\id MRK Nukna 
\h Mak 
\toc1 Mak ká Ánutu yan me pingnga uyiuk 
\toc2 Mak 
\toc3 Mak 
\mt1 Mak ká Ánutu yan me pingnga uyiuk  
\c 1  
\s1 Jon Umi Kuháng Yámámá yá Jesu yan kálu tiyawiuk  
\r (Mat 3.1-12; Luk 3.1-9,15-17; Jon 1.19-28)  
\p
\v 1 Náwu Ánutu Nanggená Jesu Ámna Náráwaná Son Iháhá watán me pingnga álosim watá hulátek.   
\p
\v 2 Ánutu yá Nanggená me ing inán Aisaia yá me wanyon uyiuk ngá ná:  
\q1 “Naráng. No ámna niyá me tángga kung áwáng tátá wa kálak suring me kuinek,  
\q2 watá kálu tiyawing kaminek,”\f + \fr 1:2 \ft Malakai 3.1\f*   
\q1
\v 3 wawu “man dá ále komkomá páliná muná káin ing mantáinek,  
\q1 ‘Táwi yan kálu tiyawineráng,  
\q2 kálu kándáng hánám wa táng toling mineráng,’”\f + \fr 1:3 \ft Aisaia 40.3\f* wáina uyiuk.   
\p
\v 4 Kulá me wa isutang gu Jon Umi Kuháng Yámámá yá ále komkomá páliná muná káin áwángga yánuk, “Pahán hurik tángga áwáng umi kuhát tu Ánutu yá mukmuro sáni wa yawonek.”\fig Jon Umi Kuháng Yámámá|alt="John the Baptist" src="LB00296C.TIF" size="col" copy="Knowles/Bass" ref="1.4" \fig*  
\v 5 Wáina yánán du Judia ále káinnan me Jerusalem ámna náráwa táup hánám watá watán káin kuráng ngáyá kung mukmuro yáni meng tunggap tángga Jodan umi kinan árát Jon dá umi kuháng yámuk.  
\v 6 Jon dá kutná kutná mongiuk wawu kamel rommá yá táng tolená, iná let songgo kepmá yá táng tolená watá ku pánápmá hára táng kik tángga, sungnginá ya wu yot maming tátáwi watyot kitembong páyom tunggun yáni wa nanggiuk.  
\v 7 Kulá watán me wu ná: “Nák torong káin ámna káman áwinek wata hálángngá wu nák neháng hátek, hang ámna nák ina tá turing hang watán sendol páupmá yayaliyan tárák muná.  
\v 8 No ku umi hánám watá kuháng sámet, iná watá ku Iruk Káungá watá kuháng sáminek.”   
\s1 Jon dá Jesu umi kuháng muk  
\r (Mat 3.13-17; Luk 3.21-22)  
\p
\v 9 Rám wahára Jesu wu it Nasaret ále Galili kálu áwáng kung Jodan umi kinan han Jon dá umi kuháng muk.  
\v 10 Rám Jesu yá umi sangga kep káin árángga áwuk, wahára hánám Jesu yá káuk ku alek ká ang tán Iruk ká iráp tánarám bá ina kahet hang málám hára ep tángga árán,\fig Iruk ká iráp tánárám bá ina kahet háuk|alt="Dove" src="HK00064C.TIF" size="col" copy="Knowles/Bass" ref="1.10" \fig*  
\v 11 rám waháranyon me káman alek kálu ing háuk: “Kák ku nák Nanggena. No kák ka kikiná hánám naret. No kák ka pahánna álosim hánám naret.”   
\s1 Satan dá Jesu ingirungngingiya táuk  
\r (Mat 4.1-11; Luk 4.1-13)  
\p
\v 12 Rám waháranyon Iruk ká Jesu suring mán ále komkomá páliná muná káin kung  
\v 13 rám 40 átuk wata kinan Satan dá ingirungngingga kungga átuk. Málám songgo páyom bá árená káin wa árán angelo yá pinná tángga áturáng.   
\s1 Jesu yá disaepel hulátingga mantángga ihuk  
\r (Mat 4.12-22; Luk 4.14-15; 5.1-11)  
\p
\v 14 Kulá Jon táng it káto káin tit wata torong káin du Jesu yá Galili ále káin son kungga Ánutu yan pingnga álosim wa meng tárut tángga kuk.  
\v 15 “Kulá rám bu áwek, Ánutu yan átkuku wu enanggon áwek. Pahán hurik tángga pingnga álosim wa narángga pahán sáni káin káto tingga átkuineráng!” ing yánuk.   
\p
\v 16 Kulá Jesu málám umi pátum Galili wata tákto kálu kungga kápuk ku Saimon yot kulaná Endru wu umben san umi pátum kinan han átnárán, náuta yándi wu káut iháhá ámna.\fig Umben san umi pátum kinan háuk|src="HK00208C.TIF" size="span" copy="Knowles/Bass" ref="1.16" \fig*  
\v 17 Wa kápángga Jesu yá yánuk, “Áwáng nák nasurán du no sále ámna nangge iháháyan háleinemálák.”  
\v 18 Wáina yánán waháranyon yándi wu umben yápmangga Jesu isutang kumálák.   
\p
\v 19 Málám kimo hásák sim kungga kápuk ku Sebedi nanggená Jeims yot kulaná Jon du bot kinan umben yándi iháng toktolik tángga átnárán,  
\v 20 málám kung ma táng husiuk ináku háng hánám mantáng yámán, nan yándi Sebedi san bot kinan ámna iháng yuwán áwuráng watyot árát, yándi wu Jesu isutang kumálák.   
\s1 Jesu yá iruk wáik isutuk  
\r (Luk 4.31-37)  
\p
\v 21 Wahára átang gu it Kapaneam káin kung wakáin átang Sabat hára Jesu yá kungga miti itná kinan hangga Táwi yan me yánáng toliuk.  
\v 22 Rám Jesu yá wa yánáng tolingga átuk wahára ámna náráwa wa narángga áturáng watá kangga hárámuturáng, náuta Jesu káuráng wawu ámna kutná pálak ká ina yánáng tolingga átuk, lo yan tiksa yá yánáng tolingngátaráng wáina muná.   
\p
\v 23 Waháranyon ámna káman iruk wáik ká ep táená miti itná wata kinan yon átuk watá mantáuk,  
\v 24 “Jesu Nasaret nan, rina táng námámáya áwelák? Kák ka nán hám náháng lem tátáya áwelák? Nák ku há naret kák ku wa ingga, kák ku káungá hánám Ánutu yan káinnan dá áwelák!”   
\p
\v 25 Wáina inán Jesu yá ing me táng muk, “Yolop átang ámna wa sangga hang!”  
\v 26 Wáina inán iruk wáik watá ámna wa muwantang manná mantángga sangga hangga kuk.   
\p
\v 27 Wáina kangga ámna náráwa watá hárámutang yáni meme táuráng, “Náwu rina? Me náwu hurápmá hálángngá pálak! Iruk wáik me yánán watán milun suweráng,” ingga yáni miuráng.  
\v 28 Kulá wata pingnganá watá sokmuná hánám Galili ále wa kung hilák táuk.   
\s1 Jesu yá ilalák mara máro hánám iháng tárut táuk  
\r (Mat 8.14-17; Luk 4.38-41)  
\p
\v 29 Kulá rám miti itná wa sangga Saimon káling Endru yan it káin kuráng, wahára wu Jeims káling Jon du káman kuráng.  
\v 30 Rám wahára wu Saimon silummá wu ilalák tángga sutná yá ángárángin kome káin átak ingga Jesu inát naruk.  
\v 31 Wáina hálendu kung ketná hára tángga táng tárut tán, ilalák watá san náráwa málám sungngi tiyawing yámuk.   
\p
\v 32 Kulá yonyon kálu káe yá kung han it tá pup táuk kálu, ámna náráwa yá ilalák mara me iruk wáik ká ep ihená wa ihángga Jesu yan káin áwuráng.  
\v 33 It waháranan táup hánám watá áwáng it kálu mungnganá kálu tuwatang áturáng.  
\v 34 Ámna náráwa táuppon áwát Jesu yá ilalák yáni hulá hulá wa iháng toliuk. Hang iruk wáik ká ep ihená wa táuppon yásut yámuk, iná iruk wáik ká kutná hiták meng tunggap tátá wa olet yáni máuk, náuta há naráng meráng wata.   
\s1 Jesu yá ále rákit káman káin sáponga táuk  
\r (Luk 4.42-44)  
\p
\v 35 Hilápmá hánám it tá páyung átuk kálu Jesu yá tárutang it sangga ále rákit ore káman káin kung sáponga táuk.  
\v 36 Átang sim bu Saimon yot nuknukngá watá suling muráng.  
\v 37 Yáni waku kung kangga sat warán du inuráng, “Kámuk hánám kák ka sulingga átaráng!”  
\v 38 Wáina inát tu Jesu yá yánuk, “Wa sat nándá ku rehára kámá kunin — it kámá enang nákáin — náuta wakáin me pingnga hányon yáninet. Wata hánám bu no áwut.”  
\v 39 Wáina mengga hangga Galili ále kinan átkungga miti itná kinan Táwi yan me pingnga yánángga, hang iruk wáik yásut yámángga kuk.   
\s1 Ámna ilalák lepra ná pálak  
\r (Mat 8.1-4; Luk 5.12-16)  
\p
\v 40 Ámna káman ilalák lepra pálak watá áwáng tulá hára imángga hangga kiling muk, “Ko narátá álo hálendu neháng tolitá no Táwi rahálá hára rongrongngá hálin\f + \fr 1:40 \ft Juda yan kálu ku ing ilalák lepra pálak wawu Táwi rahálá hára ku rongrongngá muná.\f*.”   
\p
\v 41 Ing inán Jesu málám pahán ukuro pálak ketná kálan kung tánggangga inuk, “No pahán kamet, rongronging!”  
\v 42 Wáina inán waháranyon ilalák lepra watá san sutná yá rongrongiuk.   
\p
\v 43 Wáina tángga Jesu yá suring mán háná kuinán tán ing inuk,  
\v 44 “Kándáng narinelák, ko ni kámá káman ma inindalák, ináku kung sutya wa pris káman elengga ku Ánutu ya towet sing mámáya Moses yá ilalák ká álo hálen rina tátáya miuk wáina tátá ku kámá yá kahángga ku ilalákngá yá álo hálek ingga kahineráng.”  
\v 45 Enendu ámna watá kuk ngáyá kung me wa raták yánáng halingga kuk. Hulá wata ku Jesu yá itná itná áturáng watán káin raták kung áwáng tátá wawu muná, ináku ále rákit wakáin re átuk, enendu ámna náráwa wakáinnan wakáinnan watá watán káin áwuráng.   
\c 2  
\s1 Jesu yá ámna ket hárammá wáik táng toliuk  
\r (Mat 9.1-8; Luk 5.17-26)  
\p
\v 1 Rám kámá átang sangga Jesu yá it Kapaneam kinan son kung hen ámna náráwa yá wáina áwángga it káman da kinan átak ingga naruráng.  
\v 2 Wáina hálen táup hánám watá áwáng it pahálá kinan me kep káin wa áwáng tuwatang árát Jesu málám wahára Táwi yan me yánuk.  
\v 3 Waháranyon, ámna káman kuratná náut wawu erek kámut hálená wawu málám re áwáwáyan muná, wata ku ámna 4 yá sum tát kámuk áwuráng.  
\v 4 Áwángga káuráng gu Jesu rupmá káin kung heheyan du muná náuta ámna náráwa yá kik hánám árát, áwáng it ketnán árángga kung it hungnganá yalingga wakálu kangkang pálak sat Jesu rupmá hára háuk.\fig Hungnganá yalingga wakálu kangkang pálak sat háuk|alt="Lowering paralyzed man through roof" src="LB00305C.TIF" size="span" copy="Knowles/Bass" ref="2.4" \fig*  
\v 5 Wáina tát Jesu yá málámba naráng háting muráng wa kangga ku ket hárammá wáik wa inuk, “Nanggena, no mukmuroka wa yawondat.”   
\p
\v 6 Wáina inán lo yan tiksa kámá wahára áturáng watá kangga ku ing narángga átkiuráng,  
\v 7 “Náuta ku ámna nátá wáina menggoek? Ánutu yan kome táin ingga hám tánggoek! Ámna káman dá kátu sasayan tárák kámá muná, Ánutu yá rewe ku wáina tátáyan.”   
\p
\v 8 Waháranyon Jesu málám pahálá yá há naruk, pahán yáni káin wáina narángga átaráng ingga hálendu yánuk, “Náuta ku wáina naráng háteráng?  
\v 9 Ilalák mara inánáyan du me rina ku tiyapmá hánám ininet? ‘Mukmuroka ku yawondat,’ me ‘Tárutang kangkangga tángga hangga kung’?  
\v 10 Enendu ing narineráng Ámna Nanggená watá káwak náta ketnán kátu sasa watán háláng tángga átak.” Wáina yánángga son ilalák mara wa inuk,  
\v 11 “No kanin, tárutang kangkangga tángga itya ya kung.”  
\v 12 Wáina inán waháranyon málám tárutang kangkangngá tánggatang rahán yáni hára hangga kuk. Wa kangga kámuk hárámutang Ánutu kutná meng tárut tángga ing miuráng, “Tárák kámá ing ma hánám káumán!”   
\s1 Jesu yá Liwai mantáng muk.  
\r (Mat 9.9-13; Luk 5.27-32)  
\p
\v 13 Kulá son Jesu málám umi pátum tákto kálu kungga árán, ámna náráwa kik hánám watá áwát málám wahára Táwi yan me pingnga yánuk.  
\v 14 Wahára átang son kungga káuk ku Liwai\f + \fr 2:14 \ft Liwai wawu Matyu kutná nukngá.\f* Alfius nanggená wu takis iháhá itná hára putung átnárán kangga ku inuk, “Áwángga nák nasulák,” Wáina inán Liwai málám tárutang isutang kuk.  
\v 15 Kulá rám Jesu yá Liwai yan it káin kungga disaepelná yot sungngi nangga áturáng, wahára wu takis iháhá me “mukmuro mara” táup hánám Jesu isutang áwuráng watyot kámuk átang sungngi náuráng.  
\v 16 Wahára tombong Farisi wata kinan nan lo yan tiksa watá kat Jesu yá takis iháhá me “mukmuro mara” watyot sungngi nangga árát, árong disaepelná wa yánuráng, “Náuta ku Jesu yá takis iháhá me mukmuro mara yot sungngi náeráng?”  
\v 17 Wáina met Jesu yá narángga yánuk, “Ámna káman ilalákngá muná yá dokta yan káin ma kungngátak, ináku ilalákngá pálak watá ku dokta yan káin kungngátak. No áwut wawu ámna náráwa kándáng árená wa mantáng yámámáya ma áwut, ináku mukmuro mara wa mantáng yámámáya áwut.”   
\s1 Jesu yá sungngi sangga sáponga tátá wata yánuk  
\r (Mat 9.14-17; Luk 5.33-39)  
\p
\v 18 Kulá rám káman Jon dán disaepel yot Farisi wu sungngi sangga árát, ámna náráwa kámá yá áwáng Jesu inuráng, “Jon dán disaepel yot Farisi yan disaepel yá ku sungngi sanggoeráng, iná kákkán du muná.”   
\p
\v 19 Wáina inát Jesu yá yánuk, “Ámna káman dá náráwa káman yot ket tántán tátáya átang nuknukngá men áwánggalát watá watyot átang sungngi álo sanggalát me muná? Wáina kámá ma árak. Rám ore watá watyot átgalát wahára wu herongnge átnát tán rám.  
\v 20 Iná rám káman áwinek wahára wu ámna ni náráwa tátáya táinek wa áwáng há tángga kuineráng, wahára wu wáina nuknukngá yá sungngi sanggalát.   
\p
\v 21 “Hang káman dá lap kátu mirak táng kakngá ya hinangngá ma rákárenggim. Iná wáina tánggim wawu mirak watá kakngá wa uyin hinangngá maming táwi hálenggim.  
\v 22 Hang káman dá wáin mirak wa táng meme kepmá kakngá hára ma kulinggim. Iná wáina tánggim wawu wáin mirak wata mulá yá meme kepmá wa ráráhánggim, wáina tán du yayará wáin yot meme kepmá wawu yáup yándi muná hálenggalán, wáina wata ku wáin mirak wawu meme kepmá mirak háranyon kukuliyan.”\fig Meme kepmá|alt="wineskin" src="LB00145C.TIF" size="col" copy="Knowles/Bass" ref="2.22" \fig*   
\s1 Sabat hára yáup ma táená wata Jesu yá yánuk  
\r (Mat 12.1-8; Luk 6.1-5)  
\p
\v 23 Rám káman Sabat hára Jesu yá disaepelná yot yáni waku wit hái orek yáni kálu kunggatang disaepelná yá wit páliná wa kámá kátungga ihuráng.  
\v 24 Kulá Farisi yá wa kápángga Jesu inuráng, “Kang, náuta ku disaepelka yá Sabat hára kálu wáina ma tátáya mená wa táeráng?”   
\p
\v 25 Wáina met narángga Jesu yá yánuk, “Sán kámá Devit tá tombongngá yot háing yámán táuráng wa sángingngátaráng me muná?  
\v 26 Pris táwi yáni kutná Abiata watán rám hára Devit málám kung Ánutu yan it kinan hang, másáng horengga Ánutu yan tit káungá hánám hálená wa pris káman inán másáng wa imán náuk, wawu kálu hitik táuk, pris yá re nanaya mená wa, kámá iháng imán tombongngá yámángga náuráng. Devit tá wáina táuk, enendu Táwi yá kandák táelák ingga ma inuk.”   
\p
\v 27 Waháranyon ing yánuk, “Ánutu yá ámna nangge háláng yáyámáya Sabat táng tunggap táuk; ámna nangge yá Sabat háláng imámáya ma táng tunggap táuk.  
\v 28 Wata ku Ámna Nanggená wawu Táwi, Sabat tán hányon.”   
\c 3  
\s1 Sabat hára Jesu yá ámna ketná wáik táng toliuk  
\r (Mat 12.9-14; Luk 6.6-11)  
\p
\v 1 Rám káman Jesu yá kung miti itná kinan háuk, wahára wu ámna káman ketná kámurená wakáin hányon árán,  
\v 2 ámna kátu wu Jesu yá tárák rina tán kangga táng me hára tinin ingga áwáng áturáng, wáina hálendu Sabat hára ná ámna wa táng tolin kanin ingga kangga átkiuráng.  
\v 3 Kulá Jesu málám ámna ketná kámurená wa inuk, “Wa átaráng wata kondon yáni hára wa hetang álák.”   
\p
\v 4 Wáina inángga son wahára áturáng ngá wa yánuk, “Retá ku Sabat hára kálu kándáng hálek, álosim táinemán me wáik táinemán? Háláng yámámá me ráháng kámut tátá?” Wáina yánán wahára áturáng watá náng ingmen áturáng.  
\v 5 Málám kuk hánám kárek hálengga pahán yáni káto wa kangga pahálá márawin ámna wa inuk, “Ketya wa uying ráng táng.” Ing inán ketná uying ráng tán ketná yá álosim háliuk.  
\v 6 Kulá waháranyon Farisi yáni waku hangga kungga Herot tán tombong kápángga Jesu utkámut tátáya me hulátingga hároturáng.   
\s1 Urum táwi yá Jesu isutang kuráng  
\r (Mat 12.15-16; Luk 6.17-19)  
\p
\v 7 Jesu málám disaepelná yot hangga umi pátum káin kut ále Galili nan ámna náráwa urum táwi watá yásutang kuráng.  
\v 8 Wáina wáina tánggoek ingga naruráng hára wu ámna náráwa táup táwi hánám ále Judia kálu, it yáilá Jerusalem kálu, ále Idumea kálu, me umi Jodan numkálu, hang it yáilá Tair me it yáilá Saidon kálu nan dá Jesu yan káin áwuráng.  
\v 9 Ámna náráwa yá kik hánám hálen kome muná kangga disaepelná yánuk, “Bot káman tiyawing namániráng, náuta ámna náráwa yá neháng kik pásinirot.”\fig Jesu yá ámna náráwa yánáng tolingga átuk|alt="Jesus teaching in a boat" src="CN01705C.TIF" size="span" copy="DCCook" ref="3.9" \fig*  
\v 10 Táup hánám há iháng toliuk hálen, ilalák pálak watá há tángganin ingga málám hára re seng inisurán tángga áwáng kik hánám áturáng.  
\v 11 Rám iruk wáik ká kanggiuráng hára wu iháng hang kondolá hára kátingga ing mantánggiuráng, “Kák ku Ánutu Nanggená!”  
\v 12 Ing menggiuráng, enendu me káto mengga yánánggiuk, “Nák ku wa ingga ma meindaráng.”   
\s1 Jesu yá aposelná 12 iháng tunggap táuk  
\r (Mat 10.1-4; Luk 6.12-16)  
\p
\v 13 Rám káman Jesu málám ále yáilá káin áráng átang málámbá niya narek wa mantáng yámán málámbán káin áwuráng.  
\v 14 Málám ámna 12 iháng tunggap tángga kut aposel\f + \fr 3:14 \ft Kut aposel wata hulá wu me tángga kungga áwángga tátá.\f* yámángga yánuk, “Sán du nákkot átneráng. Rám kámá wu suring sáme Táwi yan me wa yánángga átningguineráng,  
\v 15 me háláng tángga iruk wáik wa yásut kuineráng.”  
\v 16 Ámna 12 iháng tunggap táuk wawu: Saimon, Jesu yá kut nukngá Pita imuk wa,  
\v 17 hang Jeims wu Sebedi nanggená hang kulaná Jon (yarán wawu Boanerges ing mantáng yámuk wawu wata hulá wu punam bá ina táinemálák),  
\v 18 hang Endru, Filip, Batolomiu, Matyu, Tomas hang Jeims Alfius nanggená, Tadius hang Saimon wawu tombong káman kutná Selot\f + \fr 3:18 \ft Tombong Selot wawu Juda nan ámna urum kámá watá ku Rom ráhángga yásutnin ingga tángga átnándaráng.\f* waháranan,  
\v 19 hang Judas Iskariot, wawu ámna niyá Jesu táng káyam ket yáni hára tiuk wa.   
\s1 Jesu yá Belsebul yot yáup táek ingga miuráng  
\r (Mat 12.22-32; Luk 11.14-23; 12.10)  
\p
\v 20 Jesu málám it káman da kinan kung hang átnárán, ámna náráwa kik táwi watá son áwáng hiuráng, wáina hálendu málám disaepelná yot yáni re átang sungngi yáni nanayan du muná.  
\v 21 Wáina tát Jesu sipmá kátu yá wa naruráng hára wu “Ámna wawu hohek, wata ku kung engotang áwánin,” ing mengga kuráng.   
\p
\v 22 Hang lo yan tiksa Jerusalem kálu átang háuráng watá ing miuráng, “Iruk wáik yáin yáni, Belsebul,\f + \fr 3:22 \ft Belsebul wawu Satan kutná nukngá.\f* watá ep tán tánggoek, hang watán háláng hára kungga nuknukngá wa yásutkoek.”   
\p
\v 23 Wáina mengga árát tu Jesu yá mantáng yámán áwát me tárák hára yánuk, “Rina tángga ku Satan dá Satan isurán kuinek?  
\v 24 Káwak káman hára árená yá yáni yon honhoren tánggalát wawu káwak watá kándáng ma átgim.  
\v 25 Hang amba káman hára árená yá yáni yon honhoren tánggalát wawu amba watá kándáng ma átgim.  
\v 26 Hang Satan dán tombong gá yáni yon honhoren tánggalát wawu kándáng ma átgalát, tombong wawu há sáliknginggim.  
\v 27 Iná ámna káman dá ámna hánghálángngá yan it kinan raták kung hang kutná kutná wakáin ma ihángga kunggim, ináku ámna hánghálángngá wa kálak ket hárammá hárotang tingga ku wáina álo tánggim.  
\v 28 No pálipuk hánám ing sánin, Táwi yá ámna yan mukmuro me sárum meme táená wawu álo yawon yáminek.  
\v 29 Iná káman dá Iruk Káungá wata sárum meme táinek wawu kátuná wa ma sáindák, márapmá ná wawu rámá rámá átang kuinek.”   
\p
\v 30 “Ámna wawu iruk wáik ká watyot átkoek,” ing miuráng wata ku wa yánuk.   
\s1 Jesu maming got yakukulaná yá áwuráng  
\r (Mat 12.46-50; Luk 8.19-21)  
\p
\v 31 Kulá Jesu maming got yakukula watá áwáng kep káin átang ámna káman suring mát kung it kinan Jesu inán áwáng kep káin kápápáya kung han,  
\v 32 ámna náráwa kik táwi áwálák áturáng watá inuráng, “Mamya yot yakukulaka wu kák ka sulingga áwáng kep káin átaráng.”   
\p
\v 33 Ing inát watá miuk, “Mamna me yakukulana wu ni?”   
\p
\v 34 Wáina mengga áwálák háleng sulingga wahára putung áturáng wa yánuk, “Kaniráng! Nahára átaráng sándu mamna me yakukulana!  
\v 35 Niyá Ánutu yan me isutang átningguinek wawu nák yakukulana me yit ilomna me mam ilomna.”   
\c 4  
\s1 Jesu yá ámna káman dá irit táulá hái káin haliuk ka me tárákngá yánuk  
\r (Mat 13.1-23; Luk 8.4-15)  
\p
\v 1 Son Jesu yá umi pátum tákto káin átang Táwi yan me yánáng tolingga átnárán ámna náráwa yá áwáng táup hánám tuwarát kápángga bot káman umi ketnán átuk wata ketnán Jesu yá áráng putung árán ámna náráwa yá áwáng umi pátum tákto káin áturáng.  
\v 2 Málám me wa táwi hánám tárák hára tingga yánáng tolingga kungga átang yánuk,  
\v 3 “Sándá narániráng! Ámna káman dá iritná táulá halin ingga kuk.\fig Ámna káman dá iritná táulá halingga kuk.|alt="man sowing seeds" src="LB00094C.TIF" size="col" copy="Knowles/Bass" ref="4.3" \fig*  
\v 4 Málám halingga kungngárán kámá yá kálu hára hat, iráp pá áwáng erek nang háliuráng.  
\v 5 Iná kámá yá ále sup kárák hára háuráng watá ku sopmuná hánám áráng hiuráng náuta kung káwak kinan ma háuráng.  
\v 6 Kulá káe yá háliuk wahára wu kápán há roningga háuráng, náuta ráhun yáni muná wata.  
\v 7 Táulá kámá yá wu ále uran kánggárángngá kinan kung háuráng hálendu áruráng, enendu árángga pálin yáni sásáyan tárák ku muná, náuta uran kánggárángngá watá iháng usuk.  
\v 8 Hang táulá kámá yá ku káwak álosim hára háuráng hálendu áráng hengga pálin yáni álo kámá hánám wa sángga áturáng. Kámá yá pálin yáni táwi simsim tit, kámá yá tátáwi tit, kulá kámá yá ku maming tátáwi hánám tiuráng.”   
\p
\v 9 Hang Jesu yá ing yánuk, “Káman ni kárámanná pálak hálendu watá me ná narinek.”   
\p
\v 10 Kulá ámna náráwa yá erek kung háliuráng, wahára wu disaepelná 12 watyot kámá rupmá tangtang áturáng watá me tárákngá yánuk wata hulá ya ináng suliuráng.  
\v 11-12 Ináng sulit tu yánuk, “Kámá kep káin átaráng wawu me tárákngá kálu re yánáná wáina hálendu ‘rendá rahán yáni hálengga átneráng enendu páliná wu ma káindáráng, me rendá narineráng enendu wata hulá hánám bu wáina ingga ma narindáráng. Wáina tángga átninggan pahán yáni hurik tát Táwi yá kátu yáni saiwon.’\f + \fr 4:11-12 \ft Aisaia 6.9-10\f* Iná sáni wu Ánutu yan átkuku watán me kilakngá wata hulá hánám wawu Ánutu yá sán há sáliuk.”   
\p
\v 13 Son Jesu yá ing yánuk, “Sándu me tárákngá náwu ma naráráng me rina? Rina tángga wu me tárákngá nukngá wata hulá wa narineráng?  
\v 14 Ámna káman dá irit táulá halingngátak wawu káwak náta ketnán Táwi yan me halingngátak.  
\v 15 Ámna kámá wu irit táulá yá kálu hára hangngátaráng wáina, rám Táwi yan me narángngátaráng waháranyon du Satan dá áwáng me narángngátaráng wa táng hirarán kung yámángngátak.  
\v 16 Iná kámá wu irit táulá yá sup kárák hára hangngátaráng wáina, Táwi yan me wa narángga sopmuná hánám tángga wata herongnge hánám tángngátaráng,  
\v 17 enendu ráhun yáni ma koená wata tángga wu rám hátetná kimo re átnárát márapmá me tárák wáik rina rina yá Táwi ya naráng háting meráng wakálu áwángngátak, wahára wu sopmuná hánám naráng hákhátik yáni sangngátaráng.  
\v 18 Hang kámá wu irit táulá yá ále uran kánggárángngá hára hangngátaráng wáina Táwi yan me wa há narángngátaráng,  
\v 19 enendu káwak kán kutná kutná wata narángpak tángngátaráng, me kikiná hulá hulá watá yángyárungngingngátak, me kutná kutná kápáng narángngátaráng. Watá iháng usán Táwi yan me watá páliná ma sángngátaráng.  
\v 20 Iná kámá wu irit táulá káwak álosim hára hangngátaráng wáina, wata tángga Táwi yan me wa narángga tángga páliná sángngátaráng wawu kámá yá pálin yáni táwi simsim tit, kámá yá tátáwi tit, kulá kámá yá ku maming hánám tátáwi tingngátaráng.”   
\s1 Lam kasingga táng kilak ma tingngátaráng  
\r (Luk 8.16-18)  
\p
\v 21 Jesu yá ing yánuk, “Káman dá lam kasingga tángga áwánggim wawa baket kinan káin me tebol tárang káin hám tinggim? Wáina muná. Ináku tebol ketnán tinggim watá ku álo.  
\v 22 Me kámá tum táená wawu hiták háleineráng, hang me kámá kilak átaráng wawu hiták meng tunggap táineráng.  
\v 23 Káman dá me nanaráyan kárámanná pálak hálendu watá me ná narinek.”   
\p
\v 24 Waháranyon sengsáráp tingga ku ing miuk, “Me rina nareráng wa kándáng hánám wa naráng hátingga átneráng. Tárák rina tánggoeráng wawu Ánutu yá wáinanyon táng sámángga, wata ketnán nukngá sengsáráp táng sáminek.  
\v 25 Káman niyá me páliná watá átmek hálendu Ánutu yá wata ketnán nukngá yot tingga iminek. Iná káman niyá me páliná wa ma átmák hálen wawu isikimo rina átmek watyot imáng hutang ihinek.”   
\s1 Irit tá áráng heheyan me tárák tingga yánuk  
\p
\v 26 Hang ing hányon yánuk, “Ánutu yan átkuku wawu ing ina: ámna káman dá irit táulá káwak káin halingga sangga,  
\v 27 yáungán ruhinek me káen sengsulingga átkuinek, wahára rina rina áráng hengga árángga átaráng wawu ma narángngátak.  
\v 28 Káwak málámbáyon du muk yámán árángngátaráng, hulátingga murán yáni, hang yumin yáni, hang yumin yáni kinan du pálin yáni tingngátaráng.  
\v 29 Áráng hengga kungga pálin yáni sángga álikngingga árát tu pálin yáni mamaráyan rám hálengngátak, wahára wu márumá yá áwángga marángga ihángngátak.”   
\s1 Mastet táulá hára me tárák tingga yánuk  
\r (Mat 13.31-32; Luk 13.18-19)  
\p
\v 30 Son Jesu yá yánuk, “Ánutu yan átkuku wata wu náut ina ingga mengga sáninet, me tárák ku náut hára mengga sáninet?  
\v 31 Ánutu yan átkuku wawu mastet táulá ina isik hánám kimo káwak kinan halingngátaráng.\fig Mastet|alt="mustard plant" src="LB00123C.TIF" size="col" copy="Knowles/Bass" ref="4.31" \fig*  
\v 32 Enendu rám watá áráng hengga tihangngátak wahára wu hái káin kutná kutná hená wa iháng hátingga maming táwi hánám wa tihangngátak. Ketná palá tingga árán alek káin iráp pá kahetang áwáng wahára tángga sek narángga yongnga ya átnándaráng.”   
\p
\v 33 Rám máro yon Jesu yá Táwi yan me wa tárákngá wáina re tárák hára yánuk. Watá nanará yáni káin álo nanaráyan kálu wahára yánánggiuk.  
\v 34 Málám me kámuk yánánggiuk wawu tárák hára re tingga yánánggiuk, iná máriya málám re disaepelná yot átang wahára ku wáina wáina ingga hulá yot kándáng hánám yánáng tolinggiuk.   
\s1 Jesu yá iruk táwi wa inán sáuk  
\r (Mat 8.23-27; Luk 8.22-25)  
\p
\v 35 Rám wahára it tá yonyonlingga áwán du Jesu yá disaepelná yánuk, “Umi pátum tákto numkálu kunin,”  
\v 36 ing yánán disaepel yá Jesu yá bot átuk wata kinan re áráng árát ámna náráwa káwan táwi wa yápmangga kuráng, waháranyon bot kámá watyot hányon kuráng.  
\v 37 Kungga átnárát, iruk maming táwi yá tán umi pátum punggilá yá hilák singga bot ketnán hanghang tángga árát, bot tá hála umi pátum kinan háin ingga tángga átuk.\fig Umi pátum punggilá yá hilák singga bot ketnán hanghang tángga átuk|alt="Boat in a storm" src="LB00213C.TIF" size="col" copy="Knowles/Bass" ref="4.37" \fig*  
\v 38 Kulá Jesu wu bot yangngá káin miung ketnán ruhángga árán disaepelná yá táng mirak tángga inuráng, “Tiksa, náni ya urák náni wa naránggoelák me? Hang suwindemán!”   
\p
\v 39 Wáina inát, málám tárutang iruk wa me táng mángga umi pátum punggilá wa yánuk, “Kilak! Yolop hánám átniráng!” Wáina yánán iruk ká san umi yá láláwingga hánám wa átuk.   
\p
\v 40 Kulá hang disaepelná wa yánuk, “Náuta ku pitánggoeráng? Sánda naráng hákhátik sáni wa muná hánám puk me?”   
\p
\v 41 Wáina yánán, yáni waku hárámutang pikpito narángga yáni meme táuráng, “Náwu ni? Iruk kot umi pátum punggilá yá watán me naránggoeráng náwu!”   
\c 5  
\s1 Jesu yá iruk wáik isutuk  
\r (Mat 8.28-34; Luk 8.26-39)  
\p
\v 1 Jesu yá disaepelná yot Galili umi pátum wa hitik tángga Gerasen ále káin kung hengga,  
\v 2 rám Jesu yá bot sangga háuk waháranyon ámna káman iruk wáik ká ep táená watá tanggán káin átang kakaya áwáng hiuk.  
\v 3 Ámna wawu tanggán káin átnándak, wahára ámna káman dá ámna wa háthárot tán tárák ku muná, sen dá enendu muná yon.  
\v 4 Rám kámá sen dá ket hárammá káto hárotnándaráng, enendu sen uying rákrákit tángngátak. Káman dá hálángngá táng hang titiyan du muná.  
\v 5 Rámá rámá káen me yáungán wawu ále yáilá káin tanggán dá átak wakáin re átang huhumenman pálak málámbáyon sutná sutná wa sup pá marángngátak.   
\p
\v 6 Málám mulangán káin átang Jesu kangga hururung ingmen kung kondolá hára tulá hára imángga han,  
\v 7-8 Jesu yá inuk, “Iruk wáik, ámna wa sangga hang!” Wáina inán narángga hahatingga ingmen ing mantáuk, “Jesu, Ánutu Árená Hánám wata Nanggená, rina táng namindelák? Ma keháng lem táindát ingga Ánutu rahálá hára nanáng!”   
\p
\v 9 Ing inán Jesu yá inuk, “Kutya ku ni?” Ing inán, watá miuk, “Nák ku iruk wáik tombong hásák wata táwi yáni ya átnándat, wáina wata ku kutna wu Tombong Hásák.”  
\v 10 Wáina inángga ále nahára ma násutnándalák ingga kiling muk.   
\p
\v 11 Put urum táwi káman du ále yáilá isikimo wata álatná kálu enang waháranyon sungngi nangga árát.\fig Put urum táwi káman|alt="Pigs" src="LB00028C.TIF" size="col" copy="Knowles/Bass" ref="5.11" \fig*  
\v 12 Kulá iruk wáik watá Jesu kiling muráng, “Suring námátá put wa átaráng wata kinan kung hanin.”  
\v 13 Wáina ing met, Jesu yá álo ingga yánán iruk wáik watá ámna waháranan áráng hengga kung put wa áturáng wata kinan háuráng. Put káwan táwi wata sale yáni wu 2000 watá hururung ingmen ámuta re hangga umi máta porá isikimo hára hitangga kung umi pátum kinan hangga umi nangga kámuturáng.   
\p
\v 14 Wáina tát, ámna put wa pin yáni táená watá wa kangga pitángga kungga pingnga wa it kinan me ále wata kátu káin yánát ámna náráwa yá rina tunggafek ingga kakaya kuráng.  
\v 15 Rám ámna náráwa yá Jesu yá átuk káin wa áwángga káuráng gu ámna iruk wáik ká ep táená táng toliuk wawu sutná kándáng tánggánengga, nanaráná yá kándáng hálen, wahára putung árán, kangga pitáuráng.  
\v 16 Kulá rendá wahára átang rahán yáni yá káuráng watá wu ámna iruk wáik ká ep táená wawu wáina wáina ingga áwuráng wa yánuráng, hang put tu wáina táeráng ingga hányon yánuráng.  
\v 17 Kulá me pingnga wa narángga ámna náráwa yá ále ná sangga kung ingga sonson Jesu yolopon kiling muráng.   
\p
\v 18 Kulá Jesu málám bot ketnán áruk wahára wu ámna iruk wáik ká ep táená táng toliuk watá káman kunin ingga Jesu kiling muk.  
\v 19 Enendu Jesu yá álo ingga ma inuk, ináku ing inuk, “Itya káin kung sipya kátu Táwi yá urákka narángga kutná táwi rina táng kamek wa wáina ingga yáninelák.”  
\v 20 Wáina inán du ámna watá kung Dekapolis ále káin wáina ingga Jesu yá kutná táwi rina táng muk wa yánángga kun ámna náráwa yá wa narángga ikik hárámuturáng.   
\s1 Náráwa máto kámurená yot náráwa ilalák mara iháng tárut táuk  
\r (Mat 9.18-26; Luk 8.40-56)  
\p
\v 21 Rám Jesu yá bot ketnán umi pátum wa son hitik tángga kung numkálu átuk, wahára ámna náráwa yá kik hánám wa áwáng áwálák táuráng.  
\v 22 Wáina tát átnárán, miti itná yan ámna yáilá káman kutná Jairus watá áwáng Jesu kangga tulá hára imángga hangga  
\v 23 inángga pahálá yot hánám kiling muk, “Uriwana máto yá kámutnándek. Ko áwáng ketya yá tánggatá álo hálengga tárutang há átnek.”   
\p
\v 24 Wáina inán du Jesu yá watyot kun, ámna náráwa táwi hánám watá isutang kungga uying kákkárik táng mángga kuráng.  
\v 25 Kulá náráwa káman wahára átuk wawu yara 12 wata kinan yipitná ya rámá rámá kungga rewe átnándak.  
\v 26 Málám dokta máro hánám watán káin kun háláng imánin ingga tángngátaráng, enendu sut láwit táwi hánám imángngátaráng, me supmá kámuk hánám sáuk, enendu ilalákngá yá álo hálená ina ku ilalák watá táwi hánám wa hálengga átnándak.  
\v 27 Málám Jesu yá wáina wáina tángngátak ingga met narángga ku, sárumá ya káwan táwi kungga áturáng wata kinan kung lapmá hásák hára wa tánggáuk,  
\v 28 náuta, “Na hánámá lapmá hásák káin tánggáinet wawu há álo háleinet,” ingga narángga átuk wata.  
\v 29 Waháranyon hánám sip pá hangga átnándak watá sálikngin málám sutná káin naruk ku sutná márawingga átnándak watá pukon sálikngingga kun,  
\v 30 waháranyon Jesu yá naruk ku hálángngá kátu yá sangga kun málám hurik tángga kik táwi kunggaturáng wa yánuk, “Niyá nákkán lap tánggaek?”   
\p
\v 31 Ing men disaepelná yá inuráng, “Kang, ámna náráwa kik hánám keháng rosingga koeráng, enendu ko ku melák, ‘Niyá nehánggaek?’ ingga melák.”   
\p
\v 32 Wáina inuráng, enendu Jesu málám emá re niyá nehánggaek ingga áwálák hálengga kuk.  
\v 33 Jesu yá wáina tán kangga náráwa ni ilalákngá yá álo hálen naruk, málám pitángga yángyáng pálak áwáng hárammá hulá hára turingga hangga wáina wu pálipuk ingga inuk.  
\v 34 Wáina wáina ingga inán Jesu yá inuk, “Uriwana, naráng hákhátikka watá keháng tolek. Pahán láláp hára kuinelák, iná ilalák wawu pukon kepmáek.”   
\p
\v 35 Jesu yá wa inángga emá me tángga átnárán, ámna kámá miti itná yan ámna yáilá watán it káinnan dá áwáng inuráng, “Uriwaka wawu há kámutak. Márapmá watyot tiksa ma imindalák.”   
\p
\v 36 Wáina inát Jesu málám watán me wa kárámatingga há naruk, enendu ámna yáilá wa inuk, “Ma narángpak táindalák, ináku naráng hákhátik hára káto átnelák.”   
\p
\v 37 Wáina inángga málám yánán kámá yá ma isutang kuráng, ináku Pita, Jeims hang Jon, Jeims kulaná, watyot re kuráng.  
\v 38 Yáni wu rám miti itná yan ámna yáilá watán it káin kung hengga Jesu yá kápuk ku huhumenman tángga kutkáyawát wa irawa hára ingmen tánggarát.\fig Jesu yá kápuk ku huhumenman tángga kutkáyawát wa irawa hára ingmen tánggarát.|alt="Mourning for Jairus' daughter" src="LB00311C.TIF" size="col" copy="Knowles/Bass" ref="5.38" \fig*  
\v 39 Málám kung it kinan hangga yánuk, “Náuta wu kut me huhumenman ná tángga átkoeráng? Nangge náwu ma kámurak, ináku ruhángga átak.”   
\p
\v 40 Wáina yánán watá yut mángga árát málám yánán erek ingmen kep káin hat, naning maming got disaepelná káman áturáng wa ihángga nangge ting sat átuk wakáin kung háuráng.  
\v 41 Málám hang nangge wata ketná hára tángga inuk, “Talita kum” (wawu ing “Náráwa kimo, no kanet ‘Tárulák!’”).  
\v 42 Waháranyon hánám náráwa máto watá tárutang kung áwáng tán kangga ikik hánám hárámuturáng. Náráwa kimo wawu yaraná wu 12.  
\v 43 Waháranyon málám sungngi kámá imát náik ingga yánángga ku kungga kámá wáina táek ingga ma yáyánáya olet yáni máuk.   
\c 6  
\s1 Profet tu itná hulá hára kutná árená muná  
\r (Mat 13.53-58; Luk 4.16-30)  
\p
\v 1 Kulá Jesu málám rehára átuk wa sangga itná hulá káin disaepelná watyot kuráng.  
\v 2 Rám Sabat tá áwáng hiuk hára wu miti itná káin Táwi yan me yánáng tolingga árán, urum táwi wa narángga áturáng wata kinan máro hánám bá yon hárámutang me keke ing miuráng, “Ámna nátá nanará wawu rekáinnan ihuk? Nanará álosim náwu niyá imuk ngáya tángga tárák hulá hulá wa hányon tánggoek?  
\v 3 Náwu kapenda me náut? Náwu Maria nanggená Jeims, Josep, Judas hang Saimon wata tat yáni me rina? Hang yitná ilommá nahára nányot há átnándamán.” Wáina mengga kuk táng mángga watán me wa pálipuk ingga ma naruráng.   
\p
\v 4 Wáina met Jesu yá yánuk, “It yáni hulá me málámbán hun kinan me málámbán itná pahálá kinan rewe ku profet tu kut yáni árená muná.”  
\v 5-6 Jesu málám naráng hákhátik yáni muná wa kangga hárámutuk, wata ku málám wahára ket tárák kámá táwi sim ma táuk, ináku ilalák mara yarákimo wahára ketná yá ihánggápán álo háliuráng wa rewe. Wáina tángga Jesu málám itná itná kungga Táwi yan me wa yánáng tolingga átkuk.   
\s1 Jesu yá disaepel 12 suring yámuk  
\r (Mat 10.5-15; Luk 9.1-6)  
\p
\v 7 Málám disaepelná 12 wa mantáng yámán áwát, iruk wáik yásusut watán háláng wa yámángga yará yará suring yámán kukuya ing yánuk,  
\v 8 “Náut kámá káman kálu watán ma ihindaráng ináku to rewe ihineráng. Másáng ma ihindaráng, yák ma ihindaráng me sup kámá tumá kinan árát ma ihindaráng.  
\v 9 Sendol re moneráng, iná sut tátámot tán hánámá kámá ma ihindaráng.  
\v 10 It rehára ruhineráng watá wahára re átang kungga it kapme wa sáineráng.\fig Juda yan it káman|alt="a Jewish house" src="LB00234C.TIF" size="col" copy="Knowles/Bass" ref="6.10" \fig*  
\v 11 Iná it káman dá herongnge ma táng sámángga ma sáhená yan tárák árát, me sándán me ma narát, wawu háram sáni káin káwak káhumá wa káting halit wahára han du kuineráng, watá ku watyot me yá átak háleinek,” ingga yánuk.   
\p
\v 12 Kulá disaepel watá hangga kungga pahán hurik táineráng ingga ámna náráwa yánángga kuráng.  
\v 13 Yáni waku iruk wáik táuppon yásut yámángga ilalák mara táuppon oel kulingga kuháng yámángga ku ilalák yáni háranan iháng tárut tángga kuráng.   
\s1 Jon Umi Kuháng Yámámá wa salá ták maruráng  
\r (Mat 14.1-12; Luk 9.7-9)  
\p
\v 14 Kulá Jesu kutná yá táwi hánám hálengga kungga árán du King Herot tá rina rina tunggafengga átuk wa naruk. Kátu kámá yá wu ing mengga kunggarát, “Jon Umi Kuháng Yámámá kámutuk watá son hám tárutuk wáina hálendu ket tárák hulá hulá tátáyan háláng wawu wahára átak.”  
\v 15 Kulá kátu kámá yá wawu Elaija ingga menggaturáng, iná kátu kámá yá wu profet uláp hánám átkiuráng waháranan ina ingga menggaturáng.   
\p
\v 16 Iná Herot tá ku wa narángga wu ing miuk, “No yáne Jon salá maruráng watá son tárutuk!”   
\p
\v 17 Jon wawu huphuráp Herot málámbá yánán kung ket tángga hárotang táng it káto kinan tiuráng. Wa táuk wawu náuta kulaná Filip áwáná Herodias wa Herot tá áwáná ya tán,  
\v 18 wata ingga ku Jon dá ing mengga sonson tángga árán, “Herot ko kulakka áwáná áwáka ya táulák wawu kandák.”  
\v 19 Wáina inángga sonson tángga áwán du Herodias yá pahálá kuk hánám naráng mángga áwánggiuk, enendu utkámut tátáyan kálu kámá ma tunggafenggiuk,  
\v 20 náuta Herot tá Jon da naráng mánggiuk wawu ámna kándáng rongrongngá, wata ku Jon da hányon pitáng mángga kándáng hánám pinná tánggiuk. Rám Herot tá Jon dán me naránggiuk hára wu naráng yakyawák tángga narángpak hánám tánggiuk, enendu son Jon dán me nanará ya wu kikiná naránggiuk.   
\p
\v 21 Pukon da ku Herodias yan rám álosim káman dá áwuk wawu Herot tá tunggafiuk watán rám. Wata ku umi sinak maming táwi tátáya kapman dán ámna yáin yáni me tewe ámna yáin yáni watyot ále Galili yan ámna yáilá wa iháng uyiuk.  
\v 22 Rám wata kinan du Herodias uriwa yá áwáng rahán yáni hára wa táit pánáp tángga árán Herot yot ámna hulá hulá watá kangga álosim naruráng. Wáina hálendu king gá náráwa wa inuk, “Ko náuta kámá narángga naninelák wawu no há hánám kaminet.”  
\v 23 Ing inángga me káto hánám mengga miuk, “Pálipuk hánám ko náuta narángga naninelák wawu no há kaminet wata tárákngá ku ále káwak no pinna táet wa huk tángga numkálu kamánggem wáina.”   
\p
\v 24 Wáina inán náráwa málám hangga kuk ngáyá kung maming inuk, “Náut nanamáya ininet?”  
\p Ing inán maming gá inuk, “‘Jon Umi Kuháng Yámámá wata yáilá ya naret,’ ingga ininelák.”   
\p
\v 25 Wáina inán náráwa málám sokmuná hánám son kung king inuk, “Nák ku ko kula pálik hánám nahára Jon Umi Kuháng Yámámá wata yáilá wa tera hára tingga táng áwáng naminelák ka naret.”   
\p
\v 26 Wáina inán king gá narángpak táwi hánám táuk, enendu me káto hánám mengga inuk me ámna yáilá sungngi nanaya áwuráng wata rahán yáni hára hálendu milunná ma yaliuk.  
\v 27 Ináku waháranyon yáup ámnaná suring mán Jon yáilá tángga áwáwáya kuk. Ámna watá kung Jon it káto káin átuk wakáin salá ták marángga  
\v 28 táng tera hára tingga táng áwáng náráwa wa imán watá táng kung maming imuk.  
\v 29 Wa narángga Jon dán disaepel yá áwáng tambun wa táng kung tanggán káin usuráng.   
\s1 Jesu yá ámna 5000 wa sungngi sing yámuk  
\r (Mat 14.13-21; Luk 9.10-17; Jon 6.1-14)  
\p
\v 30 Aposel kuráng watá átkut sálin áwáng Jesu rupmá áwálák átang wáina wáina táumán me wáina yánáng toliumán ingga erek ingmen inuráng.  
\v 31 Rám ore waháranyon du ámna náráwa watá táup hánám kung áwáng tángga árát tu Jesu yá aposelná yot sungngi yáni nanayan tárák muná hálendu yánuk, “Sáni re hánám áwát nákkot kungga ále rákit kangga wakáin sek naránin.”   
\p
\v 32 Ing yánángga yáni re hánám bot hára árángga ále rákit káman káin kuráng.  
\v 33 Enendu táup hánám bá há kápuráng wáina hálendu wakáin koeráng ingga há narángga it ále ore wakáinnan watá háram kálu hururung ingmen watá kálak kung hiuráng.  
\v 34 Jesu yá kung hengga kápuk ku ámna náráwa táup hánám watá árát kápángga urák yáni naruk, náuta sipsip márum yáni muná ina hálendu málám Táwi yan me táwi hánám wa yánáng toliuk.\fig Jesu yá ámna náráwa táup hánám wa yánáng toliuk|alt="Jesus teaching the crowds" src="cn01715C.tif" size="span" copy="DCCook" ref="6.34" \fig*   
\p
\v 35 Kulá it tá há yonyon tin kangga disaepelná yá áwáng inuráng, “Nákáin du ále páliná muná káin átnáne há yonyon tek.  
\v 36 Wáina wata ku ámna náráwa álo suring yámátá it kámá káin há yáni kungga sungngi yáni kangga yungga nanggalát me?”   
\p
\v 37 Ingga inát Jesu yá yánuk, “Náut kámá nanayan wawu sáni kangga yámineráng.”  
\p Ing men watá inuráng, “Ámna káman dá yáup yap 8 tángga sup ihángngátak, wáina watá ku álo kung másáng yungga yámátne nanggalát.”   
\p
\v 38 Ing met Jesu yá yánuk, “Másáng tum pa rina tá átaráng ingga kaniráng.”  
\p Ing men kungga kangga ku inuráng, “Másáng tum 5 hang káut yará yá átaráng.”   
\p
\v 39 Wáina inát tu Jesu yá yánán ámna náráwa wa disaepel yá iháng urum kámá kámá tit kepang álo kámá hára wa putung háuráng.  
\v 40 Kulá putung áturáng wawu urum kámá 50 kámá 100 wáina wáina re áturáng.  
\v 41 Wáina árát Jesu málám másáng tum 5 watyot káut yará wa ihángga átang alek kálu hálengga Táwi yan káin sáponga tángga másáng wa hikhuk tángga iháng disaepelná yámán ámna náráwa ya ting yámángga kut, málám káut yará wa wáinanyon tángga yámán kámuk ting yámángga kuráng.  
\v 42 Wa yámát nangga kámuk hánám kawin yáni hahatin,  
\v 43 disaepel yá másáng me káut káhumá áturáng wa iháng rápmám 12 wa tuwat hánám monduráng.  
\v 44 Iná ámna náráwa sungngi wa náuráng wata sale yáni wu táup hánám, iná 5,000 wawu ámna sale yáni re.   
\s1 Jesu yá umi ketnán yángyáreng kuk  
\r (Mat 14.22-36; Jon 6.16-21)  
\p
\v 45 Kulá waháranyon Jesu yá disaepelná sokmuná kuniráng ingga suring yámán watá kálak umi pátum numkálu it Betsaida káin kukuya bot ketnán árángga kut, málám ámna náráwa urum wa yánán sansan tángga kuráng.  
\v 46 Watá kung hálit kápángga málám ále yáilá álatná káin sáponga tátáya áruk.   
\p
\v 47 Rám it tá pup táuk wakálu ku bot tá umi pátum táitná káin kunggatuk, iná Jesu yá ku málám re ále yáilá káin há átuk.  
\v 48 Málám hálengga kápuk ku iruk maming táwi hánám hásingga árán du disaepelná yá pul tángga kukuya iháng husingga árát. It háiháiya kálu málám umi ketnán yángyáreng iháng hátin ingga tángngárán du,  
\v 49 disaepelná yá hálengga káuráng gu umi ketnán tangtareng áwángga árán yáni wu kangga utni ingga ohok táuráng,  
\v 50 náuta disaepel kámuk kangga pikpito hánám naruráng, enendu waháranyon ing yánuk, “Káto háleineráng! Náwu na áwet. Ma pitáindaráng.”  
\v 51 Wáina yánángga málám árángga bot ketnán káin kun waháranyon iruk watá sangga hang náng ingmen árán kangga ikik hánám hárámuturáng,  
\v 52 náuta nanará yáni yá kándáng ma naráng rákit táuráng hálendu másáng gá sambe tiuk wata wu manyon naráng hátiuráng.   
\p
\v 53 Kulá yáni wu umi pátum wa hitik tángga Genesaret káin kung hengga bot wa wahára puting sat átuk.  
\v 54 Kulá bot káinnan dá sangga káwak káin háuráng waháranyon ámna náráwa yá Jesu kangga há naráng hátiuráng.  
\v 55 Wáina hálendu yáni waku hururung ingmen it yáni it yáni kungga ilalák mara wa iháng kangkang hára tingga ihánggatang Jesu yá rehára átak wa nangnaráng wakáin kunggiuráng.  
\v 56 Hang ále rehára rehára kunggiuk wahára wu itná itná kámuk it yáilá me it nanggená waháranan dá ilalák mara iháng áwáng urum komená yáni hára tingting tánggiuráng. Wáina ting sat árán du kiling mát tu álo san watá lapmá ilungngá re kimo tánggagaya, iná niyá wáina há tángganggiuráng wawu há álo hálenggiuráng.   
\c 7  
\s1 Rongrongngá yot tu rongrongngá muná ya me táuráng  
\r (Mat 15.1-20)  
\p
\v 1 Rám káman Farisi yot lo yan tiksa yá Jerusalem káin átang áwuráng watá áwáng Jesu kang áwálák tángga  
\v 2 kápuráng gu Jesu yan disaepel kátu yá ket yáni kálak ma yawolená\f + \fr 7:2 \ft Rám disaepel kátu yá ket yáni ma yawolená sungngi nangga áturáng wawu Farisi yá kápát tu Táwi rahálá hára rongrongngá ma háliuráng. Rongrongngá ma háliuráng wawu ket káin wata ma miuráng, ináku Juda tátáwi yáni yan me páilák uyená hitik táeráng ingga wata miuráng.\f* sungngi nangga árát.  
\v 3 Farisi me Juda kámuk wawu tátáwi yáni yan kálu káman wáina isutnándaráng wawu ing, rámá rámá ket yáni kálak yawondang gu sungngi nangngátaráng, iná ket yáni ma yawolená sungngi ma nangngátaráng.  
\v 4 Rám maket komená sangga it káin áwángngátaráng hára wawu áwáng ket yáni kálak yawondang gu sungngi nangngátaráng, me tátáwi yáni yan kálu hulá hulá isurená wa isutnándaráng. Kálu káman du ing kap me umi kárangngá me tipot yanyawon táená wa.   
\p
\v 5 Wáina hálendu Farisi yot lo yan tiksa watá Jesu inuráng, “Rina tángga ku disaepelka yá tátáwi náni yan kálu wa isutang ket yáni rongrongngá ma hálen sungngi nanggoeráng?”   
\p
\v 6 Wáina inát tu Jesu yá yánuk, “Ámna kusákngá sánda puk hánám Ánutu yá profet Aisaia inán kándáng hánám ing mengga uyiuk:  
\q1 ‘Ámna náráwa náwu milun dá re meng toling namángngátaráng,  
\q2 iná pahán yáni wu nepmang kung mulangán hánám átaráng.   
\q1
\v 7 Hánámá sut tá re nanáng sákngingngátaráng,  
\q2 hang me mengngátaráng wawu ámna yan meng rákit mená wa rewe Táwi yan me ina yánángngátaráng.’\f + \fr 7:7 \ft Aisaia 29.13\f*   
\m
\v 8 Sándu Ánutu yá meng rákit me tiuk wa sat kun du ámna nangge yan kálu wa re káto tángga átkoeráng.”   
\p
\v 9 Hang ing yánuk, “Sándu álo kámá hánám ing tánggoeráng! Ánutu yan meng rákit me wa iháng numkálu tingga ku ámna sánin kálu wa rewe isutang átkoeráng!  
\v 10 Kulá Moses yá ing miuk, ‘Mam nan sáni ya tárang káin átneráng,’\f + \fr 7:10 \ft Son Ihuk 20.12; Lo 5.16\f* iná, ‘Niyá naning maming me wáik yáninek wawu utkámut táineráng.’\f + \fr 7:10 \ft Son Ihuk 21.17; Pris 20.9\f*  
\v 11 Enendu, ket tárák sáni wawu hulá kámá. Sándá ku ing mengngátaráng, ámna káman dá naning me maming ing yánánggim, ‘Sup me kutná kutná náwu sán sámánggem, enendu Ánutu yan pingnga ingga há miut, wata ku ma sámindát,’  
\v 12 wáina tángga ku sat naning me maming ma háláng yámángngátak.  
\v 13 Wáina tángga ku tátáwi sáni yan kálu wa uying sat áwán Ánutu yan me wa táng hang tinggoeráng, hang kálu wáinanyon nukngá kámá hányon tánggoeráng.”   
\p
\v 14 Hang son Jesu yá urum táwi wa mantáng yámán málámbán káin áwát yánuk, “Sán kámuk nákkán me ná kárámatingga kándáng hánám narineráng.  
\v 15-16 Náut kámá káman kep káinnan dá kung ámna me náráwa káman da kinan hangga watá tán mukmuro pálak ma hálenggim, ináku náutá ámna me náráwa kinan káinnan dá áwáng kep káin hangngátak watá tán du mukmuro pálak hálengngátak.”   
\p
\v 17 Kulá máriya urum táwi áturáng wa sangga kung it kinan háuk, wahára ku disaepelná yá me tárákngá wa yánuk wata hulá nanaráya ináng suliuráng.  
\v 18 Wáina ináng sulit Jesu yá yánuk, “Sánda nanará sáni muná yon me? Ing wa ma kangngátaráng me? Náut kámá káman kep káinnan dá kung ámna me náráwa sut kinan hangngátak, watá tán ámna me náráwa watá mukmuro pálak ma hálengngátak.  
\v 19 Náuta watá kung pahán kinan ma hangngátak, ináku kung kombán káin hangga ku kámun kálu ámna nangge sut sangga kep káin kungngátak.” (Wa men du disaepel yá naruráng sungngi kámuk hánám wawu rongrongngá.)   
\p
\v 20 Waháranyon kungga ku ing miuk, “Náutá ámna me náráwa sut kinan átang áwáng kep káin hangngátak watá tán du mukmuro pálak hálengngátak.  
\v 21 Kulá ámna me náráwa pahán kinan nan dá áwáng hangngátak ku nanará wáik, márámamák, manek, ámna nangge utnut, náun áwán dá ámna náráwa nukngá yot márámamák tátá,  
\v 22 há árán nukngá ya mengmeng, ket tárák kandák kámá yáyále, me kusák, put ang gán ket tárák, kápáng naknarák, mengmán mengmán, kaya narátá árená háhále, hang hohonáyan ket tárák.  
\v 23 Wáina watá hánám bu pahán kinan nan dá áwáng hangga ámna me náráwa táng wáik tángngátak.”   
\s1 Fonisia náráwa yan naráng hákhátik  
\r (Mat 15.21-28)  
\p
\v 24 Jesu yá ále wa sangga Tair ále káin kuk ngáyá kung it káman da kinan kung hangga ku káman dá Jesu wáina átak ingga nanará watá taktak mán kilak árin ingga átuk, enendu kilak átnát tán tárák muná.  
\v 25 Kulá náráwa káman uriwa iruk wáik ká ep táená watá Jesu yá wáina áwek ingga pingnganá narángga waháranyon áwáng hárammá hulá hára tulá hára imángga turingga háuk.  
\v 26 Náráwa wawu ále Fonisia Siria káwak káin tunggafiuk, iná málám wawu hun Juda waháranan muná. Watá áwáng iruk wáik ká uriwa ep táená wa isurátá kuik ingga Jesu kiling muk.   
\p
\v 27 Wáina inán Jesu yá inuk, “Hulátingga hánám bu satá nangge yá náuta nareráng wa kálak naniráng. Nangge yan sungngi wa iháng ang yáni yámátne kándáng ma háleindák.\f + \fr 7:27 \ft Me tárákngá ‘nangge’ ya mek wawu Juda ámna náráwa, iná ‘ang’ ga mek wawu ámna náráwa káwak kámá káinnan. Juda yá ámna náráwa kámá káinnan wawu ‘sándu ang’ ingga yánángngátaráng.\f*”   
\p
\v 28 Ingga Jesu yá inán náráwa watá miuk, “Pálipuk, ámna hulá, enendu ang gu tebol tárang káin nangge yá sungngi náená káhumá watá hat hányon nangngátaráng.”   
\p
\v 29 Wáina men Jesu yá inuk, “Wáina melák wata ku álo kung. Iruk wáik wawu uriwaka sangga há koek.”   
\p
\v 30 Kulá náráwa wawu hangga itná káin son kungga káuk ngá ku uriwa wu iruk wáik ká sangga kun kome hára hang pándák árán.   
\s1 Jesu yá ámna káman kárámanná tungngá, mená muná wa táng toliuk  
\p
\v 31 Kulá Jesu yá Tair ále wa sangga Saidon ále kálu kungga hangga Dekapolis ále kálu kungga umi pátum Galili káin kung hiuk.  
\v 32 Wakáin kungngárán ámna káman kárámanná tungngá yot tu meme tátáya táng husingngátak wa engotang áwuráng ngáyá áwáng Jesu rupmá hára sangga ketná yá ámna wa tánggagaya kiling muráng.   
\p
\v 33 Wáina inát Jesu málám ámna wa engotang urum táwi wa yápmangga kep sim kungga ketná kálongngá numnum iháng kárámanná hinangngá numnum ihánggápángga, son alupmá murán ketná káin han táng ámna watá elákngá káin tánggangga  
\v 34 málám hálen alek kálu árán pahálá yot urákngá narángga irukngá uyingga inuk, “Efata!” (wata hulá ku ing, “Yaling!”\f + \fr 7:34 \ft Me Aramek kálu “efata” wata hulá nukngá wawu “ruwalák”.\f*).  
\v 35 Wáina tán rám waháranyon ámna wata kárámanná yá ruwarán elákngá yá álo hálen wahára átang gu hiták meme tánggatuk.   
\p
\v 36 Kulá wahára átang Jesu yá olet yáni káto hánám tángga ni kámá káman ma inindaráng ingga yánángga sonson táuk, enendu ámna náráwa yá meng isurát kungga táwi hánám háliuk.  
\v 37 Ámna náráwa yá wa narángga ikik hánám hárámutang ing miuráng, “Kutná kutná wu kándáng hánám wa tánggoek. Watá tán káráman yáni tungngá yá ruwarát, me yáni muná yá meme tánggoeráng.”   
\c 8  
\s1 Jesu yá ámna náráwa 4000 wa sungngi sing yámuk  
\r (Mat 15.32-39; 16.1-4; Luk 12.54-56)  
\p
\v 1 Rám ore wahára ámna náráwa urum táwi kámá yá áwáng árát, Jesu yá wa kápán sungngi yáni muná hálen disaepelná mantán áwát yánuk,\fig Jesu yá disaepelná yánángga átuk|alt="Jesus speaking to his disciples" src="CN01714C.TIF" size="span" copy="DCCook" ref="8.1" \fig*  
\v 2 “Ámna náráwa nátá áwáng nákkot árát rám kaláhu hálek ka náut kámá kámá nanayan ma átyámák, wata ku urák yáni naret.  
\v 3 Iná no hánámá hánám suring yáme kuineráng wawu kálu hára hálet yángom tin háineráng, náuta kámá wu kálu mulangán hánám áwuráng.”   
\p
\v 4 Wáina yánán disaepelná yá inuráng, “Enendu náwu ále rákit káin átamán, ni hánám bá ku sungngi tárák hára ihángga áwán yámátne nanggalát?”   
\p
\v 5 Wáina ingga met Jesu yá yánuk, “Másáng tum ba rina tá átaráng?”  
\p Ing yánán, “Másáng tum bu 7 dá átaráng,” ingga inuráng.   
\p
\v 6 Wáina inát Jesu málám ámna náráwa wa yánán káwak hára wa putung hang árát, málám másáng tum ihángga átang sáponga tángga hikhuk tángga iháng disaepelná yámán ámna náráwa ya ting yámángga kuráng.  
\v 7 Hang káut isikikimo yarákimo hányon árát, wata sáponga hányon tángga iháng disaepelná yámán watyot ámna náráwa ya ting yámángga kuráng.  
\v 8 Kulá ámna náráwa yá nangga álo náemán ingga kátu yápmat, disaepel yá kátu kátu wa iháng rápmám 7 wa tuwat hánám monduráng.  
\v 9 Ámna náráwa sale yáni wu 4000 náut wáina watá árát suring yámán kut  
\v 10 waháranyon málám bu disaepelná yot bot ketnán árángga Dalmanuta ále kálu kuráng.   
\p
\v 11 Farisi yá áwuráng ngáyá áwáng Jesu yot me inán kanán tángga ingirungnginin ingga ing inuráng, “Alek kálu nan tárák kámá náleng.”  
\v 12 Ing inát Jesu málám narán márawin yánuk, “Náuta ku rám nátán ámna náráwa yá tárák yáyáleya nanánggoeráng? No pálipuk ing sánin, tárák káman ma hánám káindáráng.”  
\v 13 Wáina yánángga kung bot ketnán árángga son umi pátum hitik tángga numkálu kuk.   
\s1 Farisi yot Herot tán yis ya me tárákngá yánuk  
\r (Mat 16.5-12)  
\p
\v 14 Rám disaepel yá bot ketnán kuráng wahára wu kalot yámán másáng kámá ma ihená kuráng, iná káman re yá ku bot kinan átuk.  
\v 15 Kungga átang Jesu yá yánuk, “Kándáng gon átneráng. Farisi yot Herot tán yis ya háleng rákit tánggatneráng.”   
\p
\v 16 Wáina yánán yáni inán kanán tángga ku miuráng, “Náwu másáng muná wata nánek.”   
\p
\v 17 Kulá Jesu málám wáina wata puk me táeráng ingga ku yánuk, “Náuta ku másáng muná wata mená tánggoeráng? Sánda pálipuk ma kangguráng me ma naráng hátingguráng? Pahán sáni wa káto me?  
\v 18 Sándu rahán sáni pálak enendu ma kangguráng, me káráman sáni pálak enendu ma narángguráng. Ket tárák rina rina tángngátat wawa sánda ma naráng hátingguráng me?  
\v 19 Rám no másáng tum 5 wa 5000 dán da hikhuk táut hára nat kátu árát rápmám rina molát tuwaturáng?”  
\p Ing yánán “12” ingga inuráng.   
\p
\v 20 “Iná rám no másáng tum 7 wa 4000 dán da hikhuk táut hára nat kátu árát rápmám rina molát tuwaturáng?”  
\p Ing yánán “7” ingga inuráng.   
\p
\v 21 Kulá Jesu yá yánuk, “Wáina kangga ku rina tángga kámá ma re naráng hátingguráng?”   
\s1 Jesu yá ámna rahálá kunángngá táng toliuk  
\p
\v 22 Kulá it Betsaida káin áwáng árát ámna náráwa urum káman dá ámna rahálá kunángngá káman engotnáwáng tánggang ingga Jesu kiling muráng.  
\v 23 Wáina inát Jesu málám rahálá kunángngá wa ketná hára tángga it kapme wa sangga kep káin kung átang ámna wata rahálá káin alupmá murángga ketná yá tánggangga inuk, “Náut kámá kámá hálengga káelák me?”\fig Jesu málám rahálá kunángngá wa ketná yá tánggáuk|src="Cn01739C.tif" size="span" copy="DCCook" ref="8.23" \fig*   
\p
\v 24 Ing inán ámna watá háleng san kun miuk, “Ámna náráwa kápet tu káráp pá ina kung áwáng tángga árát.”   
\p
\v 25 Wáina men Jesu yá son ketná iháng ámna wata rahálá numnum tin rahálá yá rongrongngá hánám hálengga kándáng árená wáina hálen kutná kutná wa kándáng kápuk.  
\v 26 Wáina tán Jesu yá itná ya suring mán kun ing inuk, “Kungga it kapme táwi káin ma átkuindalák.”   
\s1 Pita yá kák ku wa ingga Jesu inuk  
\r (Mat 16.13-20; Luk 9.18-21)  
\p
\v 27 Jesu yá disaepelná yot yáni wu kungga it yáilá Sisaria Filipai watán it nanggená kinan kinan átningga ku kálu hára kunggatang gu yánáng suliuk, “Nákka ámna náráwa yá ni ingga menggoeráng?”   
\p
\v 28 Ing yánán watá inuráng, “Kámá yá ku ‘Jon Umi Kuháng Yámámá,’ ingga menggoeráng, iná kámá yá ku ‘Elaija,’ ingga menggoeráng, iná kámá yá ku ‘profet nukngá’ ingga menggoeráng.”   
\p
\v 29 Wáina inát Jesu yá yánuk, “Iná sáni wu nákka ni ing menggoeráng?”  
\p Wáina yánán Pita yá miuk, “Kák ku Ánutu yá ámna suring mán hangga ámna náráwaná son iháháya miuk wa.”   
\p
\v 30 Wáina inán Jesu yá ni kámá kámá wáina ingga ma yánindaráng ingga káto táng yámuk.   
\s1 Jesu yá kámutang son tárutnek wata yánuk  
\r (Mat 16.21-28; Luk 9.22-27)  
\p
\v 31 Kulá Jesu málám disaepelná yot átang gu Ámna Nanggená wawu sut láwit táwi hánám narinek, me ámna yáilá, lo yan tiksa me pris tátáwi yáni watá táng kep tit utkámut táineráng ngáyá rám kaláhu átang gu son tárutnek ingga wáina yánuk.  
\v 32 Málám me wa hiták hánám yánán kangga wata ingga Pita yá engot hang kep kálu átang me táng muk.   
\p
\v 33 Enendu Jesu yá hurik tángga disaepelná kápánggatang Pita me táng mángga miuk, “Satan, sárumna káin kung! Kák ku Ánutu yan nanará wa ma isuralák, ináku ámna yan nanará isutalák.”   
\p
\v 34 Wáina inángga ku ámna náráwa urum táwi mantáng yámán áwáng disaepelná yot árát tu yánuk, “Káman dá nák natnasut ta ku málámbán pahán wa sang hálingga málámbán maripong sungga tánggatang gu nák nasutnek.  
\v 35 Iná niyá málámbán átkuku wata narángpak táinek wawu átkukuná watá muná kuinek, iná káman niyá nák me, me pingnga álosim wata ingga átkukuná wa sáinek wawu átkukuná watá ma muná kuindák.  
\v 36 Ámna káman dá káwak kán kutná kutná álosim erek átmánggim, enendu átkuku sásáliná muná wa ma tánggim, wahára ku kutná kutná watá ku rina hánám háláng imánggim?  
\v 37 Irukngá watá átkuku tátáya narángga wata yumnakngá Ánutu náut imánggim?  
\v 38 Rám nátán ámna náráwa wawu ámna mukmuro hang Ánutu ya kalot yámená. Sán háranan káman dá nák me nákkán me wata reprepmá tánggim, máriya rám kálu Ámna Nanggená yá Naning gán yamá hálángngá pálak wata kinan angeloná káungá watyot áwánggim wahára wu reprepmá yon kanggim.”   
\c 9  
\p
\v 1 Hang ing hányon yánuk, “No pálipuk hánám ing sánin, kámá sán nahára átaráng wawu ma kámurená átnárát Ánutu yan átkuku watá hálángngá pálak áwán káineráng.”   
\s1 Jesu sutná yá hulá kámá háliuk  
\r (Mat 17.1-13; Luk 9.28-36)  
\p
\v 2 Rám 6 átang gu Jesu yá Pita, Jeims hang Jon yángotang ále yáilá hásák táwi káin yáni kámuk hánám wa áráng áturáng. Áráng wakáin átang gu kondon yáni kálu sutná watá hulá kámá hánám wa hálen káuráng.  
\v 3 Kutná kutná tánggánengga átuk watá hakokowak hánám sireretná pálak háliuráng, wawu káwak ketnán ámna káman dá tán wáina ma tunggafenggim.  
\v 4 Átang kangngárát tu waháranyon Moses káling Elaija yá kondon yáni kálu wa tunggafengga Jesu yot me inán kanán tánggaturáng. \fig Moses, Jesu hang Elaija|alt="Moses, Jesus and Elaija" src="CN01728C.TIF" size="span" copy="DCCook" ref="9.4" \fig*   
\p
\v 5 Wáina kangga Pita yá Jesu inuk, “Tiksa, nándá nahára átamán wawu álosim hánám, wata ku sima kaláhu usinemán, káman kákkán káman Moses yan hang káman Elaija yan.”  
\v 6 Disaepel kaláhu wawu pikpito hánám narángga áturáng, wata ku Pita yá wáina meinet ingga ma narená hánámá miuk.   
\p
\v 7 Wáina men átnárát mukam bá tunggafengga áwáng iháng támotuk, wata kinan du me káman ing áwuk, “Náwu nák Nanggena, no wata kikiná hánám naret. Watán me narineráng!”   
\p
\v 8 Wa narángga waháranyon háleng sulingga káuráng gu ni kámá káman yáni yot wahára wu ma árán káuráng, ináku Jesu yá re wahára árán káuráng.   
\p
\v 9 Rám ále yáilá káin átang áwáng hanggaturáng wahára wu Jesu yá me káto mengga ing yánuk, “Náut káeráng wawu ni kámá káman ma hánám inindaráng, ináku árát kungga Ámna Nanggená yá kámurená háranan tárutnek.”  
\v 10 Wáina yánán yáni waku rina káuráng wa sat yáni yot re árán du “kámurená háranan dá tárutnek” wata hulá ya yáni inán kanán táuráng  
\v 11 ngáyá ku ing ináng suliuráng, “Náuta ku lo yan tiksa yá menggoeráng Elaija yá kálak hánám áwinek?”   
\p
\v 12 Wáina inát Jesu yá yánuk, “Wawu pálipuk Elaija yá kálak áwáng kutná kutná wa kámuk son iháng tolinek. Enendu me káman ing uyená átak wa háting márák tángga narineráng. Ámna Nanggená wu láwit táwi hánám wa narinek me wa kat hánámá háleinek.  
\v 13 No ing sánin, Elaija wu há áwuk wahára ámna yá yánin pahán isutang rina rina wa há táng muráng, wawu Ánutu yan me hára wata rina uyená wa isutang.”   
\s1 Jesu yá nangge káman iruk wáik pálak wa táng toliuk  
\r (Mat 17.14-23; Luk 9.37-45)  
\p
\v 14 Disaepel nukngá yá áturáng wakáin áwáng hengga kápuráng gu ámna náráwa táwi hánám watá iháng áwálák tánggarát lo yan tiksa yá watyot menmen tánggarát,  
\v 15 ámna náráwa táwi watá Jesu yá áwáng hen kangga ku waháranyon ikik hánám hárámutang kang memeya rupmá káin hururung ingmen kuráng.   
\p
\v 16 Kut Jesu yá yánuk, “Náuta menmen tángga átkoeráng?”   
\p
\v 17 Ingga yánángga átnárán ámna káman urum táwi wata kinan átuk watá topmá inuk, “Tiksa, no nanggena iruk wáik ká ep tángga milunná pop táená wa engotang áwet.  
\v 18 Rám rina hára watán rám hálengngátak wahára wu káto tánggatang táng san káwak hára han máta sángátin árán pululu yá áráng hekhek tángga sutná yá kándáng nangga átnándak. Isutniráng ingga disaepelka yánet, enendu tát men sáeráng.”   
\p
\v 19 Wáina inán Jesu yá yánuk, “Ámna náráwa sándu naráng hákhátik sáni muná. Sányot rám rina átkuinet? Rám rina sándá márapmá namineráng? Nangge wa tángga nákkán káin áwániráng.”   
\p
\v 20 Wáina yánán nangge wa tángga Jesu yan káin áwát iruk wáik watá Jesu káuk hára wu nangge wa tán hárikhárik tángga árán háting san káwak hára hangga kinkiwon tángga pululu yá máta kálu áráng hekhek tánggatuk.   
\p
\v 21 Wa kangga Jesu yá nangge wata naning inuk, “Rina hára hulátingga wu tárák ing tángga áwuk?”  
\p “Nangge kimo háranyon hulátiuk,” ingga naning gá inuk.  
\v 22 “Rám kámá wu háting se káráp káin me umi káin hangga kámurik ingga tángngátak, wata ku ko álo rina kámá tánggim me, urák náni narángga álo háláng námánggim me rina?”   
\p
\v 23 Wáina inán Jesu yá inuk, “Náuta ku wáina melák, ‘Ko álo me’? Káman niyá naráng hákhátik hára átnek wawu kutná kutná erek álo táinek.”   
\p
\v 24 Wáina men nangge wata naning gá waháranyon mantáuk, “Naráng hákhátikna wu átak, enendu isikimo, wata ku ko háláng namángga tátá táwi háleinek.”   
\p
\v 25 Jesu yá káuk ku ámna náráwa táup hánám watá wakáin hururung re uyingga kut wata tángga ku málám iruk wáik wa me táng muk, “Kák ku káráman yot milun mátap yongutut watán iruk, no kanet nangge wa sangga áráng hengga kungga ku son áwáng waháranyon ma háindalák.”   
\p
\v 26 Wáina inán iruk wáik watá mantáng pilingga hárikhárik táwi hánám tángga nangge wa sangga áráng hengga kuk. Ámna náráwa táup táwi yá kat tambun dá ina árán du nangge wawu há kámutak ingga káuráng.  
\v 27 Enendu Jesu yá ketná hára tánggatang táng hip tángga san hetang átuk.   
\p
\v 28 Wata torong hára it kinan kung hangga yáni kámuk hánám átang gu disaepel yá Jesu inuráng, “Rina ta ku nándá ma isurátne kuk?”   
\p
\v 29 Wáina inát Jesu yá yánuk, “Wáina wawu sáponga hára re kungga ku watá áráng hengga kuineráng.”   
\p
\v 30-31 Kulá yáni wu ále wa sangga Galili kálu kuráng, wahára wu Táwi yan me wa disaepelná re yánáng tolinggatuk, wata ku wakálu átaráng ingga káman dá nanará wata Jesu yá taktak muk. Wata kinan ing yánuk, “Ámna Nanggená wawu táng káyam ket yáni hára tit utkámut táineráng, enendu rám kaláhu átang gu son tárutnek.”  
\v 32 Wáina yánuk enendu disaepel yá wáina wata nánek ingga ma naráng ruwat táuráng, me wata hulá ya ináng susuliya wu hányon pitáuráng.   
\s1 Niyá ku máta ya átnek?  
\r (Mat 18.1-5; Luk 9.46-48)  
\p
\v 33 Rám káman it Kapaneam káin áwáng hiuráng wahára wu áwáng it káman da kinan átang gu Jesu yá yánáng suliuk, “Kálu káin náuta menmen tángga áweráng?”  
\v 34 Kálu káin du niyá máta átgim ingga mengga wata menmen ná tángga áwuráng, wata ku mátan ma táená áturáng.   
\p
\v 35 Kulá putung átang gu Jesu yá disaepelná 12 wa mantán áwát tu yánuk, “Iná káman dá máta átnát ta narángga wu málám táng mári pukon da tingga kámuk kán yáup nangge hálengga átnek.”   
\p
\v 36 Wáina yánángga Jesu málám nangge kimo káman táng áwáng yáni yot ting san árán poláng mángga átang yánuk,  
\v 37 “Káman niyá nák kutna hára nangge kimo ná táng álolo táinek wawu nák neháng álolo táinek, hang káman niyá nák neháng álolo táinek wawu nák neháng álolo ma táindák, ináku niyá nák suring namuk wata táng minek.”   
\s1 Káman niyá nánda káyam ma táng námindák wawu nánda nuk náni  
\r (Mat 10.42; Luk 9.49-50)  
\p
\v 38 Kulá Jon dá Jesu inuk, “Tiksa, nándá káumán du ámna káman dá kák kutya hára iruk wáik yásutang árán, kangga wáina ma táindalák ingga káto táng mumán, náuta wawu nándán tombong muná.”   
\p
\v 39-40 Wáina men Jesu yá miuk, “Ma káto táng mindaráng. Káman niyá nánda káyam ma táng námindák wawu nánda nuk náni, wata ku ni kámá káman nák kutna hára ket tárák hulá hulá táinek watá torong hára nákka me kandák kámá ma meindák.  
\v 41 No pálipuk hánám ing sánin, káman niyá nákka narángga sáhán sán du Son Iháháyan Ámna watán pingnga hálen umi kátang sáminek wawu wata yumnakngá watá ma yakyawing mindák.   
\s1 Kutná kutná tán náni mukmurinemán  
\r (Mat 18.6-9; Luk 17.1-2)  
\p
\v 42 “Hang sup maming táwi táng kák sala hára putingga sat kung táp kinan hangga há kámutgim enendu kákkán márapmá wawu isikimo. Iná ko tátá nangge kikimo naráng hákhátik yáni nák hára átak waháranan káman dá kung mukmuro tánggim wawu kákkán márapmá wu maming hánám táwi.  
\v 43-44 Hang ketya káman dá kangorán kandák tángga wu wa marángga satá kuinek. Kungga átkuku kinan hahaya ku ketya káman re yá wu álo kámá, náuta ketya yará pálak árán kung sup pora káráp lánggop sásáliná muná kinan háilon.  
\v 45-46 Hang háramya káman dá kangorán kung kandák tángga wu marángga satá kuinek. Kungga átkuku kinan hahaya ku háramya káman re yá wu álo kámá, náuta háramya yará pálak árán keháng sat kung sup pora kinan háilon.  
\v 47 Hang rahála káman dá kangorán kandák tángga wu rahála káman wa holengga satá kuinek. Kungga Ánutu yan átkuku kinan hahaya ku rahála káman re yá wu álo kámá, náuta rahála yará pálak árán keháng sat kung sup pora káin háilon.  
\v 48 Sup pora  
\q1 ‘watán umbeng wawu ma kámutnándaráng,  
\q2 me káráp lánggop wawu ma sálikngindák.’\f + \fr 9:48 \ft Aisaia 66.24\f*   
\m
\v 49 Táwi yan káin towet sinin ingga ku sol tingga ku táng káráp singngátaráng. Ámna náráwa kámuk ku wáinanyon háleineráng.   
\p
\v 50 “Sol tu álosim hánám, enendu rám kikngá watá sálinek wahára wu rina tátá wu kikngá yá son tunggafeinek? Ka tátá sol yá ina átnek, me nangge nuknukka yot orek sáni hára pahán káman re átneráng.”   
\c 10  
\s1 Jesu yá náun áwán dá honhoren tátá wata miuk  
\r (Mat 19.1-12; Luk 16.18)  
\p
\v 1 Kulá Jesu yá ále wa sangga Judia ále kálu kungga Jodan umi wa hitik tángga kung numkálu árán du ámna náráwa táwi hánám watá watán káin áwáng het tu málámbá tángngátak wáina son Táwi yan me wa yánáng toliuk.   
\p
\v 2 Wáina tángga átnárán du Farisi kámá yá áwuráng ngáyá ku ingirungngingiya ináng suliuráng, “Nánin me páilák wahára ámna káman dá áwáná isutgim wawa kándáng me?”   
\p
\v 3 Wáina inát Jesu yá yánuk, “Moses yá me páilák rina sánuk?”   
\p
\v 4 Wáina yánán watá inuráng, “Moses wu ing miuk, ‘Ámna yá papia kátu kimo sansan tátáyan uyingga náráwa imángga ku álo isurán kuinek.’”   
\p
\v 5 Wáina inát tu Jesu yá yánuk, “Tátáwi sáni yot sándu yáin sáni wu káto hánám, wata ku Moses yá meng rákit me wa uyiuk.  
\v 6 Enendu hulátingga hánám Ánutu yá kutná kutná iháng tunggap táuk, waháranyon ‘ámna me náráwa iháng toliuk.’\f + \fr 10:6 \ft Hulá 1.27\f*  
\v 7 ‘Wáina wata ku ámna yá naning maming yápmangga áwáná yot káman hálengga,  
\v 8 yará watá sut káman háleinemálák.’\f + \fr 10:8 \ft Hulá 2.24\f* Wáina wata ku yándin yándin ma átnándamálák, ináku káman hánám re átnemálák.  
\v 9 Wata tángga wu Ánutu yá náut iháng tántápin táuk wawu ámna yá ma káting rákit táindaráng.”   
\p
\v 10 Kulá it kinan áturáng wahára wu disaepel yá wata son Jesu ináng suliuráng.  
\v 11 Inát tu yánuk, “Káman niyá áwáná isutang náráwa nukngá táinek wawu áwáná kakngá wa pahálá táng wáik tángga málámbá márámamák kálu wahára kung hang átnek.  
\v 12 Hang káman niyá náulá isutang ámna nukngá táinek wawu márámamák há táinek.”   
\s1 Jesu yá nangge kikimo yápmat nákkán káin áwániráng ing miuk  
\r (Mat 19.13-15; Luk 18.15-17)  
\p
\v 13 Rám káman ámna náráwa yá nangge kikimo ihángga Jesu yá ihánggápik ingga watán káin áwángngárát, disaepel yá me táng yámuráng.  
\v 14 Wáina tát kápángga Jesu málám pahálá wáin yánuk, “Sat nangge kikimo watá nákkán káin áwániráng, ma kung háting yámindaráng, náuta Ánutu yan átkuku kinan kung haha wawu ámna niyan pahán dá nangge kikimo ná ina átnek watán.  
\v 15 No pálipuk ing sánin, káman niyá Ánutu yan átkuku wa nangge kikimo yá tángga átaráng wáina ma táindák, wawu kung átkuku wata kinan ma kung háindák.”  
\v 16 Wáina yánángga hang nangge wa iháng poláng yámángga ketná yá yáin yáni hára usáng hang tingga kuram táng yámuk.   
\s1 Ámna kutná kutná ná pálak ká Jesu yot meme táumálák  
\r (Mat 19.16-30; Luk 18.18-30)  
\p
\v 17 Jesu yá tárutang kálu hulátingga kunggatuk wahára ámna káman dá hururung áwáng tulá hára imángga Jesu kondolá hára hangga inuk, “Tiksa álosim, rina tángga ku átkuku sásáliná muná wa táinet?”   
\p
\v 18 Wáina inán Jesu yá inuk, “Náuta ku ámna álosim ing nanelák? Ni kámá káman álosim muná, Ánutu káman dá re ku álosim.  
\v 19 Meng rákit mená wu há narelák wa, ‘ámna ma utnándalák, márámamák ma táindalák, manek ma táindalák, nangge nukka ya me kusák ma meindalák, kámá iháng yakyawák tángga kutná kutná ma iháng yámindalák, hang nanya me mamya tárang káin re átnelák.’\f + \fr 10:19 \ft Son Ihuk 20.12-16; Lo 5.16-20\f*”   
\p
\v 20 Wáina inán ámna watá inuk, “Tiksa, nangge kimo hára átang áwáng ná átat hára wu meng rákit mená wawu erek hánám há isutnándat.”\fig Ámna kutná kutná ná pálak ká Jesu yot meme táumálák|alt="A rich man talks with Jesus" src="CN01774C.TIF" size="col" copy="DCCook" ref="10.20" \fig*   
\p
\v 21 Wáina inán Jesu yá kan kikinin inuk, “Kák ku náut kámá káman da re kesák táelák. Wawu kungga kutná kutná átyamek wa erek iháng yumnak tángga sup wa iháng ukuro átaráng wa yámángga ku nák nasutnelák. Wáina tángga ku alek kán átkuku álosim wa táinelák.”   
\p
\v 22 Wáina inán narángga kurákmáta yá wáik hálen pahálá yá márawin hangga háná kuk, náuta kutná kutná ná táwi hánám átmuráng wata.   
\p
\v 23 Watá kun Jesu yá háleng kung disaepelná kárek kápángga yánuk, “Ámna niyá kutná kutná ná táup hánám watá kungga Ánutu yan átkuku kinan haha wawu háláng hánám!”   
\p
\v 24 Jesu yá wa yánán narángga disaepelná yá hárámurát kápángga Jesu yá son yánuk, “Nángánanggena, Ánutu yan átkuku kinan kung haha wawu háláng hánám!  
\v 25 Samap hinangngá hára kamel yá huruk kuku watán márapmá wawu maming táwi, enendu ámna kutná kutná ná pálak ká kung Ánutu yan átkuku kinan haha watán márapmá watá wa táng hátek.”\fig Kamel|alt="camel" src="LB00039C.TIF" size="col" copy="Knowles/Bass" ref="10.25" \fig*   
\p
\v 26 Wa men narángga disaepelná yá ikik hánám hárámutang yáni inán kanán tángga miuráng, “Kulá wáina wata ku niyá hánám bu átkuku sásáliná muná wa táinek?”   
\p
\v 27 Wáina met Jesu yá kárek hánám kápángga yánuk, “Ámna nangge yá rewe wu ma tátáyan, enendu Ánutu yá ku álo. Kutná kutná kámuk wawu Ánutu yá re ku álo táinek.”   
\p
\v 28 Wáina yánán Pita yá ing inuk, “Naráng, nándu kutná kutná náni erek hánám yápmang hálingga ku kák kasutumán!”   
\p
\v 29 Wáina inán Jesu yá yánuk, “No pálipuk hánám ing sánin, kámá niyá nák me, me pingnga álosim wata ingga itná, yakukula, málám ilommá, maming naning, yanángánangge, me ále háiná yápmáinek,  
\v 30 wata tángga ku náut yápmáinek wata topmá 100 torong hára tingga yáminek. Rám ná átang kuinemán háranyon Ánutu yá it me yakukulak, málám ilom, nan mam, nángánangge me ále hái táup hánám wa yáminek, hang kámá yá iháng káyam hányon táineráng. Kulá máriya rám kálu wu átkuku sásáliná muná wa táineráng.  
\v 31 Iná kámá rendá máta átaráng wawu mári káin háineráng, iná kámá rendá mári átaráng watá máta káin kuineráng.”   
\s1 Jesu yá kámutang tátárut wata miuk  
\r (Mat 20.17-19; Luk 18.31-34)  
\p
\v 32 Kulá Jesu málám kálu máta yárengga disaepelná yot árángga Jerusalem kálu kuráng. Disaepel wu narángpak pálak kunggarát tu ámna náráwa káman kuráng wawu pingpitáng kungga átkiuráng. Kulá kunggatang gu Jesu yá son disaepelná 12 wa rewe iháng kung kep sim átang gu málám hára rina tunggafeinek wata yánuk.  
\v 33 Ing yánuk, “Kaniráng, nán ná áwemán náwu árángga Jerusalem káin kuindemán, wakáin du Ámna Nanggená wawu táng pris yáin yáni me lo yan tiksa wata ket yáni hára tineráng. Watá wu táng me hára tingga utkámut tátáya me hárotneráng ngáyá wu son táng ámna ále kámá káinnan da ket yáni hára tineráng.  
\v 34 Wáina tit tu watá ku ináng kekkek tángga alup yáni málámba ketnán uráhángga honggem bá utang táng kung utkámut táineráng, enendu rám kaláhu átang gu son tárutnek.”   
\s1 Jeims káling Jon dá náuta narumálák wa Jesu inumálák  
\r (Mat 20.20-28)  
\p
\v 35 Kulá Sebedi nanggená yará, Jeims káling Jon, watá Jesu yan káin áwáng ing inumálák, “Tiksa, nátá rina táng nánámáya kaninemát wa isutang ko wáina hánám táng nánámáya naremát.”   
\p
\v 36 Ingga inán Jesu yá yánuk, “No rina táng sáminet ta naremálák?”   
\p
\v 37 Wáina yánán watá inumálák, “Ko kut táwi hánám tángga átang gu nát háranan káman táng ketya álák kálu hang káman táng ketya kandák kálu náháng ting satá putung átnemát.”   
\p
\v 38 Wáina inán Jesu yá ing yánuk, “Sán du náuta memát ingga wu ma narámálák. Sánda kap no náinet hára wa álo náinemálák, me umi no kuhinet wawa álo kuhinemálák me?”\f + \fr 10:38 \ft Kap me umi ya yánuk wawu málámbá márapmá suwángga láwit narinek wata yánuk.\f*   
\p
\v 39 Ing yánán watá miumálák, “Nát tu álo.” Ing men Jesu yá yánuk, “Sán du no kap náinet wahára há náinemálák, me umi no kuhinet wahára há kuhinemálák,  
\v 40 enendu ketna álák kálu me kandák kálu putung átnát wawu no wáina ingga ma mindát, ináku kome wawu Ánutu yá niyan tiyawiuk watán.”   
\p
\v 41 Kulá disaepel nukngá 10 watá wa naruráng hára wu Jeims káling Jon da kuk táng yámuráng.  
\v 42 Kulá Jesu yá kámuk mantáng yámán áwát tu yánuk, “Sáni há nareráng wa, ále kámá káinnan dán yáin yáni átnándaráng, watá ku yáni ya narát árená hálen yáin yáni hánám átnándaráng. Hang ámna hulá hulá tátáwi watá kálu rina tingga táng káto tát tu ámna náráwa yá wa rewe isutnándaráng.  
\v 43 Wáina watá sányot ma átnándak. Niyá orek sáni hára ámna hulá átnát ta ku sándán yáup nangge átnek,  
\v 44 hang niyá máta átnát ta ku kámuk kán yáup nangge háleinek.  
\v 45 Sándá ku no ket tárák rina sálengga áwánggoet wáinanyon tángguineráng. Ámna Nanggená málámbáyon áwuk wawu ámna náráwa yá yáup tángga wa háláng imámáya muná, ináku watá yáup tángga ku wa háláng yámámáya me málámbán átkuku wa ámna náráwa máro hánám wa son iháháya sáinek wata áwuk.”   
\s1 Batimeus yá Ánutu yan háláng káuk  
\r (Mat 20.29-34; Luk 18.35-43)  
\p
\v 46 Kulá Jesu me disaepelná yáni wu Jeriko hára áwáng hiuráng ngáyá ámna náráwa urum táwi watyot it yáilá wa sangga kungga káuráng gu ámna rahálá kunángngá kutná Batimeus, Timeus nanggená, wawu kálu tákto káin putung átang ámna náráwa sup pa mantáng yámángga árán.  
\v 47 Watá rám wahára Jesu Nasaret nan wawu kálu wa isutang áwek ingga narángga ku mantáuk, “Jesu, Devit Nanggená, nákka urákna naráng!”   
\p
\v 48 Wáina mantán du ámna táup hánám watá me táng mángga inuráng, “Yolop álák!” ing inuráng, enendu emá re hánám hahatingga mantángga átuk, “Devit Nanggená, nákka urákna naráng!”   
\p
\v 49 Wáina narángga Jesu yá tareng kátingga yánuk, “Mantáng mát áwik.” Ing yánán mantángga rahálá kunángngá wa inuráng, “Kák ka mantáek. Herongnge narángga tárutang áwáng!”  
\v 50 Wáina inát málám lap hásák torong káinnan wa yalingga san kun sokmuná hánám tárutang Jesu yan káin áwuk.   
\p
\v 51 Áwán Jesu yá inuk, “No rina táng kakamáya narelák?”  
\p Ing inán rahálá kunángngá watá inuk, “Tiksa, rahánna háháleya naret.”   
\p
\v 52 Wáina inán Jesu yá inuk, “Kung, naráng hákhátikka yá keháng tolek.” Ing inán waháranyon rahálá yá álo hálen Jesu sárummá ya isutang kuk.   
\c 11  
\s1 Jesu yá Jerusalem kinan ámna hulá yá ina kung háuk  
\r (Mat 21.1-11; Luk 19.28-40; Jon 12.12-19)  
\p
\v 1 Kulá Jesu yá disaepelná yot Jerusalem tangtang ále yáilá Olif káin it Betfage yot it Betani káin kung heheya átang gu Jesu yá disaepelná yará suring yámángga yánuk,  
\v 2 “Kungga it áning hára kung hengga waháranyon káinemálák ku donki máto káman wahára puting sat átak wawu káman dá wata ketnán putung átang ma kung áwáng táená wa páupmá yaling mángga ku engotang áwinemálák.\fig Donki|alt="donkey" src="HK00033C.TIF" size="col" copy="Knowles/Bass" ref="11.2" \fig*  
\v 3 Iná káman dá sáhángga sáninek, ‘Náuta ku wáina tánggoemálák?’ ing sánán du ing ininemálák, ‘Táwi yá wata narek, ka ku rám hátetná kimo yáup imángga ku son san áwinek.’”   
\p
\v 4 Wáina yánán disaepelná yará yá kungga káumálák ku donki máto wu kep káin kálu hára it kálu mungnganá tangtang puting sat árán, yándi wu yalinggarán kápángga,  
\v 5 ámna wahára hetang áturáng watá yánuráng, “Sán du náut tánggoemálák, donki páupmá wa yalingga rina táng mindemálák?”  
\v 6 Wáina yánát yándi wu Jesu yá rina yánuk wáina yánán du yápmat donki wa engotang kumálák.  
\v 7 Yándi wu engotang Jesu yan káin áwángga lap yándi hákhásák sut yándi háranan\f + \fr 11:7 \ft Juda ámna náráwa wu kutná kutná tiringtorong mongiuráng. Wáina wata ku torong káin molená wa yalingga tiumálák.\f* wa yalingga iháng Jesu yá putung átnát ta donki ketnán tiumálák.  
\v 8 Kulá wáina tin Jesu yá donki ketnán putung átang áwángga átuk wahára kátu táwi watá lap yáni hásák wa yalingga iháng kálu hára eliuráng, iná kámá yá wu kándumá ina wata ilángá ále wahára árená maruráng wa iháng kálu hára tiuráng.  
\v 9 Kámá máta kuráng me kámá mári isutang áwuráng watá ohok menman tángga mangmantáng kuráng,  
\q1 “Táwi kutná meng tárut tánin!”  
\q1 “Niyá Táwi kutná hára áwek wawu Ánutu yá há táng álolo táená watá áwek!”\f + \fr 11:9 \ft Kap 118.25-26\f*   
\q1
\v 10 “Nan náni Devit háranan átkuku álosim watá áwek wawu Ánutu yá há táng álolo táená watá áwek!”  
\q1 “Táwi alek káin átnándak wata kutná meng tárut tánin!”   
\p
\v 11 Wáina mantángga engotang kungga árát Jesu málám Jerusalem kinan hangga kungga Táwi yan it káungá hánám wakáin kuk. Málám kung háleng sulingga kutná kutná wa erek hánám kápángga sangga it tá há yonyoliuk hálendu Betani ya disaepelná 12 watyot son kuráng.   
\s1 Jesu yá Táwi yan it káungá hánám kinan sup yáupmá tángga átnándaráng wa yásutuk.  
\r (Mat 21.12-19; Luk 19.45-48; Jon 2.13-22)  
\p
\v 12 Kulá son tembát náya Betani sangga kungkung gu Jesu wu háing muk.  
\v 13 Wáina narángga málám háleng kung káráp fik káman da ilángá kangga wata hulá káin páliná pálak me muná ingga kakaya kuk. Málám hulá káin kungga káuk ku páliná ku muná ilángá re, náuta wawu watá páliná sásáyan rámá muná.  
\v 14 Málám wáina kangga ku káráp wa inuk, “Son pálinya ma hánám titá náindáráng.” Wáina inán disaepelná yá me wa há naruráng.   
\p
\v 15 Kulá Jerusalem káin kung hengga ku Jesu málám Táwi yan it káungá hánám ba kapmená káin kung hangga rendá kutná kutná tingga yungga tángga átnándaráng wa yásutang tebol sup imán kamán tángga átnándaráng me ámna iráp kikimo yumnak táená watán tongtong wa iháng hurik tángga sungguling yámuk.\fig Jesu yá tongtong iháng hurik táuk|alt="Jesu overturns the tables" src="CN01787C.TIF" size="span" copy="DCCook" ref="11.15" \fig*  
\v 16 Wáina tángga ku kutná kutná yumnak tátáyan wa ihángga Táwi yan it káungá hánám kapme kálu wa kung áwáng tátáya káto táng yámuk.  
\v 17 Wáina tángga ku ing yánuk, “Me ing uyená yá átak,  
\q1 ‘“Táwi yan it wawu wáina árán káwakngá káwakngá watá áwáng urum tángga sáponga tátáyan it,” ingga mengguineráng,’\f + \fr 11:17 \ft Aisaia 56.7\f*  
\m enendu sándá tát tu ‘manek mara yan ále kilakngá ina’\f + \fr 11:17 \ft Jeremaia 7.11\f* hálenggoek.”   
\p
\v 18 Wáina yánán narángga ámna náráwa táwi watá hárámutang me yánáng toliuk wa narát kikiniuk. Wáina tát kápángga pris yáin yáni me lo yan tiksa watá Jesu ya pitáng mángga kálu rehára kungga utkámut tánin ingga kálu ya suliuráng.   
\p
\v 19 Kulá árát yonyon tin du Jesu yá disaepelná yot it yáilá wa sangga hangga kuráng.   
\s1 Káráp fik ká kumkumiuk  
\r (Mat 21.20-22)  
\p
\v 20 Tembát náya hilápmá Jesu yot disaepelná yáni wu kunggatang káuráng gu káráp fik ku ulapmá káin átang kung hang ráhulá káin du kumkumengga árán.  
\v 21 Pita málám kangga naráng hátingga ku Jesu inuk, “Tiksa, kang! Káráp fik kuip me táng málák wawu kumkumengga átak!”   
\p
\v 22 Wáina inán Jesu yá ing yánuk, “Ánutu ya naráng háting mineráng.  
\v 23 No pálipuk ing sánin, ni kámá káman dá pahán yará hára muná ináku ‘Ánutu yá wáina táinek’ ingga naráng hátingga ále yáilá ná inánggim, ‘Hiring ingmen táp káin hitang,’ ingga inánggim wawu wa isutang wáina tánggim.  
\v 24 Wata ku ing sánin, náuta narángga sáponga hára Ánutu ininemán ingga narineráng wahára pálipuk wáina há náminek ingga narángga inineráng wata tángga pálipuk há sáminek.  
\v 25-26 Hang rám hetang átang sáponga táineráng wahára narát nuk sáni káman yot orek sáni hára honhoren dá árán, wawu watán kátu wa sat tu Nan sáni alek káin watá hányon sándán kátu wa sáinek.”   
\s1 Jesu háláng wa niyá kamuk ingga ináng suliuráng  
\r (Mat 21.23-27; Luk 20.1-8)  
\p
\v 27-28 Jesu yá disaepelná yot yáni wu son Jerusalem káin kuráng ngáyá kung Táwi yan it káungá hánám watán kapme káin sengsulingga árán pris yáin yáni, lo yan tiksa me ámna hulá hulá watá watán káin áwáng ináng suliuráng, “Kák ku háláng náwu rekáinnan táng gu ket tárák hulá hulá wa tánggoelák? Háláng náwu niyá kamuk?”   
\p
\v 29 Wáina inát tu Jesu yá miuk, “No me káman sánáng sulindet, wa topmá nanát tu no niyá háláng namán wa tánggoet ingga sáninet.  
\v 30 Jon dá umi kuháng yámánggiuk wawu alek kálu nan me ámna yan káinnan? Wata nanániráng!”   
\p
\v 31 Wáina yánán yáni yon inán kanán tángga ku miuráng, “Nándá ‘alek kálu nan,’ ingga ininemán wawu náninek, ‘Náuta ku Jon dán me wa pálipuk ingga ma naráng háting kuráng?’ ingga náninek.  
\v 32 Iná nándá ‘ámna yan káinnan,’ ing meinemán wawu kandák náhineráng.” Wáina miuráng, náuta ámna náráwa kámuk hánám Jon wawu pálipuk profet káman ingga há nareráng, wata ku pitáng yámuráng.   
\p
\v 33 Wáina mengga ku Jesu inuráng, “Nán ma narámán.”  
\p Wáina inát Jesu yá yánuk, “Nák ku wáinanyon ma sánindát háláng wawu niyá namán du ket tárák wa tánggoet ingga.”   
\c 12  
\s1 Jesu yá ámna wáik ká wáin hái pinná táuráng ga me tárákngá yánuk  
\r (Mat 21.33-46; Luk 20.9-19)  
\p
\v 1 Kulá wahára átang gu Jesu yá me tárák hára tingga ámna náráwa yánuk. “Ámna káman dá wáin hái káman hingga kumbiná táng hálingga, wáin táulá yáreng hikhilák tátáyan árám pingga, hang it hásák káman átang háleng rákit tátáyan tángga ku hái wa táng ámna kámá yá wahára sup yáupmá tátáya ket yáni hára sangga ku málám hangga mulangán hánám káin kuk.\fig Wáin táulá|alt="grapes" src="LB00107C.TIF" size="col" copy="Knowles/Bass" ref="12.1" \fig*  
\v 2 Málám wáin dá páliná tená rám kálu ku yáup nangge káman suring mángga ing inuk, ‘Kungga wáin hái pinná tángngátaráng ámna wa yánátá ku wáin páliná kámá kamát ihángga áwáng\f + \fr 12:2 \ft Israel yan kálu ku wáina: Hái kámá iháng kámá ya ket yáni hára tit pin yáni tángngátaráng wawu hái watá páliná tin páliná kátu ku márumá yá ihán páliná kátu ku hái pinná tátá watá ihángngátak.\f*,’ ingga inán kuk,  
\v 3 enendu ámna hái pinná tángga áturáng watá káto tángga utang ketná páliná muná hánámá son suring mát kuk.  
\v 4 Wáina kangga son yáup ámna nukngá suring mán kung hen kangga wa wáinanyon yáilá hára kátingga táng wáik tát reprepmá narángga kun,  
\v 5 son nukngá suring mán kuk, wawu kung hen pukon utkámut táuráng. Enendu nukngá táuppon emá re suring yámán kunggiuráng wawu kámá hánámá ráhángga kámá ráháng kátkámut tánggiuráng.   
\p
\v 6 “Kulá káman re pukon suring mámáyan dá átuk, wawu nanggená málámbá wata kikiná hánám narángga átnándak wa suring muk wawu ing mengga, ‘Watán me álo narineráng, me watán milun álo suwineráng.’   
\p
\v 7 “Wáina mengga suring muk, enendu nanggená watá kung hen kangga ámna hái káin yáup tángga áturáng watá yáni meme táuráng, ‘Ámna wa áwek watá ku máriya naning gán kutná kutná ihinek. Áwát utkámut tángga ku kutná kutná ná wawu náni ya ihinemán.’  
\v 8 Wáina mengga árong káto tángga átang utkámut tángga mangga sat wáin hái kep káin kuk.   
\p
\v 9 “Kulá wáin hái wata márumá yá wu rina hánám táinek? Málám áwinek watá áwáng ámna wáin hái káin sup yáupmá tángga árená wa erek ingmen ráháng kátkámut tángga ku wáin hái wa táng kámá yá pinná tátáya ket yáni hára tinek.  
\v 10 Ánutu yan me ing uyená wa kámá sángingga kangngátaráng me muná?  
\q1 ‘It tátá yá sup wáik ingga kangga táng sat kuk,  
\q2 watá inggálu it hálángngá ya káto hánám átkoek.   
\q1
\v 11 Táwi málámbá wa táuk  
\q2 wa nándá katne álosim hánám hálenggoek.’\f + \fr 12:11 \ft Kap 118.22-23\f*”   
\p
\v 12 Kulá Juda yan ámna hulá wa wáina yánán me tárákngá náwu náni ya mek ingga há narángga ku rina tángga Jesu ket tánin ingga kálu ya suliuráng. Enendu ámna náráwa urum táwi wata hányon pitáuráng, wáina hálendu sangga há yáni kuráng.   
\s1 Takis Sisa imámá me muná?  
\r (Mat 22.15-22; Luk 20.20-26)  
\p
\v 13 Máriya ku Farisi kámá yot Herot tán tombong kámá yot suring yámát Jesu yan káin kung ingirungngitne me kandák kámá rina men kanin ingga wata kuráng.  
\v 14 Yáni wu kung Jesu inuráng, “Tiksa, há naremán kák ku me kándáng re menggoelák. Kut yáni háená me árená wawu me tárák káman re yánánggoelák. Me pálipuk wahára re ámna náráwa Ánutu yá tirik tárák rina ta narek wa yánáng tolinggoelák. Kulá rina narelák? Takis Sisa\f + \fr 12:14 \ft Kut Sisa wawu ámna nangge kutná muná, ináku me King wáinanyon du Rom me kálu.\f* imámá wa kándáng me muná?  
\v 15 Álo iminemán me ma imindámán?”  
\p Wáina inát Jesu málám nangnarungngeráng ingga há narángga yánuk, “Náuta ku nák nangnarungnging goeráng?” Ing yánángga ku yánuk, “Sup táulá wa tángga áwát no káin.”  
\v 16 Wáina yánán sup táulá wa táng áwáng imát kangga ku yánuk, “Náwu ni utniná me ni kutná?”  
\p Ingga yánán yáni wu inuráng, “Sisa yan.”\fig Sup táulá|alt="coins" src="HK00168C.TIF" size="col" copy="Knowles/Bass" ref="12.16" \fig*   
\p
\v 17 Wáina inát tu Jesu yá yánuk, “Náut Sisa yan wa Sisa imángga, náut Ánutu yan wa Ánutu imineráng.” Wáina yánán kangga hárámuturáng.   
\s1 Tátárut rámá ya Sadyusi yá Jesu ináng suliuráng  
\r (Mat 22.23-33; Luk 20.27-40)  
\p
\v 18 Kulá ámna urum káman kut yáni Sadyusi wawu ámna náráwa kámurená wu ma tárutnándáráng ingga narángngátaráng watá Jesu ináng sulinin ingga Jesu yan káin áwuráng.  
\v 19 Áwáng átang ináng suliuráng, “Tiksa, Moses yá me ing uyingga ting námuk, ámna káman dá kámutang áwáná nanggená muná sáinek wawu kulaná yá náráwa wa tángga tatning gán da nangge marángga tinek.  
\v 20 Rám káman tatning kukulak sewen dá átkiuráng. Átang tat yáni táwi watá áwáná káman táuk enendu nanggená muná átang kámutuk.  
\v 21 Wáina hálendu son kulaná wata hangga hára watá náráwa kawát wa táuk wa wáinanyon kámurán, son wata hangga hára watá táuk wa wáinanyon kámutuk.  
\v 22 Wáina re táng kung táng kung tatning kukulak sewen wa nangge yáni muná re átang kámut háliuráng, hang pukon da ku náráwa kawát yáni watá hányon kámutuk.  
\v 23 Tatning kukulak sewen wata áwá yáni háliuk, wata ku máriya tátárut kálu ku ni hánám ba áwáná ku wa háleinek?”   
\p
\v 24 Wáina inát Jesu yá yánuk, “Táwi yan me uyená me Ánutu yan háláng wa ma naráráng me rina, hálendu kandák wa menggoeráng?  
\v 25 Rám kámurená yá tárutneráng wahára wu náun áwán ma átnándáráng, ináku angelo yá alek káin átnándaráng wáina átneráng.  
\v 26 Hang ámna náráwa kámurená yá tárutneráng watán me wu Moses yan papia káin pingnga káman ma hám sángingga kangngátaráng. Káráp isikimo hára káráp pá ranggatuk rám wahára Ánutu yá Moses inuk, ‘Nák ku Abraham, Aisak me Jekop watán Ánutu.’\f + \fr 12:26 \ft Son Ihuk 3.6\f*  
\v 27 Ánutu wawu kámurená yan Ánutu muná, ináku ámna átkuku yáni pálak watán Ánutu. Iná sándá wa meráng wawu kandák hánám hálek!”   
\s1 Meng rákit mená resim bá ku táwi hánám?  
\r (Mat 22.34-40)  
\p
\v 28 Lo yan tiksa káman áwángga naruk ku Sadyusi yá Jesu yot meme tánggarát, málám naruk ku me hurikngá Jesu yá álo kámá hánám yánángga árán narángga málám hang wáinanyon inuk, “Ánutu yá meng rákit mená nándá isusut ta miuk wahára ku resim bá ku meng rákit mená kátu wa iháng hátek?”   
\p
\v 29 Wáina inán Jesu yá miuk, “Táwi hánám bu ná: ‘Israel sán kámuk hánám narineráng, Táwi Ánutu náni wu káman re.  
\v 30 Táwi Ánutu ka wata pahála yot, irukka yot, hálángga yot me nanaráka yot kámuk hánám kikiná wata narinelák.’\f + \fr 12:30 \ft Lo 6.4-5\f*  
\v 31 Hang wata hangga ná ku ná: ‘Kaya kikiná narángngátalák, wáinanyon nangge nukka ya kikiná narinelák.’\f + \fr 12:31 \ft Pris 19.18\f* Me nukngá náta torong káin ma árak.”   
\p
\v 32 Wáina inán lo yan tiksa watá miuk, “Kándáng hánám melák, tiksa. Ánutu wu nukngá kámá muná, málám káman re ingga pálipuk hánám melák.  
\v 33 Ánutu ya pahán náni yot, nanará náni yot me háláng náni yot kámuk hánám kikiná narinemán, me náni ya kikiná narángngátamán wáinanyon nangge nuk náni ya kikiná narinemán, watá ku kutná kutná Ánutu ya towet sing mát káráp pá rang hálingngátak me taha hulá hulá ting mángngátaráng wa iháng hátek.”   
\p
\v 34 Jesu yá káuk ku me wa kándáng hánám narángga topmá inán kangga inuk, “Kák ku Ánutu yan átkuku wa sang kung mulangán ma áralák.” Wáina inán kangga ku wahára átang gu ámna yá me nukngá ináng susuliya pitáng muráng.   
\s1 Ámna náráwa son iháhá wawu ni nanggená?  
\r (Mat 22.41—23.7; Luk 20.41-47)  
\p
\v 35 Jesu yá Táwi yan it káungá hánám kumbiná kinan me yánáng tolingga kungga átang gu yánuk, “Rina ta ku lo yan tiksa yá ku ing menggoeráng, ‘Ámna ni Ánutu yá ámna náráwaná son iháháya miuk wawu Devit nanggená’?  
\v 36 Iruk Káungá yá Devit málámba pahálá kinan átang pahálán hangga árán ing miuk,  
\q1 ‘Táwi Ánutu yá Táwina ing inuk,  
\q2 “Ketna álák kálu putung árátá,  
\q1 no káyamya wa ráhángga iháng hang ting se árát ko wa iháng hátingga átnelák.”’\f + \fr 12:36 \ft Kap 110.1\f*   
\p
\v 37 “Devit málámbá ku Táwina ingga miuk, rina tángga ku son du nanggená?”  
\p Wáina men ámna náráwa urum tái áturáng watá narángga herongnge hánám naruráng.   
\p
\v 38 Wáina mengmeng gu yánuk, “Lo yan tiksa wa kándáng kánggápáng átneráng. Lap hákhásák tánggánengga sengsulingga átning kungngátaráng, hang náhángga meng tárut táng námániráng ingga maket álele wa átning kungngátaráng,  
\v 39 me umi sinak táená káin me miti itná káin kome máta káin átnin ingga narángngátaráng.  
\v 40 Hang yáni wu náráwa kawát wa yángyárungngingga it yáni náut wa yáni ya ihángngátaráng, hang náhániráng ingga sáponga wawu hásák hánám wa tángngátaráng. Máriya rám kálu ámna wáinaná wawu márapmá táwi hánám wa ihineráng.”   
\s1 Náráwa kawát tá tahaná Ánutu ya ting muk  
\r (Luk 21.1-4)  
\p
\v 41 Jesu málám Ánutu yan sup titi komená tangtang putung átang gu áwáng sup tingga kungkung tángga árát tu wa kápángga átkiuk. Sup yáni pálak ámna máro hánám bá yon áwáng sup tátáwi yon tingga kunggiuráng.  
\v 42 Kulá waháranyon ukuro kawát káman dá áwáng sup isikimo yará tárákngá wu wan toea ina wa tiuk.\fig Náráwa kawát tá tahaná Ánutu ya ting muk|alt="the widow's offering" src="cn01794C.tif" size="col" copy="DCCook" ref="12.42" \fig*   
\p
\v 43 Wa kangga Jesu málám disaepelná mantán áwát yánuk, “No pálipuk hánám ing sánin, náráwa kawát ukuro watá ku sup táwi hánám wa kátu iháng hátingga Ánutu yan pingnga tek.  
\v 44 Kátu táwi wawu há átyámek háranan kátu re ihángngáwáng teráng, iná wa wawu kámá málám háláng imán átnát wawu muná, pukon du wa tángngáwáng tek wa rewe.”   
\c 13  
\s1 Rám bá sáliknginek wahára tárák ká kolem hulá hulá tunggafeineráng  
\r (Mat 24.1-51; Luk 21.5-36)  
\p
\v 1 Rám Jesu yá Táwi yan it káungá hánám wa sangga háuk, waháranyon du disaepelná káman dá Táwi yan it káungá hánám táená wa kangga inuk, “Kang, tiksa! It álo kámá hánám ba kápáng! Hang it rámán yáni ya sup maming tátáwi hánám tingga árángga koená ya kápáng!”   
\p
\v 2 Ing inán Jesu yá inuk, “It tátáwi kápelák watán sup káman dá nukngá ya ketnán ketnán du ma átnándáráng, ináku erek táng hirarát háineráng.”   
\p
\v 3 Wáina yánángga Jesu yá disaepelná yot kungga ále yáilá Olif káin kung hengga putung átang Táwi yan it káungá hánám wa kangga átang, kulá Pita, Jeims, Jon hang Endru watá kilakon ináng suliuráng,\fig Ále yáilá Olif hang it yáilá Jerusalem|alt="Mount of Olives and the city of Jerusalem" src="LB00352C.TIF" size="span" copy="Knowles/Bass" ref="13.3" \fig*  
\v 4 “Nán nánáng rina hára ku kutná kutná watá tunggafeineráng? Me tárák kolem bu rina rina tunggafengga kungga ku watá tunggafeineráng?”   
\p
\v 5 Wáina inát Jesu yá yánuk, “Kándáng hánám kangkang átneráng, kámá yá áwáng sángsárungnginirot.  
\v 6 Kámá yá ku áwáng nák kutna mengga ku ‘Nák ku wa,’ ing mengga ámna náráwa máro hánám wa sángsárungngineráng.  
\v 7 Hang kun erawák tát me kun erawák kán iruk me wa narángga ku hárámutang ma pitáindaráng. Ále márapmá watá álo tunggafeineráng, enendu rám bá sálikngingi wa ma hálená átnek.  
\v 8 It kámá yá it kámá yot erawineráng, me king tombong kámá yá king tombong kámá yot erawineráng. Hang kánggáning gá it káwak kámá kámá káin táinek, me sungngi kesák tunggafeinek. Wawu náráwa yá kawin átang nangge tátáya hánámá uláng yámángngátaráng wáina.   
\p
\v 9 “Háleng rákit tángga tiyawingga átneráng. Sáháng ámna yáilá yan káin me hára tineráng, me miti itná kinan honggem bá sáráhineráng. Me nákka ingga tángga sáháng kapman táwi me king rahán yáni hára tit hetang átang me pingnga álosim yánineráng.  
\v 10 Iná Táwi yan me pingnga álosim wawu wa kálak meng isurát káwakngá káwakngá erek kung hilák táinek.  
\v 11 Kulá rám rina hára sáháng kung me hára titiya sáhángga kut wawu rina meinemán ingga narángpak ma táindaráng. Ináku rám waháranyon Ánutu málámbá rina sáminek wa meineráng, náuta wawu sáni ma meindáráng ináku Iruk Káungá watá meinek.   
\p
\v 12 “Ámna náráwa kámá yá tatning kulak me tatning yit iháng káyam ket yáni hára tit ráháng kátkámut táineráng, hang nanan yáni yá nángánangge yáni wáinanyon táineráng, hang nangge yá nan mam yáni iháng káyam tángga kámá yánát ráháng kátkámut táineráng.  
\v 13 Me nákka ingga tángga ámna táup pá hánám bon sánda taktak yáminek. Enendu niyá káto árán kungga rám bá sáliknginek kálu wawu Ánutu yá iháng kung málámbán pingnga tinek,” ingga Jesu yá miuk.   
\p
\v 14 Kulá niyá me ná sánginek watá kándáng hánám narinek. Jesu yá ing miuk, “Sándá káineráng gu ‘náut kámá wáik maming táwi hánám’\f + \fr 13:14 \ft Daniel 9.27; 11.31; 12.11\f* watá ále káungá árená wa áwáng táng lem tángga táng wáik wáik pukon hánám táng san árán, wahára wu niyá Judia ále hára átneráng wawu pitángga ále yáilá káin kuineráng.  
\v 15 Ni kámá káman dá itná hungnganá ketnán átnek watá itná pahálá kinan hangga náutná kámá káman ma tángga kuindák.  
\v 16 Hang ni kámá káman dá háiná káin átnek watá son kung itná káin sutná tánggáneneyan lap hásák wa ma táindák.  
\v 17 Rám wahára náráwa kawin pálak me nangge kongakngá muk yámángga átneráng wata ku urák yáni narinet.  
\v 18 Sáponga tángga árát tu rám watá kotkotná me ále rámá kálu ma tunggafeindak,  
\v 19 náuta rám wawu rám wáik hánám wata. Hulátingga Ánutu yá kutná kutná men tunggafiuráng wahára átang áwáng rám nahára wáina kámá ma tunggafiuk, hang rám wáik wa tunggafeinek wata torong káin máriya rám wáinanyon kámá ma tunggafengguindák.  
\v 20 Iná Táwi yá ‘Rám wa ma táng hátet táin,’ ingga miuk iná wu ámna náráwa káman kámá ma átgim, enendu ámna náráwa málámbá nakán ingga há kangaliuk wata narángga ku ‘Rám wa táng hátet táin,’ ingga miuk.  
\v 21 Rám wahára ku ni kámá káman dá sáninek, ‘Kaniráng, ámna Ánutu yá málámbán ámna náráwa son iháháya miuk wawu nákáin ná átak’, me ‘Áning káin átak’ ingga sánát tu pálipuk ingga ma narindaráng.  
\v 22 Kámá yá áwáng gu ing sángsárungngineráng, ‘Nák ku Ánutu yá málámbán ámna náráwa son iháháya miuk wa’, me ‘Nák ku profet káman,’ ing mengga ket tárák kolem hulá hulá met tunggafen Ánutu yá ámna náráwa nakán ing mengga kangaliuk wa wáina álo tánin ingga álo iháng yakyawák tánggalát.  
\v 23 Wata ku kándáng hánám háleng rákit tángga átneráng, rina rina tunggafeinek wawu há sánáng hálet wa.   
\p
\v 24 “Iná rám wáik tunggafeinek wata sárumá káin du  
\q1 ‘káe yamá watá páyung tin  
\q2 yap pá yamá ma máindák.   
\q1
\v 25 Kulá alek káin hitung gá sohingga hat  
\q2 alek kán kutná kutná watá yángyáng táineráng.’\f + \fr 13:25 \ft Aisaia 13.10; 34.4\f*   
\p
\v 26 “Rám wahára ámna náráwa yá káineráng gu Ámna Nanggená yá mukam kinan ulihálángngá yot sireretná mangga áwinek,  
\v 27 ngáyá angeloná suring yámán ámna náráwa málámbán pingnga ingga kangaliuk wa kámoneráng, káwak tákto numnum ánuta ámuta wata ore kinan ámna náráwa kámuk hánám kámoneráng.   
\p
\v 28 “Sándá wu káráp fik wahára tárák tingga narineráng. Pan yáni hára puto tingga kungga iláng yáni mirak ká áráng hekhek tát kangga ku káe rámá háleindek ingga narángngátaráng.  
\v 29 Wáinanyon ále watá tunggafen kangga ku Ámna Nanggená wu áwáng hálingga kálu mungnga káin átak ingga narineráng.  
\v 30 No pálipuk hánám ing sánin, ámna náráwa rám ore nátán watá manyon kámurená árát tu ále watá kámuk tunggafeinek.  
\v 31 Alek me káwak wawu sáliknginek, iná nákkán me wawu ma sálikngindák.”   
\s1 Káman dá Jesu yá áwáwáyan rám bu ma narák.  
\p
\v 32 “Ni kámá káman dá hulá hulá wa tunggafeinek watán rám wa ma narák, alek káin angelo me Nanggená wa manyon naráráng, ináku Nan málámbá re narángga átak.  
\v 33 Tiyawingga hálengga átneráng! Náuta sándu rám rina hára wu rám watá tunggafeinek wawu ma naráráng.  
\v 34 Wawu ing ina, ámna káman dá itná sangga kálu mulangán káin kukuya yáup horengga yáup ámna yánin yánin yámángga ku ámna kálu mungnga pinná tátá wa kándáng hánám hálengga átnelák ingga inánggim wáina.   
\p
\v 35 “Wata ku rámá rámá sándu hálengga átneráng, náuta rina hára it márumá yá son áwinek wawu sándu ma naráráng. Yonyon kálu me yáung táitná me hurák ká mantángga árát wahára me hilápmá hánám wawu ma naráráng.  
\v 36 Kámá emá re ruhángga átnárát sopmuná hánám áwángga sáhiwon.  
\v 37 Me rina sán sánet wawu ámna náráwa erek hánám wa yánet, wata ku háleng rákit tángga átneráng!”   
\c 14  
\s1 Náráwa káman dá Jesu yáilá káin oel kuliuk  
\r (Mat 26.1-16; Luk 22.1-6; Jon 12.1-8)  
\p
\v 1 Angelo yá Iháng Hátiuk hang Israel yá Másáng Yisná Muná Náená watán rám káungá wata naráng hátingga umi sinak tátá watán rám yará yá árán du pris tátáwi yáni me lo yan tiksa watá kálu rekálu kilakon Jesu ket tángga utkámut tánin ingga suliuráng.  
\v 2 Enendu ing miuráng, “Rám umi sinak rámá hára muná náuta ámna náráwa yá náhángga kuk tángga kun táng hilák tánirot.”   
\p
\v 3 Wahára wu Jesu wu it Betani káin ámna Saimon huphuráp ilalák lepra tángga átkiuk watán it káin sungngi nangga átnárán, náráwa káman áwuk watá máruk káman sup álosim hánám kutná alabasta watanan dá táng tolená wata kinan oel mungnganá kikiná ále kánang kutná nad wata uminá yá táng tolená yumnakngá táwi hánám bá yuyuwáyan tárák wa táng áwáng káting márák tángga oel wa Jesu yáilá káin kulin háuk.\fig Náráwa káman oel wa Jesu yáilá káin kulin háuk|alt="A woman annoints Jesus with oil" src="CN01778C.TIF" size="span" copy="DCCook" ref="14.3" \fig*   
\p
\v 4 Wáina tán kangga ámna kámá wahára áturáng háranan watá pahán káráp hára yáni meme táuráng, “Náuta ku oel álo kámá wa táng lem tánggoek?  
\v 5 Oel wata supmá yá yara ore káman ni ukuro árená álo háláng yámámáyan tárák. Nándá wa táng yumnak tángga supmá wa iháng ni ukuro wa yámátne ku kándáng hálenggim,” wáina mengga náráwa wa me káto inángga me táng muráng.   
\p
\v 6 Wáina inát kangga Jesu yá yánuk, “Sat árik, náuta ku pahán márap imánggoeráng? Watá nák álo kámá hánám neháng tolek.  
\v 7 Ni ukuro wawu rámá rámá sáni yot átneráng. Rina háláng yáminán du rám kámá wu wáina háláng yámineráng. Iná nák ku rámá rámá sányot ma átnándát.  
\v 8 Náráwa nátá álo tátáyan wawu wa táek. Watá oel sutna káin tek wawu árám kinan rám rina átnát wata tiyawing namek.  
\v 9 No pálipuk hánám ing sánin, káwakngá káwakngá Táwi yan me pingnga álosim meng isurát rehára rehára kuinek wawu náráwa nátá rina táek wa hányon mengga narángguineráng.”   
\p
\v 10 Wáina yánáng hálin du disaepelná 12 wata orek yáni háranan Judas Iskariot watá pris tátáwi yáin yáni yan káin Jesu táng yámán ket tátáya hangga kuk.  
\v 11 Pris yáin yáni yá Judas yan me wa narángga herongnge hánám tángga sup kaminemán ing inuráng. Kulá Judas málámbá ku wahára átang gu kálu rekálu ku Jesu táng ket yáni hára tin ingga kálu ya suliuk.   
\s1 Jesu yá disaepelná yot sungngi náuráng  
\r (Mat 26.17-30; Luk 22.7-23; Jon 13.21-30; 1 Ko 11.23-26)  
\p
\v 12 Kulá Israel yá Másáng Yisná Muná Náená watán rám hulátitiná wahára wu sipsip nanggená utang singga Angelo yá Iháng Hátiuk wata naráng hátingngátaráng, wahára wu disaepel yá Jesu inuráng, “Nándá rekáin kungga ku rám táwi watán sungngi tiyawitne ku nanaya narelák?”   
\p
\v 13 Wáina inát tu Jesu yá disaepelná yará suring yámángga yánuk, “Sán du it yáilá wata kinan kung hangga káinemálák ku ámna káman dá umi kátang tánggatang áwáng kálu hára sáháng tunggap táinek, wa isutang kuinemálák.  
\v 14 Kungga it reta kinan han kangga ku it wata márumá ininemálák, ‘Tiksa yá ing mek, “Nákkán it pahálá ku re, wahára ku no disaepelna yot sungngi nangga Angelo yá Iháng Hátiuk ngá rám wata naráng hátinemán?”’  
\v 15 Wáina inán du it pahálá táwi torong káin kutná kutná wakáin erek tiyawená wa sálen du wakáin sungngi náni nanayan wa tiyawinemálák.”   
\p
\v 16 Wáina yánán disaepel yará yándi wu kumálák ngáyá it yáilá kinan káin wa kungga káumálák ku kutná kutná wu Jesu yá yánuk wáina hánám re há tunggafen kangga ku yándi wu sungngi wa há tiyawing háliumálák.   
\p
\v 17 Kulá it tá pup táuk wahára ku Jesu yá disaepelná 12 watyot áwáng hiuráng.  
\v 18 Kulá rám sungngi nangga áturáng wahára ku Jesu yá yánuk, “No pálipuk hánám ing sánin, káman nahára sungngi nangga átamán orek náni háranan káman dá ku nák neháng káyam ket yáni hára tin ket nehineráng.”   
\p
\v 19 Wáina yánán disaepelná yá narángga pahán yáni yá márawin yáni káman káman inuráng, “Nákka hám melák?”   
\p
\v 20 Wáina inát, Jesu yá yánuk, “12 sán háranan káman. Másáng iháng rápmám kinan nákkot satne háinek wata orek sáni háranan káman.  
\v 21 Ámna Nanggená ya sutná hára rina tunggafefeya uyená wawu wáina há tunggafeinek. Iná ukuro hánám bu ni ámna yá Ámna Nanggená táng káyam ket yáni hára tinek wa, watán márapmá wawu táwi tái hánám, iná maming gá ámna wa ma táng tiuk iná wawu álo kámá,” ingga yánuk.   
\p
\v 22 Kulá rám sungngi nangga áturáng wahára ku Jesu yá másáng táng Ánutu yan káin sáponga tángga hikhuk tángga disaepelná yámángga yánuk, “Ná ihániráng, náwu nák yánumna.”   
\p
\v 23 Wáina yánángga son hang wáin kap tángga Ánutu yan káin sáponga tángga yámán wahára erek nang hálit tu  
\v 24 yánuk, “Náwu nák sipna ámna náráwa máro hánám bá Ánutu yot pahán káman háháleyan kule háek.\fig “Náwu nák sipna”|alt="This is my blood" src="cn01804C.tif" size="col" copy="DCCook" ref="14.24" \fig*  
\v 25 No pálipuk hánám ing sánin, no wáin son ma náindát, ináku máriya Ánutu yan átkuku mirak káin du wáin hurápmá wa náinet,” wáina ingga yánuk.   
\p
\v 26 Kulá hang kap káman mantángga sangga ku hangga ále yáilá Olif káin kuráng.   
\s1 Jesu yá oleinelák ingga Pita inuk  
\r (Mat 26.31-35; Luk 22.31-34; Jon 13.36-38)  
\p
\v 27 Jesu yá disaepelná yánuk, “Sán erek hánám naráng hákhátik sáni yá han pitángga kuineráng, náuta me ing uyená yá átak,  
\q1 ‘No pin yáni tátá utkámut táe  
\q2 sipsip pá hánghánáng táineráng.’\f + \fr 14:27 \ft Sekaraia 13.7\f*   
\m
\v 28 Enendu máriya tárutang sangga ku no kálak Galili káin kuinet.”   
\p
\v 29 Wáina men Pita yá miuk, “Iná kátu kámuk wata naráng hákhátik yáni yá han kepmáineráng hálen, nák ku ma kepmáindát.”   
\p
\v 30 Wáina men son Jesu yá Pita inuk, “Pálipuk hánám kanin, kula yáung nahára hurák ká rám yará ma mantáená árán du ko hánám puk ‘nák Jesu ma naráng mát’ ingga rám kaláhu meinelák,” ingga inuk.   
\p
\v 31 Enendu Pita yá táng hángháláng tángga sonson ing miuk, “Nák ku kákkot álo kámutnet. Kák ka ma naráng kamát ingga ma meindát,” ing men disaepel kámuk árong wáina re miuráng.   
\s1 Jesu yá Getsemani káin sáponga táuk  
\r (Mat 26.36-46; Luk 22.39-46)  
\p
\v 32 Kulá ále kutná Getsemani káin kuráng ngáyá ku Jesu yá disaepelná yánuk, “Nahára putung átnárát no kung sáponga táin.”  
\v 33 Wáina yánángga ku kátu yápmangga Pita, Jeims yot Jon wa re ihángga málám bot kunggatang pahálá yá káto hálengga márawiuk.  
\v 34 Wáina hálendu yánuk, “Irukna yá táwi hánám márawin wata márapmá ná yá hála nutnándek. Nahára átang gu háleng rákit tángga átnárát.”   
\p
\v 35 Wáina yánángga Jesu málám isikimo kungga sim bu táng hang káwak hára kátingga sáponga táuk, wawu kálu kámá átak hálendu rám wáik watá táng háháti wáina ta.  
\v 36 “Aba\f + \fr 14:36 \ft Me Aramek kálu ‘Aba’ wawu ‘Nan’.\f*, Nanna,” ing miuk, “ko rina rina wawu álo tánggim re. Nák hára márapmá wa táng satá kuik. Enendu ko nákkán pahán ma isutnándalák ináku kakán pahán isutnelák.”   
\p
\v 37 Kulá son málám hurik tángga disaepelná yan káin áwángga kápuk ku ruhángga árát, Pita inuk, “Saimon, kák ka ruhángga átkoelák me? Rám hátetná kimo ma háleng rákit tángga átgim me?  
\v 38 Hálengga sáponga tángga átneráng watá ku ingirungngi hára ma háindáráng. Pálipuk, pahán dá ku álo táinemán ingga narángngátaráng, enendu sut tá ku hálángngá muná.”   
\p
\v 39 Wáina mengga Jesu málám kung sáponga wanyon son táng hálingga sangga,  
\v 40 son áwángga kápuk ku rahán yáni yá márawin ruhángga árát, málám iháng tárut táuk wahára wu wáina ininemán ingga kámá ma naráng hátiuráng.   
\p
\v 41 Málám son kuk ngáyá rám kaláhuná hára son áwuk wahára wu yánuk, “Sánda emá re ruhángga sek narángga átkoeráng me? Álo ruheráng! Rám bu áwek. Kaniráng, Ámna Nanggená táng mukmuro ámna ket yáni hára tinderáng.  
\v 42 Tárurát kunin! Nák neháng ket yáni hára titi wawu ná áwek ná.”   
\s1 Judas yá Jesu táng káyam ket yáni hára tiuk  
\r (Mat 26.47-56; Luk 22.47-53; Jon 18.2-11)  
\p
\v 43 Emá me yánángga átnárán du disaepelná 12 háranan Judas yá waháranyon há áwáng hiuk. Pris tátáwi yáni, lo yan tiksa me ámna hulá hulá watá suring yámát ámna tombong hásák táwi watá ket yánin du kápik honggem bot ihángga watyot áwáng hiuráng.   
\p
\v 44 Ámna Jesu táng yámámáya tiyawiuk watá ku tárák ing táinet ingga huphuráppon ing há yánuk, “Ámna káman no kang kumeinet wawu Jesu ku wa, ket tángga pinná kándáng tángga ku tángga kuineráng.”  
\v 45 Kulá Judas málám sopmuná ingmen Jesu rupmá káin kungga, “Tiksa!” ing inángga árong há kang kumiuk.  
\v 46 Wáina tán kangga ámna tombong táwi watá ket tángga káto táuráng.  
\v 47 Kulá ámna káman enanggon hetang átuk watá árong kápikngá uyingga táuk ngáyá mangga pris táwi yáni yan yáup ámna hára kátin kápik ká kárámanná numkálu sating san háuk.   
\p
\v 48 Kulá Jesu yá wáina yánuk, “Nák ku tewe ámna tombong káman da máta yáreng yámámá hám, wáina hálendu sándá kápik kot honggem bot ihángga átang gu nák ket nehángga kunin ingga áweráng?  
\v 49 Rámá rámá wu sáni yot há átkoet, Táwi yan it káungá hánám bán kumbi kinan me sánáng tolingga átninggoet, wakáin du ket ma neháng kuráng. Enendu Ánutu yan me yá rina mek watá kungga kándáng re háleinek,” ing yánuk.  
\v 50 Kulá wahára átang gu disaepelná yá erek hánám sangga hárátiuráng.   
\p
\v 51 Rám wahára wu ámna máto káman lap káman re sutná hára tawángga Jesu isutang kungngárán, wa árong ket tángngárát  
\v 52 lap wa sangga muláng pitákngá kuk.   
\s1 Ámna hulá rahán yáni hára Jesu táng me hára tiuráng  
\r (Mat 26.57-68; Luk 22.54-55,63-71; Jon 18.12-14,19-24)  
\p
\v 53 Jesu ket tángga sat warán tánggatang pris táwi yáni watán káin kut pris tátáwi yáni me ámna hulá hulá me lo yan tiksa watá kámuk áwáng háwuru táuráng.  
\v 54 Pita málám Jesu isutang kuk, enendu kung mulangán sim átuk. Málám kung pris táwi yáni yan it kumbiná kinan káin kungga it pinná tátá yá káráp singga elengga árát tu watyot putung átang kárápmá elengga átuk.   
\p
\v 55 Kulá pris tátáwi yáni me kaunsel kámuk watá hulá rehára kungga ku Jesu utkámut tánin ingga hulá ya suliuráng, enendu hulá ya sulit men sáuráng.  
\v 56 Ámna máro hánám watá áwáng me kusák wa iháng tingga miuráng, enendu me yáni iháng áwáng miuráng watá kámá kámá háliuráng.   
\p
\v 57 Kulá kámá yá ku tárutang Jesu ya me kusák ing miuráng,  
\v 58 “Ing men narumán, ‘No ámna yá Táwi yan it káungá hánám táená wa káting márák tángga son rám kaláhu kinan re nukngá táng tárut táinet wawu ket tá ma táindát.’”  
\v 59 Enendu me yáni iháng áwáng miuráng watá wáinanyon kámá kámá háliuráng.   
\p
\v 60 Kulá pris táwi yáni watá kaunsel rahán yáni hára tárutang Jesu inuk, “Me hulá hulá kák ka menggoeráng wa rina? Kák ka me topmá kámá meinelák me muná?” ingga inuk.  
\v 61 Enendu Jesu yá me topmá kámá ma yánuk, ináku náng ingmen átuk.  
\p Wáina árán pris táwi yáni watá son inuk, “Kák ku ámna Ánutu yá ámna náráwaná son iháháya miuk wa me? Ánutu nándá ináng sákngingngátamán wata Nanggená me?”   
\p
\v 62 Wáina inán du Jesu yá miuk, “Wawu nák. Hang káineráng gu Ámna Nanggená wu Ánutu Uliháláng Márumá wata ketná álák kálu putung átnek ngáyá alek kán mukam wata ketnán áwinek.”   
\p
\v 63 Wáina men narángga pris táwi yáni watá sutná káin lapmá tánggánengga átuk wa ráráhángga\f + \fr 14:63 \ft Juda yan kálu wu rám ámna káman dá pahán márap tángga ku wata lapmá ráráhángngátak. Jesu yá ‘Nák ku Ánutu Nanggená’ ingga men du pris táwi yáni watá pahán márap tángga lapmá ráráhuk.\f* miuk, “Náuta ku me nukngá met nanaráya háleinemán?  
\v 64 Táwi yan kome tángga me mukmuro hánám wa há men naremán wata ku rina nareráng?”  
\p Wáina yánán kámuk hánám miuráng, “Me mukmuro hánám mek wata álo kámá ku kámurán sáliknginek.”  
\v 65 Wáina mengga ku alup yáni málámba ketnán uráhángga lap pá rahálá pop tángga hárot kik táng sat árán, ket yáni mukátang utang gu inuráng, “Profet me meng, niyá nutak ingga!” Kulá waháranyon du it pinná tátá yá táng kung hányon uturáng.   
\s1 Pita yá Jesu ma naráng mát ingga yánuk  
\r (Mat 26.69-75; Luk 22.56-62; Jon 18.15-18,25-29)  
\p
\v 66 Pita málám it ámang kálu kumbi kinan káin átang káráp elengga átnárán, pris táwi yáni yan yáup náráwa káman dá wahára áwuk ngáyá  
\v 67 Pita kárek ingmen kangga ku ing inuk, “Kák ku Jesu Nasaret nan watyot hányon átningngátalák.”   
\p
\v 68 Ing inán Pita yá oleng mángga inuk, “Pálipuk hánám ko náuta melák wawu nák ma narát.” Ingga inángga sangga málám kumbi kálu mungnganá tangtang kun waháranyon hurák káman dá mantáuk.   
\p
\v 69 Kulá son yáup náráwa watá káuk ku wahára árán, kangga ku ámna ále wahára hetang áturáng wa son yánuk, “Ámna náwu Jesu yan tombong.”  
\v 70 Wáina men Pita yá son olengga, “Nák muná” ing miuk.  
\p Kulá isikimo átang sim bu ámna wahára hetang áturáng watá Pita inuráng, “Pálipuk kák ku Jesu yan tombong, náuta kák ku Galili nan yon.”   
\p
\v 71 Wáina inát tu Pita yá yánuk, “Pálipuk hánám Ánutu rahálá hára met, nák Jesu ma naráng mát! Kandák me hálendu Ánutu yá álo neháng lem táinek. Ámna wa menggoeráng wawu nák ma naráng mát!”\fig “Pálipuk hánám, nák Jesu ma naráng mát!”|alt="Truly I don't know Jesus!" src="CN01818C.TIF" size="col" copy="DCCook" ref="14.71" \fig*   
\p
\v 72 Wáina yánángga árán waháranyon hurák ká son mantáuk. Kulá Pita yá Jesu yá me rina inuk wa naráng hátiuk: “Hurák ká rám yará ma mantáená árán du ko nák wa ma naráng mát ingga rám kaláhu meinelák.” Kulá wahára wu Pita yá pahálá utang táwi hánám wa kutuk.   
\c 15  
\s1 Jesu tángga Pailat tán káin kuráng  
\r (Mat 27.1-2,11-26; Luk 23.1-5,13-25; Jon 18.28—19.16)  
\p
\v 1 Kulá hilápmá hánám pris tátáwi yáni me ámna hulá hulá me lo yan tiksa hang kaunsel kámuk watá urum tángga rina tátá wa meng tolingga sat warán Jesu páup pá hárotang tángga kungga táng Pailat ketná hára tiuráng.   
\p
\v 2 Wáina tát tu Pailat tá inuk, “Kák ku Juda yan king me?”  
\p Ing inán watá miuk, “Wa melák wáina,” ingga inuk.   
\p
\v 3 Kulá wahára wu pris tátáwi yáni watá me hulá hulá wa metne Jesu yá márapmá há suwik ingga miuráng.   
\p
\v 4 Wa met Pailat tá son inuk, “Me kámá meinelák me? Kang, me wu rina kámá ingmen meng sat áwáng kákkán kálu átak.”   
\p
\v 5 Wáina inuk, enendu Jesu yá me topmá kámá ma inán Pailat tá hárámutuk.   
\p
\v 6 Kulá wahára wu Pailat tán kálu káman ing isutnándaráng, Angelo yá Iháng Hátiuk rám wahára wu Pailat tá ámna náráwa yan milun isutang it káto kinan nan ámna káman ni yáni kutná met tu wa yaling mán kep káin hangngátak.  
\v 7 Rám wahára wu it káto kinan ámna káman kutná Barabas yot tu nuknukngá niyá Rom bán kapman yot honhoren tángga ámna kámá yot erawángga ráháng kátkámut táuráng watá árát,  
\v 8 ámna náráwa urum táwi watá áwáng Pailat inuráng, “Álo ka tángngátalák wáina táinelák me?”   
\p
\v 9 Wáina inát tu Pailat tá yánuk, “Juda yan king ná sáe kuinek ka nareráng me rina?”  
\v 10 Wáina yánuk náuta watá ku há naruk pris tátáwi yáni watá Jesu málámbán yáup pa kalán yon táng áwáng ketná hára tiuráng.  
\v 11 Enendu pris tátáwi yáni watá ámna náráwa pahán yánin hangga yánát tu Barabas ya re miuráng.   
\p
\v 12 Wáina met tu Pailat tá yánuk, “Kulá Juda yan king ingga sáni menggoeráng náwu rina táng minet?”   
\p
\v 13 Wáina yánán, “Maripong hára kátiti!” ingga mantáuráng.   
\p
\v 14 Wáina mantát Pailat tá yánuk, “Wawu náuta? Kandák rina táuk ka?” ing yánán narángga hahatingga hánám ing mantánggaturáng, “Maripong hára kátiti!”   
\p
\v 15 Kulá ámna náráwa urum táwi watá herongnge nanaráya wu Barabas yaling mán watán káin kun tewe ámna yánán honggem bá kálak Jesu urát tu maripong hára kátitiya sang yámuk.   
\s1 Tewe ámna yá Jesu ináng kekkek táuráng  
\r (Mat 27.27-31)  
\p
\v 16 Kulá tewe ámna yáni waku Jesu engotang kapman dán it álosim kumbiná kinan kung hang átang tewe ámna áturáng wa erek ingmen mantát áwát tu  
\v 17 lap sipsipmá hásák káman táng tánggáneng mángga páup rimrim ina táng áwáng king gán kálaháng ina yáilá yan tárák mang pondang yáilá káin sat hang átuk.  
\v 18 Wáina erek ingmen tánggáneng máng sat árán du me kekkek sonson ing inuráng, “Juda yan king, kák ku kutya árená hánám!”\fig Tewe ámna yá me kekkek inuráng|alt="The soldiers mocked him" src="cn01827C.tif" size="col" copy="DCCook" ref="15.18" \fig*  
\v 19 Wáina inángga ku sonson ingmen honggem táng yáilá hára wa kátingga alup yáni málámba ketnán uráhángga áturáng. Yáni wu tun yáni hára imángga hangga ináng sákngingiya ina táuráng.  
\v 20 Wáina tángga ináng kekkek táng hálingga ku lap sipsipmá tánggáneng muráng wa yaling mángga ku málámbán hánám wa iháng son tánggáneng mángga ku maripong hára kátitiya engotang kuráng.   
\s1 Jesu maripong hára kátingga táng áráng tiuráng  
\r (Mat 27.32-44; Luk 23.26-43; Jon 19.17-27)  
\p
\v 21 Ámna káman it yáilá Sairini nan kutná Saimon wawu Aleksenda káling Rufus nan yándi. Watá it yáilá Jerusalem kinan kung háin ingga tángngárán inángga suring mát Jesu yan maripong wa táng mángga kuk.  
\v 22 Wáina tángga ku Jesu wu engotang ále káman kutná Golgata wakáin kuráng (kut wata hulá wu yáin kuratná watán ále).  
\v 23 Kulá wakáin kung gu wáin táng kuram nukngá sut táng láláp tátáyan watyot táng yawák táená wa imuráng, enendu Jesu yá wa ma náuk.  
\v 24 Wáina tán du táng maripong há kátená wahára ránam ting sat árán piring gá kátiuráng. Iná sut tánggánene wawu iháng horengga ting sat árán du kakarák laki wa tángga niyá ku náut ihinek wa kangga iháháya táuráng.   
\p
\v 25 Jesu táng piring gá kátiuráng wawu rám bu hilápmá 9 kilok hálengga árán,  
\v 26 hulá resim hára táng me hára tiuráng wa uyingga táng maripong hára kátiuráng wawu ing:  
\pc \sc Náwu Juda yan King\sc*.   
\p
\v 27-28 Rám wahára wu manek mara yará yot iháng wáinanyon maripong hára kátiuráng, káman ketná álák kálu hang káman ketná kandák kálu.\fig Manek mara yará yot iháng wáinanyon maripong hára kátiuráng|alt="They nailed him to the cross along with two thieves" src="CN01836C.TIF" size="span" copy="DCCook" ref="15.27-28" \fig*  
\v 29 Iná rám Jesu wa káting sat átuk wahára ámna náráwa niyá kálu wakálu áwángga kanggiuráng wawu me keke inángga yáin yáni kahondang gu menggiuráng, “Kulá! Kák ku Táwi yan it káungá hánám káting márák tángga rám kaláhu kinan re son táng tárut tátáya miulák.  
\v 30 Kulá kayon ka háláng imángga maripong sangga hang,” ingga inánggiuráng.   
\p
\v 31 Iná pris tátáwi yáni me lo yan tiksa watá wu wáinanyon me keke ing mengga yáni inán kanán táuráng, “Kámá háláng yámángngátak, wáinanyon málámbá málámbon háláng imámáyan du muná!  
\v 32 Pálipuk Ánutu yá ámna náráwaná son iháháya san áwuk, me pálipuk Israel yan king hálendu, maripong hára káting sat átak wa sangga han kangga ku nándá pálipuk ingga naráng háting minemán.” Ing met ámna yará Jesu inanyon káting sat átumálák watá wáinanyon ináng kekkek kon tángga átumálák.   
\s1 Jesu yá kámutuk  
\r (Mat 27.45-56; Luk 23.44-49; Jon 19.28-30)  
\p
\v 33 Kulá 12 kilok hálengga árán du ále káwak watá kámuk páyung tingga árán kungga yonyon kálu 3 kilok háliuk.  
\v 34 Hang 3 kilok hálengga árán du Jesu yá hahatingga hánám ing mantáuk, “Eloi, Eloi lama sabatani?” Wata hulá wu ing, “Ánutuna, Ánutuna, náuta nepmáelák?”\f + \fr 15:34 \ft Kap 22.1\f*   
\p
\v 35 Wáina mengga mantán narángga ku kámá enanggon wahára hetang áturáng watá ku ing miuráng, “Narániráng, Elaija ya mantáng máng tek ka\f + \fr 15:35 \ft Aramek me kálu kut Eloi me kut Elaija wawu hála tárák yándi káman re wáina wata ku ámna náráwa yá Jesu yá rina mantáuk wa kándáng ma narená ‘Elaija’ ing mek ingga naruráng.\f*.”   
\p
\v 36 Kulá ámna káman dá ku hururung ingmen kung matres kátu ina táng wáin hára tin pumen táng kári hára yuwingga táng Jesu yá nanaya imángga ku miuk, “Sat málám re árán kanin, Elaija yá áwáng táng san háinek hám,” ingga miuk.   
\p
\v 37 Kulá Jesu yá hahatingga hánám mantángga ku kámutuk.   
\p
\v 38 Kulá Táwi yan it káungá hánám kinan lap maming táwi watá ku torong káin átang kung tárang káin pana huk ingmen ráráhángga numnum kuk.\fig Lap maming táwi watá ráráhángga numnum kuk|alt="The great cloth was torn in two" src="CN01843C.TIF" size="col" copy="DCCook" ref="15.38" \fig*  
\v 39 Iná tewe ámna táwi yáni wu Jesu kondolá kálu wahára átang Jesu yá mantáuk wa naruk me rina kámutuk wa kangga miuk, “Pálipuk hánám ámna náwu Ánutu Nanggená!”   
\p
\v 40 Hang rám wahára wu náráwa kámá hányon áwáng mulangán sim hetang átang kangga áturáng. Orek yáni hára wu Maria it Makdala nan, hang Maria ámna máto Jeims káling Joses mam yándi, hang káman du Salome.  
\v 41 Huphuráp Galili káin du náráwa urum watá hánám bu Jesu isutang átningga ku hahaná rina hálenggiuk wawu watá háláng imánggiuráng. Iná náráwa kámá wahára máro yon áturáng wawu Jesu málám bot Jerusalem káin wa áwuráng watá áturáng.   
\s1 Jesu táng kung tanggán yáni sup hinangngá káling tolená wata kinan tiuráng  
\r (Mat 27.57-61; Luk 23.50-56; Jon 19.38-42)  
\p
\v 42 Kulá rám tembát tu Sabat ingga ku tiktiyawik tátá rámá wáina hálendu yonyon há hálen kangga ku  
\v 43 Josep it Arimatea nan wawu málám bu kaunsel me ámna náráwa yá ámna álosim ingga há naráng meráng, iná málám wawu Ánutu yan átkuku wata hálengga átnándak. Josep pu ma pitáuk ináku Pailat rupmá káin kung hengga Jesu yan káwak sut wa namáng ingga inuk.  
\v 44 Wáina inán Pailat tá Jesu wu há kámutak wa narángga hárámutang gu tewe ámna táwi yáni wa mantán áwán inuk, “Jesu wa pálipuk há kámutak me?” ingga inuk.  
\v 45 Kulá Pailat málám tewe ámna táwi yáni watán káin pálipuk ingga kándáng narángga sangga ku káwak sut wa álo táinelák ingga Josep inuk.  
\v 46 Wáina inán Josep málám lap hásák káman yungga táng kung Jesu tambun wa táng hang lap watá kámuk pondang táng kung sup hinangngá káling tolená wakáin tingga, árong sup táwi káman kiwolán áwáng hinangngá wa pop tángga átuk.  
\v 47 Kulá Maria it Makdala nan me Maria Joses maming wawu há átang gu Jesu tambun táng rehára teráng ingga wawu há kápumálák.   
\c 16  
\s1 Jesu yá son tárutuk  
\r (Mat 28.1-10; Luk 24.1-53; Jon 20.1-23)  
\p
\v 1 Sabat hára sek nanará rámá watá sálin du Maria it Makdala nan, Maria Jeims maming hang Salome watá kutná kutná mungngan yáni kikiná wa yungga ihángga kung Jesu sutná káin kuháng mámáya tiyawiuráng.  
\v 2 Sonda hulátitiyan rám hulátiuk wahára wu káe yá áráng hen waháranyon tanggán káin kuráng.  
\v 3 Kálu káin kungga átang gu yáni inán kanán táuráng, “Tanggán hinangngá hára sup táwi wawu niyá kiwolán kuinek?”   
\p
\v 4 Wáina mengga kung hengga tanggán hinangngá hára hálengga káuráng gu sup maming táwi wawu há kiwon hong tená.\fig Sup maming táwi wawu há kiwon hong tená|alt="The stone was already rolled away" src="cn01850C.tif" size="span" copy="DCCook" ref="16.4" \fig*  
\v 5 Kulá tanggán hinangngá hára kung hangga káuráng gu ámna máto káman lap hásák haknga tánggánená watá ket álák kálu putung árán kangga ikik hárámutang pitáuráng.   
\p
\v 6 Wáina tát kápángga watá yánuk, “Ma pitáindaráng. Sán du Jesu Nasaret nan táng maripong hára kátiuráng wata suleráng. Wawu son há tárutang koek! Nahára ma árak. Áwángga táng tiuráng ngá komená wata kaniráng.  
\v 7 Kulá kungga ku Pita yot disaepelná nukngá yánineráng, ‘Jesu wu watá kálak Galili káin koek. Málámbá me rina sánuk wa isutang Galili káin kungga káineráng.’”   
\p
\v 8 Wáina yánán nanará yáni yá yakyawin yángyáng pálak náráwa kaláhu wawu hangga tanggán wa sangga hururung ingmen kuráng ngáyá kung pikpito narángga ni kámá káman ma inuráng.   
\p
\v 9 \f + \fr 16:9 \ft Nanará ámna kámá yá ing naráng átaráng, lain 9 kung 20 hára sálikngek wawu Mak málámbá ma uyiuk. Ámna kámá yá uyiuk.\f*Rám sonda hulátitiná hára ku Jesu yá son tárutang kungga hulátingga hánám bu Maria it Makdala nan watán káin kálak tunggafiuk. Náráwa wawu huphuráp Jesu yá iruk wáik 7 yásut muk wa.  
\v 10 Náráwa málám kuk watá kung nini Jesu yot átninggiuráng watá pahán yáni márapmá narángga kutang átkuráng wa ing yánuk,  
\v 11 “Jesu ku son tárutak, no há káet,” ingga yánuk, enendu watán me wawu kusák ingga naruráng.   
\p
\v 12 Kulá máriya ku Jesu yá málámbán tombong háranan ámna yará yá Jerusalem sangga kálu hára kungga átnárán tárák kámá hálengga watán káin tunggafeng yámuk.  
\v 13 Wáina kangga ámna yará watá son áwáng wáina káemát ingga nuknuk yándi wa yánumálák, enendu watán me wa kusák kon ingga naruráng.   
\p
\v 14 Máriya ku Jesu yá disaepelná 11 dá sungngi nangga átnárát watán káin tunggafeng yámángga, naráng hákhátik yáni káto muná hang kámutang son tárurán há káemán ingga yánát kusák ingga naruráng wata me táng yámuk.   
\p
\v 15 Málám ing yánuk, “Kuineráng watá kungga káwakngá káwakngá erek ingmen kung hálingga ámna náráwa erek ingmen me pingnga álosim ná yánángga kuineráng.  
\v 16 Ámna náráwa niyá nákka naráng háting namángga umi kuhinek wawu Ánutu yá son tán málámbán pingnga hálinek. Iná niyá nákka ma naráng háting namindák wawu Ánutu yá isurán átkuku wa ma táindák.  
\v 17 Kulá Ánutu ya naráng háting mángga átneráng wawu tárák ing tát kápineráng: Nák kutna hára iruk wáik yásut yámángguineráng, me nukngá kámá ma narená wa álo me tángguineráng,  
\v 18 kunap ket yáni yá ihángguineráng, náut kámá ámna iháng lem tátáyan náineráng enendu watá ma iháng lem táindák, hang ket yáni yá ilalák mara ihánggápát ilalák ká álo háleng yámángguinek.”   
\p
\v 19 Táwi Jesu yá me wa yánáng hálingga árán du Ánutu yá tángga árángga alek káin kungga ketná álák kálu ting san putung átkoek.\fig Táwi Jesu yá árángga alek káin kuk|alt="The Lord Jesus went up to heaven" src="CN01883C.TIF" size="col" copy="DCCook" ref="16.19" \fig*  
\v 20 Kulá wahára átang gu disaepel yá hangga itná itná erek ingmen kungga me pingnga álosim wa yánángga kuráng. Táwi málámbá disaepel yot átang háláng yámángga me menggiuráng wa táng káto táng yámámáya ket tárák hulá hulá wata ket yáni hárá tánggiuk.