\id REV - Maskelynes NT [klv] -Vanuatu 2013 (web version -2014) \h Na-kel-vǝhoti-an \toc1 Na-kel-vǝhoti-an van hǝn aJon \toc2 Na-kel-vǝhoti-an \toc3 KelV \mt1 Na-kel-vǝhoti-an \mt3 Na-kel-vǝhoti-an van hǝn aJon \imi Ase itos nalob̃ulat egai? \ipq AJon tovi ahai susur siYesu itosi. \imi Itos nalob̃ulat egai hǝn nǝsa? \ipq AJon itos nalob̃ulat egai hǝn b̃ikel mai nǝvanuan gail husur na-kǝta-risi-an hǝn aYesu gai torisi. Na-kǝta-risi-an enan eṽusan nǝsa b̃evisi len nǝboŋ lǝb̃egǝmai. \imi AJon itos nalob̃ulat egai m̃os ase? \ipq Itosi m̃os alat lotokad nadǝlomian. Itosi m̃os naKristen gail len naut p̃isi. \imi Itos nalob̃ulat egai ŋais? \ipq AJon itosi pǝpadaŋ hǝn nasihau A.D. 90. \io1 AJon anatun aSepeti evi ahai pispisul siYesu. AJon itos nalob̃ulat egai, ale esǝvati van hǝn alat siYesu len naut tomǝlevru len naprovens Asia. Len nasihau galenan naut a Rom idaŋ masuṽ ale eil a m̃o hǝn nǝvanuan naut tiltile gail len naut salit gail. Be naut a Rom emǝdas bun alat siYesu. Len nasihau A.D. 54 vǝbar A.D. 68, aSisa a Rom, nahǝsan aNero, gai emǝdas alat siYesu lototoh a Rom. Ale len nasihau A.D. 81 vǝbar A.D.96, aSisa nahǝsan aTomitian, gai tu emǝdas bun alat siYesu. Len nabunusian silat a Rom, aSisa salito esum̃an nagot, be alat siYesu lomǝtahun lǝb̃ilotu hǝni, lulotu hǝn aGot mai Nasub̃ aYesu Kristo ŋai. Imaienan nǝvanuan a Rom lunau ke alat siYesu lomǝtahun aSisa, lovi enemi san gail. Husur enan luṽabun nǝvanuan isob̃ur lotokad nadǝlomian len aYesu (2.10, 13, 3.10, 6.9). Lutah gat aJon ale loriŋi len natuhholoul Patm̃os tohum naim bǝbaŋis (1.9). Len nasihau enan aTomitian evi Sisa. AYesu evisi hǝn aJon len naholoul ei, ale ikel vǝhot natit gail lǝb̃evisi a tahw. AJon itos gat natgalenan. Itosi ke aSetan emǝdas masuṽ hǝn alat siYesu sǝhor ta m̃o. Avil alat lotoriŋ nǝlolit len aYesu leil gǝgat m̃au, limassusumar, limasdaŋ b̃ur na-lǝŋon-isa-vǝsa-an enan, naut kǝmas lǝb̃imat (12.11). AJon ike aYesu dereh tetǝlmam ale aenemi san gail asike lukad nǝdaŋan am. Alat lotogolgol nǝsaan dereh lipanis, be alat lotoriŋ nǝlolit len aYesu, lotovi esan, dereh leb̃is len naut veveu aGot tokel gati ke likade maii. \io2 1) AJon isor husur nalob̃ulat egai (1.1-8) \io2 2) Na-kǝta-risi-an hǝn aNatun Nǝvanuan (1.9-20) \io2 3) Nalob̃ulat napisulan gail van hǝn alat siYesu len naut tomǝlevru (2.1–3.22) \io2 4) Nabopita len nǝmav esǝŋav (4.1-11) \io2 5) Nalob̃ulat tobul tokad nabuburutan lotomǝlevru (5.1–6.17) \io2 6) Alat a Israel lotovi 144,000 (7.1-17) \io2 7) Aŋel lotomǝlevru loṽuv nǝtrampet lotomǝlevru (8.1–11.19) \io2 8) Napǝhaṽut, nǝtrakon mai narivatǝvat katkat eru (12.1–13.18) \io2 9) Naṽehuh Sion mai nǝwain hǝn navile a pan (14.1–15.8) \io2 10) Navilesir namǝkot gail (16.1-21) \io2 11) APapilon toyalyal iteh vǝmasirsir (17.1–20.10) \io2 12) Napǝpehunian hǝn navoian dan nǝsaan (20.11-15) \io2 13) Nǝmav veveu mai navile a pan veveu (21.1-8) \io2 14) Naut a Jerusalem veveu (21.9–22.5) \io2 15) Nǝ-maris-kotovi-an (22.6-21) \c 1 \s1 AJon isor husur nalob̃ulat egai \p \v 1 Len nalob̃ulat egai aGot ilav nalǝboian hǝn nǝsa dereh b̃imasvisi asike idareh mai aYesu Kristo, hǝn aYesu b̃ikel vǝhoti mai naslev san gail lotovi vanuan san gail. AYesu esǝvat aŋel san hǝn b̃ikel vǝhoti mai ginau, aJon notovi slev san. \v 2 Nukel ur natit p̃isi notorisi, natit p̃isi tovi nasoruan siGot, mai natit p̃isi aYesu Kristo tokel koti mai ginau. \v 3 Avan ideh b̃eṽuruŋ nalob̃ulat egai mai alat siYesu, aGot tivoi hǝni. Alat lǝb̃esǝsǝloŋ hǝni mai lǝb̃igol nǝsa tokele, aGot tivoi hǝn galito, husur nǝboŋ hǝn natgalenan lǝb̃evisi egǝm pǝpadaŋ. \s1 Na-ke-ivoi-an van hǝn alat siYesu len naut tomǝlevru \p \v 4 Ginau aJon nutos nalob̃ulat napisulan egai van hǝn alat siYesu len naut tomǝlevru len naprovens Asia. AGot teviol kǝmas hǝn navoian mai gamito, tigol nǝlomit tikad natǝm̃at. Navoian mai natǝm̃at enan arogǝm len aGot tovi gai ta sutuai tia, gai gagai, mai tovi gai b̃egǝm sal.\f + \fr 1.4 \ft Len naut egai nǝnoṽ hǝni mai nahǝsan aGot tokel mai aMoses: \fq Ginau notovi ginau bogai notovi ginau sutuai nǝb̃evi ginau (sal) vi sutuai.\f* Navoian mai natǝm̃at arogǝm len aNunun tomǝlevru\f + \fr 1.4 \ft Len naut egai, \fq aNunun tomǝlevru \ft evi aNunun aGot. Ale mǝlevru ikad namilen ke toveveu buni o tonor buni.\f* a m̃o len nab̃iltihai bǝtbǝtah siGot.\f + \fr 1.4 \fq Asia: \ft 2Kor 1.8; \fq alat siYesu len naut tomǝlevru: \ft KelV 1.11; \fq tovi gai gagai, tovi gai ta sutuai tia mai tovi gai b̃egǝm sal: \ft Exo 3.14.\f* \v 5 Navoian mai natǝm̃at arogǝm len aYesu Kristo todaŋ hǝn b̃ikel kot nakitinan husur aGot. AYesu evi ahai a m̃o, nametǝkav hǝn na-le-mǝhat-an dan nǝmatan. Eil a m̃o hǝn nakiŋ gail hǝn navile a pan. Mitisal suh gai tolǝmas bun gidato, nǝda hǝn nǝmatan san togol datumakuv dan nǝsaan sidato.\f + \fr 1.5 \fq todaŋ hǝn b̃ikel kot nakitinan husur aGot: \ft Isa 55.4; \fq ahai a m̃o: \ft Psa 89.27; \fq nǝda hǝn nǝmatan san togol datumakuv dan nǝsaan sidato: \ft Kol 1.20.\f* \v 6 Igol datovi vanuan dattotoh pipihabǝlan aGot, igol datogǝm vi hai tutumav tǝban aGot aTǝman. Nǝyalyalan hǝn nǝbathumǝnas mai nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an aripat lan vi sutuai sutuai! Ganan.\x * \xo 1.6 \xt Exo 19.6; 1Pit 2.5\x* \p \v 7 Mǝteris! Egǝm mai nǝmavukasw! Ale nǝvanuan gail p̃isi dereh lerisi, galit am lotosari len nǝmatan san. Nǝvanuan len nahǝmar gail p̃isi len navile a pan dereh litaŋ vaisis lan. Timagenan! Ganan!\f + \fr 1.7 \fq mai nǝmavukasw: \ft Dan 7.13; Mak 14.62; \fq lotosari: \ft Zec 12.10; Jon 19.37.\f* \p \v 8 Nasub̃ aGot, ike, “Novi alfa mai omeka, nametǝkav mai namǝkot. Ginau novi atenan tovi gai ta sutuai tia tovi gai gagai, mai tovi gai b̃egǝm sal, novi Got notodaŋ masuṽ.”\f + \fr 1.8 \ft KelV 21.6, 22.13. \fq Alfa \ft evi naleta nametǝkav len nasoruan ta Kris, mai \fq omeka \ft evi naleta namǝkot.\f* \s1 Na-kǝta-risi-an hǝn aNatun Nǝvanuan \p \v 9 Ginau aJon, awawa samito. Len aKristo, nutah mai gamito dattotoh pipihabǝlan aGot, nutah mai gamit dattodaŋ b̃ur na-lǝŋon-isa-vǝsa-an sal. Lubar hǝn ginau len naholoul lotokisi hǝn a Patm̃os sil notokel ur nasoruan siGot mai nakitinan aYesu tokel vǝhoti. Ehum nototoh len naim bǝbaŋis gegai. \v 10 Len nǝboŋ sua siNasub̃, aNunun aGot iwol hǝn ginau. Vǝha-sua ŋai nosǝsǝloŋ hǝn nadoldol towal habat hum nǝtrampet.\f + \fr 1.10 \fq Nǝboŋ siNasub̃ \ft evi nǝmariboŋ nametǝkav hǝn nawik, nǝmariboŋ aYesu tole mǝhat dan nǝmatan, ale husur enan, alat lotokad nadǝlomian lulotlotu hǝni len nǝboŋ enan. \fq Nǝtrampet \ft evi natsua lotoum hǝni hǝn nametǝlai ale nǝboŋ lotoṽuv lan, iwal sǝhor nǝwalan hǝn nahǝmadu.\f* \v 11 Ike, “Gitos gat nǝsa gotorisi, ale sǝvati van hǝn alat siYesu len navile tomǝlevru: a Efesus, a Smirna, a Perkamum, a Tiatira, a Sartis, a Filatelfia mai a Laotisea.” \p \v 12 Nǝboŋ notopair hǝn nǝb̃ekǝta ris ase tosor mai ginau, noris nam̃ial tomǝlevru lotopat a mǝhat len nametǝlai nagol tomǝlevru lotoil. \v 13 Avan sua sum̃an anatun nǝvanuan eil len naut nametǝlai nam̃ial galenan lotoil lan. Nahurabat san ebǝlav bar narien, ale nǝhau tutuṽ nagol ibaŋis garu hǝni len nǝmabun. \v 14 Len nǝkadun, navurun epǝhw hum navurun nasipsip, epǝhw yesyes hum nasno. Namǝtan arohun nǝhab towunwun. \v 15 Narien arobilbil hun natǝlai bras topat len nǝhab gol topud vam̃ial, ale nadolon ehun nǝwalan hǝn nab̃iltiwai tosel vi pan len naut tosob̃ur.\f + \fr 1.15 \ft Hǝn naves 13-15, ris Eze 1.24, 43.2; Dan 7.9, 13, 10.5-6\f* \v 16 Len navǝlan nǝmatu etǝgau nam̃eso tomǝlevru, ale nab̃u nǝb̃alan tokan naut toru evivile dan nabuŋon. Ale nǝhon ehum namityal tobilas nǝmet len natub̃lial. \p \v 17 Nǝboŋ notorisi, nuteh bathurien sum̃an notomat. Be eriŋ navǝlan nǝmatu len ginau, ike, “Sagemǝtahw, ginau novi nametǝkav mai namǝkot.\f + \fr 1.17 \ft Hǝn naves 16-17, Isa 44.6, 48.12, 49.2; Ipru 4.12\f* \v 18 Ginau novi gai tomaur. Numat be goris, gagai numaur vi sutuai vi sutuai. Notǝgau naki hǝn nǝmatan mai naut nǝmatan, nukad nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an sǝhor gǝlar p̃isi. \v 19 Imagenan, gitos gat natit gail gotorisi tia, natit gail gagai mai natit gail lǝb̃evisi a tahw. \v 20 Nam̃eso tomǝlevru gotoris gail len navǝlagw, mai nametǝlai nagol hǝn nam̃ial tomǝlevru lotoil, namilelit tosusuah imaiegai ke: nam̃eso tomǝlevru lovi aŋel gail lotokǝtkǝta tǝban alat siYesu len naut tomǝlevru, ale nametǝlai nam̃ial tomǝlevru lovi alat siYesu len naut tomǝlevru galenan. \c 2 \s1 Napisulan van hǝn alat siYesu a Efesus \p \v 1 “Gitos gat napisulan egai van hǝn aŋel tokǝtkǝta tǝban alat siYesu a Efesus. Gitos nategai ke: \pi1 “Ginau nototǝgau nam̃eso tomǝlevru len navǝlagw nǝmatu, ginau notoyar len naut nametǝlai nagol hǝn nam̃ial lotoil lan, ginau nokǝmaiegai ke: \pi1 \v 2 “Nolǝboi natit p̃isi mǝttogole. Noris nauman todaŋ samito mai nǝ-daŋ-b̃uri-an samito tobǝlav. Nolǝboii ke mǝtsalǝboi mǝtb̃itah mai nǝvanuan sasa gail. Nolǝboii ke mǝttop̃usp̃us kitev nakitinan len alat lotokis galit hǝn ahai pispisul be lǝsavi ahai pispisul, ale mǝtusab̃i ke lotogǝgǝras. \v 3 Mǝtosusumar, mǝtudaŋ b̃ur na-lǝŋon-isa-vǝsa-an bathut nahǝsagw, ale mǝtsapetǝmas, nibemit samǝhav. \v 4 Avil ikad natsua, nusor tas gamito len natgalegai ke: mǝtsalǝmas bun ginau hum mǝttogole a m̃o, mǝtsalǝmas bun gamit gabag. \v 5 Mitinau gat na-lǝmas-buni-an nametǝkav mǝttokade a m̃o. Mǝtuteh masuṽ dani. Mitipair tǝlmam gǝm hǝn ginau ale um sum̃an mǝttogole a m̃o. Asike mǝtb̃ipair dan nǝsaan samito, dereh negǝm hǝn gamito, nilav kuv nametǝlai nam̃ial samit dan naut toil lan. \v 6 Be ikad natsua len gamito tovoi: gomǝtahun naṽide silat seNikolaus, ginau am nomǝtahun buni.\f + \fr 2.6 \fq Alat seNikolaus \ft lunau ke lotovi Kristen be lohusur nap̃usanan seNikolaus, savi siYesu.\f* \pi1 \v 7 “Avan ideh tokad nǝdariŋan tesǝsǝloŋ hǝn nǝsa aNunun aGot tokel mai alat siYesu len naut gail! Avan ideh towin sǝhor nǝdaŋan hǝn nǝsaan, dereh nidam̃ hǝn b̃ihan naṽit nǝhai hǝn nǝmauran len nǝParatais siGot.\f + \fr 2.7 \ft Gen 2.8-9. \fq Paratais \ft len nasoruan ta Kris evi nǝhol o nǝhol hǝn naṽit nǝhai.\f* \s1 Napisulan van hǝn alat siYesu a Smirna \p \v 8 “Gitos gat napisulan egai van hǝn aŋel tokǝtkǝta tǝban alat siYesu a Smirna. Gitos nategai ke: \pi1 “Ginau notovi metǝkav mai namǝkot, ginau notomat mai notomaur tǝlmam, ginau nokǝmaiegai ke: \pi1 \v 9 “Nolǝboi na-lǝŋon-isa-vǝsa-an mai nǝ-par-tite-an samito, wake mǝtopul hǝn navoian siGot! Nolǝboi natit gail, aenemi samit gail lotokele, hǝn lǝb̃emǝdas nahǝsamito. NaJu galenan lokis galit hǝn alat siGot, be sakitin, husur nab̃onb̃onan salito evi nab̃onb̃onan siSetan. \v 10 Samtemǝtahw len na-lǝŋon-isa-vǝsa-an ideh pǝpadaŋ hǝn b̃egǝm hǝn gamito. Natǝmat dereh tibar hǝn gamit galevis len naim bǝbaŋis hǝn b̃italtal husur nadǝlomian samito ke timabe, ale dereh mǝtelǝŋon tisa vǝsa len nǝmariboŋ tesǝŋavur. Mitidaŋ len ginau, naut kǝmas nǝmatan b̃ibar gamito, ale dereh nilav nǝprais hǝn nǝmauran kitin mai gamito.\x * \xo 2.10 \xt Gen 24.55; Dan 1.12, 14\x* \pi1 \v 11 “Avan ideh tokad nǝdariŋan tesǝsǝloŋ hǝn nǝsa aNunun aGot tokel mai alat siYesu len naut gail! Avan ideh towin sǝhor nǝdaŋan hǝn nǝsaan, nǝmatan na-vǝha-ru-an asike igol nasǝnahan lan.\f + \fr 2.11 \ft KelV 20.14, 21.8 \fq Nǝmatan na-vǝha-ru-an \ft evi nǝmatan vi sutuai, ale nǝmatan enan salǝboi b̃igol natideh len alat lotowin sǝhor nǝdaŋan hǝn nǝsaan.\f* \s1 Napisulan van hǝn alat siYesu a Perkamum \p \v 12 “Gitos gat napisulan egai van hǝn aŋel tokǝtkǝta tǝban alat siYesu a Perkamum. Gitos nategai ke: \pi1 “Ginau notokad nab̃u nǝb̃alan tokan naut toru, ginau nokǝmaiegai ke: \pi1 \v 13 “Nolǝboii ke mǝtutoh len naut nab̃iltihai bǝtbǝtah siSetan topat lan. Naut kǝmas natenan mǝtotǝgau gat nahǝsagw sal, mǝtudaŋ len ginau. Mǝtomǝtahun mǝtb̃igam dan ginau, naut kǝmas lotogol aAntipas tomat. AAntipas enan idaŋ hǝn b̃ikel kot ginau ale lugol tomat sil ginau len navile samito, naut aSetan totoh lan. \v 14 Avil len natgalevis nusor tas gamito. Ikad gamit galevis ei lotohusur naṽide siPalaam toṽusan aPalak hǝn naṽide hǝn b̃igol alat a Israel lǝb̃isa. Etǝŋov nǝlolit hǝn lǝb̃ihan nǝhanian nǝvanuan gail lototutumav hǝni van hǝn nǝlablab gail mai hǝn lǝb̃igol naitian tosa.\x * \xo 2.14 \xt Num 25.1-2, 31.16\x* \v 15 Len naṽide tomaienan ikad gamit galevis lotohusur nap̃usanan silat seNikolaus.\x * \xo 2.15 \xt KelV 2.6\x* \v 16 Imagenan, mitipair dan nǝsaan samito! Asike mǝtb̃igole, vǝha-sua ŋai dereh negǝm, b̃al mai gamit mǝttohusur aNikolaus hǝn nab̃u nǝb̃alan hǝn nabuŋogw. \pi1 \v 17 “Avan ideh tokad nǝdariŋan tesǝsǝloŋ hǝn nǝsa aNunun aGot tokel mai alat siYesu len naut gail! Avan ideh towin sǝhor nǝdaŋan hǝn nǝsaan, dereh nilav nǝmanna galevis tosusuah maii, nǝmanna togǝm len nǝmav. Ale dereh nilav nǝvat topǝhw maii. Len nǝvat enan aGot itos gat nǝhes veveu lan, ale sǝkad avan ideh tolǝboi nǝhes enan, be gai nǝb̃ilavi maii ŋai, elǝboii.\x * \xo 2.17 \xt Exo 16.14-15, 33-34; Isa 62.2, 65.15\x* \s1 Napisulan van hǝn alat siYesu a Tiatira \p \v 18 “Gitos gat napisulan egai van hǝn aŋel tokǝtkǝta tǝban alat siYesu a Tiatira. Gitos nategai ke: \pi1 “Ginau notovi aNatun aGot, namǝtagw tohun nǝhab towunwun, nariegw tohun natǝlai bras tobilbil, ginau nokǝmaiegai ke: \pi1 \v 19 “Nolǝboi natit p̃isi mǝttogole. Nolǝboi na-lǝmas-buni-an samito, nadǝlomian samito, na-vi-tarhǝte-an samito mai nǝ-daŋ-b̃uri-an samito tobǝlav, ale gagai mǝtugol natgalenan sǝhor ta m̃o. \v 20 Avil len nategai nusor tas gamit ke: alitenan, aJesepel, tokis gai gabag hǝn ahai kelkel ur sua, mǝtudam̃ hǝn b̃ep̃usan ei. Len nap̃usanan egǝras naslev sagw gail hǝn lǝb̃igol naitian tosa, han nǝhanian nǝvanuan lototutumav hǝni van hǝn nǝlablab gail.\x * \xo 2.20 \xt 1Ki 16.31, 19.1-2; 2Ki 9.22, 30\x* \v 21 Nulav mai alitenan, namityal hǝn b̃ipair dan naitian san tosa, be emǝtahun b̃ipair dani. \v 22 Imaienan, dereh nibar hǝni len nǝmel sua. Ale len naut enan, gai mai galit lotogol naitian tosa maii, dereh nigol lelǝŋon tisa vǝsa tibatbat. Asike lǝb̃ipair dan naṽide hǝn nǝsaan san, dereh timaienan. \v 23 Ale dereh nigol anatun gail limat hǝn navilesir, beti alat siYesu len naut p̃isi dereh lelǝboii ke, ginau notovi gai tokǝta kitev nǝsa topat len nǝnauan mai nǝlon nǝvanuan gail, ale dereh nilav mai gamit p̃isi, nǝsa tonor hǝn nagolean samit ṽisusua.\x * \xo 2.23 \xt Psa 7.9, 62.12; Jer 17.10\x* \pi1 \v 24 “Be nukel mai gamit am a Tiatira, gamit mǝtsatǝgau nap̃usanan enan, gamit mǝtsalǝboi nǝsa lotokisi hǝn nap̃usanan gail siSetan lotosusuah buni, nukel mai gamit ke, asike noriŋ natideh am len gamito b̃igol nǝmauran samit b̃idaŋ, \v 25 be nategai ŋai: nǝsa mǝttokade, mǝtetǝgau gati vir nagǝmaian sagw. \v 26 Avan ideh towin sǝhor nǝdaŋan hǝn nǝsaan mai togol nalǝŋonian sagw tabtab vǝbar nagilen, dereh nilav nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an maii hǝn b̃eil a m̃o hǝn naluṽoh hǝn nǝvanuan gail; \q2 \v 27 ‘Dereh teil a m̃o hǝn galito hǝn nǝbatw nametǝlai, nalolosaan teb̃uer, \q3 ale tigol limasirsir hun nab̃ilikoro tan b̃ulau.’\x * \xo 2.27 \xt Psa 2.8-9\x* \pi1 \v 28 “Dereh likad nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an tohun nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an notokade len aTǝmagw, ale nilav nam̃oso lalan am mai galito!\f + \fr 2.28 \ft Num 24.17; KelV 22.16. \fq Nam̃oso lalan \ft evi aYesu, gol ke dereh tilav gai gabag mai alat lotowin sǝhor nǝdaŋan hǝn nǝsaan mai togol nalǝŋonian san tabtab vǝbar nagilen.\f* \pi1 \v 29 “Avan ideh tokad nǝdariŋan tesǝsǝloŋ hǝn nǝsa aNunun aGot tokel mai alat siYesu len naut gail! \c 3 \s1 Napisulan van hǝn alat siYesu a Sartis \p \v 1 “Gitos gat napisulan egai van hǝn aŋel tokǝtkǝta tǝban alat siYesu a Sartis. Gitos nategai ke: \pi1 “Ginau notokad aNunun aGot tomǝlevru mai nam̃eso tomǝlevru, ginau nokǝmaiegai ke: \pi1 “Ginau nolǝboi natit p̃isi mǝttogole, nolǝboii ke mǝttoṽat nǝhes ke mǝttomaur, wake mǝtumat. \v 2 Mitilele, mǝtehulahul! Naṽide samit lotovoi sal pǝpadaŋ lǝb̃imasig, mitigol lidaŋ am. Husur nusab̃i ke len nǝhon aGot sagw, nǝsa mǝttogole, mǝtsagol sǝhav. \v 3 Mitinau tǝlmam hǝn nap̃usanan mǝttosǝsǝloŋ hǝni mai mǝttodǝlomi a m̃o. Mitigol husuri, ale pair dan nǝsaan samit gail. Asike mǝtb̃ilele, asike mǝtb̃ehulahul, dereh negǝm sum̃an nǝvanuan vǝnvǝnah, ale asike mǝtolǝboi namityal nǝb̃egǝm lan hǝn nǝb̃ilav nǝpanismen mai gamito.\x * \xo 3.3 \xt Mat 24.43-44; Luk 12.39-40; 1Tes 5.2; 2Pit 3.10\x* \pi1 \v 4 “Ikad gamit galevis a Sartis ei lǝsados nahurabat salit hǝn nǝsaan, lǝsamǝdas nǝmauran salit hǝn nǝsaan. Ale dereh liyar mai ginau, nahurabat salit topǝhw. Dereh liyar mai ginau husur lunor hǝn lǝb̃iyar mai ginau. \v 5 Avan ideh towin sǝhor nǝdaŋan hǝn nǝsaan, len naṽide tomaienan, dereh tesun nahurabat topǝhw. Asike nukaskas nahǝsan dan nalob̃ulat hǝn nǝmauran, avil dereh nikel kot nahǝsan len nǝhon aTǝmagw mai aŋel san gail. \pi1 \v 6 “Avan ideh tokad nǝdariŋan tesǝsǝloŋ hǝn nǝsa aNunun aGot tokel mai alat siYesu len naut gail! \s1 Napisulan van hǝn alat siYesu a Filatelfia \p \v 7 “Gitos gat napisulan egai van hǝn aŋel tokǝtkǝta tǝban alat siYesu a Filatelfia. Gitos nategai ke: \pi1 “Ginau notovi siGot notovi nakitinan, ginau nukad naki siTevit tovi Kiŋ. Nǝsa notosǝŋav hǝni, avan ideh edǝdas b̃ekǝkol hǝni. Nǝsa notokǝkol hǝni, avan ideh edǝdas b̃esǝŋav hǝni. Ginau nokǝmaiegai ke:\x * \xo 3.7 \xt Isa 22.22; Job 12.14\x* \pi1 \v 8 “Ginau nolǝboi natit p̃isi mǝttogole, ale nosǝŋav hǝn nabopita m̃os gamito avan ideh edǝdas b̃ekǝkol hǝni. Bathut nolǝboii ke mǝtukad natuhdaŋan, be mǝtugol nǝsa notokele len nasoruan sagw, ale mǝtsakel na-kel-mǝtahun-ginau-an boŋ ideh. \v 9 Alat len nab̃onb̃onan siSetan, naJu lotokis galit hǝn alat siGot be sakitin, lolibliboŋ, dereh nigol galit letǝŋedur bathuriemito, hǝn lǝb̃elǝboi sǝhoti ke notolǝmas bun gamito.\x * \xo 3.9 \xt Isa 43.4, 49.23, 60.14\x* \v 10 Bathut mǝttogol husur nakelean sagw todaŋ ke, mitikad nǝ-daŋ-b̃uri-an b̃ebǝlav, dereh ginau netǝgau gol gamito dan namityal hǝn na-lǝŋon-isa-vǝsa-an pǝpadaŋ hǝn b̃egǝm bar navile a pan kavkav, hǝn b̃italtal kitev nadǝlomian sinǝvanuan lotosuh lan ke timabe. \v 11 Ginau dereh negǝm tutut. Mǝtetǝgau gat nadǝlomian mǝttokade, hǝn avan ideh asike b̃ilav kuv nǝprais samito. \v 12 Avan ideh towin sǝhor nǝdaŋan hǝn nǝsaan, dereh nigol tegǝm vi rivbet len naim siGot sagw, ale aGot asike igam dani boŋ ideh am. Dereh nitos gat nahǝsan aGot sagw lan, mai nahǝsan nab̃iltivile siGot sagw tovi Jerusalem veveu b̃egǝm len nǝmav len aGot sagw. Ale dereh nitos gat nahǝsagw veveu lan.\x * \xo 3.12 \xt Isa 62.2\x* \pi1 \v 13 “Avan ideh tokad nǝdariŋan tesǝsǝloŋ hǝn nǝsa aNunun aGot tokel mai alat siYesu len naut gail! \s1 Napisulan van hǝn alat siYesu a Laotisea \p \v 14 “Gitos gat napisulan egai van hǝn aŋel tokǝtkǝta tǝban alat siYesu a Laotisea. Gitos nategai ke: \pi1 “Ginau notovi nakitinan,\x * \xo 3.14 \xt 2Kor 1.20\x* notodaŋ hǝn nǝb̃ikel kot nakitinan hǝn natit p̃isi tovisi, ginau notovi nǝkadun natit p̃isi aGot toum hǝni, ginau nokǝmaiegai ke:\x * \xo 3.14 \xt Pro 8.22\x* \pi1 \v 15 “Ginau nolǝboi natit p̃isi mǝttogole. Mǝtsapud buni, mǝtsasusus buni. Nolǝŋon masuṽ ke mǝtopud buni o mǝtosusus buni! \v 16 Be husur mǝttopat rivuh, mǝtopud kǝkereh ŋai, mǝtsapud buni, mǝtsasusus buni, vǝha-sua ŋai dereh nep̃ulai hǝn gamito dan nabuŋogw, nemǝtahun gamito!\f + \fr 3.16 \ft Len naut egai, \fq alat lotopud buni \ft lukad nadǝlomian len aYesu, ale \fq alat lotosusus buni \ft lǝsǝkad nadǝlomian lan. Be \fq alat lotopat rivuh, lǝsapud kǝkereh, \ft aGot emǝtahun galito husur lotopul hǝn nǝ-lon-uri-an.\f* \v 17 Gamit mǝtuke, ‘Nopul hǝn natite, nukad natit p̃isi notolǝŋoni, natideh nǝsǝpar.’ Be mǝtsǝnau sǝhoti ke mǝttomǝrav sǝdaŋ, mǝtunor hǝn nǝvanuan gail lotololosa hǝn gamito, mǝtovi mǝsal, mǝtovi metb̃esw mai mǝtob̃urmalmal. \v 18 Nukel mai gamit ke, ivoi hǝn mǝtb̃eṽur nagol len ginau hǝn mǝtb̃epul hǝni, nagol lotolatlat kitevi len nǝhab ke tomabe. Ivoi hǝn mǝtb̃eṽur nahurabat topǝhw, hǝn mǝtb̃esun gail, hǝn asike nahurumit b̃isa len nǝmalmalan samito. Ivoi hǝn mǝtb̃eṽur nǝmersin nǝmet, hǝn mǝtb̃ikas namǝtamit hǝni, hǝn mǝtb̃ekǝta. \v 19 Avan ideh notolǝmas buni, dereh nesivoh lan, mai nigol tipanis hǝn nǝb̃eṽusani. Imaienan, mǝtepud, mitidaŋ len nakitinan ale pair dan nǝsaan samit gail!\x * \xo 3.19 \xt Pro 3.12; Ipru 12.6\x* \v 20 Ginau boh noil bopita, nudeldel. Avan ideh b̃esǝsǝloŋ hǝn nadologw, b̃esǝŋav hǝn nabopita, dereh neb̃is van hǝni, ale namrihan katǝp̃ol. \v 21 Avan ideh towin sǝhor nǝdaŋan hǝn nǝsaan, dereh nigol tebǝtah mai ginau len nab̃iltihai bǝtbǝtah sagw, sum̃an notowin sǝhor nǝdaŋan hǝn nǝsaan, ale notobǝtah mai aTǝmagw len nab̃iltihai bǝtbǝtah san. \pi1 \v 22 “Avan ideh tokad nǝdariŋan tesǝsǝloŋ hǝn nǝsa aNunun aGot tokel mai alat siYesu len naut gail!” \c 4 \s1 Nalotuan len nǝmav \p \v 1 Nǝboŋ tokǝmaienan tonoŋ, nokǝta, noris nabopita tosǝŋav len nǝmav, ale nadoldol notosǝsǝloŋ hǝni a m̃o, nǝwalan han tohum nǝtrampet, ikel mai ginau ke, “Gegǝm a mǝhat gegai, ale dereh neṽusan gaiug hǝn natit gail lǝb̃imasvisi a tahw len natgalenan.” \p \v 2 Vǝha-sua ŋai aNunun aGot iwol hǝn ginau, ale noris nab̃iltihai bǝtbǝtah sua topat len nǝmav, noris avan sua tobǝtah lan! \v 3 Atenan tobǝtah ei, nǝnahǝnah han ebilbil hum nǝvat jaspa mai nǝvat karnelian. Ale ikad nanivaniv tom̃ial kǝsan, garu len nǝhai bǝtbǝtah hum nǝvat emeralt.\f + \fr 4.3 \ft Hǝn naves 2-3, ris Eze 1.26-28, 10.1. \fq Jaspa: \ft evi nǝvat sua gǝsalǝboi gǝb̃ekǝta tur lan, nǝtau han tomial o tokǝsan o toyaŋyaŋ; \fq karnelian: \ft evi nǝvat tobisibis; \fq emeralt: \ft evi nǝvat tokǝsan be tomasil. KelV 21.19-20.\f* \v 4 Nǝhai bǝtbǝtah tovi 24 ludar visi, ale nǝvanuan totibau lotovi 24 lobǝtah len gail. Nǝvanuan galenan lovi haṽut lotoil a m̃o lotosun nahurabat topǝhw, mai len nǝkadulito lukad nǝkraun nagol hum sekiŋ. \v 5 Ale nǝkabil ikabil mai nab̃iliurur ekurut len nab̃iltihai bǝtbǝtah rivuh. Ikad nam̃ial tomǝlevru lotopaŋ wunwun a m̃o len nab̃iltihai bǝtbǝtah enan. Nam̃ial galenan lovi aNunun aGot tomǝlevru.\x * \xo 4.5 \xt Exo 19.16; Eze 1.13; Zec 4.2\x* \v 6 A m̃o len nab̃iltihai bǝtbǝtah ehum tokad nab̃iltimetduŋduŋ hǝn nakǝlas tobilbil masil hum nǝvat kristal.\f + \fr 4.6 \fq Nǝvat kristal \ft evi nǝvat tomasil hum nakǝlas sǝkad nǝtau ideh.\f* \p Dar vis nab̃iltihai bǝtbǝtah len nǝtarhǝt tovat han, ikad natit tovat lotomaur, lotobaŋ mǝtalito a m̃o mai a tahw. \p \v 7 Natit nametǝkav tomaur esum̃an nalion, na-vǝha-ru-an hǝn natit lotomaur esum̃an natuhb̃uluk, na-vǝha-tor-an hǝn natit lotomaur nǝhon esum̃an nǝhon nǝvanuan, ale na-vǝha-vat-an hǝn natit lotomaur esum̃an naikel tomǝlah.\f + \fr 4.7 \ft Hǝn naves 6-7, ris Eze 1.5-10, 22, 10.14. \fq Naikel \ft evi nǝman namǝsav totibau tohum nǝbal be totibau sǝhori.\f* \v 8 Natgalen ṽisusua lukad nǝhabǝlalito tomǝlevtes lotobaŋ mǝtalito a mǝhat mai pipite. Lǝsǝŋavŋav, be len nalennǝyal mai nalenmariug luke, \q1 “Gai tovi Got kitin, gai tovi Got kitin, gai tovi Got kitin, \q2 Nasub̃ aGot aB̃iltidaŋan, \q2 ategaii tovi gai ta sutuai tia, tovi gai gagai, \q3 mai tovi gai b̃egǝm sal.”\x * \xo 4.8 \xt Eze 1.18, 10.12; Isa 6.2-3\x* \m \v 9 Nǝboŋ natit tovat lotomaur lotosal suh nǝyalyalan sitenan tobǝtah len nab̃iltihai bǝtbǝtah, nǝboŋ lotoputsan nahǝsan, nǝboŋ lotosipa vi tǝban gai tomaur vi sutuai vi sutuai, \v 10 nǝvanuan totibau lotovi 24 luteh bathurien ategaii tobǝtah len nab̃iltihai bǝtbǝtah, ale lulotu hǝn ategaii tomaur vi sutuai vi sutuai. Loriŋ nǝkraun nagol salito a m̃o len nab̃iltihai bǝtbǝtah, luke, \q1 \v 11 “O Nasub̃, aGot sinamito! Inor hǝn gǝb̃ikad nǝ-sal-suhi-an hǝn nǝyalyalan sam̃. \q2 Inor hǝn gǝb̃ikad na-putsan-nahǝsam̃-an mai nab̃iltidaŋan. \q1 Husur gaiug goum hǝn natit p̃isi, \q2 ale bathut nalǝŋonian sam̃, goum hǝn gail, gugol losuh, lukad nǝmauran.” \c 5 \s1 Navuhean hǝn nalob̃ulat \p \v 1 Beti len navǝlan nǝmatu sitegaii tobǝtah len nab̃iltihai bǝtbǝtah, noris nalob̃ulat tokad natosian len nǝtarhǝt toru lotobul hǝni, burut gati vǝha-mǝlevru.\f + \fr 5.1 \ft Eze 2.9-10; Isa 29.11. Nǝboŋ lotobul hǝn nalob̃ulat, loburut gat nagilen hǝn nǝwaks, ale nǝboŋ nǝwaks tomǝdmǝdau sal lup̃os gat nǝnahǝnah hǝn avan sua lan tokele ke nalob̃ulat enan evi esan, mai avan tile salǝboi b̃evuhe.\f* \v 2 Ale noris aŋel todaŋ tokai len nadoldol towal habat ke, “Len nǝhon aGot, ase inor hǝn b̃ekin kotov nabuburutan, hǝn b̃evuh nalob̃ulat eg tobul?” \v 3 Avil sǝkad avan ideh len nǝmav, o len navile a pan, o buthǝvile a pan tolǝboi b̃evuh nalob̃ulat tobul o hǝn b̃eṽuruŋi.\x * \xo 5.3 \xt Flp 2.10\x* \p \v 4 Beti nutaŋ habat, husur lǝsalǝboi lǝb̃isab̃ avan ideh tonor hǝn b̃evuh nalob̃ulat tobul ale hǝn b̃eṽuruŋi. \v 5 Be len nǝvanuan totibau lotovi 24 lotovi haṽut lotoil a m̃o, sua ikel mai ginau ke, “Sagitaŋ! Geris, sua len nǝpasusan siTevit, Nalion len nahǝmar seJutah, gai ewin sǝhor p̃isi aenemi san gail. Gai elǝboi b̃ekin kotov nabuburutan tomǝlevru, ale hǝn b̃evuh nalob̃ulat tobul.”\x * \xo 5.5 \xt Gen 49.9; Isa 11.1, 10\x* \p \v 6 Ale noris natuhsipsip tohum nǝvanuan gail lotogol tomat, avil eil rivuh len naut tokad nab̃iltihai bǝtbǝtah mai natit tovat lotomaur, eil rivuh len nǝvanuan totibau lotovi 24. Natuhsipsip enan ikad nǝbalbal tomǝlevru mai namǝtan tomǝlevru lotovi Nunun aGot tomǝlevru, gai tosǝvat galit vi lan navile a pan kavkav.\x * \xo 5.6 \xt Isa 53.7; Zec 4.10\x* \v 7 Ale aTuhsipsip egǝm, ilav nalob̃ulat tobul dan navǝlan nǝmatu sitenan tobǝtah len nab̃iltihai bǝtbǝtah. \v 8 Nǝboŋ tolav nalob̃ulat tobul, natit tovat lotomaur mai nǝvanuan totibau lotovi 24 luteh bathurien aTuhsipsip. Galit p̃isi lukad navus beltaŋ ṽisusua, ale lotǝgau nasiloh nagol lotopul hǝn nǝhai pǝhas nǝb̃on tosusau tovi na-sor-tuṽ-an silat siGot.\x * \xo 5.8 \xt Psa 141.2\x* \v 9 Lokǝkai hǝn nǝb̃e veveu ke,\x * \xo 5.9 \xt Psa 33.3, 98.1; Isa 42.10\x* \q1 “Gaiug gunor hǝn gǝb̃ilav nalob̃ulat tobul \q2 ale kin kotov nabuburutan gail hǝn gǝb̃evuhe. \q1 Nǝvanuan gail lugol gumat, \q2 be len nǝda hǝn nǝmatan sam̃, \q3 goṽur nǝvanuan gail hǝn lǝb̃evi siGot,\x * \xo 5.9 \xt Kol 1.20\x* \q1 goṽur galit dan nahǝmar p̃isi, nasoruan p̃isi, \q2 nabi tiltile p̃isi mai naluṽoh hǝn nǝvanuan gail p̃isi. \q1 \v 10 Ale gugol logǝm vi hai tutumav gail tǝban aGot, \q2 nǝvanuan gail lototoh pipihabǝlan.\x * \xo 5.10 \xt Exo 19.6; KelV 1.6\x* \q1 Dereh leil a m̃o hǝn nǝvanuan gail len navile a pan.” \p \v 11 Beti nokǝta tǝtas, ale nosǝsǝloŋ hǝn nadolon aŋel gail tosob̃ur masuṽ notodǝdas nǝb̃eṽuruŋ gail.\x * \xo 5.11 \xt Dan 7.10\x* Aŋel gail mai natit lotomaur mai nǝvanuan totibau gail ludar vis nab̃iltihai bǝtbǝtah. \v 12 Len nab̃iltidoldol luke, \q1 “ATuhsipsip, nǝvanuan gail lotogol tomat, inor len nǝhon aGot \q2 hǝn b̃ikad nab̃iltidaŋan, b̃epul hǝn natite, b̃ikad namitisau hǝn nǝmauran tonor mai na-lǝboi-buni-an hǝn b̃igol natite. \q1 Inor hǝn natit p̃isi lǝb̃eputsan nahǝsan. Inor hǝn b̃ikad nǝyalyalan hǝn nǝbathumǝnas mai na-sor-sal-suhi-an.” \m \v 13 Beti nosǝsǝloŋ hǝn natit p̃isi lotosuh len nǝmav mai len navile a pan mai buthǝvile a pan mai len tas, natit p̃isi luke, \q1 “Datisal suh atenan tobǝtah len nab̃iltihai bǝtbǝtah mai aTuhsipsip, \q2 dateputsan nahǝsalaru, \q1 nǝyalyalan hǝn nǝbathumǝnas mai nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an, \q2 lipat len gǝlaru vi sutuai vi sutuai!” \m \v 14 Natit tovat lotomaur luke, “Ganan,” ale nǝvanuan totibau lotovi haṽut lotoil a m̃o, luteh len tan, kǝta vi pan, lulotu. \c 6 \s1 Nabuburutan tomǝlevtes \p \v 1 Nǝboŋ notokǝta, noris aTuhsipsip tokad nalob̃ulat tobul, ekin kotov nabuburutan metǝkav len nabuburutan tomǝlevru lotoburut gat nalob̃ulat tobul.\x * \xo 6.1 \xt KelV 5.1\x* Ale nosǝsǝloŋ hǝn esua len natit tovat lotomaur tosor len nadolon tohum nab̃iliurur toke, “Gǝmai!” \v 2 Nokǝta, ale noris nahos topǝhapǝhw togǝmai. Atesua tosah lan etǝgau navus mai nǝwei han. Ikad nǝkraun nagol aGot tolav maii hǝn tosuni, ale hum nǝvanuan towin sǝhor naenemi san gail len nǝb̃alan tosob̃ur, igam van hǝn b̃ewin sǝhor p̃is naenemi san gail. \p \v 3 Beti aTuhsipsip ekin kotov nabuburutan na-vǝha-ru-an, nosǝsǝloŋ hǝn na-vǝha-ru-an len natit tovat lotomaur toke, “Gǝmai!” \v 4 Nahos togon egǝmai, nahos tobisibis. Atesua tosah lan, aGot ilav nab̃iltib̃u nǝb̃alan maii, hǝn b̃ikad nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an, hǝn b̃ilav kuv natǝm̃at dan navile a pan, hǝn nǝvanuan gail lǝb̃imat len nǝb̃alb̃alan mai galit gabag. \p \v 5 Beti aTuhsipsip ekin kotov nabuburutan na-vǝha-tor-an, nosǝsǝloŋ hǝn na-vǝha-tor-an len natit tovat lotomaur toke, “Gǝmai!” Ale nokǝta, noris nahos mermer togǝmai, ale atesua tosah lan, len navǝlan etǝgau nasǝkel tonǝnoṽ hǝn namǝlasan.\f + \fr 6.5 \ft Hǝn naves 2-5, ris Zec 1.8, 6.1-8. Len nasǝkel, nǝvanuan enǝnoṽ hǝn namǝlasan nametǝlai gai tolǝboii mai namǝlasan hǝn natit gai salǝboi, hǝn b̃elǝboi namǝlasan han.\f* \v 6 Ale nosǝsǝloŋ hǝn nǝwalan hum nadoldol togǝm len natit tovat lotomaur toke, “Nǝvat hǝn nalita tosua hǝn nawit dereh tevi natenarius tesua, nǝvat hǝn nalita totor hǝn nǝpali dereh tep̃itp̃itoṽ.\f + \fr 6.6 \fq Natenarius \ft evi nǝvat nap̃urp̃uran hǝn nauman hǝn nǝmariboŋ tosua. \fq Nǝpali \ft ehum nawit be nabus han isa sǝhor nawit. Husur enan nǝvat han ekǝkereh ŋai. Nawit mai nǝpali lovi hanian seJu gail, be len naut egai nǝvanuan lupar hanian ale nǝvat hǝn nawit mai nǝpali etibau masuṽ.\f* Ale sagemǝdas naoil mai nǝwain!” \p \v 7 Beti aTuhsipsip ekin kotov nabuburutan na-vǝha-vat-an, nosǝsǝloŋ hǝn na-vǝha-vat-an len natit tovat lotomaur toke, “Gǝmai!” \v 8 Ale nokǝta, noris nahos togǝmai, nǝtau han tokǝsan wavwav. Atesua tosah lan, nahǝsan aMatan, ale Naut Nǝmatan ehusuri, itah maii. AGot ilav nǝdaŋan mai gǝlaru hǝn arb̃igol b̃esua b̃imat dan tovat len nǝvanuan p̃isi len navile a pan. Ilav nǝdaŋan mai gǝlaru hǝn arb̃igol nǝmatan len nǝb̃alan o nǝ-par-hanian-an o namǝsahan tiltile o narivatǝvat nalilihai.\f + \fr 6.8 \ft Eze 14.21. Namǝsahan tiltile elǝboi b̃evi \fq navilesir.\f* \p \v 9 Nǝboŋ aTuhsipsip tokin kotov nabuburutan na-vǝha-rim-an, pipit nǝmel tutumavan, noris nǝlon alat lotomat sil nasoruan siGot. Nǝvanuan gail lugol alaten lumat sil na-kel-uri-an tovoi lotodaŋ hǝn lǝb̃ikel koti. \v 10 Lukai habat van hǝn Nasub̃. Luke, “Masta gaiug gotovi Got kitin! Gitoh tebǝlav mabe vir gǝb̃enǝnoṽ hǝn nǝvanuan lotosuh len navile a pan mai nǝbathut nakitinan hǝn lǝb̃ipanis sil nǝsa lotogole hǝn ginamito? Gigol nasisilan hǝn galito husur nǝda hinamit mai nǝmatan sinamit ŋais?” \v 11 Beti aGot ilav nahurabat pǝhapǝhw mai galit p̃isi. Ale ikel mai galit ke liŋavŋav kǝkereh vir naslev siYesu gail sum̃an galito, mai awawa salit len nadǝlomian b̃isob̃ur lǝb̃imat. Bathut nǝvanuan lotomǝtahun aGot dereh ligol alatenan limat sil nadǝlomian lotokade len aYesu van vǝbar na-p̃uruŋ-gati-an b̃ihau hǝn alat lǝb̃imat. \p \v 12 Nǝboŋ aTuhsipsip tokin kotov nabuburutan na-vǝha-mǝlevtes-an, noris nab̃iltidu todu. Noris namityal togǝm mermer hum nahurabat harharo, ale noris nahǝbati kavkav togǝm bisibis hum nǝda. \v 13 Beti nam̃eso gail len nǝmav luteh len tan, hum naṽit nǝhai lotoveu lotorus len nǝlan paru. \v 14 Ale nǝmav ebul vi tut hum nalob̃ulat lotobul hǝni, ale naṽehuh mai naholoul p̃isi lorus dan namilelito.\f + \fr 6.14 \ft Hǝn naves 12-14, Isa 13.10-13, 34.4; Eze 32.7-8; Amo 8.9; Jol 2.10; 2Tim 4.13\f* \v 15 Beti nakiŋ sinavile a pan gail, nǝvanuan totibau gail, nab̃iltisoltia lotoil a m̃o hǝn nasoltia tosob̃ur, alat lotopul hǝn natite, nǝvanuan bǝbau gail, naslev gail mai alat lǝsavi slev, galit p̃isi losusuah len nab̃urhuvat gail mai napipivat hǝn naṽehuh gail. \v 16 Ale lukai van hǝn naṽehuh mai nǝvat gail ke, “Mititeh len ginamito, susuan ginamit dan nǝhon atenan tobǝtah len nab̃iltihai bǝtbǝtah. Susuan ginamito dan nǝlol paŋpaŋ seTuhsipsip!\x * \xo 6.16 \xt Hos 10.8; Luk 23.30\x* \v 17 Husur nǝboŋ totibau hǝn nǝlol paŋpaŋ sǝlaru egǝm tia, ale as telǝboi b̃eil gati?”\x * \xo 6.17 \xt Jol 2.11; Zep 2.2-3\x* \c 7 \s1 Alat a Israel lotovi 144,000 \p \v 1 Beti noris aŋel tovat lotoil, sua len nanot, sua len nais, sua len nasaut mai sua len nawes. Loil gol nǝlan gail hǝn nǝlan asike b̃eṽuv nǝtan o nǝtas o nǝhai ideh.\x * \xo 7.1 \xt Jer 49.36; Dan 7.2; Zec 6.5\x* \v 2 Ale noris aŋel togon togǝm len naut namityal tovisi lan, ikad natesua hum nǝstam hǝn b̃ip̃os gat nabuburutan len natite ke siGot nǝkadun nǝmauran. Ale ikai habat van hǝn aŋel tovat galenan, aGot tolav mai galito nǝdaŋan hǝn lǝb̃emǝdas nǝtan mai nǝtas. \v 3 Ikai ke, “Mititoh bai! Samtemǝdas nǝtan o nǝtas o nǝhai gail vǝbar namtb̃ip̃os gat nǝstam len nabunǝhon naslev siGot sidat gail b̃inoŋ.”\x * \xo 7.3 \xt Eze 9.4-6\x* \v 4 Ale nosǝsǝloŋ hǝn nap̃uruŋan salit aŋel top̃os gat nǝstam len nabunǝholito ke lovi siGot. Ip̃os gat nǝstam len 144,000 dan nahǝmar p̃isi ta Israel: \q1 \v 5 12,000 dan nahǝmar Jutah, \q1 12,000 dan nahǝmar Reupen, \q1 12,000 dan nahǝmar Kat, \q1 \v 6 12,000 dan nahǝmar Aser, \q1 12,000 dan nahǝmar Naftali, \q1 12,000 dan nahǝmar Manasseh, \q1 \v 7 12,000 dan nahǝmar Simeon, \q1 12,000 dan nahǝmar Levi, \q1 12,000 dan nahǝmar Issakar, \q1 \v 8 12,000 dan nahǝmar Sepulun, \q1 12,000 dan nahǝmar Josef, \q1 12,000 dan nahǝmar Penjamin. \s1 Nǝ-sal-suhi-an seb̃iltiluṽoh \p \v 9 Husur natgalenan noris nab̃iltiluṽoh, avan ideh edǝdas b̃eṽuruŋi. Logǝm len naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile p̃isi, logǝm len nahǝmar p̃isi, logǝm len nǝvanuan nabi tiltile gail p̃isi mai nasoruan p̃isi. Ale loil a m̃o len nab̃iltihai bǝtbǝtah mai len nǝhon aTuhsipsip. Losun nahurabat topǝhapǝhw ale len navǝlalito lutariv nǝpashǝt nadet.\f + \fr 7.9 \fq Nadet \ft ehum namǝtu, ebǝlav, ikad nǝpashǝte mai ikad naṽite lotohanhani. Len naut a Israel lob̃ilb̃il hǝni hǝn lǝb̃eṽusani ke lotowin sǝhor aenemi salit gail len nǝb̃alan o hǝn b̃eṽusan nahǝhaṽuran salito.\f* \v 10 Ale len nab̃iltidoldol lukai habat ke, “Nǝ-lav-kuvi-an dan na-lǝŋon-isa-vǝsa-an egǝm len aGot sidato tobǝtah len nab̃iltihai bǝtbǝtah, mai egǝm len aTuhsipsip!” \v 11 Ale aŋel gail p̃isi loil dar vis nab̃iltihai bǝtbǝtah mai nǝvanuan totibau gail mai natit tovat lotomaur. Luteh len tan, b̃ov kǝta vi pan, a m̃o len nab̃iltihai bǝtbǝtah hǝn lǝb̃ilotu hǝn aGot ke, \q1 \v 12 “Kitin! Na-sor-sal-suhi-an, \q1 nǝyalyalan hǝn nǝbathumǝnas, \q1 namitisau hǝn nǝmauran tonor, \q1 nasipaan, na-putsan-nahǝsan-an, \q1 nab̃iltidaŋan, \q1 mai na-lǝboi-buni-an hǝn b̃igol natite; \q1 tevi tǝban aGot sidato vi sutuai vi sutuai. \q1 Ganan!” \p \v 13 Beti sua len nǝvanuan totibau gail eus ginau ke, “Alategai lotosun nahurabat pǝhapǝhw gail, lovi ase? Logǝm len naut a be?” \v 14 Ale nusor vari ke, “Nǝsalǝboi. Nasub̃, gaiug golǝboi, gikele.” \p Beti ikel mai ginau ke, “Lovi alat lotolavutur len nǝboŋ hǝn na-b̃iltilǝŋon-isa-vǝsa-an gail. Lokǝkas nahurabat salit len nǝda heTuhsipsip, gol lotopǝhw yesyes.\x * \xo 7.14 \xt Dan 12.1; Mat 24.21; Mak 13.19\x* \v 15 Imagenan loil a m̃o len nab̃iltihai bǝtbǝtah siGot, ale loum san len nalennǝyal mai nalenmariug len naim san. Ale gai tobǝtah len nab̃iltihai bǝtbǝtah dereh tikabut gol galito, havhav hǝn galito. \v 16 Asike lumalkǝkat, asike lumaduh boŋ ideh am. Asike nǝyal esun masuṽ hǝn galito, asike napudan ideh ilat karkar hǝn galito. \v 17 Husur aTuhsipsip toil rivuh len naut tokad nab̃iltihai bǝtbǝtah dereh tekǝtkǝta tǝban galit hum tovi vanuan nasipsip salito. Dereh tesǝhar galito vi lan nabǝko gail hǝn nǝwai nǝmauran. Ale aGot dereh tigar namǝtarur gail p̃isi dan namǝtalito.”\f + \fr 7.17 \ft Len naves 16-17, ris Psa 23.1-2; Isa 25.8, 49.10; Eze 34.23\f* \c 8 \s1 Nabuburutan na-vǝha-mǝlevru-an \p \v 1 Nǝboŋ aTuhsipsip tokin kotov nabuburutan na-vǝha-mǝlevru-an, len nǝmav naut eb̃ut len nahudhut nǝhaua. \v 2 Beti noris aŋel lotomǝlevru lotoil len nǝhon aGot, ale ilav nǝtrampet\f + \fr 8.2 \fq Nǝtrampet \ft ehum nahǝmadu o nǝbalbal sesipsip o natit tomagenan tovi metǝlai gotoṽuv lan hǝn b̃iwal\f* lotomǝlevru mai galito. \p \v 3 Ale aŋel sual am totǝgau nasiloh nagol hǝn nǝhai pǝhas tobasw, egǝm il ben nǝmel tutumavan.\x * \xo 8.3 \xt Exo 30.1-3\x* Ale aGot ilav nǝhai pǝhas isob̃ur maii, hǝn b̃igol b̃ib̃on mai na-sor-tuṽ-an gail silat siGot p̃isi. Ale eviol hǝni len nǝmel tutumavan lotoum hǝni hǝn nagol, nǝmel tutumavan enan ipat a m̃o len nab̃iltihai bǝtbǝtah. \v 4 Ale nǝbasuhab hǝn nǝhai pǝhas tob̃on mai na-sor-tuṽ-an gail silat siGot, evi mǝhat len nǝhon aGot, dan navǝlan aŋel. \v 5 Beti aŋel enan ilav nadurinen topaŋ dan nǝmel tutumavan, igol epul len nasiloh nagol hǝn nǝhai pǝhas, ale ebubulani vi lan navile a pan, ale nab̃iliurur ekurut, ikad nǝwalan gail, nǝkabil ikabil mai nadu edu.\x * \xo 8.5 \xt Exo 19.16; Lev 16.12; Eze 10.2\x* \s1 Nǝtrampet gail \p \v 6 Beti aŋel lotomǝlevru lotokad nǝtrampet lotomǝlevru, loutaut hǝn lǝb̃eṽuv gail.\x * \xo 8.6 \xt 1Tes 4.16\x* \p \v 7 Aŋel metǝkav eṽuv nǝtrampet san. Nǝais\f + \fr 8.7 \fq Nǝais \ft evi nǝwai todaŋ nǝboŋ tosusus buni.\f* mai nǝhab artob̃on mai nǝda, aGot idaŋi vi lan navile a pan. Nahudhut tosua dan totor hǝn navile a pan, nǝhab ihani. Nǝhai tosua dan totor, nǝhab ihan tavun gail, mai naliol kǝsan p̃isi.\x * \xo 8.7 \xt Exo 9.23-25; Eze 38.22\x* \p \v 8 Beti aŋel na-vǝha-ru-an eṽuv nǝtrampet san, ale natit hum nab̃iltiṽehuh topaŋ, aGot ibar hǝni len tas. Nahudhut nǝtas tosua dan totor egǝm vi da. \v 9 Nahudhut tosua dan totor hǝn natit p̃isi tomaur len tas, lumat, mai len nǝlanis p̃isi, tosua dan totor lumasig. \p \v 10 Beti aŋel na-vǝha-tor-an eṽuv nǝtrampet san. Nab̃iltim̃eso topaŋ hum nam̃ial, iteh dan nǝmav vi lan nahudhut tosua dan totor hǝn nawisel gail mai nabǝko gail.\x * \xo 8.10 \xt Isa 14.12\x* \v 11 (Ale lokis nam̃eso enan hǝn Nǝhai Tokon.) Nahudhut tosua dan totor hǝn nǝwai egǝm kon, ale nǝvanuan isob̃ur lumat husur lotomun nǝwai enan tokon.\x * \xo 8.11 \xt Jer 9.15\x* \p \v 12 Beti aŋel na-vǝha-vat-an eṽuv nǝtrampet san. Natsua iṽas nahudhut tosua dan totor hǝn namityal mai nahǝbati mai nam̃eso gail, hǝn nǝmargobut b̃esusuan nahudhut tosua dan totor hǝn nam̃ialan halito. Nam̃ial eb̃uer len nahudhut tosua dan totor hǝn nalennǝyal mai nalenmariug.\x * \xo 8.12 \xt Exo 10.21-23\x* \p \v 13 Beti nokǝta, ale naikel\f + \fr 8.13 \fq Naikel \ft evi nǝman namǝsav tohum nab̃iltibal.\f* sua tomǝlah len namǝsav, nosǝsǝloŋ hǝn tokai habat ke, “Wee! Namǝtahwan! Namǝtahwan! Namǝtahwan dereh tibar alat lotosuh len navile a pan, bathut nǝsa b̃evisi bogai, nǝboŋ aŋel namǝkot lototor lǝb̃eṽuv nǝtrampet salit gail!” \c 9 \p \v 1 Beti aŋel na-vǝha-rim-an eṽuv nǝtrampet san. Noris nam̃eso sua toteh tia dan nǝmav vi lan navile a pan, ale aGot ilav naki hǝn nab̃ur nǝpanismen sǝkad nabutite mai aM̃eso enan. \v 2 Nǝboŋ aM̃eso tosǝŋav hǝn nab̃ur enan, ibasw vi mǝhat dan nab̃ur hum nǝbasuhab hǝn nab̃iltihab togol nametǝlai tovi wai. Ale nǝbasuhab togǝm len nab̃ur ikabut gol namityal mai namǝsav.\x * \xo 9.2 \xt Gen 19.28\x* \v 3 Beti nalokust\f + \fr 9.3 \fq Nalokust \ft ehun natohtohlomǝtu, ihanhan natideh tokǝsan ale egǝm len nab̃iltivǝshǝte tohum nǝmarigw.\f* gail lomǝlah dan nǝbasuhab vi lan navile a pan, ale aGot ilav nǝdaŋan hum naskopion mai gail hǝn lǝb̃evin nǝvanuan.\x * \xo 9.3 \xt Exo 10.12-15; Luk 10.19\x* \v 4 Ale aGot ikel mai galit ke salemǝdas naliol o nǝhai o natideh tokǝsan, be lolǝboi lǝb̃emǝdas nǝvanuan ŋai lǝsǝkad nǝstam siGot len nabunǝholito.\x * \xo 9.4 \xt Eze 9.4; KelV 7.2-3, 8.7\x* \v 5 Ikel mai galit ke saligol nǝvanuan gail limat, be lolǝboi lǝb̃igol lǝb̃elǝŋon b̃isa vǝsa len nahǝbati b̃erim. Na-lǝŋon-isa-vǝsa-an salit dereh tehum napǝŋasan sinǝvanuan nǝboŋ naskopion tovini. \v 6 Len nahǝbati torim enan, nǝvanuan gail dereh lidoŋ nǝmatan, be asike lusab̃i, lelǝŋon masuṽ hǝn nǝmatan be dereh tigam dan galito.\x * \xo 9.6 \xt Job 3.21; Jer 8.3\x* \p \v 7 Nalokust lohum nahos lotoutaut vir nab̃iltib̃alan. Lukad natit hum nǝkraun nagol len nǝkadulito ale nǝholito esum̃an nǝhon nǝvanuan. \v 8 Lukad navurulito hum navurun napǝhaṽut tolǝblǝbah, nariṽolito ehum nariṽon nalion, \v 9 lukad nametǝlai tokabut gol nǝmabulito ale nǝwalan hǝn nǝhabǝlalito ehum nǝwalan hǝn nahos mai nǝkat nǝb̃alan lotosob̃ur lotom̃ur vi lan nab̃iltib̃alan.\f + \fr 9.9 \ft Hǝn naves 7-9, Jol 1.6, 2.4-5\f* \v 10 Lukad nagilelito lotolǝboi lǝb̃evin nǝvanuan hum naskopion, ale nagilelito ikad nǝdaŋan hǝn lǝb̃elǝboi lǝb̃igol nasǝnahan len nǝvanuan gail len nahǝbati b̃erim. \v 11 Lukad nakiŋ toil a m̃o hǝn galito, tovi aŋel hǝn nab̃ur nǝpanismen sǝkad nabutite. Len nasoruan seIpru gail nahǝsan aApatton, len nasoruan ta Kris nahǝsan aAp̃ollyon.\f + \fr 9.11 \ft Nǝhes eru enan, namilelaru ke, \fq Gai tomǝdas bun nǝvanuan gail.\f* \p \v 12 Natit metǝkav nǝvanuan gail lotomǝtahw habat lan inoŋ, be geris, ikad natit teru am arb̃egǝm sal. \s1 Nǝtrampet namǝlevtesan \p \v 13 Beti aŋel na-vǝha-mǝlevtes-an eṽuv nǝtrampet san. Nosǝsǝloŋ hǝn nadoldol sua togǝm len nǝbalbal tovat hǝn nǝmel tutumavan nagol toil len nǝhon aGot.\x * \xo 9.13 \xt Exo 30.1-3; KelV 8.3\x* \v 14 Beti nadoldol ikel mai aŋel na-vǝha-mǝlevtes-an tokad nǝtrampet ke, “Gisah rub̃at nǝhau tobaŋis gat aŋel tovat len naut hǝn nab̃iltiwisel Eufrates.” \v 15 Ale isah rub̃at aŋel lotovat aGot toutaut hǝn galito vir nǝhaua, nǝmariboŋ, nahǝbati mai nasihau enan, hǝn lǝb̃igol b̃esua b̃imat dan totor len nǝvanuan p̃isi len navile a pan. \v 16 Nosǝsǝloŋ hǝn nap̃uruŋan hǝn nǝvanuan nǝb̃alan salito lotosah len nahos. Lovi eru vǝha-10,000 vǝha-10,000; gol lovi 200,000,000 p̃isi. \v 17 Len na-kǝta-risi-an sagw nahos gail mai alat lotosah len gail lumaiegai: alat lotosah lukad nametǝlai tokabut gol nǝmabulito tobisibis hum nǝhab, mai toboŋboŋ, mai toyaŋyaŋ hum nǝsalfa.\f + \fr 9.17 \fq Nǝsalfa \ft evi nǝvat toyaŋyaŋ. Golǝboi gǝb̃isab̃i pǝpadaŋ hǝn nǝhab a Bu.\f* Nahos, nǝkadulito ehum nǝkadun nalion. Ale nǝhab, nǝbasuhab mai nǝsalfa evivile dan nǝp̃alito. \v 18 Nahudhut tosua dan totor hǝn nǝvanuan gail len navile a pan lumat len natit totor galegai: nǝhab mai nǝbasuhab mai nǝsalfa lotovivile dan nǝp̃alito. \v 19 Nǝdaŋan hǝn nahos galenan ipat len nǝp̃alito mai nagilelito. Husur nagilelito lohum nǝm̃at lotokad nǝkadulito lotolǝboi lǝb̃igol nasǝnahan. \p \v 20 Avil nǝvanuan lǝsǝmat len napǝŋasan galenan, galit lǝsǝpair dan naṽide sasa salito hǝn lǝb̃ipair van hǝn aGot. Ao, lulotu sal hǝn natǝmat gail mai nǝlablab lotoum hǝni hǝn nagol, nasilva, nabrons, nǝvat mai nǝhai. Nǝlablab galenan lǝsalǝboi lǝb̃ekǝta, lǝsalǝboi lǝb̃esǝsǝloŋ, lǝsalǝboi lǝb̃iyar be nǝvanuan lulotu hǝn gail sal!\x * \xo 9.20 \xt Psa 115.4-7, 135.15-17; Dan 5.4, 23; 1Tim 4.1\x* \v 21 Nǝvanuan gail lǝsǝpair dan nǝmatan lotogolgole hǝn nǝvanuan, lǝsǝpair dan na-gol-nabehi-an salito o naṽide salit hǝn naitian taṽtaṽor o navǝnvǝnahan lotogolgole. \c 10 \s1 Aŋel mai natuhlob̃ulat tobul \p \v 1 Beti noris aŋel togon todaŋ, togǝm vi pan len nǝmav. Nǝmavkasw ipat gol niben hum nahurabat, nanivaniv ipat len nǝkadun, nǝhon ehum namityal mai narien gǝlaru, ehum artovi hab. \v 2 Natuhlob̃ulat tobul esǝŋav len navǝlan. Eriŋ narien nǝmatu len tas mai narien nǝmair len tan. \v 3 Ale ikai len nadoldol towal habat hum nalion toṽun. Nǝboŋ tokai, nadolon nab̃iliurur lotomǝlevru luwal, lokurut. \v 4 Nǝboŋ nab̃iliurur lotomǝlevru lotokurut, noutaut hǝn nǝb̃itos gat nǝsa lotokele, be nadoldol len nǝmav ike, “Sagikel vǝhot natgalenan nab̃iliurur lotomǝlevru lotokele, sagitosi.”\f + \fr 10.4 \ft Len nasoruan ta Kris ike, \fq Burut gat natgalenan nab̃iliurur lotomǝlevru lotokele, sagitosi.\f* \p \v 5 Beti aŋel notoris toil len tas mai len tan, isar hǝn navǝlan nǝmatu vi mǝhat, vi lan nǝmav. \v 6 Len nahǝsan atenan totoh vi sutuai vi sutuai, atenan toum hǝn nǝmav mai natit p̃isi tosuh lan, navile a pan mai natit p̃isi tosuh lan mai nǝtas mai natit p̃isi tosuh lan; len nahǝsan atenan, aŋel ita gat na-kel-gati-an toke, “AGot asike evǝlo am! \v 7 Be nǝboŋ aŋel na-vǝha-mǝlevru-an pǝpadaŋ hǝn b̃eṽuv nǝtrampet san, na-sor-utaut-an siGot tosusuah, dereh tisarpoh. Dereh tevisi hum tokel uri mai nǝvanuan nauman san, ahai kelkel ur gail.”\f + \fr 10.7 \ft Len nasoruan ta Kris, sake nǝvanuan nauman san be ike naslev san gail. Hǝn naves 5-7, ris Exo 20.11; Deu 32.40; Dan 12.7; Amo 3.7.\f* \p \v 8 Ale nadoldol len nǝmav notosǝsǝloŋ hǝni, isor tǝtas mai ginau, ike, “Givan, lav nalob̃ulat tobul, tosǝŋav dan navǝlan aŋel toil len tas mai len tan.” \p \v 9 Imaienan, nuvan hǝn aŋel egaii, nukel maii ke tilav natuhlob̃ulat mai ginau. Ale ikel mai ginau ke, “Lavi, hani. Len nǝp̃am̃ dereh tihehe hum nǝhani\f + \fr 10.9 \fq Nǝhani \ft evi natit tohehe masuṽ topat len naim sesukapak gail.\f* be len natǝbaŋ ham̃, dereh tikon!” \v 10 Ŋa nulav natuhlob̃ulat dan navǝlan aŋel, nuhani. Len nǝp̃agw ihehe hum nǝhani, be nǝboŋ notohani tonoŋ, egǝm kon len natǝbaŋ hagw.\f + \fr 10.10 \ft Hǝn naves 8-10, ris Eze 2.8–3.3. Nǝboŋ toke \fq natǝbaŋ tokon, \ft hum ma tohum nabǝhaṽun tomaluelu.\f* \p \v 11 Beti lukel mai ginau ke, “Gimaspǝhav utaut tǝtas husur nǝsa aGot tosor utaut hǝni m̃os nǝvanuan nabi tiltile gail, naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile gail, nasoruan gail mai nakiŋ lotosob̃ur.” \c 11 \s1 Eru artokel kot aGot \p \v 1 Beti lulav namita tohum nǝhai nǝyaran mai ginau. Luke, “Gile mǝhat. Gisab̃ sǝhot nabǝlavan hǝn naim siGot mai nǝmel tutumavan, ale geṽuruŋ alat lotolotu ei.\x * \xo 11.1 \xt Eze 40.3; Zec 2.1-2\x* \v 2 Sagisab̃ sǝhot nabǝlavan hǝn naholǝvat todar vis naim siGot, husur aGot ilavi tia mai naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile gail, ale dereh lipal sar nab̃iltivile siGot len nahǝbati lotovi 42.\x * \xo 11.2 \xt Luk 21.24\x* \v 3 Ale ginau dereh nitabtabuh len nǝvanuan eru arb̃ikel kot ginau. Ale dereh aresun nahurabat toharharo\f + \fr 11.3 \fq Nahurabat toharharo \ft ehum nǝbak namǝtu, luvai hǝn nasivurhǝt nǝnani. Nǝboŋ alat a Israel o naJu gail lotosuni, eṽusan nalolosaan salito husur nǝmatan o nab̃iltisaan. Nǝboŋ ahai kelkel ur tosuni, ikel mai nǝvanuan gail ke limaspair dan nǝsaan salito van hǝn aGot. Asike lǝb̃igole, dereh limasig o natsua tosa masuṽ tegǝm len galito.\f*, arikel ur napisulan sagw len nǝmariboŋ tovi 1,260.” \p \v 4 Nǝvanuan eru enan arovi nǝhai oliv eru, mai nametǝlai nam̃ial eru artoil. Gǝlaru aroil len nǝhon Nasub̃, aMasta hǝn navile a pan.\x * \xo 11.4 \xt Zec 4.3, 11-14\x* \v 5 Avan ideh b̃ike b̃emǝdas gǝlaru, dereh nǝhab tilavurvur dan nabuŋolaru, tihan puŋpuŋ aenemi sǝlaru gail. Avan ideh toke b̃emǝdas gǝlaru, timasmat magenan. \v 6 Gǝlaru arukad nǝdaŋan hǝn arb̃ekǝkol gat nǝmav, hǝn naus asike b̃eus nǝboŋ arb̃ikelkel ur napisulan siGot. Arukad nǝdaŋan hǝn arb̃igol nǝwai mai nǝtas gail legǝm vi da, arukad nǝdaŋan hǝn arb̃iṽas vǝha-sob̃sob̃ur hǝn navile a pan hǝn namǝsahan tiltile husur nalǝŋonian sǝlaru.\f + \fr 11.6 \ft 1Ki 17.1; Exo 7.17-19; 1Sam 4.8. Len naut egai, nǝboŋ toke \fq namǝsahan tiltile, \ft namilen elǝboi b̃evi navilesir.\f* \p \v 7 Nǝboŋ na-kel-koti-an sǝlaru tohav, narivatǝvat katkat togǝm vi mǝhat dan nab̃ur nǝpanismen sǝkad nabutite, dereh tib̃al mai gǝlaru, tewin sǝhor gǝlaru, ale tigol arimat.\x * \xo 11.7 \xt Dan 7.3, 7, 21; KelV 13.5-7, 17-18\x* \v 8 Ale nibelaru aripat metp̃isal len nab̃iltivile, lotokisi hǝn naut a Sotom o Ijip len nasoruan kǝta. A m̃o, lup̃os gat Nasub̃, aMasta sǝlaru len nǝhai balbal len naut enan.\f + \fr 11.8 \ft Isa 1.9-10; \fq Sotom: \ft Gen 18-19.\f* \v 9 Ale len nǝmariboŋ totor mai nǝtarhǝmityal len nǝmariboŋ tosual am, galevis len nǝvanuan nabi tiltile, len nahǝmar gail, nasoruan gail mai naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile gail, dereh leris nab̃irimat hǝlaru, husur lǝsǝdam̃ hǝn avan ideh b̃itavun gǝlaru. \v 10 Ale alat navile a pan dereh lehǝhaṽur hǝn nǝmatan sǝlaru. Len nakemkeman salito, dereh lesǝvat naviolan gail van hǝn galit gabag, husur ahai kelkel ur eru enan artogol lotolǝŋon tosa vǝsa, arumat. \v 11 Be nǝboŋ nǝmariboŋ totor mai nǝtarhǝmityal len nǝmariboŋ tosual am lotonoŋ, aGot esuŋavŋav hǝn nǝmauran vi lan gǝlaru, ale arule mǝhat, aroil hǝn narielaru. Galit p̃isi lotoris gǝlaru lomǝtahw, lom̃inm̃inikot.\x * \xo 11.11 \xt Eze 37.5, 10\x* \v 12 Ale arosǝsǝloŋ hǝn nadoldol togǝm len nǝmav, towal habat, tokel mai gǝlaru ke, “Mǝregǝm mǝhat gegai!” Ale nǝboŋ artovi mǝhat vi lan nǝmav len nǝmavkasw, aenemi sǝlar gail lokǝta ris gǝlaru.\x * \xo 11.12 \xt 2Ki 2.11\x* \v 13 Len namityal enan ŋai, nab̃iltidu edu, ale len nab̃iltivile, nahudhut tosua dan tosǝŋavur imasirsir. Nǝvanuan lotovi 7,000 lumat len nadu enan, ale galit p̃isi lotomaur sal lomǝtahw, ale lusal suh nǝyalyalan siGot len nǝmav. \p \v 14 Natit na-vǝha-ru-an nǝvanuan gail lotomǝtahw habat lan inoŋ, be geris, ikad natit na-vǝha-tor-an am b̃egǝm sal. \s1 Nǝtrampet namǝlevruan \p \v 15 Beti aŋel na-vǝha-mǝlevru-an eṽuv nǝtrampet san. Ale nadoldol lotowal habat logǝm len nǝmav, luke, “Gagai van, navile a pan ipat len navǝlan aMasta sidato mai aKristo san, ale dereh teil a m̃o hǝni hum akiŋ vi sutuai vi sutuai!”\x * \xo 11.15 \xt Exo 15.18; Dan 2.44, 7.14, 27\x* \v 16 Nǝvanuan totibau lotovi 24 lotobǝtah len nǝhai bǝtbǝtah salito len nǝhon aGot, luteh, b̃ov kǝta vi pan, lulotu hǝn aGot. \v 17 Luke, \q1 “Namtosipa vi tǝban gaiug Nasub̃ aGot, aB̃iltidaŋan, \q2 gotowol hǝn nǝboŋ ta damǝŋai mai nǝboŋ ta sutuai. \q1 Namtosipa husur gulav namilem̃ hǝn nǝdaŋan sam̃ totibau, \q2 gotub̃at il a m̃o hum akiŋ. \q1 \v 18 Naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile, nǝlolit ipaŋpaŋ, \q2 avil nǝlol paŋpaŋ sam̃ egǝmai, \q3 hǝn gǝb̃enǝnoṽ hǝn alat lotomat mai nanoran sam̃. \q1 Evi nǝboŋ hǝn gǝb̃ilav nakonp̃urp̃uran mai naslev sam̃ lotovi hai kelkel ur gail, \q2 mai nǝvanuan sam̃ gail, \q3 galit p̃isi lotomǝtahw len nǝyalyalan hǝn nahǝsam̃, \q3 nǝvanuan naut kǝmas mai nǝvanuan totibau. \q1 Evi nǝboŋ hǝn gǝb̃igol nǝmasigan van hǝn alat lotomǝdas nǝvanuan navile a pan hǝn lǝb̃imasig.”\x * \xo 11.18 \xt Psa 2.1, 5, 110.5, 115.12-13\x* \p \v 19 Beti naim siGot len nǝmav esǝŋav, ale len naim san noris nabokis hǝn na-kel-gati-an san, na-kel-gati-an aGot tota gati.\x * \xo 11.19 \xt Ipru 9.4; Exo 25.10-22; KelV 8.5, 16.8, 21\x* Ale nǝkabil ikabil, ikad nǝwalan gail, nab̃iliurur ekurut, nadu edu, ale nǝais erus vi pan hum naus. \c 12 \s1 Napǝhaṽut mai nǝtrakon \p \v 1 Beti noris nab̃iltitite tovisi len nǝmav. Ikad napǝhaṽut sua tosun namityal hum nahurabat. Nahǝbati ipat pipirien ale len nǝkadun ikad nǝkraun hǝn nam̃eso tovi 12. \v 2 Etian. Ale nǝboŋ tolǝŋon nabǝhaṽun, itaŋ, ikai len nǝpasusan topǝŋas vǝsa habat. \p \v 3 Beti noris navisian sual am len nǝmav. Ikad nab̃iltitrakon tobisibis tokad nǝkadun tomǝlevru mai nǝbalbal tosǝŋavur. Len nǝkadun tomǝlevru ikad nǝkraun lotomǝlevru.\x * \xo 12.3 \xt Dan 7.7\x* \v 4 Nagilen eliv kuv tosua dan totor hǝn nam̃eso gail, ale ibar hǝn gail vi lan navile a pan. Eil tǝban napǝhaṽut enan topasus, hǝn b̃ihan kavkav hǝn anatun nǝboŋ b̃evisi.\x * \xo 12.4 \xt Dan 8.10\x* \v 5 Ale aliten ipas anatun, aulum̃an b̃eil a m̃o hǝn naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile gail hǝn nǝbatw nametǝlai sekiŋ. Aŋel isab̃ul anatun, ipati vi mǝhat van hǝn aGot, vi lan nab̃iltihai bǝtbǝtah san.\x * \xo 12.5 \xt Isa 66.7; Psa 2.9\x* \v 6 Napǝhaṽut enan igam yav van hǝn naut masmas tob̃ǝb̃esw, naut aGot toutaut hǝni m̃osi, hǝn b̃ekǝtkǝta tǝban len nǝmariboŋ tovi 1,260 ei. \p \v 7 Beti ikad nab̃iltib̃alan len nǝmav. AMikael mai aŋel san gail lua b̃al mai nǝtrakon, ale nǝtrakon mai aŋel san gail lub̃al tǝlmam.\x * \xo 12.7 \xt Dan 10.13, 21, 12.1; Jut 9\x* \v 8 Avil nǝtrakon sǝdaŋ. Gai sawin len nǝb̃alan enan, gol gai mai aŋel san gail lǝsǝkad naut ideh am len nǝmav. \v 9 Ale nab̃iltitrakon egaii, nǝm̃at ta sutuai, gai lotokisi hǝn natǝmat mai aSetan, togǝras alat navile a pan kavkav, aMikael galito lubar hǝni vi pan vi lan navile a pan, gai mai aŋel san gail.\x * \xo 12.9 \xt Gen 3.1; Luk 10.18\x* \p \v 10 Beti nosǝsǝloŋ hǝn nadoldol towal habat len nǝmav toke, \q1 “Gagai egǝmai! Nǝ-lav-kuvi-an dan nǝsaan, \q1 nǝdaŋan, natohan pipihabǝlan aGot, \q1 mai nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an seKristo san, egǝmai! \q1 AGot ilav kuv nǝvanuan san gail dan nǝsaan. \q2 Eṽusan nǝdaŋan san hum akiŋ sidato. \q1 Gagai aKristo san eṽusan nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an san. \q2 Husur aSetan tokel ke awawa nadǝlomian sidat gail lotosa, \q2 atenan tokel ke lotosa len nǝhon aGot len nalennǝyal mai nalenmariug, \q1 lubar hǝn atenan vi pan!\x * \xo 12.10 \xt Job 1.9-11; Zec 3.1-2\x* \q1 \v 11 Len nǝda heTuhsipsip mai len na-sor-lǝboii-an salito, nakitinan lotokele, \q2 lowin sǝhori tia! \q1 Lǝsatǝgau gat nǝmauran salito, \q2 be loutaut hǝn lǝb̃imat, lǝsamǝtahw len nǝmatan. \q1 \v 12 Imagenan mitikemkem, gamit mǝttotoh len nǝmav! \q2 Mǝtehǝhaṽur! \q1 Be nab̃iltimǝtahwan dereh tegǝm len navile a pan mai nǝtas, \q2 husur natǝmat evi pan van hǝn gamito len nab̃iltilol paŋpaŋ, \q2 bathut elǝboii ke namityal togam gole.” \p \v 13 Nǝboŋ nǝtrakon tonau sǝhoti ke lotobar hǝni vi lan navile a pan, ehut napǝhaṽut topas natǝtai ulum̃an. \v 14 Be aGot igol alitenan ikad nǝhabǝlan eru hum nab̃iltiikel, hǝn b̃elǝboi b̃emǝlah vi lan naut masmas tob̃ǝb̃esw, naut aGot toutaut hǝni m̃osi, hǝn b̃ekǝtkǝta tǝban ei a tut dan nǝm̃at tovi trakon len nasihau totor mai nahudhusihau.\f + \fr 12.14 \ft Dan 7.25, 12.7. \fq Naikel \ft evi nǝman namǝsav tohum nǝbal be totibau sǝhori. Len nasoruan ta Kris sake nasihau totor mai nahudhusihau, be ike mityal, mityal gail mai nahudhumityal, p̃itoṽ hǝn Dan 7.25.\f* \v 15 Beti nǝm̃at eru hǝn nǝwai, isav dan nabuŋon hum nawisel, hǝn b̃isel husur napǝhaṽut hǝn b̃elivi van. \v 16 Be navile a pan evi tarhǝt selitenan, esǝŋav hǝn nabuŋon, edǝlom nawisel tosav dan nabuŋon nǝtrakon hǝn b̃imasur len tan. \v 17 Ale nǝlon nǝtrakon epǝŋas napǝhaṽut, ale ivan hǝn b̃igol nab̃iltib̃alan mai nǝpasusan san gail am, alat lotogolgol nǝsa aGot tokel buni, lotodaŋ len nakitinan aYesu tokel vǝhoti. \v 18 Ale nǝtrakon eil len nabion bitas. \c 13 \s1 Narivatǝvat katkat eru \p \v 1 Beti noris narivatǝvat katkat tovisi dan nǝtas. Ikad nǝbalbal esǝŋavur mai nǝkadun emǝlevru ale ikad nǝkraun tosǝŋavur len nǝbalbal gail. Len nǝkadun gail ikad nǝhes lotosǝvar aGot, mǝdas nahǝsan. \v 2 Narivatǝvat katkat notorisi ehum nalepat be nalohrien lohum nalohrien nabea ale nabuŋon ehum nabuŋon nalion. Ale nǝtrakon ilav nǝdaŋan, mai nab̃iltihai bǝtbǝtah hum sekiŋ, mai nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an san maii.\f + \fr 13.2 \ft Hǝn naves 1-2, ris Dan 7.4-6. \fq Nalepat \ft evi nab̃iltip̃us togǝgǝris. \fq Nabea \ft evi narivatǝvat katkat tobǝlav sǝhor nǝvanuan.\f* \v 3 Noris narivatǝvat katkat enan, nǝkadun sua ikad nasǝnahan togol nǝmatan, be nasǝnahan enan togol nǝmatan imav, imaur tǝlmam. Navile a pan lumaŋmaŋ lan, ale lohusur narivatǝvat katkat enan. \v 4 Ale lulotu hǝn nǝtrakon husur tolav nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an mai narivatǝvat katkat, ale lulotu hǝn narivatǝvat katkat am, luke, “Ase esum̃an narivatǝvat katkat egaii? Ase elǝboi b̃igol nab̃iltib̃alan maii?” \p \v 5 AGot idam̃ hǝn narivatǝvat katkat b̃isor, ale ipatpat gai mǝhat len nasoran san, esǝvar aGot, mǝdas nahǝsan. Ale aGot idam̃ hǝn b̃ikad nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an hǝn b̃igol natideh tolǝŋoni len nahǝbati tovi 42. \v 6 Ale esǝŋav hǝn nabuŋon, esǝvar aGot. Isor mǝdas nahǝsan, ale isor mǝdas naut aGot totohtoh lan tovi alat lototoh len nǝmav. \v 7 AGot idam̃ hǝn b̃igol nab̃iltib̃alan mai alat siGot, ale ewin sǝhor galito. Ale aGot idam̃ hǝn b̃eil a m̃o hǝn nǝvanuan len nahǝmar gail, nǝvanuan nabi tiltile gail, nasoruan gail mai naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile gail.\f + \fr 13.7 \ft Hǝn naves 5-7, ris Dan 7.8, 21, 25, 11.36\f* \v 8 Nǝvanuan gail p̃isi lotosuh len navile a pan dereh lilotu hǝni. Wake alat aGot totos gat nahǝsalito len nalob̃ulat hǝn nǝmauran a tahw hǝn toum hǝn navile a pan, galito asike lulotu hǝni.\x * \xo 13.8 \xt Psa 69.28; KelV 3.5\x* Nalob̃ulat enan evi nalob̃ulat seTuhsipsip nǝvanuan gail lotogol tomat. \p \v 9 Gǝb̃ikad nǝdariŋam̃, gesǝsǝloŋ! \v 10 Avan ideh aGot toriŋi hǝn galit lǝb̃ibaŋisi ale sǝhari van, avan enan dereh libaŋisi ale sǝhari van. Avan ideh aGot toriŋi hǝn b̃imat len nab̃iltib̃u nǝb̃alan, dereh timat len nab̃iltib̃u nǝb̃alan. Imagenan, nǝvanuan siGot limaskad nǝ-daŋ-b̃uri-an, limasdaŋ len nadǝlomian salito.\x * \xo 13.10 \xt Jer 15.2, 43.11\x* \p \v 11 Beti noris narivatǝvat katkat togon totǝvah tur len tan. Ikad nǝbalbal eru hum nǝbalbal sesipsip ulum̃an, ale isorsor hum nǝtrakon. \v 12 Len nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an sinarivatǝvat katkat metǝkav, igol navile a pan mai nǝvanuan p̃isi lotosuh lan lulotu hǝn narivatǝvat katkat metǝkav enan tokad nasǝnahan hǝn nǝmatan tomav. \v 13 Narivatǝvat katkat hǝn nǝtan igol nab̃iltimerikel gail, igol nǝhab topaŋ len nǝmav vi pan bar navile a pan len nǝhon nǝvanuan gail. \v 14 Len namerikel gail narivatǝvat katkat metǝkav todam̃ hǝn narivatǝvat katkat hǝn nǝtan b̃igole len nǝhon, egǝras alat lotosuh len navile a pan. Ikel buni mai galit ke ligol nǝlablab hǝn narivatǝvat katkat tokad nasǝnahan hǝn nab̃iltib̃u nǝb̃alan tomaur tǝlmam. \v 15 Ale aGot idam̃ hǝn narivatǝvat katkat hǝn nǝtan b̃ilav nasuŋavŋavan mai nǝlablab hǝn narivatǝvat katkat metǝkav hǝn b̃isor. Ale nǝlablab ikel buni ke alat asike lǝb̃ilotu hǝni limasmat. \v 16 Igol ke nǝvanuan gail p̃isi, naut kǝmas lotokǝkereh o lototibau, naut kǝmas lotopar tite o lotopul hǝn natite, naut kǝmas lotovi slev o lǝsavi slev, limaskad nǝmak sua len navǝlalito o len nabunǝholito. \v 17 Ale avan ideh topar mak salǝboi b̃igol naṽurian o na-p̃ur-hǝni-an. B̃ike b̃eṽur natideh o p̃ur hǝni, timaskad nǝmak tovi nahǝsan narivatǝvat katkat o nap̃uruŋan han. \p \v 18 Len naut egai ivoi hǝn datb̃ikad namitisau. Avan ideh tokad nǝkadun, tisab̃ sǝhot namilen nap̃uruŋan hǝn narivatǝvat katkat egaii, husur evi nap̃uruŋan sivan sua. Ale nap̃uruŋan han evi 666. \c 14 \s1 ATuhsipsip mai nǝvanuan san gail \p \v 1 Beti nokǝta, noris aTuhsipsip toil len Naṽehuh Sion. Ikad nǝvanuan lotovi 144,000 lototah maii. Len natosian len nabunǝholito lukad nahǝsan mai nahǝsan aTǝman.\x * \xo 14.1 \xt Eze 9.4; KelV 7.3\x* \v 2 Ale nosǝsǝloŋ hǝn nǝwalan togǝm len nǝmav, tohum nǝtas kudkud topus mai nab̃iliurur tokurut habat. Ehum nǝwalan nǝvanuan lotogole nǝboŋ lotoram̃ram̃e b̃onb̃on hǝn navus beltaŋ tosob̃ur. \v 3 Alat lotovi 144,000 lokǝkai hǝn nǝb̃e veveu a m̃o len nab̃iltihai bǝtbǝtah, mai len nǝhon natit tovat lotomaur, mai nǝvanuan totibau lotovi 24. Sǝkad avan ideh tolǝboi lǝb̃ekǝkai sǝhot nǝb̃e enan, be alat lotovi 144,000 aGot toṽur galit dan nǝvanuan p̃isi len navile a pan, galit ŋai lokǝkai sǝhoti. \p \v 4 Lotǝgau gat naveveuan salito, lǝsǝbar niben apǝhaṽut ideh, be lohushusur aTuhsipsip len naut ideh tovi lan. Galit lovi alat aGot toṽur galit dan nǝvanuan gail p̃isi hǝn lǝb̃evi esan mai seTuhsipsip. Lohum naṽit metǝkav hǝn nǝmatuan tovi naviolan vi tǝban aGot. \v 5 Nalibliboŋan sagǝm len nabuŋolit boŋ ideh, sǝkad natideh tosa len galito avan ideh tolǝboi b̃ikel uri.\x * \xo 14.5 \xt Zep 3.13\x* \s1 Aŋel itor \p \v 6 Beti noris aŋel togon tomǝlah len namǝsav. Ikad na-kel-uri-an tovoi topat vi sutuai hǝn b̃ikel uri mai alat lotosuh len navile a pan: naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile p̃isi, nǝvanuan len nahǝmar p̃isi, nasoruan p̃isi mai nabi tiltile gail p̃isi. \v 7 Ale ikai habat ke, “Mǝtemǝtahw len aGot! Sal suh nǝyalyalan san, bathut namityal hǝn b̃epǝpehun navoian dan nǝsaan egǝm pǝpadaŋ. Mitilotu hǝn atenan togol nǝmav, nǝtan, nǝtas mai nabǝko gail p̃isi.”\x * \xo 14.7 \xt KelV 10.6\x* \p \v 8 Ale aŋel na-vǝha-ru-an ehusur aŋel metǝkav, ike, “Imasig! Naut a Papilon toyalyal imasirsir! Igol nǝvanuan naut tiltile p̃isi lotǝrog hǝn nǝwain han tovi nab̃iltilǝŋonian san hǝn naitian tosa.”\x * \xo 14.8 \xt Isa 21.9; Jer 51.7-8; KelV 18.2\x* \p \v 9 Ale aŋel na-vǝha-tor-an ehusur gǝlaru, ikai habat ke, “Avan ideh tolotu hǝn narivatǝvat katkat mai nǝlablab han, tokad nǝmak san len nabunǝhon o navǝlan, \v 10 dereh gai temun nǝwain hǝn nab̃iltilol paŋpaŋ siGot, nǝwain aGot tob̃ir masmas hǝni vi lan nab̃iliwai hǝn nǝlol paŋpaŋ san. Ale avan enan dereh telǝŋon tisa vǝsa habat len nǝhab mai nǝsalfa len nǝhon aŋel siGot gail mai aTuhsipsip.\x * \xo 14.10 \xt Isa 51.17; Gen 19.24; Eze 38.22; Luk 17.29\x* \v 11 Nǝbasuhab hǝn na-lǝŋon-isa-vǝsa-an silat lotomaienan dereh tikon vi mǝhat vi sutuai vi sutuai. Asike lukad nǝŋavŋavan len nalennǝyal o nalenmariug husur lotolotu hǝn narivatǝvat katkat mai nǝlablab han, ale lukad nǝmak hǝn nahǝsan.”\x * \xo 14.11 \xt Isa 34.10\x* \p \v 12 Imagenan, nǝvanuan siGot gail, alat lotogol nǝsa tokele, lotodaŋ len aYesu, limaskad nǝ-daŋ-b̃uri-an.\f + \fr 14.12 \ft Egai nǝbathusoruan hǝn nalob̃ulat egai. Datimasgol husur nǝsa aGot tokele, datimasdaŋ len aYesu, datimassusumar, datimasdaŋ b̃ur nǝmauran sidat todaŋ, naut kǝmas datb̃imat sil nadǝlomian dattokade len aYesu.\f* \p \v 13 Beti nosǝsǝloŋ hǝn nadoldol len nǝmav toke, “Gitos gat nategai ke: Gagai van, alat lotomat len Nasub̃, navoian siGot igol lukab hǝni.” ANunun aGot ike, “Evoi, lukab habat hǝni husur dereh liŋavŋav dan nǝmauran salit todaŋ, bathut dereh likad naṽit nagolean salit lotovoi.” \s1 Nǝmatuan hǝn navile a pan \p \v 14 Beti noris nǝmavukasw sua, ale ikad avan sua tobǝtah len nǝmavukasw tosum̃an anatun nǝvanuan.\f + \fr 14.14 \ft Dan 7.13. Vǝha-sob̃sob̃ur aYesu ekis gai gabag aNatun Nǝvanuan.\f* Ikad nǝkraun hǝn nagol len nǝkadun, ale len navǝlan etǝgau nab̃u tohab̃ tokan len nǝlon. \v 15 Beti aŋel togon evivile len naim siGot. Ikai van hǝn atenan tobǝtah len nǝmavukasw, ike, “Gilav nab̃u sam̃ tohab̃, tub̃at tai nǝhanian. Nǝhanian len navile a pan imatu, evi namityal hǝn nǝmatuan!”\x * \xo 14.15 \xt Jol 3.13\x* \v 16 Ŋa atenan tobǝtah len nǝmavukasw ita kokotov nǝhanian tomatu len navile a pan kavkav, ale isah tuani. \p \v 17 Beti aŋel sual am evivile len naim siGot len nǝmav. Gai am etǝgau nab̃u tohab̃ tokan. \p \v 18 Ale aŋel tile am tokad nǝdaŋan hǝn towol hǝn nǝhab, egǝm len nǝmel tutumavan. Ikai habat van hǝn aŋel tokad nab̃u tohab̃, ike, “Gilav nab̃u sam̃ tohab̃, tub̃at ta kokotov nǝhavhǝt nakrep len navile a pan, sah tuan gail. Len nǝhau nakrep gail naṽit nakrep lumen.” \v 19 Ŋa aŋel ita kokotov nǝhavhǝt nakrep gail len navile a pan, ale ebubulan nǝhavhǝt nakrep gail len nab̃iltib̃ur lotopal dasdas naṽit nakrep lan. Evi nab̃iltib̃ur hǝn nǝlol paŋpaŋ siGot. \v 20 Ale lupal dasdas nakrep gail len nab̃iltib̃ur vivile len nab̃iltivile. Ale nǝda eriv dan nab̃iltib̃ur enan, epul vǝbar nǝkadun nahos gail ale isel, nabǝlavan han evi nǝstatia tovi 1,600.\f + \fr 14.20 \ft Hǝn naves 19-20, ris Isa 63.1-6; Lam 1.15. Nabǝlavan hǝn \fq nǝstatia \ft evi namita tovi 185.\f* \c 15 \s1 Nǝb̃e siMoses mai seTuhsipsip \p \v 1 Beti len nǝmav noris navisian toyalyal notomaŋmaŋ lan. Ikad aŋel tomǝlevru lotokad navilesir tomǝlevru lǝb̃egǝm namǝkot. Lovi navilesir namǝkot, husur, len gail, nauman hǝn nǝlol paŋpaŋ siGot ihav. \p \v 2 Ale noris natit hum nab̃iltimetduŋduŋ hǝn nakǝlas tob̃on mai nǝhab. Ale tarhǝmetduŋduŋ ikad nǝvanuan galevis lotoil, alat lotowin sǝhor narivatǝvat katkat mai nǝlablab han mai nap̃uruŋan hǝn nahǝsan. Lukad navus beltaŋ aGot tolav gail mai galito, \v 3 ale lokǝkai hǝn nǝb̃e siMoses, naslev siGot, mai nǝb̃e seTuhsipsip. Luke, \q1 “Nasub̃ aGot gotoyalyal buni, \q2 nǝsa gotogole iyalyal, numaŋmaŋ lan. \q1 Govi Kiŋ hǝn naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile, \q2 naṽide sam̃ gail lunor hǝn nanoran mai nakitinan.\x * \xo 15.3 \xt Exo 15.1\x* \q1 \v 4 Nasub̃, nǝvanuan gail p̃isi dereh lemǝtahw len nǝyalyalan sam̃; \q2 dereh leputsan nahǝsam̃ \q3 husur gaiug govi aGot sǝb̃om̃ gototoh a tut dan nǝsaan. \q1 Naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile dereh legǝm \q2 hǝn lǝb̃ilotu hǝn gaiug, \q1 husur nǝvanuan gail p̃isi loris nanoran gotogol gail.”\x * \xo 15.4 \xt Jer 10.7; Psa 86.9\x* \s1 Nasiloh emǝlevru mai navilesir emǝlevru \p \v 5 Nǝboŋ natgalenan lotonoŋ, nokǝta, noris naim siGot len nǝmav, naim nǝtap̃olen siGot tolo, esǝŋav.\x * \xo 15.5 \xt Exo 38.21\x* \v 6 Aŋel emǝlevru lototǝgau navilesir lotomǝlevru lovivile dan naim siGot. Losun nahurabat nalinen toveveu topǝhw yesyes, ale nǝhau tutuṽ nagol ibaŋis garu len nǝmabulito.\f + \fr 15.6 \fq Nalinen \ft evi nǝkaliko pǝhapǝhw tokat udud lotovaii hǝn natret gail topat len nalut nǝflaks. Nǝvanuan gail lolǝmasi husur sagol naut topud hǝn avan ideh tosun nahurabat lotosode hǝn nǝkaliko enan.\f* \v 7 Beti sua len natit tovat lotomaur, ilav mai aŋel lotomǝlevru, nasiloh nagol emǝlevru lotopul hǝn nǝlol paŋpaŋ siGot, aGot totoh vi sutuai vi sutuai. \v 8 Ale naim siGot epul hǝn nǝbasuhab togǝm len nǝyalyalan hǝn nǝbathumǝnas siGot mai nǝdaŋan san. Ale avan ideh edǝdas b̃eb̃is len naim siGot vǝbar navilesir tomǝlevru siaŋel gail lǝb̃inoŋ.\x * \xo 15.8 \xt Exo 19.18, 40.34-35; 1Ki 8.10-11; Isa 6.4\x* \c 16 \s1 Nasiloh gail hǝn nǝlol paŋpaŋ siGot \p \v 1 Beti nosǝsǝloŋ hǝn nadoldol len naim siGot, tokai habat, tokel mai aŋel lotomǝlevru ke, “Mitivan, mitidaŋ nasiloh tomǝlevru hǝn nǝlol paŋpaŋ siGot len navile a pan.” \p \v 2 Ale aŋel na-vǝha-sual-an ia daŋ nasiloh san len navile a pan. Ale nǝmanuŋ lotosa lotopǝŋas habat lovisi len alat lotokad nǝmak sinarivatǝvat katkat mai alat lotolotu hǝn nǝlablab han.\x * \xo 16.2 \xt Exo 9.10\x* \p \v 3 Ale aŋel na-vǝha-ru-an idaŋ nasiloh san len tas. Nǝtas egǝm hum nǝda vatuvatw hǝn nab̃irimat ale natit p̃isi lotosuh len tas lumat. \p \v 4 Beti aŋel na-vǝha-tor-an idaŋ nasiloh san len nawisel mai nabǝko gail, ale logǝm vi da.\x * \xo 16.4 \xt Exo 7.17-21; Psa 78.44\x* \v 5 Ale nosǝsǝloŋ hǝn aŋel tokad nǝdaŋan hǝn towol hǝn nǝtas mai nǝwai gail, ike, \q1 “Gaiug gunor buni len nǝpanismen galegai gotoriŋ gail, \q2 gaiug gotovi gaiug ta sutuai, \q2 gaiug gotovi gaiug gagai, \q2 gaiug gotovi aGot sǝb̃om̃ gototoh a tut dan nǝsaan, \q1 \v 6 husur galit lob̃ir nǝda hinǝvanuan sam̃ gail mai hihai kelkel ur gail, \q2 ale gulav nǝda mai galit hǝn lǝb̃emuni. \q3 Nǝpanismen enan inor hǝn galito!” \p \v 7 Ale nosǝsǝloŋ hǝn nǝmel tutumavan toke, \q1 “Evoi, Nasub̃ aGot, aB̃iltidaŋan, \q2 nǝ-sab̃-sǝhoti-an mai nǝpanismen sam̃ gail, \q3 lunor hǝn nanoran mai nakitinan.” \p \v 8 Beti aŋel na-vǝha-vat-an idaŋ nasiloh san len namityal, gol nǝhab hǝn namityal ilat karkar nǝvanuan gail. \v 9 Napudan en totibau eb̃ulaŋ nǝvanuan gail. Ale losǝvar aGot, sor mǝdas nahǝsan aGot tokad nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an hǝn navilesir galenan. Be lomǝtahun lǝb̃ipair dan nǝsaan salito hǝn lǝb̃isal suh nǝyalyalan san. \p \v 10 Beti aŋel na-vǝha-rim-an idaŋ nasiloh san len nab̃iltihai bǝtbǝtah serivatǝvat katkat, ale naut tovi kiŋ lan evisivis, nǝmargobut ikabut puŋpuŋi. Napǝŋasan salito igol nǝvanuan gail ei lukat gat namealito.\x * \xo 16.10 \xt Exo 10.21-22\x* \v 11 Ale losǝvar aGot hǝn nǝmav husur napǝŋasan mai nǝmanuŋ salit gail. Be lomǝtahun lǝb̃ipair dan nagolean salit gail lotosa hǝn lǝb̃ipair van hǝn aGot. \p \v 12 Beti aŋel na-vǝha-mǝlevtes-an idaŋ nasiloh san len nab̃iltiwisel Eufrates. Ale nǝwai han imas gorgor, hǝn nap̃isal b̃eutaut m̃os nakiŋ gail lǝb̃egǝm len naist.\f + \fr 16.12 \ft Isa 11.15; KelV 9.14. Len nasoruan ta Kris ike, \fq lotogǝm len naut namityal tovisi lan.\f* \v 13 Beti noris nanunun tosa totor lotohum navrok gail. Esua evivile dan nabuŋon nǝtrakon, esua dan nabuŋon narivatǝvat katkat mai esual am dan nabuŋon ahai kelkel ur gǝgǝras. \v 14 Lovi nanunun natǝmat gail lotogol namerikel gail. Luvan hǝn lǝb̃esǝhar b̃onb̃on hǝn nakiŋ gail hǝn navile a pan kavkav, van hǝn nab̃iltib̃alan len nǝboŋ totibau siGot aB̃iltidaŋan.\x * \xo 16.14 \xt 1Tim 4.1\x* \p \v 15 AYesu ike, “Sǝsǝloŋ! Dereh negǝm sum̃an nǝvanuan vǝnvǝnah. Navoian tipat len alat lotokǝta vir ginau, lotokǝtkǝta gol nahurabat salit gail hǝn asike lǝb̃iyar b̃urmalmal gol nahurulit b̃isa.”\x * \xo 16.15 \xt KelV 3.3\x* \p \v 16 Beti nanunun natǝmat galenan losǝhar nakiŋ galenan van vab̃onb̃on len naut lotokisi hǝn Armaketton len nasoruan seIpru gail.\x * \xo 16.16 \xt Jdg 5.19; 2Ki 23.29-30; Zec 12.11\x* \p \v 17 Beti aŋel na-vǝha-mǝlevru-an idaŋ nasiloh san len namǝsav. Ale nadoldol tokai habat egǝm len nab̃iltihai bǝtbǝtah len naim siGot, ike, “Ihav tia bolai!” \v 18 Beti nǝkabil ikabil, ikad nǝwalan gail, nab̃iliurur ekurut mai nab̃iltidu edu. Sutuai sǝkad nadu ideh tomaienan. Edu habat sǝhor nadu p̃isi lotodu nǝboŋ nǝvanuan lototoh len navile a pan. \v 19 Nab̃iltivile imap̃ul hǝn nahudhut itor. Navile tiltile gail am sinaluṽoh hǝn nǝvanuan gail, luteh vǝmasirsir. AGot inau tǝlmam hǝn naut a Papilon toyalyal, ale ilav nab̃iliwai hǝn nǝwain hǝn nab̃iltilol paŋpaŋ san maii.\x * \xo 16.19 \xt Isa 51.17\x* \v 20 Naholoul p̃isi lomǝkaskas, naṽehuh p̃isi lumasig. \v 21 Nǝais eus habat. Nǝais ṽisusua lotomǝlas hum nakilo tovi 40 lous len nǝmav vi pan, han nǝvanuan gail. Nǝvanuan gail losǝvar aGot sil navilesir hǝn nǝais, husur nab̃iltiais enan tous isa vǝsa masuṽ.\x * \xo 16.21 \xt Exo 9.23-24\x* \c 17 \s1 Napǝhaṽut nahǝsan tosa vǝsa top̃ur hǝn niben \p \v 1 Esua len aŋel tomǝlevru lotokad nasiloh tomǝlevru isor mai ginau ike, “Gegǝmai. Dereh neṽusan gaiug hǝn nǝpanismen hǝn napǝhaṽut top̃ur hǝn niben, nahǝsan tosa vǝsa, tobǝtah tǝban nǝwai tosob̃ur. \v 2 Nakiŋ gail len navile a pan lugol naitian tosa maii, ale nǝvanuan lototoh len navile a pan lotǝrog hǝn nǝwain hǝn naitian san tosa.”\f + \fr 17.2 \ft Hǝn naves 1-2, ris Isa 23.17; Jer 51.7\f* \p \v 3 Len nǝdaŋan seNunun aGot, aŋel enan esǝhar ginau vi lan naut masmas tob̃ǝb̃esw. Noris napǝhaṽut sual ei tobǝtah len narivatǝvat katkat tobisibis habat tokad nǝkadun tomǝlevru mai nǝbalbal tosǝŋavur. Nǝhes gail lotosǝvar aGot, mǝdas nahǝsan, lukabut gol niben. \v 4 Napǝhaṽut esun nahurabat toboŋboŋ mai tobisibis habat. Epǝhas hǝn gai hǝn nagol mai nǝvat gǝlgǝlan, nǝvat halit totibau, mai nanesnes gail. Len navǝlan etǝgau nab̃iliwai nagol topul hǝn natit aGot tomǝtahun bun gail, mai nab̃iŋb̃iŋalan hǝn naitian san tosa gail. \v 5 Len nabunǝhon ikad nǝhes namilen tosusuah ke: “Papilon toyalyal, nana silatpǝhaṽut lotop̃ur hǝn nibelito, mai sinatit hǝn navile a pan aGot tomǝtahun bun gail.” \v 6 Ale norisi ke alitenan etǝrog hǝn nǝda hinǝvanuan siGot gail mai hilat lotokel kot aYesu aliten togol galit lotomat. \p Nǝboŋ notorisi nup̃aŋ, numaŋmaŋ. \v 7 Ale aŋel eus ginau ke, “Gup̃aŋ hǝn nǝsa? Dereh nikel mai gaiug hǝn namilen tosusuah hǝn napǝhaṽut mai narivatǝvat katkat tokad nǝkadun tomǝlevru mai nǝbalbal tosǝŋavur, aliten tosah lan. \v 8 Narivatǝvat katkat gotorisi, a m̃o ikade, gagai eb̃uer. Dereh tevivile tia bogai dan nab̃ur nǝpanismen sǝkad nabutite, ale tevi lan nǝhab nǝmasigan.\x * \xo 17.8 \xt Dan 7.7; KelV 11.7\x* Nǝvanuan gail p̃isi lotosuh len navile a pan aGot satos gat nahǝsalito len nalob̃ulat hǝn nǝmauran a tahw hǝn togol navile a pan, galit dereh limaŋmaŋ nǝboŋ lǝb̃eris narivatǝvat katkat tomaur a m̃o, tob̃uer gagai, ale b̃evisi tǝtas.\x * \xo 17.8 \xt Psa 69.28; KelV 3.5\x* \p \v 9 “Len naut egai ivoi hǝn datb̃ikad nǝnauan topul hǝn namitisau hǝn nǝmauran tonor. Namilen natit gotorisi imaiegai: nǝkadun tomǝlevru lovi naṽehuh tomǝlevru napǝhaṽut tobǝtah len gail. Nǝkadun tomǝlevru lukad namilen sual am. Lovi nakiŋ tomǝlevru. \v 10 Nakiŋ erim lunoŋ tia. Sual iṽat nǝhes gagai, ale togon sagǝm sal. Nǝboŋ b̃egǝmai, dereh timastoh kǝkereh. \v 11 Narivatǝvat katkat totoh a m̃o, tob̃uer gagai, gai evi kiŋ na-vǝha-mǝlevtor-an. A m̃o evi kiŋ sua len lotomǝlevru. Gai tevi lan nǝhab nǝmasigan. \p \v 12 “Nǝbalbal tosǝŋavur gotorisi lovi nakiŋ tosǝŋavur lǝsǝkad nǝdaŋan hum nakiŋ sal. Be dereh likad nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an len nǝhaua b̃esua, hǝn lǝb̃eil a m̃o mai narivatǝvat katkat hum nakiŋ gail.\x * \xo 17.12 \xt Dan 7.24\x* \v 13 Galit p̃isi lutoh m̃os natsua ŋai, ale dereh lilav mai narivatǝvat katkat, nǝdaŋan salito mai nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an salito. \v 14 Dereh ligol nab̃iltib̃alan mai aTuhsipsip. Be aTuhsipsip dereh tewin sǝhor galito husur evi Masta hǝn amasta gail p̃isi, evi Kiŋ hǝn nakiŋ gail p̃isi. Ale alat lototah mai aTuhsipsip len nab̃iltib̃alan, lovi alat gai tokis galito, tolekis hǝn galito, galit lotodaŋ lan.” \p \v 15 Beti aŋel ikel mai ginau ke, “Nǝwai tosob̃ur gotorisi, napǝhaṽut top̃ur hǝn niben tobǝtah tǝban gail, nǝwai galenan, lovi nǝvanuan nabi tiltile gail, naluṽoh gail, naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile gail mai nasoruan gail. \v 16 Narivatǝvat katkat mai nǝbalbal tosǝŋavur gotoris gail, dereh lemǝtahun bun napǝhaṽut top̃ur hǝn niben. Dereh lemǝdasi hǝn b̃itoh sǝb̃on, b̃imalmal hǝn nahurabat. Dereh lihan navisoh han, pǝŋas niben hǝn nǝhab b̃ihan p̃isi. \v 17 Husur aGot eriŋ nalǝŋonian san len nǝlolito hǝn lǝb̃igol p̃isi. Dereh lidam̃ hǝn lǝb̃ilav nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an salito mai narivatǝvat katkat van vǝbar nasoruan siGot lǝb̃isarpoh. \p \v 18 “Napǝhaṽut enan gotorisi, evi nab̃iltivile toyalyal tokad na-il-a-m̃o-an hǝn nakiŋ gail hǝn navile a pan.” \c 18 \s1 Naut a Papilon imasirsir \p \v 1 Nǝboŋ notoris natgalenan tonoŋ, noris aŋel sual am togǝm len nǝmav vi pan. Ikad nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an toyalyal, ale namǝnas san em̃ias navile a pan vǝsa. \v 2 Len nadoldol totibau ikai habat ke, “Imasig! Naut a Papilon toyalyal imasirsir! Egǝm vi ut a im setǝmat gail mai naim nanunun nǝmargobut p̃isi lotosuhsuh lan, mai naut sinǝman p̃isi lǝsaveveu, mai narivatǝvat p̃isi lǝsaveveu nǝvanuan lotomǝtahun bun gail.\f + \fr 18.2 \ft Natosian galevis ta sutuai lǝsǝkad nasoruan egai: \fq narivatǝvat lǝsaveveu nǝvanuan lotomǝtahun bun gail.\f* \v 3 Napǝhaṽut tovi naut a Papilon imasirsir maienan husur nǝwain todaŋ hǝn naitian san tosa ekub̃ hǝn naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile, luteh. Nakiŋ gail hǝn navile a pan lugol naitian tosa maii. Ale nǝvanuan hǝn navile a pan lotoṽur natit gail, p̃ur hǝn gail, logǝm pul hǝn natite husur alitenan elǝŋon masuṽ hǝn nakontit gail, nǝvat halit totibau sǝhor nǝsa tonor hǝn nǝmauran san.”\x * \xo 18.3 \xt Isa 23.17; Jer 51.7; KelV 14.8\x* \p \v 4 Beti nosǝsǝloŋ hǝn nadoldol togon togǝm len nǝmav toke, “Gamit mǝttovi vanuan sagw gail mǝtevivile dani hǝn asike mǝtb̃itah mai alitenan len nǝsaan san. Navilesir gail dereh legǝm hǝn alitenan be salibar gamito!\x * \xo 18.4 \xt Isa 48.20; Jer 50.8, 51.6, 45\x* \v 5 Husur nǝsaan san gail, nalul han isahsah vi mǝhat vǝbar nǝmav, ale aGot inau gat nǝsaan aliten togolgole tonor hǝn nǝpanismen.\x * \xo 18.5 \xt Gen 18.20-21; Jer 51.9\x* \v 6 Mitigol tesisil hǝni natit p̃isi togole hǝn nǝvanuan gail, mitigol tesisil hǝni vǝha-ru hǝn natit p̃isi togole. Alitenan eutaut hǝn nǝwain hǝn na-lǝŋon-isa-vǝsa-an hǝn nǝvanuan gail lotomuni, mǝteb̃ir vǝha-ru hǝni len nab̃iliwai han m̃osi. Mitigol temuni hǝn b̃esisil.\x * \xo 18.6 \xt Psa 137.8; Jer 50.29\x* \v 7 Mitilav napǝŋasan mai na-lǝŋon-isa-an maii, arep̃itoṽ hǝn nǝ-sal-suhi-an mai na-pul-hǝn-nakontite-an aliten toviol hǝni mai gai gabag. Husur len nǝlon isor patpat gai mǝhat ke, ‘Ginau aKwin bogai notobǝtah len nab̃iltihai bǝtbǝtah sagw! Nǝsavi batunau! Asike nulolosa, asike nutaŋ hum nǝbatunau boŋ ideh!’ \v 8 Imagenan, len nǝmariboŋ tesua ŋai navilesir gail dereh lesǝhoti: nǝmatan, nalolosaan, nǝmalkǝkatan tobǝlav, mai nǝhab b̃ihan puŋpuŋi husur Nasub̃ aGot, topǝpehun navoian dan nǝsaan, ikad nab̃iltidaŋan.\x * \xo 18.8 \xt Isa 47.7-9\x* \p \v 9 “Beti nakiŋ gail hǝn navile a pan lotogol naitian tosa maii, lotokatǝp̃ol hǝn na-pul-hǝn-nakontite-an san maii, nǝboŋ nakiŋ galenan lǝb̃eris nǝbasuhab hǝn nǝhab tohani, dereh litaŋ, lelǝŋon tisa husuri.\f + \fr 18.9 \ft Hǝn naves 9-10, ris Eze 26.16-17\f* \v 10 Dereh leil a tut, lemǝtahw habat len na-lǝŋon-isa-vǝsa-an san. Dereh like, ‘Wee! Wee! Ab̃iltivile gotoyalyal, Papilon gotovi b̃iltivile hǝn nǝdaŋan! Wee, len nǝhaua tosua ŋai nǝpanismen sam̃ egǝm hǝn gaiug!’ \p \v 11 “Ale nǝvanuan hǝn navile a pan lotoṽur natit gail, p̃ur hǝn gail, dereh litaŋ, lelǝŋon tisa sil alitenan husur sǝkad avan ideh am hǝn b̃eṽur nǝkako salito gail. \v 12 A m̃o eṽur nagol, nasilva, nǝvat gǝlgǝlan mai nanesnes gail. Eṽur nǝkaliko hǝn nalinen topǝhw buni mai nasilik tomǝyauyau, nǝkaliko nǝtau toboŋboŋ mai tobisibis. Eṽur nǝhai tiltile gail nǝb̃olit tosusau. Eṽur natit isob̃ur lotoum hǝn gail hǝn nab̃iltiriṽon naelefant. Eṽur natit isob̃ur lotoum hǝn gail hǝn nǝhai, nǝvat han totibau, mai lotoum hǝn gail hǝn nabrons, nametǝlai mai nǝvat tokab.\f + \fr 18.12 \fq Nabrons \ft evi nametǝlai lotoum hǝni hǝn nakopa mai natin. \fq Nǝvat tokab \ft lokisi hǝn nǝmapol.\f* \v 13 Eṽur nasinamon, naluhai gail lotosusau, nǝhai pǝhas tosusau, namǝr mai nafraŋkinsens.\f + \fr 18.13 \fq Nasinamon \ft evi nahurhuhai sua nǝb̃on tosusau lotoriŋi len nǝhanian hǝn lǝb̃igol nabus han b̃ivoi. \fq Nafraŋkinsens \ft evi nǝda hǝn nǝhai tomasmas. Nǝvanuan gail lurer hǝn nǝvanuan hǝni ale evi hudhut nalotuan sivanuan naut galevis. \fq Namǝr \ft am evi nǝda hǝn nǝhai lotogol tomasmas, ale nǝvanuan lolǝmasi hum nǝhai pǝhas.\f* Eṽur nǝwain mai naoil naoliv, nǝflaua mai nawit, nab̃uluk mai nasipsip, nahos mai nǝkat. Ale eṽur nǝmauran mai niben nǝvanuan gail hǝn lǝb̃evi slev. \v 14 Ale alat lotoṽur natit gail, p̃ur hǝn gail dereh likel mai alitenan ke, ‘Natit gail lotovoi gotolǝŋon masuṽ hǝn gail, luvan dan gaiug. Na-pul-hǝn-natite-an mai natit gail lotoyalyal lumasig dan gaiug. Asike gusab̃ gail am boŋ ideh.’ \v 15 Ale alat lotoṽur natit gail, p̃ur hǝn gail, galit lotopul hǝn natite husur lop̃ur hǝn gail mai alitenan, dereh leil a tut, lemǝtahw habat len na-lǝŋon-isa-vǝsa-an san. Dereh litaŋ, lelǝŋon tisa husuri.\f + \fr 18.15 \ft Hǝn naves 11-15, ris Eze 27.12-13, 22, 31, 36\f* \v 16 Dereh like, ‘Wee! Wee! ab̃iltivile toyalyal, alitenan tosun nahurabat hǝn nalinen topǝhw, nǝkaliko toboŋboŋ mai tobisibis! Gai tovǝhas gai hǝn nagol, nǝvat gǝlgǝlan mai nanesnes gail! \v 17 Wee! len nǝhaua tosua ŋai, natit gail alitenan topul masuṽ hǝn gail lumasig p̃arp̃ar.’ \p “Nǝvanuan wolwol hǝn nab̃iltiwag wol gail, alat lotosah len gail mai nǝvanuan gail lotoum len tas, galit dereh leil a tut. \v 18 Nǝboŋ lǝb̃eris nǝbasuhab hǝn nǝhab tohani, dereh like, ‘Eee! nab̃iltivile en toyalyal, sǝkad ideh am tomaienan.’ \v 19 Dereh litaŋ habat, lelǝŋon tisa. Ale len na-lǝŋon-isa-an salito dereh lebubulan nǝmasiav len nǝkadulito. Ale dereh likai habat ke, ‘Wee! Wee! ab̃iltivile toyalyal, nǝvanuan gail lotokad nab̃iltiwag wol len tas, len natit gail selitenan lotousani, logǝm pul hǝn natite. Wee! len nǝhaua tosua ŋai, natit p̃isi san nǝhab ihan puŋpuŋi!’”\f + \fr 18.19 \ft Hǝn naves 17-19, ris Eze 27.26-34\f* \p \v 20 Ale nadoldol len nǝmav ike, “Gamit len nǝmav mǝtehǝhaṽur len nǝmasigan selitenan! Nǝvanuan siGot gail, ahai pispisul gail mai ahai kelkel ur gail, mǝtehǝhaṽur! Husur aGot ipansem alitenan sil nǝsa togole hǝn gamito.”\x * \xo 18.20 \xt Jer 51.48\x* \p \v 21 Beti aŋel todaŋ habat ipat nab̃iltivat, tohum nab̃iltivat nǝvanuan lotobul dasdas nawit hǝni, ale ibar hǝni len tas. Ike, “Len naṽide tomaiegai, Papilon, nab̃iltivile gotoyalyal, dereh gimasirsir, vǝha-sua gimasig, ale avan ideh asike eris gaiug boŋ ideh am! \v 22 Nǝwalan hǝn navus beltaŋ, nǝvanuan lotokǝkai, nab̃uvimal mai nǝtrampet gail, nǝvanuan asike losǝsǝloŋ hǝni len gaiug boŋ ideh am. Asike lusab̃ nǝvanuan tokad namitisau hǝn nauman len gaiug am. Asike losǝsǝloŋ hǝn nǝwalan hǝn nab̃iltivat tobul dasdas nawit boŋ ideh am. \v 23 Nǝvanuan asike loris nam̃ial tom̃ial len gaiug boŋ ideh am. Asike losǝsǝloŋ hǝn nadolon naulum̃an mai napǝhaṽut len nǝlahan sǝlaru boŋ ideh am. Husur nǝvanuan sam̃ lotoṽur natit gail, p̃ur hǝn gail, galit lovi b̃iltivanuan gail len navile a pan. Len nabehi gotogole, gogǝras naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile p̃isi.\f + \fr 18.23 \ft Hǝn naves 21-23, ris Jer 7.34, 25.10, 51.63-64; Eze 26.13, 21; Isa 24.8\f* \v 24 Len gaiug ikad nǝda hihai kelkel ur gail mai nǝda hinǝvanuan siGot lotomat, mai nǝvanuan p̃isi hǝn navile a pan lotomat len navǝlam̃.” \c 19 \s1 Sal suh aGot! \p \v 1 Nǝboŋ natgalenan lotonoŋ, nosǝsǝloŋ hǝn nadoldol hǝn nab̃iltiluṽoh lotokai habat ke, \q1 “Sal suh aGot! \q2 Gai ilav kuv gidato dan nǝsaan sidato! \q2 Nǝyalyalan mai nǝdaŋan arovi esan, \q1 \v 2 bathut nǝ-sab̃-sǝhoti-an san gail lotokitin, lunor. \q1 Gai ipansem napǝhaṽut toyalyal top̃ur hǝn niben, \q2 tomǝdas navile a pan hǝn naitian tosa togole. \q1 Len nǝpanismen aGot toriŋi lan, \q2 aGot igol nasisilan sil nǝda hislev san gail.” \p \v 3 Ale lukai habat tǝtas am, ke, \q1 “Sal suh aGot! \q2 Nǝbasuhab hǝn nǝhab topǝŋas alitenan \q3 dereh tevi mǝhat vi sutuai!” \p \v 4 Beti nǝvanuan totibau lotovi 24 mai natit tovat lotomaur luteh len tan, kǝta vi pan, lulotu hǝn aGot tobǝtah len nab̃iltihai bǝtbǝtah. Luke, “Ganan! Sal suh aGot!” \p \v 5 Beti nadoldol egǝm len nab̃iltihai bǝtbǝtah toke, \q1 “Sal suh aGot sidato, \q2 gamit p̃isi mǝttovi slev san gail, \q2 gamit p̃isi mǝttomǝtahw len nǝyalyalan san, \q2 gamit mǝttovi ut kǝmas mai mǝttovi vanuan totibau!” \p \v 6 Ale nosǝsǝloŋ hǝn nǝwalan tohum nǝwalan hǝn nab̃iltiluṽoh o tohum nǝtas kudkud topus o nab̃iliurur tokurut habat. Ike, \q1 “Sal suh aGot! \q1 Husur Nasub̃ aGot sidato, \q1 aB̃iltidaŋan eil a m̃o!\f + \fr 19.6 \ft Hǝn naves 5-6, ris Psa 97.1, 99.1, 115.13, 134.1; Eze 1.24\f* \q1 \v 7 Datikemkem! Datehǝhaṽur! \q2 Sal suh nǝyalyalan san! \q1 Husur nǝlahan seTuhsipsip egǝmai \q2 ale asoan b̃ilah maii, eutaut hǝn gai gabag tia. \q1 \v 8 AGot eviol hǝn nahurabat nalinen tovoi, topǝhw yesyes, toveveu maii hǝn b̃esuni.” \m (Namilen nalinen tovoi evi nagolean lotonor, nǝvanuan siGot lotogole). \p \v 9 Beti aŋel ikel mai ginau ke, “Gitos nategai ke: ‘Alat aGot tokis galito gǝm hǝn nǝhanan hǝn nǝlahan seTuhsipsip, lehǝhaṽur.’”\x * \xo 19.9 \xt Mat 22.1-14; Luk 14.15-24\x* Aŋel isor am, ike, “Natenan evi nasoruan kitin siGot.” \p \v 10 Nǝboŋ tokǝmaienan tonoŋ nuteh bathurien hǝn nǝb̃ilotu hǝni, avil ikel mai ginau ke, “Sagilotu hǝn ginau! Ginau novi slev sum̃an gaiug mai nǝbathudud nadǝlomian sam̃ lotodaŋ hǝn lotokel kot aYesu hum aMasta salito. Gilotu hǝn aGot ŋai! Husur nǝdaŋan hǝn avan ideh b̃ikel kot aYesu, egǝm len aNunun aGot.”\x * \xo 19.10 \xt KelV 22.8-9\x* \s1 Atesua tosah len nahos topǝhapǝhw \p \v 11 Beti noris nǝmav tosǝŋav, ale ikad nahos topǝhapǝhw toil ei. Atesua tosah lan, nahǝsan aDaŋ-len-aGot, mai aKitinan, husur len nanoran isab̃ sǝhoti ke nǝvanuan limaspanis o teb̃uer, ale len nanoran igol nab̃iltib̃alan.\x * \xo 19.11 \xt Eze 1.1; Psa 96.13; Isa 11.4\x* \v 12 Namǝtan arohum nǝhab towunwun, ale len nǝkadun ikad nǝkraun isob̃ur. Ikad nahǝsan sua aGot totosi lan, be sǝkad avan ideh tolǝboi nǝhes enan, gai sǝb̃on elǝboii. \v 13 Nahurabat tosuni imosmos hǝn nǝda. Ale nahǝsan atenan, Nasoruan siGot. \v 14 Navǝshǝsoltia gail len nǝmav lotosah len nahos pǝhapǝhw gail lohusuri. Galit p̃isi losun nahurabat nalinen tovoi, topǝhw yesyes, toveveu. \v 15 Nab̃u nǝb̃alan tokan evivile dan nabuŋon atenan hǝn b̃ib̃al hǝni, win sǝhor naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile. Dereh teil a m̃o hǝn galito hǝn nǝbatw nametǝlai. Ale dereh tipal dasdas naṽit nakrep len nab̃iltib̃ur hǝn nǝlol paŋpaŋ siGot, aB̃iltidaŋan, hǝn b̃isel hum nǝwain.\x * \xo 19.15 \xt Psa 2.9; Isa 63.3; Jol 3.13; KelV 14.19-20\x* \v 16 Len nahurabat mai len nǝdamhǝrien ikad nǝhes egai: “Kiŋ hǝn nakiŋ gail mai Masta hǝn nǝmasta gail.” \p \v 17 Beti noris aŋel sua toil len namityal. Ale ikai habat hǝn nab̃iltidoldol, van hǝn nǝman namǝsav p̃isi lotomǝlmǝlah ke, “Mǝtegǝmai! Mitib̃onb̃on len nab̃iltihanan siGot! \v 18 Mǝtegǝm hǝn mǝtb̃ihan namǝŋod hǝn niben nakiŋ gail mai namǝŋod hǝn niben nakomada gail, namǝŋod hǝn niben nabǝhariv mai nahos gail mai alat lotosah len gail, namǝŋod hǝn niben nǝvanuan p̃isi, naslev gail mai alat lǝsavi slev, alat lotovi ut kǝmas mai alat lotovi vanuan totibau.”\f + \fr 19.18 \ft Hǝn naves 17-18, ris Eze 39.17-20\f* \p \v 19 Beti noris narivatǝvat katkat, mai nakiŋ hǝn navile a pan gail, mai navǝshǝsoltia salit gail lotogǝm b̃onb̃on, hǝn lǝb̃igol nab̃iltib̃alan, mai atenan tosah len nahos topǝhapǝhw mai navǝshǝsoltia san. \v 20 Ale lutah gat narivatǝvat katkat mai ahai kelkel ur gǝgǝras totah maii, togol namerikel gail len nǝhon narivatǝvat katkat. Namerikel galenan logǝras alat lotokad nǝmak sinarivatǝvat katkat mai lotolotu hǝn nǝlablab han. Ale atenan tosah len nahos ebulan gǝlaru nǝboŋ lotomaur sal len nab̃iltimetduŋduŋ nǝhab tolavurvur, nǝsalfa topaŋ lan.\x * \xo 19.20 \xt KelV 13.1-18; Luk 17.29\x* \v 21 Ale atenan tosah len nahos ita bun nakiŋ mai navǝshǝsoltia lotohusur narivatǝvat katkat. Ita bun galit p̃isi hǝn nab̃u nǝb̃alan tovivile dan nabuŋon. Ale nǝman namǝsav lovǝlaut hǝn nibelito. \c 20 \s1 Nasihau tovi 1,000 \p \v 1 Beti noris aŋel sua togǝm vi pan dan nǝmav. Ikad naki hǝn nab̃ur nǝpanismen sǝkad nabutite. Ale len navǝlan etǝgau natsen tomǝlas habat. \v 2 Itah gat nǝtrakon tovi nǝm̃at ta sutuai, gai natǝmat bolai, aSetan.\x * \xo 20.2 \xt Gen 3.1; KelV 12.3, 9\x* Ale aŋel ibaŋisi hǝn natsen titoh vǝbar nasihau tovi 1,000. \v 3 Aŋel ibar hǝni len nab̃ur nǝpanismen sǝkad nabutite. Ale a mǝhat hǝni aŋel ekǝkol gat nab̃ur enan, eburut gati hǝn asike b̃esǝŋav vir nanoŋan hǝn nasihau b̃evi 1,000. Imaienan nǝtrakon salǝboi b̃egǝras naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile gail. (Be husur nasihau tovi 1,000, aŋel dereh tisah rub̃ati hǝn b̃evivile len nǝboŋ b̃ep̃itol ŋai.) \p \v 4 Ale noris nab̃iltihai bǝtbǝtah gail, ale alat lotobǝtah len gail, aGot ilav nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an mai galito hǝn lǝb̃igol nakotan. Noris nǝlolito, lovi alat, nǝvanuan gail lotota kokotov nǝkadulito, sil na-kel-kot-aYesu-an mai nasoruan siGot lotokel uri. Lǝsalotu hǝn narivatǝvat katkat o nǝlablab han. Lǝsǝkad nǝmak san len nabunǝholito o navǝlalito. Lumaur tǝlmam, loil a m̃o mai aKristo hum nakiŋ gail len nasihau tovi 1,000.\x * \xo 20.4 \xt Dan 7.9, 22\x* \v 5 Egai evi na-le-mǝhat-an nametǝkav dan nǝmatan. (Nǝvanuan tile am lotomat, lǝsǝmaur tǝlmam van vǝbar nasihau tovi 1,000 tonoŋ.) \v 6 Alat lotomaur tǝlmam len na-le-mǝhat-an nametǝkav enan, lohǝhaṽur, ludaŋ len aGot, len nǝmauran kavkav salito lovi esan sǝb̃on ŋai. Nǝmatan na-vǝha-ru-an, tovi nǝpanismen hǝn nǝmatan vi sutuai, asike ibar galito. Galit dereh levi ahai tutumav siGot mai seKristo. Ale dereh leil a m̃o maii, hum nakiŋ gail len nasihau b̃evi 1,000.\x * \xo 20.6 \xt KelV 2.11\x* \s1 Nǝmasigan siSetan \p \v 7 Nǝboŋ nasihau tovi 1,000 b̃inoŋ, aŋel dereh tisah rub̃at aSetan dan nab̃ur nabǝbaŋisan totoh lan. \v 8 Ale aSetan dereh tivan hǝn b̃egǝras naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile gail p̃isi len navile a pan. Ahai kelkel ur aEsekiel ta sutuai ekis galit hǝn aKok mai aMakok. Dereh aSetan tib̃onb̃on hǝn galito m̃os nab̃iltib̃alan, nap̃uruŋan halito isob̃ur hum nabion bitas.\f + \fr 20.8 \fq Kok mai aMakok: \ft Eze 38.1–39.20.\f* \v 9 Noris lotovan, lumap̃ip̃iriah, siriv len naut p̃isi len navile a pan. Ludar vis naut alat siGot lotosuh lan mai nab̃iltivile aGot tolǝmas buni. Be nǝhab egǝm vi pan dan nǝmav, ihan p̃is galito. \v 10 Beti, natǝmat togǝras galito, aGot ibar hǝni len nab̃iltimetduŋduŋ nǝhab tolavurvur, nǝsalfa topaŋ lan, naut narivatǝvat katkat mai ahai kelkel ur gǝgǝras artopaŋ lan. Dereh lelǝŋon tisa vǝsa tibatbat ei len nalennǝyal mai nalenmariug van vi sutuai vi sutuai.\x * \xo 20.10 \xt Luk 17.29\x* \s1 Napǝpehunian hǝn navoian dan nǝsaan \p \v 11 Beti noris nab̃iltihai bǝtbǝtah totibau topǝhapǝhw. Noris gai tobǝtah lan. Navile a pan mai nǝmav aruyav dan nǝhon. Aromǝkaskas, arumasig, arob̃uer. \v 12-13 Ale noris alat lotomat, nǝvanuan totibau mai nǝvanuan naut kǝmas gail. Nǝtas idam̃ hǝn alat lotomat lan, lumakuv dani; nǝmatan mai naut nǝmatan arudam̃ hǝn alat lotomat lumakuv dan gǝlaru. Galit p̃isi loil a m̃o len nab̃iltihai bǝtbǝtah. Aŋel gail losǝŋav hǝn nalob̃ulat gail. Losǝŋav hǝn nalob̃ulat togon, nalob̃ulat hǝn nǝmauran. Ale aGot ikot hǝn nǝvanuan p̃isi lotomat. Epǝpehun navoian lotogole, dan nǝsaan lotogole, inor hǝn nǝsa gai totos gati tia len nalob̃ulat galenan.\f + \fr 20.12-13 \ft Hǝn naves 11-13, ris Dan 7.9-10; KelV 3.5\f* \v 14 Beti aŋel gail lobulan nǝmatan mai naut nǝmatan len nab̃iltimetduŋduŋ nǝhab. Nametduŋduŋ nǝhab evi nǝmatan na-vǝha-ru-an. \v 15 Ale avan ideh, na-tos-gati-an hǝn nahǝsan asike b̃ipat len nalob̃ulat hǝn nǝmauran, lubar hǝn nǝvanuan enan len nametduŋduŋ nǝhab. \c 21 \s1 Nǝmav veveu mai navile a pan veveu \p \v 1 Beti noris nǝmav veveu mai navile a pan veveu, husur nǝmav metǝkav mai navile a pan metǝkav arumasig, ale nǝtas am eb̃uer.\x * \xo 21.1 \xt Isa 65.17, 66.22; 2Pit 3.13\x* \v 2 Ale noris nab̃iltivile siGot, naut a Jerusalem veveu togǝm vi pan dan nǝmav tǝban aGot. Nab̃iltivile enan ikab hum navensus topǝhas buni m̃os naulum̃an b̃ilah maii.\x * \xo 21.2 \xt Isa 52.1, 61.10; KelV 3.12\x* \v 3 Nosǝsǝloŋ hǝn nab̃iltidoldol togǝm len nab̃iltihai bǝtbǝtah toke, “Mǝteris! Naut a im siGot ipat tǝban nǝvanuan gail, ale aGot m̃au dereh titoh mai galito. Ale aGot, gai gabag dereh titah mai galito, ale tevi Got salito.\x * \xo 21.3 \xt Lev 26.11-12; Eze 37.27\x* \v 4 Dereh tigar kuv namǝtarur p̃isi dan namǝtalito. Asike ikad nǝmatan am; asike ikad nalolosaan o nǝtaŋan o napǝŋasan am. Husur natit gail ta m̃o, lomǝkaskas tia.”\x * \xo 21.4 \xt Isa 25.8, 35.10, 65.19\x* \p \v 5 Ale gai tobǝtah len nab̃iltihai bǝtbǝtah ike, “Mǝteris! Gagai nugol natit p̃isi luveveu!” Beti ikel mai ginau ke, “Gitos gat natenan, husur nasoruan galenan lokitin, golǝboi gǝb̃eil gǝgat len gail.” \p \v 6 Ale ikel mai ginau ke, “Natit p̃isi ihav ta bolai! Novi alfa mai omeka, natub̃atan mai nanoŋan. Avan ideh tomaduh, dereh neviol kǝmas maii hǝn nǝwai dan nabǝko toṽuv vi mǝhat, nǝkadhut nǝwai hǝn nǝmauran.\x * \xo 21.6 \xt Isa 55.1; KelV 1.8\x* \v 7 Avan ideh towin sǝhor nǝdaŋan hǝn nǝsaan, dereh tikad natgalenan. Dereh ginau nevi aGot san, ale gai tevi anatugw.\x * \xo 21.7 \xt 2Sam 7.14; Psa 89.26-27\x* \v 8 Be alat lǝsǝkad na-il-b̃uri-an, alat lǝsǝkad nadǝlomian, alat lotogol natit aGot tomǝtahun bun gail, alat lotogol nǝmatan, alat lotogol naitian tosa, alat lotogol nabehi, alat lotolotu hǝn nǝlablab gail mai alat lotolibliboŋ, ikad naut topat vir galito len nab̃iltimetduŋduŋ nǝhab tolavurvur, nǝsalfa topaŋ lan. Enan evi nǝmatan na-vǝha-ru-an.”\f + \fr 21.8 \fq Salfa: \ft ris Luk 17.29; \fq nǝmatan na-vǝha-ru-an: \ft ris KelV 2.11.\f* \s1 Naut a Jerusalem veveu \p \v 9 Beti sua len aŋel lotomǝlevru lotokad nasiloh lotomǝlevru lotopul hǝn navilesir namǝkot gail, egǝm kel mai ginau ke, “Gegǝmai. Dereh neṽusan gaiug hǝn navensus tomadhalah, asoan aTuhsipsip.” \v 10 Ale len nǝdaŋan seNunun aGot, aŋel enan ilav ginau vi lan nab̃iltiṽehuh tosahsah vi mǝhat. Ale eṽusan ginau hǝn nab̃iltivile siGot, naut a Jerusalem togǝm vi pan dan nǝmav tǝban aGot.\x * \xo 21.10 \xt Eze 40.2\x* \v 11 Ikad namǝnas siGot. Em̃ial hum nǝvat gǝlgǝlan, hum nǝvat jaspa tomasil hum nakristal.\f + \fr 21.11 \fq Jaspa \ft evi nǝvat sua gǝsalǝboi gǝb̃ekǝta tur lan, nǝtau han tomial o tokǝsan o toyaŋyaŋ. \fq Nakristal \ft evi nǝvat tomasil hum nakǝlas ale sǝkad nǝtau ideh.\f* \v 12 Nǝṽod nǝvat hǝn nab̃iltivile emǝtortor, isahsah vi mǝhat. Ikad nametlǝkau tovi 12, aŋel lotovi 12 loil husur nametlǝkau galen ṽisusua. Len nametlǝkau galenan, lutos gat nahǝsan nahǝmar tovi 12 seIsrael. Nǝhes esua len nametlǝkau esua. \v 13 Len naist ikad nametlǝkau itor, len nanot ikad itor, len nasaut ikad itor ale len nawes ikad itor.\f + \fr 21.13 \ft Hǝn naves 12-13, ris Eze 48.30-35\f* \v 14 Nǝṽod hǝn nab̃iltivile ikad nǝpaudesen tovi 12 lotokad nahǝsan ahai pispisul seTuhsipsip lotovi 12 len gail. Nǝhes esua len nǝpaudesen esua. \p \v 15 Aŋel tosor mai ginau ikad namita nagol hǝn b̃isab̃ namita hǝn nab̃iltivile mai nametlǝkau han gail mai nǝṽod han.\x * \xo 21.15 \xt Eze 40.3\x* \v 16 Nabǝlavan hǝn nab̃iltivile ep̃itoṽ hǝn nap̃osp̃osan han. Ale aŋel enǝnoṽ hǝn nab̃iltivile hǝn namita totǝgau. Ale isab̃i ke nabǝlavan han evi nǝstatia tovi 12,000.\f + \fr 21.16 \fq Nǝstatia \ft evi namita tovi 185.\f* (Nabǝlavan mai nap̃osp̃osan mai nǝsahsahan han lop̃itp̃itoṽ). \v 17 Ale enǝnoṽ hǝn nǝṽod hǝn nab̃iltivile, isab̃ namǝtortoran han evi nakupit tovi 144.\f + \fr 21.17 \fq Nakupit \ft evi nabǝlavan hǝn navǝlan nǝvanuan, tub̃at len nakobkob van vǝbar nagilen nǝŋarhuvǝlan. Nabǝlavan han pǝpadaŋ hǝn nahudhumita.\f* Ale nakupit siaŋel enan ep̃itoṽ hum sinǝvanuan. \v 18 Nǝvat hǝn nǝṽod hǝn nab̃iltivile evi jaspa, ale nab̃iltivile evi gol toveveu hum nakǝlas tomasil toveveu. \v 19 Nǝvat gǝlgǝlan p̃isi lovǝhas nǝpaudesen hǝn nǝṽod hǝn nab̃iltivile. Nǝpaudesen nametǝkav evi jaspa, na-vǝha-ru-an evi safaia, na-vǝha-tor-an evi akat, na-vǝha-vat-an evi emeralt, \v 20 na-vǝha-rim-an evi oniks, na-vǝha-mǝlevtes-an evi karnelian, na-vǝha-mǝlevru-an evi krisolait, na-vǝha-mǝlevtor-an evi peril, na-vǝha-mǝlapat-an evi topas, na-vǝha-sǝŋavur-an evi krisopres, na-vǝha-sǝŋavur-pisan-esual-an evi jasint ale na-vǝha-sǝŋavur-pisan-eru-an evi ametist.\f + \fr 21.20 \ft Hǝn naves 18-21, ris Isa 54.11-12. Nǝvat galenan lumaiegai: \fq jaspa \ft emial o ekǝsan o iyaŋyaŋ, \fq safaia \ft iboŋboŋ ale imasil, \fq akat \ft epǝhapǝhw o imasiav be golǝboi gǝb̃ekǝta vi lohoim kǝkereh, \fq emeralt \ft ekǝskǝsan ale imasil, \fq oniks \ft nǝtau han etiltile be gǝsalǝboi gǝb̃ekǝta tur lan, \fq karnelian \ft ebisibis be sǝmasil savoi, \fq krisolait \ft iyaŋyaŋ ale imasil, \fq peril \ft ekǝskǝsan ale imasil, \fq topas \ft iyaŋyaŋ ale imasil, \fq krisopres \ft ekǝskǝsan ale imasil, \fq jasint \ft ebisibis ale elǝboi b̃imasil, \fq ametist \ft iboŋboŋ ale imasil.\f* \v 21 Nabopita nametlǝkau lotovi 12 lovi b̃iltinesnes gail. Nabopita esua evi nanesnes esua. Ale nab̃iltimetp̃isal hǝn nab̃iltivile evi gol toveveu, tomasil hum nakǝlas. \p \v 22 Nǝsaris naim nalotuan ideh ei. Husur Nasub̃ aGot, aB̃iltidaŋan, mai aTuhsipsip arutoh tabtab ei, arovi naim nalotuan.\f + \fr 21.22 \fq Naim nalotuan \ft evi naut nǝvanuan gail lotolotu hǝn aGot lan. Be nǝboŋ aGot totoh tin mai nǝvanuan san gail, lolǝboi lǝb̃ilotu hǝni len naut p̃isi, gol ke naim nalotuan savi natideh am. Imaienan, len nab̃iltivile veveu siGot, sǝkad naim nalotuan ideh.\f* \v 23 Nam̃ial hǝn namityal mai nahǝbati savi natideh ei, arob̃uer, husur namǝnas siGot em̃ias kavkav hǝn nab̃iltivile enan, ale aTuhsipsip evi nam̃ial han. \v 24 Naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile gail dereh liyaryar len nam̃ial han, ale nǝboŋ nakiŋ gail hǝn navile a pan lǝb̃eb̃is lan, dereh lilav nǝyalyalan salito gǝmai. \v 25 Nametlǝkau han gail losǝŋav len nǝmariboŋ kavkav, asike lokǝkol boŋ ideh, husur nalenmariug dereh teb̃uer ei. \v 26 Ale naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile gail p̃isi dereh litariv nǝyalyalan salito mai natit lotopul hǝni gǝmai. \v 27 Natideh tob̃iŋb̃iŋal o tosa asike eb̃is ei boŋ ideh. Nǝvanuan ideh togol nǝsa aGot tomǝtahun buni o tolibliboŋ, asike eb̃is ei boŋ ideh. Wake alat, aGot totos gat nahǝsalito len nalob̃ulat seTuhsipsip hǝn nǝmauran, galito ŋai dereh leb̃is len nab̃iltivile enan.\f + \fr 21.27 \ft Hǝn naves 23-27, ris Isa 60.3-5, 11, 19-20, 52.1; Eze 44.9. \fq Nalob̃ulat hǝn nǝmauran, \ft ris KelV 3.5.\f* \c 22 \p \v 1 Beti aŋel egaii eṽusan ginau hǝn nawisel sua hǝn nǝwai hǝn nǝmauran, tomasil hum nakristal. Nawisel enan isel dan nab̃iltihai bǝtbǝtah siGot mai seTuhsipsip.\x * \xo 22.1 \xt Eze 47.1; Zec 14.8\x* \v 2 Isel rivuh hǝn nametp̃isal hǝn nab̃iltivile. Len nagǝgarhǝwisel sua nǝhai sua hǝn nǝmauran itov, ale ikad esual am len nagǝgarhǝwisel togon.\x * \xo 22.2 \xt Gen 2.9-10\x* Nǝhai eru enan aruṽan vǝha-sua husur nahǝbati ṽisusua. Aruṽan hǝn naṽite vǝha-sǝŋavur pisan eru len nasihau esua. Nalut nǝhai eru enan evi nalukai hǝn b̃irer hǝn naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tiltile gail hǝni hǝn lǝb̃imaur. \v 3 Sǝkad natideh aGot tomǝtahuni o toke tipansem len nab̃iltivile enan. Nab̃iltihai bǝtbǝtah siGot mai seTuhsipsip dereh tipat ei, ale naslev san gail lotovi vanuan san gail, dereh lilotu hǝni.\x * \xo 22.3 \xt Gen 3.17; Zec 14.11\x* \v 4 Dereh leris nǝhon, ale na-tos-gati-an hǝn nahǝsan tipat len nabunǝholito. \v 5 Asike ikad nalenmariug am, gol nam̃ialan hǝn nam̃ial mai namityal asike arovi natideh ei, husur Nasub̃ aGot dereh tem̃ial, tem̃ias galito. Ale dereh lesum̃an nakiŋ gail van vi sutuai.\x * \xo 22.5 \xt Isa 60.19; Dan 7.18\x* \s1 AYesu satogǝmai \p \v 6 Beti aŋel ikel mai ginau ke, “Nasoruan galenan, golǝboi gǝb̃eil gǝgat len gail, lokitin. Nasub̃ aGot tolav aNunun mai ahai kelkel ur gail, gai esǝvat aŋel san hǝn b̃eṽusan naslev san gail hǝn natit p̃isi b̃imasvisi asike idareh.” \p \v 7 AYesu ike, “Sǝsǝloŋ! Asike idareh nogǝmai! Avan ideh b̃igol husur nasoruan hǝn na-pǝhav-utaut-an len nalob̃ulat egai, tehǝhaṽur!” \p \v 8 Ginau novi aJon notosǝsǝloŋ hǝn natgalenan, notoris p̃isi. Ale nǝboŋ notosǝsǝloŋ, nǝboŋ notoris natgalenan, nuteh bathurien aŋel toṽusan ginau hǝn natgalenan hǝn nǝb̃ilotu. \v 9 Be ikel mai ginau ke, “Sagigol natenan! Ginau novi slev sum̃an gaiug mai aṽam̃ gail, ahai kelkel ur gail, mai alat lǝb̃igol husur na-tos-gati-an topat len nalob̃ulat egai. Gilotu hǝn aGot!”\f + \fr 22.9 \ft Hǝn naves 8-9, ris KelV 19.10\f* \p \v 10 Beti ikel mai ginau ke, “Sagesusuan nalob̃ulat egai. Sagigol nasoruan hǝn na-pǝhav-utaut-an tesusuah. Husur nǝboŋ egǝm pǝpadaŋ. \v 11 Avan ideh togol nǝsa sanor, tigol tabtab hǝni; avan ideh tob̃iŋb̃iŋal taṽtaṽor, teb̃iŋb̃iŋal taṽtaṽor tabtab; avan ideh togol nanoran, tigol tabtab hǝn nanoran; avan ideh totoh a tut dan nǝsaan, titoh tabtab dani.”\x * \xo 22.11 \xt Dan 12.10\x* \p \v 12 AYesu ike, “Sǝsǝloŋ! Asike idareh nogǝmai! Dereh nitariv nap̃urp̃uran sagw hǝn nǝb̃ilav nakonp̃urp̃uran o nǝpanismen mai nǝvanuan p̃isi b̃inor hǝn nagolean salit gail. \v 13 Novi alfa mai omeka, nametǝkav mai namǝkot, natub̃atan mai nanoŋan.\f + \fr 22.13 \ft Hǝn naves 12-13, ris Isa 40.10, 44.6, 48.12, 62.11; Psa 28.4; Jer 17.10; KelV 1.8\f* \p \v 14 “Alat lotokǝkas nahurabat salit gail, lehǝhaṽur.\x * \xo 22.14 \xt KelV 7.14\x* Lolǝboi lǝb̃eb̃isutur len nametlǝkau gail hǝn nab̃iltivile ale han naṽit nǝhai hǝn nǝmauran.\x * \xo 22.14 \xt Gen 2.9, 3.22\x* \v 15 Avil vivile dan nab̃iltivile ikad nalipah gail mai alat lotogol nabehi, alat lotogol naitian tosa, alat lotogol nǝmatan, alat lotolotu hǝn nǝlablab gail mai alat lotolǝmas nagǝgǝrasan ale lotogole. \p \v 16 “Ginau aYesu nosǝvat aŋel sagw hǝn b̃ikel kot natgalenan m̃os alat siYesu len naut tiltile gail. Novi nǝkadun nǝbathuyah siTevit mai novi nǝpasusan siTevit, novi nam̃oso lalan tom̃ial habat.”\x * \xo 22.16 \xt Isa 11.1, 10; KelV 2.28, 5.5\x* \p \v 17 ANunun aGot mai navensus tovi asoan aTuhsipsip, aruke, “Yesu gegǝmai!” Ale avan ideh tosǝsǝloŋ sǝhoti tike, “Yesu gegǝmai!” Avan ideh tomaduh tegǝmai. Avan ideh tolǝŋoni, temun kǝmas hǝn nǝwai hǝn nǝmauran, naṽurian han tob̃uer.\x * \xo 22.17 \xt Isa 55.1\x* \s1 Nasoruan namǝkot \p \v 18 Ginau nukel nalǝlǝgauan mai nǝvanuan p̃isi lotosǝsǝloŋ hǝn nasoruan hǝn na-pǝhav-utaut-an len nalob̃ulat egai: avan ideh b̃esuhud hǝn natideh mai nasoruan topat, aGot dereh tesuhud hǝn navilesir nalob̃ulat egai tosor husur gail, mai atenan. \v 19 Ale avan ideh b̃ilav kuv nasoruan ideh dan na-pǝhav-utaut-an len nalob̃ulat egai, aGot dereh tilav kuv natit gail na-tos-gati-an len nalob̃ulat egai tokele dani. Namilen ke, asike ihan naṽit nǝhai hǝn nǝmauran, asike eb̃is len nab̃iltivile siGot.\f + \fr 22.19 \ft Hǝn naves 18-19, ris Deu 4.2, 12.32\f* \p \v 20 Ale atenan tokel kot natgalen p̃isi, ike, “Evoi, asike idareh nogǝmai.” \p Ganan! Nasub̃ aYesu gegǝmai!\x * \xo 22.20 \xt 1Kor 16.22\x* \p \v 21 Nasub̃ aYesu m̃au teviol kǝmas hǝn navoian mai nǝvanuan p̃isi siGot.\f + \fr 22.21 \ft Len natosian galevis ta sutuai ike, Nasub̃ aYesu m̃au teviol kǝmas hǝn navoian mai nǝvanuan siGot o nǝvanuan p̃isi siGot. Ale galevis losuhud hǝn nasoruan \fq ganan \ft len nagilen\f*