\id 1CO - Kalam NT [kmh] -Papua New Guinea 1992 (DBL 2014) \h 1 Koriyn \toc1 Pol Minj Nind Ak Koriyn Biynimb Kuyip Tikak \toc2 1 Koriyn \toc3 1 Kor \mt1 1 KORIYN \mt2 Pol Minj Nind Ak Koriyn Biynimb Kuyip Tikak \imt1 Minim Nind Niŋep \ip Pol nind am dawin yomb Koriyn mindiy, kuyip minim aŋgñek gunap Jiysis nup chiŋgyak. Kisen biynimb Krays ker kun gok gunap mindrep ma giyak minim ak niŋiy, minj biy kuyip tikyokak. \iot Minim Ar Keykey Mindip Rek: \io1 Minim nind aŋgak ak mindip chapta 1:1-9. \io1 Krays biynimb nuk gok asik keykey ayniŋg giyak minim ak mindip, chapta 1:10–4:21. \io1 Biyn siy bi siy minim ak sek, biyn bi dep akaŋ ma dep minim ak sek mindip, chapta 5:1–7:40. \io1 Biynimb yikop gok gipay miñ ar ak ginjun akaŋ ma ginjun aŋgiy aŋgniŋey, Pol kuyip minim gunap aŋgak minim ak mindip, chapta 8:1–11:1. \io1 Biynimb Krays ker Gor Kawnan gos ñimb rek niŋiy penpen wasemb ay, pen dek pen dek giy, mindrep ginimimb aŋgak minim ak mindip, chapta 11:2–14:40. \io1 Krays kumiy tip tikjakak rek, biynimb nuk gok kunep giniŋgambay aŋgak minim ak mindip, chapta 15:1-58. \io1 Koriyn biynimb Krays ker mindeyak gok, Jiwdiya biynimb Krays ker mindeyak gok kuyip maniy gunap di nan-giy yokyak minim ak mindip, chapta 16:1-4. \io1 Minim aŋgjiwniŋg aŋgak minim ak mindip, chapta16:5-24. \c 1 \p \v 1 Yand Pol. Gor yip woŋg aŋgayak rek, bi Jiysis nup minim dand amemb bap mindpiyn. Miñiy mam chin Sosteniys yand yip mindiy, \v 2 nimbip Koriyn biynimb Gor ker mindpim gok minj tiksipur. Gor nuk key nimbip biynimb suŋ-tep yand mindeyaŋ aŋgiy diniŋg mey, Ñinuk Biyomb chin Jiysis Krays nup yokek apiy gek, biynimb suŋrep nuk mindpim. Kun ak nimbip minj tiksipur. Pen minim tiksipur kun biy nimbip nep ma aspur; Biyomb chin Jiysis Krays nup Biyomb aŋgiy aŋgniŋbay gok kuyip maŋgiysek aspur. \p \v 3 Bapiy Gor yip, Ñinuk Jiysis Krays yip nimbip simb niŋiy direp ginimiyr. \s1 Pol Gor Nup Tep Aŋgak \p \v 4 Pen Gor nimbip direp gip ak niŋiy, nup per tep apiyn. \v 5 Yenen: nimb Krays nup chiŋgem, nimbip direp yimb gek, gos niŋrep giy, minim aŋgñirep gipim. \v 6 Nimbip minim tep ak aŋgñiyiŋg aŋgnuk rek nep gisap. \v 7 Jiysis tip andkind winiŋgamb aŋgiy kond mindpim ñin biy, Gor nimbip direp yimb gakniŋ, biynimb nuk ar keykey giniŋgambay aŋgak rek gipim. \v 8 Nimbip direp giyiŋg nep mindeniŋgamb ak mey; ñin yomb nuk ak apek minim gunap ma diniŋgambim. \v 9 Gor nimbip di Biyomb chin Jiysis Krays yip jimñiy ayak ak niŋbun: aŋgak rek maŋgiysek giniŋgamb. \s1 Krays Ker Mindpim Ak Jimñiy Mindenimimb \p \v 10 Mam ay sikop. Krays ker mindpun ak, minim gunap aŋgiy asik keykey ma aynimimb; Gor nup gosimb ar nokom niŋiy, jimñiy mindenimimb. \v 11 Biyn Kilow biynimb nuk gok ap yip niŋiy, penpen aŋgiy mindpim apay. \v 12 Nimb gunap, Pol biynimb nuk mindpun apim; gunap, Apolas biynimb nuk mindpun apim; gunap, Piyta biynimb nuk mindpun apim, gunap, Krays biynimb nuk mindpun apim. \p \v 13 Apim kun ak Krays nup tuŋgasik keykey aypim rek ayip. Yip mon bak biyoŋ ñaŋgrimbik ayey nimbip nen aŋgiy kumen rek, yimb yip aŋgiy Pol biynimb nuk mindpun apim. Pen Pol ker mindpun aŋgiy ñiŋg piknimbik? Chin Pol biynimb nuk, chin Apolas biynimb nuk apim ak; tom gipim! \v 14 Pen am nimb yip mindenik ñin ak, nimbip bap ma ñiŋg pikñinik. Kriyspas yip, Gayas yip kuyip nep ñiŋg pikñinik. Kun ak Gor nup tep apiyn; \v 15 yikop ak nimb gunap Pol nup yimb aŋgiy ñiŋg piknuk apkip rek ayip. \v 16 Pen sakiy gipiyn. Stepanas biynimb nuk gok kuyip kunep ñiŋg pikñinik. Biynimb gunap sek ñiŋg pikñinik akaŋ; sakiy gipiyn. \v 17 Krays yip biynimb gok kuyip ñiŋg pikñinimin aŋgiy ma aŋgak; kuyip minim tep ak aŋgñinimin aŋgak. Kun ak niŋiy mey, minim tep nuk ak aŋgñimbiyn. Pen aŋgñiyiŋg, biynimb gunap chin nep gos tipaŋgiy niŋbun aŋgiy apay rek, ma apiyn. Minim kun ak rek aŋgen, biynimb gok Biyomb chin mon bak biyoŋ ñaŋgrimbikyak minim ak, minim yikop bap rek ayek, ma dipyap rek ayip. \s1 Krays Nuk Nop Gor Kilis Ak Sek Mindip \p \v 18 Yenen: Krays chinup aŋgiy kumak minim ak, biynimb mon key yinjap amniŋg gi mindpay gok aŋgon niŋiy, sakiy minim aspay aŋgiy kirpay; pen chinup biynimb Gor tuŋgasik kim disap gok minim kun ak niŋiy, nuk key yimb niŋiy gip aŋgiy niŋbun. \v 19 Ar kun ak Baybol buk ak tikiy aŋgyak, “Biynimb gos tipaŋgiy niŋbun apay gok, key niŋbay ar ak giy, biynimb yand ma mindeniŋgambay aŋgip aŋgyak.” \p \v 20 Kun ak biynimb gos niŋep gok, biynimb sikul yomb ambay gok, biynimb minim yerip yerip aŋg amiy apiy gipay gok minim yomb tep tep kiyk niŋbay ak, Gor niŋek, sakiy minim rek ayek, pisnep apyap pikniŋg gispay. \v 21 Gor nuk key niŋrep gip rek, biynimb gosimb chin key okok niŋjun aŋgiy, keynep piyow niŋbay gok, nuk bi yerip rek aŋgiy ma niŋbay. Yenen: nuk key giniŋg niŋayak rek, biynimb sakiy minim chin aŋgñimbun ak niŋiy dipay gok, piksak dip. \v 22 Pen Griyk biynimb gok gosimb tep tep ar gunap niŋun aŋgiy per piyow niŋbay. Jiwda biynimb gok apay, “Tap mageprek gunap gey niŋiy, niŋind apay aŋgniŋgambun apay.” \v 23 Kun ak mey, Krays chinup aŋgiy kumak minim ak aŋgon, Jiwda biynimb gok apay, “Minim yiruk gip gok yerip aspim apay.” Griyk biynimb gok apay, “Gosimb tep tep chin piyowniŋbun ar ak ma aspim; ñiñloŋ ay apay rek aspim apay.” \v 24 Pen chin Jiwda biynimb akaŋ Jiwda mer, Gor diniŋgayn aŋgiy aŋgayak gok, Ñinuk nup yokek apiy kumiy, chinup di Nop yip jimñiy aysap ak; gos tipaŋgiy niŋiy gak ak niŋbun. \v 25 Gor niŋiy gip ar ak, gos niŋrep giy ma gip rek ayniŋgamb ak pen; nuk niŋrep giy ma giniŋgamb ar gunap mindonimuŋ, gos tep tep chin niŋiy gipun ar ak tapin wiyniym giniŋgamb. \p \v 26 Mam ay sikop. Nimb key niŋim! Gor biynimb nuk diyn aŋgiy, biynimb yimb mindek gok, biynimb tap lum ar biy niŋrep yimb gipay gok, biynimb nop nonim yimb yomb mindyiŋgip gok kuŋay ma dak. Nimbip biynimb yikop tam okok rek mindpim gok kuŋaynep dek mindpim. \v 27 Nuk aŋgak, “Biynimb sakiy sek apay gok kuyip dinikniŋ; biynimb yomb mindpun apay gok, yimb sek mindpun apay gok nambiŋ gek; gunap yip gosimb niŋniŋgiy aŋgak.” \v 28 Kun ak biynimb yimb sek mindpun apay gok gos niŋyaŋ aŋgiy, kuyip kirgiy, biynimb tam okok yimb ma mindip apay gok kuyip dip. \v 29 Kun gip ak biynimb bap Gor windin yirik ar ak, yimb key dand araniŋgiy rek ma ayip. \p \v 30 Gor Ñinuk Krays Jiysis nup chinup aŋgiy yokek apiy gek mey; nup chiŋgiy biynimb sakiy rek ma mindpun; biynimb suŋ-tep kim kisenimb Gor dep rek gok mindpun. \v 31 Minim ar kun ak, Baybol buk ak tikiy aŋgyak: \q1 “Biynimb miñmiñ gun aŋgiy key ma miñmiñ giniŋgiy, Gor gip rek niŋiy, miñmiñ giniŋgiy aŋgyak.” \c 2 \s1 Pol Krays Chinup Mon Kiros Bak Biyoŋ Kumak Minim Ak Aŋgñiyiŋgip \p \v 1 Pen mam ay sikop. Am nimb yip mindenik ñin ak, Gor minim niŋind yimb ak aŋgñiyn aŋgiy, minim kilrep wip gok ma aŋgñinik. \v 2 Jiysis Krays chinup aŋgiy kumak minim ak nep aŋgñen niŋniŋgiy aŋgiy, \v 3 minim aŋgrep ma ginim rek ayek niŋiy, jep jep diyiŋg, gos yomb niŋyiŋg nimbip aŋgñinik. \v 4 Biynimb gunap minim key piyow niŋiy, minim yindik andip andip ar kun ak nep rek aŋgun aŋgiy gipay rek ma ginik; Gor Kawnan ak yip gos ñakniŋ aŋgnik ak mey; miseŋ niŋnimimb rek ayak. \v 5 Kun ak minim tep timey ar gunap niŋiy, Gor nup gosimb ma niŋbim; nuk biynimb diyn aŋgiy key yimb gip ak niŋiy, nup gosimb niŋbim. \s1 Gor Gosimb Tep Tep Nuk Ak \p \v 6 Pen yand kunep biynimb Gor nup chiŋgrep gipay gok niŋiy, kuyip minim yipul yimb ak aŋgñimbiyn. Pen biynimb yikop gok, biyomb kiyk apyap pikniŋg gispay gok sek minim yipul kiyk biynimb aŋgñimbay rek ma aŋgñimbiyn. \v 7 Minim yipul yand aŋgñimbiyn ak, Gor minim yipul yimb chinup dek, nuk yip mindrep giniŋgambun ak aŋgñimbiyn. Nuk miñmon ma alwol gayak ñin ak, biynimb yerer giy diniŋgamb minim ak niŋak ak pen; minim kun ak weygiy rek mindyiŋgip. \v 8 Biyomb ñin namb biy mindpay gok minim kun ak ma nep niŋbay. Niŋbiyap rek aŋgep, Biyomb chinup direp yimb gip ak nup, mon bak biyoŋ ma ñaŋgbirik aypiyap. \p \v 9 Pen Baybol buk ak tikiy aŋgyak, “Gor biynimb nup gok kuyip direp giniŋgamb. Windin ma niŋyak, aŋgñey ma niŋyak, kun giniŋgamb aŋgiy ma nep niŋyak ak; kuyip giniŋgamb aŋgyak.” \p \v 10 Pen minim ma niŋyiŋgipay kun ak, Gor Kawnan nuk ak chinup yokek apiy, gos ñek niŋbun. Yenen: Gor Kawnan ak Gor gip rek, giniŋgamb rek, maŋgiysek niŋimb. \v 11 Chin gos yerip yerip niŋbun ak biynimb gunap ma niŋbay, chin nep niŋbun rek, Kawnan nuk ak kunep gip. Nuk Gor gip rek niŋiy mey, chinup gos tep kun ak rek ñek niŋbun. \v 12 Kawnan lum biy nimb bap ma dipun; Gor Kawnan nuk yokek dipun ak mey; chinup direp yimb giniŋgamb ak niŋbun. \v 13 Bi gos tipaŋgiy niŋbay gunap, chinup minim kun ak aŋgey ma niŋbun; sikul aŋgiy ma niŋbun; Gor Kawnan gos ñimb rek minim kun ak niŋiy mey, biynimb gok kuyip aŋgñimbun. Gor Kawnan minim aŋgip ak niŋiy, biynimb Kawnan nuk sek mindpay gok kuyip aŋgñimbun. \v 14 Pen biynimb Kawnan nup ma dipay gok, minim nuk ak aŋgon niŋey minim rek ma ayip. Kun ak Gor Kawnan ak kiyk yip mindiy, gos ñakniŋ niŋniŋgiy rek ayip; yikop ak niŋey sakiy minim rek ayek, niŋrep ma gipay. \p \v 15 Pen biynimb Gor Kawnan yip mindpay gok, kinjeŋ tep ar ak timey ar ak aŋgiy kasek niŋiy, mindrep gey amek mey; biynimb gunap kuyip yenen kun gipim aŋgiy, aŋg giniŋgiy rek ma ayip. \p \v 16 Baybol buk ak tikiy aŋgyak: \q1 “Biynimb an rek, Biyomb chin gos timund nuk ak kun giy mindip aŋgniŋgamb. Pen biynimb an rek, nup gos winjikniŋgamb aŋgyak.” \m Pen Krays chinup biynimb nuk mindpun gok, gos nuk niŋimb rek ñakniŋ, niŋrep gipun. \c 3 \s1 Bi Gor Woŋg Nup Giñemb Gok \p \v 1-2 Mam ay sikop. Nind nimb yip mindenik ñin ak, Krays biynimb nuk mindyiŋgipim ak pen; gos yomb nimb ak amyiŋgip tap man ar biy ker gok. Ñapan ŋaŋ tiy ñiŋemb rek ak mindyiŋgipim: biynimb yomb tap key ñimbay rek ma mindyiŋgipim. Kun ak nimbip Gor minim gunap aŋgñinik, gunap aŋgñen ma niŋnimimb rek ayek ma aŋgñinik. Mindpun ñin biy kunep, tap lum ar biy gos niŋyiŋg nep mindpim rek, Gor nup gosimb niŋbim ak, ñapan ŋaŋ gosimb niŋbay rek nep niŋbim. \v 3 Miluk niŋiy, penpen aŋgiy mindpim ak; biynimb yikop gok gipay rek gipim. \v 4 Gunap, “Apolas biynimb nuk mindpun apim;” gunap, “Pol biynimb nuk mindpun apim,” Kun ak nimb biynimb yikop gipay rek gipim. \p \v 5 Apolas chirmiŋay biyomb yerip rek mindor, minim kun ak apim. Chir bi yikop omiŋal ak pen; Gor aŋgek, minim tep nup ak aŋgñor niŋiy nup dipik. \p Pen chirupmiŋay woŋg ar keykey aŋgayak rek gipur. \v 6 Yip aŋgek, miñmon nimb ak amiy tap yiŋ ak yimnik. Apolas nup aŋgek kisen amiy, ñiŋg am mal dap, tap yimnik kun ak soŋgak. Pen Gor nuk nep gek jakak. \v 7 Kun ak, chir bi yikop tap yiŋ yimiy, ñiŋg soŋgiy gipur ak, yimb chirup ma dand aranimimb. Gor gek jakak rek, yimb nup ak dand aranimimb. \v 8 Biynimb tap yiŋ yimbay gok, biynimb ñiŋg dap sopay gok woŋg ar nokom yimb gipay ak mey, woŋg gipay gipay rek niŋiy, kuyip pey ñiniŋgamb. \v 9 Chirmiŋay Gor woŋg ak jimñiy gipur; woŋgday nuk ak nimb mindpim. \s1 Gor Korip Nuk Gayak Ak Nimb Mindpim \p Pen minim bap: nimb biynimb Gor ker mindpim gok, Gor korip nuk rek mindpim. \v 10 Yip simb niŋiy dek, bi korip nup gep ak mindiy, korip sap yomb namb biyaŋ ak piŋiyen, biynimb gunap apiy day day mindip gok kisen gispay. Pen ap korip kun ak giniŋg, niŋrep giy nokom giniŋgiy. \v 11 Gor korip nuk ak, Jiysis Krays nup sap yomb namb biyaŋ pisnep piŋiyip ak; biynimb gunap tuŋgjiw yokiy, kisenimb bap piŋiyniŋgiy rek ma ayip. \p \v 12 Pen korip day day mindek gispay ak, biynimb gunap gol, siylpa, kamb teprep dapiy giniŋgambay; gunap mon alik tap tiŋiy monmon okok dapiy giniŋgambay. \v 13 Pen woŋg yerip yerip giniŋgambay ak; Krays apiy sup ñek yinek, maŋgiysek niŋniŋgambay. \v 14 Korip day kilis mindeniŋgamb gok pey ñiniŋgamb. \v 15 Day pisnep yinpaŋg yowniŋgamb gok pey ma ñiniŋgamb. Biynimb korip yinpaŋg yowniŋgamb day kun gok giniŋgambay gok, nuk yip kim mindeniŋgambay ak pen; simbgeprek korip yinek, tap ma mindip rek gok mindeniŋgambay. \p \v 16 Gor Kawnan nimb yip nep mindip ak, korip ñiluk miŋgan tep nuk ak rek mindpim! \v 17 Biynimb gunap Gor korip ñiluk miŋgan nuk asikrep gep ak, gi timey geniŋgambay, kuyip pen kunep gi timey giniŋgamb. \s1 Chin Nep Biynimb Gos Niŋep Mindpun Aŋgiy, Ma Aŋgnimimb \p \v 18 Niŋrep ginimimb. Nimb gunap gos yomb biynimb yikop gok piyow niŋbay rek nep niŋiy, biynimb gos niŋep mindpun aŋgniŋgambim ak pen; sakiy ayek kun aŋgniŋgambim. Biynimb sakiy sek mindpun aŋgiy mey, gos tep ak piyow niŋniŋgambim. \v 19 Pen biynimb yikop minim yomb yomb rek aŋgiy niŋbay gok, Gor niŋek sakiy minim rek ayip. Baybol buk ak tikiy aŋgyak, “Biynimb gos tipaŋgiy niŋiy; niŋrep gipun apay gok, Gor gek pisnep apyap pikniŋgambay aŋgyak.” \v 20 Pen minim bap sek tikiy aŋgyak, “Biynimb yikop gos tipaŋgiy niŋbun apay gok, Biyomb ak niŋek, minim junj bap ma mindip; yesek apay aŋgyak.” \v 21 Kun ak biynimb gunap kuyip, biynimb yomb mindpay aŋgiy yimb ma dand aranimimb. Pen biynimb akaŋ, tap yerip yerip mindip gok, Gor nimbip niŋiy gayek mindip. \v 22 Yand Pol, Apolas, Siypas; mankumb biy; tap yerip yerip okok maŋgiysek; miñiy mindpim ak, kisen mindeniŋgambim ak, akaŋ kumniŋgambim ak Gor nimbip niŋiy gek mey; kun giy mindiy, kun giy giniŋgamb. \v 23 Pen nimbik Krays ker mindpim; Krays nuk Nop Gor ker mindip. \c 4 \s1 Bi Jiysis Minim Dand Amemb \p \v 1 Kun ak Apolas chirmiŋay mey; bi Krays aŋgek biynimb nuk gok kuyip kond mindiy, Gor minim tep ma niŋyiŋgipay ak aŋgñimbur. \v 2 Bi woŋg giñemb gok, biynimb gunap kuyip kond mindeniŋgambay ak pen, monmon giniŋgiy rek ma mindip; Nop kiyk ak aŋgak rek nep giniŋgambay. \p \v 3 Pen nimb akaŋ; biynimb gunap yip aŋgniŋgambim, woŋg nuk monmon gip aŋgniŋgambim ak: yikop aŋgniŋgambim. Nuk woŋg tep gip aŋgniŋgambim ak, kunep yikop aŋgniŋgambim. \v 4 Yand key mindrep gipiyn aŋgiy niŋbiyn ak pen; minim kun ak rek Gor nuk key aŋgniŋgamb. \v 5 Kun ak miñiy minim kun ak rek ma aŋgnimimb. Biyomb key apiy, minim kun ak rek aŋgniŋgamb. Weygiy gipay gok, miseŋ gipay gok maŋgiysek miseŋ aŋgniŋgamb. Gos yerip niŋiy nup woŋg giñimbay ak kunep niŋiy aŋgniŋgamb. Kun ak mey, ñin kun ak biynimb maŋgiysek gipay gipay rek kuyip minim tep aŋgniŋgamb. \s1 Koriyn Biynimb Yimb Kiyk Key Dand Aranyak \p \v 6 Pen mam ay yand gok. Minim apiyn kun ak, Apolas chirmiŋay apiyn ak pen; nimbip aŋgñirep gispiyn. Nimb key gos tipaŋgiy niŋbun aŋgiy key tep gakniŋ, bi nimbip minim aŋgñimbay gunap kuyip yimb dand aranyiŋg, gunap kuyip ma kirginimimb aspiyn. Pen Baybol buk tikiy aŋgyak rek ginimimb; gos key niŋbim rek ma ginimimb apiyn. \v 7 Gor nep gek biynimb nuk gok mindiy, gos sek mindpun. Pen gos tep niŋbun ak, nuk nep gek niŋbun. Kun ak yenen yimb nimbik key dand araniy apim, “Chin biynimb niŋrep giy, girep yimb gipun apim?” \p \v 8 Pen nimb key niŋem, minim miker nimb gunap ma mindip! Chin mindrep yimb giy, biynimb yomb yimb mindiy, kiyŋ gok mindrep gipay rek mindpun apim ak pen; am Krays yip mindiy, kiyŋ mindrep gipay rek mindoniŋgambun ñin ak ma owip. \v 9 Kun ak nimb mindrep gipim ak pen; chin bi Nop aŋgek Jiysis minim dand amemb mindpun gok, bi yikop rek ayek, chinup miluk niŋiy, biynimb kuŋay mindpay namb ak pikayon, kuyip nambiŋ gaŋ aŋgiy gos ak nep niŋbay. \v 10 Krays nup gosimb niŋiy woŋg tapin gon, chinup niŋey bi sakiy rek ayip; pen nimb Krays biynimb gos tipaŋgiy niŋep nuk gok rek mindpim. Chin bi sayn; nimb biynimb kalrimey rek ayip. Chin bi yimb sek mer; nimb biynimb yimb sek gok rek ayip. \v 11 Wosrey tikiy, mind dand apiy miñiy mindpun ñin biy, chech ma mindiy, korip ma mindiy, yiwan giy, kuŋam kinjik giy, kumemb rek ay, chinup per pik gey gey kosyam yimb mindpun. \v 12 Keynep tiŋiy yiwur giy, tap ñimbun. Chinup timey giy, aŋgjiwiy gey; pemiy ma apun. Kuyip pen Gor kond mindeŋ aŋgiy, nup aŋgniŋbun. \v 13 Chinup minim timey aŋgey, pen minim sayn apun. Kun ak, chin silkul tap day day rek mindon mindon ñin biy wip. \p \v 14 Minim tiksipiyn biy nimbip aŋgjiwyiŋg nambiŋ diniŋgiy aŋgiy ma aspiyn; ñapan yand aŋgiy timund winjikyiŋg aspiyn. \v 15 Pen Krays minim tep ak bi gunap aŋgey ma dipik: yand nep aŋgñenik niŋiy dipik. Kun ak nimb ñi pañ yand. Nimb yip nap nimbik. Nimbip Krays minim aŋgñiniŋgambay bi gok kuŋay yimb mindpay ak pen; nap nimbik ak yand nokom yimb. \v 16 Kun ak nimbip aspiyn: yand gipiyn gipiyn rek niŋiy ginimimb. \v 17 Ar kun ak nep, Timotiy ñi tep yand Gor minim aŋgñen niŋrep gip ak nup yoksipiyn. Nuk amiy, Krays biynimb nuk miñmon keykey mindpay gok kuyip, per aŋgñimbiyn minim ak, nimbip tip ak aŋgñirep gek niŋrep giniŋgambim. \p \v 18 Nimb gunap Pol nuk key ma winiŋgamb aŋgiy, alemb alemb ñiyiŋg mindeniŋgambim ak pen; \v 19 Biyomb ak yaw aŋgek, kasek niniŋgayn. Amjakiy, bi yimb kiyk dand araniy yip aŋgsikoy gipay gok, kilis kiyk yerip rek mindip aŋgiy niŋniŋgayn. \v 20 Gor binuk yimb, nup chiŋgiy mindpay akaŋ; minim nep aŋgyiŋg gi mindpay aŋgiy niŋniŋgayn. \v 21 Kun ak yand apiy nimbip yerip ginim? Wasemb ay minim sayn aŋgnim akaŋ; minim yomb aŋgiy timund winjiknim? \c 5 \s1 Koriyn Bi Bap Nonim Andik Nup Dak \p \v 1 Yip aŋgñiy apay, “Bi nimb bap nonim andik anup di mindip apay.” Pen biynimb Gor nup gosimb ma niŋbay gok, tap siy tap timey kun ak rek ma gipay. \v 2 Namam kun gek, yenen kun gipun aŋgiy nimbip nambiŋ ma gip? Krays ker mindpim rek, namam kun ak nup aŋgem, nimb yip ma mindonimuŋ. \v 3 Yand paryomb akniy mindpiyn ak pen, nimbip gos niŋyiŋg mindpiyn. Bi tap siy tap timey gip kun ak nup, yerginiŋgambun ak niŋbiyn. \v 4 Nimb biynimb Krays ker mindpim gok, ap nan-giniŋgambim ñin ak, Biyomb chin Krays nimbip gos ñakniŋ, gos yand niŋbiyn rek niŋiy, \v 5 bi kun ak nup aŋgem nimb yip lotiw ma ginimuŋ. Seytan nup ñin ar ak aŋg ayem nup gi timey gek; gos niŋiy, kor yomb niŋep ñin ak, Biyomb ker mindonimuŋ. \p \v 6 Pen nimb bi tap siy tap timey gip ak yip jimñiy mindiy, mindrep gipun apim ak, tep ma gip. Biret giniŋg, tap yiys apay ak siskoy band gunap sesek ayey yomb yimb tan aranimb. \v 7 Nimb biret yiys sek ma mindip rek mindpim gok, yiys timey ak maŋgiysek kirgiy, biynimb tep nep mindenimimb. Chin Jiwda kay Gor nup tap pik simboŋgyiŋgipun ñin ak, tap siy tap timey, tap yerip okok asik tep yimb giyiŋgipun. \v 8 Kun ak rek, Krays chinup nen kumimb aŋgiy niŋbun biynimb gok kunep ginjun. Biynimb gunap nep tap siy tap timey gi yomey, kuŋaynep giniŋgiy rek ayip. Gos kun ak niŋiy, minim tep yipund giy ar ak nep aŋg amiy apiy giy, mindrep ginimimb. \v 9 Nimbip minj tikiy aŋgnik, “Biynimb tap siy tap timey gipay gok yip jimñiy ma mindenimimb aŋgnik.” \v 10 Pen nimb aŋgniŋgambim, biynimb Krays nup gosimb niŋbay gok, gosimb ma niŋbay gok maŋgiysek kirgiyaŋ aŋgiy asap aŋgniŋgambim. Pen ak mer. Biynimb nup ma diy, biynimb gunap tap kuyip gok chin nimb tikaŋ aŋgiy, biyn siy bi siy giy, tap siy diy, tap yikop gok gor chin aŋgiy aŋgniŋbay biynimb gok, man ar biy sikoy ma mindpay. Miñmon okok maŋgiysek mindpay ak, kuyip kirginjun rek ma ayip. \v 11 Pen biynimb Krays nup diy mam ay chin apun gok tikjak, biynimb gunap tap kuyip gok yip nimb tikaŋ aŋgiy, biyn siy bi siy giy, tap siy diy, tap yikop gok gor chin aŋgiy aŋgniŋiy, biynimb aŋgjiwiy, ñiŋg kilis ñimbiy sakiy ay giniŋgambay gok; kiy yip ma taŋgiy, jimñiy tap ma ñiŋnimimb aŋgiy apiyn. \p \v 12-13 Biynimb Krays ker ma mindpay gok, yenen kun gipim aŋgiy, aŋg ginjun rek ma ayip; Gor nep mey, minim kun gok rek kuyip aŋgniŋgamb. Pen biynimb Krays ker mindpay gok, minim kun ak rek aŋgniŋgambun. Kun ak, bi nimb tap siy tap timey gip kun ak nup aŋgem, nimb yip lotiw giyiŋg ma mindonimuŋ. \c 6 \s1 Biynimb Krays Ker Kor Niŋbay \p \v 1 Pen nimb Krays ker mindpim gok, mam Krays ker mindpay gunap kuyip damem kor niŋniŋgiy ak pen, yenen bi Krays ker ma mindpay gok kuyip damem kor niŋbay. \v 2 Chin Krays biynimb nuk mindpun gok, kisen biynimb yikop gok kuyip maŋgiysek, kor niŋniŋgambun minim ak ma niŋbim? Kor sikoy kun ak key gem kumnimuŋ ak pen; yenen bi Krays nup ma dipay gok damem, niŋbay. \v 3 Chin kisen enjol gok kuyip kor niŋniŋgambun ak, kor sikoy kun gok, key niŋjun. \v 4-6 Akaŋ biynimb gos niŋep bap ma mindek, mam gunap tikjak mam gunap kuyip dam, biynimb Gor nup gosimb ma niŋbay gok kuyip aŋgem, kor niŋbay. Nimbip nambiŋ ma gip? \p \v 7 Pen kor minek minek gipim ak, apyap pikniŋg gispim. Nimbip timey giy akaŋ, tap nimbip gok piliŋg dey; kirginimimb ak pen, yenen kuyip dand kor ambim? \v 8 Pen yerginiŋg, namam nimbik gok key timey giyiŋg, tap kuyip gok piliŋg diyiŋg gipim? \v 9 Niŋrep ginimimb. Gor biynimb timey gipay gok kuyip diy ma kond mindeniŋgamb. Biynimb tap yikop aŋgniŋbay gok; biyn siy bi siy gipay gok; siŋgilwaŋ dipay gok; \v 10 tap siy dipay gok; biynimb gunap tap kuyip gok chin nimb tikaŋ apay gok; ñiŋg kilis ñimbiy sakiy aypay gok; biynimb gunap kuyip aŋgjiwpay gok; Gor kuyip diy ma kond mindeniŋgamb. \v 11 Nimb gunap tap siy tap timey kun ak rek giyiŋgipim ak mey; minim yomb mindek, Gor yip jimñiy mindep rek ma ayak. Pen Gor Kawnan ak nimbip gos tep ñek, Krays nimbip aŋgiy kumak gos ak niŋrep giy, nup chiŋgiy, Gor yip jimñiy mindiy, biynimb tep nuk minim ma mindip gok mindpim. \s1 Biyn Siy Bi Siy Ma Ginimimb \p \v 12 Pen nimb gunap apim, “Yerer giniŋg giniŋgambun; minim ma mindip apim.” Kun apim ak pen, ar gunap giy mindrep ma giniŋgambun; ar gunap giy gos yomb chin ar kun anep amek, kisen mindrep ginjun rek ma ayniŋgamb. Kun ak yand tap monmon gok ma giniŋgayn. \p \v 13 Nimb gunap pen apim, “Chinup koŋgiy ayak rek tap ñimbyiŋg nep mindeniŋgambun apim.” Kun apim ak pen, Gor gek koŋgiy ak sek, tap kun gok sek ma mindeniŋgamb. Biynimb gayak ñin ak, biyn siy bi siy giniŋgiy aŋgiy ma gayak; yand kuyip direp giniŋgayn, kiyk yip direp giniŋgiy aŋgiy gayak. \v 14 Nuk Biyomb kun ak key. Ñinuk kumek key yimb gek tikjakak rek, chinup kunep giniŋgamb ak niŋiy, mindrep ginjun. \p \v 15 Nimb niŋbim: Krays junwon, chin ñin tomb day nuk okok rek mindpun. Kun ak yergiy, Krays day bap dand amiy, kinjeŋram biyn gok yip pireŋgiy ayjun. \v 16 Baybol buk ak tikiy aŋgyak, “Jimñiy kiner mumbwak nokom ayniŋgamb aŋgyak.” \v 17 Chin kinjeŋram biyn gok kuyip ker ma mindpun; Krays nup chiŋgiy biynimb nuk yimb gok mindpun. \v 18 Biyn siy bi siy gep ar ak asikrep ginimimb. Tap siy tap timey gunap gon kun ma gip ak pen; biyn siy bi siy giniŋgambun ak, mumbwak chin key gon timey giniŋgamb. \v 19 Pen nimb niŋbim: Gor Kawnan nuk ak yokek apiy, chin yip nep mindpun ak mey, korip miŋgan tep nuk rek ak mindpun. Kun ak key gos niŋbun rek gun aŋgiy gos ak ma niŋjun. \v 20 Chinup kosyam yimb tuŋgasik dek biynimb nuk mindpun ak, yimb nup aranimuŋ ar ak nep ginjun. \c 7 \s1 Bi Beriymiŋay Gok Mumbwak Kiyk Nokom Mindip \p \v 1 Yip minj tikiy minim apik ak, nimbip pen aŋgniŋg gispiyn. Biyn gok bi ma diy, bi gok biyn ma diy giniŋgambay ak tep. \v 2 Pen minek minek biyn siy bi siy gey timey gip rek, biyn gok bi kiyk key mindakniŋ mindeniŋgambay; bi gok biyn kiyk key mindakniŋ mindeniŋgambay ak tep yimb. \v 3 Pen nuŋgumiy biynuk yip kiniŋg aŋgek, yaw aŋgiy kiniŋgayr. Biynuk nuŋgumiy yip kiniŋg aŋgek, yaw aŋgiy kiniŋgayr. \v 4 Pen nuŋgumiy mumbwak ak nuk key mer: biynuk yip tap kiyk jimñiy. Biynuk mumbwak ak kunep nuk key mer: nuŋgumiy yip tap kiyk jimñiy. \v 5 Kun ak nuŋgumiy aŋgek, biynuk mer ma aŋgnimuŋ. Biynuk aŋgek, nuŋgumiy mer ma aŋgnimuŋ. Yaw aŋgiy kinimiyr. Pen Gor nup gosimb nokom niŋiy, aŋgniŋyiŋg mindor aŋgiy, minim aŋg ar nokom ay, nup aŋgniŋyiŋg mindeniŋgayr. Kisen tip ak kiniŋgayr. Mer ak Seytan nimbip gek, gos gunap niŋiy gem amek, apyap pikniŋgambim rek ayip. \v 6 Pen low minim bap kun giy ma mindip; yand nep aspiyn. \v 7 Gos yand niŋbiyn ak, yand yikop mindpiyn rek mindeniŋgambim ak, tep yimb. Kun giy gos niŋbiyn ak pen, Gor gos nuk key niŋimb rek, chinup kilis keykey ñimb. Biynimb gunap kilis tep bap ñek, ar gunap key gipay; biynimb gunap kilis bap key ñek, ar gunap key gipay. Kun gip rek, nimb maŋgiysek yand yikop mindpiyn rek mindenimimb aŋgiy ma apiyn. \p \v 8 Pen biyn piñ bi paranj mindpay gok sek, biyn palpal gok sek yand yikop mindpiyn rek mindeniŋgambay ak, tep yimb. \v 9 Pen biynimb gunap yikop mindiy, siy siy gun aŋgiy gos ak nep apek, mindrep ma giniŋgambay. Kun genimuŋ, biyn gok bi kiyk keykey diniŋgiy, bi gok biyn kiyk keykey diniŋgiy. Mer ak namb kuyip biyaŋ mon rek yinek, mindrep ma giniŋgambay. \p \v 10 Biyn bi beryoŋg gok, kuyip minim bap aŋgniŋg gispiyn. Yand nep mer: Biyomb ak minim nuk. Biyn gok nuŋgumiy sikop kuyip ma kiriŋg amniŋgiy. \v 11 Pen kiriŋg amiy bi kisenimb ma diniŋgiy; yikop nep mindeniŋgiy. Bi diniŋg, am nuŋgumiy nindnimb anup, tip ak diniŋgiy. Bi gok kunep, biyn gok kuyip ma aŋgyokniŋgiy. \p \v 12 Pen nimbip biynimb yikop gok minim bap aŋgniŋg gispiyn. Bi Gor ker mindonimuŋ bap nup, biyn Gor ker ma mindonimuŋ bap nup nind di mindiy, “Mindoniŋgambur” aŋgek, biyn Gor ker ma mindip aŋgiy, nup ma aŋgyoknimuŋ. \v 13 Pen biyn Gor ker mindonimuŋ bap, bi Gor ker ma mindonimuŋ bap nup nind di mindiy, “Mindoniŋgambur” aŋgek, bi Gor ker ma mindip aŋgiy, ma kiriŋg amnimuŋ. \v 14 Pen bi Gor ker mindonimuŋ ak, biyn Gor nup gosimb ma niŋimb ak dipiyn aŋgiy, ma aŋgyoknimuŋ. Yip mindiy, Gor ñin ar ak mindeniŋgambiyr. Pen biyn Gor ker mindonimuŋ ak, nuŋgumiy nup ma kiriŋg amnimuŋ. Yip mindiy, Gor ñin ar ak mindeniŋgayr. Ñapan kiy tikniŋgayr ak minim ma mindip; Gor dinimuŋ rek nep mindeniŋgamb. \p \v 15 Bi beryoŋg diy mindpay gok, nuŋgumiy nep Gor ker mindek, biynuk Gor ker ma mindiy, kilis giy nuŋgumiy nup kiriŋg amniŋg gonimuŋ; biyn yand aŋgiy ma dirbiknimimb, yaw aŋgem, amnimuŋ. Mer ak penpen giy, mindrep ma giniŋgambim. \p Pen biyn ak Gor ker mindek, nuŋgumiy Gor ker ma mindiy, kilis giy biynuk nup kiriŋg amniŋg gonimuŋ; bi yand aŋgiy ma dirbiknimimb. Yaw aŋgem, amnimuŋ. Mer ak penpen giy, mindrep ma giniŋgambim. Biyomb chin ak kapkap mindrep giyaŋ aŋgiy chinup dip. \p \v 16 Pen nimb biyn Gor ker mindpim gok, naŋgumiy yip nep mindem, Gor nup chiŋgniŋgiy rek ayip ak: ma niŋbim? Nimb bi Gor ker mindpim gok, biyn nimbik yip nep mindem, Gor nup chiŋgniŋgiy rek ayip ak; ma niŋbim? \p \v 17 Biynimb Gor ker mindpay miñmon okok maŋgiysek, kuyip per apiyn, “Nimb yerer giy rek mindem Gor nimbip dak ak niŋiy, ar kun ak nep mindenimimb apiyn.” \v 18 Pen bi kumbak sek mindey Gor kuyip dip gok, kumbak ma tikniŋgiy. Bi kumbak tikey kuyip dip gok, tip ak poŋgwir ma giniŋgiy. \v 19 Kumbak tikiy akaŋ, ma tikiy, Gor binuk mindpay ak, minim ma mindip. Pen Gor aŋgip rek niŋiy gipun ak tap yomb yimb. \p \v 20 Nind yerer giy rek mindem Gor nimbip dak ak, ar kun ak nep mindenimimb. \v 21 Nimbip gunap bi gunap tawiy dam woŋg kuyip ak aŋg ayey, pey ak ma diy, apay apay rek giy kalambis woŋg rek gipim. Pen Gor nimbip dip rek, kuyip kiriŋg amjun aŋgiy gos ak ma niŋnimimb. Pen kisen kirgiy yikop mindep rek ayonimuŋ, kirgiy yikop mindenimimb. Pen biyomb apay rek kisen gipim ak, nimb nep ma gipim; \v 22 Krays chinup dek, biynimb nuk mindpun gok maŋgiysek, aŋgip rek kisen gipun. Pen tap siy tap timey giy kalambis rek mindon Krays chinup dek, miñiy kind nup okok ken mindiy, mindrep gun aŋgiy gos ak niŋnimimb. \v 23 Gor Ñinuk ak timey giyiŋgipim ak niŋiy, sanj yomb yimb rek gek, biynimb nuk mindpim. Gos kun ak niŋiy, biynimb Gor minim aspun aŋgiy yesek apay gunap, ap minim ar gunap key aŋgeniŋgiy, kuyip ma kisen ginimimb. \v 24 Kun ak mam ay sikop. Yerer giy rek mindem Gor nimbip dak ak; ar kun ak nep mindenimimb. \s1 Biyn Piñ Bi Paranj Gok Kuyip Minim Ak \p \v 25 Pen biyn dep bi dep minim ak aŋgniŋg gispiyn. Minim kun biy Biyomb ak aŋgek niŋiy nimbip ma aspiyn. Pen nuk yip simb niŋiy diy kond mindip rek, nimbip minim yesek gunap ma aŋgniŋgayn. \v 26 Miñiy kosyam mindep rek ayip ñin biy, mindpim rek nep mindenimimb. \v 27-28 Nimb bi biyn sek akaŋ, biyn bi sek mindpim gok, biyn chin gok kuyip akaŋ, bi chin gok kuyip kirgiy, yikop mindon aŋgiy ma aŋgnimimb. Pen nimb biyn sek ma mindpim gok, bi sek ma mindpim gok, biyn dun bi dun aŋgiy gos ak ma niŋnimimb. Pen diniŋgambim ak minim ma mindip. Diy mey, miker keykey diniŋgambim gos ak niŋiy aspiyn. \p \v 29 Mam ay sikop. Minim aspiyn kun ak, Biyomb chin Krays maŋ mindip winiŋgamb ak, biyn sek bi sek mindpun aŋgiy gos yomb ma niŋjun; Gor ker mindpun aŋgiy gos yomb ak niŋjun. \v 30 Chin biynimb simb gek siy aŋgep rek mindpun gok; gos kun ak ma niŋiy, yikop mindpun rek mindonjun. Biynimb miñmiñ gep rek gakniŋ mindpun gok; gos kun ak ma niŋiy, yikop mindpun rek mindonjun. Biynimb tap tawpun gok; biynimb tap ma mindip rek mindonjun. \v 31 Biynimb tap lum ar biy niŋyiŋg diyiŋg mindpun gok; tap kun gok niŋon tap yomb rek ma aynimuŋ. Yenen: mankumb biy key kindiknimb ayniŋgamb ñin ak maŋ mindip. \p \v 32 Yip tep gip ak, nimbip miker yomb ma ginimuŋ. Bi biyn ma dipay gok Gor nup gosimb niŋiy, yergen Bapiy Gor nup tep giniŋgamb aŋgiy niŋniŋgambay. \v 33 Bi biyn sek gok, yergen biyn yand ak nup tep giniŋgamb aŋgiy, tap lum ar biy gos yomb ak niŋiy gey amniŋgamb. \v 34 Kun gek, nuk gos omiŋal niŋniŋgamb. Biyn bi ma dipay gok, Gor nup gosimb niŋiy mindrep giy, nup nep gosimb niŋun aŋgiy niŋniŋgambay; pen biyn bi sek gok yergen, bi yand ak nup tep giniŋgamb aŋgiy, tap lum ar biy gos ak niŋiy gey amniŋgamb. \v 35 Minim aspiyn kun biy, nimbip mer aŋgiy ma aspiyn; nimbip gos niŋiy, Biyomb ak nup gosimb niŋyiŋg, mindrep gim aŋgiy aspiyn. Yikop ak gos omiŋal niŋiy, nup direp ma giniŋgambim. \p \v 36 Pen bi gunap yikop mindey, kuyip biyn dap ñey, yand bi woskey mindeniŋgayn aŋgiy, mind dand amiy, biyn kun ak nup niŋey mindep rek ma ayek akaŋ, biyn yimgeprek mindek niŋiy, diniŋgambay ak tep. Minim ma mindip. \v 37 Pen bi woskey kun gok rek, nup nembnemb giy mer; Gor nup nep gosimb niŋiyn aŋgiy, biyn ma diy, kilis yimb giy mindeniŋgambay ak, kunep minim ma mindip. Tep yimb giniŋgambay. \v 38 Kun ak bi biyn kuyip aŋgyak ak dipay gok tep dipay. Pen biyn ma diy, yikop mindiy mindrep gipay gok, tep yimb gipay. \p \v 39 Biyn gok nuŋgumiy sikop mindyakniŋ, yip nep mindeniŋgambay. Kumek nep mey; am bi kisen diniŋg, diniŋgambay. Pen bi Gor ker mindeniŋgiy gok nep diniŋgiy. \v 40 Pen gos yand niŋbiyn ak: yikop mindpay rek mindeniŋgiy ak, tep yimb. Yand nep mer: Gor Kawnan ak, yip gos ñakniŋ aspiyn rek ayip. \c 8 \s1 Tap Pik Chip Day Tap Gok Simboŋgipay Ak Ñiŋjun Akaŋ Mer Aŋgyak \p \v 1 Pen biynimb yikop tap yesek aŋgniŋbay gok, kuyip tap simboŋgiy pikey ñiŋjun akaŋ ma ñiŋjun aŋgiy yip aŋgniŋbim minim ak, nimbip pen aŋgniŋg gispiyn. Nimb gunap apim, “Chin biynimb gos niŋep mindpun. Tap ñiŋemb tap gunap simboŋgiy pikpay ak ñiŋniŋg ñiŋniŋgambun apim.” Apim kun ak Gor nup wasemb ay, biynimb gok kuyip wasemb ay ma apim. \p \v 2 Biynimb gos niŋep yimb mindpun apay gok, minim niŋniŋgiy ak ma niŋiy, kun apay. \v 3 Pen Gor nuk biynimb nup gosimb nokom niŋiy wasemb aypay gok, biynimb yand aŋgiy niŋimb. \p \v 4 Pen tap kiyk simboŋgipay kun gok chin niŋbun: tap mer; Gor nep mey, Biyomb yimb. \v 5 Biynimb gunap tap chin aŋgniŋbun mey ak aŋgiy, biyomb chinup kond mindonimuŋ mey ak aŋgiy, tap keykey semb biyoŋ man biy aŋgniŋbay ak pen; \v 6 Gor chin ak nokom yimb mindip. Nuk Bapiy chin tap okok maŋgiysek gayek mindip. Nuk mindakniŋ chin mindpun. Ñinuk Biyomb chin Jiysis Krays kunep nokom nep mindip. Nuk mindek mey, tap maŋgiysek gayrik. Nuk mindakniŋ chin mindpun. Tap gunap simboŋgipay gok yikop simboŋgipay. \p \v 7 Pen biynimb gunap minim kun ak ma niŋbay rek, nimb Gor nup chiŋgrep gipim gok, tap simboŋgiy pikpay kun gok monmon ñimbeniŋgambim, kiyk kunep ñimbiy, chin Gor ker mindpun rek, yenen tap simboŋgiy pikpay ak ñimbsipun aŋgiy, gospar ayiŋg ñimbey, Gor niŋek tep ma giniŋgamb. \v 8 Pen tap asikpun akaŋ monmon ñimbun ak, minim ma mindip. \p \v 9 Pen nimb biynimb niŋrep gipim gok, tap bap ñimbon, mam ay niŋrep ma gipay gok niŋiy kunep giy, apyap pikniŋgiy rek ayip ak niŋiy, tap kun ak ma ñiŋnimimb. \v 10 Yenen: nimb biynimb niŋrep gipim gok, am gor yesek aŋgniŋbay korip miŋgan ak amiy, tap ñimbem, mam ay niŋrep ma gipay gok, ap nimbip niŋiy kiyk kunep ñiŋniŋgiy rek ayip. \v 11-12 Kun ak nimb niŋrep gipun aŋgiy gem, mam ay Krays diniŋg kumak gok gospar ayiŋg kunep giy, apyap pikniŋgambay. Giniŋgambim ar kun ak, kuyip direp ma giy, Krays nup direp ma giy giniŋgambim. \v 13 Kun ak tap ñiŋemb gunap ñimben, mam ay gunap ñimbiy apyap pikniŋgiy rek ayek niŋiy, tap kun gok ma ñiŋnim. \c 9 \s1 Pol Pey Ma Dak Ak Nup Tep Gak \p \v 1 Yand bi Jiysis minim dand amemb mindpiyn rek, tap bap yip kinjeŋ ma tikip; nimbip woŋg giñimbiyn rek, yip tap gunap ñinimimb aŋgniŋg apnip. Akaŋ yand bi Jiysis minim dand amemb ma mindpiyn. Nimb niŋbim: yand Biyomb chin Jiysis nup windin niŋiy, minim tep nup ak aŋgñen, nimb diy mey; biynimb nuk mindpim. \v 2 Biynimb gunap yip bi yikop aŋgiy niŋniŋgiy rek ayip ak pen, nimbip minim tep aŋgenik niŋbik rek, yip niŋrep gipim. \v 3 Biynimb gunap yip minim yomb aŋgey, kuyip pen apiyn, “Biynimb Gor minim tep ak aŋgen, nup chiŋgipay gok kuyip windin ma niŋbim ak mey, yip minim yomb aspim apiyn.” \p \v 4 Nimbip woŋg giñimbiyn rek, pen tap keñmaŋgiy tap gok dinim rek ma ayip? \v 5 Woŋg nimbip gipiyn rek, yand pen ay Jiysis nup chiŋgip bap diy, dand minim tep aŋgñiraŋgyiŋg, tap ñiŋjur rek ma ayip? Piyta sek, bi Jiysis minim dand amemb gunap sek, mam yikop gunap sek per biyn kiyk gok sek dand taŋgey, kuyip direp gipay. \v 6 Akaŋ Banabas chirmiŋay nep kinjeŋ bap ma mindek, maniy woŋg piskind ak giyiŋg tap ñimbur. \p \v 7 Bi amiy gok woŋg gipay rek, tap kiyk key ma piyow niŋbay. Kuyip tap ñey ñimbay. Bi tap yimbay gok, yimbay rek pipaŋg dapiy ñimbay. Bi kaw mokpay gok, mokpay rek, tiy mik diy ñimbay. \v 8 Minim aspiyn kun ak niŋem, Gor minim rek ma ayip, biynimb gos timund key niŋiy apay rek ayip? \v 9 Pen Mosis Gor low minim ak tikiy aŋgak: \q1 “Kanj kaw gok poŋind apiy, wiyt tawsimb jakey maŋgiy ak key ay cheŋg ak key ay gaŋ aŋgiy, dap ayem woŋg giyakniŋ, meŋg miŋgan kuyip ak ma tiwniŋgrimbiknimimb; woŋg giniŋgambay rek gunap ñiŋniŋgiy aŋgak.” \m Gor kanj kaw gok gosimb niŋiy minim kun ak ma aŋgak; \v 10 chinup gos niŋiy aŋgak. Biynimb tiŋiy yiwur giy woŋg gi yimbay gok, biynimb paŋg dand opay gok, kuyip gunap ñey ñimbyiŋg, tep gakniŋ woŋg giniŋgiy aŋgak. \v 11 Nimbip permindep minim tep ak aŋgon niŋiy dipim rek, chinup pen tap lum ar biy mindip gok ñiniŋgambim ak tep yimb. \v 12 Pen biynimb gunap nimbip minim tep ak aŋgñey, maniy tap gok ñimbim rek, Apolas chir nimbip per aŋgñor niŋbim ak, ma ñiniŋgambim? Pen nimbip aŋgniŋiy maniy tap gok diprup ak pen; dor, biynimb gunap chirup Gor minim tep ak ma aŋgñiraspiyr, maniy nen asimb aŋgraspiyr aŋgiy, Krays minim tep ak ma niŋniŋgambay ak niŋiy, maniy tap nimbip gok ma diy, chir key maniy woŋg giy, tap taw ñimbyiŋg aŋgñirapur. \p \v 13 Pen nimb niŋbim: Gor aŋgek, biynimb nup aŋgniŋep korip miŋgan woŋg gipay gok, tap opriyŋ dap yokpay gunap diy, tap kiyk taw ñimbay. Biynimb Gor woŋg giyiŋg, tap pik simboŋgipay gok kunep, gunap diy ñimbay. \v 14 Kun ak rek Biyomb aŋgek, biynimb minim tep nup aŋgñimbay gok kuyip, pen tap ñey ñimbyiŋg mey, mindrep giyiŋg woŋg kun ak giniŋgambay. \p \v 15 Pen nimbip Gor minim tep ak aŋgñiraŋgen dipim rek, maniy tap keñmaŋgiy nimbip gunap ma dipiyn ak; yip tep yimb gip. Miñiy minj tiksipiyn biy, tap nimbip gunap diyn aŋgiy ma aspiyn. Mer yimb! Nimb gos yomb kun ak niŋnimimb rek ayek, yip wak tikip. Kun gek yand nind kumbinip ak, tep yimb. \s1 Biynimb Kuŋaynep Gor Ker Mindeyaŋ Aŋgiy, Pol Kalambis Woŋg Rek Gak \p \v 16-17 Pen minim aŋgñirapiyn ak, nimb gunap niŋiy aŋgniŋgambim, “Gor nup key yimb gisap aŋgniŋgambim.” Pen ak mer. Woŋg nup gipiyn kun ak, nuk ginimin aŋgak rek nep gipiyn; key yimb ma gipiyn. Pen pey ma diy, nimbip woŋg yikop gi ñimbiyn ak, nuk yip niŋek tep giniŋgamb aŋgiy, miñmiñ yimb gipiyn. \v 18 Pen maniy tap gok ma dipiyn ak, pey yand rek mey, Jiysis minim tep ak, biynimb okok kuyip yikop yimb aŋgñimbiyn. \v 19 Yand bi taw dap ayey, kalambis woŋg rek giñemb bap ma mindpiyn ak pen; biynimb kuŋaynep Gor ker mindeyaŋ aŋgiy, biynimb miñmon keykey kuyip kalambis woŋg rek gipiyn. \v 20 Jiwda biynimb mindpay namb ak amiy, Krays minim tep ak aŋgñen niŋyaŋ aŋgiy, kiy yip mindyiŋg, tap kiyk asikpay gok asikpiyn. Kun ak Jiwda low minim kisen gipay namb ak, yand yip wilikiy mindon yip niŋey, bi kiyk bap rek ayip. \v 21 Pen biynimb Jiwda low minim ma niŋbay namb ak amiy, Krays minim tep ak niŋyaŋ aŋgiy, kiyk yip yiŋgoŋg giy minden niŋey, bi kiyk bap rek ayip. Pen kun giy, monmon giyiŋg Gor nup minim ak ma kirpiyn; Krays aŋgip aŋgip rek nep gipiyn. \v 22 Biynimb Gor ker mindiy, aŋgip ar ak niŋrep ma gipay namb ak amiy, Krays minim ak aŋgñen niŋrep giyaŋ aŋgiy, kiy yip yiŋgoŋg giy minden niŋey, bi kiyk bap rek ayip. Kun ak biynimb miñmon keykey mindpay gok, kurginiŋgiy rek ayek niŋiy, gunap Krays nup dey kuyip tuŋgasik dinimuŋ aŋgiy, kiy yip wilikiy aŋgrep gipiyn. \v 23 Gipiyn kun ak, minim tep aŋgip ar ak gen amek, mindrep giyn aŋgiy gipiyn. \s1 Kilis Yimb Giy Gon Amek Mindrep Yimb Giniŋgambun \p \v 24 Nimb niŋbim: biynimb resis gipay gok, kuŋaynep resis gipay ak pen, bi nind amjakpay gok wiyn giy tap dipay. Kun ak rek, nimb kunep kilis giy, resis rek ginimimb. \v 25 Biynimb resis giy wiyn gun apay gok, monmon ma gipay; asikrep giy, tap kuyip kilis ñiniŋgamb ak nep ñimbiy, resis giy wiyn gipay. Tap sikoy per ma mindeniŋgamb gok diniŋg kun gipay; chin resis gipun ak, junj ak mindakniŋ gipun. \v 26 Kun ak mey, yand resis gipiyn ak, kilisrimey giy gipiyn. Key okok ma niŋbiyn; amniŋg gipiyn miŋgan ak nep niŋiy, kasek ambiyn. Pen bi kochiŋ pikpay gok, monmon ma pikpay, niŋrep giy pikpay rek ak gipiyn. \v 27 Biynimb gunap kuyip aŋgñen niŋbay ak pen; yand key apyap piknim rek ayip ak, niŋrep giy nokom gen amjap. \c 10 \s1 Basind Apis Sikop Kuyip Gak Ak Sakiy Ma Ginjun \p \v 1 Yenen: mam ay sikop. Chin Jiwda, basind apis chin wosrey gok, miñmon nep namb okok taŋgyiŋg kumyak kesim ak niŋbim. Kiyk miñmon Yijip mindiy, Gor semb band tikiy kuyip yiw giy kond mindyiŋg, yip am am ñiŋg solwara Likañ apay ak gek, liŋg pis pis amek, kind bindoŋ amniyak. \v 2 Gak kun ak maŋgiysek niŋiy aŋgyak, “Mosis biyomb chin Gor minim aŋgip ak, aŋgniŋgamb rek giniŋgambun aŋgyak.” Miñiy ñiŋg pikñimbay rek, semb band ak sek, ñiŋg Likañ kun ak sek kuyip gak kun ak, Mosis minim ak diniŋgambun aŋgyak. \v 3 Biynimb kun gok maŋgiysek miñmon nep namb okok amniyakniŋ, Gor Kawnan ak, tap keñmaŋgiy ñakniŋ, ñimbyiŋg amniyak. \v 4 Pen ñiŋg ñiŋemb ak ma yimb mindek, Gor Kawnan ak gek kamb namb ak wikiy apek, maŋgiysek ñiŋyak. Ñiŋg kun ak kamb kiyk yip ameyak namb ak wikiy apek ñiŋyak. Kamb kun ak mey, Krays nep. \v 5 Kun ak maŋgiysek nup chiŋgniŋgiy ak pen, kuŋay yimb nep nuk aŋgak rek ma niŋey, nup yiruk gek, kuyip dand miñmon amniŋg gak ak ma dand amek, miñmon nep namb kun okok kinraŋgiy, tokiy ay kumyak. \p \v 6 Pen kuyip yerer gak kesim tikyak ak, Gor chinup gos tep niŋniŋgiy aŋgiy gek, Baybol buk ak tikyak. Kun ak kiyk tap Gor mer aŋgak gok dun dun aŋgiy giyak rek ma ginjun. \v 7 Kiyk tap yesek gok simboŋgyiŋg, aŋgniŋyiŋg giyak rek ma ginjun. Kiyk giyak ar ak tikiy aŋgyak, “Bisgiy tap ñimbyiŋg, ñiŋg ñimbyiŋg, tikjak koŋgim paŋgyiŋg gey amnak aŋgyak.” \p \v 8 Pen gunap kunep biyn siy bi siy giy, ñin nokom tiwendiy chiriy tawsin (23,000) kumyak rek, chin kun ma giy, asikrep ginjun. \v 9 Gunap Biyomb chin anup alemb alemb ñey; nuk gek ñom kondkol gok, kuyip siwey kumyak ak kunep, niŋrep ginjun. \v 10 Gunap Gor nup aŋgjiwey, enjol biynimb pikayep gok ap, kuyip pikayey kumyak. \v 11 Gor kuyip gak kun ak, biynimb gos niŋyaŋ aŋgiy gak. Pen chin biynimb Krays tip asaw aŋgiy kond mindpun ñin biy niŋyaŋ aŋgiy, Mosis kesim kun ak tikayek, Baybol buk biyaŋ riyt giy niŋbun. \v 12 Pen biynimb key niŋrep gipun aŋgniŋgambay gok, apyap pikniŋgiy rek ayip ak, niŋrep ginjun. \v 13 Tap siy tap timey ginjun aŋgiy gos ar keykey wip ak chinup nep ma gip; biynimb okok kuyip kunep gip. Gor chinup aŋgak rek kond nep mindeniŋgamb ak mey, nuk gek, gos niŋniŋgambun kun ak tapin apiy, chinup aybiriknimuŋ rek ma ayniŋgamb. Nup chiŋgiy nep mindiy mey, nuk gek tap timey kun gok asikrep ginjun rek ayniŋgamb. \s1 Biret Kind Nokom Tipaŋg Ñimb Ak, Kiñiŋ Nokom Mindpun \p \v 14 Kun ak biynimb tep yand gok. Tap yesek, tap yikop gok ma simboŋgnimimb. \v 15 Nimb biynimb gos timund sek mindpim ak mey, minim aŋgniŋg gispiyn ak, niŋind akaŋ aŋgiy, nimb key niŋnimimb. \v 16 Ñiŋg wayn ak diy, Gor nup tep aŋgiy ñimbun ak, likañ nuk yowak rek, Krays yip jimñiy mindpun aŋgiy ñimbun. Pen Gor nup tep aŋgiy, biret tipaŋg ñimbun ak; mumbwak nup timey giyak rek, chinup direp gip aŋgiy ñimbun. \v 17 Chin biynimb kuŋaynep biret kind nokom tipaŋg ñimbun ak, biynimb nuk kiñiŋ nokom mindpun aŋgiy gipun. \p \v 18 Pen Jiwda kay gipay ak niŋbim. Meymey siypsiyp tap gok dand apiy, Gor nup simboŋgniŋg pikpay ñin ak, biynimb apiy yip ñimbay gok, gos ar nokom mindek mey, jimñiy ñimbay. \v 19 Pen tap ñin maŋgiy silok gay simboŋgipay gok, tap niŋind yimb aŋgiy nimbip ma aspiyn. \v 20 Biynimb ma niŋbay gok, tap yesek kun gok aŋgniŋsipun aŋgiy, kichekiy malñiluk tap gok nep aŋgniŋiy; Gor nup ma aŋgniŋbay. Kun ak mey, nimb kiyk yip jimñiy ar nokom kun anep mindeniŋgambim ak; tep ma yimb giniŋgamb aŋgiy aspiyn. \v 21 Biyomb chin anup aŋgniŋiy, ñiŋg wayn sek, biret sek ñimb molik biyaŋ ay; Seytan nup simboŋgiy ñiŋg tap ñiŋemb nuk ak, ñimb ar biyoŋ ma ayjun. \v 22 Pen kun giniŋgambun ak, Biyomb chin ak, chinup miluk niŋaŋ aŋgiy giniŋgambun. Chin biynimb yomb yimb; Gor bi yikop aŋgiy, kun ak rek ginjun? \p \v 23 Biynimb gunap apay, “Tap ñiŋemb tap gunap simboŋgiy pik dap maker aypay gok ñiŋniŋg, tawiy ñiniŋgambun. Low bap kun ak rek ma mindip ak, monmon tawiy ñiŋniŋgambun apay.” Ak kun apay ak pen, ar kun ak nep niŋiy giniŋgambun ak, tep ma giniŋgamb. Monmon giniŋgambun kun ak, biynimb gunap niŋiy kunep giy, yenen Gor nup kun gipun aŋgiy, gos kuŋaynep niŋniŋgambay. \v 24 Chin mindrep giniŋgambun ar ak nep niŋiy ma ginjun; biynimb gunap kuyip gosimb niŋiy, kiy mindrep giniŋgiy ar ak niŋiy ginjun. \s1 Gor Nup Yimb Ak Perper Nep Dand Aranjun \p \v 25 Pen tap pik maker aypay gok, chipday tap gok simboŋgiy dap maker aypay akaŋ aŋgiy gos yomb ak niŋiy, minim kun ak ma aŋgniŋnimimb; monmon tawiy ñiŋnimimb. \v 26 Yenen: Baybol buk ak tikiy aŋgyak, “Miñmon tap okok maŋgiysek, Gor chinup niŋiy gayak aŋgyak.” \p \v 27 Pen biynimb Gor ker ma mindpay gunap nimbip, “Apem tap ñiŋun aŋgeniŋgiy;” nimb korip kuyip amniŋg, gos kuŋay ma niŋnimimb. Monmon amiy, tap dap ñiniŋgiy gok monmon ñiŋnimimb. \v 28-29 Pen am mindiy nimbip, “Tap ñiŋniŋg gispun biy, tap yesek gok simboŋgiy pik dap aypun aŋgeniŋgiy,” ma ñiŋnimimb. Nimb ñiŋniŋg ñimbikip ak pen; kiyk gos kuŋay niŋniŋgiy rek ayek, kuyip nen aŋgiy, kirginiŋgambim. Pen nimb gunap aŋgniŋgambim, “Chinup yenen gos kuŋay niŋniŋgambay. \v 30 Tap ñiŋemb kun gok, Gor nup tep aŋgiy ñiŋniŋgambun ak; yenen chinup gos kuŋay niŋniŋgambay aŋgniŋgambim.” \v 31 Kun aŋgniŋgambim ak pen, tap ñiŋniŋg akaŋ, yerer giniŋg, Gor nup yimb dand aranemb ar ak nep ginjun. \v 32 Jiwda biynimb akaŋ, Griyk biynimb akaŋ, Gor biynimb nuk gok niŋey; tep ma giniŋgamb ar ak niŋiy, ma ginjun. \v 33 Yand gipiyn ak; yip key tep ginimuŋ ar ak ma gipiyn; biynimb gok Gor nup gosimb niŋey, kuyip dinimuŋ aŋgiy ar ak nep gipiyn. \c 11 \p \v 1 Kun ak nen, yand Krays gip ar ak niŋiy gipiyn rek, nimb yand gipiyn ar ak niŋiy ginimimb. \s1 Biyn Gok Lotiw Namb Ak Jun Pikyiwginiŋgiy \p \v 2 Nimbip Gor minim aŋgñen niŋdiy, niŋyiŋg nep mindpim ak; tep yimb aspiyn. \v 3 Pen miñiy aŋgniŋg gispiyn ak niŋnimimb. Biyomb chin Krays Nop aŋgip rek niŋiy gip; bi gok Krays aŋgip rek niŋiy gipay; biyn gok nuŋgumiy kiyk apay rek niŋiy gipay. \v 4 Pen bi gok biyn kay gipay rek, jun ak pikyiwgiy, biynimb gok kuyip minim aŋgñeniŋgambay akaŋ, Gor nup aŋgniŋeniŋgambay ak; Biyomb chin ak, bi yikop par bap rek ayek kun giniŋgambay. \v 5 Pen biyn gok bi kay gipay rek, jun ak miseŋ mindakniŋ, minim aŋgñeniŋgambay akaŋ, Gor nup aŋgniŋeniŋgambay; nuŋgumiy sikop kuyip tap yikop par bap rek ayek, kun giniŋgambay. \v 6 Pen biyn gunap jun kas ma yiwginjun aŋgiy, jun kas kiyk ak tik maŋ giy akaŋ, pisnep tikyokniŋgiy. Pen ar kun ak nambiŋ gonimuŋ, jun ak tomb yiwgiy nep minim aŋgniŋgiy. \v 7 Gor bi gok kuyip nundkaw rek gayek mindpay ak, jun kiyk ak ma pikyiwginiŋgiy. Pen biyn gok, bi gok rek gayek mindpay ak, jun kiyk ak pikyiwgiy nep, minim aŋgñiniŋgiy. \v 8 Gor biyn tiŋglim kind ak diy, bi ma gayak; bi tiŋglim kind ak diy, biyn gayak. \v 9 Pen biyn kondep bap ma mindip aŋgiy, nuŋgumiy nup ma gak; bi kondep nup bap ma mindip aŋgiy, biynuk nup gayak. \v 10 Ar kun ak enjol niŋmindpay rek, biyn gok jun pikyiwgiy mindiy, nuŋgumiy aŋgnimuŋ rek giniŋgiy. \p \v 11 Pen biyn gok kuyip ma aŋg sikoy ginimimb. Biyomb chin ak bi gok kuyip diy, biyn gok kuyip ma kirgip; biyn diy bi diy gip. Kun ak biynimb nup ker mindpim gok; biyn asik key ay, bi asik key ay geniŋgambim, tep ma giniŋgamb. \v 12 Gor nind bi tiŋglim kind ak diy, biyn ak gayak. Miñiy biyn gok mindiy mey, ñapan tikyakniŋ, bi gok mindpun. Pen Gor nuk junj ak mey, biynimb tap okok maŋgiysek nuk kond mindip. \v 13 Pen biyn gok jun ak miseŋ mindakniŋ, Gor nup aŋgniŋniŋgambay ak, tep giniŋgamb akaŋ, nimb key niŋnimimb. \v 14 Yand niŋbiyn, chin bi gok jun kas paryomb mindeniŋgamb ak, tep ma giniŋgamb. \v 15 Biyn gok nep jun kas paryomb jakip rek, jun kiyk ak pikyiwgiy mindeniŋgiy aŋgiy gak. \v 16 Pen biynimb gunap minim aspiyn kun ak niŋiy minim mindonimuŋ, aŋgniŋg aŋgniŋgiy. Yand pen gipiyn gipiyn rek ak aspiyn. Biynimb Gor ker mindpay miñmon okok kunep, ap nan-giy, aspiyn kun ak rek nep gipay. \s1 Biret Sek Ñiŋg Wayn Sek Ñiŋniŋg Girep Ma Giyak \p \v 17 Minim bap aŋgniŋg gispiyn. Per ap nan-giy, miñ tep ar ak ma gipim. Kun ak nimbip minim tep aŋgnim rek ma ayip. \v 18 Biynimb gunap apay, “Ap nan-giy minim apim ñin ak, asik keykey aypim aŋgey,” minim kun ak gunap gem, niŋind apay aŋgiy niŋbiyn. \v 19 Pen gos ar keykey niŋiy gem amjap kun ak, biynimb gok mindrep gipay; biynimb gok mindrep ma gipay aŋgiy, miseŋ yimb niŋniŋgambun. \v 20 Pen ap nan-giy tap ñimbim kun ak, Biyomb biret wayn tap gok jimñiy ñiŋnimimb aŋgak rek ma ñimbim; yesek ar ak gipim. \v 21 Mam ay gunap yiwan nep mindyakniŋ, kuyip gos niŋiy mer; nimb gunap tap yomb ñimbiy, ñiŋg wayn kuŋay ñimbiy sakiy aypim. \v 22 Pen korip nimb ma mindek lotiw mindep tip ak amiy; tap ñimbyiŋg, ñiŋg ñimbyiŋg gipim? Akaŋ, Gor nup niŋem, tap yikop bap rek ayek kun gipim? Mam ay yiwan nen mindpay gok kuyip, nambiŋ yomb ñimbim kun ak, nimbip yerip aŋgnim? Mindrep gipay aŋgnim? Mer! Nimbip kun ma aŋgniŋgayn. \s1 Jiysis Binuk Gok Kuyip Biret Wayn Ñak \p \v 23 Yand nimbip biret wayn ñiŋniŋgambim rek minim aŋgnik ñin ak, gos yand key niŋiy ma aŋgnik; Biyomb chin ak yip gos ñak ar ak nep aŋgnik. Pen Jiysis nup mimuŋg niŋyak ñin ak, kisyim apek, tap ñiŋniŋg giy, nuk biret ak diy, \v 24 Gor nup tep aŋgiy, tipaŋg binuk gok kuyip ñiyiŋg aŋgak, “Tip nimbip ak diy kumnim apiyn rek, mumbwak yip di monmon giniŋgambay. Kun ak rek biret tipaŋg aysipiyn biy diy ñimbyiŋg, yip gosimb niŋnimimb aŋgak.” \v 25 Pen tap ñimbdeyak, ñiŋg wayn ak kunep di kap miŋgan ak soŋgiy, kuyip ñiyiŋg aŋgak, “Gor kisen giniŋgayn aŋgiy minim aŋgayak ar ak; likañ yip yowniŋgamb rek, nuk yip jimñiy mindeniŋgambim ak mey; ñiŋg wayn kun biy, yip gosimb niŋyiŋg ñiŋnimimb aŋgak.” \v 26 Kun ak Jiysis ma andkind wip ñin biy, biret wayn ñimbyiŋg nep mindem mey; biynimb gok Jiysis chinup kim diniŋg kumak ak niŋniŋgiy. \s1 Asik Tep Giy Biret Wayn Ñiŋnimimb \p \v 27 Pen biynimb gunap gosimb niŋiy mer, biret wayn monmon diniŋgambay ak; Biyomb chinup aŋgiy kumimb mumbwak likañ nup ak, tap yikop rek ayek, kun giniŋgambay. Gor niŋek tap siy tap timey giniŋgambay. \v 28 Kun ak yergiy rek mindpim ak key niŋiy, Gor yip jimñiy mindyiŋg nep biret wayn ak ñiŋnimimb. \p \v 29 Biynimb Jiysis chinup aŋgiy kumimb gosimb ak niŋiy mer; biret wayn monmon ñiŋniŋgambay gok; kiyk key yiwur diniŋg kun giniŋgambay. \v 30 Ar kun anep, biynimb nimbip gunap mawses giy, tap giy gip; gunap pisnep kumbay. \v 31 Gos niŋrep giy ñiŋniŋgambun ak, minim yomb ma diniŋgambun. \v 32 Pen biynimb nuk mindpun rek, mindrep ma gon, chinup timund winjikniŋgamb. Timund winjikek mey, gos niŋiy, biynimb man ar biy monmon gipay gok yip, mon key yinjap ak ma amniŋgambun. \p \v 33 Pen mam ay sikop! Tap ñiŋniŋg ap nan-giy, biynimb gunap tawsak ay ma ñiŋnimimb; kuyip kond mindiy, jimñiy ñiŋnimimb. \v 34 Pen yiwan gek, korip nimbik okok tap ñimbiy winimimb. Mer ak monmon giy, minim yomb diniŋgambim. \p Minim day gunap, kisen mindpim ak amiy, aŋgñirep giniŋgayn. \c 12 \s1 Gor Kawnan Ak Kilis Ñakniŋ Biynimb Nuk Gunap Kuyip Direp Gipun \p \v 1 Pen mam ay sikop. Miñiy Gor Kawnan ak kilis keykey ñek, woŋg ar keykey gipun minim ak, nimbip aŋgrep giniŋg gispiyn. \v 2 Nimb niŋbim: nind Krays nup ma dipik ñin ak, tap gos ma mindip gok nimbip gos lip gek, tap yesek kun gok aŋgniŋ mindyiŋgipim. \v 3 Kun ak nimbip aŋgrep gen, niŋrep ginimimb. Gor Kawnan ak gos ñakniŋ, Biyomb chin ak nup ma aŋgjiwniŋgambay. Pen nuk gos ñek nep, Jiysis Biyomb chin aŋgiy, biynimb gok kuyip aŋgñimbay. \p \v 4 Gor Kawnan ak gos tep ñakniŋ, woŋg ar keykey gipun ak pen, Kawnan nuk keykey ma mindip; nokom yimb mindip. \v 5 Woŋg ar keykey giyiŋg, Biyomb chin ak nup direp gipun ak pen, nuk kunep nokom yimb. \v 6 Gor chin nokom yimb mindip rek, chinup kilis keykey ñakniŋ, woŋg ar keykey giyiŋg nup direp gipun. \p \v 7 Gor Kawnan chinup kilis keykey ñek, woŋg ar keykey gipun kun ak, biynimb nuk gok maŋgiysek direp gon, mindrep giyaŋ aŋgiy gip. \v 8 Gor Kawnan ak chinup biynimb nuk gunap gos tep ñek, minim nup ak niŋiy apun. Pen Kawnan nokom kun ak chinup biynimb gunap gos ñek, Gor minim tep nuk kiñiŋ ak niŋiy aŋgñimbun. \v 9 Kawnan nuk nokom kun ak chinup gunap gos ñek, Gor nup gosimb niŋyiŋg key yimb gipun: gunap biynimb tap gip gok gon jakambay; \v 10 gunap tap mageprek gok gipun; gunap Gor minim nup gunap niŋiy aŋgñimbun; gunap Gor Kawnan akaŋ, tap yerip rek biynimb bak ayek gipay ak niŋbun; gunap minim yimb keykey apun; gunap minim yimb keykey aŋgey niŋiy, tuŋgandikiy biynimb gok kuyip aŋgñimbun. \p \v 11 Pen Gor Kawnan nokom yimb mindip ak, gos key niŋimb rek, chin biynimb nuk mindpun gok, kilis keykey ñakniŋ, woŋg ar keykey gipun. \s1 Woŋg Ar Keykey Giy Krays Nup Direp Gipun \p \v 12 Mumbwak chin nokom yimb mindip ak pen, day nuk kuŋaynep mindip. Kun ak rek, chin Krays biynimb nuk gok mindpun. Chin kuŋaynep woŋg ar keykey gipun ak pen, biynimb kiñiŋ nokom yimb mindpun. \v 13 Chin Jiwda biynimb gok, Jiwda mer gok; biynimb yimb mindip gok, yimb ma mindip gok Gor Kawnan nokom kun anep, chinup maŋgiysek ñiŋg rek pikñek, Krays mumbwak nuk nokom rek mindpun. \p \v 14 Mumbwak ak nokom ak pen, day nuk kuŋay mindip. \v 15 Tomb kind ak, ñin kind ak niŋek nuk yomb rek ayek, yand sikoy aŋgniŋgamb ak; yikop aŋgniŋgamb. Kiyk mumbwak nokom mindiy, woŋg jimñiy gipiyr. \v 16 Timund ak, windin ak niŋiy, nuk yomb yand sikoy aŋgniŋgamb ak yikop aŋgniŋgamb. Kiyk mumbwak nokom ayek, woŋg jimñiy gipiyr. \p \v 17 Pen chinup gayak ñin ak, windin okok maŋgiysek gaypikop ak; yergiy minim aŋgey timund pik niŋbinup? Pen timund maŋgiysek nep gayambikop; yergiy kuy puŋg niŋbinup. \v 18-19 Kun ak rek, chin Krays biynimb nuk mindpun gok maŋgiysek ar nokom ma gipun. Gor Kawnan ak key niŋek tep gip rek, kilis keykey ñakniŋ, ar keykey gipun. \v 20 Kun ak mey, mumbwak nokom ak pen; day nuk kuŋaynep mindip. \p \v 21 Pen windin ak, ñin kind ak yenen yand yip mindip; woŋg nuk bap ma mindip aŋgiy, asik am keynep mindiy, mindrep ma giniŋgamb. Jun won ak, tomb kind ak yenen yand yip mindip; woŋg nuk bap ma mindip aŋgiy, asik am keynep mindiy, mindrep ma giniŋgamb. \v 22 Mumbwak day gunap, day gunap kuyip woŋg nimb bap ma mindip aŋgiy, asik keykey ay, mindeniŋgiy rek ma ayniŋgamb. \p \v 23 Mumbwak chin day yikop gok, chech mokyaŋ tap gok ay gipun rek, yimb dand aranbun. Day biynimb niŋey, tep ma giniŋgamb aŋgiy pikyiwgipun gok, per direp gipun kun ak rek, yimb dand aranbun. \v 24 Kun ak rek nep, chin Krays biynimb kiñiŋ nuk mindpun. Biynimb yimb ma mindip gok, Gor gek yimb mindip. \v 25 Asik keykey ma ayniŋgiy aŋgiy, nuk gek biynimb yimb ma mindip gok yimb dey, biynimb nuk gunap yip, andip andip rek mindiy mey, penpen simb niŋbay. \v 26 Pen day bap miker gek niŋey, maŋgiysek simb gip; pen day bap mindrep gek niŋey, maŋgiysek tep gip. \p \v 27 Chin Krays kiñiŋ nuk mindpun gok, ñin kind tomb kind nuk ak mindiy, aŋgip rek gipun. \v 28 Biynimb kiñiŋ nuk mindpun namb ak, nuk chinup aŋgayip rek: nind bi Jiysis minim dand amemb gok mindpun; namb ak bi Gor minim aŋgep gok mindpun; namb kaneŋ ak minim nup aŋgñemb tiysa gok mindpun; gunap tap mageprek gok gipun, gunap biynimb tap gip gok kuyip gon jakambay; gunap biynimb simb niŋiy direp gep gok mindpun; gunap biynimb gok kuyip kond mindnukniŋ, mindrep gipay; gunap minim yimb keykey gok apun. \p \v 29 Pen chin maŋgiysek bi Jiysis minim dand amemb ma mindpun. Maŋgiysek bi Gor minim aŋgep ak ma mindpun. Maŋgiysek tiysa ma mindpun. Maŋgiysek tap mageprek gok ma gipun. \v 30 Maŋgiysek biynimb tap gip gok gon ma jakambay. Maŋgiysek minim yimb key gunap ma apun. Maŋgiysek minim yimb keykey apay rek niŋiy, tuŋgandikiy biynimb gok kuyip ma aŋgñimbun. Yenen: Gor Kawnan ak chinup kilis ar keykey ñimb rek, nup woŋg ar keykey gipun. \p \v 31 Kun ak Gor Kawnan chinup kond mindakniŋ, Gor nup woŋg tep yimb bap ginjun aŋgiy, ginimimb. \p Pen miñiy nimbip tep yimb giniŋgamb ar ak aŋgniŋg gispiyn. \c 13 \s1 Penpen Wasemb Ayep \p \v 1 Chin biynimb gunap kuyip wasemb ma ay, yikop kuyip minim yimb keykey aŋgniŋgambun akaŋ, enjol minim apay rek aŋgniŋgambun ak, tep ma giniŋgambun. Kun gon bel ak pikey pikey, biynimb gok timund pikniŋiy, kirpay rek nep ayniŋgamb. Pen biynimb wasemb ayniŋgambun ak tap yomb yimb. \p \v 2 Chin Gor biynimb nuk mindpun gok; gunap Gor minim aŋgep gok mindeniŋgambun, gunap gos tipaŋgiy key yimb niŋniŋgambun; gunap Gor nup gosimb niŋiy, yirik won gunap aŋgon key okok amniŋgamb. Pen ak minim yomb mer; ak yikop kun giniŋgambun. Tap yomb yimb mey; biynimb gok kuyip wasemb ayniŋgambun ak. \p \v 3 Pen tap chin maŋgiysek mindip rek, bilok biynimb tap ma mindip gok kuyip ñiniŋgambun akaŋ; Gor woŋg ak ginukniŋ, biynimb gunap chinup miluk niŋiy, mon yinimb namb ak diyokey kumniŋgambun ak; Gor nup tep giniŋgamb aŋgniŋgambun ak pen, wasemb ma ayniŋgambun rek, giniŋgambun kun ak tep ma giniŋgamb. \p \v 4-5 Pen biynimb Gor nup wasemb ay, biynimb gunap kuyip wasemb ay gipay gok, mind tep yimb gipay. Biynimb gok kuyip simb niŋiy mey, kuyip timey gey, kal ma jiwpay; biynimb gunap tap tep dey, kuyip miluk ma niŋbay; chin key biynimb yomb mindpun aŋgiy monmon ma gipay; kapkap mindrep yimb gipay. Tap tep gunap niŋiy mapin ma aypay; biynimb niŋiy miluk sek ma mindpay; kuyip timey gey, gos kun ak niŋyiŋg ma mindpay. \v 6 Miñ timey ar ak kuyip tep ma gip; Gor miñ ar ak kuyip tep gip. \v 7 Pen miker yerip yerip gunap kuyip apek, Gor nup ma kirpay; nup chiŋgiy mindpun ak, mindrep yimb giniŋgambun aŋgiy, tep gakniŋ nep mindpay. \p \v 8 Pen kisen Gor Kawnan chinup gos ñek minim nup aŋgñimbun ak; ma aŋgñiniŋgambun. Chinup gos ñek minim yimb keykey apun gok, ma aŋgniŋgambun. Day niŋbun miñ ak kunep, puŋgrikniŋgamb ak pen; wasemb aypun miñ ak, per yimb nep mindeniŋgamb. \v 9-10 Yenen: chin miñiy ar ar nep niŋiy aŋgñimbun; kisen ar ar niŋbun rek kirgiy, niŋrep yimb giy mindeniŋgambun. \p \v 11 Miñiy ñapan ŋaŋ gos niŋiy apay rek aŋgon wip; pen kisen biynimb yomb niŋiy apay rek aŋgyiŋg; ñapan ŋaŋ gos niŋiy apay rek ak kirginiŋgambun. \v 12 Miñiy ñiŋg kawnan paŋgniŋbay rek ak niŋbun: kisen ñin kun ak, Krays chinup niŋrep gip rek ak, nup niŋrep giniŋgambun. \p \v 13 Kun ak minim yomb omiŋal nokom mindip: Gor nup gosimb niŋep ak; nup gos sek kond mindep ak; wasemb ayep ak. Pen minim yomb yimb ak mey, wasemb ayep ak. \c 14 \s1 Gor Kawnan Nimbip Bak Ay Mindakniŋ, Minim Keykey Apim \p \v 1 Gor chinup kond mindakniŋ, biynimb gok kuyip wasemb ay, direp ginjun aŋgnimimb. Kun ak Gor nup woŋg nuk ar gunap ginjun aŋgyiŋg, biynimb gok kuyip minim nup aŋgñemb rek ayniŋgamb ak, tep yimb kun giniŋgambim. \v 2 Pen alemb andik mandik giy, Gor minim aŋgniŋgambim ak, minim yerip aspay aŋgiy, ma niŋniŋgambay; Gor nep niŋniŋgamb. \v 3 Gor minim miseŋ aŋgem mey, biynimb niŋiy mindmaŋgiy limgek, Gor nup direp yimb giniŋgambay. \v 4 Kun ak, biynimb Gor Kawnan gek, alemb andik mandik giy Gor minim apay gok, keynep aŋgyiŋg niŋyiŋg giy, Gor nup direp giniŋgiy rek ayip ak pen; biynimb Gor minim miseŋ aŋgñiniŋgambay gok, minim aŋgrep gey, Gor biynimb nuk kuŋaynep niŋiy, nup niŋrep giniŋgambay. \v 5 Nimb maŋgiysek alemb andik mandik giy Gor minim aŋgniŋgambim ak, yip tep giniŋgamb ak pen; tep yimb giniŋgamb ak, minim nup miseŋ aŋgñiniŋgambim. Miseŋ aŋgñeniŋgambim, biynimb niŋiy, Gor nup direp giniŋgambay. Pen alemb andik mandik giy aŋgeniŋgambim, biynimb gunap minim kun ak niŋiy, junj aŋgip ak kun kun giy mindip aŋgiy, biynimb gok aŋgñeniŋgambay nep, Gor nup gosimb ak niŋrep giniŋgambay. \p \v 6 Pen yand mindpim ak amiy, minim yimb key bap aŋgyiŋg, Gor minim aŋgeniŋgayn; nimb yergiy niŋiy, Gor nup chiŋgrep yimb giniŋgambim. Pen Gor yip gos ñek aŋgen akaŋ, gos timund yip wip rek gunap aŋgen akaŋ, Gor minim tep nuk gok aŋgñen niŋem mey, Gor nup chiŋgrep yimb ginimimb rek ayniŋgamb. \p \v 7 Giyta, gawimb tap okok pikey, biynimb gunap yergiy, minim asap mey ak aŋgiy niŋniŋgambay? Tap gos niŋep rek, kun kun aspun aŋgey niŋniŋgiy. \p \v 8 Pen biykul ak kunep puŋgey aŋgrep ma gek, an tikjakiy penpen giniŋg gispun aŋgiy, kond mindeniŋgamb? \v 9 Kun ak rek mey, nimb biynimb gok kuyip, minim yimb key bap aŋgiy Gor minim ak aŋgñeniŋgambim; yergiy minim aspay ak aŋgiy, niŋniŋgambay. Nimbik keynep aŋg aŋg kirginiŋgambim. \p \v 10 Pen man ar biy minim yimb keykey mindip rek, minim kiñiŋ ak mindakniŋ apay; yikop ma apay. \v 11 Biynimb gunap minim aŋgey ma niŋniŋgambun ak, chinup niŋey, biynimb paryomb okok nimb rek ayniŋgamb. Chin pen kuyip niŋon, kunep giniŋgamb. \s1 Minim Yimb Keykey Aŋgniŋg, Gos Niŋrep Giy Aŋgnimimb \p \v 12 Nimbip kun ak rek nep giniŋgamb ak, niŋrep ginimimb. Gor Kawnan chinup gos ñakniŋ, woŋg nup ak gun aŋgiy kilis gipim ak; niŋrep giy, biynimb nuk gok kuyip, direp giniŋgambim ar gok nep ginimimb. \p \v 13 Pen alemb tuŋgandikek minim yimb keykey aŋgniŋg, Gor nup aŋgniŋem, nimbip gos ñakniŋ, kun kun aspun aŋgyiŋg aŋgñinimimb. \v 14 Mer ak, minim yimb keykey aŋgyiŋg, Gor nup aŋgniŋniŋgayn ak pen, minim kiñiŋ aspiyn ak aŋgiy ma niŋniŋgayn; biynimb gok kunep ma niŋniŋgambay. Namb yand biyaŋ key kun aŋgan aŋgek nep aŋgniŋgayn. \v 15 Kun ak yand minim yimb keykey aŋgiy, Gor nup aŋgniŋniŋg akaŋ, kamep aŋgniŋg; gos niŋyiŋg, biynimb niŋniŋgiy rek ar ak nep aŋgniŋgayn. \v 16 Nimbip Gor Kawnan ak gek, minim yimb keykey aŋgyiŋg, Gor nup tep aŋgem, tep giniŋgamb ak pen; biynimb gok kiyk ma niŋiy, yergiy nimb yip yiŋgoŋg giy, Gor nup tep aŋgyiŋg mindeniŋgambim? \v 17 Gor nup tep aŋgyiŋg mindeniŋgambim ak pen; kiyk minim kun ak niŋiy rek, Gor nup gosimb niŋniŋgiy. Minim ak kiyk key aspay aŋgiy niŋniŋgambay. \p \v 18 Pen Gor Kawnan gek, minim yimb keykey apun ak, nimbip nep ma gip; yip kunep gek, minim yimb keykey kuŋaynep per apiyn ak, nup tep apiyn. \v 19 Pen biynimb ap lotiw mindyakniŋ, minim yimb key okok nimb bap aŋgon ma niŋniŋgambay ak; minim niŋbay ak nep miseŋ aŋgon, yip tep giniŋgamb. \p \v 20 Pen mam ay sikop. Ñapan ŋaŋ niŋbay rek nep ma niŋnimimb: biynimb yomb gosimb niŋbay rek niŋnimimb. Tap siy tap timey gep ar ak nep, ñapan ŋaŋ rek mindenjun. \p \v 21 Jerusalem biynimb wosrey, Gor nup kirgiyak rek, bi Gor minim aŋgep Asaya Baybol buk ak tikiy aŋgak, “Gor aŋgip, ‘Yand biynimb guniy timund winjikniŋg, biynimb par okok nimb aŋgen apiy, minim yimb kiyk aŋgyakniŋ, biynimb guniy ma nep niŋniŋgambay aŋgip’ aŋgiy” tikayak. \v 22 Kun ak niŋbun: Gor Kawnan ak gek, minim yimb keykey apay ak, biynimb nup gosimb ma niŋbay gok niŋniŋgiy aŋgiy gip. Pen gek minim tep miseŋ aŋgñimbay ak, biynimb nup gosimb niŋbay gok, nup direp yimb giniŋgiy aŋgiy gip. \p \v 23 Pen nimb Gor biynimb nuk mindpim gok, ap nan-giy, alemb tuŋgandikek minim yimb keykey aŋgiy Gor minim aŋgeniŋgambim; biynimb Gor ker ma mindpay gok nimbip niŋiy, biynimb gok sakiy ayek aspay aŋgniŋgambay. \v 24-25 Pen Gor minim miseŋ aŋgñiyiŋg mindem, biynimb kun gok rek gunap ap niŋiy, tap siy tap timey kapkap gipay gok, gos yomb yimb niŋiy, Gor nup niŋey jel gek, koŋgim yimiy, yimb nup dand aranyiŋg aŋgniŋgambay, “Niŋind! Gor yip mindpim aŋgniŋgambay.” \s1 Lotiw Ak, Yipund Giy Nep Ginimimb \p \v 26 Kun ak mam ay sikop. Yand aspiyn: ap nan-giniŋgambim ñin ak, bap kamep aŋgniŋgamb; bap minim aŋgñiniŋgamb, bap Gor gos ñimb rek minim ak aŋgñiniŋgamb, bap minim yimb keykey aŋgiy aŋgniŋgamb; bap minim aŋgniŋgamb kun ak, tuŋgandikiy kun kun giy aŋgip aŋgniŋgamb. Kun ak mey, biynimb niŋiy mindrep giniŋgiy ar gok nep ginimimb. \v 27 Pen alemb tuŋgandikiy minim yimb keykey aŋgniŋg, biynimb omiŋal akaŋ, omiŋal nokom nep aŋgniŋgiy. Kuŋaynep ma aŋgniŋgiy. Pen biynimb nokom bap tikjakiy minim aŋgek, bap pen, kun kun giy aŋgip aŋgnimuŋ. \v 28 Pen minim kun kun giy aŋgip aŋgiy aŋgñinimuŋ bap ma mindonimuŋ; alemb tuŋgandikiy aŋgniŋgamb ak, minim kun ak biynimb gok kuyip ma aŋgnimuŋ, nuk key kapkap Gor nup aŋgniŋyiŋg mindonimuŋ. \v 29 Biynimb omiŋal akaŋ, omiŋal nokom, Gor minim tep ak aŋgñiyakniŋ, biynimb gunap Gor minim ak yipund giy aspay akaŋ, yesek aspay aŋgiy, joŋimb kind ak niŋmindeniŋgiy. \v 30 Pen biynimb yikop niŋmindeniŋgambay kun gok, gunap Gor Kawnan ak gek, gos tep paŋgyikek, bi nind tikjakiy aŋgonimuŋ ak, gos kun ak niŋiy bisgek, bi kisen ak tikjak aŋgnimuŋ. \v 31 Kun ak nimb maŋgiysek minim tep ak, aŋg dand amiy apiy giy mey, Gor nup gos ak niŋrep giy, mindrep giniŋgambim. \p \v 32 Pen biynimb Gor minim aŋgep gok, joŋimb kiyk key kond mindyiŋg, minim aŋgep won ak nep apay. \v 33-34 Yenen: Gor gek biynimb nuk gok monmon ma gipay; gos niŋyiŋg gey amek, kapkap mindrep gipay. \p Pen nimb ap nan-giy, biyn gok bi rek minim ma aŋgniŋgiy. Bi gok aŋgey, biyn gok yikop niŋniŋgiy. Krays biynimb nuk miñmon okok, kun ak rek nep gipay. Baybol buk tikyak minim ak, kunep kun ak rek nep mindip. \p \v 35 Pen biyn gok minim gunap sek niŋun aŋgiy, korip okok amiy, nuŋgumiy sikop kuyip aŋgniŋey, aŋgñirep giniŋgiy. Lotiw namb ak biyn tikjakiy minim aŋgñeniŋgambay, tep ma giniŋgamb. \p \v 36 Akaŋ nimb nep Gor minim ak niŋrep gipim, biynimb okok ma niŋbay? \v 37 Biynimb Gor Kawnan yip mindpun apay gok sek, biynimb minim nup aŋgep mindpun apay gok sek yand Gor aŋgip rek nep aspiyn ak niŋniŋgiy. \v 38 Pen biynimb gunap minim kun biy ma niŋey, minim aŋgniŋgiy ak ma niŋnimimb. \p \v 39 Kun ak mam ay sikop. Gos yomb nimb ak Gor minim aŋgñinjun aŋgiy niŋnimimb. Pen biynimb alemb tuŋgandikiy minim yimb keykey aŋgyiŋg Gor minim apay gok kuyip, kirgim ma aŋgnimimb. \v 40 Pen kilpul aŋgyiŋg monmon ma ginimimb, niŋrep giyiŋg gem amnimuŋ. \c 15 \s1 Krays Kumiy Tip Ak Tikjakak \p \v 1 Mam ay sikop. Krays minim aŋgenik diy mindrep gipim ak, sakiy ginimimb rek ayip aŋgiy, tip ak aŋgñirep giniŋg gispiyn. \v 2 Minim tep kun ak nimbip aŋgen niŋiy dipik ak mey, Gor nimbip dek, biynimb nuk mindpim. Pen mer ak biynimb nuk ma mindembikip. \p \v 3-4 Minim yomb yand niŋnik ak, nimbip aŋgiy aŋgnik, “Chin tap siy tap timey gipun rek, Jiysis chinup nen aŋgiy kumek komey, ñin omiŋal nokom mindiy, tip tikjakak ak mey; Baybol buk ak tikiy giniŋgamb aŋgyak rek nep gak aŋgnik.” \p \v 5 Pen Jiysis kumiy tip ak tikjakiy, Piyta mindek siŋak miseŋ gek, nup nind niŋak. Kisen miseŋ gek, bi minim nup dand amemb anep wimiŋgan ak niŋyak. \v 6 Kisen tip ak miseŋ gek, mam ay payp handret rek niŋyak. Mam ay kun gok gunap kumyak; pen maŋgiysek rek mindpay. \v 7 Kisen ñin bap miseŋ gek, Jemis niŋak. Ñin bap pen, bi minim nup dand amemb gok kiyk maŋgiysek niŋyak. \v 8 Pen biynimb gunap nup niŋyak ñin ak apiy pandikek, kisen yand kunep nup niŋnik. Kun ak yand ñapan tikrep ma gipay rek bap mindenik yip dak. \p \v 9 Yand bi timey biynimb nuk gok kuyip, timey yimb giyiŋgipiyn ak; Jiysis minim nup dand amemb bap mindenim rek ma ayak ak pen; \v 10 Gor yip simb niŋiy dek, binuk mindiy, key yimb gipiyn. Bi minim nup dand amemb gunap woŋg gipay rek ma gipiyn; yip simb niŋiy direp yimb gek, woŋg yomb yimb ak gipiyn. \v 11 Yand nep Gor nup woŋg ak gipiyn aŋgiy ma aŋgniŋgayn; kiy nep gipay aŋgiy ma aŋgniŋgayn; chin maŋgiysek Krays minim tep ak, ar nokom aŋgñon amek, nimb niŋiy dipim. \s1 Biynimb Kumyak Gok Tip Tikjakniŋgambay. \p \v 12 Pen Krays kumiy tikjakak aŋgiy minim per apun ak, nimb gunap yenen ma niŋiy apim, “Biynimb gok kumiy tip ak ma tikjakpay apim?” \v 13 Pen aŋgniŋgambun kun ak, Gor Krays nup gek tip ak ma tikjakip aŋgiy aŋgniŋgambun. \p \v 14 Pen Krays tip ma tikjakpikop ak, minim tep apun ak minim rek ma ayek, nup gosimb niŋiy chiŋgipik ak, ma chiŋgipikip. \v 15-16 Biynimb kumiy ma tikjakep rek ayombikop, Krays nup gek ma tikjakpikop. Gor gek tikjakak minim tep per apun ak, yesek nep apnup. \v 17 Pen minim aŋgnuk ak diy, Gor biynimb nuk mindpim rek ma mindembikip; biynimb tap siy tap timey giy, pisnep kumbay rek ak mindembikip. \v 18 Biynimb Krays nup chiŋgiy kumyak gok, am Gor yip mindeniŋgiy rek ma aypikop. \p \v 19 Chin Krays nup diy mey, gos sek mindpun. Pen lum ar biy mindiy, pisnep kumbinup rek ayip aŋgiy, biynimb simbgeprek yimb gok mindombinup. \v 20 Pen Gor gek Krays tikjakiy nup ker amek mey, biynimb nup ker mindpun gok, kunep giniŋgambun ak niŋrep gipun. \p \v 21 Andam gek, biynimb kind nuk ak maŋgiysek kumbay; Krays gek, biynimb kind nuk ak maŋgiysek tikjakniŋgambay. \p \v 22 Minim aspiyn kun ak, Andam biynimb kind nuk ak maŋgiysek kumniŋgambay; Krays biynimb kind nuk ak maŋgiysek kim mindeniŋgambun aŋgiy aspiyn. \v 23 Pen Gor Krays nup nind gek tikjakiy, am nuk yip mindip ak mey, kisen apiy biynimb nup ker mindpun gok gek, maŋgiysek tikjakniŋgambun. \v 24 Ñin kun ak ñin kisen yimb winiŋgamb ak mey; biynimb, tap yerip yerip nuk kond mindeniŋgamb gok maŋgiysek, Nop nup aŋgek kond mindeniŋgamb. \v 25 Yenen: Krays biynimb tap okok kond mind dand amiy, Nop gek; biynimb yomb, biynimb tam okok; kichekiy, malñiluk tap yerip yerip mindip gok, Krays beŋ okok mindeniŋgambay. \v 26 Ñin kun ak kunep gek, biynimb gok tip ak kumniŋgiy rek ma ayniŋgamb. \p \v 27 Pen Nop biynimb tap okok maŋgiysek, Ñinuk Krays beŋ okok ayniŋgamb aŋgiy tikyak ak, Nop nup sek ma aŋgyak. Nuk nep gek, Ñinuk Krays nup beŋ okok mindeniŋgambay. \v 28 Chin biynimb tap okok maŋgiysek, Ñinuk Krays beŋ okok mindnukniŋ, nuk aŋgniŋgamb, “Bapiy miñiy, nand biynimb tap okok maŋgiysek kond mindeniŋgamban. Yand beŋ nip okok mindeniŋgayn aŋgniŋgamb.” Kun ak mey, Nop biynimb tap okok maŋgiysek yimb kond mindeniŋgamb. \p \v 29 Biynimb kumbay gok, tikjakniŋgambay apiyn ak niŋbim. Pen Gor gek ma tikjakniŋgambay aŋgiy, biynimb gunap yenen, numiy numam kumbay gok kuyip nen ñiŋg pikpay? Kiyk tikjakniŋgiy aŋgiy nep kun giniŋgambay. \v 30 Pen chin kunep, kumiy tikjakniŋgambun ak niŋiy, chinup per timey giniŋg gipay ak, gos yomb ma niŋbun. \v 31 Minek minek Gor nup aŋgniŋyiŋg apiyn, “Kumniŋg kumniŋgayn. Minim ma mindip apiyn.” Yand nep Gor minim aŋgenik niŋiy dipik ak mey, biynimb mapin yand mindpim. Nimbip niŋind apiyn. \v 32 Pen miñmon Yipiyses biy apiy, minim tep ak aŋgñiyn aŋgiy, kayn ayndik gok yip penpen gipiyn. Biynimb gunap apay rek, kumiy pisnep kumniŋgambun aŋgiy apnip ak; “Miñiy mindpun ñin biy, tap tep tep ñimbyiŋg, ñiŋg kilis ñimbyiŋg gi mindonjun; kumiy pisnep kumniŋgambun apnip.” \p \v 33 Pen biynimb gos kun ak rek niŋbay gok, yip ma mindenimimb. Biynimb mindrep gipay gok, biynimb timey gipay gok yip yiŋgoŋg giy, ar kun ak nep giniŋgambay. \v 34 Pen gos key niŋiy timey gipim ak kirgiy, mindrep ginimimb. Nimb gunap Gor nup gosimb ak ma niŋbim ak pen; nambiŋ ma gip. \s1 Tip Ak Tikjakiy Key Yimb Mindpay \p \v 35 Pen nimb gunap, biynimb kumbay gok yergiy rek tikjakniŋgambay; mumbwak kiyk ak yerip rek mindeniŋgamb aŋgiy niŋbim? \v 36 Nimbip sakiy ayek kun giy niŋbim! Tap yiŋ maŋgiy gok yokon, wak ak sek mindiy ma jakip; kuyiŋg yapiy nep jakip. \v 37 Pen lays maŋgiy, wiyt maŋgiy akaŋ, tap yerip maŋgiy yokpun ak, jak yomb gip rek ma jiw yimbun; maŋgiy sikoy gok nep yokon jakip. \v 38 Pen maŋgiy keykey yokpun kun gok, Gor jaknimuŋ aŋgiy niŋayak rek jakip. \p \v 39 Mumbwak gok kunep keykey mindip. Biynimb gok key ayak; kimin, kayn, kanj gok key ayak; piys gok key ayak; yakir gok key ayak. \v 40 Mumbwak man ar biy ker gok key mindip; semb biyoŋ ker gok key mindip. Man ar biy ker tep ñiluknimb gok key mindip; semb biyoŋ ker tep ñiluknimb gok key yimb mindip. \v 41 Pen pumb melik tep ak key ay, takin melik tep ak key ayak. Gap melik tep ak key mindip. Pen gap gok kunep keykey mindip. \v 42 Biynimb kumiy tikjakpay mey, kun ak rek. Kumon kaw diniŋgambay mumbwak ak key mindip; tikjakiy per mindoniŋgambun mumbwak ak key mindeniŋgamb. \v 43 Kaw dipay mumbwak ak perper mindonimuŋ rek ma ayip. Tikjakniŋgambun mumbwak tep yimb ak, Gor yip perper mindeniŋgamb. \v 44 Lum ar biy mumbwak mindip rek kumbun; tikjakniŋg mumbwak tep ak diy, tikjakniŋgambun. Gor chinup mumbwak lum ar biy gayek mindpun rek ak; nuk yip mindep ak, kunep gayek mindeniŋgambun. \p \v 45 Baybol buk tikiy aŋgyak, “Gor Andam nup gay, meŋg miŋgan puŋgek, añiŋ ay, biyimb ayak aŋgyak.” Pen Andam kisenimb ak nuk key Kawnan ak mey, biynimb gek perper mindeniŋgambay. \v 46 Kun ak mey, nind mumbwak yikop ak diy mindiy; kisen Gor yip mindep mumbwak tep ak diniŋgambun. \v 47-48 Bi Andam nindnimb ak man ar biy nimb; bi Andam kisenimb ak semb biyoŋ nimb. Biynimb maŋgiysek Andam nup man diy, gayek mindyiŋgip rek mindpay; pen biynimb Krays nup dipay gok, nuk semb biyoŋ mindip rek ak mindeniŋgambay. \v 49 Miñiy mindpun ak, Gor man diy gayak bi ak rek mindpun; pen kisen Bi semb biyoŋ nimb awak ak rek mindeniŋgambun. \p \v 50 Mam ay sikop. Nimbip aspiyn: mumbwak yikop ak, Gor biynimb nuk diy kond mindeniŋgamb namb ak, amnimuŋ rek ma ayip. Tap kasek tokiy ay kum kuyiŋg yowip ak, perper mindonimuŋ rek ma ayip. \p \v 51 Pen nimbip minim ma niŋyiŋgipay bap aŋgniŋg gispiyn. Chin Krays biynimb nuk mindpun gok maŋgiysek ma kumniŋgambun. Gunap kumiy, mumbwak kisenimb diniŋgambun; gunap kim mindiy, mumbwak kisenimb ak diniŋgambun. \v 52 Ñin kun ak biykul kisen ak aŋgek, kasek añiñak rek diy, biynimb nuk kumniŋgambun gok, mindoniŋgambun gok maŋgiysek, mumbwak kisenimb ak diniŋgambun. \v 53 Mumbwak chin kuyiŋg yowep ak perper mindonimuŋ rek ma ayip; pen miñiy mindip ak gek, kim kisenimb ayek mey, perper mindonimuŋ rek ayniŋgamb. \v 54 Ñin kun ak minim tikiy aŋgyak rek giniŋgamb. Minim kun ak tikiy aŋgyak, “Biynimb kumyiŋgipay rek ma kumniŋgambay aŋgyak.” \v 55 Pen biynimb ma kumniŋgambay rek kamep bap tikyak ak, Gor aŋgak, \q1 “Kilis nand akay? Chim yakam nand akay mindek, biynimb yip gok gey kumniŋgambay?” \p \v 56 Low mindakniŋ, tap siy tap timey gipun gok, tap yomb yimb ayek, pisnep kumemb rek ayip. \v 57 Pen Gor chinup aŋgiy, Jiysis Krays nup yokek apek, biynimb nup ker mindpun gok, kumiy pisnep ma kumniŋgambun; tikjakniŋgambun. Kun ak niŋiy, Gor nup tep aŋgjun. \p \v 58 Pen mam ay tep yand gok. Gor nup ma kirginjun; chiŋgiy nep mindenjun. Kumiy tikjakniŋgambun aŋgiy, gos sek mindiy, nup direp giyiŋg nep mindenjun. \c 16 \s1 Opriyŋ Gunap Dayrep Genimimb \p \v 1 Gor biynimb nuk Jerusalem mindpay gok kuyip yiwan yomb apek; maniy di nan-giy ñiniŋgambim minim ak, aŋgniŋg gispiyn. Gor biynimb nuk miñmon yomb Galesiya sek, miñmon sikoy kun okok sek kuyip aŋgen, giyak rek nimb kunep ginimimb. \v 2 Nimb maŋgiysek maniy yerip yerip dipim ak niŋiy, Sandey ñin gok gunap di nan-genimimb mey; mindpim ak amjakiy, maniy nen ma aŋgraŋgenim. \p \v 3 Pen ñin kun ak, bi nimb key niŋem tep gip gok aŋgiy, maniy kun ak minj sek tikñem, dand Jerusalem amniŋgiy. \v 4 Pen yip amemb rek ayek, yand yip amniŋgambun. \p \v 5 Masedoniya propens amniŋg gispiyn rek, kun okok amiy, mindpim ak niniŋgayn. \v 6 Nimb yip sikoy won bap mindenim rek ayip. Yombip ayip ñin biy nimb yip mindiy, amniŋg yip dam kinjeŋnamb ak yokem amniŋgayn. \v 7 Nimbip am kirak niŋiy amemb ak, yip tep ma gip. Biyomb chin ak yaw aŋgek, tapin mindiy amniŋgayn. \p \v 8 Yand miñmon Yipiyses biy mindiy, Pendiykos ñin yomb ak apiy pandikek kisen niniŋgayn. \v 9 Miñmon kun biy, biynimb yip yiruk niŋbay gok kuŋay mindpay ak pen, Gor woŋg tep ak kuŋay mindip. \p \v 10 Pen Timotiy mindpim ak apek, nup direp gem, ma piriknimuŋ. Nuk yand Biyomb anup woŋg gipiyn rek nep gip ak niŋiy, \v 11 ma kirginimimb. Maŋgiysek nup direp gem mindiy, kisen amniŋg, dap kinjeŋnamb ak yokem, mam ay gunap yip mindpiyn biy winiŋgiy. \p \v 12 Pen mam Apolas nup nembnemb giyiŋg apiyn; mam gunap Koriyn amjipay rek, yip amnimin apiyn ak pen, nuk miñiy ma niniŋgamb. Kisen nemb rek ayek niniŋgamb. \s1 Minim Day Gunap Sek Aŋgak \p \v 13 Niŋyiŋg mindenimimb. Gor nup gosimb niŋmindiy, ma piriknimimb. Nup chiŋgrep giy, \v 14 biynimb wasemb ayep ar ak gem amnimuŋ. \p \v 15-16 Mam ay sikop. Nimb niŋbim; Griyk kay Krays nup diyak gok, Stepanas biynimb kind nuk ak nind diyak. Diy mey, biynimb Gor ker gok kuyip wasemb ay, direp giyiŋg nep mindpay. Biynimb yand gok nimbip aspiyn; biynimb tep kun gok rek niŋiy, aŋgniŋgiy rek nep ginimimb. \p \v 17 Pen nimb ap yip niŋnimimb rek ma ayek; Stepanas, Potiwnatas, Akaykas ap yip niŋbay ak, yip tep yimb gip. \v 18 Gipay kun ak, chinup maŋgiysek tep gip rek, kuyip wasemb ayjun. \p \v 19 Pen biynimb Gor ker mindpay miñmon keykey Esiya propens biy, nimbip Koriyn kay, “Mindpim?” apay. Akiwiyla biynuk Priysiyla sek, Koriyn biynimb akniy mindpay gok sek apay, “Gor nimbip kond mindonimuŋ apay.” Biynimb ap korip kuyip ber lotiw gipay gok kunep apay. \v 20 Pen mam ay maŋgiysek, “Nimb mindpim?” apay. Chin Gor biynimb nuk gipun rek, nimb maŋgiysek penpen ñin piksaknimimb. \p \v 21 Yand Pol, minim day won biy ñin maŋgiy yand ak key tikiy “Nimb mindpim?” aspiyn. \p \v 22 Biynimb Gor nup gosimb ma niŋniŋgiy gok yiwur yomb diniŋgiy. Biyomb chin ak kasek winimuŋ! \p \v 23 Biyomb chin Jiysis, nimbip simb niŋiy direp ginimuŋ. \p \v 24 Yand Jiysis Krays binuk mindpiyn ak, nimbip maŋgiysek wasemb aypiyn.