\id HEB - Maskelynes NT [klv] -Vanuatu 2013 (web version -2014) \h NaIpru gail \toc1 Nalob̃ulat napisulan van hǝn naIpru gail \toc2 NaIpru gail \toc3 Ipru \mt1 NaIpru gail \mt3 Nalob̃ulat napisulan van hǝn naIpru gail \imi Ase itos nalob̃ulat napisulan egai? \ipq Datsalǝboi as totosi. Len alat lotokad namitisau, ta m̃o galevis lunau ke aPol o aParnapas totosi, ta damǝŋai galevis lunau ke aAp̃ollos totosi husur nasoran san ebutǝlas mai igomah. \imi Itos nalob̃ulat napisulan egai hǝn nǝsa? \ipq Itosi hǝn alat siYesu asike lǝb̃iteh dan nadǝlomian lotokade lan. Isor vǝsvǝsaii ke, nalo siMoses tous naviolan hǝn natutumavan sil nǝsaan, inoŋ, husur aYesu totutumav hǝn gai vǝha-sua tovi namǝkot. Salipair dan aYesu hǝn lǝb̃etǝlmam tǝtas hǝn naṽide seJu gail. Lǝb̃igole dereh lipanis habat sile. \imi Itosi m̃os ase? \ipq Alat lotokad namitisau lunau ke totosi m̃os alat siYesu len naut sua, ale nǝvanuan isob̃ur ei lovi Ju. \imi Itosi ŋais mai len naut a be? \ipq Alat lotokad namitisau luke totosi len nasihau sua len nasihau A.D. 66 vǝbar A.D. 96, be lǝsalǝboi naut totosi lan. \io2 1) Len aKristo, aGot evǝhot gai (1.1-3) \io2 2) AKristo iyalyal sǝhor aŋel gail (1.4–2.18) \io2 3) AKristo iyalyal sǝhor aMoses mai aJosua (3.1–4.13) \io2 4) AKristo evi b̃iltihai tutumav sǝhor ahai tutumav p̃isi (4.14–7.28) \io2 5) Na-kel-gati-an aGot tota gati len nǝda heKristo esǝhor na-kel-gati-an ta m̃o tota gati len nǝda herivatvat gail (8.1–9.22) \io2 6) Nǝboŋ aKristo totutumav hǝn gai esǝhor naviolan ideh ahai tutumav gail lototutumav hǝni (9.23–10.39) \io2 7) Nadǝlomian silat ta sutuai (11.1-40) \io2 8) Nǝmauran timabe hǝn aGot b̃ehǝhaṽur hǝni? (12.1–13.19) \io2 9) Na-sor-tuṽ-an mai nasoruan namǝkot (13.20-25) \c 1 \s1 ANatun aGot \p \v 1 Sutuai tia len ahai kelkel ur gail, aGot isor vǝha-sob̃sob̃ur mai atǝmadat gail ta sutuai len naṽide tiltile gail. \v 2 Len nǝboŋ galegai hǝn nanoŋan hǝn navile a pan, aGot isor. Len aNatun isor mai gidato. Itabtabuh len aNatun hǝn natit p̃isi lǝb̃evi esan sǝb̃on. Len aNatun, aGot igol nǝmav mai navile a pan mai natit p̃isi lan.\x * \xo 1.2 \xt Jon 1.3\x* \v 3 ANatun evi nam̃ialan hǝn namǝnas hǝn nǝyalyalan siGot. Ilav kot aGot, ep̃itoṽ hǝn nab̃oruan siGot. Len nasoruan hǝn nǝdaŋan san etǝgau gat natit p̃isi hum lotomaienan. Nǝboŋ togol naveveuan dan nǝsaan, ebǝtah len navǝlan nǝmatu seKiŋ len nǝmav a mǝhat.\x * \xo 1.3 \xt Jon 1.14; Kol 1.17; Ipru 7.27; Mak 16.19\x* \s1 ANatun aGot iyalyal sǝhor aŋel gail \p \v 4 Imaienan aGot igol aNatun iyalyal sǝhor aŋel gail, hum nǝhes aGot tolav maii toyalyal sǝhor nahǝsalit gail. \v 5 Husur aGot sakel mai aŋel ideh ke, \q1 “Gaiug govi aNatugw ulum̃an, \q2 damǝŋai nogǝm vi Tǝmam̃.” \m Ale aGot sakel mai aŋel ideh ke, \q1 “Ginau dereh nevi Tǝman, \q2 ale atenan tevi Natugw.”\x * \xo 1.5 \xt Psa 2.7; 2Sam 7.14\x* \m \v 6 Ale tǝtas am, nǝboŋ aGot togol ahai a m̃o san b̃egǝm vi lan navile a pan, ike, \q1 “Aŋel p̃isi siGot lilotu hǝni!”\x * \xo 1.6 \xt Deu 32.43\x* \m \v 7 Nǝboŋ tosor husur aŋel gail, aGot ike, \q1 “Nugol aŋel sagw gail losum̃an nǝlan, \q2 loum sagw hum nǝhab towunwun.”\x * \xo 1.7 \xt Psa 104.4\x* \m \v 8 Be nǝboŋ tosor mai aNatun ike, \q1 “O Got, nab̃iltihai bǝtbǝtah sam̃ hum sekiŋ \q2 ipat vi sutuai sutuai, \q1 nanoran sam̃ ehum nǝhai sekiŋ \q2 gotowol hǝn esam̃ gail lan. \q1 \v 9 Golǝmas bun nanoran, \q2 gomǝtahun bun nǝsaan. \q1 Imaienan, aGot tovi aGot sam̃ evǝhas gaiug, \q2 eb̃ir naoil hǝn nahǝhaṽuran len gaiug \q3 sǝhor avan ideh gail am.”\x * \xo 1.9 \xt Psa 45.6-7\x* \m \v 10 AGot ikele am ke, \q1 “Nasub̃, len natub̃atan goriŋ nǝpaudesen hǝn navile a pan, \q2 ale nǝmav, gotoum hǝni hǝn navǝlam̃ gǝlaru.\f + \fr 1.10 \ft Len naut egai nǝvanuan totos nǝb̃e enan isor husur aGot hum tovi vanuan tokad navǝlan gǝlaru.\f* \q1 \v 11 Dereh natgalen p̃isi limasig, \q2 hum nahurabat tomatu van vam̃om. \q2 Be gaiug dereh gitoh vi sutuai. \q1 \v 12 Dereh gebul gat nǝmav mai navile a pan \q2 hum nahurabat naut susus, \q1 ale gel gǝlaru hum nahurabat artomatu. \q2 Be gaiug, gǝsagǝgel boŋ ideh \q2 ale nǝmauran sam̃ asike inoŋ vi sutuai.”\x * \xo 1.12 \xt Psa 102.25-27\x* \m \v 13 Ale aGot sakel mai aŋel ideh ke, \q1 “Gebǝtah tarhǝt nǝmatu sagw, \q2 vir nǝb̃eriŋ naenemi sam̃ gail pipit nariem̃ gǝlaru \q3 hǝn lǝb̃evi ut kǝmas.”\x * \xo 1.13 \xt Psa 110.1\x* \m \v 14 Be aŋel gail lumabe? Lovi nanunun hǝn nauman siGot ŋai. Esǝvat galit hǝn lǝb̃evi tarhǝt silat, gai tolav kuv galit dan nǝsaan hǝn lǝb̃ikad nǝmauran vi sutuai. \c 2 \s1 Sadatirusrus vi tut dan nakitinan \p \v 1 Husur natenan, datimastǝgau gat nakitinan dattosǝsǝloŋ hǝni tia, hǝn asike datb̃irusrus vi tut dani. \v 2 Husur, len aŋel gail aGot isor, ale nasoruan san egǝm vi lo, ipat tin. Ale nǝvanuan tob̃ur kotovi o sagol nǝsa tokele, ipanis tonor hǝn nǝsa togole o sagole.\f + \fr 2.2 \ft Uman 7.53. Len naut egai ikel nadǝlomian seJu gail ke, aGot ilav nalo mai aŋel gail lotolavi mai a Moses.\f* \v 3 Imagenan, asike datb̃inau natenan totibau aYesu togole, nǝ-lav-kuvi-an dan nǝsaan sidato, datigam yav dan nǝpanismen siGot mabe? Nasub̃ m̃au ikel ur metǝkav hǝn nǝ-lav-kuvi-an enan dan nǝsaan, beti alat lotosǝsǝloŋ hǝni lukel koti mai gidato ke tovi kitinan. \v 4 Ale aGot am ikel uri ke tovi kitinan. Namerikel gail lotokel kot aYesu, namerikel nǝvanuan lotomaŋmaŋ len gail, namerikel lotogol nǝdaŋan san top̃arp̃ar, mai naviolan seNunun, aGot topǝpehun gail tonor hǝn nalǝŋonian san, natgalen p̃isi lukel uri ke tovi kitinan.\x * \xo 2.4 \xt Mak 16.17-18, 20; Uman 5.12\x* \s1 AYesu, aNatun Nǝvanuan \p \v 5 Navile a pan b̃egǝmai, dattosor husuri gagai, aGot sariŋi len navǝlan aŋel gail. \v 6 Husur len natosian, len naut sua avan sua ikel koti ke, \q1 “Got, nǝvanuan lovi sa hǝn gǝb̃inau galito? \q1 Anatun nǝvanuan ase hǝn gǝb̃ekǝtkǝta tǝban? \q1 \v 7 Len namityal tom̃idol ŋai goriŋi a pan kǝkereh len aŋel gail, \q1 ale goputsani hǝn b̃ikad nǝyalyalan hum nǝkraun sekiŋ. \q2 \v 8 Goriŋ natit p̃isi len navǝlan.”\x * \xo 2.8 \xt Psa 8.4-6\x* \m Nǝboŋ aGot toriŋ natit p̃isi len navǝlan, eriŋ natit p̃isi, natideh sǝpat. Gagai datsaris natit p̃isi len navǝlan sal. \v 9 Be nǝsa dattorisi imaiegai ke: datoris aYesu, len namityal tom̃idol ŋai aGot “toriŋi a pan kǝkereh len aŋel gail,” egǝm vi vanuan. Ale datoris aGot toputsani hǝn b̃ikad nǝyalyalan hum nǝkraun sekiŋ, husur tolǝŋon tosa vǝsa len nǝmatan, hǝn ke, len navoian aGot toviol kǝmas hǝni, b̃esǝsǝloŋ hǝn nabus hǝn nǝmatan m̃os nǝvanuan p̃isi. \v 10 AGot igol natit p̃isi ale natit p̃isi ipat m̃osi. Inor hǝn gai todam̃ hǝn aYesu tolǝŋon tosa vǝmat. Husur, len na-lǝŋon-isa-vǝsa-an siYesu, aGot igol ke, aYesu egǝm vi vanuan tonor hǝn toil a m̃o hǝn nǝvanuan gail. Ale egǝm vi p̃isal hǝn b̃ilav kuv nǝvanuan b̃isob̃ur dan nǝpanismen hǝn nǝsaan salito, ale hǝn b̃esǝhar galito hǝn lǝb̃evi natun aGot hǝn lǝb̃ikatǝp̃ol hǝn nǝyalyalan san. \p \v 11 AYesu igol nǝvanuan gail luveveu dan nǝsaan salit gail hǝn lǝb̃evi siGot sǝb̃on ŋai. Imaienan, aYesu mai alat gai togol lotoveveu, galit p̃isi lukad aTǝmalit tosua ŋai. Husur enan, nahurun aYesu sǝsa hǝn b̃ekis galit hǝn awawa san gail. \v 12 Ikel mai aGot ke, \q1 “Dereh nikel ur nahǝsam̃ mai awawa sagw gail \q2 hǝn lǝb̃elǝboi gaiug. \q1 Len nǝhon nab̃onb̃onan, \q2 dereh nekǝkai hǝn nǝ-sal-suh-gaiug-an.”\x * \xo 2.12 \xt Psa 22.22\x* \m \v 13 Ikele am ke, \q1 “Dereh neriŋ nǝlogw len aGot.” \m Ike, \q1 “Ginau eg boh mai anatugw gail aGot toviol hǝn galit mai ginau.”\x * \xo 2.13 \xt Isa 8.17-18\x* \p \v 14 Imagenan, husur anatun gail len nadǝlomian lotokad nǝda mai nibelito, aYesu am ep̃itoṽ, egǝm vi vanuan sum̃an galito. Egǝm vi vanuan hǝn ke, len nǝmatan san, natǝmat totǝgau gat nǝdaŋan hǝn nǝmatan, b̃evi ut kǝmas. \v 15 Len naṽide enan, alat lotomǝtahw len nǝmatan len nǝmauran kavkav salito, aYesu igol alat lotovi slev sinamǝtahwan enan, lumakuv dani. \v 16 Imasil ke aYesu savi tarhǝt siaŋel gail, be evi tarhǝt sinǝpasusan siApraham gail.\x * \xo 2.16 \xt Isa 41.8-9\x* \v 17 Husur enan, aGot ike aYesu tesum̃an nǝbathudud nadǝlomian san len naṽide p̃isi hǝn b̃egǝm vi b̃iltihai tutumav, nǝlon b̃itaŋis nǝvanuan gail, ale hǝn b̃idaŋ len nǝsa aGot toriŋi len navǝlan. Egǝm vi b̃iltihai tutumav hǝn b̃etutumav sil nǝsaan sinǝvanuan gail hǝn aGot b̃erub̃at galit dan nǝsaan salito.\x * \xo 2.17 \xt Flp 2.7; Ipru 5.2, 4.14-15, 7.26-28; Lev 4.20, 26, 35, 16.6, 10-11\x* \v 18 Bathut aYesu tolǝŋon tosa nǝboŋ aSetan totaltal sob̃uer ke tigol nǝsaan, gai elǝboi b̃evi tarhǝt salito nǝboŋ aSetan b̃italtal ke ligol nǝsaan. \c 3 \s1 AYesu iyalyal sǝhor aMoses \p \v 1 Imagenan bathudud mǝttovi siGot sǝb̃on, aGot ekis ginamit mai gamito hǝn datb̃evi lan nǝmav. Mitinau vahvahur aYesu egaii, evi ahai pispisul siGot mai ab̃iltihai tutumav dattokel ur nadǝlomian dattokade lan. \v 2 AYesu idaŋ len aGot totabtabuh lan, igol nǝsa tokele, sum̃an aMoses todaŋ len aGot hǝn b̃ekǝtkǝta tǝban naim siGot tovi alat siGot.\x * \xo 3.2 \xt Num 12.7\x* \v 3 AGot ebunusi ke, aYesu inor hǝn nǝ-sal-suhi-an sǝhor aMoses, hum nǝvanuan na-um-im-an tonor hǝn nǝ-sal-suhi-an sǝhor naim toum hǝni. \v 4 Husur naim p̃isi ikad nǝvanuan na-um-im-an toum hǝni, be aGot eum hǝn natit p̃isi. \v 5 AMoses idaŋ len aGot hum nǝvanuan nauman tokǝtkǝta tǝban naim siGot tovi nǝvanuan san gail. Nǝsa aMoses togole ehum nasoruan kǝta tokel kot nǝsa aGot b̃ikele balai. \v 6 Be aKristo tovi aNatun aGot idaŋ len aGot, ale naim kavkav siGot ipat len navǝlan. Ale datovi im san. Datb̃eil b̃ur namǝtahwan, datb̃etǝgau gat nǝ-vatvat-viri-an dattokade len aKristo, ale datb̃eṽiv hǝni, datovi vanuan san gail, datovi im siGot. \s1 Na-sor-vǝsvǝsaii-an hǝn Nǝb̃e 95 \p \v 7 Imagenan, ehum aNunun aGot tokele, ike, \q1 “Damǝŋai, mǝtb̃esǝsǝloŋ hǝn nadolon aGot, \q1 \v 8 nǝlomit timab̃ur, sa-nǝkadumit tihaihai \q2 sum̃an atǝmamit gail ta sutuai lotohaihai \q3 nǝboŋ lotopair dan ginau, \q1 lototaltal kitev nǝdaŋan sagw ke imabe \q2 len naut masmas tob̃ǝb̃esw. \q1 \v 9 Len naut ei atǝmamit gail ta sutuai \q1 lukoblen kitev nǝdaŋan sagw ke tomabe, \q2 luke leris nǝdaŋan sagw, \q1 ale len nasihau gail van vǝbar nasihau tovi 40 lorisi len nǝsa notogol gail. \q1 \v 10 Husur enan nǝlogw epǝŋas naur enan, ale nuke, \q2 ‘Akis nǝlolit ipair dan ginau, \q3 ale lǝsalǝboi sǝhot naṽide sagw gail.’ \q1 \v 11 Ale len nǝlol paŋpaŋ sagw, \q2 nuta gat na-kel-gati-an sagw len nahǝsagw ke, \q3 ‘Asike lob̃is len naut nǝŋavŋavan sagw boŋ ideh.’”\x * \xo 3.11 \xt Psa 95.7-11\x* \p \v 12 Bathudud nadǝlomian, mǝtelǝlǝgau ke gamit ideh asike ikad nǝsaan len nǝlon, asike nǝlon ipar dǝlomian. Sa-nǝlomit timaienan hǝn b̃ipair hǝn gamito dan aGot tovi nǝkadun nǝmauran. \v 13 Be mitigol mǝtelǝŋon tivoi am len nǝlomit gabag akis, len nǝboŋ p̃isi dattokisi hǝn “damǝŋai,” sal, hǝn nagǝgǝrasan hǝn nǝsaan asike b̃igol gamit ideh b̃ihaihai dan aGot. \v 14 Husur datb̃etǝgau gat nadǝlomian dattokade len aKristo van vǝbar nagilen, hum dattogole nǝboŋ dattotub̃at riŋ nǝlodat lan, namilen ke dattokatǝp̃ol mai aKristo len nǝsa tovi esan. \p \v 15 Hum natosian siGot toke, \q1 “Damǝŋai, mǝtb̃esǝsǝloŋ hǝn nadolon aGot, \q1 nǝlomit timab̃ur, sa-nǝkadumit tihaihai, \q2 sum̃an atǝmamit gail ta sutuai lotohaihai \q3 nǝboŋ lotopair dan aGot.”\x * \xo 3.15 \xt Psa 95.7-8\x* \p \v 16 Nǝvanuan lotosǝsǝloŋ hǝn nadolon aGot ale lotopair dani, as galito? Lovi vanuan gail aMoses tosǝhar galit dan naut a Ijip. \v 17 Ale len nasihau gail van vǝbar nasihau tovi 40, nǝlon aGot epǝŋas as galito? Nǝlon epǝŋas alat lotogol nǝsaan, nibelit lototeh, lotomat len naut masmas tob̃ǝb̃esw. \v 18 Ale nǝboŋ aGot toke, “Asike lob̃is len naut nǝŋavŋavan sagw boŋ ideh,” isor mai as galito?\x * \xo 3.18 \xt Psa 95.11\x* Ikel naten mai alat lǝsagol husur nǝsa tokel mai galito.\f + \fr 3.18 \ft Hǝn naves 16-18, ris Num 14.1-35\f* \v 19 Imaienan, datobunusi ke, husur lotopar dǝlomian lan, lǝsalǝboi lǝb̃eb̃is len naut nǝŋavŋavan san. \c 4 \p \v 1 Na-kel-gati-an siGot hǝn datb̃eb̃is len naut nǝŋavŋavan san ipat sal. Imagenan, datimaslǝlǝgau, datemǝtahw ke gamit ideh asike b̃eb̃is lan. \v 2 Husur na-kel-uri-an tovoi hǝn nǝŋavŋavan enan, gidat am datosǝsǝloŋ hǝni sum̃an galit ta sutuai. Be nasoruan enan savi tarhǝt salito husur losǝsǝloŋ kǝmas hǝni ŋai, lǝsasǝsǝloŋ hǝni len nadǝlomian.\f + \fr 4.2 \ft Len natosian galevis ta sutuai ike: \fq Be nasoruan enan savi tarhǝt salito husur lǝsǝkad nadǝlomian silat lotosǝsǝloŋ husur aGot.\f* \v 3 Husur gidat dattokad nadǝlomian lan datob̃is len naut nǝŋavŋavan san. Galit am, ehum aGot toke, \q1 “Ale len nǝlol paŋpaŋ sagw, \q2 nuta gat na-kel-gati-an sagw len nahǝsagw ke, \q2 ‘Asike lob̃is len naut nǝŋavŋavan sagw boŋ ideh.’”\x * \xo 4.3 \xt Psa 95.11\x* \m Ekǝmaienan naut kǝmas nauman san gail tohav nǝboŋ togol navile a pan tonoŋ. \v 4 Husur len naut sua len natosian siGot, isor husur nǝmariboŋ na-vǝha-mǝlevru-an, ike, “Len nǝmariboŋ na-vǝha-mǝlevru-an, aGot iŋavŋav dan nauman san p̃isi.”\x * \xo 4.4 \xt Gen 2.2\x* \v 5 Ale hum tokele tia, “Asike lob̃is len naut nǝŋavŋavan sagw boŋ ideh.”\x * \xo 4.5 \xt Psa 95.11\x* \v 6 Imaienan, naut enan ipat sal m̃os nǝvanuan galevis hǝn lǝb̃eb̃is lan. Ale alat ta m̃o lotosǝsǝloŋ hǝn na-kel-uri-an tovoi hǝn nǝŋavŋavan enan, lǝsab̃is lan husur lǝsagol husur nǝsa aGot tokele. \v 7 Ale aGot eriŋ nǝboŋ sual am, ekisi hǝn “Damǝŋai.” Len nǝboŋ tohusur habat hǝni, len nǝb̃e siTevit, aGot ikel nǝsa tokele a m̃o, ike, \q1 “Damǝŋai, mǝtb̃esǝsǝloŋ hǝn nadolon aGot, \q2 nǝlomit timab̃ur, sa-nǝkadumit tihaihai.”\x * \xo 4.7 \xt Psa 95.7-8\x* \p \v 8 Mitinau aJosua nǝboŋ tosǝhar nǝvanuan gail vi lan naut aGot tokel gati ke likade. Gai tagol nǝvanuan gail lǝtǝkad nǝŋavŋavan hum aGot tokel gati, asike aGot tasor a tahw husur nǝboŋ tile hǝn nǝŋavŋavan.\x * \xo 4.8 \xt Deu 31.7; Jos 22.4\x* \v 9 Imagenan, nǝŋavŋavan ipat sal m̃os alat siGot, hum nǝŋavŋavan siGot len nǝmariboŋ na-vǝha-mǝlevru-an. \v 10 Husur nǝvanuan tob̃is len nǝŋavŋavan siGot, iŋavŋav dan nauman san, sum̃an aGot toŋavŋav dan nauman san nǝboŋ togol navile a pan tonoŋ. \v 11 Imagenan, datehisi hǝn datb̃eb̃is len naut nǝŋavŋavan enan. Gidat ideh satiteh, satigol tǝtoṽ hǝn atǝmadat ta sutuai lǝsagol husur nǝsa aGot tokele. \p \v 12 Husur nasoruan siGot imaur, igol nǝsa aGot tosor m̃osi. Ikan sǝhor nab̃u nǝb̃alan ideh tokan naut toru. Etiv pǝpehun nǝmauran dan nanunun, nakobkob dan nǝsa topat b̃urhubǝlasehw. Elǝboi b̃epǝpehun navoian dan nǝsaan len nǝnauan mai natit nǝvanuan tonaunau gail lotosusuah len nǝlon nǝlolito. \v 13 Sǝkad natideh tosusuah dan aGot, be natit p̃isi sǝkad nǝ-kabut-gole-an am, ip̃arp̃ar hǝn aGot b̃ekǝta bunusi. Ale gai boh, datimaskel natit p̃isi dattogole maii. \s1 AYesu, ab̃iltihai tutumav toyalyal \p \v 14 Imagenan, husur dattokad ab̃iltihai tutumav toyalyal, aYesu, aNatun aGot tob̃is len nǝmav, il len nǝhon aGot, datetǝgau gat nadǝlomian dattokel uri ke dattokade. \v 15 Husur datukad ab̃iltihai tutumav tolǝŋon tosa mai gidato nǝboŋ datsǝdaŋ. Len nap̃isal p̃isi aSetan italtal ke atenan tigol nǝsaan, ep̃itoṽ hǝn totaltal ke datigol nǝsaan. Be gai sagol nǝsaan, eb̃uer lan. \v 16 Beti, len na-il-b̃uri-an, dategǝm pǝpadaŋ hǝn nab̃iltihai bǝtbǝtah siGot. Dategǝm pǝpadaŋ hǝn aGot toviol kǝmas hǝn navoian, hǝn nǝlon b̃itaŋis gidato, mai hǝn b̃eviol hǝn navoian mai gidato nǝboŋ datb̃ipar vi-tarhǝte-an. \c 5 \p \v 1 AGot ilekis hǝn ab̃iltihai tutumav dan nǝvanuan gail, ale itabtabuh len atenan hǝn b̃isor salito len nǝhon. Ab̃iltihai tutumav evi p̃isal salito van hǝn aGot. Ab̃iltihai tutumav eviol hǝn naviolan gail mai aGot, ale etutumav hǝn narivatvat gail sil nǝsaan sinǝvanuan gail.\f + \fr 5.1 \ft Nǝboŋ nǝvanuan togol nǝsaan, nǝpanismen tonor hǝn nǝsaan evi matan. Ale lotutumav hǝn narivatvat hǝn nǝmatan san b̃igel nǝmatan tonor hǝn nǝvanuan sil nǝsaan togole.\f* \v 2 Ale ab̃iltihai tutumav elǝboi b̃ikad naṽide b̃emǝdau van hǝn nǝvanuan gail lototǝtan, lotoyar lab dan nakitinan, husur gai am igol nǝsaban akis sum̃an galito. \v 3 Husur enan etutumav m̃au sil nǝsaan san gail mai nǝsaan salit gail.\x * \xo 5.3 \xt Lev 9.7\x* \v 4 Avan ideh salǝboi b̃iṽat nǝhes hǝn b̃egǝm vi b̃iltihai tutumav gai sǝb̃on. Be ipat len aGot sǝb̃on hǝn b̃ekisi, hum tokis aAron sutuai.\x * \xo 5.4 \xt Exo 28.1\x* \p \v 5 Len naṽide tomaienan, aKristo sǝb̃on sǝṽat nǝhes hǝn b̃egǝm vi b̃iltihai tutumav. Be aGot ikel maii ke, \q1 “Govi Natugw, \q2 damǝŋai nogǝm vi Tǝmam̃.”\x * \xo 5.5 \xt Psa 2.7\x* \m \v 6 Ale len naut tile am ike, \q1 “Govi ahai tutumav vi sutuai, \q2 sum̃an aMelkisetek tovi ahai tutumav ta sutuai.”\x * \xo 5.6 \xt Psa 110.4\x* \p \v 7 Len nǝmauran san len navile a pan, aYesu isor tuṽ van hǝn aGot tolǝboi b̃ilav kuvi dan nǝmatan. Eŋiri hǝn b̃evi tarhǝt san, ikai habat, namǝtarur san isel, ale husur toriŋ gai len navǝlan aGot len nalotuan, aGot esǝsǝloŋ hǝni.\x * \xo 5.7 \xt Mat 26.36-46; Mak 14.32-42; Luk 22.39-46\x* \v 8 Naut kǝmas aYesu tovi aNatun aGot, len na-lǝŋon-isa-vǝsa-an san gail, elǝboi sǝhot namilen na-gol-husur-nǝsa-aGot-tokele-an. \v 9 Ale nǝboŋ togol natit p̃isi aGot toriŋi hǝn b̃igole tonoŋ, egǝm vi kadun nǝ-lav-kuvi-an dan nǝpanismen hǝn nǝsaan, nǝkadun nǝmauran vi sutuai m̃os nǝvanuan p̃isi lotogol husur nǝsa tokele. \v 10 Ale aGot eriŋi hǝn b̃iṽat nǝhes ab̃iltihai tutumav, hum aMelkisetek tovi ahai tutumav ta sutuai. \s1 Mitimatmatu len nadǝlomian hǝn asike mǝtuteh dani \p \v 11 Namtukad natit isob̃ur hǝn namtb̃ikel husur natenan, be idaŋ hǝn namtb̃isor vǝsvǝsaii husur mǝtumanmaneh hǝn mǝtb̃elǝboi sǝhoti. \v 12 Gamit mǝtukad nadǝlomian sutuai tia wake mǝtsavi hai p̃usan sal. Hǝn nǝsa? Be mǝtolǝŋon ke avan ideh teṽusan gamit tǝtas am, tub̃at hǝn nakitinan metǝkav lotomǝdmǝdau len nasoruan siGot. Mǝtosum̃an natuhtǝtai ŋai tosus, salǝboi b̃ihan nǝhanian todaŋ sal. \v 13 Husur avan ideh tomaur len nasus ŋai, etǝtan hǝn nǝsa tonor mai nǝsa tosa, husur evi amas o likob sal.\f + \fr 5.13 \ft Hǝn naves 12-13, ris 1Kor 3.2\f* \v 14 Be nǝhanian todaŋ evi hanian hilat lotomatmatu, galit lotolǝboi sǝhot natilean hǝn nǝsa tonor dan nǝsa tosa bathut lotogolgole akis gol ke lukad namitisau lan. \c 6 \p \v 1 Imagenan, nap̃usanan metǝkav husur aKristo, dateriŋi husur dattolǝboii tia. Ale datimatmatu len aYesu Kristo. Sadatetub̃at len nǝpaudesen hǝn nap̃usanan tǝtas am. Datolǝboii ke datimaspair dan nǝsa dattogole lotolav gidat vi lan nǝmatan. Datolǝboii ke datimasriŋ nǝlodato len aGot. \v 2 Datolǝboi nap̃usanan husur nǝbaptaisan\f + \fr 6.2 \ft Len naut egai, naKristen gail lukad nǝbaptaisan ale nakǝkasian m̃os naveveuan evi naṽide seJu gail, be len nasoruan ta Kris luke baptaisan hǝn gǝlar p̃isi.\f*, mai naṽide hǝn dattoriŋ navǝladato len nǝvanuan hǝn b̃ikad aNunun aGot. Datolǝboi nap̃usanan husur na-le-mǝhat-an dan nǝmatan, mai nǝboŋ aGot b̃epǝpehun navoian dan nǝsaan.\x * \xo 6.2 \xt Uman 18.25, 19.3-6\x* \v 3 Nap̃usanan galenan lipat. Ale aGot b̃idam̃ hǝni, datetibau len aKristo, datimatmatu lan! \p \v 4 Nǝvanuan gail lotoriŋ nǝlolit len aYesu Kristo tia, lǝb̃eriŋ gab̃ulani, nap̃isal hǝn lǝb̃etǝlmam, hǝn lǝb̃ipair dan nǝsaan salit tǝtas am, eb̃uer. Nǝboŋ nam̃ial siYesu tohut nǝmargobut dan nǝlolito, nǝboŋ lototub̃at lǝboi naviolan togǝm len nǝmav, nǝboŋ lotokatǝp̃ol mai aNunun aGot, \v 5 nǝboŋ lotolǝboi navoian hǝn nasoruan siGot, nǝboŋ lotosǝsǝloŋ hǝn nǝdaŋan hǝn nǝboŋ b̃egǝmai len natohan pipihabǝlan aGot, \v 6 galit lotoriŋ nǝlolit len aYesu Kristo tia, lǝb̃eriŋ gab̃ulani, nap̃isal hǝn lǝb̃etǝlmam, hǝn lǝb̃ipair dan nǝsaan salit tǝtas am, eb̃uer. Lomǝdas bun galito, husur, ehum lotop̃os gat aNatun aGot len nǝhai balbal tǝtas, ale riŋ nahur sasa len gai len nǝhon nǝvanuan gail.\x * \xo 6.6 \xt Ipru 10.26\x* \p \v 7 Mitinau nǝtan. Nǝboŋ naus tous daŋir lan, nǝtan enan edim naus enan, natit gail lutov, luṽan hǝn nǝvanuan gail lotomabul nǝhanian len nǝtan enan lǝb̃ihan. Nǝtan enan aGot ivoi hǝni, ehǝhaṽur hǝni. \v 8 Be nǝtan b̃isa, hǝn natit tohum nǝhau mai nǝhai lotokad nasunite ŋai lǝb̃itov lan, nǝtan enan evi ut kǝmas, savoi hǝn natideh. Hum ma aGot b̃isemale hǝni. Len nagilen, nǝhab dereh tihani.\x * \xo 6.8 \xt Gen 3.17-18\x* \p \v 9 Gamit namttolǝmas bun gamit p̃isi, naut kǝmas namttokǝmaienan, namtsǝkad nǝ-lon-uri-an ideh len gamito. Namtolǝboii ke, mǝttokad naṽit gail lotovoi am: nadǝlomian samit mai naṽide samit tonor hǝn alat aGot tolav kuv galit dan nǝpanismen sil nǝsaan salito. \v 10 Husur aGot inor buni. Asike nǝlon iboŋboŋ hǝn nauman samito, mai na-lǝmas-buni-an samito hǝn nahǝsan. Arumasil nǝboŋ mǝttovi tarhǝt sinǝvanuan san gail, hum mǝttogole tia, ale hum mǝttogol tabtab hǝni sal. \v 11 Be namtolǝŋon masuṽ ke, gamit p̃isi mitidaŋ len aGot magenan van vǝbar nagilen hǝn mǝtb̃elǝboi buni ke, dereh mitikad p̃is nǝsa mǝttovatvat viri. \v 12 Samtipetǝmas, be mitigol tǝtoṽ hum alat lotokad nǝsa aGot tokel gati. Len nadǝlomian mai na-toh-mǝdau-an, ludaŋ b̃ur nǝmauran todaŋ vir lǝb̃ikad nǝsa aGot tokel gati. \s1 Datolǝboi datb̃eil gǝgat len na-kel-gati-an siGot \p \v 13 Nǝboŋ aGot tota gat na-kel-gati-an san van hǝn aApraham, husur sǝkad nǝhes ideh toyalyal sǝhor esan, aGot ita gat na-kel-gati-an san len nahǝsan gabag. \v 14 Ikel mai aApraham ke, “Nokitin, dereh nivoi hǝn gaiug. Dereh neviol hǝn nǝpasusan mai gaiug hǝn lǝb̃egǝm vi bathudud b̃isob̃ur vǝha-sob̃sob̃ur am”\x * \xo 6.14 \xt Gen 22.16-17\x* \v 15 Beti len nǝ-daŋ-b̃uri-an san aApraham itoh mǝdau ebǝlav, ale ikad nǝsa aGot tokel gati.\x * \xo 6.15 \xt Gen 17.1-2, 18.10, 21.5\x* \v 16 Nǝboŋ nǝvanuan gail lotota gat na-kel-gati-an ideh, luta gati len nahǝsan nǝvanuan totibau sǝhor galito. Nǝ-ta-gati-an enan igol na-kel-gati-an enan eil gǝgat, emǝlas. Nǝvanuan gail lolǝboii ke tovi kitinan, ale lǝsalǝboi lǝb̃isor b̃alb̃al husuri am. \v 17 Len naṽide tomaienan, aGot ita gat na-kel-gati-an san hǝn alat lǝb̃ikad nǝsa tokel gati lǝb̃elǝboi buni ke, nǝ-nau-utaut-an san asike egǝgel boŋ ideh. \v 18 AGot ikel na-kel-gati-an ale ita gati len nahǝsan. Nateru enan arsalǝboi arb̃egǝgel boŋ ideh husur aGot salǝboi b̃elibliboŋ boŋ ideh. Imaienan, len eru enan, gidat dattosab̃ naut nasusuahan len gai, datolǝŋon ivoi habat am len nǝlodato hǝn datb̃etǝgau gat nǝ-vatvat-viri-an len nǝsa aGot tokel gati ke, datb̃ikade balai.\x * \xo 6.18 \xt Num 23.19\x* \v 19 Datukad nǝ-vatvat-viri-an enan hum naga hǝn nǝmauran sidat gail, ekir gǝgat, ale datolǝboi datb̃eriŋ nǝlodat lan. Ta m̃o len naim siGot, ikad nab̃iltikaliko totahǝtah kǝkol hǝn naut tolo dan nǝvanuan gail. Be len nǝ-vatvat-viri-an enan, sǝkad natideh totahǝtah gol gidato dan aGot,\x * \xo 6.19 \xt Lev 16.2\x* \v 20 husur aYesu eil a m̃o, eb̃isutur sidato tia. Egǝm vi b̃iltihai tutumav sidato vi sutuai sum̃an aMelkisetek ta sutuai.\x * \xo 6.20 \xt Ipru 4.14, 2.7; Psa 110.4\x* \c 7 \s1 AMelkisetek ahai tutumav \p \v 1 AMelkisetek eg boh evi kiŋ hǝn nab̃iltivile Salem, ale evi ahai tutumav siGot, aGot toyalyal buni. AMelkisetek ebubur mai aApraham nǝboŋ aApraham totǝlmam dan nab̃iltib̃alan tosǝhor nakiŋ tovat lan, ale eus aGot hǝn b̃ivoi hǝn aApraham. \v 2 Ale aApraham ilav mai aMelkisetek nahudhut tosua dan tosǝŋavur hǝn natit p̃isi totariv kuv gail dan alat tob̃al mai galito.\f + \fr 7.2 \ft Hǝn naves 1-2, ris Gen 14.17-20\f* (Nahǝsan aMelkisetek, namilen ke, “aKiŋ hǝn nanoran,” ale husur tovi kiŋ hǝn naut a Salem, namilen ke, “aKiŋ hǝn natǝm̃at.”) \v 3 Sǝkad na-tos-gati-an hǝn atǝman, anan, nǝvanuan ideh len nǝbathuyah san, nǝboŋ hǝn nǝpasian san o nǝmatan san.\f + \fr 7.3 \ft Nasoruan siGot sakel ur atǝman mai anan aMelkisetek, gol ke esum̃an sǝkade.\f* Esum̃an aNatun aGot; evi b̃iltihai tutumav vi sutuai. \p \v 4 Mitinau nǝyalyalan siMelkisetek. Bathut nǝyalyalan siMelkisetek, aApraham, ab̃iltitǝmadit ta sutuai ilav mai aMelkisetek nahudhut tosua dan tosǝŋavur hǝn natit p̃isi tokade dan nab̃iltib̃alan. \v 5 Ale ahai tutumav gail len nǝpasusan siLevi, nalo siMoses ikel buni ke limastariv nahudhut tosua dan tosǝŋavur hǝn natit p̃isi nǝvanuan gail lotokade, naut kǝmas lotop̃itp̃itoṽ, lotovi wawa salit gail lotopat len nǝpasusan siApraham.\x * \xo 7.5 \xt Num 18.21\x* \v 6 Be aMelkisetek savi len nǝpasusan siLevi, be itariv nahudhut tosua dan tosǝŋavur tovi siApraham. Ale aApraham tokad na-kel-gati-an siGot, aMelkisetek eriŋ navoian siGot lan. \v 7 Sǝkad nǝ-lon-uri-an ideh ke, nǝvanuan toriŋ navoian siGot len nǝvanuan tile, gai ikad nǝyalyalan sǝhor enan gai toriŋ navoian siGot lan. \v 8 Ahai tutumav gail lototariv nahudhut tosua dan tosǝŋavur, lovi vanuan ŋai lotolǝboi lǝb̃imat. Avil aMelkisetek totariv nahudhut tosua dan tosǝŋavur, lukele ke tomaur sal. \v 9 Nǝboŋ aApraham tolav nahudhut tosua dan tosǝŋavur mai aMelkisetek, hum ma dattolǝboi datb̃ike, nahǝmar aLevi len nǝpasusan siApraham lototariv nahudhut tosua dan tosǝŋavur, galit am lulavi mai aMelkisetek. \v 10 Husur nǝboŋ aMelkisetek tobubur mai aApraham, lǝsǝpas aLevi sal. Be aLevi evi tosua len nǝpasusan siApraham, ale evi aApraham tolav nahudhut tosua dan tosǝŋavur mai aMelkisetek.\f + \fr 7.10 \ft Namilen ke aMelkisetek evi ahai tutumav toyalyal sǝhor nahǝmar aLevi len natit p̃isi.\f* \p \v 11 Nǝboŋ aGot tolav nalo mai alat a Israel, itabtabuh len nahǝmar aLevi hǝn lǝb̃evi ahai tutumav lǝb̃eil a m̃o hǝn nǝvanuan gail hǝn lǝb̃ehusur nalo enan. Be nauman sihai tutumav galenan sanor hǝn b̃igol nǝvanuan b̃inor len nǝhon aGot. Be nauman sihai tutumav galenan tagol nǝvanuan tanor len nǝhon aGot, imabe aGot totabtabuh len ahai tutumav tile hǝn b̃igel galito, ahai tutumav tosum̃an aMelkisetek be sasum̃an aAron len nahǝmar aLevi? \v 12 Husur nǝboŋ tokad nagǝgelan len nǝvanuan tovi ahai tutumav gail, nalo am egǝgel. \v 13 Husur ahai tutumav dattosor husuri, egǝm len nahǝmar tile am, ale avan ideh len nahǝmar enan saum hum ahai tutumav tǝban nǝmel tutumavan boŋ ideh. \v 14 Husur imasil ke aMasta sidato topat len nǝpasusan seJutah, ale nǝboŋ aMoses tosor husur ahai tutumav gail, sakel natideh husur nahǝmar enan.\x * \xo 7.14 \xt Mat 1.1-3; Luk 3.33\x* \s1 AYesu esum̃an aMelkisetek \p \v 15 Be gagai datolǝboii ke ahai tutumav tile am tosum̃an aMelkisetek egǝm tia. \v 16 AYesu egǝm vi ahai tutumav, be savi husur nalo tokel ke nǝbathuyah san tonor hǝn nǝbathuyah sihai tutumav gail. Egǝm vi hai tutumav husur nǝdaŋan hǝn nǝmauran san salǝboi b̃imasig boŋ ideh, ipat vi sutuai. \v 17 Husur natosian siGot ikel husuri ke, \q1 “Govi hai tutumav vi sutuai, \q2 sum̃an aMelkisetek \q3 tovi hai tutumav ta sutuai.”\x * \xo 7.17 \xt Psa 110.4\x* \m \v 18 Imaienan datolǝboii ke, nalo ta m̃o husur ahai tutumav gail, aGot igele husur sǝdaŋ, savi tarhǝt sivan ideh. \v 19 Husur ke, naut kǝmas dattogol husur nǝsa nalo tokele, salǝboi b̃igol datb̃inor len nǝhon aGot. Ale aGot igol nap̃isal tile am, nǝ-vatvat-viri-an tovoi buni sǝhor nalo, ale nǝ-vatvat-viri-an enan igel nalo enan. Ale len nǝ-vatvat-viri-an enan, datolǝboi datb̃egǝm pǝpadaŋ hǝn aGot. \p \v 20 Nǝboŋ aGot togol nap̃isal veveu enan, ita gati len nahǝsan. Nǝboŋ togol nǝpasusan siAron lotovi ahai tutumav gail, sǝta gati len nahǝsan. \v 21 Avil nǝboŋ togol aYesu togǝm vi ahai tutumav, aGot ita gati len nahǝsan, ike, \q1 “Nasub̃ ita gat na-kel-gati-an len nahǝsan, \q2 ale asike egǝgel hǝn nǝnauan san boŋ ideh, ike, \q1 ‘Govi hai tutumav vi sutuai.’”\x * \xo 7.21 \xt Psa 110.4\x* \m \v 22 Bathut nǝ-ta-gati-an hǝn na-kel-gati-an enan siGot, ipat len navǝlan aYesu m̃au hǝn b̃igol p̃is na-kel-gati-an veveu enan. Ale na-kel-gati-an veveu enan ivoi sǝhor ta m̃o aGot tokel gati mai alat a Israel. \p \v 23 Datinau na-kel-gati-an ta m̃o. A m̃o ikad ahai tutumav galenan lotosob̃ur tia, husur nǝmatan salito igol nauman salit gail inoŋ. \v 24 Avil husur aYesu tomaur vi sutuai, gai evi ahai tutumav vi sutuai. \v 25 Imaienan, alat lotogǝm hǝn aGot len aYesu, elǝboi b̃ilav kuv kavkav hǝn galito dan nǝpanismen tonor hǝn nǝsaan salito. Husur aYesu imaur vi sutuai hǝn b̃isor salito len nǝhon aGot. \p \v 26 AYesu m̃au evi ab̃iltihai tutumav tonor hǝn gidato, husur itoh a tut dan nǝsaan hum aGot tohǝhaṽur hǝni, sǝkad natideh tosa lan, iveveu, nǝsaan ideh sagol sab̃iŋb̃iŋal. Etile dan nǝvanuan nǝsaan gail, imakuv dan galito, ale aGot eputsani vi mǝhat sǝhor nǝmav. \v 27 Gai sahum ab̃iltihai tutumav tile gail. Akis lotutumav hǝn narivatvat sil nǝsaan salito, beti a tahw, lotutumav sil nǝsaan sinǝvanuan gail. Be aYesu etutumav hǝn gai hǝn b̃ilav kuv nǝvanuan gail p̃isi dan nǝpanismen sil nǝsaan salito. Igol vǝha-sua hǝni ŋai. Ale nǝboŋ totutumav hǝn gai gabag natutumavan enan ikabut gol p̃is nǝsaan.\x * \xo 7.27 \xt Ipru 5.3; Lev 9.7\x* \v 28 Nalo siMoses itabtabuh len ahai tutumav gail lǝsǝdaŋ husur lotovi vanuan tin, lugol nǝsaan. Be na-kel-gati-an aGot tota gati len nahǝsan egǝm a tahw len nalo, itabtabuh len aYesu, aNatun, nǝsaan tob̃uer lan, tovi ahai tutumav vi sutuai. \c 8 \s1 Ab̃iltihai tutumav hǝn na-kel-gati-an veveu \p \v 1 Namilen nǝsa namttokele imaiegai ke: datukad ab̃iltihai tutumav sua tonor hum notokele. Ebǝtah tia len nǝtarhǝt nǝmatu hǝn nab̃iltihai bǝtbǝtah seKiŋ len nǝmav.\x * \xo 8.1 \xt Psa 110.1\x* \v 2 Eum ei len naut tolo len nǝmav, naim nǝtap̃olen kitin hǝn nalotuan Nasub̃ aGot toum hǝni, nǝvanuan saum hǝni. \p \v 3 Ahai tutumav p̃isi, aGot itabtabuh len galito hǝn lǝb̃eviol hǝn naviolan gail maii, ale hǝn lǝb̃etutumav van hǝni. Len naṽide tomaienan, imasil ke ab̃iltihai tutumav sidat m̃au, gai am ikad natsua hǝn b̃etutumav hǝni. \v 4 Gai tatoh gegai len navile a pan, asike tavi ahai tutumav, husur ikad nǝvanuan gail tia lototutumav hǝn naviolan gail van hǝn aGot hum nalo tokel buni. \v 5 Ahai tutumav galenan lugol nauman salito len naim nalotuan tovi natǝtoṽan mai nǝnahǝnah hǝn nǝsa tohum topat len nǝmav. Husur enan, nǝboŋ aMoses pǝpadaŋ hǝn b̃eum hǝn naim nǝtap̃olen, aGot ikel nalǝlǝgauan maii ke, “Gigol vahvahur natit p̃isi tinor husur nǝplan notoṽusan gaiug hǝni tia len naṽehuh.”\x * \xo 8.5 \xt Exo 25.40\x* \v 6 Be gagai, aYesu, ab̃iltihai tutumav sidato, ikad nauman tovoi buni sǝhor nauman sihai tutumav gail ta m̃o. Len naṽide tomaienan, na-kel-gati-an toil gǝgat len aYesu, ivoi buni sǝhor na-kel-gati-an tovi nalo ta m̃o. Husur na-kel-gati-an veveu enan eil gǝgat len nasoruan tovoi sǝhor ta m̃o. \p \v 7 Husur na-kel-gati-an ta m̃o tǝhau, na-kel-gati-an veveu asike tagele.\x * \xo 8.7 \xt Exo 24.3-8\x* \v 8 Be aGot ikel ur nǝsaban len nǝvanuan seIsrael gail ike, \q1 “Len nǝboŋ b̃egǝmai, \q2 dereh nita gat na-kel-gati-an veveu \q2 notokel mai nǝvanuan naut a Israel mai a Jutah. \q1 \v 9 Asike ehum na-kel-gati-an \q2 notokel gati mai atǝmalit ta sutuai, \q3 nǝboŋ nototǝgau navǝlalito, \q3 hǝn nǝb̃esǝhar galito dan naut a Ijip. \q1 Bathut lǝsatǝgau gat na-kel-gati-an sagw ta m̃o, \q2 imaienan nǝlogw ib̃ov hǝn galito.” \m \v 10 Ale ginau Nasub̃ aGot nekǝmaiegai ke, \q1 “Len nǝboŋ b̃egǝmai, \q2 dereh nita gat na-kel-gati-an egai \q2 nikele mai nǝvanuan naut a Israel ke: \q1 Dereh neriŋ nalo sagw gail len nǝnauan salito, \q2 ale nitos gat gail len nǝlolito. \q1 Dereh nevi aGot salito, \q2 ale levi vanuan sagw gail. \q1 \v 11 Ale asike lupar lǝboian len ginau, \q2 hǝn nǝvanuan b̃eṽusan avan tile totoh pǝpadaŋ hǝni, \q2 o hǝn nǝvanuan b̃eṽusan aṽan am ke, \q3 ‘Gelǝboi Nasub̃ aGot!’ \q1 Husur nǝvanuan p̃isi dereh lelǝboi ginau, \q2 alat lotovi ut kǝmas mai nǝvanuan totibau, galit p̃isi. \q1 \v 12 Husur dereh nerub̃at galit dan nǝsaan salito, \q2 ale asike nunau tǝlmam hǝn nǝsaan salit gail boŋ ideh am.”\x * \xo 8.12 \xt Jer 31.31-34\x* \m \v 13 Nǝboŋ aGot tokis na-kel-gati-an egai hǝn “na-kel-gati-an veveu,” igel na-kel-gati-an ta m̃o gol tovi ut kǝmas. Namilen ke, natit tovi ut kǝmas, togǝm matu, asike idareh, teb̃uer. \c 9 \s1 Naṽide hǝn nalotuan ta m̃o \p \v 1 Mitinau na-kel-gati-an siGot ta m̃o. Ikad nalo gail hǝn nalotuan mai naut sua tolo len navile a pan. \v 2 Loum hǝn naim nǝtap̃olen enan. Ikad nab̃iltikaliko totahǝtah kǝkol hǝn togol narum̃ toru. Len narum̃ sua, bopita, ikad nametǝlai paspasil toil, nam̃ial tomǝlevru lotopaŋ lan, mai natev sua mai nabǝta lotoviol hǝni mai aGot. Narum̃ enan lokisi hǝn Naut Tolo.\x * \xo 9.2 \xt Exo 26.1-30, 25.23-40\x* \v 3 Beti narum̃ tarhǝb̃iltikaliko lohoim lokisi hǝn Naut Tolo Masuṽ.\x * \xo 9.3 \xt Exo 26.31-33\x* \v 4 Len narum̃ enan ikad nǝmel tutumavan nagol lototutumav hǝn nǝhai pǝhas lan. Ale ikad nabokis lotop̃os gat nagol hǝn tokabut gole ale lokis nabokis enan hǝn Nabokis hǝn Na-kel-gati-an aGot tota gati. B̃urhulon Nabokis ikad nab̃iliwai nagol nǝmanna tosuh lan, mai nǝhai nǝyaran siAron todum̃oh, mai nǝvat papav aGot totos gat na-kel-gati-an san lan.\x * \xo 9.4 \xt Exo 16.33, 25.10-16, 30.1-6; Num 17.8-10; Deu 10.3-5\x* \v 5 A mǝhat hǝn Nabokis ikad nakerupim\f + \fr 9.5 \fq Nakerupim \ft evi natit tomaur tokad nǝhabǝlan toru.\f* hǝn namǝnas siGot, nǝhabǝlalaru lotosǝsah gol namǝtan Nabokis tovi naut aGot torub̃at nǝsaan dan nǝvanuan gail lan. Be namtsalǝboi namtb̃isor vǝsvǝsai p̃is natgalen gagai.\x * \xo 9.5 \xt Exo 25.17-22\x* \p \v 6 Ŋa nǝboŋ lotoutaut p̃is natgalenan maienan, ahai tutumav gail lob̃is akis len narum̃ bopita hǝn lǝb̃igol nauman salito m̃os nalotuan.\x * \xo 9.6 \xt Num 18.2-6\x* \v 7 Be ab̃iltihai tutumav sǝb̃on eb̃is len Naut Tolo Masuṽ vǝha-sua ŋai len nasihau p̃isi. Len nǝboŋ enan eviol hǝn nǝda mai aGot sil nǝsaan san gabag mai nǝsaan nǝvanuan lotogolgole len natǝtanan salito.\x * \xo 9.7 \xt Lev 16.2-34\x* \v 8 Len natgalenan aNunun aGot igol imasil ke, nǝboŋ naim nǝtap̃olen topat sal, nap̃isal hǝn avan ideh b̃eb̃is vi lohoim len Naut Tolo Masuṽ sǝkamis. \v 9 Natenan ehum nasoruan kǝta m̃os nǝboŋ ta damǝŋai. Husur naviolan gail mai narivatvat ahai tutumav lototutumav hǝn gail lǝsalǝboi lǝb̃igol nǝlon nǝvanuan lotolotu b̃imasil. \v 10 Husur nǝkadun naṽide hǝn naviolan mai natutumavan evi nalo hǝn nǝhanian, namunian mai nakǝkasian m̃os naveveuan. Nalo galenan lovi hǝn niben nǝvanuan ŋai. Ale nalo galen lupat van vǝbar nǝboŋ aGot togol naṽide veveu. \p \v 11 Nǝboŋ aKristo togǝm vi b̃iltihai tutumav hǝn natit lotovoi lotovisi tia, eb̃is len naim nǝtap̃olen toyalyal mai tonor sǝhor ta m̃o. Naim nǝtap̃olen enan, avan ideh saum hǝni hǝn navǝlan, ale savi natideh topat len navile eg a pan. \v 12 Nǝboŋ aKristo tob̃is len Naut Tolo Masuṽ, sab̃is len nasihau p̃isi hum ab̃iltihai tutumav ta m̃o lotogole. Ao, eb̃is vǝha-sua ŋai husur sǝlav nǝda hinani mai nǝda hetuhb̃uluk vi lohoim hǝn b̃ekǝkas kuv nǝsaan, be ilav nǝda han sǝb̃on, evi lohoim. Ale len nǝda han ep̃ur kuv gidato dan nǝpanismen, ale nǝmakuvan enan ipat vi sutuai. \v 13 A m̃o, ahai tutumav ebul hǝn nǝda hinani mai nǝda heb̃uluk mai nǝmasiav hǝn natuhb̃uluk pǝhaṽut\f + \fr 9.13 \fq Natuhb̃uluk pǝhaṽut \ft enan, lopǝŋasi, nǝmasiav han ŋai ipat.\f* len nǝwai, ale igol egiris niben nǝvanuan lotob̃iŋb̃iŋal len nalo hǝn nibelit b̃iveveu dan nab̃iŋb̃iŋalan salito.\x * \xo 9.13 \xt Lev 16.15-16; Num 19.9, 17-19\x* \v 14 Be nǝda hiYesu esǝhor masuṽ hǝn natgalenan. Len nǝdaŋan seNunun aGot totoh vi sutuai, aKristo, natit tosa tob̃uer lan, etutumav hǝn gai van hǝn aGot. Imaienan, nǝda han igol nǝlodat imasil dan nǝsa dattogole lotolav gidato vi lan nǝmatan; nǝda han igol nǝlodat imasil hǝn datb̃ilotu hǝn aGot tovi nǝkadun nǝmauran. \p \v 15 Husur natenan, aKristo evi p̃isal silat aGot tokis galito. Na-kel-gati-an veveu siGot eil gǝgat len aYesu hǝn lǝb̃ikad nǝmauran vi sutuai aGot tokel gati. Husur aKristo imat hǝn lǝb̃imakuv dan nǝpanismen tonor hǝn galito sil nǝsaan lotogolgole len na-kel-gati-an ta m̃o. \p \v 16 Avan ideh totos gat na-kel-gati-an san ke, len nǝmatan san anatun gail tile dereh tikad natit san gail, nǝmatan sitenan totos gati, timasp̃arp̃ar. \v 17 Husur nǝboŋ tomaur sal, na-kel-gati-an san ipat sal, be nǝboŋ tomat, nǝsa tokel gati isarpoh. \v 18 Bathut enan, len nǝda ŋai na-kel-gati-an ta m̃o aGot tolav mai aMoses etub̃at um. \v 19 Nǝboŋ aMoses tokel ur p̃is nakelean todaŋ gail mai nǝvanuan p̃isi, ilav navurun nasipsip lotogol tobisibis, mai nǝpashǝt nahisop, ale etur hǝni len nǝda heb̃uluk mai nǝda hinani mai nǝwai, ale eb̃il hǝni hǝn nǝda b̃egiris nalob̃ulat mai nǝvanuan gail p̃isi. \v 20 Ikel mai galit ke, “Egai nǝda hǝn na-kel-gati-an aGot tokel buni ke mitimasgol husuri.”\f + \fr 9.20 \ft Exo 24.8. Nǝboŋ aMoses tokǝmaienan, esǝŋav hǝn na-kel-gati-an siGot ta m̃o.\f* \v 21 Len naṽide tomaienan, igol nǝda egiris naim nǝtap̃olen mai natit p̃isi hǝn nalotuan lotosuh ei.\x * \xo 9.21 \xt Lev 8.15\x* \v 22 Kitin, len nalo siMoses, ahai tutumav igol natit hǝn nalotuan gail luveveu len nǝda, pǝpadaŋ natit p̃isi. Husur asike nǝda b̃isel, imabe? AGot asike erub̃at nǝsaan dan nǝvanuan gail.\x * \xo 9.22 \xt Lev 17.11\x* \p \v 23 Husur enan, naim nǝtap̃olen len navile eg a pan mai natit p̃isi lotosuh lan luveveu ŋai len nǝda herivatvat gail. Natgalenan lohum nǝgarutian hǝn natit gail len nǝmav. Natit gail kitin len nǝmav, nǝda herivatvat sanor hǝn b̃igol lǝb̃iveveu, be naviolan tovoi masuṽ sǝhori ŋai inor hǝni. \v 24 Husur aKristo sab̃is len Naut Tolo Masuṽ nǝvanuan toum hǝni len navǝlalito. Naut enan ehum nǝgarutian ŋai hǝn Naut Tolo Masuṽ len nǝmav. Be aKristo eb̃is len nǝmav kitin, ale gagai isor sidato len nǝhon aGot. \v 25 Gai etile dan ab̃iltihai tutumav tolav nǝda savi ehan, ale tob̃is len Naut Tolo Masuṽ len nasihau p̃isi. AKristo sab̃is len nǝmav hǝn b̃etutumav daŋir hǝn gai. \v 26 Tǝmaienan, aKristo tǝmasmat vǝha-sob̃sob̃ur van, tub̃at len natub̃atan hǝn navile a pan. Be gagai, len nǝboŋ hǝn nanoŋan hǝn navile a pan, evisi vǝha-sua tovi namǝkot hǝn b̃etutumav hǝn gai hǝn b̃ilav kuv nǝsaan. \v 27 Ale gidat dattovi vanuan, aGot eriŋ nǝboŋ tonor hǝn gidat ṽisusua datb̃imat. Len nǝboŋ enan dereh dateil len nǝhon aGot len nakotan san. \v 28 Len naṽide tomaienan, aKristo am imat, etutumav vǝha-sua tovi namǝkot hǝn gai, hǝn b̃ilav kuv nǝsaan sinǝvanuan lotosob̃ur. Dereh tegǝm tǝtas, be savi m̃os nǝsaan sidato. Dereh tegǝm hǝn b̃ilav nǝmauran vi sutuai mai alat lotovatvat viri, lotolǝŋon masuṽ hǝn lǝb̃erisi.\x * \xo 9.28 \xt Isa 53.12\x* \c 10 \p \v 1 Nalo siMoses ehum nǝm̃ol hǝn natit gail lotovoi lǝb̃egǝmai, be nǝm̃ol savi natgalenan kitin. Naut kǝmas ahai tutumav totutumav len nasihau p̃isi, natutumavan galenan lodǝdas lǝb̃igol alat lotogǝm hǝn lǝb̃ilotu, lǝb̃inor len nǝhon aGot. \v 2 Natutumavan galenan lǝtalǝboi lǝtagol nǝvanuan gail lǝtanor len nǝhon aGot, natutumavan lǝtanoŋ. Husur alat lotolotu lǝtanor vǝha-sua tovi namǝkot len nǝhon aGot, asike lǝtalǝŋon tǝsa len nǝlolit sil nǝsaan am. \v 3 Be nǝlolit sǝmasil. Ale natutumavan salit galenan lugol ŋai ke, lotonau tǝlmam hǝn nǝsaan salito len nasihau p̃isi. \v 4 Husur nǝda heb̃uluk mai hinani edǝdas b̃ilav kuv nǝsaan boŋ ideh. \p \v 5 Imagenan, nǝboŋ aKristo togǝm vi lan navile a pan, ike, \q1 “Gomǝtahun natutumavan hǝn narivatvat mai naviolan, \q2 be goutaut hǝn nibegw hǝn nǝb̃eviol hǝni. \q1 \v 6 Lopǝŋas kavkav hǝn narivatvat gail len natutumavan, \q1 loviol hǝn natit gail hǝn lǝb̃ekǝkas kuv nǝsaan salito, \q2 wake gǝsahǝhaṽur. \q1 \v 7 Beti nuke, ‘Got, ginau bogai. \q2 Nogǝm hǝn nǝb̃igol nǝsa gotolǝŋoni, \q3 hum lototos husur ginau len nalob̃ulat tobul.’”\x * \xo 10.7 \xt Psa 40.6-8\x* \m \v 8 Metǝkav aKristo ike, “Natutumavan hǝn narivatvat mai naviolan, narivatvat lotopǝŋas kavkav hǝni, mai natit lotoviol hǝn gail hǝn lǝb̃ekǝkas kuv nǝsaan, gomǝtahun gail, gǝsahǝhaṽur hǝn gail” (be natutumavan galenan lunor len nalo siMoses). \v 9 Beti aKristo ike, “Ginau bogai, nogǝm hǝn nǝb̃igol nǝsa gotolǝŋoni.” Len nasoruan enan ikas kuv na-kel-gati-an ta m̃o hǝn b̃esǝŋav hǝn na-kel-gati-an veveu. \v 10 Ale husur aYesu Kristo togol nǝsa aGot tolǝŋoni nǝboŋ totutumav hǝn niben gabag, len na-tutumav-vǝha-sual-an tovi namǝkot, aGot igol datunor len nǝhon, datovi esan sǝb̃on. \p \v 11 Akis ahai tutumav gail p̃isi loil tǝban nǝmel tutumavan, loum len nalotuan, lotutumav tabtab hǝn natit gail lotop̃itp̃itoṽ. Be natutumavan hǝn natgalenan salǝboi b̃ekǝkas kuv nǝsaan boŋ ideh.\x * \xo 10.11 \xt Exo 29.38\x* \v 12 Be aKristo, ahai tutumav enan sidato, etutumav hǝn natesua ŋai. Etutumav vǝha-sua tovi namǝkot hǝn gai hǝn b̃ikas kuv nǝsaan vi sutuai. Beti ebǝtah len navǝlan nǝmatu siGot. \v 13 Len naut enan itoh vir aGot b̃igol naenemi san gail lǝb̃evi ut kǝmas, hum nakes toriŋ narien gǝlar lan.\f + \fr 10.13 \ft Hǝn naves 12-13, ris Psa 110.1\f* \v 14 Husur, len natutumavan enan tosua ŋai, aKristo igol nǝvanuan san gail lunor len nǝhon aGot vi sutuai, galit aGot togolgol naveveuan len galito hǝn lǝb̃evi esan sǝb̃on. \p \v 15 ANunun aGot am ikel koti mai gidat ke tomaienan. Husur ike, \q1 \v 16 “Ale ginau Nasub̃ aGot nekǝmaiegai ke, \q1 Len nǝboŋ b̃egǝmai, \q1 dereh nita gat na-kel-gati-an egai mai galito. \q1 Dereh neriŋ nalo sagw gail len nǝlolito, \q2 ale nitos gat gail len nǝnauan salito.”\f + \fr 10.16 \ft Jer 31.33. Ipru 8.10. A m̃o aGot itos gat nalo len nǝvat, be gagai itos gati len nǝlon nǝvanuan.\f* \m \v 17 Beti ike, \q1 “Nǝsaan salito mai natit lotogol gail tob̃ur kotov nalo, \q2 asike nunau tǝlmam hǝn gail boŋ ideh am.”\x * \xo 10.17 \xt Jer 31.34\x* \m \v 18 Imaienan, nǝboŋ aGot torub̃at nǝsaan galenan dan galito, sǝkad natutumavan ideh am sil nǝsaan. \s1 Datidaŋ len aGot \p \v 19 Imagenan bathudud nadǝlomian, len nǝda hiYesu datukad na-il-b̃uri-an hǝn datb̃eb̃is len Naut Tolo Masuṽ len nǝmav. \v 20 Len nǝmatan san aYesu esǝŋav hǝn nap̃isal veveu, nap̃isal nǝmauran tolavutur len nab̃iltikaliko vǝbar Naut Tolo Masuṽ. \v 21 Ale husur dattokad ab̃iltihai tutumav toyalyal toil a m̃o hǝn naim siGot, \v 22 dategǝm vi tǝban aGot, datsamǝtahw husur nǝlodat topul hǝn nadǝlomian kitin. Husur aKristo igol nǝda han egiris nǝlodato hǝn datb̃iveveu, asike datolǝŋon isa len nǝlodat sil nǝsaan am. Ale ekǝkas nibedato hǝn nǝwai toveveu.\x * \xo 10.22 \xt Eze 36.25\x* \v 23 Datetǝgau gat nǝ-vatvat-viri-an dattokel uri ke dattokade, sadaterus dani, husur datolǝboi datb̃eriŋ nǝlodat len aGot hǝn b̃igol nǝsa tokel gati. \v 24 Datinau nap̃isal gail hǝn datb̃evi tarhǝt sidat gabag hǝn datb̃elǝmas bun gidat gabag mai hǝn datb̃igol natit tovoi gail. \v 25 Sa-nǝlodat tib̃ov hǝn nab̃onb̃onan hǝn gidat gabag hum nǝvanuan galevis lotogolgole. Be datigol gidat gabag datelǝŋon tivoi am len nǝlodato. Ale datigol tabtab hǝni bathut tomasil ke Nǝboŋ siNasub̃ b̃egǝm pǝpadaŋ. \p \v 26 Datb̃elǝboi nakitinan tia, ale datb̃ilekis hǝn datb̃igol tabtab hǝn nǝsaan, sǝkad naviolan hǝn natutumavan ideh am tolǝboi b̃ekǝkas kuv nǝsaan. \v 27 Be ikad namǝtahwan ŋai mai nǝ-vatvat-viri-an hǝn nǝpanismen mai nǝhab towunwun hǝn b̃ihan p̃is naenemi siGot gail balai.\x * \xo 10.27 \xt Isa 26.11\x* \v 28 Avan ideh tomǝtahun b̃igol husur nalo siMoses, ale nǝvanuan toru o totor lǝb̃ikel koti ke tomaienan, imat sile, nalolosaan eb̃uer.\x * \xo 10.28 \xt Deu 19.15\x* \v 29 Be mitinau nǝvanuan lotomǝtahun aNatun aGot, lotoŋit nǝholit van hǝni; lotonau ke nǝda togol lotoveveu dan nǝsaan tovi ut kǝmas ŋai, savi natideh; ale lotosor mǝdas aNunun aGot toviol kǝmas hǝn navoian, nǝpanismen silatenan imabe? Nǝvanuan lotomaienan, inor hǝn lǝb̃ipanis vǝsa tibatbat. \v 30 Husur datolǝboi aGot egaii toke, “Nasisilan ipat len ginau, dereh nilav nap̃urp̃uran mai gaiug hǝn nǝsaan gotogole.” Ikele am ke, “Nasub̃ aGot dereh tisab̃ sǝhoti ke nǝvanuan san gail lipanis o teb̃uer.”\x * \xo 10.30 \xt Deu 32.35-36\x* \v 31 Nǝvanuan b̃itoh len navǝlan aGot nǝkadun nǝmauran, evi natsua hǝn avan enan b̃emǝtahw habat lan. \p \v 32 Be mitinau tǝlmam hǝn nǝboŋ ta m̃o gail, nǝboŋ nam̃ial hǝn na-kel-uri-an tovoi totub̃at m̃ias gamito. Mitinau na-il-gǝgat-an samito nǝboŋ mǝttodaŋ b̃ur na-lǝŋon-isa-vǝsa-an. \v 33 Len nǝboŋ galevis nǝvanuan losǝvar gamito, lomǝdas tabtab hǝn gamito len nǝhon nǝvanuan gail. Len nǝboŋ tile am mǝtovi tarhǝt silat alaten lotomǝdas masuṽ hǝn galito. \v 34 Mǝtukatǝp̃ol hǝn na-lǝŋon-isa-an silat lototoh len naim bǝbaŋis. Nǝboŋ alat lotoil a m̃o lototariv kukuv p̃is natit samit dan gamito, mǝtudam̃ hǝni len nakemkeman, husur mǝtolǝboii tia ke, gamit mǝtukad natit gail lotovoi am, natit gail lotopat vi sutuai. \v 35 Na-il-b̃uri-an len nadǝlomian samit satimasig husur nakonp̃urp̃uran han etibau. \v 36 Mitimaskad nǝ-daŋ-b̃uri-an hǝn ke, nǝboŋ mǝttogol nǝsa aGot tolǝŋon gail, dereh mitikad nǝsa aGot tokel gati. \v 37 Husur ehum natosian siGot toke, \q1 “Asike idareh atenan togǝmgǝmai dereh tevisi \q2 ale asike evǝlo. \q1 \v 38 Ale nǝvanuan sagw tonor dereh tikad nǝmauran tokitin, \q2 husur eriŋ nǝlon len ginau. \q1 Ale b̃erus tǝlmam, asike nohǝhaṽur hǝni.”\x * \xo 10.38 \xt Hab 2.3-4\x* \m \v 39 Be gidato, datsavi silat lotorusrus tǝlmam vǝmasig. Datovi silat lotokad nadǝlomian len aGot, lotokad nǝmauran. \c 11 \s1 Nadǝlomian \p \v 1 Be nadǝlomian evi sa? Nadǝlomian evi na-lǝboi-buni-an ke nǝsa dattovatvat viri dereh tevisi. Evi nalǝboian ke nǝsa datsakǝta risi, ekitin, nǝ-lon-uri-an eb̃uer. \v 2 Bathut nadǝlomian enan alat ta sutuai lotokade, aGot isor sal suh galito. \p \v 3 Len nadǝlomian datolǝboi sǝhoti ke, len nasoruan san, aGot igol navile a pan mai natit p̃isi am. Imaienan, len nǝsa datsalǝboi datb̃erisi, aGot igol natit p̃isi dattolǝboi datb̃erisi.\x * \xo 11.3 \xt Gen 1; Psa 33.6, 9; Jon 1.3\x* \p \v 4 Mitinau aKen mai aApel tovi aṽan. Len nadǝlomian aApel etutumav hǝn naviolan tovoi sǝhor naviolan siKen. Bathut nadǝlomian siApel, aGot isor sal suhi ke tovi vanuan tonor, ale ehǝhaṽur hǝn naviolan san. Ale naut kǝmas aApel tomat sutuai tia, len nadǝlomian san isor mai gidato sal.\x * \xo 11.4 \xt Gen 4.3-10\x* \p \v 5 Len nadǝlomian aEnok sǝkad nǝmatan, husur aGot ilav kuvi vi mǝhat. Avan ideh sǝsab̃ niben husur aGot ilav kuvi. Husur a tahw hǝn tolav aEnok vi mǝhat, aGot ikel koti ke tohǝhaṽur hǝni.\x * \xo 11.5 \xt Gen 5.24\x* \v 6 Ale nadǝlomian b̃eb̃uer len nǝvanuan, edǝdas b̃igol aGot b̃ehǝhaṽur hǝni. Husur avan ideh togǝm hǝn aGot, timaskad nadǝlomian ke aGot totoh, mai toviol hǝn nakonp̃urp̃uran mai alat lotop̃usp̃us kitevi hǝn lǝb̃elǝboii. \p \v 7 AGot ikel mai aNoah ke natit gail aNoah sarisi sal dereh tevisi. Ale len namǝtahwan hǝn nǝyalyalan siGot, mai len nadǝlomian, aNoah eum hǝn nǝak hǝn b̃esusuan nǝbathudud san lan dan nilev topul. Len nadǝlomian san, aNoah isab̃ sǝhoti ke, navile a pan timaspanis. Ale aGot eriŋi ke aNoah inor len nǝhon bathut nadǝlomian san.\x * \xo 11.7 \xt Gen 6.13-22\x* \p \v 8 Len nadǝlomian, aApraham igol husur nǝsa aGot tokisi hǝn b̃igole. Nǝboŋ aGot tokisi hǝn b̃eriŋ naut totohtoh lan hǝn b̃evi lan naut aGot tokel gati ke tikade balai, aApraham ivan, naut kǝmas salǝboi naut b̃evi lan! \v 9 Len nadǝlomian aApraham itoh len naim nǝtap̃olen hum ametb̃os, len naut aGot tokel gati ke tikade balai. Ale aIsak, anatun aApraham, mai aJakop, amǝhaibǝn, gǝlar am arutoh ei maienan, ale arukad na-kel-gati-an siApraham.\f + \fr 11.9 \ft Hǝn naves 8-9, ris Gen 12.1-5, 35.12, 27\f* \v 10 Husur aApraham ekǝta vir nab̃iltivile tokad nǝpaudesen topat vi sutuai, aGot togarut nǝplan han mai toum hǝni.\x * \xo 11.10 \xt Ipru 11.16, 12.22\x* \p \v 11 Len nadǝlomian siApraham, aGot igol aApraham elǝboi b̃egǝm vi tata, naut kǝmas tovi haṽut tia, mai naut kǝmas aSarah tobutoh. Husur len nabunusian siApraham, gai elǝboi b̃eriŋ nǝlon len aGot tokel na-kel-gati-an maii.\x * \xo 11.11 \xt Gen 18.11-14, 21.2\x* \v 12 Naut kǝmas aApraham tovi haṽut buni tia, be sǝmat sal, gai evi nǝkadun nǝpasusan tosob̃ur. Lusob̃ur hum nam̃eso gail len nǝmav, ale hum nabion bitas, nǝvanuan edǝdas b̃eṽuruŋ gail.\x * \xo 11.12 \xt Gen 22.17\x* \p \v 13 Nǝvanuan galen p̃isi loil gǝgat len nadǝlomian salito van vǝbar lotomat. Lǝsǝkad natit aGot tokel gati ke lǝb̃ikad gail balai; be losuh sutuai hǝn lotoris natgalenan ta tahw buni lǝb̃egǝmai, ale lohǝhaṽur. Ale lukel koti ke lotovi metb̃os lototoh len navile a pan, be savi naut a im salito.\x * \xo 11.13 \xt Gen 23.4; 1Chr 29.15; Psa 39.12\x* \v 14 Nǝvanuan lotokǝmaienan, imasil ke lotokǝta doŋ naut hǝn b̃egǝm vi naut a im salito. \v 15 Lǝtǝnaunau naut matmat salit lotoriŋi, lǝtalǝboi lǝtatǝlmam vi lan. \v 16 Avil lolǝŋon masuṽ hǝn naut ideh tovoi sǝhori, naut a im len nǝmav. Imaienan aGot nahurun sǝsa hǝn lotokisi hǝn aGot salito, ehǝhaṽur hǝni, husur eutaut hǝn nab̃iltivile sua m̃os galit tia. \p \v 17 Nǝboŋ aGot toke b̃ebunus tas nadǝlomian siApraham ke b̃imabe, aApraham, len nadǝlomian san, eviol hǝn aIsak hǝn b̃etutumav hǝni.\x * \xo 11.17 \xt Gen 22.1-14\x* AApraham, aGot tokel gati maii ke tikad nǝpasusan tisob̃ur, gai eutaut hǝn b̃etutumav hǝn anatun tosua ŋai, \v 18 naut kǝmas aGot tokel maii ke, “Nǝpasusan sam̃ dereh levi len nǝpasusan seIsak.”\x * \xo 11.18 \xt Gen 21.12\x* \v 19 Len nabunusian siApraham, inau ke aGot tolǝboi b̃igol nǝvanuan b̃ile mǝhat dan nǝmatan. Ale datolǝboi datb̃ike, ehum aApraham tokad tǝtas hǝn aIsak totǝlmam dan nǝmatan. \p \v 20 Len nadǝlomian, aIsak eus aGot hǝn b̃ivoi hǝn anatun gǝlaru, aJakop mai aEsau len nǝboŋ gail lǝb̃egǝmai.\x * \xo 11.20 \xt Gen 27.27-29, 39-40\x* \p \v 21 Nǝboŋ pǝpadaŋ hǝn aJakop b̃imat, len nadǝlomian, eus aGot hǝn b̃ivoi hǝn anatun aJosef gǝlaru. Ale etur sǝŋar gai len nǝhai tǝbatehw, ilotu hǝn aGot.\x * \xo 11.21 \xt Gen 47.31, 48.1-20\x* \p \v 22 Nǝboŋ pǝpadaŋ hǝn aJosef b̃imat, len nadǝlomian, isor husur nǝboŋ alat a Israel lǝb̃ivan dan naut a Ijip. Ale ikel buni ke, nǝboŋ lǝb̃ivan lipat nabǝlasun gail van.\x * \xo 11.22 \xt Gen 50.24-25; Exo 13.19\x* \p \v 23 Nǝboŋ lotopas aMoses, len nadǝlomian, anan mai atǝman arosusuan aMoses van vǝbar nahǝbati han totor, husur loris ke tokab, totile, ale arsamǝtahw hǝn arb̃eb̃ur kotov nalo sekiŋ.\x * \xo 11.23 \xt Exo 1.22, 2.2\x* \p \v 24 Nǝboŋ aMoses totibau, len nadǝlomian, emǝtahun nǝvanuan gail lǝb̃ekisi hǝn anatun anatvavin aFero.\f + \fr 11.24 \ft Exo 2.10-12. Alat a Ijip lokis akiŋ salit gail hǝn aFero.\f* \v 25 Emǝtahun nǝsaan husur togol nahǝhaṽuran tom̃idol ŋai, be ilekis hǝn b̃ikatǝp̃ol hǝn nǝmauran todaŋ nǝvanuan siGot lotolǝŋon tosa vǝsa lan. \v 26 Len nabunusian san, aMoses inau ke, nakontit gail a Ijip topul hǝni savi natideh, be nǝvanuan gail lǝb̃esǝvari, ehǝhaṽur hǝn b̃elǝŋon b̃isa m̃os Kristo b̃egǝmai, sǝhor hǝn b̃ikad nakontit gail a Ijip topul hǝni. Husur inau tabtab hǝn nakonp̃urp̃uran aGot b̃eviol hǝni maii balai. \p \v 27 Len nadǝlomian, aMoses eriŋ naut a Ijip, samǝtahw len nǝlol paŋpaŋ sekiŋ, husur etǝgau gat nap̃isal san hum tokǝta ris aGot nǝvanuan lotodǝdas lǝb̃erisi.\f + \fr 11.27 \ft Exo 2.14-15. Nǝboŋ aMoses togam dan akiŋ, samǝtahw lan, emǝtahw husur naIpru gail lomǝtahun lǝb̃ehusuri hum nǝvanuan na-il-a-m̃o-an.\f* \v 28 Len nadǝlomian, aMoses igol nǝhanan hǝn nǝPasova nametǝkav. Ikele hǝn alat seIsrael ke, ligol nǝda tegiris nabopita salit gail hǝn aŋel hǝn nǝmatan asike b̃ibar ahai a m̃o salit gail.\x * \xo 11.28 \xt Exo 12.21-30\x* \p \v 29 Len nadǝlomian, alat seIsrael luyar tukot len naut Nǝtas Bisibis tolul dani, hum lotoyar len nǝtan masmas. Be nǝboŋ alat a Ijip lotoke lǝb̃ehusur galito, lomun, lumat p̃isi.\x * \xo 11.29 \xt Exo 14.21-31\x* \p \v 30 Nǝboŋ alat seIsrael lotoyar garu len nab̃iltivile Jeriko husur nǝmariboŋ tomǝlevru, len nadǝlomian, nǝṽod hǝn nab̃iltivile enan iteh.\x * \xo 11.30 \xt Jos 6.12-21\x* \v 31 Mitinau aRahap top̃ur hǝn niben. Nǝboŋ nǝvanuan toru artomǝtan natit p̃isi len nab̃iltivile Jeriko, aRahap ehǝhaṽur hǝn artotoh maii. Ŋa len nadǝlomian, alitenan sǝmat mai alat a Jeriko lǝsagol husur nǝsa aGot tokele.\x * \xo 11.31 \xt Jos 2.1-21, 6.22-25\x* \p \v 32 Ikad isob̃ur am hǝn nǝb̃ikele, be namityal eb̃uer hǝn nǝb̃isor husur aKiteon, aParak, aSamson, aJeftah, aTevit, aSamuel mai ahai kelkel ur gail.\f + \fr 11.32 \fq Kiteon: \ft Jdg 6-7; \fq Parak: \ft Jdg 4-5; \fq Samson: \ft Jdg 13-16; \fq Jeftah: \ft Jdg 11-12; \fq Tevit: \ft 1Sam 16.1–31.13; 1Ki 1.1–2.11; \fq Samuel: \ft 1Sam 1.1–25.1.\f* \v 33 Len nadǝlomian, nǝvanuan galenan lugol natit isob̃ur. Lub̃al mai nakiŋ naut tiltile gail ale losǝhor galito; nǝboŋ lotoil a m̃o hǝn nǝvanuan gail, lugol nǝsa tonor hum aGot tolǝŋoni; ale lukad nǝsa aGot tokel gati ke lǝb̃ikade. Len nadǝlomian lugol nabuŋon nalion gail ekǝkol,\x * \xo 11.33 \xt Dan 6.1-27\x* \v 34 lugol nǝhab topaŋ habat imat; lugam yav dan nǝmatan hǝn nab̃u nǝb̃alan. Lǝsǝdaŋ be nǝdaŋan egǝm hǝn galito; logǝm vi bǝhariv hǝn nab̃iltib̃alan, lub̃al mai navǝshǝsoltia hǝn nametb̃os gail van lohut galito.\x * \xo 11.34 \xt Dan 3.1-30\x* \v 35 Len nadǝlomian, alatpǝhaṽut lukad tǝtas hǝn amahealit gail lotole mǝhat dan nǝmatan.\x * \xo 11.35 \xt 1Ki 17.17-24; 2Ki 4.18-37\x* \p Ikad nǝvanuan tile gail am lotomǝtahun lǝb̃ipair dan nadǝlomian salito, naut kǝmas nǝvanuan gail lotomǝdas bun galit van lumat sile. Ludam̃ hǝn lǝb̃imat maienan hǝn lǝb̃ikad na-le-mǝhat-an dan nǝmatan. Na-le-mǝhat-an enan ivoi sǝhor na-le-mǝhat-an salit ta m̃o husur iṽan hǝn nǝmauran vi sutuai. \v 36 Ale nǝvanuan galevis losǝsǝloŋ hǝn na-sor-vilesi-an mai nabilasian; ale galevis am lutoh len nǝbaŋisian hǝn natsen len naim bǝbaŋis.\x * \xo 11.36 \xt 1Ki 22.26-27; 2Chr 18.25-26; Jer 20.2, 37.15, 38.6\x* \v 37 Galevis lumat len natubunian; lumat len na-les-kotov-nibelito-an; lumat len nǝ-ta-buni-an hǝn nab̃u nǝb̃alan. Len nǝyaran salito losun nahurhusipsip mai nahurhunani. Lupar tite, nǝmauran salit idaŋ, nǝvanuan gail lomǝdas tabtab hǝn galito.\x * \xo 11.37 \xt 2Chr 24.21\x* \v 38 Lovi vanuan lotovoi. Alat navile eg a pan lǝsanor kasi hǝn lǝb̃itoh mai galito. Alaten lotovoi luyar lab len naut masmas tob̃ǝb̃esw mai len naṽehuh gail, losusuah len nab̃urhuvat mai nab̃ur gail len tan. \p \v 39 Alatenan ta m̃o, Got isor sal suh galit p̃isi husur nadǝlomian salito, be nǝsa aGot tokel gati ke lǝb̃ikade balai galit ideh sǝkade.\f + \fr 11.39 \ft Len naves 33, datorisi ke galit galevis ta m̃o lukad natit gail lotovoi aGot tokel gati ke lǝb̃ikad gail. Be ikad na-kel-gati-an topat sal. Galit lokǝta vir nǝboŋ aGot b̃esǝvat aKristo gǝmai, be lǝsarisi len nǝmauran salit gail.\f* \v 40 Husur aGot eutaut hǝn natsua tovoi sǝhor ta m̃o m̃os gadit p̃isi, hǝn ke, len nab̃onan mai gidato ŋai, galit lolǝboi lǝb̃ikad naṽit na-kel-gati-an p̃isi san. \c 12 \s1 AGot igol datupanis hǝn b̃eṽusan gidato \p \v 1 Alatenan ta m̃o, nǝmauran salit ikel kot nadǝlomian salito len aGot, ale nǝmauran salito igol nadǝlomian sidat idaŋ am. Imagenan, husur dattokad nab̃iltiluṽoh enan tahum lotodar vis gidato len nǝgamgaman hǝn nǝmauran, datebubulan natit p̃isi tomǝlas gat gidato, mai nǝsaan tomǝdmǝdau hǝn dattovisivis lan. Ale len nǝ-daŋ-b̃uri-an datigam len nǝgamgaman aGot toriŋ gidat lan. \v 2 Datekǝta haihai len aYesu tovi nǝkadun nadǝlomian sidato. Evi gai tovurvur nadǝlomian sidato. Bathut nakemkeman topat vir aYesu, idaŋ b̃ur nǝmatan len nǝhai balbal, nahur sasa hǝn nǝmatan enan savi natideh lan. Ale ebǝtah len nǝtarhǝt nǝmatu hǝn nab̃iltihai bǝtbǝtah siGot.\x * \xo 12.2 \xt Psa 110.1\x* \p \v 3 Mitinau aYesu todaŋ b̃ur nahur sasa len navǝlan nǝvanuan nǝsaan lotovi enemi san gail. Mitinau aYesu hǝn asike mǝtb̃ikad na-lǝŋon-isa-an len nǝlomito, asike nǝlomit b̃ib̃ov hǝn nǝmauran samito. \v 4 Mǝtub̃al hǝn nǝsaan b̃inoŋ len nǝmauran samit gail, be gamit ideh sǝmat sal len nǝb̃alan enan. \v 5 Ale nǝlomit iboŋboŋ hǝn nasoruan aGot tokel mai gamit hum anatun gail hǝn b̃igol mǝtb̃elǝŋon b̃ivoi am len nǝlomito. Ike, \q1 “Natugw, saginau nap̃usanan hǝn nǝpanismen siNasub̃ aGot \q2 hum tovi ut kǝmas. \q1 Nǝboŋ b̃esivoh len gaiug, \q2 sa-nǝlom̃ tisa. \q1 \v 6 Husur len nǝpanismen, \q2 Nasub̃ aGot eṽusan alat gai tolǝmas bun galito, \q1 ipansem galit p̃isi \q2 gai todam̃ hǝn lotovi natun gail.”\x * \xo 12.6 \xt Pro 3.11-12\x* \m \v 7 Mitidaŋ b̃ur nap̃usanan hǝn nǝpanismen, husur naṽide aGot tokade len gamito esum̃an mǝttovi anatun gail. Mǝtunau ke tokad natǝtai ideh atǝman sǝpansem hǝn b̃eṽusani a? Ao! \v 8 Anatun aGot gail p̃isi lukad nap̃usanan hǝn nǝpanismen. Be b̃eb̃uer len gamito, mǝtovi natǝtai nap̃isal, mǝtsavi natun kitin. \v 9 Gidat p̃isi datukad atǝmadat gail hǝn navile a pan. Lupansem gidat hǝn lǝb̃eṽusan gidato, ale datoputsan galito len nǝnauan sidato. Ale datimabe hǝn aTata senunudato totoh len nǝmav? Dateriŋ gidat len navǝlan hǝn datb̃imaur! \v 10 Atǝmadat gail lupansem gidato len namityal galevis ŋai m̃os nanoran hum tovoi len nǝnauan salito. Be aGot ipansem gidato m̃os nanoran hǝn b̃evi tarhǝt sidato hǝn datb̃ikatǝp̃ol hǝn nab̃oruan san. \v 11 Nǝboŋ nǝpanismen m̃os nanoran tobar gidato, naut kǝmas toṽusan gidat o tovi tarhǝt sidato, datsahǝhaṽur hǝni, husur epǝŋas! Be a tahw, iṽan hǝn natǝm̃at m̃os alat aGot toriŋ galit lan, husur lotogol nǝsa tonor aGot tolǝŋoni. \p \v 12 Imagenan, navǝlamit lotomǝrav sǝdaŋ, nakobkob nariemit lotogau, lidaŋ! \v 13 “Mitigol nap̃isal gail linor m̃os nalohriemito,” hǝn alat lotogau asike narielit b̃etiles, be hǝn lǝb̃imaur.\f + \fr 12.13 \ft Hǝn naves 12-13, ris Isa 35.3; Pro 4.26\f* \s1 Sǝsǝloŋ husur nalǝlǝgauan aGot tokele \p \v 14 Mǝtehisi hǝn mǝtb̃itoh len natǝm̃at mai nǝvanuan p̃isi; mǝtehisi hǝn mǝtb̃idaŋ len aGot, mai hǝn mǝtb̃evi esan sǝb̃on ŋai. Avan ideh asike b̃idaŋ len aGot, asike b̃evi siGot, mǝtunau ke b̃eris Nasub̃ a? Ao, asike erisi boŋ ideh. \v 15 Mǝtelǝlǝgau hǝn gamit ideh asike b̃etǝgau suluṽ navoian aGot toviol kǝmas hǝni. Gamit ideh satehum nǝharhǝt nǝhai tokon, husur nǝboŋ totov, igol nǝmauran samit idaŋ, ale emǝdas masuṽ hǝn isob̃ur.\x * \xo 12.15 \xt Deu 29.18\x* \v 16 Gamit ideh satigol naitian tosa, satesum̃an aEsau tonau ke aGot tovi ut kǝmas. Esau evi ahai a m̃o, be idam̃ hǝn na-il-a-m̃o-an san hum ahai a m̃o, hǝn b̃ihan nasiloh nǝhanian sua. \v 17 Mǝtolǝboii ke, a tahw aEsau elǝŋon ke atǝman teus aGot hǝn b̃eriŋ navoian lan hum ahai a m̃o, be ikad namǝtahusian ŋai. Naut kǝmas aEsau totaŋisi, edǝdas b̃egǝgel hǝn naṽit nǝsa togole tia.\f + \fr 12.17 \ft Hǝn naves 16-17, ris Gen 25.29-34, 27.30-40\f* \p \v 18 Mǝtsagǝm vi lan naṽehuh mǝttolǝboi mǝtb̃ibari hum alat seIsrael ta m̃o. Galit lovi lan Naṽehuh Sinai nǝhab towunwun lan; naut imermer, ikad nǝmargobut, ale nǝlan iṽas galito. \v 19 Losǝsǝloŋ hǝn nǝwalan hǝn nǝtrampet mai nab̃iltidoldol tosor. Nǝvanuan lotosǝsǝloŋ hǝni loŋir aGot hǝn asike b̃ikel nasoruan ideh am.\f + \fr 12.19 \ft Hǝn naves 18-19, ris Exo 19.16-22, 20.18-21; Deu 4.11-12, 5.22-27\f* \v 20 Lomǝtahw habat len nǝsa aGot tokele. Ike, “Avan ideh o narivatvat ideh b̃ibar naṽehuh egai, mitimastubuni.”\x * \xo 12.20 \xt Exo 19.12-13\x* \v 21 Nǝboŋ aMoses toris natgalenan lotogol namǝtahwan, ike, “Nupab len namǝtahwan ninegw topil lan.”\x * \xo 12.21 \xt Deu 9.19\x* \p Gamit mǝtsagǝm vi lan naṽehuh enan. \v 22 Be gamit mǝtogǝm vi lan Naṽehuh Sion, vi lan nab̃iltivile siGot nǝkadun nǝmauran, naut a Jerusalem len nǝmav. Len naut ei aŋel lotosob̃ur vǝsa lub̃onb̃on len nab̃iltikemkeman. \v 23 Mǝtogǝm vi lan nab̃onb̃onan silat lotovi natun aGot, ahai a m̃o san gail, gai totos gat nahǝsalito len nǝmav. Mǝtogǝm hǝn aGot tokot hǝn nǝvanuan p̃isi. Mǝtogǝm hǝn nanunun nǝvanuan gail lotonor, aGot togol lotonor len nǝhon. \v 24 Mǝtogǝm hǝn aYesu, na-kel-gati-an veveu siGot toil gǝgat lan. Mǝtogǝm vi lan nǝda hiYesu togiris gamito, nǝda tosor husur natsua tovoi sǝhor nǝda hiApel.\f + \fr 12.24 \ft Gen 4.10. Nǝda hiApel ikel uri ke aGot dereh tigol nǝpanismen, be nǝda hiYesu ikel uri ke aGot dereh tilav kuv nǝpanismen.\f* \p \v 25 Samtemǝtahun aGot tosor. AMoses evi vanuan navile a pan ŋai, ale alat seIsrael lotomǝtahun nalǝlǝgauan tokele, lǝsǝgam yav dan nǝpanismen. B̃imaienan, gidato datb̃ipair dan aGot len nǝmav, mai nalǝlǝgauan gai tokele, asike datugam yav dan nǝpanismen boŋ ideh.\x * \xo 12.25 \xt Exo 20.22\x* \v 26 Len nǝboŋ enan nadolon aGot ekur hǝn navile a pan, be gagai ikel gati ke, “Dereh nekur hǝn navile a pan vǝha-sual am, savi navile a pan ŋai, be nǝmav am.”\x * \xo 12.26 \xt Hag 2.6\x* \v 27 Len nasoruan “vǝha-sual am” aGot tokele, namilen ke, natit p̃isi ta m̃o aGot togol gail, dereh lekur, limasig, hǝn ke, natit lǝsakur ŋai lǝb̃ipat tin. \p \v 28 Imagenan, husur aGot eviol mai gidat hǝn natohan pipihabǝlan todǝdas b̃ekur, husur natenan, datepul hǝn nasipaan, ale datilotu hǝn aGot len naṽide gai b̃ehǝhaṽur hǝni, datilotu hǝni len namǝtahwan mai nǝmaŋmaŋan hǝn nǝyalyalan san. \v 29 Husur “aGot sidato evi nab̃iltihab tohan puŋpuŋ natit p̃isi.”\x * \xo 12.29 \xt Deu 4.24\x* \c 13 \s1 Nǝ-maris-kotovi-an \p \v 1 Mǝtelǝmlǝmas bun gamit gabag tabtab sum̃an mǝttovi latmiṽan. \v 2 Sa-nǝlomit tiboŋboŋ hǝn mǝtb̃ehǝhaṽur hǝn nametb̃os b̃itoh lohoim samito. Nǝvanuan galevis lotogol tomaienan hǝn nametb̃os gail, lukad aŋel gail lototoh lohoim salito be lǝsalǝboii.\x * \xo 13.2 \xt Gen 18.1-8, 19.1-3\x* \v 3 Sa-nǝlomit tiboŋboŋ hǝn alat lototoh len naim bǝbaŋis. Mitinau galito, nǝlomit titaŋis galito hum mǝttotoh mai galit len naim bǝbaŋis. Ale alat nǝvanuan gail lotomǝdas galito van van lotolǝŋon tosa vǝsa, mitinau gat galito hum napǝŋasan salito topat len nibemito. \p \v 4 Gamit p̃isi mǝteriŋ nǝlahan a mǝhat len nǝnauan samito. Sa-nǝmel hǝn nǝlahan teb̃iŋb̃iŋal, namilen ke, alarmisoan aridaŋ len nǝlahan sǝlaru. Husur aGot dereh tisab̃ sǝhoti ke, nǝvanuan togol naitian tob̃ur kotov nǝlahan, mai nǝvanuan lotogol naitian tosa, limaspanis. \p \v 5 Len nǝmauran samito samtelǝŋon masuṽ hǝn nǝvat, be mǝtehǝhaṽur hǝn nǝsa mǝttokade. Husur aGot ike, \q1 “Asike noriŋ gamit boŋ ideh, \q2 asike noriŋ gab̃ulan gamito.”\x * \xo 13.5 \xt Deu 31.6, 8; Jos 1.5\x* \p \v 6 Imaienan asike nomǝtahw hǝn nǝb̃ike, \q1 “Nasub̃ evi na-vi-tarhǝte-an sagw, \q2 asike nomǝtahw. \q1 Asike nomǝtahw len nǝsa nǝvanuan ŋai \q2 tolǝboi b̃igole hǝn ginau.”\x * \xo 13.6 \xt Psa 118.6\x* \p \v 7 Mitinau tǝlmam hǝn alat lotoil a m̃o hǝn gamito, lotoṽusan gamit hǝn nasoruan siGot. Mitinau naṽit nǝmauran salit gail, ale nadǝlomian samito tesum̃an nadǝlomian salito. \p \v 8 AYesu Kristo sagǝgel boŋ ideh, imaienan ŋai nino, damǝŋai, vi sutuai. \v 9 Imaienan nap̃usanan tiltile lotovinvinu, mǝttotǝtan hǝn gail, saleliv gamit vi tut.\x * \xo 13.9 \xt Efe 4.14; Rom 14.2-23; 1Kor 8.8; Kol 2.7, 16-22; 1Tim 4.3\x* Ivoi hǝn mǝtb̃ikad nǝdaŋan len nǝlomito, nǝdaŋan togǝm len navoian aGot toviol kǝmas hǝni, sagǝm len nǝhanian hǝn nalotuan savi tarhǝt silat lotohani. \p \v 10 Ahai tutumav gail loum len naim nǝtap̃olen len navile a pan. Nǝmel tutumavan sidat ipat, be galit lǝsalǝboi lǝb̃ihan ei.\f + \fr 13.10 \ft Ipru 9.11-14. A m̃o ahai tutumav gail luhan nahudhutit lototutumav hǝni. Be “nǝhanian” hǝn natutumavan len nǝmel tutumavan sidato evi aKristo ale lodǝdas lǝb̃ihani. Namilen ke, alat lotohusur naṽide hǝn nalo ta m̃o hǝn lǝb̃iveveu, o hǝn lǝb̃inor len nǝhon aGot, lodǝdas lǝb̃ikad nǝmauran kitin aKristo tomat hǝn datb̃ikade.\f* \v 11 A m̃o ab̃iltihai tutumav ipat nǝda herivatvat lohoim, vi lan Naut Tolo Masuṽ hum naviolan hǝn b̃ekǝkas kuv nǝsaan sinǝvanuan gail. Be lopǝŋas p̃is niben narivatvat gail a tut dan naut naim nǝtap̃olen gail lotokir lan.\x * \xo 13.11 \xt Lev 16.27\x* \v 12 Len naṽide tomaienan, aYesu am evivile dan nab̃iltivile, elǝŋon isa habat, imat hǝn nǝda han b̃ikas kuv nǝsaan dan nǝvanuan san gail, hǝn lǝb̃evi siGot sǝb̃on ŋai.\x * \xo 13.12 \xt Jon 19.17, 20\x* \v 13 Imaienan datevivile dan naut naim nǝtap̃olen gail lotokir lan, dativan hǝn aYesu hǝn datb̃ikatǝp̃ol hǝn na-lǝŋon-isa-an san. Namilen ke, dateriŋ nalo silat seIsrael, dateriŋ nǝlodat len aYesu ŋai, naut kǝmas nǝvanuan gail leb̃isor mǝdas gidato hum lotogole hǝn gai. \v 14 Husur len navile eg a pan datsǝkad nab̃iltivile hǝn datb̃itoh tin lan vi sutuai; be datudoŋ kitev naut a im b̃egǝm balai.\x * \xo 13.14 \xt Ipru 11.10, 16\x* \v 15 Imaienan, len aYesu, datetutumav tabtab hǝn na-sor-sal-suhi-an tovi naviolan vi tǝban aGot, naṽit nabuŋodato tokel koti ke tovi Masta sidato. \v 16 Ale sa-nǝlomit tiboŋboŋ hǝn mǝtb̃igol navoian, mai hǝn mǝtb̃evi tarhǝt silat lotom̃idol. Natgalenan boh, lovi naviolan natutumavan aGot tohǝhaṽur hǝn gail. \p \v 17 Mitigol husur nǝsa alat lotoil a m̃o hǝn gamito len Nasub̃ lotokele, mǝteriŋ gamit len navǝlalito. Lokǝtkǝta tǝban gamito, ale galit limaskel mai aGot hǝn na-kel-uri-an husur nauman enan salito. Mitigol husur nǝsa lotokele hǝn lǝb̃eum len nahǝhaṽuran, savi len nǝlolit tosa. Husur, enan asike evi tarhǝt samito! \p \v 18 Mitisor tuṽ tabtab m̃os ginamito. Namtolǝboi buni ke nǝlonamit imasil, ale namtolǝŋon masuṽ hǝn namtb̃ikad naṽide tonor ŋai, len natit p̃isi namtb̃igole. \v 19 Nolǝŋon masuṽ hǝn mǝtb̃isor tuṽ ke, aGot tidam̃ hǝn natǝlmaman sagw hǝn nǝb̃egǝm tutut hǝn gamito. \p \v 20-21 AGot ita gat na-kel-gati-an topat vi sutuai len nǝda hiYesu, aMasta sidato, ale igol aYesu, tovi nab̃iltivanuan tokǝtkǝta tǝban nasipsip, ile mǝhat dan nǝmatan. AGot hǝn natǝm̃at tigol mǝtepul hǝn natit p̃isi tovoi tonor hǝn mǝtb̃igol nǝsa tolǝŋoni. Len aYesu Kristo, aGot teum len nǝmauran sidato, tigol natit p̃isi b̃ehǝhaṽur hǝni. Nǝ-sal-suhi-an hǝn nǝyalyalan san tevi tǝban aYesu Kristo vi sutuai sutuai! Ganan! \s1 Nasoruan namǝkot \p \v 22 Bathudud nadǝlomian nolǝŋon masuṽ hǝn mǝtb̃esǝsǝloŋ husur nasoruan sagw hǝn b̃igol mǝtb̃elǝŋon b̃ivoi am len nǝlomito, husur nalob̃ulat napisulan egai nototosi van hǝn gamito, ep̃itol ŋai. \v 23 Nuke mǝtelǝboii ke, awawa sidat len nadǝlomian, aTimoti, ludakuvi dan naim bǝbaŋis. Gai b̃egǝm tutut, dereh nitah maii hǝn namrb̃egǝm ris gamito.\x * \xo 13.23 \xt Uman 16.1\x* \p \v 24 Mitikel na-ke-ivoi-an mai nǝvanuan p̃isi lotoil a m̃o hǝn gamito, mai nǝvanuan p̃isi am siGot ei. Alat a Itali lukel na-ke-ivoi-an salito mai gamito. \p \v 25 Navoian aGot toviol kǝmas hǝni tipat len gamit p̃isi.