\id LUK - Kalam NT [kmh] -Papua New Guinea 1992 (DBL 2014) \h Luk \toc1 Jiysis Krays Minim Tep Luk Tikak \toc2 Luk \toc3 Luk \mt1 LUK \mt2 Jiysis Krays Minim Tep Luk Tikak \imt1 Minim Nind Niŋep \ip Baybol buk day “Luk” apun biy, bi Jiwda mer bap tikak. Yimb nuk ak Luk. Nuk dokta ak pen; Pol yip taŋgiy, Jiysis nup tikey yomb giy, yerer gindand apiy kumiy tikjak Nop ker amnak ak, kesim dey niŋrep gak rek, biynimb nuk Jiwda mer Jiysis nup gosimb niŋyak gok kuyip tikak. \ip Nuk Jiysis Yisrel biynimb kuyip nep mer, Jiwda mer gok kuyip kunep Gor ker diniŋg awak minim ak aŋgrep gak (Luk 2:32, 3:6, 24:47). \ip Bi kun ak nep Baybol buk day “Apasol” apun ak kunep tikak. \iot Minim Ar Keykey Mindip Rek: \io1 Minim nind aŋgak ak mindip, chapta 1:1-4. \io1 Jon bi ñiŋg pikñemb ak yip Jiysis yip kuyip tikyak minim ak mindip, chapta 1:5–2:52. \io1 Jon bi ñiŋg pikñemb ak woŋg kiñiŋ gi gak minim ak mindip, chapta 3:1-20. \io1 Jon Jiysis nup ñiŋg pikñak ak sek, Seytan Jiysis nup tom gak minim ak sek mindip, chapta 3:21–4:13. \io1 Jiysis miñmon Galiyliy woŋg kiñiŋ gi gak minim ak mindip, chapta 4:14–9:50. \io1 Jiysis Galiyliy nimb woŋg gindand Jerusalem amnak minim ak mindip, chapta 9:51–19:27. \io1 Jiysis ñin nuk ak maŋ giy wiyk nokom bap mindakniŋ, Jerusalem sek, yep maŋ kun okok sek aŋgñiraŋgek minim ak mindip, chapta 19:28–23:56. \io1 Jiysis kumiy tikjakek biynimb kuŋaynep nup miseŋ niŋyak ak sek, arachak Nop ker amnak minim ak sek mindip, chapta 24:1-53. \c 1 \s1 Luk Biyomb Tiyopiylas Nup Minj Tikak \p \v 1-2 Biyomb Tiyopiylas. Krays nup namb chinup biy tikey yomb giy, gak gak rek, bi gunap windin niŋiy aŋgñeyak, bi gunap niŋiy, kesim nokom kun ak nep ar keykey tikyak. \v 3 Pen biyomb niŋan: Jiysis nind gek owak rek, yand per kiñiŋ piyowniŋ tep gipiyn ak mey, kunep tikniŋg gispiyn. \v 4 Kun giy tiken mey, minim nip aŋgey niŋban ak, niŋind yimb nep apay aŋgiy niŋniŋgamban. \s1 Jon Bi Ñiŋg Pikñemb Ak Tikniŋgamb Aŋgak \p \v 5 Nind Herot Jiwdiya propens kond mindyiŋgip ñin ak, binak Sekaraya, Gor nup simboŋgep woŋg ak gi mindyiŋgip. Bi layn nuk yip woŋg jimñiy giyiŋgipay gok kuyip, Abayja Layn aŋgyiŋgipay. Pen bi Sekaraya kun ak biynuk yimb ak Eliysabet. Nup kunep bi Gor nup tap simboŋgep Eron kiñiŋ ak tik dand amiy tikyak. \p \v 6 Kiykber Gor minim ar ak maŋgiysek kisen giy minder; Gor niŋek minim bap ma mindek. \v 7 Pen Sekaraya biynuk Eliysabet ñapan wom ak mey; ñapan bap tikiy mer, pisnep yimb tokiy ayrik. \p \v 8-9 Ñin bap Sekaraya binuk yip woŋg jimñiy giyiŋgipay gok, ap Gor nup simboŋgep woŋg ak tip giniŋg aŋgyak, “Woŋg giniŋgambun kun ak, bi chin an rek biyomb aŋgayon chinup gunap kond mindeniŋgamb aŋgiy,” sandiw rek ak giy mey, Sekaraya nuk wiyn giy, kuyip kond mindyiŋgip. Tap kuyrep apyiŋgip gok Gor aŋgniŋep korip miŋgan ak amiy, daŋgiyiŋgip. \v 10 Pen ñin bap, tap kuyrep daŋgiyep won ak apek, biynimb kuŋaynep ap mis biyaŋ nan-giy lotiw mindyakniŋ, Sekaraya nuk tap kuyrep wak kun ak daŋgiyniŋg, korip ñiluk miŋgan ak amniŋg saŋdak. \v 11 Amjakakniŋ, enjol bap ap tap kuyrep wip daŋgiy ayiŋgipay ñin yipund kind okok ken miseŋ gak. \v 12-13 Sekaraya niŋiy jiwdiy pirikek, enjol ak nup aŋgak, “Ma piriknimin! Gor nup minim aŋgniŋban ak niŋimb. Biynak Eliysabet ñi bap tikniŋgamb. Tikek yimb nup Jon aŋgnimin. \v 14-15 Nuk Gor nup woŋg gek; Gor nup tep giy, nip key tep giy, biynimb gok kuyip tep giy giniŋgamb. Nonim nup tikek, Gor Kawnan ak yip nep mindeniŋgamb ak mey; ñiŋg wayn akaŋ, ñiŋg kilis gunap ma ñiŋnimuŋ. \v 16 Kisen Yisrel biynimb Gor nup kirpay gok kuŋaynep aŋgrep gek, Gor nup Biyomb chin aŋgiy diniŋgambay. \v 17 Pen ñi nand kun ak, Gor Yilayja nup kilis ñiyiŋgip rek ñakniŋ, nop sikop kuyip diy, ñapan nuk sikop kuyip diy di jimñiy ayniŋgamb. Biynimb Gor nup alemb alemb ñimbay gok aŋg tep gek; biynimb nup gosimb niŋiy suŋ-tep mindpay gok yip mind tep giyiŋg, Biyomb anup kond mindyakniŋ winiŋgamb aŋgak.” \p \v 18 Enjol ak kun aŋgek, Sekaraya aŋgak, “Chir tokiy yimb aypur ak, yergiy ñapan tikniŋgambur? Kun ak yergey niŋiy, niŋind yimb apan aŋgniŋgayn aŋgak.” \v 19 Aŋgek, enjol ak Sekaraya nup aŋgak, “Yand Gebriyel, Gor windin yirik ar ak minden yip yokek, minim tep kun ak dand opiyn. \v 20 Pen niŋind aŋgip aŋgiy ma niŋban rek, joŋimb nip ak miker gek, minim aŋgyiŋg ma mindeniŋgamban. Yikop nep mind mind, ñi ak tikiy nep, tip ak minim aŋgniŋgamban aŋgak.” \p \v 21 Pen biynimb mis biyaŋ mindeyak gok, Sekaraya Gor aŋgniŋep korip ñiluk miŋgan ak am tapin yimb mindek niŋiy, gos kuŋay yimb nep niŋyak. \v 22 Kisen nuk mis apiy, yip kun kun gip aŋgiy, ñin anep yomek; korip miŋgan biyaŋ am mindiy, tap bap key niŋiy wip aŋgiy niŋyak. \p \v 23 Pen Sekaraya Gor aŋgniŋep korip woŋg ak gi mindek, ñin nuk ak day jiwakniŋ, bi gunap ap tip nup ak diyakniŋ, nuk andkind korip amnak. \p \v 24-25 Mind dand amiy, biynuk Eliysabet ñapan koŋgiy mindiy aŋgak, “Biyn ñapan wom minden yip nambiŋ gak ak pen, miñiy Biyomb ak yip simb niŋiy kond mindek, ñapan koŋgiy mindpiyn ak; yip tep gip rek, nambiŋ ma giniŋgamb aŋgak.” Kun aŋgiy, takin onep mamind ak, kapkap korip miŋgan okok nep mindyiŋgip. \s1 Jiysis Nup Tikniŋgamb Aŋgak \p \v 26 Takin kaŋgol ak, Gor enjol Gebriyel nup aŋgyokek, pañ Mariya nup niŋniŋg miñmon sikoy Nasaret amnak. \v 27 Pañ kun ak, binak Josep nup diniŋgamb aŋgiy minim aŋgyak. Bi Josep kun ak, kiyŋ Depiyt tikek, tik dand amiy tikyak. \v 28 Enjol Gebriyel pañ Mariya mindek ak amjakiy aŋgak, “Mariya mindpan? Gor nip direp gip. Nuk yip mindpiyr aŋgak.” \p \v 29 Kun aŋgek, Mariya minim kun ak niŋiy, yip yenen kun asap aŋgiy gos kuŋay niŋek, \v 30 enjol ak nup aŋgak, “Ma piriknimin! Gor nip direp yimb gip. \v 31 Nand ñapan koŋgiy mindiy, ñi bap tikniŋgamban. Tikiy yimb nup Jiysis aŋgnimin. \v 32 Pen nuk biyomb yimb mindek, Gor Ñinuk aŋgniŋgambay. Gor gek, nusind yes Depiyt, kiyŋ yomb mindyiŋgip rek mindiy, \v 33 nimbip Jekop tikek tikey mindpim gok maŋgiysek, perper yimb kond mindeniŋgamb aŋgak.” \p \v 34 Enjol ak kun aŋgek, Mariya aŋgak, “Yand bi bap yip ma mindpur ak, yergiy ñapan kun ak tikniŋgayn?” \p \v 35 Aŋgek, enjol ak nup aŋgak, “Gor Kawnan ak nep gek, ñapan suŋ-tep yimb ak tikniŋgamban ak mey, nup Gor Ñinuk aŋgniŋgambay. \p \v 36 “Niŋan! Namind Eliysabet nup biyn ñapan wom aŋgyiŋgipay ak pen; miñiy tokiy yimb ay, ñapan koŋgiy mindip. Takin omiŋal omiŋal mindiy, ñi bap tikniŋgamb. \v 37 Gor tap ma ginimuŋ rek bap ma mindip; tap okok maŋgiysek ginimuŋ rek anep mindip aŋgak.” \p \v 38 Kun aŋgek, Mariya aŋgak, “Yand Gor nup woŋg giñemb pañ bap ak, aspan rek nep yip ginimuŋ aŋgak.” Kun aŋgakniŋ, enjol ak nup kirgiy amnak. \s1 Mariya Am Numind Eliysabet Nup Niŋak \p \v 39-40 Pen Mariya kasek amniyn aŋgiy, Jiwdiya propens yirik okok kinjeŋ par ak am am, Sekaraya korip ak amjakak. Amjakiy, numind Eliysabet nup aŋgak, “Nand mindpan?” \v 41 Aŋgek, numind Eliysabet ñapan mindek ak kawin ayak. Pen Gor Kawnan ak Eliysabet nup gek, \v 42 meŋg miŋgan dand araniy Mariya nup aŋgak, “Gor biyn gunap kuyip kond mindip ak pen; nip key yimb direp gip. Ñapan koŋgiy mindpan kayaŋ ak kunep kond mindip. \v 43 Yergiy rek minden, Gor yip direp giyiŋg, Biyomb chin nonim ak yip ker apek niŋsipiyn? \v 44 Nand ap yip ‘Mindpan?’ aŋgey, ñapan koŋgiy mindpiyn ak, tep gakniŋ kawin ayip. \v 45 Pen Gor nip aŋgip rek giniŋgamb aŋgiy niŋban ak, tep yimb gipan aŋgak.” \s1 Mariya Kamep Rek Aŋgyiŋg, Gor Nup Yimb Ak Dand Aranak \p \v 46 Eliysabet kun aŋgek, Mariya Gor nup gosimb niŋyiŋg, tep gakniŋ aŋgak: \q1 \v 47-48 “Yand pisnep kumemb rek mindenik, Gor yip simb niŋiy tuŋgasik dak ak, nup niŋen yip tep gip. Yand yikop pañ nup woŋg giñimbiyn ak pen; yip sakiy ma gip. Kun gip ak, miñiy tikiy, biynimb gok maŋgiysek, Gor biyn kun ak nup direp yimb gak aŋgniŋgambay. \q1 \v 49 “Gor Biyomb tap okok maŋgiysek gip ak, yip direp yimb gip. Nuk bi suŋ-tep kun ak key yimb mindip. \v 50 Biynimb minim nup niŋiy ñawil diy, kisen giniŋgambay gok, kuyip simb niŋiy diniŋgamb. Ñapan kiy tikeniŋgambay tikey amniŋgamb gok, kunep giniŋgamb. \v 51 Nuk bi ñin paryomb yimb. Biynimb chin key biynimb yomb mindpun apay gok kuyip, yuk yokip. \q1 \v 52 “Kun ak, biynimb yimb mindip gok keykey amey, biynimb yimb ma mindip gok tip kuyip ak dipay. \v 53 Pen biynimb yiwan gip gok kuyip niŋiy, tap ñimb; biynimb tap kuŋay mindip gok niŋiy, yikop aŋgyokek ambay. \q1 \v 54 “Apis basind yes chin gok kuyip minim aŋgak ak sakiy ma giy, chinup Yisrel biynimb per simb niŋiy kond mindrep gip. \q1 \v 55 “Basind Ebraham sek, basind chin gunap sek ñapan tikeniŋgambay tikey amniŋgamb gok, kuyip kond mindeniŋgayn aŋgiy aŋgak rek chinup gip aŋgak.” \p \v 56 Mariya minim kun ak aŋgiy, numind Eliysabet yip takin omiŋal nokom mindiy, andkind korip nuk amnak. \s1 Eliysabet Ñinuk Jon Bi Ñiŋg Pikñemb Anup Tikak \p \v 57 Mind dand amiy, Eliysabet ñi won ak tikak. \v 58 Gor nup kond mindek, tokiy yimb ay ñapan tikak kun ak; biynimb nuk gok niŋiy, nuk yip miñmiñ yimb giyak. \p \v 59 Pen ñi ak tikiy ñin onep ar ak mindiy, ñin jiy ak kumbak nup ak tikiy aŋgyak, “Ñi kun biy, nop Sekaraya yimb ak tiŋiy yinj gep aŋgyak.” \v 60 Aŋgey, nonim aŋgak, “Mer. Yimb nup Jon aŋgep aŋgak.” \v 61 Aŋgek, biynimb nuk gok aŋgyak, “Binuk gok, Jon yimb bap ma mindip aŋgyak.” \v 62 Kun aŋgiy, nop Sekaraya nup ñin anep yomiy aŋgniŋeyak, \v 63 nuk ñin anep yomiy aŋgak, “Yip tap pisband bap sek, kil tikep tap par bap sek dowim aŋgak.” Aŋgek, dand apey, ar kun ak yimb tikiy, enjol ak nind aŋgak rek, “Yimb nup ak Jon aŋgak.” Kun giy tikek niŋiy, kiyk gos kuŋay yimb niŋyak. \v 64 Pen Sekaraya joŋimb miker gak kun ak awan amnakniŋ, day minim aŋgyiŋg, Gor nup yimb ak dand aranak. \v 65 Biynimb mindeyak gok, gak kun ak niŋiy, minim kun ak yiŋg dand miñmon Jiwdiya yirik okok maŋgiysek yimb amniyak. \v 66 Biynimb gok minim kun ak niŋiy aŋgyak, “Gor gek ñapan kun giy tikip ak, kisen yergiy rek mindeniŋgamb aŋgyak.” \s1 Sekaraya Gor Nup Kamep Rek Aŋgak \p \v 67 Jon nop Sekaraya, Gor Kawnan ak bak ayek, Gor nup minim tep gunap kamep rek aŋgiy aŋgak: \q1 \v 68 “Chin Yisrel biynimb, Bapiy Gor nup yimb ak dand aranjun. \q1 “Chinup pisnep kirgiyn aŋgiy gos ak ma niŋimb; simb niŋiy diniŋgamb. \q1 \v 69-70 “Kun ak bi minim nup aŋgep gok wosrey aŋgyak rek, Biyomb bap yokek apiy, chinup kond mindek, kim amniŋgambun. \q1 “Biyomb kun ak, basind Depiyt Gor nup woŋg giñiyiŋgip bi ak ñapan tikek; kiy pen tik dand amiy apiy giy, nup tikniŋg gispay. \q1 \v 71 “Gor aŋgak, ‘Yand mindpiyn rek, nimbip miluk niŋiy, timey giniŋgiy rek ma ayniŋgamb aŋgak.’ \q1 \v 72 “Nuk chinup simb niŋiy direp gip kun ak, basind sikop kuyip sakiy ma giy, giniŋgayn aŋgiy aŋgayak rek nep gip. \q1 \v 73 “Nuk basind Ebraham nup minim aŋgay aŋgak, \v 74-75 ‘Nimbip kond minden biynimb miluk niŋbay gok, nimbip timey giniŋgiy rek ma ayniŋgamb. Ma pirikniŋgambim; gos yip ak niŋiy, woŋg yip ak giy, biynimb tep yand gok nep mindiy, mind tep giniŋgambim aŋgak.’ \q1 \v 76 “Pen ñi yand. Nand woŋg giniŋgamban rek niŋiy, aŋgniŋgambay, Gor Biyomb yimb ak, bi minim aŋgep nuk aŋgniŋgambay. Yenen, nand nind amiy, biynimb gok kuyip aŋgrep gey, Biyomb anup kond mindyakniŋ, nuk winiŋgamb. \v 77 Nand kuyip aŋgrep gey, Biyomb ak apiy, tap siy tap timey gipay gach ak wiykyokiy, kuyip diniŋgamb. \q1 \v 78-79 “Gor bi tep biynimb simb niŋimb ak, melik tep semb biyoŋ nimb ak chinup yokeniŋgamb mey; kisyimnamb okok taŋgiy, gi dam pikiy, kumemb rek ayip ak kirgiy, kinjeŋ tep ar ak taŋgeniŋgambun aŋgak.” \p \v 80 Pen Sekaraya ñinuk Jon, miñmon nep namb okok mind mind, pisnep yomb gi day tikiy apek, Yisrel biynimb nup niŋyak. \c 2 \s1 Jiysis Nup Tikak \r (Mat 1:18-25) \p \v 1 Pen Jon nup tikyak ñin namb kun ak, gapman biyomb Siysa Ogastas, low ay aŋgak, “Biynimb yand kond mind asikpiyn rek, maŋgiysek yimb diniŋgiy aŋgak.” \v 2 Nind kiñiŋ giy, yimb dinimimb aŋgiy diyak ñin kun ak, gapman biyomb Sayriyniyas, Siyriya biynimb kuyip kond mindek. \v 3 Pen biynimb miñmon paryomb okok nimb ap yikop mindeyak gok yimb diniŋg, andkind miñmon kiyk key okok amniyak. \v 4 Kun gey niŋiy, Josep nup Depiyt kiñiŋ ak tik dand amiy tikyak rek; Mariya nup poŋind, miñmon sikoy Nasaret Galiyliy propens ak kirgiy, Jiwdiya propens amiy, kiyŋ Depiyt nup tikey mindyiŋgip miñmon sikoy Betliyhem amnak. \v 5 Pen biyn nup minim aŋgyak kun ak, ñapan koŋgiy sek mindakniŋ, poŋind yimb diniŋg amnak. \v 6-7 Amjakiy niŋak; maniy tawiy kinyiŋgipay korip ak pisnep timbik dak ak mey, kaw mokyiŋgipay korip ak mindiy, Mariya ñapan nind won ak tikak. Tikiy chech kom kom giy, di kaw tap kaskas ayey ñimbyiŋgipay kes miŋgan ak ayak. \s1 Enjol Ak Kanj Siypsiyp Mokep Bi Gok Kuyip Aŋgñak \p \v 8 Pen Mariya Jiysis nup tikak ñin kun ak, bi kanj siypsiyp mokep gok, gunap kisyimken ak kond mindeyak miñmon kun okok. \v 9 Gor enjol bap melik sek yokek, melik kun ak ap kuyip pikniŋek niŋiy, pirikyak. \v 10 Pirikey, enjol ak kuyip aŋgak, “Ma piriknimimb! Yand nimbip biynimb okok maŋgiysek, minim tep miñmiñ gep ak dand opiyn. \v 11 Miñiy biyn bap, Biyomb chin per kond mindpun ak tikip; Depiyt mindyiŋgip miñmon ak. Kisen nuk Biyomb mindiy, tap siy tap timey gipim gach ak wiykyokiy, nimbip di Gor yip jimñiy ayniŋgamb. \v 12 Nup am piyow niŋiy niŋniŋgambim: nonim nup chech kom kom giy, di kaw tap kaskas ayey ñimbay kes miŋgan ak ayek mindeniŋgamb aŋgak.” \v 13 Kun aŋgakniŋ, enjol kuŋay yimb nep semb biyoŋ nimb apiy, Gor nup yimb ak dand aranyiŋg aŋgyak, \v 14 “Gor yimb nup ak dand yiy ar biyoŋ aranemb aŋgyak.” \s1 Bi Kanj Siypsiyp Mokyak Gok Am Jiysis Nup Niŋyak \p \v 15 Enjol gok andkind semb biyoŋ amniyakniŋ, bi kanj siypsiyp mokep gok minim aŋgniŋ aŋgniŋ giy aŋgyak, “Gor aŋgamb, chinup minim kun giy apay ak, kasek Betliyhem amiy niŋun aŋgyak.” \v 16 Aŋgiy, amiy niŋyak: Josep yip, Mariya yip ñapan aŋgyak kun ak, chech kom kom giy, kaw tap kaskas ayey ñimbay kes miŋgan ak ayer mindek. \v 17 Niŋiy aŋgyak, “Enjol gok, kisen ñapan kun ak nimbip kond mindeniŋgamb apay ak, mey biy-ey! aŋgyak.” \v 18 Bi kanj siypsiyp mokep gok minim kun ak aŋgey, biynimb gok niŋiy, gos kuŋay yimb niŋyak. \v 19 Pen Mariya nup tap key yimb ak gak rek, tep gek gos niŋyiŋg nep mindyiŋgip. \v 20 Bi kanj siypsiyp mokep gok, Gor enjol nuk gok aŋgyak rek nep gek, windin key niŋiy, yimb nup ak dand aranyiŋg, andkind korip amniyak. \s1 Jiysis Nup Tikiy Yimb Ayak \p \v 21 Mariya ñi ak tikiy ñin onep ar ak mindiy, minek jiy ak kumbak tikiy yimb ayniŋg, enjol ak nind nonim nup, yimb ak kun giy aynimin aŋgak rek, yimb nup ak Jiysis aŋgyak. \s1 Bi Simiyon Yip Biyn Ana Yip Jiysis Nup Niŋrik \p \v 22-23 Pen Mosis Gor low minim ak tikiy, ñi nind tikniŋgambay gok, Gor nup aŋgniŋgambay aŋgak ak mey, Mariya ñapan ak tikiy, Jiwda biynimb giyiŋgipay rek, Gor aŋgniŋep korip ak asikiy mindek suŋ ayakniŋ, Josep yip, Gor ñapan nup ak aŋgniŋg, dand Jerusalem amiy, Gor aŋgniŋep korip amnirik. \v 24 Pen low minim bap tikiy, “Biyn ñapan tikniŋgiy gok suŋ ayek, yakir maliŋg akaŋ, kochir omiŋal dand Gor aŋgniŋep korip mis ar ak amiy, pik Gor nup simboŋg ñiy mey, suŋ ayip aŋgiy, Gor aŋgniŋep korip miŋgan ak amniŋgambay aŋgyak.” Gos kun ak kunep niŋiy mey, yakir omiŋal sek dand amnirik. \p \v 25-26 Pen Jerusalem amiy, yakir omiŋal ak Gor nup simboŋg ñiy, korip miŋgan amiy niŋrik: bi mind tep yimb giy, Gor nup nep aŋgniŋyiŋgip bap mindek. Yimb nuk ak Simiyon. Nuk Gor Kawnan ak yip mindyiŋgip ak mey; nup nind aŋgak, “Biyomb Gor yokek Yisrel biynimb kuyip diy kond mindeniŋgamb ak apek niŋiy, kisen kumniŋgamban aŋgek,” niŋmindyiŋgip. \p \v 27 Pen ñin kun ak, Gor Kawnan ak Simiyon nup gos ñek, Gor nup aŋgniŋep korip ak amiy niŋak; Josep ber, Jiysis nup dand apiy, Mosis aŋgak rek giniŋg ap minderik. \v 28 Kuyip niŋiy, Jiysis nup di kaygiy, Gor nup yimb ak dand aranyiŋg aŋgak: \q1 \v 29-30 “Biyomb. Ñapan biy yomb giy, chinup di nip yip jimñiy ayniŋgamb ak, tep yokey miseŋ niŋsipiyn. Kun ak yip aŋgnak rek yepyey, tep gakniŋ kumnim. \q1 \v 31-32 “Ñapan kun biy, biynimb nand Yisrel kuyip nep daŋ aŋgiy ma yokpan; biynimb yikop okok kuyip kunep daŋ aŋgiy yokpan. \q1 “Pen melik tep nand ak kuyip niŋakniŋ, chinup Yisrel biynimb yimb ak dand araniŋgambay aŋgak.” \q1 \v 33 Simiyon Jiysis nup kaygiy, minim kun ak aŋgakniŋ, Josep ber gos kuŋay niŋrik. \v 34 Pen nuk kuyip bilesiym giyiŋg, Jiysis nonim Mariya nup aŋgak, “Ñi nand kun biy mindakniŋ, Yisrel biynimb kuŋaynep namb ak anjilakiy, kinjeŋ tep diy amniŋgambay gok, Gor ker amniŋgambay; kinjeŋ timey diy amniŋgambay gok, apyap pikniŋgambay. Niŋyaŋ aŋgiy, nup yokak ak pen, nup ma diy aŋgjiwniŋgambay. \v 35 Kun giy mey, yerer giy gos niŋiy mindpay rek, biynimb niŋniŋgambay. Pen mindmaŋgiy nip ak kalaw yimb giniŋgamb aŋgak.” \p \v 36 Pen ñin kun ak, biyn Gor minim aŋgep bap kunep ap mindek. Yimb nuk ak Ana. Nop yimb ak Pañiwel. Biynimb Esa aŋgyiŋgipay kiñiŋ ak tik dand apiy mey, Ana nup tikyak. Pen Ana simiy nuk ñin jiwiy omiŋal nokom, andikiy onep anjip piskind ak yinak. Nind bi diy, nuŋgumiy yip minder simiy yin ayak ar ak. \v 37 Pen nuŋgumiy kumakniŋ, Gor nup gos anep ayek, ñin gunap tap ñimbiy mer, Gor aŋgniŋep korip ak amiy, pumbnamb kisyimken aŋgniŋ mindyiŋgip. \p \v 38 Pen nuk Jiysis nup di mindeyak maŋ siŋak apiy, Gor nup tep aŋgiy, biynimb Gor chinup diy kond mindeniŋgamb aŋgiy niŋyak gok kuyip aŋgak, “Ñapan biy yomb giy, chinup di Nop yip jimñiy ayniŋgamb aŋgak.” \s1 Jiysis Nup Dand Andkind Nasaret Amnirik \p \v 39 Josep ber Gor low minim aŋgiy tikyak rek giy, tip ak andkind Galiyliy propens amiy, miñmon kiyk Nasaret amnirik. \v 40 Am mindiy Jiysis yomb giy, Gor nup kond mindakniŋ, gos tep yimb niŋiy, mind tep gak. \s1 Jiysis Gor Aŋgniŋep Korip Amnak \p \v 41 Nop nonim ber simiy ak simiy ak, enjol ak Yijip biynimb kuyip pikayiŋg, chinup Jiwda biynimb gok kirgak ñin yomb Pasopa ak miñiy aŋgiy, am Jerusalem nan-giyiŋgipay. \v 42 Kun giy mey, Jiysis simiy nuk yin wimiŋgan ak ayek, nop nonim yip Jerusalem am mindey, \v 43-44 ñin yomb kiyk kun ak apiy pandikakniŋ, korip amjipun aŋgiy, andkind kinjeŋnamb ak apiy niŋrik: Jiysis yip ma apeyak. Nuk Jerusalem nep mindek ak pen, kiyk ma niŋiy aŋgrik, nuk biynimb gunap yip asaw aŋgiy niŋrik. Pen kinjeŋnamb ak kiniy, nup ma nep niŋiy, \v 45-48 numiy numam sikop yip mindip akaŋ aŋgiy, piyow andkind Jerusalem amiy niŋrik: nuk am Gor nup aŋgniŋep korip ak mindiy, biyomb low tiysa gok yip minim aŋg mindek. Biynimb ap niŋmindeyak gok, Jiysis aŋgak rek niŋiy, ñi gos kind aŋgiy niŋiy, minim aŋg tep yimb gip ak aŋgiy, wal aŋgyak. Pen nop nonim ber nup kunep niŋiy, ñi ak gos nuk ak key niŋiy kun gamb, nup ñin omiŋal nokom ma niŋbur aŋgiy, wal aŋgrik. Nonim pen, Jiysis nup aŋgak, “Nap chirup yenen kun gey, mindmaŋgiy kalaw gakniŋ, nip piyow niŋraspur?” \v 49 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Yenen yip piyow taŋgyiŋg aspiyr? Bapiy yand korip mindeniŋgayn ak ma niŋbiyr?” \v 50 Jiysis kun aŋgak ak pen, minim asap ak aŋgiy ma tik niŋrik. \p \v 51 Pen ñin kun ak, Jiysis nup poŋind andkind miñmon kiyk Nasaret amerik, nuk kun okok mindyiŋg, nop nonim aŋgyiŋgipiyr rek nep niŋiy kindik giyiŋgip. Pen nonim, nuk yerer gak ak niŋyiŋg nep mindyiŋgip. \v 52 Jiysis miñmon Nasaret mindiy, pisnep yomb giy, gos niŋrep yimb gek, Gor sek, biynimb gok sek nup niŋey tep gak. \c 3 \s1 Jon Bi Ñiŋg Pikñemb Ak Minim Aŋgyiŋgip \r (Mat 3:1-12; Mak 1:2-8; Jon 1:19-28) \p \v 1 Rom gapman biyomb yimb Siysa Taybiyriyas, miñmon okok kond mindek, simiy ak yin ayak anjip piskind ak. Pen nuk paryomb okok mindiy, bi kond mindep namb kayaŋ nuk gunap aŋgek, am miñmon sikoy gunap kond mindeyak. Binuk Ponsis Paylat, Jiwdiya biynimb gok kuyip kond mindek. Binuk Herot, Galiyliy biynimb gok kuyip kond mindek. Herot numam nuk Piyliyp, Yitiwriya biynimb gok sek, Trakonaytis biynimb gok sek kond mindek. Layseniyas, miñmon Abiyliyniy biynimb gok kuyip kond mindek. \v 2 Pen won kun ak, binak Anas yip, Kayapas yip, biyomb Gor nup simboŋgep omiŋal ak Jerusalem minderik. \p Pen ñin namb kun ak, Sekaraya ñinuk Jon, biynimb kuŋay ma mindeyak namb okok kin mindakniŋ, Gor nup gos ñek, \v 3 Joden ñiŋg gol okok amiy, biynimb gok kuyip minim aŋgñiyiŋg aŋgyiŋgip, “Tap siy tap timey gipim ak, yenen kun gipun aŋgiy kirgiy, Gor nup nep gosimb niŋem, nimbip ñiŋg pikñen mey; Gor niŋiy kirginiŋgamb aŋgyiŋgip.” \p \v 4 Jon kuyip Gor minim aŋgñak kun ak, bi Gor minim aŋgep Asaya, giniŋgamb aŋgiy tikak rek nep gak. Asaya minim tikiy aŋgak: \q1 “Bi bap biynimb kuŋay ma mindpay namb okok meŋg miŋgan dand araniy aŋgniŋgamb, ‘Per, biyomb asaw aŋgiy, kinjeŋ pindrep giy kond mindpay. \v 5 Kun ak, dum okok piŋiysak tep giy, giw miŋgan okok lum ñi tep giy, kinjeŋ tind mand giy mindonimuŋ gok; pind yipund giy, kamb gok diyok tep giy, tap siy tap timey gipim ak kirgiy, Biyomb anup kond mindenimimb. \v 6 Kun giy mey, biynimb okok maŋgiysek, Gor binuk yokek biynimb diniŋgamb anup niŋrep giniŋgiy aŋgniŋgamb’ aŋgiy” tikak. \p \v 7 Jon Asaya aŋgiy tikak rek aŋgakniŋ, biynimb kuŋaynep mindek ak apiy aŋgyak, “Chinup ñiŋg pikñan aŋgey,” kuyip aŋg giy aŋgak, “Siyŋ saraw ñapan nuk guniy. Yerip gos ak niŋiy pirik opim? ‘Ñiŋg pikon, Gor biynimb gunap kuyip aŋg giniŋgamb ñin ak, chinup ma aŋg giniŋgamb aŋgiy’ pirik opim? \v 8 Ñiŋg pikniŋg, tap siy tap timey gipim gok yenen kun gipun aŋgiy kirgem mey, Gor nup gosimb niŋbay aŋgiy, nimbip ñiŋg pikñinim! Pen gos bap niŋiy, chin Ebraham ñapan nuk aŋgiy, Ebraham nup nep gos ak ma niŋnimimb. Nuk tikek, tikey wak gok chin mindpun apim ak, tap yikop. Gor kamb guniy diy, Ebraham ñapan nuk gunap giniŋg gipkop. Kun ak bi tep Ebraham tikek; tikey amiy apiy gek chinup tikpay apim ak, Gor niŋek minim rek ma apim. \p \v 9 “Pen niŋrep ginimimb! Gor mon maŋgiy ma piyip gok timb daŋgiyniŋg, tiw ak mamb giy mindip aŋgak.” \p \v 10 Jon minim kun ak rek aŋgakniŋ, nup pen aŋgniŋiy aŋgyiŋgipay, “Chinup yergiyaŋ aŋgiy apan?” Aŋgey, kuyip aŋgyiŋgip, \v 11 “Biynimb tiŋgliys omiŋal mindonimuŋ gok, bap biynimb tiŋgliys ma mindonimuŋ gok kuyip ñiniŋgiy. Pen biynimb tap keñmaŋgiy mindonimuŋ gok, gunap biynimb tap ma mindonimuŋ gok kuyip ñiniŋgiy aŋgak.” \p \v 12 Pen bi takes dep gok, Jon chinup ñiŋg pikñaŋ aŋgiy, ap nup aŋgniŋiy aŋgyiŋgipay, “Tiysa. Chin yerginjun?” \v 13 Aŋgey, kuyip aŋgyiŋgip, “Takes ak diniŋg, gapman kay apay rek nep dinimimb. Yesek gunap ma dinimimb aŋgyiŋgip.” \p \v 14 Rom biynimb, amiybi kiyk ap poliys rek mindyiŋgipay gok, Jon nup minim kun ak rek nep aŋgniŋiy aŋgyiŋgipay, “Chin yerginjun?” Aŋgey, kuyip aŋgyiŋgip, “Biynimb gok kuyip timey ma giy, kor yesek giy maniy kuyip ak ma dinimimb. Woŋg gipim rek nep dinimimb aŋgyiŋgip.” \p \v 15 Pen kun gi mind dand amiy, biynimb gok gos ar bap niŋiy aŋgyak, “Bi biy, Kiyŋ yomb key yimb per kond mindpun ak rek ayip aŋgyak.” \v 16 Aŋgey, nuk minim kun ak niŋiy kuyip aŋgak, “Yand nimbip yikop ñiŋg pikñimbiyn; Biyomb yimb ak kisen winiŋgamb. Nuk Biyomb yimb; yand bi yikop. Nup niŋen yip nambiŋ gip. Tomb tirup nup gok tuŋgasikyiŋg, tap nup gok marik ginim rek ma ayip. Nuk apiy, Gor Kawnan yipund giy, mon maŋlaŋ rek ak nimbip yokniŋgamb. \p \v 17 “Pen nuk wiyt maŋgiy pikgek gipay rek ak giniŋgamb. Wiyt maŋgiy ñiŋemb gok key ay, wiyt cheŋg gok key ay giniŋgamb. Kun giy, wiyt maŋgiy ñiŋemb gok dand korip nuk amniŋgamb, cheŋg gok dam mon per yin mindip ak yokniŋgamb aŋgak.” \s1 Herot Jon Nup Kalambis Ayak \p \v 18 Jon biynimb gok kuyip, Gor minim tep ak ar gunap aŋgen niŋrep giyaŋ aŋgiy, minim tep kun ak rek sikoy ma aŋgyiŋgip. \v 19-20 Pen gapman biyomb Herot, tap siy tap timey okok gi dand amiy, numam Piyliyp biynuk Herodiyas nup kunep di gek, Jon, ak girep ma gip aŋgek, Herot niŋiy, nup dam kalambis ayak. Herot kisen timey gak ar bap mey kun ak. \s1 Jon Jiysis Nup Ñiŋg Pikñak \r (Mat 3:13-17; Mak 1:9-11) \p \v 21-22 Pen Jon nup kalambis ma ayak won ak, biynimb gok kuyip ñiŋg pikñiyiŋgip. Jiysis nup kunep ñiŋg pikñek, nuk Nop Gor nup aŋgniŋ mindakniŋ, semb biyoŋ liŋg keykey amek, Gor Kawnan ak yakir kochir rek Jiysis ker wakniŋ, minim bap semb biyoŋ nimb apiy aŋgak, “Ñi tep yand! Nip niŋen yip tep yimb gip aŋgak.” \s1 Jiysis Nusind Sikop \r (Mat 1:1-17) \p \v 23 Pen Jiysis simiy nuk ak ñin jiwiy, andikiy onep ar ak amnakniŋ, tikjak Nop Gor nup woŋg ak gak. Biynimb gok Jiysis nup aŋgniŋyak-eŋ, “Nop nuk mey; binak Josep aŋgniŋyak.” \p Josep nop ak Heliy. \q1 \v 24 Heliy nop ak Matat. \q1 Matat nop ak Liypay. \q1 Liypay nop ak Melkay. \q1 Melkay nop ak Janay. \q1 Janay nop ak Josep. \q1 \v 25 Josep nop ak Matatayas. \q1 Matatayas nop ak Emos. \q1 Emos nop ak Neyam. \q1 Neyam nop ak Eslay. \q1 Eslay nop ak Nagay. \q1 \v 26 Nagay nop ak Mat. \q1 Mat nop ak Matatayas. \q1 Matatayas nop ak Semen. \q1 Semen nop ak Josek. \q1 Josek nop ak Joda. \q1 \v 27 Joda nop ak Jowanan. \q1 Jowanan nop ak Resa. \q1 Resa nop ak Serababel. \q1 Serababel nop ak Siyaltiyel. \q1 Siyaltiyel nop ak Neray. \q1 \v 28 Neray nop ak Melkay. \q1 Melkay nop ak Eday. \q1 Eday nop ak Kosam. \q1 Kosam nop ak Elmandam. \q1 Elmandam nop ak Yer. \q1 \v 29 Yer nop ak Josiwa. \q1 Josiwa nop ak Eliysa. \q1 Eliysa nop ak Jorim. \q1 Jorim nop ak Matat. \q1 Matat nop ak Liypay. \q1 \v 30 Liypay nop ak Simiyon. \q1 Simiyon nop ak Jiwda. \q1 Jiwda nop ak Josep. \q1 Josep nop ak Jonam. \q1 Jonam nop ak Eliyakim. \q1 \v 31 Eliyakim nop ak Meliya. \q1 Meliya nop ak Mena. \q1 Mena nop ak Matata. \q1 Matata nop ak Netan. \q1 Netan nop ak Depiyt. \q1 \v 32 Depiyt nop ak Jesiy. \q1 Jesiy nop ak Obet. \q1 Obet nop ak Bowas. \q1 Bowas nop ak Salmon. \q1 Salmon nop ak Nason. \q1 \v 33 Nason nop ak Amiynadap. \q1 Amiynadap nop ak Atmiyn. \q1 Atmiyn nop ak Anay. \q1 Anay nop ak Hesron. \q1 Hesron nop ak Peres. \q1 Peres nop ak Jiwda. \q1 \v 34 Jiwda nop ak Jekop. \q1 Jekop nop ak Aysek. \q1 Aysek nop ak Ebraham. \q1 Ebraham nop ak Tera. \q1 Tera nop ak Nowa. \q1 \v 35 Nowa nop ak Seruk. \q1 Seruk nop ak Reyiw. \q1 Reyiw nop ak Pelek. \q1 Pelek nop ak Ebey. \q1 Ebey nop ak Sela. \q1 \v 36 Sela nop ak Keynan. \q1 Keynan nop ak Apaksat. \q1 Apaksat nop ak Siyem. \q1 Siyem nop ak Nowa. \q1 Nowa nop ak Lamek. \q1 \v 37 Lamek nop ak Metiwsala. \q1 Metiwsala nop ak Yinok. \q1 Yinok nop ak Jaret. \q1 \v 38 Jaret nop ak Makalalel. \q1 Makalalel nop ak Keynan. \q1 Keynan nop ak Enos. \q1 Enos nop ak Set. \q1 Set nop ak Andam. \q1 Andam nup mey, Gor gayak. \c 4 \s1 Seytan Jiysis Nup Yesek Aŋgak \r (Mat 4:1-11; Mak 1:12-13) \p \v 1-2 Pen Jiysis Joden ñiŋg mindiy andkind owakniŋ, Gor Kawnan ak nup bak ay, dand miñmon nep namb okok amek, nuk tap ñimbiy mer; yikop nep mindek ñin omiŋal jiwak. Pen nuk kun okok giraŋgakniŋ, Seytan minim yip ak niŋaŋ aŋgiy, ap nup aŋgak, \v 3 “Nand Gor Ñinuk mindiy ker, kamb biy aŋgey biret rek ayek ñiŋan aŋgak.” \v 4 Aŋgek, Jiysis nup pen aŋgak, “Baybol buk ak tikiy aŋgyak, ‘Biynimb gok biret nep ñimbiy ma mindeniŋgambay aŋgyak.’” \p \v 5 Aŋgek, Seytan Jiysis nup dand miñmon yirik paryomb yimb bap amiy, miñmon okok maŋgiysek yimb yomiy \v 6-7 aŋgak, “Miñmon teprep guniy niŋan! Biyomb keykey kond mindpay. Yand miñmon kun gok maŋgiysek kond mindpiyn rek, bi bap nup aŋgniŋg aŋgniŋgayn. Kun ak nand koŋgim yimiy yip aŋgniŋeniŋgamban, miñmon kun guniy maŋgiysek nip aŋgen, yimb yomb mindakniŋ kond mindeniŋgamban aŋgak.” \p \v 8 Aŋgek, Jiysis pen aŋgak, “Nip ma nep aŋgniŋniŋgayn! Baybol buk ak tikiy aŋgyak, ‘Biyomb chin Gor nup nep aŋgniŋiy, woŋg nup anep giñinimimb aŋgyak’ aŋgak.” \p \v 9 Kun aŋgek, Seytan Jiysis nup poŋind Jerusalem amiy, dand Gor aŋgniŋep korip yiy akyoŋ giyak ar ak amiy aŋgak, “Nand Gor Ñinuk mindpiyn aŋgiy, pindeŋg man biyaŋ ayan! \v 10 Baybol buk ak tikiy aŋgyak, ‘Gor enjol nuk gok aŋgek nip kond mindeniŋgambay.’ \v 11 Minim bap pen tikiy aŋgyak, ‘Apyap pikniŋg gey, nip dand araney, kamb tomb nip ak ma pikniŋgamb aŋgyak’ aŋgak.” \p \v 12 Seytan kun aŋgek, Jiysis aŋgak, “Biyomb Gor windin yirik ar ak, ñiñloŋ ay kun ak rek ma giniŋgayn. Baybol buk ak, ‘Nup ñiñloŋ ma ayep aŋgiy tikyak’ aŋgak.” \p \v 13 Seytan Jiysis nup minim tom gi mer niŋiy, kiriŋg amiy, gos nuk okok nep, ‘Minek gunap, nup tip ak tom ginim aŋgiy’ kasek ma andkind owak. \s1 Jiysis Miñmon Galiyliy Kiñiŋ Giy Minim Aŋgñak \r (Mat 4:1-11; Mak 1:12-13) \p \v 14 Pen Gor Kawnan ak Jiysis nup kond mindakniŋ, andkind ap miñmon Galiyliy mindiy, key yimb gek niŋiy, minim nup ak yiŋg dand, miñmon Galiyliy namb okok maŋgiysek amniyak. \v 15 Nuk Jiwda nan-gep korip okok amiy, minim aŋgrep gek, nup bi tep yimb aŋgiy, miñmiñ yimb giyak. \s1 Nasaret Biynimb Jiysis Nup Ma Diyak \r (Mat 13:53-58; Mak 6:1-6) \p \v 16 Pen Jiysis nuk miñmon Galiyliy namb okok giraŋg diy, miñmon sikoy mindiy yomb gak Nasaret am mindek. Jiwda lotiw ñin ak apek, per giyiŋgip rek, nan-gep korip ak amiy, tikjakiy Baybol buk ak riytiym giniŋg gek, \v 17 nup bi Gor minim aŋgep Asaya tikak buk band ak dap ñey, di wisikiy, minim aŋgniŋg gak day ak niŋiy, kuyip riyt giy aŋgak: \q1 \v 18 “Biyomb ak, woŋg nuk gunap yip gaŋ aŋgiy, Kawnan nuk ak yokek yand yip mindip. Kun ak biynimb simbgeprek gok aŋgrep gen niŋniŋgambay. Biynimb kalambis rek mindpay gok wisik yoken amniŋgambay. Biynimb windin koy rek mindpay gok gen niŋniŋgambay. Biynimb kosyam mindpay gok direp giniŋgayn. \v 19 Pen Gor biynimb diniŋgamb ñin tep ak, miñiy owip aŋgiy, biynimb gok kuyip aŋgñiniŋgayn aŋgak.” \p \v 20 Jiysis minim kun ak riyt gi day jiwiy, buk band ak kom kom giy, bi buk kond mindyiŋgip anup tip ak ñiy bisgek, biynimb mindeyak gok maŋgiysek windin ak jiwiy nup nep niŋeyak, kuyip aŋgak, \v 21 “Asaya Biyomb aŋgek, per kond mindpim kun ak miñiy miseŋ niŋsipim aŋgak.” \v 22 Kun aŋgek, minim tep yimb nuk aŋgak ak niŋiy, yimb nup ak dand araniyak. Pen gos bap niŋiy aŋgyak, “Bi kun biy Josep ñinuk rek?” \p \v 23 Kun aŋgey, Jiysis kuyip aŋgak, “Pen yand niŋbiyn! Yip aŋgniŋgambim, ‘Nand Kiyŋ yomb key yimb per kond mindpun ak, miñmon Kapaniyam mindiy, tap mageprek gey, yind achimal apek niŋbun rek ak, miñmon nak biy kunep gey niŋjun aŋgniŋgambim.’ \v 24 Pen nimbip niŋind aspiyn. Bi Gor minim aŋgep gok, miñmon bapik okok taŋgiy, minim tep ak aŋgey, niŋind apay aŋgiy dipay. Pen miñmon kiyk ak key ap aŋgey, bi chin gok key aspay aŋgiy minim kuyip ak ma dipay. \p \v 25 “Pen niŋim! Bi Gor minim aŋgep Yilayja mindek ñin ak, simiy omiŋal nokom takin onep kaŋgol ak, miñmon ma yimb pikiy, tap ma jakiy, yiwan yomb sikerek yimb ak gak. \v 26 Yisrel biyn yandiw yiwan gak gok, kuŋaynep mindeyak ak pen; Gor Yilayja nup yokek, am miñmon yomb Saydon miñmon sikoy Sareypar amiy, tap mageprek ak gek, biyn yandiw bap keñmaŋgiy nuk kuŋaynep mindek. \v 27 Pen ar kun ak rek, kisen, bi Gor minim aŋgep Yilayja mindek ñin ak, Yisrel biynimb soy ayndik ayak gok, kuŋay yimb mindeyak ak pen; kuyip gunap gek suŋ ma ayak; bi Neman miñmon paryomb Siyriya nimb ak nep gek suŋ ayak aŋgak.” \p \v 28 Jiysis kun aŋgek, biynimb lotiw korip mindeyak gok niŋey miluk timey yimb yapek, \v 29-30 nup yuk dam minduŋ okok yokon kumaŋ aŋgiy, yukey amnakniŋ, biynimb kuŋay mindeyak namb okok amiy kapkap amnak. \s1 Jiysis Kichekiy Aŋg Mis Yokak \r (Mak 1:21-28) \p \v 31 Nuk miñmon sikoy Kapaniyam Galiyliy propens ak am mindiy, Jiwda lotiw ñin ak apek, tikjakiy kuyip minim aŋgñak. \v 32 Gor minim ak yiñrimey giy, yipund giy yimb nep aŋgek, wal yimb aŋgyak. \v 33 Pen nan-gep korip namb kun ak, bi kichekiy ambaŋ ayak bap mindek. Nuk suk yomb aŋgiy aŋgak, \v 34 “Bi Jiysis Nasaret nimb! Yerginiŋg opan? Chinup timey giniŋg opan rek ayip. Yand nip niŋbiyn; Gor bi suŋ-tep nuk anep opan aŋgak.” \p \v 35 Pen Jiysis kichekiy ambaŋ ay mindek kun anup aŋgak, “Minim ma aŋgiy, bi ak kirgiy mis amnoŋ.” Aŋgek, mis amyiŋg, bi nonim yipund giy anup, biynimb mindeyak namb siŋak diyokiy amnak ak pen, nup tapin ma pikak. \p \v 36 Kun gek, biynimb niŋmindeyak gok, kiyk nep aŋgniŋ aŋgniŋ giy aŋgyak, “Bi kalrimey kun biy, minim kun ak akay nimb dand apiy aŋgek, kichekiy gok mis ambay aŋgyak.” \v 37 Pen Jiysis gak minim kun ak, yiŋg dand miñmon kun okok maŋgiysek amniyak. \s1 Jiysis Biynimb Gek Suŋ Ayak \r (Mat 8:14-15; Mak 1:29-31) \p \v 38 Pen Jiysis Jiwda nan-gep korip ak kirgiy, Saymon korip ak amnak. Saymon biyn numok nuk ak tap yomb giy, mumbwak okok maŋgiysek mon rek yinek mey, biynimb gok apiy Jiysis nup aŋgyak, “Apiy, Saymon numok nup gey, jak amnaŋ aŋgyak.” \v 39 Aŋgey, nuk biyn tap gek kum mindek maŋ siŋak apiy aŋgak “Tap gip biy suŋ ayaŋ aŋgak” Kun aŋgakniŋ, won anep suŋ ayek, tikjakiy biynimb ap mindeyak gok kuyip tap keñmaŋgiy gak. \v 40 Biynimb kun okok mindeyak gok, minim kun ak niŋiy, pumb paŋind amnak won ak, biynimb kiyk tap gak gok maŋgiysek dand Jiysis mindek ak apeyak, kuyip nokom nokom diniŋakniŋ suŋ ayak. \v 41 Pen biynimb malñiluk akaŋ, tap yerip ambaŋ ay mindek gok, aŋgek mis amyiŋg, nup niŋyak rek suk yomb aŋgiy aŋgyak, “Nand Gor Ñinuk.” Kun aŋgey, kuyip kun ma aŋgnimimb aŋgek, aŋgak rek niŋiy mis amniyak. \s1 Jiysis Miñmon Wikan Gunap Amiy Kuyip Minim Aŋgñak \r (Mak 1:35-39) \p \v 42 Minek miñmon yowakniŋ, Jiysis miñmon kun ak kirgiy, key minden aŋgiy, miñmon nep namb okok amnak. Amek, biynimb gok kisen amiy, nup piyow niŋiy aŋgyak, “Okok ma amnimin; chin yip mindon aŋgyak.” \v 43 Kun aŋgey, Jiysis aŋgak, “Gor yip aŋgyokamb opiyn rek, am biynimb wikan gunap kuyip kunep, Gor biynimb diy kond mindeniŋgamb rek minim ak aŋgniŋgayn aŋgak.” \v 44 Kun aŋgiy, okok giraŋgyiŋg, am Jiwda nan-gep korip okok amiy, minim tep kun ak kuyip aŋgñiyiŋgip. \c 5 \s1 Jiysis Aŋgek Piys Kuŋay Diyak \r (Mat 4:18-22; Mak 1:16-20) \p \v 1 Jiysis ñin bap am ñiŋg Galiyliy chemb gol ak mindiy, Gor minim tep ak aŋgñakniŋ, biynimb kuŋay yimb nep, minim tep kun ak niŋun aŋgiy, chichmiy yimyiŋg wiyak. \v 2 Kun giy wiyakniŋ, Jiysis niŋak, bi piys dep gok, bot omiŋal dap ñiŋg chemb gol kun siŋak ay, piys dep wimben gok wasyim gi mindeyak. \v 3 Nuk Saymon Piyta bot ar ak pindeŋg ay aŋgak, “Yip di nembnemb gey, ñiŋg namb siŋbindoŋ amnaŋ aŋgak.” Aŋgek, Saymon Piyta bot ak di nembnemb gek, ñiŋg namb siŋak amek, Jiysis bot ar kun ak bisiŋg mindyiŋg, biynimb gok kuyip minim aŋgñak. \v 4 Minim aŋgjiwiy, Saymon Piyta nup aŋgak, “Bot biy pul gi dand ñiŋg namb yomb siŋbindoŋ amiy, wimben ak yokiy piys dim aŋgak.” \p \v 5 Aŋgek, Saymon Piyta aŋgak, “Biyomb. Miñiy kisyim biyaŋ piys nen taŋgon taŋgon, miñmon yowip ak pen; piys gunap ma dipun. Nand kun apan ak, wimben ak monmon yokniŋun aŋgak.” \p \v 6 Kun aŋgiy, wimben yokyakniŋ, piys kuŋaynep apiy wimben miŋgan ak amey, wimben ak aranjakiy puŋgrikniŋg rek gak. \v 7 Kun gek niŋiy, numam bot ar bap mindeyak gok kuyip ñinan gek apeyak; piys kun gok diy, bot omiŋal kun ak ayey, pisnep aranjakiy, poŋgek yowniŋg rek gak. \v 8-10 Kun gek niŋiy, Saymon Piyta binuk yip bot ar mindeyak gok gos kuŋay yimb niŋyak. Pen Sebediy ñinuk Jemis yip, Jon yip, bot bap diy Saymon yip woŋg jimñiy giyiŋgipiyr ak, kunep gos kuŋay niŋrik. Pen Saymon am Jiysis mindek maŋ siŋak koŋgim yimiy aŋgak, “Biyomb. Yand bi tap siy tap timey gipiyn ak, nand key okok amnoŋ aŋgak.” Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Ma piriknimin. Miñiy ñin biy tikiy, bi piys dep ak kirgiy, bi biynimb dand Gor ker owep ak mindeniŋgamban aŋgak.” \v 11 Kun aŋgek, bot omiŋal ak dam ñiŋg gol okok ay, piys tap gok kirgiy, Jiysis nup gosimb niŋiy, yip amiy taŋgyiŋgipay. \s1 Jiysis Bi Soy Ayndik Ayak Bap Gek Suŋ Ayak \p \v 12 Pen kisen Jiysis am miñmon yomb bap mindek, bi soy ayndik mumbwak okok maŋgiysek ayak bap, ap mindek maŋ siŋak koŋgim yimiy aŋgak, “Nand yip gey suŋ ayniŋg, gey suŋ aynimuŋ aŋgak.” \p \v 13 Aŋgek, nip gen suŋ ayniŋgamb aŋgiy, nup diniŋakniŋ, suŋ ayak. \v 14 Suŋ ayek, bi kun anup aŋgak, “Jiysis yip diniŋek suŋ ayip ma aŋgnimin. Mosis Baybol buk ak tikiy aŋgak rek, soy ayndik yip ak suŋ ayip aŋgiy, am bi Gor nup simboŋgipay gok kuyip yomey, kiyk niŋiy, niŋind apan aŋgey, am siypsiyp ñiluk bap kim tiwniŋg dap kuyip ñiyiŋg aŋgnimin, ‘Yip suŋ ayip rek, Gor nup simboŋgim aŋgiy, siypsiyp ñiluk biy daswiyn aŋgnimin.’ Kun gey, biynimb maŋgiysek niŋiy aŋgniŋgambay, ‘Nup suŋ ayip rek kun gip aŋgniŋgambay.’” \p \v 15 Pen Jiysis nup minim ak, miñmon okok kind kind amek, biynimb kuŋaynep, nup niŋun aŋgiy apyiŋgipay. Biynimb kun gok, gunap minim tep nup ak niŋniŋg apyiŋgipay; gunap chinup gek suŋ ayaŋ aŋgiy apyiŋgipay. \v 16 Apey, kuyip minim tep aŋgñiy, gek suŋ ayiŋgip. Pen ñin gunap nuk am tip bap key mindiy, Nop Gor nup aŋgniŋ mindyiŋgip. \s1 Jiysis Bi Ñin Tomb Kalaw Gak Ak Gek Suŋ Ayak \p \v 17 Ñin bap Jiysis biynimb gok kuyip minim aŋgñi mindek. Pen namb kun ak, bi Peresiy gunap, bi low tiysa gunap ap bisiŋg mindeyak. Bi kun gok, gunap miñmon yomb Galiyliy keykey okok nimb; gunap Jiwdiya keykey okok nimb, gunap Jerusalem nimb wiyak. Pen Jiysis Nop kond mindek ak mey, biynimb tap gak gok gek suŋ aynimuŋ rek ayak. \p \v 18 Pen bi gunap, bi ñin tomb kalaw gak bap nup, Jiysis mindek korip miŋgan ak dand amon, gek suŋ ayaŋ aŋgiy, \v 19 yirar ay dand amiy niŋyak: biynimb gok korip miŋgan kun ak pisnep timbikdak. Kun gek, bi yirar ay dand wiyak kun ak, dand korip ar biyoŋ amiy, korip ak tuŋgyikiy, Jiysis mindek namb siŋak yokey amnak. \v 20 Kiyk nuk gek suŋ aynimuŋ rek ayip aŋgiy niŋeyak, Jiysis bi ñin tomb kalaw gak anup aŋgak, “Mam. Tap siy tap timey gach nip chiŋgip ak, niŋiy kirsipiyn aŋgak.” \p \v 21 Kun aŋgek, bi Peresiy gok sek, bi low tiysa gok sek, gos namb kiyk okok nep key niŋiy aŋgyak, “Bi kun biy an? Nuk Gor nup aŋgjiwyiŋg asap. Gor nep mey, tap siy tap timey gach ak, niŋiy kirginimuŋ rek ayip aŋgyak.” \p \v 22 Pen gos niŋyak kun ak, Jiysis key tik niŋiy aŋgak, “Nimb yenen yip gos timey niŋiy kun aspim? \v 23 Yand bi ñin tomb kalaw gip biy nup, ‘Tap siy tap timey nip chiŋgip gach ak, wiykyokpiyn aŋgnim?’ Akaŋ; ‘Nip suŋ ayip nen; tikjakiy amnoŋ aŋgnim?’ Akaŋ, minim yerip ak aŋgen, nimbip tep giniŋgamb? \v 24 Pen niŋrep yimb ginimimb! Minim nup apiyn kun ak, kiñiŋ ak mindip. Bi bap Ñinuk Nop minim ak diy mey; man ar biy apiy, tap siy tap timey gipay gach ak wiykyokniŋgamb aŋgak.” \p Kun aŋgiy, bi ñin tomb kalaw gak anup aŋgak, “Miñiy nip suŋ ayip nen; tikjakiy yirar band ak dand andkind korip amnoŋ aŋgak.” \p \v 25 Kun aŋgek, biynimb gok niŋmindyakniŋ, won kun anep tikjakiy, nup yirar ay dand wiyak band ak diy, Gor nup tep aŋgyiŋg, korip nuk amnak. \v 26 Kun gek, niŋiy jiwdiy, Gor nup yimb ak dand aranyiŋg, miñiy key yimb gamb niŋsipun aŋgiy wal aŋgyak. \s1 Jiysis Liypay Nup Dak \r (Mat 9:9-13; Mak 2:13-17) \p \v 27 Pen kisen Jiysis amiy niŋak: bi takes dep ak, takes pikyiŋgipay korip miŋgan ak bisiŋg mindek. Yimb nuk ak Liypay. Jiysis nup niŋiy aŋgak, “Apey, yand yip taŋgor aŋgak.” \v 28 Aŋgek, woŋg giyiŋgip kun ak kirgiy, tap nuk gok maŋgiysek kirgiy, Jiysis yip taŋgyiŋgipiyr. \p \v 29 Pen Liypay, Jiysis nup tap yomb ak korip nuk ak daŋgiy ay, bi takes dep gunap, biynimb yikop gunap suk aŋgek apeyak, kiy yip bisgiy tap ñiŋyak. \v 30 Pen Jiysis kiy yip tap ñimbek niŋiy, bi Peresiy gunap, low tiysa kiyk gok sek ap, Jiysis binuk gok kuyip aŋgyak, “Nimb yenen bi tap siy diy, bi takes diyiŋg maniy siy dipay gok yip bisgiy tap ñimbim?” \p \v 31 Kun aŋgeyak, Jiysis kuyip aŋgak, “Biynimb kim mindpun apay gok, dokta niŋniŋg ma ambay; biynimb tap gip gok nep, chinup gek suŋ ayaŋ aŋgiy, dokta niŋniŋg ambay. \v 32 Kun ak rek, yand biynimb tep tep gok kuyip diniŋg ma opiyn; biynimb tap siy tap timey giy, mindrep ma gipun aŋgiy niŋniŋgambay biynimb gok kuyip diniŋg opiyn aŋgak.” \s1 Lotiw Gos Ak Nep Niŋiy Tap Ma Ñiŋyak \r (Mat 9:14-17; Mak 2:18-22) \p \v 33 Biynimb gunap Jiysis nup aŋgyak, “Jon binuk gok yip, Peresiy bi kiyk gok yip ñin gunap, Gor nup gos nokom niŋjun aŋgiy, tap ma ñimbiy yiwan nep mindiy, Gor nup aŋgniŋbay. Pen binak gok yenen tap ñimbyiŋg, ñiŋg ñimbyiŋg nep mindpay?” \p \v 34 Kun aŋgeyak, Jiysis kuyip tikdam ay aŋgak, “Chin Jiwda biynimb gipun ar ak; bi bap biyn diniŋg gek, binuk gunap tap yomb ñiŋniŋg geniŋgambay, biynimb gunap pen tikjakiy, yenen kun gispim aŋgiy, ma aŋgniŋgambay. \v 35 Pen kisen biyomb kiyk ak nup ñaŋg ayeniŋgambay mey, simb gek tap ma ñiŋniŋgambay aŋgak.” \p \v 36 Pen Jiysis, Jiwda biynimb minim nind aŋgyiŋgipay ak, minim yand kisen dand ownik ak sesek wopsakniŋgiy rek ayip aŋgiy, kuyip minim gunap paydoŋ ay aŋgak, “Chech nindnimb ak talikek, chech kisenimb bap tuŋgralikiy, dap ñaŋgdey, andip andip ma mindeniŋgamb. Keykey yimb ay, omiŋal giy timey yimb giniŋgamb. \v 37 Pen ñiŋg wayn ak kunep; ñiŋg wayn kim ak diy, kanj meymey wak milip miŋgan ak ma sopay. Yenen: soŋgiy simjen ñeniŋgambay, tan araniy, biŋ timey yimb aŋgiy puŋgrikiy soŋgek, meymey wak ak timey giniŋgamb. \v 38 Kun ak niŋiy mey, ñiŋg wayn kim ak diy, meymey wak kim miŋgan ak nep soŋg ayep. \v 39 Pen biynimb ñiŋg wayn nindnimb ñimbay gok apay, ‘Ñiŋg wayn nindnimb ak tep yimb aŋgiy,’ ñiŋg wayn kim kisenimb ak niŋey, kuyip tep ma gip aŋgak.” \c 6 \s1 Lotiw Ñin Ak Yenen Kun Gispim Aŋgyak \r (Mat 12:1-8; Mak 2:23-28) \p \v 1 Kisen Jiwda lotiw ñin bap, Jiysis binuk gok yip wiyt woŋg namb ak amyiŋg, binuk gok wiyt maŋgiy kun gok gunap tik ñin beŋ okok ay, wak pikyokiy ñimbyiŋg ñimbyiŋg amniyak. \v 2 Kun geyak, bi Peresiy gunap niŋiy aŋgyak, “Nimb yenen lotiw ñin woŋg magep biy, wiyt maŋgiy wak pik yoksipim?” \p \v 3-4 Aŋgeyak, Jiysis binuk gok giyak kun ak timey ma giyak ak niŋiy, bi Peresiy kun gok kuyip aŋgak, “Depiyt wosrey binuk gok yip yiwan gek, Gor aŋgniŋep korip ak amjakiy, biret Gor windin yirik ar ak ay, bi yikop ma ñimbay; bi Gor nup simboŋgipay gok nep ñimbay biret ak, Depiyt aŋgniŋek, nup ñey, binuk gok yip ñiŋyak. Kuyip yiwan gek giyak kesim kun ak, Baybol buk tikyak ak, nimb ma niŋbim? \v 5 Pen lotiw ñin apim ak, bi bap Ñinuk nep kond mindip aŋgak.” \s1 Jiysis Bi Ñin Pipich Gak Ak Gek Suŋ Ayak \r (Mat 12:9-14; Mak 3:1-6) \p \v 6-7 Pen Jiwda lotiw ñin kisen bap, Jiysis Jiwda nan-gep korip ak amiy, kuyip minim aŋgñiyiŋg mindek. Korip miŋgan kun ak, bi ñin pipich gak bap ap mindek. Bi Peresiy gok sek, bi low tiysa gok sek bi kun ak nup niŋyak rek, Jiysis lotiw ñin biy gek suŋ ayniŋgamb akaŋ yergek, nup aŋg gun aŋgiy, niŋyinjsek ay mindeyak. \v 8 Pen gos niŋyak kun ak, Jiysis key niŋiy, bi ñin pipich gak anup aŋgak, “Nand jakiy namb siŋbiy owan aŋgak.” \v 9 Aŋgek, jakiy owakniŋ, nuk bi Peresiy gok sek, bi low tiysa gok sek kuyip aŋgak, “Yikop mindep ñin biy rek, biynimb gok kuyip direp giniŋgambun akaŋ; lotiw ñin aŋgiy kuyip kirginiŋgambun? Akaŋ pen, kuyip gon ma jak amniŋgiy; kirgon kumniŋgiy?” \p \v 10 Kun aŋgiy, kuyip niŋkuskus giy, bi ñin timey gak anup aŋgak, “Ñin ak almil ayan!” Aŋgek, almil ayakniŋ, day suŋ ayak. \v 11 Jiysis bi kun anup gek suŋ ayek niŋiy, bi Peresiy gok sek, bi low tiysa gok sek kuyip miluk yimb yapek, Jiysis nup yerginjun aŋgiy, aŋgniŋ aŋgniŋ gi mindeyak. \s1 Jiysis Binuk Onep Wimiŋgan Ak Dak \r (Mat 10:1-4; Mak 3:13-19) \p \v 12 Pen ñin namb kun siŋak ñin bap, Jiysis Nop nup aŋgniŋiyn aŋgiy, dum akyoŋ amiy, Nop nup aŋgniŋ mindek mindek, miñmon yowak. \v 13 Minek pumb wakniŋ, biynimb nuk gok maŋgiysek aŋgek apeyak, binuk onep wimiŋgan ak kuyip tuŋgasik key ay, kuyip bi minim yip dand amemb gok mindeniŋgambim aŋgiy, aŋgayak. \p \v 14-15 Binuk aŋgayak kun gok yimb kiyk mey; \q1 Bap Saymon. Jiysis yimb nup bap ay, “Piyta” aŋgak. \q1 Bap Enjriw. Saymon numam nuk ak. \q1 Bap Saymon yimb aloŋg, Saymon Selot aŋgyak. \q1 Bap Jemis. \q1 Bap “Jemis Alpiyas” aŋgyak. \q1 Bap Jon. \q1 Bap Piyliyp \q1 Bap Batlomiyiw. \q1 Bap Matyiw \q1 Bap Tomas. \q1 \v 16 Bap Jiwdas. Nop yimb ak Jemis. \q1 Bap “Jiwdas Yiskariyot” aŋgyak. Nuk nep mey, kisen Jiysis nup ñaŋgyaŋ aŋgiy mimuŋg gak. \s1 Biynimb Kuŋaynep Jiysis Amnakniŋ Kisen Amniyak \r (Mat 4:23-25) \p \v 17 Pen Jiysis biynimb nuk kun gok yip, dum biyoŋ kirgiy, am giw tep biyaŋ mindyakniŋ, biynimb kuŋay yimb nep, nup niŋun aŋgiy ap nan-giyak. Biynimb kun gok gunap Jerusalem nimb, gunap Jiwdiya namb okok nimb, gunap miñmon nambiys Taya nimb, gunap miñmon nambiys Saydon nimb. \v 18 Pen biynimb wiyak kun gok, gunap Jiysis minim nup ak niŋniŋg wiyak; gunap tap gek, chinup gek suŋ ayaŋ aŋgiy wiyak. Pen biynimb kichekiy ambaŋ ayek mindrep ma giyak gok, chinup gek suŋ ayaŋ aŋgiy, kunep wiyak. \v 19 Kiyk kun giy apiy mey, Jiysis nup diniŋon, chinup suŋ ayniŋgamb aŋgiy, ap diniŋyakniŋ kuyip suŋ ayak. \s1 Biynimb Simb Gip Gok Kisen Miñmiñ Giniŋgambay \r (Mat 5:1-12) \p \v 20 Jiysis binuk gok kuyip niŋyiŋg aŋgak, “Nimb biynimb simbgeprek mindpim gok, Gor nimbip diy kond mindeniŋgamb! \p \v 21 “Nimb Gor biynimb tep nuk mindenjun aŋgiy, mindmaŋgiy piŋiyñimb gok, biynimb nuk yimb mindeniŋgambim! \p “Nimbip miñiy yiwan yomb gip gok, kisen yiwan ma giniŋgamb! \p “Nimbip simb gek siy aŋgmindpim gok, kisen tep gakniŋ, miñmiñ giyiŋg mindeniŋgambim! \p \v 22 “Bi bap Ñinuk nup chiŋgiy mindem, nimbip yiruk niŋiy, ‘Biynimb timey kun guniy, an yip mindeniŋgambim aŋgiy,’ nimbip yimb timey ay aŋgjiweniŋgiy, miñmiñ yimb ginimimb. \v 23 Giniŋgambay kun ak nusind yes kiyk gok, bi Gor minim aŋgep gok kuyip, giyiŋgipay rek nep nimbip giniŋgambay. Kun ak niŋiy, Gor chinup direp yimb giniŋgamb miñmon nuk biyoŋ aŋgiy tep gakniŋ, ñin beŋ pikyiŋg, miñmiñ giyiŋg mindenimimb! \p \v 24 “Pen nimb biynimb maniy tap okok kuŋay mindip gok, niŋrep yimb ginimimb! Tap nimbik dep rek ak man ar biy pisnep dipim. \v 25 Pen nimb miñiy tap rek ñimb gem gem koŋgiy tanimb ak, kisen yiwan yomb giniŋgamb ak niŋ-tep ginimimb! Pen miñiy sik minim aŋgyiŋg mindpim ak, kisen simb gek siy aŋgmindeniŋgambim! \p \v 26 “Pen nimbip yimb dand aranyiŋg nep mindeniŋgambay ak, niŋrep yimb ginimimb. Nusind yes kiyk gok, bi Gor minim yesek aŋgyiŋgipay gok kuyip, kun ak rek giyiŋgipay aŋgak.” \s1 Biynimb Ñaŋgep Nimb Gok Kuyip Wasemb Aynimimb \r (Mat 5:38-48) \p \v 27 “Pen biynimb minim yand aŋgen niŋsipim guniy. Biynimb nimb yip penpen gep gok kuyip wasemb aynimimb. \p Biynimb nimbip miluk niŋbay gok kuyip direp ginimimb. \p \v 28 “Biynimb gunap, nimbip kunj timey geniŋgiy, kuyip pen wasemb aynimimb. \p “Biynimb gunap, Gor nimbip timey ginimuŋ aŋgeniŋgiy, nup aŋgniŋem, kuyip kond mindonimuŋ. \p \v 29 “Pen biynimb gunap, nimbip mikem pis ak pikeniŋgiy, andikem, piskind ak kunep pikniŋgiy. \p “Pen biynimb gunap, kolsiyor nimbip ak deniŋgiy; tiŋgliys ak kunep dim aŋgiy, monmon ñinimimb. \p \v 30 “Biynimb gunap, tap nen asimb aŋgeniŋgiy, niŋind apim aŋgiy ñinimimb. \p “Pen tap nimbip bap niŋiy deniŋgiy, chinup jiwñan aŋgiy ma aŋgnimimb. \p \v 31 “Chinup giyaŋ aŋgiy niŋbim rek nep, biynimb gok kuyip ginimimb. \p \v 32 “Biynimb nimbip wasemb aypay gok nep wasemb ayniŋgambim ak, yergiy Gor nup tep giniŋgamb. Biynimb tap siy tap timey gipay gok, biynimb kiyk key gok penpen wasemb aypay. \p \v 33 “Pen biynimb nimbip direp gipay gok nep direp giniŋgambim ak, Gor nimbip yergiy niŋek tep giniŋgamb. Giniŋgambim kun ak, biynimb tap siy tap timey gipay gok, gipay rek nep giniŋgambim. \p \v 34 “Tap ñon pen ñiniŋgambay aŋgiy, gos anep niŋiy tap ñiniŋgambim ak; Gor nimbip yergiy niŋek tep giniŋgamb. Giniŋgambim kun ak, biynimb tap siy tap timey gipay gok, gipay rek nep giniŋgambim. \v 35 Kun ak biynimb nimb yip penpen ñaŋgep gok wasemb ay, direp giy, tap monmon ñinimimb. Chinup pen ñiniŋgambay aŋgiy, gos ak ma niŋnimimb. Nap yomb jel gip ak gip rek geniŋgambim mey; nimbip sakiy ma giniŋgamb. Nuk biynimb tap siy tap timey gipay gok sek, nup tep ma apay gok sek kuyip kond mindip. \p \v 36 “Nuk biynimb simb niŋiy dip rek, nimb kunep ginimimb. \s1 Chin Biyomb Aŋgiy Biynimb Gok Kuyip Ma Aŋgjiwnimimb \p \v 37 “Pen chin biynimb tep aŋgiy, biynimb gunap kuyip gos timey niŋniŋgambim ak, minim kun ak andkind nimbip ker winiŋgamb. \p “Biynimb nimbip timey gipay gok niŋiy kirgeniŋgambim, Gor pen tap timey nimb gipim gok niŋiy kirginiŋgamb. \p \v 38 “Tap nimb gok mapin kamb ma giy, biynimb gok kuyip monmon ñeniŋgambim mey; Gor nimbip pen kunep ñiniŋgamb. Pen mapin kamb giy, sikoy sikoy nep ñeniŋgambim, Gor nimbip pen kunep giniŋgamb aŋgak.” \p \v 39 Pen Jiysis minim bap paydoŋ ay aŋgak, “Bi windin koy bap, bi windin koy bap nup kinjeŋ ak mindip kun aŋgiy, ma yomniŋgamb. Yenen, nuk kun gek, omiŋal giy kaw miŋgan ak apyap pikniŋgayr. \p \v 40 “Biynimb sikul apay gok, am sikul apay won ak, tiysa kiyk gok kuyip wiyniym ma gipay. Pen kisen sikul ak aŋg tep giy mey; tiysa kiyk gok yip andip andip mindeniŋgambay. \p \v 41 “Yenen mon bopis windin nimbip pik yiw giy mindip ak niŋaŋgiy mer, namam tap achip windin nup mindip anep niŋapim? \v 42 Mon bopis yomb nimbip pik yiw giy mindip ak diyokem, windin yimb ayek rek, yesek namam tap achip sikoy windin nup mindip ak ‘Diyokan aŋgiy apim.’ \s1 Mon Bind Tep Akaŋ Timey Aŋgiy Niŋniŋgambay \r (Mat 7:17-20; 12:33-35) \p \v 43 “Pen mon teprep bind ak maŋgiy timey ma piyp. Mon timey bind ak, maŋgiy tep ma piyp. \v 44 Kun ak mon gok piyek niŋiy, mon ak tep; mon ak timey aŋgiy niŋbay. Mon ñiwñiw sek saŋgandlem rek gok, mon tep kondyap rek ma piyniŋgamb. \v 45 Biynimb mindrep gipay gok, namb kuyip biyaŋ tep mindip rek, mind tep gipay. Biynimb mindrep ma gipay gok, namb kuyip biyaŋ mindrep ma gip rek, mind tep ma gipay. Pen biynimb yerip rek mindpay ak, minim kiyk aŋgey niŋiy; biynimb gok tep, biynimb gok timey aŋgiy niŋniŋgambun. \s1 Bi Korip Gep Omiŋal \r (Mat 7:24-27) \p \v 46 “Yip Biyomb chin, Biyomb chin, apim ak pen; minim apiyn ak kisen ma gipim. \v 47 Biynimb minim yip ak niŋiy, apiyn rek gipay gok; \v 48 bi man kilis ar ak korip gek, ñiŋg wilik apiy ma dand amnak rek ak mindpay. \v 49 Pen minim yip niŋiy kisen ma gipay gok, bi man sayn ar ak korip gek, ñiŋg wilik apiy, pisnep tuŋgjispuk giy, dand amnak rek ak mindpay aŋgak.” \c 7 \s1 Jiysis Bi Woŋg Giñemb Bap Gek Suŋ Ayak \r (Mat 8:5-13) \p \v 1 Jiysis biynimb kun gok kuyip minim aŋgñindiy, Kapaniyam amnak. \v 2-3 Pen miñmon tiŋgoŋ kun okok, biyomb amiybi kuŋaynep kond mindyiŋgip bap mindek. Nuk minim bap niŋak: Jiysis ap Kapaniyam mindek. Kun ak niŋiy, Jiwdiya miñmon nop nimb biyomb gunap aŋgyokiy aŋgak, “Bi tep woŋg yip giñemb ak, tap giy kumniŋg gisap nen, nimb am Jiysis nup poŋind apem, gek suŋ ayaŋ aŋgak.” \p \v 4-5 Aŋgek, Jiysis mindek ak apiy, kilis giy aŋgyak, “Amiybi kond mindep ak, bi tep yimb. Chinup Jiwda biynimb gok per kond mind tep giy, nan-gep korip chinup bap gak. Kun ak nand bi woŋg giñemb nup ak am gey, suŋ aynimuŋ aŋgyak.” \p \v 6 Aŋgey, Jiysis bi kun gok yip am am korip siŋak maŋ maŋ giyakniŋ, amiybi kond mindep kun ak, minim bap pen, buŋgiy nuk gunap kuyip aŋgyokek, am Jiysis nup namb pikiy aŋgyak, “Biyomb ak nip aŋgip, ‘Biyomb! Yand bi tep mer, korip yip ak tomb yiwur ma winimuŋ. \v 7 Yand bi tep rek nip ker ninim. Pen yand niŋbiyn; Gor nip bak ay mindip ak, suŋ ayaŋ aŋgiy minim anep aŋgenimin, bi yip tap gip biy suŋ aynimuŋ. \v 8 Kond mindep yomb yimb yand ak yip kond mindek; yand pen, amiybi gok kuyip kond mindiy, “Amnim!” aŋgen ambay; “Wim!” aŋgen opay; woŋg ak kun kun giy gim aŋgen gipay aŋgip’ aŋgyak.” \p \v 9 Kun aŋgeyak Jiysis, bi kun ak gos nuk key niŋiy aŋgip aŋgiy, wal aŋgyiŋg, biynimb nup kisen giy apeyak gok kuyip aŋgak, “Amiybi Rom nimb ak, yip gosimb niŋmindiy, chiŋgrep yimb gip. Yisrel biynimb gunap, yip gos niŋrep giy gip kun ak rek gey, ma niŋbiyn aŋgak.” \p \v 10 Pen amiybi kond mindep ak, binuk gok andkind amiy niŋyak; Jiysis par okok nep mindiy aŋgek, bi tap gak kun ak pisnep suŋ ayak. \s1 Jiysis Biyn Yandiw Ak Ñinuk Nup Gek Tip Ak Tikjakak \p \v 11 Ñin namb kun siŋak nep, Jiysis dawin sikoy Nayn amniyn aŋgiy amnakniŋ, binuk gok sek, biynimb yikop gok sek kuŋaynep, nup kisen giy amniyak. \v 12 Am am miñmon kun ak, kinjeŋ day ak amjakyakniŋ, biyn yandiw bap ñi nokom tikak ak kumek, biynimb kuŋaynep yirar ay dand apeyak. \v 13 Jiysis biyn yandiw kun anup niŋek, simb gek aŋgak, “Siy ma aŋgan!” \v 14 Kun aŋgiy, chip yirar ay dand apeyak ak am diniŋakniŋ, lum siŋak dayak. Day niŋmindyakniŋ, Jiysis bi paranj kun anup aŋgak, “Ñi tikjakan!” \v 15 Aŋgek, tikjak bisgiy minim aŋgakniŋ, nonim nup, “Ñinak ak biy aŋgak.” \p \v 16 Pen biynimb niŋmindeyak gok gos kuŋay niŋiy, Gor nup yimb ak dand aranyiŋg aŋgyak, “Gor bi minim nup aŋgep yomb bap yokamb, chinup ker wip. Gor chinup aymindniŋg wip aŋgyak.” \v 17 Pen Jiysis gak kun ak niŋiy, kesim dey, miñmon Jiwdiya amiy, miñmon yikop okok amiy gak. \s1 Jon Bi Ñiŋg Pikñemb Binuk Omiŋal Jiysis Nup Niŋniŋg Amnirik \r (Mat 11:2-6) \p \v 18 Jon binuk gok, Jiysis gak rek maŋgiysek niŋiy, am Jon nup aŋgñeyak, Jon binuk omiŋal aŋgek aperik aŋgak, \v 19 “Nirmiŋay am nup aŋgniŋiy aŋgnimiyr, ‘Nand Kiyŋ yomb key yimb kond mindpun anep opan akaŋ, bi kun ak key kond mindenjun aŋgnimiyr’ aŋgak.” \p \v 20 Aŋgek, Jiysis mindek ak amiy aŋgrik, “Jon bi ñiŋg pikñemb ak nip aŋgip, ‘Nand Kiyŋ yomb key yimb kond mindpun ak nep opan akaŋ, bi kun ak key kond mindonjun aŋgiy,’ chirup aŋgyokek, nip aŋgniŋniŋg aswur aŋgrik.” \p \v 21 Pen kiykmiŋay kun aŋgiy niŋmindrikniŋ, Jiysis biynimb miñak ar keykey gak gok gek suŋ ayak. Biynimb tap gak gok, gek suŋ ay, windin koy gak gok, gek windin yimb ay, biynimb kichekiy malñiluk ambaŋ ay mindek gok, gek biynimb yimb ay gak. \v 22 Kun giy, Jiysis bi omiŋal kun ak kuyip aŋgak, “Nirmiŋay andkind amiy, Jon nup aŋgnimiyr, ‘Chir amiy niŋbur: bi kun ak biynimb windin koy gip gok, gek windin yimb ay; biynimb ñin tomb soy ayndik ayip gok, gek suŋ ay; biynimb timund sakiy ayip gok, gek suŋ ay; biynimb kumbay gok, gek tip ak tikjakiy; biynimb simbgeprek gok, minim tep nuk ak aŋgek niŋbay aŋgnimiyr’ aŋgak. \v 23 Pen minim bap aŋgnimiyr, ‘Biynimb yip gosimb niŋiy, chiŋgiy nep mindeniŋgambay gok, miñmiñ yimb giniŋgambay aŋgnimiyr’ aŋgak.” \p \v 24 Kun aŋgek, bi Jon nup minim dand orik omiŋal ak andkind amnirikniŋ, Jiysis biynimb ap mindeyak gok kuyip, Jon nup minim ar ak aŋgiy aŋgak, “Nimb nind miñmon nep namb okok ambik ñin ak, yerginiŋg ambik? Sund par nokom bap yiŋgen diy, dand amiy apiy gek ak niŋniŋg ambik? \v 25 Akaŋ yenen ambik? Bi chech tep ayak bap niŋniŋg ambik? Bi chech tep yimb diy, tap tep tep dun aŋgiy niŋbay gok, mindpay biyomb korip okok nep. \v 26 Pen tap yerip ak niŋniŋg ambik? Yikop ma ambik! Bi Gor minim aŋgep, Jon nup nep niŋniŋg ambik. Nuk bi Gor minim aŋgep yikop bap mer; woŋg bap key mindek, Gor nup aŋgek ap minim aŋgñak. \v 27 Bi Gor minim aŋgep kun anup mey, wosrey Baybol buk ak tikiy aŋgyak, ‘Gor aŋgip, “Bi minim aŋgep yand ak aŋgen, nind amiy, biynimb gok aŋgrep gek, kisen Ñi yand ak aŋgen niniŋgamb aŋgip” aŋgiy’ tikyak. \v 28 Nimbip aspiyn, Jon biynimb nind mindyiŋgipay gok yip, miñiy mindpay gok yip maŋgiysek wiyniym gip ak pen, Gor biynimb yikop diy kond mindeniŋgamb gok, Jon rek ma mindeniŋgambay; kiyk biynimb yomb mindeniŋgambay aŋgak.” \p \v 29 Jiysis minim aŋgak kun ak; biynimb yikop gok sek, bi takes dep gok sek nind apey, Jon kuyip ñiŋg pikñek, Gor nup yimb ak dand araneyak mey kun aŋgak. \v 30 Pen bi Peresiy gok sek, bi Jiwda low tiysa gok sek alemb alemb ñiy, Gor minim tep ak ma diyak rek, chinup ñiŋg ma pikñiniŋgamb aŋgey mey, kuyip ñiŋg ma pikñak. \p \v 31-32 Jiysis kun aŋgiy, kuyip aŋgak, “Nimb biynimb miñiy, ñin namb biy mindpim gok, ñapan sikoy gok silpiŋ ñiyiŋg, gunap apay, ‘Dachiŋ pikon, yenen koŋgim ma papim? Pen kamep simbgeprek aŋgon, yenen siy ma apim apay’ rek ak gipim. Nimb niŋem, Jon gak ak tep ma giy, yand gipiyn ak tep ma giy gip. \v 33 Jon bi ñiŋg pikñemb ak, ap tap ma ñimbiy, ñiŋg wayn ma ñimbiy gek, nup aŋgjiwiy aŋgyiŋgipim, ‘Bi kichekiy malñiluk ambaŋ ayek mindip ak aŋgyiŋgipim!’ \v 34 Pen miñiy bi bap Ñinuk apiy, tap ñimbiy, ñiŋg wayn ñimbiy gek, nup aŋgjiwiy apim, “Tap kuŋay ñimbiy, ñiŋg wayn ñimbiy gip ak mey; nuk biynimb tap siy tap timey gipay gok sek, bi takes dep gok sek bi kiyk apim.” \v 35 Pen, biynimb Gor miñ ar ak, chinup tep gip aŋgiy niŋbay gok nep, ar kun ak ambay aŋgak.” \s1 Kinjeŋram Biyn \p \v 36 Bi Peresiy bap, yimb nuk Saymon. Nuk Jiysis nup aŋgak, “Apey korip yand ak am tap ñiŋjur aŋgak.” Aŋgek, Jiysis korip nup ak amiy tap ñiŋrikniŋ, \v 37 kinjeŋram biyn miñmon kun ak nimb ak, minim bap niŋak; Jiysis ap bi Peresiy ak yip tap ñimberik. Kun ak niŋiy, wel kuy tep wak, kamb botol diy paryak ak dand apiy, \v 38 Jiysis mindek kund okok ken amiy, tomb aŋgin ak bisgiy, siy aŋg mindek. Kun giy, siy aŋg mindakniŋ, siy ñiŋg ak tik Jiysis tomb ar ak yapek, jun kas nuk ak wiykyokyiŋg, tomb kind nup ak wel ayñiy, bom silokyiŋg silokyiŋg mindek. \p \v 39 Kun gek, bi Peresiy ak gos nuk anep niŋiy aŋgak, “Bi kun biy, bi Gor minim aŋgep yipund giy mindembikop rek, biyn kinjeŋram ker ap nup diniŋsap ak, tik niŋbikop aŋgak.” \v 40 Jiysis bi Peresiy gos niŋak kun ak niŋiy, nup aŋgak, “Saymon! Minim nip nokom bap aŋgniŋg gispiyn aŋgak.” \p Aŋgek, Saymon aŋgak, “Tiysa. Minim kun ak aŋgan aŋgak.” \p \v 41 Aŋgek, Jiysis tikdam ay aŋgak, “Bi bap tikjakiy, bi omiŋal kuyip, bap nup payp handret kiyna ñiy, bap nup piyptiy kiyna ñiy, giniŋgamb. \v 42 Pen kisen bi omiŋal kun ak, pen ñemb rek ma ayek, bi maniy ñiniŋgamb kun ak, kuyipmiŋay aŋgniŋgamb, ‘Maniy nirip ñimbiyn ak, pen ñinjur aŋgiy gos ak ma niŋnimiyr aŋgniŋgamb.’ Kun aŋgek, bi an bi kun ak nup miñmiñ yimb giniŋgamb? Bi tap day yomb mindeniŋgamb ak akaŋ, bi tap day sikoy mindeniŋgamb ak?” \p \v 43 Aŋgek, Saymon aŋgak, “Gos yand niŋbiyn ak, bi tap day yomb mindeniŋgamb ak aŋgak.” Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Niŋind yimb apan aŋgak.” \p \v 44 Kun aŋgiy, Jiysis andikiy biyn anup niŋyiŋg, Saymon nup aŋgak, “Biyn biy nup niŋan! Yand korip miŋgan nip biy apen, ñiŋg ak diy tomb yip ak ma wasyim gipan; biyn biy yip miñmiñ giyiŋg, siy ñiŋg nuk ak tik yapek wasyim giy, jun kas nuk ak wiykek milip gip. \v 45 Yip ma bom silokpan; biyn biy nep apiy tomb kind yip ak bom silokip. \v 46 Yip wel ak ma ayñimban; biyn biy nep tomb kind yip ak, wel kuyrep wip ak ayñimb. \v 47 Kun ak nip aspiyn: biyn kun biy tap siy tap timey kuŋaynep gip ak niŋiy kirgen, yip pen direp yimb gip. Pen biynimb tap siy tap timey siskoy gipay gok niŋiy kirgen; yip pen direp ma gipay aŋgak.” \p \v 48 Kun aŋgiy, biyn kun ak nup aŋgak, “Tap siy tap timey gipan ak, niŋiy kirpiyn aŋgak.” \p \v 49 Kun aŋgek, bi nund yip tap ñimbeyak gok, kiyk key aŋgniŋ aŋgniŋ giy aŋgyak, “Bi kun biy yenen, ‘Tap siy tap timey gipim ak niŋiy kirsipiyn asap?’ Gor nep mey kun gipkop aŋgyak.” \p \v 50 Kun aŋgyak ak pen, Jiysis biyn kun anup aŋgak, “Gos nand anep, tap siy tap timey gipiyn rek, Jiysis niŋiy kirgaŋ aŋgiy opan ak, nip niŋiy kirsipiyn nen, andkind amiy, Gor ñin ar ak mindenimin aŋgak.” \c 8 \s1 Biyn Gunap Jiysis Yip Amniyak \p \v 1 Pen kisen ñin namb kun siŋak, Jiysis binuk onep wimiŋgan ak yip, miñmon yomb miñmon sikoy okok amiy, Gor biynimb nuk diy kond mindeniŋgamb minim tep ak, biynimb okok kuyip aŋgñak. \p \v 2 Pen ñin kun ak, biyn tap gek, Jiysis gek suŋ ayak gunap, kichekiy malñiluk sek mindey, nuk gek biyn yimb ayak gunap, yip taŋgyiŋgipay. Biyn kun gok yimb kiyk mey, bap “Makdala biyn Mariya” aŋgyiŋgipay. Nup kichekiy onep ar ak mindek Jiysis aŋgyokak. \v 3 Biyn bap Jowana. Nuŋgumiy yimb ak Chiwsa. Nuk biyomb Herot korip tap nup gok kond mindyiŋgip. Biyn bap Siwsana. Kiyk biyn yikop gunap yip, maniy kiyk gok key dam tap taw dand apiy, Jiysis binuk gok yip, tap jimñiy ñimbyiŋg giraŋgyiŋgipay. \s1 Wiyt Maŋgiy Yimbay Aŋgiy Paydoŋ Ay Aŋgak \r (Mat 13:1-9; Mak 4:1-9) \p \v 4 Biynimb miñmon keykey, tiwin gok tiwin gok, Jiysis nup niŋniŋg kisen wiyakniŋ, biynimb nind wiyak gok kuyip, minim bap paydoŋ ay aŋgak, \v 5 “Bi bap wiyt jakaŋ aŋgiy, wiyt maŋgiy ak dam woŋgday okok yokeniŋgamb, gunap kinjeŋ kosemb ar ak yapek, biynimb gok taw amiy apiy gey, yakir gok pen ap niŋiy ñiŋniŋgambay. \v 6 Gunap kamb ar man siskoy ayniŋgamb okok yapiy, gup giniŋgamb ak pen, kindiy am wos ma giniŋgamb rek, pisnep milip giniŋgamb. \v 7 Pen gunap, kikasik dindbiliŋ namb okok yapeniŋgamb, tap kun ak saw giy, yiwiŋg dek, ma jakniŋgamb. \v 8 Pen gunap, lum teprep okok yapiy, jakrep yimb giy, maŋgiy kuŋay yimb nep piyniŋgamb aŋgak.” \p Jiysis kun aŋgiy aŋgak, “Nimb biynimb gos timund sek mindenimimb gok, minim aspiyn biy niŋnimimb aŋgak.” \s1 Paydoŋ Ayak Minim Ak Miseŋ Aŋgak \r (Mat 13:10-17; Mak 4:10-12) \p \v 9 Kun aŋgek, binuk gok nup aŋgniŋiy aŋgyak, “Minim paydoŋ ay aŋgamban kun ak, minim junj nuk yergiy mindip?” \v 10 Aŋgey, Jiysis kuyip aŋgak, “Gor biynimb nuk diy kond mindeniŋgamb minim weygiy mindyiŋgip ak, nimbip gos ñek niŋniŋgambim; pen biynimb yikop gok: \q1 ‘Aŋgip kun aŋgiy ma piyow niŋniŋgambay.’ \p \v 11 “Pen minim paydoŋ ay tap yiŋ rek apiyn ak, Gor minim ar ak apiyn. \v 12 Maŋgiy gunap, yowniŋgamb kinjeŋ kosemb ar apiyn ak; biynimb gok Gor minim ak niŋniŋg gey, Seytan gek sakiy giniŋgambay aŋgiy apiyn. \v 13 Pen maŋgiy gunap, yowniŋgamb kamb ar man siskoy ayak okok apiyn ak, Gor minim ak niŋey tep gakniŋ, nup gos niŋniŋgambay ak pen, gos kilis yimb giy ma niŋniŋgambay rek, miker gunap apek nup kirginiŋgambay aŋgiy apiyn. \v 14 Pen maŋgiy gunap, yowniŋgamb kikasik dindbiliŋ namb okok apiyn ak; biynimb gok Gor minim niŋniŋgambay ak pen, kisen minim miker akaŋ; miñmiñ gep ar ak nep gos niŋiy, Gor nup gos kilis giy ma niŋniŋgambay aŋgiy apiyn. \v 15 Pen yiŋ maŋgiy gunap, man tep yimb siŋak yapiy, jak tep giy, maŋgiy kuŋay yimb nep piyniŋgamb apiyn ak; biynimb gok minim tep ak niŋiy, di wos yimb giy, mindrep yimb giniŋgambay gok kuyip apiyn.” \s1 Melik Ak Ma Weyginimimb \r (Mak 4:21-25) \p \v 16 “Pen biynimb gok lam daŋgiy, tiyn miŋgan okok akaŋ, boŋg ar kinbay beŋ okok ma aypay. Melik gek biynimb niŋyaŋ aŋgiy, ar siŋbiyoŋ ayey mey, biynimb gok korip miŋgan apyiŋg, melik kun ak niŋniŋgambay. \v 17 Minim weygiy rek mindyiŋgip ak; niŋnimimb rek nep mindeniŋgamb. \v 18 Kun ak minim apiyn gok niŋrep yimb ginimimb. Biynimb minim niŋiy, niŋdiniŋgambay gok, minim tep gunap sek niŋniŋgambay; pen biynimb minim niŋiy ma niŋdiniŋgambay gok, sikoy niŋjun aŋgiy niŋbay ak sek, pisnep kurginiŋgamb.” \s1 Jiysis Nup Niŋniŋg Wiyak \r (Mat 12:46-50; Mak 3:31-35) \p \v 19 Pen ñin kun ak, Jiysis numam gunap nonim yip, nup niŋniŋg wiyak. Apiy niŋyak: korip miŋgan kun ak timbik giy aŋgiy mindek niŋiy, mis ar akyaŋ mindeyak. \v 20 Kun gek, biynimb ap mindeyak gok niŋiy, Jiysis nup aŋgyak, “Nanim namam nak gok, nip niŋniŋg ap mindpay mis biyaŋ aŋgyak.” \p \v 21 Aŋgey, Jiysis kuyip aŋgak, “Biynimb siŋok Bapiy Gor nup minim ak niŋiy, kindik gipay gok mey; amiy yand, mam yand rek ayip aŋgak.” \s1 Jiysis Aŋgek Pinim Yomb Dek Ak Kirgak \r (Mat 8:23-27; Mak 4:35-41) \p \v 22 Pen ñin bap Jiysis binuk gok yip, “Galiyliy chemb tikiy pis bindoŋ amnun aŋgiy,” bot ak diy saŋdiyak. \v 23 Namb okok amyiŋg, Jiysis nuk wisin kin amnak won ak, pinim yomb yimb ak ñiŋg namb kun ak diy, ñiŋg paŋg bot miŋgan ak amek, kumniŋgiy rek nep ayak. \v 24 Kun gek, binuk gok ap, Jiysis nup kikawin gey tikjakek aŋgyak, “Biyomb! Chin maŋgiysek kumniŋg gispun aŋgyak.” \p Aŋgey, Jiysis aŋgek pinim yomb dek kun ak won anep kirgiy, ñiŋg paŋg apek ak kirgiy, nind mindek rek mindek. \v 25 Pen binuk gok kuyip aŋgak, “Gor nup gosimb niŋbim rek ayip ak, yenen nup aŋgniŋem tap gamb kun ak ma kirgip?” \p Aŋgek, kiyk pirikiy, aŋgniŋ aŋgniŋ giy, “Bi kun biy an? Pinim yomb dip ak sek, ñiŋg yomb paŋgip ak sek minim aŋgip rek nep gip aŋgyak.” \s1 Bi Kichekiy Malñiluk Sek Ak Suŋ Ayak \r (Mat 8:28-34; Mak 5:1-20) \p \v 26 Pen bot kun ak diy, Galiyliy chemb namb ak am am, Gerasa biynimb mindeyak pis okdoŋ ken amniyak. \p \v 27 Pen miñmon kun ak, bi kichekiy malñiluk kuŋay yimb ambaŋ ayak bap mindek. Bi kun ak nuk daynep mindiy, korip yimb miŋgan ak ma kinyiŋgip; chip komyiŋgipay kamb miŋgan okok nep kin taŋgyiŋgip. \v 28-29 Bi nup kond mindep gok, sen diy, ñin tomb nup gok tiwniŋg wos giyiŋgipay ak pen, kichekiy tap gok ap kilis gey, sen ayiŋgipay kun gok gek puŋgrikek, miñmon nep namb okok pernep amyiŋgip. \p Pen bi kun ak, Jiysis nup niŋiy wal aŋgiy, ap tomb aŋgin siŋak koŋgim yimek, Jiysis tap nup ambaŋ ayak kun gok kuyip aŋgak, “Bi kun biy nup kirgiy mis amnim aŋgak.” \p Kun aŋgakniŋ, bi kun ak nup tap ambaŋ ayak kun gok, nembnemb gey, minim yomb aŋgiy aŋgak, “Nand Gor Biyomb jel gip Ñinuk ak, yip tap giniŋg gispan ak ma ginimin aŋgak.” \p \v 30 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Yimb nand ak aŋgan.” Aŋgek aŋgak, “Yimb yand ak ‘Ñin jiwiy’ aŋgak.” Kichekiy malñiluk gok kuŋay yimb molik sikiy mindeyak rek mey, kun aŋgak. \p \v 31 Pen kichekiy gok, Jiysis nup minim yomb aŋgiy aŋgyak, “Chinup aŋg mon key yinjap kaw miŋgan yomb ak ma yoknimin aŋgyak.” \v 32 Kun aŋgiy niŋyak; kanj kuŋay yimb nep amil geyak yep pir kun siŋak. Jiysis nup aŋgyak, “Chinup aŋgey, am kanj mindpay gindoŋ kuyip molik sikun aŋgey, \v 33 Jiysis “Yaw” aŋgek, bi anup kirgiy, am kanj kun gok kuyip molik sikey, kanj gok puŋgjiw minduŋ biyaŋ amiy, gindam ñiŋg maŋgiy chemb namb biyaŋ pikiy, ñiŋg ñimbiy maŋgiysek kumdiyak. \p \v 34 Pen bi kanj mokep gok, Jiysis gak kun ak niŋiy, puŋgrikind aŋgiy am biynimb miñmon yomb mindeyak gok kuyip aŋgñiy, am biynimb miñmon yikop okok mindeyak gok kuyip aŋgñiy giyak. \p \v 35 Kun giy aŋgñeyak, “Tap kun ak yergek niŋiy aspay aŋgiy,” apiy niŋyak: bi kichekiy molik sikiy mindyiŋgip ak, biyimb ay, walinj yimiy, Jiysis tomb aŋgin siŋak bisiŋg mindek niŋiy, pirikyak. \p \v 36 Pen biynimb niŋmindey Jiysis kichekiy aŋg mis yokak gok, biynimb kisen wiyak gok kuyip, kun kun gip aŋgiy aŋgñiyak. \p \v 37 Pen Gerasa biynimb maŋgiysek kuyip jel gek, pirikiy, Jiysis nup aŋgyak, “Nand andkind amnoŋ aŋgey,” bot diy amniŋg gakniŋ, \v 38 bi kichekiy ambaŋ ay mindek, Jiysis gek biyimb ayak ak, Jiysis nup aŋgak, “Yand nand yip amjipur aŋgak.” \v 39 Kun aŋgek, Jiysis nup aŋgak, “Mer. Gor nip yerer gip ak, am biynimb nand gok kuyip aŋgñinimin aŋgak.” Aŋgek, nuk andkind amiy, biynimb gok kuyip, Jiysis yip kun kun gip aŋgiy aŋgñak. \s1 Pañ Kumak Ak Sek; Biyn Jiysis Nup Diniŋek Suŋ Ayak Ak Sek \r (Mat 9:18-26; Mak 5:22-43) \p \v 40 Pen biynimb Jiysis asaw aŋgiy kond mindeyak gok, nuk bot diy amjakek niŋiy, “Tep aswan aŋgyak.” \p \v 41-42 Pen biyomb Jiwda nan-gep korip kond mindyiŋgip bap, yimb nuk Jayras. Pañ nuk nokom yimb simiy yin ayak wimiŋgan ak kumniŋg gek, Jiysis mindek siŋak ap koŋgim yimiy aŋgak, “Apey, korip yand amnur aŋgak.” Aŋgek, Jiysis niŋniŋg amnakniŋ, biynimb kuŋay yimb nep, ap nup pis pis chichmiy yimyiŋg amniyak. \p \v 43-44 Pen biyn bap, biyn kinjeŋ pandikakniŋ mindek, simiy yin wimiŋgan ayak bap, Jiysis amek kund okok ken apiy, chech paryomb ayak ak diniŋakniŋ, suŋ ayak. Biyn kun ak, dokta gok yip gey suŋ ayaŋ aŋgiy, kuyip maniy ñiyiŋgip ak pen, nup gey suŋ aynimuŋ rek ma ayak. \p \v 45 Pen Jiysis kuyip aŋgak, “Yip an diniŋimb?” Aŋgek, biynimb gok aŋgyak, “Chin ma niŋbun aŋgyak.” Aŋgey, Piyta aŋgak, “Biyomb. Biynimb kuŋaynep akniy, ap nip chichmiy yimey niŋiy aspan rek ayip aŋgak.” \p \v 46 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Biynimb nokom bap yip diniŋek, suŋ ayip ak niŋiy aspiyn aŋgak.” \p \v 47 Pen biyn Jiysis nup diniŋak kun ak, weyginimuŋ rek ma ayek niŋiy, jep diyiŋg, Jiysis mindek maŋ siŋak ap koŋgim yimiy, biynimb gok niŋmindyakniŋ aŋgak, “Yip biyn kinjeŋ minek minek pandikip ak, nip diniŋen pisnep suŋ ayip aŋgak.” \p \v 48 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Pañ yand. Yip gosimb niŋiy, nup diniŋen yip suŋ ayniŋgamb aŋgiy, diniŋey nip suŋ ayip ak, minim ma mindip. Amnoŋ aŋgak.” \p \v 49 Jiysis kun aŋgakniŋ, bi Jayras nup woŋg giñiyiŋgip ak apiy, Jayras nup aŋgak, “Panak pisnep kumimb; tiysa nup aŋgey tomb yiwur ma winimuŋ. Aŋgey, andkind amnaŋ aŋgak.” \p \v 50 Aŋgek, Jiysis minim kun ak niŋiy, Jayras nup aŋgak, “Pañ yand ak kumimb aŋgiy gos ak ma niŋnimin. Yip gosimb niŋeniŋgamban, gen tikjakniŋgamb aŋgak.” \p \v 51 Kun aŋgiy korip ak amjakiy, biynimb gok kuyip maŋgiysek aŋg mis akyaŋ ay; pañ nop nonim omiŋal ak, Piyta ak, Jon ak, Jemis ak kuyip poŋind pañ kun ak niŋniŋg, korip miŋgan biyaŋ amniyak. \v 52 Pen pañ ak kumimb aŋgiy, biynimb siy aŋg mindeyak gok, Jiysis kuyip aŋgak, “Siy ak ma aŋgim. Ñapan kun biy ma kumimb; yikop wisin kinjap aŋgak.” \p \v 53 Kun aŋgek, nup sik aŋgiy aŋgyak, “Ñapan pisnep kumimb ak, yenen kun asap aŋgyak.” \p \v 54 Pen Jiysis pañ kumak kun anup, ñin kind ak diy aŋgak, “Tikjakan!” \v 55 Kun aŋgakniŋ, kawnan nuk ak tip ap tokow gek tikjakak. Jiysis nop nonim kuyip aŋgak, “Tap gunap ñer ñiŋaŋ.” \v 56 Kun aŋgiy, kuyip ber aŋgak, “Biynimb gunap kuyip, minim kun ak ma yimb aŋgñinimiyr aŋgak.” \c 9 \s1 Jiysis Binuk Gok Kuyip Aŋg Wikan Keykey Yokak \r (Mat 10:5-15; Mak 6:7-13) \p \v 1-2 Jiysis binuk onep wimiŋgan ak kuyip aŋgek apeyak, aŋgak, “Nimbip kond mindeniŋgayn ak mey, okok amiy, kichekiy malñiluk biynimb molik sikek mindpay gok aŋgem mis amiy, biynimb tap gip gok gem suŋ ay, Gor biynimb diy kond mindeniŋgamb minim ak aŋgñiy, ginimimb. \p \v 3 “Pen amniŋg; yir kondim, maniy, wand, chech, tap ñiŋemb tap gok sek dand ma amnimimb. Yikop amnimimb. \v 4 Korip bap amjakem, nimbip aŋgdeniŋgiy, kiy yip kin tep giy, amniŋg ginimimb ñin ak nep amnimimb. \p \v 5 “Pen miñmon wikan gunap amem, nimbip ma aŋgdeniŋgiy, miñmon kun ak kiriŋg amniŋg, kuyip aŋgnimimb, ‘Minim tep ak dand apambun ma dipim rek, miñmon nimbip biy apon, silkul day day tomb chinup dip ak wiykyokiy amjipun aŋgiy,’ wiykyokiy amnimimb aŋgak.” \p \v 6 Kun aŋgakniŋ, kiyk miñmon sikoy okok amiy, minim tep nup ak aŋgñiyiŋg, biynimb tap gak gok, gey suŋ ayak. \s1 Herot Gos Kuŋay Niŋak \r (Mat 13:1-2; Mak 6:14-16) \p \v 7 Pen biynimb gok, Jiysis yerer gak minim ak aŋg amiy apiy giyakniŋ, gapman biyomb Herot niŋiy, gos kuŋay yimb niŋak. Biynimb gunap aŋgyak, “Jon bi ñiŋg pikñemb kuŋam tikey kumimb ak, tip tikjakip aŋgyak.” \v 8 Gunap, “Bi Gor minim aŋgep nindnimb Yilayja, tikjakip aŋgyak.” Gunap, “Bi Gor minim aŋgep wosrey bap tikjakip aŋgyak.” \v 9 Kun aŋgey, biyomb Herot aŋgak, Jon nup kuŋam tiken kumimb ak, bi kun ak an ap mindakniŋ aspay ak, yand am niŋnim aŋgiy gos niŋak. \s1 Jiysis Biynimb Payp Tawsin Ak Tap Ñek Ñiŋyak \r (Mat 14:13-21; Mak 6:30-44; Jon 6:1-12) \p \v 10 Pen Jiysis binuk onep wimiŋgan ak andkind apiy, miñmon okok taŋgiy, yerip yerip giyak minim ak nup aŋgñiyakniŋ, am miñmon wikan bap key mindon aŋgiy, kuyip poŋind miñmon Betsayda amniŋg, saŋdiyak. \v 11 Kinjeŋnamb okok amniyakniŋ, minim bap aŋgyak, “Jiysis binuk gok yip apiy pandiksipay aŋgyak.” Kun aŋgey, biynimb tiwin gok tiwin gok, nup niŋniŋg wiyak. Apeyak, tep opim aŋgiy, Gor biynimb diy kond mindeniŋgamb minim ak kuyip aŋgñiyiŋg, biynimb tap gak gok, gek suŋ ayak. \p \v 12 Pen duŋgep pumb paŋind amnak won ak, binuk onep wimiŋgan ak apiy, nup aŋgyak, “Miñmon akniy, biynimb ma mindpay namb okok mindpun ak; biynimb guniy aŋgyokey, biynimb mindpay okok amiy, keñmaŋgiy kiyk gok key piyow niŋyiŋg, kiniŋgiy miŋgan ak piyow niŋyiŋg giyaŋ aŋgyak.” \p \v 13 Kun aŋgeyak, Jiysis aŋgak, “Nimb key kuyip keñmaŋgiy ñinimimb aŋgak.” Aŋgek aŋgyak, “Chin tap ñiŋemb kuŋay ma mindip. Yikop biret onep mamind ak mindiy, piys omiŋal mindiy gip. Nand yerip gos niŋban? Biynimb biy kuŋay yimb mindpay ak, chin am tap ñiŋemb kuyip gunap taw dand winjun? aŋgyak.” \v 14 Ñin kun ak, biynimb ap nan-giyak gok, biyn gok sek, ñapan ŋaŋ gok sek mer, bi gok nep mey payp tawsin amnak. \p Pen Jiysis binuk gok kuyip aŋgak, “Biynimb kuŋay ap mindpay biy aŋgem, tiwin keykey bisgiyaŋ aŋgak.” \p \v 15 Aŋgek, aŋgak rek gey, \v 16 nuk biret onep mamind ak sek, piys omiŋal ak sek diy, kuyoŋgiy niŋiy, Gor nup “Tep” aŋgiy, tipaŋg binuk gok kuyip ñek, kiy pen diyiŋg, biynimb gok kuyip bilok ñiyak. \v 17 Ñeyak, ñimb dand amiy, ñimb diniŋgiy rek ma ayek, day day kirgiyak gok, binuk gok wand onep wimiŋgan ak yiŋgey arachakak. \s1 Piyta Aŋgak Nand Bi Kiyŋ Yomb Key Yimb Ak Aŋgak \r (Mat 16:13-19; Mak 8:27-29) \p \v 18 Pen ñin bap Jiysis am keynep mindiy, Gor nup aŋgniŋ mindakniŋ, binuk gok amjakey, kuyip aŋgniŋiy aŋgak, “Biynimb yikop gok yip an aŋgiy niŋbay?” \p \v 19 Aŋgek aŋgyak, “Biynimb gunap, nip Jon bi ñiŋg pikñemb ak aŋgiy niŋbay. Gunap, bi Gor minim aŋgep nindnimb Yilayja aŋgiy niŋbay. Gunap, bi Gor minim aŋgep nindnimb bap, tikjakip aŋgiy niŋbay aŋgyak.” \p \v 20 Aŋgeyak, kuyip aŋgak, “Nimb key yip bi an aŋgiy niŋbim?” \p Aŋgek, Piyta aŋgak, “Nand Bi kiyŋ yomb key yimb, Gor chinup wosrey yokniŋgayn aŋgak ak nep opan aŋgak.” \p \v 21 Kun aŋgek, Jiysis kuyip aŋgak, “Minim kun ak, biynimb gunap kuyip ma aŋgñinimimb aŋgak.” \s1 Kumiy Tip Ak Tikjakniŋgayn Aŋgak \p \v 22 Kun aŋgiy, minim bap pen aŋgak, “Bi bap Ñinuk nup yiwur yomb yimb ak ñiniŋgambay. Bi minim tuŋgasikep yomb gok, bi low tiysa yomb gok, bi Peresiy yomb gok nup ma diy, miluk niŋiy ñaŋgayniŋgambay ak pen; ñin omiŋal nokom mindiy, tip ak tikjakniŋgamb aŋgak.” \p \v 23 Pen nuk binuk gok sek, biynimb mindeyak gok sek kuyip aŋgak, “Biynimb an yip ker mindniŋg ginimuŋ ak, tap man ar biy gos yomb niŋbay ak kirgiy, pumbnamb kisyimken, gos yand niŋiy apiyn ar ak nep giy; miker diy kumniŋgambay gos ak ma niŋiy, sakiy giy nep yip chiŋgiy taŋgeniŋgiy. \p \v 24 “Biynimb Jiysis nup diy mindon, tep ma giniŋgamb aŋgiy niŋniŋgambay gok, pisnep apyap pikniŋgambay. Pen biynimb nup diy mindon, chinup yerer giniŋgamb ak, minim ma mindip aŋgniŋgambay gok, mind tep gep ak diniŋgambay. \p \v 25 “Biynimb tap man ar biy dun aŋgiy gey amniŋgamb gok, gos yomb kiyk ak tap man ar biy ker nep amek, Gor yip perper mindeniŋgiy rek ma ayniŋgamb. \p \v 26 “Biynimb an kuyip nambiŋ ginimuŋ rek ayek niŋiy, “Jiysis nup ma niŋbun aŋgniŋgambay ak, kisen yand Bapiy melik chirapiy ak diy, enjol suŋ-tep gok sek winiŋgayn ñin ak, kuyip pen kunep Bapiy nup, ‘Kuyip ma niŋbiyn aŋgniŋgayn.’ \p \v 27 “Pen nimbip niŋind yimb aspiyn. Biynimb miñiy mindpim guniy, gunap ma kumniŋgambim; kim nep mindiy, Gor biynimb diy kond mindeniŋgamb ak niŋniŋgambim aŋgak.” \s1 Jiysis Wak Nup Ak Key Ayak \p \v 28 Jiysis kun aŋgiy, ñin anep jiy ak rek mindiy; Jon, Jemis, Piyta kuyip yakam poŋind, Gor nup aŋgniŋniŋg yep dum kun siŋak amnak. \v 29 Amiy, Gor nup aŋgniŋ mindakniŋ, jomluk nup ak key yimb ay, chech nup ak tund giy ñiñakol yimb gak. \v 30-31 Kun gakniŋ, bi wosrey kumrik, Mosis yip, Yilayja yip Gor melik ak diy apiy, Jiysis Jerusalem ameniŋgamb nup mon kiros bak biyoŋ ñaŋgbirik ayey, kumniŋgamb minim ak aŋg mindeyak. \p \v 32 Pen Piyta, Jemis, Jon kuyip yakam wisin apek, windin jukjuk gi mindeyak ak pen, tikjakiy Jiysis melik tep nup ak niŋiy, bi omiŋal yip jak mindeyak gok niŋiy giyak. \v 33 Bi omiŋal kun ak amniŋg girikniŋ, Piyta gos niŋrep giy mer, Jiysis nup aŋgak, “Biyomb. Chin biy mindpun ak tep yimb mindpun. Chinup yaw aŋgey, korip bandak band omiŋal nokom gun. Nip bap, Mosis nup bap, Yilayja nup bap aŋgak.” \v 34 Kun aŋgakniŋ, won kun anep, semb tund yomb ak kuyip ap maŋgiysek yiw gakniŋ pirikyak. \v 35 Pen minim bap semb namb kun ak nimb apiy aŋgak, “Bi biy, Ñi mapin yand. Minim aŋgnimuŋ rek niŋnimimb aŋgak.” \v 36 Won kun ak nep; bi omiŋal kun ak ma minderik; Jiysis nep mindek. \p Pen dum biyoŋ mindey tap gek niŋyak kun ak, ñin namb kun siŋak biynimb gunap kuyip ma aŋgñiyak. \s1 Ñiskoy Kichekiy Ambaŋ Ayak Ak Jiysis Gek Ñiyimb Ayak \r (Mat 17:14-21; Mak 9:14-29) \p \v 37 Pen minek dum biyoŋ kirgiy, kinjeŋnamb okok apyapyiŋg niŋyak, biynimb kuŋay yimb nep, Jiysis nup piyowey apek. \v 38 Bi bap biynimb namb kun ak, suk yomb aŋgiy aŋgak, “Tiysa! Ñi yip nokom biy simb niŋan aŋgiy dand aswiyn. \v 39 Kichekiy ak pernep ambaŋ ay mindiy, nup gek suk yomb sikerek aŋgiy, gi dam pikiy, kosimb asimb apiy, kumdam namb ayiŋg wip. Nup kun giy, perper gek mey, mind tep ma gip. \v 40 Bi nak gok kuyip, kichekiy mindip kun ak aŋgyokim apiyn ak pen; kiyk aŋgyok mer niŋiy kirpay aŋgak.” \p \v 41 Kun aŋgek, Jiysis aŋgak, “Biynimb miñiy mindpim ar biy, minek akay Gor nup gosimb niŋniŋgambim? Ma yimb niŋbim kun ak, yergiy minim kil sek aŋgnim?” Kun aŋgiy, bi kun anup aŋgak, “Ñi nand kun ak dand siŋbiy owan aŋgak.” \p \v 42 Aŋgek, dand owakniŋ, kichekiy ak ñi kun anup tip ak kilis giy pipaŋg yokek gindam pikak. Jiysis pen kichekiy anup aŋg gek, key amnakniŋ, ñi kun ak ñiyimb ayek, di nop nup ñak. \v 43 Biynimb ap mindeyak gok, Nop Gor gak kun ak niŋiy, ñawil diyak. \s1 Jiysis Kumniŋgayn Aŋgiy Tip Ak Aŋgak \r (Mat 17:22-23; Mak 9:30-32) \p Kiyk gos yomb kun ak niŋmindyakniŋ, Jiysis binuk gok kuyip aŋgak, \v 44 “Minim aspiyn biy timund ay niŋ-tep yimb ginimimb. Maŋ mindip, Bi bap Ñinuk nup mimuŋg niŋiy, biyomb gunap kuyip ñiniŋgambay aŋgak.” \v 45 Minim aŋgak kun ak, kiyk tik niŋep rek ma ayek; pirikiy Jiysis nup ma aŋgniŋyak. \s1 An Rek Biyomb Yimb Aŋgyak \r (Mat 18:1-5; Mak 9:33-37) \p \v 46 Binuk gok kiyk key aŋg amiy apiy giy aŋgyak, “Yand biyomb minden,” “Yand biyomb minden,” aŋgyak. \p \v 47 Jiysis binuk gok, gosimb timey niŋyak kun ak key niŋiy, ñapan sikoy yimb bap, dap mindek bak siŋak ay aŋgak, \v 48 “Biynimb gosimb yip niŋiy, ñapan sikoy biy rek diniŋgambay gok, yip diniŋgambay. Pen biynimb yip diniŋgambay gok, Biyomb yip yokek winik anup diniŋgambay aŋgak.” \p \v 49 Jiysis kun aŋgek, Jon aŋgak, “Biyomb. Chin niŋbun: bi bap yimb nip ak aŋgiy; kichekiy malñiluk tap okok aŋgyokip. Pen bi kun ak, chin yip ma tapun rek, kun ma ginimin apun aŋgak.” \p \v 50 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Yenen nup kun apim? Biynimb chinup miluk ma niŋbay gok, buŋgiy chin aŋgak.” \s1 Samariya Kay, Jiysis Nup Ma Diyak \p \v 51 Pen Nop Gor, nup dand miñmon nuk biyoŋ amniŋg gak ñin ak, maŋ mindakniŋ, Jiysis Jerusalem amniyn aŋgiy, gos kilis giy niŋak ak mey; \v 52 bi gunap kuyip nind aŋgyokiy aŋgak, “Nimb nind amiy, kinemb tip yip ak niŋayem aŋgak.” Aŋgek, kiyk am Samariya biynimb korip layn bap amjakiy, Jiysis kinemb tip nup bap ayem aŋgey, \v 53 biynimb miñmon nop nimb kun gok, Jiysis Jerusalem amniŋg gak rek niŋiy, kuyip tep ma gek, nup ma diyak. \p \v 54 Ma deyak niŋiy, Jemis yip, Jon yip am, Jiysis nup aŋgrik, “Biyomb! Chin mon maŋlaŋ semb biyoŋ nimb ak aŋgon apiy, biynimb kun gipay gok kuyip yinimuŋ akaŋ?” \v 55 Kun aŋger, Jiysis andikiy kuyipmiŋay niŋyiŋg, kun ma ginjun aŋgiy kuŋay aŋgak. \p \v 56 Biynimb kun gok, Jiysis nup ma deyak, miñmon kun ak kirgiy, miñmon bap key amniyak. \s1 Yand Yip Taŋgoniŋgambun Aŋgak \r (Mat 8:19-22) \p \v 57 Pen kinjeŋnamb okok amniyakniŋ, bi bap apiy, Jiysis nup aŋgak, “Miñmon akay akay amniŋgamban okok, yand yip nep taŋgoniŋgambur aŋgak.” \p \v 58 Kun aŋgek, Jiysis aŋgak, “Yand yip kosyam taŋgeniŋgamban. Kayn ayndik gok korip kiyk kinemb ak, man miŋgan okok mindip. Yakir gok korip kiyk ak key mindip. Pen Bi bap Ñinuk, tip kinemb ar nuk ak ma mindip aŋgak.” \p \v 59 Pen Jiysis bi bap nup aŋgak, “Yip kondey, yand yip taŋgor aŋgak.” Aŋgek, bi kun ak pen aŋgak, “Yip yaw aŋgey, yand bapiy nup kond minden, kumek komiy winim aŋgak.” \v 60 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Biynimb permindep ma dipay gok, chip kumemb kun gok kuyip komniŋgiy, nand pen am, Gor biynimb diy kond mindeniŋgamb minim ak aŋgñey amnaŋ aŋgak.” \p \v 61 Bi bap pen aŋgak, “Yand nand yip nep taŋgoniŋgambur ak pen, yip yaw aŋgey, am amiy bapiy, mam ay yand gok kuyip ñin piksakiy, aŋgñiy winim aŋgak.” \v 62 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Biynimb Gor nup marik giniŋg giy pen, gos yomb kiyk ak, andkind biynimb kiyk, tap kiyk gok amniŋgamb ak; Gor biynimb yand aŋgiy diy, kond mindonimuŋ rek ma ayniŋgamb.” \c 10 \s1 Binuk Kuŋaynep Aŋgyokek Am Miñmon Keykey Minim Aŋgñiyak \p \v 1 Kisen Jiysis bi ñin jiwiy omiŋal nokom, andikiy omiŋal nokom (72) diy, kuyip bilok omiŋal ak key, omiŋal ak key miñmon okok keykey aŋgyokyiŋg aŋgak, “Nimb nind amiy, minim yip ak aŋgñem, yand kisen niniŋgayn aŋgak.” \p \v 2 Pen kuyip minim bap aŋgak, “Tap woŋg ak kuŋay yimb nep mindip ak pen, biynimb pipaŋg dand wep gok nep kuŋay ma mindpay. Kun ak, bi woŋgday nop nimb anup aŋgniŋ mindem, biynimb tap pipaŋg dand wep gunap sek aŋgek, am pipaŋg dand winiŋgiy. \v 3 Nimb pen woŋg ar kun anep ginimimb. Pen siypsiyp ñiluk yand gok nimbip yoksipiyn; kayn ayndik mindpay namb ak, \v 4 anpawis, wand, tomb tirup gok sek, dand ma amnimimb. Biynimb kinjeŋnamb okok niŋiy, minim ma aŋgnimimb. \v 5 Pen korip bap amjakiy, korip miŋgan amyiŋg, kuyip minim tep won ak aŋgiy aŋgnimimb, ‘Gor nimbip kond mindeŋ.’ \v 6 Aŋgem, biynimb Gor nup dep rek mindeniŋgambay gok, minim nimbip kun ak diniŋgambay. \p \v 7 “Pen korip kun anep mindiy, tap keñmaŋgiy dap ñiniŋgambay gok, ñimbyiŋg mindenimimb. Chinup tap minek minek ñey ñimbun ak, nambiŋ gip aŋgiy, korip ok korip ok ma ginimimb. Bi woŋg gipay gok pey dipay. Kun ak rek, kuyip minim tep aŋgem niŋniŋgambay rek, nimbip pen keñmaŋgiy ñiniŋgambay. \p \v 8 “Pen miñmon bap amem, nimbip sik aŋgdiy, keñmaŋgiy ñiniŋgiy gok ñiŋnimimb. \v 9 Miñmon kun ak, biynimb tap ginimuŋ gok, gem suŋ ayakniŋ, biynimb gok kuyip maŋgiysek aŋg tep giy aŋgnimimb, ‘Kiyŋ yomb biynimb diy kond mindeniŋgamb ak, tomb aŋgin nimbip ak wip aŋgnimimb.’ \p \v 10 “Pen miñmon bap amem, nimbip ma sik aŋgdey, lor namb siŋak amiy, ‘Miñmon nimb biy apon silkul dip gok, wiyk nimbip ker yokiy amjipun. \v 11 Pen niŋim: Kiyŋ yomb biynimb diy kond mindeniŋgamb ak, tomb aŋgin nimbip ak wip aŋgnimimb.’ \p \v 12 “Nimbip aspiyn: kisen kor yomb ñin ak, miñmon Sodom Gomora biynimb tap siy tap timey nep gey gey yin simbok amnak ak, kor giy yiwur sikoy rek diniŋgambay; biynimb minim nimb am aŋgem ma diniŋgambay gok, kor giy yiwur yomb yimb diniŋgambay. \s1 Yiwur Diniŋgambay \p \v 13 “Korasin biynimb gok sek, Betsayda biynimb gok sek tap mageprek ak gen, niŋiy kirpay rek, yiwur yomb yimb diniŋgambay. Pen Taya-Saydon biynimb gok kuyip, tap magep kun ak rek, gunap gen niŋbiyap ak, chech talik yowip gunap yimiy, bisgiy tun diyiŋg diyiŋg mindembiyap. \v 14 Kor yomb ñin ak, Taya-Saydon biynimb yiwur sikoy rek diniŋgambay; Korasin biynimb gok sek, Betsayda biynimb gok sek yiwur yomb yimb ak diniŋgambay. \v 15 Pen ñin kun ak, Kapaniyam biynimb kunep, semb biyoŋ ma amniŋgambay; pisnep kaw miŋgan yomb ak amniŋgambay aŋgak.” \p \v 16 Jiysis binuk gok kuyip aŋgak, “Biynimb minim nimbip dipay gok, minim nimbip ak mer: minim yip ak dipay. Nimbip ma dipay gok, nimbip mer: yip ma dipay. Pen yip ma dipay ak, yip mer: Biyomb yip yokek winik ak nup ma dipay aŋgak.” \s1 Binuk Kuŋaynep Andkind Wiyak \p \v 17 Pen kisen binuk ñin jiwiy omiŋal nokom, andikiy omiŋal nokom (72) kun gok, miñmon okok taŋgjiwiy apiy, tep gakniŋ Jiysis nup aŋgyak, “Biyomb! Kichekiy malñiluk biynimb ambaŋ ayip gok yimb nip ak aŋgiy, ‘Jiysis mindip rek mis amnim’ aŋgon, apun rek niŋiy ambay aŋgyak.” \p \v 18 Aŋgeyak, kuyip aŋgak, “Yand niŋmindnikniŋ, kichekiy malñiluk nop kiyk Seytan, kasek won anep, añiñak rek diy apyap pikip. \v 19 Siyŋ saraw, kondal, maploŋgim, tap okok nimbip miluk niŋiy, timey giniŋgiy rek ma ayip. Nimbip ñinen aspiyn rek, yuk yokem amniŋgambay. \p \v 20 “Pen kichekiy malñiluk gok, apun rek niŋiy ambay aŋgiy, miñmiñ ma ginimimb; Gor Biyomb chin ak, yimb chinup di ayip miñmon nuk biyoŋ aŋgiy, miñmiñ ginimimb aŋgak.” \s1 Jiysis Nop Gor Nup Tep Aŋgak \r (Mat 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Won kun siŋak, Gor Kawnan ak Jiysis nup bak ayek, nup tep gakniŋ, Gor nup aŋgniŋiy aŋgak, “Bapiy. Nand Biyomb semb biyoŋ sek, man biy sek kond mindpan ak, gos nak ak key niŋey tep gip ar ak gipan. Chin biynimb yomb gos tipaŋgiy niŋbun apay gok kuyip kirgiy, chin biynimb tep ma mindpun, ñapan sikoy rek mindpun apay gok kuyip diy, kuyip gos tep ñimban ak, nip tep aspiyn aŋgak.” \p \v 22 Kun aŋgiy aŋgak, “Biynimb gunap yip ma niŋbay; Bapiy nep yip niŋimb. Pen Bapiy nup kunep biynimb gunap ma niŋbay; yand nep nup niŋrep gipiyn. Pen Bapiy yip aŋgek, nuk gip rek gipiyn ak mey, biynimb gos tep ñiyn aŋgiy niŋbiyn gok, gos tep ñen, Bapiy nup niŋrep gipay aŋgak.” \p \v 23-24 Kun aŋgiy, andikiy binuk gok nep kuyip aŋgak, “Gapman biyomb gok sek, Gor minim aŋgep biyomb gok sek kuŋaynep rek, yand gipiyn ak, minim apiyn ak, niŋun aŋgiy kond mindyiŋgipay ak pen; ma niŋyak. Gor nimbip di tep yimb gek mey, niŋsipim aŋgak.” \s1 Bi Samariya Nimb Ak Girep Yimb Gak \p \v 25 Bi low tiysa bap, Jiysis yerip rek aŋgnimuŋ aŋgiy, ap nup aŋgak, “Tiysa. Yand yerer giy, perper mindeniŋgayn?” \p \v 26 Aŋgek, nup aŋgak, “Baybol buk ak tikiy, yerip aŋgyak?” \p \v 27 Aŋgek, bi low tiysa kun ak aŋgak, “Baybol buk riytiym gi niŋbiyn ak aŋgyak: \q1 ‘Gor Biyomb nak anup wasemb yimb ay, gos timund nak ak, kilis nak ak maŋgiysek nup ker amnimuŋ. Nand key wasemb aypan rek, biynimb gunap kuyip, kunep wasemb aynimin aŋgiy’ tikyak.” \p \v 28 Kun aŋgek, Jiysis bi kun anup aŋgak, “Mey yipund giy apan ak. Ar kun ak kisen giy, perper mindeniŋgamban aŋgak.” \p \v 29 Aŋgek, bi low tiysa kun ak, yimb yip ak sikoy giniŋgamb aŋgiy, Jiysis nup tip aŋgniŋiy aŋgak, “Baybol buk tikyak ak, biynimb gunap kuyip wasemb aynimimb aŋgiy tikyak. Kun ak biynimb gunkay kuyip, kun giyaŋ aŋgiy tikyak?” \p \v 30 Aŋgek, Jiysis bi low tiysa ak nup, kesim diy aŋgak, “Bi bap Jerusalem kirgiy, miñmon Jeriykow amniyn aŋgiy, kinjeŋnamb ak amnakniŋ, bi tap siy dep gunap apiy, nup tapin nep pikiy, chech tap nup gok piliŋg dand amniyakniŋ, nuk kinjeŋnamb siŋak kumniŋg kumniŋg gi mindek. \v 31 Bi Gor nup simboŋgep bap, lor ar kun ak amiy niŋak; bi kun ak kumniŋg gi mindek. Nuk niŋiy pis anep amnak. \v 32 Pen bi Liypay kiñiŋ Gor aŋgniŋep korip kond mindyiŋgip bap, lor ar kun anep amiy niŋak, bi kun ak kumniŋg gi mindek. Niŋiy, kunep pis anep amnak. \v 33 Pen bi Jiwda mer, miñmon Samariya nimb bap, kinjeŋ par nokom kun ak nep amiy niŋak; bi kun ak kumniŋg gi mindek. Niŋiy, nup simb niŋiy, \v 34 mindek maŋ siŋak amiy, soy nup gok wel gunap ay, wayn ñiŋg gunap ay tiwniŋgak. Tiwniŋgiy, di doŋgiy ar nuk ak ay dand amiy, korip maniy tawiy kinyiŋgipay ak dam ay, kond mind tep yimb gak. \v 35 Minek amniŋg giyiŋg, bi korip kond mindyiŋgip kun anup, maniy kind nokom bap ñiy aŋgak, ‘Nand bi kun biy nup direp ginimin. Pen maniy yerip yerip aŋgniŋgamban ak, andkind apiy nip ñiniŋgayn aŋgak.’” \p \v 36 Jiysis kesim kun ak diy, bi low tiysa kun anup aŋgak, “Bi kinjeŋnamb pikayak ak, bi omiŋal nokom pandikiy, bi an nuk key wasemb ayip rek, nup wasemb ayak?” \v 37 Aŋgek, bi low tiysa ak aŋgak, “Bi nup simb niŋiy direp gak ak aŋgak.” Aŋgek, Jiysis nup aŋgak, “Niŋind apan. Mey ar kun anep ginimin aŋgak.” \s1 Mata Nup Woŋg Gos Anep Ayak \p \v 38 Pen Jiysis binuk gok yip miñmon bap amjakeyak, biyn miñmon kun ak mindek bap, kuyip poŋind korip nuk ak amnak. Biyn kun ak yimb nuk Mata. \v 39 Korip nuk ak, nunay bap mindek. Yimb nuk Mariya. Pañ Mariya kun ak, Jiysis mindek maŋ siŋak ap bisgiy, Jiysis minim aŋgakniŋ, niŋmindek. \v 40 Mata nuk keynep tap keñmaŋgiy daŋgiy gi gi, gos kuŋay niŋiy, ap Jiysis nup aŋgak, “Biyomb. Mariya yip kirgek, key nep tap chin gok daŋgiysipiyn ak tep ma gip. Nup aŋgey apek, omiŋal giy tap daŋgiyur aŋgak.” \p \v 41 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Mata. Mata. Nip tap kun gok nep gos ayip! \v 42 Ak tap yikop! Mariya minim tep ak diyn aŋgiy, gos ak ayek, ap niŋmindip. Kun ak, yand nup kiriŋg amnoŋ aŋgnim rek, ma ayip aŋgak.” \c 11 \s1 Gor Nup Kun Giy Rek Aŋgniŋnimimb Aŋgak \r (Mat 6:9-15; 7:7-11) \p \v 1 Ñin bap, Jiysis miñmon wikan bap mindiy, Nop Gor nup aŋgniŋ jiwakniŋ, binuk bap ap nup aŋgak, “Gor nup yergiy rek aŋgniŋbay? Jon binuk gok kuyip, aŋgñek niŋyak rek, chinup kunep aŋgñey niŋjun aŋgak.” \p \v 2 Aŋgek, Jiysis kuyip aŋgak, “Gor nup aŋgniŋniŋg, kun giy aŋgnimimb: \q1 ‘Bapiy. Nand timey ma giy, Bi tep yimb mindpan ak, yimb nip dand aranemb. Nand nep Biyomb chin mindiy, chinup kond mindenimin. \q1 \v 3 Pen tap keñmaŋgiy gok, minek minek ñimbun rek ak ñinimin. \q1 \v 4 Biynimb gunap chinup timey gey, kuyip pen miluk niŋiy timey ma gipun rek, tap siy tap timey chin gipun ak, kunep niŋiy kirginimin. Chinup kond mindey, gos bap apek timey ma ginjun aŋgnimimb’ aŋgak.” \p \v 5-6 Kun aŋgiy, binuk gok kuyip aŋgak, “Nimb bap, kisyimnamb yomb akyaŋ, buŋgiy nimb bap korip ak amiy aŋgniŋgambim, ‘Buŋgiy. Bi yand niŋep rek bap, par okok nimb apiy amniyn aŋgiy, korip yip ak apchakamb, tap nup ñen ñiŋnimuŋ ak ma mindek mey; nip ker aswiyn. Yip biret omiŋal nokom ñan aŋgeniŋgambim,’ buŋgiy nimbik kun ak minim bap aŋgniŋgamb; \v 7 ‘Kisyimnamb biy, yip kun giy ma ap aŋgnimin! Ñapan yand gok yip kinjeŋ giñiy kinjipun. Kun ak yergiy tikjakiy, nip tap aspan ak diñinim aŋgniŋgamb?’ \p \v 8 “Pen nimbip aspiyn: bi korip nop nimb ak, buŋgiy yand aŋgiy, kasek ma diñeniŋgamb; nup ñan aŋgiy kond mindyiŋg, kilis gi mindem mindem, aŋgniŋgambim rek niŋiy, diñiniŋgamb. \p \v 9 “Kun ak nimbip aspiyn: tap yerip tikdenimuŋ, Gor nup aŋgniŋem, nimbip ñiniŋgamb. Pen tap yerip piyowniŋniŋgambim ak, kunep diniŋgambim. Chinup kinjeŋ ak yikaŋ aŋgiy, pik giygiw gem, yikniŋgamb. \p \v 10 “Yenen: biynimb an Gor nup aŋgniŋbay gok, apay rek gip. Tap piyowpay ak kuyip yomimb. Pen kinjeŋ ak yikaŋ aŋgiy, pik giygiw gey, apay rek niŋiy yikip. \p \v 11 “Nimb bi ñapan nop gok, ñapan nimb bap piys nen aŋgek, siyŋ timey bap ñimbikip? \v 12 Akaŋ pen, yakir maŋgiy nen aŋgek; kondal bap ñimbikip? Ak kun ma gipkip! \v 13 Nimb biynimb tep mer ak pen; ñapan nimb gok tap tep gok nep ñimbim. Bapiy tep semb biyoŋ ak bi tep yimb. Nuk tap yesek bap key ma ñiniŋgamb. ‘Kawnan nand ak chinup yokan aŋgem,’ yokniŋgamb aŋgak.” \s1 Kichekiy Malñiluk Nop Kiyk Seytan Kilis Ak Dipan Aŋgyak \r (Mat 12:22-30; Mak 3:20-27) \p \v 14 Pen bi bap kichekiy ak ambaŋ ayek, minim aŋgiy mer, yikop nep mindek. Jiysis kichekiy abaŋ ayak kun ak aŋgyokek, minim aŋgakniŋ, biynimb ap niŋmindeyak gok, gos kuŋay yimb niŋyak. \p \v 15 Pen biynimb kun gok gunap aŋgyak, “Nuk kichekiy malñiluk nop kiyk Seytan, yimb bap Belsiybul apay kilis ak diy, aŋgyoksap aŋgyak.” \p \v 16 Pen biynimb gunap, Jiysis yerip giniŋgamb aŋgiy aŋgyak, “Tap bap key semb siŋbiyoŋ gey niŋiy mey; Gor nep aŋgyokek winak aŋgniŋgambun aŋgyak.” \p \v 17 Pen Jiysis gos yesek niŋyak kun ak niŋiy aŋgak, “Miñmon yomb nokom bap, asik keykey ay mindrep ma giniŋgambay. Biynimb kiñiŋ nokom bap, kunep asik keykey ay mindrep ma giniŋgambay. \v 18-19 Kun ak rek, Seytan kiñiŋ ak tuŋgasik keykey ay, yergiy mind tep giniŋgambay? Yip Belsiybul nup kond mindek, kichekiy malñiluk aŋg mis yoksap apim ak pen, yand kun gembinip, yergiy biynimb nimb gok kichekiy malñiluk aŋg mis yokpiyap. Kiyk key nimbip aŋgniŋgambay, biynimb bap kun giniŋgiy rek ma ayip. \v 20 Pen Gor yip kond mindek aŋgyokpiyn ak; yip yenen, Gor binuk biynimb diy kond mindeniŋgamb ak wip biy aŋgiy ma niŋbim. \p \v 21 “Pen bi kalrimey bap mindiy, chim yakam nuk ay tep giy, korip nuk niŋmindek, biynimb tap nuk bap piliŋg diniŋgiy rek ma ayniŋgamb. \v 22 Pen bi kalrimey yimb bap key apiy, chim tap nuk siy di mindip gok piliŋg diy mey, key niŋimb rek bilokniŋgamb. \p \v 23 “Biynimb yand ker ma mindpay gok, Seytan kind ak mindiy mey, yip ma dipay. Pen biynimb yand yip woŋg ma gipay gok, kinjeŋ day aŋg tikey, biynimb yip ker winiŋg gipay gok ma opay. \s1 Kichekiy, Malñiluk Tap Gok Yikop Aŋgyokem Tip Andkind Winiŋgiy Rek Ayip \r (Mat 12:43-45) \p \v 24 “Kichekiy malñiluk timey bap, biynimb ambaŋ ay mindek, aŋgyokeniŋgambay, am miñmon nep namb okok tip bap niŋiy minden aŋgiy, am kun okok taŋg taŋg mer niŋiy, korip miŋgan nind mindiy opiyn ak amniyn aŋgniŋgamb. \v 25 Aŋgiy, amiy niŋniŋgamb: korip kun ak girep yimb gey, tip anep mindeniŋgamb. \v 26 Nuk niŋiy okok amiy, nund rek mer; kichekiy malñiluk timey yimb onep ar ak sek poŋind apiy, miŋgan kun ak mindeniŋgambay. Kun gek, nind mindrep giyiŋgip rek mer; pisnep timey yimb giniŋgamb aŋgak.” \p \v 27 Jiysis kun aŋgek niŋiy, biyn bap namb kun ak tikjakiy, meŋg miŋgan dand araniy aŋgak, “Nanim nip tikiy tiy ñak ak, miñmiñ yimb ginimuŋ aŋgak.” \p \v 28 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Kun apan ak pen; biynimb Gor nup minim ak niŋiy, aŋgip aŋgip rek giniŋgambay gok, miñmiñ giniŋgambay aŋgak.” \s1 Tap Bap Key Gey Niŋun Aŋgyak \r (Mat 12:38-42; Mak 8:12) \p \v 29-30 Pen biynimb kuŋay yimb nep, ap nanan giyakniŋ, Jiysis aŋgak, “Biynimb miñiy mindpim ñin namb biy, tap siy tap timey giyiŋg apim, ‘Tap key rek bap semb biyoŋ gek niŋiy, Kiyŋ yomb key yimb per kond mindpun ak nep, wip aŋgiy niŋniŋgambun apim.’ Pen nimbip aspiyn, tap bap key gen ma niŋniŋgambim. Niŋniŋg: Jona wosrey ñin omiŋal nokom, piys yomb koŋgiy namb biyaŋ mindiy, owak rek ak yip kunep gek, niŋniŋgambim. Gor Jona nup kond mindrep gak rek, Niyniypa biynimb niŋiy, Gor nup gosimb niŋyak. \p \v 31 “Pen wosrey, Kiwiyn biyn yomb miñmon paryomb Yitiyopiya nimb ak, kiyŋ Solomon biyomb rek ayek niŋiy, minim nup ak niŋiyn aŋgiy owak. Pen biynimb miñiy mindpay gok, Biyomb yimb ak ap mindiy, minim aŋgip ak ma dipay rek, kisen kor yomb ñin ak, minim yomb diniŋgambay. \p \v 32 “Wosrey, Jona am Niyniypa biynimb kuyip aŋgek, tap siy tap timey giyak gok kirgiy, Gor nup diyak. Jona bi yikop ak aŋgek niŋyak ak pen, miñiy Biyomb yimb ap mindip biy nup, kun ma gipim. Kisen kor yomb ñin ak minim yomb diniŋgambim aŋgak.” \s1 Kisyimnamb Okok Rek Ma Mindenimimb \r (Mat 23:1-26; Mak 12:38-40; Luk 20:45-47) \p \v 33 “Biynimb gok lam daŋgiy tiyn miŋgan okok akaŋ, boŋg ar kinbay molik okok ma aypay; ar siŋak tik ayey melik gek, biynimb gok korip miŋgan kun ak apiy miseŋ niŋbay. \v 34 Pen windin maŋgiy ak sup rek mindip ak mey, mind tep gek, mumbwak ak mind tep yimb giniŋgamb. Pen mind tep ma gek; kisyim wip rek ak mindeniŋgamb. \p \v 35 “Namb chinup ak melik mindip aŋgiy niŋniŋgambim ak pen; kisyim wip rek ayip ak, niŋrep yimb ginimimb. \v 36 Mumbwak nimb maŋgiysek melik yimb giy mindeniŋgamb ak, wikan bap kisyim ma mindeniŋgamb; lam melik gip rek ak, giyiŋg nep mindeniŋgamb aŋgak.” \s1 Nimb Peresiy Gach Sek Aŋgak \p \v 37 Pen Jiysis minim aŋgjiwakniŋ, bi Peresiy bap nup aŋgak, “Apey, korip yand ak amiy tap ñiŋur aŋgak.” Aŋgek, Jiysis am korip nup ak, \v 38 bisgiy tap ñiŋakniŋ, bi Peresiy kun ak, gos nuk namb okok nep niŋiy, bi kun biy yenen, chin Jiwda kay per gipun rek, ñin nuk ak ñiŋg ay giluŋg yokiy mer; yikop nep tap ñimbsap aŋgiy, gos ak niŋak. \v 39 Gos kun ak kun giy niŋek, Jiysis aŋgak, “Nimb Peresiy kay, piler kap gok mis okok ken, ñiŋg pik tep gipay rek ak gipim ak pen, namb nimb biyaŋ tap siy tap timey gipim gach ak, arachakiy mindip. \v 40 Nimb sakiy sek yimb. Gor nimbip wak ak nep ma gayak; namb biyaŋ kunep gayak. \v 41 Kun ak, tap piler kap miŋgan biyaŋ mindip ak, biynimb simbgeprek gok kuyip ñinimimb. Kun giy mind tep giniŋgambim. \p \v 42 “Pen nimb Peresiy kay niŋrep yimb ginimimb. Sinimb tap monmon gok niŋem tap yomb rek ayek, ñin paŋgniŋ dand amiy, wanjrem ak amek, Gor nup nokom bap ñun aŋgiy, per ñimbim. Ak tep gipim; minim ma mindip. Tap siskoy okok per kun giy gipim ak pen, yenen minim junj yimb ak kunep ma gipim. Gor nup niŋiy dep akaŋ, biynimb gok kuyip niŋiy dep ar ak, per kirpim. \p \v 43 “Nimb Peresiy kay niŋrep yimb ginimimb. Gos nimbik niŋbim ak, lotiw namb ak akaŋ, miytiyŋ gipay namb ak amon, aswim-ey aŋgey, yimb chinup anep dand araniyaŋ aŋgiy, gos ak nokom niŋbim. \p \v 44 “Pen gipim kun ak, Gor nimbip pen kunep giniŋgamb ak, niŋrep ginimimb. Biynimb gunap niŋiy, nimbip bi tep yimb apay ak pen; chip kuy giy mindip rek ak, mindpim aŋgak.” \p \v 45 Kun aŋgek, bi low tiysa bap, Jiysis nup aŋgak, “Tiysa. Minim kilis timey yimb apan kun ak, chinup kunep apan akaŋ?” \p \v 46 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Nimb bi low tiysa gok niŋrep yimb ginimimb. Minim kilrimey apim ak, wand miker yomb gok rek, biynimb gok kuyip gom ñimbim ak pen; kuyip simb niŋiy ma tuŋgasik dipim. \p \v 47 “Kun ak niŋrep yimb ginimimb! Nasind yes nimb gok wosrey, bi Gor minim aŋgep gok kuyip pikayey, nimb kaw kuyip komemb gok gayrep giyiŋg mindpim. \v 48 Gipim kun ak tep nep pikyak aŋgiy gipim. \p \v 49 “Kun ak Gor niŋrep giy aŋgak, ‘Bi minim yip aŋgep gok, bi minim yip dand amemb gok kuyip yokniŋgayn ak pen, kuyip yiruk niŋiy, gunap timey giniŋgambay; gunap pisnep pikayniŋgambay aŋgak.’ \p \v 50 “Pen wosrey, miñmon alwol gayak ñin ak tikiy, bi Gor minim aŋgep gok kuyip per pikey wip rek, biynimb miñiy mindpay gok, minim miker kun ak diniŋgambay. \v 51 Miker kun ak mey, bi Ebol nup nind kiñiŋ giy ñaŋgiy, ñaŋg dand apiy, ñaŋg dand apiy, kisen Sekaraya nup, Gor nup tip tap simboŋg ñemb korip miŋgan ak bindoŋ, kamb diy giyak bind ar ak biy, namb siŋak ñaŋgayak. Nimbip niŋind yimb aspiyn. Minim miker kun ak maŋgiysek, biynimb miñiy mindpay gok diniŋgambay. \p \v 52 “Pen nimb bi low tiysa gok niŋrep yimb ginimimb. Kiy diy, kinjeŋ yikiy korip miŋgan amiy niŋrep gep ak, yiruk gek kirpim. Kirgiy, biynimb korip miŋgan amniŋg gipay gok kuyip, per kinjeŋ day aŋgrikpim. Kun ak niŋrep yimb ginimimb aŋgak.” \p \v 53-54 Jiysis kuyip kun aŋgiy, mis amnakniŋ; bi Peresiy gok sek, bi low tiysa gok sek nup yiruk niŋiy aŋgyak, “Minim yerip ak aŋgon, pen aŋgek niŋiy, dand kor yomb amnun aŋgyak.” Kun ak mey, nup minim yesek yesek ar keykey gok aŋgniŋyiŋgipay. \c 12 \s1 Tap Weygiy Gipay Gok Miseŋ Niŋniŋgambay \r (Mat 10:26-27) \p \v 1 Pen won kun ak, biynimb kuŋay yimb nep ap nan-giy, chichmiy yimyakniŋ, Jiysis binuk gok kuyip aŋgak, “Peresiy kay per timey gipay ak weygiy, mind tep gipun apay. Kun ak rek, nimb kunep ginimimb rek ayip ak, niŋrep yimb ginimimb. \v 2 Tap weygiy gipim gok, kisen miseŋ niŋniŋgambay. Minim kapkap aŋg weygipim gok, kunep miseŋ gek niŋniŋgambay. \v 3 Pen minim kisyimken apim gok, melik sek aŋgey niŋniŋgambay. Minim kapkap korip miŋgan okok apim gok, korip ar biyoŋ aŋgey, yiŋg dand miñmon okok amniŋgambay aŋgak.” \s1 Gor Nup Piriknimimb \r (Mat 10:31) \p \v 4 “Biynimb yand guniy. Nimbip aspiyn, Gor nup chiŋgon, chinup ñaŋgniŋgambay aŋgiy ma piriknimimb. Ak yikop mumbwak ar anep timey giniŋgambay. \v 5 Kun ak nimbip aspiyn: pirikniŋg, Gor Biyomb nimbip pikay, mon key yinjap yokniŋgamb ak nup piriknimimb. Kun ak nimbip niŋind yimb apiyn. \p \v 6 “Nimb niŋbim: yakir sikoy onep mamind ak yokiy, maniy likañ sikoy won omiŋal nep dipay. Yakir sikoy kun gok, Gor ma niŋnimuŋ rek bap ma mindip; maŋgiysek niŋimb ak nep mindip. \v 7 Pen nimb biynimb gok, tap yimb; yakir gok kuyip wiyniym gipim. Kun ak, Gor jun kas nimbip maŋgiysek ñin paŋgip ak mey; gos sek mindenimimb aŋgak.” \s1 Jiysis Nup Yimb Di Aŋgep \r (Mat 10:32-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 8 “Nimbip aspiyn: biynimb Jiysis ker mindpun aŋgiy, biynimb mindpay namb ak aŋgyikey; kuyip pen, biynimb guniy yip ker mindpay aŋgiy, enjol mindpay namb ak miseŋ aŋgyikniŋgayn. \p \v 9 “Pen biynimb ‘Jiysis ker ma mindpun aŋgiy’ biynimb mindpay namb ak aŋgey, kuyip pen, yip ker ma mindpay aŋgiy, enjol mindpay namb ak aŋgniŋgayn. \p \v 10 “Bi bap Ñinuk nup aŋgjiweniŋgambay, Gor niŋiy kirginiŋg kirginiŋgamb; pen Kawnan nuk ak nup aŋgjiweniŋgambay, nuk niŋiy ma kirginiŋgamb. \p \v 11 “Pen nimbip kor giniŋg, dand lotiw giniŋg biynimb ap nan-gipay namb ak amey akaŋ; kanjsol mindpay namb ak amey akaŋ, gapman biyomb mindpay namb ak amey, pen minim yerip ak diy aŋgjun aŋgiy, gos ak ma piyow niŋnimimb. \v 12 Tikjak apikniŋ, Gor Kawnan ak nimbip gos ñakniŋ, aŋgniŋgambim aŋgak.” \s1 Tap Kuŋay Dun Aŋgiy Gos Ma Niŋnimimb \p \v 13 Biynimb kuŋay mindeyak namb kun ak, bi bap Jiysis nup aŋgak, “Tiysa. Mam yand ak nup aŋgey, bapiy tap nuk day kumak gok, bilok yip pis ak key ñaŋ aŋgak.” \p \v 14 Aŋgek, Jiysis nup aŋgak, “Yip an aŋgip, ‘Bi tap pikasik ñemb ak mindonimuŋ aŋgek,’ tap nimbip gok pikasik ñinim? \v 15 Tap kuŋay dun aŋgiy gos ak ma niŋnimimb. Tap dun aŋgiy niŋbim kun gok, nimbip gek mindrep ginimimb rek ma ayip aŋgak.” \p \v 16 Pen Jiysis minim bap kuyip paydoŋ ay aŋgak, “Bi maniy kuŋay mindeniŋgamb bap, woŋgday nuk ak, wiyt maŋgiy tap gok kuŋay yimb mindeniŋgamb. \v 17 Gos nuk okok nep key niŋdand amiy, tap ñiŋemb yand kuŋay mindip gok, korip miŋgan akay dap ay ñimb mindenim aŋgniŋgamb. \v 18 Pen gos bap niŋiy, korip sikoy gok timbrik yokiy, korip yomb yomb gok nep giy, keñmaŋgiy tap yand okok maŋgiysek, di miŋgan kun okok ay woŋg ak kirgiy, \v 19 tap yand kun gok nep ñimbyiŋg, ñiŋg ñimbyiŋg, miñmiñ giyiŋg, gi mindeniŋgayn aŋgniŋgamb. \v 20 Pen kun giy niŋek, Gor nup aŋgniŋgamb, ‘Nand bi sakiy sek yimb. Miñiy kisyimnamb biyaŋ kumeniŋgamban, tap nand kuŋaynep mindip gok, an rek diniŋgamb aŋgniŋgamb.’ \p \v 21 “Kun ak rek mey, biynimb tap kiyk gok nep mapin tikjakek, Gor nup niŋey tap yikop rek ayip aŋgak.” \s1 Gos Kuŋay Ma Niŋnimimb Gor Nimbip Kond Mindeniŋgamb \r (Mat 6:25-34) \p \v 22 Jiysis kun aŋgiy, binuk gok kuyip aŋgak, “Chech akay nimb diy yimniŋgambun; tap akay nimb diy ñiŋniŋgambun aŋgiy gos yomb ak ma niŋnimimb. \v 23 Nimbip gayak ak, chech, tap ñiŋemb nep piyow niŋniŋgiy aŋgiy ma gayak. \p \v 24 “Yakir gok biynimb gipay rek, wiyt yimey, pikgek tik dand ma opay. Pen wiyt maŋgiy tik dap nan-giniŋgiy korip bap ma mindip. Gor nep mey, tap ñiŋemb kuyip ak ñimb. Nuk tap yikop gok niŋiy kun gip ak, yenen chinup ma kond mindeniŋgamb aŋgiy gos kuŋay niŋbim? \v 25-26 Akaŋ pen, kumniŋg giniŋgambim ñin ak kirgiy, won bap sek mindenimimb rek ayek; tap yesek kun gok gos kuŋay niŋbim? \p \v 27 “Tap saŋgiy okok jakiy, maŋgiy piyniŋg sum gip gok, key mokyaŋ giniŋgiy rek ma ayip, Gor nep gek, mokyaŋ tep yimb ak giy mindpay. Pen wosrey, biyomb Solomon mokyaŋ giyiŋgip ak, mokyaŋ tep kun ak rek ma giyiŋgip. \v 28 Tap saŋgiy okok jakip kun gok tap yikop; per ma mindeniŋgamb. Miñiy rek mindiy, toy rek pikrik mon daŋgiyey yiniŋgamb. Pen Gor tap ma kond mindep rek kun gok kond mindip ak, chinup kond mindeniŋgamb aŋgiy niŋnimimb ak pen; gos nimb ak parsek ma mindip. \p \v 29 “Keñmaŋgiy, ñiŋg, tap gok akay nimb diy ñiŋjun aŋgiy, gos ak ma niŋnimimb. \v 30 Biynimb Gor ker ma mindpay gok, gos kun ak rek niŋbay; pen Nap yomb ak nimbip sakiy ma gip; tap nimbip tikdip gok niŋimb. \v 31 Kun ak nuk biynimb diy kond mindeniŋgamb ak, chinup sek dinimuŋ aŋgiy, gos nokom niŋiy gem amek mey, nimbip kond mindakniŋ, tap kun gok ma tik diniŋgamb. \s1 Tap Teprep Nimb Gok Nan-gem Mindonimuŋ Gor Miñmon Biyoŋ \r (Mat 6:19-21) \p \v 32 “Kanj siypsiyp sikoy tiwin biy. Nap yomb nimbip diy kond mindeniŋgayn aŋgiy niŋimb ak mindip ak mey; ma piriknimimb. \v 33 Tap nimb gok mindip rek yokiy maniy diy, biynimb tap ma mindip gok kuyip ñinimimb. Kun gem mey, tap mapin nimb gok lum ar biy ma mindeniŋgamb; mindeniŋgamb Gor miñmon biyoŋ. Kun biyoŋ ma kurginiŋgamb; siplep ma siwiy, bi siydep gok siy diniŋgiy rek ma ayniŋgamb. \v 34 Tap tep nimb gok man ar biy di nan-gem, gos nimbip ak mindeniŋgamb man ar biy; pen semb biyoŋ nan-gem, gos nimbip ak amniŋgamb kun biyoŋ aŋgak.” \s1 Minj Moka Giy Mindenimimb \p \v 35 “Kun ak laplap nimb ak dem apek, maŋ maŋ paŋgiy, ler ak pimbirikiy, lam ak daŋgiy ay niŋmindenimimb. \v 36 Bi woŋg giñimbay gok aŋgniŋgambay, ‘Biyomb chin ak, biyn diyiŋg tap yomb ñimbsipay namb ak amimb rek, maŋ mindip winiŋgamb aŋgiy,’ niŋnep mindeniŋgambay. Kun ak biyomb kiyk ak giraŋgiy, ap kinjeŋ ak pik giygiw gek, kasek yikniŋgambay. Kun ak rek nimb ginimimb. \v 37 Pen nuk andkind apiy niŋniŋgamb: niŋmindeniŋgambay ak, kuyip di tep yimb giniŋgamb. Biyomb kun ak nuk key, chech nuk ak lip gek apek, maŋ maŋ paŋgiy, ler ak pimbirikiy, kuyip aŋgek, am tap ayñimbay tip ak bisiŋg kus kus gey, nuk key kuyip tap ñiŋemb gok dam ñiniŋgamb. \v 38 Pen Biyomb ak kisyimnamb biyaŋ akaŋ; kakaruk aŋgakniŋ apiy niŋniŋgamb: binuk gok wisin ma kineniŋgambay, kuyip di tep yimb giniŋgamb. \v 39 Kun ak niŋim. Biynimb korip nop nimb gok, bi tap siy dep bap ñin ak rek winiŋgamb aŋgiy niŋmindembiyap ak; korip kuyip ak piklakiy, tap kuyip gok siy ma dipkop. \v 40 Kun ak rek Bi bap Ñinuk winiŋgamb aŋgiy, kond mindenimimb. Ma asaw aŋgiy, niŋniŋgambim ñin ak winimuŋ rek ayip aŋgak.” \s1 Gor Nup Woŋg Giñirep Ginimimb \r (Mat 24:45-51) \p \v 41 Jiysis kun aŋgek, Piyta aŋgak, “Biyomb. Minim paydoŋ ay apan kun ak, chinup nep apan akaŋ, biynimb maŋgiysek apan?” \p \v 42 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Bi an gos tep mindek, woŋg gi tep yimb giniŋgamb ak, biyomb nuk ak amniŋg giy, nup aŋgniŋgamb, ‘Bi woŋg yip giñimbay gunap kuyip kond mindiy, tap ñiŋemb kuyip gok bilok ñiyiŋg gi mindenimin aŋgiy’ amniŋgamb. \v 43 Kun ak kisen andkind apiy, aŋgniŋgamb rek gek niŋiy, nup di tep yimb giniŋgamb. \v 44 Niŋind apiyn. Nup aŋgek, tap nuk gok maŋgiysek kond mindeniŋgamb. \p \v 45 “Pen bi woŋg nup giniŋgamb ak, biyomb yand ak kasek ma winiŋgamb aŋgiy, biynimb woŋg giñiniŋgambay gunap kuyip tapin pikiy, tap ñimbiy, ñiŋg kilis ñimbiy, sakiy ay gi mindakniŋ, \v 46 biyomb nuk ak kasek ma winiŋgamb aŋgiy niŋniŋgamb ñin ak apiy, nup timey yimb giy, biynimb minim nup ma niŋiy, am mindpay kind ak aŋgyokniŋgamb. \p \v 47 “Biyomb ak apiy mey, minim nuk aŋgak ak niŋrep giy, kindik ma gipay biynimb gok kuyip, yiwur yomb yimb rek ñiniŋgamb. \v 48 Biynimb minim nup nind ma niŋiy, timey giniŋgambay gok kuyip, yiwur siskoy rek ñiniŋgamb. Pen ar kun ak rek, bi bap nimbip tap yomb ñiy, pen kun ak rek ñim aŋgniŋgamb. Pen tap kuŋaynep di ñin ar nimbip ak ayek, direp ma geniŋgambim, apiy nimbip minim yomb yimb ak aŋgniŋgamb. \s1 Gunap Jiysis Nup Ma Diy Asik Key Ayniŋgambay \r (Mat 10:34-36) \p \v 49 “Yand opiyn ak, man ar biy sup puŋg aŋgiyniŋg opiyn. Okok maŋgiysek yinbikop ak tep! \v 50 Yiwur yomb diniŋgayn ak, yip miker yimb gisap. Kun ak pisnep di den mey, yip tep giniŋgamb! \p \v 51 “Yip aŋgniŋgambim, biynimb di jimñiniŋg gisap aŋgniŋgambim ak pen; yand opiyn rek, gos ar keykey niŋiy, asik keykey ayniŋgambay. \p \v 52 “Miñiy ñin biy tikiy, amyoŋg apyoŋg onep mamind rek mindeniŋgambay ak; omiŋal nokom yip dey, omiŋal yip ma diy, asik keykey ayniŋgambay. Pen mer ak: omiŋal yip der, omiŋal nokom yip ma diy, asik keykey ayniŋgambay. \v 53 Bi apiymiŋay ak, ñinuk akaŋ nop, yip ma dek mey, asik keykey ayniŋgayr. Biyn amiymiŋay ak, panuk akaŋ nonim, yip ma dek mey; asik keykey ayniŋgayr. Nonim yip, ñinuk biyn ak yip kunep: nonim akaŋ, ñinuk biyn ak yip ma dek mey, asik keykey ayniŋgayr aŋgak.” \s1 Bi Kiyŋ Yomb Key Yimb Ak Wip Aŋgiy Ma Niŋyak \r (Mat 16:2-3; Mak 8:11-13) \p \v 54 Pen Jiysis minim bap sek kuyip aŋgak, “Pumb paŋind amimb okok ken semb ayek niŋiy, miñiy miñmon pikniŋg gisap aŋgiy niŋmindem, apim rek nep gip. \v 55 Pinim yomb ak akyim ken apek niŋiy, miñiy pumb yomb giniŋg gisap aŋgem, apim rek nep gip. \v 56 Tap semb ar biyoŋ niŋrep giy; man ar biy niŋrep giy gipim ak pen, yenen ñin yomb kond mindyiŋgipim ak, miñiy wip biy ma niŋbim? \s1 Minim Yomb Mindip Rek Gor Yip Tuŋgasik Ayrep Ginjun \r (Mat 5:25-26) \p \v 57 “Pen yenen, Gor kinjeŋ tep ar niŋrep giy dinimimb ak mindakniŋ, tap yesek ar gok apun rek gip aŋgiy niŋbim? \p \v 58 “Pen bi bap nimbip kor dand amjipiyn aŋgek, kor yomb kun ak yenen amjipun aŋgiy, kinjeŋnamb okok amyiŋg, nund yip minim aŋg tuŋgasik ayrep ginimimb. Pen mer ak, nimbip pisnep dam biyomb kor niŋimb ñin ar ak yokek, nuk pen di poliys ñin ar ak ayek, nimbip dam kalambis ayniŋgamb. \v 59 Kun ak nimbip aspiyn; kalambis kun ak mindnep mindeniŋgambim. Tap day nimbik gok pisnep day paŋg diy nep, mis amniŋgambim aŋgak.” \c 13 \p \v 1 Won kun ak nep, biynimb gunap ap, Jiysis nup kesim diy aŋgyak, “Galiyliy biynimb gunap ap Gor aŋgniŋep korip ak, tap simboŋg ñiyakniŋ, gapman biyomb Paylat kuyip pisnep pikayamb, likañ kuyip yowip, meymey siypsiyp pikayey likañ yowip namb siŋak aŋgyak.” \p \v 2 Aŋgeyak, Jiysis kuyip aŋgak, “Galiyliy biynimb kun gok, tap siy tap timey key yimb geyak, kuyip kun gip aŋgiy niŋbim? \v 3 Ak mer! Pen niŋim! Tap siy tap timey gipim gok, yenen kun gipun aŋgiy ma kirgeniŋgambim, maŋgiysek kun ak rek nep kumniŋgambim. \p \v 4 “Pen miñmon Saylom, korip paryomb yiy akyoŋ giyak ak paŋg apyapiy, biynimb onep kaŋgol pis ak kuyip pikayak ak niŋbim. Pen nimb aŋgniŋgambim, ‘Jerusalem biynimb gunap tap siy tap timey giyak rek mer; kiyk tap siy tap timey yomb yimb ak gey, Gor gek korip kun ak paŋg apyapiy, kuyip pikayak aŋgniŋgambim.’ \v 5 Pen ak kunep mer! Nimbip niŋind yimb aspiyn. Nimb maŋgiysek tap siy tap timey gipim gok, yenen kun gipun aŋgiy ma kirginiŋgambim ak; maŋgiysek kumyak kun ak rek nep kumniŋgambim aŋgak.” \s1 Mon Bind Maŋgiy Ma Piyp Ak Paydoŋ Ayak \p \v 6 Pen Jiysis minim bap paydoŋ ay aŋgak, “Bi bap kiyaw maŋgiy ak piyaŋ aŋgiy, yiŋ ak jiw dand apiy, miñ wayn woŋg namb nuk ak yimniŋgamb. Kisen andkind apiy niŋniŋgamb; maŋgiy ma nep piyeniŋgamb, \v 7 bi woŋg nup giñiniŋgamb ak nup aŋgniŋgamb, ‘Simiy nokom nokom yinakniŋ, per apiy niŋbiyn; kiyaw yimnik ak, maŋgiy ñiŋemb ak ma nep piyp. Kun ak woŋgday namb yip ak mindek tep ma gip. Timb yoknimin aŋgniŋgamb.’ \p \v 8 “Aŋgek, bi woŋg nup giniŋgamb ak aŋgniŋgamb, ‘Biyomb. Kiyaw kun ak miñiy ma timb yokep. Yand kiyaw kiñiŋ kun ak kipil gi tep giy, tap kaskas gunap dap ayen, \v 9 simiy andikiy ak maŋgiy piyek kirginimin; pen ma piyek, ñin kun ak timb yoknimin aŋgniŋgamb’ aŋgak.” \s1 Biyn Kund Ñikgak Ak Yipund Gak \p \v 10 Pen Jiwda lotiw ñin bap, Jiysis Jiwda nan-gep korip miŋgan ak amiy, kuyip minim aŋgñi mindek. \v 11 Korip miŋgan kun ak, biyn kichekiy gek, kund ñikgiy nep taŋgek taŋgek, simiy yin kaŋgol piskind ayak ak, ap mindek. \v 12 Jiysis biyn kun anup, aŋgek apek aŋgak, “Tap nip gip ak suŋ ayip aŋgak.” \v 13 Kun aŋgiy, nup diniŋakniŋ, kund ak yipund gek, Gor nup yimb ak dand aranak. \p \v 14 Pen Jiwda lotiw ñin ak, gek suŋ ayak ak niŋiy, biyomb Jiwda nan-gep korip kond mindek ak nup miluk yapek, biynimb ap mindeyak gok kuyip aŋgak, “Nimbip biynimb tap gip gok, woŋg ñin onep kaŋgol ak mindip; apem gek suŋ aynimuŋ. Miñiy ñin biy lotiw ñin ak pen, kun gispim aŋgak.” \p \v 15-16 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Kanj kaw, doŋgiy nimb gok tiwniŋg ayem mindeniŋgamb ak, lotiw ñin ak ñiŋg nen gek, kuyip simb niŋiy miñ wisikiy, dand amem ñiŋg ñiŋniŋgambay akaŋ mer? Pen basind yes chin Ebraham tikek, tik dand amiy tikpay pañ biy, Seytan nup wosrey tiwniŋgayek, simiy yin kaŋgol piskind ayip ak, nup simb ma niŋbim? Miñiy lotiw ñin biy, miñ nup ayip ak tuŋgasiken, minim yomb aspim? Kun ak tom yimb gipim aŋgak.” \p \v 17 Jiysis kun aŋgek, bi nup miluk niŋyak gok, kuyip nambiŋ yimb gak. Pen biynimb yikop gok, Jiysis tap mageprek giyiŋgip rek niŋiy, miñmiñ yimb giyak. \s1 Mon Mastet Maŋgiy Ak Paydoŋ Ay Aŋgak \r (Mat 13:31-33; Mak 4:30-32) \p \v 18 Jiysis minim bap sek aŋgiy aŋgak, “Gor biynimb diy kond mindeniŋgamb minim aŋgniŋg gispiyn ak, yergiy rek aŋgen niŋrep yimb giniŋgambim? \v 19 Mey minim ar aŋgniŋg gispiyn biy rek mindip. Bi bap mon mastet maŋgiy ak, di woŋgday nuk ak yimek, jak yomb giy, alik tep ak pikek, yakir gok ap ay mindeniŋgambay aŋgak.” \p \v 20 Minim bap pen tip ak aŋgak, “Gor biynimb diy kond mindeniŋgamb minim ak, yergiy aŋgen niŋrep giniŋgambim? \v 21 Ar kun ak rek, biyn gok yiys ak sikoy band bap diy, palaw tiyn yomb ak sek, tuŋgandik mandik gey, mindyiŋg yomb yimb tanimb rek ak giniŋgamb aŋgak.” \s1 Kinjeŋrumb Sikoy Ak \r (Mat 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Pen Jiysis Jerusalem amniŋg, yipund giy ma amnak. Nuk miñmon dawin yomb okok sek, miñmon sikoy okok sek namb namb kinyiŋg, minim aŋgñek amnak. \v 23 Biynimb kun okok mindeyak gok, bap Jiysis nup aŋgak, “Gor biynimb gunap nep diniŋgamb?” \p Aŋgek, kuyip aŋgak, \v 24 “Kun ak nimbip aspiyn, nimb kilis giy nep, kinjeŋrumb sikoy tam ak amniŋgambim. Biynimb kuŋay yimb nep, korip miŋgan amnun aŋgiy, gi mer niŋniŋgambay. \v 25 Yenen, bi korip nop nimb ak kinjeŋ giñek, nimb mis okok nep mindiy, pik giygiw giyiŋg aŋgniŋgambim, ‘Biyomb! Kinjeŋ ak yikan aŋgem,’ nuk aŋgniŋgamb, ‘Nimb akay nimb? Yand nimbip ma niŋbiyn’ aŋgniŋgamb.” \p \v 26 “Aŋgek, nimb pen aŋgniŋgambim, ‘Nind miñmon chinup ak, ap minim aŋgñinakniŋ, nand yip tap ñiŋnuk aŋgem,’ \v 27 nimbip tip ak aŋgniŋgamb, ‘Yand nimbip ma niŋbiyn. Nimb akay nimb? Nimb biynimb tap siy tap timey nep gipim ak, kinjeŋ ma yikniŋgayn! Amnimimb’ aŋgniŋgamb.” \p \v 28 “Kun ak kisen Ebraham, Aysek, Jekop, bi Gor minim aŋgep gok, Gor ñin ar ak mindyakniŋ, nimbip pen aŋg mis yokek, siy aŋgyiŋg, meŋg siwbirik mindeniŋgambim. \v 29 Pen biynimb Jiwda mer gok, gunap pumb lim gip okok ken apiy; gunap paŋind amimb okok ken apiy, gunap akdoŋ nimb apiy, gunap akdoŋ nimb apiy, Gor biynimb diy kond mindeniŋgamb namb ak apiy, jimñiy tap yomb ñiŋniŋgambay. \p \v 30 “Kun ak, biynimb nind opay gok, kasek amnun aŋgiy gos ak ma niŋey, biynimb kisenimb gok apiy, kuyip tawsak ay nind amniŋgambay aŋgak.” \s1 Jiysis Jerusalem Simb Niŋak \r (Mat 23:37-39) \p \v 31 Won kun siŋak nep bi Peresiy gunap apiy, Jiysis nup aŋgyak, “Gapman biyomb Herot nip pikayniŋg gisap ak, miñmon biy kirgiy, miñmon bap key amnimin aŋgyak.” \p \v 32 Aŋgeyak aŋgak, “Nimb am kayn ayndik kun ak nup aŋgem, niŋmindonimuŋ. Miñiy sek, toy sek biynimb tap gip gok gen suŋ ay, biynimb kichekiy malñiluk ambaŋ ayip gok, gen biynimb yimb ay giniŋgamb. Menik mey, Jerusalem amiy, woŋg yand ak gi diniŋgayn. \p \v 33 “Pen miñiy ñin kaw biy, Gor woŋg yip aŋgak anep gi mindeniŋgayn. Jerusalem amen yip pikayniŋgambay. Bi Gor minim aŋgep gok kuyip, per miñmon gunap ma pikaypay; Jerusalem nep pikaypay. \v 34 Jerusalem! Jerusalem! Gor, bi minim nup aŋgep nimbip ker yokip gok, yenen per kamb diy pikaypim! Per biynimb nimbip gok kakaruk ñiluk rek, pil beŋ okok ayin aŋgen, yip yiruk niŋiy ma dipim! \v 35 Kun ak niŋim; Gor aŋgniŋep korip yomb nimbik ak, yikop yimb mindeniŋgamb. Yip ma niŋniŋgambim. Kisen, bi Gor chinup nen aŋgyokek asaw ak, tep yimb asaw aŋgniŋgambim ñin ak nep, yip niŋniŋgambim aŋgak.” \c 14 \s1 Jiysis Bi Ñin Tomb Siw Gak Ak Gek, Suŋ Ayak \p \v 1 Jiwda lotiw ñin bap, Jiysis am, Peresiy biyomb bap korip ak tap ñiŋakniŋ, nuk yerip rek ginimuŋ aŋgiy, niŋyinjsek ay mindeyak. \v 2 Yenen: ñin kun ak, bi ñin tomb siw gak bap ap mindek. \v 3 Jiysis bi kun anup niŋiy, bi Peresiy gok sek, bi low tiysa gok sek kuyip aŋgak, “Bi tap gip gok, lotiw ñin ak gon suŋ aynimuŋ akaŋ, mer?” \v 4 Aŋgek, minim bap pen ma yimb aŋgeyak; nuk bi ñin tomb siw gak anup, diniŋek suŋ ayek, aŋgyokyiŋg, \v 5 bi kun gok kuyip aŋgak, “Ñapan nimb bap akaŋ; makaw nimb bap, lotiw ñin ak ñiŋg malpim kaw miŋgan ak amek, nimb simb ma niŋiy, ma diyokniŋgambim?” \v 6 Aŋgek, kiyk pen minim bap ma aŋgyak. \s1 Yimb Yomb Mindeŋ Aŋgiy Gos Ak Ma Niŋnimimb \p \v 7 Pen bi kun gok tap ñiŋniŋg, cheya ar tep tep gok nep bisgey amnakniŋ, Jiysis minim bap paydoŋ ay aŋgak, \v 8 “Bi bap biyn diniŋg giy, tap yomb ñiŋniŋg nimbip suk aŋgek amiy, cheya tep aynimuŋ ar ak, ma bisginimimb. Bi kun ak nuk, biyomb yimb bap apiy bisgaŋ aŋgiy, aynimuŋ rek ayniŋgamb. \v 9 Kun ak nimb ar kun ak bisgeniŋgambim, bi nimbip suk aŋgniŋgamb ak apiy aŋgniŋgamb, ‘Nimb key siŋak amem, biyomb biy bisgaŋ aŋgek,’ nimbip nambiŋ gakniŋ, am gol okok bisginiŋgambim. \p \v 10 “Pen nimbip tap ñiŋun aŋgiy suk aŋgeniŋgiy, amiy gol okok bisiŋg mindem mey, bi nimbip suk aŋgniŋgamb ak apiy aŋgnimuŋ, ‘Buŋgiy sikop. Nimb apiy cheya tep ar biy bisgim aŋgek,’ biynimb tap ñiŋniŋg ap mindeniŋgambay gok nimbip niŋiy, bi gok namb biy biyomb mindpay aŋgniŋgambay. \p \v 11 Kun ak rek, biynimb chin yimb yomb mindip aŋgiy niŋbay gok, Gor niŋek yimb kuyip apyowniŋgamb. Pen biynimb, Gor Biyomb yimb mindip aŋgiy siskoy diy mindpay gok, Gor yimb kuyip gek araniŋgamb aŋgak.” \p \v 12 Jiysis minim kun ak aŋgiy, bi tap yomb ñiŋniŋg, biynimb suk aŋgak ak nup aŋgak, “Nand tap yomb ñiŋniŋg; namam nak gok, buŋgiy nak gok, biynimb miñmon nak jimñiy gok, bi maniy kuŋay mindeniŋgamb gok kuyip nep suk ma aŋgnimin. Biynimb kun gok rek, nip pen ambey ñiniŋgambay. \v 13 Tap yomb ñiŋniŋg; biynimb yimgeprek gok, biynimb ñin tomb paŋg pikek amdip gok, biynimb windin koy gok, biynimb ñin tomb timey gip gok kuyip suk aŋgey apiy; tap ñiŋnimimb. \p \v 14 “Biynimb simbgeprek kun gok, nip pen ñiniŋgiy rek ma ayniŋgamb ak mey; kisen Gor biynimb suŋ-tep nuk gok, gek tikjakniŋgambay ñin ak, nip pen ñiniŋgamb aŋgak.” \s1 Tap Yomb Ñiŋniŋgambay Ak Paydoŋ Ayak \r (Mat 22:1-10) \p \v 15 Pen minim kun ak niŋiy, bi kiy yip tap ñimbek bap, Jiysis nup aŋgak, “Gor biynimb nuk diy kond mindeniŋgamb gok, nuk yip jimñiy tap yomb ñiŋniŋgambay rek, miñmiñ yimb giniŋgambay aŋgak.” \p \v 16 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Bi bap tap yomb ñiŋniŋg, biynimb kuŋaynep suk aŋgniŋgamb. \v 17 Pen tap yomb ñiŋemb ñin kun ak apeniŋgamb, bi nup woŋg giñiniŋgamb ak nup aŋgyokiy aŋgniŋgamb, ‘Miñiy am biynimb aŋgaypiyn gok kuyip am poŋind wan aŋgek,’ amiy aŋgniŋgamb, ‘Tap maŋgiysek dap nan-gip nen, apem amnun aŋgniŋgamb.’ \p \v 18 “Aŋgek, biynimb kun gok bap aŋgniŋgamb, ‘Yand amnim ak pen; mankumb bap tawpiyn ak, niŋniŋg amjipiyn aŋgniŋgamb.’ \p \v 19 “Bap aŋgniŋgamb, ‘Amnim ak pen; woŋg giyaŋ aŋgiy, makaw anep wanjrem tawpiyn ak, woŋg girep giniŋgiy akaŋ aŋgiy, tiwniŋg diniŋniŋg amjipiyn aŋgniŋgamb.’ \p \v 20 “Bap aŋgniŋgamb, ‘Amnim ak pen, biyn yand ak kisen nep dipiyn aŋgniŋgamb.’ \p \v 21 “Kun aŋgey, bi kun ak andkind amiy biyomb nuk anup aŋgniŋgamb, ‘Biyomb! Biynimb apan gok am aŋgen, kiyk kun kun apay.’ Aŋgek, biyomb ak simbwur nup ak timey gek, binuk kun anup, tip ak dawin yomb kun okok aŋgyokiy aŋgniŋgamb, ‘Nand kasek kinjeŋ tam yomb okok sek, kinjeŋ tam sikoy okok sek amyiŋg; biynimb simbgeprek gok diy, biynimb ñin tomb beŋ beŋ gip gok diy, biynimb windin koy gip gok diy, mumbwak mind tep ma gip gok diy, dand winimin aŋgniŋgamb.’ \p \v 22 “Aŋgek, aŋgniŋgamb rek giy, kisen bi woŋg giñemb kun ak aŋgniŋgamb, ‘Biyomb. Apan rek kisen gipiyn ak pen; wikan gunap tip anep mindip aŋgniŋgamb.’ \p \v 23 “Aŋgek, biyomb ak bi kun ak nup, miñmon yikop okok aŋgyokiy aŋgniŋgamb, ‘Kinjeŋ tam yomb okok sek, kinjeŋ tam sikoy okok sek amiy, biynimb kuŋay yimb dand apey, korip miŋgan yip ak pisnep timbik dinimuŋ. \v 24 Pen biynimb nind suk aŋgen ma opay gok, tap yip siskoy gunap ma ñiŋniŋgambay. Mer yimb aŋgniŋgamb’ aŋgak.” \s1 Gos Niŋrep Giy Yip Ker Winimimb Aŋgak \r (Mat 10:37-38) \p \v 25 Jiysis kun aŋgiy amnakniŋ, biynimb kuŋay yimb nep, nup kisen giyakniŋ, nuk andikiy kuyip aŋgak, \v 26 “Biynimb gok yip ker winiŋgambay ak pen, gos yomb kiyk amniŋgamb; nop, nonim, nunay, numam, biyn, ñapan kiyk, akaŋ mumbwak kiyk key ak; yand niŋen biynimb yand mindeniŋgiy rek ma ayip. \p \v 27 “Biynimb gunap aŋgniŋgambay, Jiysis biynimb nuk mindenjun ak pen; kun gon, biynimb gunap chinup timey giniŋgiy rek ayip aŋgiy, mumbwak kiyk keynep gos niŋyiŋg mindeniŋgambay ak, kuyip ma diniŋgayn. \p \v 28 “Pen bi nimb bap, korip yomb bap giniŋg, maniy ak yerip yerip diy ginim aŋgiy, gos ak niŋrep giy ginimuŋ. \v 29 Pen giyn giyn aŋgiy, simen ak nind nep giniŋgamb ak pen, korip par kun ak sisak gek, biynimb gok nup aŋgjiwiy aŋgniŋgambay, \v 30 ‘Bi par ak korip giniŋg rek gi dand amiy, day sek kirgip aŋgniŋgambay.’ \p \v 31 “Pen kun ak rek, bi bap, biyomb bap yip penpen giniŋg; gos niŋ-tep giy amnimuŋ. Gos niŋdand amiy, amiybi yand ak ten tawsin nep mindip; biyomb kun ak amiybi nuk tiwendiy tawsin mindip; penpen giy, yip ñaŋg aynimuŋ rek ayip aŋgiy mey, \v 32 par okok kisen owakniŋ, minim ak yokiy aŋgniŋgamb, ‘Minim aŋg jimñinjur aŋgniŋgamb.’ \p \v 33 “Kun ak niŋrep ginimimb. Tap nimb gok nep wasemb ay, biynimb nimb gok nep wasemb ay giniŋgambim ak, biynimb yand ma mindeniŋgambim. \s1 Sol Minim Ak Paydoŋ Ayak \p \v 34 “Sol tap yindik tep yimb ak pen; yindik nuk ak amek, yergiy gey tip ak yindik giniŋgamb? \v 35 Sol kun ak rek, di woŋgday ak ayey, timey giniŋgamb. Kun ak woŋg nuk bap ma mindip; diyokep rek nep ayip. Minim kun ak, biynimb gos timund sek ak tikniŋnimimb aŋgak” \c 15 \s1 Siypsiyp Ñiluk Kurgak \r (Mat 18:12-14) \p \v 1 Biynimb tap siy tap timey giyak gok sek, bi takes dep gok sek Jiysis minim asap ak niŋun aŋgiy, ap niŋmindeyak. \v 2 Pen bi Peresiy gok sek, bi low tiysa gok sek Jiysis nup, aŋgjiwiy aŋgyak, “Nuk yenen bi tap siy dep gok yip, bi takes diyiŋg maniy yesek gunap dipay gok yip, per tap jimñiy ñiŋimb aŋgyak.” \p \v 3 Kun aŋgey, Jiysis niŋiy, minim bap kuyip paydoŋ ay aŋgak, \v 4 “Bi nimb bap, kanj siypsiyp ñin jiwiy onep mamind ak mok mindeniŋgamb. Pen nokom bap kurgek, gunap dam wikan bap ayek, tap kaskas ñiŋyakniŋ, kanj nuk kurginiŋgamb ak, mapin piŋiyñiy nep ayek, piyowek amniŋgamb. Am piyow giraŋgraŋg niŋiy, \v 5 nup tep yimb gakniŋ, di wanjrem ar ak ay dand korip winiŋgamb. Dand apiy, \v 6 buŋgiy nuk gok kuyip suk aŋgiy, biynimb miñmon nuk yip jimñiy gok kuyip suk aŋgiy gek, ap nan-gey aŋgniŋgamb, ‘Kanj yand kurgip ak piyow niŋiy dipiyn nen; maŋgiysek apem miñmiñ gun aŋgniŋgamb.’ \p \v 7 “Kun ak rek, Gor biynimb nuk kuŋaynep suŋ-tep rek ayniŋgamb ak pen; gos nuk ak amniŋgamb biynimb minim nup timbrikiy, pisnep kumjun rek ayip aŋgiy, niŋniŋgambay gok. Kun ak mey, bap nup ker apek, enjol nuk gok yip miñmiñ yimb giniŋgambay. \s1 Maniy Maŋgiy Kurgak \p \v 8 “Akaŋ pen, biyn bap maniy maŋgiy nuk onep wanjrem ak mindeniŋgamb. Pen won bap, korip miŋgan okok kapkap yapeniŋgamb, nuk yerginiŋgamb? Nuk lam daŋgiy ay, tap day day liŋg liŋg, maniy nuk won kun ak niŋiy dek, \v 9 nup tep yimb gakniŋ, buŋgiy nuk gok kuyip, maŋgiysek suk aŋgek ap nan-gey aŋgniŋgamb, ‘Maniy yowip won ak piyow niŋbiyn nen, maŋgiysek apem miñmiñ gun aŋgniŋgamb.’ \p \v 10 “Kun ak rek, Gor biynimb nup kirpay gok kuyip giniŋgamb. Biynimb nup kirpay kun gok, bap gos kisenimb niŋiy, nup deniŋgamb, nuk enjol nuk gok yip miñmiñ yimb giniŋgambay aŋgak.” \s1 Ñi Ak Nop Nup Kiriŋg Amnak \p \v 11 Jiysis kun aŋgiy aŋgak, “Bi bap ñi omiŋal tikniŋgamb. \v 12 Ñinuk kisen ak, ap nop nup aŋgniŋgamb, ‘Bapiy. Tap chirupmiŋay apan gok, pikasik yip gok key ñan aŋgek,’ nop tap kuyipmiŋay gok pikasik keykey ñiniŋgamb. \v 13 Ñek, ñinuk kisen ak permindiy mer, nop tap pikasik ñiniŋgamb gok yokiy maniy diy, dand miñmon paryomb okok amniŋgamb. Am kun okok mindiy, biyn siy tap timey okok giyiŋg, maniy dand amniŋgamb gok, maŋgiysek giñimb diniŋgamb. \p \v 14 “Kun giy ñimbdeniŋgamb, yiwan yomb yimb ak winiŋgamb miñmon kun ak. Maniy diy, tap taw ñiŋnimuŋ rek bap, ma yimb mindeniŋgamb. \v 15 Kun gek, am bi miñmon nop nimb, kun ak nimb bap aŋgniŋek, nup kanj woŋg ak aŋgayniŋgamb. \v 16 Pen nup yiwan yomb yimb ak ginep mindek mindek, kanj mokniŋgambay tap day gok gunap, ñiŋnimuŋ rek ayniŋgamb ak pen; biynimb gunap, nup tap keñmaŋgiy ma ñiniŋgambay. \p \v 17 “Pen kisen, gos nuk ak asik ayek aŋgniŋgamb, ‘Bapiy bi nup woŋg giñimbay gok, keñmaŋgiy kuŋay mindip. Yand biy minden, yiwan yomb yimb ak gip. \v 18 Bapiy mindip ak tip andkind amiy, nup aŋgniŋgayn, “Windin yirik ar nip ak timey giy, Gor windin yirik ar ak timey giy gipiyn rek, \v 19 yip ñiyand ma aŋgnimin. Bi woŋg nip giñemb yikop rek bap, aŋgayey mindenim, aŋgniŋgayn” aŋgniŋgamb.’ \p \v 20 “Kun aŋgiy, saŋdiniŋgamb. Am am, nop mindeniŋgamb siŋak maŋ maŋ gakniŋ, nop ñinuk nup parchim niŋek, simb timey yimb gek, kasek am nup di kaykol gakniŋ, \v 21 aŋgniŋgamb, ‘Bapiy. Gor windin yirik ar ak timey giy, windin yirik ar nip ak timey giy gipiyn rek, yip “Ñiyand” ma aŋgnimin aŋgniŋgamb.’ \p \v 22-24 “Nop pen, bi woŋg nup giñiniŋgambay gok kuyip aŋgniŋgamb, ‘Ñiyand ak pisnep kurgiy kumak rek ayak ak pen; miñiy niŋsipiyn. Nup chech paryomb ak ayñiy, ñin riyŋ ayñiy, tomb tirup ayñiy ginimimb. Kun giy, am makaw ñiluk tep yimb bap pik dand apem, daŋgiy ñimbyiŋg, miñmiñ ginjun aŋgniŋgamb.’ Aŋgek, aŋgniŋgamb rek giy, keñmaŋgiy daŋgiy ñimbyiŋg, miñmiñ giniŋgambay. \p \v 25 “Pen ñinuk nind ak, woŋgday okok giraŋgiy, andkind yep korip maŋ siŋak apiy niŋniŋgamb; giyta pikiy, miñmiñ giyiŋg geniŋgambay. \v 26 Kun gey niŋiy, bi nop nup woŋg giñemb bap nup aŋgniŋiy aŋgniŋgamb, ‘Yergispay?’ \v 27 Aŋgek aŋgniŋgamb, ‘Namam kisen kumimb aŋgiy niŋbun ak pen; miñiy andkind apek, nap makaw ñiluk tep yimb bap, pik daŋgiy ñimbyiŋg, miñmiñ gispay aŋgniŋgamb.’ \p \v 28 “Aŋgek, nup miluk timey yimb yapek, korip miŋgan ma yimb amniŋgamb; mis akyaŋ nep mindeniŋgamb. Nop pen mis apiy, ‘Korip miŋgan wan aŋgiy’ nup minim sisayn aŋgek, \v 29 ñinuk aŋgniŋgamb, ‘Yand minim apan rek kindik giy, bi yikop woŋg giñimbay rek ak mindiy, woŋg nip ak per gen gen, simiy kuŋay yimb nep yinimb. Pen yip meymey ñiluk bap ñey, buŋgiy yand gok yip pik daŋgiy ñimbyiŋg, miñmiñ ma gipun. \v 30 Ñinak kun ak, tap bilok ñinak gok dam biyn siy, tap okok giy, ñimbdiy apek, nup simb niŋiy, makaw ñiluk tep yimb ak pikpan aŋgniŋgamb.’ \p \v 31 “Kun aŋgek, nop ñinuk nup aŋgniŋgamb, ‘Chirapiy per mindpur rek, tap yand gok maŋgiysek nak diniŋgamban. \v 32 Namam kisen kumimb rek ayak ak pen; miñiy tip ak apek yimb niŋiy mey, miñmiñ gispun aŋgniŋgamb’ aŋgak.” \c 16 \s1 Kisen Yergiy Rek Mindeniŋgambim Gos Ak Niŋnimimb \p \v 1 Jiysis binuk gok kuyip aŋgak, “Biyomb tap nuk kuŋay mindeniŋgamb bap, bi kond mindep nuk bap aŋgayek, tap nup gok kond mindeniŋgamb. Pen biyomb ak, minim bap niŋniŋgamb; bi tap nup kond mindeniŋgamb ak, tap nup gok monmon giniŋgamb. \v 2 Kun ak niŋiy, nup suk aŋgek apek aŋgniŋgamb, ‘Tap yip kond mind tep ma gipan ak, yip aŋgñey niŋbiyn. Kun ak nand am, tap yand yerip yerip mindip gok ñin paŋg tep giy; biynimb okok kuyip, tap day yand yerip yerip mindip gok ñin paŋg tep giy, ap yip aŋgñinimin. Pen woŋg yip ak kisen ma giniŋgamban aŋgniŋgamb.’ \p \v 3 “Aŋgek, bi tap nup kond mindep kun ak, namb nuk okok nep gos kuŋay niŋiy aŋgniŋgamb, ‘Biyomb ak yip aŋgyoksap rek yerginim? Yand bi kilis ma mindpiyn ak, man piŋiy paŋgnim rek ma ayip. Biynimb gunap tap kuyip ak asimb aŋgñimben, yip nambiŋ giniŋgamb aŋgniŋgamb.’ \v 4 Pen kisen gosimb niŋrep giy aŋgniŋgamb, ‘Yerginim ak niŋsipiyn. Ar kun ak gen biyomb ak yip aŋgyokek, biynimb gunap yip dey, korip kiy ak kin mindeniŋgayn aŋgniŋgamb.’ \p \v 5 “Kun aŋgiy, biyomb nuk ak biynimb gunap kuyip, tap day mindeniŋgamb gok suk aŋgek, bi nind winiŋgamb anup aŋgniŋgamb, ‘Biyomb yand ak, tap day nuk nip yerip yerip mindip?’ \v 6 Aŋgek, ‘Wel diram ñin jiwiy onep kaŋgol ak aŋgniŋgamb.’ Aŋgek aŋgniŋgamb, ‘Tiker biy diy, kasek ñin jiwiy omiŋal nokom nep tikan aŋgniŋgamb.’ Aŋgek, aŋgniŋgamb rek giniŋgamb. \p \v 7 “Kisen bi bap apek aŋgniŋgamb, ‘Biyomb yand ak, tap day nuk nip yerip yerip mindip?’ Aŋgek, ‘Wan tawsin rays bek aŋgniŋgamb.’ Aŋgek aŋgniŋgamb, ‘Tiker biy diy, kasek eyit handret nep tiknimin aŋgniŋgamb.’ Aŋgek, aŋgniŋgamb rek giniŋgamb. \p \v 8 “Kun gek, kisen biyomb ak niŋiy aŋgniŋgamb, ‘Bi tap yip kond mindep ak, yerer giy mindrep giniŋgamb ak, niŋrep gip aŋgniŋgamb.’ \p “Kun ak niŋim: Biynimb yikop gok apay, ‘Miñiy yergiy gon, kisen bisgep chin ak mindeniŋgamb aŋgiy’ gos ak niŋyiŋg, gey amimb. Pen biynimb Gor ker mindpay gok, kun rek gey ambikop ak tep. \v 9 Maniy tap yerip man ar biy mindip gok, biynimb yimgeprek gok kuyip simb niŋiy ñem mey; kisen tap kun gok pisnep kurginiŋgamb ñin ak, kinjeŋ tep nimb ak mindeniŋgamb. \p \v 10 Tap sikoy bap, biynimb gunap kuyip ñin ar ak ayey, direp ma giniŋgambay ak; tap yomb bap ñey, kunep giniŋgambay. Pen tap sikoy bap, di ñin ar kuyip ayey, direp giniŋgambay ak; tap yomb gok ñey, kunep giniŋgambay. \v 11 Pen nimb taprep lum ar biy diyiŋg, niŋrep giy ma geniŋgambim; an nimbip gek perper mindeniŋgambim. \v 12 Biyomb ak tap nuk, pen ñin ar nimbip ayek, direp ma geniŋgambim, gos yerip niŋiy, tip tep miñmon nuk biyoŋ ak nimbip aŋgniŋgamb. \p \v 13 “Bi nokom bap, biyomb omiŋal kuyip woŋg giñinimuŋ rek ma ayip. Yenen: nuk biyomb bap nup niŋek tep geniŋgamb, biyomb bap nup kirginiŋgamb. Akaŋ biyomb bap nup niŋek tep geniŋgamb; bap nup kirginiŋgamb. Kun ak, nimb maniy tap yikop gok, tap tep yimb aŋgiy, Gor nup kirginimimb rek ayip ak; niŋrep ginimimb aŋgak.” \p \v 14 Bi Peresiy gok, gosimb yomb kiyk maniy ar ak nep niŋyiŋgipay ak mey, Jiysis minim aŋgak kun ak niŋiy, aŋgjiwyak. \v 15 Aŋgjiweyak, kuyip aŋgak, “Tap biynimb niŋey tep gip gok, Gor niŋek tap yikop rek ayip. Nimb biynimb windin yirik ar ak, chin biynimb tep mindpun apim ak pen; Gor namb nimbip biyaŋ niŋimb. \p \v 16 “Pen Jon bi ñiŋg pikñemb ma mindek ñin ak, biynimb gok Mosis low minim tikak ak sek, bi Gor minim aŋgep gunap minim tikyak ak sek niŋiy, ar kun ak gey amyiŋgip. Pen miñiy, Jon apiy, minim tep Gor biynimb diy kond mindeniŋgamb ak aŋgek niŋiy, biynimb maŋgiysek ar kun ak nep amnun aŋgiy, gey amjap. \v 17 Pen semb biyoŋ sek, mankumb biy sek kurginiŋgamb rek ayip: Gor low minim ar ak, kurginimuŋ rek ma mindip. \p \v 18 “Kun ak bi biyn diy kirgiy, am biyn kisenimb bap dipay gok, timey gipay. Pen bi an tikjakiy, biyn bi diy kirgak bap nup diniŋgamb ak; kunep timey giniŋgamb. \s1 Maniy Bi Ak Yip Lasaras Yip \p \v 19 “Bi bap maniy tap nuk kuŋay yimb mindyiŋgip. Nuk chech teprep yimb gok nep yimiy, tap ñiŋemb teprep gok nep ñimbyiŋgip. \v 20 Pen korip kinjeŋrumb gol nuk siŋak, bi soy sek tap ma mindek bap, dap ayey mindyiŋgip. Yimb nuk Lasaras. \v 21 Gosimb nuk ak, yand bi tap kuŋay mindip biy tap ñimbek, day day boŋg molik okok yowniŋgamb gok ñimben mey, yip yiwan ma giniŋgamb aŋgyiŋgip. Pen kayn gok apiy, soy nup gok bileŋg ñimbyiŋgipay. \p \v 22 “Kindik, bi maniy tap nuk ma mindyiŋgip kun ak kumek, enjol gok ap nup dand Gor miñmon biyoŋ amiy, Ebraham yip ayak. Bi maniy tap nuk kuŋay mindyiŋgip ak, kunep kumek komyakniŋ, \v 23 am mon key yinjap ak, yiwur yomb yimb gakniŋ mindyiŋgip. Pen mindiy, kiyoŋgiy niŋak: Ebraham, Lasaras yip keykey siŋbiyoŋ minderik. \v 24 Niŋiy, suk aŋgiy aŋgak, ‘Bapiy Ebraham. Yip simb niŋan. Lasaras nup aŋgey, ñin maŋgiy par nuk bap ñiŋg ak tawiy, dap alemb yip ak diniŋek, yip sayn gaŋ. Mon ak yiniy, yip yiwur timey yimb gip aŋgak.’ \p \v 25 “Aŋgek, Ebraham aŋgak, ‘Ñi niŋan! Man ar biyaŋ mindenak ñin ak, nak tap tep gok nep dinak; Lasaras tap timey gok nep dak. Pen miñiy miñmon biy, nuk sayn tep mindakniŋ, nip yiwur yomb gisap. \v 26 Gor mol yomb yimb ak, namb biy gayak ak mey; chin biynimb pis biy, talakiy kayaŋ ak ma amniŋgambun. Pen nimb pis kayaŋ ak talakiy, biy ma winiŋgambim aŋgak.’ \p \v 27 “Aŋgek, bi kun ak aŋgak, ‘Kun apan ak, Lasaras nup aŋgey, bapiy korip amiy, \v 28 mam yand onep mamind ak kuyip, minim kilis yimb ak aŋgenimuŋ, miñmon yiwur pernep gip biy, ma winiŋgiy aŋgak.’ \p \v 29 “Kun aŋgek, Ebraham aŋgak, ‘Gor Mosis nup gos ñek, Baybol buk minim tikak ak sek, bi minim nup aŋgep gunap kuyip gos, ñek Baybol buk tikyak minim ak sek mindip. Niŋniŋg, kun gok niŋniŋgiy aŋgak.’ \p \v 30 “Aŋgek, maniy bi kun ak aŋgak, ‘Bapiy. Ak tep ma apan. Biynimb bap kumiy tikjakiy, am aŋgeniŋgamb mey, niŋind aŋgip aŋgiy, tap siy tap timey gipay ar ak kirgiy, Gor nup nep gosimb niŋniŋgambay aŋgak.’ \p \v 31 “Aŋgek, Ebraham aŋgak, ‘Kiyk Mosis minim tikak ak ma niŋiy, bi Gor minim aŋgep gunap, minim tikyak ak ma niŋiy gipay ak; bi bap kumiy tikjakiy, am aŋgek, kunep ma niŋniŋgambay aŋgak.’” \c 17 \s1 Tap Siy Tap Timey Giy Apyap Pikpay \r (Mat 18:6-7; Mak 9:42) \p \v 1 Jiysis binuk gok kuyip aŋgak, “Biyn bap akaŋ, bi bap miñ timey ar ak giy, biynimb gunap kuyip gos ñey, ar kun ak giy apyap pikpay ak; timey yimb gip. Miñ ar kun ak nind giyiŋgipay, miñiy gipay, kisen kunep giniŋgambay. Pen gipay kun ak rek, yiwur kun ak key yimb diniŋgambay. \v 2 Kiyk won kun siŋak nep, giniŋg giyakniŋ, kuyip kamb yomb bap, kuŋam ak sek miñ aybirikiy, dam ñiŋg yokpiyap ak, kuyip tep gipyap. Yenen: kiyk kim mindiy, biynimb yip ker ñin tomb wos ma gip gunap, kuyip gey apyap pikniŋgambay ak, yiwur yomb yimb diniŋgambay. \v 3 Kun ak nimb asik tep ginimimb. \p Pen mam akaŋ, ay bap tap siy tap timey gonimuŋ, nup niŋchikiy aŋgem, yenen kun gipiyn aŋgiy niŋonimuŋ; niŋiy kirginimimb. \v 4 Pen tap nimbip rek gunap timey giyiŋg, yenen kun gipiyn aŋgiy, ap aŋgonimuŋ, niŋiy kirginimimb. Ñin nokom bap, kun gek gek onep ar ak rek amek, kunep niŋiy kirginimimb aŋgak.” \s1 Gor Nup Gosimb Niŋbay \p \v 5 Jiysis kun aŋgek, binuk gok aŋgyak, “Chin key kun ginjun rek ma ayip; kuyip yiruk niŋjun rek ayip. Kun ak nand gey, chin Gor nup gosimb nokom niŋon, chinup kond mindakniŋ, kun ginjun aŋgyak.” \p \v 6 Aŋgey, Jiysis kuyip aŋgak, “Pen Gor nup gosimb niŋbim ak yomb mer: mon mastet maŋgiy achimb rek nep mindek; aŋgniŋgambim, ‘Mon biy junj sek jiwiy, ñiŋg yomb namb siŋbindoŋ, jak mindey aŋgem,’ Gor aŋgniŋgambim rek nep giniŋgamb. \s1 Bi Woŋg Giñemb \p \v 7 “Bi bap, bi woŋg giñemb nuk bap diy aŋgek, am man piŋiy paŋgiy akaŋ, kanj siypsiyp gok mok taŋgiy, andkind korip apek, biyomb nuk ak, nup yerip aŋgniŋgamb? ‘Nip yiwan gip, kasek ap bisgiy tap ñiŋan aŋgniŋgamb?’ \v 8 Mer! Kun ma aŋgniŋgamb. Nuk aŋgniŋgamb, ‘Chech ak dey apek, ler ak aybirikiy, ñiŋg tap yip gok dapey ñimben, kisen ñiŋg tap nand gok ñiŋan aŋgniŋgamb.’ \v 9 Bi woŋg giñemb nuk ak, aŋgniŋgamb rek gek, nup minim tep gunap ma aŋgniŋgamb. ‘Bi woŋg giñemb yand ak mey, apiyn rek gip aŋgniŋgamb.’ \p \v 10 “Kun ak rek mey nimb. Gor nimbip aŋgniŋgamb rek giy, kisen aŋgniŋgambim, ‘Chin biynimb tep mer: ar bap key ma gipun; woŋg chin gep rek ak mey, gipun aŋgniŋgambim’ aŋgak.” \s1 Bi Soy Aydik Ayak Onep Wanjrem Ak Gek Suŋ Ayak \p \v 11 Jiysis Jerusalem amniyn aŋgiy, miñmon Samariya biy Galiyliy bindoŋ, namb ak am am miñmon bap amjakakniŋ, \v 12 bi soy ayndik ayak onep wanjrem ak, nup namb pikiy, keykey siŋbindoŋ mindiy, \v 13 aŋgyak, “Biyomb Jiysis. Chinup simb niŋan aŋgyak.” \p \v 14 Aŋgeyak, kuyip aŋgak, “Nimbip suŋ ayip nen, am bi Gor nup simboŋgep gok kuyip, yomnimimb aŋgak.” Kun aŋgek, kinjeŋnamb okok amniyakniŋ, kuyip maŋgiysek suŋ ayek, \v 15 bi Samariya nimb ak nup suŋ ayak ak niŋiy, minim yomb aŋgyiŋg, Gor nup yimb ak dand aranyiŋg, \v 16 andkind ap Jiysis mindek siŋak koŋgim yimiy, nup “Tep” aŋgak. \p \v 17 Kun gek niŋiy, Jiysis aŋgak, “Yand aŋgniŋbiyn-eŋ; bi onep wanjrem ak suŋ ayip aŋgiy niŋbiyn ak pen; bi onep anjip ak akay? \v 18 Bi gunap yenen ma opay? Bi par okok nimb ak nep apiy, Gor nup tep aŋgip aŋgak.” \p \v 19 Kun aŋgiy, bi kun anup aŋgak, “Jiysis yip gek, suŋ ayniŋgamb aŋgiy gos ak niŋban rek, nip gen suŋ ayip nen, amnoŋ aŋgak.” \s1 Gor Biynimb Diy Kond Mindeniŋgamb \r (Mat 24:23-28) \p \v 20 Pen bi Peresiy gok, Jiysis nup aŋgyak, “Kiyŋ yomb key per kond mindpun ak ñin akay rek apiy, chinup diy kond mindeniŋgamb?” \p Aŋgey, Jiysis aŋgak, “Biyomb biynimb diy kond mindeniŋgamb apim kun ak, biyomb kiyŋ gunap, biynimb miseŋ kond mindey niŋiy apay, \v 21 ‘Biynimb kond mindip biy, kond mindip bindoŋ apay’ rek ma aŋgniŋgambim. Yenen, nuk nimbip bak ay, kapkap kond mindeniŋgamb aŋgak.” \p \v 22 Kun aŋgiy, binuk gok kuyip aŋgak, “Kisen ñin bap, Bi bap Ñinuk nup niŋun aŋgiy, mapin nimbip ak, piŋiyñiy nep ayniŋgamb ak pen, nup miseŋ ma niŋniŋgambim. \v 23 Biynimb gunap mindip bindoŋ, mindip biy aŋgey, minim kun ak niŋind apay aŋgiy, ma am piyow niŋnimimb. \v 24 Yenen: Bi bap Ñinuk winiŋgamb ñin ak, añiñak diy, melik parsek gip rek ak, gakniŋ winiŋgamb. \v 25 Pen biynimb miñiy mindpay gok, nup yiruk niŋiy ma dey; yiwur yomb yimb ak diy, kumiy tikjak semb biyoŋ amiy, kisen tip ak winiŋgamb. \p \v 26 “Nuk winiŋgamb ñin kun ak, wosrey Nowa mindek ñin ak, gak rek giniŋgamb. \v 27 Biynimb gok tap ñimbyiŋg, ñiŋg ñimbyiŋg, biyn penpen ñiyiŋg gi mindyakniŋ, Nowa amyoŋg apyoŋgon siyip miŋgan sikind amdey, miñmon yomb sikerek ak pikiy, ñiŋg wilik apiy, biynimb kun gok kuyip, maŋgiysek yiwiŋgdek kumyak. \p \v 28 “Pen bi Lot mindek ñin ak, Sodom Gomora biynimb gok kunep tap ñimbyiŋg, ñiŋg ñimbyiŋg, sikyim giyiŋg, tap woŋg giyiŋg, korip giyiŋg gi mindyakniŋ, \v 29 Lot miñmon kun ak kirgiy, miñmon wikan bap key amnakniŋ, mon maŋlaŋ yomb yimb ak, semb biyoŋ nimb apiy, Sodom Gomora biynimb kuyip, maŋgiysek yin simbok amnak. \v 30 Bi bap, Ñinuk winiŋgamb ñin ak; Nowa mindyiŋgip ñin ak sek, Lot mindyiŋgip ñin ak sek gi mindyiŋgipay rek, gi mindeniŋgambay. \p \v 31 “Ñin kun ak, biynimb korip ar biyoŋ mindeniŋgiy gok, tap kiyk gok diniŋg, korip miŋgan ma amniŋgiy. Pen biynimb woŋgday okok taŋgeniŋgiy gok, tap gunap diniŋg, andkind korip ma amniŋgiy. \v 32 Lot biynuk nup gak ar ak niŋnimimb. \v 33 Pen biynimb key nep mindiy, mindrep giniŋgayn aŋgniŋgambay gok, mon key yinjap ak amniŋgambay. Biynimb Jiysis ker minden, yip pikayniŋg pikayniŋgiy aŋgiy, yip kisen giniŋgambay gok, biynimb yand yimb mindiy mey, perper mindeniŋgambay. \v 34 Nimbip aspiyn: ñin kun ak, bi omiŋal minj ar nokom bap, kineniŋgayr ak; Gor bi bap nup diy, bap nup kirginiŋgamb. \v 35 Pen biyn omiŋal biret jimñiy gi mindeniŋgayr ak; bap diy, bap nup kirginiŋgamb. \v 36 [Bi omiŋal woŋgday okok taŋgeniŋgayr ak; bap diy, bap nup kirginiŋgamb aŋgak.]” \p \v 37 Kun aŋgek aŋgyak, “Biyomb. Minim aspan kun ak, akay kun giniŋgamb?” \p Aŋgey, Jiysis aŋgak, “Miñ miŋgan, mon miŋgan, kamb miŋgan okok ma giniŋgamb; miseŋ nep namb siŋak giniŋgamb aŋgak.” \c 18 \s1 Bi Kor Niŋep Bap Biyn Kaŋil Bap \p \v 1 Jiysis binuk gok, yiruk ma niŋniŋgiy, Gor nup aŋgniŋyiŋg nep mindeniŋgiy aŋgiy, kuyip minim bap paydoŋ ay aŋgak: \v 2 “Miñmon bap, biyomb kor niŋep bap mindeniŋgamb. Pen bi kun ak, Gor nup gosimb ak ma niŋiy, biynimb gok kuyip simb ma niŋniŋgamb. \v 3 Biyn kaŋil miñmon kun ak nimb bap, pernep apiy nup aŋgniŋgamb, ‘Bi ñaŋgep yand ak, minim chirup ak niŋnimin aŋgniŋgamb.’ \v 4 Kun aŋgniŋgamb ak pen, biyomb kor niŋep kun ak, minim nup ak ma diniŋgamb. Ma dek, nup ap minek minek aŋgniŋ gek gek, kisen biyomb kun ak aŋgniŋgamb, ‘Yand Gor nup, gosimb ak ma niŋiy, biynimb gok kuyip, simb ma niŋiy gipiyn ak pen; \v 5 biyn kaŋil biy minek minek ap aŋgek aŋgek, yip yiruk giniŋgamb nen, kor kun ak niŋnim aŋgniŋgamb.’ \p \v 6 “Bi yikop biynimb simb ma niŋep ak, kun gak ak pen; \v 7-8 Gor ma giniŋgamb aŋgiy niŋbim? Akaŋ pen, takiy mindiy giniŋgamb aŋgiy niŋbim? Mer! Nimbip aspiyn: biynimb nuk key niŋiy dak gok kuyip, timey giyakniŋ, pumbnamb kisyimken nup aŋgniŋyiŋg mindpay rek, per ma kond mindeniŋgamb; aŋgniŋgambay rek niŋiy giniŋgamb aŋgak.” \s1 Bi Peresiy Bap Takes Dep Bap \p \v 9 Pen chin mind tep gipun; biynimb gunap, mind tep ma gipay aŋgyak rek, kuyip minim bap paydoŋ ay aŋgak, \v 10 “Bi Peresiy bap, bi takes diyiŋgip bap Gor nup aŋgniŋniŋg, Gor aŋgniŋep korip ak amnirik. \v 11 Bi Peresiy ak namb nuk okok nep, Gor nup lotiw giy aŋgak, ‘Nip tep yimb aspiyn. Yand bi gunap gipay rek; biyn siy, tap siy, tap timey okok ma gipiyn. Yand bi takes dep biy rek mer. \v 12 Wiyk minek minek lotiw minden aŋgiy, per ñin omiŋal tap ma ñimbiyn sek. Per tap yand onep wanjrem ak diyiŋg, nip nokom bap ñiy, yand onep anjip ak nep dipiyn aŋgak.’ \p \v 13 “Pen bi takes dep ak, keykey siŋbikdoŋ jiy kuyaŋgiy mindiy, gos kuŋay niŋiy aŋgak, ‘Gor. Yand bi tap siy tap timey gipiyn ak, yip simb niŋnimin aŋgak.’ \p \v 14 “Nimbip aspiyn: Gor bi takes dep ak kun aŋgek niŋiy, nup diy, bi suŋ-tep yimb mindpiyn aŋgak ak nup ma dak. Yenen: biynimb yimb kiyk key dand aranimbay gok, Gor gek apyap pikniŋgambay. Pen biynimb, Gor Biyomb mindip aŋgiy, pirikiy, kapkap mindeniŋgambay gok; Gor gek yimb mindeniŋgamb aŋgak.” \s1 Jiysis Ñapan Sikoy Gok Kuyip Bilesiym Gak \r (Mat 19:13-15; Mak 10:13-16) \p \v 15 Biynimb gok Jiysis ñapan chinup gok bilesiym gaŋ aŋgiy, dand apey, bilesiym gakniŋ, binuk gok, biynimb kun gok kuyip niŋchikiy aŋgyak. \v 16 Kun geyak, Jiysis ñapan sikoy gok suk aŋgek wiyakniŋ, binuk gok kuyip aŋgak, “Yenen kun apim? Ñapan sikoy gok kirgem, yip ker wiyaŋ. Gor nup dipay mey; ñapan sikoy kun gok rek. \v 17 Ñapan sikoy gok, Gor minim ak kun kun giy mindip aŋgey niŋiy, kasek dipay. Kun ak nimbip niŋind aspiyn; biynimb ñapan sikoy yip gosimb niŋbay rek niŋniŋgambay gok, Gor kuyip diy, kond mindeniŋgamb; biynimb yikop gok kuyip kirginiŋgamb aŋgak.” \s1 Jiwda Biyomb Bap Tap Kuŋay Mindek \r (Mat 19:16-22; Mak 10:17-22) \p \v 18 Jiwda biyomb bap, Jiysis mindek ak apiy aŋgak, “Tiysa nand bi tep yimb. Yand yergen, Gor gek per mindeniŋgayn?” \p \v 19 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Biynimb gunap tep ma mindpay; Gor nuk nep mey, bi tep yimb mindip. Kun ak gos yerip niŋiy, yip bi tep yimb apan? \v 20 Pen nand Gor low minim ak niŋban: ‘Biyn siy bi siy ma ginimimb. Chip ma ñaŋgnimimb. Tap siy ma dinimimb. Yesek ma aŋgnimimb. Nap nanim minim aŋgnimiyr ar ak nep niŋiy, kindik ginimimb aŋgip’ aŋgak.” \p \v 21 Aŋgek, bi kun ak aŋgak, “Yand ñiskoy miŋg tikiy, low minim ar kun ak kindik gi dap dap, miñiy ñin biy, kindik ginep mindpiyn aŋgak.” \p \v 22 Jiysis minim kun ak niŋiy aŋgak, “Tap nokom bap nep ma gipan. Tap nak gok maŋgiysek yokiy maniy diy, biynimb yimgeprek gok kuyip ñiy mey; mindrep gep nand ak, mindeniŋgamb Gor miñmon biyoŋ. Kun ak apiyn rek giy apiy, bi yand bap mindenimin aŋgak.” \p \v 23 Aŋgek, nuk minim kun ak niŋiy, gospar yimb ayak. \p \v 24 Gospar ayek, Jiysis aŋgak, “Biynimb tap kuŋay mindip gok, kosyam yimb Gor nup gosimb niŋey, kuyip diy kond mindeniŋgamb. \v 25 Kanj kamel gok, ñiw lekpay miŋgan ak amniŋg, kasek amniŋgiy rek ayniŋgamb; pen biynimb maniy tap kiyk kuŋay mindip gok, kosyam yimb Gor nup gosimb niŋey, kuyip diy kond mindeniŋgamb aŋgak.” \p \v 26 Kun aŋgek, biynimb mindeyak gok aŋgyak, “Minim aspan kun ak, biynimb gunap Gor ker mindenjun rek ma ayip. Akaŋ yerip?” \p \v 27 Aŋgey, Jiysis aŋgak, “Ar gunap biynimb giniŋgiy rek ma ayniŋgamb ak pen; Gor nuk giniŋg, ginimuŋ rek nep mindip aŋgak.” \p \v 28 Kun aŋgek, Piyta aŋgak, “Niŋan! Korip tap chin gok maŋgiysek kirgiy, nip chiŋgiy nep tapun aŋgak.” \p \v 29 Aŋgek, Jiysis kuyip aŋgak, “Nimbip niŋind aspiyn. Biynimb Gor biynimb nuk kuŋay diy kond mindonimuŋ aŋgiy; korip, biyn, numam, nop, nonim, ñapan kiyk gok kuyip kirgey, Gor sakiy ma giniŋgamb. \v 30 Miñiy mindpun ñin namb biy, kuyip kond mind tep gek, tap kiyk gok, biynimb kiyk gok kuŋaynep mindeniŋgamb. Pen ñin kisen ak apek, nuk yip perper mindeniŋgambay aŋgak.” \s1 Yip Pikayniŋgambay Aŋgiy Tip Ak Aŋgak \r (Mat 20:29-34; Mak 10:46-52) \p \v 31 Jiysis binuk onep wimiŋgan ak kuyip, dand gol okok amiy aŋgak, “Niŋim. Miñiy Jerusalem amoniŋgambun, Bi bap Ñinuk nup, wosrey Baybol buk ak tikiy aŋgyak rek giniŋgambay. \v 32 Nup di bi Jiwda mer gok, ñin ar ak ayeniŋgambay, nup aŋgjiwyiŋg, ñiñloŋ ayiŋg, kiñuk giyiŋg, \v 33 miñ diy pikyiŋg, pisnep pikayniŋgambay. Pen minek omiŋal nokom mindiy, tip ak tikjakiy, kim mindeniŋgamb aŋgak.” \p \v 34 Pen kun aŋgek, binuk gok gos paŋgyiknimuŋ rek ma ayek, minim asap ar ak aŋgiy, ma niŋyak. \s1 Jiysis Bi Windin Koy Gak Ak Gek, Windin Yimb Niŋak \r (Mat 20:17-19; Mak 10:32-34) \p \v 35 Pen kisen, am miñmon Jeriykow amjakyakniŋ, bi windin koy, maniy tap gok nen asimb aŋgyiŋgip bap, kinjeŋ yomb gol siŋak bisiŋg mindek ak mey; \v 36 biynimb kuŋaynep minim aŋg pandikyakniŋ, biynimb gunap kuyip aŋgniŋiy aŋgak, “Yergispay?” \p \v 37 Aŋgek aŋgyak, “Jiysis bi Nasaret nimb ak, apiy pandiksap aŋgyak.” \p \v 38 Kun aŋgeyak, nuk suk yomb aŋgiy aŋgak, “Jiysis! Depiyt Ñinuk! Yip simb niŋan aŋgak.” \p \v 39 Aŋgek, biynimb pandikeyak gok, nup aŋg giy aŋgyak, “Yenen kun aspan? Kapkap mindey aŋgyak.” \p Kun aŋgyak ak pen, nuk kapkap ma mindek, suk yomb aŋgyiŋg aŋgak, “Jiysis! Depiyt Ñinuk! Yip simb niŋan aŋgak!” \p \v 40 Aŋgek, Jiysis niŋiy aland giy, biynimb gok kuyip aŋgak, “Poŋind yep maŋ siŋbiy wim aŋgak.” \p Aŋgek, poŋind apeyak aŋgak, \v 41 “Nip yerginim?” \p Aŋgek aŋgak, “Biyomb. Yip gey windin ak tip niŋiyn aŋgak.” \p \v 42 Aŋgek, Jiysis nup aŋgak, “Yip geniŋgamb, windin yimb niŋniŋgayn aŋgiy gos niŋban ak, windin niŋan aŋgak.” \p \v 43 Aŋgek, won kun anep windin niŋiy, Gor nup yimb ak dand aranyiŋg, Jiysis amnakniŋ, kindik gak. Biynimb maŋgiysek Jiysis gak kun ak niŋiy, Gor nup yimb ak dand aranyak. \c 19 \s1 Sakiyas Yerer Gak \p \v 1-3 Pen miñmon Jeriykow namb kun ak, bi maŋ nep won bap, maniy tap nuk kuŋay mindyiŋgip ak mindek. Yimb nuk ak Sakiyas. Nuk bi takes dep gok kuyip, maŋgiysek kond mindyiŋgip. Jiysis pandikakniŋ, biynimb kuŋaynep ap niŋniŋg geyak, Sakiyas bi maŋ won ak mey, Jiysis bi yerip rek ak niŋiyn aŋgiy, \v 4 nind amiy, mon bind bap tanaraniy, Jiysis apek tam bineŋ niŋmindek. \p \v 5 Jiysis pen ap, mon tan mindek kiñiŋ siŋak apiy, kuyoŋgiy niŋiy, Sakiyas nup aŋgak, “Kasek luŋg yowan! Miñiy korip nand ak, am mindeniŋgayn aŋgak.” \v 6 Aŋgek, Sakiyas luŋg yapiy, miñmiñ giyiŋg, Jiysis nup poŋind korip nuk amnak. \p \v 7 Biynimb gok gak kun ak niŋiy, miluk yapek aŋgyak, “Bi kun ak am, bi tap siy tap timey gip korip ak, kiniŋg amjap aŋgyak.” \p \v 8 Pen kisen am, Sakiyas korip ak minim aŋg mindyiŋg, Sakiyas Jiysis nup aŋgak, “Biyomb. Nand niŋan! Miñiy tap yand gok bilok pis ak ay, pis ak biynimb simbgeprek gok kuyip ñiniŋgayn. Yand nind tom giy, biynimb gunap tap kuyip siy dinik rek ayip gok, pen ñiniŋg, tap nokom bap dinik rek, pen omiŋal omiŋal ñiniŋgayn. Pen tap omiŋal siy dinik rek, pen ñiniŋg, onep jiy ak ñiniŋgayn. Kun giy, gi dam dam maŋgiysek day paŋg diy, kirginiŋgayn aŋgak.” \p \v 9 Pen biynimb gok niŋmindyakniŋ, Jiysis Sakiyas nup minim ak aŋgiy aŋgak, “Bi biy nusind Ebraham, Gor nup gosimb niŋak rek niŋimb ak mey; Gor miñiy nup diy, biynimb nuk yip korip jimñiy kinbay gok kuyip diy gip. \v 10 Yenen: bi bap Ñinuk wak ak, biynimb Gor ker mindpay gok kuyip diniŋg ma wak; biynimb nup ker ma mindpay gok kuyip diniŋg awak aŋgak.” \s1 Bi Onep Wanjrem Ak Maniy Diyak \r (Mat 25:14-30) \p \v 11 Pen biynimb kun gok, Jiysis mey, Biyomb per kond mindpun ak; Jerusalem amek, nup kiyŋ aŋgayon, chinup kond mindek, mindrep yimb giniŋgambun aŋgiy niŋyak. \p Jiysis gos niŋyak kun ak key niŋiy, minim nind aŋgak ak niŋyakniŋ, minim bap sek paydoŋ ay aŋgak, \v 12 “Bi biyomb mindep rek bap, kond mindep yand ak mindip amen, yip kiyŋ aŋgayek, andkind apiy, biynimb miñmon yand guniy kuyip kond mindenim aŋgiy, miñmon paryomb okok amniŋgamb. \v 13 Pen kisen amniŋgamb: nind bi nup woŋg giñiniŋgambay onep wanjrem ak kuyip suk aŋgek apey, maniy yir omiŋal, omiŋal keykey bilok ñiy aŋgniŋgamb, ‘Maniy ñispiyn biy diy, woŋg biysniys genimimb. Kisen yand tip ak winiŋgayn aŋgniŋgamb.’ \p \v 14 “Kun aŋgiy, amniŋgamb ak pen; biynimb miñmon nuk yip jimñiy gok, nup miluk niŋiy, bi gunap aŋgyokey kisen amiy, bi kond mindep ak nup aŋgniŋgambay, ‘Bi chinup kiyŋ aŋg ayniŋg gispan biy, chin ma diniŋgambun aŋgniŋgambay.’ \p \v 15 “Pen nup kiyŋ aŋgayek, tip ak andkind apiy, bi nup woŋg giñiniŋgambay gok kuyip, suk aŋgek apey aŋgniŋgamb, ‘Maniy ñinik gok sikyim gi andik mandik giy; pen yerip yerip dipim?’ \v 16 Aŋgek, bi nind winiŋgamb ak aŋgniŋgamb, “Biyomb. Maniy yir yip ñinak omiŋal ak, sikyim gi andik mandik giy, pen yir ñin jiwiy ak dipiyn aŋgniŋgamb.” \p \v 17 “Aŋgek, biyomb ak aŋgniŋgamb, ‘Nand girep gipan. Tap sikoy ak ñenik, woŋg girep ginak rek, miñiy miñmon dawin yomb onep wanjrem ak aŋgen, kond mindeniŋgamban aŋgniŋgamb.’ \p \v 18 “Bi namb ak apiy aŋgniŋgamb, ‘Biyomb. Maniy yir yip ñinak omiŋal ak, sikyim gi andik mandik giy, pen yir onep mamind ak dipiyn aŋgniŋgamb.’ \p \v 19 “Aŋgek, biyomb ak aŋgniŋgamb, ‘Gipan kun ak rek, miñiy nip aŋgen, dawin yomb onep mamind ak kond mindeniŋgamban aŋgniŋgamb.’ \p \v 20-21 “Pen bi nup woŋg giñemb bap apiy aŋgniŋgamb, ‘Biyomb. Yand nip niŋbiyn. Nand bi kalrimey yimb. Biynimb gunap tap kuyip gok sikyim girep giy mer; pilgiy rek dipan. Tap woŋg kosyam giy yimbay gok, nand kilis giy nep ñimban. Kun ak yand nip pirikiy mey, maniy yir yip ñinak omiŋal ak, yikop dam tiwniŋg ayen mindek, miñiy dand opiyn aŋgniŋgamb.’ \p \v 22 “Aŋgek, biyomb ak aŋgniŋgamb, ‘Minim nak apan ak tuŋgandikiy, nip key kor giniŋgayn. Yip bi timey yimb, biynimb tap kuyip gok sikyim girep giy mer; yikop diy, tap woŋg kosyam gi yimbay gok, nand kilis giy nep, taw piliŋg dipan apan kun ak; \v 23 yenen maniy yip ak diy, dam beŋ ayey, andkind apiy siyniŋ gunap sek ma dipiyn aŋgniŋgamb.’ \p \v 24 “Kun aŋgiy, bi yep maŋ siŋak mindeniŋgambay gok kuyip aŋgniŋgamb, ‘Maniy yir yip omiŋal ak piliŋg diy, bi maniy yir ñin jiwiy mindip ak nup ñim aŋgniŋgamb.’ \p \v 25 “Aŋgek aŋgniŋgambay, ‘Biyomb. Nuk maniy yir ñin jiwiy ak, di mindip aŋgniŋgambay.’ \p \v 26 “Aŋgey aŋgniŋgamb, ‘Nimbip aspiyn. Per biynimb tap kiyk kuŋay mindip gok, gunap sek dipay; pen biynimb tap kiyk siskoy mindip gok, gey pisnep yap amimb. \v 27 Pen biynimb, ‘Kiyŋ kun ak chin ma diniŋgambun aŋgiy, miluk niŋbay gok kuyip am dand apiy, windin yirik ar yip siŋbiy, ñaŋg aynimimb aŋgniŋgamb’ aŋgak.” \s1 Jiysis Nup Kiyŋ Gok Kuyip Gipay Rek Giyiŋg Dand Jerusalem Amniyak \r (Mat 21:1-11; Mak 11:1-11; Jon 12:12-19) \p \v 28 Jiysis kuyip minim kun ak aŋgiy, binuk gok yip Jerusalem amnun aŋgiy, nuk nind giy, \v 29 am am, Oliyp pir miñmon Betpasiy-Beteniy gol siŋak amjakiy, binuk omiŋal kuyip aŋgyokiy aŋgak, \v 30 “Miñmon wikan bindoŋ amiy niŋniŋgayr; doŋgiy marip biynimb ma dand tapay bap, tiwniŋgayey mindeniŋgamb. Wisikiy dand winimiyr. \v 31 Pen biynimb gunap apiy aŋgniŋgiy, ‘Kanj doŋgiy chinup ak yenen wisik dand amjipiyr aŋgeniŋgiy’ aŋgnimiyr, ‘Biyomb ak woŋg mindek aŋgyokamb, diniŋg opur aŋgnimiyr’ aŋgak.” \p \v 32 Kun aŋgek, amiy niŋrik: aŋgak rek nep mindek. \v 33 Am miñ ak wisik girikniŋ, bi doŋgiy nop nimb gok apiy aŋgyak, “Doŋgiy marip chinup ak yenen miñ wisiksipiyr?” \p \v 34 Aŋgey aŋgrik, “Biyomb ak woŋg mindamb aŋgip ak mey, wisiksipur aŋgrik.” \v 35 Kun aŋgiy, doŋgiy marip kun ak miñ wisikiy, poŋind dand Jiysis mindek ak amjakiy, chech kiyk band gunap tuŋgjiwiy, di doŋgiy ar ak ay, Jiysis nup di ar kun biyoŋ ayer bisgak. \p \v 36 Bisgiy, lor ar ak amnakniŋ, biynimb gok, chech tap okok dap lor ar kun ak ayakniŋ, tawyiŋg tawyiŋg amnak. \v 37 Am am, Jerusalem maŋ maŋ gakniŋ, Oliyp dum kinjeŋ kuyaŋgipay tip ak, biynimb nuk gok kuŋaynep, nup miñmiñ yimb giyiŋg, tap yerip yerip gak gok gos ak niŋiy, suk yomb aŋgyiŋg, Gor nup yimb ak dand aranyiŋg, \v 38 aŋgyak: \q1 “Gor kiyŋ yomb chinup aŋgyokamb wip biy, chinup kond mindrep giniŋgamb. \q1 Chinup direp yimb gip kun ak, yimb nup dand yiy ar biyoŋ aranjun aŋgyak.” \p \v 39 Kun aŋgyakniŋ, bi Peresiy gunap namb kun okok mindeyak gok, Jiysis nup aŋgyak, “Tiysa. Biynimb nak gok kuyip aŋg gey, kun ma aŋgyaŋ aŋgyak.” \p \v 40 Aŋgeyak, Jiysis aŋgak, “Nimbip aspiyn; kun ak ma aŋgeniŋgambay, Gor kamb gok gek, minim aŋgniŋgambay aŋgak.” \s1 Jiysis Jerusalem Niŋiy Siy Aŋgak \p \v 41 Jiysis Jerusalem maŋ maŋ giyiŋg, dawin yomb kun ak niŋiy, siy ñiŋg tik dam yokyiŋg aŋgak, \v 42 “Miñmon Jerusalem. Nimbip simb yimb niŋsipiyn. Nimbip di Gor yip jimñiniŋg winik ak niŋbikip rek, tep yimb gipkip! Pen ma niŋiy, windin koy rek mindpim! Gor nimbip ker apek ma dipim rek, \v 43 kisen bi gunap ap dawin yomb nimbip biy, ñiluk ay kus kus gi mindiy, \v 44 pisnep gi timey yimb gey, woŋg wariy, minj, korip, tap gunap ma yimb mindeniŋgamb aŋgak.” \s1 Jiysis Gor Aŋgniŋep Korip Miŋgan Ak Amnak \r (Mat 21:12-17; Mak 11:15-19; Jon 2:13-22) \p \v 45 Kun aŋgiy, nuk Gor aŋgniŋep korip ak amiy, biynimb sikyim geyak gok kuyip, aŋg mis yokyiŋg aŋgak, \v 46 “Baybol buk tikiy aŋgyak, ‘Korip yand ak, yip aŋgniŋep korip ak mindip aŋgyak’ ak pen, nimb sikyim gem gem, biynimb tap siy diy, ap kapkap kinbay korip bap rek ayip aŋgak.” \p \v 47 Pen Jiysis minek minek, ap Gor aŋgniŋep korip miŋgan ak, biynimb gok kuyip minim aŋgñiyiŋgip. Bi Gor nup tap simboŋgep yomb gok, bi low tiysa gok, bi minim tuŋgasikep gok nup pikayun aŋgiy, gos nokom niŋyak ak pen, \v 48 biynimb maŋgiysek minim tep nup ak niŋun aŋgiy, yiñrimey yimb geyak, minim bap aŋgiy nup pikayniŋgiy rek ma ayak. \c 20 \s1 Nip An Aŋgek Kun Girapan \r (Mat 21:23-27; Mak 11:27-33) \p \v 1 Pen ñin namb kun siŋak, Jiysis Gor aŋgniŋep korip miŋgan ak amiy, nuk biynimb di Gor yip jimñiy ayniŋgamb minim tep ak aŋgñakniŋ, bi Gor nup tap simboŋgep yomb gok, bi low tiysa gok, bi minim tuŋgasikep gok apiy, \v 2 nup aŋgyak, “An nip aŋgek, ap Gor aŋgniŋep korip biy, biynimb gok kuyip yuk yokyiŋg, minim aŋgñiyiŋg girapan?” \p \v 3 Aŋgey aŋgak, “Yand nimbip pen, aŋgniŋep bap aŋgniŋniŋg gispiyn. \v 4 Jon biynimb gok kuyip ñiŋg pikñak ak, gos nuk key niŋiy gak akaŋ, Gor aŋgek gak?” \p \v 5 Aŋgek, kiyk key aŋgniŋ aŋgniŋ giy aŋgyak, “‘Gor aŋgek Jon biynimb gok kuyip ñiŋg pikñak aŋgon,’ nuk aŋgniŋgamb, ‘Kun ak minim nup ak, yenen ma niŋbim aŋgniŋgamb.’ \v 6 Pen Jon gos nuk key niŋiy, biynimb gok kuyip ñiŋg pikñak aŋgon, biynimb guniy, Gor aŋgek apiy gek niŋbay rek, chinup kamb jiw pikayniŋgambay aŋgyak.” \p \v 7 Kun aŋgiy, Jiysis nup aŋgyak, “Jon ap biynimb gok kuyip minim aŋgñiy, ñiŋg pikñiy gak ak, chin ma niŋbun. Gos nuk key niŋiy gak akaŋ, Gor aŋgek gak aŋgyak.” \p \v 8 Kun aŋgey, kuyip aŋgak, “Nimb yip pen ma aŋgñimbim rek, yand pen; an aŋgek ap gispiyn ak, nimbip ma aŋgñiniŋgayn aŋgak.” \s1 Jiwda Biyomb Gok Bi Gor Woŋg Giñiyiŋgipay Gok Timey Giyak Rek, Ñinuk Nup Kunep Giniŋgambay Aŋgiy Paydoŋ Ay Aŋgak \r (Mat 21:33-46; Mak 12:1-12) \p \v 9 Pen Jiysis kuyip paydoŋ ay aŋgak, “Bi bap wayn woŋg ak gi yimiy, biynimb woŋg nup giniŋgambay gunap kuyip aŋgay, nuk am miñmon paryomb okok mindeniŋgamb. \v 10 Pen wayn maŋgiy pik giniŋgamb ñin ak, binuk bap aŋgyokiy aŋgniŋgamb, ‘Am aŋgey, wayn maŋgiy yip gunap ñey, dand winimin aŋgniŋgamb.’ Aŋgek amjakek, biynimb wayn woŋg gi mindeniŋgambay gok, nup pik pik ay, yikop aŋgyokey andkind winiŋgamb. \v 11 Kun gey, bi wayn woŋg nop nimb ak, bi bap pen aŋgyokek amniŋgamb. Pen nup kunep pik pik ay, yikop aŋgyokey andkind winiŋgamb. \v 12 Kun gey, bi kisenimb bap aŋgyokek amjakek, nup tapin yimb pikiy, lipiŋg dam mis akyaŋ yokniŋgambay. \p \v 13 “Kun geniŋgambay, bi woŋgday nop nimb ak, Ñi mapin yand ak yoken, minim aŋgeniŋgamb niŋniŋgambay aŋgiy, yokniŋgamb. \v 14 Yokek amjakek, biynimb wayn woŋg gi mindeniŋgambay kun gok aŋgniŋgambay, ‘Ñi wip biy, nop wayn woŋg ak, nuk dinimuŋ rek ayip. Nup pisnep pikay, chin dun aŋgniŋgambay.’ \v 15 Kun aŋgiy, nup lipiŋg dand mis okok amiy, pisnep pikayey kumniŋgamb. Pen kun geniŋgambay, bi woŋgday nop nimb ak kuyip yerginiŋgamb? \v 16 Nuk apiy, biynimb kun gok kuyip pikay, woŋgday kun ak biynimb gunap kuyip pen aŋgek, kond mindeniŋgambay aŋgak.” \p Jiysis kun aŋgek, biynimb niŋmindeyak gok aŋgyak, “Mer! Chinup Jiwda biynimb kun ma ginimuŋ. Biynimb kisenimb gok aŋgek, ma kond mindeniŋgiy aŋgyak.” \p \v 17 Aŋgeyak, kuyip niŋkuskus giy aŋgak, “Baybol buk ak, minim kun ak rek tikiy aŋgyak: \q1 ‘Bi korip gep gok, kamb bap tep ma gek kirgiyak ak pen, miñiy korip sap namb yomb biyaŋ ak piŋiyñiy mindip aŋgiy’ tikyak. \p \v 18 “Biynimb kamb ar kun ak apyap pikniŋgambay gok, tapin nep pikniŋgamb. Pen kamb kun ak puŋgjiw apyapiy, biynimb aybirikniŋgamb gok, pisnep piksimbjakniŋgamb aŋgyak.” \p \v 19 Jiysis kun aŋgek, “Chinup nep asap aŋgiy,” bi low tiysa gok sek, bi Gor nup tap simboŋgep yomb gok sek nup kor gun aŋgiy niŋyak ak pen; biynimb kuŋaynep niŋmindeyak niŋiy, pirikiy kirgiyak. \s1 Rom Biyomb Siysa Nup Takes Pikjun Akaŋ Mer Aŋgyak \r (Mat 22:15-22; Mak 12:13-17) \p \v 20 Pen minim aŋgak gok niŋiy, nup yergiy dand kor amjun aŋgiy, am biynimb gunap kuyip mimuŋg giy aŋgyak, “Nimb biynimb tep rek silok ay, am tom giy, nup minim gunap aŋgem, pen yerip aŋgonimuŋ niŋiy, nup dand gapman kor yomb ak amniŋgambun aŋgyak.” \v 21 Kun aŋgey, nup am aŋgniŋiy aŋgyak, “Tiysa. Chin niŋbun; yip yerip gos niŋniŋgambay aŋgiy minim key gunap ma apan; biynimb gok kuyip Gor minim aŋgñiniŋg akaŋ, yerip aŋgniŋg, yipund giy nep apan. \v 22 Kun ak yerginjun. Rom gapman biyomb Siysa nup, takes pikjun akaŋ, mer?” \p \v 23 Kiyk yesek tom giyak kun ak, Jiysis key niŋiy, kuyip aŋgak, \v 24 “Maniy takes pikpay kun ak bap yip diñem niŋiyn aŋgak.” Aŋgek, diñey niŋiy aŋgak, “Maniy bak ak, kawnan an ker mindiy, yimb tikyak kun ak, an yimb ak mindiy gip?” \p Aŋgek aŋgyak, “Siysa kawnan ak mindiy, yimb nuk ak mindiy gip aŋgyak.” \p \v 25 Aŋgey, kuyip aŋgak, “Kun ak Siysa yip ginimimb aŋgip gok, nup ginimimb; Gor yip ginimimb aŋgiy niŋimb gok, nup ginimimb aŋgak.” \p \v 26 Pen minim aŋgak kun ak, kiyk niŋey, miker nup bap, dinimuŋ rek ma ayek, wal aŋgyak. Bi gos tipaŋgiy niŋiy aŋgip aŋgiy, pen minim gunap ma aŋgiy, minim gomb pisnep kurgak. \s1 Biynimb Kumiy Tip Tikjakpay Akaŋ Aŋgyak \r (Mat 22:23-33; Mak 12:18-27) \p \v 27 Biynimb gunap, biynimb kumiy ma tikjakpay aŋgiy, gos ak niŋyiŋgipay. Biynimb kun gok kuyip, “Sanjiwsiy biynimb” aŋgyiŋgipay. \v 28 Kiyk gos kun ak niŋyiŋgipay rek, ap Jiysis nup nembnemb giyiŋg aŋgyak, “Tiysa. Bi Gor minim aŋgep Mosis; minim bap chinup tikiy aŋgak: \q1 ‘Bi bap biyn diy, ñapan tikiy mer yikop kumeniŋgamb, numam nuk bap pen, biyn kun ak diy, ñapan nup ak aŋgiy tikniŋgamb aŋgak.’ \m \v 29 Kun ak, bi kiñiŋ sek onep ar ak mindeniŋgambay; numam nind ak biyn diy, ñapan tikiy mer; yikop kumniŋgamb. \v 30 Kumek, numam namb pen, biyn kun ak diy, kunep ñapan tikiy mer; yikop kumniŋgamb. Kun gek, numam namb ak pen diniŋgamb. \v 31 Ak kunep ñapan tikiy mer; yikop kumniŋgamb. Kun gi dam dam, numam onep ar ak maŋgiysek ñapan tikiy mer; yikop kumniŋgambay. \v 32 Kisen biyn kun ak kunep kumniŋgamb. \v 33 Pen kumiy tikjakniŋgambay apan ak, biyn nokom binuk di onep ar ak ayniŋgamb kun ak, kisen an ker mindeniŋgamb aŋgyak.” \p \v 34 Aŋgey, Jiysis kuyip aŋgak, “Miñiy mindpun ñin biy, biyn gok bi dipay; bi gok biyn dipay. \v 35 Pen Gor biynimb nuk gok kumiy tikjakiy, biyn gok bi ma diniŋgambay; bi gok biyn ma diniŋgambay. \v 36 Pen tip ak ma kumniŋgambay; Gor ñi pañ nuk gok mindiy, enjol nuk gok per mindpay rek mindeniŋgambay. \v 37 Biynimb kumiy tikjakpay minim ak, Mosis kunep aŋgiy tikak ak niŋbun. Gor mon bind maŋlaŋ gek namb ak mindiy, basind nind kumyak gok yimb aŋgiy, Mosis nup aŋgak, ‘Yand Gor yesek bap mer; Ebraham, Aysek, Jekop Gor kiyk yand mindpiyn aŋgak.’ \v 38 Biynimb nind kumyak gok, ‘Gor kiyk mindpiyn’ aŋgak rek chin niŋbun; biynimb kim mindpay akaŋ, kumbay gok Gor niŋimb, maŋgiysek kim mindpay.” \v 39 Jiysis kun aŋgek, bi low tiysa gunap aŋgyak, “Tiysa. Minim yipund giy nep aspan aŋgyak.” \v 40 Minim aŋg tep gak kun ak pirikiy, kisen minim gunap nup ma aŋgniŋyak. \s1 Yip Yenen Kiyŋ Yomb Key Yimb Ak Ma Apay Aŋgak \r (Mat 22:41-46; Mak 12:35-37) \p \v 41 Pen Jiysis kuyip aŋgak, “Biynimb gok, Kiyŋ yomb key yimb ak nup, Depiyt Biyomb nuk aŋgniŋgiy ak pen; yenen nup Depiyt tik dand amiy apiy gek, tikpay ñi ak nep apay. \v 42 Depiyt nuk key, Kiyŋ yomb key yimb ak nup minim aŋgiy, Baybol buk day ‘Sam’ apay ak tikiy aŋgak: \q1 ‘Biyomb Gor, Biyomb yip ak nup aŋgip, “Nand ñin yipund kind yip okok mindiy, \v 43 mind dand amiy, biynimb nip alemb alemb ñimbay gok kuyip, tomb beŋ nand okok ayen, tawbirikniŋgamban aŋgip” aŋgiy’ tikak. \m \v 44 Pen Depiyt Kiyŋ yomb key yimb ak nup, Biyomb yand aŋgak kun ak, yenen nup Depiyt ñinuk ak nep apay aŋgak.” \s1 Bi Low Tiysa Gok Mind Tep Ma Gipay Aŋgak \r (Mat 23:1-36; Mak 12:38-40; Luk 11:37-54) \p \v 45 Pen biynimb gok niŋmindyakniŋ, Jiysis binuk gok kuyip aŋgak, \v 46 “Nimb bi low tiysa gok gipay rek ginimimb rek ayip ak, niŋrep yimb ginimimb. Kiyk gipay ar ak, okok taŋgon yimb chinup anep aŋgyaŋ aŋgiy, chech paryomb gok yimiy, nan-gep korip ak amiy, biyomb bispay ar ak bisgiy, tap yomb ñimbay ñin ak, am biyomb bisginiŋgiy tip ak dipay. \v 47 Pen biyn yandiw gok korip tap kuyip okok, chinup nimb tikaŋ aŋgiy lip lip giyiŋg, Gor nup aŋgniŋsipun aŋgiy, minim paryomb yesek yesek ar gok apay. Kun gipay ak, kisen yiwur yomb key yimb ak, diniŋgambay aŋgak.” \c 21 \s1 Biyn Kaŋil Ak Opriyŋ Ñak \r (Mak 12:41-44) \p \v 1 Jiysis Gor aŋgniŋep korip miŋgan ak, am mindiy niŋak: biynimb maniy sek gok, maniy gunap dap kes opriyŋ ayiŋgipay miŋgan ak yokeyak. \v 2 Pen biyn yandiw simbgeprek bap, maniy likañsek sikoy omiŋal ak dap yokak. \v 3 Yokek, Jiysis niŋiy aŋgak, “Nimbip niŋind aspiyn. Biynimb gunap maniy siskoy yokpay; biyn yandiw simbgeprek biy, maniy nuk yomb yimb ak yokip. \v 4 Pen biynimb gunap, maniy kiyk kuŋaynep mindakniŋ opriyŋ ñimbay; biyn yandiw simbgeprek biy, maniy nuk mindip rek maŋgiysek yokip. Tap taw ñiŋnimuŋ bap ma mindip aŋgak.” \s1 Gor Nup Aŋgniŋep Korip Ak Timey Giniŋgambay Aŋgak \r (Mat 24:1-2; Mak 13:1-2) \p \v 5 Pen binuk gunap aŋgyak, “Gor aŋgniŋep korip biy, kamb tep tep tap okok dand apiy giyak ak, tep yimb mindip aŋgyak.” Kun aŋgey, Jiysis kuyip aŋgak, \v 6 “Kun apim ak pen, kisen tap tep niŋsipim kun gok ma mindeniŋgamb. Amiybi miñmon okok nimb gok apiy, maŋgiysek tuŋgwaniŋg diyokey, kamb bap, kamb bap ar ak ma mindeniŋgamb aŋgak.” \s1 Kisen Miker Giniŋgamb \r (Mat 24:3-14; Mak 13:3-13) \p \v 7 Aŋgek, nup aŋgniŋiy aŋgyak, “Tiysa. Tap kun ak ñin akay rek kun giniŋgamb. Pen tap yerip rek ak gek niŋiy, miñiy giniŋg gisap aŋgniŋgambun aŋgyak.” \p \v 8 Aŋgey, Jiysis kuyip aŋgak, “Niŋrep ginimimb! Biynimb kuŋaynep ap tom giy, yimb yip ak diy aŋgniŋgambay, ‘Yand nep aswiyn. Ñin yomb ak wip aŋgniŋgambay.’ Kun aŋgey, niŋind apay aŋgiy ma niŋnimimb. \p \v 9 “Pen miñmon wikan gunap tikjakiy, miñmon wikan gunap yip penpen giniŋgambay; miñmon wikan gunap kiyk keynep penpen gey niŋiy, ñin kisen apay ak winiŋg gakniŋ gispay aŋgiy, ma piriknimimb. Ñin kun ak kisen winiŋgamb aŋgak.” \p \v 10 Kun aŋgiy, kuyip aŋgak, “Miñmon gunap, miñmon gunap yip penpen giniŋgambay. Biyomb gunap layn nuk gok tikjakiy, biyomb gunap layn nuk gok yip penpen giniŋgambay. \v 11 Miñmon okok kuŋaynep monmon yomb diy, yiwan yomb giy, miñak yomb giy giniŋgamb. Tap semb ar biyoŋ gok key kindik nimb ayek, pirikep rek ayniŋgamb. \p \v 12 “Pen tap kun gok kisen kun giniŋgamb; nind yip ker mindpim rek, nimbip timey giniŋgambay. Nimbip kor giniŋg, dand Jiwda nan-gep korip ak amiy, kor giy, kalambis ay, dand gapman biyomb kor ak amniŋgambay. \v 13 Nimbip giniŋgambay kun ak, minim tep yip ak miseŋ aŋgñinimimb rek ayniŋgamb. \v 14 Pen minim yerip rek aŋgjun aŋgiy, nind ma piyow niŋnimimb. \v 15 Yand key nimbip gos tep ñen, aŋgñimbikniŋ, kiyk niŋey diyokep rek ma ayniŋgamb. \p \v 16 “Pen nap, nanim, namam, buŋgiy nimb, biynimb nimb key gok mimuŋg giy; nimbip gunap pisnep pikayniŋgambay. \v 17 Yip dipim rek, biynimb maŋgiysek nimbip miluk niŋniŋgambay. \v 18 Pen jun kas nimbip bap ma kurginiŋgamb. \v 19 Yip chiŋgiy nep mindiy mey; perper mindeniŋgambim. \s1 Dawin Yomb Jerusalem Biy Gi Timey Giniŋgambay Aŋgak \r (Mat 24:15-21; Mak 13:14-19) \p \v 20 “Pen amiybi gok ap, Jerusalem kus kus giyakniŋ; maŋ mindip Jerusalem timey giniŋgambay aŋgiy, \v 21 biynimb Jiwdiya mindeniŋgiy gok, pirik miñmon yirik okok amniŋgiy. Biynimb Jerusalem mindeniŋgiy gok, pirik mis amniŋgiy. Pen biynimb mis okok mindeniŋgiy gok, dawin yomb miŋgan biyaŋ ma amniŋgiy. \v 22 Yenen: Gor nup kirpay rek, ñin kun ak, Baybol buk tikiy aŋgyak aŋgyak rek nep giniŋgamb. \v 23 Pen biyn ñapan koŋgiy mindeniŋgambay gok sek, biyn ñapan tiy ñeniŋgambay gok sek kuyip, miker yomb giniŋgamb. Gor Yisrel biynimb gok kuyip, miker yomb ñinim aŋgiy, miñmon biy gi timey yimb giniŋgamb. \v 24 Biynimb gunap kuyip, baynat diy piŋiy ayniŋgambay; biynimb gunap kuyip miñ ay, dand miñmon gunap amniŋgambay. Pen biynimb Jiwda mer gok, dawin yomb Jerusalem timey gi mindey mindey, Gor kuyip ñin aŋgayak ak pandikek nep, kirginiŋgambay. \s1 Bi Bap Ñinuk Melik Sek Winiŋgamb \r (Mat 24:29-31; Mak 13:24-27) \p \v 25 “Pen pumb ak key yimb ay, takin ak key yimb ay, gap gok key yimb ay giniŋgamb. Ñiŋg siy paŋg apiy giw yomb aŋgek, biynimb miñmon kind kind maŋgiysek gospar ayiŋg, gos kuŋaynep niŋniŋgambay. \v 26 Tap semb ar biyoŋ mindip gok, okok nimb okok nimb gek, miñmon biy yerginiŋg gisap aŋgiy, jel pirikiy, gos tikek apek, kumemb rek ayniŋgamb. \v 27 Nind kun geniŋgamb, kisen Bi bap Ñinuk semb biyoŋ nimb Nop kilis ak diy, melik tep nuk ak sek winiŋgamb. \v 28 Tap aspiyn biy kisen gakniŋ, Biyomb chinup tuŋgasik diniŋgamb ak, maŋ mindip winiŋgamb aŋgiy, niŋmindenimimb aŋgak.” \s1 Mon Kiyaw \r (Mat 24:32-35; Mak 13:28-31) \p \v 29 Jiysis kun aŋgiy, minim bap tikdam ay aŋgak, “Mon kiyaw ak sek, mon yikop gunap sek silup ayek niŋiy, \v 30 miñiy pumb ayniŋg gisap aŋgiy niŋbim. \v 31 Kun ak rek, tap apiyn gok gakniŋ aŋgniŋgambim, ‘Gor biynimb diy kond mindeniŋgamb ñin ak, maŋ asaw aŋgniŋgambim.’ \v 32 Biynimb mindeniŋgambay ñin kun ak, ma kumniŋgambay; kim mindyakniŋ, tap aspiyn gok maŋgiysek gek niŋniŋgambay. Niŋind yimb apiyn. \v 33 Semb ar biyoŋ sek, mankumb biy sek kurginiŋgamb; pen minim yand ak ma kurginiŋgamb. \s1 Jiysis Aŋgak “Niŋrep Giy Mindenimimb Aŋgak” \p \v 34 “Pen niŋrep ginimimb. Ñiŋg kilis tap gok kuŋay ñimbiy, sikyim, simiy yiŋg chendbil, tap man ar biy nep gos niŋmindeniŋgambim; ñin kun ak apiy, nimbip yakir tap gok gon ayey dip rek ak diniŋgamb. \v 35 Akniy nep ma giniŋgamb; biynimb miñmon kiñiŋ waŋgin omiŋal ak mindpay rek maŋgiysek giniŋgamb. \v 36 Kun ak niŋrep ginimimb. Gor nup aŋgniŋyiŋg nep mindem mey; tap kun gok gakniŋ, nimbip kond mindek, kim amiy, am Bi bap Ñinuk windin yirik ar ak mindeniŋgambim aŋgak.” \p \v 37-38 Jiysis ñin kaw kun ak, am Gor aŋgniŋep korip miŋgan ak mindiy, biynimb gok kuyip minim aŋgñiyiŋgip. Kiyk minim nup niŋun aŋgiy, maynamb yimb tikjakiy, Gor aŋgniŋep korip ak amyiŋgipay. Pen kisyim wakniŋ, Jiysis nuk am miñmon Oliyp dum kinyiŋgip. \c 22 \s1 Jiwdas Jiysis Nup Ñaŋgyaŋ Aŋgiy Mimuŋg Gak \r (Mat 26:1-5; Mak 14:1-2, 10-11; Jon 11:45-53) \p \v 1 Jiwda ñin yomb biret yiys sek ma ñimbay ñin ak, maŋ maŋ wak. Ñin yomb kun ak, enjol bap, Yijip biynimb kuyip pikayiŋg, Yisrel biynimb kuyip niŋiy kirgak ak mey, “Pasopa” apay. \p \v 2 Pasopa ñin yomb kun ak maŋ gakniŋ, Gor nup simboŋgep biyomb gok sek, bi low tiysa gok sek Jiysis nup ñaŋgun aŋgyak ak pen, biynimb gok kuyip pirikiy, yergiy ñaŋgjun aŋgiy, aŋgniŋmindeyak. \p \v 3 Aŋgniŋ mindyakniŋ, Seytan, Jiysis binuk Jiwdas, Yiskariyot nup molik sikak. \v 4 Sikek, nuk am Gor nup simboŋgep biyomb gok sek, Gor aŋgniŋep korip kond mindyiŋgipay poliys biyomb gok sek mindeyak ak amiy aŋgak, “Jiysis nup kayn gi dand amen, nup pikayniŋgambim aŋgiy minim ak kuyip aŋgñak. \v 5 Aŋgñek, kuyip tep gakniŋ, nup aŋgyak, “Nip maniy ñiniŋgambun aŋgyak.” \v 6 Aŋgeyak mey; nuk Jiysis biynimb gok yip ma mindonimuŋ won ak, nup kayn gi dand amiy, biyomb gok kuyip ñinim aŋgiy, kond mindek. \s1 Pasopa Tap Ak Ñiŋniŋg Gayrep Giyak \r (Mat 26:17-25; Mak 14:12-21; Jon 13:21-30) \p \v 7 Pen biret yiys sek ma ñimbay ñin kun ak apek, siypsiyp ñiluk pik Gor nup simboŋg ñiŋjun aŋgiy, \v 8 Jiysis nuk Piyta yip, Jon yip kuyip aŋgyokiy aŋgak, “Nirmiŋay am Pasopa tap ñiŋniŋgambun gok gayrep genimiyr aŋgak.” \p \v 9 Aŋgek aŋgrik, “Akay kun ginjur?” \p \v 10 Aŋger aŋgak, “Nirmiŋay dawin yomb ak amiy niŋniŋgayr; bi bap ñiŋg mal dand apeniŋgamb. Nup namb pikiy, amnimuŋ miŋgan okok amiy, \v 11 bi korip nop nimb kun ak nup aŋgnimiyr, ‘Tiysa nip aŋgip, Korip miŋgan akay, bi yand gok yip, Pasopa tap ñiŋniŋgambun aŋgip aŋgnimiyr.’ \v 12 Aŋger, niripmiŋay dam korip miŋgan yomb cheya tap gok sek mindeniŋgamb ar biyoŋ ak aŋgek, Pasopa tap ñiŋniŋgambun gok, miŋgan kun ak gayrep genimiyr aŋgak.” \p \v 13 Aŋgek amiy niŋrik: aŋgak aŋgak rek nep mindek, Pasopa tap ñiŋniŋg giyak gok gayrep gerik. \s1 Jiysis Binuk Gok Kuyip Biret Wayn Ñak \r (Mat 26:26-30; Mak 14:22-26; 1 Kor 11:23-25) \p \v 14 Pen duŋgek wakniŋ, tap ñiŋniŋg, bi minim nup dand amemb gok yip ap bisiŋg kus kus giy, \v 15 kuyip aŋgak, “Per gosimb yip wip ak, nimb yip Pasopa tap ñiŋniŋg gispun biy ñimbiy mey, kisen yiwur yomb diniŋgayn. \v 16 Yenen: nimbip aspiyn, kisen tip ak ma ñiŋniŋgayn; yikop nep minden minden, siypsiyp ñiluk per ñimbun junj ak miseŋ gek, Gor biynimb nuk diy kond mindeniŋgamb ñin ak nep, tap yomb ak ñiŋniŋgambun aŋgak.” \p \v 17 Jiysis kun aŋgiy, ñiŋg wayn kap ak diy, Gor nup tep aŋgiy, binuk gok kuyip ñiyiŋg aŋgak, “Ñiŋg ñispiyn biy diy ñiŋnimimb. \v 18 Pen nimbip aspiyn: miñiy ñin biy tikiy, ñiŋg wayn ak ma ñimben, Gor biynimb nuk gok kuyip diy kond mindeniŋgamb ñin ak winiŋgamb aŋgak.” \p \v 19 Kun aŋgiy, biret ak kunep diy, Gor nup tep aŋgiy, tipaŋg kuyip ñiyiŋg aŋgak, “Mumbwak yip yiwur yomb giniŋgamb rek, nimbip aspiyn. Ar kun ak biret biy diy, gos yip niŋyiŋg ñiŋnimimb aŋgak.” \p \v 20 Pen tap ñimbdiy, wayn ñiŋg ak diy, kap miŋgan ak soŋgiy, kuyip ñiyiŋg aŋgak, “Likañ yip yapek kumen nep, Gor nimbip biynimb yand aŋgiy, diniŋgayn aŋgak minim ar ak wos amniŋgamb ak mey; nimbip ñiŋg wayn biy ñispiyn. \p \v 21 “Pen niŋim! Bi yip kayn gi dand amniŋgamb ak yip bisiŋg mindpun. \v 22 Bi bap Ñinuk, Gor aŋgak kinjeŋ ar ak kindik giy kumniŋgamb ak pen; bi nup kayn gi dand amniŋgamb anup, simb niŋsipiyn aŋgak.” \p \v 23 Jiysis kun aŋgek, binuk gok kiykaw nep “An rek kun giniŋgamb aŋgiy,” pen aŋgek pen aŋgek gi mindeyak. \s1 Binuk Gok Yand Biyomb Minden Aŋgiy Penpen Aŋgyak \p \v 24 Jiysis binuk gok “Nimb mer! Yand biyomb minden aŋgiy,” kiykaw nep, key penpen aŋg mindeyak. \v 25 Jiysis kuyip aŋgak, “Gapman biyomb Gor ker ma mindpay gok, biynimb gok kilis giy kond mindyiŋg apay, ‘Kuyip direp yimb gipun apay.’ \v 26 Pen nimb kun ak rek ma ginimimb. Biyomb nimb gok, ñi paranj rek mindeniŋgiy; biyomb sikerek gok, bi woŋg giñemb rek mindeniŋgiy. \v 27 Mankumb biy gipay miñ ar ak, biyomb am bisgey, bi woŋg giñimbay gok, keñmaŋgiy tap kuyip gok marik gipay. Pen yand nimbip yikop, bi woŋg giñimbay rek ak gipiyn. Nimb kun ak rek ginimimb. \p \v 28 “Yip miker yimb gip ñin biy ma kirpim; kond nep mindpim. \v 29 Kun gipim ak Gor yip aŋgip, ‘Biynimb gok kuyip diy kond mindeniŋgamban,’ aŋgip rek, yand pen nimbip aspiyn ak mey; \v 30 ñin kun ak tomb aŋgin yip ak mindiy, Jiwda kiñiŋ yomb keykey onep wimiŋgan ak kuyip, kond mindeniŋgambim aŋgak.” \s1 Jiysis Piyta Nup Bi Kun Ak Ma Niŋbiyn Aŋgniŋgamban Aŋgak \r (Mat 26:31-35; Mak 14:27-31; Jon 13:36-38) \p \v 31 Jiysis Piyta nup aŋgak, “Saymon, Saymon. Niŋan! Gor Seytan nup ‘Yaw’ aŋgek, nimbip wiyt maŋgiy soŋgey soŋgey, maŋgiy yimb ak key ay, day day ak key ay gipay rek ak giniŋgamb. \v 32 Pen Gor nup aŋgniŋbiyn rek, yip pisnep ma kirginiŋgamban. Pen tap siy tap timey giniŋgamban ak, ‘Yenen kun gipiyn aŋgiy,’ tip ak andkind yip ker winiŋgamban. Apiy, namiy namam gunap kuyip aŋg tep gey, mind tep giniŋgiy aŋgak.” \p \v 33 Jiysis kun aŋgek, Piyta aŋgak, “Biyomb. Nip ma kirginiŋgayn. Omiŋal giy nep giraŋgor, nip kalambis ay, yip kunep ayniŋgiy. Pen nip pikay, yip kunep pikayniŋgiy aŋgak.” \p \v 34 Aŋgek, Jiysis aŋgak, “Piyta. Nip aspiyn: miñiy kisyimken biyaŋ kakaruk ma suk aŋgniŋgamb won ak, Jiysis nup ma niŋbiyn aŋgiy, yinj omiŋal nokom aŋgniŋgamban aŋgak.” \s1 Anpawis, Wand, Baynat \p \v 35 Kun aŋgiy, kuyip aŋgak, “Nind nimbip aŋgyokiy aŋgnik, ‘Anpawis, wand, tomb tirup gok dand ma amnimimb: yikop amnimimb aŋgnik.’ Aŋgen ambik ñin kun ak, nimbip tap gunap mindek akaŋ, tikdak?” \p Aŋgek aŋgyak, “Mer! Tap chinup gunap ma tikdak. Mindek aŋgyak.” \p \v 36 Aŋgeyak, Jiysis aŋgak, “Pen miñiy nimb anpawis, wand, tap gok mindonimuŋ, dand sesek amnimimb. Bi an ñayip baynat ma mindonimuŋ ak, kolsiyor nuk ak bi gunap kuyip yokiy maniy diy, baynat ak tawnimuŋ. \v 37 Pen niŋim! Yip nind, Baybol buk ak tikiy aŋgyak, ‘Nup bi timey monmon gip bap aŋgniŋgambay aŋgyak.’ Minim aŋgiy tikayak kun ak, miñiy giniŋg gisap aŋgak.” \p \v 38 Kun aŋgek, aŋgyak, “Biyomb. Baynat chin omiŋal mindip aŋgyak.” \p Aŋgey, “Mey ak aŋgak.” \s1 Jiysis Nup Ñaŋgayniŋg Geyak Niŋiy, Nop Nup Aŋgniŋak \r (Mat 26:36-46; Mak 14:32-42) \p \v 39 Kun aŋgiy, mis amiy, Gor nup aŋgniŋniŋg, per miñmon Oliyp dum amyiŋgipay ak amnakniŋ, binuk gok kisen giyak. \v 40 Dum kun ak amjakiy kuyip aŋgak, “Gos timey apek timey ginimimb rek ayip ak, lotiw giyiŋg mindenimimb aŋgak.” \p \v 41 Kun aŋgiy, kuyip kirgiy, nuk keykey siŋbindoŋ amiy, koŋgim yimiy, Nop nup aŋgniŋiy aŋgak, \v 42 “Bapiy. Gos yand niŋbiyn ak, ñiŋg silik kap yip ñiniŋg gispan ak ma ñinimin. Pen yand niŋbiyn ar ak ma ginimin; gos nand key niŋban ar ak nep ginimin aŋgak.” \v 43-44 Kun aŋgiy, nup miker yimb gek, Nop nup aŋgniŋ mindakniŋ, wisimb ak likañ rek puŋgrik yowak. Kun gakniŋ, enjol bap semb biyoŋ nimb apiy, nup kilis ñak. \p \v 45 Nop nup aŋgniŋjiwiy, amiy niŋak: binuk gok miker gakniŋ wisin kineyak. \v 46 Niŋiy, kuyip aŋgak, “Yenen wisin kinjipim? Gos timey apek, timey ginimimb rek ayip ak, tikjakiy, Bapiy nup aŋgniŋyiŋg mindenimimb aŋgak.” \s1 Jiysis Nup Chichiy Diyak \r (Mat 26:47-56; Mak 14:43-50; Jon 18:3-12) \p \v 47 Jiysis minim kun ak aŋg mindakniŋ, binuk Jiwdas bi tiwin yomb bap poŋind apchakiy, Jiysis nup kaykol giyn aŋgek, \v 48 Jiysis aŋgak, “Jiwdas. Mey bi biy ñaŋgim aŋgiy, yip kaykol giniŋg gispan?” \p \v 49 Kun aŋgakniŋ, binuk gok giniŋg geyak kun ak niŋiy aŋgyak, “Biyomb. Kuyip baynat diy piŋiyjun akaŋ?” \v 50 Kun aŋgyiŋg, binuk bap baynat ak diy, bi Gor nup simboŋgep yomb yimb woŋg giñemb anup, timund yipund kind ak, pisnep timbrik yokak. \p \v 51 Kun gek, Jiysis niŋiy aŋgak, “Kun ma ginimimb! Mey tep aŋgak.” Kun aŋgiy, timund ak tip gek yimñak. \p \v 52 Pen biyomb Gor nup simboŋgep gok, Gor aŋgniŋep korip poliys gok, bi minim tuŋgasikep gok nup ap, diniŋg gey, kuyip aŋgak, “Nimb baynat diy, kur diy dand opim ak: yip bi penpen ñaŋgep bap rek ayek niŋiy, chichiy diniŋg opim? \v 53 Nimb yip minek minek, Gor aŋgniŋep korip ak minden, yip ma dipik! Pen miñiy Seytan, bi kisyim kind okok ken mindip ak, ñin nuk ak mey; kun gispim aŋgak.” \s1 Piyta Jiysis Nup Ma Niŋbiyn Aŋgak \r (Mat 26:57-58, 69-75; Mak 14:53-54, 66-72; Jon 18:12-18, 25-27) \p \v 54 Nuk kun aŋgakniŋ, nup chichiy diy, dand bi Gor nup simboŋgep yomb yimb korip ak amniyak. \p Piyta pen kikisen amiy, \v 55 mon daŋgiy mindeyak korip namb ak amiy, biynimb gunap yip jimñiy bisiŋg mindek. \v 56 Bisiŋg mindakniŋ, pañ korip kun ak woŋg giyiŋgip bap, nup niŋdand aran apyan giyiŋg aŋgak, “Bi biy kunep, Jiysis yip mindek aŋgak.” \p \v 57 Aŋgek, Piyta aŋgak, “Pañ. Bi kun ak yand ma niŋbiyn aŋgak!” \p \v 58 Pen yep sikoy won bap mindiy, bi bap pen, ap nup niŋiy aŋgak, “Nand kunep Jiysis binuk bap aŋgak.” \p Aŋgek Piyta, “Yand mer aŋgak.” \p \v 59 Pen kisen tapin won bap mindiy, bi bap pen apiy, kilis giy aŋgak, “Bi biy Jiysis yip mindamb. Nuk kunep miñmon Galiyliy nimb aŋgak.” \p \v 60 Aŋgek, Piyta aŋgak, “Minim aspan ak yand ma niŋbiyn aŋgak.” Kun aŋg mindakniŋ, day kakaruk aŋgak. \v 61 Aŋgek, Jiysis andikiy Piyta nup niŋyinjsek ayek, Piyta pen, Jiysis kun kun giniŋgamban aŋgak minim ak niŋiy, \v 62 kuŋam kinjik gek, mis amiy siy aŋgak. \s1 Jiysis Nup Aŋgjiwyiŋg Pikyiŋg Giyak \r (Mat 26:67-68; Mak 14:65) \p \v 63-64 Bi Jiysis nup di mindeyak gok, chech band ak di windin nup ak pik yiwgiy, nup aŋgjiwyiŋg, pikyiŋg aŋgyak, “Nand bi key niŋban ak, nip an piksap ak chinup aŋgñan aŋgyak.” \v 65 Pen minim timey kun ak rek, nup tapin kuŋaynep aŋgyak. \s1 Nand Kiyŋ Yomb Key Yimb Ak Akaŋ Aŋgyak \r (Mat 26:59-66; Mak 14:55-64; Jon 18:19-24) \p \v 66 Miñmon yowakniŋ, miytiyŋ gun aŋgiy, Jiwda bi minim tuŋgasikep gok, biyomb Gor nup simboŋgep gok, bi low tiysa gok ap nan-giy, Jiysis nup dand Jiwda kanjsol miytiyŋ kun ak amiy aŋgyak, \v 67 “Nand Jiwda Kiyŋ yomb key yimb per kond mindpun ak akaŋ aŋgyak.” \p Aŋgey, kuyip aŋgak, “Yaw aŋgen, niŋind aŋgip aŋgiy, ma niŋniŋgambim. \v 68 Pen aŋgniŋep yand mindip gok nimbip aŋgniŋen, yip pen ma aŋgniŋgambim. \v 69 Pen miñiy, Bi bap Ñinuk am, Nop Biyomb tap yerip giyn aŋgiy giniŋgamb ak nup, ñin yipund kind ak mindeniŋgamb aŋgak.” \p \v 70 Kun aŋgek, bi kanjsol kun gok maŋgiysek nup aŋgyak, “Nak key Gor Ñinuk?” \p Aŋgey aŋgak, “Mey nimb key apim ak aŋgak.” \p \v 71 Aŋgek aŋgyak, “Yenen, kor nup ak tapin aŋgmindenjun? Nuk key tom giy, Gor Ñinuk mindpiyn aŋgek niŋbun aŋgyak.” \c 23 \s1 Biyomb Paylat Jiysis Kor Nup Ak Niŋak \r (Mat 27:1-2, 11-14; Mak 15:1-5; Jon 18:28-38) \p \v 1 Kun aŋgiy, maŋgiysek tikjakiy, Jiysis nup dand gapman biyomb Paylat mindek ak amniyak. \v 2 Dand amiy, nup kor giniŋg, minim okok nimb okok nimb dand apiy aŋgyak, “Chin piyow niŋiy niŋbun; bi biy biynimb chinup gok aŋgip, ‘Biyomb yimb Siysa nup takes ma pikiy, gapman kay minim ak kunep ma niŋnimimb aŋgip.’ Pen minim bap aŋgip, ‘Yand Krays, bi kiyŋ bap aŋgip’ aŋgyak.” \p \v 3 Aŋgeyak, Paylat Jiysis nup aŋgniŋiy aŋgak, “Nand Jiwda kay kiyŋ kiyk ak mindpan akaŋ?” \p “Aŋgek aŋgak, “Mey apan ak, aŋgak.” \p \v 4 Aŋgek, Paylat pen, bi Gor nup simboŋgep yomb gok sek, biynimb yikop ap mindeyak gok sek kuyip aŋgak, “Yand niŋbiyn; bi biy nup kor gep junj bap ma mindip aŋgak.” \p \v 5 Kun aŋgak ak pen, kiyk meŋg miŋgan dand araniy aŋgyak, “Nuk gapman minim ma niŋnimimb aŋgiy, biynimb miñmon Jiwdiya okok maŋgiysek aŋgñimb. Miñmon Galiyliy tikiy, aŋgñi dap dap, miñiy Jerusalem biy wip aŋgyak.” \s1 Jiysis Nup Dand Herot Mindek Amniyak \p \v 6 Aŋgeyak, Paylat kuyip aŋgniŋiy aŋgak, “Bi kun biy Galiyliy nimb?” \v 7 Aŋgek, yaw aŋgey, biyomb Herot Galiyliy propens kond mindip ak, ap Jerusalem biy mindip rek, nup ker yoken kor biy niŋnimuŋ aŋgiy, kuyip aŋgek, dand mindek ak amniyak. \p \v 8 Herot, Jiysis tap giyiŋgip ak per minim anep niŋiy, minek akay rek, tap mageprek bap gek niŋniŋgayn aŋgiy, gos ak niŋmindyiŋgip ak mey, ñin kun ak Jiysis nup dand apchakey niŋiy, nuk miñmiñ yimb gak. \p \v 9 Pen Herot Jiysis nup minim kuŋaynep yiŋgin wiŋgin gek, Jiysis pen minim bap ma aŋgak. \p \v 10 Pen bi Gor nup tap simboŋgep yomb gok sek, bi low tiysa gok sek kilis giy, minim kuŋaynep aŋgyak. \v 11 Herot, amiybi nuk gok yip, Jiysis nup gi timey giyiŋg, ñiñloŋ ayiŋg, gapman biyomb aypay chech tep bap yimñiy, tip ak Paylat mindek ak dand amniyak. \p \v 12 Nind Herot yip, Paylat yip penpen aŋgmindyiŋgipiyr ak pen; ñin kun ak minim aŋg jimñirik. \s1 Paylat Jiysis Nup Ñaŋgnimimb Aŋgak \r (Mat 27:15-26; Mak 15:6-15; Jon 18:39–19:16) \p \v 13 Pen Paylat, biyomb Gor nup tap simboŋgep gok sek, bi minim tuŋgasikep gok sek, biynimb yikop gok sek aŋgek, ap nan-gey aŋgak, \v 14 “Yip apim, ‘Bi biy, biynimb gok kuyip kun kun aŋgip apim’ ak pen, miñiy windin yirik ar nimbip biy kor gipiyn ak, minim kor ginimbik junj bap mindek, ma niŋbiyn. \v 15 Herot kunep minim junj bap ma piyow niŋiy mey; chinup ker tip ak aŋgyokamb dand opay. Bi kun biy, tap timey bap gek rek, minim nimbip ak diy nup ñaŋgnim. \v 16 Kun ak yikop pikiy, aŋgyoken amnaŋ aŋgak.” \p [ \v 17 Jiwda ñin yomb kiyk “Pasopa” aŋgyiŋgipay ak apek, Paylat per kalambis bi kiyk bap yikop aŋgyokyiŋgip ak mey;] \v 18 ñin kun ak, kiyk maŋgiysek meŋg miŋgan dand araniy aŋgyak, “Bi kun ak ñaŋgay, Barabas nup aŋgyokem chinup ker owaŋ aŋgyak!” \v 19 Bi Barabas kun ak, dawin yomb namb ak, biynimb gunap diy penpen giy, bi bap pisnep pikayak rek nup kor giy kalambis ayak. \p \v 20 Pen Paylat tip ak, meŋg miŋgan dand araniy kuyip aŋgak, “Jiysis nup yikop aŋgyoken amnaŋ aŋgak.” \p \v 21 Aŋgek, kiyk meŋg miŋgan dand araniy aŋgyak, “Nup mon kiros bak biyoŋ ñaŋgbirik ayim aŋgyak!” “Nup mon kiros bak biyoŋ ñaŋgbirik ayim aŋgyak.” \p \v 22 Aŋgeyak, Paylat tip ak kuyip aŋgak, “Yenen? Bi kun biy, tap yerip timey gip? Nup niŋen tap timey bap ma gip ak, ñaŋgjun rek ma ayip. Kun ak nup yikop pikiy, aŋgyoken amnaŋ aŋgak.” \p \v 23 Aŋgek, kiyk kilis yimb giyiŋg, Jiysis nup ñaŋgbirik aynimimb aŋgiy, aŋg gey gey, \v 24 Paylat minim kuyip ak diy, \v 25 bi timey biynimb kuŋay diy, penpen giy, bi bap nup pikayak anup kirgek amnakniŋ aŋgak, “Jiysis nup ñaŋg aynimimb aŋgak.” \s1 Jiysis Nup Mon Bak Biyoŋ Ñaŋgbirik Ayak \r (Mat 27:32-44; Mak 15:21-32; Jon 19:17-27) \p \v 26-27 Jiysis nup ñaŋgniŋg dand saŋdiyakniŋ, biynimb kuŋaynep kisen giy amniyak. Namb okok amyiŋg niŋyak; bi Saymon, miñmon Sayriyniy nimb ak, Jerusalem apek. Nup niŋiy, mon kiros di wanjrem ar nup ak ayñiyiŋg aŋgyak, “Jiysis amjap ak kisen amnoŋ aŋgey,” dand kisen gak. \p Pen biynimb kuŋaynep ameyak namb kun ak, biyn gunap Jiysis nup simb niŋiy siy aŋgey, \v 28 nuk tuŋgandikiy kuyip aŋgak, “Nimb Jerusalem biyn! Yip giniŋg gisap ak siy ma aŋgnimimb. Nimbip timey giy, ñapan nimbip gok timey giy giniŋgamb ak, siy aŋgnimimb! \v 29 Kisen miker yomb asaw ak apek, aŋgniŋgambay, ‘Biyn ñapan ma tikpay gok sek, biyn ñapan tiy ma ñimbay gok sek tep, aŋgniŋgambay.’ \p \v 30 “Ñin kun ak, yenen mindiy kumjun aŋgiy aŋgniŋgambay, ‘Miñmon yirik gok paŋg apiy, chinup pikaypikop akaŋ, konjiy diy chinup yiw gipkop ak, tep aŋgniŋgambay.’ \p \v 31 “Yip mon kim tep, timey ma giniŋgiy rek ak pen, timey giniŋg gispay. Nimb mon milip rek wiŋind amiy mindpim ak, nimbip niŋind giniŋgambay aŋgak.” \p \v 32 Pen bi gapman low minim timbrikrik omiŋal ak, mon kiros bak biyoŋ ñaŋgbirik ayniŋg, dand sesek amniyak. \v 33 Dand miñmon Chip jun won apay ak amjakiy, bi gapman low timbrikrik omiŋal ak pis pis ñaŋgbirikiy, Jiysis nup namb biyaŋ ñaŋgbirikyak. \v 34 Nup kun giy, ñaŋgbirik ayey, nuk Nop nup aŋgak, “Bapiy. Yip gispay ak yerip gispun aŋgiy, niŋrep giy ma gispay. Kun ak kuyip niŋiy kirginimin aŋgak.” \p Pen amiybi gok, Jiysis nup mon kiros bak biyoŋ ñaŋgbirik ay, chech nup tuŋgjiw ayey mindek gok, kiyk key sandiw gipay rek ak giyiŋg diyak. \p \v 35 Biynimb kuŋaynep niŋmindyakniŋ, Jiwda biyomb gok, Jiysis nup panj aŋgiy aŋgyak, “Nuk ‘Yand Jiwda Kiyŋ yomb key yimb ak; Gor yip damb nuk yip mindpiyn aŋgiy,’ biynimb gunap kumey gamb tikjakpay. Gip kun ak rek, nuk key kunep giy, kim amek niŋun aŋgyak.” \p \v 36 Pen amiybi gok kunep nup panj aŋgyiŋg, maŋ siŋak apiy, ñiŋg silik ak ñiyiŋg aŋgyak, \v 37 “Nand Jiwda bi kiyŋ yomb kiyk mindpiyn apan ak, nand key giy kim amnoŋ akaŋ aŋgyak!” \p \v 38 Pen mon boŋg band bap, Jiysis nup ñaŋgrimbikyak mon kiros bak biyoŋ, yimb tikay aŋgyak, “Jiwda biynimb kiyŋ yomb kiyk ak aŋgyak.” \p \v 39 Bi low minim timbriker, mon kiros bak biyoŋ ñaŋgbirikyak omiŋal ak, bap Jiysis nup aŋgak, “Nand Jiwda Kiyŋ yomb key yimb mindpan ak, nand key giy kim amiy, chirup kunep gey, kim amnur aŋgak.” \p \v 40 Aŋgek, bi bap nup pen aŋg giy aŋgak, “Chir miker dipur rek, nuk kunep dip ak, nand Gor nup ma pirikpan? \v 41 Chirmiŋay timey gipur rek yiwur dispur, pen Jiysis tap bap ma giy, yikop nep yiwur disap aŋgak.” \v 42 Kun aŋgiy, Jiysis nup aŋgak, “Kisen nand Biyomb Kiyŋ mindiy winiŋgamban ñin ak, yip gosimb niŋnimin aŋgak.” \p \v 43 Kun aŋgek, Jiysis aŋgak, “Nip niŋind yimb aspiyn. Miñiy ñin biy, yand yip am tip tep ak mindeniŋgambur aŋgak.” \s1 Jiysis Kumak \r (Mat 27:45-56; Mak 15:33-41; Jon 19:28-30) \p \v 44 Ñin kun ak, pumbnamb yomb yoŋ won ak kisyim apiy, mind dand amiy pumb kuyim gak won ak, tip ak pen melik gak. \v 45-46 Pen Jiysis kumniŋg aŋgak, “Bapiy. Kawnan yand ak ñin ar nip ak aysipiyn aŋgiy,” kumakniŋ, Gor aŋgniŋep korip ñiluk miŋgan suŋrep yimb biyaŋ, laplap di kinjeŋrumb pil giyak ak, puŋgrik biyoŋ biyaŋ ay, miŋgan yikiy mindek. \p \v 47 Pen amiybi kond mindep kiyk ak, Jiysis minim aŋgiy kumak kun ak niŋiy, Gor nup yimb ak dand aranyiŋg aŋgak, “Niŋind apay; bi tep yimb ak aŋgak.” \p \v 48 Biynimb ap mindeyak gok, tap gak kun ak niŋiy, simb yimb gakniŋ, andkind korip kiyk amniyak. \v 49 Pen Jiysis buŋgiy nuk gok sek, biyn Galiyliy nimb wiyak gok sek kiyk keykey siŋbindoŋ mindiy, tap gak kun ak niŋmindeyak. \s1 Jiysis Nup Komyak \r (Mat 27:57-61; Mak 15:42-47; Jon 19:38-42) \p \v 50-51 Pen bi Jiwda minim tuŋgasikep, Gor minim di tep yimb giyiŋgip bap, miñmon Armatiya mindyiŋgip. Yimb nuk ak Josep. Nuk bi minim tuŋgasikep gunap, Jiysis nup ñaŋg ayun aŋgiy, gos niŋyak rek ma niŋak. Nuk Gor biynimb diy kond mindeniŋgamb ñin ak, maŋ mindip aŋgiy, kond mindyiŋgip. \p \v 52 Nuk Jiysis nup dam komniŋg, Paylat mindek ak am aŋgniŋek, yaw aŋgek, \v 53 bi gunap yip am Jiysis nup tuŋgasik dand apyapiy, chech tund teprep yimb ak di kom kom giy, dam kamb miŋgan kisen nep kilukiy chip ma komyak miŋgan ak komyak. \v 54 Pen Jiwda lotiw ñin ak, maŋ gip aŋgiy, Praydey duŋgep won ak, Jiysis nup kun giy dam komyak. \p \v 55 Pen biyn tiwin, Jiysis yip Galiyliy nimb wiyak gok, Josep amnakniŋ kisen amiy, Jiysis nup komyak tip ak niŋrep giy, andkind korip amniyak. \v 56 Amiy, wel kuy tep wak gunap, Jiysis mumbwak nup ak ayñinjun aŋgiy, gay tep giyak. Minek kun anep dand ambiyap ak pen, Sarirey ñin ak, ñin yomb kiyk yikop mindep ak niŋiy mey, yikop mind mind kinyak. \c 24 \s1 Jiysis Tikjakak \r (Mat 28:1-10; Mak 16:1-8; Jon 20:1-10) \p \v 1 Minek Sandey miñmon kisen tikak won ak, biyn tiwin kun ak, wel kuy tep wak ak diy, Jiysis mumbwak nup ayñinjun aŋgiy, dand Jiysis nup komyak ak amniyak. \v 2 Amiy niŋyak: kamb kolim yomb chip kaw pil giyak won ak, milok am gol okok mindek. \v 3 Pen kiyk miŋgan kun ak amiy niŋyak: Jiysis ma mindek. \v 4 Yergip aŋgiy, aŋg mindyakniŋ, bi chech tund ñiñakol yimrik omiŋal ak, gol kun siŋak jakiy minderik. \v 5 Kiyk niŋiy, jel pirikiy, koŋgim yimiy kuyaŋgiyakniŋ, bi omiŋal kun ak aŋgrik, “Yenen bi kim mindip anup, chip kombay namb akniy piyow niŋsipim? \v 6 Nuk biy ma mindip. Mindarik tikjakip. Pen nimb gos niŋnimimb; Galiyliy mindiy, nimbip minim aŋgak ar ak. \v 7 Nimbip aŋgak, ‘Bi bap Ñinuk ak nup, di biynimb tap siy tap timey gipay ñin ar ak ayey, mon kiros bak biyoŋ ñaŋgrimbik ayey kumiy, minek omiŋal nokom mindiy, tip tikjakniŋgamb aŋgak’ aŋgrik.” \p \v 8 Kun aŋgrikniŋ, gosimb kuyip ak paŋgyikek, Jiysis nind Galiyliy mindiy, minim aŋgak kun ak niŋyak. \v 9 Niŋiy, tip ak andkind amiy, tap gek niŋyak kun ak, Jiysis binuk onep aŋgip ak sek, biynimb nuk yikop gok sek kuyip aŋgñiyak. \v 10 Biyn tiwin, minim aŋgñiyak kun ak, Mariya miñmon Makdala nimb ak, Jowana ak, Jemis nonim Mariya ak, biyn yikop gunap sek. \p \v 11 Pen kiyk kun giy aŋgñeyak, minim kun ak niŋind apay aŋgiy ma niŋyak; ñiñloŋ ay aspay aŋgiy niŋyak. \p \v 12 Pen Piyta minim kun ak niŋiy, puŋgrikind yimb aŋgiy bindoŋ amiy, komyak kamb miŋgan ak sipsip niŋak: Jiysis nup chech kom kom giyak band gok nep mindek. Niŋiy, yergip aŋgiy, gospar yimb ayiŋg, tip ak andkind amnak. \s1 Bi Omiŋal Miñmon Emeyas Amnirik Minim \r (Mak 16:12-13) \p \v 13 Ñin kun anep, bi omiŋal miñmon sikoy Emeyas, yep Jerusalem maŋ kun okok amnur aŋgiy amyiŋg; \v 14 tap yerip yerip gek niŋrik minim ak kapkap aŋgyiŋg amerik. \v 15 Amnirikniŋ, Jiysis kund okok ken apiy, kiy yip yiŋgoŋg giy amnak. \v 16 Pen bi omiŋal kun ak, Jiysis nup niŋbirip ak pen, Gor gosimb kuyipmiŋay ak gek sakiy ayek, Jiysis nup niŋer, bi ak key rek ayak. \v 17 Nuk kuyipmiŋay aŋgniŋiy aŋgak, “Minim gok yerip aŋgyiŋg, aŋger asaw?” Kun aŋgek, yimgeprek jak mindyiŋg, \v 18 numam Kiliyowpas aŋgak, “Nand nep mey, miñiy ñin kaw biy, tap Jerusalem biy gisap ak ma niŋban?” \p \v 19 Aŋgek aŋgak, “Tap kun ak yergek aspiyr aŋgak.” \p Aŋgek aŋgrik, “Bi Gor minim aŋgep Jiysis Nasaret nimb ak, minim aŋg tep giyiŋg, tap mageprek gok giyiŋg gek; Gor nup tep giy, biynimb gok kuyip tep giy gak. \v 20-21 Kun gek, gosimb chin niŋiy aŋgnuk; nuk bi chinup Yisrel biynimb diy, kond mind-tep giniŋgamb aŋgiy niŋnuk ak pen; biyomb Gor nup tap simboŋgep gok sek, bi minim tuŋgasikep gok sek minim aŋg nan-giy, di Rom gapman biyomb anup ñeyak, nuk amiybi nuk gok kuyip ñek, dam mon kiros bak biyoŋ ñaŋgrimbik ayey kumak. Tap gak kun ak, ñin omiŋal pandikak. \v 22 Miñiy sekemb won ak, biyn tiwin chin bap, am nup komyak kawrumb bindoŋ niŋiy, ap chinup tap yerip yerip gip ak aŋgñey, niŋiy jiwdipun. \v 23 Kiyk apay, chip par ak ma mindamb. Enjol omiŋal ak apiy apiyr, ‘Nuk tikjakiy, kim mindip apiyr’ apay. \v 24 Kun aŋgey, bi chin gunap kawrumb bindoŋ amiy niŋbay; biyn gok apay rek nep, mindamb aŋgrik.” \p \v 25 Kiliyowpas kun aŋgek, Jiysis aŋgak, “Nirmiŋay gos tep ma niŋbiyr. Bi Gor minim aŋgep gok minim aŋgyak ak, yenen niŋind aŋgyak aŋgiy kasek ma niŋbiyr. \v 26 Pen Gor aŋgak rek, Kiyŋ yomb key yimb ak yiwur yomb diy kumiy, tikjakiy mey, biynimb kuŋaynep diy kond mindeniŋgamb aŋgak.” \v 27 Kun aŋgiy, kuyipmiŋay Mosis; bi kiyŋ yomb key yimb ak nup, minim tikak ak sek, bi Gor minim aŋgep gunap, minim nup tikyak ak sek maŋgiysek aŋgñirep gak. \p \v 28 Pen bi omiŋal kun ak, miñmon amerik maŋ kun siŋak amjakiy, Jiysis kuyipmiŋay tawsak ay, amniŋg rek gek, \v 29 kiykmiŋay nup kilis giy aŋgrik, “Duŋgep day biy aswun. Kisyim winiŋg gisap nen, apey chirmiŋay yip amnun aŋgrik.” Aŋger, kiymiŋay yip amnak. \p \v 30 Korip am mindiy, tap ñiŋniŋg, nuk biret ak diy, Gor nup tep aŋgiy, tipaŋg kuyipmiŋay ñakniŋ, \v 31 gosimb kuyipmiŋay ak paŋgyikek, ak Jiysis nep aŋgiy, aŋgrikniŋ, kapkap kurgak. \v 32 Kun gek, niŋiy aŋgrik, “Kinjeŋnamb okok apyiŋg, minim gunap aŋgñiyiŋg, Baybol buk tikyak minim kiñiŋ ak aŋgñiyiŋg gamb, mindmaŋgiy chirup ak niŋind yimb limgamb aŋgrik.” \p \v 33 Kun aŋgiy, won kun ak nep, tip andkind Jerusalem amiy niŋrik: Jiysis binuk onep aŋgip ak sek, buŋgiy kiyk gunap sek ap nan-giy mindeyak. \v 34 Amjakrikniŋ, kuyipmiŋay aŋgyak, “Niŋind yimb apun. Jiysis kumimb ak pen; tip ak tikjakiy, ap Saymon mindamb siŋak miseŋ gamb, niŋimb aŋgyak.” \p \v 35 Aŋgey, kiy pen aŋgrik, “Chirmiŋay kunep kinjeŋnamb okok amambur, Jiysis chirup namb pikamb, dand korip chirmiŋay ak amiy, tap ñiŋniŋg giy, nuk biret ak di Gor nup tep aŋgamb, ak Jiysis nep aŋgiy niŋbur aŋgrik.” \s1 Jiysis Binuk Gok Nup Miseŋ Niŋyak \r (Mat 28:16-20; Mak 16:14-18; Jon 20:19-23) \p \v 36 Minim kun ak aŋgrikniŋ, Jiysis mindeyak namb ak miseŋ giy aŋgak, “Nimb mindpim?” \v 37 Aŋgek, kiyk chip kawnan aŋgiy \v 38 pirikeyak, kuyip aŋgak, “Yenen, yip Jiysis aŋgiy ma niŋiy, gos kuŋay niŋsipim? \v 39 Ñin tomb yip gok niŋim. Yand Jiysis nep. Chip kawnan rek, mumbwak tiŋiy sek ma mindembinip; yand yipul sek, tiŋiy sek mindpiyn ak, yip diniŋim aŋgak.” \p \v 40 Kun aŋgyiŋg, ñin tomb nuk gok kuyip yomek niŋiy, \v 41 kiyk miñmiñ giyiŋg, pen gospar ayiŋg, ak Jiysis nep akaŋ aŋgiy, gos kuŋay niŋeyak; kuyip aŋgak, “Tap ñiŋemb nimb gunap mindip akaŋ?” \v 42 Aŋgek, nup piys daŋgiy ayak ak ñiy, \v 43 niŋmindyakniŋ ñiŋak. \p \v 44 Pen Jiysis kuyip aŋgak, “Nimb yip mindiy, yip gip ar ak, giniŋgamb aŋgiy nimbip aŋgñiyiŋgipiyn. Mosis low minim aŋgiy tikak rek, bi Gor minim aŋgep aŋgiy tikyak rek, pen Baybol buk Sam ak minim aŋgiy tikyak rek, yip yerer giniŋgamb aŋgiy, maŋgiysek aŋgñiyiŋgipiyn aŋgak.” \p \v 45 Kun aŋgiy, minim nind tikyak ak niŋrep giyaŋ aŋgiy, gos tep yimb ak kuyip ñiy, \v 46 aŋgak, “Minim kun ak tikiy aŋgyak, ‘Kiyŋ yomb key yimb ak yiwur yomb diy kumek, komey, minek omiŋal nokom mindiy, tip ak tikjakniŋgamb. \v 47 Tikjakiy mindeniŋgamb rek, minim nup ak miñmon Jerusalem kiñiŋ giy aŋgiy, aŋg dand amiy, biynimb miñmon okok maŋgiysek aŋgñey amnakniŋ, biynimb tap siy tap timey giniŋgambay gok, yenen kun gipun aŋgiy, nup chiŋgyakniŋ, gach kuyip ak wiykyokniŋgamb aŋgyak.’ \v 48 Pen yip gak kun ak, windin nimb key niŋbim. \v 49 Pen Bapiy minim aŋgayak rek, nimbip giniŋgayn ak mey; dawin yomb Jerusalem biy mindiy, kond mindenimimb. Gor Kawnan ak, ap nimbip bak ayek, miñmon okok keykey amnimimb aŋgak.” \s1 Jiysis Semb Biyoŋ Amnak \r (Mak 16:19-20; Ap 1:9-12) \p \v 50 Kun aŋgiy, kuyip poŋind Beteniy amiy, Gor kuyip kond mindeŋ aŋgiy, ñin dand araniy, \v 51 Gor nup aŋgniŋakniŋ, nup dand aranjak semb biyoŋ amnak. \v 52 Kun gek, kuyip tep gakniŋ, yimb nup ak dand aranyiŋg, andkind Jerusalem amniyak. \v 53 Amiy, minek minek, Gor aŋgniŋep korip miŋgan ak amiy, Gor nup yimb ak dand aranyiŋgipay.