\id EPH - Kalam NT [kmh] -Papua New Guinea 1992 (DBL 2014) \h Yipiyses \toc1 Pol Yipiyses Biynimb Kuyip Minj Tikak \toc2 Yipiyses \toc3 Yip \mt1 YIPIYSES \mt2 Pol Yipiyses Biynimb Kuyip Minj Tikak \imt1 Minim Nind Niŋep \ip Pol Yipiyses biynimb Krays ker mindeyak gok kuyip minj tikak biy; Gor kuyip Jiwda gok, Jiwda mer gok di Krays yip jimñiy ayek, Gor biynimb kiñiŋ nokom mindpay rek aŋgrep gen, penpen aŋgiy asik keykey ma ayniŋgiy aŋgiy tikak. \iot Minim Ar Keykey Mindip Rek: \io1 Minim nind aŋgak ak mindip, chapta 1:1-2. \io1 Krays biynimb nuk gok kond mindrep gip minim ak mindip, chapta 1:3–3:21. \io1 Mindyiŋgipim rek ma mindenimimb; Krays biynimb nuk kim kisenimb mindpim ak niŋiy, Krays miñ gip ar ak nep ginimimb aŋgak minim ak mindip, chapta 4:1–6:20. \io1 Minim aŋg jiwak minim day won ak mindip, chapta 6:21-24. \c 1 \p \v 1 Yand Pol, Gor nep aŋgek bi Jiysis Krays minim dand amemb ak mindpiyn. Nimbip Yipiyses biynimb Krays nup chiŋgrep giy mindpim gok minj tiksipiyn. \p \v 2 Biyomb chin apiymiŋay ak nimbip simb niŋiy kond minder, mindrep ginimimb. \s1 Jiysis Krays Nup Yokek Apiy, Chinup Dak \p \v 3 Biyomb chin Jiysis Krays Nop anup tep aŋgjun. Ñinuk nup yokek apiy chinup dek mey, nup chiŋgon, chinup direp yimb gek mindrep gipun. \v 4 Miñmon ma alwol gayak ñin ak chinup gos niŋiy aŋgak, “Ñiyand Krays nup yoken am kuyip dek, biynimb suŋ-tep yand gok mindeniŋgambay aŋgak.” \v 5 Ñin kun anep aŋgak, “Ñiyand Krays kuyip dek, ñapan yand gok mindey, yip tep giniŋgamb aŋgak.” \v 6 Kun aŋgiy, Ñi mapin nuk ak monmon yokek apiy, chinup di Nop ñin ar ayak ak mey, tep gakniŋ yimb nup ak dand aranjun. \p \v 7-8 Jiysis Krays likañ yapiy kumak rek, kim amniŋgambun. Gor bi tep yimb ak, tap siy tap timey gipun gok niŋiy kirgiy, Ñinuk nup monmon yokek lum biy apiy kumiy chinup dip. Bi gos tipaŋgiy niŋimb kun ak, \v 9 Ñinuk nup yokniŋgayn aŋgiy niŋyiŋgip rek yokek awak ak niŋbun. \v 10 Minim bap kunep aŋgay aŋgak, “Ñin aŋgaypiyn ak apek, Ñiyand ak tap semb biyoŋ man biy, tap yerip yerip gaynik rek, maŋgiysek kond mindeniŋgamb aŋgak.” \p \v 11 Pen key niŋayak rek, chin miñiy Krays nup chiŋgiy, Gor biynimb nuk yimb gok mindpun. Yerer gip ak nuk key niŋayak rek nep gip. \v 12 Nuk gak kun ak, chin biynimb Krays nup nind gosimb niŋnuk gok, Nop nup yimb ak dand aranjun. \v 13 Pen nimb kunep minim tep ak niŋiy nup dem mey, Kawnan nuk ak yokek ap nimb yip mindip. \v 14 Kawnan nuk chinup yokip kun ak yikop ma yokip; kuyip pisnep dipiyn rek, kisen dand amniŋgayn aŋgiy yokip. Kun ak mey, yimb nup dand aranyiŋg nep mindonjun. \s1 Pol Gor Nup Aŋgniŋiy, Kuyip Gos Tep Ñinimin Aŋgak \p \v 15 Kun ak nimb nind Jiysis nup diy, biynimb nup gok kuyip wasemb aypik ak niŋiy, \v 16 yand sakiy ma giy, nimbip nen Gor nup aŋgniŋyiŋg, tep aŋgyiŋg mindpiyn. \v 17 Jiysis Krays Nop nup per aŋgniŋiy apiyn, “Kiyk Kawnan nand ak yip nep mindpay rek, gos tep ak ñenimin, amemb owep nand ak niŋrep yimb giniŋgiy. \v 18 Nand kuyip diniŋg, Krays nup yokey apiy kuyip dek, mindrep yimb giniŋgambay aŋgiy dinak ak mey; kuyip gos tep ñenimin, giniŋgamban kun ak niŋiy tep gakniŋ mindeniŋgiy. \v 19 Nand Biyomb key yimb; biynimb nip dipay gok kuyip, kond mindrep yimb gipan ak niŋniŋgiy apiyn.” \p Nimb niŋbim: Biyomb chinup kond mindip kun ak key yimb mindip. \v 20 Krays pisnep kumek nuk gek tikjakiy, am ñin yipund kind nuk okok ken mindip. \v 21 Nop yip am bisgip rek, nuk kunep Biyomb kun ak key yimb mindip. Biyomb man ar biy mindpay rek mer; enjol biyomb mindpay rek mer; Seytan kichekiy tap okok biyomb mindpay rek mer; pen biynimb yomb nind mindyiŋgipay gok, biynimb yomb kisen mindeniŋgambay gok, yimb kiyk kayaŋ mindek; yimb nuk ak yiy ar biyoŋ mindakniŋ, maŋgiysek beŋ nuk okok mindeniŋgambay. \v 22-23 Nop biynimb tap okok maŋgiysek beŋ nup okok ayak. Pen chin biynimb nuk gok, nup korip sap yomb namb biyaŋ rek piŋiy, chinup piŋiy kus kus gip ak mey, pisnep di jimñimb. \c 2 \s1 Krays Nep Gek Mey, Kim Amjun Rek Ayip \p \v 1 Tap siy tap timey giyiŋgipim rek Gor yip jimñiy mindep rek ma ayak ak pen; Krays gek nuk yip jimñiy mindpim. \v 2 Nind ñin kun ak Seytan kichekiy tap gok ap bak ay mindey, Gor nup minim ak kirpay rek ak giyiŋgipim. \v 3 Chin maŋgiysek kun ak rek nep giyiŋgipun. Gos chin key niŋyiŋgipun rek giyiŋg, gos gunap key niŋep rek ma ayek, biynimb yikop gok, yiwur yomb ak kond mindpay rek ak, chin giyiŋgipun. \p \v 4-5 Kun ak chin Gor yip mindep rek ma ayek, nuk bi biynimb simb niŋimb ak, chinup simb niŋiy, Ñinuk Krays nup yokek apiy, chinup aŋgiy kumiy, Gor yip di jimñiy ayek mey, perper mindenjun rek ayip. \v 6 Krays kumak ak pen, Nop gek tikjakiy semb biyoŋ amnak. Pen Nop niŋek, chin Ñinuk yip jimñiy kumiy tikjakiy mindpun ak mey, chinup Ñinuk yip aŋgayip miñmon tep nuk biyoŋ. \p \v 7 Pen chinup simb niŋiy Ñinuk nup yokak kun ak, biynimb gok nup per, bi tep key yimb biynimb simb niŋimb ak niŋniŋgiy aŋgiy, gak. \v 8 Nimb Krays nup gosimb niŋem nimbip dip ak, kilis chin key gon chinup dip aŋgiy ma aŋgnimimb. Gor nuk nep chinup simb niŋiy Ñinuk Krays nup yokek apiy, chinup di Nop yip jimñiy ayek, biynimb nuk mindpun. \v 9-10 Pen chinup dek, biynimb gok kuyip direp giyiŋg mindrep giniŋgambun ak, ginimimb aŋgak rek nep giniŋgambun. Kun ak yimb chin key dand aranjun rek ma ayniŋgamb. \s1 Krays Biynimb Jiwda Gok Yip, Jiwda Mer Gok Yip Di Jimñak \p \v 11 Nimb niŋbim: nind Gor nup gosimb ak ma niŋyiŋgipim. Biynimb yand Jiwda gok kumbak tikiy, nimbip aŋgjiwiy aŋgyiŋgipay, “Biynimb sakiy, kumbak ma tikpay gok aŋgyiŋgipay.” Pen kumbak tikpun gos niŋiy apay kun ak, Gor biynimb nuk ma mindpay. Nimb miñiy Krays nup chiŋgiy mey, Gor biynimb nuk yimb mindpim. \v 12 Pen nimb nind Gor biynimb nuk ma mindiy, minim nup niŋyiŋgipay kind ak ma mindiy, biynimb yand gok diniŋgayn aŋgak minim ak ma niŋiy, biynimb yikop gok gipay rek nep gi mindyiŋgipim. \v 13 Nimb par okok mindiy, nup ker mindenimimb rek ma ayak. Pen miñiy Krays likañ nuk yapek kumak rek niŋiy, nup chiŋgiy biynimb nuk mindpim. \v 14 Kun ak nuk kumak rek, chin Jiwda gok, Jiwda mer gok miluk niŋiy, penpen giyiŋgipun wariy ak timbwaliŋg yokiy, di jimñiy ayek mindpun. \v 15-16 Jiwda low minim kumbak tikep aŋgyiŋgipay gok maŋgiysek kirgiy mey, Jiwda kiñiŋ ak key, Jiwda mer kiñiŋ ak key ma mindpun. Jiysis kumak rek, chinup Gor yip di jimñiy ayek mey, chin biynimb nuk gok kiñiŋ nokom mindpun. \v 17-18 Nind keykey yimb mindyiŋgipun ak pen; Krays minim tep Gor yip jimñiy mindep ak dand apiy, nimbip biynimb paryomb okok rek mindyiŋgipim gok aŋgñiy, chin Jiwda maŋ okok mindyiŋgipun gok aŋgñiy gak. Kinjeŋ chinup ar nokom pindip kun ak, Bapiy yomb ker amjun rek ayip. Pen Kawnan nuk ak kuŋay ma mindip; nokom mindip ak diy mey, jimñiy mindpun. \s1 Chin Krays Ker Mindpun Gok Gor Korip Nuk Rek Mindpun \p \v 19 Kun ak miñiy biynimb miñmon key okok nimb jiwapiy mindpay rek ak ma mindpim: biynimb ar okok tapay rek ma mindpim; Gor biynimb nuk nindnimb gok yip yiŋgoŋg giy, biynimb nuk yipund giy mindpun. \v 20-21 Kun ak chin Gor nup aŋgniŋep korip ak rek mindpun. Jiysis korip sap di mindep yomb namb biyaŋ mindip. Bi Gor minim aŋgep gok sek, bi Jiysis minim dand amemb gok sek korip sap siskoy titumbis okok piŋiypay rek ak mindpay; korip boŋg piŋiy kus kus gipay rek ak nimb mindpim. \v 22 Kun ak Gor Kawnan nuk ak, nimb Yipiyses biynimb Krays ker mindpim gok, di chin biynimb gunap nup ker mindpun gok yip di jimñiy ayek, korip miŋgan tep nuk ak mindniŋg gisap. \c 3 \s1 Pol Krays Minim Tep Ak Jiwda Mer Gok Kuyip Aŋgñak \p \v 1 Yand Pol, Krays nup woŋg giñiyiŋg, nimbip biynimb Jiwda mer okok aŋgñiraŋgen, Jiwda gunap yip miluk niŋiy kalambis ayey mindpiyn. \v 2 Pen Gor yip simb niŋiy diy, nuk nep aŋgek nimbip aŋgñirapiyn ak; niŋbim rek ayip. \v 3 Minim nuk ma niŋyiŋgipay gunap, Gor gek day niŋnik ak, nimbip minj tikpiyn. \v 4 Nimb minim tikpiyn kun gok niŋiy mey, Krays minim tep nup niŋbiyn rek ak niŋniŋgambim. \v 5 Gor Kawnan ak chinup bi Gor minim aŋgep gok sek, bi Jiysis minim dand amemb gok sek gos ñek, minim nind ma niŋyiŋgipay ak niŋrep gipun. \v 6 Pen minim kun ak kun giy mindip: miñiy Krays apek, Jiwda biynimb gok sek, Jiwda biynimb mer gok sek minim tep aŋgayak ak dey mey, kuyip di jimñiy ayek; biynimb kiñiŋ nokom rek mindpay. \p \v 7 Gor Biyomb key yimb. Yip simb niŋiy, Ñinuk Krays nup monmon yokek apiy, yip diy kond mindakniŋ, woŋg nup ak giy, minim tep kun ak aŋgñi mindpiyn. \v 8 Gor biynimb nuk gunap biynimb tep, yand bi timey ak pen, yip simb niŋiy dek, Jiwda biynimb mer okok kuyip, Krays chinup direp yimb gip minim tep ak aŋgñimbiyn. \v 9 Pen Gor miñmon gay, biynimb par okok kuyip kunep diniŋgayn aŋgak ak pen; chin minim kun ak nind ma niŋiy, Jiwda biynimb gok kuyip nep diniŋgamb aŋgiy niŋnuk. Pen Gor yip diy aŋgek, biynimb paryomb okok kuyip aŋgñen, Krays nup dipay ak mey, Gor wosrey giniŋg niŋayak ak gek miseŋ niŋbun. \v 10 Gip kun ak biynimb nuk kuŋay mindyakniŋ, enjol gok sek, Seytan, Kichekiy, tap gok sek niŋiy; Gor bi gos tipaŋgiy niŋimb ak aŋgiy niŋniŋgambay. \v 11 Nuk gip kun ak Biyomb chin Jiysis Krays nup, chinup yokniŋg gos niŋak rek nep gip. \v 12 Pen owak rek nup gosimb niŋiy mey, Nop Gor nup ma pirikiy, monmon aŋgniŋbun. \v 13 Kun ak nimbip aŋgñiraŋgen, yip timey gey miker dipiyn ak, gos kuŋay ma niŋnimimb; ak nimbip biynimb tep yand aŋgiy miker dipiyn. \s1 Krays Biynimb Wasemb Yimb Ayip \p \v 14 Ar kun ak Bapiy nup koŋgim yimiy aŋgniŋbiyn. \v 15 Chin yikop ma mindombinup; Bapiy yomb mindakniŋ chin kiñiŋ keykey, semb biyoŋ man biy mindpun. \v 16 Nup per aŋgniŋiy apiyn, “Biyomb key yimb mindpan. Kawnan nak ak, Yipiyses biynimb nip ker mindpay gok kuyip kond mindonimuŋ, \v 17-18 Ñinak nup ma kirginiŋgiy; nup gosimb niŋyiŋg chiŋgiy nep mindeniŋgiy. Chiŋgiy nep mindiy mey, nirapiy biynimb gok kuyip wasemb aypiyr rek ak giniŋgiy. Miñ ak jakiy, am mon ak paŋg dek, kilis mindip rek ak niŋrep giniŋgiy. Pen nand wasemb aypan ak, pernep wasemb aypan. Yiy akyoŋ amiy, akyaŋ amiy, akdoŋ amiy, akdoŋ amiy gip. \v 19 Kun ak biynimb nand gok kuyip gos tep ñenimin, Krays biynimb wasemb ayip rek niŋiy kunep giniŋgiy. Pen chin biynimb nep mindpun ak wasemb aypan rek maŋgiysek niŋjun rek ma ayip. Nirapiy bi tep key yimb mindpiyr. Pen nirip chiŋgiy, nand wasemb aypan kun ak rek nep ayniŋgiy apiyn.” \p \v 20 Pen nimbip aŋgaysipiyn ñin ar nuk ak. Chinup direp giniŋgamb ak, key yimb direp giniŋgamb. Niŋiy nup aŋgniŋjun ak pen; nuk bi key yimb ak, chin yip nep mindiy, key yimb giniŋgamb. \v 21 Kun ak biynimb Jiysis Krays nup chiŋgiy mindpun gok, yimb nup pernep dand aranyiŋg mindonjun! Tep. \c 4 \s1 Biynimb Krays Ker Gok Kiñiŋ Nokom Rek Mindpay \p \v 1 Yand Krays ker minden yip kalambis ayey mindpiyn ak, minim yip ak niŋnimimb. Gor nimbip biynimb tep yand mindeyaŋ aŋgiy dak ak, mindrep yimb giyiŋg mindenimimb. \v 2 Biynimb yomb mindpun aŋgiy kal ma jiwnimimb; biynimb sayn tep gok mindenimimb. Key penpen wasemb aypim rek, penpen direp giyiŋg mindenimimb. \v 3 Gor Kawnan nimbip di jimñiy ayek, jimñiy mindpim rek; kun giy nep mindonjun aŋgiy gem amnimuŋ. \v 4 Pen Kawnan ak nokom, chin biynimb kiñiŋ nuk ak nokom. Nuk yip mindrep giniŋgambun gos ak nokom. \v 5 Biyomb chin ak nokom. Nup gosimb niŋep ar ak nokom. Ñiŋg pikpun ar ak nokom. \v 6 Bapiy Gor ak nokom Biyomb chin mindiy; chinup maŋgiysek namb ay mindek, woŋg nup ak gipun. \v 7 Pen Ñinuk Krays nup yokek apiy, kumiy tikjakiy chinup kond mindakniŋ, woŋg keykey aŋgip rek gipun. \p \v 8 Kun ak Baybol buk ak tikiy aŋgyak: \q1 “Nuk tikjak biyoŋ amyiŋg, bi nup miluk niŋyak gok kuyip taw dapyap ay, biynimb nuk gok kuyip girep yimb gak aŋgyak.” \p \v 9 Nuk aranjak amnak aŋgyak kiñiŋ ak, yergiy rek mindip? Mey man ar biy apiy kumiy, tikjakiy aranjak amnak aŋgiy aŋgyak. Yikop ak yergiy aranjak ambikop. \v 10 Kun ak chin niŋbun: bi man ar biy awak anep kumiy, tip aranjak amnak semb biyoŋ. Amiy, semb biyoŋ man biy maŋgiysek kond mindip. \p \v 11 Pen biynimb nuk gok kuyip direp yimb gak aŋgyak kun ak, biynimb nuk gok kond mindakniŋ, woŋg keykey aŋgayip rek gipay aŋgyak. Gunap aŋgayek, Jiysis minim dand amemb woŋg ak gipay. Gunap bi Gor minim aŋgep woŋg ak gipay. Gunap biynimb Gor nup gosimb ma niŋbay gok kuyip minim tep ak aŋgñimbay. Gunap biynimb nup dipay gok kuyip kond mindiy aŋgñirep gipay. \v 12-13 Biynimb nuk kond mindakniŋ, woŋg keykey gipay kun ak, biynimb kiñiŋ yand gok maŋgiysek yip niŋrep giy, jimñiy mindrep gi dand amiy, Bapiy yip, kiyk yip minim bap ma mindonimuŋ aŋgiy gak. \p \v 14 Gak ar kun ak mindon aŋgiy, ñapan sikoy rek ma mindon mey, bi Gor minim aspun aŋgiy yesek apay gok, chinup yiŋgen diy solwara tuŋgandik mandik gip rek ak ma giniŋgambay. \v 15 Niŋrep giy, biynimb gok kuyip wasemb ay, minim niŋind yimb nep aŋgiy, Krays nup chiŋgiy, nuk junwon rek mindeniŋgamb; chin mumbwak ñin kind tomb kind nuk gok rek mindoniŋgambun. \v 16 Kun ak chin nup chiŋgiy jimñiy mindiy, penpen wasemb ay, woŋg chinup keykey aŋgayip rek gon amek mey, maŋgiysek mindrep giniŋgambun. \s1 Krays Ker Mindpun Rek Miñ Kisenimb Ar Ak Ginjun \p \v 17 Kun ak Krays nimbip dip ak niŋiy, biynimb nup ker ma mindpay gok gipay ar ak, kirginimimb. Gos kiyk ak yipund ma gip. \v 18 Kiyk Bi chinup gek perper mindoniŋgambun anup kirgiy, nup gosimb ma niŋjun aŋgiy, biynimb sakiy rek ay, kisyim wip kind ak mindpay. \v 19 Tap siy tap timey gun aŋgiy, nambiŋ ma diy, tapin monmon gey amjap. \p \v 20 Pen Krays chinup kun ak rek ginimimb aŋgiy ma aŋgak. \v 21 Minim tep nimbip aŋgyak ak niŋbim: biynimb nup ker mindpun gok mind maŋgiy chin limginiŋgamb ar ak monmon ma giniŋgambun. \v 22 Tap siy tap timey ginjun aŋgiy niŋyiŋgipun ak kirgiy, \v 23 gos tep kisenimb ar ak niŋniŋgambun. \p \v 24 Pen Gor gek biynimb kisenimb mindonjun rek ayip ak, miñ kisenimb ar ak diy mindenjun. Nind mindyiŋgipun rek kirgiy, nuk mindrep gip rek ak mindenjun. \p \v 25 Krays biynimb nuk mindpim ak maŋgiysek, keykey mindpim rek, mam ay gok kuyip yesek aŋgyiŋgipim ak kirgiy, minim niŋind gok nep aŋgnimimb. \v 26 Miluk niŋmindem pumb paŋind amniŋgamb ak, Gor nup tep ma giniŋgamb. \v 27 Pen monmon gem, Seytan nimbip gos timey ñek, timey ginimimb rek ayip ak, niŋrep ginimimb. \p \v 28 Biynimb tap siy diyiŋgipay gok siy ma diniŋgiy; key woŋg giy tap mindakniŋ, gunap biynimb yimgeprek gok kuyip ñiniŋgiy. \v 29 Minim aŋgniŋg, minim timey gunap ma aŋgnimimb. Minim teprep biynimb niŋiy, Gor nup chiŋgrep giniŋgiy rek aynimuŋ gok nep aŋgnimimb. \v 30 Gor chinup ñin kisen ak pisnep diniŋgayn aŋgiy niŋay, Kawnan nuk ak nind yokek apiy yip mindpun ak, timey giy nup miker ma ñinimimb. \v 31 Simbwur timey gek, kaljiwiy, miluk niŋiy, biynimb aŋgjiwiy, minim yomb aŋgiy gipim ak kirgiy, \v 32 penpen simb niŋiy, pen dek pen dek ginimimb. Nimb Krays ker mindem, Nop nimbip tap siy tap timey gipim ak niŋiy kirgip rek, pen niŋiy kirgek pen niŋiy kirgek ginimimb. \c 5 \s1 Melik Ar Ak Taŋgonjun \p \v 1 Nimb Bapiy Gor ñapan tep nuk mindpim ak, nuk gip rek ginimimb. \v 2 Ñinuk Krays biynimb simb niŋimb rek ak ginimimb. Chinup simb niŋiy, Gor nup tap pik simboŋgiy akaŋ opriyŋ tep ñimbay rek ak, chinup nen mon bak biyoŋ kumak. Kun ak rek biynimb gok kuyip wasemb ayiŋg mindenjun. \p \v 3 Pen Gor biynimb nuk yimb mindpun ak, mindmaŋgiy limgip rek ginjun aŋgiy, biyn siy bi siy ginjun aŋgiy akaŋ, chinup keynep tep giniŋgamb rek gun aŋgiy, ma nep niŋjun. \v 4 Ñiñloŋ ay, kunep minim timey yesek yesek kun ak rek ma aŋgjun. Gor bi tep aŋgiy, yimb nup anep dand aranjun. \p \v 5 Niŋrep gipun: biynimb biyn siy bi siy giy, monmon giy, chinup keynep tep ginimuŋ aŋgiy niŋbay gok; tap kuyip tep gip gok yomb rek ayek, Gor nup gosimb ma niŋbay ak mey, Gor apiymiŋay kuyip diy kond mindenimiyr rek ma ayip. \p \v 6 Biynimb Gor nup kirpay gok yiwur yomb yimb diniŋgambay. Kun ak minim monmon aŋgiy, nimbip yesek aŋgñey niŋnimimb rek ayip ak, niŋrep ginimimb. \v 7 Kiy yip taŋgiy, minim kuyip ak ma niŋnimimb. \p \v 8 Nind kisyimnamb okok mindyiŋgipim ak pen; miñiy Biyomb chin ak yip taŋgiy, melik ar ak mindpim. \v 9 Melik ar kun ak mindiy mey, yesek ma aŋgiy, timey ma giy, mindrep yimb giy mindeniŋgambun. \v 10 Kun ak Gor chinup niŋek tep ginimuŋ ar ak nep ginjun aŋgiy gem amnimuŋ. \p \v 11-12 Weygiy kisyim kind okok taŋgiy tap gipay ak, nimb yip ma ginimimb. Kiyk timey gipay ak; chin kun ak rek minim anep aŋgun aŋgon, nambiŋ gip. Pen biynimb kun gipay gok kuyip aŋgem, Gor nup timey gispay ak niŋniŋgiy. \v 13 Miñmon yapek tap maŋgiysek miseŋ niŋbun. Kun ak rek Gor melik nuk apek, tap yerip weygiy gipay ak miseŋ niŋniŋgambay. \v 14 Minim bap tikiy aŋgyak, \q1 “Biynimb kisyim kind ak mindiy, sakiy giy kinjipim gok Krays nimbip sup ak puŋgip nen; tikjakim aŋgyak.” \p \v 15 Kun ak biynimb gunap minim ma niŋiy, monmon gipay rek ma ginimimb. Niŋrep giy mindenimimb. \v 16 Biynimb timey nep gipay ñin biy, chin Gor biynimb nuk mindpun gok mindrep ginjun. Mer ak, ñin chin biy yikop siliŋg pandikniŋgamb. \v 17 Kun ak monmon ma ginimimb; nup tep giniŋgamb ar ak niŋiy ginimimb. \v 18 Ñiŋg kilis ñimbiy, sakiy ma aynimimb; Gor Kawnan ak yip nep mindyiŋg, gos tep ñimb rek ginimimb. \v 19 Baybol buk minim Sam apay gok penpen aŋgñiyiŋg, kamep aŋgyiŋg, minim tep nup aŋgyiŋg ginimimb. Tep gakniŋ, key niŋbim rek Biyomb chin ak nup, minim tep gunap aŋgnimimb. \v 20 Biyomb chin Jiysis Krays yip mindpun rek, minek minek yerer ginimuŋ ak yimb nup aŋgiy, Nop nup tep aŋgyiŋg mindenjun. \s1 Bi Beryoŋgon Gok Kuyip Minim Aŋgak \p \v 21 Biynimb nup ker mindpun gok Krays nup gosimb niŋyiŋg, penpen direp ginjun. \p \v 22 Nimb biyn gok Biyomb ker mindpim rek, naŋgumiy sikop aŋgniŋgiy rek niŋnimimb. \v 23 Ar kun ak kun giy mindip: Krays biynimb gok diy kond mindip rek; bi gok biyn kiyk gok diy kond mindpay. \v 24 Krays biynimb nuk gok kuyip aŋgek minim nup kisen gipay rek, biyn gok, bi kiyk gok aŋgniŋgiy rek kisen giniŋgiy. \p \v 25 Pen nimb bi gok, Krays biynimb nuk gok maŋgiysek wasemb ay monmon kumak rek niŋiy, biyn nimbik gok kuyip kunep wasemb yimb aynimimb. \v 26 Chinup biynimb nuk gok Gor yip mindeyaŋ aŋgiy, minim tep nuk ak sek, ñiŋg ak sek gek, \v 27 silik kiñowiŋ akaŋ, minim sikoy gunap ma mindiy, teprep nep mindey kuyip dand amniŋgayn aŋgiy gip. \v 28 Nimb bi gok, biyn nimb gok kun ak rek ginimimb. Mumbwak nimb key niŋrep gipim rek kuyip ginimimb. Bi biyn kiyk wasemb aypay gok; mumbwak nokom mindpiyr rek, mumbwak kiyk key wasemb aypay. \v 29 Mumbwak chin ak yiruk ma niŋbun; key niŋon tep gek, tap keñmaŋgiy ñiyiŋg ñiyiŋg nep mindpun. Krays biynimb nuk kond mindip gok kun ak rek gip. \v 30 Yenen: chin mumbwak ñin kind tomb kind nuk gok rek mindpun. \p \v 31 Pen Baybol buk ak tikiy aŋgyak, “Bi gok biyn diniŋg, nonim nop kuyip kirgiy, biyn diy jimñiy mindiy, mumbwak nokom rek ayek mindpay aŋgyak.” \v 32 Minim kun ak junj bap mindek aŋgak. Yand niŋiy aspiyn ak, Krays nuk mey junwon, chin biynimb nuk gok, ñin tomb kind okok rek mindpun. \v 33 Pen nimb bi gok nokom nokom, mumbwak nimbik ak key simb niŋbim rek, biyn nimbik gok kuyip simb niŋnimimb. Nimb biyn gok nokom nokom, naŋgumiy sikop kuyip, bi chin aŋgiy kuyip direp ginimimb. \c 6 \s1 Ñapan Gok \p \v 1 Nimb ñapan gok, nap nanim sikop aŋgniŋgiy rek niŋdinimimb. Gor aŋgak miñ tep mey ar kun ak. \v 2-3 Nuk aŋgak, “Nap nanim sikop kuyip direp giy, aŋgnimiyr rek niŋdinimimb aŋgak.” Pen minim kun ak aŋgiy aŋgak, “Kun giniŋgambim ak kasek ma kumiy, man ar biy tapin mindiy, mindrep giniŋgambim aŋgak.” \p \v 4 Pen nop nonim sikop, ñapan nimbik gok mindrep giyaŋ aŋgiy, kuyip sosim rek ma aŋgnimimb. Kun gem, yiruk gek, minim aŋgniŋgambim ak ma niŋniŋgambay. Pen yomb giyakniŋ, gos wikrep giyiŋg, Gor minim aŋgñirep giyiŋg mindenimimb. \s1 Biyomb Gok Sek Bi Yikop Gok Sek \p \v 5 Pen nimb biynimb biyomb dap ayey kuyip yikop woŋg giñimbim gok, Krays minim aŋgek pirikiy direp gipim rek; biyomb nimb lum ar biy gok kuyip kunep ginimimb. \p \v 6 Biyomb gok niŋmindyakniŋ gon kuyip tep gaŋ aŋgiy, woŋg ma ginimimb; Gor nup gosimb niŋbim rek, Krays nup tep ginimuŋ aŋgiy ginimimb. \v 7 Biynimb lum ar biy kuyip nep gispun aŋgiy ma niŋnimimb; Krays Biyomb chin ak nup woŋg gispun aŋgiy, tep gakniŋ ginimimb. \v 8 Nimb niŋbim: chin biynimb yomb akaŋ, biynimb yikop woŋg giñemb akaŋ; Biyomb chin anup woŋg girep goniŋgambun, chinup direp giniŋgamb. \p \v 9 Pen nimb biyomb biynimb chinup yikop woŋg giyaŋ aŋgiy dap aypim gok; kuyip direp ginimimb. Minim kilis aŋgem pirikyiŋg, woŋg ma giniŋgiy. Biyomb chin semb biyoŋ biynimb maŋgiysek kond mindip ak, biynimb gok yomb biynimb gok sikoy aŋgiy ma niŋimb. Andip andip mindpay ak niŋiy, pis bap akaŋ pis bap ma amniŋgamb. \s1 Chim Yakam Gor Ñimb Ak Yisik Ayrep Giy Mindonjun \p \v 10 Minim aŋg day jiwniŋg gispiyn. Biyomb yimb anup chiŋgiy, nimbip kond mindakniŋ mindrep ginimimb. \v 11 Seytan chinup per timey giniŋg gip ak; chim yakam Gor chinup ñimb ak kinjeŋram ak ay niŋmindrep ginimimb. \v 12 Biynimb yikop gok yip ma penpen gispun: kichekiy malñiluk biyomb kiyk kiñiŋ keykey semb biyoŋ man biy mindiy, kisyimken tapay gok yip penpen gispun. \v 13 Kun ak tap penpen giniŋg aypay gok maŋgiysek ayrep giy mindiy mey; ñin kosyam mindep ak apek, kilis giy nep mindem, tap gunap nimbip giniŋgiy rek ma ayniŋgamb. \v 14 Kun ak Gor minim niŋind yimb ak, ler rek pimbriknimimb. Kond ñaŋgniŋgambay aŋgiy, tiŋgliys wos aypay rek, Gor nup di wiŋmiŋgan aynimimb. \v 15 Tomb tirup aypay rek, Gor yip jimñiy mindep minim tep ak dand amnimimb. \v 16 Kandiŋ teŋgiypay rek, chinup kond mindeniŋgamb aŋgiy nup gosimb niŋmindem mey; nuk gek Seytan yakam nuk mon rek yinakniŋ ñaŋgniŋgamb gok pisnep suŋgniŋgamb. \v 17 Wis wos band aypay rek, Gor nimbip simb niŋiy dip gos ak, di jun biyoŋ aynimimb. Baynat kind dand ambay rek, Gor Kawnan nimbip minim ñimb ak dand amnimimb. \v 18 Kawnan nuk gos ñakniŋ, Gor nup minim ar keykey aŋgniŋyiŋg mindenimimb. \v 19 Yip kunep ma kirginimimb. Gor nup aŋgniŋem yip kond mindakniŋ, ma pirikiy, minim tep weygiy mindyiŋgip ak biynimb gok kuyip monmon aŋgñinim. \v 20 Minim kun ak nep aŋgraŋgenik yip kalambis ayeyak mindpiyn ak pen, nup aŋgniŋem ma pirikiy monmon aŋgñinim. \s1 Minim Day Won Gunap \p \v 21 Pen yand yergiy rek mindpiyn ak, mam tep chin Tikiykas, bi Gor nup woŋg girep gip ak, amjakiy nimbip aŋgñiniŋgamb. \v 22 Mindpiyn rek, woŋg gipiyn rek am aŋgek niŋiy, gos sek mindenimimb. \p \v 23 Bapiy Gor apiymiŋay nimbip kond mindrikniŋ, kuyipapiy gosimb niŋiy, biynimb kuyipapiy gok wasemb aymindenimimb. \v 24 Pen Gor nimbip biynimb Biyomb chin Jiysis Krays nup wasemb ayiŋg nep mindpim gok, simb niŋiy direp yimb ginimuŋ.