\id LUK - Maskelynes NT [klv] -Vanuatu 2013 (web version -2014) \h Luk \toc1 Na-kel-uri-an tovoi aLuk totosi \toc2 Luk \toc3 Luk \mt1 Luk \mt3 Na-kel-uri-an tovoi aLuk totosi \imi Ase itos nalob̃ulat egai? \ipq Nǝvanuan lotokad namitisau hǝn nasoruan siGot lunau ke aLuk tovi vanuan rererer totah mai aPol len nǝyaran san, gai itosi. \imi ALuk itos nalob̃ulat egai hǝn nǝsa? \ipq Itosi hǝn b̃ikel ur nǝ-nau-gati-an silat lototah mai aYesu husur nǝmauran mai nap̃usanan san. \imi ALuk itosi m̃os ase? \ipq Itosi m̃os alat lotoke lelǝboi nakitinan husur aYesu. \imi Nalob̃ulat egai ehusur as galito? \ipq Ehusur aYesu nǝboŋ top̃usan, ehusuri len nǝboŋ tobubur mai nǝvanuan tile gail, ale ehusuri len nǝboŋ tovi tarhǝt salito. \imi Natgalenan evisi ŋais? \ipq Nalob̃ulat egai ikel ur nǝsa tovisi len nasihau A.D. 6 vǝbar A.D. 30. \imi Natgalenan evisi a be? \ipq Nalob̃ulat egai ib̃ol husur nǝsa tovisi len naut a Kalili mai a Jutea. \io1 ALuk ep̃usp̃us kitev nakitinan husur nǝmauran siYesu. Eus alat lotolǝboi aYesu mai alat lototah maii len nauman san, alat lotoris nǝsa togole mai alat lotosǝsǝloŋ hǝn nǝsa tokele. Ale aLuk itos gat natit p̃isi len nalob̃ulat egai. Igol imasil ke aYesu egǝm hǝn b̃idoŋ alat lotomasig, hǝn b̃ilav kuv galit dan nǝsaan. Egǝm m̃os nǝvanuan p̃isi, savi naJu gail ŋai. \io1 ALuk itos husur aYesu sum̃an aNatun Nǝvanuan, tolǝmas bun alat lotomǝsah, alat lotopar tite, alat lotomalkǝkat, alat lototaŋ mai alat nǝvanuan gail lotomǝtahun galito. Elǝmas bun nǝvanuan nǝsaan gail, elǝmas bun alatpǝhaṽut mai elǝmas bun alahutai. AYesu isor tas na-pul-hǝn-natite-an mai ep̃usan husur natohan pipihabǝlan aGot. \io1 Len nagilen, aLuk itos husur aYesu nǝboŋ tomat mai tole mǝhat dan nǝmatan san. Itos nǝb̃ol husur alaruevis artosor mai aYesu len nap̃isal vi Emmaus nǝboŋ tole mǝhat dan nǝmatan tia. Nǝb̃ol enan ipat len nalob̃ulat egai ŋai, sǝpat len na-kel-uri-an siMattiu, siMak o siJon. \io2 1) ALuk itos nalob̃ulat egai m̃os nǝsa? (1.1-4) \io2 2) Nǝpasian siJon Baptais mai aYesu (1.5–2.52) \io2 3) Napisulan siJon Baptais (3.1-20) \io2 4) Nǝbaptaisan siYesu mai nǝboŋ natǝmat totaltal ke aYesu tigol nǝsaan (3.21–4.13) \io2 5) Nauman siYesu len naut a Kalili (4.14–9.50) \io2 6) AYesu iyar a Kalili vi Jerusalem (9.51–19.27) \io2 7) Nawik namǝkot siYesu: nakotan mai nǝmatan san (19.28–23.56) \io2 8) AYesu imaur tǝtas (24.1-12) \io2 9) AYesu evisi hǝn nǝvanuan gail. AGot ilavi vi lan nǝmav (24.13-53) \c 1 \s1 Natub̃atan \p \v 1 Ikad nǝvanuan isob̃ur tokel ur natit gail tosarpoh len gidato, hum ahai kelkel ur gail lotokele. Lutos nǝsa nǝvanuan gail lotorisi mai lotokel uri mai ginamito. \v 2 Hum ke alat len natub̃atan lotoris natit p̃isi tovisi, ale lotogǝm vi vanuan na-vi-tarhǝte-an gail hǝn nasoruan, imaienan lukel uri mai ginamito. \v 3 Ginau am nunau ke, ivoi ke, notokǝta kitev natit p̃isi len natub̃atan, tuani, ale tos husuri van hǝn gaiug Nasub̃ Teofilus, \v 4 hǝn gǝb̃elǝboi nakitinan husur aYesu, mai nǝsa lotoṽusani hǝn gaiug. Nǝb̃ol egai imagegai: \s1 Aŋel sua ikele ke dereh lipas aJon \p \v 5 Nǝboŋ aHerot tovi kiŋ len naut a Jutea, ikad ahai tutumav sua nahǝsan aSekariah. Ikad nahǝmar sua nahǝsan aApijah,\x * \xo 1.5 \xt 1Chr 24.10\x* aSekariah tovi galit sua. Bareab san, nahǝsan aElisapet, gai am esua len nǝpasusan siAron. \v 6 Gǝlaru aruvoi, arunor len nǝhon Nasub̃ aGot bathut arugol husur masuṽ hǝn natit p̃isi tokele. \v 7 Be anatularu eb̃uer husur aElisapet ebutoh, mai arovi haṽut tia. \p \v 8 Boŋ sua nahǝmar siSekariah loum siGot. ASekariah eum len nǝhon aGot hum ahai tutumav. \v 9 Hum naṽide sihai tutumav gail, lubar hǝn nǝvat hǝn lotosab̃ aSekariah hǝn b̃epǝŋas nǝhai pǝhas len naim siNasub̃ aGot.\x * \xo 1.9 \xt Exo 30.7-8\x* Boŋ sua aSekariah eb̃is lan, \v 10 len nǝboŋ enan nab̃iltiluṽoh lusor tuṽ vivile. \v 11 Ale aŋel siNasub̃ evisi hǝni, eil ben nǝmel tutumavan tarhǝt nǝmatu.\x * \xo 1.11 \xt Exo 30.1-10; 1Ki 7.48\x* \v 12 Nǝboŋ aSekariah toris aŋel enan, emǝtahw, ninen epil. \v 13 Ris aŋel toke, “Sagemǝtahw aSekariah, husur aGot esǝsǝloŋ hǝn na-sor-tuṽ-an sam̃. Ale asoam̃ aElisapet dereh tipas anatum̃ ulum̃an. Geriŋ nǝhes Jon lan. \v 14 Ale gaiug gehǝhaṽur habat mai nǝlom̃ tivoi masuṽ hǝni. Nǝvanuan isob̃ur dereh lehǝhaṽur hǝn nǝboŋ b̃evisi, \v 15 bathut tiyalyal len nǝhon aGot balai. Asike emun nǝwain mai nǝwai todaŋ, ale tepul hǝn aNunun aGot nǝboŋ topat sal len nabǝhaṽun anan.\x * \xo 1.15 \xt Num 6.3\x* \v 16 Ale tipair tǝlmam hǝn anatun seIsrael tisob̃ur van hǝn Nasub̃, aGot salito.\x * \xo 1.16 \xt Mal 2.6\x* \v 17 Len nanunun mai nǝdaŋan siElijah, dereh teil a m̃o hǝn Nasub̃ hǝn b̃ipair tǝlmam hǝn nǝlon atǝmalit van hǝn anatulito, pair tǝlmam hǝn nǝlon alat lǝsagol husur nǝsa aGot tokele, van hǝn nap̃isal silat lotonor, lotokad namitisau hǝn nǝmauran tonor. Imaiegai, aJon dereh teutaut hǝn nǝvanuan gail hǝn lǝb̃eutaut vir Nasub̃.”\x * \xo 1.17 \xt Mal 4.5-6\x* \p \v 18 Beti aSekariah ikel mai aŋel ke, “Nelǝboi mab hǝn natgalegai? Husur novi haṽut tia mai asoagw evi bareab tia.” \p \v 19 Aŋel isor vari ke, “Nahǝsagw aKapriel\x * \xo 1.19 \xt Dan 8.16, 9.21; Luk 1.26\x* notoil len nǝhon aGot tosǝvat ginau m̃os nǝb̃isor mai gaiug, hǝn nǝb̃ikel ur na-kel-uri-an tovoi hǝn natgalegai. \v 20 Be husur gǝsadǝlom nǝsa notokele, gaiug dereh geb̃ut, gedǝdas gǝb̃isor van vǝbar nǝboŋ natgalegai b̃evisi. Natit p̃isi dereh tevisi sum̃an notokele.” \p \v 21 Len nǝboŋ enan naluṽoh lutoh vir aSekariah, ale lup̃aŋ lan husur evǝlo len naim siGot. \v 22 Nǝboŋ tovivile, salǝboi b̃isor mai galito, ale lolǝboii ke, eris na-kǝta-risi-an sua togǝm len nǝmav len naim siGot, husur eb̃utb̃ut be ike tisor len navǝlan. \p \v 23 Len nǝboŋ hǝn nauman sinahǝmar san gail tonoŋ, eriŋ naut a Jerusalem, ivahim san. \v 24 Husur nǝboŋ enan abareab san, aElisapet etian ale husur nahǝbati torim esusuan gai gabag, ike, \v 25 “Egai nǝsa Nasub̃ aGot togole m̃os ginau nǝboŋ tohǝhaṽur hǝn ginau. Ilav kuv nahur sasa sagw notodaŋ b̃uri len nǝhon nǝvanuan sagw gail.” \s1 Aŋel sua isor husur nǝpasian siYesu \p \v 26 Ale len nahǝbati tomǝlevtes siElisapet, aGot esǝvat aŋel Kapriel vi Nasaret, navile sua a Kalili \v 27 hǝn b̃isor mai navensus sua, nahǝsan aMeri. Ikad avan sua len nahǝmar siTevit, nahǝsan aJosef, ale gǝlaru arukel gati ke arilah. \v 28 Aŋel ivan hǝn aMeri, ike, “Ivoi. Nasub̃ aGot eputsan gaiug, itoh mai gaiug.” \p \v 29 Be aMeri, nǝlon etuhatuh hǝn nasoruan en san, inau sob̃uer hǝn namilen nasoruan aŋel tokele. \v 30 Beti aŋel ikel maii ke, “Sagemǝtahw Meri, aGot ehǝhaṽur hǝn gaiug tia, eputsan gaiug. \v 31 Asike idareh gaiug dereh getian, ale gipas anatum̃ ulum̃an sua, geriŋ nǝhes Yesu lan. \v 32 Gai dereh tiyalyal balai, lekisi hǝn anatun aGot a mǝhat buni, ale Nasub̃ aGot dereh tigol tilav namilen aTevit atǝman ta sutuai tovi kiŋ. \v 33 Nǝpasusan siJakop dereh litoh pipihabǝlan vi sutuai; nanoŋan han eb̃uer.”\x * \xo 1.33 \xt 2Sam 7.12-16; Isa 9.6; Dan 7.14\x* \p \v 34 Ris aMeri tokel mai aŋel ke, “Imabe? Avan ideh sǝbar nibegw sal!” \p \v 35 Aŋel isor vari ke, “ANunun aGot dereh tegǝm len gaiug, nǝdaŋan siGot a mǝhat buni tikabut gol gaiug hum nǝm̃ol. Husur enan ategai gǝb̃ipasi, dereh tevi siGot, ale lekisi hǝn aNatun aGot. \v 36 Geris amaheam̃ aElisapet. Alitenan am etian, ikad anatun ulum̃an naut kǝmas ke tovi bareab tia. Ale egai nahǝbati san tomǝlevtes, gai lotokisi ke tobutoh. \v 37 Bathut aGot satǝtan hǝn b̃igol natideh.”\x * \xo 1.37 \xt Gen 18.14\x* \p \v 38 Ale aMeri ike, “Ginau novi natǝbarehreh nauman siNasub̃. Ivoi len ginau hum gotokǝmaienan.” Ale aŋel ivan dani. \s1 AMeri mai aElisapet \p \v 39 Sǝdareh aMeri ile mǝhat, iŋad vi lan nab̃iltivile sua a Jutea, naut enan tobaŋ ṽehuh. \v 40 Nǝboŋ tobar naut enan evi lohoim siSekariah, ike, “Ivoi,” mai aElisapet. \v 41 Nǝboŋ aElisapet tosǝsǝloŋ hǝn na-ke-ivoi-an san, anatun ekurkur len nabǝhaṽun, ale aElisapet epul hǝn aNunun aGot. \v 42 Beti ikai habat ke, “AGot igol navoian van hǝn gaiug sǝhor alatpǝhaṽut, igol navoian am van hǝn anatum̃ gǝb̃ipasi. \v 43 Imab hǝn nategai tovisi hǝn ginau, ke anana siMasta sagw togǝm hǝn ginau? \v 44 Husur nǝboŋ notosǝsǝloŋ hǝn nadolom̃, anatugw ekurkur hǝn nahǝhaṽuran san len nabǝhaṽugw. \v 45 AGot gatogol navoian van hǝn gaiug, husur ke gaiug godǝlomi ke tigol nǝsa tokel gati mai gaiug.” \s1 AMeri eputsan nahǝsan aGot \p \v 46 Beti aMeri ike: \q1 “Nǝlogw eputsan Nasub̃, \q2 \v 47 Nanunugw ikemkem hǝn aGot sagw \q3 gai tolav kuv ginau dan nǝsaan. \q1 \v 48 Husur eris natǝbarehreh san tovi ut kǝmas, \q2 ale vi sutuai naur p̃isi \q3 lekiskis ginau ke alitenan navoian topat lan. \q1 \v 49 AGot todaŋ buni igol \q2 natgalevis tovoi buni hǝn ginau, \q3 gai sǝb̃on, nahǝsan esǝhor nǝhes p̃isi. \q1 \v 50 Ilolosa hǝn naur p̃isi ta sutuai vi sutuai \q2 lotomǝtahw len nǝyalyalan san. \q1 \v 51 Eṽusan nǝdaŋan san hǝn navǝlan tia, \q2 ehut alat lotoṽiv, lumap̃ip̃iriah, \q3 alatenan lotopatpat galit mǝhat len nǝlolito. \q1 \v 52 Isah sur alat lotoyalyal vi pan dan namilelito, \q2 ale eputsan alat lotovi ut kǝmas.\x * \xo 1.52 \xt Job 5.11, 12.19\x* \q1 \v 53 Evǝŋan alat lotomalkǝkat, luhanukub, \q2 avil esǝvat alat lotokad natit p̃isi, luvan sǝsǝlav. \q1 \v 54 Evi tarhǝt silat a Israel lotovi vanuan san gail, \q2 inau gati hǝn b̃igol nalolosaan mai navoian hǝn galito, \q1 \v 55 hum tokel gati mai atǝmadat gail, \q2 mai aApraham mai nǝpasusan san van van vi sutuai.”\f + \fr 1.55 \ft Hǝn naves 46-55, ris 1Sam 2.1-10\f* \p \v 56 AMeri itoh mai aElisapet pǝpadaŋ hǝn nahǝbati itor, beti etǝlmam vahim. \s1 Lupas aJon \p \v 57 Len nǝboŋ aElisapet topas naulum̃an san, \v 58 amahean gail mai alat lototoh pǝpadaŋ hǝni, losǝsǝloŋ hǝni ke Nasub̃ aGot ivoi buni hǝni, ale lohǝhaṽur maii. \v 59 Len nǝmariboŋ tomǝlevtor logǝm hǝn lǝb̃etiv dalus anatun ale luke leriŋ nahǝsan atǝman aSekariah lan.\x * \xo 1.59 \xt Gen 17.11-12; Lev 12.3\x* \v 60 Avil anan ikai ke, “Aoa, nahǝsan m̃au aJon!” \p \v 61 Ris lotokel maii ke, “Amaheam̃ gail, nǝhes enan eb̃uer len galito.” \p \v 62 Ale lusor len navǝlalit mai aSekariah hǝn lǝb̃isab̃ nǝhes aSekariah toke tekisi hǝni. \v 63 ASekariah isor len navǝlan, eus natit hǝn b̃itos lan ale itosi ke, “Nahǝsan aJon.” Galit p̃isi lup̃aŋ lan. \v 64 Vǝha-sua ŋai elǝboi b̃isor tǝtas, ale etub̃at hǝn b̃isal suh aGot. \v 65 Alat lototoh pǝpadaŋ hǝni, lumaŋmaŋ, lomǝtahw, mai alat a Jutea, naut enan tobaŋ ṽehuh, luhol husur natgalegai. \v 66 Nǝvanuan gail p̃isi lunau masuṽ hǝn nǝsa lotosǝsǝloŋ hǝni, ale luke, “Natǝtai egai dereh timabe?” Husur navǝlan aGot ipat tin lan. \s1 Nǝb̃e siSekariah \p \v 67 Atǝman aJon, aSekariah epul hǝn aNunun aGot beti ikel ur nǝsa aGot tokel maii ke, \q1 \v 68 “Noputsan nahǝsan Nasub̃ aGot seIsrael, \q2 bathut egǝm hǝn togol nǝvanuan san gail lotovi slev lotomakuv, \q1 \v 69 ale esǝvat avan sua todaŋ len nǝpasusan sivanuan nauman san, aTevit, \q2 atenan dereh tilav kuv gidato dan nǝsaan sidato. \q1 \v 70 AGot ekǝmaienan \q2 len nabuŋon ahai kelkel ur san gail ta sutuai, \q1 \v 71 ke atenan b̃ilav kuv gidato dan aenemi sidat gail, \q2 dan navǝlan alat lotomǝtahun bun gidat habat. \q1 \v 72 Ilolosa hum tokel gati mai atǝmadat ta sutuai \q2 ale inau gat na-kel-gati-an san tokitin, \q1 \v 73 na-kel-gati-an tota gati len nahǝsan mai aApraham atǝmadat ta sutuai:\x * \xo 1.73 \xt Gen 22.16-18\x* \q1 \v 74 hǝn b̃ilav kuv gidato dan navǝlan aenemi sidat gail \q2 hǝn ke datb̃eum san, asike datukad namǝtahwan, \q1 \v 75 ale datb̃inor len nǝhon \q2 mai datb̃ivoi vǝbar nagilen nǝmauran sidato. \q1 \v 76 Gaiug m̃au anatugw, \q2 dereh lekis gaiug hǝn ahai kelkel ur siGot toyalyal buni; \q1 husur dereh gaiug geil a m̃o hǝn Nasub̃ \q2 hǝn gǝb̃eutaut hǝn nap̃isal san gail,\x * \xo 1.76 \xt Mal 3.1\x* \q1 \v 77 hǝn gǝb̃ilav mai nǝvanuan san gail \q2 nalǝboian hǝn nǝ-lav-kuvi-an dan nǝsaan \q3 len narub̃atian dan nǝsaan salito. \q1 \v 78 Nalolosaan mai navoian siGot sidato \q2 dereh tesun gidato \q3 sum̃an nǝyal tovisi len nǝmav, \q1 \v 79 tem̃ias alat lototoh len nǝmargobut, \q2 lotomǝtahw len nǝmatan, \q3 hǝn b̃esǝhar gidato len nap̃isal totǝm̃at.”\x * \xo 1.79 \xt Isa 9.2\x* \p \v 80 Ale natǝtai enan Jon, etibau, egǝm idaŋ len nanunun. Itoh len naut masmas tob̃ǝb̃esw vǝbar nǝboŋ togǝm visi len alat a Israel. \f + \fr 1.80 \ft Len nasoruan ta Kris hum ma tovi \fq len nanunun\ft o hum ma tovi \fq len aNunun aGot.\f* \c 2 \s1 AMeri ipas aYesu \r (Mat 1.18-25) \p \v 1 Len nǝboŋ galenan Sisa Aukustus ikel buni ke, tikad nap̃uruŋan hǝn nǝvanuan p̃isi lototoh len navǝlan alat a Rom. \v 2 Nap̃uruŋan enan evi nametǝkav nǝboŋ aKwirinius tovi gavna len naprovens Siria. \v 3 Ale galit p̃isi lovi lan naut salit matmat hǝn lǝb̃itos gat nahǝsalito. \p \v 4 Ŋa aJosef am eriŋ naut a Nasaret a Kalili ale evi Petlehem a Jutea lotokisi hǝn nab̃iltivile siTevit, husur gai esua len nǝpasusan siTevit. \v 5 Gai mai aMeri, tokel gati ke arb̃ilah, arovi Petlehem hǝn arb̃itos gat nahǝsalaru be aMeri pǝpadaŋ hǝn b̃ipasus. \v 6 Nǝboŋ artotoh len naut a Petlehem, aMeri ipasus. \v 7 Ipas ahai a m̃o san tovi ulum̃an. Eruŋ gole hǝn nahudhukaliko gail. Eriŋi ipat len naut nǝhanan sinarivatǝvat gail husur nahotel epul varirihit p̃isi.\f + \fr 2.7 \ft Nǝvanuan galevis lotokad namitisau len nasoruan siGot lunau ke savi nahotel, be naim silat len nǝbathudud siJosef. Ale naim enan ikad narum̃ alat len nǝyaran lotolǝboi lǝb̃ipat lan, be narum̃ epul tia.\f* \s1 Aŋel mai nǝvanuan nasipsip gail \p \v 8 Len mariug enan ikad alatevis lotosuh len nǝmarireu gail, lotokǝtkǝta tǝban navǝshǝsipsip pǝpadaŋ hǝn naut a Petlehem. \v 9 Nǝboŋ lototoh magenan, aŋel siNasub̃ evisi hǝn galito mai namǝnas siNasub̃ em̃ias galito ale lomǝtahw, lom̃inm̃inikot. \v 10 Ris aŋel tokel mai galito ke, “Samtemǝtahw, husur nukad na-kel-uri-an tovoi b̃igol nǝvanuan p̃isi lǝb̃ikemkem masuṽ. \v 11 Bathut damǝŋai len nab̃iltivile siTevit lupas natǝtai sua b̃ilav kuv nǝsaan samito, gai evi aKristo, Nasub̃, aGot totabtabuh lan. \v 12 Egai natit mǝtb̃eris lǝboii lan, ke: dereh mitisab̃ natǝtai lotoruŋ gole hǝn nahudhukaliko gail topat len naut nǝhanan sinarivatǝvat.” \p \v 13 Vǝha-sua ŋai ikad nab̃iltiluṽoh hǝn aŋel hǝn nǝmav lototah maii, lotoputsan aGot ke, \q1 \v 14 “Nalotuan van hǝn aGot toyalyal buni, \q2 mai len navile a pan, natǝm̃at van hǝn nǝvanuan p̃isi, \q3 navoian siGot topat len galito.” \s1 Nǝvanuan nasipsip gail lovi Petlehem \p \v 15 Nǝboŋ aŋel gail lotoriŋ galito hǝn lǝb̃etǝlmam vi lan nǝmav, nǝvanuan nasipsip lukel mai galit gabag ke, “Ivoi ke datevi Petlehem hǝn datb̃eris nategai tovisi, Nasub̃ tokele mai gidato.” \p \v 16 Ŋa lusaṽsaṽut van, lusab̃ aMeri mai aJosef, mai amas topat len naut nǝhanan sinarivatǝvat. \v 17 Nǝboŋ lotorisi tonoŋ, lukel ur nǝsa aŋel tokel husur natǝtai enan. \v 18 Ale nǝvanuan p̃isi lotosǝsǝloŋ hǝni, lup̃aŋp̃aŋ len nǝsa nǝvanuan nasipsip lotokele. \v 19 Be aMeri inau gat natgalen p̃isi, len nǝlon inaunau namilen. \v 20 Beti nǝvanuan nasipsip lotǝlmam, ale lusor sal suh nǝyalyalan siGot, loputsani husur natit p̃isi lotosǝsǝloŋ hǝni mai lotorisi. Esum̃an ŋai aŋel tokel mai galito. \s1 Arupat amas aYesu vi lan naim siGot ale aSimeon mai aAnna arorisi \p \v 21 Nǝboŋ nǝmariboŋ tomǝlevtor simas tonoŋ, lotiv dalusi,\x * \xo 2.21 \xt Gen 17.11-12; Lev 12.3; Luk 1.31\x* ale loriŋ nǝhes Yesu lan. Nǝhes enan aŋel ikel uri nǝboŋ aMeri satian sal. \p \v 22 Ta sutuai aMoses itos nalo husur latpǝhaṽut lotopasus ke limastoh vir nǝmariboŋ tovi 40 ale legǝm veveu tǝtas len nǝhon aGot. Imaienan, nǝboŋ nǝmariboŋ hǝn aMeri b̃egǝm veveu buni tonoŋ, arupat aYesu vi Jerusalem hǝn arb̃eṽusani ke tovi siNasub̃ husur nalo siNasub̃ aGot aMoses totosi.\x * \xo 2.22 \xt Lev 12.2-8\x* \v 23 (Imaiegai, len nalo siNasub̃ aGot ike, “Hai a m̃o gail p̃isi lotovi ulum̃an, levi siNasub̃ aGot. AGot itabtabuh len galito hǝn lǝb̃evi esan.”)\x * \xo 2.23 \xt Exo 13.2, 12, 15\x* \v 24 Ale aruvan vǝpat nǝman eru hǝn natutumavan hum nalo siNasub̃ aGot tokele ke, “nǝtav eru o napijin eru.”\f + \fr 2.24 \ft Lev 12.8. Nǝtav ehum navimal topǝhapǝhw mai napijin ehum nǝhoib.\f* \p \v 25 Len naut a Jerusalem ikad ahaṽut sua nahǝsan aSimeon. Atenan inor mai ehusur kitin hǝn nap̃isal siGot. Itoh vir avan sua b̃evi tarhǝt seIsrael, ale aNunun aGot itoh len gai. \v 26 ANunun eṽusani ke gai asike imat vǝbar b̃eris aKristo siNasub̃, aGot totabtabuh lan. \v 27 ANunun esǝhar aSimeon vab̃is len naim siGot. Nǝboŋ anan aYesu mai atǝman artopati vi lohoim hǝn arb̃igol nǝsa nalo siMoses tokele, \v 28 aSimeon ipati len navǝlan ale isal suh aGot ke, \q1 \v 29 “Masta, ginau notovi slev sam̃, \q2 gagai nǝlogw ikad natǝm̃at, riŋ ginau nimat \q3 hum nasoruan sam̃ tokele, \q1 \v 30 husur namǝtagw eris ategai b̃ilav kuv nǝvanuan sam̃ gail vi lan nǝmauran. \q2 \v 31 Goutaut hǝni len nakǝtaan sinǝvanuan gail p̃isi. \q1 \v 32 Gai evi nam̃ial b̃em̃ias nap̃isal sam̃ gail m̃os alat lǝsavi Ju, \q2 gai am dereh teputsan nahǝsan nǝvanuan sam̃ gail, aIsrael.”\x * \xo 2.32 \xt Isa 42.6, 49.6, 52.10\x* \p \v 33 Nǝboŋ anan mai atǝman artosǝsǝloŋ hǝn nǝsa aSimeon tohol husur aYesu, arup̃aŋ. \v 34 Beti aSimeon eus aGot hǝn b̃igol b̃ivoi hǝn gǝlaru, ale ikel mai aMeri, anan aYesu ke, “Ategai boh dereh tigol nǝvanuan tisob̃ur len naut a Israel levi ut kǝmas mai teputsan nahǝsan tisob̃ur am. Gai dereh tehum natsua nǝvanuan tosob̃ur lǝb̃isor tasi balai, \v 35 ale gai tisor vǝhot nǝnauan tosusuah len nǝlon nǝvanuan lotosob̃ur. Meri, gaiug am, dereh gelǝŋon tisa sum̃an nab̃u tokan tosar nǝlom̃.” \p \v 36 Ikad ahai kelkel ur sua, nahǝsan aAnna, anatvavin aFanuel, len nahǝmar siAser. Alitenan ilah len nasihau emǝlevru ŋai ale asoan imat. Egǝm vi bareab tia. \v 37 Evi batunau vǝbar nǝdam̃ han tovi 84. Gai sariŋ naholǝvat todar vis naim siGot avil ilotu len nalennǝyal mai nalenmariug p̃isi. Len nalotuan san, sǝhan, isor tuṽ ŋai. \v 38 Len namityal enan ŋai egǝm pǝpadaŋ ale ike sipa vi tǝban Nasub̃ aGot, ihol husur aYesu mai alat lototoh vir aGot b̃ilav kuv a Jerusalem\f + \fr 2.38 \ft Len naut egai namilen a \fq Jerusalem \ft evi alat a Israel p̃isi.\f* hǝn b̃ikad nǝmakuvan. \p \v 39 Nǝboŋ aJosef mai aMeri artogol natit p̃isi nalo siNasub̃ aGot tokele tonoŋ, arotǝlmam vi Nasaret, navile sǝlaru len naut a Kalili. \v 40 Natǝtai etibau, egǝm idaŋ. Gai epul hǝn namitisau hǝn nǝmauran tonor mai naṽide tovoi, ale aGot ivoi buni hǝni, elǝmas buni. \s1 AYesu len naim siGot \p \v 41 Len nasihau gail p̃isi anan aYesu mai atǝman arovi Jerusalem hǝn Nǝhanan hǝn nǝPasova.\f + \fr 2.41 \fq Nǝhanan hǝn NǝPasova \ft evi nǝhanan seJu gail husur lohǝhaṽur hǝn nǝboŋ aGot togol ahai a m̃o gail p̃isi silat a Ijip lumat be sǝbar alat a Israel. Ris Exo 12.\f* \v 42 Nǝboŋ nǝdam̃ hiYesu tosǝŋavur pisan eru, evi mǝhat vi Jerusalem mai gǝlaru sum̃an naṽide hǝn nab̃iltihanan. \v 43 Nǝboŋ nǝhanan tonoŋ, lotub̃at vahim. Natǝtai, aYesu itoh a Jerusalem be arsalǝboii \v 44 husur arunau ke, totah mai alat lototǝlmam mai gǝlaru. Nǝboŋ nǝyaran hǝn nǝboŋ enan tonoŋ, gǝlaru arokǝta doŋi len amahealar gail mai nabubur salit gail sob̃uer. \v 45 Ale arotǝlmam vǝbar naut a Jerusalem hǝn arb̃ekǝta doŋi. \v 46 Husur nǝmariboŋ totor arusab̃i len naholǝvat todar vis naim siGot. Ebǝtah mai ahai p̃usan gail, esǝsǝloŋ hǝn galito ale eus galito hǝn nausian gail. \v 47 Galit p̃isi lotosǝsǝloŋ hǝn aYesu, lup̃aŋ len nalǝboian san mai na-sor-vari-an san. \v 48 Nǝboŋ artorisi, arup̃aŋ ale anan ikel maii ke, “Anatugw, imabe gotogol tomaiegai hǝn ginamǝru? Geris, atǝmam̃ mai ginau namrolǝŋon isa nǝboŋ namrtokǝta doŋ gaiug.” \p \v 49 Gai isor mai gǝlar ke, “Imabe mǝrtodoŋ ginau? Mǝrsalǝboii ke, nototoh len naim seTǝmagw ŋa?” \p \v 50 Avil arsalǝboi sǝhot nǝsa tokel mai gǝlaru. \p \v 51 Naut kǝmas, be iyar vi pan mai gǝlaru vǝbar naut a Nasaret, ale igol husur nǝsa artokele. Anan inaunau natgalenan len nǝlon. \v 52 Ale namitisau hǝn nǝmauran tonor mai naṽide tovoi siYesu evivi mǝhat. Etibau am ale aGot mai nǝvanuan gail lohǝhaṽur am tabtab hǝni.\x * \xo 2.52 \xt 1Sam 2.26; Pro 3.4\x* \c 3 \s1 Na-kel-uri-an siJon \r (Mat 3.1-12; Mak 1.1-8; Jon 1.19-28) \p \v 1 Len nasihau tosǝŋavur pisan erim seTiperius tovi Sisa hǝn naut a Rom, nǝboŋ aPontius Pilate tovi gavna hǝn naprovens Jutea, nǝboŋ aHerot Antipas tovi vanuan totibau hǝn naut a Kalili, mai aṽan, nahǝsan aFilip tovi vanuan totibau hǝn naut a Iturea mai a Trakonitis, mai aLisanias tovi vanuan totibau hǝn naut a Apilin, \v 2 nǝboŋ aAnnas mai aKaiafas artovi b̃iltihai tutumav, nasoran siGot egǝm hǝn aJon anatun aSekariah len naut masmas tob̃ǝb̃esw. \v 3 Ŋa aJon iyar vi lan naut p̃isi todar vis Nawisel Jortan hǝn b̃ikel ur napisulan egai mai nǝvanuan gail ke, lipair dan nǝsaan salito mai lidam̃ hǝni ke tibaptais hǝn galito hǝn narub̃atian dan nǝsaan. \p \v 4 Ehum ahai kelkel ur aIsaiah totosi sutuai tia husur aJon ke: \q1 “Nadoldol sua satokai len naut masmas tob̃ǝb̃esw, \q1 ‘Mǝteutaut hǝn nap̃isal m̃os Nasub̃, \q2 gol nap̃isal san gail linor, \q1 \v 5 dereh nab̃ur madiŋdiŋ gail p̃isi tepul, \q2 naṽehuh gail p̃isi tipapav, \q1 nap̃isal tohab̃ taṽor tegǝm tinor \q2 mai nap̃isal tokutkutu temǝsoh balai. \q1 \v 6 Ale nǝvanuan gail p̃isi leris lǝboi nap̃isal \q2 hǝn nǝ-lav-kuvi-an dan nǝsaan salito, aGot togolgole.’”\x * \xo 3.6 \xt Isa 40.3-5\x* \p \v 7 Imagenan aJon ikel mai naluṽoh lotogǝm hǝn b̃ibaptais hǝn galito ke, “Anatun nǝm̃at gail!\f + \fr 3.7 \ft Len naut egai nasoruan ta Kris ike nǝvaipa tovi nǝm̃at tosa. Len nǝnauan seJu gail, nǝm̃at isa masuṽ hum natǝmat toil a m̃o hǝni.\f* Ase ikel nalǝlǝgauan mai gamito hǝn mǝtb̃igam dan nab̃iltilol paŋpaŋ b̃egǝmai? \v 8 Len nǝmauran samito, mitiṽan hǝn naṽite tinor hǝn nǝpairan samito dan nǝsaan. Ale samtetub̃at sor mai gamit gabag ke, ‘Asike datupanis husur aApraham evi atǝmadato ta sutuai.’ Husur nukel mai gamit ke aGot elǝboi b̃ilav nǝvat galegai ale gol ke legǝm vi pasusan siApraham!\x * \xo 3.8 \xt Jon 8.33, 37, 39\x* \v 9 AGot esum̃an naulum̃an toutaut tia hǝn b̃itai nǝkadhuhai gail hǝn nakuvkuv; nǝhai p̃isi lǝsǝṽan hǝn naṽit tovoi, gai dereh titaii, bubulan gail vi lan nǝhab.” \p \v 10 Ale naluṽoh lousi ke, “Beti namtigol nǝsa?” \p \v 11 AJon isor var galit ke, “Avan tokad nahurabat toru, tilav tesua mai avan topar, ale avan tokad nǝhanian tigol timaienan.” \p \v 12 Alat lotovi vanuan nǝtaks, galevis am logǝm hǝn lǝb̃ibaptais. Ale lousi ke, “Hai p̃usan, ginamit, namtigol timabe?” \p \v 13 Ikel mai galit ke, “Samtilav kuv nǝvat tetibau sǝhor nǝsa nǝgavmen ta Rom tokele.” \p \v 14 Beti nasoltia galevis lousi ke, “Be ginamit am, namtimabe?” Isor var galito ke, “Samtitaltal hǝn nǝvanuan gail hǝn lǝb̃ilav nǝvat mai gamito, samtelibliboŋ husur galito len nakotan. Mǝtehǝhaṽur hǝn nap̃urp̃uran samit ŋai.” \p \v 15 Len nǝboŋ enan nǝvanuan gail lopul hǝn nǝ-vatvat-viri-an. Len nǝnauan salit lousus galit ke, “AJon, gai hum ma b̃evi aKristo, aGot totabtabuh lan a?” \v 16 Ale aJon isor var galit p̃isi ke, “Nubaptais hǝn gamit hǝn nǝwai ŋai. Avil avan sua todaŋ sǝhor ginau satogǝmgǝmai, ginau novi ut kǝmas ŋai, nǝsanor kasi hǝn nǝb̃isah rub̃at nǝhau hǝn naributbut san.\f + \fr 3.16 \ft Evi slev gail lotosah rub̃at nǝhau hǝn naributbut silat lotovi lohoim, ale naslev evi naut kǝmas len nǝnauan salit gail.\f* Gai dereh tibaptais hǝn gamito hǝn aNunun aGot mai nǝhab. \v 17 Gai esum̃an naulum̃an topat nǝhai rivrivhai tia hǝn b̃epǝpehun namisurhuwit dan nǝbavhut tomasmas. Dereh tib̃on hǝn namisurhuwit len natuhim han, be tepǝŋas nasugut nawit tosa len nǝhab todǝdas b̃imat.”\f + \fr 3.17 \ft AGot ehum nǝvanuan topat nǝhai rivrivhai, be epǝpehun navoian dan nǝsaan, ale epǝŋas nǝsaan len nǝhab.\f* \v 18 Ŋa len naṽide tosob̃ur aJon isor idaŋ mai galito, ale ikel ur na-kel-uri-an tovoi mai galito. \p \v 19 Be nǝboŋ aJon tosor tas nǝvanuan totibau, aHerot Antipas, husur tolah mai aHerotias tovi asoan aṽan, ale nǝboŋ aJon tosor tasi am husur natesasa p̃isi togole tia, \v 20 imagenan aHerot igol isa masuṽ sǝhor ta m̃o: ekǝkol gat aJon len naim bǝbaŋis. \s1 AJon ibaptais hǝn aYesu \r (Mat 3.13-17; Mak 1.9-11) \p \v 21 Loriŋ aJon len naim bǝbaŋis a tahw, be nǝboŋ nǝvanuan gail p̃isi lotobaptais, aYesu am ibaptais. Nǝboŋ aYesu tosor mai aGot, nǝmav esǝŋav, \v 22 aNunun aGot evi pan tokad niben sum̃an nǝtav\f + \fr 3.22 \ft Nǝtav ehum navimal topǝhapǝhw.\f*, itav len aYesu, ale nadoldol egǝm len nǝmav ke: “Gaiug govi anatugw ulum̃an sagw notolǝmas bun gaiug, nohǝhaṽur masuṽ hǝn gaiug.”\x * \xo 3.22 \xt Psa 2.7; Isa 42.1\x* \s1 Nǝbathuyah siYesu \r (Mat 1.1-17) \p \v 23 Nǝboŋ aYesu totub̃at hǝn nauman san, nǝdam̃ han evi 30. Nǝvanuan gail lunau ke evi anatun aJosef, \q1 siHeli, \v 24 siMattat, \q1 siLevi, siMelki, \q1 siJannai, siJosef, \q1 \v 25 siMattatias, siAmos, \q1 siNahum, siEsli, \q1 siNakkai, \v 26 siMaat, \q1 siMattatias, siSemein, \q1 siJosek, siJota, \q1 \v 27 siJoanan, siResa \q1 siSeruppapel, siSealtiel, \q1 siNeri, \v 28 siMelki, \q1 siAtti, siKosam, \q1 siElmatam, siEr, \q1 \v 29 siJosua, siElieser, \q1 siJorim, siMattat, \q1 siLevi, \v 30 seSimeon, \q1 seJutah, siJosef, \q1 siJonam, siEliakim, \q1 \v 31 siMelea, siMenna, \q1 siMattata, siNatan, \q1 siTevit, \v 32 siJesse, \q1 siOpet, siPoas, \q1 siSalmon\f + \fr 3.32 \ft Nalob̃ulat galevis ta sutuai lokisi hǝn aSala.\f*, siNahson, \q1 \v 33 siAmminatap, siAtmin, \q1 siArni\f + \fr 3.33 \ft Nalob̃ulat galevis ta sutuai lǝsǝkad \fq siAtmin, siArni \ft be lukad siAram ŋai. \f*, siHesron, \q1 siPeres, seJutah, \q1 \v 34 siJakop, seIsak, \q1 siApraham, siTerah, \q1 siNahor, \v 35 siSeruk, \q1 siReu, siPelek, \q1 siEper, siSelah, \q1 \v 36 siKainan, siArfaksat, \q1 siSem, siNoah, \q1 siLamek, \v 37 siMetuselah, \q1 siEnok, siJaret, \q1 siMahalaleel, siKenan, \q1 \v 38 siEnos, siSet, \q1 siAtam, siGot. \c 4 \s1 Natǝmat italtal ke aYesu tigol nǝsaan \r (Mat 4.1-11; Mak 1.12-13) \p \v 1 Nǝboŋ aYesu totǝlmam dan Nawisel Jortan, epul hǝn aNunun aGot ale aNunun esǝhari len naut masmas tob̃ǝb̃esw. \v 2 Len naut enan, len nǝmariboŋ tovi 40, natǝmat italtal ke aYesu tigol nǝsaan. AYesu sǝhan natideh, ale len namǝkot hǝn nǝboŋ galenan, nǝmal ihati. \v 3 Ŋa natǝmat isor maii ke, “Gǝb̃evi aNatun aGot, kel mai nǝvat egai ke tegǝm vi bǝta.” \p \v 4 Ale aYesu isor vari ke, “Natosian siGot ike, ‘Nǝvanuan edǝdas b̃imaur len nabǝta ŋai.’”\x * \xo 4.4 \xt Deu 8.3\x* \p \v 5 Beti natǝmat esǝhari vi mǝhat ale eṽusan nǝkantri p̃isi len navile a pan hǝn aYesu len namityal tom̃idol ŋai. \v 6 Ale isor mai aYesu ke, “Dereh nigol gaiug gevi Masta a mǝhat hǝn natgalenan p̃isi, nǝyalyalan salito, nilavi mai gaiug, bathut nukad natgalenan tia ale nolǝboi nǝb̃ilavi mai avan ideh notolǝŋoni. \v 7 Imaienan, gǝb̃etǝŋedur, lotu hǝn ginau, natit p̃isi dereh tevi esam̃.” \p \v 8 AYesu isor vari ke, “Natosian siGot ike: ‘Gilotu hǝn Nasub̃ aGot sam̃ m̃au, gigol nalotuan van hǝn gai sǝb̃on.’”\x * \xo 4.8 \xt Deu 6.13\x* \p \v 9 Beti natǝmat esǝhari vi Jerusalem, eriŋi egilgile a mǝhat buni len naim siGot. Ikel maii ke, “Gǝb̃evi aNatun aGot, gigol gaiug gabag giteh vi pan, \v 10 husur natosian siGot ike, ‘AGot dereh tikele hǝn aŋel san gail hǝn lǝb̃ekǝtkǝta tǝban gaiug hǝn natideh satemǝdas gaiug.\x * \xo 4.10 \xt Psa 91.11\x* \v 11 Dereh lipat gaiug vi mǝhat len navǝlalito hǝn asike nariem̃ b̃esǝhot nǝvat!’”\x * \xo 4.11 \xt Psa 91.12\x* \p \v 12 AYesu isor vari ke, “Ikele am ke, ‘Sagitaltal kitev nǝdaŋan siNasub̃ aGot sam̃ ke timabe.’”\x * \xo 4.12 \xt Deu 6.16\x* \p \v 13 Nǝboŋ natǝmat totaltal sob̃uer hǝn aYesu, eriŋ aYesu vir nǝboŋ tile tovoi am. \s1 AYesu etub̃at hǝn nauman san \r (Mat 4.12-17; Mak 1.14-15) \p \v 14 Ale aYesu etǝlmam vi Kalili len nǝdaŋan seNunun aGot, ale nǝvanuan gail luhol husur gai len naut p̃isi todar vis naut enan. \v 15 Ep̃usan len naut nab̃onb̃onan seJu gail, ale galit p̃isi lusor sal suhi len naholan salito. \s1 Nǝvanuan naut a Nasaret lomǝtahun aYesu \r (Mat 13.53-58; Mak 6.1-6) \p \v 16 Evi Nasaret, naut enan gai totibau lan, ale len nǝSappat eb̃is len naim nab̃onb̃onan hum naṽide san akis. Ale eil hǝn b̃eṽuruŋ natosian siGot. \v 17 Lulav nalob̃ulat tobul maii, nalob̃ulat ahai kelkel ur, aIsaiah totosi. Ale evuhe, isab̃ naut aIsaiah totosi ke: \q1 \v 18 “ANunun aGot eb̃is len ginau, \q2 bathut gatovǝhas ginau hǝn b̃itabtabuh len ginau, \q3 hǝn nǝb̃ikel ur na-kel-uri-an tovoi mai namǝsal\f + \fr 4.18 \fq Namǝsal \ft evi avan sua topar tite, sǝkad nǝvat, sǝkad nahurabat, sǝkad nǝhanian, sǝkad naim.\f* gail. \q1 Gatosǝvat ginau hǝn nǝb̃ikel ur navivilean van hǝn alat lotobǝbaŋis, \q2 nakǝtaan van hǝn ametb̃esw gail, \q3 nǝmakuvan van hǝn alat, nǝvanuan gail lotogol tosa habat hǝn galito, \q1 \v 19 mai hǝn nǝb̃ikel ur nasihau \q2 Nasub̃ aGot b̃igol b̃ivoi masuṽ van hǝn nǝvanuan san gail lan.”\x * \xo 4.19 \xt Isa 61.1-2\x* \p \v 20 Nǝboŋ aYesu toṽuruŋi tonoŋ, ebul gat nalob̃ulat, ilav tǝlmam hǝni mai avanuan na-vi-tarhǝte-an, ale ebǝtah. Nǝmet p̃isi len naim nab̃onb̃onan lokǝta mǝtaltal hǝni, \v 21 ale etub̃at sor mai galit ke, “Damǝŋai len na-sǝsǝloŋ-hǝni-an samito, natosian egai siGot imadhasarpoh.” \p \v 22 Galit p̃isi lusor ivoi husuri. Lup̃aŋ len nasoruan togomah aYesu tokele, ale lousus galit gabag ke, “Ategai savi anatun aJosef a?” \p \v 23 Ale aYesu isor mai galit ke, “Dereh gamit mitikel nasoruan kǝta egai mai ginau ke, ‘Hai rererer girer hǝn gaiug gimaur! Gole len naut matmat sam̃ hun namtosǝsǝloŋ hǝn gotogole len navile a Kapernaum.’” \p \v 24 AYesu isor am ke, “Ganan, nukel nakitinan mai gamit ke, sǝkad ahai kelkel ur ideh lotohǝhaṽur hǝni len naut a im san, lomǝtahuni. \v 25 Nukel nakitinan ke, len nǝboŋ siElijah naut a Israel ikad nǝbatunau pǝhaṽut isob̃ur. Len naut enan ipar us len nasihau totor mai nahǝbati tomǝlevtes. Len naut p̃isi nǝhanian eb̃uer.\x * \xo 4.25 \xt 1Ki 17.1\x* \v 26 Be aGot sasǝvat aElijah van hǝn nǝbatunau ideh ei, ao, esǝvati van hǝn nǝbatunau sual a Sarefat pǝpadaŋ hǝn naut a Siton.\x * \xo 4.26 \xt 1Ki 17.8-16\x* \v 27 Ale Len nǝboŋ siElisah tovi hai kelkel ur len naut a Israel, alat lotokad naleprosi lusob̃ur, avil aGot sagol galit ideh sǝmaur, igol aNaaman, uleSiria ŋai imaur.”\x * \xo 4.27 \xt 2Ki 5.1-14\x* \p \v 28 Nǝboŋ alat lotosuh len naim nab̃onb̃onan lotosǝsǝloŋ hǝn tokǝmaienan, nǝlolit p̃isi ipaŋpaŋ masuṽ. \v 29 Lule mǝhat, hut aYesu dan navile enan, ale sǝhari van hǝn nabuŋon hǝn naṽehuh, naut enan topat lan, hǝn lǝb̃ibar hǝni vi pan. \v 30 Be aYesu egis tur len naluṽoh, iyar vi tut. \s1 AYesu ehut nanunun tosa \r (Mak 1.21-28) \p \v 31 Beti evi pan vi Kapernaum a Kalili ale len nǝSappat eṽusan nǝvanuan gail. \v 32 Lup̃aŋ len nap̃usanan san husur nasoruan san ikad nǝdaŋan hǝn namitisau mai na-il-a-m̃o-an. \v 33 Len naim nab̃onb̃onan ikad naulum̃an, nanunun nǝmargobut setǝmat totoh lan. Ikai habat ke, \v 34 “Wii! Imab gotuh gaiug hǝn ginamit, aYesu ta Nasaret? Gogǝm hǝn gǝb̃igol namteb̃uer a? Ginau nolǝboi gaiug. Gaiug govi siGot gotogǝm m̃osi!” \p \v 35 AYesu isor idaŋ maii ke, “Gemǝdau! Gimakuv vi tut dan atenan!” Beti natǝmat igol iteh, taltaloŋ len tan rivuh len galito, ale eriŋ atenan sǝkad nasǝnahan. \p \v 36 Nǝvanuan p̃isi lomǝtahw, lup̃aŋ, ale lousus galit gabag ke, “Nap̃usanan saganan? Len na-il-a-m̃o-an mai nǝdaŋan, gai isor idaŋ mai nanunun nǝmargobut gail, ale lumakuv!” \p \v 37 Beti na-kel-uri-an husur aYesu iperŋan naut p̃isi todar visi naut enan. \s1 AYesu igol nǝvanuan isob̃ur nibelit ivoŋǝvoŋ \r (Mat 8.14-17; Mak 1.29-39) \p \v 38 AYesu eriŋ naim nab̃onb̃onan, evi lan naim sivan sua nahǝsan aSimon. Len nǝboŋ enan anan asoan aSimon elǝŋon isa masuṽ hǝn topud hǝn namǝsahan, ale lous aYesu hǝn b̃igol b̃imaur. \v 39 Beti aYesu eil ben alitenan, ale isor idaŋ van hǝn namǝsahan. Vǝha-sua ŋai namǝsahan inoŋ dani, ale ile mǝhat, lav nǝhanian mai galito. \p \v 40 Nǝboŋ namityal tomasur,\f + \fr 4.40 \ft NǝSappat seJu gail inoŋ nǝboŋ namityal tomasur.\f* nǝvanuan gail losǝhar alat lotomǝsah p̃isi hǝn namǝsahan tiltile van hǝn aYesu. Eriŋ navǝlan gǝlar len galit ṽisusua, ale lumaur, \v 41 mai natǝmat isob̃ur lumakuv. Nǝboŋ lotomakuv, lukai habat ke, “Gaiug govi aNatun aGot!” Be aYesu ikai tas galito ke salisor am husur lolǝboii ke evi aKristo, aGot totabtabuh lan. \p \v 42 Nǝboŋ nǝmav topitau, aYesu evi lan naut tob̃ǝb̃esw. Naluṽoh ludoŋi, doŋi van ale nǝboŋ lotosab̃i, loil kǝkol hǝni hǝn asike b̃eriŋ galito. \v 43 Be ikel mai galit ke, “Ginau nimasvi lan nab̃iltivile tile gail am hǝn nǝb̃ikel ur natohan pipihabǝlan aGot, bathut aGot esǝvat ginau m̃osi.” \p \v 44 Beti len naim nab̃onb̃onan gail a Jutea, aYesu ikel ur tabtab hǝn nasoruan siGot. \c 5 \s1 AYesu etub̃at tabtabuh len ahai pispisul gail \r (Mat 4.18-22; Mak 1.16-20) \p \v 1 Boŋ sua aYesu toil tarhǝt nab̃iltiwai lotokisi hǝn Nab̃iltiwai Kennesaret. Naluṽoh loririhit garu lan hǝn lǝb̃esǝsǝloŋ hǝn nasoruan siGot. \v 2 Ale aYesu eris nab̃ot eru artokir tarhǝwai, len naut nǝvanuan nǝsahiehan gail lotoriŋi. Galito lokǝkas nalevlev salito. \v 3 Isah len nab̃ot sivan sua nahǝsan aSimon, ale eusi ke tesul hǝni vi lau kǝkereh. Beti ebǝtah len nab̃ot, eṽusan alat lotosuh a ut. \p \v 4 Nǝboŋ tosor tonoŋ, ikel mai aSimon ke, “Rusan nab̃ot vi lan naut tosareh am, ale bar hǝn nalevlev hǝn mǝtb̃isah hǝn naieh.” \p \v 5 ASimon isor vari ke, “Masta, len mariug namtohishisi sob̃uer van naut ilan. Be husur gotokǝmaienan, namtibar hǝn nalevlev tǝtas am.” \p \v 6 Nǝboŋ lotobar hǝni, lusab̃ naieh isob̃ur lan, gol ke nalevlev etub̃at hǝn b̃emǝtar.\x * \xo 5.6 \xt Jon 21.3-6\x* \v 7 Imagenan lob̃ilival van hǝn alat lotosuh len nab̃ot togon hǝn lǝb̃egǝm susupah hǝni mai galito. Logǝm, usan nab̃ot gǝlar p̃isi aropul vǝtah bǝhbǝhw! \v 8 Nǝboŋ aSimon Pita toris natenan, iteh bathurien aYesu ike, “Givan dan ginau Nasub̃, husur novi vanuan tosa masuṽ!” \p \v 9 Ekǝmaienan husur gai mai alat lotosuh maii, losǝhoṽut hǝn naieh tosob̃ur lotosah hǝni. \v 10 AJemes mai aJon, anatun aSepeti gǝlar artob̃on mai aSimon len nauman, gǝlar tu arosǝhoṽut. Beti aYesu ikel mai aSimon ke, “Sagemǝtahw; asike gosǝsahieh am, damǝŋai van dereh gisah hǝn nǝvanuan gail.” \p \v 11 Ŋa loliv nab̃ot eru enan salito vahut, ale loriŋ natit p̃isi esuh, lohusur aYesu. \s1 AYesu igol avan sua tokad naleprosi imaur \r (Mat 8.1-4; Mak 1.40-45) \p \v 12 Nǝboŋ aYesu totoh len nab̃iltivile sua, avan sua tokad naleprosi len niben kavkav egǝm hǝni. Nǝboŋ toris aYesu iteh len tan, ekǝta vi pan ale eŋiri ke, “Nasub̃, gǝb̃elǝŋoni, golǝboi gǝb̃igol nǝb̃imaur, nǝb̃iveveu.” \p \v 13 Ŋa aYesu isar hǝn navǝlan, ibari ale ikel maii ke, “Nolǝŋoni. Gimaur, giveveu!” Vǝha-sua ŋai naleprosi ivan dani. \p \v 14 Beti aYesu ikele hǝni ke, “Sagikel nǝsa tovisi mai avan ideh. Be givan, geṽusan gaiug hǝn ahai tutumav. Ale geviol hǝn naviolan m̃os natutumavan hum aMoses tokele tia hǝn naveveuan sam̃ hǝn gǝb̃eṽusan galit ke gumaur.”\x * \xo 5.14 \xt Lev 14.1-32\x* \p \v 15 Be na-kel-uri-an husur aYesu ivan van am, ŋa nǝvanuan isob̃ur logǝm hǝn lǝb̃esǝsǝloŋ hǝni ale hǝn gai b̃igol galit lǝb̃imaur dan namǝsahan salito. \v 16 Avil aYesu eriŋ galit akis, evi lan naut tob̃ǝb̃esw sǝb̃on ale isor mai aTǝman. \s1 AYesu igol avan sua todǝdas b̃erusan gai, imaur \r (Mat 9.1-8; Mak 2.1-12) \p \v 17 Len nǝboŋ sua aYesu ep̃usp̃usan, ale naFarisi gail mai ahai p̃usan gail hǝn nalo lobǝtah ei. Logǝm len navile p̃isi a Kalili mai a Jutea mai naut a Jerusalem. Nǝdaŋan siNasub̃ eb̃is len aYesu hǝn b̃ilav kuv namǝsahan. \v 18 Len nǝboŋ enan lalum̃an galevis lupat avan sua len nǝbateh, salǝboi b̃erusan gai. Luke lipati vi lohoim hǝn lǝb̃eriŋi bathurien aYesu, \v 19 avil lohisi sob̃uer, naim epul hǝn nǝvanuan varirihit. Beti lopǝlau vi mǝhat len navurun topapav, ludakuvi, gol nab̃ur lan, ale loriŋ tur hǝn gai mai nǝbateh san vi pan. Loriŋi rivuh len naluṽoh, a m̃o hǝn aYesu. \v 20 Nǝboŋ aYesu toris lǝboi nadǝlomian salito ike, “Tegai, gaiug, nǝsaan sam̃ gail lumarub̃at.” \p \v 21 NaFarisi gail mai ahai p̃usan gail hǝn nalo, nǝnauan salit imaiegai ke, “Gai evi ase tosor maiegai? Inau ke tovi aGot a? Ase elǝboi b̃erub̃at nǝsaan? AGot sǝb̃on ŋai!” \v 22 Be aYesu elǝboi nǝnauan salito ale ike, “Nǝnauan len nǝlomito satimaienan. \v 23 Nǝb̃ike, ‘Norub̃at nǝsaan sam̃ gail,’ o ‘Gile mǝhat, giyar,’ nǝsa emǝdmǝdau am?\f + \fr 5.23 \ft Nǝboŋ aYesu tokǝmaienan, nǝvanuan lotokad namitisau len nasoruan siGot lunau ke namilen imaiegai ke: Avan ideh edǝdas b̃igol eru en p̃isi, ale nǝb̃ike, ‘Norub̃at nǝsaan sam̃ gail,’ mǝtsalǝboii ke lumarub̃at o lǝsǝmarub̃at. Be nǝb̃ike, ‘Gile mǝhat, giyar!’ mǝtolǝboi mǝtb̃erisi ke imaur.\f* \v 24 Imagenan neṽusan gamito ke aNatun Nǝvanuan ikad nǝdaŋan hǝn b̃erub̃at nǝsaan gail len navile a pan timaiegai….” Ale ikel mai atenan salǝboi b̃erusan gai ke, “Nukel mai gaiug, gile mǝhat, pat nǝbateh sam̃ ale vahim!” \p \v 25 Vǝha-sua ŋai ile mǝhat len nǝholito, ipat nǝsa topat lan, isal suh nǝyalyalan siGot, ivahim. \v 26 Galit p̃isi lumaŋmaŋ vǝsa ale lusal suh nǝyalyalan siGot. Lumaŋmaŋ masuṽ, lomǝtahw ale luke, “Damǝŋai nǝsa dattorisi etile buni.” \s1 AYesu itabtabuh len aLevi \r (Mat 9.9-13; Mak 2.13-17) \p \v 27 Natgalenan tonoŋ, husur nǝboŋ enan, aYesu evivile ale eris nǝvanuan nǝtaks sua, nahǝsan aLevi, tobǝtah len nǝpasvalǝval hǝn nǝtaks. Ale ikel maii ke, “Gitah mai ginau, gehusur ginau!”\x * \xo 5.27 \xt Mat 9.9; Mak 2.14\x* \p \v 28 Ale eriŋ natit gail p̃isi ipat, ile mǝhat, ehusuri. \p \v 29 Beti aLevi eutaut hǝn nab̃iltihanan m̃os aYesu len naim san, ale ikad nab̃iltiluṽoh hǝn alat lotoum sum̃an aLevi mai galevis am luhan mai galito. \v 30 Be naFarisi gail mai ahai p̃usan salit gail hǝn nalo, lukel mǝtmǝtan hǝn aYesu mai ahai susur san gail. Luke, “Imabe mǝttohan, mǝttomun mai nǝvanuan nǝtaks gail mai alat nǝsaan am?”\x * \xo 5.30 \xt Luk 15.1-2\x* \p \v 31 AYesu isor var galit ke, “Savi alat lotomaur lotovan hǝn nǝvanuan nareran, be alat lotomǝsah ŋai. \v 32 Ginau nǝsagǝm hǝn nǝb̃ikel alat lotonor hǝn lǝb̃ipair dan nǝsaan salito be nogǝm hǝn nǝb̃ikele mai alat nǝsaan.” \s1 Nausian husur naṽide silat lǝsǝhan \r (Mat 9.14-17; Mak 2.18-22) \p \v 33 Beti lukel maii ke, “Ahai susur siJon gail, nǝboŋ isob̃ur lǝsǝhan hǝn lǝb̃isor tuṽ, mai ahai susur sinamit, naFarisi gail, lumagenan, be esam̃ gail imabe lotohan, lotomun?” \p \v 34 AYesu isor var galit ke, “Nǝboŋ avan sua tolah, godǝdas gǝb̃igol nǝvanuan san gail lotob̃on maii hǝn salihan. \v 35 Be dereh tikad nǝboŋ hǝn lǝb̃esǝhar naulum̃an tolah dan nǝvanuan san gail. Len nǝboŋ enan asike luhan.”\f + \fr 5.35 \ft Len nǝb̃ol p̃usan egai aYesu isor husur gai gabag tosum̃an naulum̃an tolah.\f* \p \v 36 Beti aYesu ep̃usan, ib̃ol\f + \fr 5.36 \ft Len naut egai aYesu ikel nap̃usanan egai hǝn b̃eṽusan galito ke nap̃isal san iveveu, sanor hǝn nap̃isal tomatu lotohushusuri.\f* ke, “Sǝkad avan ideh totar nap̃isihoh dan nahurabat veveu ale tosode len nahurabat tomatu. Tagole, tamǝdas nahurabat veveu ale nap̃isihoh asike tanor hǝn nahurabat tomatu. \v 37 Nǝvanuan gail lǝsab̃ir nǝwain lotomadhaum hǝni len nahurhuwain tomatu.\f + \fr 5.37 \fq Nahurhuwain \ft evi nahurhunani o nahurhusipsip lotob̃ir nǝwain veveu b̃urhulon.\f* Nǝvanuan tagole, ale nǝwain veveu tatǝvah tur lan, ale nahurhuwain tapǝlaus. Nǝwain tariv dani ale nahurhuwain tǝsa. \v 38 Aoa, nǝvanuan gail leb̃ir nǝwain veveu len nahurhuwain veveu. \v 39 Avil sǝkad avan ideh tomun nǝwain tomatu tolǝŋon toveveu husur ike, ‘Nǝwain tomatu ivoi sǝhori,’ ale gamit mǝtumaienan, mǝtomǝtahun natit toveveu.” \c 6 \s1 AYesu evi masta hǝn nǝSappat \r (Mat 12.1-8; Mak 2.23-28) \p \v 1 Len nǝSappat sua aYesu mai ahai susur san gail luyar tur len nǝmarireu hǝn nawit, ale ahai susur gail lotub̃at kin b̃ur nǝhavhuwit gail. Lusarsari len navǝlalito ale luhan namisurhuwit gail.\x * \xo 6.1 \xt Deu 23.25\x* \v 2 NaFarisi galevis lousi ke, “Imabe mǝtugol nǝsa nalo tokai tasi len nǝSappat?” \p \v 3 AYesu isor var galit ke, “Mǝtsaṽuruŋ lǝboi nǝsa aTevit galito lotogole nǝboŋ lotomalkǝkat a? \v 4 Eb̃is len naim nǝtap̃olen siGot, ale ilav nabǝta tolo. Ihani ale ilavi mai lalum̃an san.\x * \xo 6.4 \xt 1Sam 21.1-6\x* Be nalo ike ahai tutumav sǝb̃olit ŋai lolǝboi lǝb̃ihani.”\x * \xo 6.4 \xt Lev 24.9\x* \p \v 5 Beti aYesu ikel mai galito ke, “ANatun Nǝvanuan evi masta hǝn nǝSappat. NǝSappat ipat len navǝlan.” \s1 AYesu igol avan sua, navǝlan totah, imaur \r (Mat 12.9-14; Mak 3.1-6) \p \v 6 Len nǝSappat sua tile am, aYesu evi lan naim nab̃onb̃onan, ep̃usan. Ale ikad avan sual ei, navǝlan nǝmatu totah, togǝm hum towas. \v 7 NaFarisi gail mai ahai p̃usan gail hǝn nalo ludas p̃isal hǝn lǝb̃isab̃ nǝsaban ideh len aYesu hǝn lǝb̃ikot hǝni. Ŋa lokǝta bunusi ke b̃igol atenan b̃imaur len nǝSappat salito. \v 8 Be aYesu elǝboi nǝsa lotonau, ale ikel mai naulum̃an tokad navǝlan totah ke, “Gile mǝhat, il rivuh hǝn galit p̃isi.” Imaienan naulum̃an ile mǝhat ale eil ei. \p \v 9 Beti aYesu eus galit ke, “Nous gamito, len nalo nǝsa inor len nǝSappat: datb̃igol navoian o nǝsaan, datb̃etǝgau gat nǝmauran o datb̃igol b̃imasig?” \p \v 10 Ekǝta garu len galito, beti ikel mai atenan ke, “Gisar hǝn navǝlam̃.” Igole, ale navǝlan imaur buni tǝtas. \p \v 11 Avil galito, lopul hǝn nǝlol paŋpaŋ vǝsa, ale lotub̃at sor utaut len galit gabag hǝn nǝsa lǝb̃igole van hǝn aYesu. \s1 AYesu itabtabuh len ahai pispisul san gail lotovi 12 \r (Mat 10.1-4; Mak 3.13-19) \p \v 12 Len nǝboŋ galenan sua aYesu evi mǝhat len naṽehuh hǝn b̃isor tuṽ, ale isor mai aGot len nalenmariug kavkav. \v 13 Dudulan ekis ahai susur san gail gǝmai, ale ilekis hǝn 12 dan galito. Ekis galit hǝn ahai pispisul: ikad \v 14 aSimon (tokisi am hǝn aPita) mai aAdru aṽan, ikad aJemes, aJon, aFilip, aPartolomiu, \v 15 aMattiu, aTomas, aJemes anatun aAlfeus, aSimon tovi naSelot sua,\f + \fr 6.15 \fq NaSelot \ft evi nǝvanuan len naluṽoh sua lotomǝtahun alat a Rom, lotoke lǝb̃ib̃al mai galito.\f* \v 16 aJutas anatun aJemes mai aJutas Iskariot b̃eriŋ aYesu len navǝlan naenemi san gail. \s1 AYesu ep̃usan, igol nǝvanuan gail lumaur \r (Mat 4.23-25) \p \v 17 AYesu eput vi pan mai galito, eil len nabǝmav. Ikad naluṽoh hǝn ahai susur san ei mai nǝvanuan tosob̃ur lotogǝm a Jerusalem mai naut tosob̃ur a Jutea mai galevis ta Tair mai ta Siton. \v 18 Logǝm hǝn lǝb̃esǝsǝloŋ hǝni, ale hǝn gai b̃igol namǝsahan salit b̃inoŋ. AYesu ehut nanunun tosa gail dan galit lotokade, ale igol na-lǝŋon-isa-an salit ivoi. \v 19 Galit p̃isi lugol risi ke libari bathut nǝdaŋan egǝm len aYesu, igol galit lumaur. \s1 Na-sor-ivoi-an mai na-sor-lolosa-an \r (Mat 5.1-12) \p \v 20 AYesu ekǝta ris ahai susur san gail ike: \q1 “Gamit mǝttom̃idol, \q1 navoian siGot igol gagai mǝtukab hǝni \q2 husur natohan pipihabǝlan aGot evi samito. \q1 \v 21 Gamit mǝttomalkǝkat gagai, \q1 navoian siGot igol gagai mǝtukab hǝni \q2 husur dereh mitihanukub.\f + \fr 6.21 \ft Ta sutuai naJu gail luke malkǝkat, be namilen evi malkǝkat hǝn nalǝboian siGot mai nagolean hǝn nǝsa aGot tokele.\f* \q1 Gamit mǝttotaŋ gagai, \q1 navoian siGot igol gagai mǝtukab hǝni \q2 husur dereh mitiman. \p \v 22 “Gamit, nǝvanuan gail lotomǝtahun bun gamito, lotokai hǝn gamito, lotosor viles gamito, ale lotosor mǝdas nahǝsamit hum tosa bathut aNatun Nǝvanuan mǝttovi esan, navoian siGot igol gagai mǝtukab hǝni. \v 23 Mitikemkem len nǝboŋ enan, mǝtemǝlmǝlah len nahǝhaṽuran husur nakonp̃urp̃uran samit len nǝmav gag etibau. Nǝvanuan lotogol tosa hǝn gamit maienan, losum̃an atǝmalit ta sutuai lotogol tosa maienan hǝn ahai kelkel ur gail siGot.\x * \xo 6.23 \xt 2Chr 36.16; Uman 7.52\x* \q1 \v 24 “Avil gamit mǝttokad natit tosob̃ur, nǝmauran samit tivan tisa vǝsa batbat \q2 husur nǝsa mǝttokade evi hǝn nǝboŋ ta damǝŋai ŋai. \q1 \v 25 Gamit mǝttokad nǝhanian tosob̃ur gagai, nǝmauran samit tivan tisa vǝsa batbat \q2 husur dereh mitimalkǝkat. \q1 Gamit mǝttoman gagai, nǝmauran samit tivan tisa vǝsa batbat \q2 husur dereh nǝlomit tisa, mititaŋ. \p \v 26 “Gamit, mǝtb̃eum m̃os nǝvanuan p̃isi lǝb̃isal suh gamito, nǝmauran samit tivan tisa vǝsa batbat, husur atǝmalit ta sutuai lugol maienan hǝn ahai kelkel ur gǝgǝras gail.” \s1 Gelǝmas bun aenemi sam̃ gail \r (Mat 5.38-48, 7.12a) \p \v 27 AYesu ep̃usan am ike, “Samtimaienan. Nukel mai gamit mǝttosǝsǝloŋ hǝn ginau ke: Mǝtelǝmas bun aenemi samit gail, gol tivoi van hǝn alat lotomǝtahun bun gamito, \v 28 us aGot hǝn b̃igol navoian van hǝn alat lotosor mǝdas gamito, sor tuṽ m̃os alat lotogol tosa hǝn gamito. \v 29 Avan ideh b̃iṽos nǝtarhom̃, gipair hǝn nǝtarhom̃ togon van hǝni. Avan ideh b̃ilav nahurabat naut susus sam̃, gidam̃ hǝni ke tilav nǝhai susun sam̃ am. \v 30 Geviol mai galit p̃isi lǝb̃eus gaiug hǝn natideh, ale avan ideh b̃ilav natideh sam̃, sageusi ke tilav tǝlmam hǝni. \v 31 Naṽide mǝttolǝŋoni ke nǝvanuan gail ligole van hǝn gamito, mitigol naṽide enan van hǝn galito. \p \v 32 “Mǝtb̃elǝmas bun ŋai alat lotolǝmas bun gamito, savi natideh. Husur ke alat nǝsaan am lolǝmas bun alat lotolǝmas bun galito. \v 33 Mǝtb̃ivoi ŋai hǝn alat lotovoi hǝn gamito, savi natideh. Bathut alat nǝsaan am lugol tomagenan. \v 34 Mǝtb̃idam̃ hǝn nǝvat ŋai mai alat mǝttonau ke lǝb̃isar gele, savi natideh. Alat nǝsaan am ludam̃ hǝn nǝvat mai galit gabag, hǝn lǝb̃isar gel nǝkabut p̃isi. \v 35 Be ivoi ke gamit mǝtetile. Mǝtelǝmas bun aenemi samit gail, mitivoi hǝn galito. Mitidam̃ hǝn nǝvat mai galito, be samtitoh vir nǝ-sar-gele-an. Mǝtb̃imaienan, dereh aGot tilav nakonp̃urp̃uran totibau mai gamito ale mǝtegǝm vi anatun aGot toyalyal buni. Bathut gai ivoi hǝn alat lǝsasipa vi tǝban mai nǝvanuan nǝsaan gail. \v 36 Nǝlomit timastaŋis nǝvanuan gail sum̃an aTǝmamit len nǝmav nǝlon totaŋis galito.” \s1 Gikel nakitinan husur nǝvanuan p̃isi \r (Mat 7.1-5) \p \v 37 AYesu isor am ke, “Samtike nǝvanuan tile isa ale aGot asike ike mǝtusa. Samtisab̃ sǝhoti ke nǝvanuan tile timaspanis. Imagenan aGot asike isab̃ sǝhoti ke gamit mitimaspanis. Mǝterub̃at nǝsaan nǝvanuan togole hǝn gamito, imagenan dereh aGot terub̃at nǝsaan samito. \v 38 Mǝteviol, imagenan dereh aGot teviol mai gamito. Gai dereh teviol hǝn tisob̃ur mai gamito, teirir hǝni, tepul sǝsǝhov variviriv. Bathut mǝtb̃eviol habat o mǝtb̃eviol kǝkereh, aGot teviol magenan mai gamito.” \p \v 39 AYesu ep̃usan am, ib̃ol maiegai ke: “Ametb̃esw elǝboi b̃esǝhar ametb̃esw togon a? Aoa, gǝlar p̃isi dereh aripal suluṽi, ariteh len nab̃ur. \v 40 Ahai susur, satibau sǝhor ahai p̃usan san, be avan ideh tolǝboi sǝhot p̃is nap̃usanan sihai p̃usan san, dereh tesum̃an gai. \p \v 41 “Husur nǝsa gotokǝta kot nakumashǝhai len namǝtan aṽam̃, be gǝsǝnau nab̃iltitarhai len namǝtam̃? \v 42 Imabe gotoke, ‘Wawa, nidakuv nakumashǝhai dan namǝtam̃,’ nǝboŋ gotokad nǝtarhai gǝsarisi len namǝtam̃? Gaiug gotovi vanuan gǝgǝras, gilav kuv nǝtarhai dan namǝtam̃ bai. Gǝb̃igole b̃inoŋ nakǝtaan sam̃ dereh timasil tinor hǝn gǝb̃idakuv nakumashǝhai dan namǝtan aṽam̃. \s1 Nǝhai mai naṽite \r (Mat 7.16-20, 12.33-35) \p \v 43 “Nǝhai tovoi sǝṽan hǝn naṽit tosa. Nǝhai tosa sǝṽan hǝn naṽit tovoi. \v 44 Goris lǝboi nǝhai ideh nǝboŋ gotoris naṽite. Nǝvanuan gail lǝsavǝrus naṽit tovoi hun nafik o nakrep len nǝhau tosa tokad nasunite.\f + \fr 6.44 \ft Nǝhau enan ehun nab̃ulgǝgau.\f* \v 45 Nǝvanuan tovoi igol navoian len navoian topul len nǝlon, mai nǝvanuan tosa igol nǝsaan len nǝsaan topul len nǝlon. Bathut, nǝsa nǝvanuan tokele, evivile len nǝsa topul sǝsǝhov len nǝlon. \s1 Nǝvanuan na-um-im-an eru \r (Mat 7.24-27) \p \v 46 “Mǝtokis ginau ke, ‘Masta, Masta,’ be mǝtsagol nǝsa notokele. Imabe? \v 47 Nǝvanuan p̃isi lotogǝm hǝn ginau, lotosǝsǝloŋ hǝn nasoruan sagw mai lotogole, lumaiegai ke: \v 48 Ehum avan sua toum hǝn naim, tokir sareh ale toriŋ nǝpaudesen len nǝvat mot. Nǝboŋ nilev togǝmai, nawisel tovi mǝhat, iṽas naim be sakur hǝni husur eum hǝni idaŋ habat. \v 49 Be avan ideh tosǝsǝloŋ hǝn nasoruan sagw ale sagole, esum̃an avan sua toum hǝn naim topat len tan, nǝpaudesen tob̃uer. Nǝboŋ nawisel tolev, toṽas naim enan, vǝha-sua ŋai erus, iteh vǝmasirsir.” \c 7 \s1 Nadǝlomian hǝn nasoltia sua \r (Mat 8.5-13) \p \v 1 Nǝboŋ aYesu tokǝmaienan tonoŋ, ibar naut a Kapernaum. \v 2 Len naut enan ikad nasenturion sua tokad naslev. Nasenturion enan inau ke naslev san tovoi habat. Be naslev emǝsah, hum ma b̃emǝsol. \v 3 Nasenturion esǝsǝloŋ hǝn nasoruan husur aYesu, ale esǝvat alat evis lotoil a m̃o hǝn naJu gail van hǝni hǝn lǝb̃eusi ke, tegǝm hǝn b̃igol naslev san timaur. \v 4 Nǝboŋ lotogǝm hǝn aYesu, loŋiri ke, “Bathut atenan inor, ivoi hǝn gǝb̃igol nategai m̃osi, \v 5 husur elǝmas bun nǝvanuan sadit gail, ale eum hǝn naim nab̃onb̃onan sinamito.” \p \v 6 Ŋa aYesu ivan mai galito. Nǝboŋ pǝpadaŋ hǝn b̃ibar naim enan, nasenturion esǝvat esan gail hǝn lǝb̃ikel maii ke: “Nasub̃, ivoi ke sagegǝm pǝpadaŋ am, husur ginau nǝsanor kasi hǝn gǝb̃eb̃is lohoim sagw. \v 7 Imaienan nunau ginau ke, nǝsanor kasi hǝn nǝb̃ebubur mai gaiug. Avil gǝb̃ikele ke naslev sagw b̃imaur, dereh timaur. \v 8 Nokǝmaienan husur ginau nutoh pipihabǝlan alat lotoil a m̃o hǝn ginau, ale nasoltia gail lutoh pipihabǝlagw. Nǝb̃ikel mai tosua ke, ‘Givan,’ dereh tivan; nǝb̃ikel mai sual am ke, ‘Gegǝmai,’ dereh tegǝmai. Nǝb̃ikel mai naslev sagw ke, ‘Gigol nategai,’ ale dereh tigole.” \p \v 9 Nǝboŋ aYesu tosǝsǝloŋ hǝni, ip̃aŋ lan. Ipair van hǝn naluṽoh lotohusuri ale ike, “Nukel mai gamit ke; nǝsǝsab̃ nadǝlomian todaŋ maiegai len alat seIsrael.” \p \v 10 Beti alat sinasenturion, gai tosǝvat galito, lotǝlmam vahim ale lusab̃i ke naslev imaur buni. \s1 AYesu igol anatun ulum̃an sibatunau ile mǝhat dan nǝmatan \p \v 11 Pelan han aYesu evi Nain, navile sua. Ale ahai susur san gail mai nab̃iltiluṽoh lutah maii. \v 12 Nǝboŋ aYesu toyar pǝpadaŋ hǝn nametlǝkau hǝn navile, alat a Nain lupat naulum̃an sua tomat vivile, tovi aṽisusua sinan. Lupati len nǝmel. Anan evi batunau, ale nab̃iltiluṽoh a Nain luyar mai alitenan. \v 13 Nǝboŋ Nasub̃ toris alitenan, nǝlon itaŋisi ale ike, “Sagitaŋ.” \p \v 14 Beti ivan, ibar nǝmel nǝmatan, ale alat lotopati loil. Ike, “Mantuhmar, nukel mai gaiug, gile mǝhat!” \v 15 Ale nǝmantuhmar ebǝtah mǝhat, etub̃at sor. Beti aYesu eviol hǝni mai anan. \p \v 16 Galit p̃isi lomǝtahw, lumaŋmaŋ ale lusor sal suh nǝyalyalan siGot ke, “Ahai kelkel ur sua toyalyal evisi hǝn gidato!” Lusor am ke, “AGot egǝm hǝn b̃evi tarhǝt sidato, nǝvanuan san gail.” \p \v 17 Na-kel-uri-an egai husur aYesu iperŋan naut p̃isi a Jutea mai naut p̃isi todar visi. \s1 AYesu mai aJon Baptais \r (Mat 11.2-19) \p \v 18 Ahai susur siJon gail lukel ur natgalen p̃isi maii. Ale ekis galit eru, \v 19 esǝvat gǝlaru van hǝn Nasub̃ hǝn arb̃eusi ke, “Gaiug govi nǝvanuan togǝmgǝmai o ivoi ke namtitoh vir sual am?” \v 20 Nǝboŋ artogǝm hǝni, arousi ke, “AJon Baptais esǝvat ginamǝru gǝm hǝn gaiug, eusi ke, ‘Govi nǝvanuan togǝmgǝmai o ivoi ke namtitoh vir tile am?’” \p \v 21 Len nǝboŋ enan ŋai aYesu igol nǝvanuan isob̃ur lotokad namǝsahan tiltile lumaur, igol galevis, nanunun nǝmargobut gail lumakuv dan galito. Ale ilav nakǝtaan mai nametb̃esw isob̃ur. \v 22 Imagenan isor var gǝlaru ke, “Mǝretǝlmam ale kel mai aJon nǝsa mǝrtorisi mai mǝrtosǝsǝloŋ hǝni: ametb̃esw gail lukad nakǝtaan, alat narielit togau luyar, alat lotokad naleprosi lumaur, luveveu, nǝdariŋ b̃ulb̃ulol gail losǝsǝloŋ mai alat lotomat lule mǝhat dan nǝmatan. Ale alat lotopar tite losǝsǝloŋ hǝn na-kel-uri-an tovoi.\x * \xo 7.22 \xt Isa 35.5-6, 61.1\x* \v 23 AGot tigol tivoi hǝn avan ideh sateh dan nadǝlomian len ginau sil nǝsa notogole.” \p \v 24 Nǝboŋ ahai pispisul siJon artovan, aYesu etub̃at sor husur aJon mai naluṽoh ke, “Nǝboŋ mǝttovi lan naut masmas tob̃ǝb̃esw, mǝtuvan varis nǝsa? Naṽiliol nǝlan toṽuvi tokurkur a?\f + \fr 7.24 \ft Len naut egai hum ma tosor husur nǝvanuan todidimair, togǝgel hǝn nǝnauan akis.\f* Aoa! \v 25 B̃eb̃uer, mǝtuvan hǝn mǝtb̃eris nǝsa? Naulum̃an tosun nahurabat nǝvat halit totibau a? Aoa! Alat lotosun nahurabat tomaienan, lotokad nakontit p̃isi, galit losuh len nab̃iltiim sekiŋ gail! \v 26 B̃imaienan, mǝtuvan hǝn mǝtb̃eris nǝsa? Ahai kelkel ur sual a? Evoi, nukel mai gamit ke savi ahai kelkel ur ŋai, iyalyal sǝhor ahai kelkel ur. \v 27 Atenan evi nǝvanuan natosian siGot tokel husuri ke: ‘Geris! dereh nesǝvat ahai pispisul sagw a m̃o hǝn gaiug toutaut hǝn nap̃isal sam̃ m̃os gaiug.’\x * \xo 7.27 \xt Mal 3.1\x* \p \v 28 “Nukel mai gamit ke, sǝkad avan ideh napǝhaṽut topasi, tosǝhor aJon; Be len alat lototoh pipihabǝlan aGot, galit ideh tovi ut kǝmas iyalyal sǝhor aJon.” \p \v 29 (Galit isob̃ur mai galevis lotovi nǝvanuan nǝtaks aJon tobaptais hǝn galit tia, nǝboŋ lotosǝsǝloŋ hǝn aYesu, lukel lǝboii ke, nap̃isal siGot inor. \v 30 Avil naFarisi gail mai alat lotokad namitisau hǝn nalo, aJon sǝbaptais hǝn galito, lomǝtahun p̃is nap̃isal siGot mai nalǝŋonian siGot m̃os galito.) \p \v 31 AYesu isor am, ike, “Ale naur ta damǝŋai lumabe? Nolǝboi nǝb̃ike lohum nǝsa? \v 32 Losum̃an alahutai lotobǝtah len nǝmaket lotokai van hǝn galit gabag ke, ‘Namtoṽuv nab̃uvimal m̃os gamito be mǝtsǝsav; namtokǝkai hǝn nǝb̃e nǝmatan be mǝtsǝtaŋ!’ \v 33 Logǝgel hǝn nǝnauan salit tabtab. Nokǝmaienan husur nǝboŋ aJon Baptais togǝmai, sǝhan nabǝta, samun nǝwain, be mǝtuke, ‘Ikad natǝmat.’ \v 34 Avil aNatun Nǝvanuan egǝmai, ihan, emun, be mǝtuke, ‘Mǝteris! Naulum̃an tohan tǝmǝhav, tomun vatǝrog. Itah mai nǝvanuan nǝtaks mai nǝvanuan nǝsaan gail!’ \v 35 Be alat lotohusur nap̃isal siGot hǝn namitisau hǝn nǝmauran tonor, nǝmauran salito eṽusani ke nap̃isal siGot ekitin.” \s1 AYesu erub̃at nǝsaan sepǝhaṽut tosa \p \v 36 Ikad naFarisi sua, nahǝsan aSimon, tous aYesu hǝn b̃ihan maii, ale aYesu eb̃is lohoim san, ipat tarhǝgarin hǝn b̃ihan. \v 37 Nǝboŋ napǝhaṽut nǝsaan sua len nab̃iltivile enan tosǝsǝloŋ hǝni ke aYesu tohan len naim siFarisi enan, ipat nab̃otel nǝhai pǝhas van hǝn aYesu. \v 38 Eil pǝpadaŋ hǝn narien, itaŋ. Nǝboŋ totaŋ, namǝtarur san iteh len nalohrien aYesu gol arumosmos. Beti igargar narien hǝn navurun, esum̃ narien ale eb̃ir nǝhai pǝhas len narien gǝlaru. \v 39 NaFarisi tous aYesu hǝn b̃ihan, eris natenan. Nǝboŋ torisi inau len gai sǝb̃on ke, “Ategai tavi ahai kelkel ur, talǝboi as tobari, ale talǝboi am naṽide san ke alitenan evi pǝhaṽut nǝsaan.” \v 40 AYesu isor vari ke, “Simon, nukad natesua hǝn nǝb̃ikel mai gaiug.” ASimon ike, “Hai p̃usan, kele.” \p \v 41 AYesu ib̃ol hǝni ke, “Ikad alaruevis. Arukabut hǝn nǝvat sivan sua todam̃ hǝni mai gǝlaru. Sua ikabut hǝn natenarius\f + \fr 7.41 \fq Natenarius \ft evi nǝvat nap̃urp̃uran hǝn nauman hǝn nǝmariboŋ tosua.\f* tovi 500, togon ikabut hǝn 50. \v 42 Gǝlar p̃isi arsǝkad nǝvat hǝn arb̃isar gele, ŋa gai ikas kuv nǝkabut sǝlaru. Imaienan, gǝlar ta be elǝmas buni sǝhor togon?” \p \v 43 ASimon isor vari ke, “Hum ma atenan, nǝvanuan tokas kuv nǝkabut san totibau sǝhor togon.” AYesu ike, “Gokitin.” \p \v 44 Beti ipair van hǝn napǝhaṽut ale ikel mai aSimon ke, “Geris alitegai? Nǝboŋ notob̃is lohoim sam̃ gǝsǝlav nǝwai hǝn nǝb̃ekǝkas nariegw, wake namǝtarur selitegai igol nariegw imosmos hǝni ale igargari hǝn navurun. \v 45 Gǝsasum̃ nǝtarhogw hǝn na-ke-ivoi-an hǝn notogǝmai, wake nǝboŋ notob̃is lohoim, alitegai sasib hǝn tosum̃ nariegw gǝlaru. \v 46 Gǝsavǝhas nǝkadugw hǝn naoil hǝn naoliv hum naṽide sidato, wake gai eb̃ir nǝhai pǝhas len nariegw gǝlaru. \v 47 Bathut natgalenan, nukel mai gaiug ke, nǝsaan san gail lotosob̃ur lumarub̃at tia, imaienan gai elǝmas masuṽ hǝn ginau. Avil nǝvanuan, nǝsaan san tokǝkereh tomarub̃at, gai elǝmas bun ginau, be tokǝkereh ŋai.” \p \v 48 Beti aYesu ikel mai alitenan ke, “Nǝsaan sam̃ gail lumarub̃at.” \p \v 49 Be alat lototoh maii len nǝhanan ei lusor mai galit gabag ke, “Ase gagai, torub̃at nǝsaan gail tu maiegai?” \p \v 50 Ale aYesu ikel mai alitenan ke, “Nadǝlomian sam̃ gatolav kuv gaiug dan nǝsaan sam̃ gail. Givan, natǝm̃at tipat len nǝlom̃.” \c 8 \s1 Latpǝhaṽut lototah mai aYesu \p \v 1 Nǝboŋ tonoŋ, aYesu iyar tur len navile gail mai nab̃iltivile gail. Ikel ur na-kel-uri-an tovoi husur natohan pipihabǝlan aGot. Ahai pispisul lotovi 12 lutah maii. \v 2 Napǝhaṽut galevis, aYesu togol galit lotomaur dan nanunun nǝmargobut mai namǝsahan, galit am lutah maii. Lovi: aMeri ta Maktala, nanunun nǝmargobut tomǝlevru lotomakuv dani tia; \v 3 aJoanna asoan aKusa toil a m̃o hǝn naim siHerot Antipas tovi kiŋ; aSusanna; mai isob̃ur am. Latpǝhaṽut galenan, len nǝsa lotokade, loviol kǝmas hǝn nǝvat salito m̃os aYesu mai nǝvanuan san gail. \s1 AYesu ib̃ol husur namisurhuwit \r (Mat 13.1-9; Mak 4.1-9) \p \v 4 Nǝboŋ naluṽoh hǝn navile galevis lotogǝm hǝn aYesu, lub̃onb̃on, ale ikel nǝb̃ol p̃usan ke, \v 5 “Avan sua tomabmabul namisurhut gail ivan vabubulan namisurhuwit han. Nǝboŋ tobubulani maienan, galevis luteh len nap̃isal; nǝvanuan gail lupal gat gail ale nǝman namǝsav luhan p̃isi. \v 6 Galevis luteh len naut tobaŋ vat. Nǝboŋ lototov, lumayoh husur nǝwai eb̃uer len naut enan. \v 7 Galevis luteh rivuh len nǝharhǝhau tokad nasunite. Nǝboŋ artotov, nǝhau eruŋ gut bun nawit. \v 8 Namisurhuwit galevis am luteh len nǝtan tokǝnoh. Lutov ale sǝdareh luṽan vǝha-100 len nǝsa nǝvanuan tomabule.” Nǝboŋ aYesu tokǝmaienan tonoŋ, ikai ke, “Avan ideh tokad nǝdariŋan hǝn b̃esǝsǝloŋ, tesǝsǝloŋ m̃au!” \s1 AYesu ikel nǝb̃ol p̃usan m̃os nǝsa? \r (Mat 13.10-17; Mak 4.10-12) \p \v 9 Ahai susur san gail lousi ke tikel namilen nǝb̃ol p̃usan enan. \v 10 Ike, “AGot idam̃ hǝni tia hǝn mǝtb̃elǝboi nǝsa tosusuah husur natohan pipihabǝlan aGot, avil nusor mai alatevis tile am hǝn nǝb̃ol p̃usan hǝn ke, \q1 “‘naut kǝmas lǝb̃ekǝta, kǝta, lǝsakǝta lǝboi nǝsa aGot togole; \q1 naut kǝmas lǝb̃esǝsǝloŋ, sǝsǝloŋ, lǝsasǝsǝloŋ lǝboi nǝsa aGot togole.’\x * \xo 8.10 \xt Isa 6.9-10\x* \s1 AYesu isor vǝsvǝsai nǝb̃ol hǝn namisurhuwit \r (Mat 13.18-23; Mak 4.13-20) \p \v 11 “Namilen nǝb̃ol p̃usan imaiegai ke: Namisurhut gail evi nasoruan siGot. \v 12 Alat lototeh len nap̃isal losum̃an alat lotosǝsǝloŋ, beti natǝmat egǝm, lav kuv nasoruan dan nǝlolito hǝn asike lǝb̃ikad nadǝlomian, asike aGot b̃ilav kuv galit dan nǝsaan. \v 13 Alat lototeh len naut tobaŋ vat losum̃an alat lotolav nasoruan len nakemkeman nǝboŋ lotosǝsǝloŋ hǝni, be nǝharhǝt salit gail lǝsakir sǝdaŋ. Nadǝlomian salit sabǝlav van vǝbar nǝboŋ nǝmauran totaltal kitev nadǝlomian salit ke timabe, ale nadǝlomian salit iteh. \v 14 Alat lototeh rivuh hǝn nǝhau tosǝsǝnot, losum̃an alat lotosǝsǝloŋ be len nǝmauran salit tovan, napulan hǝn natite, na-lǝŋon-isa-an mai nahǝhaṽuran, loruŋ gut gat galito gol ke lǝsatov vabǝbau hum lǝsǝmatmatu len nadǝlomian salito. \v 15 Avil namisurhuwit gail lototeh len nǝtan tokǝnoh, losum̃an alat lotokad nǝlolit tonor mai tovoi buni. Nǝboŋ lotosǝsǝloŋ hǝn nasoruan siGot, lunau gati, ale len nǝ-daŋ-b̃uri-an, luṽan hǝn naṽit nǝmauran tovoi. \s1 Nam̃ial tom̃ial \r (Mak 4.21-25) \p \v 16 “Avan ideh asike epigau nam̃ial hǝn b̃ikabut gole len nab̃iliwai o susuani pipimel. Aoa, eriŋi a mǝhat hǝn b̃em̃ial len narum̃ hǝn alat lotovi lohoim lǝb̃erisi. \v 17 Imaienan, natit p̃isi tosusuah, dereh tevisi p̃arp̃ar, natit p̃isi tokǝkol, dereh aGot tesǝŋav hǝni, tevǝhoti. \v 18 Imaienan, mǝtesǝsǝloŋ vahvahur nasoruan hǝn mǝtb̃elǝboii. Avan ideh tokad nalǝboian, dereh aGot teviol hǝni am maii, be avan ideh tomǝtahuhn b̃elǝboi nǝsa notokele, dereh aGot tilav kuv nalǝboian tonau ke tokade dani.” \s1 Anan aYesu mai aṽan aYesu gail \r (Mat 12.46-50; Mak 3.31-35) \p \v 19 Beti aṽan aYesu matmat gail mai anan logǝm hǝn lǝb̃erisi, be lodǝdas lǝb̃egǝm pǝpadaŋ hǝni husur naluṽoh. \v 20 Imaienan napisulan sua egǝm hǝni ke, “Aṽam̃ gail mai anam̃ saltoil vivile. Luke leris gaiug.” \v 21 Isor vari ke, “Alat lotosǝsǝloŋ hǝn nasoruan siGot ale lotogol nǝsa tokele, galito lovi anagw mai aṽagw gail.” \s1 AYesu igol nǝlan todaŋ etǝm̃at \r (Mat 8.23-27; Mak 4.35-41) \p \v 22 Boŋ sua aYesu ikel mai ahai susur san gail ke, “Datevi tarhǝte len nab̃iltiwai egai.” Ŋa lusah len nab̃ot, lugam van. \p \v 23 Nǝboŋ lotogamgam van, aYesu ipatmari. Beti nǝlan eṽuv idaŋ len nǝwai, nab̃ot epul, pǝpadaŋ hǝn b̃emun. \v 24 Ale ahai susur gail lovǝŋon aYesu, luke, “Masta, Masta, dereh datimasig!” Ale aYesu ile mǝhat, isor idaŋ van hǝn nǝlan mai nǝwai topus; ale nǝlan evi pan, nǝwai etǝm̃at. \v 25 Eus galit ke, “Nadǝlomian samit gai be?” Len namǝtahwan salito lup̃aŋ lan, lousus galit gabag ke, “Ategai ase? Isor idaŋ van hǝn nǝlan mai nǝwai be gǝlaru arugol husur nǝsa tokele.” \s1 Naulum̃an tokad natǝmat gail \r (Mat 8.28-34; Mak 5.1-20) \p \v 26 Beti lugam kotov nab̃iltiwai dan naut a Kalili vǝbar naut silat a Kerasa. \v 27 Nǝboŋ aYesu tomariŋ vahut, auleKerasa sua, nanunun nǝmargobut gail lotob̃is lan, ebubur maii. Sutuai atenan sasun nahurabat, satoh len naim, be itoh len nab̃urhuvat nǝmatan gail. \v 28-29 Vǝha-sob̃sob̃ur tia nanunun nǝmargobut itah gati, naut kǝmas lotobaŋis gati hǝn natsen len narien mai navǝlan ale lokǝta kǝkol hǝni, ilav kotov natsen gail ale nanunun tosa ehuti vi lan naut tob̃ǝb̃esw. Nǝboŋ toris aYesu eis habat, iteh bathurien. AYesu ikele hǝn nanunun tosa ke timakuv dan naulum̃an. Ale ikai p̃erhado ke, “Gaiug savi hǝn gǝb̃emǝdas ginau, aYesu, aNatun aGot toyalyal buni! Noŋir gaiug, sagipansem ginau m̃ud!” \v 30 Ale aYesu eusi ke, “Nahǝsam̃ ase?” Isor vari ke, “Luṽoh,” husur nanunun nǝmargobut isob̃ur lob̃is lan. \v 31 Ale loŋirŋiri ke satesǝvat galit vi lan nab̃ur nǝpanisan sǝkad nabutite.\x * \xo 8.31 \xt KelV 9.1-5\x* \p \v 32 Ikad nab̃iltivǝshǝbuai lotosusu len naṽehuh ei. Ale nanunun tosa gail loŋiri ke tidam̃ hǝn galito lǝb̃eb̃is len nabuai gail. Idam̃ hǝni. \v 33 Nǝboŋ lotomakuv dan naulum̃an, lob̃is len nabuai gail, ale navǝshǝbuai lusarmar mariŋ len naṽehuh, luteh len nǝwai, lomun vǝmat. \p \v 34 Nǝboŋ alat lotokǝtkǝta tǝban nabuai gail lotoris nǝsa tovisi, lugam mǝtahw van vakel uri len nab̃iltivile mai naut p̃isi todar visi. \v 35 Ale nǝvanuan gail logǝm hǝn lǝb̃eris nǝsa tovisi. Nǝboŋ lotobar aYesu, lusab̃ naulum̃an, nanunun nǝmargobut lotomakuv dani, tobǝtah bathurien aYesu. Esun nahurabat tia, mai nǝnauan san ivoi, ale lomǝtahw. \v 36 Alat lotorisi lukel uri mai nǝvanuan gail, naṽide hǝn naulum̃an tomaur, natǝmat gail lotomakuv dani. \v 37 Imagenan alat a Kerasa p̃isi lous aYesu hǝn b̃ivan dan galit husur lopul hǝn namǝtahwan. Ŋa aYesu isah len nab̃ot hǝn b̃eriŋ naut enan. \v 38 Naulum̃an, nanunun nǝmargobut gail lotomakuv dani, eŋiri ke titah maii, be aYesu esǝvati van ke, \v 39 “Givahim hǝn gǝb̃ikel nǝsa aGot togole m̃os gaiug.” Ŋa atenan ivan, iyar tur len naut p̃isi len nab̃iltivile enan, ikel ur natit p̃isi aYesu togole m̃osi. \s1 Napǝhaṽut tomǝsah mai natǝbarehreh tomat \r (Mat 9.18-26; Mak 5.21-43) \p \v 40 Nǝboŋ aYesu totǝlmam vi Kalili, naluṽoh lohǝhaṽur hǝn natǝlmaman san husur luvatvat viri. \v 41 Beti avan sua toil a m̃o hǝn naim nab̃onb̃onan, nahǝsan aJairus, egǝm, iteh bathurien aYesu, eŋiri ke tivahim maii. \v 42 Gai ikad natǝbarehreh tosua ŋai nǝdam̃ han tovi 12, be pǝpadaŋ timat. \p Nǝboŋ aYesu toyar maii van, len nǝyaran san naluṽoh lorihiti. \v 43 Galit sua, napǝhaṽut, nǝda han igam len nasihau tovi 12 avil avan ideh edǝdas b̃igol b̃imaur.\f + \fr 8.43 \ft Natosian galevis ta sutuai luke: \fq eṽur ahai rerer gail hǝn lǝb̃igol b̃imaur sob̃uer.\f* \v 44 Iyar pǝpadaŋ a tahw hǝni ale ibar nagilen nahurabat san. Vǝha-sua ŋai nǝda han sǝgam am. \v 45 AYesu eus ke, “As tobar ginau?” Galit p̃isi luke savi galito. APita ike, “Masta, naluṽoh lorihit gaiug.” \v 46 Be aYesu ike, “Avan sua ibar ginau husur nolǝboii ke nǝdaŋan ivan dan ginau.”\f + \fr 8.46 \ft Nǝdaŋan siYesu imadihdih, naut kǝmas galevis ivan dani, nǝdaŋan san ipat p̃itp̃itoṽ sal.\f* \v 47 Nǝboŋ napǝhaṽut tonau ke aYesu telǝboii, egǝm hǝni, ipab, iteh bathurien. Len nǝholito ikel maii ke hǝn nǝsa tobari mai nǝsa tovisi ke vǝha-sua ŋai imaur tǝtas. \v 48 Beti aYesu ikel mai alitenan ke, “Nadǝlomian sam̃ igol ke gumaur. Givan, nǝlom̃ tikad natǝm̃at.” \p \v 49 Nǝboŋ aYesu tosor sal, avan sua egǝm len naim siJairus toil a m̃o hǝn naim nab̃onb̃onan, ike, “Anatvavim̃ imat ebun, sagemǝdas ahai p̃usan am.” \v 50 Nǝboŋ aYesu tosǝsǝloŋ hǝni, ikel mai aJairus ke, “Sagemǝtahw, riŋ nǝlom̃ len ginau ŋai, ale dereh timaur.” \p \v 51 Nǝboŋ tovi lohoim siJairus, sǝdam̃ hǝn avan ideh b̃eb̃is lohoim maii, be idam̃ hǝn aPita, aJemes, aJon, atǝman natǝbarehreh, mai anan, alatenan ŋai. \v 52 Len nǝboŋ enan ŋai nǝvanuan p̃isi lutaŋ vaisis hǝni. Ris aYesu toke, “Samtitaŋ, gai sǝmat, ipatmari ŋai.” \v 53 Luman sili husur lolǝboii ke imat tia. \v 54 Avil aYesu etǝgau nalohvǝlan ikai ke, “Anatugw, gile mǝhat!” \v 55 Ale nanunun etǝlmam, vǝha-sua ŋai ile mǝhat. Beti aYesu ikel mai alarmisoan ke arevǝŋani. \v 56 Anan mai atǝman arumaŋmaŋ avil aYesu ikel idaŋ mai gǝlaru ke saarikel nǝsa tovisi mai avan ideh. \c 9 \s1 AYesu esǝvat ahai pispisul san gail \r (Mat 10.5-15; Mak 6.7-13) \p \v 1 Nǝboŋ aYesu tokis b̃onb̃on hǝn ahai pispisul san tovi 12, ilav mai galito na-il-a-m̃o-an mai nǝdaŋan hǝn lǝb̃ehut natǝmat p̃isi mai hǝn lǝb̃igol alat lotomǝsah lǝb̃imaur. \v 2 Ale esǝvat galito hǝn lǝb̃ikel ur natohan pipihabǝlan aGot mai hǝn lǝb̃igol nǝvanuan gail lǝb̃imaur. \v 3 Ikel mai galit ke, “Samtipat natideh hǝn nǝyaran samito. Samtipat nǝhai tǝbatehw, nǝhad sǝsǝŋon, nǝvat o nǝhai susun gǝgel. \v 4 Naim ideh mǝtb̃eb̃is lan, toh ei vǝbar nǝboŋ mǝtb̃eriŋ navile enan. \v 5 Nǝvanuan gail lǝb̃emǝtahun gamito, nǝboŋ mǝtb̃eriŋ navile enan, dardar hǝn nǝmasiav dan nariemito hǝn b̃imasil ke aGot sahǝhaṽur hǝn galito.” \p \v 6 Nǝboŋ tokǝmaienan tonoŋ lovivile, luyar husur navile ṽisusua. Len naut p̃isi lukel na-kel-uri-an tovoi ale lugol alat lotomǝsah lumaur. \s1 AHerot salǝboii ke aYesu ase \r (Mat 14.1-12; Mak 6.14-29) \p \v 7 Len nǝboŋ enan aHerot Antipas, tovi vanuan totibau, esǝsǝloŋ hǝn natgalenan lotovisi. Edǝdarŋab̃u lan husur galevis luke aYesu tovi aJon tole mǝhat dan nǝmatan, \v 8 galevis luke tovi aElijah tovisi, mai galevis am luke tovi ahai kelkel ur ta sutuai sua tomaur tǝtas. \v 9 Be aHerot ike, “Nuta kotov nǝkadun aJon tia. Imaienan, ase ganan notosǝsǝloŋ hǝn natgalenan husuri?” Ale aHerot idoŋ nap̃isal hǝn b̃ebubur mai aYesu. \s1 AYesu evǝŋan naulum̃an tovi 5,000 \r (Mat 14.13-21; Mak 6.30-44; Jon 6.1-14) \p \v 10 Nǝboŋ ahai pispisul gail lototǝlmam, lukel mai aYesu nǝsa lotogole. Beti esǝhar galit vi lan nab̃iltivile Petsaita hǝn lǝb̃itoh ei sǝb̃olito, \v 11 avil nǝboŋ naluṽoh lotosǝsǝloŋ lǝboii, lohusuri. AYesu ikel nahǝhaṽuran san mai galito, isor mai galit husur natohan pipihabǝlan aGot, ale igol alat lotomǝsah lumaur. \p \v 12 Ut mǝdau, namityal pǝpadaŋ hǝn b̃imasur, ahai pispisul lotovi 12 logǝm hǝni, luke, “Gesǝvat naluṽoh vi tut vi lan navile mai naut gail lotodar vis naut egai hǝn lǝb̃isab̃ nǝhanian mai naut nǝpatan, husur naut egai eb̃ǝb̃esw, ipat a tut.” \v 13 Ikel mai galit ke, “Gamit mitilav nǝhanian ideh mai galito!” Lusor vari ke, “Namtukad natuhbǝta erim mai naieh eru ŋai, Golǝŋon ke namtivan hǝn namtb̃eṽur nǝhanian m̃os naluṽoh p̃isi a.” \v 14 (Husur ke ikad naulum̃an tovi 5,000 ei.) Avil ikel mai ahai susur san gail ke, “Mitigol ke lebǝtah hǝn b̃ikad naulum̃an len natuhluṽoh ṽisusua b̃evi 50.” \v 15 Ale ahai susur gail lugole, galit p̃isi lobǝtah. \v 16 AYesu ilav nabǝta erim mai naieh eru, ekǝta vi lan nǝmav hǝn b̃ike sipa, ale eb̃ur kotov gail. Beti ilav nahudhut gail mai ahai susur gail hǝn lǝb̃epǝpehuni mai nǝvanuan gail. \v 17 Nǝboŋ galit p̃isi lotohan vǝhanukub tonoŋ, ahai susur gail losǝŋon nǝhad tovi 12 hǝn nasughanian lǝsǝhani.\x * \xo 9.17 \xt 2Ki 4.42-44\x* \s1 APita ike aYesu evi aKristo, aGot totabtabuh lan \r (Mat 16.13-19; Mak 8.27-29) \p \v 18 Len nǝboŋ sua, nǝboŋ aYesu mai ahai susur san gail lototoh sǝb̃olito, aYesu isor tuṽ. Nǝboŋ tosor tuṽ tonoŋ eus galit ke, “Naluṽoh gail, lukel ke ginau ase?” \p \v 19 Lusor vari ke, “Galevis luke aJon Baptais, galevis am luke aElijah, galevis tǝtas am luke ahai kelkel ur ta sutuai sua tomaur tǝtas.” \p \v 20 Ale eus ke, “Be gamito, mǝtukel ke ginau ase?” APita isor vari ke, “AKristo siGot, gai totabtabuh len gaiug.” \s1 AYesu epǝhav utaut hǝn nǝmatan san \r (Mat 16.20-28; Mak 8.30–9.1) \p \v 21 Ikai tas galito ke salikel mai avan ideh nǝsa aPita tomadhakele, \v 22 ike, “ANatun Nǝvanuan timaslǝŋon tisa vǝsa, alat lotoil a m̃o hǝn nǝvanuan gail, ab̃iltihai tutumav gail mai ahai p̃usan gail hǝn nalo, limasmǝtahuni, mai gai timasmat, ale len nǝboŋ b̃itor dereh timakuv dan nǝmatan.” \p \v 23 Beti ikel mai galit p̃isi ke, “Avan ideh b̃elǝŋon ke b̃evi ahai susur sagw, satigol nǝsa b̃elǝŋoni be len nǝboŋ p̃isi timasputsan nǝhai balbal san, vusi ale husur ginau. \v 24 Bathut avan ideh toke b̃etǝgau gat nǝmauran san, dereh timasig\f + \fr 9.24 \ft Len naut egai nǝboŋ aYesu toke \fq avan ideh toke b̃etǝgau gat nǝmauran san, dereh timasig \ft namilen ke avan ideh toke b̃etǝgau gat nǝmauran san len navile a pan, dereh nǝmauran vi sutuai timasig.\f* be avan ideh nǝmauran san b̃imasig m̃os ginau, dereh aGot tigol timaur vi sutuai. \v 25 Avan ideh totǝgau gat natit p̃isi len navile a pan be nǝlon imasig o nǝmauran san vi sutuai eb̃uer, gai ikad nǝsa? Esǝhor nǝsa lan? \v 26 Avan ideh b̃emǝmau hǝn ginau mai nasoruan sagw, atenan, aNatun Nǝvanuan temǝmau hǝni balai nǝboŋ b̃egǝm len nǝyalyalan san mai nǝyalyalan seTǝman mai aŋel san gail. \v 27 Nokitin, galevis lotoil gegai, asike lumat vǝbar lǝb̃eris natohan pipihabǝlan aGot.” \s1 Namǝnas kitin siYesu \r (Mat 17.1-8; Mak 9.2-8) \p \v 28 Nǝmariboŋ tomǝlevtor husur aYesu tokǝmaienan, esǝhar aPita, aJon mai aJemes, ale lovi mǝhat len naṽehuh hǝn b̃isor mai aGot. \v 29 Nǝboŋ tosorsor mai aGot, nǝhon egǝm tile mai nahurabat san egǝm pǝhapǝhw buni hun nǝkabil. \v 30 Vǝha-sua ŋai naulum̃an eru, aMoses mai aElijah arovisi \v 31 len namǝnas nǝmav, aruhol mai aYesu. Lusor husur nǝsa aYesu b̃igole b̃isarpoh len naut a Jerusalem a tahw hǝn b̃eriŋ navile a pan. \v 32 APita galito lupatmari. Nǝboŋ lotolele, lokǝta ris namǝnas san mai naulum̃an eru artoil maii.\x * \xo 9.32 \xt 2Pit 1.16-18\x* \v 33 Nǝboŋ artosudǝlam̃ aYesu, aPita isor mai aYesu ke, “Masta, ivoi hǝn dattotoh gegai. Namteum hǝn nǝpasvalǝval titor: tesua esam̃, tesua siMoses mai tesua siElijah.” (APita salǝboi nǝsa tokele.) \p \v 34 Nǝboŋ tosor sal, nǝmavukasw egǝm kabut gol galito, ale nǝboŋ lotob̃is len nǝmavukasw, aPita galit lomǝtahw. \v 35 Nadoldol isor len nǝmavukasw ke, “Ategai evi aNatugw nototabtabuh lan; gai, mǝtesǝsǝloŋ husuri!”\x * \xo 9.35 \xt Isa 42.1; Luk 3.22\x* \p \v 36 Nǝboŋ nadoldol tosor tonoŋ, lusab̃i ke aYesu sǝb̃on ŋai itoh. Naut ido hǝn gǝlaru. Len nǝboŋ galenan lǝsasor husur nǝsa lotorisi mai avan ideh. \s1 AYesu igol natǝtai imaur \r (Mat 17.14-18; Mak 9.14-27) \p \v 37 Pelan han, nǝboŋ lotomariŋ dan naṽehuh, nab̃iltiluṽoh lobubur mai aYesu. \v 38 Naulum̃an sua len galit ikai ke, “Hai p̃usan, noŋir gaiug ke geris anatugw ulum̃an husur nukad esua ŋai. \v 39 Nanunun sua itahtah gati, vǝha-sua ŋai igol ke ikai habat. Igol evinvinu, iteh taltaloŋ ŋa nabusun iyau, sǝvanvan dani be nǝboŋ tomakuv igol ke niben imap̃ulp̃ul habat. \v 40 Noŋir ahai susur sam̃ gail hǝn lǝb̃ehuti be lodǝdasi.” \v 41 AYesu ike, “Gamit mǝtsǝkad nadǝlomian, nǝmauran samit naur ta damǝŋai ikab̃kab̃ur masuṽ. Nitoh mai gamit tebǝlav mabe? Mǝtupar dǝlomian van van van nupetǝmas hǝni. Sǝhar anatum̃ gǝmai.” \p \v 42 Nǝboŋ natǝtai togǝm sal, natǝmat ibar hǝni len tan gol ke italtaloŋ. Be aYesu esivoh len nanunun tosa ke tevi tut, beti igol natǝtai imaur, ale eviol tǝlmam hǝni mai atǝman. \v 43 Galit p̃isi lup̃aŋ len nǝyalyalan, nǝdaŋan siGot. \s1 AYesu isor husur nǝmatan san tǝtas \r (Mat 17.22-23; Mak 9.30-32) \p Nǝboŋ galit p̃isi lotop̃aŋ, lotosor husur natit p̃isi togole, aYesu ikel mai ahai susur san gail ke, \v 44 “Mǝtesǝsǝloŋ vahvahur nasoruan galegai: Avan sua dereh teriŋ aNatun Nǝvanuan len navǝlan nǝvanuan gail.”\f + \fr 9.44 \ft Len nasoruan ta Kris naut egai namilen hum ma tovi: \fq Dereh aGot teriŋ aNatun Nǝvanuan len navǝlan nǝvanuan gail.\f* \v 45 Avil lotǝtan hǝn nǝsa tokele, namilen esusuah hǝn ke lodǝdas lǝb̃elǝboii ale lomǝtahw, lomǝtahun lǝb̃eusi hǝni. \s1 Ase iyalyal am? \r (Mat 18.1-5; Mak 9.33-40) \p \v 46 Ahai susur gail m̃au lotub̃at ṽitṽituh sil ke galit ta be iyalyal sǝhor galito. \v 47 AYesu elǝboi nǝnauan salito ale esǝhar natuhtǝtai, igol eil tǝban. \v 48 Ale ikel mai galito ke, “Avan ideh tohǝhaṽur hǝn natuhtǝtai sum̃an egai b̃itah maii len nahǝsagw, gai ehǝhaṽur hǝn ginau nǝb̃itah maii. Ale avan ideh tohǝhaṽur hǝn ginau nǝb̃itah maii, gai ehǝhaṽur hǝn atenan tosǝvat ginau. Husur ideh len gamito toriŋ gai a pan, gai m̃au etibau len nabunusian siGot.” \v 49 AJon isor vari ke, “Masta, namtoris avan sua tohut nanunun nǝmargobut gail len nahǝsam̃, ale namtuke satigole husur savi ginamit ideh.” \v 50 AYesu ike, “Samtikai tasi husur avan ideh samǝtahun gamito, gai evi tarhǝt samito.” \s1 Len navile sua a Samaria lomǝtahun aYesu \p \v 51 Nǝboŋ hǝn na-vi-mǝhat-an siYesu egǝm pǝpadaŋ ŋa len nǝboŋ enan ipair hǝn nǝhon vi Jerusalem. \v 52 Ale esǝvat ahai pispisul galevis luvan a m̃o. Len nǝyaran salito lob̃is len navile sua a Samaria hǝn lǝb̃eutaut viri; \v 53 be alat navile enan lomǝtahuni husur evi Jerusalem. \v 54 Nǝboŋ ahai susur san gǝlaru, aJemes mai aJon artoris nǝsa tovisi, aruke, “Nasub̃, guke namtekis nǝhab len nǝmav hǝn b̃ihan bun galito?”\x * \xo 9.54 \xt 2Ki 1.10, 12\x* \p \v 55 Be aYesu ipair, isor idaŋ, esivoh len gǝlaru ke arsanor, \v 56 ale lovi lan navile togon. \s1 Nǝvanuan toke tehusur aYesu timabe? \r (Mat 8.19-22) \p \v 57 Nǝboŋ lotoyar husur nap̃isal, avan sua ikel maii ke, “Dereh nehusur gaiug naut p̃isi gǝb̃evi lan.” \v 58 Ale aYesu ikel maii ke, “Nafoks gail lukad nab̃ur patǝpat len tan, mai nǝman namǝsav gail lukad nǝhai ŋodŋod, be aNatun Nǝvanuan sǝkad naut ideh hǝn b̃ipat turuŋ lan, hǝn b̃iŋavŋav.” \v 59 Ale ikel mai nǝvanuan tile ke, “Gehusur ginau!” Avil ike, “Nasub̃, gidam̃ hǝn ginau nia tavun atǝmagw bai.” \v 60 Ris aYesu tosor vari ke, “Geriŋ alat lotomat litavun nǝvanuan salit gail lotomat, avil gaiug, gia kel ur natohan pipihabǝlan aGot.” \v 61 Nǝvanuan tile am ike, “Dereh nehusur gaiug, Nasub̃, be gidam̃ hǝn ginau nivahim hǝn nǝb̃esudǝlam̃ nǝbathudud sagw bai.” \v 62 AYesu isor vari ke, “Avan ideh totǝgau gat nǝhai tivtivtan\f + \fr 9.62 \fq Nǝhai tivtivtan \ft silat a Jutea ikad nametǝlai tokan a pan. Nab̃uluk o natoŋki elivi mai nǝvanuan etǝgau gat nǝhai a tahw hǝn b̃iwol hǝni nǝboŋ totiv nǝtan.\f* be tokǝtkǝta tǝlmam, gai sanor kasi hǝn natohan pipihabǝlan aGot.” \c 10 \s1 AYesu esǝvat ahai susur gail lotovi 72 \p \v 1 Husur nǝboŋ enan, aYesu itabtabuh len ahai susur tile am lotovi 72\f + \fr 10.1 \ft Natosian galevis ta sutuai luke: \fq 70. \ft Imagegai len 10.17\f*, ale esǝvat galito lorururu a m̃o hǝni van hǝn navile mai naut p̃isi ke pǝpadaŋ b̃evi lan. \v 2 Ikel mai galito ke, “Nǝhanian totov tomatu isob̃ur, be nǝvanuan nauman lovis ŋai. Imagenan, mǝteŋir aMasta hǝn nǝmatuan ke tesǝvat nǝvanuan nauman gail vi lan nǝmarireu nǝmatuan san. \v 3 Mitivan! Nosǝvat gamito mǝttosum̃an natuhsipsip gail rivuh len navǝshǝlipah katkat lotovi enemi gail.\f + \fr 10.3 \ft Len nasoruan ta Kris ike wolf. \fq Nawolf \ft ehum nab̃iltilipah katkat.\f* \v 4 Samtilav nǝpaus van, samtitariv nǝhad, samtitariv naributbut gail; ale samtikel na-ke-ivoi-an mai alat mǝtb̃ebubur mai galit metp̃isal. \v 5 Nǝboŋ mǝtb̃eb̃is lohoim ideh, mitike, ‘Gamit lohoim egai, mitikad natǝm̃at len nǝlomito.’ \v 6 B̃ikad nǝvanuan tolǝmas natǝm̃at ei, natǝm̃at mǝttokele tipat len nǝlon; b̃eb̃uer, dereh natǝm̃at tetǝlmam van hǝn gamito. \v 7 Mititoh len naim enan ŋai, mitihan, mǝtemun natideh lotolav mai gamito bathut inor hǝn nǝvanuan nauman tikad nap̃urp̃uran hǝn nauman san. Samtelul titau vi lan naim tiltile gail.\x * \xo 10.7 \xt Mat 10.10; 1Kor 9.14; 1Tim 5.18\x* \v 8 Nǝboŋ mǝtb̃evi lan navile ideh ale nǝvanuan gail lǝb̃ehǝhaṽur hǝn gamito, mitihan nǝsa lǝb̃eutaut hǝni m̃os gamito. \v 9 Mitigol alat lotomǝsah limaur ale kel mai galit ke, ‘Natohan pipihabǝlan aGot egǝm pǝpadaŋ hǝn gamito.’ \v 10 Wake nǝboŋ mǝrb̃evi lan navile ideh ale lǝb̃emǝtahun gamito, mǝtevi lan nametp̃isal han gail ale mitike, \v 11 ‘Namrudardar hǝn nǝmasiav hǝn navile samito dan narienamǝru, eṽusani ke aGot sahǝhaṽur hǝn gamito. Be mitimaslǝboii ke, natohan pipihabǝlan aGot egǝm pǝpadaŋ tia hǝn gamito.’\x * \xo 10.11 \xt Luk 9.3-5\x* \v 12 Nukel mai gamit ke, len nǝboŋ aGot b̃epǝpehun nǝvanuan gail, nǝpanismen sinavile enan dereh tesǝhor nǝpanismen b̃ibar naut a Sotom.”\x * \xo 10.12 \xt Gen 19.24-28\x* \s1 Navile gail lǝsǝpair dan nǝsaan \r (Mat 11.20-24) \p \v 13 AYesu isor am husur naut gail lotomǝtahuni ke, “Dereh tisa vǝsa hǝn gaiug, naut a Korasin, ale gaiug am, naut a Petsaita, tisa vǝsa hǝn gaiug! Husur ke nǝtagol namerikel gail len naut a Tair mai a Siton hun notogole len gamǝru, alat naut eru enan lǝtǝpair dan nǝsaan salito, asike lǝtavǝlo, lǝtasun nahurabat toharharo,\f + \fr 10.13 \fq Nahurabat toharharo \ft iharharo hun nǝbak namǝtu.\f* lǝtabǝtah len nǝmasiav mitihab.\x * \xo 10.13 \xt Isa 23.1-18; Eze 26.1–28.26; Jol 3.4-8; Zec 9.2-4\x* \v 14 Be husur mǝrsǝpair dan nǝsaan samǝru, len nǝboŋ siGot, aGot tipansem gamǝru sǝhor a Tair mai a Siton. \v 15 Gaiug am, naut a Kapernaum, gunau ke aGot tipatpat gaiug mǝhat vǝbar nǝmav a? Aoa! AGot dereh tilav gaiug vi pan vi lan naut nǝmatan.”\x * \xo 10.15 \xt Isa 14.13-15\x* \p \v 16 Beti aYesu ikel mai ahai susur san gail ke, “Avan ideh tosǝsǝloŋ hǝn gamito, gai esǝsǝloŋ hǝn ginau am; avan ideh tomǝtahun gamito, gai emǝtahun ginau am; avil avan ideh tomǝtahun ginau, gai emǝtahun atenan tosǝvat ginau.” Ale ahai susur lotovi 72 luvan. \s1 Ahai susur lotovi 72 lotǝlmam \p \v 17 Nǝboŋ ahai susur lotovi 72 lototǝlmam, lohǝhaṽur ale luke, “Nasub̃, natǝmat gail am lugol husur nǝsa namttokele len nahǝsam̃.” \v 18 Isor var galit ke, “Noris aSetan toteh dan nǝmav hun nǝkabil. \v 19 Nulav nǝdaŋan tia mai gamito hǝn mǝtb̃ipal gat nǝm̃at mai naskopion\f + \fr 10.19 \fq Naskopion \ft evi natuhtit sua tokad narien tomǝlevtor. Ikad nariṽriṽon totibau a m̃o hun nahuh, ale ikad nagilen tobǝlav kǝkereh tolǝboi b̃evǝlas nǝvanuan. Nǝboŋ tovǝlas nǝvanuan, elǝboi b̃igol nǝmatan.\f* gail mai hǝn mǝtb̃esǝhor aSetan mai esan gail; sǝkad natideh mǝtb̃esǝnah lan. \v 20 Imagenan samtehǝhaṽur husur nanunun nǝmargobut gail lotogol husur nǝsa mǝttokele, be mitikemkem husur aGot itos gat nahǝsamit tia len nǝmav.” \s1 AYesu ikemkem \r (Mat 11.25-27, 13.16-17) \p \v 21 Beti aYesu, aNunun aGot togol topul hǝn nakemkeman, ike, “Nusal suh gaiug aTata gotovi Masta hǝn nǝmav mai navile a pan, husur gosusuan natgalenan dan alat lotokad nǝkadulito mai alat lotokad namitisau hǝn navile a pan, be gukel vǝhot gail mai alat lotovi ut kǝmas hum atuhlahutai. Evoi aTata, husur gohǝhaṽur hǝn tomaienan.” \v 22 AYesu isor tǝtas ke, “ATǝmagw ilav natit p̃isi mai ginau tia. Sǝkad avan ideh tolǝboii ke ase aNatun aGot, be aTata ŋai elǝboii. Ale sǝkad avan ideh tolǝboii ke ase aTata, be aNatun ŋai elǝboii. Ale gai ilekis hǝn nǝvanuan galevis hǝn b̃evǝhot p̃arp̃ar hǝn aTata mai galito hǝn lǝb̃elǝboii.” \p \v 23 Beti nǝboŋ lototoh sǝb̃olito, aYesu ipair van hǝn ahai susur san gail ike, “Navoian siGot igol ke alat lotoris nǝsa mǝttorisi, lukab hǝni. \v 24 Bathut nukel mai gamit ke ahai kelkel ur mai nakiŋ ta sutuai lotosob̃ur lolǝŋon ke lǝtaris nǝsa mǝttorisi be lǝsarisi, lolǝŋon ke lǝtasǝsǝloŋ hǝn nǝsa mǝttosǝsǝloŋ hǝni, be lǝsasǝsǝloŋ hǝni.” \s1 Nǝb̃ol p̃usan husur auleSamaria tovoi \p \v 25 Len nǝboŋ sua avan sua tokad namitisau hǝn nalo ile mǝhat, ike aYesu tekǝkos len nasoruan san, ale eusi ke, “Hai p̃usan, nigol nǝsa hǝn nǝb̃ikad nǝmauran vi sutuai?” \v 26 AYesu eusi ke, “AMoses itos nǝsa len nalo? Goṽuruŋi ke ekǝmabe?” \v 27 Isor vari ke, “‘Gelǝmas bun Nasub̃ aGot sam̃ len nǝlom̃ kavkav, nanunum̃ kavkav, nǝdaŋan sam̃ kavkav mai nǝnauan sam̃ kavkav; len gaiug kavkav’;\x * \xo 10.27 \xt Deu 6.5\x* ale ‘Gelǝmas bun nǝvanuan totoh pǝpadaŋ hǝn gaiug sum̃an gotolǝmas bun gaiug gabag.’”\x * \xo 10.27 \xt Lev 19.18\x* \v 28 AYesu ike, “Gokitin. Gigole magenan ale dereh gikad nǝmauran vi sutuai.”\x * \xo 10.28 \xt Lev 18.5\x* \v 29 Avil ike tisor taltal gol gai gabag, ŋa eus aYesu ke, “Nǝvanuan totoh pǝpadaŋ hǝn ginau, ase lai?” \v 30 Len na-sor-vari-an san aYesu ib̃ol p̃usan ke, “Nǝboŋ aulum̃an sua tovi pan dan naut a Jerusalem vi Jeriko, nǝvanuan vǝnvǝnah gail lom̃ur van hǝni, lukolkol nahurabat san dani, luṽasi, ṽasi, ṽasi van, ale loriŋi imatmatioṽ ei, luvan dani. \v 31 Ikade ke ahai tutumav sua ehusur nap̃isal enan, be nǝboŋ toris atenan, iyar tab tarhǝp̃isal dani. \v 32 Imagenan avan sua len nahǝmar aLevi am ehusur nap̃isal enan. Nǝboŋ tobar atenan erisi be iyar tab tarhǝp̃isal dani. \v 33 Avil len nǝyaran seuleSamaria sua, ibar naut atenan topat lan. Nǝboŋ torisi, nǝlon itaŋisi. \v 34 Ŋa ivan hǝni, eb̃ir naoil mai nǝwain len nǝmanuŋ san gail ale ilot gol gail. Eriŋ atenan len natoŋki san, sǝhari van hǝn nahotel sua ale kǝtkǝta tǝban ei. \v 35 Pelan han ilav kuv natenarius eru ale ilav nǝvat enan mai naulum̃an hǝn naim. Ike, ‘Kǝtkǝta tǝban vir natǝlmaman sagw ale dereh neṽur nǝkabut ideh san.’” \v 36 Ale aYesu eusi ke, “Len nǝnauan sam̃, len alat lototor, ase itoh pǝpadaŋ hǝn naulum̃an, nǝvanuan vǝnvǝnah gail lotomǝdasi?” \v 37 Naulum̃an namitisau hǝn nalo isor vari ke, “Atenan tololosa, tovoi hǝni.” Beti aYesu ike, “Givan, gigol timagenan.” \s1 Alarmiṽan: aMarta mai aMeri \p \v 38 Len nǝyaran salito aYesu evi lan navile sua, apǝhaṽut sua, nahǝsan aMarta totohtoh lan. Gai ike aYesu titoh lohoim san. \v 39 Ale aṽan, nahǝsan aMeri ebǝtah bathurien Nasub̃, esǝsǝloŋ hǝn nasoran san. \v 40 Be aMarta inau masuṽ hǝn naliliuman san, ŋa egǝm tǝban aYesu, eusi ke, “Nasub̃, gumabe? Aṽagw ebǝtah kǝmas be ginau sǝb̃ogw, noum p̃is nauman. Kel maii tevi tarhǝt sagw.” \v 41 Avil Nasub̃ isor vari ke, “Marta, Marta, gunau masuṽ hǝn natit tosob̃ur togol nǝlom̃ totuhatuh hǝni; \v 42 be gupar tetesua. AMeri ilekis hǝn nǝsa tovoi am, ale asike nulav kuv naten tovoi dani.” \c 11 \s1 Na-sor-tuṽ-an siNasub̃ \r (Mat 6.9-13, 7.7-11) \p \v 1 Boŋ sua aYesu isor tuṽ len naut sua. Nǝboŋ togole tonoŋ, sua len ahai susur san gail isor maii ke, “Nasub̃, ṽusan ginamit hǝn naṽide hǝn na-sor-tuṽ-an sum̃an aJon toṽusani hǝn ahai susur san gail.” \p \v 2 Ikel mai galit ke, “Nǝboŋ mǝtb̃isor mai aGot, mǝtekǝmaiegai ke: \q1 “‘ATǝmanamito, \q1 nahǝsam̃ tiyalyal tabtab, \q1 gegǝmai hǝn nǝvanuan p̃isi lǝb̃itoh pipihabǝlam̃. \q1 \v 3 Geviol mai ginamito hǝn nǝhanian hǝn nǝmariboŋ ṽisusua. \q1 \v 4 Gerub̃at nǝsaan sinamito, \q2 sum̃an namttorub̃at \q3 nǝsaan silat lotogole hǝn ginamito. \q1 Sagidam̃ hǝn natideh \q2 hǝn b̃italtal ke namtigol nǝsaan.’” \p \v 5 Beti ikel mai galit ke, “Gamit sua tǝkad nabubur san tagǝm hǝni tub̃loh len mariug ale ike, ‘Wawa, gidam̃ hǝn nabǝta titor mai ginau, \v 6 husur nabubur sagw, len nǝyaran san, egǝm tǝban ginau, ale nǝhanian eb̃uer hǝn nǝb̃ilav maii.’ \v 7 Beti ta lohoim, togon tasor vari ke, ‘Sagigol tisa hǝn ginau. Nabopita ekǝkol hǝhaiv tia, ale anatugw gail namtupat tia. Nodǝdas hǝn nǝb̃ile mǝhat viol hǝn natideh mai gaiug.’ \v 8 Nukel mai gamit ke, naut kǝmas asike ile mǝhat viol maii bathut tovi bubur san, dereh tile mǝhat, teviol hǝn nǝsa togon tolǝŋoni husur eus tabtab hǝni. \v 9 Ŋa nukel mai gamit ke, usi van, dereh aGot teviol hǝni mai gamito; doŋi van, dereh mitisab̃i; deldel van, dereh nabopita tesǝŋav m̃os gamito. \v 10 Husur nǝvanuan p̃isi lotousi, dereh likade; avan ideh todoŋi, dereh tisab̃i; ale avan ideh todeldel, dereh nabopita tesǝŋav m̃osi. \v 11 Gamit ideh tovi aTata, anatum̃ b̃eus naieh, gilav nǝm̃at maii a? \v 12 O anatum̃ b̃eus nǝdavurhuman, gilav naskopion maii a? \v 13 Naut kǝmas mǝttosa, gamit mǝtolǝboi mǝtb̃ilav naviolan tovoi gail mai anatumit gail. Be aTata len nǝmav eviol sǝhor gamito; dereh teviol hǝn aNunun mai alat lotous gai!” \s1 AYesu mai aPeelsepul \r (Mat 12.22-30; Mak 3.20-27) \p \v 14 Len nǝboŋ sua aYesu ehut natǝmat tob̃utb̃ut. Nǝboŋ natǝmat tomakuv tonoŋ, naulum̃an tob̃utb̃ut a m̃o isor, ale naluṽoh lup̃aŋ lan. \v 15-16 Ale galit galevis luke ligol aYesu tisab, imaienan lousi hǝn namerikel hǝn nǝmav. Avil galevis am luke, “Gai ehut natǝmat gail len nǝdaŋan siPeelsepul,\f + \fr 11.15-16 \fq Peelsepul \ft evi nahǝsan aSetan sua toil a m̃o hǝn natǝmat gail mai nanunun margobut gail.\f* ab̃iltitǝmat setǝmat gail!” \v 17 AYesu elǝboi nǝnauan salito, ale isor mai galit ke, “Nǝkantri, nǝvanuan han gail lotob̃alkabaŋ, dereh timasirsir, teb̃ǝb̃esw. Mai nahǝmar tob̃alkabaŋ, dereh asike evi bathudud am. \v 18 ASetan tǝb̃al mai natǝmat san gail, dereh temǝdas nǝdaŋan san, nǝnauan enan imelmel masuṽ! Nokǝmaienan husur mǝtuke nohut natǝmat gail len nǝdaŋan siPeelsepul. \v 19 Ginau nǝtahut natǝmat gail len nǝdaŋan siPeelsepul, ahai susur samit gail lohut galit len nǝdaŋan sise? SiPeelsepul a? Imagenan ahai susur samit gail loṽusani ke mǝttosab. \v 20 Be nǝb̃ehut natǝmat gail len nǝdaŋan siGot, imagenan, natohan pipihabǝlan aGot ibar gamit tia. \p \v 21 “ASetan esum̃an naulum̃an todaŋ tokad natit hǝn nǝb̃alan, tokǝta kǝkol hǝn naim san, ale natit p̃isi san losuh ivoi. \v 22 Avil nǝboŋ avan sua todaŋ sǝhori tob̃al maii, ib̃al sǝhori, beti ikol nametǝlai nǝb̃alan san dan niben, ilav kuv natit hǝn nǝb̃alan gai todaŋ lan, ale epǝpehun natit p̃isi san. \v 23 Avan ideh satoh len nǝtarhǝt sagw, avan en evi enemi sagw; ale avan ideh sasǝsǝgov mai ginau len nǝmatuan, gai igol imap̃ip̃iriah; asike b̃esǝhar nǝvanuan gail van hǝn aGot, esǝhar nǝvanuan gail van vǝsab.” \s1 Natǝlmaman hǝn nanunun nǝmargobut \r (Mat 12.43-45) \p \v 24 AYesu isor tǝtas am ke, “Datusor husur nahutian hǝn natǝmat gail. Ale, nǝboŋ nanunun nǝmargobut tovan dan nǝvanuan ideh, nanunun nǝmargobut enan iyar turtur naut masmas gail hǝn b̃isab̃ naut ideh hǝn b̃iŋavŋav lan, be idoŋ sob̃uer hǝni. Beti natǝmat ikel mai gai gabag, ike, ‘Netǝlmam bai vi lan naim sagw notogam dani.’ \v 25 Nǝboŋ tobar nǝvanuan gai tovan dani, nǝvanuan enan ehum naim tob̃ǝb̃esw, lotosir vahvahuri, tuan tǝlmam hǝn natit p̃isi tonor. \v 26 Beti ivan vasǝhar nanunun tomǝlevru lotosa masuṽ am sǝhor gai, ale nǝboŋ lotob̃is len nǝvanuan, lutoh tin ei. Ŋa nǝvanuan enan, nǝmauran san isa habat am sǝhor ta m̃o.” \p \v 27 Nǝboŋ aYesu tokel natgalenan sal, apǝhaṽut sua len naluṽoh ikai van hǝni ke, “Anam̃, napǝhaṽut topas gaiug mai tovǝhasus hǝn gaiug, aGot igol ivoi hǝni!” \v 28 Avil aYesu ike, “Tarhǝt nǝsa gotokele, aGot igol ivoi am hǝn alat lotosǝsǝloŋ husur nasoruan san ale lotogole.” \s1 Nǝvanuan gail lolǝŋon namerikel \r (Mat 12.38-42; Mak 8.12) \p \v 29 Nǝboŋ naluṽoh pǝpadaŋ hǝn aYesu lotosob̃ur am, ike, “Naur ta damǝŋai lusa masuṽ. Lous namerikel be ginau asike nugol namerikel ideh be nǝsa tovisi hǝn aJonah ŋai. \v 30 Nǝsa tovisi hǝn aJonah eṽusan alat a Nineveh ke aGot tosǝvati. Imagenan, nǝsa b̃evisi hǝn aNatun Nǝvanuan, dereh teṽusan naur ta damǝŋai ke aGot tosǝvati.\x * \xo 11.30 \xt Jna 3.3-5\x* \v 31 Len nǝboŋ aGot b̃epǝpehun navoian dan nǝsaan, NaKwin hǝn naSaut dereh tile mǝhat kel kot nǝsaan sinaur ta damǝŋai, tike naur egai limaspanis. Dereh tigol timagenan husur egǝm len nǝtarhǝt navile a pan hǝn b̃esǝsǝloŋ hǝn namitisau siSolomon hǝn nǝmauran tonor, be gagai, ikad natesua gegai toyalyal sǝhor aSolomon.\x * \xo 11.31 \xt 1Ki 10.1-10\x* \v 32 Len nǝboŋ aGot b̃epǝpehun navoian dan nǝsaan, alat a Nineveh dereh leil, kel kot nǝsaan sinaur ta damǝŋai, like naur egai limaspanis. Alat a Nineveh dereh ligol naten husur ke, nǝboŋ aJonah tokel ur napisulan siGot, galit lupair dan nǝsaan salito, be gagai ikad natesua gegai toyalyal habat sǝhor aJonah.\x * \xo 11.32 \xt Jna 3.5, 8, 10\x* \s1 Nam̃ial hǝn niben nǝvanuan \r (Mat 5.15, 6.22-23) \p \v 33 “Avan ideh, nǝboŋ topigau nam̃ial, sasusuani o sariŋi pipib̃iliwai, be eriŋi len nǝhai ririŋ mǝhat hǝn alat lotob̃is lohoim lǝb̃eris nam̃ial han. \v 34 Namǝtam̃ ehum nam̃ial tolav nam̃ial mai nibem̃. Nǝboŋ namǝtam̃ tovoi, nibem̃ kavkav epul hǝn nam̃ial. Be nǝboŋ tomǝsah, nibem̃ epul hǝn nǝmargobut. \v 35 Gigole ke nam̃ial len nǝlom̃ savi margobut. \v 36 B̃imaienan, nibem̃ kavkav b̃epul hǝn nam̃ial, sǝkad nahudhubem̃ tomotmot, dereh tepul hǝn nam̃ial hum nam̃ial nǝboŋ tom̃ias gaiug.” \s1 AYesu isor tas naFarisi gail \r (Mat 23.1-36; Mak 12.38-40; Luk 20.45-47) \p \v 37 Nǝboŋ nasoran en siYesu tomadhanoŋ, naFarisi sua eusi hǝn b̃ihan maii, ale aYesu eb̃is lohoim, ipat hǝn nǝtarhǝgarin tǝban natev, ihan.\f + \fr 11.37 \ft Len nǝboŋ enan nǝvanuan gail lupat len nǝmel tǝban natev top̃itol ale luhan. Lohusur naṽide silat a Rom.\f* \v 38 Avil naFarisi esǝhoṽut husur aYesu sakǝkasǝval a tahw hǝn b̃ihan. \v 39 Beti Nasub̃ ikel maii ke, “Gamit naFarisi gail m̃au, mǝtokǝkas navivile hǝn nab̃iliwai mai nasiloh avil len nǝlomito mǝtopul hǝn na-lǝŋon-masuṽ-hǝn-natite-an, mai nǝsaan. \v 40 Mǝtumelmel! AGot toum hǝn navivile hǝn nǝvanuan, gai eum hǝn nǝlon am. \v 41 Be dan nǝsa topat len nǝlomito, viol mai alat lotom̃idol, imagenan natit p̃isi tiveveu len gamito. \p \v 42 “Be gamit naFarisi gail, nǝmauran samit tisa vǝsa batbat husur mǝtoviol mai aGot hǝn esua len tosǝŋavur hǝn namint, narue mai natuhluhai\f + \fr 11.42 \fq Namint, narue mai natuhluhai \ft lovi nalukai lotoriŋi len nǝhanian hǝn nabus han b̃ivoi am.\f* gail am dan nǝhol samito be mǝtsalǝŋon husur nanoran mai na-lǝmas-buni-an siGot. Mitimasgol eru enan be sa-nǝlomit tiboŋboŋ hǝn naviolan len tosǝŋavur.\x * \xo 11.42 \xt Lev 27.30; Deu 14.22\x* \v 43 Gamito naFarisi gail, nǝmauran samit tisa vǝsa batbat husur mǝtolǝŋon buni ke mǝtobǝtah a m̃o len naim nab̃onb̃onan, mǝtolǝŋon buni ke nǝvanuan len nǝmaket lukel na-ke-ivoi-an mai gamito. \v 44 Nǝmauran samit tisa vǝsa batbat husur mǝtosum̃an nab̃ur nǝmatan sǝkad nab̃urhes. Nǝvanuan gail luyar lan be lotǝtan hǝni ke tokad natit tob̃o butite.”\f + \fr 11.44 \ft AYesu ike naFarisi gail lugol nǝvanuan lotohusur galito lob̃iŋb̃iŋal len nalo siMoses, lǝsaveveu am. Num 19.16.\f* \p \v 45 Avan sua tokad namitisau hǝn nalo ike, “Hai p̃usan, nǝboŋ gotokǝmaienan gusor viles ginamit am bolai.” \v 46 AYesu isor vari ke, “Gamit mǝttokad namitisau hǝn nalo, nǝmauran samit tisa vǝsa batbat. Husur mǝtoriŋ namǝlasan len nǝvanuan gail gol lodǝdas lǝb̃evusi, avil gamito mǝtsasusupah mai galito hǝn natideh sasua. \v 47 Nǝmauran samit tisa vǝsa batbat husur mǝtoum hǝn nab̃urhes topǝhas m̃os ahai kelkel ur gail ke mǝtsahusur galito, atǝmamit gail ta sutuai lotoparu bubun galito. \v 48 Imagenan mǝtugol ip̃arp̃ar ke mǝttodam̃ hǝn nǝsa atǝmamit ta sutuai lotogole; galit luparu bubun ahai kelkel ur gail, ale gamit mǝtoum hǝn nab̃urhes salit gail. \v 49 Bathut enan namitisau hǝn nǝmauran siGot ikele am ke, ‘Dereh nesǝvat ahai kelkel ur mai ahai pispisul gail van hǝn nǝvanuan gail. Dereh nǝvanuan gail liparu bun galevis ale lemǝdas bun galevis am.’ \v 50 Husur enan aGot dereh teriŋ nǝmatan sihai kelkel ur p̃isi ta m̃o len natub̃atan hǝn navile a pan len naur ta damǝŋai. \v 51 Nǝmatan salit etub̃at len nǝda hiApel van vǝbar nǝda hiSekariah lotoparu buni rivuh hǝn nǝmel tutumavan mai naim siGot. Evoi, nukel mai gamito ke aGot tipansem naur ta damǝŋai sil nǝmatan galen p̃isi.\x * \xo 11.51 \xt Gen 4.8; 2Chr 24.20-21\x* \p \v 52 “Gamit mǝttokad namitisau hǝn nalo, nǝmauran samit tisa vǝsa batbat! Husur mǝtokǝkol gat nap̃isal hǝn nǝvanuan gail lǝb̃etǝtan hǝn aGot. Gamito mǝtsalǝboi aGot, ale mǝtomǝdas alat lotolǝŋon ke lelǝboii.” \p \v 53 Nǝboŋ aYesu toriŋ naut enan, naFarisi gail mai ahai p̃usan gail hǝn nalo lupair dani, lotub̃at hǝn lǝb̃isor tasi vǝsa, ale lotub̃at hǝn lǝb̃eusi nausian todaŋ gail. \v 54 Lusor utaut hǝn lǝb̃itah gati, luke ligol tekǝkos len nasoruan san. \c 12 \s1 Sagesum̃an naFarisi gail \r (Mat 10.26-27) \p \v 1 Nǝboŋ naluṽoh lotogǝm b̃onb̃on, lusob̃ur masuṽ, loririhit palpal rielito, ale aYesu etub̃at hǝn b̃isor mai ahai susur san gail bai, ike, “Mǝtelǝlǝgau! NaFarisi gail lohum nayis, nap̃usanan salito iperŋan nǝvanuan p̃isi be galit gabag lǝsagol nǝsa lotokele. \v 2 Natit p̃isi nǝvanuan gail lotokabut gole, dereh aGot tevuhe. Natit p̃isi lotosusuani, dereh tevǝhoti. \v 3 Imaienan, nǝsa mǝttokele len nǝmargobut, dereh tegǝm len nam̃ial, ale nǝsa mǝttosor lahlah hǝni lohoim, dereh tevivile, nǝvanuan p̃isi lesǝsǝloŋ hǝni. \s1 Mǝtemǝtahw len aGot ŋai \r (Mat 10.28-31) \p \v 4 “Nabubur sagw gail, nukel mai gamit ke, samtemǝtahw len alat lotogol nibemit b̃imat. Nǝboŋ lotogole tonoŋ lodǝdas lǝb̃igol natideh am. \v 5 Avil dereh neṽusan gamito hǝn ase m̃au mǝtb̃emǝtahw lan: Mǝtemǝtahw len atenan togol nibemit b̃imat mai tokad nǝdaŋan hǝn b̃ibar hǝn gamito vi lan nǝhab nǝmatan. Nokitin, mǝtemǝtahw lan! \v 6 Mǝtolǝboi mǝtb̃eṽur nǝsparo\f + \fr 12.6 \fq Nǝsparo \ft evi natuhman namǝsav.\f* erim hǝn nǝvat tokǝkereh toru a? Be nǝlon aGot saboŋboŋ hǝn ideh. \v 7 AGot ep̃uruŋ gat nasivur ṽisusua len nǝkadumito. Samtemǝtahw, len nǝnauan siGot mǝtosǝhor masuṽ hǝn nǝsparo tosob̃ur. \s1 Sagemǝmau hǝn aYesu \r (Mat 10.32-33, 12.32, 10.19-20) \p \v 8 “Nukel mai gamito, avan ideh tokel uri ke tovi esagw len nǝhon nǝvanuan gail, aNatun Nǝvanuan dereh tikel uri ke tovi hai susur sagw kitin len nǝhon aŋel siGot gail. \v 9 Be avan ideh tokel uri ke savi esagw mai nǝvanuan gail, dereh nikel uri ke savi esagw len nǝhon aŋel siGot gail.\x * \xo 12.9 \xt 2Tim 2.12\x* \v 10 Avan ideh tosor tas aNatun Nǝvanuan, nǝsaan san dereh timarub̃at dani. Avil nǝvanuan tosor mǝdas aNunun aGot, aGot asike erub̃at nǝsaan enan dani. \p \v 11 “Nǝboŋ lǝb̃esǝhar gamito a m̃o hǝn nab̃onb̃onan o alat lotoil a m̃o o nǝvanuan totibau gail, samtinau masuṽ ke mitisor kitin mabe husur gamito o mitikel nǝsa, \v 12 bathut len nǝboŋ enan ŋai aNunun aGot dereh teṽusan gamito hǝn nǝsa m̃au mǝtb̃ikele.” \s1 Amelmel sua topul hǝn natit p̃isi \p \v 13 Beti sua len naluṽoh ikel mai aYesu ke, “Hai p̃usan, kel mai aṽagw ke tepǝpehun nasugurun atǝmanamǝr tomat mai ginau.” \v 14 Be aYesu ikel maii ke, “Tegai, ase itabtabuh len ginau hǝn nǝb̃isab̃ sǝhot nǝsa b̃inor hǝn gamǝru? Sǝpat len ginau.” \v 15 Beti ikel mai naluṽoh ke, “Mǝtelǝlǝgau! Kǝtkǝta kǝkol hǝn gamito ke na-lǝŋon-tǝmǝhav-hǝni-an tiltile gail salibar gamito: husur nǝkadun nǝmauran sinǝvanuan sǝpat len natit tosob̃ur tokade.” \p \v 16 Ep̃usan, ib̃ol mai galit ke, “Ikad avan sua topul hǝn nǝvat, nǝtan san topul masuṽ hǝn nǝhanian, \v 17 ale gai sǝb̃on inau ke, ‘Nigol nǝsa? Nǝsǝkad naut ideh hǝn nǝb̃etuan nǝhanian hagw b̃esuh lan.’ \v 18 Beti ike, ‘Nigol maieg hǝni. Dereh nitohtoh naim nǝhanian sagw gail ale neum hǝn ideh lǝb̃etibau am. Ale dereh netuan namisurhut gail, nǝhanian mai natit p̃isi sagw gail lan. \v 19 Ale dereh nisor gabag len ginau ke, “Gukad natit tovoi isob̃ur lǝb̃esuh tebǝlav, nasihau tisob̃ur. Giŋavŋav ŋai! Han, mun vahǝhaṽur.”’ \v 20 Avil aGot ikel maii ke, ‘Gumelmel! Len mariug damǝŋai gimaslav tǝlmam hǝn nǝmauran sam̃! Ale ase tikad natgalenan gotoutaut hǝni m̃os gaiug?’ \p \v 21 “Dereh timaienan hǝn avan ideh tosah tuan natite m̃os gai gabag, be sǝkad nǝsa aGot tolǝŋoni.” \s1 Sa-nauan sam̃ tetuhatuh \r (Mat 6.25-34) \p \v 22 Beti aYesu isor mai ahai susur san gail ke, “Nukel mai gamit ke, samtinau tuhatuh hǝn nǝmauran samito, nǝsa mǝtb̃ihani; samtinau masuṽ hǝn nibemito mai nǝsa mǝtb̃esuni. \v 23 Nǝmauran esǝhor nǝhanian, ale nibemito esǝhor nahurabat gail. \v 24 Mitinau nǝman sua, nareven\f + \fr 12.24 \fq Nareven \ft evi nǝman tomermer sua tohanhan namisurhutite.\f*: lǝsǝmabul natideh, lǝsǝlav kukuv nǝhanian, lǝsatuan nǝhanian sasuh lohoim, avil aGot evǝŋan galito. Mǝtosǝhor masuṽ hǝn nǝman gail! \v 25 Mǝtolǝboi mǝtb̃igol nǝmauran samit tebǝlav am len nǝ-nau-masuṽ-hǝni-an samito a? Aoa, sǝmagenan! \v 26 Mǝtb̃edǝdas mǝtb̃igol natit tokǝkereh maienan, imab mǝtunau tuhatuh hǝn natit p̃isi am? \v 27 Mitinau napusihai mai naṽide hǝn natovan han. Saum, sasod nahurabat. Be nukel mai gamit ke napǝhasan hǝn napusihai enan esǝhor napǝhasan siSolomon len nahurabat bilbil san.\x * \xo 12.27 \xt 1Ki 10.4-7\x* \v 28 AGot b̃igol napusihai naliol b̃epǝhas maienan, naut kǝmas topus damǝŋai ale pelan topaŋ len naoven; a mǝhat hǝn natenan, tikol nahurabat gail len gamit tabtab. Wereh! Nadǝlomian samit ekǝkereh! \v 29 Gamito, samtinau tabtab hǝn nǝsa mǝtb̃ihani mai nǝsa mǝtb̃emuni, samtinau tuhatuh hǝni! \v 30 Samtehum naluṽoh hǝn nametb̃os len navile a pan lotoumum m̃os natgalenan. ATǝmamit len nǝmav elǝboii tia ke mǝtumaur len natgalenan. \v 31 Avil mǝtelǝŋon nǝsa aGot tolǝŋoni len natohan pipihabǝlan, ale dereh natgalenan am legǝm hǝn gamito. \s1 Samteriŋ nǝlomito len nǝvat \r (Mat 6.19-21) \p \v 32 “Samtemǝtahw, ahai susur sagw mǝttohum natuhvǝshǝsipsip. ATǝmamito ehǝhaṽur hǝn b̃eviol hǝn natohan pipihabǝlan mai gamito. \v 33-34 Mǝtb̃elǝŋon nǝsa aGot tolǝŋoni, ehum mǝttoum hǝn nǝpaus m̃os gamito len nǝmav hǝn asike emǝtartar be topul hǝn nakontit gail. Nakontit galenan, asike eb̃uer, nǝvanuan vǝnvǝnah asike evǝnohi, nǝbarm̃om asike emǝdasi.\f + \fr 12.33-34 \ft Len naut susus nǝbarm̃om ikat tǝtar nahurabat gail.\f* Bathut ke, naut nakontit sam̃ gail lotopat lan, dereh nǝlom̃ tu tipat tabtab lan. Imaienan mǝtep̃ur hǝn natit samit gail, ale viol hǝn nǝvat han mai namǝsal gail.” \s1 Utaut tabtab \p \v 35 AYesu isor am ke, “Mǝtesun nahurabat, utaut vir nauman, gol nam̃ial samit tipaŋ tabtab. \v 36 Mǝtesum̃an nǝvanuan nauman gail lototoh vir amasta salito b̃etǝlmam dan nǝhanan hǝn nǝlahan. Beti nǝboŋ b̃etǝlmam, b̃ideldel, vǝha-sua ŋai lesǝŋav hǝn nabopita m̃os gai. \v 37 Navoian tipat len slev gail nǝboŋ amasta b̃etǝlmam, b̃eris lǝboii ke lotolele, lotoutaut viri. Nokitin, gai tesun nahurabat nauman, ale tikel mai galit ke lebǝtah garu len natev, ale dereh tepǝpehun nǝhanian van hǝn galito. \v 38 Navoian tivan hǝn naslev gail lǝb̃eutaut hǝn nagǝmaian simasta salito naut kǝmas b̃egǝm tub̃loh len mariug o nǝboŋ nǝman b̃ekǝkǝraiko.” \v 39 Ale aYesu ike, “Be mitinau nategai ke: amahean naim talǝboi namityal nǝvanuan vǝnvǝnah tagǝmai, tautaut hǝn atenan asike tab̃ur naim vi lohoim. \v 40 Gamit am, mitimasutaut, husur aNatun Nǝvanuan dereh tegǝm len namityal mǝtsǝvatvat viri.” \s1 Nǝvanuan nauman tovoi \r (Mat 24.45-51) \p \v 41 Beti aPita eusi ke, “Nasub̃, nǝb̃ol p̃usan enan, gukele mai ginamit ŋai o mai nǝvanuan p̃isi am?” \v 42 Nasub̃ isor vari maiegai ke, “Ase evi nǝvanuan nauman tokad nǝkadun mai namitisau hǝn na-il-a-m̃o-an amasta san toriŋi ke teil a m̃o hǝn nǝvanuan nauman p̃isi, toke tepǝpehun nǝhanian halito len namityal nǝhanan? \v 43 Amasta b̃ivahim, b̃isab̃ naslev enan togol nauman san, aslev enan dereh tehǝhaṽur habat. \v 44 Nokitin ke, amasta dereh titabtabuh len naslev enan hǝn b̃ekǝtkǝta tǝban natit p̃isi san. \v 45 Avil naslev en b̃ikel mai gai gabag ke, ‘Amasta sagw evǝlo hǝn b̃egǝmai,’ ale b̃etub̃at ṽas alalum̃an mai alatpǝhaṽut nauman, b̃ihan, b̃emun vatǝrog, gai timabe? \v 46 Amasta san dereh tetǝlmam len nǝmariboŋ naslev enan sǝvatvat viri, mai namityal naslev salǝboii. Amasta tita kotovi ale riŋi mai alat lǝsǝkad nadǝlomian. \v 47 Naslev tolǝboi nalǝŋonian simasta san be sautaut, mai sagol husur nǝsa tokele, dereh amasta tiṽas masuṽ hǝni. \v 48 Be naslev salǝboi nalǝŋonian simasta san ale sagol nǝsa tolǝŋoni, dereh amasta tiṽasi be savi vǝha-sob̃sob̃ur. Avan ideh aGot tolav tosob̃ur maii, aGot ike tilav tǝlmam hǝn tisob̃ur. Mai avan ideh aGot toriŋ tosob̃ur len navǝlan, aGot ike tilav tǝlmam hǝn tisob̃ur am tǝban. \s1 AYesu igol nǝvanuan lopǝpehw \r (Mat 10.34-36) \p \v 49 “Ginau nogǝm hǝn nǝb̃epǝŋas navile a pan; nolǝŋon buni ke tatub̃at paŋ ma tia. \v 50 Ikad nǝbaptaisan\f + \fr 12.50 \ft Gegai aYesu isor husur na-lǝŋon-isa-vǝsa-an mai nǝmatan san b̃imasvi lan.\f* hǝn nǝb̃ibaptais lan; ale nolǝŋon isa masuṽ vir nanoŋan han. \v 51 Mǝtunau ke notogǝm hǝn nǝb̃ilav natǝm̃at gǝm vi lan navile a pan? Ao! Nukel mai gamito, nulav napǝpehwan. \v 52 Damǝŋ van tikad erim len nǝbathudud lǝb̃epǝpehw dan galit gabag, eru arib̃al mai itor, itor lib̃al mai eru. \v 53 Bathut len ginau, alatmitǝman lepǝpehw, atǝman tib̃al mai anatun ulum̃an, anatun ulum̃an tib̃al mai atǝman; anan tib̃al mai anatvavin, anatvavin tib̃al mai anan; avilah tib̃al mai avuŋon pǝhaṽut, avuŋon pǝhaṽut tib̃al mai avilah san.”\x * \xo 12.53 \xt Mic 7.6\x* \s1 Ris lǝboii ke timabe \r (Mat 16.2-3) \p \v 54 Isor tǝtas mai naluṽoh ke, “Nǝboŋ mǝttoris nǝmarigw topit vi mǝhat len nawes, vǝha-sua ŋai mǝtuke, ‘Dereh teus,’ ale imaienan. \v 55 Mai nǝboŋ nǝlan toṽuv len nasaut\f + \fr 12.55 \ft Len naut a Israel, nǝlan len nasaut igol ke naut epud masuṽ.\f* mǝtuke, ‘Dereh naut tepud,’ ale imaienan. \v 56 Vanuan nagǝgǝrasan gail! Mǝtokǝta lǝboi nǝtan mai nǝmav ke dereh naut timabe, imabe mǝtodǝdas mǝtb̃ekǝta lǝboi nǝsa tovisi gagai?\f + \fr 12.56 \ft Namilen ke nǝsa aYesu togole len nǝboŋ nauman san gail.\f* \s1 Gol natǝm̃at mai aenemi sam̃ gail \r (Mat 5.25-26) \p \v 57 “Imabe mǝtodǝdas mǝtb̃elǝboi nǝsa tonor? \v 58 Nǝboŋ gotovi lan nakotan mai atenan tosor tas gaiug, len nap̃isal len nǝyaran samǝru gehisi ke mirikad natǝm̃at tǝtas. Asike gǝb̃igole, dereh teliv gargar gaiug vi lan nǝmatsistret, ale nǝmatsistret teriŋ gaiug len navǝlan nalipah, ale nalipah tibar hǝn gaiug len naim bǝbaŋis. \v 59 Nukel mai gaiug ke, asike govivile dani vǝbar gǝb̃eṽur p̃is nǝvat hǝn nǝpain nǝmatsistret toriŋi. Len naṽide tomaienan, gimasgol natǝm̃at mai aGot tutut, hǝn asike gǝb̃ipanis.” \c 13 \s1 Gipair dan nǝsaan, sagisa o dereh gimat \p \v 1 Ikad alatevis len nǝboŋ enan lotosor mai aYesu husur auleKalili galevis, aPilate tota bun galito, b̃on hǝn nǝda halito mai nǝda hǝn naviolan lototutumav hǝni. \v 2 AYesu isor var galit ke, “Mǝtunau ke alaten a Kalili lusa sǝhor alat a Kalili p̃isi husur nǝmatan salit isa maienan? \v 3 Ao, nukel mai gamit ke, asike mǝtb̃ipair dan nǝsaan samito, dereh mitimat hum galito. \v 4 Mǝtunau alat lotovi 18 lotomat nǝboŋ naim tosahsah vi mǝhat a Siloam toteh len galito? Mǝtunau ke lusa sǝhor galit p̃isi am lotosuh a Jerusalem a? \v 5 Aoa, nukel mai gamit ke, asike mǝtb̃ipair dan nǝsaan samito, gamit p̃isi dereh mitimat maienan.” \s1 Nǝhai nafik sǝṽan \p \v 6 Beti aYesu ep̃usan, ib̃ol ke, “Avan sua ikad nǝhai nafik tovutani tia len nǝhol nakrep san, ale ivan vǝdas ṽite lan sob̃uer. \v 7 Ŋa ikel mai naulum̃an tokǝtkǝta tǝban nǝhol ke, ‘Geris! Husur nasihau itor tia nogǝm das sob̃uer hǝn naṽit nafik len nǝhai egai. Ta b̃uri! Itov kǝmas, mabe?’ \v 8 Isor vari ke, ‘Nasub̃, riŋi tipat vir nasihau tesual am. Dereh nekir garu lan beti riŋ natib̃uluk lan. \v 9 Ale b̃iṽan len nasihau b̃egǝmai, ivoi; be asike b̃iṽan, ta b̃uri!’” \s1 AYesu igol abareab inor len nǝSappat \p \v 10 Len nǝSappat sua aYesu ep̃usan len naim nab̃onb̃onan sua. \v 11 Ikad abareab sual ei, nanunun tosa sua togol niben isa hǝn nasihau tovi 18. Ale etǝmadehw masuṽ, gai edǝdas b̃eil b̃inor. \v 12 Nǝboŋ aYesu torisi, ekisi gǝmai ale ike, “Bareab, gumadhamakuv dan namǝsahan sam̃.” \v 13 Ale eriŋ navǝlan gǝlaru lan. Vǝha-sua ŋai eil inor tǝlmam ale isor sal suh nǝyalyalan siGot van. \v 14 Naulum̃an toil a m̃o len naim nab̃onb̃onan, nǝlon ipaŋpaŋ husur aYesu ilav kuv namǝsahan len nǝSappat, ale ikel mai naluṽoh ke, “Ikad nǝmariboŋ nauman tomǝlevtes. Ŋa mǝtegǝm hǝn mǝtb̃imaur len nǝmariboŋ galenan, samtegǝm len nǝSappat!”\x * \xo 13.14 \xt Exo 20.9-10; Deu 5.13-14\x* \v 15 Ris Nasub̃ tosor vari ke, “Mǝtovi vanuan gǝgǝras! Gamit p̃isi mǝtsǝsah rub̃at nab̃uluk o natoŋki len nǝSappat ale mǝtsasǝhari vivile hǝn b̃emun a? \v 16 Be napǝhaṽut egai, tovi anatvavin aApraham, aSetan tobaŋis gati nasihau tovi 18, sanor hǝn b̃imakuv dan nǝbaŋisian len nǝSappat a?” \p \v 17 Nǝboŋ aYesu tokǝmaienan, galit p̃isi lotosor tasi, nahurulit isa habat, be naluṽoh kavkav lohǝhaṽur len natit tovoi buni gai togol gail. \s1 Nǝb̃ol p̃usan gail husur namisurhumastat mai nayis \r (Mat 13.31-33; Mak 4.30-32) \p \v 18 Beti aYesu ike, “Natohan pipihabǝlan aGot imabe? Ehun nǝsa? Nekǝmabe? \v 19 Ehun namisurhumastat avan sua tobar hǝni len nǝhol san, ale itov, egǝm etibau hun nǝhai, ale nǝman namǝsav gail loum hǝn nǝhai ŋodŋod len nǝpashǝte.” \p \v 20 Beti isor am ke, “Nike natohan pipihabǝlan aGot ehun nǝsa? \v 21 Ehun nayis, napǝhaṽut sua tolavi, tob̃undasi len nǝhad nǝflaua totor\f + \fr 13.21 \fq Nǝhad nǝflaua totor \ft evi nǝflaua tosob̃ur. Len nasoruan ta Kris lokisi hǝn nǝsata totor.\f* van vǝbar nǝflaua p̃isi totob.” \s1 Nabopita tomagugun \r (Mat 7.13-14, 21-23) \p \v 22 Beti aYesu iyar tur nab̃iltivile mai navile gail, ep̃usan ale iyar vi Jerusalem. \v 23 Ale avan sua eusi ke, “Nasub̃, dereh nǝvanuan levis ŋai limakuv dan nǝpanismen siGot a? Sasob̃ur a?” Ale ikel mai galit ke, \v 24 “Hisi hǝn mǝtb̃eb̃isutur bopita tomagugun; husur nukel mai gamit ke tisob̃ur luke leb̃is lan be lodǝdasi. \v 25 Nǝboŋ amahean naim tole mǝhat, ale tokǝkol gat nabopita, dereh mǝteil vivile. Mǝtetub̃at deldel len nabopita, mitike, ‘Nasub̃, sǝŋav hǝn nabopita hǝn ginamito.’ Ale gai tisor var gamit ke, ‘Nǝsalǝboi kas gamito. Naut samit a be?’ \v 26 Beti mǝtetub̃at sor ke, ‘Namtuhan mai gaiug. Gaiug gop̃usan len nap̃isal sinamit gail.’ \v 27 Avil tike, ‘Nukel mai gamito, nǝsalǝboi kas gamito, gamit alat a be? Mǝtevi tut, gamit mǝttogolgol nǝsaan!’\x * \xo 13.27 \xt Psa 6.8\x* \v 28 Dereh gamit mititaŋ, mitidesdes batriṽoriṽ len nǝboŋ mǝtb̃eris aApraham, aIsak mai aJakop mai ahai kelkel ur p̃isi len natohan pipihabǝlan aGot be gamit sǝb̃omito, aGot tibar hǝn gamito vivile. \v 29 Nǝvanuan gail dereh legǝm len nais mai nawes mai nanot mai nasaut, legǝm len naut p̃isi ale lihan len nab̃iltihanan len natohan pipihabǝlan aGot. \v 30 Ale mǝteris! Ikad nǝvanuan kǝmas lǝb̃egǝm vi vanuan totibau gail, ale ikad nǝvanuan totibau gail lǝb̃egǝm vi ut kǝmas.” \s1 AYesu mai aHerot \r (Mat 23.37-39) \p \v 31 Len nǝboŋ enan naFarisi galevis logǝm hǝni, lukel maii ke, “Geriŋ naut egai, gam yav dani husur aHerot Antipas ike tigol gimat.” \v 32 Ale ikel mai galit ke, “Mitia kel mai nafoks\f + \fr 13.32 \fq Nafoks \ft ehum nalipah be akis ike tikat bun nǝman gail be sǝhanhani, mai ikad nǝkadun mai naṽide hum nahit tosusuan gai. \f* enan ke, ‘Damǝŋai mai pelan dereh nehut natǝmat gail sal mai nigol sal nǝvanuan limaur, ale hois nesib.’ \v 33 Naut kǝmas, len nap̃isal sagw nimasvan damǝŋai, pelan mai hois, bathut ke len naut a Jerusalem ŋai ahai kelkel ur p̃isi lolǝboi lǝb̃imat. \p \v 34 “O Jerusalem, Jerusalem, gaiug gugolgol ahai kelkel ur gail lumat, gotububun alat aGot tosul galit van hǝn gaiug. Len nǝboŋ isob̃ur tia nuke nihavhav hǝn alahutai sam̃ hun natopǝhaṽut tohavhav hǝn natuhman san gail pipihabǝlan, be gomǝtahuni. \v 35 Mǝteris, naut a im samit eb̃ǝb̃esw.\x * \xo 13.35 \xt Jer 12.17, 22.5\x* Nukel mai gamit ke asike mǝtoris ginau am vir mǝtb̃ike, ‘AGot tigol navoian van hǝn ategai togǝm len nahǝsan Nasub̃ aGot.’”\x * \xo 13.35 \xt Psa 118.26; Luk 19.37-38\x* \c 14 \s1 AYesu ilav kuv namǝsahan len nǝSappat \p \v 1 Len nǝSappat sua, nǝboŋ aYesu tob̃is lohoim sinǝvanuan sua toil a m̃o hǝn naFarisi gail, hǝn b̃ihan, lokǝta mǝtani. \v 2 Ale len nǝhon aYesu ŋai ikad naulum̃an narien mai navǝlan gǝlaru lototob. \v 3 AYesu eus alat lotokad namitisau hǝn nalo mai naFarisi gail ke, “Inor hǝn nǝvanuan b̃igol avan ideh b̃imaur len nǝSappat a?” \v 4 Be naut eb̃ut, lǝsasor. Ŋa aYesu etǝgau atenan gol ke imaur ale esǝvati van. \v 5 Beti eus galit ke, “Gamit ideh b̃ikad anatun o nab̃uluk toteh len nab̃urhuwai, asike goliv kuv tutut hǝni, naut kǝmas tovi nǝSappat a?” \v 6 Ale lodǝdas lǝb̃isor var natgalen tokele. \s1 AGot eputsan alat lotovi ut kǝmas \p \v 7 Nǝboŋ aYesu tobunus ke alat lotogǝm hǝn nǝhanan lotolekis hǝn naut tovoi rivuh, ib̃ol, ep̃usan magegai ke: \v 8 “Nǝboŋ avan ideh b̃eus gaiug hǝn gǝb̃egǝm hǝn nǝlahan ideh, sagilekis hǝn naut tovoi rivuh. Husur nǝvanuan totibau hǝn nǝlahan b̃eus avan ideh totibau tosǝhor gaiug, \v 9 dereh gai b̃egǝm hǝn gaiug tike, ‘Gilav namilem̃ mai ategai.’ Ale dereh nahurum̃ tisa, gimasbǝtah vi tut. \v 10 Be nǝboŋ avan ideh b̃eus gaiug hǝn gǝb̃egǝm hǝn nǝhanan, lav naut ideh a tahw. Imagenan nǝvanuan totibau hǝn nǝhanan, hum ma b̃egǝm sor mai gaiug hǝn b̃ike, ‘Tegai, gaiug gevi rivuh hǝn gǝb̃ebǝtah b̃ivoi.’ Ale len nǝhon nǝvanuan p̃isi lotohan mai gaiug, dereh getibau.\f + \fr 14.10 \ft Hǝn naves 8-10, Pro 25.6-7\f* \v 11 Husur avan ideh b̃ipatpat gai mǝhat, dereh tegǝm vi ut kǝmas, be ideh b̃igol gai gabag b̃evi ut kǝmas, dereh aGot teputsani.” \p \v 12 Beti aYesu isor mai atenan tousi hǝn b̃ihan ke, “Nǝboŋ gǝb̃ikad nǝhanan tub̃lial o ut mǝdau, sageus nabubur sam̃ gail, aṽam̃ gail, amaheam̃ gail o alat lotosuh pǝpadaŋ lotopul hǝn natite. Gǝb̃igole maienan, dereh leus tǝlmam hǝn gaiug ale enan tevi nǝ-sar-gele-an sam̃ tegǝm hǝn gaiug. \v 13 Be nǝboŋ gǝb̃eutaut hǝn nǝhanan, us namǝsal gail, alat nahudhubelit sanor, alat narielit togau mai ametb̃esw gail; \v 14 ale aGot tigol navoian van hǝn gaiug. Naut kǝmas lodǝdas lǝb̃isar gel gaiug, dereh nǝ-sar-gele-an tegǝm hǝn gaiug len nǝboŋ alat lotonor lǝb̃ile mǝhat dan nǝmatan.” \s1 Nǝb̃ol p̃usan hǝn nab̃iltihanan \r (Mat 22.1-14) \p \v 15 Nǝboŋ galit sua, tohan maii, tosǝsǝloŋ hǝni, isor mai aYesu ke, “Avan ideh b̃ihan len nab̃iltihanan topat len natohan pipihabǝlan aGot, navoian siGot igol ikab hǝni!” \v 16 AYesu ikel maii ke, “Avan sua eutaut hǝn nab̃iltihanan ale eus isob̃ur. \v 17 Len namityal hǝn nǝhanan esul naslev san hǝn b̃ikel mai alat tous galit ke, ‘Mǝtegǝmai, husur natit p̃isi eutaut tia.’ \v 18 Be loŋit nǝholito, logǝrasi maiegai: Esua ike, ‘Ereh! Numadhaṽur nǝtan sua ale nimasvan hǝn nǝb̃erisi.’ \v 19 Sual am ike, ‘Ereh! Numadhaṽur nab̃uluk tosǝŋavur lotoum ṽiruaru ale nimasvan hǝn nǝb̃eum risi lan gail.’ \v 20 Sua tǝtas am ike, ‘Ereh! Numadhalah ŋai, ŋa nodǝdas nǝb̃egǝmai.’ \v 21 Ŋa naslev etǝlmam, ikel ur nǝsa lotokele mai amasta san. Beti amahean naim nǝlon ipaŋpaŋ habat ale ikel mai atenan ke, ‘Giŋad tutut vi lan nab̃iltip̃isal mai nap̃isal gail len nab̃iltivile, ale sǝhar namǝsal gail gǝmai, mai alat nahudhubelit sanor, ametb̃esw gail mai alat narielit togau.’ \v 22 Sǝdareh naslev ike, ‘Nasub̃, nǝsa gotokele, nugol p̃isi, be naut kǝmas alaten lotosob̃ur, nǝhanian isob̃ur ipat sal.’ \v 23 Beti amahean naim isor vari ke, ‘Gevi lan nap̃isal, husur napisbihol gail, taltal hǝn nǝvanuan gail hǝn lǝb̃egǝm vi lan naim sagw hǝn b̃epul. \v 24 Husur nukel mai gaiug, galit ideh notous galit a m̃o, asike luhan ris nǝhanian len nǝhanan sagw.’” \s1 Idaŋ hǝn nǝvanuan b̃evi ahai susur siYesu \r (Mat 10.37-38) \p \v 25 Nab̃iltiluṽoh luyar mai aYesu, ale ipair van hǝn galito, ike, \v 26 “Avan ideh b̃egǝm hǝn ginau b̃elǝmas masuṽ hǝn ginau sǝhor nǝbathudud san sum̃an tomǝtahun bun atǝman mai anan, asoan mai anatun gail, aṽan mai aṽavinen gail, o nǝmauran san am, ale elǝboi b̃evi ahai susur sagw. \v 27 Avan ideh asike b̃ipat nǝhai balbal san ale husur ginau, gai edǝdas b̃evi ahai susur sagw.\f + \fr 14.27 \ft Namilen ke ahai susur siYesu timasutaut akis hǝn b̃imat sil na-husur-aYesu-an.\f* \v 28 Husur gamit ideh b̃ike b̃eum hǝn naim sahsah vi mǝhat; gai tebǝtah bai hǝn b̃ep̃uruŋ tuan nǝvat hǝn b̃elǝboii ke ihau hǝn naim b̃ihav m̃au a? \v 29 Asike b̃imaienan, tehir nǝpaudesen san be edǝdas b̃eum p̃isi, ale dereh nǝvanuan p̃isi lotorisi, letub̃at sor vilesi, ke, \v 30 ‘Geris atenan. Etub̃at um hǝn naim be edǝdas b̃eum p̃isi.’ \v 31 O nakiŋ ta be ia gol nǝb̃alan mai nakiŋ togon be sabǝtah hǝn b̃ebunusi bai ke, nasoltia tovi 10,000 san elǝboi b̃ib̃al sǝhor togon tokad 20,000 togǝm hǝn b̃ib̃al maii m̃au a? \v 32 B̃inau ke edǝdas b̃ib̃al sǝhori, esul avan sua san tosor m̃osi mai nakiŋ togon nǝboŋ totoh a tut sal, hǝn b̃eusi ke, ‘Nǝb̃alan tinoŋ mabe?’ \v 33 Imagenan, gamit ideh asike b̃eriŋ gab̃ulan natit p̃isi san, gai edǝdas b̃evi ahai susur sagw. \s1 Nǝtas, nabus han tomasig \r (Mat 5.13; Mak 9.50) \p \v 34 “Nǝtas ivoi len nǝhanian, be nabus hǝn nǝtas b̃imasig hǝn b̃edub̃e, tegǝm vi tas tǝtas am mabe? \v 35 Nǝtas enan sanor hǝn b̃igol nǝtan b̃ivoi, sanor hǝn b̃igol natib̃uluk len naut sogsog b̃ivoi hǝn nǝtan, nǝvanuan p̃isi lubar hǝni ŋai.\f + \fr 14.35 \ft Len nǝb̃ol egai nǝtas silat a Jutea evi vat tovi sol lotohiri a ut.\f* Avan ideh tokad nǝdariŋan hǝn b̃esǝsǝloŋ, tesǝsǝloŋ buni.” \c 15 \s1 Nasipsip tomasig \p \v 1 Boŋ sua nǝvanuan nǝtaks gail mai alat nǝsaan logǝm tǝban aYesu hǝn lǝb̃esǝsǝloŋ hǝni. \v 2 Ale naFarisi gail mai ahai p̃usan hǝn nalo loŋit nǝholito, lusor mǝtmǝtan hǝni ke, “Atenan ehǝhaṽur hǝn alat nǝsaan, ale ihan tu mai galito.” \p \v 3 Imagenan ikel nǝb̃ol p̃usan egai mai galito, ike, \v 4 “Gamit ideh b̃ikad nasipsip tovi 100 ale esua b̃imasig, timabe? Dereh teriŋ lotovi 99 len nǝmarireu ale tidoŋ tosua tomasig van vǝsab̃i. \v 5 Nǝboŋ tosab̃i tonoŋ, eriŋi len nǝbathuvǝson, ikemkem. \v 6 Ale nǝboŋ tovahim, ekis nabubur san gail mai alat lotosuh pǝpadaŋ, logǝm b̃onb̃on. Ike, ‘Mǝtehǝhaṽur mai ginau husur nusab̃ nasipsip sagw tomasig!’ \v 7 Nukel mai gamit ke, imagenan, len nǝmav dereh tikad nakemkeman tǝban avan ideh topair dan nǝsaan van hǝn aGot b̃esǝhor nakemkeman tǝban alat lotovi 99 lotonor, o lotonau ke lotonor, ke nǝpairan dan nǝsaan sanor hǝn galito.” \s1 Nǝvat tovi silva tomasig \p \v 8 Ale aYesu isor am ke, “Napǝhaṽut ideh, b̃ikad nakoin lotovi silva\f + \fr 15.8 \fq Nakoin tovi silva \ft len naut egai evi nǝtrahma tovi nap̃urp̃uran hǝn nǝmariboŋ tosua. Ehun natenarius.\f* tosǝŋavur ale esua imasig, gai timabe? Dereh tepigau nam̃ial, tesisir lohoim, ale doŋ vahvahuri van vǝsab̃i. \v 9 Ale nǝboŋ tosab̃i ekis nabubur san gail mai alat lotosuh pǝpadaŋ, legǝm b̃onb̃on. Ike, ‘Mǝtehǝhaṽur mai ginau husur nusab̃ nǝvat sagw tomasig.’ \v 10 Imagenan, nukel mai gamit ke, aGot mai aŋel san gail lukemkem nǝboŋ nǝvanuan nǝsaan ideh topair dan nǝsaan san.” \s1 Anatun ulum̃an tomasig \p \v 11 Ale aYesu isor tǝtas ke, “Ikad naulum̃an sua tokad anatun ulum̃an eru. \v 12 Ahai a tahw ikel mai atǝman ke, ‘Tata, nahudhutite b̃evi esagw nǝboŋ gǝb̃imat, gilavi mai ginau gagai.’ Ale gai epǝpehun natit p̃isi mai anatun gǝlaru. \v 13 Sǝdareh ahai a tahw elul hǝn natit p̃isi san, ivan iyar vi lan nǝkantri a tut. Ale len naut enan emǝdas nǝvat san len nǝmauran tosa. \v 14 Nǝboŋ nǝvat p̃isi san tohav, ikad nǝboŋ nǝhanian tob̃uer len nǝkantri enan kavkav, ale atenan etub̃at par hanian. \v 15 Ŋa ia tah mai nǝvanuan sua len nǝkantri enan tosǝvati vi lan nǝmarireu san gail hǝn b̃evǝŋan nabuai gail. \v 16 Nǝmal ihat atenan van ike tihanukub hǝn nab̃ilit naṽit nǝhai tovǝŋan nabuai hǝni, be avan ideh sǝlav natideh maii. \v 17 Nǝboŋ nǝnauan san tovan vǝmasil, ike, ‘Numabe? Alat lotoum setǝmagw lukad nǝhanian isob̃ur mai hudhuhanian tosuh, be gegai ginau numat hǝn nǝmalkǝkatan! \v 18 Dereh nile mǝhat, nivan hǝn atata sagw ale nikel maii ke, “Tata, nugol nǝsaan vi tǝban aGot len nǝmav mai nugol nǝsaan vi tǝban gaiug, \v 19 sanor hǝn gǝb̃ike anatum̃ hǝn ginau am. Gol ke nehum nǝvanuan nauman sam̃ ŋai.”’ \v 20 Ale nǝboŋ tole mǝhat tonoŋ, ivan hǝn atǝman. Be nǝboŋ toyaryar a tut sal, atǝman eris lǝboii, nǝlon itaŋisi ale igam van hǝni, elugum̃ gati, esum̃ nǝtarhon. \p \v 21 “Beti anatun isor maii ke, ‘Tata, nugol nǝsaan vi tǝban aGot len nǝmav mai nugol nǝsaan vi tǝban gaiug. Sanor kasi hǝn gǝb̃ike anatum̃ hǝn ginau am.’ \v 22 Be atǝman ikel mai naslev san gail ke, ‘Mǝtetutut, lav nahurabat tovoi buni gǝmai, ale kole lan. Siriv hǝn nariŋ len nǝŋarhuvǝlan, kol naributbut len narien gǝlaru. \v 23 Liv natuhb̃uluk tokǝnoh gǝmai, tibuni, utaut hǝni, ale datihan, datehǝhaṽur, \v 24 husur anatugw egai imat tia be imaur tǝtas am, imasig tia be evisi am.’ Ale lotub̃at hǝn nahǝhaṽuran. \p \v 25 “Len nǝboŋ enan ahai a m̃o itoh marireu. Nǝboŋ togǝm pǝpadaŋ hǝn naim, esǝsǝloŋ hǝn nǝwalan hǝn navus beltaŋ mai nǝsavan, \v 26 ŋa ekis naslev sua, ale eusi nǝsa tovisi a im. \v 27 Ale isor vari ke, ‘Aṽam̃ etǝlmam, ale atǝmam̃ etibun natuhb̃uluk tokǝnoh husur aṽam̃ imaur, etǝlmam.’ \v 28 Ahai a m̃o, nǝlon ipaŋpaŋ, emǝtahun b̃eb̃is lohoim ale atǝman evivile, isor ṽǝhṽǝhi. \v 29 Beti isor var atǝman ke, ‘Geris! Len nasihau isob̃ur noum sam̃, ale sǝkad nǝboŋ ideh notopair dan nǝsa gotokele. Be sǝkad nǝboŋ ideh gotolav natuhnani mai ginau hǝn nǝb̃ikad nahǝhaṽuran mai nabubur sagw gail. \v 30 Avil nǝboŋ anatum̃ togǝmai, aten boh tohan p̃is natit p̃isi sam̃ len alatpǝhaṽut lotop̃ur hǝn nibelito, gotibun natuhb̃uluk tokǝnoh m̃osi!’ \v 31 Beti isor malum̃lum̃ ke, ‘Anatugw, gaiug gutoh akis mai ginau, natit p̃isi sagw evi esam̃. \v 32 Datimasgol nahǝhaṽuran, datimaskemkem bathut aṽam̃ enan imat be gagai imaur, imasig be gagai evisi.’” \c 16 \s1 Nab̃iltivanuan hǝn natite saum savoi \p \v 1 Beti aYesu isor tǝtas mai ahai susur san gail ke, “Ikad naulum̃an sua topul hǝn natit isob̃ur tokad nab̃iltivanuan nauman tokǝtkǝta tǝban natit p̃isi san. Amahean enan esǝsǝloŋ hǝn na-kel-uri-an ke nǝvanuan nauman san emǝdas natit san gail. \v 2 Ale ekisi gǝmai, beti eusi ke, ‘Nǝsaganan notosǝsǝloŋ hǝni len gaiug? Gikel ur nǝsa gotogole len nauman sam̃ hǝn natit p̃isi sagw, husur nauman enan sam̃ hǝn na-kǝtkǝta-tǝban-an esib.’ \v 3 Nab̃iltivanuan nauman isor len gai gabag ke, ‘Nimabe? Husur amasta sagw ibar hǝn ginau dan nauman sagw. Nǝsǝdaŋ hǝn nakiran; nahurugw isa hǝn nǝb̃eŋir nǝvanuan hǝn nǝvat. \v 4 Ganan! Nolǝboi nǝsa nǝb̃igole hǝn ke, nǝboŋ nǝb̃esib hǝn nauman sagw nǝvanuan gail dereh lekis ginau vi lohoim salito.’ \v 5 Imagenan, ekis nǝvanuan ṽisusua lotokad nǝkabut simasta san. Eus esua ke, ‘Gukabut simasta sagw evis?’ \v 6 Isor vari ke, ‘Natram naoil naoliv tovi 100.’ Ale ikel maii ke, ‘Lav nǝkabut sam̃ gǝmai, gebǝtah, gitos 50 tutut.’ \v 7 Beti eus togon am ke, ‘Ale gaiug, gukad nǝkabut evis?’ Ale isor vari ke, ‘Nǝhad nawit tovi 1,000.’ Ale ikel maii ke, ‘Lav nǝkabut sam̃ gǝmai, gitos 800.’ \v 8 Naut kǝmas nab̃iltivanuan nauman sanor, amasta san isor ivoi hǝni husur elǝlǝgau hǝn gai len namitisau san. Imaienan! Naur ta damǝŋai hǝn navile a pan lukad namitisau hǝn naṽide silat lotosum̃an galito be anatun nam̃ial lǝsǝkad namitisau hǝn naṽide silat navile a pan.” \v 9 AYesu isor am ke, “Nukel mai gamito, lav nǝvat hǝn navile a pan hǝn b̃esusupah mai nǝvanuan gail hǝn lǝb̃egǝm vi bubur samito. Ŋa nǝboŋ nǝvat b̃ihav, dereh aGot tikel nahǝhaṽuran mai gamito len naut a im vi sutuai. \p \v 10 “Avan ideh togolgol tonor len natit tovis, gai am igolgol inor len tosob̃ur, ale avan ideh togolgol sanor len natit tovis, gai am igolgol sanor len tosob̃ur. \v 11 Asike mǝtb̃etǝgau b̃inor hǝn nǝvat mai natit gail hǝn navile a pan, asike aGot eriŋ natit tosob̃ur san len navǝlamito. \v 12 Ale asike mǝtb̃inor hǝn natit sinǝvanuan tile, ase teriŋ natit len navǝlamito hǝn b̃evi samit gabag? \v 13 Naslev ideh edǝdas b̃evi slev simasta toru len nǝboŋ tosua. Dereh temǝtahun bun tesua ale telǝmas bun togon o dereh tidaŋ len tesua ale tinau ke togon tovi ut kǝmas. Mǝtodǝdas mǝtb̃eum siGot tovi amasta samito mai nǝvat tu tovi masta samito.” \s1 Nalo siGot asike egǝgel \r (Mat 11.12-13, 5.31-32; Mak 10.11-12) \p \v 14 Nǝboŋ naFarisi gail lotolǝmas bun nǝvat lotosǝsǝloŋ hǝn natgalenan, lusor viles aYesu. \v 15 Ŋa ikel mai galit ke, “Gamit boh mǝtupatpat gamit mǝhat len nǝhon nǝvanuan gail, avil aGot elǝboi nǝlomito. Husur natideh nǝvanuan gail lotodaŋ lan len nǝnauan salito, lotolǝŋon masuṽ hǝni, evi pahsago len nǝnauan siGot, emǝtahun buni.” \p \v 16 AYesu isor am ke, “Nalo siMoses mai natosian sihai kelkel ur gail, lupat van vǝbar nǝboŋ siJon. Husur nǝboŋ siJon, namtukel ur na-kel-uri-an tovoi husur natohan pipihabǝlan aGot, totaltal hǝn nǝvanuan p̃isi hǝn lǝb̃eb̃is lan.\f + \fr 16.16 \ft Nǝvanuan galevis lotokad namitisau hǝn nasoruan siGot lunau ke namilen len naut egai imaiegai ke: namtikel ur na-kel-uri-an tovoi husur natohan pipihabǝlan aGot, nǝvanuan p̃isi lototaltal hǝn lǝb̃eb̃is lan.\f* \v 17 Idaŋ hǝn nǝmav mai navile a pan arb̃eb̃uer, be idaŋ sǝhori hǝn nǝmap̃irhǝt natosian hǝn nalo b̃imasig. \p \v 18 “Naulum̃an ideh totiṽos hǝn asoan ale tolah mai napǝhaṽut tile, atenan igol naitian tob̃ur kotov nǝlahan.\x * \xo 16.18 \xt Exo 20.14\x* Ale naulum̃an ideh tolah mai napǝhaṽut asoan totiṽos hǝni tia, aulum̃an enan igol naitian tob̃ur kotov nǝlahan.” \s1 Nǝb̃ol p̃usan husur naulum̃an tokad natite mai aLasarus \p \v 19 AYesu isor am ke, “Ikad naulum̃an sua tokad natite tosun nahurabat toboŋboŋ tokab. Len nǝboŋ p̃isi ikad nakontit tosob̃ur sǝhor nǝsa tonor hǝn nǝmauran san, ale akis ihan len nahǝhaṽuran hǝn nǝhanian tovoi ŋai. \v 20 Len nametlǝkau san loriŋ namǝsal sua tovi manus ipat, nahǝsan aLasarus. \v 21 Ike tihanukub hǝn nasughanian toteh dan natev sitenan tokad natite. Nalipah gail luŋol nǝmanuŋ san gail. \p \v 22 “Nǝboŋ tobar nǝboŋ san, amǝsal imat ale aŋel gail lupati, riŋi tǝban aApraham len nǝmav. Atenan tokad natite am imat ale lutavuni. \v 23 Len nǝhab nǝmatan, len na-lǝŋon-isa-an san tovan vǝsa masuṽ, ekǝta vi mǝhat ale eris aApraham mai aLasarus tǝban. \v 24 Ŋa ikai van hǝni ke, ‘Tata Apraham, gilolosa hǝn ginau ale sǝvat aLasarus hǝn b̃etur nagelhǝŋarhuvǝlan len nǝwai, b̃imosmos hǝn b̃eriŋi len nameagw b̃esusus. Nibegw epǝŋas vǝsa masuṽ len nǝhab egai.’ \v 25 Avil aApraham isor vari ke, ‘Anatugw, nau gat natit sam̃ gail tovoi gotokade len nǝmauran sam̃, ale natit gail tosa aLasarus tokade. Be gagai elǝŋon ivoi am len nǝlon ale gaiug golǝŋon isa. \v 26 Natgalen imaienan, be ikad natsual am. AGot eriŋ nab̃iltib̃ur tosǝŋav tosareh hǝn b̃epǝpehun ginamito dan gamito, hǝn ke alat lotoke lǝb̃ivan dan naut egai van hǝn gamito, lodǝdasi. Ale alat lotoke lǝb̃egǝm hǝn ginamito dan naut enan lodǝdasi.’ \v 27 Ŋa isor vari ke, ‘Beti neus gaiug, Tata, ke golǝboi gǝb̃esǝvati van hǝn nǝbathudud sagw, \v 28 husur nukad aṽagw erim, ale elǝboi b̃ikel nalǝlǝgauan mai galito hǝn ke, salegǝm len naut na-lǝŋon-isa-an egai.’ \v 29 Be aApraham ike, ‘Lukad natosian siMoses mai ahai kelkel ur gail. Ivoi ke lesǝsǝloŋ husuri.’ \v 30 Ike, ‘Aoa Tata Apraham, be avan ideh len naut nǝmatan b̃ivan hǝn galito, dereh lipair dan nǝsaan salito.’ \v 31 Beti aApraham ikel maii ke, ‘Asike lǝb̃esǝsǝloŋ husur aMoses mai ahai kelkel ur gail, asike logǝgel hǝn nǝnauan salit hǝn lǝb̃edǝlom avan ideh, naut kǝmas tole mǝhat dan nǝmatan.’” \c 17 \s1 Nǝsaan, narub̃atian, nadǝlomian mai nauman \r (Mat 18.6-7, 21-22; Mak 9.42) \p \v 1 AYesu ikel mai ahai susur san gail ke, “Natit lototaltal hǝn nǝvanuan gail hǝn lǝb̃igol b̃isa, lǝb̃iteh dereh legǝmai, avil atenan togol lototeh, dereh nǝmauran san tisa vǝsa batbat. \v 2 Atenan, b̃igol avan ideh b̃igol nǝsaan, ivoi am hǝn atenan ke lubaŋis gat nab̃iltivat tom̃orm̃ori len naholoan ale bar hǝni len tas.\f + \fr 17.2 \ft Nab̃iltivat enan emǝlas habat, natoŋki esulsul hǝni hǝn b̃ebul dasdas nawit hǝn b̃egǝm vi flaua.\f* \v 3 Mǝtelǝlǝgau hǝn gamito. Aṽam̃ b̃igol nǝsaan, kel maii ke togol nǝsaan, ale b̃ipair dan nǝsaan san, gerub̃ati dani. \v 4 B̃igol nǝsaan van hǝn gaiug vǝha-mǝlevru len nǝmariboŋ tosua, ale b̃etǝlmam van hǝn gaiug vǝha-mǝlevru toke, ‘Nupair dan nǝsaan sagw,’ gerub̃at nǝsaan galen dani.” \p \v 5 Ale ahai pispisul gail lukel mai Nasub̃ ke, “Gigol nadǝlomian sinamito tetibau am!” \v 6 Ŋa Nasub̃ ike, “Mǝttǝkad nadǝlomian tokǝkereh hun namisurhumastat, mǝttalǝboi mǝttakel mai nǝhai malperi\f + \fr 17.6 \fq Nǝhai malperi \ft evi nab̃iltihai tokad nǝharhǝte topat nasihau tosob̃ur, toharhar tǝlmam.\f* egai ke, ‘Gimakuv ale gimabul gaiug len tas,’ ale dereh tǝmaienan. \p \v 7 “Mǝttǝkad naslev totivtiv nǝtan marireu o tokǝtkǝta tǝban nasipsip, nǝboŋ tovahim dan nǝmarireu, gamit ta be take, ‘Gǝm tutut, gebǝtah, gihan’? \v 8 Aoa, sǝmaienan. Take, ‘Geutaut hǝn nǝhanian m̃os ginau, sun nahurabat tonor ale lav nǝhanian mai ginau vir nǝhanan mai namunan b̃inoŋ. Ale nǝboŋ gotogole b̃inoŋ golǝboi gǝb̃ihan, gǝb̃emun.’ \v 9 Amasta esipa vi tǝban naslev togol nǝsa tokele a? Aoa! \v 10 Imaienan hǝn gamit am. Nǝboŋ mǝttogol natit p̃isi aGot tokel mai gamit hǝn mǝtb̃igole, mitike, ‘Namtovi naslev kǝmas ŋai; namtugol nǝsa aGot tokele ŋai.’” \s1 Naulum̃an tosǝŋavur lotokad naleprosi \p \v 11 Len nǝyaran san, nǝboŋ tovi Jerusalem, aYesu iyar len navilah hǝn naut a Samaria mai a Kalili. \v 12 Nǝboŋ tobar navile sua, naulum̃an tosǝŋavur lotokad naleprosi lobubur maii. Loil a tut\x * \xo 17.12 \xt Lev 13.46\x* \v 13 ale lukai habat ke, “Yesu, Masta, gilolosa hǝn ginamito!” \v 14 Nǝboŋ toris galito, ikel mai galit ke, “Mitia ṽusan gamit mai ahai tutumav gail.”\x * \xo 17.14 \xt Lev 14.1-32\x* Ale len nǝyaran salit van, lumaur, luveveu. \v 15 Galit sua, nǝboŋ toris ke tomaur, etǝlmam van, eputsan nahǝsan aGot habat. \v 16 Ale iteh len tan, ekǝta vi pan bathurien aYesu ale esipa vi tǝban. Be gai evi auleSamaria. \v 17 Beti aYesu ike, “Be savi tosǝŋavur lotoveveu a? Lotomǝlapat, galit lutoh a be? \v 18 Sǝkad avan ideh hǝn totǝlmam hǝn toputsan nahǝsan aGot, be ametb̃os egai ŋai a?” \v 19 Beti ikel maii ke, “Gile mǝhat, givan; nadǝlomian sam̃ igol gumaur.” \s1 Natohan pipihabǝlan aGot tegǝm ŋais? \r (Mat 24.23-28, 37-41) \p \v 20 Boŋ sua naFarisi gail lous aYesu ke, “Natohan pipihabǝlan aGot tegǝm ŋais?” AYesu isor var galit ke, “Natohan pipihabǝlan aGot sagǝm len nakǝtaan. \v 21 Avan ideh asike ike, ‘Geris, ipat gegai!’ o ‘Ipat ea!’ husur natohan pipihabǝlan aGot satopat mai gamito.” \s1 Nagǝmaian siNatun Nǝvanuan \p \v 22 Beti ikel mai ahai susur san gail ke, “Len nǝboŋ b̃egǝmai, dereh mǝtelǝŋon ke mǝteris nǝmariboŋ ideh siNatun Nǝvanuan, avil asike mǝtorisi. \v 23 Nǝvanuan gail dereh likel mai gamit ke, ‘Geris, gai sage!’ o ‘Geris, gai saga!’ Samtedǝlom galito, samtehusur galito. \v 24 Husur aNatun Nǝvanuan, len nǝboŋ san, tesum̃an nasǝm̃oropun tom̃ias nǝmav kavkav. \v 25 Be a tahw hǝn natgalen b̃evisi, timaslǝŋon tisa hǝn natit b̃isob̃ur ale naur ta damǝŋai limasmǝtahuni. \v 26 Naṽide lǝb̃ikade len nǝboŋ gail siNatun Nǝvanuan dereh lehun naṽide silat lototoh len nǝboŋ siNoah gail. \v 27 Nǝvanuan gail luhan, lomun, lulah mai ludam̃ hǝn nǝlahan gail van vǝbar nǝboŋ aNoah tob̃is len nab̃iltib̃ot totibau masuṽ lotokisi hǝn nǝak. Beti nab̃iltius eus, nilev egǝm van, natit p̃isi imasig.\f + \fr 17.27 \ft Hǝn naves 26-27, ris Gen 6.5–7.24\f* \v 28 Imagenan len nǝboŋ gail siLot. Luhan, lomun, loṽur natite, lop̃ur hǝn natite. Lumabul tite mai loum hǝn naim gail. \v 29 Be len nǝboŋ aLot toriŋ naut a Sotom, nǝhab mai nǝsalfa\f + \fr 17.29 \fq Nǝsalfa \ft evi nǝvat toyaŋyaŋ. Golǝboi gǝb̃isab̃i pǝpadaŋ hǝn nǝhab a Bu.\f* aruteh dan nǝmav van, navile kavkav imasig.\f + \fr 17.29 \ft Hǝn naves 28-29, ris Gen 18.20–19.25\f* \v 30 Timaienan len nǝboŋ aNatun Nǝvanuan b̃evisi len nǝdaŋan san.” \v 31 AYesu isor am ke, “Len nǝboŋ enan, avan ideh b̃itoh a mǝhat len navurun naim timasgam tutut dan naim san, satimariŋ hǝn b̃itariv natit san gail. Ale avan ideh len nǝmarireu tu satetǝlmam vahim hǝn b̃ipat natideh. \v 32 Mitinau gat asoan aLot.\x * \xo 17.32 \xt Gen 19.26\x* \v 33 Avan ideh b̃igol risi ke b̃etǝgau gat nǝmauran san, dereh timasig. Be avan ideh b̃idam̃ hǝni ke b̃imasig, dereh aGot tigol timaur vi sutuai. \v 34 Nukel mai gamit ke, len nalenmariug enan dereh nǝvanuan eru aripat len nǝmel b̃esua; aGot tilav kuv tesua ale togon tipat. \v 35-36 Napǝhaṽut eru arelis dasdas namisurhuwit len naut tesua ŋai; aGot tilav kuv tesua ale togon titoh.”\f + \fr 17.35-36 \ft Natosian galevis ta sutuai losuhud hǝn naves \fv \ft 36\+fv* \fq Naulum̃an eru areum b̃onb̃on marireu; aGot tilav kuv tesua ale togon titoh.\f* \p \v 37 Beti ahai susur gail lousi ke, “Dereh tevisi a be, Nasub̃?” Isor var galit, isor kǝta ke, “Len naut ideh natit tomat topat lan, nab̃iltiman tohanhan natit tomat dereh lemǝlah gǝm b̃on ei. Avan tokad namǝtan elǝboi b̃erisi.” \c 18 \s1 Na-sor-tuṽ-an mai nǝbatunau tous tabtab hǝn nanoran \p \v 1 Beti aYesu ib̃ol mai galit ke limassor tuṽ tabtab, nǝlolit sateur na-sor-tuṽ-an, letǝgau gati. \v 2 Ike, “Len nab̃iltivile sua ikad nǝmatsistret samǝtahw len aGot, tonau ke nǝvanuan gail lotovi ut kǝmas. \v 3 Ale len nab̃iltivile enan ikad abatunau pǝhaṽut togǝm akis hǝni hǝn b̃eŋiri ke, ‘Gigol tinor hǝn ginau hǝn asike aenemi sagw b̃emǝdas ginau am.’ \v 4 Idareh, nǝmatsistret emǝtahuni van vǝbar toke, ‘Nǝsamǝtahw len aGot, ale nǝvanuan gail lovi ut kǝmas hǝn ginau. \v 5 Be husur ke nǝbatunau enan toŋir batriŋriŋ hǝn ginau, nupetǝmas hǝni! Dereh nigol tinor hǝni hǝn asike b̃eŋir akis hǝn ginau van nimat.’” \v 6 Beti Nasub̃ ike, “Mǝtesǝsǝloŋ hǝn nǝsa nǝmatsistret tosa tokele! \v 7 AGot dereh tigol tinor hǝn galit totabtabuh len galito, lotokai van hǝni len nalennǝyal mai nalenmariug a? Dereh tevǝlo hǝn b̃evi tarhǝt salito a? \v 8 Ao, nukel mai gamit ke dereh tigol nanoran hǝn galit tutut. Avil nǝboŋ aNatun Nǝvanuan b̃egǝmai, dereh tisab̃ nadǝlomian len navile a pan o teb̃uer?” \s1 NaFarisi mai nǝvanuan nǝtaks \p \v 9 AYesu ikel nǝb̃ol p̃usan egai mai galevis lotonau ke lotonor be lunau ke nǝvanuan tile gail lǝsavi natideh. Isor kǝta ke, \v 10 “Naulum̃an eru arovi mǝhat vi lan naholǝvat todar vis naim siGot hǝn arb̃isor tuṽ. Gǝlar togon evi Farisi, togon evi vanuan nǝtaks. \v 11 NaFarisi eil, isor tuṽ van hǝn gai gabag ke, ‘Got, nosipa len gaiug husur ke ginau nǝsasum̃an alat galenan, nǝvanuan gail lotogǝgǝras hǝn lǝb̃ilav kuv nǝvat, alat lǝsanor, alat lotogol naitian tob̃ur kotov nǝlahan, o sum̃an ategai am tovi nǝvanuan nǝtaks. \v 12 Nǝsǝhan vǝha-ru len nawik p̃isi, noviol hǝn nahudhut tosua dan tosǝŋavur notokade.’ \v 13 Avil togon tosor tuṽ, eil a tut, salǝŋon ke tekǝta vi mǝhat vi lan nǝmav be len na-lǝŋon-isa-an san isar batut, ike, ‘Got, gilolosa hǝn ginau, rub̃at nǝsaan dan ginau notovi vanuan nǝsaan!’ \v 14 Nukel mai gamit ke, atenan ivahim, nǝsaan san imarub̃at. Len nǝhon aGot, atenan inor, savi naFarisi. Bathut avan ideh b̃ipatpat gai mǝhat, dereh tegǝm vi ut kǝmas be ideh togol gai gabag tovi ut kǝmas, aGot dereh teputsani.” \s1 AYesu mai natuhtǝtai gail \r (Mat 19.13-15; Mak 10.13-16) \p \v 15 Nǝvanuan gail losǝhar anatulit gail am van hǝn aYesu, hǝn b̃eriŋ navǝlan len galito hǝn navoian b̃egǝm hǝn galito. Nǝboŋ ahai susur gail lotorisi, losivoh len galito. \v 16 Be aYesu ekis galit gǝmai, ike, “Mitidam̃ hǝn natuhtǝtai gail legǝm hǝn ginau, samtikai tas galito, husur natohan pipihabǝlan aGot evi silat lotosum̃an galito. \v 17 Nukel nakitinan mai gamit ke, avan ideh asike b̃ehǝhaṽur hǝn natohan pipihabǝlan aGot hum natuhtǝtai, asike asike eb̃is lan.” \s1 Naulum̃an toil a m̃o topul hǝn natite \r (Mat 19.16-30; Mak 10.17-31) \p \v 18 Naulum̃an sua toil a m̃o eus aYesu ke, “Hai p̃usan gotovoi, nimabe hǝn nǝb̃ikad nǝmauran vi sutuai?” \v 19 Ale aYesu isor vari ke, “Imabe gotokis ginau ke notovoi? Sǝkad avan ideh tovoi—aGot sǝb̃on ŋai. \v 20 Gaiug golǝboi nakelean todaŋ gail lotoke: ‘Sagigol naitian tob̃ur kotov nǝlahan, sagigol avan ideh timat,\f + \fr 18.20 \ft Nǝboŋ toke \fq Sagigol avan ideh timat \ft namilen ke sagigol avan ideh timat sil nǝlol paŋpaŋ sam̃ o nalǝŋonian sam̃ ŋai.\f* sagevǝnah, sagelibliboŋ—len nakotan am sageliboŋ, putsan atǝmam̃ mai anam̃ len nǝnauan sam̃.’”\x * \xo 18.20 \xt Exo 20.12-16; Deu 5.16-20\x* \v 21 Atenan ike, “Nǝboŋ notovi tuhtǝtai vǝbar damǝŋai nugol natgalenan p̃isi.” \v 22 Nǝboŋ aYesu tosǝsǝloŋ hǝni, ikel maii ke, “Natesual am gupar. P̃ur hǝn natit p̃isi gotokade ale pǝpehuni mai namǝsal gail. Ale dereh gikad nakonviolan aGot totǝgau gati m̃os gaiug len nǝmav. Beti gegǝm husur ginau.” \v 23 Avil nǝboŋ atenan tosǝsǝloŋ hǝn natgalenan, nǝlon isa husur ke topul hǝn natit tosob̃ur. \p \v 24 Nǝboŋ aYesu tokǝta van hǝni ike, “Idaŋ masuṽ hǝn alat lotopul hǝn natite lǝb̃evi lan natohan pipihabǝlan aGot. \v 25 Mǝtolǝboii ke idaŋ habat hǝn nǝkamel b̃eb̃is tur len nab̃urhunil sǝsod. Idaŋ sǝhori am hǝn nǝvanuan topul hǝn natite b̃eb̃is len natohan pipihabǝlan aGot.” \v 26 Be alat lotosǝsǝloŋ hǝn natenan lousi ke, “B̃imaienan, ase teb̃is lan? Sǝkad avan ideh b̃ikad nǝmauran vi sutuai.” \v 27 Ale aYesu ike, “Natideh nǝvanuan todǝdas b̃igole, aGot elǝboi b̃igole.” \v 28 Ale aPita ike, “Geris, ginamit namtoriŋ sinamit p̃isi tia hǝn namttohusur gaiug.” \v 29 Ale aYesu ikel mai galit ke, “Nusor kitin mai gamit ke, avan ideh toriŋ naim o asoan o aṽan gail o tata mai nana o anatun gail m̃os natohan pipihabǝlan aGot, \v 30 dereh tikad natgalen p̃isi tisob̃ur tǝtas am len nǝboŋ eg ta damǝŋai len navile a pan. Ale len nǝboŋ b̃egǝmai len nǝmav dereh tikad nǝmauran vi sutuai.” \s1 AYesu ikel tasi am ke dereh timat \r (Mat 20.17-19; Mak 10.32-34) \p \v 31 AYesu esǝhar tosǝŋavur pisan toru san lutoh sǝb̃olito, ale ikel mai galit ke, “Datovi mǝhat vi Jerusalem, ale natit p̃isi ahai kelkel ur lototosi husur aNatun Nǝvanuan, dereh lisarpoh. \v 32 Alatevis a Jerusalem leriŋi len navǝlan alat lǝsavi Ju. Dereh lisor vilesi, lisor mǝdasi, leṽulaii, \v 33 lebilas habat hǝni ale ligol timat. Be len nǝmariboŋ titor dereh tile mǝhat tǝtas.” \v 34 Ahai susur gail lǝsalǝboi natideh lan. Namilen esusuah dan galito gol ke lǝsalǝboi nǝsa aYesu tosor husuri. \s1 Partimeus \r (Mat 20.29-34; Mak 10.46-52) \p \v 35 Nǝboŋ aYesu tovan pǝpadaŋ hǝn naut a Jeriko, ametb̃esw sua ebǝtah gǝgarhǝp̃isal, eŋir nǝvanuan gail hǝn nǝvat. \v 36 Nǝboŋ tosǝsǝloŋ hǝn naluṽoh toṽot eus ke nǝsa tovisi enan. \v 37 Galit lukel maii ke, “AYesu ta Nasaret satoyar van.” \v 38 Ale ikai ke, “Yesu, aNatun siTevit\f + \fr 18.38 \ft AYesu savi anatun matmat aTevit be ehusur nǝpasusan siTevit.\f*, nǝlom̃ titaŋis ginau, gol tivoi hǝn ginau!” \v 39 Ale alat lotoyar a m̃o losivoh lan hǝn b̃emǝdau, ris tokai habat am ke, “ANatun siTevit, nǝlom̃ titaŋis ginau, gol tivoi hǝn ginau!” \v 40 Ŋa aYesu eil, ale ikel ke lesǝhar atenan gǝm hǝni. Nǝboŋ togǝm pǝpadaŋ aYesu eusi ke, \v 41 “Guke nigol nǝsa hǝn gaiug?” Ale ike, “Nasub̃, nuke nekǝta.” \v 42 Ale aYesu isor maii ke, “Gekǝta! Nadǝlomian sam̃ igol gumaur.” \v 43 Vǝha-sua ŋai ikad nakǝtaan ale ehusur aYesu, isal suh nǝyalyalan siGot. Nǝboŋ nǝvanuan p̃isi lotorisi, galit am loputsan nahǝsan aGot. \c 19 \s1 AYesu mai aSakias \p \v 1 Beti aYesu eb̃is len naut a Jeriko ale iyar tur lan. \v 2 Ikad aulum̃an sual ei nahǝsan aSakias; gai eil a m̃o hǝn nǝvanuan nǝtaks gail ale epul hǝn nǝvat mai natite. \v 3 Ike terisi ke aYesu ase, be husur top̃itol edǝdasi bathut ke naluṽoh lotoil kǝkol hǝn gai. \v 4 Ŋa igam vi m̃o ale epǝlau len nǝhai sikam̃or\f + \fr 19.4 \fq Nǝhai sikam̃or \ft ehun nǝbaŋ be golǝboi gǝb̃ihan naṽite.\f* hǝn b̃eris aYesu, husur ke dereh tiyar van ei. \v 5 Ale nǝboŋ aYesu tobar naut enan, ekǝta vi mǝhat ale ikel maii ke, “Sakias, gimariŋ tutut. Damǝŋai nimastoh len naim sam̃.” \v 6 Ŋa imariŋ vi pan tutut ale ike “Ivoi,” mai aYesu, ikemkem habat. \v 7 Nǝvanuan p̃isi lotoris natenan loŋit nǝholito, lusor mǝtmǝtan hǝni ke, “Gai evi lohoim sinaulum̃an nǝsaan hǝn b̃itoh maii.” \v 8 Avil aSakias ile mǝhat, ikel mai aYesu ke, “Geris, Nasub̃, len nahudhut toru hǝn natit p̃isi sagw, gagai ŋai nulav nahudhut tesua mai namǝsal gail. Ale nǝb̃egǝras avan ideh hǝn nǝb̃evǝnah, dereh nisar gel vǝha-vat hǝni!” \v 9 Beti aYesu ikel maii ke, “Damǝŋai nǝ-lav-kuvi-an dan nǝsaan egǝm bar naim egai. Bathut ategai am evi sua len nǝpasusan siApraham. \v 10 Husur aNatun Nǝvanuan egǝm hǝn b̃idoŋ alat lotomasig, hǝn b̃ilav kuv galit dan nǝsaan.” \s1 Nǝb̃ol p̃usan husur nǝvat \r (Mat 25.14-30) \p \v 11 Nǝboŋ nǝvanuan gail lotosǝsǝloŋ hǝn natgalenan, aYesu ib̃ol p̃usan, husur egǝm pǝpadaŋ hǝn naut a Jerusalem ale lunau ke natohan pipihabǝlan aGot b̃evisi ta bogai.\f + \fr 19.11 \ft NaJu gail lunau ke aKristo salito dereh tegǝm vi kiŋ hǝn b̃ilav namilen aTevit tovi kiŋ ta sutuai. Ale nǝboŋ aYesu togǝm pǝpadaŋ hǝn naut a Jerusalem lunau ke dereh gai tegǝm vi kiŋ ale dereh gai tehut alat a Rom dan naut a Israel.\f* \v 12 Imagenan aYesu ike, “Aulum̃an sua len nǝbathudud toil a m̃o len nǝkantri san eutaut hǝn b̃evi lan nǝkantri sual a tut hǝn ab̃iltikiŋ ei b̃itabtabuh lan hǝn b̃etǝlmam b̃egǝm vi kiŋ hǝn naut san. \v 13 Ale ekis naslev lotovi ulum̃an tosǝŋavur gǝmai, ilav namina\f + \fr 19.13 \fq Namina \ft evi nakoin silat a Kris tovi nǝvat hǝn nauman hǝn nahǝbati totor.\f* tosǝŋavur mai galit ṽisusua, ike, ‘Mǝteum len nǝvat galenan vir natǝlmaman sagw.’ \v 14 Be alat len nǝkantri san lomǝtahun buni ale losul galit galevis a tahw hǝni hǝn lǝb̃ikel mai nab̃iltikiŋ ke, ‘Namtsalǝŋon ategai hǝn b̃evi kiŋ sinamito.’ \v 15 Naut kǝmas, egǝm vi kiŋ ale nǝboŋ totǝlmam episul hǝn alatenan gai tolav nǝvat mai galit ke legǝmai. Ike telǝboi nǝvat lotosǝhori len nǝvat tolav mai galito. \v 16 Esua toil a m̃o egǝm ike, ‘Nasub̃, namina sam̃ episan esǝŋavur am.’ \v 17 Ale ikel maii ke, ‘Nauman sam̃ ikab, govi naslev tovoi! Husur ke gotodaŋ len natenan tokǝkereh, dereh gekǝtkǝta tǝban nab̃iltivile tesǝŋavur.’ \v 18 Beti sual am egǝm ale ike, ‘Nasub̃ namina sam̃ episan erim am.’ \v 19 Ŋa nakiŋ ikel maii ke, ‘Gaiug, dereh gekǝtkǝta tǝban nab̃iltivile terim.’ \v 20 Beti naslev tile am egǝm ale ike, ‘Nasub̃, namina sam̃ bogai; noruŋ gole len natuhtaol hǝn nǝb̃esusuan buni. \v 21 Nomǝtahw len gaiug husur gutaltal, nǝkadum̃ ehǝhaiv, gulav kuv nǝsa gǝsariŋi, gotǝtariv nǝsa gǝsǝmabule.’ \v 22 Nakiŋ isor vari ke, ‘Govi naslev tosa vǝsa! Len nasoruan sam̃ gotomadhakele, neṽusan gaiug hǝn nǝsaban sam̃. Gaiug gukele ke nudaŋ taltal, nǝkadugw ehǝhaiv, nulav kuv nǝsa nǝsariŋi mai notǝtariv nǝsa nǝsǝmabule. \v 23 B̃imaienan, husur nǝsa gǝsariŋ nǝvat sagw len nalulutar hǝn ke nǝboŋ nototǝlmam nǝtǝlav nǝvat enan mai naintǝres han?’\f + \fr 19.23 \fq Naintǝres \ft evi nǝvat, nǝvat sam̃ topasi nǝboŋ topat tobǝlav len nalulutar.\f* \v 24 Ale ikel mai alat lotoil tǝban ke, ‘Lav kuv namina dani ale lavi mai atenan tokad namina tosǝŋavur.’ \v 25 Ris lotoke, ‘Nasub̃, gai ikad namina tosǝŋavur tia!’ \v 26 Isor var galit ke, ‘Nukel mai gamit ke, nǝvanuan p̃isi lotoum tovoi len nǝsa lotokade, dereh nilav natit am mai galito, avil avan ideh tom̃idol, avan ideh saum savoi len nǝsa tokade, dereh nilav kuv tokǝkereh gai tokade dani. \v 27 Be galen p̃isi lotovi enemi sagw gail, lotomǝtahun ginau notovi kiŋ salito, sǝhar galit gǝmai, ta bubun galit len nǝhogw!’” \s1 AYesu eb̃is len naut a Jerusalem \r (Mat 21.1-11; Mak 11.1-11; Jon 12.12-19) \p \v 28 Nǝboŋ aYesu tokǝmaienan tonoŋ, iyar tab vi mǝhat vi Jerusalem. \v 29 Nǝboŋ tovan pǝpadaŋ hǝn natuhvile eru, a Petfas mai a Petani, len naut lotokisi hǝn Naṽehuh Oliv, esǝvat ahai susur eru, \v 30 ike, “Mǝrevi lan navile ea topat a m̃o. Nǝboŋ mǝrb̃eb̃is lan dereh mirisab̃ natuhtoŋki totahǝtah ei, avan ideh sǝsah lan sal. Sah rub̃ati ale sǝhari gǝmai. \v 31 Avan ideh b̃eus gamǝr ke, ‘Mǝrorub̃ati hǝn nǝsa?’ mirikele ŋai ke, ‘Nasub̃ timaskade.’” \v 32 Nǝboŋ aYesu tosǝvat gǝlar tonoŋ, aruvan ale arusab̃ natit p̃isi hun aYesu tokele. \v 33 Nǝboŋ artosah rub̃at natuhtoŋki enan, amahean gail lous gǝlar ke, “Mǝrorub̃ati hǝn nǝsa?” \v 34 Ale arusor var galit ke, “Nasub̃ timaskade.” \v 35 Beti arosǝhari van hǝn aYesu, arob̃ir hǝn nahurabat sǝlaru len natuhtoŋki ale arugol aYesu ebǝtah sǝŋaṽuti. \v 36 Len nǝvanan san, luṽolsan nahurabat salit gail metp̃isal. \v 37 Nǝboŋ togǝm pǝpadaŋ hǝn naut nap̃isal tovi pan len Naṽehuh Oliv, naluṽoh hǝn ahai susur gail kavkav, len nahǝhaṽuran salito, lotub̃at kai, putsan nahǝsan aGot habat husur namerikel p̃isi lotorisi tia. \v 38 Lukai ke, \q1 “Got igol ivoi hǝn atenan, nakiŋ togǝm \q2 len nahǝsan Nasub̃ aGot!\x * \xo 19.38 \xt Psa 118.25-26\x* \q1 Natǝm̃at len nǝmav \q2 mai nalotuan tivan hǝn aGot toyalyal buni!” \p \v 39 Be naFarisi galevis len naluṽoh lusor mai aYesu ke, “Hai p̃usan, kai tas ahai susur sam̃ gail!” \v 40 Ris aYesu tosor var galit ke, “Nukel mai gamito, naut tab̃ut hǝn galito, nǝvat galegai lǝtǝkai.” \s1 AYesu itaŋis naut a Jerusalem \p \v 41 Nǝboŋ togǝm pǝpadaŋ hǝn naut a Jerusalem, toris nab̃iltivile enan, itaŋisi \v 42 ale ike, “Ivoi am ke gamit mǝttalǝboi nǝsa tǝlav natǝm̃at mai gamito nǝboŋ damǝŋai, be aoa, esusuah dan gamito. \v 43 Nǝboŋ tosa dereh tegǝm hǝn gamito. Len nǝboŋ enan aenemi samit gail dereh lisah tuan nǝtan tisahsah vi mǝhat hǝn b̃ipat kǝkol hǝn nab̃iltivile samito, lidar vis gamito hǝn lǝb̃eil garu gol gamito. \v 44 Ale ligol nab̃iltivile timasirsir, gamit mai anatumit mitimaienan. Ligol ke asike ikad nǝvat ideh b̃epǝlah gat togon. Dereh timagenan husur mǝtsaris lǝboi nǝboŋ aGot togǝm hǝn gamito.” \s1 AYesu len naholǝvat todar vis naim siGot \r (Mat 21.12-17; Mak 11.15-19; Jon 2.13-22) \p \v 45 Beti aYesu eb̃is len naholǝvat todar vis naim siGot ale etub̃at hut alat lotop̃ur hǝn natit gail ei. \v 46 Ikel mai galit ke, “Natosian siGot ike, ‘Naim sagw tevi naim na-sor-tuṽ-an,’\x * \xo 19.46 \xt Isa 56.7\x* avil mǝtugol ke egǝm ‘naut susuah sinǝvanuan vǝnvǝnah gail!’”\x * \xo 19.46 \xt Jer 7.11\x* \p \v 47 AYesu ep̃usan len nǝboŋ p̃isi len naholǝvat todar vis naim siGot. Ab̃iltihai tutumav gail mai ahai p̃usan gail hǝn nalo mai alat lotoil a m̃o hǝn nǝvanuan gail am, lohisi hǝn lǝb̃igol b̃imat. \v 48 Be lǝsǝsab̃ nap̃isal hǝn lǝb̃igole, bathut nǝvanuan p̃isi lolǝŋon buni ke lesǝsǝloŋ hǝni. \c 20 \s1 Nǝdaŋan siYesu hǝn Na-il-a-m̃o-an \r (Mat 21.23-27; Mak 11.27-33) \p \v 1 Len nǝboŋ sua, nǝboŋ aYesu toṽusan nǝvanuan gail len naholǝvat todar vis naim siGot, mai tokel ur na-kel-uri-an tovoi, ab̃iltihai tutumav gail mai ahai p̃usan gail hǝn nalo mai alat lotoil a m̃o hǝn nǝvanuan gail, logǝm hǝni. \v 2 Lukel maii ke, “Gugol natgalenan len nǝdaŋan sise? Ase ilav nǝdaŋan hǝn na-il-a-m̃o-an egai mai gaiug?” \v 3 Isor var galit ke, “Neus gamit hǝn nausian sua bai. Kel mai ginau, \v 4 nǝbaptaisan siJon, egǝm len aGot len nǝmav o len nǝvanuan?” \v 5 Lusor vahvah mai galit gabag ke, “Datb̃ike, ‘Egǝm len aGot,’ dereh teus, ‘Husur nǝsa mǝtsadǝlomi?’ \v 6 Be datb̃ike, ‘Nǝvanuan,’ dereh nǝvanuan p̃isi letubun gidato, husur lodǝlomi ke aJon tovi ahai kelkel ur.” \v 7 Ŋa lusor vari ke, “Namtsalǝboi as tolav mai aJon.” \v 8 Ale aYesu ike, “Ginau am, asike nukel mai gamito ke na-il-a-m̃o-an sise topat len ginau hǝn nǝb̃igol natgalenan.” \s1 Alat lotorentem nǝhol nakrep \r (Mat 21.33-46; Mak 12.1-12) \p \v 9 Beti etub̃at kel nǝb̃ol p̃usan egai mai nǝvanuan gail, ke: “Avan sua imabul nǝhol nakrep\x * \xo 20.9 \xt Isa 5.1\x* ale idam̃ hǝni van hǝn alat lotokǝtkǝta tǝban nǝhol hǝn lǝb̃irentem, ale len nǝyaran san gai ivan ebǝlav. \v 10 Len nǝboŋ nakrep tomen, esǝvat naslev sua van hǝn alat lotorentem nǝhol hǝn lǝb̃epǝpehun nakrep galevis tovi esan. Avil luṽasi, losǝvati van, sǝlav natideh. \v 11 Ŋa amahean nǝhol esǝvat naslev sual am, be gai am lugol maien hǝni, luṽasi, lugol isa hǝni, ale losǝvati van, sǝlav natideh. \v 12 Ŋa esǝvat sual am tǝtas ale luṽab̃ub̃uri, lubar hǝni vivile. \v 13 Amahean ike, ‘Nigol nǝsa? Nigol timaiegai ke: dereh nesǝvat anatugw ulum̃an notolǝmas buni hǝn ke hum ma nahurulit b̃isa, ale lǝb̃igol b̃inor hǝni.’ \v 14 Be nǝboŋ alatenan lotorisi, lusor utaut hǝni ke, ‘Atenan, nǝboŋ atǝman b̃imat, gai tikad nǝhol balai; datiparu buni hǝn datb̃ikad nasugsugur san p̃isi!’ \v 15 Ŋa lubar hǝni dan nǝhol nakrep ale luparu buni.” \p AYesu isor am ke, “Amahean nǝhol dereh tigol nǝsa hǝn galito? \v 16 Dereh tegǝmai, tigol alat lotorentem nǝhol limat, ale tilav nǝhol nakrep enan mai ideh tile.” Nǝboŋ nǝvanuan gail lotosǝsǝloŋ hǝn natenan, luke, “Natenan satimaienan!” \v 17 Be aYesu ekǝta inor van hǝn galito ale ike, “B̃imaienan, namilen natosian egai topat len nǝb̃e sua ta sutuai nǝsa? \q1 “‘Nǝvat, nǝvanuan na-um-im-an gail lotomǝtahuni, \q2 gai egǝm vi vat sua ŋai b̃elǝboi b̃igol naim b̃ihav mai b̃inor.’\x * \xo 20.17 \xt Psa 118.22\x* \m \v 18 Nǝvanuan p̃isi lǝb̃iteh len nǝvat enan, dereh limab̃urb̃ur, mai avan ideh, nǝvat b̃iteh lan, dereh tipat dole.”\x * \xo 20.18 \xt Isa 8.14-15\x* \p \v 19 Beti ahai p̃usan gail hǝn nalo mai ab̃iltihai tutumav gail ludas p̃isal hǝn lǝb̃itah gat aYesu len namityal enan ŋai bathut lolǝboii ke len nǝb̃ol p̃usan enan isor tas galito. Avil lomǝtahw len nǝvanuan gail. \s1 Ṽur nǝtaks van hǝn aSisa \r (Mat 22.15-22; Mak 12.13-17) \p \v 20 Beti lokǝta bunusi ale losǝvat nǝvanuan galevis lotogǝrasi ke lotokitin hǝn lǝb̃isab̃ nǝsaban len nasoran san hǝn lǝb̃eriŋi len navǝlan mai nǝdaŋan seuleRom tovi gavna. \v 21 Imagenan nǝvanuan nagǝgǝrasan gail lousi ke, “Hai p̃usan, namtolǝboii ke gaiug gotosor, gotop̃usan tonor. Naṽide sam̃ ep̃itoṽ van hǝn nǝvanuan p̃isi, ideh satile, ale gop̃usan hǝn nap̃isal siGot len nakitinan. \v 22 Inor hǝn datb̃eṽur nǝtaks van hǝn aSisa m̃au a?” \v 23 Avil aYesu ekǝta lǝboi na-sor-gǝrasi-an salito ale ikel mai galit ke, \v 24 “Ṽusan ginau hǝn natenarius\f + \fr 20.24 \fq Natenarius \ft evi nakoin silat a Rom tovi nǝvat hǝn nauman hǝn nǝmariboŋ esua.\f* tesua. Nǝhon mai nahǝsan ase arupat lan?” Ale luke, “ASisa.” \v 25 Ikel mai galit ke, “Imagenan, lav mai aSisa nǝsa tovi seSisa, ale lav mai aGot nǝsa tovi siGot.” \v 26 Ale lodǝdas lǝb̃isab̃ nǝsaban ideh len nasoran san ei len nǝhon nǝvanuan gail. Lup̃aŋ len na-sor-vari-an san, ale lǝsasor am. \s1 Na-le-mǝhat-an dan nǝmatan, mai nǝlahan \r (Mat 22.23-33; Mak 12.18-27) \p \v 27 NaSattiusi galevis (lotoke na-le-mǝhat-an dan nǝmatan eb̃uer),\x * \xo 20.27 \xt Uman 23.8\x* logǝm hǝn aYesu. Lousi \v 28 ke, “Hai p̃usan, aMoses itos m̃os gidato ke, aulum̃an ideh, aṽan b̃imat be asoan b̃itoh mai anatun b̃eb̃uer, atenan timaslah mai nǝbatunau hǝn b̃ikad anatun gail m̃os aṽan.\x * \xo 20.28 \xt Deu 25.5-6\x* \v 29 Ale boŋ sua ikad alatmiṽan lotomǝlevru. Ahai a m̃o ilah mai apǝhaṽut sua, be imat, anatun eb̃uer. \v 30 Aṽan tohusur ahai a m̃o ilah mai nǝbatunau, \v 31 beti aṽan tohusuri am imaienan. Alatmiṽan lotomǝlevru lumat maienan p̃isi, anatulit eb̃uer. \v 32 Namǝkot alitenan tu imat. \v 33 Ale namtous gaiug ke, b̃imagenan, len na-le-mǝhat-an dan nǝmatan, napǝhaṽut enan dereh tevi asoan ase? Husur ke alatmiṽan lotomǝlevru p̃isi lulah maii.” \v 34 Ŋa aYesu ikel mai galit ke, “Nǝvanuan len navile a pan lulah mai ludam̃ hǝn nǝlahan. \v 35 Avil alat aGot totabtabuh len galit hǝn lǝb̃itoh vi sutuai, mai hǝn lǝb̃itoh len na-le-mǝhat-an dan nǝmatan, galit, asike lulah, avan ideh asike idam̃ hǝn lǝb̃ilah. \v 36 Ale lodǝdas lǝb̃imat am, husur losum̃an aŋel gail, lovi anatun aGot gail bathut togol lotole mǝhat dan nǝmatan. \v 37 Be len nǝb̃olan husur nǝhai topaŋ,\x * \xo 20.37 \xt Exo 3.1-6\x* aMoses boh isor vǝhoti ke, alat lotomat lule mǝhat dan nǝmatan husur ekis Nasub̃ hǝn ‘aGot siApraham mai aGot seIsak mai aGot siJakop.’ \v 38 Gai savi aGot silat lotomat be evi aGot silat lotomaur, husur len nabunusian siGot, galit p̃isi lumaur.” \v 39 Ahai p̃usan galevis hǝn nalo lusor vari ke, “Gokitin ahai p̃usan!” \v 40 Beti avan ideh sail b̃uri hǝn b̃eusi hǝn nausian ideh am. \s1 AKristo anatun aTevit m̃au a? \r (Mat 22.41-46; Mak 12.35-37) \p \v 41 Be aYesu eus galit ke, “Nǝvanuan gail luke aKristo, aGot totabtabuh lan, evi anatun ulum̃an siTevit mabe? \v 42 Husur aTevit, gai ikele len nalob̃ulat hǝn Nǝb̃e gail ke: \q1 “‘Nasub̃ aGot ikel mai aMasta sagw ke, \q1 “Gebǝtah tarhǝt len nǝmatu sagw, \q2 \v 43 vir nǝb̃eriŋ aenemi sam̃ gail pipit nariem̃ gǝlaru \q3 hǝn lǝb̃evi ut kǝmas.”’\x * \xo 20.43 \xt Psa 110.1\x* \m \v 44 Imaienan aTevit b̃ekisi hǝn ‘aMasta,’ evi anatun mabe?” \s1 AYesu ikel p̃uli ke naṽivan isa \r (Mat 23.1-36; Mak 12.38-40) \p \v 45 Nǝboŋ nǝvanuan p̃isi lotosǝsǝloŋ, aYesu ikel mai ahai susur san gail ke, \v 46 “Mǝtelǝlǝgau hǝn ahai p̃usan gail hǝn nalo. Lolǝmas hǝn lǝb̃iyaryar mai nahurabat tobǝlbǝlav lotosuni. Lolǝmas hǝn nǝvanuan gail lǝb̃ike, ‘Ivoi,’ mai galit len nǝmaket, lolǝmas nǝhai bǝtbǝtah tovoi ŋai len naim nab̃onb̃onan, mai lolǝmas hǝn lǝb̃ebǝtah rivuh len nǝhanan gail. \v 47 Lulav kuv p̃is naim mai nasugsugur sibatunau pǝhaṽut gail, be len nagǝgǝrasan salito len nǝhon nǝvanuan gail, lusor tuṽ ebǝbǝlav. Alatenan dereh lipanis sǝhor alat lǝsǝmaienan.” \c 21 \s1 Naviolan sibatunau pǝhaṽut \r (Mak 12.41-44) \p \v 1 Nǝboŋ aYesu tokǝmaienan tonoŋ, eris alat lotokad natite nǝboŋ lotoriŋ naviolan salito len nabokis hǝn nǝvat len naim siGot. \v 2 Beti eris nǝbatunau namǝsal sua toriŋ natuhkoin eru artovi kopa. \v 3 Ike, “Nukel nakitinan mai gamit ke, nǝbatunau egai tovi mǝsal eviol sǝhor galit p̃isi. \v 4 Husur galit p̃isi loviol kinit naviolan gail dan tosob̃ur lotopul hǝni, be dan tokǝkereh topar, alitegai eviol hǝn natit p̃isi san hǝn b̃imaur lan.” \s1 Nagilen nǝboŋ ta tahw \r (Mat 24.1-14; Mak 13.1-13) \p \v 5 Nǝboŋ ahai susur san galevis lotosor husur naim siGot ke epǝhas buni hǝn nǝvat tobilbil mai naviolan gail van hǝn aGot, aYesu ike, \v 6 “Natgalen mǝttorisi, dereh len nǝboŋ gail lǝb̃egǝmai, asike ikad nǝvat ideh b̃epǝlah gat togon, dereh limasirsir p̃isi.” \v 7 Ŋa lousi ke, “Hai p̃usan, natgalenan levisi ŋais? Ale dereh tikad nǝsa b̃eṽusan nǝboŋ hǝn natgalenan lǝb̃isarpoh?” \v 8 Isor var galit ke, “Mǝtelǝlǝgau ke avan ideh sategǝras gamito hǝn mǝtb̃isab, husur dereh tisob̃ur legǝm len nahǝsagw like, ‘Ginau boh aKristo!’ mai, ‘Pǝpadaŋ nǝboŋ tegǝmai!’ Samtehusur galito! \v 9 Nǝboŋ mǝtb̃esǝsǝloŋ hǝni ke, ikad nab̃iltib̃alan gail mai nǝb̃alan tomǝtahun alat lotoil a m̃o, samtemǝtahw. Husur natgalenan limasvisi a m̃o, be nǝboŋ lǝb̃imadhavisi, savi nagilen sal.” \p \v 10 Beti ikel mai galit ke, “Naluṽoh hǝn nǝvanuan naut sua dereh tib̃al mai naluṽoh hǝn nǝvanuan naut tile, ale nǝvanuan sekiŋ gail dereh lib̃al mai nǝvanuan sekiŋ tile gail. \v 11 Len naut tile gail dereh tikad nab̃iltidu gail, tipar hanian mai tikad navilesir gail. Dereh tikad natit b̃evisi, nǝvanuan p̃isi ninelit b̃epil lan, mai natetǝtan toyalyal len nǝmav. \v 12 Avil a tahw hǝn natgalenan, galit dereh litah gat gamito, ale lemǝdas bun gamito. Dereh lilav gamit vi lan naim nab̃onb̃onan mai naim nǝbaŋisian gail. Dereh lesǝhar gamit vi lan nakiŋ mai gavna gail sil nahǝsagw. \v 13 Len nǝboŋ enan dereh tipat len gamito hǝn mǝtb̃ikel kot na-kel-uri-an tovoi husur ginau. \v 14 Imaienan, mitinau sǝhoti ke samteutaut hǝn mǝtb̃isor gol gamit gabag. \v 15 Bathut dereh neviol mai gamito hǝn nasoran mai namitisau hǝn nǝnauan tokitin hǝn ke, aenemi samit gail ledǝdas lǝb̃isor var gamito o lǝb̃isor tas gamito. \v 16 Atǝmamit, anamit, aṽamit gail, amaheamit gail mai nabubur samit gail am dereh leriŋ gamit len navǝlan aenemi samit gail. Dereh leriŋ gamit galevis len nǝmatan. \v 17 Nǝvanuan p̃isi dereh lemǝtahun bun gamito sil nahǝsagw. \v 18 Be nasivurumito dan navurumito asike imasig. \v 19 Len nǝ-daŋ-b̃uri-an samito dereh mitikad nǝmauran vi sutuai. \s1 Naut a Jerusalem timasirsir \r (Mat 24.15-21; Mak 13.14-19) \p \v 20 “Be nǝboŋ mǝtb̃eris naut a Jerusalem, navǝshǝsoltia gail lotodar visi, len nǝboŋ enan dereh mǝtelǝboii ke pǝpadaŋ timasirsir. \v 21 Beti alat lototoh len naut a Jutea, limasgam mǝtahw dani vi lan naut tobaŋ ṽehuh. Ale alat lototoh len navile enan limasriŋi, mai alat lotosuh marireu saleb̃is lan. \v 22 Husur nǝboŋ galenan levi nǝboŋ hǝn nǝpanismen, hǝn natit p̃isi natosian gail lotokele lǝb̃isarpoh.\x * \xo 21.22 \xt Hos 9.7\x* \v 23 Nulolosa hǝn alat lǝb̃etian mai alat lǝb̃evǝhasus len nǝboŋ enan! Husur len naut egai dereh tikad na-b̃iltilǝŋon-isa-an mai nǝlol paŋpaŋ topansem nǝvanuan galegai. \v 24 Nab̃u nǝb̃alan gail lita bun galito hǝni, ale aenemi salit gail dereh libaŋis gat galit beti sǝhar galit vi tut vi lan nǝkantri p̃isi. Ale nametb̃os gail dereh lipal sar nab̃iltivile Jerusalem, il a m̃o hǝni van vǝbar nǝboŋ salit b̃esib. \s1 Nagǝmaian siNatun Nǝvanuan \r (Mat 24.29-31; Mak 13.24-27) \p \v 25 “Natit tiltile gail levisi hǝn namityal, nahǝbati mai nam̃eso gail.\x * \xo 21.25 \xt Isa 13.10; Eze 32.7; Jol 2.31\x* Len navile a pan, nǝvanuan gail len nǝkantri gail dereh lemǝtahw, ledǝdarŋab̃u, nau tuhatuh hǝn nǝwalan hǝn nǝtas mai nahǝbasodum̃. \v 26 Nǝvanuan gail dereh nǝlolit tiṽonṽon len namǝtahwan salit mai nǝ-vatvat-viri-an hǝn nǝsa b̃evisi len navile a pan. Husur nǝdaŋan gail len nǝmav dereh lekurkur. \v 27 Beti len nǝboŋ enan dereh leris aNatun Nǝvanuan b̃egǝm len nǝmavukasw, len nǝdaŋan mai nǝyalyalan totibau.\x * \xo 21.27 \xt Dan 7.13; KelV 1.7 \x* \v 28 Nǝboŋ natgalenan lǝb̃etub̃at visi, mǝteil gǝgat tinor husur asike idareh nǝ-lav-kuvi-an samito dan nǝmauran hǝn navile a pan, dereh tihav.” \s1 Nǝb̃ol p̃usan hǝn nǝhai nafik \r (Mat 24.32-35; Mak 13.28-31) \p \v 29 Beti ikel nǝb̃ol p̃usan mai galit ke: “Mǝteris nǝhai nafik mai nǝhai p̃isi am. \v 30 Nǝboŋ lotodum̃oh, mǝtolǝboi mǝtb̃eris lǝboii ke nǝboŋ naut pudpud b̃egǝm pǝpadaŋ. \v 31 Imagenan, nǝboŋ mǝtb̃eris natgalenan b̃evisvisi, mǝtelǝboii ke natohan pipihabǝlan aGot satogǝm pǝpadaŋ. \v 32 Nukel nakitinan mai gamit ke, naur egai asike lumat vǝbar natgalen p̃isi lǝb̃isarpoh. \v 33 Nǝmav mai navile a pan dereh arimasig balai, avil nasoruan sagw asike imasig boŋ ideh. \s1 Mǝteutaut! \p \v 34 “Mǝtelǝlǝgau hǝn ke samtetǝrog, samtigol naṽide tosa len natǝrogan mai samtinau masuṽ hǝn nǝmauran len navile a pan o nǝboŋ enan dereh tegǝm ale mǝtosǝhoṽut lan hum mǝttobat len nǝhai tata. \v 35 Husur dereh tegǝmai len galit p̃isi lotosuh len navile a pan kavkav. \v 36 Mǝtehulahul tabtab, ale sor tuṽ ke mǝtelǝboi mǝtb̃igam yav dan natgalen p̃isi pǝpadaŋ hǝn b̃evisi, ale mǝtb̃eil len nǝhon aNatun Nǝvanuan.” \p \v 37 Ŋa len nalennǝyal p̃isi aYesu ep̃usan len naholǝvat todar vis naim siGot, be len mariug ivan vatoh len Naṽehuh Oliv. \v 38 Ale nǝvanuan p̃isi lulele dudulan som̃ilan hǝn lǝb̃evi lan naholǝvat todar vis naim siGot hǝn lǝb̃esǝsǝloŋ hǝni. \c 22 \s1 AJutas ep̃ur hǝn aYesu \r (Mat 26.1-16; Mak 14.1-11; Jon 11.45-53) \p \v 1 Len nǝboŋ enan Nǝhanan hǝn Nabǝta Sǝkad Nayis lan, lotokisi hǝn nǝPasova, egǝm pǝpadaŋ.\f + \fr 22.1 \fq Nǝhanan hǝn Nabǝta Sǝkad Nayis lan, \ft alat lotovi Ju lokisi hǝn NǝPasova, nǝboŋ aGot togol ahai a m̃o gail p̃isi silat a Ijip lumat be sǝbar alat a Israel.\f* \v 2 Ab̃iltihai tutumav gail mai ahai p̃usan gail hǝn nalo luke lisab̃ nap̃isal ideh hǝn lǝb̃igol aYesu b̃imat, be savi len nǝhon nǝvanuan gail husur lomǝtahw len galito. \p \v 3 Beti aSetan eb̃is len aJutas lotokisi hǝn aIskariot, gai tovi sua len ahai susur lotovi 12. \v 4 Ale aJutas ivan hǝn ab̃iltihai tutumav gail mai alat lotoil a m̃o silat lotokǝtkǝta kǝkol hǝn naim siGot hǝn b̃isor mai galit husur nap̃isal ideh hǝn b̃eriŋ aYesu len navǝlalito. \v 5 Lohǝhaṽur masuṽ ale ludam̃ hǝn lǝb̃ilav nǝvat nasilva maii. \v 6 Ale aJutas idam̃, beti idas p̃isal hǝn b̃eriŋ aYesu len navǝlalito nǝboŋ naluṽoh lǝsǝtah maii. \s1 NǝPasova namǝkot siYesu \r (Mat 26.17-25; Mak 14.12-21; Jon 13.21-30) \p \v 7 Beti nǝmariboŋ hǝn Nǝhanan hǝn nabǝta sǝkad nayis lan egǝmai. Len nǝboŋ enan lotutumav hǝn natuhsipsip hǝn nǝPasova. \v 8 AYesu esǝvat aPita mai aJon, ike, “Mirivan vautaut hǝn nǝhanian hǝn nǝPasova hǝn datb̃ihani.” \v 9 Ale arousi ke, “Guke namreutaut hǝni a be?” \v 10 Isor var gǝlar ke, “Nǝboŋ mǝrb̃eb̃is len nab̃iltivile, naulum̃an sua topat nab̃iliwai topul dereh tebubur mai gamǝru. Mǝrehusuri vi lohoim tob̃is lan \v 11 ale kel mai amahean naim ke, ‘Ahai p̃usan eusi ke: “Narum̃ simetb̃os gai be? Nuke nihan Nǝhanian hǝn nǝPasova mai ahai susur sagw gail lan.”’ \v 12 Atenan teṽusan gamǝru hǝn nab̃iltirum̃ tokad natit p̃isi dattolǝŋoni. Mǝreutaut ei.” \v 13 Ŋa aruvan, arusab̃ natit p̃isi hun tokel mai gǝlaru, ale aroutaut hǝn nǝPasova. \s1 Nǝhanan namǝkot siNasub̃ \r (Mat 26.26-30; Mak 14.22-26; 1Kor 11.23-25) \p \v 14 Nǝboŋ namityal hǝn nǝhanan togǝmai, aYesu ipat hǝn nǝtarhǝgarin hǝn b̃ihan. Ale ahai pispisul san gail lub̃on maii. \v 15 Ale ikel mai galit ke, “Nolǝŋon buni tia ke nihan nǝPasova egai mai gamito a tahw hǝn nǝb̃elǝŋon b̃isa. \v 16 Husur nukel mai gamit ke, asike nuhani am vir nǝsarpohan han len natohan pipihabǝlan aGot.” \p \v 17 Nǝboŋ tolav nab̃iliwai, tosipa hǝni, ike, “Mitilav nab̃iliwai egai ale pǝpehuni mai gamit gabag. \v 18 Husur nukel mai gamit ke, gagai van asike nomun tas nǝwain\f + \fr 22.18 \ft Len naut egai, natosian ike naṽit nǝhau (tovi naṽit nakrep), be namilen nǝwain.\f* vir natohan pipihabǝlan aGot b̃egǝmai.” \p \v 19 Nǝboŋ tolav nabǝta, tosipa hǝni, eb̃uri, beti ilavi mai galito, ike, “Egai nibegw notoviol hǝni m̃os gamito. Gol timaiegai hǝn mǝtb̃inau gat tin hǝn ginau.” \p \v 20 Len naṽide top̃itoṽ, nǝboŋ lotohan tonoŋ ilav nab̃iliwai ike, “Egai nab̃iliwai hǝn na-kel-gati-an veveu aGot tota gati len nǝda hagw, nǝda hagw b̃isel m̃os gamito len nǝmatan sagw. \v 21 Be atenan b̃eriŋ ginau len navǝlan aenemi sagw gail, navǝlan atenan ipat len natev mai navǝlagw.\x * \xo 22.21 \xt Psa 41.9\x* \v 22 Husur aNatun Nǝvanuan dereh tivan sum̃an aGot toriŋ gati tia,\x * \xo 22.22 \xt Psa 22.2-19; Isa 53; Uman 2.22-24\x* avil atenan b̃eriŋ aNatun Nǝvanuan len navǝlan aenemi san gail, dereh nǝmauran san tisa vǝsa batbat.”\x * \xo 22.22 \xt Uman 1.18\x* \v 23 Beti lotub̃at usus gabag hǝn galito ke, ase len galit tigol natenan. \s1 Ase etibau sǝhor galito \p \v 24 Lotub̃at ṽitṽituh len galit gabag husur galit ta be etibau sǝhor galito. \v 25 Ŋa aYesu ikel mai galit ke, “Len navile a pan, nakiŋ hǝn nametb̃os gail, lupatpat galit mǝhat len nǝdaŋan salito; ale nametb̃os gail lokis alat lotoil a m̃o hǝn galito hǝn ‘Na-vi-tarhǝte-an salito.’ \v 26 Be gamit samtimaienan. Ideh len gamito totibau masuṽ, gai timasgǝm sum̃an ahai a tahw. Ale ideh len gamito toil a m̃o, timasgǝm sum̃an nǝvanuan toum kǝmas sinǝvanuan tile. \v 27 Husur ase etibau am, atenan tohan len natev, o atenan toum hǝn b̃ilav nǝhanian maii? Len nabunusian silat navile a pan evi atenan tohan len natev. Avil len gamito, evi ginau boh notoum kǝmas samito. \v 28 Gamit boh mǝtutah mai ginau akis, naut kǝmas nap̃isal sagw todaŋ nǝboŋ nǝvanuan gail lotomǝtahun ginau. \v 29 Sum̃an aTǝmagw tolav na-il-a-m̃o-an len natohan pipihabǝlan mai ginau, imaienan, gagai nulavi mai gamito. \v 30 Dereh mitihan, mǝtemun len natev sagw len natohan pipihabǝlagw ale mǝtebǝtah len nab̃iltihai bǝtbǝtah gail hǝn mǝtb̃epǝpehun navoian dan nǝsaan len nahǝmar lotovi 12 seIsrael. \s1 Ahai susur gail, nǝmauran dereh tidaŋ len galito \r (Mat 26.31-35; Mak 14.27-31; Jon 13.36-38) \p \v 31 “Simon, Simon, geris, aSetan eus aGot hǝn b̃isab̃ gamito ke mǝtumabe, hum naulum̃an hǝn nǝhol todardar hǝn nǝhad m̃os namisurhuwit b̃iteh tur lan, be nǝsogsog p̃isi han b̃esuh. \v 32 Avil nusor tuṽ m̃os gaiug tia hǝn ke, nadǝlomian sam̃ asike iteh. Ale nǝboŋ gǝb̃ipair tǝlmam, gigol galit lotovi ahai susur gail am ke lidaŋ am.” \v 33 Be aPita ikel maii ke, “Nasub̃, noutaut hǝn nǝb̃itah mai gaiug van hǝn naim bǝbaŋis mai nǝmatan!” \v 34 Ris aYesu tosor vari ke, “Nukel mai gaiug, Pita, natoulum̃an asike ekǝkǝraiko damǝŋai vǝbar gǝb̃ikel vǝha-tor hǝni ke gǝsalǝboi ginau.” \p \v 35 Beti aYesu ikel mai galit ke, “Nǝboŋ notosǝvat gamito, nǝpaus, nǝhad mai naributbut tob̃uer, mǝtom̃idol hǝn natideh a?” Ale lusor vari ke, “Ao.” \v 36 Ikel mai galit ke, “Be gagai, atenan b̃ikad nǝpaus timaspati mai tipat nǝhad sǝsǝŋon am. Ale asike b̃ikad nab̃u nǝb̃alan, timasp̃ur hǝn nahurabat naut susus san hǝn b̃eṽur b̃esua. \v 37 Husur nukel mai gamit ke, natosian egai siGot timassarpoh len ginau ke, ‘Len nǝnauan salit loriŋi hum alat lotosa.’\x * \xo 22.37 \xt Isa 53.12\x* Ale nǝsa lototosi husur ginau egǝm bar nǝsarpohan han ta bogai.” \v 38 Ŋa lukel maii ke, “Geris, Nasub̃, nab̃u nǝb̃alan toru!” Be gai ike, “Tinoŋ!” \s1 Len Naṽehuh Oliv \r (Mat 26.36-46; Mak 14.32-42) \p \v 39 Beti aYesu evivile, ale iyar vi lan Naṽehuh Oliv hum naṽide san. Ahai susur san gail lohusuri. \v 40 Nǝboŋ tobar naut enan, ikel mai galit ke, “Mitisor tuṽ hǝn asike mǝtb̃iteh len nǝsaan totaltal ke mǝtehusuri.” \v 41 Ivan dan galito vǝbar naut avan ideh b̃elǝboi b̃etuṽ hǝn nǝvat lan, etǝŋedur, ale isor tuṽ. \v 42 Ike, “Ita, b̃evi nalǝŋonian sam̃, lav kuv nab̃iliwai hǝn na-lǝŋon-isa-vǝsa-an egai dan ginau. Avil nǝsa gotolǝŋoni tevisi, savi nǝsa notolǝŋoni.” \v 43 Ale aŋel sua hǝn nǝmav evisi hǝni ale igole idaŋ.\f + \fr 22.43 \ft Natosian galevis ta sutuai lǝsǝkad naves 43-44 egai.\f* \v 44 Len nǝnauan san mai nǝlon totuhatuh masuṽ, isor tuṽ habat van van napilal san etub̃ hun nǝda toturtur len tan. \p \v 45 Nǝboŋ tole mǝhat dan na-sor-tuṽ-an, etǝlmam van hǝn ahai susur gail ale isab̃i ke lotopat, nibelit emǝhav husur nalolosaan. \v 46 Ŋa ikel mai galit ke, “Imabe mǝtupat? Mitile mǝhat, sor tuṽ hǝn asike mǝtb̃iteh len nǝsaan totaltal ke mǝtehusuri!” \s1 Lutah gat aYesu \r (Mat 26.47-56; Mak 14.43-50; Jon 18.3-11) \p \v 47 Nǝboŋ tosorsor sal, naluṽoh sua egǝmai. Ale aJutas tosua len tosǝŋavur pisan toru, gai eil a m̃o. Egǝm ben aYesu hǝn b̃esum̃ nǝtarhon, \v 48 avil aYesu eusi ke, “Jutas, gumabe? Gaiug gosum̃ nǝtarhogw hǝn gǝb̃eriŋ ginau, aNatun Nǝvanuan len navǝlan aenemi sagw gail a?” \p \v 49 Nǝboŋ alat lotohusur aYesu lotoris nǝsa b̃evisi, luke, “Nasub̃, namtib̃al mai galito hǝn nab̃u nǝb̃alan a?” \v 50 Beti galit sua itai naslev seb̃iltihai tutumav, ta kotov nǝdariŋan nǝmatu. \v 51 Avil aYesu ike, “Mitinoŋ, samtimagenan!” Ale ibar nǝdariŋan, gole imaur. \v 52 Beti aYesu ikel mai ab̃iltihai tutumav gail, alat lotokǝtkǝta kǝkol hǝn naim siGot mai alat lotoil a m̃o hǝn naJu gail ke, “Imabe mǝtogǝm, lav nab̃u nǝb̃alan mai nǝbatw gail gǝmai hǝn mǝtb̃itah gat ginau hum notovi vanuan nǝb̃alan toke tib̃al mai alat lotoil a m̃o? \v 53 Len nǝmariboŋ p̃isi nutoh mai gamit len naholǝvat todar vis naim siGot be mǝtsǝbar ginau. Avil gagai evi namityal samito mai namityal hǝn nǝdaŋan hǝn nǝmargobut.” \s1 APita ike salǝboi aYesu \r (Mat 26.57-58, 69-75; Mak 14.53-54, 66-72; Jon 18.12-18, 25-27) \p \v 54 Beti lutah gat aYesu, losǝhari van vi lohoim seb̃iltihai tutumav. APita ehusur galit van, be sǝyar pǝpadaŋ. \v 55 Nǝboŋ lototuŋ nǝhab rivuh len naholǝvat todar vis naim ale lototitileh b̃onb̃on, aPita ebǝtah, tah mai galito. \v 56 Beti naslev tǝbarehreh erisi nǝboŋ tobǝtah ale nǝsalsalumean hǝn nǝhab tom̃iasi. Ale ekǝta mǝtaltal van hǝni, ike, “Ategai am itah mai atenan!” \v 57 Avil aPita isor tasi ke, “Litegai, ginau notǝtan hǝn gai!” \v 58 Beti sǝdareh ŋai togon torisi, ike, “Gaiug am, govi galit sua!” Avil aPita ike, “Aoa Tegai, savi ginau!” \v 59 Ale husur nǝhaua tosua tovan, sual am isor sab̃i, ike, “Ategai boh itah maii, bathut gai am evi auleKalili.” \v 60 Avil aPita ike, “Tegai, notǝtan hǝn nǝsa gotokele.” Vǝha-sua ŋai, nǝboŋ tosor sal, natoulum̃an ekǝkǝraiko. \v 61 Nasub̃ ipair, ekǝta inor van hǝn aPita, ale aPita inau tǝlmam hǝn nasoruan siNasub̃ nǝboŋ tokel maii ke, “A tahw hǝn natoulum̃an b̃ekǝkǝraiko damǝŋai, gaiug dereh gikel vǝha-tor hǝni ke gǝsalǝboi ginau.” \v 62 Ale aPita evivile, itaŋ lolosa masuṽ. \s1 NǝSanhitrin lukot hǝn aYesu \r (Mat 26.59-68; Mak 14.55-65; Jon 18.19-24) \p \v 63 Alat lotokǝtkǝta kǝkol hǝn aYesu lotub̃at sor vilesi van, luṽasi, ṽasi, ṽasi van, \v 64 lubaŋis gat namǝtan ale loususi ke, “Sss Hai kelkel ur, ase toṽas gaiug?” \v 65 Ale lukel natit isob̃ur am, losǝvari vǝsa tibatbat. \p \v 66 Nǝboŋ naut tolan nǝSanhitrin lub̃onb̃on. Alat lotoil a m̃o hǝn nǝvanuan gail, ab̃iltihai tutumav gail mai ahai p̃usan gail hǝn nalo lobǝtah len nab̃onb̃onan enan. Ale losǝhar aYesu van hǝn galito. \v 67 Luke, “Gǝb̃evi aKristo, aGot totabtabuh lan, kel mai ginamito.” Avil ikel mai galit ke, “Nǝb̃ekǝmaienan mai gamito, asike mǝtodǝlom ginau, \v 68 ale nǝb̃eus gamito, asike mǝtusor var ginau. \v 69 Be gagai van aNatun Nǝvanuan dereh tebǝtah len nǝmatu siGot hǝn b̃ikad nǝdaŋan.”\x * \xo 22.69 \xt Psa 110.1\x* \v 70 Galit p̃isi lousi ke, “Gaiug m̃au, aNatun aGot a?” Ale isor var galit ke, “Gamit mǝtuke ginau boh.” \v 71 Beti luke, “Datsalǝŋon avan ideh am hǝn b̃ikel ur nǝsaan ategai tokele. Husur gidat sǝb̃odato datosǝsǝloŋ hǝni len nabuŋon gabag!” \c 23 \s1 AYesu len nakotan sePilate \r (Mat 27.1-2, 11-14; Mak 15.1-5; Jon 18.28-38) \p \v 1 Beti, naluṽoh kavkav hǝn nǝSanhitrin lule mǝhat, sǝhari van hǝn aPilate. \v 2 Lotub̃at sor tas aYesu, il hirhir lan ke, “Namtusab̃ ategai ke tosǝhar suluṽ nǝvanuan sinamit gail len nap̃isal tosa. Ikai tas na-ṽur-nǝtaks-an van hǝn aSisa, mai gai ike tovi aKristo, aGot totabtabuh lan tovi a kiŋ sua.” \v 3 Ŋa aPilate eus aYesu ke, “Gaiug govi kiŋ seJu gail a?” Ale isor vari ke, “Gaiug boh gukele.” \v 4 Beti aPilate ikel mai ab̃iltihai tutumav gail mai naluṽoh gail ke, “Nusab̃i ke ategai sǝkad nǝsaban.” \v 5 Avil lutaltal ke, “Gai ipair hǝn nǝnauan sinǝvanuan gail hǝn nap̃usanan san len naut p̃isi a Jutea, gol loluṽoh b̃al taṽtaṽor. Etub̃at a Kalili vǝbar naut egai!” \s1 AYesu len nǝhon aHerot \p \v 6 Nǝboŋ aPilate tosǝsǝloŋ hǝni, eusi ke gai b̃evi auleKalili. \v 7 Ale nǝboŋ tosǝsǝloŋ lǝboii ke aYesu totoh pipihabǝlan aHerot Antipas, esǝvati van hǝn aHerot, gai am totoh len naut a Jerusalem len nǝboŋ enan. \v 8 Nǝboŋ aHerot toris aYesu ehǝhaṽur masuṽ, husur sutuai elǝŋoni tia ke terisi, bathut esǝsǝloŋ hǝn naholan tohusuri, ale ike teris aYesu b̃igol namerikel ideh. \v 9 Ŋa aHerot eusus nausian tosob̃ur be aYesu sasor vari. \v 10 Ale ab̃iltihai tutumav gail mai ahai p̃usan gail hǝn nalo, lusor idaŋ, lusor lol paŋpaŋ ke aYesu tosa. \v 11 Beti aHerot mai nasoltia san gail loŋit nǝholit van hǝni hum gai tovi ut kǝmas, lusor vilesi. Lukol nahurabat bilbil lan ale losǝvati tǝlmam van hǝn aPilate. \v 12 Len nǝboŋ enan ŋai aHerot mai aPilate gǝlar gabag arogǝm vi bubur beti. Husur sutuai arovi enemi sǝlar gabag. \s1 AYesu len nǝhon naluṽoh \r (Mat 27.15-26; Mak 15.6-15; Jon 18.39–19.16) \p \v 13 Nǝboŋ aPilate tokis ab̃iltihai tutumav gail mai alat lotoil a m̃o mai nǝvanuan gail tonoŋ, \v 14 ikel mai galit ke, “Mǝtosǝhar ategai gǝm hǝn ginau hum ke avan sua tosǝhar suluṽ nǝvanuan gail len nap̃isal tosa. Nǝboŋ notoususi len nǝhomito, nǝsǝsab̃ nǝsaan ideh len ategai mǝttosor tasi, kel ke tosa. \v 15 AHerot am sǝsab̃ nǝsaan ideh lan, husur aHerot esǝvat tǝlmam hǝni gǝm hǝn gidato. Ale imasil ke, ategai sagol natideh tonor hǝn b̃imat sile. \v 16-17 Imaienan, dereh nigol lebilas masuṽ hǝni ale telǝboi b̃ivan.”\f + \fr 23.16-17 \ft Natosian galevis ta sutuai losuhud hǝn naves \fv \ft 17\+fv* \fq Len nǝhanan enan APilate timasriŋ nǝvanuan sua tobaŋis gati a m̃o tevivile.\f* \v 18 Avil galit lub̃on, kai habat ke, “Sǝhar ategai vi tut, aParappas tevivile m̃os ginamito!” \v 19 (Alat a Rom lutah gat a Parappas tia, bar hǝni len naim bǝbaŋis sil togol nǝvanuan lotoluṽoh, b̃al taṽtaṽor len nab̃iltivile hǝn lǝb̃emǝdas nǝgavmen, mai igol avan sua imat.) \v 20 APilate isor van hǝn galit tǝtas am bathut ike teriŋ aYesu tivan. \v 21 Avil lukai habat van ke, “Timat! Timat len nǝhai balbal!” \v 22 Len na-vǝha-tor-an aPilate isor van hǝn galit ke, “Imabe? Igol nǝsa tosa? Nǝsǝsab̃ kas nǝsaan ideh lan tonor hǝn b̃imat sile. Imaienan dereh nigol ke lebilas masuṽ hǝni ale neriŋi tivan.” \v 23 Avil lukai susumar husur aYesu ke timat len nǝhai balbal, ale ludaŋ b̃ur aPilate. \v 24 Ŋa aPilate eriŋi ke tigol nǝsa lotolǝŋoni. \v 25 Ale atenan lotousi, aParappas totoh len naim bǝbaŋis sil togol nǝb̃alan hǝn b̃emǝdas nǝgavmen mai togol nǝmatan, eriŋi evivile. Avil eriŋ aYesu len navǝlalito hǝn lǝb̃igol nǝsa lotolǝŋoni hǝni. \s1 Lup̃os gat aYesu len nǝhai balbal \r (Mat 27.32-44; Mak 15.21-32; Jon 19.17-27) \p \v 26 Nǝboŋ nasoltia gail lotosǝhari van, lutah gat aSimon, auleSairin sua toyar marireu gǝm vi lan naut a Jerusalem ale loriŋ nǝhai balbal lan hǝn b̃ipati husur aYesu. \v 27 Ale nǝvanuan isob̃ur masuṽ lohusuri. Galevis lotovi alatpǝhaṽut lois, luṽosṽos nibelito, lutaŋisi. \v 28 Be aYesu ipair van hǝn galit ke, “Tob̃taJerusalem gail, samtitaŋis ginau be mititaŋis gamit gabag mai anatumit gail. \v 29 Husur len nǝboŋ b̃egǝmai nǝvanuan gail dereh like, ‘AGot igol navoian van hǝn alatpǝhaṽut lotobutoh, nǝhad hǝn natǝtai gail lǝsǝpasus, mai nasus gail lǝsavǝhasus!’ \v 30 Beti ‘dereh lisor mai nab̃iltiṽehuh gail ke, “Rus vi pan bar ginamito!” Lisor mai natuhṽehuh gail ke, “Kabut gol ginamito!”’\x * \xo 23.30 \xt Hos 10.8\x* \v 31 Husur ke nǝvanuan gail lǝb̃igol natgalenan nǝboŋ nǝhai tomaur sal, nǝsa b̃evisi nǝboŋ nǝhai b̃iŋod?”\f + \fr 23.31 \ft Namilen ke lǝb̃igol natgalenan hǝn aYesu, dereh ligol isa vǝsa sǝhori hǝn galit tile.\f* \p \v 32 Ikad naulum̃an eru, artob̃ur kotov nalo silat aRom, ale losǝhar gǝlaru van hǝn lǝb̃igol arb̃imat mai aYesu. \v 33 Ŋa nǝboŋ lotobar naut lotokisi hǝn Nabǝlashukadhutǝmat, loriŋi itahǝtah len nǝhai balbal ei, gai mai naulum̃an eru artosa, esua len nǝmatu san, togon len nǝmair. \v 34 AYesu ike, “Ita, gerub̃at nǝsaan egai dan galito, husur lǝsalǝboi nǝsa lotogole.”\f + \fr 23.34 \ft Natosian galevis ta sutuai lǝsǝkad nasoruan egai: \fq aYesu ike, “Ita, rub̃at nǝsaan egai dan galito husur lǝsalǝboi nǝsa lotogole.”\f* Beti lubar hǝn nǝvat hǝn lǝb̃isab̃i ke as tikad nahurabat san gail.\x * \xo 23.34 \xt Psa 22.18\x* \v 35 Nǝvanuan gail loil, lokǝta bunusi. Ale nǝvanuan totibau salit gail lob̃it nabuŋolit van hǝn aYesu, lusor vilesi. Luke, “Gai ilav kuv nǝvanuan tile gail; b̃evi aKristo siGot, aGot totabtabuh lan, tilav kuv gai gabag!” \v 36 Nasoltia gail am lusor vilesi, logǝm pǝpadaŋ, lav navinika\f + \fr 23.36 \fq Navinika \ft evi nǝwain tomatu van vakon.\f* van hǝni.\x * \xo 23.36 \xt Psa 69.21\x* \v 37 Luke, “Gǝb̃evi kiŋ seJu gail, lav kuv gaiug sǝb̃om̃!” \v 38 Ale ikad natosian sua a mǝhat hǝni toke, “AKiŋ seJu gail bogai.” \p \v 39 Gǝlar sua, tovi ulum̃an tosa totahǝtah ei, isor mǝdasi ke, “Gaiug gǝsavi aKristo aGot totabtabuh lan a? Mjǝǝ! Tǝmagenan, gilav kuv gaiug gabag, ale lav kuv ginamǝr am!” \v 40 Be togon isor lan ke, “Gǝsamǝtahw len aGot a? Ivoi ke gemǝtahw husur nǝpanismen sam̃ ep̃itoṽ hǝn esan. \v 41 Ale gidaru darupanis inor husur darukad nǝpanismen tonor hǝn nǝsa dartogole, be ategai, gai sagol natideh tosa.” \v 42 Ale ike, “Yesu, nau gat ginau nǝboŋ gǝb̃egǝm vi kiŋ.” \v 43 AYesu isor vari ke, “Nukel nakitinan mai gaiug ke, damǝŋai dereh gitoh mai ginau len naut nahǝhaṽuran tovi Paratais.” \s1 Nǝmatan siYesu \r (Mat 27.45-56; Mak 15.33-41; Jon 19.28-30) \p \v 44 Pǝpadaŋ hǝn natub̃lial nǝmargobut ikabut gol p̃is naut kavkav vǝbar namityal totor ut mǝdau, \v 45 husur nǝyal satun am. Ale nab̃iltikaliko topǝpehun naim siGot emǝtar len nahudhut eru.\x * \xo 23.45 \xt Exo 26.31-33\x* \v 46 Beti aYesu ikai habat ke, “Ita, gagai noriŋ nanunugw len navǝlam̃.” Nǝboŋ tokǝmaienan tonoŋ, emǝsol, imat.\x * \xo 23.46 \xt Psa 31.5\x* \p \v 47 Nǝboŋ nasenturion toris nǝsa tovisi, isor sal suh aGot, ike, “Kitin ategai evi nǝvanuan tonor bogai!” \v 48 Naluṽoh lub̃on hǝn lǝb̃ekǝta ris nǝsa tovisi. Nǝboŋ lotorisi, len natǝlmaman salito lulolosa, len nalolosaan salito lotuh nǝmabulito. \v 49 Ale galit p̃isi lotolǝboi bun aYesu, loil a tut mai alatpǝhaṽut lotohusuri a Kalili, loris p̃is natgalenan.\x * \xo 23.49 \xt Psa 38.11\x* \s1 Nǝtavunan siYesu \r (Mat 27.57-61; Mak 15.42-47; Jon 19.38-42) \p \v 50 Ikad naulum̃an sua, nahǝsan aJosef tovi Sanhitrin sua, tovoi mai tonor. \v 51 (Gai sǝdam̃ mai nǝSanhitrin, len nǝsa lotoutaut hǝni mai lotogole.) Evi uleArimatea, navile sua len naut a Jutea, totoh vir natohan pipihabǝlan aGot. \v 52 Ivan hǝn aPilate ale eus niben aYesu. \v 53 Beti ipat kuvi vi pan, ruŋ gole len nǝkaliko tovi linen ale riŋi len nab̃urhuvat nǝmatan lotota p̃up̃uli tia. Lǝsǝtavun avan ideh len nab̃ur enan sal. \v 54 Ale evi Nǝboŋ Nautautan, nǝSappat pǝpadaŋ b̃etub̃at\f + \fr 23.54 \ft Evi naut mǝdau, pǝpadaŋ hǝn namityal b̃imasur. \f*. \v 55 Alatpǝhaṽut, lototah mai aYesu a Kalili, lohusur aJosef ale loris nab̃urhuvat nǝmatan mai naṽide toriŋ niben topǝlah lan. \v 56 Beti luvahim, loutaut hǝn natit tokad nǝb̃on tosusau mai nǝhai pǝhas gail m̃os niben. \p Ale len nǝSappat luŋavŋav husur nalo siMoses.\x * \xo 23.56 \xt Exo 20.10; Deu 5.14\x* \c 24 \s1 Na-le-mǝhat-an dan nǝmatan \r (Mat 28.1-10; Mak 16.1-8; Jon 20.1-10) \p \v 1 Len nǝmariboŋ metǝkav hǝn nawik,\f + \fr 24.1 \ft NǝSappat seJu gail etub̃at len naFraite nǝboŋ namityal tomasur, ale inoŋ len nǝSarete nǝboŋ namityal tomasur. Gol ke nǝmariboŋ metǝkav hǝn nawik evi Sade.\f* dudulan som̃ilan, alatpǝhaṽut lovi lan nab̃urhuvat nǝmatan, lutariv natit tosusau lotoutaut hǝn gail tia. \v 2 Lusab̃ nǝvat nabopita torib tia dan nab̃ur nǝmatan \v 3 avil nǝboŋ lotob̃is, lǝsǝsab̃ niben Nasub̃ aYesu. \v 4 Nǝboŋ lotonau tǝtan hǝn natenan sal, be losǝhoṽut len naulum̃an toru artoil ben galito, artosun nahurabat tokabkabil. \v 5 Ninelit epil vǝsa, ale lotǝŋedur kǝta vi pan be gǝlaru arukel mai galit ke, “Mǝtudoŋ mab hǝn avan tomaur len naut silat lotomat? \v 6 Atenan satoh gegai, avil aGot igol ile mǝhat tia! Mitinau tǝlmam hǝn nǝboŋ totoh len naut a Kalili sal, \v 7 tokel mai gamit ke, ‘Nǝvanuan gail limasriŋ aNatun Nǝvanuan len navǝlan nǝvanuan nǝsaan gail, ale gai timastahǝtah len nǝhai balbal, ale len nǝmariboŋ totor timasle mǝhat tǝtas.’”\x * \xo 24.7 \xt Luk 9.22, 17.25, 18.31-33\x* \v 8 Beti lunau tǝlmam hǝn nasoruan san, \v 9 ale nǝboŋ lototǝlmam dan nab̃urhuvat nǝmatan, lukel p̃is natgalenan mai Tosǝŋavur Pisan Tosua mai ahai susur tile gail am. \v 10 Alatpǝhaṽut galenan lotokǝmaienan mai ahai pispisul gail: lovi aMeri ta Maktala, aJoanna, aMeri anan aJemes mai alat lototah mai galito. \v 11 Avil ahai pispisul gail lǝsadǝlom nasoruan enan husur lunau ke sǝkad namilen. \v 12 Be aPita ile mǝhat, igam vi lan nab̃urhuvat nǝmatan. Nǝboŋ tob̃etb̃et hǝn b̃ekǝta vi lan b̃urhuvat, eris nǝkaliko nalinen gail ŋai, ale ivahim, ip̃aŋ len nǝsa tovisi. \s1 Nap̃isal vi Emmaus \r (Mak 16.12-13) \p \v 13 Len nǝmariboŋ enan ŋai ikad galit eru artovi lan navile lotokisi hǝn Emmaus, nakilomita han tovi 11 a tut dan naut a Jerusalem.\f + \fr 24.13 \ft Nasoruan ta Kris ike naut a Emmaus nǝstatia han tovi 60 a tut dan naut a Jerusalem, nǝstatia evi nabǝlavan tokad 187 mita lan. Namilen ke naut a Emmaus ipat nakilomita tovi 11 a tut dan naut a Jerusalem.\f* \v 14 Gǝlaru arusorsor mai gǝlar gabag husur natit p̃isi tovisi tia. \v 15 Nǝboŋ artosorsor mai artohol husur natgalenan, aYesu m̃au egǝm, itah mai gǝlaru len nǝyaran sǝlaru. \v 16 Be aGot igol arsakǝta lǝboii. \v 17 Ale eus gǝlar ke, “Len nasoruan samǝru nǝboŋ mǝrtoyar van, mǝruhol husur nǝsa?” Ale aroil ei, len nalolosaan arusar batut. \v 18 Beti gǝlar sua, nahǝsan aKleopas isor vari ke, “Len nametb̃os p̃isi a Jerusalem, gaiug sǝb̃om̃ gǝsalǝboii nǝsa tovisi ei len nǝboŋ galeg a?” \v 19 Eus gǝlar ke, “Nǝsa gail?” Arusor vari ke, “Natgalenan husur aYesu ta Nasaret, aulum̃an sua tovi hai kelkel ur todaŋ len nagolean mai nasoruan len nǝhon aGot mai nǝvanuan gail p̃isi. \v 20 Beti ab̃iltihai tutumav gail mai alat lotoil a m̃o sidato, loriŋi len navǝlan alat a Rom hǝn lǝb̃eriŋ nǝmatan lan, ale lugol itahǝtah len nǝhai balbal. \v 21 Avil a m̃o namtuvatvat viri ke, tovi atenan b̃ilav kuv a Israel dan alat lototǝgau gat gidato. Be savi natenan ŋai, damǝŋai evi nǝmariboŋ totor togam gol natgalenan tovisi tia. \v 22 Ale sual am, alatpǝhaṽut sinamit galevis lugol namtosǝhoṽut. Damǝŋ dudulan som̃ilan lovi lan nab̃ur nǝmatan \v 23 ale nǝboŋ lǝsǝsab̃ niben, lotǝlmam, luke lotoris na-kǝta-risi-an sual ei ke, aŋel artoke aYesu tomaur tia. \v 24 Beti galit galevis lototah mai ginamito, lovi lan nab̃ur nǝmatan ale lusab̃i hum alatpǝhaṽut lotokele, avil gai, lǝsarisi.” \v 25 AYesu ikel mai gǝlar ke, “Nǝkadumir iṽonṽon. Idaŋ hǝn mǝrb̃edǝlom p̃is nǝsa ahai kelkel ur gail lotokele. \v 26 Evi nalǝŋonian siGot ke aKristo imaslǝŋon isa vǝsa m̃os natgalenan, beti b̃is len nǝyalyalan san.” \v 27 Beti tub̃at len aMoses mai ahai kelkel ur gail p̃isi, isor vahvah mai gǝlaru, kel natit p̃isi husur gai gabag topat len natosian siGot kavkav. \p \v 28 Nǝboŋ lotoyar gǝm pǝpadaŋ hǝn navile artovan hǝni, aYesu iyar sum̃an b̃ivan am. \v 29 Be arutaltal hǝni ke, “Gitoh mai ginamǝru husur naut igomgom mai namityal imasur tia.” Ale eb̃is lohoim hǝn b̃itoh mai gǝlaru. \p \v 30 Nǝboŋ topat hǝn nǝtarhǝgarin hǝn b̃ihan mai gǝlaru len natev, ilav nabǝta, esipa hǝni, eb̃uri ale ilavi mai gǝlaru. \v 31 Vǝha-sua ŋai namǝtalar esǝŋav, aroris lǝboii. Beti iyav dan gǝlaru. \v 32 Arousus gǝlar gabag ke, “Imabe nǝlodar imavuhos nǝboŋ tosor mai gidaru metp̃isal, tosor vahvah hǝn natosian siGot mai gidaru?” \v 33 Ŋa len namityal enan ŋai arule mǝhat, arotǝlmam vi Jerusalem. Arusab̃ Tosǝŋavur Pisan Tosua lotob̃onb̃on mai alat lototah mai galito, \v 34 lotoke tokitin ke Nasub̃ tole mǝhat mai tovisi hǝn aSimon. \v 35 Beti gǝlaru arukel ur nǝsa tovisi metp̃isal mai na-ris-lǝboii-an sǝlaru nǝboŋ aYesu tob̃ur nabǝta. \s1 AYesu evisi hǝn ahai susur gail \r (Mat 28.16-20; Mak 16.14-18; Jon 20.19-23; Uman 1.6-8) \p \v 36 Nǝboŋ artohol husur natgalenan sal, aYesu evisi, eil rivuh len galito ale ikel mai galit ke, “Nǝlomit tikad natǝm̃at.” \v 37 Be losǝhoṽut, ninelit epil, lunau ke lotoris nanunun. \v 38 Beti ikel mai galit ke, “Mǝtomǝtahw hǝn nǝsa? Imabe nǝlomit euri ke notomaur tǝtas? \v 39 Mǝteris navǝlagw mai nariegw gǝlaru; ginau bogai! Bar ginau hǝn mǝtb̃elǝboi ginau, husur nanunun ideh sǝkad nabǝlasehw mai navisoh sum̃an ginau notokade.” \p \v 40 Nǝboŋ tokǝmaienan tonoŋ eṽusan galit hǝn navǝlan mai narien gǝlaru. \v 41 Len nakemkeman mai nǝmaŋmaŋan salito nǝlolit euri sal ale ike, “Mǝtukad nǝhanian ideh geg a?” \v 42 Ŋa lulav nahudhuieh lotolǝŋasi maii, \v 43 ale ilavi, ihani len nǝholito. \s1 Nasoruan namǝkot siYesu husur nauman \p \v 44 Beti ikel mai galit ke, “Egai nǝsa notokele mai gamit tia nǝboŋ nototoh mai gamit sal ke, natit p̃isi lototosi husur ginau len nalo siMoses mai ahai kelkel ur gail mai nǝb̃e gail limassarpoh.” \v 45 Beti esǝŋav hǝn nǝnauan salit hǝn lǝb̃elǝboi natosian siGot. \v 46 Ikel mai galit ke, “Natosian ekǝmaiegai ke: AKristo, aGot totabtabuh lan, timaslǝŋon tisa vǝsa ale le mǝhat dan nǝmatan len nǝmariboŋ titor.\x * \xo 24.46 \xt Isa 53; Hos 6.2\x* \v 47 Ale len nahǝsan dereh nǝvanuan gail likel ur nǝpairan dan nǝsaan m̃os narub̃atian dan nǝsaan van hǝn naluṽoh hǝn nametb̃os gail p̃isi, tub̃at a Jerusalem. \v 48 Gamit mǝtoris natgalenan, mitia kel ur nǝsa mǝttorisi mai nǝvanuan gail. \v 49 Mǝteris, nosǝvat nǝsa aTǝmagw tokel gati van hǝn gamito, be gamit mititoh len nab̃iltivile vir aGot b̃ikol nǝdaŋan hǝn nǝyalyalan len gamito hum nahurabat.”\x * \xo 24.49 \xt Uman 1.4-5\x* \s1 AYesu evi mǝhat \r (Mak 16.19-20; Uman 1.9-11) \p \v 50 Beti esǝhar galit vǝbar naut a Petani, ale isah hǝn navǝlan vi mǝhat, eus aGot hǝn b̃igol navoian van hǝn galito. \v 51 Nǝboŋ tosorsor sal eriŋ galito ale aGot ilavi vi mǝhat vi lan nǝmav. \v 52 Ŋa lulotu hǝni beti lotǝlmam vi Jerusalem, lukemkem masuṽ. \v 53 Ale lutoh tin len naholǝvat todar vis naim siGot, lusor sal suh tabtab hǝn aGot.