\id 2CO - Kalam NT [kmh] -Papua New Guinea 1992 (DBL 2014) \h 2 Koriyn \toc1 Pol Minj Kisen Koriyn Biynimb Kuyip Tikak \toc2 2 Koriyn \toc3 2 Kor \mt1 2 KORIYN \mt2 Pol Minj Kisen Koriyn Biynimb Kuyip Tikak \imt1 Minim Nind Niŋep \ip Koriyn biynimb nind mindrep ma giyak rek, Pol minim kilis aŋgek, gunap nup niŋey tep ma gak. Kun gek, minj biy tikiy kuyip minim kilis aŋgak ak; aŋgñirep giy jimñiy mindonjun aŋgak. \iot Minim Ar Keykey Mindip Rek: \io1 Minim nind aŋgak ak mindip, chapta 1:1-11. \io1 Pol yip Koriyn biynimb Krays ker gok yip minim ak mindip, chapta 1:12–7:16. \io1 Jiwdiya biynimb Krays ker mindpay gok yiwan yomb mindpay ak maniy gunap yokjun aŋgak minim ak mindip, chapta 8:1–9:15. \io1 Pol yand bi Jiysis minim dand amemb yipund giy bap aŋgak minim ak mindip, chapta 10:1–13:10. \io1 Minim aŋg jiwak minim day won ak mindip, chapta 13:11-14. \c 1 \p \v 1 Yand Pol. Gor yip aŋgek, bi Jiysis Krays minim dand amemb ak mindiy, mam chin Timotiy yip, nimbip Gor biynimb nuk miñmon dawin yomb Koriyn, Akaya propens maŋgiysek mindpim rek, minj tiksipur. \v 2 Biyomb chin apiymiŋay ak nimbip simb niŋiy kond minder, mindrep ginimimb. \p \v 3-4 Pen Biyomb chin Jiysis Krays Nop Gor nup tep aŋgjun. Nuk chinup simb niŋiy, ñin yikop gok kond mindrep giy, miker gunap apamb kond mindrep giy gip ak mey, chin pen andikiy, biynimb gunap kuyip miker apamb, kond mindrep gipun. \v 5 Krays miker dek, nup ker mindpun rek, chin kunep dipun. Pen miker kun gok yikop gip, nuk yip nep mindeniŋgambun ak niŋiy, gos sek mindpun. \v 6 Gip kun ak, Gor nuk nep gek gip ak mey, nimb chin gipun rek niŋiy, miker apek, gos sek mindiy nup ma kirgiy mey, perper mindeniŋgambim. \v 7 Pen nimb Gor ker mindeniŋgambim akaŋ aŋgiy, gos ak ma niŋbun. Gos chin niŋbun ak; nimb chin gipun rek, yip miker diyiŋg mindpim ak mey, chin yip gos sek mindeniŋgambun. \p \v 8 Pen mam ay sikop. Chin Esiya propens mindiy, miker yomb diy, gos tikek apek kumjun rek ayak ak, sakiy ma ginimimb. \v 9 Pen gak ar kun ak, gos yomb yimb owak ak mey; chin key kilis mindpun aŋgiy ma apun; Biyomb biynimb kumbay gok kuyip gamb tikjakpay anep chinup kond mindakniŋ, mindpun apun. \v 10-11 Chinup pikayniŋgiy rek ayek, kim dak kun ak, kisen kunep giniŋgamb. Kun ak nup aŋgniŋ mindem, ar kun anep ginimuŋ. Pen nimb biynimb kuŋaynep Gor nup aŋgniŋem, chinup kim diniŋgamb rek, biynimb kuŋaynep niŋiy nup yimb dand araniŋgambim. \s1 Pol Kuyip Ma Am Niŋak Minim Ak Aŋgak \p \v 12 Chinup tep gip ak, Gor chinup kond mindakniŋ, timey ma gipun. Nimbip akaŋ, biynimb gunap kuyip timey giy akaŋ, minim yesek aŋgiy ma gipun. Pen chin key mindrep ma gipun; Gor chinup simb niŋiy diy, gos ñamb, mindrep gipun. \v 13 Pen minj nimbip tikpun gok, minim bak okok rek aŋgiy ma tikpun; riyt giy, miseŋ yimb niŋniŋgiy aŋgiy tikpun. \v 14 Miñiy keykey rek mindpun ak pen, chinup tep giniŋgamb ak; chinup niŋrep gem mey, Biyomb chin Jiysis winiŋgamb ñin ak nan-giy, chin nimbip niŋon tep giniŋgamb; nimb pen chinup niŋem tep giniŋgamb. \v 15-16 Kun anep mey, Masedoniya ma amninik ñin ak, gos bap niŋiy aŋgnik, “Yand Masedoniya biynimb kuyip minim aŋgniŋg, am nimbip niŋiy amnim; pen andkind apiy Jiwdiya amniŋg, kinjeŋ par nokom kun anep apiy, nimbip tip ak niŋyiŋg, apiy pandiknim. Kun gen mey, nimb niŋem tep gakniŋ, yip pen keñmaŋgiy gunap ñem ñimbyiŋg, Jiwdiya amnim aŋgnik.” \v 17 Gos kun ak niŋiy mey, nimbip minim piŋiy yoknik ak pen, kisen ma ninik. Ginik kun ak, yip pen aŋgniŋgambim, “Bi par ak nup key tep gip ar ak kindik giy, giniŋgayn giniŋgayn aŋgiy, minim anep aŋgip aŋgniŋgambim.” Yip bi minim ñiŋg nep pikraŋgip aŋgnimimb rek ayip ak pen; \v 18 yand Gor Biyomb niŋind yimb aŋgip ak ker mindpiyn rek, yergiy monmon ginim. \v 19 Salas, Timotiy, chin yakam nimbip Gor Ñinuk Jiysis Krays nup minim aŋgñinuk rek, nup niŋbim; nuk bi minim ñiŋg pikep bap ma mindip. Nuk yaw aŋgiy, kisen pen mer ma aŋgip. Minim yerip aŋgip ak, aŋgip rek nep gip. \v 20 Nop minim nuk yerip yerip aŋgak ak, Ñinuk Jiysis Krays apiy, maŋgiysek gip. Gip kun ak niŋiy, Gor nup tep aŋgiy, yimb dand aranimbun. \v 21 Nuk nep gek, chin kamb sek Krays nup chiŋgrep gipun. Nuk nep mey, chinup biynimb yand key yimb aŋgiy, \v 22 pisnep diniŋgamb rek Kawnan nuk ak yokek, ap chinup bak ayek mindpun. Kun gek mey, chinup aŋgak aŋgak rek maŋgiysek giniŋgamb aŋgiy niŋrep gipun. \p \v 23 Yand nimb Koriyn kay mindenimbik ak niniŋg genik ak pen, kayaŋ ak amiy minim yomb aŋgen, kosyam mindenimimb rek ayek niŋiy, nimbip simb niŋiy ma ninik. Gor nuk niŋimb; yesek ma aspiyn. \v 24 Pen minim yip anep kindik giniŋgambim aŋgiy gos ak ma niŋbiyn. Nimb key Krays nup gosimb niŋiy, nup chiŋgiy mindpim ak mey, yand am minim gunap sek aŋgen, niŋrep giy tep gakniŋ mindeniŋgambim aŋgiy apiyn. \c 2 \p \v 1 Pen yand gos bap niŋiy aŋgnik, “Tip ak am kuyip niŋiy, minim kilis aŋgen, kuyip simb ginimuŋ rek ayip ak; ma amnim aŋgnik.” \v 2 Pen nimbip gen simb gek, an pen mindiy yip geniŋgamb miñmiñ giniŋgayn? Biynimb kun ak rek bap ma mindeniŋgambay. \v 3 Kun ak niŋiy mey, nimbip minj tiknik. Amjakiy nimbip niŋen, yip tep giniŋgamb biynimb gok, niŋen simb giniŋgamb ak, tep ma giniŋgamb aŋgnik. Yenen, yand niŋbiyn: yip simb gek, nimbip simb giniŋgamb; yip tep gek, nimbip tep giniŋgamb. \v 4 Minj tiknik kun ak, mindmaŋgiy yip ak piŋiyñiy ayek, gos par ayiŋg, siy ñiŋg tikyokyiŋg tiknik. Nimbip miker yomb ginimuŋ aŋgiy ma tiknik; nimbip wasemb yimb aypiyn ak niŋnimimb aŋgiy tiknik. \s1 Bi Tap Timey Gak Anup Niŋiy Kirginimimb \p \v 5 Yand niŋen, bi gek miker yimb gak ak; yip ma gak, nimbip gak. \v 6 Pen nimb maŋgiysek rek nup kirpik ak; miñiy kun ma ginimimb. \v 7 Miñiy timey gak kun ak niŋiy kirgiy, nup minim sayn aŋgnimimb. Yenen: kun ma gem, simb gek apyap piknimuŋ rek ayip. \v 8 Kun ak nup wasemb aypun ak aŋgem, nuk niŋrep ginimuŋ. \v 9 Nimbip minj tiknik ak; nimb key minim kun ak tuŋgasikrep giy, mindrep giniŋgambim akaŋ aŋgiy, tiknik. \v 10 Pen biynimb nimb kayaŋ okok timey gey, minim yand rek, akniy niŋiy kirginim. Minim kun ak nimbik key ak mey, kuyip niŋiy kirginimimb. Pen minim yip rek gunap mindonimuŋ; akniy aŋgem apek, Krays yip niŋmindip rek, niŋiy kirginim. \v 11 Pen kilis giy, niŋiy ma kirgoniŋgambun, Seytan chinup gek, apyap pikjun rek ayip. Seytan per gen apyap pikniŋgiy aŋgiy niŋimb ak niŋbun. \p \v 12 Pen Krays minim tep ak, Trowas biynimb kuyip aŋgñiyn aŋgiy, Trowas amenik, Krays yip kinjeŋ yomek, woŋg nup ak miñmon kun ak ginim rek ayak ak pen; \v 13 mam Taytas, nimb Koriyn kay yerer giy rek mindenimbik minim ak ma dand apek, gos yomb kun ak niŋiy, Trowas biynimb kuyip nimb mindem aŋgiy, nup niŋniŋg miñmon Masedoniya amninik. \p \v 14 Kun ak Gor gip rek niŋiy, nup tep yimb apiyn. Ñinuk Krays nup yokek, ap Seytan nup di talak miŋgan nuk okok ay chinup dak. Diy, biynimb yip gosimb niŋbay guniy kuyip, dam Bapiy nup opriyŋ kuyrep wip rek bap ñinim aŋgiy, chinup dand namb amnakniŋ, biynimb kim amniŋgambay gok sek, kurginiŋgambay gok sek kuy kun ak niŋbay. \v 15-16 Biynimb Krays kasin giy kim disap gok; kuy kun ak niŋiy, kuyrep perper mindonjun ak wip aŋgiy, minim chinup ak dipay. Pen biynimb Gor nup ma diy, pisnep chip tikniŋg gipay gok nep; kuy nokom kun anep niŋiy, ak chip kuy rek wip aŋgiy kirpay. Kun gip kun ak, minim tep ak ñiñloŋ ayep ker mer: niŋrep giy aŋgñemb. \v 17 Chin biynimb kuŋaynep Gor minim aŋgñiyiŋg, maniy tap gok diniŋgambun aŋgiy aŋgñimbay rek, ma gipun. Krays yip mindiy, Nop niŋmindakniŋ, minim yipund giy ak nep aŋgñimbun. \c 3 \p \v 1 Pen minim aspun kun biy aŋgñirep gipun rek, kuyip aŋgon chinup diniŋgiy aŋgiy ma aspun. Chin biynimb nimb ma niŋbim gunap rek kun gipnup. Pen biynimb gunap chinup ma niŋey nimbip aŋgiy minj tikñem, dam kuyip ñimbnup. \v 2 Pen minj chin rek mey, nimb mindpim. Gos chin niŋbun ak; nimbip minim aŋgñon niŋiy dipim ak mey; biynimb okok nimbip niŋiy, chinup bi yerip rek ak niŋbay. \v 3 Minj kun ak, tap ñiwkil gep ak diy, kamb pis band ar ak tikpay rek ma aspiyn. Minj kun ak Krays nup woŋg gonuk, nuk key Gor Kawnan anup aŋgek, minim tep nuk ak gosimb nimbip namb ak tikak. \p \v 4 Pen minim aŋgñirep gipun rek aspun kun ak, Nop Gor mindakniŋ, Ñinuk Krays gak ar ak aspun. \v 5 Chin key gon amnimuŋ rek ma ayip; Gor nep mey chinup kond mindakniŋ gon amimb. \v 6 Nuk nep gek, chin bi woŋg tep nup gipun gok mindiy, minim kisen giniŋgayn aŋgiy aŋgayak ak, dand amiy, biynimb gok kuyip aŋgñimbun. Minim aŋgayak kun ak, low minim kamb pis ar ak tik ayek per apay ak mer; Kawnan nuk anep aŋgak. Low minim ar ak giy kumniŋgambun, pen Kawnan nuk gos ñakniŋ gon amek, perper mindeniŋgambun. \p \v 7 Low minim kun ak, Gor kamb pis band ar ak tikek, Mosis dand owakniŋ, melik tep yimb ak gek, Yisrel biynimb Mosis nup niŋniŋgiy rek ma ayak. \v 8 Pen Gor Kawnan gip ar ak, biynimb kuyip aŋgñon, minim kun ak dey, nuk kuyip key yimb gek, melik tep Mosis nup gak ak tap yikop rek ayip. \v 9 Kor niŋniŋgambay low minim ak chinup yokniŋg, key yimb gakniŋ yokak ak; niŋind suŋ-tep mindeniŋgambun minim ak yokek apek niŋnukniŋ, chinup key yimb gip. \v 10 Mosis low minim aŋgñak ñin kun ak, melik yomb gak ak pen; minim nuk kisenimb ak sup melik rek pikmindakniŋ, nindnimb ak melik ma mindip rek ayip. \v 11 Minim per ma mindonimuŋ ak, kilis yip niŋyaŋ aŋgiy yokak ak; minim nuk perper mindeniŋgamb ak aŋgñinukniŋ, niŋind key yimb ar ak gip. \p \v 12 Kun ak chinup direp giniŋgamb rek niŋiy, minim tep nup ak aŋgñiniŋg ñawil ma diy, monmon aŋgñimbun. \v 13 Mosis gak rek ma gipun. Nuk low minim ak aŋgñakniŋ, jomluk nuk ak melik yimb giy, pen yep won bap mindiy, sikoy gek wakniŋ, gisap kun ak ma niŋniŋgiy aŋgiy, wandbis band ak di jomluk yiwgak. \v 14-15 Pen Mosis nup nep ma gak, Jiwda biynimb gok kunep wandbis band rek, gos timund kuyip kom kom giy mindakniŋ, gos yipund giy niŋniŋgiy rek ma ayak. Gor minim nuk nind giniŋgayn aŋgiy aŋgayek tikyak ak riyt giyakniŋ, minim aspay mey ak aŋgiy ma niŋyak. Miñiy kunep riyt gey niŋiy, ma niŋbay. \v 16 Pen Biyomb ak nup gosimb niŋey, nuk gek gos kuyip paŋgyikek, aŋgak aŋgak rek niŋniŋgambay. \v 17 Biyomb chin ak nuk Kawnan ak mey, chin yip mindakniŋ, miker kuyip gip kun ak rek ma gip. \v 18 Biyomb ker mindpun rek, gos chin ak yipund giy amek, melik nuk ak chinup niŋimb. Niŋakniŋ, galas asdal ak gip rek, Kawnan nuk sek mindon biynimb gok niŋiy, nup ker mindpun ak niŋbay. Pen melik nuk ak chinup niŋakniŋ, nuk mindip rek mindon amjap. \c 4 \s1 Chin Yikop Man Tiyn Rek Mindpun \p \v 1 Gor key chinup simb niŋiy diy, woŋg kun biy aŋgayek gipun ak; gos miker gunap ma niŋbun. \v 2 Weygiy gipay ar ak sek, nambiŋ gakniŋ gipay ar ak sek ma gipun. Gor minim aŋgñiniŋg; minim chin key gunap sesek aŋgun aŋgiy ma apun. Yerer gipun gok yesek ar ak ma gipun. Biynimb gok chinup niŋiy, yipund giy nep gon amjap ak niŋniŋgiy aŋgiy, Gor chinup niŋmindakniŋ, minim nup ak yipund giy nep aŋgñimbun. \v 3 Minim kun ak biynimb ma niŋun apay gok nep, ma niŋiy, miñmon timey ak amniŋg gispay. \v 4 Gor nup gosimb ma niŋiy, Seytan nup biyomb chin aŋgey, windin kuyip ak koy gek, Krays melik tep minim ak ma niŋiy, nuk Nop Gor rek mindip ak ma niŋiy, gipay. \v 5 Pen minim chin key ma aŋgñimbun; Biyomb chin mey Krays nep aŋgiy, beŋ nup okok mindiy, nimbip direp gipun. \v 6 Nind kisyimnamb okok, Gor melik gaŋ aŋgek, day melik gak. Gak kun ak rek, namb chinup biyaŋ melik tep nuk ak, gaŋ aŋgek gip ak mey; miñiy biynimb gok chinup niŋiy, Jiysis Krays melik tep ak niŋbay. \p \v 7 Chin biynimb yikop man tiyn rek ak pen, Gor gek melik tep diy mindpun ak; kilis chin key mer; Gor kilis diy kun giy mindpun ak niŋbay. Miker keykey apiy, \v 8 chinup aybirikniŋg rek gip ak pen, siliŋg ay ambun. Kinjeŋ chin amemb ak ma mindek, yerginjun aŋgiy niŋmindon, kinjeŋ miŋgan nokom bap yikek, amiy kim ambun. \v 9 Chinup yukpay ak pen, Gor chinup ma kirgip. Chinup pikayon kumyaŋ aŋgiy pikpay ak pen, gamb nep pikpay. \v 10 Jiysis nup pikyakniŋ, gos kuŋay ma niŋak rek, chinup kunep giyakniŋ, gos kuŋay ma niŋbun ak mey, nup ker mindpun ak miseŋ niŋbay. \v 11 Kun ak lum ar biy mindnukniŋ, Jiysis ker mindpay aŋgiy chinup pikayniŋg nep gipay. Pen gipay kun ak, biynimb gok Jiysis yip mindpun ak niŋrep giy, gunap nup dipay. \v 12 Kun ak chinup minek minek kumemb rek ayip ak, nimb gunap minim tep ak niŋiy, perper mindeniŋgambim. \p \v 13 Baybol buk ak tikiy aŋgyak, “Gor nup gosimb niŋbiyn rek kun aŋgnik aŋgyak.” Kun ak rek, chin kunep nup gosimb niŋiy, minim aŋgñimbun. \v 14 Gor Ñinuk Jiysis nup gek tip tikjakak rek, chinup kunep gek tikjakoniŋgambun; dam ñiyiŋg, biynimb nip guniy aŋgniŋgamb. \v 15 Kun ak miker diyiŋg; kosyam mindyiŋg gipun kun ak, nimbip nen kun gipun. Kun gon mey, biynimb kuŋaynep minim nup ak diyiŋg; Gor nup tep aŋgyiŋg giyakniŋ, yimb nup ak yiy ar biyoŋ araniŋgamb. \s1 Nup Gosimb Niŋiy Gos Sek Mindpun \p \v 16 Kun ak ñin tomb chin sayn giyownimuŋ rek ayip ak pen; Gor chinup minek minek kilis ñakniŋ mindpun ak, gos yomb kun ak ma niŋbun. \v 17 Miker keykey dipun kun gok tap yomb mer; yikop won bap nep chinup giniŋgamb. Pen am nuk yip mindiy, perper mindrep giniŋgambun. \v 18 Lum ar biy mindiy, mindrep gun aŋgiy ma niŋbun: am Gor yip mindiy, perper mindrep ginjun aŋgiy niŋbun. \c 5 \p \v 1 Chin niŋbun: mumbwak chin miñiy mindip biy, korip bandak band rek mindip. Pen korip kun ak tuŋgwaniŋgey akaŋ, wor ay yapek, Gor korip chinup kisenimb perper mindeniŋgamb bap gayeniŋgamb, nuk yip per mindoniŋgambun miñmon nuk biyoŋ. \v 2 Korip kisenimb kun ak, chech rek ayjun aŋgiy, miker gakniŋ kond mindpun. \v 3 Chinup chech rek ayñeniŋgamb mey; daynep ma mindeniŋgambun. \v 4 Mumbwak nindnimb ak sek mindiy, miker gakniŋ mindpun ak pen; kirgiy, yikop mindonjun aŋgiy ma niŋbun: semb biyoŋ perper mindeniŋgamb mumbwak ak dinjun aŋgiy niŋbun. \v 5 Gor nuk key mumbwak kisenimb diniŋgiy aŋgiy, Kawnan nuk anup yokek apek yip mindpun ak mey; tap gunap aŋgak gok, aŋgak rek giniŋgamb ak niŋrep gipun. \p \v 6 Kun ak per gos sek kond mindpun. Mumbwak nindnimb ak sek mindiy mey, Biyomb chin ak yip ma mindpun. \v 7 Miñiy nup chiŋgiy gosimb niŋyiŋg mindpun ak pen, windin ma niŋbun. \v 8 Chinup giniŋgamb rek niŋiy, tep gip ak mey; mumbwak nindnimb ak kirgiy, mumbwak kisenimb ak diy, am korip miñmon chin yimb biyoŋ mindonjun aŋgiy niŋbun. \p \v 9 Kun ak gos yomb chin ak mey; biy mindiy akaŋ, am nuk yip mindiy, nup tep ginimuŋ ar ak nep ginjun. \v 10 Yenen: chin maŋgiysek am Krays windin yirik ar ak amon, mumbwak biy mindiy tep gipun akaŋ yergiy rek gipun ak niŋiy, pen kun ak rek ñiniŋgamb. \s1 Miñiy Gor Yip Jimñiy Mindonjun Rek Ayip \p \v 11 Biyomb chin ak, Bi jel gip ak niŋiy, biynimb gok kuyip minim aŋgñirep gipun. Chin bi yerip rek mindpun ak, Gor niŋrep gip; nimb kunep yip niŋbim rek ayip. \v 12-13 Pen gos chin niŋbun ak; nimb chinup bi yerip rek ak niŋrep giy mey, biynimb yimb kiyk key dand araniy mindrep ma gipay gok yip, penpen aŋg amiy apiy ginimimb rek ayniŋgamb. Pen minim apun kun ak, nimb aŋgniŋgambim; sakiy ayek, yimb kiyk key dand aranyiŋg aspay aŋgniŋgambim ak pen, ak mer. Chin aspun ak; nimb minim kuyip ak kirgiy, minim chin apun ak diy mey, Gor nup minim ak niŋrep giy, yimb nup dand aranimimb aŋgiy aspun. \v 14 Krays chinup wasemb ay kumek mey; gos chin ar ak key niŋiy ma gipun. Bi nokom yimb ak chinup nen kumak rek, chin maŋgiysek yip kumnuk rek ayip. \v 15 Kun ak miñiy tikiy, mindmaŋgiy chin lim giniŋgamb ar ak ma giy, chinup key tep giniŋgamb ar ak niŋiy ma ginjun; Biyomb chinup aŋgiy kumiy tip tikjakak ak, niŋek tep giniŋgamb ar ak nep ginjun. \p \v 16-17 Biynimb Krays nup chiŋgipay gok, nind mindyiŋgipay rek ma mindpay; kim kisenimb ar ak mindpay. Kun ak biynimb yikop gok gos niŋbay rek niŋiy; biynimb gok tep, biynimb gok timey aŋgiy ma niŋjun. Krays nup nind gos yesek ar kun ak rek nep niŋnuk ak pen, miñiy niŋbun: nuk bi tep yimb mindip. \p \v 18 Chin kim kisenimb mindpun kun ak, Gor nuk nep gek mindpun. Nind biynimb ñaŋgep nuk mindonuk ak pen, kisen Ñinuk Krays nup yokek apiy, chinup di Nop Gor yip jimñiy ay, biynimb gunap sek yand yip jimñiy mindeniŋgiy aŋgiy, chinup woŋg nuk ak aŋgayek gipun. \v 19 Biynimb gok yand yip jimñiy mindeniŋgiy aŋgiy, chinup aŋgayek mey, biynimb gok kuyip apun, “Gor Ñinuk Krays nup chinup nen aŋgiy, aŋgek apiy kumak ak mey; timey gipun ak niŋiy kirgiy, chinup biynimb miñmon keykey mindpun rek disap. Kun ak nup ker apem nimbip dek, nimb kunep nuk yip jimñiy mindeniŋgambim apun.” \p \v 20 Chin mey, bi namb nimb; Gor minim nup ak niŋiy, nimbip aŋgñimbun. Minim nimbip nembnemb giy rek aspun ak, Gor minim nuk key chinup yokip ak aspun. Kun ak nimb nup ker apiy, nuk yip jimñiy mindenimimb. \v 21 Pen tap siy tap timey gach ak chinup biynimb maŋgiysek chiŋg dek, Gor yip jimñiy mindep rek ma ayek, Ñinuk tap siy tap timey bap ma gak ak yokek apiy, tip chinup ak diy kumek mey; nup chiŋgipun rek, Gor biynimb suŋ-tep yand aŋgip. \c 6 \p \v 1 Kun ak Gor yip jimñiy woŋg gipun rek, nimbip minim kilis giy aŋgiy aspun: Gor nimbip simb niŋiy, Krays nup yokek apiy dak ak mey, nup ma kirginimimb aspun. \v 2 Gor aŋgak: \q1 “Minim kun ak rek niŋnim aŋgiy mindenik ñin ak, yip aŋgniŋenak niŋnik. Nip dinim aŋgiy mindenik ñin ak mey, nip dinik aŋgak.” \m Kun aŋgak ak niŋbun; miñiy ñin biy Gor chinup simb niŋiy diniŋgamb. Miñiy ñin biy nup chiŋgiy mey, kim amniŋgambun. \p \v 3 Nup woŋg giñimbun ak amrep ginimuŋ aŋgiy, niŋrep giyiŋg gipun. Biynimb gunap niŋiy gos gunap apek, apyap pikniŋgambay ar ak ma gipun. \v 4 Pen yerer gipun ak, Gor nup woŋg gispun ak niŋniŋgiy aŋgiy, miñ tep ar ak nep gipun. Kun ak woŋg nup ak ma kirpun. Miker diy, kosyam mindiy akaŋ, yerer gek; gos kun ak ma niŋbun. \v 5 Chinup ñin gunap tapin pikpay; ñin gunap kalambis aypay; ñin gunap kinrep ma gipun; ñin gunap yiwan kinbun. \v 6 Pen mindrep giy; niŋrep giy; miluk ma niŋiy; biynimb direp giy; Gor kawnan yip mindiy; biynimb wasemb yimb ay, \v 7 minim niŋind yimb nep aŋgiy, Gor kilis ñakniŋ woŋg gipun rek; woŋg nup gipun ak niŋniŋg niŋniŋgambay. Chin Gor bi suŋ-tep nuk ak mey, chim kandiŋ tap gok ñin pis pis ñakniŋ, Seytan yip penpen gipun. \v 8 Biynimb gunap yimb chinup dand aranimbay; gunap dand apyowpay. Gunap chinup minim tep apay; gunap minim timey apay. Chinup bi yesek aŋgep aŋgiy niŋbay ak pen, chin bi minim niŋind nep apun. \v 9 Chinup ma niŋbun apay ak pen; niŋrep gipay. Kumbun rek ayip ak pen; kim mindpun. Tapin pikpay ak pen; ma kumbun. \v 10 Miker yomb gip ak pen; tep gakniŋ mindpun. Simbgeprek mindpun ak pen; chin gipun rek, biynimb kuŋaynep mindrep gipay. Tap ma mindip gok mindpun ak pen; Gor chinup kond mindakniŋ, mindrep giyiŋg gon amjap. \p \v 11 Koriyn biynimb. Nimbip mindmaŋgiy aypun rek, minim gunap weygiy ma aspun, miseŋ yimb aspun. \v 12 Nimbip mindmaŋgiy aynuk ak, kun giy nep mindip ak pen; chinup mindmaŋgiy ayiŋgipim miñ ak dam akay yokpim. \v 13 Chinup ma kirginimimb; nimbip gipun rek, chinup mindmaŋgiy aynimimb. Nimbip niŋen ñapan yand rek ayek kun aspiyn. \s1 Biynimb Gor Ker Ma Mindpay Gok Yip Ma Yiŋgoŋg Ginimimb \p \v 14 Biynimb Gor nup gosimb niŋbay gok, biynimb yikop gok yip minim aŋg ar nokom ay, gey amnimuŋ rek ma ayip. Biynimb mind tep gipay gok, yergiy biynimb mindrep ma gipay gok yip, jimñiy gey amek tep giniŋgamb? Pen biynimb melik pis okok mindpay gok, yergiy biynimb kisyim pis okok mindpay gok yip, jimñiy mindeniŋgambay. \v 15-16 Krays yip, Seytan yip minim aŋg ar nokom ma ayniŋgayr. Biynimb Gor ker mindpay gok yip, biynimb yikop gok yip, gos ar nokom ma niŋniŋgambay. Chin biynimb nup ker mindpun gok, korip mindep nuk ak mindpun. Pen chin Gor korip mindpun gok sek, tap yikop aŋgniŋbay korip mindpay gok sek minim bap aŋg ar nokom ay, gon amnimuŋ rek ma ayip. Gor nuk key aŋgak, \q1 “Yand namb kuyip okok mindiy, Biyomb kiyk ak minden, kiyk pen biynimb yand mindeniŋgambay aŋgak.” \p \v 17 Kun ak nuk aŋgip, “Kuyip kirgiy keynep mindiy, mindrep ginimimb. Tap asiŋ gok ma wilikem, nimbip diniŋgayn. \v 18 Den mey, Nap nimbik yand minden; nimb ñi pañ yand gok mindeniŋgambim aŋgip.” Biyomb gin yimb ak kun aŋgip. \c 7 \p \v 1 Buŋgiy tep yand gok. Gor chinup giniŋgayn aŋgiy minim aŋgayak kun ak, nup aŋgniŋon; timey gipun gach ak sek, gos timey niŋbun gach ak sek wiykyokek, nup pirikiy tap asiŋ gok pisnep kirgiy, biynimb suŋ-tep nuk gok mindenjun. \s1 Pol Miñmiñ Gak \p \v 2 Chin biynimb nimbip bap, yesek aŋgiy, timey giy akaŋ, monmon giy ma ginuk. Kun ak chinup wasemb aynimimb. \v 3 Nimbip aŋg sikoy giniŋg ma aspiyn; nind aŋgnik rek, nimbip niŋen tep gip rek, jimñiy mindpun. Kim mindiy akaŋ, kumniŋgambun ak, jimñiy nep mindeniŋgambun. \v 4 Nimbip gos gunap ma niŋbiyn, tep gakniŋ mindpiyn. Chinup miker yimb gisap ak pen, miñmiñ giyiŋg mindpiyn. \p \v 5 Pen chin miñmon Masedoniya amjaknuk ñin ak, won bap yikop ma mindonuk: miker keykey mindiy, penpen ar keykey aŋgeyak, gos yomb ak niŋnuk. \v 6 Pen Gor bi tep biynimb direp gip ak, Taytas nup yokek apek, yip tep yimb gak. \v 7 Nuk biy apiy, nup yerer gipik ak sek, gosimb yip niŋiy simb gakniŋ kond mindenbik minim ak sek aŋgek, yip tep yimb gak. \p \v 8 Minj tiknik ak niŋem, nimbip simb yimb gak ak pen; yand gos yomb kun ak ma niŋbiyn. Minim kilis aŋgiy tiknik kun ak niŋem, simb gak ak pen; ak yikop won nokom bap nep gak. \v 9 Kisen mey, namb chin biy miñ timey ar ak ma ginjun aŋgiy kirpik ak, yip tep gip. Yand niŋbiyn: nimbip simb gak kun ak, Gor ginimuŋ aŋgiy niŋak rek nep gak ak mey; minj tiknik kun ak, niŋind kun giy tiknik. \v 10 Biynimb miñ timey ar ak giy, “Gor nup yenen kun gipun aŋgiy” kirpay gok, nuk yip mindiy kim mindeniŋgambay. Pen biynimb Gor nup gosimb ma niŋiy yikop nep simb giniŋgamb gok, yergiy kim amniŋgambay? \v 11 Pen nimbip simb gak kun ak, Gor gek gos niŋrep giy apik, “Pol nup direp ginjun. Namb chin biy yenen monmon gispay? Chin timey ma gipun ak, biynimb gok niŋrep giyaŋ aŋgiy apik.” Kun ak minim aŋg ar nokom ay, bi timey gak anup gos ñinjun aŋgiy gispim. Kun ak tep yimb gispim. \v 12 Nimbip minj tikyoknik ak, bi tap siy tap timey gak anep akaŋ, binuk monmon gak anup aŋgiy ma tiknik; nimbip gos niŋiy, Gor niŋmindakniŋ, chinup direp gipim rek, key niŋrep ginimimb aŋgiy tiknik. \v 13 Pen minj kun ak niŋiy, chinup direp yimb gipim ak mey, tep gip. \p Pen Taytas nimbip am niŋiy apiy kesim dek, nup tep yimb gak rek chinup kunep gak. Nup direp gipik ak mey, miñiy gos yomb ma niŋimb. \v 14 Nup direp giniŋgambim aŋgnuk rek nep gipik ak mey; chinup nambiŋ ma gisap. Minim nimbip apun gok, per niŋind gok nep apun rek, minim nup aŋgnuk ak, kunep niŋind yimb nep aŋgnuk. \v 15 Pen Taytas am nimbip minim aŋgek, nimb jep diyiŋg minim kun ak diy, nup direp gipik ak; nimbip niŋek tep yimb gip. \v 16 Pen miñiy niŋrep gipiyn: nimb ar bap key ma giniŋgambim; mindrep giniŋgambim. Kun ak yip key tep yimb gip. \c 8 \s1 Masedoniya Biynimb Opriyŋ Yomb Yomb Rek Ñiyak \p \v 1-2 Pen mam ay sikop. Biynimb Krays ker Masedoniya propens mindpay gok, tap kiyk kuŋay ma mindek, kosyam mindeyak ak pen; Gor kuyip gos tep ñek, opriyŋ monmon ñiyak. \v 3 Maniy kiyk kuŋay ma mindek ak pen; ñiniŋgiy rek namb ak kirgiy yomb yomb ñiyak. Gos kiyk key niŋiy, \v 4 chinup nembnemb giy, Jiwdiya biynimb Gor ker mindiy, yiwan yomb gek yikop mindpay gok kuyip, maniy ñinjun aŋgiy ñiyak. \v 5 Pen giyak kun ak, giniŋgiy aŋgnuk rek nep ma giyak. Gor giniŋgiy aŋgip rek nup di nind ay, chinup bi woŋg nup gipun gok sek direp giyiŋg, opriyŋ kun ak ñiyak. \v 6 Pen Taytas nind am nimbip aŋgek, nimb kunep opriyŋ ñiniŋg gembik rek, nup apiyn, “Am kuyip kond mindenimin; opriyŋ di nan-giniŋg gispay kun ak nan-giniŋgiy apiyn.” \v 7 Nimb mey, Gor nup gos niŋrep giy, minim niŋrep giy, biyimb aŋgñirep giy, biynimb direp giy, chinup wasemb ay gipim ak; miñiy Gor nup direp gun aŋgiy niŋbim rek, Jiwdiya biynimb gok kuyip simb niŋiy, tap opriyŋ ak monmon ñinimimb. \p \v 8 Pen nimbip nembnemb giy ma aspiyn. Gor nup wasemb yimb aypim akaŋ aŋgiy, biynimb gunap tep gakniŋ gispay rek aspiyn. \v 9 Krays chinup simb niŋiy gak rek niŋbim. Miñmon nuk ak mindiy, mindrep gak ak pen, nimbip aŋgiy mindrep gak kun ak kirgiy, biy apiy bi yimgeprek yimb ak mindek. Kun gak rek, nimb mindrep gep ak dipim. \v 10 Simiy nind ak, nimb gos tep niŋiy, Jiwdiya kay kuyip opriyŋ ñinjun apik. Kun ak nimbip aspiyn; \v 11 tap mindonimuŋ gok bilok ay, kuyip ñemb rek ak miñiy pisnep ñinimimb. \v 12 Gor nup tep gip ak, opriyŋ monmon ñinjun. Pen monmon ñinjun aŋgiy, siskoy nep ñemb rek ayek, gos yomb ma niŋjun. Gor tap chin mindip gok nep ñin paŋgniŋgamb; ma mindip gok sek ma ñin paŋgniŋgamb. \p \v 13 Biynimb maniy ñiniŋgambim gok mindrep gey; nimb pen kosyam mindenimimb aŋgiy, ma aspiyn. \v 14 Tap nimb mindip rek, kuyip gunap bilok ñem mey; kisen tikdinimuŋ ñin ak, nimbip pen ñiniŋgiy. Kun giy, kiy yip andip andip rek mindeniŋgambim. \v 15 Baybol buk ak tikiy aŋgyak: \q1 “Biynimb tap mana apay ak kuŋaynep yipruŋg diyak gok niŋey, yomb rek ma ayek; key ñiŋniŋgiy rek ak nep mindek. Pen biynimb sikoy rek diyak gok kuyip kunep, ma tikdak aŋgyak.” \s1 Taytas Nup Miñmon Koriyn Yokak \p \v 16 Gor Taytas nup gos tep ñek, yand nimbip direp ginim aŋgiy niŋbiyn rek nep niŋimb ak; Gor nup tep aspiyn. \v 17 Taytas am kuyip niŋiy owan aŋgen, nup key tep gip rek, nimbip ker jap. \v 18 Pen bi tep chin bap sek, Taytas yip yoksipun. Bi kun ak nuk minim tep woŋg ak giy, miñmon sikoy keykey okok aŋgñiraŋgakniŋ, nup tep yimb apay. \v 19 Nup aŋgyak chinup kondey, opriyŋ maniy di nan-giniŋgambay gok dand Jerusalem amiy, biynimb simbgeprek gok kuyip ñon mey, Gor nup yimb ak araniŋgamb. \v 20 Pen opriyŋ yomb kun gok niŋrep giy ma dand amoniŋgambun; ayrep giy ma dand ambay aŋgniŋgiy rek ayip. \v 21 Bi maniy siydep rek ma mindpun ak Gor niŋimb; pen niŋrep giy dand amon, biynimb gok kunep niŋniŋgambay. \p \v 22 Pen mam chin bap sek yoksipun. Nup per tep gakniŋ woŋg gip ak, niŋrep gipun. Nimbip gos niŋimb ak mey, tep yimb gakniŋ jap. \v 23 Buŋgiy Taytas nup yoksipun ak, yand yip woŋg jimñiy giy, nimbip minim aŋgñirapur. Pen binuk yip japiyr omiŋal ak, Krays nup yimb dand aranimbiyr rek, Krays biynimb nuk Masedoniya propens namb okok woŋg kun ak aŋgayey, yip japiyr. \v 24 Pen kayaŋ ak amjakey, kuyip wasemb yimb ay direp ginimimb. Kun gem mey, minim kun ak yomb amek, biynimb Gor ker mindpay miñmon keykey okok niŋiy aŋgniŋgambay, “Pol Koriyn biynimb Gor ker mindpay gok kuyip, yimb dek aranimb ak, niŋind nep gip aŋgniŋgambay.” \c 9 \s1 Biynimb Gor Ker Mindpay Gok Direp Ginimimb \p \v 1 Pen biynimb Gor ker mindpay gok direp ginimimb aspiyn minim ak, nimb key niŋrep gipim. \v 2 Nimb Akaya propens mindpim gok, simiy nind ak, opriyŋ kun ak gos key niŋiy ñiniŋg gembik; yand am biynimb Masedoniya propens mindpay okok kuyip, aŋgenik niŋiy; miñiy biynimb kuŋaynep opriyŋ ñispay. \v 3 Pen mam gunap kuyip nimbip nind yoksipiyn ak; opriyŋ dayrep gem mey, Masedoniya kay kuyip aŋgnik ak, minim nep aŋgip aŋgiy ma niŋniŋgiy. \v 4 Pen maniy ma nan-geniŋgambim; Masedoniya biynimb gunap poŋind amjaken, minim nep aŋgnik rek, chinup nambiŋ giniŋgamb. Nimbip kunep ginimuŋ rek ayip. \v 5 Kun ak mam chin gok kuyip nind aŋgyoksipiyn. Kiyk am nimb yip mindiy, maniy ñiniŋgambun apik ak, nan-gem mindonimuŋ. Kisen yand Masedoniya biynimb gunap yip amjakiy, gos nimb key niŋiy opriyŋ ñimbim ak niŋrep giniŋgambay. \p \v 6 Nimb niŋbim: biynimb tap yiŋ kuŋay ma yimbay gok, tap kuŋay ma mindeniŋgamb; biynimb tap yiŋ kuŋay yimbay gok nep, tap kuŋaynep mindeniŋgamb. \v 7 Kun ak nimb biynimb nokom nokom mindpim rek, gos key niŋiy opriyŋ ñinimimb. Yiruk gakniŋ ma ñinimimb. Biynimb gunap nimbip nembnemb gey niŋiy, ma ñinimimb. Key niŋbim rek, tep gakniŋ ñinimimb. \v 8 Pen Gor Biyomb mindip ak nimbip bilesiyŋ ñiniŋg, tap tikdiniŋgamb rek nep ma ñiniŋgamb; gos nuk key niŋiy, tapin ñinimuŋ rek mindip. Kun ak mey tap nimb kuŋaynep mindakniŋ, woŋg tep nup ar keykey minek minek ginimimb rek ayniŋgamb. \v 9 Minim kun ak rek, Baybol buk ak tikiy aŋgyak: \q1 “Biynimb an biynimb simbgeprek gok kuyip, tap monmon ñiniŋgambay ak, Gor biynimb tep yand aŋgiy, niŋyiŋg nep mindeniŋgamb aŋgyak.” \m \v 10 Gor chinup per tap yiŋ ñiy, keñmaŋgiy ñiy gip ak; nimbip tap yiŋ kuŋay yimb ñiniŋgamb. Pen nuk gek jakrep geniŋgamb, nimb diy gunap biynimb bilok ñem mey, tep yimb ginimuŋ rek ayip. \v 11 Nimbip per gek, tap nimb kuŋaynep mindek, monmon ñemb rek ayniŋgamb ak mey; tap ñiyiŋg mindem, chin dand amiy biynimb gunap ñon, Gor nup yimb ak dand araniŋgambay. \p \v 12-13 Gor nup chiŋgiy, direp giniŋgambim kun ak, biynimb gok sek direp geniŋgambim mey; Gor nup yimb ak dand aranyiŋg aŋgniŋgambay, “Kiyk Krays minim tep ak pisnep diy, chinup monmon ñiy, biynimb okok kuyip monmon ñiy gipay ak; nip tep yimb aspun aŋgniŋgambay.” \v 14 Pen Gor nimbip simb niŋiy direp yimb gip rek niŋiy, gos kiyk am nimbip kom kom gek tep gakniŋ, Gor nup aŋgniŋ mindeniŋgambay. \p \v 15 Pen chinup Ñi tep yimb nuk ak monmon yokek apiy kumak ak; nup yimb dand aranjun. \c 10 \s1 Pol, Yip Yenen Kun Apay Aŋgak \p \v 1-2 Yand Pol nimbip aspiyn: Krays Biyomb chin ak, bi tep biynimb aŋgdep ak mindip rek, yip nembnemb gem, nimbip minim kilis ak ma aŋgnim! Biynimb nimb gunap yip apay, “Nuk ap chin yip mindiy; bi sayn, minim ma aŋgip ak pen; am par okok mindiy, minj anep tikiy, minim kilis giy aŋgip apay.” Pen minim ar bap apay, “Pol biynimb yikop mankumb biy ker gok niŋbay rek nep niŋiy aŋgip apay.” \v 3 Niŋind apay; mankumb biy mindpun ak pen, biynimb mankumb biy ker gok gos niŋbay rek niŋiy, minim kilis penpen aŋgep ar ak ma apun. \v 4 Chim yakam chin diy penpen gipun ak, Gor kilis sek mindip ak mey, Seytan boŋg kilis gayip gok am gi timey gon, biynimb pen aŋgniŋgiy rek ma ayip. \v 5 Gor nup gosimb ak kirgiy, yimb key dand araniŋg gipay ak pen; Gor chinup kond mindakniŋ minim aŋgon, kinjeŋ kiyk bap ma mindip ak niŋbay. \v 6 Kun ak nimb Koriyn biynimb Krays aŋgip rek giy mey; kisen biynimb nup alemb alemb ñimbay gok, aŋgrep gem niŋniŋgiy. \p \v 7 Nimb gunap yip niŋem, bi yikop rek ayip ak pen; niŋrep ginimimb. Nimb Krays ker mindpim rek chin kunep mindpun. \v 8 Biyomb ak nep chinup woŋg aŋgayek, biynimb gok kuyip kond mindpun apiyn ak, yimb nuk key dand aranjap aŋgniŋgambim ak pen, yip nambiŋ ma giniŋgamb. Pen woŋg aŋgek gipun kun ak; biynimb gok kuyip aŋgem apyap pikniŋgiy aŋgiy ma aŋgak; kuyip aŋgem mindrep giniŋgiy aŋgiy chinup aŋgek gipun. \v 9 Pen nimbip minj tikyokpiyn gok niŋiy, piriknimimb aŋgiy ma yokpiyn. \v 10 Biynimb gunap yip apay, “Nuk par okok mindiy, minj nep tikyokiy, minim kilis yimb aŋgip ak pen; biy apek niŋon, biyomb minim apay rek ma aŋgip apay.” \v 11 Pen biynimb kun apay kun gok niŋmindeniŋgiy. Chin amjakiy, ar bap key ma giniŋgambun; par akniy mindiy, minj tikiy apun rek nep giniŋgambun. \p \v 12 Pen biynimb, chin yomb yimb mindpun apay kun gok; kiyk yomb mindpay akaŋ, chin yomb mindpun aŋgiy piyow niŋun aŋgon, chinup jel ma gip. Kiyk apay, “Chin gipun ar ak nep yipund gip, chin nep biynimb tep yimb; biynimb maŋgiysek kayaŋ rek mindpay apay.” Apay kun ak mindrep giy ma apay. \v 13 Pen chin Gor woŋg ak tep gipun akaŋ, minim kun ak rek aŋgniŋg, biynimb gunap woŋg geyak, chin ap yikop ar koyoŋ ginuk ak sek, ma aŋgniŋgambun; Gor chinup bilok ayek key gipun ak nep aŋgniŋgambun. \v 14 Nimbip nen, Gor chinup aŋgek, chin nind nep amiy minim tep aŋgñonuk; nup ker mindpim minim ak aŋgniŋgambun. \v 15 Biynimb gunap miñmon nimb ak am kiñiŋ giy woŋg gey, chin ar okok apiy, miñmon biy Gor woŋg ak chin gipun aŋgiy ma aŋgniŋgambun. Pen chinup tep giniŋgamb ak; nimb Gor nup chiŋgrep yimb giy mey, woŋg chinup aŋgayak ak, nimb yip gon amrep giniŋgamb. \v 16 Kisen mey nimbip silawiy, am miñmon nind ma aŋgñiyak kondoŋ okok amiy, kuyip minim tep ak aŋgñiniŋgambun. Pen chin bi gunap gipay rek, yimb yomb dun aŋgiy, bi gunap woŋg giniŋgambay ar ak chin gipun aŋgiy, ma aŋgniŋgambun; key gipun ak nep aŋgniŋgambun. \v 17 Pen Baybol buk ak tikiy aŋgyak, “Biynimb miñmiñ giniŋg, Biyomb ak kuyip gek minim ma mindip ak niŋiy, miñmiñ giniŋgiy aŋgyak.” \v 18 Yenen: Biyomb chin ak biynimb key tep giniŋgamb gok ma diniŋgamb; biynimb nuk niŋek minim ma mindip gok diniŋgamb. \c 11 \s1 Bi Jiysis Minim Aspun Aŋgiy Yesek Apay Gok \p \v 1 Yand sakiy minim rek aŋgniŋgayn ak pen, minim kiñiŋ mindakniŋ aŋgniŋg gispiyn. \v 2 Gor nimbip wasemb ayip rek, yand kunep gipiyn. Nimbip biyn piñ mindrep giy bi nokom diniŋg gek, dam bi kun ak nup ñinik. Bi kun ak mey Krays. \v 3 Pen yand pirikpiyn ak; nind yimb yimb siyŋ ak tom gek, Yiyp niŋdak rek, biynimb gunap nimbip kunep minim yesek gok aŋg dand amey, gos kiyk niŋbay rek niŋiy, Krays nup gosimb nokom niŋiy direp gipim ak, kirginimimb rek ayip. \v 4 Yenen: nimb kuyip tip ñem, Jiysis chin ak nup minim aŋgñimbun ak ma apay; Jiysis bap key rek minim ak aŋgñey, monmon dispim. Pen Gor Kawnan ak sek, minim tep ak sek kunep, key kisenimb bap rek ak dispim. \p \v 5 Pen yand niŋen, bi Jiysis minim dand amemb nimbik kun gok biyomb; yand bi tam okok rek ma mindpiyn. \v 6 Minim kiyk ak, yindik yimb apay ak pen, yand apiyn rek niŋrep giy ma apay. Chin nimbip per niŋrep giy nep, aŋgñimbun ak niŋrep gipim! \p \v 7 Pen nimbip Gor minim tep aŋgñinik ak; bi gunap gipay rek, pen tap gunap ñinimimb aŋgiy ma aŋgnik. Ginik kun ak, yip bi tam okok bap aŋgiy niŋbim? \v 8 Nimbip woŋg giniŋg genik, Gor ker mindpay biynimb tiŋgoŋ gunap, yip maniy tap gunap ñiyak. \v 9 Nimb yip mindenik ñin ak, tap nimbip bap ma dinik; mam ay Masedoniya nimb wiyak gok nep, tap yip yerip tikdak gok dap ñiyak. Kisen kunep, tap nimbip gunap ma aŋgniŋniŋgayn. \v 10 Nimb Akaya propens mindpim gok, tap nimbip ma dipiyn rek, aŋgyiŋg nep mindeniŋgayn. Krays binuk mindpiyn rek, niŋind yimb aspiyn. \v 11 Pen apiyn kun ak, nimbip yiruk niŋiy ma aspiyn. Gor niŋimb: nimbip wasemb yimb aypiyn. \p \v 12 Pen maniy tap nimbip gok ma nep don, bi Jiysis minim dand amemb mindpun aŋgiy nimbip tom gipay gok, chin gipun rek nep gipay aŋgiy, aŋgniŋgiy rek ma ayniŋgamb. \v 13-14 Bi minim yesek aŋgñimbay kun gok, Jiysis woŋg gispun aŋgiy tom gipay ak; niŋind kun gipay. Yenen: ñin gunap nop kiyk Seytan kunep; Gor enjol melik tep nuk bap rek silok ay wip. \v 15 Kun ak bi nup woŋg gipay gok, bi suŋ-tep rek silok ay apey, gos yomb ma niŋjun. Pen gipay kun ak, Gor kuyip yerer giniŋgamb ak, giy diniŋgambay. \s1 Pol Gor Woŋg Giyiŋg Miker Dak \p \v 16 Yand tip ak aspiyn: nimb gunap yip bi sakiy aŋgiy, ma niŋnimimb. Pen yip bi sakiy aŋgiy niŋniŋgambim ak, yip kirgem; bi sakiy gok, yimb kiyk key dand aranimbay rek minim gunap aŋgnim. \v 17 Pen minim kun biy Biyomb ak gos ñimb rek ma aŋgniŋg gispiyn; bi sakiy ayek, yimb key dand aranimbay rek aŋgniŋg gispiyn. \v 18 Bi gunap gos key niŋiy, yimb kiyk key dand aranimbay ak, yand kunep ginim. \v 19 Yenen: nimb gos niŋrep yimb gipim rek, bi sakiy gok minim aŋgey, nimbip yiruk ma gip. \v 20 Bi yesek aŋgiy, nimbip lipiŋg dand amiy, maniy tap nimbip gok diyiŋg, nimbip monmon giyiŋg, yimb yomb dipay gok; nimbip tep gip. \v 21 Pen yand bi tam okok mindpiyn ak, nimb yip mindiy, tap nimbip gunap ma dinik. Pen sakiy minim rek aspiyn ak, yimb kiyk key dand aranimbay rek, yand kunep giniŋgayn. \v 22 Kiyk Hiybriw biynimb? Yand kunep Hiybriw bap. Kiyk Yisrel biynimb? Yand kunep Yisrel bap. Kiyk Ebraham kiñiŋ bap? Yand kunep Ebraham kiñiŋ ak mindpiyn. \v 23 Kiyk Krays nup woŋg gipay? Yand bi sakiy rek yimb key dand aranjipiyn ak pen; kiyk yand woŋg kilis giy, miker ar keykey dipiyn rek ma gipay. Yip ñin kuŋaynep, kalambis ayak. Ñin kuŋaynep tapin pikyak. Ñin kuŋaynep kumdam namb ay winik. \v 24 Jiwda kay yip ñin keykey anep mamind ak, miñ diy yinj ñin jiwiy, andikiy jiy piskind ak pikyak. \v 25 Rom kay kunep yip ñin keykey omiŋal nokom, kur diy pikyak. Ñin bap biynimb kuŋaynep, yip kamb jiw pikyak. Siyip taŋgenik; ñin keykey minek omiŋal nokom, siyip ak pisnep paŋg pikek amdak. Siyip timey gak ñin kun gok, minek bap tap day band bap chichiy diy, ñiŋg kas ar ak aran apyan gi minden minden, pumb saŋind amiy, kisyim apiy, miñmon yowak. \v 26 Per miñmon kumemb rek namb okok taŋgyiŋg, ñiŋg wilik gok tikpiyn; bi biynimb pikay tap kuyip siy dipay namb okok tapiyn; biynimb yand Jiwda yipund giy akaŋ, Jiwda mer namb okok girapiyn; biynimb mam ay apay ak pen, Krays ker ma mindpay namb okok akaŋ, dawin yomb okok akaŋ, solwara namb okok akaŋ, saŋgiy okok akaŋ giraŋgiy per mey kumbiyn. \v 27 Woŋg kosyam giy, wisin ma kiniy, chech ma mindiy, keñmaŋgiy ma mindiy, yiwan giy, ñiŋg nen giy, takil giy gip. \v 28 Pen miker bap mey, biynimb Krays ker mindpay miñmon keykey okok, mindrep gispay akaŋ aŋgiy gos yomb ak niŋbiyn. \v 29 Krays biynimb nuk gunap apyap pikniŋg gey, gos yomb yimb niŋbiyn. Pen biynimb gunap kuyip gey apyap pikpay ak niŋen timey yimb gip. \p \v 30 Biynimb gunap chin biynimb yomb kalrimey mindpun aŋgiy, tep gakniŋ yimb dand aranimbay ak pen; yand miñ ar kun ak ma giniŋgayn; bi tep ma mindpiyn rek, tep gakniŋ mindeniŋgayn. \v 31 Jiysis Krays Nop Gor, Biyomb pernep yimb dand aranemb ak, yand yesek ma apiyn ak niŋimb. \v 32 Yand dawin yomb Damaskas mindenik, kiyŋ Areytas binuk aŋgayek Damaskas kond mindyiŋgip ak, yip kalambis ayin aŋgiy, poliys nuk gok aŋgek, kinjeŋram okok maŋgiysek tikyak. \v 33 Kun giyak ak pen; mam chin gunap yip di wand yomb miŋgan ak ay, miñ tiwniŋgiy, kamb wariy kus kus giyak wiyndiw miŋgan ak lipiŋg yokey, am am man biyaŋ amiy, pirik amninik. \c 12 \s1 Pol Day Niŋak Minim Ak Aŋgñak \p \v 1 Yimb yand key dand aranen tep ma giniŋgamb ak pen; Biyomb chin ak, bi bap nup gek day niŋak minim ak, aŋgniŋg aŋgniŋgayn. \v 2 Wosrey bi yand niŋep rek Krays nup chiŋgrep gak bap, Gor dand miñmon tep semb biyoŋ amnak. Gak kun ak, miñiy simiy yin yin ayip wanjrem piskind ak. Pen bi kun ak mumbwak sek kun biyoŋ amnak akaŋ, mumbwak kirgiy Kawnan nep amnak akaŋ, ma niŋbiyn; Gor nep niŋimb. \v 3 Minim ar kun anep tip aspiyn. Nup dand miñmon tep biyoŋ amnak ak pen; mumbwak sek akaŋ, mumbwak kirgiy kawnan nep amnak akaŋ, ma niŋbiyn; Gor nuk nep niŋimb. \v 4 Pen kun biyoŋ amiy, key yimb mindek ak niŋak. Key yimb gak kun ak, biynimb aŋgñemb rek ma ayak. \v 5 Bi bap nup gak kun ak rek aŋgniŋgayn ak pen; yimb key dand aranbinip ak, tep ma gipkop. Minim yand key aŋgniŋg; bi kilis ma mindiy, kosyam mindpiyn rek nep aŋgniŋgayn. \v 6 Yimb key dand aranemb minim gunap ma mindek ma aspiyn. Pen biynimb gunap yip niŋiy, ak bi tep key mindip aŋgey, yip tep ma gipkop. Yip tep gip ak, gipiyn gipiyn rek niŋiy akaŋ, minim apiyn rek niŋiy, bi yerip rek mindpiyn ak key niŋniŋgiy. \p \v 7 Yenen: Gor yip dand biyoŋ amnak kun ak, biynimb gunap ma niŋyak, yand nep niŋnik rek, yimb yand key dand aranim rek ayek, Gor yip tap miker ñemb bap ñimb. Tap kun ak Seytan ker apiy, yip ñiw rek pinjikyiŋg mindip. \v 8 Biyomb ak nup ñin omiŋal nokom aŋgniŋiy, yip kun gisap rek ma ginimuŋ aŋgnik ak pen; \v 9 yip aŋgak, “Biynimb gok, keynep mindiy, mindrep giniŋgiy rek ma ayip ak niŋrep giy mey; kuyip simb niŋiy kond mindnikniŋ mindeniŋgambay. Kun ak gos yomb ma niŋnimin aŋgak.” Kun aŋgak ak, yimb key dand aranemb ak yip tep ma gip. Yip tep gip ak mey: bi tep ma mindpiyn rek aŋgniŋ minden, yip direp giyiŋg mindonimuŋ. \v 10 Kun ak Krays ker mindpiyn rek; yip aŋgjiwpay akaŋ, timey gipay akaŋ, kosyam mindiy mindrep ma gipiyn akaŋ, yip yerer gek, yand miñmiñ yimb gipiyn. Yenen kilis yand ma mindip ñin ak, Gor yip kond mindrep gip ak mey, kilis yimb giy mindenim rek ayip. \s1 Nimbip Koriyn Kay Direp Gipiyn Aŋgak \p \v 11 Pen yand bi sakiy rek yimb key dand aranbiyn ak, nimb nep gem kun gipiyn. Yip diy, minim tep gunap apkip ak pen; yip kirgiy, bi gunap kuyip diy, minim kuyip ak dipim. Yand bi tam okok mindpiyn ak pen; kiyk biyomb yand bi sikoy aŋgiy ma niŋbiyn. \v 12 Nimb yip mindiy, nimbip direp yimb giy, chin bi Jiysis minim dand amemb gok gipun rek, gon amek, Gor tap gep magep gok keykey gek niŋbik. \v 13 Kun ak biynimb Krays ker mindpay wikan gunap kuyip, ginik ginik rek nimbip kunep gipiyn ak pen; ar nokom bap nep key gipiyn rek ayip. Ar kun ak mey: tap yip tikdak gok, yip ñim aŋgiy ma aŋgnik. Nimb niŋem; nimbip timey ginik mey, ar kun ak rek ayip. Pen nimbip tep ma ginik kun ak, niŋiy kirginimimb. \p \v 14 Nimbip nind ñin omiŋal am niŋnik, miñiy tip ak niniŋg gispiyn. Tap nimbip bap diniŋg ma niniŋgayn; nimbip nen aŋgiy niniŋgayn. Nop nonim sikop tap dayrep giy mey, ñapan nuk sikop kuyip yimaŋgiypay. Pen ñapan kiyk gok, nop nonim sikop kuyip kun ma gipay. \v 15 Kun ak gos yand niŋbiyn ak, nimbip nen minim tep ak aŋgñi dand amiy, maniy tap yand gok maŋgiysek yokdiniŋgayn akaŋ, kumniŋgayn ak; minim ma mindip. Pen nimbip wasemb yimb aypiyn ak niŋiy, yip pen niŋem yiruk yiruk gip? \v 16 Akaŋ pen, maniy tap chinup gok ma dip rek, kisen yesek aŋg dand amiy, tap chinup gok diniŋgamb aŋgiy niŋbim? \v 17 Nimbip bi akay rek yokiy, tap nimbip gok windin windin ay dinik? \v 18 Taytas nup yokniŋg, mam chin bap sek nimbip ker yoknik. Pen yand niŋbiyn: Taytas tap nimbip gunap yesek aŋgiy ma dak. Nuk ar bap key ma giniŋgamb; yand gipiyn ar ak nep giniŋgamb. \p \v 19 Pen mam ay sikop. Pol bi gok minim aspay ak, yimb chinup ma apyownimuŋ aŋgiy aspay aŋgniŋgambim ak pen; chin Krays ker mindiy, Gor niŋmindakniŋ, nimb Gor nup nep chiŋgrep ginimimb aŋgiy aspun. \v 20 Yand pirikpiyn ak; am nimbip niŋniŋgayn ñin ak, gipim rek niŋen, yip tep ma giniŋgamb. Penpen aŋgiy, miluk niŋiy, tap gok chin nep dinjun aŋgiy, monmon giy, minim timey aŋgiy, biynimb gok kuyip minim diy, yimb key dand araniy, asik keykey ay gi mindenimimb rek ayip. \v 21 Pen gos bap niŋbiyn ak; kayaŋ amiy niŋniŋgayn; nimb gunap yenen kun gipun aŋgiy ma kirgiy, biyn siy bi siy giy, monmon ginep mindeniŋgambim. Giniŋgambim kun ak Gor niŋimb aŋgiy, yand bi tam okok rek mindiy, nambiŋ gakniŋ, nimbip nen siy aŋg mindeniŋgayn. \c 13 \p \v 1 Yand nimbip am ñin omiŋal niŋnik; miñiy pen tip ak niniŋg gispiyn. Baybol buk ak tikiy aŋgyak, “Biynimb gunap timey gipay aŋgeniŋgiy, biynimb omiŋal akaŋ, omiŋal nokom rek niŋmindey giniŋgamb ak; niŋind apay aŋgiy, minim aŋgem tep giniŋgamb aŋgyak.” \v 2 Kun ak menikarik namb siŋak nimbip am niŋiy, biynimb timey giyak gok kuyip giniŋgayn rek, aŋgrep giy winik. Miñiy tip ak biynimb nind timey giyak gok sek, miñiy timey gispay gok sek aspiyn; amjakiy kuyip simb ma niŋniŋgayn. \v 3 Pen nimb Pol Krays yip mindip akaŋ, mer aŋgiy niŋbim gok, niŋrep ginimimb. Krays tap gunap miñmon nimbip okok gek niŋbik ak, nuk bi yikop mer; nuk Bi kalrimey yimb. \v 4 Nuk bi yikop rek tikiy, mon kiros bak biyoŋ kumak ak pen; nuk Gor yip mindip rek, tip ak tikjakiy kim mindip. Kun ak rek, chin bi minim nup dand amemb mindpun gok. Bi yikop rek mindpun ak pen; Gor kilis ak dipun rek, nimbip aŋgiy woŋg gipun. \p \v 5 Kun ak nimb key gos niŋem amiy apiy gek, Krays nup chiŋgipun akaŋ, mer aŋgiy niŋnimimb. Pen yand niŋbiyn ak, Krays nimb yip nep mindip. Akaŋ pen, nimb gunap gos kun ak niŋem amiy apiy gek, nup ker ma mindpim ak niŋbim. \v 6 Pen yip tep gip ak, Gor nimbip gos tep ñek mey; yand bi yerip rek mindpiyn ak niŋrep giniŋgambim. \v 7 Chin nimbip nen, Gor nup aŋgniŋiy apun, “Kuyip kond mindenimin, timey ar ak ma giniŋgiy apun.” Pen nup aŋgniŋbun kun ak; mindrep gem yimb chinup aranimuŋ aŋgiy, ma aŋgniŋbun. Yimb chin yowniŋgamb ak tap yikop; Gor niŋek mindrep giniŋgambim ak tap yomb yimb. \v 8 Pen Gor nup woŋg giñimbun rek, minim yipul yimb nuk ak yomb ginimuŋ ar ak giniŋgambun; yesek ar ak ma giniŋgambun. \v 9 Nimb Gor nup chiŋgrep giy mindem, chin amjakiy, nimbip niŋon tep gek, minim kilis ma aŋgjun. Kun ak Gor nup aŋgniŋiy, kuyip kond mindenimin, nip chiŋgrep yimb giniŋgiy apun. \v 10 Ar kun anep, yand paryomb akniy mindiy, nimbip minj tikyoksipiyn. Nimb minj kun ak niŋiy, Gor nup chiŋgrep giy mindem mey, yand amjakiy, minim kilis aŋgniŋg niŋbiyn ak kirginiŋgayn. Gor yip aŋgek woŋg nup gipiyn rek, minim kilis gunap aŋgniŋg aŋgniŋgayn. Pen yip woŋg aŋgayak kun ak, nimbip apyap pikim aŋgiy ma aŋgniŋgayn; mindrep gim aŋgiy aŋgniŋgayn. \p \v 11 Mam ay sikop. Miñiy minim aŋgjiwniŋg, “Nimb mindem” aspiyn. Minim aŋgen asaw ak niŋiy, Gor nup chiŋgrep giy, minim aŋg ar nokom ay, mindrep ginimimb. Kun gem mey, Biyomb biynimb wasemb ay direp gip ak, nimb yip nep mindeniŋgamb. \v 12 Nimbip tep gakniŋ, mam ay Krays ker mindpay gunap yip, ñin piksaknimimb. \p \v 13 Biynimb Gor ker mindpay akniy nimbip, “Mindpim?” apay. \p \v 14 Biyomb chin Jiysis Krays bi biynimb simb niŋiy dep ak, gach nimbip ak wiykyokyiŋg nep mindonimuŋ. Nop Gor nimbip wasemb ayiŋg nep mindonimuŋ. Kawnan nuk ak nimb yip nep mindonimuŋ.