋgen yindmund ak sek, ñiŋg paŋg apamb ak sek aŋgip rek gip aŋgyak.” \c 5 \s1 Bi Kichekiy Ambaŋ Ayak Bap \r (Mat 8:28-34; Luk 8:26-39) \p \v 1 Jiysis binuk gok yip bot diy, Galiyliy chemb tikiy Gerasa biynimb mindeyak kind akdoŋ ken amjakyakniŋ, \v 2 bi kichekiy ambaŋ ayak bap Jiysis mindek ak awak. \v 3-4 Bi kun ak chip komyak kamb miŋgan okok kin taŋgyiŋgip. Nup per sen diy, ñin tomb okok aybirikyiŋgipay ak pen, sen gok gek puŋgrikek, amyiŋgip. Giyiŋgip kun ak, nup gey gos niŋnimuŋ rek ma ayak. \v 5 Pumbnamb kisyimken, chip komyiŋgipay kamb miŋgan okok sek, miñmon yirik okok sek gawil giraŋgyiŋg, kamb diy mumbwak nuk gok key timbyiŋgip. \v 6 Pen ñin kun ak nuk Jiysis nup parchim niŋiy, puŋgrikind aŋgiy am apek siŋak koŋgim yimek, \v 7-8 Jiysis kichekiy ambaŋ aymindek anup aŋgak, “Kiriŋg mis amnoŋ aŋgak.” \p Aŋgek aŋgak, “Jiysis. Gor Biyomb sikerek Ñinuk. Yip yerginiŋg opan? Gor mindip rek yip miker ma ñinimin aŋgak.” \p \v 9 Kun aŋgek, Jiysis bi kun anup aŋgak, “Yimb nand yerip?” Aŋgek aŋgak, “Yip kichekiy kuŋaynep ambaŋ ayip rek, yimb yand ‘Kuŋaynep’ aŋgak.” \v 10 Pen Jiysis nup, kichekiy gok kuyip paryomb okok ma aŋgyoknimin aŋgiy, aŋgniŋyiŋg nep mindek. \p \v 11 Won kun ak, kanj kuŋay yimb, tiw tawsin rek, amil ñimbeyak pir siŋak ak mey, \v 12 kichekiy gok Jiysis nup aŋgyak, “Chinup aŋgey, am kanj guniyoŋ kuyip molik sikun aŋgyak.” \p \v 13 Kun aŋgey, kichekiy gok aŋgyokek, am kanj gok kuyip molik sikey, puŋgjiw minduŋ biyaŋ amiy, gi dam ñiŋg biyaŋ pikiy, maŋgiysek ñiŋg ñimbiy kumdiyak. \p \v 14 Pen bi kanj mokyiŋgipay gok, am dawin yomb gok, miñmon yikop gok minim kun ak aŋgñeyak, biynimb gok am niŋun aŋgiy, Jiysis mindek ak wiyak. \v 15 Apiy niŋyak: bi kichekiy kuŋaynep ambaŋ ayak kun ak; chech yimiy bisiŋg mindrep gek, kuyip jel gak. \p \v 16 Biynimb nind ap mindeyak gok, kisen wiyak gok kuyip, Jiysis yerer gak ak aŋgñiyak. Pen kanj gok kuyip yerer gak ak kunep aŋgñeyak niŋiy, \v 17 Jiysis nup aŋgyak, “Miñmon chinup biy kirgiy amnoŋ aŋgyak.” \v 18 Aŋgeyak, Jiysis bot diy amniŋg gek, bi gek suŋ ayak ak aŋgak, “Yand yip amjur akaŋ?” \v 19 Aŋgek aŋgak, “Korip nak amiy, biynimb nak gok kuyip, Gor nip simb niŋiy yerer gip minim ak, aŋgñinimin aŋgak.” \v 20 Aŋgek, bi kun ak miñmon Dekapoliys giraŋgyiŋg, Jiysis nup yerer gak ak, biynimb gok kuyip aŋgñek niŋiy, wal yimb aŋgyak. \s1 Jiysis Gek, Biyn Bap Suŋ Ay, Pañ Kumak Bap Tikjakiy Gak \r (Mat 9:18-26; Luk 8:40-56) \p \v 21 Jiysis pen bot diy, tip ak andkind am Galiyliy chemb pis tawakdoŋ ken mindakniŋ, biynimb kuŋaynep wiyak. \p \v 22-23 Bi bap yimb nuk Jayras. Nuk Jiwda nan-gep korip ak kond mindyiŋgip. Jiysis nup niŋiy, ap mindek siŋak koŋgim yimiy aŋgak, “Pañ mapin yand ak kumniŋg gisap. Nand ap nup diniŋey, jak amnaŋ aŋgak.” \v 24 Aŋgek, Jiysis tikjakiy Jayras yip amnirikniŋ, biynimb kuŋaynep am Jiysis nup namb ay dand amniyak. \p \v 25 Pen biyn bap, biyn kinjeŋ pandikakniŋ mindek simiy yin wimiŋgan ak ayak. \v 26 Biyn kun ak dokta gok kuyip, yip gey suŋ ayaŋ aŋgiy, maniy tawyiŋgip ak pen, nup gey suŋ ma ay, tapin yomb yimb gak. \v 27-28 Pen nuk Jiysis giyiŋgip minim ak aŋgey niŋak rek, am chech band nup ak nep diniŋen suŋ ayniŋgamb aŋgiy, biynimb kuŋay mindeyak namb ak, \v 29 mindek kund okok ken apiy, chech nup ak diniŋek, likañ yapyiŋgip ak milip gak. Namb nuk akyaŋ key niŋak nup suŋ ayak. \v 30 Pen Jiysis nup gak kun ak key niŋiy; tuŋgandikiy biynimb gok kuyip aŋgak, “Chech yip ak an diniŋsap?” \v 31 Aŋgek, binuk gok aŋgyak, “Biynimb kuŋaynep nip chirok ñimbay ak, yenen yip an diniŋimb aŋgiy aspan aŋgyak.” \v 32 Kun aŋgey, Jiysis minim kuyip aŋgyak ak ma diy, an diniŋimb aŋgiy piyowniŋ mindek. \v 33 Pen biyn kun ak, nup yerer gak ak niŋiy, pirikiy jep di giy, ap Jiysis mindek siŋak koŋgim yimiy, nup suŋ ayak minim ak miseŋ aŋgñak. \p \v 34 Jiysis pen aŋgak, “Pañ yand. Gor yip gek suŋ ayniŋgamb aŋgiy gos niŋban rek, nip gek suŋ ayip nen, amiy mindrep ginimin aŋgak.” \p \v 35 Jiysis minim kun ak aŋgakniŋ, Jayras binuk gunap, korip nuk animb apiy aŋgyak, “Panak mindarik kumimb; tiysa nup aŋgey tomb yiwur ma winimuŋ; aŋgey andkind amnimuŋ aŋgyak.” \v 36 Kun aŋgyak ak pen; Jiysis minim kuyip ak ma diy, Jayras nup aŋgak, “Ma piriknimin; yip nep gos niŋnimin aŋgak.” \v 37 Pen biynimb gok kuyip, kun okok aŋgay, Piyta ak, Jemis ak, Jemis numam Jon ak kuyipyakam nep poŋind amnak. \v 38 Jayras korip ak amjakiy niŋak: biynimb kilpul aŋgyiŋg, siy aŋgyiŋg gi mindeyak. Niŋiy korip miŋgan biyaŋ amiy aŋgak, “Yenen kilpul aŋgyiŋg, siy aŋgyiŋg gispim? \v 39 Pañ ak ma kumimb; yikop wisin kinjap aŋgak.” \v 40 Kun aŋgek, nup sik aŋgeyak, kuyip aŋg mis yokiy, pañ nop nonim ber ak diy, binuk kaw ak diy, poŋind pañ ak kumek, korip ñiluk miŋgan dayey mindek biyaŋ amiy, \v 41 ñin kind nup ak diy, Jiwda minim aŋgiy aŋgak, “Taliyta kawim aŋgak.” Minim aŋgak kiñiŋ kun ak mey, “Paskoy! Nip aspiyn; tikjakan aŋgak.” \v 42 Aŋgek, pañ kun ak simiy nuk onep wimiŋgan amnak ak mey, tikjakiy aran apyan gakniŋ, biynimb gok wal yimb aŋgyak. \v 43 Kun geyak, Jiysis minim kilis aŋgiy aŋgak, “Gipiyn kun ak biynimb gok kuyip miseŋ ma aŋgñinimimb aŋgak.” Kun aŋgyiŋg aŋgak, “Pañ anup keñmaŋgiy gunap ñem ñiŋaŋ aŋgak.” \c 6 \s1 Nasaret Biynimb Jiysis Nup Ma Diyak \r (Mat 13:53-58; Luk 4:16-30) \p \v 1 Jiysis binuk gok poŋind miñmon kun ak kirgiy, miñmon nuk Nasaret amnak. \v 2-3 Am mindiy Jiwda lotiw ñin ak apek, nan-gep korip ak amiy, biynimb kuŋay ap mindeyak gok kuyip minim aŋgñakniŋ, niŋiy wal aŋgiy aŋgyak, “Bi kun biy kapenda miñmon biy nimb nep; Mariya ñinuk bap. Numam nuk Jemis, Josis, Jiwdas, Saymon sek, nunay nuk gok sek yip mindpun biy. Pen minim kun ak akay nimb niŋiy aŋgip? Tap mageprek yergiy gip?” Kun aŋgiy, nup ma diyak. \p \v 4 Pen Jiysis kuyip aŋgak, “Bi Gor minim aŋgep gok, miñmon wikan gunap giraŋgey, biyomb chin aŋgiy dipay ak pen; biynimb korip miñmon kiyk key gok, minim kuyip ak ma dipay aŋgak.” \v 5 Nup gosimb ma niŋyak kun ak, tap mageprek gunap ginimuŋ rek ma ayak. Biynimb tap gak gunap nep diniŋek suŋ ayak. \v 6 Pen Nasaret biynimb nup, Gor Ñinuk yimb aŋgiy gos ak ma niŋeyak, nuk wal yimb aŋgak. \s1 Binuk Onep Wimiŋgan Ak Woŋg Yip Ginimimb Aŋgiy Aŋgyokak \r (Mat 10:5-15; Luk 9:1-6) \p Jiysis pen korip miñmon kun okok taŋgyiŋg, biynimb gok kuyip Gor minim ak aŋgñak. \v 7 Ñin bap binuk onep wimiŋgan ak suk aŋgek apey aŋgak, “Bi omiŋal ak key, bi omiŋal ak key miñmon okok keykey amiy, minim aŋgñinimimb. Yand nimbip aŋgyoksipiyn rek, minim aŋgñi taŋgyiŋg, kichekiy malñiluk tap gok aŋg mis yokniŋg, aŋgyokniŋgambim aŋgak.” \v 8 Minim bap pen aŋgak “Amniŋg; tap ñiŋemb, maniy, wand sikoy, tap gok dand ma amnimimb; yir kondim anep dand amnimimb. \v 9 Tomb tirup ay amnimimb ak pen, tiŋgliys nokom bap nep ay amnimimb, gunap sek dand ma amnimimb. \v 10 Korip bap amem nimbip aŋgdeniŋgiy, korip kun anep mindiy, amniŋg ginimimb ñin anep amnimimb. \v 11 Miñmon bap amjakem nimbip ma aŋgdiy, minim nimbip ak ma niŋeniŋgiy, miñmon kun ak kiriŋg amniŋg, niŋyaŋ aŋgiy, tomb silkul pikem yapek amnimimb aŋgak.” \v 12 Aŋgek, kiyk miñmon sikoy keykey amiy, biynimb gok kuyip minim aŋgñiyiŋg aŋgyak, “Tap siy tap timey gipim gok, Gor nup yenen kun gipun aŋgiy, kirginimimb aŋgyak.” \v 13 Kun aŋgiy, biynimb kichekiy malñiluk ambaŋ ay mindek gok, kichekiy malñiluk aŋg mis yokiy, biynimb tap gak gok wel ayñey jak amniyak. \s1 Jon Nup Kuŋam Tikey Kumak \r (Mat 14:1-12; Luk 3:19-20; Luk 9:7-9) \p \v 14 Pen Jiysis gak rek, minim ak miñmon okok kind kind amek, kiyŋ Herot kunep niŋak. Biynimb gok, minim kun ak aŋg amiy apiy giyiŋg, gunap aŋgyak, “Jon bi ñiŋg pikñemb kumek komyak ak, tip tikjakiy mey, ap tap mageprek kun gok gisap aŋgyak.” \v 15 Gunap aŋgyak, “Bi kun ak binak Yilayja; bi siŋok nind apek, Jiwda Kiyŋ yomb key yimb kisen winiŋgamb apay ak aŋgyak.” Gunap aŋgyak, “Bi Gor minim aŋgep wosrey mindyiŋgipay rek bap ap mindip aŋgyak.” \v 16 Pen kiyŋ Herot nuk niŋiy aŋgak, “Ak Jon bi ñiŋg pikñemb nind kuŋam tiknik anep tikjakiy, ap kun gisap aŋgak.” \p \v 17-19 Yenen, nind Herot, numam Piyliyp biynuk Herodiyas nup dek, Jon aŋgak ak timey gip aŋgek, Herodiyas Jon nup miluk niŋiy aŋgek, Herot binuk gunap aŋgyokek, am Jon nup dand apiy, kalambis ayak. Biyn Herodiyas, Jon nup pikayin aŋgiy gos niŋak ak pen; \v 20 Jon tap timey ma giyiŋgip; minim nuk yerip yerip aŋgek Herot niŋiy, minim tep, yipund giy nep aŋgip aŋgiy, pirikiy biyn Herodiyas nup yaw aŋgnimuŋ rek ma ayek, \v 21 Jon nup yergiy pikaynim aŋgiy, gos okok nep niŋmindyiŋgip. Mind mind minek bap, Herot nonim nup tikak ñin ak apek, tap yomb ñiŋniŋg, gapman biyomb gok, amiybi yomb gok, biyomb miñmon Galiyliy nimb gok suk aŋgek, tap yomb ñiŋniŋg wiyak. \v 22 Ap tap ñiŋyakniŋ, Herodiyas panuk ap deniys gek, biyomb ap mindeyak gok sek, Herot sek niŋey kuyip tep gek, Herot pañ kun anup aŋgak, “Gipan kun ak tap yerip aŋgniŋeniŋgamban nip ñiniŋgayn. \v 23 Pen miñmon yomb kond mindpiyn ak aŋgniŋey, nip day ak aŋgen kond mindeniŋgamban aŋgak.” \v 24 Kun aŋgek, pañ ak am nonim Herodiyas nup tap yerip ak aŋgniŋnim aŋgek aŋgak, “Jon bi ñiŋg pikñemb jun won nup ak aŋgnimin aŋgak.” \v 25 Aŋgek, panuk kasek kiyŋ Herot mindek ak amiy aŋgak, “Yep won biy nep, Jon bi ñiŋg pikñemb kuŋam ak tikiy, jun won nup ak di piler ar ay, dap yip ñey niŋiy mey; pisnep kumimb aŋgiy niŋnim aŋgak.” \p \v 26-28 Kun aŋgek, kiyŋ Herot Jon nup niŋek simb timey gak ak pen, nuk biyomb gok niŋmindey pañ anup, tap yerip yip aŋgniŋey ñiniŋgayn aŋgak rek niŋiy, amiybi nuk bap aŋgyokek, am Jon nup jun won ak timbrikiy, di piler ar ay dand apiy, pañ kun ak nup ñek, nuk dand amiy, nonim nup ñak. \v 29 Pen Jon binuk gok, nup kuŋam tikyak ak aŋgey niŋiy, am mumbwak dand apiy, kamb miŋgan ak komyak. \s1 Jiysis Biynimb Kuŋaynep Tap Keñmaŋgiy Ñek Ñiŋyak \r (Mat 14:13-21; Luk 9:10-17; Jon 6:1-13) \p \v 30 Jiysis binuk gok andkind apiy, biynimb gok kuyip minim aŋgñiyiŋg yerer giyak gok, Jiysis nup aŋgñiyak. \v 31 Pen biynimb kuŋay yimb nep amiy apiy geyak, Jiysis binuk gok yip tap ñiŋniŋgiy rek ma ayek, kuyip aŋgak, “Chin biynimb ma mindpay namb okok amiy, yikop mindenjun aŋgak.” \v 32-34 Kun aŋgiy, binuk gok yip bot diy amniyakniŋ, biynimb miñmon kun okok Jiysis amjap aŋgiy, ñiŋg gol ar kinjeŋ par ak nind amiy, Jiysis binuk gok yip amniŋg geyak okok, nind am mindeyak. Jiysis amjakiy kuyip niŋek, kiyk kanj siypsiyp bi kond mindep bap ma mindip rek ak mindeyak. Kun ak niŋek simb gek, kuyip minim gunap tapin aŋgñi mindek. \v 35 Pumb paŋind amnakniŋ, binuk gok apiy nup aŋgyak, “Pumb saŋind amimb. Akniy miñmon nep namb okok nen, \v 36 biynimb guniy aŋgyokey, miñmon korip yep maŋ akniy amiy, tap keñmaŋgiy kiyk gunap taw ñiŋyaŋ aŋgyak.” \p \v 37 Aŋgeyak aŋgak, “Nimb key kuyip keñmaŋgiy ñinimimb aŋgak.” Aŋgek aŋgyak, “Kun apan ak, chin maniy yir anep tiŋgawip piskind ak dand amiy, keñmaŋgiy taw dand apiy kuyip ñinjun?” \v 38 Aŋgey, Jiysis aŋgak, “Biret nimb yerip yerip mindip am niŋim aŋgak.” Aŋgek am niŋiy aŋgyak, “Biret onep mamind ak, piys omiŋal sek mindip aŋgyak.” \v 39 Kun aŋgeyak aŋgak, “Biynimb guniy aŋgem, asik bum keykey ay, tap kaskas ar akniy bisgey amnaŋ aŋgak.” \v 40 Aŋgek, kuyip aŋgeyak, gunap piyptiy rek bum giyak; gunap wan handret rek bum giyak. \v 41 Pen Jiysis biret kaw ak sek, piys omiŋal ak sek diy, kiyoŋgiy niŋiy, Gor nup tep aŋgiy, biret ak tipaŋg binuk gok kuyip ñek, kiyk biynimb gok kuyip bilok ñiyak. Piys omiŋal ak kunep ñek, biynimb gok kuyip bilok ñiyak. \v 42 Ñeyak, ñimb gey gey kuyip tapin ayak. \v 43 Tap day day kirgiyak gok, Jiysis binuk gok wand diy yiŋg gey gey, wand onep wimiŋgan ak arachakak. \v 44 Tap ñiŋyak ñin kun ak bi gok nep mey, payp tawsin amnak. \s1 Jiysis Ñiŋg Kas Ar Ak Tawind Amnak \p \v 45 Pen Jiysis binuk gok kuyip aŋgek, bot diy Betsayda kind bindoŋ amniyakniŋ, biynimb gok kuyip key aŋgyokek amniyak. \v 46 Aŋgyokiy, nuk miñmon yirik bap amiy, Gor nup aŋgniŋ mindek. \p \v 47-48 Kisyim winiŋg gak won ak, Jiysis nep mindiy niŋak: Binuk gok bot diy ñiŋg namb siŋbindoŋ amniyakniŋ, yiŋgen ak ameyak okok ken apek, kosyam ñiŋg kas pikrikyiŋg amniyak. Miñmon tirgum tikak won ak, nuk ñiŋg kas ar ak amiy, kuyip tawsak ay amniŋg gek, \v 49 nup aŋgniŋyak-eŋ chip kawnan aŋgiy, pirikiy kumb gawil giyak. \v 50 Kun giy pirikeyak, Jiysis kuyip aŋgak, “Ma piriknimimb! Yand nep aswiyn! Gos yomb ma niŋnimimb aŋgak.” \v 51 Aŋgiy, bot miŋgan amek, pinim dek ak kirgak. Kun gek, yergiy kun gip aŋgiy, gos kuŋay yimb niŋyak. \v 52 Biret diy biynimb kuŋaynep bilok ñak ak niŋyak ak pen, gos kuyip pikñiŋak rek, Gor Ñinuk ak mey kun gip aŋgiy ma niŋyak. \s1 Jiysis Gek Biynimb Tap Gak Gok Suŋ Ayak \p \v 53 Pen ñiŋg namb ak am am miñmon Genesaret amjakiy, bot ak tiwniŋg ayak. \v 54 Bot ak kiriŋg amniyakniŋ, biynimb kun okok Jiysis owip aŋgey niŋiy, \v 55 kasek miñmon kind kind amiy, biynimb tap gak gok kuyip dand Jiysis am mindek okok amniyak. \v 56 Ñin kun gok Jiysis miñmon yikop akaŋ, dawin yomb okok amjakek, biynimb tap gak gok kuyip dap maker namb ak ay aŋgyak, “Nand mindey biynimb tap gip gok, chech day nip okok nep di niŋey, kuyip suŋ ayaŋ aŋgyak.” Kun aŋgeyak, nuk minim kuyip ak diy niŋmindakniŋ, biynimb nup diniŋyak gok suŋ ayak. \c 7 \s1 Yergek Asiŋ Mindeniŋgambun \p \v 1 Bi Peresiy gunap, bi low tiysa gunap Jerusalem nimb ap mindiy niŋyak: \v 2 Jiysis binuk gunap nusind nupis sikop asikrep giy, tap ñimbyiŋgipay rek ma giyak. \v 3-4 Peresiy biynimb gok diy, Jiwda biynimb gok maŋgiysek, nusind nupis sikop aŋgyiŋgipay rek niŋiy, monmon ma giy; ñin ñiŋg ay giluŋg yokiy nep tap ñimbay. Biynimb Jiwda mer gok mindpay namb ak amiy, kunep ñin ñiŋg ay giluŋg yokiy nep tap ñimbay. Pen tiyn, piler, kap tap okok kunep kilrimey gipay. \p \v 5 Kun ak Jiysis binuk gok yikop ñiŋyak kun ak niŋiy, bi Peresiy gok sek, bi low tiysa gok sek nup aŋgyak, “Bi nand gok yenen, basind apis sikop aŋgyak rek ma gipay?” \v 6 Aŋgeyak, Jiysis aŋgak, “Asaya nimbip bi minim nep apim gok, niŋind yimb aŋgiy Baybol buk ak tikiy aŋgak, \q1 ‘Biynimb guniy Gor Biyomb chin; Gor Biyomb chin apay ak pen, kiyk yikop minim anep apay; yip gosimb ma niŋbay. \v 7 Gor minim tep ak aŋgñispun aŋgiy, biynimb apay minim anep aŋgñimbay aŋgak.’ \m \v 8 Nimb Gor nup minim ak kirgiy, biynimb minim apay ak dun aŋgiy, nap nasind sikop aŋgyiŋgipay ar ak kindik gipim aŋgak.” \p \v 9 Jiysis kuyip tip ak aŋgiy aŋgak, “Nimb Gor minim aŋgip ak kirgiy, minim nimbik key anep apim. \v 10-11 Mosis minim bap tikiy aŋgak, ‘Nap nanim minim aŋgnimiyr rek niŋdiy, kuyip direp ginimimb. Pen ñapan gunap nop nonim kuyip minim timey aŋgeniŋgiy, pikayem kumniŋgiy aŋgak.’ Pen nimb yenen minim kun ak rek ma aŋgñimbim. Biynimb gunap nop nonim kuyip kirginiŋg, tap kuyip ñimbinup rek ak, Gor nup aŋgiy aypun aŋgey, \v 12 ‘Ak aŋgrep gispim apim.’ \v 13 Gipim kun ak, Gor nup minim ak kirgiy, nap nasind sikop giyiŋgipay miñ ar ak nep gem amimb aŋgak.” \s1 Tap Biynimb Gek Gach Gip Gok \r (Mat 15:10-20) \p \v 14 Jiysis kun aŋgiy, biynimb gok kuyip aŋgek mindek kiñiŋ siŋak apey aŋgak, “Minim aŋgniŋg gispiyn ak niŋiy, niŋrep ginimimb. \v 15 Tap ñimbey namb biyaŋ amniŋgamb ak gach ma mindeniŋgamb; namb biyaŋ nimb mis winiŋgamb anep mey, gach mindeniŋgamb. \v 16 Nimb biynimb gos timund sek mindenimimb gok, timund ay niŋrep ginimimb aŋgak.” \p \v 17 Jiysis kun aŋgiy, biynimb gok kuyip kirgiy korip miŋgan amek, binuk gok nup aŋgyak, “Minim paydoŋ ay apan kun ak, kiñiŋ nuk ak yerip?” \v 18 Aŋgey aŋgak, “Kiyk ma niŋbay rek, nimb kunep ma niŋbim? Tap asikpay gok, monmon ñimbey koŋgiy namb biyaŋ amek, Gor niŋek gach ma mindeniŋgamb. \v 19 Yenen: tap ñimbay kun gok gosimb niŋbay namb biyaŋ ma amniŋgamb; koŋgiy namb biyaŋ nep amek, simb sek kiy yokniŋgambay aŋgak.” Jiysis minim aŋgak kun ak, tap okok maŋgiysek ñiŋemb nep; asikep gunap ma mindip aŋgak. \p \v 20 Pen Jiysis aŋgak, gos timey namb kuyip akyaŋ nimb apek mey; timey gey Gor niŋek minim mindip. \v 21 Biynimb gok namb kuyip biyaŋ gos timey awakniŋ, timey giy, tap siy diy, chip ñaŋgiy, biyn siy bi siy giy, \v 22 timey nep giy, minim timey aŋgiy, tap gok yip rek mindembikop aŋgiy, miluk niŋiy, biynimb aŋgjiwiy, monmon giy, yimb key dand araniy timey gep gos nokom niŋiy gipay. \v 23 Tap timey gipay kun gok key okok nimb ma wip, gos timey ak namb kiyk biyaŋ nimb apamb timey gambay mey, gach mindip. \s1 Biyn Bap Pañ Yip Ak Gek Suŋ Ayniŋgamb Aŋgiy Niŋak \r (Mat 15:21-28) \p \v 24 Jiysis Galiyliy kirgiy, am miñmon Taya maŋ okok amnak. Amiy, biynimb gok yip miñiy ma niŋniŋgiy aŋgiy, korip miŋgan bap am weyiŋg mindek ak pen; weygiy mindonimuŋ rek ma ayak. \v 25-26 Biyn bap, panuk nup kichekiy abaŋ ayak ak mey, Jiysis wip aŋgey niŋiy, am mindek kiñiŋ siŋak jun paŋgiy aŋgak, “Pañ yip kichekiy abaŋ ayip ak, gey mis amnaŋ aŋgak.” Biyn kun ak nuk Jiwda mer bap. Nup tikyak miñmon Siyriya; dawin yomb nuk mey Poniysiya. \v 27 Pen kun aŋgek, Jiysis nup tikdam ay aŋgak, “Keñmaŋgiy ñapan chin gok ñemb ak di kayn mokon, timey giniŋgamb aŋgak.” \v 28 Aŋgek, biyn ak pen aŋgak, “Biyomb! Ak tep apan ak pen, ñapan gok tap ñimbey, day day gok nep boŋg molik okok yapek, kayn ñiluk gok ñimbay sek aŋgak.” \v 29 Aŋgek, Jiysis minim kun ak niŋiy aŋgak, “Nand kun apan ak, pañ nand kichekiy molik sikiy mindamb ak, gambiyn mis amimb nen amnimin aŋgak.” \v 30 Aŋgek, andkind amiy niŋak: kichekiy kiriŋg mis amek, panuk minj ar ak kapkap kin mindek. \s1 Bi Timund Pilgak Bap Jiysis Gek Timund Paŋgyikak \p \v 31 Jiysis miñmon Taya kun ak kirgiy, am miñmon Saydon amiy, miñmon Dekapoliys namb okok amiy, Galiyliy chemb amnak. \v 32 Amjakakniŋ, biynimb gok bi timund pilgiy minim aŋgrep ma giyiŋgip bap dand apiy, Jiysis nup aŋgyak, “Bi biy nup diniŋey suŋ ayaŋ aŋgyak.” \v 33 Aŋgeyak, Jiysis bi kun anup poŋind keykey siŋak amiy, ñin maŋgiy par ak timund miŋgan nup ak yokiy, ñin maŋgiy kuñik giy alemb nup ak diniŋyiŋg, \v 34 kuyoŋgiy niŋiy, miker gakniŋ, “Epata” aŋgak. Epata aŋgak minim kiñiŋ kun ak “Paŋgyikan aŋgak.” \v 35 Kun aŋgakniŋ, bi kun ak timund miŋgan ak paŋgyikiy, alemb awan amnakniŋ, day minim yipund giy aŋgak. \v 36 Aŋgakniŋ, Jiysis kuyip minim kun ak biynimb okok ma aŋgñinimimb aŋgak ak pen, kiyk amiy biynimb kuŋaynep aŋgñiyak. \v 37 Minim kun ak aŋgñey niŋiy, wal aŋgiy aŋgyak, “Jiysis tap okok maŋgiysek, biyomb ak apiy giniŋgamb aŋgyak rek nep gip. Biynimb timund pilgip gok gek niŋrep gipay, biynimb alemb miker gip gok gek, minim aŋgrep gipay aŋgyak.” \c 8 \s1 Jiysis Bi Kuŋaynep Tap Keñmaŋgiy Ñak \r (Mat 15:32-39) \p \v 1 Ñin namb kun siŋak nep biynimb kuŋaynep ap mindey, keñmaŋgiy ma mindek, Jiysis binuk gok suk aŋgek apey aŋgak, \v 2 “Yand biynimb guniy kuyip simb niŋsipiyn. Ñin omiŋal nokom yand yip mindiy, yikop mindpay. \v 3 Kuyip yiwan nep aŋgyoken, gunap paryomb okok nimb opay rek, kinjeŋnamb okok amiy, windin mayn apek milokniŋgambay aŋgak.” \v 4 Aŋgek, binuk gok aŋgyak, “Miñmon nep namb akniy, keñmaŋgiy akay nimb diy ñinjun?” \v 5 Aŋgey, Jiysis aŋgak, “Biret nimb yerip yerip mindip?” Aŋgek, “Onep ar ak aŋgyak.” \v 6 Kun aŋgey, Jiysis biynimb gok kuyip aŋgek bisgiyakniŋ, biret onep ar kun ak diy, Gor nup tep aŋgiy, tipaŋgiy binuk gok kuyip ñek, kiyk diyiŋg biynimb gok kuyip bilok ñiyak. \v 7 Piys sikoy kaw bap di mindeyak ak sek ñey, Gor nup tep aŋgiy ñek, bilok ñiyak. \v 8-10 Ñey, ñimbey ñimbey kuyip giy aŋgakniŋ, Jiysis binuk gok wand onep ar ak diy, day day mindek gok yiŋgey arachakak. \p Bi tap ñiŋyak kun gok, pow tawsin rek. Jiysis pen, biynimb kun gok kuyip aŋgyokiy, binuk gok yip bot diy, miñmon Dalmaniwra amniyak. \s1 Peresiy Gunap, Tap Mageprek Ak Gey Niŋun Aŋgyak \r (Mat 16:1-4; Luk 12:54-56) \p \v 11 Bi Peresiy gunap Jiysis nup nembnemb gon yerip rek aŋgnimuŋ aŋgiy, ap nuk yip minim aŋg amiy apiy giy aŋgyak, “Tap mageprek bap semb biyoŋ nimb gey, chin niŋun aŋgyak.” \v 12 Kun aŋgey, nup yiruk gakniŋ aŋgak, “Biynimb miñiy mindpay ñin biy, yenen apay, ‘Tap mageprek semb biyoŋ nimb bap gey niŋun apay?’ Yand nimbip niŋind yimb aspiyn. Gor nimbip tap mageprek kun ak rek bap ma gek niŋniŋgambim aŋgak.” \p \v 13 Kun aŋgiy, kuyip kirgiy, binuk gok yip ñiŋg tikiy kind bindoŋ amniŋg, bot diy saŋdiyak. \s1 Jiysis Yiys Minim Paydoŋ Ay Aŋgyiŋg, Peresiy Minim Kuyip Ak Ma Dinimimb Aŋgak \r (Mat 16:5-12) \p \v 14 Pen binuk gok sakiy giy, biret kuŋay mer: nokom bap dand amniyak. \v 15 Namb okok amyiŋg, Jiysis kuyip aŋgak, “Peresiy yiys kiyk ak sek, Herot yiys nuk ak sek ma ñiŋnimimb aŋgak.” \p \v 16 Kun aŋgek, binuk gok kiyk key aŋgniŋ aŋgniŋ giy aŋgyak “Biret gunap sek ma dowpun rek asap aŋgyak.” \v 17 Jiysis pen, kiyk aŋgyak kun ak key niŋiy aŋgak, “Yenen, biret dand ma owpun aŋgiy aspim? Nimbip gos tep mayak ak mey, niŋrep ma gipim? \v 18 Windin ayak ak ma niŋbim? Pen timund ayak ak ma niŋbim? Akaŋ niŋiy sakiy gipim. \v 19 Bi payp tawsin mindeyak ñin ak, biret onep mamind ak di tipaŋg ñenik, ñimbiy kirgiyak gok, wand yerip yerip yiŋgpik?” Aŋgek, “Wand anep wimiŋgan ak yiŋgnuk aŋgyak.” \v 20 Kun aŋgeyak aŋgak, “Pen bi pow tawsin mindeyak ñin ak, biret anep ar ak di tipaŋg ñen, ñimbiy day day kirgiyak gok wand yerip yerip yipik?” Aŋgek aŋgyak, “Wand onep ar ak yiŋgnuk aŋgyak.” \v 21 Aŋgey aŋgak, “Pen nimb gos kun ak ma niŋiy sakiy gipim?” \p \v 22 Pen kiyk miñmon Betsayda kind bindoŋ amjakyakniŋ, biynimb gunap bi windin koy gak bap dand apiy, Jiysis nup aŋgyak, “Nup diniŋan aŋgyak.” \v 23 Aŋgeyak, Jiysis bi windin koy kun anup ñin kind ak diy, poŋind gol okok amiy, windin nup ak kuñik giñiy, nup diniŋiy aŋgak, “Tap gunap niŋsipan akaŋ aŋgek,” \v 24 “Yaw. Biynimb gok niŋsipiyn ak pen, mon bind rek gok giraspay aŋgak.” \p \v 25 Aŋgek, Jiysis tip ak windin maŋgiy nup ak diniŋek, day tap okok maŋgiysek niŋkind yimb aŋgak. \v 26 Pen Jiysis bi kun anup aŋgak, “Tip ak andkind biynimb mindpay bindoŋ ma amnimin; korip nak yipund giy amnimin aŋgak.” \s1 Piyta Aŋgak, “Nand Gor Ñinuk Krays Nep Aŋgak” \r (Mat 16:13-20; Luk 9:18-21) \p \v 27 Jiysis binuk gok yip miñmon Siysariya Piyliypay amniŋg saŋdiyak. Kinjeŋnamb okok amyiŋg kuyip aŋgak, “Biynimb gok, yip an aŋgiy niŋbay?” \v 28 Aŋgek aŋgyak, “Biynimb gunap nip Jon bi ñiŋg pikñemb ak apay; gunap Yilayja apay; gunap bi Gor minim aŋgep bap apay aŋgyak.” \v 29 Aŋgeyak, Jiysis kuyip aŋgak, “Nimb pen yip an aŋgiy niŋbim?” \p Aŋgek, Piyta aŋgak, “Nand nep mey, Jiwda Kiyŋ yomb key yimb per kond mindyiŋgipun ak nep aŋgiy niŋbun aŋgak.” \v 30 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Biynimb okok kuyip minim kun ak ma aŋgnimimb aŋgak.” \s1 Jiysis Aŋgak, “Yand Kumiy Tip Tikjakniŋgayn Aŋgak” \r (Mat 16:21-28; Luk 9:22-27) \p \v 31 Jiysis pen, binuk gok kuyip minim aŋgñiyiŋg aŋgak, “Bi bap Ñinuk yiwur yomb yimb diniŋgamb. Biyomb minim tuŋgasikep gok sek, biyomb Gor nup simboŋgep gok sek, bi low tiysa gok sek nup miluk niŋiy pikayeniŋgambay kumiy, ñin omiŋal nokom mindiy, tip ak tikjakniŋgamb aŋgak.” \v 32 Jiysis minim kun ak miseŋ aŋgek, Piyta nup dand gol okok amiy, aŋg giyiŋg aŋgak, “Minim kun ak rek ma aŋgnimin. Nip kun ak rek ma giniŋgiy aŋgak.” \v 33 Jiysis tuŋgandikiy binuk gok kuyip niŋiy, Piyta nup aŋgak, “Seytan! Key okok amnoŋ! Gor gos ñimb rek ma aspan; biynimb gos key niŋbay rek niŋiy aspan aŋgak.” \p \v 34 Kun aŋgiy, binuk gok sek, biynimb kuŋaynep ap mindeyak gok sek suk aŋgek, kiñiŋ siŋak apeyak aŋgak, “Biynimb yip ker mindniŋg giniŋgiy gok; tap yerip man ar biy gos niŋbay ak kirgiy, pumbnamb kisyimken yip kisen giy, miker yomb dep akaŋ, kumemb gos ak sakiy giy, yip nep chiŋgiy taŋgeniŋgiy. \v 35 Biynimb Jiysis nup diy mindon, tep ma giniŋgamb aŋgiy niŋniŋgambay gok; pisnep apyap pikniŋgambay. Pen biynimb Jiysis nup diy, minim tep nup diy mindon, chinup timey giniŋgambay ak minim ma mindip aŋgiy gey amniŋgamb gok; Gor gek perper mindeniŋgambay. \p \v 36 “Pen nimb tap man ar biy dun aŋgiy gem amek, gos yomb nimbik ak ar kun anep ameniŋgamb; perper mindenimimb rek ma ayniŋgamb. \v 37 Akaŋ, tap yerip rek Gor nup yomem, nuk pen nimbip gek perper mindeniŋgambim. \p \v 38 Kun ak, biynimb an biynimb tap siy tap timey gipay namb ak mindyiŋg, nambiŋ ginimuŋ rek ayek niŋiy, Jiysis nup gosimb ma niŋbun aŋgniŋgambay ak, kisen kuyip simb giniŋgamb. Yenen: Bi bap Ñinuk Nop aŋgek, enjol melik tep gok sek winiŋgamb ñin ak, Nop nuk anup aŋgniŋgamb, ‘Biynimb kun gok yand ma niŋbiyn aŋgniŋgamb aŋgak.’” \c 9 \p \v 1 Pen Jiysis kun aŋgiy, minim bap aŋgak, “Minim aspiyn biy niŋrep ginimimb! Nimb biynimb mindpim guniy gunap kim mindpikniŋ, Gor biynimb diy kond mindeniŋgamb ñin ak, Jiwda Kiyŋ yomb key yimb ak, yimb yomb sek apek niŋniŋgambim aŋgak.” \s1 Jiysis Mumbwak Nup Ak Key Yimb Ayak \r (Mat 17:1-12; Luk 9:28-36) \p \v 2 Pen kisen ñin onep kaŋgol ak mindiy, Jiysis gak: Piyta ak, Jemis ak, Jon ak kuyip yakam poŋind, miñmon dum yiy akyoŋ bap amniyak. Amiy, Jiysis nup niŋey mumbwak nup ak key yimb ayak. \v 3 Chech nuk ak tundrimey yimb giy, ñiñakol yimb gak. Pen biynimb man ar biy bap chech gunap wasyim gey, tund kun ak rek, aynimuŋ rek ma ayip. \v 4 Pen won kun ak niŋyak; Mosis yip Yilayja yip ap, Jiysis yip minim aŋgerik. \v 5 Kiyk niŋiy, Piyta Jiysis nup aŋgak, “Tiysa. Chin tep yimb ap biy mindpun! Kun ak chin korip bandak band omiŋal nokom ginjun; nip bap, Mosis nup bap, Yilayja nup bap aŋgak.” \v 6 Kiyk yakam pirikyak rek, Piyta aŋgnim kun aŋgiy niŋrep giy mer, monmon kun aŋgak. \p \v 7 Pen semb ak ap kuyip yiw gakniŋ, minim bap semb namb kun ak aŋgak, “Ak Ñi mapin yand yimb. Minim aŋgnimuŋ rek niŋnimimb aŋgak.” \v 8 Kun aŋgakniŋ, kiyk niŋkuskus giy niŋyak, bi omiŋal kun ak ma minderik; Jiysis nep mindek. \p \v 9 Pen dum biyoŋ kirgiy, apyapyiŋg, Jiysis aŋgak, “Dum biy apambun tap gamb niŋbim ak, miñiy biynimb gunap kuyip ma aŋgñinimimb. Kisen Bi bap Ñinuk kumiy tikjakek, miseŋ aŋgñinimimb aŋgak.” \v 10 Aŋgek, kiyk minim kun ak niŋind aŋgip aŋgiy, biynimb gunap kuyip ma aŋgñiyak, kiyk keynep aŋgniŋ aŋgniŋ giy aŋgyak, “Kumiy tikjakniŋgayn aŋgip minim kiñiŋ ak yerip?” \v 11 Kun aŋgiy, Jiysis nup aŋgniŋiy aŋgyak, “Bi low tiysa gok yenen apay, Yilayja nind apek, kisen bi kiyŋ yomb key yimb ak winiŋgamb apay?” \v 12 Aŋgeyak, Jiysis aŋgak, “Niŋind apay. Baybol buk ak tikiy aŋgyak, ‘Bi Yilayja nind apiy aŋgek, biynimb gok minj moka giy mindyakniŋ, Bi bap Ñinuk ak kisen winiŋgamb aŋgyak.’ Pen biynimb gok Bi bap Ñinuk nup ma diy, yiwur yomb ñiniŋgambay aŋgyak minim ak, nimb ma niŋbim? \v 13 Pen bi Yilayja aŋgyak kun ak, kisen winiŋgamb aŋgiy gos ak ma niŋnimimb. Nup nind tikey yomb giy, minim aŋgñakniŋ nup timey yimb giyak. Kun ak Baybol buk ak tikiy, giniŋgambay aŋgyak rek nep gak aŋgak.” \s1 Ñiskoy Kichekiy Ambaŋ Ayak Bap, Jiysis Gek Ñiyimb Ayak \r (Mat 17:14-21; Luk 9:37-43) \p \v 14 Pen kiyk biyaŋ amiy niŋyak; bi low tiysa gunap, Jiysis binuk onep anjip gok yip penpen aŋg mindyakniŋ, biynimb kuŋaynep ap kuyip piŋiy kuskus gi mindeyak. \v 15 Kun giy niŋmindyakniŋ, Jiysis apchakek jiw di giy, am nup wasiw aŋgdiyak. \p \v 16 Jiysis binuk gok kuyip aŋgniŋiy aŋgak, “Yenen pen aŋgek pen aŋgek gispim?” \v 17-18 Kun aŋgakniŋ, bi bap biynimb mindeyak namb kun ak nimb aŋgak, “Tiysa. Ñiyand ak kichekiy abaŋ ayek, minim ma aŋgip. Ñin gunap nup tapin gek, apyap pikiy, meŋg sipyimiy, kosimb asimb apiy, ñin tomb yindgiy gip. Per kun gek gek mey, dand opiyn ak pen; binak gok kuyip aŋgen, kichekiy ak aŋgyok merniŋ kirpay aŋgak.” \p \v 19 Kun aŋgek, Jiysis kuyip aŋgak, “Nimb biynimb miñiy mindpim ar biy, Gor nup gosimb ma niŋbim. Ñin akay nup gosimb niŋiy, tap kun gok key giniŋgambim? Minim per aŋgen niŋbim ak, yergiy minim kilsek aŋgen niŋniŋgambim? Ñi kun ak dand mindpiyn biy wim aŋgak.” \v 20 Aŋgek, dand mindek kiñiŋ siŋak apey, kichekiy ñi kun anup abaŋ ayak ak, Jiysis nup niŋiy, ñi anup gek apyap pikiy, andik mandik gakniŋ, kosimb asimb apiy amnak. \v 21 Kun gek, Jiysis ñi kun ak nop nup aŋgniŋiy aŋgak, “Tap kun ak, ñin akay rek gak?” Aŋgek aŋgak, “Wosrey ñiskoy miŋg gak. \v 22 Kichekiy kun ak, nup per pikayin aŋgiy, mon yinimb namb okok sek, ñiŋg namb okok sek diyokip. “Kun ak chirupapiy simb niŋiy, tap kun ak aŋgyokep rek ayek, aŋgyokan aŋgak.” \v 23 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Yenen aŋgyokep rek ayek, aŋgyoknimin aspan; yand tap okok maŋgiysek ginim anep mindip. Nand nep mey, yip aŋgniŋbiyn rek giniŋgamb aŋgiy niŋey mey, apan rek giniŋgayn aŋgak.” \v 24 Aŋgek aŋgak, “Kun giniŋgamban aŋgiy gos ak niŋbiyn ak pen, gos omiŋal niŋnim rek ayip ak, yip gos tep yimb ñinimin aŋgak.” \p \v 25 Pen biynimb kuŋaynep ap nan-giyakniŋ, Jiysis kichekiy anup aŋgak, “Nand bi biynimb gey timund pil giy, minim ma apay ak, nip aspiyn: ñi anup pisnep kiriŋg amnimin aŋgak.” \v 26 Aŋgek, kichekiy kun ak wal aŋgiy, ñi anup gek apyap pikiy, jep di di wosgek, kumimb aŋgyak. \v 27 Kun aŋgyak ak pen, Jiysis nup di jakñak. \v 28 Kisen Jiysis korip miŋgan amiy, binuk gok yip, kiyk nep mindyiŋg, nup aŋgyak, “Yenen chin kichekiy kun anup aŋgyok mer niŋbun?” \v 29 Aŋgeyak aŋgak, “Kichekiy kun ak rek yikop ma aŋgyokpay; Gor nup aŋgniŋey mey, aŋg mis yokniŋgamb aŋgak.” \s1 Jiysis Kumniŋgayn Aŋgiy Tip Ak Aŋgak \r (Mat 17:22-23; Luk 9:43-45) \p \v 30 Jiysis binuk gok poŋind miñmon kun ak kirgiy, Kapaniyam amniŋg, saŋdiyak. Galiyliy namb okok amyiŋg, binuk gok kuyip minim aŋgñirep ginim aŋgiy, kapkap weyiŋg mindyiŋg, kuyip aŋgñiyiŋgip. \v 31 Aŋgñiy aŋgyiŋgip, “Bi bap Ñinuk nup pikayey kumiy, ñin omiŋal nokom mindiy, tip ak tikjakniŋgamb aŋgyiŋgip.” \v 32 Nuk aŋgakniŋ, minim kiñiŋ kun ak yerip aŋgip aŋgiy, nup aŋgniŋniŋgiy ak pen; jel gek ma aŋgniŋyiŋgipay. \s1 Yand Nep Biyomb Mindpiyn Aŋgiy Penpen Aŋgyak \r (Mat 18:1-5; Luk 9:46-48) \p \v 33-34 Pen kinjeŋnamb okok amyiŋg binuk gok, nimb mer yand nep biyomb mindpiyn aŋgyiŋg, penpen aŋgey amnak. Am Kapaniyam amjakiy, korip miŋgan ak amiy, Jiysis kuyip aŋgniŋiy aŋgak, “Nimb kinjeŋnamb okok apyiŋg, minim yerip aŋgem apamb?” Aŋgek, minim kun ak aŋgey awak ak niŋiy, pen ma aŋgñiyak. \v 35 Ma aŋgñeyak, Jiysis am bisgiy kuyip aŋgek apeyak aŋgak, “Biynimb yomb mindniŋg giniŋgiy gok, biynimb yikop woŋg giñimbay rek gok mindiy, biynimb gunap kuyip woŋg giñiniŋgiy aŋgak.” \v 36 Kun aŋgiy, ñapan sikoy bap dap mindeyak namb siŋak ay, kaygiyiŋg aŋgak, \v 37 “Biynimb yip gosimb niŋiy, ñapan sikoy biy rek direp giniŋgambay gok, kuyip nep mer, yip sek diniŋgambay. Pen yip diniŋgambay ak, yip nep mer, Biyomb yip aŋgyokek winik ak nup sek diniŋgambay aŋgak.” \s1 Ak Buŋgiy Chin Nep Aŋgak \r (Luk 9:49-50) \p \v 38 Pen Jon Jiysis nup aŋgak, “Tiysa. Chin niŋnuk: bi bap yimb nip ak aŋgiy, kichekiy malñiluk aŋg mis yokek niŋiy aŋgnuk, ‘Nand bi chin yip jimñiy ma tapun ak, kun ma ginimin aŋgnuk.’” \v 39 Aŋgek, Jiysis nup aŋgak, “Nup yenen mer apim? Bi yip gosimb niŋiy, tap mageprek gunap giniŋgambay gok, kisen andikiy yip minim timey ma aŋgniŋgambay. \v 40 Biynimb chinup miluk ma niŋbay gok, biynimb chin mindiy mey; chinup miluk ma niŋbay. \v 41 Pen niŋim! Biynimb nimbip Jiysis binuk aŋgiy, ñiŋg malñey ñiŋniŋgambim gok, Gor kuyip direp giniŋgamb aŋgak.” \s1 Timey Ginjun Rek Ayip Aŋgiy Mindrep Ginimimb \r (Mat 18:6-9; Luk 17:1-2) \p \v 42 “Pen biynimb gunap, biynimb yip gos kilis giy ma niŋbay bap gey apyap pikniŋgamb ak, timey yimb giniŋgambay. Kuyip nind tiwniŋg dam ñiŋg yokpiyap ak girep gipyap. Yenen: kim mindiy timey giniŋgambay kun ak, yiwur yomb diniŋgambay aŋgak.” \p \v 43 Kun aŋgiy aŋgak, “Ñin maŋgiy ak tap siy tap timey giniŋg gonimuŋ, piskind kun ak timbrik yokem; piskind anep mindonimuŋ. Kun ak yiwur tap ak pen; sikoy won bap nep giniŋgamb. Pen tap siy tap timey ma giniŋgambim rek, kim amniŋgambim. Mer ak: miñmon Hel, mon yin nep mindip ak amniŋgambim. \v 44 Miñmon kun ak kuyip kisow pernep ay mindyiŋg, mon yin nep mindeniŋgamb. \p \v 45 “Tomb kind bap timey giniŋg gonimuŋ, piskind kun ak timbrik yokem; piskind anep mindonimuŋ. Kun ak yiwur tap ak pen; sikoy won bap nep giniŋgamb. Pen tap siy tap timey ma giniŋgambim rek, kim amniŋgambim. Pen tomb omiŋal giy mindek, timey gem, nimbip aŋg Hel yokek yiwur yomb diniŋgambim. \v 46 Miñmon kun ak kuyip kisow pernep ay mindyiŋg, mon yin nep mindeniŋgamb. \p \v 47 “Pen windin maŋgiy ak gek, tap siy tap timey gep rek ayonimuŋ, windin piskind kun ak tuŋgjiwyoknimimb. Kun giy kapkap mindrep giy, Gor nimbip diy kond mindonimuŋ rek ayip. Pen omiŋal giy mindek, tap siy tap timey gem nimbip miñmon Hel aŋgyokek, yiwur yomb diniŋgambim. \v 48 Miñmon kun ak kuyip kisow pernep ay mindyiŋg, mon yin nep mindeniŋgamb. \p \v 49 “Gor biynimb maŋgiysek yip gosimb niŋniŋgiy aŋgiy, kuyip miker gunap ñiniŋgamb. \p \v 50 “Sol tap yindik tep yimb ak pen, yindik nuk ak amek, yergiy gem tip ak yindik giniŋgamb? Kun ak, nimb biynimb yindik gok kapkap aw aŋgiy mindenimimb aŋgak.” \c 10 \s1 Biyn Aŋgyokep Akaŋ Mer Aŋgyak \r (Mat 19:1-12; Luk 16:18) \p \v 1 Jiysis Kapaniyam kirgiy, Jiwdiya miñmon namb okok amiy, am Joden ñiŋg tikiy, pis bindoŋ amnak. Amek, biynimb gok niŋiy, ap nan-geyak, nuk per giyiŋgip rek kuyip minim aŋgñak. \p \v 2 Bi Peresiy gok Jiysis yerip rek aŋgniŋgamb aŋgiy, mindek ak apiy, aŋgniŋiy aŋgyak, “Bi gok biyn diy, aŋgyokniŋg aŋgyokniŋgambay akaŋ, yerip gos niŋban?” \v 3 Aŋgeyak, Jiysis aŋgak, “Mosis minim yerip aŋgiy tikak?” \v 4 Aŋgek aŋgyak “Mosis aŋgak, ‘Biyn aŋgyokniŋg; nip aŋgyoksipiyn aŋgiy, nup ñiwkil band bap tikñiy aŋgyoknimuŋ aŋgak’ aŋgyak.” \v 5 Aŋgeyak, Jiysis aŋgak, “Minim aŋgñey kasek ma dipim rek, Mosis minim kun ak tikak. \v 6 Pen Gor miñmon alwol gayak ñin ak, bi gay biyn gay gak. \v 7 Ar kun ak mey, bi gok nop nonim sikop yip mindiy, biyn diyiŋg kuyip kirgiy, \v 8 kiykber jimñiy kiner mumbwak nokom ayip. Gor aŋgek mumbwak nokom yimb ayniŋgamb kun ak, \v 9 bi gunap tikjakiy, kuyip aŋg tuŋgasik keykey ma ayniŋgiy aŋgak.” \v 10 Kun aŋgiy, binuk gok yip tip ak korip miŋgan biyaŋ amiy, \v 11 nup minim kun ak tip aŋgniŋeyak aŋgak, “Bi gok biyn diy aŋgyokiy, biyn kisenimb diniŋgambay ak, tap siy tap timey giniŋgambay. \v 12 Pen biyn gok kunep bi diy kirgiy, bi kisenimb diniŋgambay ak, tap siy tap timey giniŋgambay aŋgak.” \s1 Jiysis Ñapan Sikoy Gok Kuyip Ñin Jun Ar Ayak \r (Mat 19:13-15; Luk 18:15-17) \p \v 13 Biynimb gunap, Jiysis ñapan chinup gok bilesiym gaŋ aŋgiy, dand apey, binuk gok kuyip aŋg geyak, \v 14 Jiysis kuyip pen aŋg giy aŋgak, “Ñapan sikoy gok kirgem yip ker wiyaŋ. Gor biynimb nuk diyn aŋgiy niŋimb mey kun gok rek. \v 15 Biynimb yomb gok, ñapan ŋaŋ Gor ker opay rek ma apeniŋgambay, kuyip ma diniŋgamb. Nimbip niŋind yimb aspiyn aŋgak.” \v 16 Kun aŋgiy, ñapan ŋaŋ gok kuyip kaygiy, ñin jun ar ay aŋgak, “Gor nimbip kond mindonimuŋ aŋgak.” \s1 Bi Tap Kuŋay Mindek Bap \r (Mat 19:16-22; Luk 18:18-23) \p \v 17 Pen Jiysis amnakniŋ, bi bap puŋgrikind aŋgiy amek kiñiŋ siŋak koŋgim yimiy aŋgak, “Tiysa tep yimb! Yand yerer gen, Gor gek perper mindeniŋgayn?” \v 18 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Yip yenen tiysa tep yimb apan? Biynimb bap tep yimb ma mindpay; Gor nokom mey bi tep yimb mindip. \v 19 Pen nand niŋban: Gor low anep wanjrem biyoŋ aŋgip, ‘Chip ma ñaŋgnimimb; biyn siy bi siy ma ginimimb; tap siy ma dinimimb; yesek ma aŋgnimimb; yesek yesek aŋgyiŋg biynimb gunap tap gok ma taw piliŋg dinimimb; nap nanim aŋgnimiyr rek niŋnimimb aŋgip’ aŋgak.” \p \v 20 Kun aŋgek, bi kun ak Jiysis nup aŋgak, “Tiysa. Yand ñiskoy miŋg tikiy, low kun gok niŋyiŋg mindpiyn aŋgak.” \v 21 Aŋgek, Jiysis nup wasemb ay aŋgak, “Tap nokom bap nep ma gipan. Amiy, tap nand yerip yerip mindip gok yokiy maniy diy, biynimb tap ma mindip gok kuyip ñinimin. Kun giy mey, mindrep gep nand ak mindeniŋgamb Gor miñmon biyoŋ. Apiyn rek giy apiy, yand yip taŋgonjur aŋgak.” \v 22 Kun aŋgek, bi kun ak tap nuk kuŋay mindek rek, simb gek gos par yimb ayiŋg amnak. \v 23 Jiysis binuk gok kuyip niŋkuskus giy aŋgak, “Biynimb tap kuŋay mindeniŋgamb gok kosyam yimb Gor biynimb nuk mindey, kuyip diy kond mindeniŋgamb aŋgak.” \v 24 Kun aŋgek, gos kuŋaynep niŋeyak, kuyip tip ak aŋgak, “Ñapan yand guniy. Gor biynimb nuk mindniŋg, kosyam yimb biynimb nuk mindeniŋgambay! \v 25 Kanj kamel gok ñiw lekpay miŋgan ak amniŋg, kasek amniŋgiy rek ayniŋgamb; biynimb maniy tap kuŋay mindip gok, kosyam yimb Gor nup gosimb niŋey, kuyip diy kond mindeniŋgamb aŋgak.” \p \v 26 Kun aŋgek, binuk gok wal yimb aŋgiy, pen aŋgniŋek pen aŋgniŋek giy aŋgyak, “Kun ak Gor biynimb yerip rek gok diy kond mindeniŋgamb aŋgyak.” \v 27 Aŋgeyak, Jiysis kuyip niŋyiŋg aŋgak, “Biynimb gok key giniŋgiy rek ma ayip; Gor nep mey yerer giniŋg, ginimuŋ rek nep mindip aŋgak.” \v 28 Pen Piyta Jiysis nup aŋgak “Niŋan! Chin nand yip taŋgniŋg, tap chin gok maŋgiysek kirpun aŋgak.” \p \v 29-30 Aŋgek aŋgak, “Biynimb yip gosimb niŋiy, minim tep woŋg ak giniŋg: \q1 korip miñmon kiyk kirgiy akaŋ, \q1 numam nunay kiyk kirgiy akaŋ, \q1 nop nonim kiyk kirgiy akaŋ, \q1 ñapan kiyk gok kirgiy akaŋ, \m tap woŋg kiyk gok kirgiy taŋgeniŋgambay ak; Gor kuyip direp yimb giniŋgamb. Kuyip kond mindek lum ar biy mindeniŋgambay ñin ak, nop, nonim, numam, nunay, ñapan, korip, tap kiyk gok kuŋay yimb mindeniŋgamb. Pen ñin gunap biynimb yikop gok, yip ker mindpay rek niŋiy kuyip timey giniŋgambay. Pen kisen Gor kuyip dand miñmon nuk amek, pernep mindeniŋgambay. \v 31 Biynimb kuŋaynep miñiy mindrep gipay gok, kisen mindrep ma giniŋgambay; biynimb kuŋaynep miñiy kosyam mindpay gok, kisen mindrep giniŋgambay aŋgak.” \s1 Jiysis Kumiy, Tikjakniŋgayn Aŋgiy Tip Ak Aŋgak \r (Mat 20:17-19; Luk 18:31-34) \p \v 32 Pen kiyk Jerusalem amyiŋg, Jiysis nind gak; binuk gok kisen giy gospar ayiŋg amniyakniŋ, biynimb kisen giy apeyak gok niŋiy pirikyak. Jiysis pen, binuk onep wimiŋgan ak kuyip poŋind gol siŋak amiy, tap nup yerip giniŋgamb ak kuyip aŋgñak. \v 33 Aŋgñiyiŋg aŋgak, “Niŋim; Jerusalem amon, Bi bap Ñinuk nup dam biyomb Gor nup simboŋgep gok sek, bi low tiysa gok sek kuyip ñeniŋgambay, nup kor giy ñaŋgbirik ayep aŋgiy, di bi Jiwda mer gok kuyip ñey, \v 34 nup aŋgjiwiy, kiñuk giy, miñ diy pikiy, dam pisnep pikayeniŋgambay kumniŋgamb. Pen ñin omiŋal nokom mindiy, tip ak tikjakniŋgamb aŋgak.” \s1 Jemis Yip Jon Yip Biyomb Mindniŋg Gos Niŋrik \r (Mat 20:20-28) \p \v 35 Sebediy ñinuk Jemis yip, Jon yip ñin bap ap Jiysis nup aŋgrik, “Tiysa. Chirmiŋay nip minim bap aŋgniŋniŋg gispur aŋgrik.” \v 36 Kun aŋgerik, Jiysis aŋgak, “Yip aŋgniŋniŋg gispiyr kun ak, nirip yerginim?” \v 37 Aŋgek aŋgrik, “Kisen nand Biyomb yimb mindiy, miñmon maŋgiysek kond mindeniŋgamban ñin ak, chirupmiŋay bi kond mindep aŋgiy, bap ñin yipund kind okok ken, bap ñin aŋind kind okok ken mindonjur aŋgrik.” \v 38 Kun aŋger, Jiysis nuk yiwur diniŋgamb rek aŋgiy aŋgak, “Nirmiŋay niŋrep giy ma aspiyr. Ñiŋg silik yand ñiŋniŋgayn ak nirmiŋay kunep ñiŋniŋgayr? Miker yand diniŋgayn ak kunep diniŋgayr?” \v 39 Aŋgek, “Yaw aŋgrik.” Aŋgerik, Jiysis aŋgak, “Niŋind apiyr ak pen; \v 40 ñin yipund kind ak an mindeniŋgamb, ñin aŋind kind ak an mindeniŋgamb ak yand ma aŋgniŋgayn; ak Bapiy tap nuk; nuk key niŋimb rek giniŋgamb aŋgak.” \v 41 Pen Jiysis binuk onep wanjrem ak minim kun ak niŋiy, Jemis yip, Jon yip kuyip kuŋay aŋgniŋg geyak, \v 42 Jiysis kuyip maŋgiysek aŋgek apey aŋgak, “Nimb niŋbim: miñmon okok, biyomb yimb gok biyomb namb kayaŋ gok kuyip kond mindey, biyomb namb kayaŋ biyomb kayaŋ gok kuyip kond mindey, kiy pen biynimb gok kuyip kond mindpay. \v 43 Pen nimb kun ak rek ma ginimimb. Bi nimb bap biyomb mindniŋg ginimuŋ ak, biynimb gok kuyip woŋg giñinimuŋ. \v 44 Pen biyomb yimb mindniŋg ginimuŋ ak, biynimb gok kuyip monmon yimb woŋg giñinimuŋ. \v 45 Bi bap Ñinuk kunep, yip woŋg giñiyaŋ aŋgiy lum biy ma awak; biynimb Gor nup kirpay gok kuyip nen kumiy, di Gor yip jimñiy ayin aŋgiy owak aŋgak.” \s1 Jiysis Bi Windin Koy Gak Bap Gek Windin Niŋak \r (Mat 20:29-34; Luk 18:35-43) \p \v 46 Jiysis binuk gok yip miñmon Jeriykow kirgiy amniŋg, biynimb kuŋaynep yip amniyak. Bi Timiyas ñinuk Batiymeyas windin koy gek, kinjeŋ gol siŋak bisiŋg mindyiŋg, maniy tap gok nen asimb aŋg mindek. \v 47 Aŋg mindakniŋ, Jiysis bi Nasaret nimb asaw aŋgey niŋiy, nuk suk aŋgiy aŋgak, “Jiysis, Depiyt Ñinuk. Yip simb niŋan aŋgak!” \p \v 48 Aŋgek, biynimb gok nup aŋg giy aŋgyak, “Ma aŋgan! Kapkap mindey aŋgyak.” Kun aŋgyak ak pen, nuk kapkap ma mindek, suk yomb aŋgiy aŋgak, “Depiyt Ñinuk yip simb niŋan aŋgak.” \v 49 Aŋgek, Jiysis maŋ kun siŋak apiy aŋgak, “Nup aŋgem awaŋ.” Aŋgek, biynimb gok bi windin koy anup aŋgyak, “Jiysis nip asap nen; tikjakiy gos sek winimin aŋgyak.” \v 50 Aŋgeyak, chech parsek nuk ak tuŋgasik yokiy, Jiysis mindek ak kasek amnak. \v 51 Amek, Jiysis nup aŋgak, “Yip yergaŋ aŋgiy aswan?” Aŋgek aŋgak, “Tiysa. Windin ak tip niŋiyn aŋgiy aswiyn aŋgak.” \v 52 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Tep. Yip gek suŋ ayniŋgamb aŋgiy gos niŋban rek, suŋ ayip nen, amnoŋ aŋgak.” Kun aŋgakniŋ, day windin yimb niŋiy, Jiysis yip amnak. \c 11 \s1 Jiysis Nup Piŋiy Kuskus Giy Jerusalem Amniyak \r (Mat 21:1-11; Luk 19:28-40; Jon 12:12-19) \p \v 1 Jiysis binuk gok yip am am Jerusalem maŋ maŋ giyiŋg, Oliyp dum amiy, miñmon Betpasiy sek, Beteniy sek amjakiy, Jiysis binuk omiŋal nind aŋgyokiy aŋgak, \v 2 “Miñmon wikan bindoŋ amiy niŋniŋgayr: kanj doŋgiy marip biynimb ma dand tapay bap tiwniŋg ayey mindeniŋgamb. Niŋiy, wisik dand winimiyr. \v 3 Biynimb gunap nirip yenen kun gispiyr aŋgeniŋgiy aŋgnimiyr ‘Biyomb ak woŋg bap giy, tip ak yokek winiŋgamb aŋgnimiyr’ aŋgak.” \v 4 Kun aŋgek, amiy niŋrik: doŋgiy marip ak, korip kinjeŋrumb gol siŋak tiwniŋg ayey mindek. Wisik girikniŋ, \v 5 biynimb yep maŋ kun okok mindeyak gok aŋgyak, “Yerginiŋg, doŋgiy marip kun ak wisiksipiyr?” \v 6 Aŋgeyak, Jiysis aŋgak rek aŋgerik, yaw aŋgey, \v 7 doŋgiy marip kun ak dand Jiysis mindek ak apiy, chech paryomb kiyk ar biyoŋ ayrik gok tuŋgasikiy, di doŋgiy ar ayerik, Jiysis ar kun ak bisgak. \v 8 Biynimb gok: gunap chech parsek kiyk gok tuŋgasik kinjeŋram ar ak ayiŋg; gunap tap kas gok tipaŋg dap ayiŋg, nup di namb ay, \v 9 biynimb gunap nind giyak, gunap kisen giy, suk yomb aŋgyiŋg aŋgyak, \v 10 “Gor nup yimb dand aranjun! Biyomb chinup yokip biy, kond mindrep ginimuŋ! Basind Depiyt kiyŋ mindiy biynimb kond mindyiŋgip rek chinup giniŋgamb! Gor nup tep yimb aspun aŋgyak.” \p \v 11 Jiysis kun giy Jerusalem amiy, Gor nup aŋgniŋep korip miŋgan ak amiy, tap okok niŋraŋgakniŋ, pumb paŋind amek niŋiy, binuk onep wimiŋgan ak yip andkind Beteniy amniyak. \s1 Mon Ñiŋemb Bind Bap Maŋgiy Ma Piyak \r (Mat 21:18-19) \p \v 12 Minek pen, Beteniy nimb andkind kinjeŋnamb okok apyiŋg, Jiysis nup yiwan gek, \v 13 par chim niŋak; mon kiyaw bind bap mindek. Maŋgiy gunap piy mindip akaŋ aŋgiy amiy niŋak; ma piyak. Yenen: maŋgiy nuk piyep ñin ak ma awak. \v 14 Kun gek, Jiysis aŋgak, “Mon bind kun gip ak, kisen ma piyek ñiŋniŋgambay aŋgak.” Kun aŋgek, binuk gok maŋgiysek niŋyak. \s1 Bi Lotiw Korip Sikyim Geyak Gok Jiysis Aŋgyokak \r (Mat 21:12-17; Luk 19:45-48; Jon 2:13-22) \p \v 15 Jiysis binuk gok poŋind Jerusalem amiy, Gor aŋgniŋep korip miŋgan biyaŋ amiy niŋak: biynimb gok sikyim giyiŋg, maniy seniys giyiŋg gi mindeyak. Kun geyak, maniy seniys giyiŋg, yakir dap ayey tawyiŋg gi mindeyak boŋg ar gok tuŋgandikiy, biynimb sikyim giyiŋg tap tawyiŋg gi mindeyak gok maŋgiysek yuk mis yokak. \v 16 Yuk yokiy aŋgak, “Kisen biynimb bap, tap gunap dand Gor aŋgniŋep korip kamb wariy kusgiy mindip namb biy ma pandiknimimb aŋgak.” \v 17 Kun aŋgyiŋg aŋgak, “Baybol buk ak tikiy aŋgyak, ‘Gor aŋgip “Korip yand ak biynimb miñmon okok maŋgiysek ap yip aŋgniŋniŋgambay aŋgip” aŋgyak.’ Pen nimb kun gem, bi tap siy diy weyiŋg mindpay korip bap rek ayip aŋgak.’” \p \v 18 Kun aŋgek, bi low tiysa gok sek, bi lotiw korip kond mindep gok sek nup pikayun aŋgiy niŋyak ak pen; biynimb maŋgiysek minim nup niŋyak rek, nup yergiy pikayjun aŋgiy gos gunap niŋyak. \v 19 Duŋgep won ak, Jiysis binuk gok yip Jerusalem kirgiy Beteniy amniyak. \s1 Gor Nup Gos Nokom Niŋiy Aŋgniŋem, Aŋgniŋgambim Rek Giniŋgamb \r (Mat 21:20-22) \p \v 20-21 Minek kiyk andkind kinjeŋnamb okok apiy, Piyta aŋgak, “Tiysa. Niŋan! Kiyaw bind kisen ma piyek ñiŋniŋgambay aŋgnak biy, pisnep milip giyowip aŋgak.” \v 22-23 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Biynimb an miñmon yirik akaŋ, tap bap kuyip kinjeŋ tikonimuŋ, Gor nep gek keykey siŋbindoŋ amniŋgamb aŋgiy, nup aŋgniŋey, aŋgniŋgambay rek giniŋgamb. Pen giniŋgamb akaŋ ma giniŋgamb aŋgiy gos niŋniŋgambim ak, ma giniŋgamb. \v 24 Gor giniŋgamb aŋgiy, gos nokom niŋiy aŋgniŋem, aŋgniŋgambim rek giniŋgamb. \v 25 Pen nup aŋgniŋniŋg, biynimb minim mindip gok kuyip niŋiy kirgem mey, Nap semb biyoŋ mindip ak, tap siy tap timey nimb gipim gok, pen kunep niŋiy kirginiŋgamb. \v 26 Kun ma geniŋgambim, nimb pen gipim gok niŋiy ma kirginiŋgamb aŋgak.” \s1 Nip An Aŋgek Kun Girapan \r (Mat 21:23-27; Luk 20:1-8) \p \v 27 Pen Jiysis binuk gok yip Jerusalem apchakiy, Gor aŋgniŋep korip miŋgan ak giraŋgakniŋ, bi Gor nup simboŋgep yomb gok sek, low tiysa gok sek, bi minim tuŋgasikep gok sek Jiysis mindek ak apiy aŋgyak, \v 28 “Nip an kun ginimin aŋgek, girapan?” \v 29 Aŋgeyak aŋgak, “Yand nimbip minim bap aŋgniŋen, yip pen aŋgñeniŋgambim mey, yip an aŋgek girapiyn ak aŋgñiniŋgayn! \v 30 Jon biynimb gok kuyip ñiŋg pikñak ak, Gor aŋgek pikñak akaŋ, gos nuk key niŋiy pikñak? Yip aŋgñem niŋiyn aŋgak.” \p \v 31 Kun aŋgek, kiyk key aŋgniŋ aŋgniŋ giy aŋgyak, “Chin aŋgniŋgambun: Gor aŋgek biynimb gok kuyip ñiŋg pikñak aŋgon, yenen minim nup ak ma dipim aŋgniŋgamb; \v 32 pen Jon gos nuk key niŋiy gak aŋgon, biynimb guniy, Gor aŋgek woŋg nup giñiyiŋgip aŋgiy niŋbay rek, Gor nup aŋgjiwsipay aŋgiy, chinup kamb silok pikayniŋgambay aŋgyak.” \v 33 Gos kun ak niŋiy, “Chin ma niŋbun aŋgyak.” Kun aŋgeyak, Jiysis kuyip aŋgak, “Nimb yip ma aŋgñimbim rek, yip an aŋgek girapiyn ak nimbip pen ma aŋgñiniŋgayn aŋgak.” \c 12 \s1 Jiwda Kay Gor Nup Bi Woŋg Giñimbay Gok Kuyip, Timey Nep Gipay Aŋgak \r (Mat 21:33-46; Luk 20:9-19) \p \v 1 Pen Jiysis kuyip paydoŋ ay aŋgak, “Bi bap wariy giy, miñ wayn woŋg ak gi yimiy, wayn maŋgiy piksimbjakep aŋgiy, kiwok bap gayrep giniŋgamb. Biynimb ap miñ maŋgiy siy diniŋgambay ak niŋmindenjun aŋgiy, korip kiyoŋgiy paryomb bap giy, bi gunap kuyip aŋgniŋgamb, ‘Nimb miñ woŋg yip ak kond mindiy, kisen pik gek, yip gunap, nimb gunap dinimimb aŋgiy,’ miñmon paryomb okok amniŋgamb. \v 2 Wayn maŋgiy pik giniŋgamb ñin ak, binuk bap aŋgyokiy aŋgniŋgamb, ‘Wayn maŋgiy yip gunap ñey dand winimin aŋgniŋgamb.’ \v 3 Aŋgek amjakek, bi woŋg giniŋgambay gok nup di pik pik ay, yikop nep aŋgyokniŋgambay. \v 4 Kun gey, bi wayn woŋg nop nimb ak, bi bap pen aŋgyokniŋgamb. Amjakek, nup jun biyoŋ pikiy, timey yimb giniŋgambay. \v 5 Kun gey, bi wayn woŋg nop nimb ak, bi bap pen yokek amek, nup pisnep pikayniŋgambay. Kun anep giyiŋg; gunap gamb pikniŋgambay, gunap pisnep pikayniŋgambay. \v 6 Kun gey gey, bi woŋg nop nimb ak binuk bap ma mindeniŋgamb; ñi mapin nuk nokom mindeniŋgamb ak, minim nup ak diniŋgambay aŋgiy aŋgyokek amniŋgamb. \v 7 Pen amjakakniŋ, biynimb wayn woŋg gi mindeniŋgambay gok niŋiy aŋgniŋgambay, ‘Ñi wip biy, bi wayn woŋg nop nimb ak ñinuk wip. Nup pikay mey, tap nuk dinimuŋ rek gok chin diniŋgambun aŋgniŋgambay. \v 8 Kun aŋgiy, nup pisnep pikay, dam mis okok diyokniŋgambay. \v 9 Kun geniŋgambay, bi wayn woŋg nop nimb ak apiy yerginiŋgamb? Nuk apiy, biynimb wayn woŋg geniŋgambay kun gok kuyip pikay, biynimb gunap kuyip aŋgek, wayn woŋg kun ak kond mindeniŋgambay aŋgak.’” \p \v 10 Kun aŋgiy, kuyip aŋgak, “Baybol buk tikiy aŋgyak, \p ‘Bi korip gep gok kamb par kirgiyak ak, miñiy korip sap namb yaŋ ak piŋiyñiy mindip. \v 11 Biyomb chin kun gak ak, tep yimb gak aŋgyak’ aŋgak.” \p \v 12 Jiysis kun aŋgek, bi low tiysa gok sek, Gor nup tap simboŋgep yomb gok sek chinup nep asap aŋgiy, nup chichiy dun aŋgyak ak pen, biynimb gok kuyip pirikiy, kirgiyak. \s1 Takes Ñemb Akaŋ Ma Ñemb Aŋgyak \r (Mat 22:15-22; Luk 20:20-26) \p \v 13 Pen kisen bi Peresiy gunap, Herot binuk gunap kuyip aŋgyak, “Nimb Jiysis mindip amiy, nup minim gunap aŋgniŋem, nuk yerip aŋgek, nup dam kalambis ayniŋgambun aŋgyak.” \v 14 Kun aŋgeyak, Jiysis mindek ak amiy aŋgyak, “Tiysa. Chin niŋbun: nand bi niŋind yimb nep apan. Biyomb yimb gok sek, biynimb yikop gok sek kuyip niŋiy ma pirikpan. Gor aŋgip rek nep niŋiy, biynimb okok kuyip yipund giy nep aŋgñimban. Kun ak chinup aŋgñan! Chin Jiwda biynimb low gok yergiy mindip: gapman biyomb Rom nimb anup takes pikep akaŋ ma pikep?” \v 15 Aŋgeyak, Jiysis minim yesek aŋgyak kun ak niŋiy aŋgak, “Yip yenen minim yesek kun ak aŋgniŋbim? Maniy maŋgiy takes pikpim bap dapem yand niŋiyn aŋgak.” \v 16 Aŋgek, dap ñey niŋiy aŋgak, “Maniy bak ak, an jomluk ak sek, yimb ak sek mindip?” Aŋgek aŋgyak, “Biyomb Siysa mindip.” \v 17 Aŋgeyak, Jiysis aŋgak, “Siysa yip ginimimb aŋgip gok, nup ginimimb; Gor yip ginimimb aŋgiy niŋimb gok, nup ginimimb aŋgak.” Aŋgek niŋiy, minim yesek aŋgyak kun ak silgirep gak rek, wal yimb aŋgyak. \s1 Biynimb Kumiy Tikjakpay \r (Mat 22:23-33; Luk 20:27-40) \p \v 18 Sanjiwsiy biynimb gok, biynimb kumiy ma tikjakpay aŋgiy niŋyiŋgipay rek, gunap Jiysis mindek ak apiy aŋgyak, \v 19 “Tiysa, Mosis, minim bap chinup tikiy aŋgak, ‘Bi bap biyn diy, ñapan tikiy mer, yikop kumeniŋgamb, numam nuk bap pen biyn kaŋil kun ak diy, mam kumak ak ñapan nup aŋgiy tikniŋgamb. \v 20 Kun ak bi kiñiŋ sek onep ar ak mindeniŋgambay. Numam nind biyn diy, ñapan tikiy mer, yikop kumek, \v 21 numam namb pen biyn kun ak diy, kunep ñapan tikiy mer, yikop kumniŋgamb. Kun gek, numam ak pen diniŋgamb. Ak kunep ñapan tikiy mer, yikop kumniŋgamb. \v 22 Kun gi dam dam numam onep ar ak ñapan tikiy mer, maŋgiysek yikop kumeniŋgambay, kisen biyn ak kunep kumniŋgamb. Pen biynimb kumiy tikjakniŋgambay apan ak, \v 23 biyn nokom binuk di onep ar ayak kun ak, kisen numam akay yip mindeniŋgamb?’” \p \v 24 Aŋgeyak, Jiysis aŋgak, “Nimb Baybol buk minim tikyak ak ma niŋbim rek, niŋind ma niŋbim. \v 25 Biynimb kumbay gok tikjakniŋgambay ñin ak, Gor enjol nuk gok mindpay rek mindiy, biyn gok bi ma dey, bi gok kunep biyn ma diniŋgambay. \v 26 Pen biynimb tip ma tikjakniŋgambay apim ak, Mosis mon sikoy bind yin nep mindek kesim tikak ak, aŋgiy ma niŋbim rek ayip. Gor mon yinek namb ak mindiy, Mosis nup aŋgak ‘Ebraham, Aysek, Jekop Gor kiyk mey, yand mindpiyn aŋgak.’ Kun ak yenen, basind sikop nind kumyak gok kuyip, Gor kiyk mindpiyn aŋgak? Pen nimb apim rek, biynimb gok pisnep kumbiyap ak, \v 27 Gor kiyk mindpiyn aŋgiy ma apkop. Biynimb kim mindpay akaŋ kumbay ak, Gor niŋimb maŋgiysek kim mindpay. Nimb niŋrep ma gipim rek, pisnep kumbay aŋgiy niŋbim aŋgak.” \s1 Gor Low Minim Yomb Yimb Aŋgak Ak \r (Mat 22:34-40; Luk 10:25-28) \p \v 28 Bi low tiysa bap, Jiysis Sanjiwsiy biynimb gok kuyip aŋgrep gak ak niŋiy, ap nup aŋgniŋiy aŋgak, “Low ar akay yomb yimb?” \v 29 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Low yomb yimb ak, Baybol buk ak tikiy aŋgyak: \q1 ‘Yisrel biynimb niŋim! Biyomb chin Gor nep Biyomb yimb mindip. \q1 \v 30 Nup wasemb yimb ay, gos timund may may nimb ak maŋgiysek nup ker amnimuŋ aŋgyak.’ \v 31 Minim yomb yimb bap mey; ‘Biynimb gunap kuyip, nimb key wasemb yimb aypim rek, wasemb aynimimb aŋgyak.’ Low okok maŋgiysek, low yomb yimb mey omiŋal kun ak aŋgak.” \p \v 32 Aŋgek, bi low tiysa ak aŋgak, “Tiysa, nand niŋind yimb apan. Gor nokom mey, Biyomb yimb mindip. Nuk rek gunap ma mindpay. \v 33 Chin Gor nup tap pik dam pisnep ñiniŋgambun akaŋ, yergiy simboŋg ñiniŋgambun ak tap yikop; pen gos timund may may chin ak maŋgiysek nup ker amek, nup wasemb yimb ay, biynimb gunap kuyip wasemb ayniŋgambun ak, tap yomb yimb aŋgak.” \v 34 Kun aŋgek, Jiysis bi ak niŋrep yimb giy aŋgip aŋgiy, nup aŋgak, ‘Nand Gor binuk kond mindeniŋgamb bap, mindniŋg gispan rek ayip aŋgak.’ Pen Jiysis minim niŋind yimb gok nep aŋgek niŋiy, biynimb gok kisen minim yesek okok nimb, nup nembnemb giy aŋgyiŋgipay rek tip ma aŋgyak. \s1 Krays An? \r (Mat 22:41-46; Luk 20:41-44) \p \v 35 Jiysis kisen Gor aŋgniŋep korip ak mindiy, biynimb gok kuyip aŋgak, “Bi low tiysa nimbik gok yenen apay, ‘Depiyt tikek tik dand amiy, Biyomb chinup kond mindeniŋgamb bap tikniŋgambay apay?’ \v 36 Pen Gor Kawnan ak nup gos ñek, Depiyt key tikiy aŋgak, \q1 ‘Gor Biyomb yip anup aŋgak, “Nand ñin yipund kind yand okok ken mindiy, biynimb ñaŋgep nand gok kuyip tomb beŋ nip okok ayen, kond mindeniŋgamban aŋgak.” ’ \m \v 37 Kun ak, Depiyt Kiyŋ yomb key yimb ak nup, Biyomb yand aŋgak. Pen Ñinuk nup nep yergiy Biyomb yand apkop? Yikop nep kun ma apkop ak pen; Kiyŋ yomb key yimb ak, Gor Ñinuk aŋgiy niŋiy mey, Biyomb yand aŋgak.” Jiysis minim kiñiŋ aŋgrep gak rek, biynimb gok minim nup ak miñmiñ yimb giyiŋg niŋyak. \s1 Bi Low Tiysa Gok Sisker Giyak \r (Mat 23:1-36; Luk 11:37-54; 20:4) \p \v 38-39 Jiysis biynimb gok kuyip minim aŋgñiyiŋg aŋgak, “Niŋrep ginimimb. Bi low tiysa gok miñ kiyk ak, chech paryomb gok ay, biynimb ap nan-gipay tip ak akaŋ, lotiw gipay namb ak amon, biynimb gok aswim-ey aŋgey, yimb chinup yiy ar biyoŋ mindeŋ aŋgiy niŋbay. Tap yomb ñimbay ñin ak kunep, biynimb windin yirik ar ak bisgon, chinup niŋey, yimb chinup yiy ar biyoŋ mindeŋ aŋgiy niŋbay. \v 40 Pen biyn kaŋil korip tap kuyip gok siy diy, Gor nup minim paryomb yesek nep gok aŋgniŋbay. Gipay kun ak, yiwur yomb yimb diniŋgambay aŋgak.” \s1 Biyn Kaŋil Bap Gor Nup Opriyŋ Yokak \r (Luk 21:1-4) \p \v 41-42 Jiysis Gor aŋgniŋep korip opriyŋ dayiŋgipay maŋ siŋak bisiŋg mindiy niŋak: biynimb maniy kuŋay mindek gok, maniy kuŋaynep dap yokyak. Pen biyn kaŋil maniy ma mindek bap, maniy likañsek sikoy omiŋal dap yokek niŋiy, \v 43-44 binuk gok kuyip aŋgek apeyak aŋgak, “Niŋim! Biyn kaŋil biy, biynimb gunap kuyip wiyniym giy, opriyŋ yomb yimb ak Gor nup yokip. Biynimb maniy kuŋay mindip gok, maniy kiyk gunap sek mindakniŋ, opriyŋ dap yokpay; biyn kaŋil biy, maniy nuk won omiŋal mindamb anep dap yokip; nuk tap taw ñiŋnimuŋ bap ma mindip. Kun ak Gor niŋek, biynimb gunap sikoy yokpay; biyn kaŋil ak yomb yimb yokip aŋgak.” \c 13 \s1 Gor Aŋgniŋep Korip Timey Giniŋgamb \r (Mat 24:1-2; Luk 21:5-6) \p \v 1 Jiysis Gor aŋgniŋep korip ak kirgiy mis amnakniŋ, binuk bap nup aŋgak, “Tiysa. Kamb tep diy, korip kil tep giyak biy niŋan aŋgak.” \v 2 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Nand kamb korip yomb kun ak niŋey tep gek aspan? Kisen korip kun ak gi timey gey, kamb bap kamb bap ar ak ma mindeniŋgamb; pisnep pipaŋg pikey amdiniŋgamb aŋgak.” \s1 Miker Diyiŋg Kosyam Mindeniŋgambay \r (Mat 24:3-14; Luk 21:7-19) \p \v 3 Jiysis kun aŋgiy, Gor aŋgniŋep korip ak kirgiy am Oliyp dum bisiŋg mindakniŋ; Piyta, Jon, Jemis, Enjriw kiykyakam nep apchakiy aŋgyak, \v 4 “Tap aŋgambun gok, ñin akay rek giniŋgamb? Pen yerip rek gek niŋiy aŋgniŋgambun, Biyomb aŋgak ñin ak, miñiy giniŋg gisap aŋgiy niŋniŋgambun?” \v 5-6 Aŋgey, Jiysis kuyip aŋgak, “Niŋrep ginimimb! Biynimb kuŋaynep yesek tom giy, yimb yip ak diyiŋg aŋgniŋgambay, ‘Yand Jiysis nep aswiyn aŋgniŋniŋgambay.’ Kun aŋgey, niŋind aspay aŋgiy ma niŋnimimb. \v 7 Miñmon akniy penpen gispay, miñmon okok penpen gispay aŋgeniŋgiy, gos kuŋay ma niŋnimimb. Tap kun gok rek giniŋgamb ak pen, ñin kisen ak winiŋg gisap aŋgiy gos ak ma niŋnimimb. \v 8 Miñmon yomb gunap tikjakiy, miñmon yomb gunap yip penpen ñaŋgniŋgambay. Biynimb wikan gunap tikjakiy, biynimb wikan gunap yip penpen ñaŋgniŋgambay. Pen miñmon okok maŋgiysek monmon diy, yiwan yomb apiy giniŋgamb. Tap giniŋgamb kun gok, biyn ñapan ñimbamb, maŋ mindip aŋgiy niŋbay rek nep giniŋgamb. \v 9 Pen niŋrep giy mindenimimb. Ñin gunap nimbip dand Jiwda kanjsol mindeniŋgambay ak amey, kor giniŋgambay. Ñin gunap nimbip Jiwda nan-gep korip okok dand amiy, kur diy pikniŋgambay. Ñin gunap Jiysis binuk aŋgiy, dand gapman biyomb mindeniŋgambay ak amey, kor giniŋgambay. Pen dand amniŋgambay rek, minim tep yip ak gapman biyomb gok kuyip aŋgñiniŋgambim. \v 10 Pen minim tep yip ak aŋgñey, miñmon okok maŋgiysek amek nep, ñin kisen ak winiŋgamb. \p \v 11 “Pen nimbip kor giniŋg dand ameniŋgiy, minim yerip diy aŋgjun aŋgiy, gos kuŋay ma niŋnimimb. Aŋgniŋg ginimbikniŋ, Gor nimbip gos tep ñek aŋgniŋgambim. Minim kun ak nimb key ma aŋgniŋgambim; Gor Kawnan ak nuk aŋgniŋgamb. \p \v 12 “Pen numam gunap tikjakiy, numam gunap kuyip ñaŋgayaŋ aŋgiy, dam biyomb gok kuyip ñiniŋgambay. Nop gok tikjakiy, ñapan kiyk key gok kuyip ñaŋgayaŋ aŋgiy, dam biyomb gok kuyip ñiniŋgambay. Ñapan gok tikjakiy, nop nonim sikop kuyip miluk niŋiy, ñaŋgniŋgiy aŋgiy dam ñiniŋgambay. \v 13 Yip ker mindeniŋgambim rek niŋiy, nimbip miluk niŋniŋgambay ak pen; nimb biynimb an yip ma kirgiy, chiŋgiy nep mindeniŋgambim gok, perper mindeniŋgambim. \s1 Gor Aŋgniŋep Korip Ak Timey Yimb Giniŋgambay \r (Mat 24:15-28; Luk 21:20-24) \p \v 14 “Tap asikep yimb bap, Gor aŋgniŋep korip miŋgan ak ayey mindeniŋgamb. Minim tiksipiyn kun biy niŋrep ginimimb. Kun gakniŋ, biynimb Jiwda propens mindeniŋgiy gok, pirik miñmon yirik okok amniŋgiy; \v 15 biynimb korip ar biyoŋ mindeniŋgiy gok, andkind korip miŋgan ma amniŋgiy; \v 16 biynimb woŋgday okok taŋgeniŋgiy gok, chech tap gok diniŋg, andkind korip ma amniŋgiy. \v 17 Biyn ñapan koŋgiy mindeniŋgambay gok sek, ñapan tiy ñeniŋgambay gok sek kosyam pirik amniŋgambay. \v 18 Tap giniŋgamb kun gok, Gor nup aŋgniŋem, yombip aynimuŋ ñin ak ma ginimuŋ. \v 19 Alwol gayak ñin ak tikiy mind dand apiy mindpun ñin biy, timey kun ak rek ma gak; kisen kun ak rek ma giniŋgamb. \v 20 Ginep mindek, biynimb maŋgiysek kumdipyap. Pen Biyomb biynimb nuk diniŋg aŋgayak gok gosimb niŋiy, yep won bap nep ginimuŋ aŋgak. \p \v 21 “Pen ñin kun ak, biynimb gunap aŋgniŋgambay, ‘Niŋim! Jiwda kiyŋ yomb key yimb ak mindip biy; mindip bindoŋ aŋgeniŋgiy,’ niŋind apay aŋgiy ma niŋnimimb. \v 22 Biynimb gunap, Gor biynimb nuk aŋgayak gok, kind chinup ak winiŋgiy aŋgiy aŋgniŋgambay, ‘Yand mey, Jiwda kiyŋ yomb key yimb ak; yand mey bi Gor minim aŋgep ak aswiyn aŋgyiŋg,’ yesek tom giyiŋg, tap mageprek gunap giniŋgambay. \v 23 Tap yerip yerip kisen giniŋgamb ak, nimbip aŋgen niŋbim ak mey; niŋrep giyiŋg mindenimimb. \s1 Jiysis Kisen Andkind Winiŋgamb \r (Mat 24:29-31; Luk 21:25-28) \p \v 24 “Pen miker yomb kun gok gi tikdakniŋ, pumb ak, gach giy, takin ak melik ma giniŋgamb. \v 25 Gap gok semb biyoŋ nimb puŋgjiwyowakniŋ, tap semb biyoŋ gok, okok nimb okok nimb giniŋgamb. \v 26 Kun geniŋgamb, Bi bap Ñinuk, Nop aŋgek melik yomb gakniŋ, semb band sek winiŋgamb. \v 27 Pen enjol nuk gok aŋgyokeniŋgamb, miñmon kiñiŋ omiŋal ak maŋgiysek am kus giy, biynimb nup ker mindeniŋgambay gok dand mindeniŋgamb ak winiŋgambay. \s1 Mon Silup Ayip \r (Mat 24:32-35; Luk 21:29-33) \p \v 28 “Nimb niŋbim; mon gok silup ay wos gakniŋ, miñiy pumb ayniŋg gisap apim. \v 29 Kun ak rek, miker yomb aspiyn gok gakniŋ, ‘Miñiy maŋ mindip! Jiysis aŋgak rek, giniŋg gisap aŋgiy niŋniŋgambim.’ \v 30 Apiyn ak niŋrep ginimimb! Biynimb kiñiŋ miñiy mindpay ar biy gunap mindyakniŋ, tap kun gok gek niŋiy kisen kumniŋgambay. \v 31 Semb ar biyoŋ sek, man ar biy sek kurginiŋgamb; pen minim yand ak perper nep mindeniŋgamb. \s1 Ñin Akay Winiŋgayn Ak Ma Niŋbim Aŋgak \r (Mat 24:36-44; Luk 17:26-30, 34-36) \p \v 32 “Ñin akay akaŋ, won akay winiŋgayn ak, biynimb gunap ma niŋbay, enjol gok ma niŋbay, yand kunep ma niŋbiyn. Bapiy Gor, nuk nep niŋimb. \v 33 Kun ak mey, ñin akay winiŋgayn ak ma niŋbim rek, niŋrep giyiŋg mindenimimb. \p \v 34 “Winiŋgayn ñin kun ak, biyomb bap korip nuk ak kirgiy wikan bap amniŋg, bi woŋg gep nuk gok kuyip woŋg ar keykey aŋgay, binuk kinjeŋrumb kond mindeniŋgamb anup aŋgniŋgamb, ‘Niŋmindenimin aŋgiy amniŋgamb.’ \v 35 Nimbip kun ak rek giniŋgamb. Won akay bi korip nop nimb ak winiŋgamb aŋgiy ma niŋbim rek, niŋrep giy mindenimimb. Duŋgep won ak akaŋ, kisyimnamb yomb biyaŋ akaŋ, pumbnamb akaŋ, sekemb won ak winiŋgamb aŋgiy ma niŋbim. \v 36 Kinimbikniŋ kasek winimuŋ rek ayip. \v 37 Pen nimbip nep ma aspiyn; biynimb okok kuyip maŋgiysek aspiyn; niŋrep yimb giy mindenimimb aŋgak.” \c 14 \s1 Jiysis Nup Yergiy Pikayjun Aŋgiy Niŋyak \r (Mat 26:1-5; Luk 22:1-2; Jon 11:45-53) \p \v 1-2 Pen Jiwda biynimb, biret yiys sek ma ñimbay ñin yomb Pasopa apay ak, ñin omiŋal nep mindakniŋ, bi Gor nup simboŋgep yomb gok sek, bi low tiysa gok sek Jiysis nup yergiy kapkap chichiy diy, dam ñaŋgayun aŋgyak. Pen gos bap niŋiy aŋgyak, Pasopa ñin biy kun gon, biynimb kuŋaynep guniy, chinup gi timey giniŋgambay aŋgiy kirgiyak. \s1 Biyn Bap Jiysis Nup Wel Ayñak \p \v 3 Jiysis miñmon Beteniy amiy, bi Saymon korip ak am bisgiy tap ñiŋyak. Bi kun ak, nind soy ayndik ayek, Jiysis gek suŋ ayak. Pen tap ñiŋyakniŋ, biyn bap wel kuyrep wak maniy yomb tawpay ak, botol sek dand apiy, namb ak pikpaŋgiy, Jiysis nup jun biyoŋ soŋgak. \v 4-5 Soŋgek, bi mindeyak kun gok, gunap niŋey simbwur kuyip ak timey gek, kiyk key aŋgyak, “Wel kun ak yokiy, maniy yir ñin jiwiy andikiy onep ar ak rek diy, biynimb tap ma mindip gok kuyip ñemb ak pen, yenen kun giy yikop soŋgip?” Kun aŋgiy, nup aŋgjiwyak. \p \v 6 Kun aŋgeyak, Jiysis kuyip aŋgak, “Nup kirgim; yip gip kun ak, girep yimb gip. \v 7 Biynimb tap ma mindip gok, nimb yip per mindeniŋgambim rek, tap ñiniŋg ñinimimb; yand yip per ma mindoniŋgambun. \v 8 Biyn kun biy tap nuk gep rek ak gip. Kumen wel kuyrep wip ak ayñiy komniŋgambay rek, yip nind ayñisap. \v 9 Kun ak nimbip niŋind yimb aspiyn. Minim tep yip ak miñmon okok aŋgñey amnakniŋ, gip kun ak sek aŋgyiŋg, gos nup sakiy ma giniŋgambay aŋgak.” \s1 Jiwdas Jiysis Nup Ñaŋgyaŋ Aŋgiy Mimuŋg Gak \r (Mat 26:14-16; Luk 22:3-6) \p \v 10 Pen Jiysis binuk Jiwdas Yiskariyot, bi Gor nup simboŋgep yomb gok kuyip mimuŋg giniŋg amnak. \v 11 Bi Gor nup simboŋgep yomb kun gok, mimuŋg kun ak niŋiy, tep gek aŋgyak, “Nip maniy gunap ñiniŋgambun aŋgyak.” Aŋgeyak mey, Jiwdas yergiy aŋgen apiy, Jiysis nup dand amniyaŋ aŋgiy, gos piyow niŋmindek. \s1 Pasopa Ñin Ak Miñiy Aŋgiy Tap Ñiŋyak \r (Mat 26:17-25; Luk 22:7-14, 21-23; Jon 13:21-30) \p \v 12 Biret yiys sek ma ñimbay ñin yomb Pasopa apay ak apek, kanj siypsiyp ñiluk pikñiŋemb ñin ak, Jiysis binuk gok nup aŋgyak, “Tap chin ñiŋniŋgambun gok, wikan akay gayrep ginjun?” \v 13 Aŋgeyak, binuk omiŋal aŋgyokiy aŋgak, “Nir miñmon dawin yomb ak amiy niŋniŋgayr: bi bap ñiŋg mal dand ameniŋgamb. Nup namb pikiy, korip kun ak amiy, \v 14 bi korip nop nimb anup aŋgniŋiy aŋgnimiyr, ‘Tiysa aŋgip, “Bi yand gok yip tap ñiŋniŋgambun miŋgan akay aŋgip,” aŋgiy aŋgniŋer’ \v 15 nirip dam korip ar biyoŋ cheya tap okok maŋgiysek mindip miŋgan ak yomniŋgamb. Yomek, tap ñiŋniŋgambun gok tip kun ak gayrep genimiyr aŋgak.” \v 16 Kun giy aŋgyokek, miñmon dawin yomb ak amiy aŋgak rek nep mindek mey; Pasopa tap ñiŋniŋg giyak ak, gayrep gerik. \v 17 Duŋgep won ak, Jiysis binuk gunap yip amjakiy, \v 18 tap ñimbyiŋg aŋgak, “Nimbip niŋind yimb aspiyn. Bi chin yip tap jimñiy ñimbsipun biy, bap yip pikayaŋ aŋgiy mimuŋg giniŋgamb aŋgak.” \p \v 19 Kun aŋgek, binuk gok simb gek gos par ayiŋg, nup nokom nokom aŋgniŋyiŋg aŋgyak, “Yand mer akaŋ aŋgiy,” aŋgniŋeyak aŋgak, \v 20 “Nimb bi yand onep wimiŋgan ak, bap kun giniŋgamb. Bi kun ak mey, yand yip tap diys nokom jimñiy ñimbsipur biy. \v 21 Baybol buk ak tikiy aŋgyak rek kumniŋgayn ak pen, bi yip pikayaŋ aŋgiy, mimuŋg giniŋgamb anup simb niŋsipiyn. Nup ma tikpiyap rek, timey kun ak rek ma giy, yiwur yomb kun ak ma dipkop aŋgak.” \s1 Jiysis Binuk Gok Kuyip Biret Wayn Ñak \r (Mat 26:26-30; Luk 22:14-20; 1 Kor 11:23-25) \p \v 22 Tap ñimbyiŋg Jiysis biret ak diy, Gor nup tep aŋgiy, tipaŋg binuk gok kuyip ñiyiŋg aŋgak, “Diy ñiŋim! Ak mumbwak yand ak nimbip ñispiyn aŋgak.” \p \v 23 Pen ñiŋg wayn kap ak kunep diy, Gor nup tep aŋgiy, binuk gok kuyip ñek ñiŋyakniŋ aŋgak, \v 24 “Ñiŋg biy mey, likañ yand biynimb kuŋaynep, kuyip nen yowniŋgamb rek nimbip ñispiyn. Likañ yand yowniŋgamb kun ak mey, biynimb kuŋaynep diniŋgayn aŋgak minim ak wos amniŋgamb aŋgak.” \v 25 Kun aŋgiy aŋgak, “Yand nimbip niŋind yimb aspiyn. Miñiy ñin biy tikiy ñiŋg wayn ma ñiŋniŋgayn. Yikop nep minden minden, Gor biynimb diy kond mindeniŋgamb ñin ak winiŋgamb aŋgak.” \v 26 Kun aŋgiy, binuk gok yip lotiw kamep bap aŋgyiŋg, miñmon Oliyp dum amniyak. \s1 Jiysis Piyta Nup Bi Kun Ak Ma Niŋbiyn Aŋgniŋgamban Aŋgak \r (Mat 26:31-35; Luk 22:31-34; Jon 13:36-38) \p \v 27 Jiysis aŋgak, “Baybol buk ak tikiy aŋgyak ‘Gor bi kanj siypsiyp mokep anup pikayeniŋgamb, kanj siypsiyp gok pirik keykey amniŋgambay aŋgak.’ Kun ak rek, mindak nimb maŋgiysek yip kirgiy pirik amniŋgambim. \v 28 Pen yand kumiy tikjakiy, miñmon Galiyliy ameniŋgayn, nimb kisen niniŋgambim aŋgak.” \v 29 Aŋgek, Piyta aŋgak, “Bi gunap nip kirginiŋgiy rek ayip ak pen; yand nip ma kirginiŋgayn aŋgak.” \v 30 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Yand nip niŋind aspiyn; kisyimnamb biyaŋ kakaruk suk omiŋal ma aŋgniŋgamb won ak, Jiysis nup ma niŋbiyn aŋgiy, yinj omiŋal nokom aŋgniŋgamban aŋgak.” \p \v 31 Aŋgek, Piyta kilis yimb giy aŋgak, “Yip nip sek pikayniŋg pikayniŋgiy ak pen; nip ma niŋbiyn aŋgiy ma aŋgniŋgayn aŋgak.” Jiysis binuk gunap, Piyta aŋgak rek nep aŋgyak. \s1 Jiysis Gor Nup Aŋgniŋ Mindek \r (Mat 26:36-46; Luk 22:39-46) \p \v 32 Jiysis binuk gok yip miñmon Getsemeniy amiy kuyip aŋgak, “Nimb siŋbiy bisiŋg mindem, yand am Bapiy nup aŋgniŋiyn aŋgak.” \v 33 Kun aŋgiy Piyta, Jemis, Jon kuyip poŋind amiy aŋgak, \v 34 “Mindmaŋgiy yip piŋiyñiy nep aysap ak, kumnim rek ayip. Biy mindiy, niŋmindenimimb aŋgak.” \v 35 Kun aŋgiy kuyip aŋgay, nuk yep maŋ kun siŋak amiy, jomluk ak man biyaŋ ay, Nop nup aŋgniŋyiŋg aŋgak, “Tap yip giniŋg gisap ak, mer aŋgiy ker, mer aŋgnimin. \v 36 Bapiy, nand Biyomb mindpan rek, yerer giniŋg giniŋgamban. Tap yip giniŋg gisap ak mer aŋgniŋg aŋgniŋgamban. Pen gos yand niŋbiyn rek ma ginimin, gos nak key niŋban ar ak ginimin aŋgak.” \p \v 37 Aŋgiy, andkind binuk omiŋal nokom mindeyak ak apiy niŋak; pisnep kin ameyak, Saymon Piyta nup aŋgak, “Yenen kinjipan? Tapin won bap niŋmindenimin rek ma ayip? \v 38 Timey ginjun rek ayip aŋgiy, gos tep niŋiy, Gor nup aŋgniŋyiŋg mindenimimb. Gosimb nimbik ak giniŋg niŋimb ak pen, mumbwak anep mawses gip aŋgak.” \v 39 Kun aŋgiy, andkind amiy, Nop nup aŋgniŋak rek, tip ak aŋgniŋak. \v 40 Pen andkind apiy niŋak, wisin apek pisnep kin amniyak. Niŋiy kuyip aŋgak, “Nimb kinjipim?” Aŋgek siskoy diy, pen aŋgniŋgiy rek ma ayak. \p \v 41 Pen kisen amiy andkind apiy, tip ak kineyak niŋiy, aŋgak, “Nimb yikop kin mindpim? Mey tep! Bi Gor minim ma niŋbay gok yip diniŋg asway. \v 42 Biriwin. Niŋim! Bi yip mimuŋg gip ak yakam lipiŋg dand apchakip nen, tikjakem, asway miŋgan bindoŋ amnun aŋgak.” \s1 Jiysis Nup Chichiy Diyak \r (Mat 26:47-56; Luk 22:47-53; Jon 18:3-12) \p \v 43 Kun aŋgakniŋ, bi low tiysa gok, bi Gor nup simboŋgep yomb gok, bi minim tuŋgasikep gok aŋgyak rek, binuk Jiwdas Yiskariyot, bi gunap poŋind amjakak. Bi poŋind owak kun gok, baynat gunap, kur gunap sek diy, nuk yip wiyak. \v 44 Pen maŋ maŋ giyiŋg, Jiwdas bi kun gok kuyip aŋgak, “Bi am kaykol giniŋgayn anup, chichiy diy dand kor amnimimb aŋgak.” \p \v 45 Kun aŋgiy, Jiysis mindek siŋak amjakiy, Tiysa aŋgiy, nup kaykol gakniŋ, \v 46 bi gunap apiy nup chichiy diyak. \p \v 47 Kun giyakniŋ, Jiysis binuk bap baynat nuk ak lipiŋg diy, bi Gor nup simboŋgep yomb yimb woŋg giñemb anup, timund piskind ak pisnep timbrik yokak. \p \v 48 Pen Jiysis nup kun giy chichiy deyak aŋgak, “Yand bi tap siy diy minden rek; baynat, yir, tap gok kun giy dapiy yip dispim. \v 49 Per Gor aŋgniŋep korip ak amiy, nimb yip mindiy, biynimb minim aŋgñimbiyn ak pen, yip ma dipim. Pen miñiy giniŋgamb aŋgiy, Baybol buk ak tikyak rek gispim aŋgak.” \v 50 Pen Jiysis nup kun giy diyakniŋ, binuk gok nup kirgiy, maŋgiysek pirik amdiyak. \v 51-52 Bi paranj bap, chech parsek nep yimiy, Jiysis nup dand ameyak ak kindik amek, nup kunep chichiy dun aŋgey, chech band nuk ak kirgiy, daynep pirik amnak. \s1 Jiysis Nup Kor Giyak \r (Mat 26:57-68; Luk 22:54-55, 63-71; Jon 18:13-14, 19-24) \p \v 53 Jiysis nup dand bi Gor nup simboŋgep yomb yimb korip ak amniyak. Dand ameyak, bi Gor nup simboŋgep yomb gok diy, bi low tiysa gok diy, bi Jiwda kanjsol yikop gok diy, ap korip kun ak nan-geyak. \v 54 Piyta loslos ay dand amiy, bi Gor nup simboŋgep yomb yimb korip ak amjakiy, bi korip kun ak woŋg giyiŋgipay gok yip bisgiy, mon maŋiy mindeyak. \v 55 Bi Gor nup simboŋgep yomb gok sek, bi Jiwda kanjsol yikop gok sek Jiysis giraŋgyiŋgip minim kiñiŋ bap diy nup ñaŋgayun aŋgiy, \v 56 biynimb gunap dand apey, kuŋaynep yesek tom giyak ak pen; minim kun gok, okok nimb okok nimb aŋgey, nup chiŋgnimuŋ rek ma ayak. \v 57-58 Pen gunap tikjakiy yesek aŋgiy aŋgyak, “Chin niŋmindon nuk aŋgak, ‘Gor aŋgniŋep korip ñin maŋgiy diy giyak biy timbrik yokiy, ñin omiŋal nokom mindiy, tip ak giniŋgayn. Ñin maŋgiy diy gipay rek ak ma giniŋgayn; korip kun ak key yimb bap giniŋgayn aŋgip’ aŋgyak.” \v 59 Minim aŋgyak kun ak kunep niŋey sisker yimb ayak. \p \v 60 Bi Gor nup simboŋgep yomb yimb ak, biynimb mindeyak namb ak tikjakiy, Jiysis nup aŋgak, “Minim nip aspay ak pen bap ma aŋgniŋgamban?” \v 61 Aŋgek, Jiysis minim bap pen ma yimb aŋgek, tip ak aŋgniŋiy aŋgak, “Nand mey Jiwda kiyŋ yomb kiyk; Biyomb tep ak Ñinuk yimb?” \v 62 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Yaw. Mey yand nep. Bi bap Ñinuk Nop ñin yipund kind okok ken mindiy, semb band sek apek niŋniŋgambim aŋgak.” \p \v 63 Kun aŋgek, bi Gor nup simboŋgep yomb yimb kun ak, yenen Gor nup aŋgjiwyiŋg kun asap aŋgiy, chech nuk ak key tuŋgrikiy, \v 64 kuyip aŋgak, “Nuk minim timey asap kun ak yerip gos niŋsipim?” Aŋgek, bi Jiwda kanjsol gok maŋgiysek aŋgyak, “Kun giy aŋgip rek, nup pikayep aŋgyak.” \v 65 Aŋgiy, bi gunap Jiysis nup kiñuk giy, chech band bap di windin nup ak pik yiwgiy, pikyiŋg aŋgyak, “Yand Gor Ñinuk aŋgiy, tap key yimb gipan ak, miñiy nip an piksap ak key niŋiy, chinup aŋgey niŋun aŋgyak.” Bi Gor aŋgniŋep korip poliys gok kunep nup tapin nep pikyak. \s1 Piyta Yand Jiysis Nup Ma Niŋbiyn Aŋgak \r (Mat 26:69-75; Luk 22:56-62; Jon 18:15-18, 25-27) \p \v 66-67 Piyta am bisgak siŋak nep mindakniŋ, biyn piñ bi Gor nup simboŋgep yomb yimb anup woŋg giyiŋgip bap apchakiy aŋgak, “Nand kunep Jiysis bi Nasaret nimb ak yip mindamban aŋgak.” \v 68 Aŋgek, Piyta aŋgak, “Nak yerip aspan! Minim aspan ak ma niŋbiyn aŋgak.” Kun aŋgiy, mis biyaŋ amnakniŋ, kakaruk suk aŋgak. \v 69 Biyn kun anep, Piyta nup tip ak niŋiy, bi mindeyak gok kuyip aŋgak, “Bi biy kunep Jiysis binuk bap aŋgak.” Aŋgek aŋgak, “Bi kun ak ma niŋbiyn aŋgak!” \p \v 70 Tapin won bap mindiy, bi mindeyak kun gok Piyta nup tip ak aŋgyak, “Nak kunep miñmon Galiyliy nimb ak, chin niŋbun: nand bi kiyk bap aŋgyak.” \v 71 Aŋgeyak aŋgak, “Biyomb niŋmindip; yesek aŋgen yip pikaynimuŋ. Pen niŋind yimb apiyn! Bi kun apim ak yand ma niŋbiyn aŋgak.” \v 72 Kun aŋgakniŋ, kakaruk ak tip suk aŋgek, Jiysis nind kakaruk omiŋal suk ma aŋgniŋgamb won ak, nup ma niŋbiyn aŋgiy, yinj omiŋal nokom aŋgniŋgamban aŋgak minim ak niŋek, simb gek siy yomb aŋgak. \c 15 \s1 Jiysis Nup Dand Paylat Mindek Amniyak \r (Mat 27:1-2, 11-14; Luk 23:1-5; Jon 18:28-38) \p \v 1 Miñmon yowakniŋ, bi Gor nup simboŋgep yomb gok diy, bi low tiysa gok diy, bi kanjsol yikop gok diy miytiyŋ giy, minim aŋg ar nokom ay, Jiysis nup sen ayñiy, dand gapman biyomb Paylat mindek ak amniyak. \v 2 Dand amey, Paylat nup aŋgak, “Nand Jiwda biynimb Kiyŋ yomb kiyk key yimb ak akaŋ?” Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Mey nak apan ak aŋgak.” \p \v 3 Bi Gor nup simboŋgep yomb gok, Jiysis nup minim yesek yesek ar gunap aŋgeyak, nuk pen minim bap ma aŋgek, \v 4 Paylat aŋgak “Nip minim kuŋay aspay ak, pen minim bap ma aŋgniŋgamban?” \v 5 Aŋgek, Jiysis minim ma yimb aŋgek, Paylat gospar ayak. \s1 Mon Bak Ñaŋgbirik Ayim Aŋgyak \r (Mat 27:15-26; Luk 23:13-25; Jon 18:39–19:16) \p \v 6 Jiwda biynimb ñin yomb kiyk Pasopa apay ak apek niŋiy, per am Rom gapman biyomb Paylat nup aŋgniŋey, kuyip kalambis bi aŋgniŋyiŋgipay anep aŋg mis yokyiŋgip. \v 7 Pen simiy kun ak, bi bap yimb nuk Barabas biynimb gunap diy, Rom gapman yip penpen giy chip ñaŋgyak rek, kuyip kalambis ayey mindeyak. \p \v 8 Biynimb gok ap nan-giy, Paylat nup kalambis bi bap per aŋgniŋyiŋgipay rek aŋgniŋey aŋgak, \v 9 “Kiyŋ yomb nimbik ak, wisik yoknim akaŋ aŋgak.” \v 10 Yenen: nuk key niŋak; bi Gor nup simboŋgep yomb gok, Jiysis nup yikop miluk niŋyak rek dap ñiyak. \v 11 Pen bi Gor nup simboŋgep yomb gok, biynimb gok kuyip aŋgyak, Paylat nup aŋgem, Barabas nup wisik yokiy; Jiysis nup kirginimuŋ. Aŋgeyak, biynimb gok Paylat nup aŋgyak, “Barabas nup, chinup wisik yoknimin aŋgyak.” \v 12 Kun aŋgeyak, Paylat aŋgak, “Kun apim ak, kiyŋ yomb nimbik anup yerginim?” \v 13 Aŋgek, kiyk meŋg miŋgan dand araniy aŋgyak, “Nup mon kiros bak biyoŋ ñaŋgbirik aynimimb aŋgyak.” \v 14 Aŋgeyak, Paylat aŋgak, “Nuk tap yerip timey gek, kun ginim?” Aŋgek, kiyk meŋg miŋgan dand araniy aŋgyak, “Mon kiros bak biyoŋ ñaŋgbirik aynimimb! Mon kiros bak biyoŋ ñaŋgbirik aynimimb aŋgyak!” \p \v 15 Aŋgyak kun ak, biynimb gok kuyip tep ginimuŋ aŋgiy, Paylat Barabas nup yikop aŋgyokiy, binuk gunap kuyip aŋgak, “Jiysis nup miñ diy, tapin nep pikiy, amiybi gok kuyip ñem, dam mon kiros bak biyoŋ ñaŋgbirik ayniŋgiy aŋgak.” \s1 Bi Gor Aŋgniŋep Korip Poliys Gok Jiysis Nup Aŋgjiwyak \r (Mat 27:27-31; Jon 19:2-3) \p \v 16 Aŋgek, amiybi gok Jiysis nup dand gapman biyomb Paylat korip ak amiy, bi kiyk gunap kuyip suk aŋgey apey, \v 17 chech likañ paryomb gapman yomb gok aypay rek ak dand apiy, Jiysis nup ayñiy, tap ñiwñiw sek gunap tik dand apiy, kiyŋ aypay arband rek bap giy, jun biyoŋ ayñiyak. \v 18 Ayñiy, nup poliys gipay rek chimkom diy aŋgyak, “Jiwda kiyŋ yomb kiyk biy perper mindonimuŋ aŋgyak.” \p \v 19 Kun aŋgiy, nup kur diy, jun biyoŋ pikiy, kiñuk giñiy, mindek kiñiŋ siŋak koŋgim yimiy, jun paŋgyak. \v 20 Nup kun giy aŋgjiwiy, chech likañ paryomb nup ayñiyak ak tuŋgasik diy, chech nuk key ak ayñiy, ñaŋgbirik ayniŋg dand saŋdiyak. \s1 Jiysis Nup Mon Kiros Bak Biyoŋ Ñaŋgbirik Ayak \r (Mat 27:32-44; Luk 23:26-43; Jon 19:17-27) \p \v 21 Kiyk namb okok amyiŋg, Saymon miñmon Sayriyniy nimb ak, okok giraŋgiy apiy Jerusalem amniŋg gek, nup namb pikiy minim kilis aŋgiy aŋgyak, “Jiysis nup mon kiros ak dand amnoŋ aŋgyak.” \v 22 Pen kun giy amiy, Jiysis nup dand miñmon chip jun won tip ak, yimb Golgota apay ak amjakiy, \v 23 nup ñiŋg wayn ak diy, malasin silik gunap sek ay ñeyak, ma ñiŋak. \v 24 Ma ñimbek, nup mon kiros bak biyoŋ ñaŋgbirik ay, chech nup gok bilok keykey diniŋg, sandiw gipay rek giyiŋg diyak. \p \v 25-26 Pumb lim giy yep namb siŋbikyoŋ owak won ak, Jiysis nup ñaŋgbirik ay, yenen ñaŋgbirikyak minim ak kiros bak biyoŋ tikay aŋgyak, “Jiwda kay kiyŋ yomb kiyk ak aŋgyak.” \v 27 Pen minek kun ak, bi tap siydep omiŋal bap kunep ñaŋgbirik ayak. Bap gol pis bineŋ, bap gol pis biym, Jiysis nup namb biyaŋ ñaŋgbirik ayak. \v 28 Giyak kun ak, Baybol buk ak tikiy, giniŋgambay aŋgyak rek nep giyak. Minim kun ak tikiy aŋgyak, “Nup niŋey, bi tap timey gep bap rek ayniŋgamb aŋgyak.” \p \v 29 Biynimb gok kiyk aran apyan giyiŋg, Jiysis nup niŋiy jun gormar giy, nup aŋgjiwyiŋg aŋgyak, “Gor aŋgniŋep korip ak timbrikem, ñin omiŋal nokom tip giniŋgayn apan ak, \v 30 miñiy nand key giy kim amey, chin niŋun aŋgyak.” \p \v 31 Gor nup simboŋgep biyomb gok sek, bi low tiysa gok sek Jiysis nup kunep aŋgjiwiy aŋgyak, “Biynimb gunap kuyip gamb kim ambay rek, nuk key kunep giy kim amnaŋ akaŋ. \v 32 Per Yisrel biynimb kiyŋ yomb kiyk mindpiyn aŋgip rek, miñiy nup ñaŋgbirik aypay ak, key giy kim amek ker, niŋind aŋgip aŋgiy niŋun akaŋ aŋgyak.” Pen bi Jiysis yip ñaŋgbirik ayak omiŋal ak nup kunep aŋgjiwrik. \s1 Jiysis Kumak \r (Mat 27:45-56; Luk 23:44-49; Jon 19:28-30) \p \v 33 Pumbnamb yomb biyoŋ won ak kisyim apiy, mind dand amiy, pumb kuyim gak won ak tip melik gak. \v 34 Melik gakniŋ, Jiysis Jiwda minim ay, meŋg miŋgan dand araniy aŋgak, “Eloy, Eloy, lema sambaktaniy aŋgak.” Minim aŋgak kun ak, kiñiŋ nuk ak aŋgak, “Bapiy Gor! Bapiy Gor! Yip yenen kirpan aŋgiy aŋgak.” \v 35 Aŋgek, biynimb maŋ kun siŋak mindeyak gok niŋiy aŋgyak, “Niŋim! Yilayja nup suk asap aŋgyak.” \p \v 36 Pen bi bap tap kipromb rek band bap diy, ñiŋg wayn maniy sikoy tawpay miŋgan biyaŋ tawek amek, Jiysis nup ñen ñiŋaŋ aŋgiy, gamil par ak di kambis ñaŋgiy, mindek biyoŋ ñiyiŋg aŋgak, “Chin niŋmindon, Yilayja apiy, nup tuŋgasik dam man biyaŋ ayniŋgamb akaŋ aŋgak.” \p \v 37 Kun aŋgiy niŋmindyakniŋ, Jiysis meŋg miŋgan dand araniy minim yomb aŋgiy kumak. \v 38 Won kun anep, chech paryomb Gor aŋgniŋep korip ñiluk kapkap miŋgan biyaŋ pilgiyak ak, puŋgrik biyoŋ biyaŋ ay, miŋgan sek mindek. \p \v 39 Amiybi gok biyomb kiyk ak, kiros bak namb akniy ken siŋak mindiy niŋak, Jiysis kun aŋgiy kumek, tap yerip yerip gak gok niŋiy aŋgak, “Niŋind apay. Bi kun ak Gor Ñinuk yimb aŋgak.” \p \v 40-41 Biyn Jiysis yip Jerusalem wiyak gunap ap gol siŋak mindeyak. Namb kun ak, omiŋal nokom Jiysis nup woŋg siskoy gunap giñiyiŋgipay miñmon Galiyliy. Bap yimb nuk Salomiy; Mariya omiŋal. Biyn yimb aloŋg omiŋal kun ak, bap miñmon Makdala nimb; bap Jemis yip, numam kisen Josis yip nonim ak. Biyn kun gok maŋgiysek niŋmindeyak, Jiysis kumak. \s1 Jiysis Nup Kamb Miŋgan Ak Komyak \r (Mat 27:57-61; Luk 23:50-55; Jon 19:38-42) \p \v 42-43 Josep bi Armatiya nimb, Jiwda kanjsol tep yimb bap aŋgiy niŋyiŋgipay ak, Gor biynimb diy kond mindeniŋgamb aŋgiy kond mindyiŋgip. Bi kun ak ñimñam giniŋg gakniŋ, nuk amjakiy niŋak Jiysis kumek, toy lotiw ñin ak, miñiy tuŋgasik dam komnim aŋgiy; ma pirikiy, Paylat mindek ak amiy aŋgniŋak. \v 44 Aŋgniŋek, Paylat Jiysis won akay kumimb aŋgiy jiwdiy, poliys opiysa yomb anup aŋgek apek aŋgniŋak. Aŋgniŋek aŋgak, “Mindarik kumimb aŋgak.” \v 45 Kun aŋgek, Paylat Josep nup aŋgak, “Dam komnimin aŋgak.” \p \v 46 Aŋgek, Josep chech tund yomb bap tawiy, bi gunap yip Jiysis nup tuŋgasik dand apyapiy, maŋgiysek pipkomiy, dam kamb miŋgan kisenimb nep kilukiy, chip ma komyak miŋgan ak komyak. Komiy, kamb yomb bap tuŋgmilokey amek, kawrumb ak pil giyak. \p \v 47 Pen Mariya Makdala yip, Mariya Josis nonim yip niŋmindrikniŋ nup komyak. \c 16 \s1 Jiysis Kumiy Tikjakak \r (Mat 28:1-8; Luk 24:1-12; Jon 20:1-10) \p \v 1 Jiwda lotiw ñin kiyk ak apiy pandikek, Mariya Makdala ak, Mariya Jemis nonim ak, biyn Salomiy ak Jiysis mumbwak nup ak wel ayñinjun aŋgiy, am wel kuyrep wak ak taw dap ayey kinak. \p \v 2 Minek Sandey ñin ak maynamb yimb tikjakiy, Jiysis nup komyak bindoŋ amniŋg saŋdiyak. \v 3 Namb okok amyiŋg aŋgyak, “An chinup kamb yomb kawrumb pilgiyak ak, tuŋgmilok dam gol okok ayniŋgamb aŋgyak.” \v 4 Kun aŋgiy amjakiy niŋyak: kamb yomb kawrumb pil giyak kun ak, gol okok mindek. \v 5 Niŋiy, miŋgan bineŋ sikind amiy niŋyak: bi paranj chech tund paryomb yimak bap, ñin yipund kind okok ken bisiŋg mindek. Nup niŋiy pirikyak ak pen; \v 6 kuyip aŋgak, “Ma piriknimimb. Yand niŋbiyn; Jiysis bi Nasaret nimb, mon kiros bak biyoŋ ñaŋgbirik ayak anup niŋniŋg aswim. Pen niŋim! Tip ar nup komyak biy; nuk ma mindip. Mindarik tikjakiy amimb. \v 7 Pen ma kumak ñin ak aŋgak rek, nuk nind tikjakiy Galiyliy am mindeniŋgamb; nimb kisen amiy nup niŋniŋgambim. Piyta sek, Jiysis binuk gunap sek kuyip minim kun ak aŋgñinimimb aŋgak.” \p \v 8 Kun aŋgek, mis amiy, jel pirikyak rek biynimb gunap kuyip minim kun ak ma aŋgñiyak; puŋgrikind aŋgiy korip amniyak. \s1 Mariya Makdala Nimb Ak Jiysis Nup Niŋak \r (Mat 28:9-10; Jon 20:11-18) \p \v 9 Jiysis kumiy, Sandey ñin ak tikjakiy, nind yimb Mariya Makdala mindek siŋak miseŋ gek niŋak. Pen biyn kun anup, nind kichekiy onep ar ak abaŋ ayek, Jiysis aŋg mis yokak. \v 10 Nuk Jiysis nup niŋiy, am binuk gok siy aŋg mindeyak namb ak, Jiysis kim mindip nup niŋbiyn aŋgek, \v 11 kiyk pisnep kumimb aŋgiy minim nup ak ma diyak. \s1 Jiysis Binuk Omiŋal Kinjeŋnamb Okok Amyiŋg Nup Niŋrik \r (Luk 24:13-15) \p \v 12 Minek bap pen tip ak, Jiysis binuk omiŋal miñmon wikan bap giraŋgiy, Jiysis bi ak key rek ay apiy, kinjeŋnamb ak miseŋ gek nup niŋiy, \v 13 am binuk gunap kuyip aŋgñer, kunep niŋind aspiyr aŋgiy ma niŋyak. \s1 Minim Tep Yip Ak Biynimb Okok Kuyip Aŋgñinimimb Aŋgak \r (Mat 28:16-20; Luk 24:36-49; Jon 20:19-23; Ap 1:6-8) \p \v 14 Pen minek bap tip ak, Jiysis binuk onep aŋgip ak tap ñimbeyak namb siŋak miseŋ giy, kuyip aŋg giyiŋg aŋgak, “Tikjaken biynimb gunap miseŋ niŋiy aŋgey, yenen Gor Ñinuk ak niŋind tikjakip aŋgiy gos ak ma niŋbim?” \p \v 15 Kun aŋgiy kuyip aŋgak, “Minim tep yip ak dand miñmon okok maŋgiysek amiy, biynimb okok maŋgiysek aŋgñinimimb. \v 16 Aŋgñem, biynimb an yip gosimb niŋiy, ñiŋg pikniŋgambay gok, kim amniŋgambay. Pen biynimb an yesek apay aŋgniŋgambay ak, kor yomb niŋiy, miñmon timey ak amniŋgambay. \p \v 17-18 “Biynimb yip gosimb niŋniŋgambay gok, yip aŋgniŋiy tap mageprek gunap giniŋgambay, ñin gunap minim yimb kiyk ak mindakniŋ, minim kisenimb ar bap key yimb aŋgniŋgambay; siyŋ saraw tap biynimb siwip gok diniŋiy akaŋ, tap ñimbiy kumbay gunap ñimbiy, ma kumniŋgambay. Pen biynimb tap giniŋgamb gok, kuyip ñin maŋgiy diniŋey suŋ ay; kichekiy tap yerip gunap biynimb ambaŋ ayniŋgamb gok, aŋg mis yokniŋgambay. Kiy yip minden tap mageprek kun gok giyakniŋ, biynimb gok minim chinup aŋgñispay ak niŋind aspay aŋgiy, niŋniŋgambay aŋgak.” \s1 Gor Jiysis Nup Dand Miñmon Nuk Amnak \r (Luk 24:50-53; Ap 1:9-11) \p \v 19 Jiysis minim kun ak aŋgjiwakniŋ, Nop nup dand arachak semb biyoŋ amnak. Dand amek, ñin yipund kind okok ken mindip. \p \v 20 Pen binuk gok minim tep ak miñmon okok kind kind aŋgñey amnakniŋ, Biyomb ak minim kun ak niŋind aynimuŋ aŋgiy, kuyip kond mindakniŋ, tap mageprek gok giyiŋgipay.