\id LUK - Nukna \h Luk \toc3 Lk \toc1 Luk \toc2 Luk \mt1 Luk ká Ánutu yan me pingnga uyiuk \c 1 \s1 Luk ká me pingnga ná uyingga Tiofilas yan san kung muk \p \v 1 Ámna táup pá yon tárák ka Ánutu yá yáup rina táuk watán me pingnga uyiuráng watá áwáng rám nahára páliná yá hiták tunggafen kanggoemán. \v 2 Hulátingga hánám niyá rahán yáni yá kangga Ánutu yan me watán yáup nangge hálengga áturáng watá yon meng isurát áwángga nándán káin áwuk wanyon uyiuráng. \v 3 Wáina kangga ku na hulátingga kándáng hánám yánáng sulingga narut ná wa, álo kámá ku no hányon uyin ingga narángga ku wa táng tombong hára tingga, ámna hulá Tiofilas, kákkán da uying kamet. \v 4 Wa kangga ku me rina narulák wawu pálipuk ingga narinelák. \s1 Jon Umi Kuháng Yámámá yá tunggafeinek ingga angelo yá Sekaraia inuk \p \v 5 Judia yan king kutná Herot watán rám hára pris káman kutná Sekaraia wawu pris Abiya watán tombong háranan, iná áwáná Elisabet wawu Aron dán tombong háranan. \v 6 Yándi wu Ánutu rahálá hára kándáng hánám wa átnándamálák, me Táwi yan meng rákit mená rina átaráng wa kándáng hánám isutnándamálák. \v 7 Enendu nangge yándi wu muná. Elisabet wawu náráwa kátoná hálendu nangge ma iháng tingngátak, wata ku yayará hánámá átang kungga ku há tátáwi háliumálák. \p \v 8 Rám káman Sekaraia yan tombong gá pris yáup tátáya kuráng ngáyá ku Sekaraia málám Ánutu rahálá hára átang yáup táuk. \v 9 Kulá pris yá kakarák káman satu\f + \fr 1:9 \ft Pris yá kakarák satu ina wa tángngátaráng watá ku ámna táng tunggap tátáya. Wáina tátne ku Ánutu málámbáyon ámna táng tunggap táik ingga narángga tángngátaráng.\f* wa tát Ánutu yá wahára kungga Sekaraia táng tunggap tán du Táwi yan it káungá hánám kinan hangga towet mungnganá kikiná sinek ka. \v 10 Towet sisi rám wahára wu ámna náráwa táup hánám watá Táwi yan it káungá hánám kep káin urum átang sáponga tángga áturáng. \p \v 11 Rám wahára ku Táwi yan angelo yá tunggafeng mángga towet sisiyan tingnaknak tákto ket álák kálu hetang átuk. \v 12 Wáina kangga Sekaraia málám ikik ingmen hárámutang pikpito hánám naruk, \v 13 enendu angelo yá ing inuk, “Sekaraia, ma pitáindalák. Ánutu yá kákkán sáponga wawu há naruk. Áwáka Elisabet wawu nanggeka ámnaná táinek, wata kutná ku Jon mantáinelák. \v 14 Watá ku pahála táng láláp tán álo kámá hánám narángga heronge háleinelák, iná ámna náráwa táup hánám watá Jon dá tunggafeinek wata heronge táineráng, \v 15 náuta Táwi rahálá hára wu Jon kutná yá táwi hánám háleinek. Watá wáin me umi káto nukngá átaráng wa ma nang kuindák, iná nangge wawu manyon tunggafená mam kinan átnek waháranyon Iruk Káungá watá watyot átnek. \v 16 Watá tán Israel nan ámna náráwa táup hánám watá pahán yáni hurik tángga Táwi yáni Ánutu yan káin kuineráng. \v 17 Watá Elaija yan tárák me háláng wa tángga watá kálak áwán du Táwi yá áwinek. Wáina tán du nanan yáni yan pahán wa táng hurik tán nángánangge yáni ya pahán yámineráng, me milun yayali ámna náráwa watá nanará álosim tángga ámna náráwa kándáng hálineráng, hang ámna náráwa tiyawing yámán Táwi ya háleng mineráng.” \p \v 18 Wáina inán Sekaraia yá angelo wa inuk, “No rina tángga ku kákkán me ná pálipuk ingga narinet? Nawu tátáwi hánám me áwána wu wáinanyon tátáwi yon.” \p \v 19 Kulá angelo yá inuk, “Nák ku Gabriel. Ánutu kondolá hára hetang átnándat wa suring namán me pingnga álosim ná kák kakanáya áwet. \v 20 Wata kula wu me ma me táená árátá kungga rám rina hára me kanet náta páliná yá tunggafeinek, náuta ko nákkán me ná pálipuk ingga ma narálák wata, me náwu pálipuk hánám há tunggafeinek rámá wu Ánutu yá narek hára wa,” ingga inuk. \p \v 21 Iná ámna náráwa yá ku Sekaraia ya hálengga átang gu narángpak tángga átkiuráng rina tángga ku Táwi yan it káungá hánám kinan rám hásák átkoek ingga. \v 22 Wáina átang áwáng kep káin háuk wahára káuráng gu ma kápáng mená ket tárák re tángga átuk, wáina hálendu it káungá kinan káin tárák kámá káek ingga naruráng. \p \v 23 Wáina re átang kungga watá yáup tátá watá sálikngin du hangga itná ya kuk. \v 24 Wata sárummá káin átang árongga áwáná Elisabet tu kawilá átuk hálendu yap 5 wata kinan wawu kilakngá re átkiuk. \v 25 Iná Elisabet tá ku miuk, “Táwi yá yon men du nátá tunggafeng namek. Málámbá pahán láláp namán ámna náráwa rahán yáni hára reprepmá watá sáliknging namek.” \s1 Angelo yá Jesu nangge yá tunggafeinek ingga Maria inuk \p \v 26 Elisabet tá kawin yap 6 há árán du Ánutu yá angelo Gabriel wa suring mán ále Galili kinan it Nasaret wakáin kuk, \v 27 wawu kungga náráwa máto hurup hánám káman kutná Maria watán káin kuk. Iná náráwa máto wawu ámna kutná Josep wa tátáya pingnganá meng sat árán, ámna wawu Dewit tán tombong háranan. \v 28 Angelo Gabriel watá Maria yan káin kungga ku inuk, “Káe álo, náráwa kák, kák ku Táwi yá kákkot átang pahán kamek.” \fig Angelo Gabriel watá Maria inuk, “Ma pitáindalák”|alt="Gabriel appears to Mary" src="CN01606b.tif" size="col" loc="1.28-38" copy="Cook" ref="1.28" \fig* \p \v 29 Wáina inán narángga Maria yá hárámutang narángpak tángga ing naruk, “Me náwu rina hánám?” \v 30 Wáina tán kangga angelo yá inuk, “Maria, ma pitáindalák. Ánutu yá pahán álosim kák ka naráng kamek. \v 31 Narelák, kák ku kawila átang nangge ámnaná táng tinelák, wata kutná wu Jesu ing mantáinelák. \v 32 Watá kutná yá táwi hánám hálengga kungga árán du Ánutu yá kut ing iminek, Ánutu Árená Hánám wata Nanggená. Táwi Ánutu málámbá táng táwiná Dewit tá kut táuk kut wáinanyon wa imán \v 33 watá wu Jekop pán tombong gán king hálengga rámá rámá átang kungga ámna náráwa pin yáni tátáyan háláng wa tángga átang kung kuinek.” \p \v 34 Wáina inán Maria yá inuk, “Rina tángga ku wáina tunggafeinek? Nák ku máto hurup hánám átat.” \p \v 35 Wáina inán angelo yá inuk, “Iruk Káungá watá kákkán káin áwán du Ánutu Árená Hánám watán háláng watá kák keháng támorán du rongrongngá káungá hánám máriya tunggafeinek wawu Ánutu Nanggená ing mantáng mineráng. \v 36 Wáinanyon Elisabet sipya kátu wawu náráwa kátoná nangge ma tátáyan tátáwi watá kawilá árán yap 6 hálengga átak wawu nangge ámnaná táng tinek. \v 37 Ánutu yá náut kámá káman ma tátáyan kámá ma árak.” \p \v 38 Wáina inán Maria yá inuk, “Nák ku Táwi yan yáup náráwa. Nák hára rina tunggafefeya melák wawu wáina álo tunggafeinek,” ingga inán du angelo yá sangga kuk. \s1 Maria yá Elisabet kakaya kuk \p \v 39 Rám wahára Maria yá sopmuná ingmen tiyawingga it káman Judia ále káin ále yáilá isikikimo átaráng wakáin kuk \v 40 ngáyá kung Sekaraia yan it kinan hangga heronge me Elisabet inuk. \v 41 Wáina inán Elisabet tá Maria yan me wa naruk waháranyon nangge kawin kinan átuk watá háták árángga han du Elisabet wawu Iruk Káungá watá áwáng ep táuk. \v 42 Wáina tán du hahatingga hánám mantáuk, “Táwi yá álo kámá hánám keháng tolingga kuram kák kamuk watá kuram náráwa kámá yámuk wa iháng hátek, me nangge táinelák wawu kuram hányon imuk! \v 43 Enendu nák ku rinaná hálendu Táwina wata maming gá nákkán káin áwek? \v 44 Rám ko heronge me nanelák watá kung kárámanna káin háek waháranyon nangge kawinna kinan watá heronge tángga háták árángga háek. \v 45 Táwi yá wáina tunggafeinek ingga kanán pálipuk ingga narulák, wata ku kákkán káin kuram bá kuinek!” \s1 Maria yan kap \p \v 46 Maria yá ing miuk, \q1 “Pahánna yá Táwi kutná meng tárut táet, \q2 \v 47 iná irukna yá ku Ánutu háláng nanamá wata heronge táng mek, \q1 \v 48 náuta nák ku ále hánám ina \q2 enendu yáup náráwaná nák, málámbá neháng toktolik tángngátak. \q1 Rám inggálu me máriya átang kuinek kálu ámna náráwa kámuk ká, \q2 ‘Ánutu yá kuram álosim wáina táng muk,’ ingga mengguineráng, \q1 \v 49 náuta Ánutu Ulihálángngá Pálak watá kutná táwi hánám nákka táng namek. \q2 Kutná watá káungá hánám átang kuinek. \q1 \v 50 Watán ukuro watá kung nini wata naráng háting mángga átaráng watyot átnek, \q2 ámna náráwa rám nahára átaráng me ámna náráwa máriya tunggafengga áruineráng. \q1 \v 51 Ketná yá yáup tátáwi hánám wa tángga, \q2 ámna niyá nák ku árená ingga átnándaráng wa iháng hánghánáng tán káman káman táuráng. \q1 \v 52 Watá king tátáwi wa iháng hang tingga \q2 ámna kut yáni muná wa ihángngáráng tiuk. \q1 \v 53 Ámna niyá háing yámán áturáng wa kutná kutná álosim sing yámán nangga kawin yáni háhátiuk, \q2 iná niyá kutná kutná yáni pálak áturáng wawu yásurán hangga hánámá há yáni kuráng. \q1 \v 54-55 Ánutu yá táwi ilom náni me rina yánuk wa isutang \q2 yáup nángánanggená Israel nán háláng námuk, \q1 me pahán káman mená rina miuk wa naráng hátingga \q1 Abraham bot ráulaná nán urák náni naruk.” \m Maria yá me wáina meng háliuk. \p \v 56 Maria málám Elisabet yot yap kaláhu náut wáina átang sangga ku son itná hulá ya kuk. \s1 Jon Umi Kuháng Yámámá watá tunggafiuk \p \v 57 Kulá Elisabet tá nangge tátáyan rámá yá há áwán du nanggená ámnaná táng tiuk. \v 58 Elisabet tán it hulá me sipmá kátu watá Táwi yá pahán ukuro táwi hánám wáina naráng mek ingga pingnga naruráng hára ku kámuk áwáng háláng imángga wata herongená táuráng. \p \v 59 Yáni wu árát kungga rám 8 hálendu kepmá mamaráya áwuráng ngáyá ku áwáng nangge wata kutná wu Sekaraia naning kutná wanyon imánin ingga táuráng, \v 60 enendu maming gá ing yánuk, “Muná! Kutná ku Jon mantáinemán.” \p \v 61 Wáina men nuknukngá watá inuráng, “Náula yot sándán hun me tombong háranan káman da kut ná kámá wáina muná.” \p \v 62 Wáina hálendu son naning ga ket tárák táng muráng, nangge wata kutná wa ni ing meinek ingga. \v 63 Kulá naning málám árong náut kámá káman kolem uyiyiyan da yánán táng imát uyiuk ku, “Kutná wu Jon,” ingga uyin kangga hárámutang nangnga yáni háuk. \fig Sekaraia káling Elisabet|alt="Zechariah and Elizabeth" src="CN01604b.tif" size="col" copy="Cook" ref="1.63" \fig* \v 64 Waháranyon du son mená me tángga Ánutu kutná meng tárut táuk. \v 65 Wáina tán kangga ku itná hulá watá nangnga yáni han pahán yáni kinan pikpiták táuráng, hang waháranyon pingnga watá ále yáilá isikikimo Judia kinan erek kung hálin narángga wáina wáina ingga mengga narángga kuráng. \v 66 Kulá ámna náráwa niyá pingnga wa naruráng watá ku hárámutang nanará yáup táwi tángga ku yáni meme táuráng, “Nangge wawu máriya ámna rinaná hánám háleinek?” Táwi yan háláng watá watyot átuk, wata ku wáina miuráng. \s1 Sekaraia yan kap \p \v 67 Kulá Iruk Káungá watá nangge wata naning Sekaraia hára ep táwi tán du watá profet me ing miuk, \q1 \v 68 “Táwi Israel yan Ánutu wata kutná meng tárut tánin, \q2 náuta watá áwáng ámna náráwaná son há ihinek. \q1 \v 69 Yáup nanggená Dewit tán tombong hára kungga ku \q2 ámna hánghálángngá táwi káman háláng nánámáyan da námuk, \q1 \v 70 wawu uláp profet káungá milun yáni hára me miuk wanyon isutang háláng námángga kuinek. \q1 \v 71 Káyam ket yáni hára me rendá pahán ma námáráng \q2 wata ket yáni hára son há náhinek, \q1 \v 72 wawu uláp tátáwi náni urák yáni narángga \q2 pahán káman mená káungá hánám tiuk wa naráng hátingga isutang átkoek. \q1 \v 73 Me káto hánám málámba kutná háranyon mengga táwi náni Abraham inuk, \q1 \v 74-75 wawu káyam ket yáni háranan son nánáháya, \q2 wáina tán du nándá rámá rámá málámba rahálá hára rongrongngá kándáng re átang \q2 watán yáup tátáya, narángpak me pikpiták tángga átnát ta muná. \b \q1 \v 76 “Iná nanggena kák ku máriya Ánutu Árená Hánám watán profet ing mantáng kamineráng, \q2 náuta ko kálak kungga ku Táwi yan kálu sareng mángga kuinelák. \q1 \v 77 Ko kátu náni sasa wahára kungga \q2 son náhinek ingga nanará wa metá narinemán, \q1 \v 78 náuta Ánutu yá pahán yot ukuro naráng námángngátak, \q2 wáina wata ku alek káin káe yá áráng hengga yamá wa man káwak káin nándán da háinek. \q1 \v 79 Yamá wa háinek wawu hang niyá páyung hára me kátkámut tán yongnga hára átaráng \q2 wa átkuku yan kálu yálen wa isutang kuineráng.” \m Sekaraia yá profet me wáina meng háliuk. \p \v 80 Kulá máriya ku nangge watá tihangga iruk hára káto hálengga kuk ngáyá ále komkomá ámálum re káin wa átkiuk. Átang kungga rámá hálendu áwángga Israel rahán yáni hára hiták háliuk. \c 2 \s1 Jesu nangge yá tunggafiuk \p \v 1-3 Rám wahára it yáilá Rom watá ále káwak pin yáni tángga áturáng, me Kuirinius yá provins Siria yan kawana átuk. Wata kinan Sisa\f + \fr 2:1-3 \ft Kut Sisa wawu ámna nangge kutná muná, ináku me King wáinanyon du Rom me kálu.\f* Ogastas yá meng rákit me káman tiuk wawu ing, ámna náráwa kut yáni erek hánám wa uying hálineráng, wáina hálendu ámna náráwa yá it yáni hulá hánám káin kung árát tu kut yáni iháháya miuk. Wawu Rom bá hulátingga hánám ámna náráwa kut yáni uyiuráng. \p \v 4 Kulá Josep wawu hunná wu Dewit háranan itná hulá Betlehem, wáina wata ku it Nasaret ále Galili káin átuk wa sangga it Betlehem ále Judia ya kuk. \v 5 Josep málám kukuya ku árong Maria áwáná ya tátáya pingnganá há ináng sat átuk watyot kumálák. Iná Maria wawu kawilá pálak. \v 6 Kulá rám kung Betlehem káin átumálák wahára wu Maria yá nangge tátá rámá yá áwán, \v 7 nangge yáilá táng tiuk wawu nangge ámnaná. Málám nangge tángga táng lap kuliná yá támotang táng bulmakau yá sungi náená rápmám wata kinan ting san átuk, náuta lombu it wawu há tuwaturáng. \s1 Angelo yá sipsip pin yáni tátáyan káin tunggafiuráng \p \v 8 Kulá ore waháranyon du sipsip pin yáni tátá wawu it Betlehem tangtang káin yáungán sipsip yáni pin yáni tángga átkiuráng. \v 9 Kimo átang káuráng gu Táwi yan angelo yá tunggafiuk wahára wu Táwi yamá yá yáni yot iháng támotang árán kangga pikpito táwi hánám narángngárát tu \v 10 angelo yá yánuk, “Ma pitáindaráng. No me pingnga álosim tángga áwet. Ámna náráwa kámuk hánám bá pingnga ná narángga ku heronge táwi hánám táineráng. \v 11 Kula Dewit tán it káin náráwa káman dá nangge táng tek. Nangge watá wu máriya sán kámuk háláng sáminek, wawu Táwi, ámna náráwaná son iháháya háek. \v 12 Iná tárák ku ing káineráng, nangge káman lap kuliná yá támotang táng bulmakau yá sungi náená rápmám wata kinan ting sat átnek.” \p \v 13 Wáina meng hálin waháranyon angelo alek káinnan tombong hásák ká yon hang sengsáráp tit kámuk Ánutu kutná ing meng tárut táuráng, \q1 \v 14 “Ánutu Árená Hánám, kutná meng tárut tánin, \q2 iná káwak káin ámna náráwa nini Ánutu yá pahán yámán átaráng watá pahán láláp átneráng.” \p \v 15 Kulá angelo watá yápmangga alek káin kut tu sipsip pin yáni tátá watá yáni meme tángga ing miuráng, “Betlehem káin kungga náutá tunggafek ngáya Táwi yá nánek wata kanin.” \p \v 16 Ing mengga sopmuná ingmen hangga kungga suling kung káuráng gu Maria káling Josep pot nangge wawu bulmakau yá sungi náená rápmám wata kinan pándák ting san árán. \fig Sipsip pin yáni tátá watá Jesu nangge káuráng|alt="The shepherds saw the baby Jesus" src="CN01625b.tif" size="col" copy="Cook" ref="2.16" \fig* \v 17 Yáni wu kung há kangga sangga ku nangge wata angelo yá rina yánuk wa meng isurát kuk, \v 18 iná ámna náráwa niyá sipsip pin yáni tátá yá me wa met naruráng watá ku hárámutang nangnga yáni háuk. \v 19 Iná Maria yá ku me, me tárák rina rina nangge watán kálu tunggafiuk wa erek iháng pahálá káin tingga ku naráng hátingga átkiuk. \v 20 Kulá sipsip pin yáni tátá yáni wu angelo yá me rina yánán naruráng wa isutang kung rahán yáni yá wáina hánám há kangga ku Ánutu ya heronge táng máng táng máng son kuráng. \s1 Jesu nangge tángga Táwi yan it káungá hánám káin kuráng \p \v 21 Jesu yá tunggafengga rám 8 árán du kepmá marángga ku kut Jesu wa imuráng. Kut wawu huphuráp ma tunggafená árán yon angelo yá Maria há inuk. \p \v 22 Kulá Moses yan meng rákit me wa isutang rám rina átang Táwi rahálá hára rongrongngá háháleya tená watá sálikngin du Josep káling Maria yá Jesu nangge wa tángga Jerusalem káin Táwi imámáya kumálák. \v 23 Wa kumálák wawu Táwi yan meng rákit me ing uyená wa isutang, “Nangge ámnaná hulátingga hánám náráwa káman dá táng tinek wawu táng Táwi yan pingnga tineráng.”\f + \fr 2:23 \ft Son Iháhá 13.2,12\f* \v 24 Hang Táwi yan meng rákit me ing uyená, “iráp balu yará me kámut máto yará waháranan yará,”\f + \fr 2:24 \ft Pris Yáup 12.8\f* iháháya mená wa isutang iráp yará yot ihángga Táwi ya taha ting mámáya kumálák. \p \v 25 Iná Jerusalem káin ámna káman wakáin átnándak wawu kutná ku Simion. Ámna wawu kándáng hánám átang rámá rámá Táwi yot ronrosin hánám árán Iruk Káungá watá watyot átnándak. Simion wawu Ánutu yá Israel pahán láláp yáyámáya miuk wata hálengga átnándak. \v 26 Iruk Káungá watá há inuk, “Kák ku ma kámurená átang Táwi yá ámna náráwaná son iháháya ámna san áwáwáya miuk wa há káinelák.” \p \v 27 Kulá Iruk Káungá watá engorán málám kungga Táwi yan it káungá hánám kumbiná wata kinan kung háuk. Rám Jesu naning maming gá meng rákit me yá rina mek wa tátáya tángga áwán, \v 28 Simion málám árong nangge wa táng poláng mángga átang Ánutu kutná ing meng tárut táuk, \q1 \v 29 “Táwi, nák ku yáup nanggeka. \q2 Uláp miulák wáina nepmatá no kung pahán láláp hára átang kámutnet. \q1 \v 30 Ko kálu rina tángga son nánáháya táulák wawu na rahánna yá há káet. \q2 \v 31 Ko ámna náráwa rahán yáni táwi hára wa tiyawing námulák \q1 \v 32 wawu kup, kup watá yamá mangga Ánutu yan átkuku wa ámna náráwa káwak kámá káinnan wa yáleinek, \q2 me kákkán ámna náráwa hánám Israel wata kut yáni meng tárut táinek.” \p \v 33 Wáina men narángga nangge wata naning maming gá hárámutang nangnga yándi háuk, \v 34 enendu Simion dá kuram táng yámángga sangga nangge wata maming Maria inuk, “Ánutu yá nangge ná táng tunggap táuk watá tán Israel nan táup hánám naráng hákhátik yáni muná átaráng watá háineráng, hang táup hánám naráng hákhátik yáni pálak watá árángga kung átneráng. Iná nangge wahára ku Ánutu yan tárák watá wahára árán kangga ámna náráwa táup hánám watá meng mineráng. \v 35 Wáina wata ku ámna táup hánám watán pahán káin kilak árená wa táng hiták tit, kawu kápik ká pahála káin keháng topmet ina narinelák,” ingga inuk. \p \v 36-37 Kulá profet náráwa káman átkiuk kutná wu Ana wawu Fanuel uriwa Aser yan tombong háranan. Iná málám bu náulá yot ket tántán tángga yara 7 rewe átang náulá yá kámurán du náráwa kawát átang kungga tátáwi hánám háliuk wawu yaraná 84. Málám bu Táwi yan it káungá hánám ma sangngátak, káen yáungán Táwi ináng sákngingga átnándak. Iná rám kámá ku sungi sangga sáponga tángtáng tángngátak. \v 38 Rám waháranyon hánám hiták áwáng hengga Ánutu ya heronge táng mángga ku ámna náráwa Jerusalem hára Ánutu yá háláng námik ingga hálengga áturáng wa nangge wata yánángga kuk. \p \v 39 Kulá Josep káling Maria yá Táwi yan meng rákit me yá rina tátáya mená wa erek táng hálingga ku son hurik tángga ále Galili káin it yáni Nasaret ta kuráng. \v 40 Iná nangge watá ku hánghálángngá tingtihang nanaráná yá álosim hánám hálengga árán, Ánutu yá kuram táng mángga kungga átuk. \s1 Nangge máto Jesu watá Táwi yan it káungá hánám káin kuk \p \v 41 Yaraná yaraná wu Jesu naning maming gu Jerusalem káin rám táwi Angelo yá Iháng Hátiuk\f + \fr 2:41 \ft Rám wawu Ánutu yá Isip káin Israel ámna náráwa son iháháya angelo yá áwáng Israel nángánangge yáni iháng hátingga Isip nángánangge yáni ráháng kátkámut táuk wata naráng hátingngátaráng.\f* wa kakaya kungngátamálák. \v 42 Hang Jesu wawu yaraná 12 hálengga átuk wahára wu kálu rina isutnándaráng wanyon isutang Jerusalem káin rám yáni táwi wa kakaya kuráng. \v 43 Rám táwi watá sálikngiuk wahára wu nangge máto Jesu wawu Jerusalem káin há árán naning maming gu wáina ingga ma narená sangga kumálák. \v 44 Yándi wu nuknuk yáni watyot há koeráng ingga narángga ku káe káman wa há kuráng ngáyá ku sip yáni kátu me nuknuk yáni watyot áweráng ingga wata orek yáni káin wa táng sulingga kumálák. \v 45 Yándi wu táng sulin men du son kungga Jerusalem káin sulindin ingga wakáin kumálák. \v 46 Kulá yándi wu sulingga átkun rám kaláhu hálendu kungga káumálák ku nangge yándi Jesu wu Táwi yan it káungá hánám kumbiná kinan káin wa tiksa orek yáni káin putung átang me met narángga son yánáng sulingga árán, \v 47 ámna wahára áturáng watá watán me wa narángga hárámuturáng, náuta nanaráná me, me táng hurik táng yámángga átuk wa kangga. \fig Tiksa yá Jesu yan nanará álosim wa kangga hárámuturáng|alt="The teachers were amazed at Jesus’ knowledge" src="CN01648B.tif" size="span" loc="2.46-47" copy="Cook" ref="2.47" \fig* \v 48 Kulá naning maming gá káumálák hára wu nangnga yándi han maming gá inuk, “Nanggena, náuta ket wáina nálelák? Nanya yot nátá kák ka narángpak tángga suling kamángga átninggoemát.” \p \v 49 Ing inán Jesu yá ing yánuk, “Sándu náuta wu nák ka suling namángga átninggoemálák? Álo kámá ku no Nanna yan it káin átnet wa naremálák me muná?” \v 50 Wáina yánuk enendu naning maming gá wáina ta nánek ingga wu ma naráng rákit táumálák. \p \v 51 Kulá wahára átang gu naning maming got Nasaret káin kuráng ngáyá ku milun susuwá re táng yámángga átninggiuk, iná maming gu me, me tárák rina rina tunggafiuk wa iháng pahálá káin tingga ku naráng hátingga átkiuk. \v 52 Iná Jesu málám bu táwi hángháleng nanaráná yá álo kámá hánám háliuk. Ánutu yá wa kan álo kámá hánám háliuk, wáinanyon ámna náráwa yá kat álo kámá yon háliuk. \c 3 \s1 Jon Umi Kuháng Yámámá yá Jesu yan kálu sariuk \r (Mat 3.1-12; Mak 1.1-8; Jon 1.19-28) \p \v 1 Sisa Taiberius yá Rom bán king hálengga yara 15 átuk wahára wu Pontius Pailat tá provins Judia yan kawana árán, Herot tá distrik Galili pinná tán kulaná Filip pá distrik Ituria yot Trakonitis pin yándi tán du Lisanias yá distrik Abilene pinná táuk. \v 2 Kulá Anas káling Kaiafas yá ku pris yáin yáni ya átumálák, wahára ku Sekaraia nanggená Jon wawu ále komkomá ámálum re káin wa árán Ánutu yá áwáng málámbán me wa wakáin Jon inuk. \fig Jon dá ále komkomá ámálum re káin átuk|alt="Jon was in the desert" src="CN01651B.tif" size="col" copy="Cook" ref="3.2" \fig* \v 3 Inán hangga kuk watá kungga Jodan umi tangtang káin áturáng wa yánuk, “Sándá pahán hurik tángga áwáng umi kuhát tu Ánutu yá mukmuro sáni wa yawonek.” \v 4 Kálu wa tunggafiuk wawu profet Aisaia yá Ánutu yan me ing uyiuk wa isutang: \q1 “Man dá ále komkomá páliná muná káin ing mantáinek, \q1 ‘Táwi yan kálu tiyawineráng, \q2 kálu kándáng hánám táng toling mineráng. \q1 \v 5 Ále pahálá átaráng wa erek ingmen molát tuwarát, \q2 ále yáilá me ále kangkandángngá átaráng wa erek ingmen ping yanyawon táineráng. \q1 Kálu tulátulá árená wa tát kándáng re hálet, \q2 kálu wáik wa táng toktolik tát kándáng re hálineráng. \q1 \v 6 Wáina hálendu ámna náráwa kámuk hánám watá Ánutu yá son ihinek wa hiták káineráng,’”\f + \fr 3:6 \ft Aisaia 40.3-5\f* ingga wáina uyiuk. \p \v 7 Kulá Jon dá ámna náráwa káwan táwi umi kuháng námik ingga áwuráng wa yánuk, “Sán kunap wáik nángánangge, Ánutu yá pahán káráp táng sámángga sáháng lem táinek. Niyá sánán pitángga kungga rám wáik sándán káin tunggafein ingga táek wa táng háhátiya táeráng? \v 8 Sándá pálipuk pahán hurik hánám táeráng hálendu tirik tárák sáni watá meinek. Hang sáni ya mengga, ‘Nándu Abraham e ilommá,’ ingga ma meindaráng. No ing sánin, Ánutu yá sup ná átaráng háranan men álo Abraham e ilommá háleineráng. \v 9 Káráwasi wu káráp hulá káin há átak. Káráp retá páliná kándáng ma sáindák wawu marángga táng káráp lánggop kinan san kuinek.” \p \v 10 Wáina yánán ámna náráwa watá inuráng, “Iná nándu rina táinemán?” \p \v 11 Wáina inát tu Jon dá yánuk, “Ámna káman dá siot ná yará pálak árán du káman táng ni siot ná muná wa iminek, hang niyá sunginá pálak hálendu wáinanyon táinek,” ingga yánuk. \p \v 12 Hang takis iháhá ámna kámá hányon umi kuháng námik ingga áwuráng watá inuráng, “Tiksa, nándu rina táinemán?” \p \v 13 Ing inát Jon dá yánuk, “Takis sup ihinán du kapman dá rina iháháya mená wáina re ihineráng,” ingga yánuk. \p \v 14 Kulá tewe ámna yá hányon inuráng, “Iná nándu rina táinemán?” \p Wáina inát watá yánuk, “Ámna nukngá iháng piták tángga sup yáni manek ma iháng yámindaráng, me kámá ya me kusák hára ma meng yámindaráng. Sup rina sáháng yunggoeráng wawu sáni wu tárák hára álo ingga narineráng,” ingga yánuk. \p \v 15 Ámna náráwa yá ále wa tán kangga pahán yáni tárurán nanará yáup táuráng, “Jon wawu ámna Ánutu yan ámna náráwa son iháhá wa hám,” ingga miuráng. \v 16 Iná Jon dá ku yánuk, “No ku umi yá kuháng sámet, iná káman máriya áwinek wata hálángngá wu nák neháng hátek, hang ámna wáik nák ina tá watán sendol páupmá yayaliyan tárák muná. Watá wu Iruk Káungá yot káráp lánggop pot kuháng sáminek. \v 17 Málám sarak tángga áwinek ngáyá áwáng wit horengga páliná álosim wa iháng itná kinan tingga kepmá wawu iháng káráp sásáliná muná hára wa sin rang hálineráng.” \v 18 Jon málám wáina yánángga me kámá yot me pingnga álosim watyot yánángga pahán yáni táng tárut táuk. \p \v 19 Rám káman Jon málám kapman dán ámna yáilá káman Herot wa me táng muk, náuta kulaná ya áwáná Herodias táuk, me kálu kandák nukngá kámá hányon átmeráng wata ingga. \v 20 Wata me táng mán du Herot tá kandákngá nukngá waháranyon sengsáráp tiuk wawu Jon táng kalabus it kinan tingga kálu káto táng muk. \s1 Jon dá Jesu umi kuháng muk \r (Mat 1.1-17; 3.13-17; Mak 1.9-11) \p \v 21 Kulá Jon dá ámna náráwa kámuk hánám umi kuháng yámuk waháranyon du Jesu ya umi hányon kuháng muk. Wáina kuháng mán du Jesu málám sáponga tángga átnárán waháranyon alek ká ang tán, \v 22 Iruk Káungá watá hang málám hára ep tángga árán káuráng wawu iráp tánarám ina. Kulá waháranyon me káman alek kálu wáina háuk, “Kák ku nák Nanggena. No kák ka kikiná hánám naret. No kák ka pahánna álosim hánám naret.” \fig Iruk Káungá watá hang Jesu hára ep tángga árán káuráng wawu iráp tánarám ina|alt="The Holy Spirit came down on Jesus in the form of a dove" src="CN01656b.TIF" size="span" loc="3.21-22" copy="Cook" ref="3.22" \fig* \p \v 23 Rám wahára wu Jesu málám bu yaraná 30 hám wáina hálengga árán miti yáup hulátiuk. Kulá ámna náráwa yá ku Josep nanggená ingga káuráng, \q1 iná Josep wawu Heli nanggená, \v 24 iná Heli wawu Matat nanggená, \q1 iná Matat wawu Liwai nanggená, iná Liwai wawu Melki nanggená, \q1 iná Melki wawu Janai nanggená, iná Janai wawu Josep nanggená, \q1 \v 25 iná Josep wawu Matatias nanggená, iná Matatias wawu Amos nanggená, \q1 iná Amos wawu Nahum nanggená, iná Nahum wawu Esli nanggená, \q1 iná Esli wawu Nagai nanggená, \v 26 iná Nagai wawu Mat nanggená, \q1 iná Mat wawu Matatias nanggená, iná Matatias wawu Semen nanggená, \q1 iná Semen wawu Josek nanggená, iná Josek wawu Joda nanggená, \q1 \v 27 iná Joda wawu Joanan nanggená, iná Joanan wawu Resa nanggená, \q1 iná Resa wawu Serubabel nanggená, iná Serubabel wawu Sealtiel nanggená, \q1 iná Sealtiel wawu Neri nanggená, \v 28 iná Neri wawu Melki nanggená, \q1 iná Melki wawu Adi nanggená, iná Adi wawu Kosam nanggená, \q1 iná Kosam wawu Elmadam nanggená, iná Elmadam wawu Er nanggená, \q1 \v 29 iná Er wawu Josua nanggená, iná Josua wawu Eliesa nanggená, \q1 iná Eliesa wawu Jorim nanggená, iná Jorim wawu Matat nanggená, \q1 iná Matat wawu Liwai nanggená, \v 30 iná Liwai wawu Simion nanggená, \q1 iná Simion wawu Juda nanggená, iná Juda wawu Josep nanggená, \q1 iná Josep wawu Jonam nanggená, iná Jonam wawu Eliakim nanggená, \q1 \v 31 iná Eliakim wawu Melea nanggená, iná Melea wawu Mena nanggená, \q1 iná Mena wawu Matata nanggená, iná Matata wawu Natan nanggená, \q1 iná Natan wawu Dewit nanggená, \v 32 iná Dewit wawu Jesi nanggená, \q1 iná Jesi wawu Obed nanggená, iná Obed wawu Boas nanggená, \q1 iná Boas wawu Salmon nanggená, iná Salmon wawu Nason nanggená, \q1 \v 33 iná Nason wawu Aminadap nanggená, iná Aminadap wawu Atmin nanggená, \q1 iná Atmin wawu Arni nanggená, iná Arni wawu Hesron nanggená, \q1 iná Hesron wawu Peres nanggená, iná Peres wawu Juda nanggená, \q1 \v 34 iná Juda wawu Jekop nanggená, iná Jekop wawu Aisak nanggená, \q1 iná Aisak wawu Abraham nanggená, iná Abraham wawu Tera nanggená, \q1 iná Tera wawu Nahor nanggená, \v 35 iná Nahor wawu Seruk nanggená, \q1 iná Seruk wawu Reu nanggená, iná Reu wawu Pelak nanggená, \q1 iná Pelak wawu Eber nanggená, iná Eber wawu Sela nanggená, \q1 \v 36 iná Sela wawu Kainan nanggená, iná Kainan wawu Arpaksat nanggená, \q1 iná Arpaksat wawu Siem nanggená, iná Siem wawu Noa nanggená, \q1 iná Noa wawu Lamek nanggená, \v 37 iná Lamek wawu Metusela nanggená, \q1 iná Metusela wawu Enok nanggená, iná Enok wawu Jaret nanggená, \q1 iná Jaret wawu Mahalalel nanggená, iná Mahalalel wawu Kenan nanggená, \q1 \v 38 iná Kenan wawu Enos nanggená, iná Enos wawu Set nanggená, \q1 iná Set wawu Adam nanggená, iná Adam wawu Ánutu nanggená. \c 4 \s1 Jesu yá ingirungngingi hára kuk \r (Mat 4.1-11; Mak 1.12-13) \p \v 1 Iruk Káungá yá Jesu hára hánghálángngá hánám ep tán málám Jodan umi wa sangga son hurik tángga kuk. Kulá Iruk Káungá yá engotang ále komkomá ámálum re káin kuk. \v 2 Jesu yá wakáin kung árán rám 40 wata kinan Satan dá áwáng ingirungngingga átuk. Rám ore wahára Jesu wawu sungi ma náená átkuk hálendu rám 40 wata sásáliná káin du táup hánám háing mángga átuk. \p \v 3 Kulá Satan dá wáina kangga ku áwáng inuk, “Pálipuk kák ku Ánutu Nanggená hálendu sup wa metá másáng háleik,” ingga inuk. \p \v 4 Enendu Jesu yá me táng hurik tángga ing inuk, “Me ing uyená átak, ‘Ámna náráwa wu sungi yá re háláng yámán ma átkuindáráng.’\f + \fr 4:4 \ft Meng Rákit 8.3\f*” \p \v 5 Wáina inán wahára átang gu Satan dá son Jesu engotang árángga kungga wakáin átang káwakngá káwakngá kámuk wa sokmuná hánám eliuk. \v 6 Wáina átang elen kan du inuk, “No háláng wa kame ko wa pin yáni tángga átang kutya árená hánám wáina átnelák. Ále kutná kutná wawu nákkán há háliuk, wata ku no ni imin ingga wawu iminet. \v 7 Wáina wata ku ko nák nanáng sákngitá ku no ále kutná kutná wa kaya kaminet.” \p \v 8 Wáina inán Jesu yá inuk, “Ánutu yan me ing uyená átak, ‘Táwika Ánutu káman re ináng sákngingga wata tárang káin átnelák.’\f + \fr 4:8 \ft Meng Rákit 6.13\f*” \p \v 9 Ingga wáina inán Satan dá Jesu engotang Jerusalem káin kuk ngáyá kung Táwi yan it káungá hásák hánám wata hungnganá káin san árán du inuk, “Pálipuk kák Ánutu Nanggená hálendu, nahára átang hitangga hang,\fig Táwi yan it káungá hásák hánám wata hungnganá|alt="The top of the very high temple of the Lord" src="LB00249B.TIF" size="col" copy="KnowlesBass" ref="4.9" \fig* \v 10 náuta Ánutu yan me ing uyená, \q1 ‘Málámbá angeloná yánán \q2 kándáng hánám pinya táineráng. \q1 \v 11 Watá ket torong kehát tu \q2 háramya káin sup pá ma kutnándák.’\f + \fr 4:11 \ft Kap 91.11-12\f*” \p \v 12 Wáina inán Jesu yá inuk, “Ánutu yan me yá ing mek, ‘Ko Táwi Ánutu ka wa táng ingirungngingi hára ma tindalák,’\f + \fr 4:12 \ft Meng Rákit 6.16\f*” ingga inuk. \p \v 13 Kulá Satan dá me wa mengga Jesu ingirungngin men du sangga rám nukngá ya háleng muk. \s1 Nasaret tá Jesu isurát kuk \r (Mat 4.12-17; 13.53-58; Mak 1.14-15; 6.1-6) \p \v 14 Jesu málám Iruk Káungá yan háláng hára Galili ále káin son kun, wáina áwek ingga kut pingnganá watá ále ore wakáin erek ingmen kung háliuk. \v 15 Málám miti itná wahára wahára me yánáng tolingga kun kangga ámna náráwa táup tái watá Jesu málámba kutná meng tárut tángga kuráng. \p \v 16 Wáina tángga árát tu Jesu málám bu it Nasaret káin kuk, iná Jesu wu huphuráp it wahára átang táwi háliuk. Sabat hára wu rámá rámá tángngátak wáina málám miti itná káin kung háuk ngáyá ku Ánutu yan me wa sángin ingga tárutuk. \v 17 Kulá yáni wu profet Aisaia yan papia táng imát málám wa kot kung me rina naruk wa uyená wa káuk: \q1 \v 18 “Táwi yan Iruk ká nákkot átak, \q2 náuta Táwi málámbá neháng tunggap tángga \q2 me pingnga álosim wa ámna náráwa ukuro átaráng wa yánánáya suring namuk. \q1 Hang ámna náráwa kalabus it kinan átaráng wa men along kukuya \q2 me rahán yáni wáik wa men rahán yáni yá álo háháleya, \q1 hang ámna nukngá yá iháng hang tingga iháng lem tánggoeráng wa háláng yámámáya, \q2 \v 19 hang ‘Táwi yá ámna náráwaná iháng álolo tátáyan rám hálek,’ ingga meng tunggap tátáya suring namuk.”\f + \fr 4:19 \ft Aisaia 61.1-2\f* \p \v 20 Wáina sánging hálingga Jesu málám papia wa táng pop tángga ámna papia pinná tátá wa imángga ku putung háuk. Iná ámna náráwa miti itná kinan áturáng watá rahán yáni wu Jesu hára re árát tu \v 21 ing yánuk, “Ánutu yan me sánge nareráng watá páliná kulapálik nahára páliná yá há tunggafek,” ingga yánuk. \p \v 22 Kulá wahára áturáng watá kámuk kutná meng tárut tángga me álolo sim táwi milunná káinnan háukngá naruráng wata hárámutang yáni meme táuráng, “Náwu Josep nanggená ingga há naremán watá ku rina tángga ku me táwi wáina wa mek?” \p \v 23 Wáina met Jesu yá yánuk, “Sándá ku nák ing hám naninderáng, ‘Dokta, ko kaya sutya kálak táng toling! It Kapaneam káin rina tátá pingngaka narumán, wáinanyon itya hulá hára ná táng.’” \p \v 24 Hang ing yánuk, “Pálipuk hánám ing sánin, profet káman itná hulá hánám watá ku pahán ma imángngátaráng. \v 25 No ing pálipuk sánin, Elaija yan rám hára wu Israel kinan náráwa kawát tu táup hánám wa áturáng. Rám wahára wu ále yá ma táená árán yara kaláhu yap 6 hálen káwak ketnán sungi yá kesák táwi háliuk. \v 26 Enendu wahára wu Ánutu yá Elaija suring mán Israel náráwa kawát káman dán káin ma kuk, ináku suring mán kawát káman it Sarepat, Saidon ále káin wa kuk. \v 27 Hang profet Elaisa yan rám hára wu Israel kinan ilalák lepra pálak ku táup hánám wa áturáng, enendu káman waháranan da sutná yá ma rongrongiuk, ináku káwak Siria nan ámna kutná Naman wata sutná yá re ku rongrongiuk.” \p \v 28 Wáina yánán narángga ámna náráwa miti itná kinan áturáng watá kámuk hánám kuk táwi táuráng. \fig Ámna náráwa yá Jesu yan me wa narángga kuk táwi táuráng|alt="The people heard Jesus’ talk and were very angry" src="CN01679B.TIF" size="span" copy="Cook" ref="4.28" \fig* \v 29 Yáni wu tárutang seng isutang táng uyingga it kep káin kuráng. It yáni wawu ále yáilá isikimo káman hára hálendu engot kung porá hára satne háik ingga táuráng. \v 30 Enendu málám orek yáni hára wa yolopon kungga háná kuk. \s1 Jesu yá iruk wáik isutuk \r (Mak 1.21-28) \p \v 31 Jesu málám kuk ngáyá kungga ále Galili kinan it Kapaneam wakáin háuk ngáyá Sabat hára wu ámna náráwa Táwi yan me yánáng tolingga árán \v 32 ámna náráwa yá káuráng gu ámna kutná pálak me hálángngá pálak ká ina yánángga árán narángga wata hárámuturáng. \p \v 33 Kulá miti itná kinan ámna káman iruk wáik ká ep táená watá átang hahatingga hánám ing mantáuk, \v 34 “Hae! Jesu Nasaret nan, rina táng námámáya áwelák? Kák ka nán hám náháng lem tátáya áwelák? Kák ku wa ingga nák ku há naret, kák ku rongrongngá hánám Ánutu yan káinnan áwelák!” \p \v 35 Wáina inán Jesu yá ing me táng muk, “Yolop átang ámna wa sangga hang!” Wáina inán iruk wáik watá ámna wa orek yáni hára táng san han áráng hengga kuk, enendu ámna wa kámá ma táng lem táuk. \p \v 36 Wáina tán kangga ámna náráwa wahára áturáng watá hárámutang yáni inán kanán táuráng, “Nanggula, me náwu rinaná!? Iruk wáik yánánggoek wawu ámna kutná pálak me hálángngá pálak ká ina yánán áráng hengga kunggoeráng!” ingga miuráng. \v 37 Kulá wáina tángga árán kut pingnganá watá ále wata kinan it kámuk kung hilák táuk. \s1 Jesu yá ámna náráwa táup pon iháng toliuk \r (Mat 8.14-17; Mak 1.29-39) \p \v 38 Jesu málám miti itná wa sangga Saimon dán it káin kuk. Rám wahára wu Saimon silummá wu ilalák tángga sutná watá ángárángngá hánám wáina árán du háláng imáng ingga Jesu inuráng. \v 39 Wáina inát Jesu yá kung náráwa wata rupmá tangtang átang ilalák wa me táng mán ilalák watá wahára re san náráwa wawu waháranyon tárutnáráng sungi tiyawing yámuk. \p \v 40 Kulá yonyon tin káe yá kung hangga átuk kálu wu ámna náráwa yá nuknuk yáni ilalák hulá hulá yá ihená wa ihángga Jesu yan káin áwát Jesu yá ketná yá ihánggápán álo hángháleng táuráng. \fig Jesu yá ketná yá ihánggápán álo hángháleng táuráng|alt="Jesus touched them and healed them" src="CN01723B.TIF" size="col" copy="Cook" ref="4.40" \fig* \v 41 Jesu yá men iruk wáik máro hánám watá ámna náráwa yápmangga áráng hengga hahatingga ing mantánggiuráng, “Kák ku Ánutu Nanggená!” Wáina met kangga ku málám me táng yámángga olet yáni káto tán watá me kámá ma me tánggiuráng, náuta há naruráng wawu Ánutu yá ámna náráwaná son iháháya suring mán áwuk. \p \v 42 Hilápmá hánám Jesu wu hangga ále rákit káman káin kung árán ámna náráwa yá suling kung ále re káin átuk wakáin kangga táng putitne ma nápmangga kuindak ingga táuráng. \v 43 Enendu Jesu yá yánuk, “Nák ku kungga Ánutu yan átkuku watán me pingnga álosim wa it kámá káin hányon yáninet, náuta nák ku yáup wa tátáya Ánutu yá suring namán áwut.” \v 44 Wáina yánángga ku Judia ále káin miti itná yáni kinan Ánutu yan me wa yánángga átkuk. \c 5 \s1 Jesu yá disaepelná hulátingga mantáng yámuk. \r (Mat 4.18-22; Mak 1.16-20) \p \v 1 Rám káman Jesu wu umi pátum Genesaret\f + \fr 5:1 \ft Umi pátum Genesaret wawu umi pátum Galili wanyon.\f* tákto káin hetang átang Ánutu yan me wa yánángga árán ámna náráwa urum táwi watá áwáng me wa naránin ingga málám kang áwálák tángga kik hánám wa áturáng. \v 2 Wáina árát Jesu málám hálengga kápuk ku bot yará wu umi tangtang sán káin wa árán, iná ámna káut iháhá wawu bot yápmang hang kep káin átang umben yáni wa yawondang árát. \v 3 Wáina kápángga málám bot káman da ketnán árángga kuk, iná bot wawu Saimon dán. Áráng wata ketnán átang gu Saimon inuk, “Upme sim tátá sán sangga sim kuik,” ing inán wáina tán kun du wata ketnán putung átang Ánutu yan me wa ámna náráwa yánáng toliuk. \p \v 4 Me wa yánáng hálingga ku Saimon inuk, “Kulá pul tángga hásák káin kungga ku umben wa hirarát umi kinan hat tu káut ihineráng.” \p \v 5 Wáina inán Saimon dá inuk, “Táwina, yáungán yáup háláng hánám táemán, wawu káut kámá ma ihámán, enendu álo ko há melák wata ku álo umben hirarátne háineráng.” \p \v 6 Wáina tángga káuráng gu káut watá umben kinan rina kámá hánám hang árát umben dá tikták rákitang áturáng. \v 7 Wáina kangga ku nuknuk yáni bot nukngá káin áturáng wa ket tárák táng yámát áwáng háláng yámát tu káut wa iháng bot yará hára wa molát tuwatang márawingga bot tá hála umi pátum kinan hang sungga átumálák. \p \v 8 Kulá Saimon Pita yá tárák wa káuk hára wu Jesu hárammá hulá káin tulá hára imángga inuk, “Táwi, nepmangga háka kung, náuta nák ku ámna mukmuro!” \v 9 Wáina inuk náuta málám bu yanuknukngá yot káut ihuráng wa kangga nangnga yáni han pikpito naruráng wata. \v 10 Iná Saimon nukngá Sebedi nanggená yará Jeims káling Jon wawu Saimon dá naruk wáinanyon narumálák. \p Kulá wahára wu Jesu yá Saimon inuk, “Ma pitáindalák. Rám kula hulátingga áruinek wahára wu ámna nangge iháháyan háleinelák.”\fig Jesu yá Saimon inuk, “Ámna nangge iháháyan háleinelák”|alt="Jesu said to Simon, “You will become a fisher of men”" src="CN01681B.TIF" size="span" copy="Cook" ref="5.10" \fig* \v 11 Wáina inángga sangga yáni wu bot yáni wa pul tát sán káin áwán kutná kutná wa wahára erek yápmang hálingga ku Jesu isutang kuráng. \s1 Ámna káman ilalák lepra pálak \r (Mat 8.1-4; Mak 1.40-45) \p \v 12 Rám káman Jesu wu it káman hára átnárán ámna káman watán káin áwuk wawu sutná wu ilalák lepra watá táng wáik hánám táená watá áwáng Jesu kangga tulá hára imángga kurákmáta táng káwak káin tingga inuk, “Táwi, ko narátá álo hálendu neháng tolitá no Ánutu rahálá hára rongrongngá hálin.” \p \v 13 Wáina inán Jesu yá ketná kálan kung tánggangga inuk, “Álo, no háláng kame rongronging!” Wáina inán wahára re hánám ilalák lepra watá álo háleng mán sutná yá rongrongiuk. \p \v 14 Kulá wahára wu Jesu yá me káto inángga oletná mangga ing inuk, “Kungga ni kámá káman ma inindalák, ináku kung sutya wa pris elengga ku ilalák ká álo hálen Ánutu ya towet sing mámáya Moses yá rina tátáya miuk wáina tátá ku kámá yá kahángga ku ilalákngá yá álo hálek ingga kahineráng.” \p \v 15 Wáina inuk, enendu Jesu yá rina táuk wata pingnganá yá erek ingmen kung hilák tán ámna náráwa káwan táwi hánám watá me men naránin ingga áwánggiuráng, iná waháranan kámá yá ku ilalák náni tán álo hálenin ingga wata áwánggiuráng. \v 16 Rám ore kámá hára wu Jesu málám yolopon ingmen hangga ále nángnángngá káin sáponga tátáya kunggiuk. \s1 Jesu yá ámna ket hárammá wáik táng toliuk \r (Mat 9.1-8; Mak 2.1-12) \p \v 17 Rám káman Jesu wu Táwi yan me wa ámna náráwa yánáng tolingga átnárán, ále Galili káin it waháranan waháranan me Judia nan me Jerusalem nan Farisi me lo yan tiksa yá áwuráng ngáyá wahára putung áturáng. Rám wahára wu Táwi yan káinnan ilalák mara iháng totoliyan háláng watá hang Jesu yot átuk. \v 18 Kulá ámna urum káman dá nuk yáni káman tángga áwuráng wawu ket hárammá kámut hálená wa táng kangkang ketnán tit árán tángga áwáng it kinan hang Jesu kondolá hára tinin ingga áwuráng. \v 19 Enendu pahán tingga áwuráng wa isutang tátáyan du káluná muná, náuta ámna náráwa yá kik hánám árát kápángga ku son tánggatang it ketnán árángga it hungnganá yalingga páup pá kangkang hára putingga sat wakálu it kinan hangga Jesu kondolá hánám hára háuk. \p \v 20 Wáina tát tu Jesu yá naráng hákhátik yáni wa kangga ku miuk, “Nukna, no mukmuroka wa yawondat.” \p \v 21 Kulá Farisi yot lo yan tiksa watá kangga ku ing narángga átkiuráng, “Ámna náwu niyá ku Ánutu yá menggim ina wu watá menggoek? Ámna káman dá mukmuro yanyawon dán tárák kámá muná, Ánutu yá rewe ku wáina tátáyan.” \p \v 22 Jesu wu wáina narángga átaráng ingga há narángga ku yánuk, “Náuta ku nanará sáni káin wáina naráng háteráng? \v 23 Me rina ku tiyap hánám meinet? ‘Mukmuroka ku yawondat,’ me ‘Tárutang kung’? \v 24 Enendu ing narineráng, Ámna Nanggená watá káwak náta ketnán mukmuro yanyawon watán háláng tángga átak.” Wáina yánángga son ilalák mara wa inuk, “No kanin, tárutang kangkangga tángga itya ya kung.” \v 25 Wáina inán waháranyon orek yáni hára málám tárutang kangkangngá tángga átang Ánutu kutná meng tárut tángtáng hangga itná ya kuk.\fig Ámna yá tárutang Ánutu kutná meng tárut tángtáng hangga itná ya kuk|alt="The man got up and praising God went to his house" src="CN01689B.TIF" size="col" copy="Cook" ref="5.25" \fig* \v 26 Kulá ámna náráwa kámuk watá wa kangga hárámutang Ánutu kutná meng tárut táuráng. Yáni wu “Kula wu hulá kámá káman wáina káemán,” ingga mengga nangnga yáni háuk. \s1 Jesu yá Liwai ya mantáng muk \r (Mat 9.9-13; Mak 2.13-17) \p \v 27 Wata máriná káin du Jesu yá kungga káuk ku takis iháhá ámna káman kutná ku Liwai wawu takis iháhá itná hára putung átnárán kangga ku inuk, “Áwángga nák nasulák.” \v 28 Wáina inán Liwai málám tárutang kutná kutná wa erek yápmang hálingga Jesu isutang kuk. \p \v 29 Kulá Liwai málám Jesu ya sinak táwi táng mámáya itná káin sungi tiyawing san árán, takis iháhá nuknukngá táup hánám bot ámna kámá yot men áwát sungi wa náuráng. \v 30 Kulá tombong Farisi kinan nan lo yan tiksa kámá yot Farisi kámá watá áwáng Jesu yan disaepel ing me táng yámuráng, “Náuta ku sándá takis iháhá ámna yot me mukmuro táená yot umi sungi nana tánggoeráng?” \p \v 31 Wáina met tu Jesu yá yánuk, “Ámna káman ilalákngá muná yá dokta yan káin ma kungngátak, ináku ilalákngá pálak watá ku dokta yan káin kungngátak. \v 32 No áwut wawu ámna náráwa kándáng árená wa mantáng yámámáya ma áwut, ináku mukmuro pálak wa mantáng yáme pahán yáni hurik tángga áwáwáya áwut.” \s1 Jesu yá sungi sangga sáponga tátá wata yánuk \r (Mat 9.14-17; Mak 2.18-22) \p \v 33 Ámna yá Jesu inuráng, “Jon dán disaepel yá sungi sangga sáponga tángngátaráng, me Farisi yan disaepel wu wáinanyon tángngátaráng, iná kákkán disaepel wu raták hánám átningga umi sungi wa tángga nangga átninggoeráng.” \p \v 34 Wáina inát Jesu yá yánuk, “Ámna káman dá náráwa tátáya átang nuknukngá men áwánggalát watá watyot árát, sándá yánát rám ámna watá yáni yot há átgim wahára álo sungi sanggalát me? Wáina kámá ma árak. \v 35 Iná rám káman áwinek wahára wu ámna náráwa tátáya táinek wa áwáng há tángga kuineráng, wahára ku wáina nuknukngá yá sungi sanggalát.” \p \v 36 Hang me tárákngá káman ing yánuk, “Lap kakngá káman dá ráráhángga hinangngá yá árán ámna káman dá lap mirak káman ráráhángga kátu táng kakngá wata hinangngá ma rákárenggim. Wáina tánggim wawu lap mirak wa táng lem tánggim, me kátu mirak wawu kakngá inanyon muná. \v 37 Hang káman dá wáin mirak wa táng meme kepmá kakngá hára ma kulinggim. Wáina tánggim wawu wáin mirak wata mulá yá meme kepmá wa ráráhán wáin dá sunggulingga hanggim. \v 38 Kulá wáina wata ku wáin mirak wa táng gu meme kepmá mirak háranyon kukuliyan. \v 39 Iná káman dá wáin kakngá wa há nanggim wawu torong hára mirak nanaya ku ma naránggim, ináku ing menggim, ‘Kakngá wawu kikngá álosim hánám.’” \c 6 \s1 Jesu yá Sabat hára yáup ma táená wata miuk \r (Mat 12.1-14; Mak 2.23—3.6) \p \v 1 Rám káman Sabat hára Jesu yá disaepelná yot yáni wa ku wit hái orek yáni kálu kungga átang disaepel yá wit páliná wa iháng ket yáni yá husit kepmá watá sohit tu páliná wa há yáni náuráng. \v 2 Wáina tát kápángga Farisi kámá yá miuráng, “Náuta ku sándá Sabat hára kálu wáina ma tátáya mená wa táeráng?” \p \v 3 Wáina met narángga Jesu yá yánuk, “Sán kámá Dewit yot tombongngá yá háing yámán táuráng wata pingnga yáni wa sángingga narángngátaráng me muná? \v 4 Dewit málám kung Ánutu yan it kinan hang másáng horengga Ánutu yan pingnga tit káungá hálená wa kálu hitik tángga pris káman inán másáng wa táng imán náuk, másáng wawu pris yá re nanaya mená. Wáina nangga kámá iháng tombongngá yámán náuráng.” \v 5 Waháranyon Jesu yá ing yánuk, “Ámna Nanggená wawu Sabat tán Táwi.” \p \v 6 Sabat káman hára wu Jesu málám kungga miti itná kinan kung hangga ku Táwi yan me yánáng tolingga átuk, wahára wu ámna káman ketná álák kálu kámurená watá wahára hányon átuk. \v 7 Rám wahára wu Farisi me lo yan tiksa wu hulá rehára kungga Jesu táng me hára tinin ingga áturáng hálendu Sabat hára ámna nangge kámá iháng tárut táinek me rina ingga kangga átkiuráng. \v 8 Iná Jesu yá ku wáina narángga átaráng ingga há kápángga ku ámna ketná kámurená wa inuk, “Tárutang kondon yáni hára wa hetang álák.” Wáina inán du ámna wawu tárutnáráng inuk wáina kondon yáni hára hetang átuk. \p \v 9 Kulá wáina árán du Jesu yá yánuk, “Retá ku Sabat hára kálu kándáng hálek: álosim táinemán me wáik táinemán? Háláng yáminemán me ráháng kátkámut táinemán?” \p \v 10 Jesu málám háleng sulingga erek ingmen kápáng háling san árán du ámna ketná kámurená wa inuk, “Ketya wa uying ráng táng.” Ámna wawu Jesu yan me narángga rina inuk wa isutang wáina tángga wahára re ketná watá álosim háliuk. \fig Jesu yá men ámna káman ketná kámurená watá álosim háliuk|alt="Jesus healed a man’s withered hand" src="CN01695B.TIF" size="span" loc="6.6-10" copy="Cook" ref="6.10" \fig* \v 11 Kulá Farisi yot lo yan tiksa watá wa káuráng hára wu pahán káráp hánám wa tángga ku Jesu náwu rina táng minemán ingga yáni inán kanán táuráng. \s1 Jesu yan aposel 12 wata kut yáni \r (Mat 10.1-4; Mak 3.13-19) \p \v 12 Wáina tángga sangga rám káman Jesu málám sáponga tátáya kuk watá kungga ále yáilá káman káin áráng átang Ánutu yan káin sáponga tángga árán kungga it tá háiuk. \v 13 Kulá it tá háin du disaepelná mantáng yámán málámbán káin áwát tu 12 iháng tunggap tángga kut aposel wa yámuk. \v 14 Kut yáni wu Saimon, Jesu málámbá kut Pita imuk wa, hang Endru Pita kulaná, Jeims, Jon, Filip, Batolomiu, \v 15 Matyu, Tomas, Jeims Alfius nanggená, Saimon tombong Selot háranan, \v 16 Judas Jeims nanggená, hang Judas Iskariot máriya Jesu táng káyam ket yáni hára tiuk wa. \s1 Jesu yá ámna náráwa táup hánám iháng tárut táuk \r (Mat 4.23-25) \p \v 17 Jesu málám kung hangga ále pahálá káman káin hetang átuk, wakáin du disaepelná káwan táwi yot ámna náráwa Judia kinan nan, Jerusalem kinan nan me táp kurat káin it táwi Tair káinnan hang it táwi Saidon nan watá áwáng áturáng. \v 18 Wa áwáng áturáng wawu Jesu yan káinnan me nanaráya me ilalák yáni tán álo háhále wata ingga áwuráng. Hang iruk wáik ká ámna náráwa kámá ep ihená wa iruk wáik wa yásut yámuk. \v 19 Kulá wahára wu háláng wawu watán káinnan dá áwáng gu kámuk iháng tárut tánggiuk wáina hálendu ámna náráwa yá ku tánggagaya re tánggiuráng. \s1 Jesu yá sambe me márapmá yá tunggafeineráng ga yánuk \r (Mat 5.1-12) \p \v 20 Kulá Jesu málám disaepelná kápángga ku ing yánuk, \q1 “Sán niyá ukuro átaráng watá heronge táineráng, \q2 náuta Ánutu yan átkuku wawu sándán. \q1 \v 21 Sán niyá inggálu háing sámán átaráng watá heronge táineráng, \q2 náutá máriya wu nangga kawin sáni yá hahatin átneráng. \q1 Sán niyá inggálu kut hára átaráng watá heronge táineráng, \q2 náuta máriya wu yut hára átneráng. \q1 \v 22 Ámna yá sáháng káyam táineráng, sásutang kep tineráng, \q2 meng sámineráng me kut sáni mengga sáháng wáik táineráng wata sándá heronge narineráng, \q2 náuta Ámna Nanggená yan yáup hára átneráng wata ku sáháng wáina táineráng. \p \v 23 “Wáina táng sámát tu rám wahára heronge tángga ku hiring árángga háineráng, náuta yumnakngá táwi hánám alek káin háleng sámángga átak. Uláp táwi yáni yá profet wawu iháng wáinanyon tánggiuráng. \q1 \v 24 Iná sán niyá sup me kutná kutná álo ingga átaráng sándu káwak káin heronge há tángga átaráng, \q2 wata ku máriya márapmá yá sáhinek. \q1 \v 25 Iná sán niyá inggálu nangga kawin sáni hahatin átaráng \q2 sándu máriya márapmá yá sáhán háing sáminek. \q1 Iná sán niyá inggálu yutang heronge tángga átaráng \q2 sándu máriya márapmá yá sáhán kutkáyawát hára átneráng. \q1 \v 26 Iná sán nini meng toling sámánggoeráng sándu máriya márapmá yá sáhinek, \q2 náuta uláp tátáwi yáni yá profet kusák wawu wáinanyon meng toling yámánggiuráng. \s1 Káyam sáni wa kikiná kápineráng \r (Mat 5.38-48; 7.12) \p \v 27 “Sán niyá nákkán me ná narángga átaráng sán sánindet: Káyam sáni wa kikiná kápineráng, me niyá sánda taktak yámán wawu sándá iháng nuk táineráng. \v 28 Niyá tará me sánát tu sándá kuram me yánineráng, me rendá sáháng lem tát tu sáponga wata táng yámineráng. \v 29 Káman niyá kingkila numkálu kátin du hurik tángga numkálu hányon sang mátá kátinek, iná káman niyá saketya tán du siotya álo yon sang mátá táinek ma táng marindalák. \v 30 Káman niyá kutná kutná yámámáya kanát tu álo yáminelák, iná káman niyá náut kámá káman kákkán hára tán du son tátáya ma inindalák. \v 31 Sándá kámá yá rina táng sámámáya narángngátaráng, sándá wáinanyon kámá ya táng yámineráng. \p \v 32 “Iná rendá sán kikiná sáhát wáinanyon wa kikiná kápineráng wawu Ánutu yá wáina tát sáhángga wata álosim sáhánggim me? Wa muná rewe. Mukmuro mara wawu wáinanyon niyá kikiná kápek wanyon kikiná kangngátaráng. \v 33 Iná sán rendá sáháng álolo tát wáinanyon wa iháng álolo táineráng wawu Ánutu yá wáina tát sáhángga wata álosim sáhánggim me? Wa muná rewe. Mukmuro mara wawu wáinanyon niyá iháng álolo tán wanyon iháng álolo tángngátaráng. \v 34 Iná sándá topmá iháháya nangnaráng náut kámá yámineráng wawu Ánutu yá wáina tát sáhángga wata álosim sáhánggim me? Wa muná rewe. Mukmuro mara wawu wáinanyon topmá ihinemán ingga nangnaráng gu náut kámá iháng nuknuk yáni yáni inanyon wa yámángngátaráng. \v 35 Káyam sáni wa kikiná kápángga iháng álolo táineráng, hang náut kámá topmá iháháya nangnaráng ma yámindaráng. Wáina táineráng watá ku máriya yumnakngá táwi hánám ihineráng, hang Ánutu Árená Hánám wata nángánangge háleineráng, náuta Ánutu ya heronge ma táng mángngátaráng me kandák tángngátaráng, enendu watá ku ket tárák álosim re táng yámángngátak. \v 36 Nan sáni yá ukuro kápángngátak wáinanyon sándá ukuro kápineráng.” \s1 Watá wáina táeráng ingga ma meng yámindaráng. \r (Mat 7.1-5) \p \v 37 Jesu yá ing miuk, “Kámá yan ket tárák wa kangga wawu wáina ingga ma meng yámindaráng, náuta watá sándán ket tárák wata wáinanyon meng sámánirot. Kámá ya kandák táeráng ingga ma yánindaráng, máriya sáni kandák táeráng ingga wáinanyon sánánirot. Kámá yan kátu wa sat tu kátu sáni sasa yá tunggafeinek. \v 38 Sándá yámát tu sásámáyan dá tunggafeinek. Ánutu yá horengga táng tolingga kándáng hánám tinek wawu mondang árán tuwatang máta hándáp hálen isut hang tiktik tán sunggulingga hangga árán sáminek. Kámá tárák rina yámineráng wawu Ánutu yá tárák wáinanyon sáminek.” \p \v 39 Kulá Jesu yá me tárákngá káman ing yánuk, “Ámna rahálá kunángngá káman dá rahálá kunángngá yon da álo engotang kunggim me? Wa muná, yayará kungga árám hára hanggalán. \v 40 Skul nangge káman dá tiksaná torong káin ma átgim, ináku skul ya kándáng hangga kungga ku tiksaná ina hálenggim. \p \v 41 “Rina ta ku nangge nukka ya rahálá káin sinsin káhumá isikimo wa rewe kangga ku kaya rahála káin palang táwi wata ma naráng kulák? \v 42 Náuta ku nangge nukka inánggim, ‘Nukna, satá no sinsin rahála káin wa táng se kuik,’ wáina inángga ku kaya rahála káin palang táwi wawu ma kanggulák? Kák ku ámna kusákngá, ko hulátingga kaya rahála káin palang táwi wa táng satá kun du hálengga kándáng kangga ku nukka ya rahálá káin sinsin káhumá isikimo wa táng satá kuinek. \s1 Káráp wáik ká páliná wáik tingngátak \r (Mat 7.17-20; 12.34-35) \p \v 43 “Káráp álosim watá páliná wáik kámá ma tindák, wáinanyon káráp wáik watá páliná álosim kámá ma tindák. \v 44 Káráp erek hánám bu páliná hára kápángga ku káráp wáik me álosim ingga narángngátaráng. Káman dá kung páup kánggárángngá hára fik páliná ma ihánggim, me kung wáin páliná káráp kárángngá pálak hára ma ihánggim. \v 45 Ámna álosim káman dá nanará álosim watá pahálá káin árán wawu ket tárák álosim wa tángga átkuinek. Iná ámna wáik káman dá nanará wáik watá pahálá káin árán wawu ket tárák wáik wa tángga átkuinek. Ámna pahán káin nanará rina átak wawu milun dá ku wa hiták meng tunggap tángngátak. \s1 It tátáyan káluná yará \r (Mat 7.24-27) \p \v 46 “Náuta ku ‘Táwi, Táwi,’ ing mantáng namánggoeráng ngáyá ku no me sánánggoet wawu ma isutkuráng? \v 47 No ing sánin, káman dá nákkán káin áwáng nákkán me narángga táng ket tárák hára tingga isutang átkuinek wawu ing, \v 48 ámna káman dá itná tátáya ku árám hásák pingga kumam mangga sup pot kikkik topmengga ku itná wata ketnán tánggim wáina. Kulá umi sip pá áwánggim watá áwáng kátinggim, enendu it wa ma káting hulát tánggim, náuta kumam hulá há káto táená wata. \v 49 Iná káman nákkán me ná narángga ma isutnándák wawu ing, ámna káman dá itná wa kumam hulá kándáng ma káto tánggim wáina. Kulá umi sip pá áwánggim watá áwáng há káting hulát tán han du táng wáik tánggim.” \c 7 \s1 Jesu yá tewe ámna yáin yáni yan yáup nangge táng tárut táuk \r (Mat 8.5-13) \p \v 1 Kulá Jesu málám me wa yánán ámna náráwa yá erek ingmen naráng hálit tu málám kung it Kapaneam kinan kungga kung háuk. \v 2 Wakáin du tewe ámna 100 wata yáin yáni watán yáup nangge káman málámbá álosim kangngátak watá ilalák tángga hála hánám kámutang árán. \v 3 Kulá ámna kámá yá Jesu wu wáina wáina tángngátak ingga met tewe ámna yáin yáni watá narángga sangga árong Juda yan ámna yáilá wahára kámá suring yámán kung Jesu inát áwáng ilalák ámna wa táng totoliya kuráng. \v 4 Rám ámna yáilá watá Jesu yan káin kung hengga sat warán du inuráng, “Ámna wawu ámna álosim hánám wata ku ko kung rina hánám tátáya narek wa wáina táng minelák. \v 5 Ámna wawu Juda nánda kikiná hánám narángngátak, hang nándán miti itná wawu watá táuk.” \v 6 Wáina inángga ku Jesu yá tárurán hangga káman yáni kuráng. \p Málám it tangtang kung hálingga árán du tewe ámna yáin yáni watá nuknukngá kámá suring yámán kung inuráng, “Táwi, ko yáup háláng ma táindalák. Nák ku ámna álosim muná, kák ina tá nákkán it kinan áwáwáyan tárák muná. \v 7 Nák ku ámna álosim muná wata ku rupya káin ma kuindát, ináku me rewe metá ku nákkán yáup nangge watá álo háleik. \v 8 No wáina met wawu náuta nák enendu kámá ya tárang yáni káin árená, hang tewe ámna urum káman dá nák tárang káin átaráng, iná no káman ‘ko kung’ ingga inángngátat wawu kungngátak, iná nukngá ‘ko áwáng’ ingga inángngátat wawu áwángngátak, hang yáup nangge ‘yáup wáina táng’ ingga inángngátat wawu wáina tángngátak.” \p \v 9 Rám ámna watá me wa miuk wahára wu Jesu yá narángga hárámutang málám hurik tángga ámna náráwa káwan táwi isutang kungga áturáng wa yánuk, “No ing sánin, Israel kinan ámna naráng hákhátik ngá táwi ing kámá ma káut,” ingga wáina yánuk. \v 10 Kulá ámna tewe ámna yáin yáni yá suring yámán áwuráng watá son hurik tángga it káin kungga yáup nangge wawu ilalákngá yá há sálikngin álo hálengga árán káuráng. \fig Yáup nangge ilalákngá yá há sálikngin álo háliuk|alt="The servant who was sick became well" src="cn01704B.tif" size="col" copy="Cook" ref="7.10" \fig* \s1 Jesu yá náráwa kawát nanggená táng tárut táuk \p \v 11 Átang árongga Jesu málám it kutná Nain wakáin kun disaepelná yot ámna náráwa tombong hásák táwi watá watyot kuráng. \v 12 Rám Jesu yá it watán kumbi wata kálu mungnganá hára áwáng hiuk waháranyon du ámna kámurená tambun káman tángga áwáng kep káin háuráng. Ámna kámurená wawu náráwa kawát káman da nanggená ámnaná káman wa hánám rewe. Ámna náráwa urum táwi hánám watá ku náráwa kawát watyot áwánggaturáng. \v 13 Táwi yá náráwa wa kangga urákngá táwi hánám wa narángga ku inuk, “Ma kutnándalák.” \p \v 14 Wáina inángga Jesu málám enanggon kung kámurená palang pálak tángga kuráng wa tánggan kangga ámna tángga kuráng watá tareng kátit tu kámurená wa inuk, “Nangge máto, no kanet, tárulák!” \v 15 Wáina inán ámna kámurená watá tárutnáráng putung átang meme tángga árán Jesu yá táng maming imuk. \p \v 16 Ámna náráwa urum táwi watá wa kangga nangnga yáni han Ánutu kutná meng tárut tángga ing miuráng, “Náwu profet táwi káman orek náni hára tunggafek. Ánutu yá ámna náráwaná háláng yámámáya suring mán áwek,” ingga miuráng. \v 17 Kulá ámna náráwa yá Judia ále kinan me it kámá kámá káin wa kungga Jesu yan me pingnga wa meng isurát kuk. \s1 Jesu káling Jon Umi Kuháng Yámámá \r (Mat 11.2-19) \p \v 18 Jon dán disaepel yá Jesu yá wáina tánggoek ingga inát narángga ku málám disaepelná yará mantáng yámán áwán du \v 19 Táwi ing inánáya suring yámuk, “Kák ku ámna Ánutu yá suring mán áwáwáya miuk wa, me nukngá yá áwinek ka háleinemán?” \p \v 20 Kulá rám ámna Jon dá suring yámuk watá Jesu yan káin kung hengga ku ináng suliumálák, “Jon Umi Kuháng Yámámá yá suring námángga ku kák ing kakanáya mek, ‘Kák ka Ánutu yá ámna suring mán áwáwáya miuk wa, me ku nukngá yá áwinek ka háleinemán?’” \p \v 21 Wáina ináng suliumálák wata topmá Jesu yá ma yánená átang ámna náráwa táup táwi ilalák hulá hulá yá ihená wa iháng tolingga, iruk wáik ká ep ihená táup táwi wa yásut yámángga ku rahán yáni kunángngá táup táwi wa hányon iháng toliuk. \v 22 Kulá Jesu yá wáina táng hálingga sangga ku Jon dán disaepel yará wa yánuk, “Son kungga ku rina káemálák me naremálák wa Jon ininemálák: Rahán yáni wáik ká kándáng hálet, háram yáni wáik ká kándáng taret, ilalák lepra pálak ká sut yáni rongrongit, káráman yáni tungngá yá kándáng narát, kámurená yá son tárurát, ukuro árená yá me pingnga álosim wa nareráng. \v 23 Niyá nák nahángga naráng hákhátik yáni yá ma hak watá heronge narineráng.” \p \v 24 Wáina yánán Jon dán disaepel yará watá hangga há kun du Jesu yá ámna náráwa urum táwi wa Jon da yánuk, “Sándu rám ále komkomá ámálum re káin wa kuráng wawu náut kakaya? Iruk ká pálalong hásin kakaya hám? \v 25 Muná hálendu náut kakaya hánám kuráng? Ámna káman kutná kutná álosim tánggánengga árená kakaya me? Wa muná, ámna kutná kutná álosim tánggánená me káwak kán kutná kutná álosimmá pálak wawu king gán it káin átnándaráng. \v 26 Ináku náut kakaya kuráng? Profet káman me? Wawu pálipuk, profet, enendu ing sánin, profet watá profet kátu wa erek hánám iháng hátek. \v 27 Ámna wata hánám bu Ánutu yan papia káin ing uyená: \q1 ‘Naráng. No ámna niyá me tángga kung áwáng tátá wa kálak suring me kuinek, \q2 watá kálu tiyawing kaminek.’\f + \fr 7:27 \ft Mal 3.1\f* \m \v 28 No ing sánin, káwak ketnán ámna átaráng waháranan káman dá Jon ma táng hátik. Ináku niyá Ánutu yan átkuku kinan nangge kimo yá ina átnek watá ku Jon táng hátinek,” ingga yánuk. \p \v 29 Ámna náráwa erek hánám me takis iháhá watá Jon dán me narángga ku ing miuráng, “Ánutu yan nanará wu álosim hánám,” wata ku yáni wu Jon ketná hára umi kuhuráng. \v 30 Iná Farisi yot lo yan hulá nanará wawu Ánutu yá kálu álosim rina yáliuk wawu sárum imuráng, wata ku Jon dá umi ma kuháng yámuk. \p \v 31 Kulá son Jesu yá ing miuk, “Náut hára mengga tárák tinet, rám nátán ámna náráwa wu wáina ingga wu? Wawu náut ina ingga menggem? \v 32 Rám nátán ámna náráwa wu nangge kikimo yá kapme hára átang yáni inán kanán tángngátaráng ina, \q1 ‘Sándá kap utniráng ingga nándá pilut hásiumán, \q2 enendu kap ma uturáng. \q1 Sándá kutniráng ingga kap ukuro mantáumán, \q2 enendu ma kuturáng.’ \m \v 33 Rám nátán ámna náráwa wawu wáina, náuta Jon Umi Kuháng Yámámá yá áwuk ngáyá áwáng másáng ma nan me wáin ma nan, kangga ku sándá ku miuráng, ‘Iruk wáik ká watyot átak,’ ing miuráng. \v 34 Iná Ámna Nanggená yá áwáng umi sungi nangga árán du menggoeráng, ‘Kaniráng, ámna wawu sungi táup hánám nanggoek me wáin táup hánám nanggoek, wawu takis iháhá me “mukmuro mara” nuk yáni.’ \v 35 Sándá ku wáina menggoeráng, enendu niyá tirik tárák álosim wa kangga ku kálu kándáng waháranan dá áwek ingga narineráng,” ingga yánuk. \s1 Náráwa káman dá Jesu hárammá káin oel mungnganá kikiná kuliuk \p \v 36 Farisi káman dá Jesu pin ting mán sungi nanaya itná káin kuk. \v 37 Kung wakáin átnárán náráwa káman it ále waháranan wawu ket tárákngá wu kandák watá Jesu wu Farisi yan it káin átak ingga narángga ku botol káman sup álosim hánám kutná alabasta wata nan dá táng tolená wata kinan oel mungnganá kikiná wa tánggatang kuk \v 38 ngáyá kung Jesu sárummá káin hárammá tangtang hetang átang gu kutang átkiuk. Kulá rahálá uminá yá hang gu Jesu hárammá sárummá táng pumpum tán du málámba yáilá rommá yá ránángtang tángga ku hárammá sárummá káin kang kumengga árong oel wa kulin hárammá sárummá ketnán káin wa háuk. \p \v 39 Wáina tán kangga Farisi niyá Jesu pin ting mán kuk watá ku ing naruk, “Ámna náwu profet ináku náwu niyá nehángganggoek me náráwa náwu mukmuro mara ingga naránggim,” ingga naruk. \p \v 40 Kulá Jesu yá ku ámna wata nanaráná káin há kangga ku inuk, “Saimon, no me káman kanindet.” \p Ing inán du ámna watá inuk, “Tiksa, nanáng.” \p \v 41 Ing men Jesu yá inuk, “Ámna yará yá ámna káman dán káin dinao táumálák, káman dá 5,000 kina hang káman dá 500 kina. \v 42 Kulá yará waháranan káman dá topmá titiyan tárák ku muná hálendu ámna dinao iháng mumálák watá miuk, ‘Wáinaná topmá ma tindamálák,’ ing yánuk. Kulá resim bá ku ámna wata álo kámá hánám naráng muk?” \p \v 43 Wáina men Saimon dá miuk, “No naret tu sup táwi ihuk ngá ku topmá ma titiya inuk watá.” \p Ing men Jesu yá miuk, “Kándáng hánám melák.” \p \v 44 Wáina inángga málám hurik tángga náráwa wa kangga Saimon son inuk, “Ko náráwa ná kangga naráng. No itya kinan áwet enendu háramna yanyawon da umi kámá ma namálák, iná náráwa nátá ku háramna rahálá uminá yá táng pumpum tángga yáilá rommá yá ránángtang táek. \v 45 Ko ma naháng kumelák, iná náráwa náwu hulátingga it kinan áwet hára átang áwángga inggálu wu emá rewe háramna hára naháng kumengga átak. \v 46 Ko oel kámá yáinna káin ma kulilák, iná náráwa nátá ku háramna káin oel mungnganá kikiná wa kulek. \v 47 Wáina wata ku, no ing kanin, náráwa watán mukmuro táwi hánám Ánutu yá yawondak. Wáina tán watá ku nákka kikiná táwi hánám narek. Iná káman niyá mukmuro isikimo tán Ánutu yá mukmuroná wa yawonek wawu watá Ánutu ya kikiná isikimo narinek.” \p \v 48 Wáina inángga sangga ku náráwa wa inuk, “Kákkán mukmuro wawu há yawondat.” \fig Jesu yá náráwa inuk, “Kákkán mukmuro wawu há yawondat”|alt="Jesu said to the woman, “I wash your sins.”" src="cn01779B.tif" size="col" copy="Cook" ref="7.48" \fig* \p \v 49 Wáina inán kátu wahára áturáng watá wa narángga ku yáni meme táuráng, “Ámna náwu ni hálendu mukmuro yawongoek?” \p \v 50 Wáina mengga árát tu Jesu yá ku náráwa wa inuk, “Naráng hákhátikka yá keháng tolek. Pahán láláp hára kuinelák.” \c 8 \s1 Jesu yá ámna káman dá irit táulá hái káin haliuk ka me tárákngá yánuk \r (Mat 13.1-23; Mak 4.1-20) \p \v 1 Wata máriná káin Jesu málám disaepelná 12 watyot it kámá hára kungkung tángga Jesu yá Ánutu yan átkuku watán me pingnga álosim wa yánángga átkuk. \v 2 Hang náráwa huphuráp Jesu yá iruk wáik yásut yámuk me ilalák háranan iháng toliuk watyot átkuráng, wata kut yáni ku Maria it Makdala háranan Jesu yá iruk wáik 7 yásut muk wa; \v 3 Herot tán it pinná tátá wata táwi yáni ámna kutná Kusa wata áwáná Joana; hang Susana watyot tu kámá nukngá hányon. Jesu yot disaepelná wawu náráwa urum watá ku kutná kutná yánin háranan háláng yámángga átninggiuráng. \p \v 4 Kulá it waháranan waháranan ámna náráwa urum táwi hánám watá áwáng áturáng wahára wu Jesu yá me tárákngá ing yánuk, \v 5 “Ámna káman dá iritná táulá haliliya kuk. Málám halingga kun kámá yá kálu hára hat ámna nangge yá kung áwáng tángga taret, kámá ku iráp pá kahet hang erek nang háliuráng. \v 6 Kámá yá káwak sup kárák hára hangga áráng hiuráng, enendu umi muná hálendu erek hánám kumkumiuráng. \v 7 Kulá kámá yá ku páup kánggárángngá kinan hangga áráng hiuráng, enendu páup kánggárángngá watá árángga iháng usán muná kuráng. \v 8 Iná kámá yá ku káwak álosim hára háuráng hálendu álo kámá hánám áráng hengga pálin yáni táup hánám tiuráng.” \p Jesu málám me wa meng hálingga sangga ku mantáuk, “Káman ni kárámanná pálak hálendu watá me ná narinek.” \p \v 9 Wáina meng hálin narángga ku disaepelná yá wata hulá wu rina ingga ináng suliuráng. \v 10 Inát tu yánuk, “Ánutu yan átkuku watán nanará kilakngá wawu málámbá sán há sáliuk, iná kátu wawu me tárákngá kálu re yánángngátat, wáina hálendu \q1 ‘kámá yá rahán yáni hálengga átneráng enendu ma káindáráng, me \q2 kámá yá narineráng enendu wata hulá hánám bu wáina ingga ma naráng ruwat táindáráng.’\f + \fr 8:10 \ft Aisaia 6.9\f* \p \v 11 “Me tárákngá wata hulá wu ing, irit táulá wawu Ánutu yan me. \v 12 Iná kálu hára háuráng ga tárákngá wawu kámá yá há narineráng, enendu Satan dá áwáng pahán yáni káin me wa táng hirarán kung yáminek, náuta me wa narángga káto tángga isutang átkut Ánutu yá son ihiwon wata. \v 13 Iná káwak sup kárák hára háuráng ga tárákngá wawu kámá yá me wa narángga heronge hánám táineráng, enendu wawu irit ráhun yáni watá káwak kinan ma koená wáina. Álo kámá há táineráng, enendu rám hátetná kimo átang ingirungngi yá áwinek wahára wu naráng hákhátik yáni wa sáineráng. \v 14 Iná páup kánggárángngá kinan háuráng ga tárákngá wawu kámá yá me wa há narineráng, enendu kálu hára kungga átang rina átnát tán narángpak, sup hang káwak kán kutná kutná álosim átak watá nanará yáni táng yawák tán naráng hákhátik yáni yá maming tái ma háleindák. \v 15 Iná irit táulá káwak álosim hára háuráng ga tárákngá wawu kámá yá me wa narángga káto tángga pahán yáni yá kándáng árán káto hálengga átang watá ku pálin yáni kándáng tingga átneráng. \s1 Lam kasingga táng kilak ma tingngátaráng \r (Mak 4.21-25) \p \v 16 “Ámna káman dá lam kasingga táng baket kinan me tebol tárang káin ma tinggim, ináku táng tutuháná hára tuháng san árán du káman niyá it kinan áwáng hanggim wata yamá kanggim. \v 17 Me kámá kilak átaráng wawu máriya erek hánám hiták háleineráng, me me kámá rina támotang tená wawu máriya tumá yalit hiták hálet ámna náráwa yá wáina ingga narineráng. \v 18 Wáina wata ku nákkán me wa kándáng naráng kuineráng. Káman niyá náut kámá káman átmek hálendu waháranyon Ánutu yá táup hánám wa iminek. Iná káman niyá ma átmák wawu rina átnamek ingga narek wa imáng hutang ihinek,” ingga wáina yánuk. \s1 Jesu maming got tu yakukula yá Jesu káinán áwuráng \r (Mat 12.46-50; Mak 3.31-35) \p \v 19 Jesu maming got tu yakukula watá kanin ingga áwuráng, enendu rupmá káin kungga ma kakayan, náuta ámna náráwa watá kik hánám wa áturáng. \v 20 Wáina hálendu ámna káman dá inuk, “Mamya yot yakukulaka yá kák kakaháya áweráng ngá kep káin háleng kamángga átaráng.” \p \v 21 Ingga inán Jesu yá miuk, “Nák mamna me yakukulana wawu ni Ánutu yan me narángga táng tárák hára tingga isutneráng wa.” \s1 Jesu yá iruk táwi wa me táng mán sáuk \r (Mat 8.23-27; Mak 4.35-41) \p \v 22 Rám káman Jesu yá disaepelná yánuk, “Umi pátum numkálu kunin.” Ing yánángga ku bot ketnán árángga ku kuráng. \v 23 Kungga átang gu bot ketnán Jesu wu rapmung gá sán du árong háná ruhuk. Wahára wu iruk táwi hánám watá áwáng umi táng hirarán bot ketnán hanghang tángga bot tá hála tuwarán há hánám yakyawinin ingga tángga áturáng. \p \v 24 Kulá disaepel yáni wu wáina kangga ku Jesu táng mirak tángga inuráng, “Táwi, Táwi, hang suwindemán!” \p Wáina inát Jesu málám tárutang san warán árong iruk me umi punggilá tátáwi wa me táng yámán iruk ká san umi yá láláwingga hánám wa átuk. \v 25 Wáina tángga Jesu yá árong disaepelná yánuk, “Naráng hákhátik sáni wa muná me?” \p Kulá disaepel yáni wu wa kangga hárámutang pitángga nangnga yáni han du yáni meme táuráng, “Náwu ni hálendu iruk me umi wa me táng yámán narángga watán milun suwemálák?” \s1 Ámna káman hára Jesu yá iruk wáik isutuk \r (Mat 8.28-34; Mak 5.1-20) \p \v 26 Jesu yá disaepelná yot yáni wa ku Galili umi pátum wa pana háng kungga it Gerasen dán ále káin kung hiuráng. \v 27 Kulá Jesu yá sán káin sung hang tarengga átnárán ámna káman it waháranan iruk wáik ká ep táená watyot kankan táumálák. Rám hásák hánám ámna wawu sutná ma pop táená átang áwánggiuk, me it kinan kámá ma átkiuk, ináku tanggán káin átkiuk.\fig Ámna káman iruk wáik há ep táená|alt="A man with an evil spirit" src="LB00303B.TIF" size="col" loc="8.26-29" copy="KnowlesBass" ref="8.27" \fig* \v 28-29 Rám táuppon iruk wáik ká ep tánggiuk, wata ku ámna kámá yá pinná tángga ket hárammá sen dá putingga sat átkiuk, enendu sen wa uying rákrákit tángga iruk wáik watán nanará isutang kung ále ámna nangge muná káin wa átkiuk. Ámna watá Jesu káuk wahára wu mantángga táng hang hárammá hulá hára kátiuk. Wáina tán Jesu yá iruk wáik wa ing inuk, “Ámna wa sangga hang!” \p Ingga wáina inán ámna watá hahatingga hánám mantáuk, “Jesu, Ánutu Árená Hánám wata Nanggená, rina táng namindelák? No ing kanin, neháng lem ma táindalák!” \p \v 30 Wáina mantángga inán Jesu yá iruk wáik wa inuk, “Kutya ku ni?” \p Ing inán watá inuk, “Nák kutna ku Tombong Hásák,” ingga inuk, náuta iruk wáik táup hánám watá kung hang ámna wata pahálá kinan káin átnándaráng. \v 31 Rám waháranyon iruk wáik watá Jesu inuráng, “Násurátá kungga árám yuwitná muná\f + \fr 8:31 \ft ‘Árám yuwitná muná’ wata hulá ku ing, káwak náta ketnán árám yuwitná muná kámá ma árak, wawu iruk kán kálu ya mek. Wata tángga ku iruk wáik ká Jesu yá náháng kalabus it kinan tiwon ingga ku me wa inuráng.\f* káin wa ma háindamán,” ingga inuráng. \p \v 32 Iná put urum táwi káman du ále yáilá isikimo wata álatná kálu sungi nangga árát tu iruk wáik watá Jesu inuráng, “Násurátá kungga wata kinan hanin,” ingga inát tu álo ingga yánuk. \v 33 Kulá iruk wáik watá ámna wa sangga háuráng ngáyá ku kung put wata kinan háuráng. Kulá put watá wahára átang hururung ingmen ámuta re hangga umi máta porá isikimo hára hitangga kung umi pátum kinan hangga umi nangga kámuturáng. \p \v 34 Wáina tát ámna kámá put wa pin yáni táená watá wa kangga pitángga kungga pingnga wa it kinan me ále wata kátu káin yánángga kuráng. \v 35 Iná ámna náráwa yá pingnga wa narángga kanin ingga kungga ku ámna iruk wáik ká ep táená táng toliuk wawu nanaráná yá kándáng hálen sutná kándáng tánggánengga Jesu hárammá hulá hára putung árán kangga pitáuráng. \v 36 Kulá ámna niyá wahára há átang káuráng watá ku áwuráng ngá wa Jesu yá ámna iruk wáik ká ep táená wa wáina táng tolek ingga pingnga yánuráng. \v 37 Wáina kangga narángga ámna náráwa Gerasen ále háranan watá pikpito hánám narángga ále ná sangga kung ingga Jesu inuráng, wáina hálendu Jesu wu bot ketnán árángga son há yáni kuráng. \p \v 38 Ámna iruk wáik ká sangga kuráng watá ku Jesu yá kuin ingga táuk wahára isutang káman kukuya inuk, enendu Jesu yá suring mángga inuk, \v 39 “Itya káin kungga ku Ánutu yá rina háláng kamek wata pingnga yáninelák.” Wáina inán du ámna wawu kung it kinan Jesu yá rina táng mán álo háliuk wata yánángga kuk. \s1 Náráwa máto kámurená yot náráwa ilalák mara iháng tárut táuk \r (Mat 9.18-26; Mak 5.21-43) \p \v 40 Kulá Jesu yá son umi pátum numkálu kung hengngárán du ámna náráwa urum táwi watá heronge hánám naráng muráng, náuta málámba hánám hálengga átnárát kung hiuk wata. \v 41 Waháranyon ámna kutná Jairus wawu miti itná watán ámna yáilá watá áwáng Jesu hárammá hulá hára hangga Jesu yá itná káin kukuya inuk, \v 42 náuta uriwa káman re hánám yaraná 12 hám watá hála hánám kámutang árán. \p Kulá Jesu wu wakáin kuin ingga kuk wahára wu ámna náráwa yá pánpásin hánám árát kuráng. \v 43 Kulá náráwa káman wahára átuk wawu yara 12 wata kinan yipitná ya rámá rámá kungga rewe átnándak. Káman dá táng totoliyan tárák ku muná. \v 44 Málám Jesu sárummá kálu áwuk ngáyá áwáng lapmá hásák wata ilungngá káin tánggáuk wahára re sip hangga átuk watá sálikngiuk.\fig Náráwa yá Jesu lapmá hásák wata ilungngá káin tánggáuk wahára re ilalákngá yá álo háliuk|alt="A woman touched the edge of Jesus’ cloak and immediately her sickness was made well" src="LB00310B.TIF" size="span" copy="KnowlesBass" ref="8.44" \fig* \p \v 45 Wáina tán Jesu yá ing yánáng suliuk, “Niyá nehánggáek?” \p Wáina yánuk, enendu watá kámuk nák muná nák muná ingga inát tu Pita yá ku miuk, “Táwi, ámna náráwa wu kik hánám hálendu áwáng kák hára rosingga koeráng.” \p \v 46 Wáina inán Jesu yá miuk, “Ni kámá káman dá nehánggáek, náuta hálángna kátu yá sutna hára sohingga kun naret.” \p \v 47 Wáina men du náráwa wawu kilak átnát tán tárák muná hálendu yángyáng pálak áwáng rahán yáni hára Jesu hárammá hulá hára hangga ku inuk, “Ilalákna wáina wata ku áwáng kehánggangga ku wahára re wáina álo hálet,” ingga men du \v 48 Jesu yá inuk, “Uriwana, naráng hákhátikka yá háláng kamek. Wata ku pahán láláp hára kung.” \p \v 49 Jesu yá wa inángga emá me tángga átnárán ámna káman dá miti itná yan ámna yáilá kutná Jairus watán it káin wa átang áwuk watá áwáng Jairus inuk, “Uriwaka wu há kámutak. Márapmá wa tiksa ma imindamán.” \p \v 50 Wáina inán narángga Jesu yá Jairus inuk, “Ma pitáindalák, ináku naráng hákhátik hára káto árátá ku álo háleinek,” ingga inuk. \p \v 51 Kulá Jesu málám Jairus yan it káin áwáng hiuk hára wu kátu wa erek káto táng yámángga ku Pita, Jon hang Jeims watyot nangge wata naning maming wa rewe ihángga ku kung it kinan háuráng. \v 52 It kinan kung hangga kápuk ku ámna náráwa it kinan áturáng wawu nangge wata urákngá narángga kutkáyawát tángga árát tu Jesu yá yánuk, “Ukuro ma tániráng, náuta wawu ma kámurak ináku ruhángga átak.” \p \v 53 Jesu yá wáina yánán narángga yut muráng, náuta náráwa kimo wawu pálipuk há kámutang átak ingga naruráng. \v 54 Enendu Jesu yá árong nangge kámurená wata ketná hára tángga inuk, “Nanggena, tárulák!” \v 55 Wáina inán du kámurená wata irukngá yá son áwán waháranyon tárurán du Jesu yá yánuk, “Náut kámá nanayan kámá imát náik.” \v 56 Iná nangge wata naning maming gá wa kangga nangnga yándi han átumálák, enendu Jesu yá olet yándi mangga, “Ni kámá káman wáina tunggafek ingga ma inindamálák,” ingga yánuk. \c 9 \s1 Jesu yá disaepelná yáup yámángga suring yámuk \r (Mat 10.5-15; 14.1-12; Mak 6.7-29) \p \v 1 Jesu málám disaepelná 12 wa kámuk hánám mantáng yámán áwát iruk wáik yásusut tán me ilalák hulá hulá wa iháng totoliyan háláng káto wa yámuk. \v 2 Wáina tángga ku kung Ánutu yan átkuku wata yánángga ilalák mara wa iháng totoliya suring yámuk. \v 3 Jesu málám ing yánuk, “Kálu wa kuineráng hára náut kámá káman ma táindaráng, to me yák me másáng me sup ma ihindaráng, hang sut tátámot tán nukngá kámá hánámá ma ihindaráng. \v 4 It reta kinan ruhineráng watá wahára re átang kungga it kapme wa sangga it kámá káin kuineráng. \v 5 Iná it kapme káman hára kung het ma sáháng tolit wawu háram sáni káin káwak káhumá wa káting hakhalik tát wahára hat tu it kapme wa sangga kuineráng, watá ku watyot me yá átak háleinek.” \v 6 Kulá wahára átang gu disaepel yá itná itná wa kungga me pingnga álosim wa yánángga ilalák mara iháng tárut tángga kuráng. \p \v 7-8 Rám wahára kapman táwi átuk kutná Herot watá Jesu yá wáina wáina tánggoek ingga pingnganá narángga árán kámá yá ku menggiuráng, “Jon kámutuk watá son tárutang áwek,” iná kámá yá ku menggiuráng, “Elaija yá son tunggafek,” iná kámá yá ku menggiuráng, “Uláp profet áturáng waháranan káman dá son tárutang áwek,” ingga mengga árát tu, Herot tá wata narángpak táwi hánám wa tángga átang gu \v 9 ing miuk, “Jon wawu no yáne salá há maruráng. Iná náwu ni hánám bá ku tárák hulá hulá wa tán met naránggoet?” Wáina mengga ku málámbáyon Jesu kakaya naruk. \s1 Jesu yá ámna 5,000 wa sungi sing yámuk \r (Mat 14.13-21; Mak 6.30-44; Jon 6.1-14) \p \v 10 Kulá aposel yá son áwáng hengga ku wáina wáina tángga átningga áwemán ingga Jesu inuráng. Inát Jesu málám aposelná ihángga ámna náráwa kámuk yápmangga yáni kámuk hánám it kutná Betsaida wakáin kuráng. \v 11 Enendu ámna náráwa urum táwi watá wáina koek ingga há narángga isutang wakáin kuráng. Kung het kápángga álo áwániráng ingga yánángga árong Ánutu yan átkuku wata yánángga kámá ilalák yáni pálak áwuráng wa iháng toliuk. \p \v 12 Yonyon kálu hánám bu disaepelná 12 watá Jesu yan káin áwángga inuráng, “Ámna náráwa wa suring yámátá há yáni kungga it enanggon enanggon káin wa kungga ku it me sungi yáni ya suliniráng, náuta náwu ále páliná muná káin átamán.” \p \v 13 Wáina inát tu Jesu yá yánuk, “Sáni sungi yámániráng.” \p Ing yánán watá inuráng, “Nándu másáng tum 5 bot tu káut yará yá re átaráng. Kulá nándá kung ámna náráwa káwan táwi nátán sungi yuwáwáyan tárák ku muná,” ingga inuráng. \fig “Nándu másáng tum 5 bot tu káut yará yá re átaráng”|alt="We only have five loaves of bread and two fish" src="HK00155B.TIF" size="span" copy="KnowlesBass" ref="9.13" \fig* \v 14 Iná urum táwi wa áturáng waháranan ámna wu 5,000 wáina tá áturáng.\f + \fr 9:14 \ft 5,000 wawu ámna rewe, iná nangge náráwa wu wahára hányon áturáng. Matyu 14.21 hára hányon káineráng. \f* \p Wáina árát Jesu yá disaepelná yánuk, “Kulá ámna náráwa wa iháng 50 ina yá urum káman káman erek tit putung átniráng.” \v 15 Kulá disaepel yá Jesu yá rina yánuk wáina tát erek hánám wa putung áturáng. \p \v 16 Wáina árát tu Jesu málám másáng tum 5 watyot káut yará wa ihánggatang alek kálu hálengga Táwi ya heronge me inángga sungi wa ketná yá hikhuk tángga iháng disaepelná yámán ámna náráwa ya ting yámángga kuráng. \v 17 Wa yámát nangga kámuk hánám kawin yáni hahatin du disaepel yá sungi káhumá áturáng wa iháng rápmám 12 wa tuwat hánám monduráng. \s1 Pita yá Jesu wawu wa ingga meng tunggap táuk \r (Mat 16.13-28; Mak 8.27—9.1) \p \v 18 Rám káman Jesu yá disaepelná yot yáni wu ále káman káin yáni re átang Jesu yá sáponga tángga sangga ku yánuk, “Ámna náráwa yá nákka ku ni ingga menggoeráng?” \p \v 19 Wáina yánán du watá inuráng, “Kámá yá ku Jon Umi Kuháng Yámámá ing met, kámá yá ku Elaija ing met, kámá yá ku uláp profet áturáng waháranan káman dá son tárutang áwek ing menggoeráng.” \p \v 20 “Iná sáni wu nákka ni ing menggoeráng?” \p Wáina yánán Pita yá miuk, “Kák ku Ánutu yá suring mán hangga ámna náráwaná son iháháya miuk wa.” \p \v 21 Ing inán du ni kámá kámá ma yánindaráng ingga Jesu yá olet yáni máuk. \v 22 Kulá Jesu yá ing yánuk, “Ámna Nanggená wawu sut láwit táwi hánám narinek. Ámna yáilá me pris tátáwi yáni me lo yan tiksa yá táng kep tit utkámut táineráng ngáya rám kaláhu átang gu Ánutu yá son táng tárut táinek.” \p \v 23 Hang ámna náráwa kámuk hánám ing yánuk, “Káman dá nák natnasut ta ku málámbán pahán wa sang hálingga rámá rámá málámbán maripong wa sungga tánggatang gu nák nasutnek. \v 24 Iná niyá málámbán átnát wata narángpak táinek wawu átkukuná watá muná kuinek. Iná káman dá nákka narángga átnát ná wa sáinek wawu átkukuná watá ma muná kuindák. \v 25 Kulá ámna káman káwak nátán kutná kutná álosim wa erek átmánggim hára átkukuná yá muná kunggim, wahára wu kutná kutná átmánggim watá ku rina háláng imánggim? \v 26 Iná ámna káman dá nák me nákkán me wata reprepmá tánggim wawu máriya rám kálu Ámna Nanggená yá málámba yamá me Naning ga yamá me angelo káungá ya yam yáni kinan áwánggim wahára wu reprepmá yon kanggim. \v 27 No pálipuk hánám ing sánin, kámá sán nahára átaráng wawu ma kámurená átang Ánutu yan átkuku wa káineráng.” \s1 Jesu sutná yá hulá kámá háliuk \r (Mat 17.1-8; Mak 9.2-8) \p \v 28 Jesu yá wa mengga sangga hang rám 8 náut wáina átang gu Pita, Jon hang Jeims wa ihángga ále yáilá káin sáponga tátáya árángga kuráng. \v 29 Málám sáponga tángga átuk wahára wu kurákmáta watá hulá kámá hálen kutná kutná sutná tánggániuk watá hakokowak hánám háliuráng. \fig Jesu kurákmáta watá hulá kámá hálen Moses káling Elaija yá tunggafengga Jesu yot áturáng|src="LB00317B.TIF" size="span" copy="KnowlesBass" ref="9.29" \fig* \v 30 Rám wahára wu ámna yará Moses káling Elaija yá tunggafengga Jesu yot áturáng. \v 31 Yándi wu yamá táwi watyot tunggafengga átang Jerusalem káin Jesu yá rina táinek ka Ánutu yá miuk wa táng hálingga sangga torong káin du káwak sangga alek káin kuinek wata mená me tángga áturáng. \v 32 Wahára wu Pita yot disaepel nukngá yará wawu rapmung gá yángen ránáng táriuráng ga son rahán yáni rong hánám hálengga ku Jesu yan yamá táwi watá yamá mangga árán du ámna yará watá Jesu yot árát kápuráng. \v 33 Kulá ámna yará watá Jesu sangga kukuya tángga árán du Pita yá Jesu inuk, “Táwi, nándá nahára há átamán wawu álosim. Kulá sima kaláhu usinemán wawu káman kákkán, káman Moses yan hang káman Elaija yan.” Pita yá wáina meinet ingga ma narená hánámá miuk. \p \v 34 Pita yá me wa mengga átnárán waháranyon du mukam bá áwáng iháng támorán disaepel yáni wu pikpito hánám wa naruráng. \v 35 Kulá mukam kinan du me káman dá ing áwuk, “Náwu nák Nanggena. Na nakán yáup tátáya táng tunggap táut. Watán me narineráng.” \v 36 Me wa meng hálin hálengga káuráng gu Jesu yá málám re árán. Kulá ále yáilá káin átang háuráng rám wahára wu tárák wáina káemán ingga nukngá kámá ma yánuráng, ináku yáni hára re átuk. \s1 Jesu yá nangge káman hára iruk wáik isutuk \r (Mat 17.14-23; Mak 9.14-32) \p \v 37 Ále yáilá káin áruráng wata tembátnáya hangngárát ámna náráwa urum táwi hánám watá Jesu yan káin áwuráng. \v 38 Ámna náráwa urum táwi áturáng wata orek yáni káin du ámna káman dá mantáuk, “Táwi, no ing kanindet, ko nák nanggena ya káinelák. Nák ku nanggena wu káman ná rewe. \v 39 Rám iruk wáik ká ep tángngátak hára ku huhu tángga mantángga átnándak. Watá wáina tán du yángyáng tángga alupmá yá máta kálu num ángáráng tángga átnándak. Iruk watá ma sangga koená átang sutná wa táng wáik hánám tángngátak. \v 40 Iruk wáik ná isutniráng ingga disaepelka há yánut, enendu wata isutsut tán tárák muná.” \p \v 41 Wáina inán Jesu yá miuk, “Ámna náráwa sándu naráng hákhátik sáni wu muná. Rám rina sányot áre sándá márapmá namineráng? Nanggeka wa tángga nákáin áwáng.” \p \v 42 Kulá nangge watá Jesu yan káin áwángga átuk, wahára wu iruk wáik watá nangge wa táng san káwak hára wa hang yángyáng tángga árán du Jesu yá iruk wáik wa me táng mángga nangge wa táng tolingga táng naning imuk. \fig Jesu yá iruk wáik wa me táng mángga nangge wa táng toliuk|alt="Jesus rebuked the evil spirit and healed the boy" src="CN01730B.TIF" size="col" copy="Cook" ref="9.42" \fig* \p \v 43 Ánutu yá ket tárák táwi wa tán kangga ámna náráwa urum táwi watá nangnga yáni han árát tu Jesu yá disaepelná yánuk, \v 44 “Kárámatingga kándáng hánám narineráng. Ámna Nanggená wawu táng káyam ket yáni hára tineráng.” \v 45 Wáina yánuk, enendu disaepelná yá hulá wáina ta nánek ingga ma hánám naráng rákit táuráng. Me wata hulá wu kilak átuk hálendu disaepel yá ma naráng ruwat táuráng. Kulá me wata hulá wa naránin ingga ináng susuliya wu hányon pitáng muráng. \s1 Niyá ku máta hánám átnek? \r (Mat 18.1-5; Mak 9.33-40) \p \v 46 Rám káman disaepel yáni wu niyá ku máta hánám átgim ingga wata menmen táuráng. \v 47 Jesu málám pahán yáni káin wáina átak ingga há narángga sangga málám nangge kimo káman táng áwáng rupmá hára ting san árán du \v 48 yánuk, “Káman niyá nák ka narángga nangge kimo ná táng tolinek wawu nák neháng tolinek, hang káman niyá nák neháng tolinek wawu Nanna niyá nák suring namuk wa táng tolinek. Sán wa átaráng wata rahán sáni hára niyá isikimo hánám átak watá ku Táwi rahálá hára ku táwi hánám átak.” \p \v 49 Wáina men narángga ku Jon dá miuk, “Táwi, nándá káumán du ámna káman dá kák kutya hára iruk wáik yásutang árán kangga wáina ma táindalák ingga káto táng mumán, náuta wawu nándán tombong muná.” \p \v 50 Wáina men du Jesu yá ing inuk, “Ma káto táng mindaráng. Ámna niyá káyam ma sáhindák wawu nuk sáni ku wa.” \s1 Samaria ámna náráwa yá Jesu yá watán ále káin áwáwáya taktak yámuk \p \v 51 Ánutu yá Jesu tángga alek káin kukuyan rám watá hátewin du Jesu yá pahálá me nanaráná watá Jerusalem káin há kuin ingga pahán tiuk. \v 52 Wáina hálendu ámna kámá suring yámán watá kálak kung Samaria ále káin it káman hára kutná kutná tiyawing mámáya kuráng. \v 53 Enendu it waháranan ámna yá Jesu wu Jerusalem kukuya áwek ingga há naruráng, wata ku watá áwáng watán it hára átnát ta taktak yámuk. \v 54 Wáina ingga há narángga disaepel yará Jeims káling Jon watá Jesu inumálák, “Táwi, ko rina narelák, alek káinnan káráp lánggop metne hang iháng lem táik me rina?” \v 55 Wáina inán Jesu yá hurik tángga me táng yámán du \v 56 it wa sangga it nukngá káin kuráng. \s1 Jesu yá málám isusut wata yánuk \r (Mat 8.19-22) \p \v 57 Kulá kálu hára kungga áturáng wahára wu ámna káman dá Jesu inuk, “Nák ku ko rehára rehára kuinelák wawu kákkot káman re átkuinemát.” \p \v 58 Wáina inán Jesu yá inuk, “Ang páyom bu káwak káin hinang yáni átaráng, hang iráp pu it yáni pálak, iná Ámna Nanggená wawu ruruháyan komená kámá ma árak.” \p \v 59 Kulá Jesu yá ámna káman inuk, “Nák nasulák.” \p Wáina inán ámna watá inuk, “Táwi, hulátingga ku satá no kung nanna yot áre watá kámurán wa usángga ku wáina kák kasutnet.” \p \v 60 Wáina men Jesu yá inuk, “Wáinaná satá kámurená yá ku nuk yáni kámurená wa iháng usángguineráng, iná kák ku kungga Ánutu yan átkuku wata meng tunggap tángga yánángga kuinelák.” \p \v 61 Kulá ámna nukngá yá ku Jesu inuk, “Táwi, nák ku kák kasutnet, enendu hulátingga ku satá no kung nanna mamna wáina ingga yánángga sangga ku áwáng kák kasutang kuinet.” \p \v 62 Wáina inán Jesu yá inuk, “Káman dá Táwi yan yáup táin ingga ku hurik tángga sárummá kálu ma háleindak, ámna wáinaná watá Ánutu yan átkuku watán yáup tátáyan tárák ku muná.” \c 10 \s1 Jesu yá málámbán yáup tátáya ámna 72 suring yámuk \p \v 1 Átang árongga ku Táwi yá ámna 72 nukngá iháng tunggap tángga yará yará suring yámán watá kálak it tátáwi me it isikikimo rehára kukuya naruk wakáin kukuya yánuk. \v 2 Kulá ámna watá kuinán tát tu ing yánuk, “Hái káin sungi tánang kukuyan du táup hánám, iná yáup ámna wa tánang kukuyan du táup muná, wata ku Táwi, hái márumá, watán káin sáponga tát tu yáup ámna suring yámán háiná káin kungga sungi álikngená wa tánang kuineráng. \v 3 Kulá ing narángga ku kuineráng, no wa suring sáme kuineráng wawu sipsip nángánangge yá ina ang páyom orek yáni káin kuineráng.\fig No suring sáme kuineráng wawu sipsip nángánangge yá ina ang páyom orek yáni káin kuineráng|alt="I send you out like sheep among wolves" src="LB00011B.TIF" size="span" copy="KnowlesBass" ref="10.3" \fig* \v 4 Sup tumá me yák me sendol ma ihindaráng me ni kámá káman kálu hára kangga ma kangmeindaráng. \p \v 5 “Kung it káman hára árángga ku hulátingga ku ing meineráng, ‘Pahán láláp pá it náta kinan átnek.’ \v 6 Ámna káman pahán láláp pán dá it wata kinan átnek hálendu sándán pahán láláp me watá hang wahára ep táinek, iná muná hálendu son hurik tángga sánin káin áwinek. \v 7 It wata kinan átang sungi me umi sámát tu álo náineráng. Ámna niyá yáup táinek watá ku yumnakngá ihinek wawu álo kámá. It kámá hára árángga kungkung ma táindaráng. \p \v 8 “Rám kámá it káman hára kut watá heronge tángga sáhángga ku sungi ihángngáwáng sámineráng wa álo náineráng. \v 9 Hang ilalák mara waháranan wa iháng tolingga ku yánineráng, ‘Ánutu yan átkuku wu sáni ya tangtang átak,’ ingga yánineráng. \v 10 Iná it káman hára kut ma sáhát tu kung it wata káluná hára átang gu ing meineráng, \v 11 ‘It nátán káwak ká nán háram náni káin tápingga átaráng wa son nándá káting hiratne háek wawu sándá kangga ku ing narineráng, sándá ma náháráng wawu kandák táeráng. Hang kándáng hánám ing narineráng, Ánutu yan átkuku wawu enanggon átak,’ ingga yánineráng. \v 12 No ing sánin, máriya rám kálu it Sodom bá márapmá suwinek wawu maming táwi yon, enendu it watá márapmá suwinek wawu wa táng hátinek. \p \v 13 “Ukuro táwi, ámna náráwa it Korasin me it Betsaida nan! No ket tárák sándán káin há táut, enendu sándá pahán hurik ma táuráng. Iná no ket tárák sándán káin táut wáinanyon Tair me Saidon dán ámna náráwa káin táe ináku uláppon pahán hurik há tángga ukuro yan lap wáik wa tánggánengga kuhi kuhángga átgalát. \v 14 Rám Ánutu yá narek ngá wahára, ámna náráwa yá me hára átneráng wawu Tair me Saidon dá márapmá suwinemálák wawu maming táwi yon, enendu sándá márapmá suwineráng wawu wa táng hátinek. \v 15 Iná it Kapaneam bu Ánutu yá iháng áráng alek káin tinek me? Wa muná yon, wawu iháng hang káráp lánggop káin tinek. \p \v 16 “Niyá sándán me narinek wawu nákkán me narinek, iná niyá sánda taktak minek wawu nákka taktak minek, hang nákka taktak minek wawu niyá nák suring namuk wata taktak minek.” \p \v 17 Wáina yánán ámna 72 Jesu yá suring yámuk watá kuráng ngáyá son heronge hánám áwángga miuráng, “Táwi, kák kutya hára yánátne iruk wáik ká nándán me narángga isutkiuráng.” \p \v 18 Wáina inát Jesu yá yánuk, “No kangngáre Satan dá alek káin átnárán Ánutu yá isurán pikpirik ká sokmuná hánám hangngátak wáinanyon rákitang háuk. \v 19 No háláng wa há sámut wawu sándá kunap me utni yan kálung wa álo yáreng kátkámut táineráng, káman dá ma sángeindák. Iná háláng nukngá sámut wawu káyam sáni Satan dán háláng wa táng hang tineráng, me náut kámá káman dá sáháng lem ma táindák ka. \v 20 Kulá sándá ku iruk wáik ká nándán milun suweráng ingga heronge ma táindaráng, ináku Ánutu yá kut sáni alek káin papianá káin uyiuk wata heronge narineráng.” \p \v 21 Rám wahára Iruk Káungá watá Jesu táwi hánám imáng rosingga árán málám pahálá heronge narángga ku ing miuk, “Nan, alek me káwak kán Táwi, no kutya meng tárut táin, náuta ko me álo kámá ná ámna álosim nanará pálak átaráng wata kilak ting yámángga ku niyá nangge kimo yá ina átaráng wa yálenggoelák. Nan, pálipuk ko kangán nanará isutang wáina tánggoelák.” \p \v 22 Jesu yá wáina inángga ku ing miuk, “Nanna yá nanará me háláng wawu kámuk hánám iháng nák ketna hára tiuk. Ni kámá káman dá Nangge wawu wa ingga ma naráng mák, ináku Nan dá ku naráng mek, hang ni kámá káman dá Nan wawu ma naráng mák, ináku Nanggená watá ku naráng mek me ámna náráwa nini Nanggená yá yáliuk watá ku naráng meráng.” \p \v 23 Kulá son hurik tángga disaepelná yáni re yánuk, “Sándá náut kanggoeráng wa ámna náráwa kámá yá káineráng wahára wu watá heronge narineráng. \v 24 No ing sánin, uláp profet me king áturáng watá sándá náut kanggoeráng wa kanin ingga naránggiuráng, enendu ma kanggiuráng, hang sándá me rina naránggoeráng wa naránin ingga tánggiuráng, enendu ma naránggiuráng.” \s1 Samaria nan ámna álosim káman da me tárákngá yánuk \p \v 25 Rám káman lo yan nanará ámna káman dá Jesu ingirungngin ingga tárutang inuk, “Tiksa, no rina tángga ku átkuku álosim sásáliná muná wa táinet?” \p \v 26 Wáina inán Jesu yá inuk, “Meng rákit mená káin rina uyená yá átak? Rina sángingga narángngátalák?” \p \v 27 Jesu yá wáina inán du ámna watá miuk, “‘Táwi Ánutu wata pahála yot, irukka yot, hálángga yot me nanaráka yot kikiná hánám wa narinelák.’\f + \fr 10:27 \ft Lo 6.5\f* Hang ‘kaya kikiná narángngátalák wáinanyon nangge nukka ya kikiná narinelák.’\f + \fr 10:27 \ft Pris 19.18\f*” \p \v 28 Wáina men Jesu yá inuk, “Kándáng hánám wa melák. Wáina tángga ku átkuku álosim wa táinelák.” \p \v 29 Jesu yá wáina inán du lo yan nanará ámna watá Jesu yá nanaráná kandák ingga nahiwon ingga ku son inuk, “Meng rákit mená yá nukna ya mek wawu nukna ku ni?” \p \v 30 Wáina inán du Jesu yá inuk, “Ámna káman dá Jerusalem káin átang gu Jeriko káin kung háin ingga kungngárán manek mara yá ket táuráng. Wáina tángga táup utang lap tánggániuk wa yaling mángga kutná kutná ná erek iháng mángga yáni wu sangga kut kálu hára wa hála kámutang átkiuk. \v 31 Wáina árán pris káman du kálu wanyon isutang kung háuk ngáyá hang wáina kangga málám kálu tákto numkálu kang yálingga háná kuk.\fig Pris káman du kálu tákto numkálu kang yálingga háná kuk|alt="A priest passed by on the other side of the road" src="CN01747B.TIF" size="col" copy="Cook" ref="10.31" \fig* \v 32 Kang yálingga kun son tombong Liwai\f + \fr 10:32 \ft Tombong Liwai wawu Táwi yan it káungá hánám watán yáup ámna, hang pris hányon háláng yámángga yáup tángngátaráng.\f* waháranan káman dá kálu wanyon kungga wáinanyon árán káuk, enendu kang yálingga kálu tákto numkálu kungga háná kuk. \v 33 Kulá Samaria nan ámna káman dá áwángga ámna watá átuk wahára áwáng hengga kangga urákngá narángga \v 34 rupmá tangtang kungga ámna wata putulá káin oel yot wáin\f + \fr 10:34 \ft Kuram yáni ya ku oel yot wáin wa wáina kuling yámánggiuráng.\f* kuling mángga ku putulá wa hárot muk. Wáina tángga ku málám ámna wa táng hip tángga táng málámbán donki ketnán tingga táng kung lombu it káman hára tingga ku kándáng hánám pinná táuk. \v 35 Kulá tembátnáya ku sup silva táulá yará iháng lombu it wata márumá wa imángga ku inuk, ‘Ámna ná kándáng pinná tángga átnelák. No son áwángga ku sup kátu rina kakán hára ámna ná háláng mámáya sáinelák wa topmá kaminet.’” \p \v 36 Wáina meng hálingga ku Jesu yá nanará ámna wa inuk, “Ámna kaláhu waháranan du retá ku ámna manek mara yá uturáng wa kangga nuk táng muk?” \p \v 37 Wáina inán nanará ámna watá miuk, “Ámna retá urákngá narángga háláng muk wa.” \p Ing men du Jesu yá inuk, “Ko kungga ku tárák wáinanyon táinelák.” \s1 Jesu yá Mata káling Maria yan it káin kuk \p \v 38 Jesu yá disaepelná yot kungga it káman hára kung het tu it waháranan náráwa káman kutná Mata watá Jesu engotang itná káin kuk. \v 39 Náráwa wata yitná kutná Maria watá ku áwáng Táwi hárammá hulá hára putung átang me rina menggatuk wa kárámatingga átuk. \v 40 Kulá Mata wu sungi tiktiyawik tánggatang káuk ku yáup pá táwi hálen wata narángpak tángga ku kung Jesu inuk, “Táwi, yitna yá nepman na rewe sungi tiktiyawik wa tángga átat, kák ka wawa kanggoelák me? Ko inátá kámá háláng namik!” \p \v 41 Wáina inán du Táwi yá inuk, “Mata, Mata, kák ku kutná kutná táup hánám wata narángpak tángga pahán márap táelák. \v 42 Ináku káman da re narinelák. Maria yá náut tátáya átak wawu álo kámá hánám, wawu táng sat kukuyan du muná.” \c 11 \s1 Jesu yá sáponga tátáya yánuk \r (Mat 6.9-15; 7.7-11) \p \v 1 Rám káman Jesu málám ále ore káman káin átang sáponga táng hálin du disaepelná káman dá inuk, “Táwi, sáponga tátáyan káluná kámá nánáng toling, Jon dá disaepelná yánáng toliuk wáinanyon.”\fig Jesu yá sáponga tátáyan káluná yánáng toliuk|alt="Jesus taught them how to pray" src="CN01753B.TIF" size="span" copy="Cook" ref="11.1" \fig* \p \v 2 Wáina inán du Jesu yá yánuk, “Rám sándá sáponga tángga ku ing mengguineráng: \q1 ‘Nan, kutya yá káungá hánám wa átkuinek, \q1 kákkán átkuku watá nándán káin áwinek. \q1 \v 3 Rám káman káman dán sungi wa málámbán málámbán námángguinelák. \q1 \v 4 Ko nándán kandák wa kátu náni sáinelák, \q2 náuta nándá kámá yá kandák rina táng námená wa kátu yáni sangngátamán wáinanyon. \q1 Ko metá ingirungngingi yá nándán káin ma tunggafeindak.’” \p \v 5 Wáina mengga ku ing yánuk, “Sán háranan káman dá yáung táitná hánám kung nukngá káman inánggim, ‘Nukna, másáng kaláhu namáng, \v 6 náuta ámna nukna káman dá kálu mulangán áwángga nákkán káin áwek, enendu no sungi káman táng wa imámáyan du muná.’ \p \v 7 “Kulá wáina inán du nukngá it kinan káin átgim watá ku inánggim, ‘Ko nák yáup ma namindalák. Kálu káto tángga nángánanggena yot kome káin há ruruháya tángga átamán. No tárutang náut kámá káman ma kamindát,’ ingga inánggim. \v 8 No ing sánin, it márumá watá tárutgim ngáyá ku kutná kutná nukngá yá náuta naránggim wa erek ingmen imánggim. Watá nukna háláng imin ingga ma imánggim, ináku nukngá watá áwáng sonson mantáng mángga átnát wata taktak mán du wáina tánggim. \p \v 9 “Wata ku no ing sánin, Táwi inát tu sáminek, sulingga ku káineráng, károk károk kátit tu kálu yaling sáminek. \v 10 Ámna niyá Ánutu inángngátaráng watá ku páliná kangngátaráng, ámna niyá sulingngátaráng watá ku kang tunggap tángngátaráng, hang ámna niyá kálu hára kátingngátaráng watá ku Ánutu yá kálu yaling yámángngátak. \p \v 11 “Ámna káman dá ku nanggená yá káut ta inán da kunap pa álo imánggim? \v 12 Me nanggená yá hurák tunggulá ya inán da naning gá utni yan kálung ga álo imánggim? \v 13 Kulá nangge nanan yáni sándu kandák táwi hánám tángngátaráng, enendu nángánangge sáni yá náut álosim ba sánát tu há yámángngátaráng. Iná Nan sáni alek káin átak wawu álosim hánám, niyá inán Iruk Káungá wa imámáya wu heronge hánám narángngátak.” \s1 Jesu yá Belsebul yot yáup táek ingga meng muráng \r (Mat 12.22-30; 12.43-45; Mak 3.20-27) \p \v 14 Kulá ámna káman iruk wáik ká tán mená ma me tángngátak watá átnárán, iruk wáik wa Jesu yá isurán du ámna wa sangga kun du ámna watá kándáng hánám meme tángga árán kangga ámna náráwa yá hárámuturáng. \v 15 Iná kámá yá ku miuráng, “Iruk wáik táwi yáni Belsebul watán háláng hára iruk wáik wa yásutkoek.” \v 16 Hang kámá yá ku ingirungngingga ináng sulitne tárák kámá tán kangga wawu alek káinnan me muná ingga kakaya wahára átang ináng suliuráng. \p \v 17 Jesu málám pahán yáni káin wáina átak ingga há narángga ku yánuk, “Káwak káman hára árená yá yáni yon honhoren tánggalát wawu káwak watá wáik hálenggim. Hang amba káman hára árená yá yáni yon honhoren tánggalát wawu amba watá kándáng ma átgim. \v 18 Hang Satan dán tombong gá yáni yon honhoren tánggalát wawu rina tángga ku kutná kutná yáni watá kándáng átgalát? No ná met wawu náuta sándá no Belsebul yan háláng hára ku iruk wáik yásutkoet ing meráng wata. \v 19 No Belsebul yan háláng hára iruk wáik wa yásutkoet hálendu sándán tombong gá ku niyan háláng hára iruk wáik yásutkoeráng? Sánin tombong watá yon du hulá sáni yalineráng sánin me wawu kandák ingga. \v 20 Iná no iruk wáik wa Ánutu yan háláng hára yásutkoet hálen wawu Ánutu yan átkuku watá sándán káin há áwek. \p \v 21 “Ámna hánghálángngá káman dá kutná kutná máta ángárángngá ihángga itná pinná tángga kandingga átgim wawu kutná kutná itná pahálá kinan watá kándáng re átgim. \v 22 Iná ámna káman hánghálángngá hánám watá áwáng it márumá watyot erawángga watá re hahatinggim hára wu náut máta ángárángngá háláng imámáya ihángga átgim wa iháng mángga itná kinan kutná kutná ná wa horengga iháng mánggalát. \p \v 23 “Káman ni nák nukna muná wawu nák neháng káyam tángngátak, iná káman niyá nák háláng namángga ámna náráwa iháng urum ma tingngátak wawu yásurán hangga káman káman kungngátaráng. \p \v 24 “Rám iruk wáik ká ámna nangge sangga kungngátak wahára wu kungga ále manmanná káin rehára átnet ingga kome ya sulingngátak. Sulingga átkun men du, ‘Satá son kungga it sangga áwut wakáin yon árin,’ ing mengngátak. \v 25 Wáina mengga málám áwángga kangngátak ku ámna sangga kuk wata pahálá wawu it pahálá ina sinsin hiratang kutná kutná it kinan wa iháng tolingga kándáng tená wáina. \v 26 Wáina hálendu málám kuinek ngáyá kung iruk wáik 7 watá mukmuro táwi hánám tángngátaráng wa kápángga yángotnáwáng gu kung hang átneráng. Kulá wahára ámna watán átnát wa káinelák ku huphuráp átkiuk wa táng hátingga wáik hánám háleinek.” \p \v 27 Jesu yá me wa menggatuk waháranyon du ámna náráwa urum táwi orek yáni kinan káin náráwa káman dá mantáuk, “Náráwa niyá kák keháng tiuk me muk kamuk watá heronge hánám átang átkuinek.” \p \v 28 Wáina mantán Jesu yá miuk, “Wáina muná, ináku ámna náráwa niyá Ánutu yan me wa narángga isutang átang átkuineráng watá heronge hánám átang átkuineráng.” \s1 Ámna yá tárák kámá tátá kanin ingga Jesu inuráng \r (Mat 12.38-42; Mak 8.12) \p \v 29 Ámna náráwa yá uyingga Jesu yan káin emá re áwángga árát tu Jesu yá yánuk, “Rám nátán ámna náráwa wawu wáik hánám, watá ku tárák ká tunggafen kakaya re menggoeráng, enendu kámá ma káindáráng, iná tárák káineráng wawu profet Jona yan wa. \v 30 Uláp Ánutu yá tárák Jona hára Niniwe ámna náráwa yáliuk, wáinanyon du Ámna Nanggená hára Ánutu yá rám nátán ámna náráwa wa yáleinek. \v 31 Rám Ánutu yá ámna náráwa iháng me hára titiyan rám bá áwinek wahára wu Kuin káwak ámuta káinnan watá tárutang rám nátán ámna náráwa yan ket tárák wáik wata meng tunggap táinek. Kuin wawu it mulangán hánám káinnan Solomon dá nanaráná álosim wa men narin ingga áwuk, enendu ámna káman Solomon torong káin átak wawu nahára há átak, watán me wawu ma narángguráng. \v 32 Ánutu yá ámna náráwa iháng me hára titiyan rám hára wu Niniwe ámna yá tárutang rám nátán ámna náráwa watán ket tárák wáik wata meng tunggap táineráng, náuta Niniwe yá ku me Jona yá meng tunggap táuk wa narángga pahán hurik há táuráng, enendu ámna káman Jona torong káin átak wawu nahára há átak, watán me wawu ma narángguráng.” \s1 Sut náni yan lam \r (Mat 5.15; 6.22-23) \p \v 33 Jesu yá ing miuk, “Ámna káman dá lam kasingga táng susuná káin ma tingngátak, me táng baket kinan káin ma tingngátak. Ináku táng tutuháná hára tuhángga san árán du niyá it kinan áwinek watá ku yamá wa káinek. \v 34 Rahála wawu sutya watán lam, rahála watá álosim átnek wahára wu sutya kámuk hánám wawu yamá yá átnek, iná rahála yá wáik háleinek wahára wu sutya kámuk hánám páyung tingga átnek. \v 35 Wata ku kándáng hánám átnelák, ko páyung watá kaya kinan árán yamá yá naya kinan átak ingga narilon. \v 36 Iná yamá yá sutya kámuk hánám wata kinan átnek wahára wu sutya kátu káin páyung gá ma átnándák, ináku lam yamá yá ka hára yamá mangga átnándak wáinanyon átnelák.” \s1 Jesu yá Farisi yot lo yan nanará ámna wa me táng yámuk \r (Mat 23.1-36; Mak 12.38-40; Luk 20.45-47) \p \v 37 Kulá Jesu yá me wa erek meng hálin du Farisi káman dá nákkán it káin sungi nandin ing inángga kumálák watá kung Jesu yá tebol hára putung átuk. \v 38 Wáina átang gu Jesu yá ketná kálak ma yawolená sungi nangga árán kangga Farisi watá hárámutuk. \p \v 39 Wáina hárámurán kangga Táwi yá inuk, “Farisi sándán ket tárák wawu kap me tera sutná káin re yawolát, pahán yáni káin konep pá ku há átnándaráng wáina. Sáni wu sut sáni káin re yawonándaráng, iná pahán sáni kinan du kápáng naknarák me wáik wáina watá táwi hánám átnándak. \v 40 Sán du hohoná! Ánutu yá kep káin sáháng tolingga ku kinan kálu ma hám sáháng toliuk? \v 41 Náutá tera kinan átaráng wa iháng niyá ukuro átaráng wa yámát tu kutná kutná yá Ánutu rahálá hára rongrongngá re átsámineráng. \p \v 42 “Farisi sán du ukuro táwi narineráng, náuta hái káinnan tának me sungi táng kikik tátáyan wawu horet 10 hálen urum káman táng Ánutu ya ting mángngátaráng, enendu nangge nuk sáni háláng yámámá yot Ánutu ya pahán káin kikiná nanará wawu sangngátaráng. Ket tárák ná ma sáindaráng, ináku wa há tángga átang gu kutná kutná hohoreyan mek wa hányon isutneráng. \p \v 43 “Farisi sán du ukuro táwi narineráng, náuta miti itná káin du tongtong máta káin átnát ta narángngátaráng, me urum komená káin du ámna kámá yá sáhángga heronge táng sásámá wata narángngátaráng. \p \v 44 “Ukuro táwi narineráng, náuta sán du tanggán hára keho ma hená ina árát ámna yá wata ketnán ma kápená kung áwáng tángngátaráng\f + \fr 11:44 \ft Juda yan kálu wawu ámna káman dá tanggán ketnán yárengga kung áwáng táinek wawu Táwi rahálá hára wu rongrongngá muná.\f*.” \p \v 45 Jesu yá me wa yánán lo yan hulá nanará káman dá Jesu ing inuk, “Tiksa, ko Farisi me wa yánángga ku nánda yanyawon hányon táng námánggoelák.” \p \v 46 Wáina men Jesu yá miuk, “Iná sán lo yan hulá nanará, ukuro táwi narineráng, náuta márapmá táwi ma susuwáyan wa ámna náráwa yámángga ku ket sáni táng hip tángga kimo ma háláng yámángngátaráng. \p \v 47 “Sán du ukuro táwi narineráng, náuta táwi ilom sáni yá profet ráháng kátkámut táuráng watán tanggán wa tánggáneng sat álosim hánám árán du \v 48 kálu wahára wu ámna rahán yáni hára táwi ilom sáni yá profet ráháng kátkámut táuráng wawu álosim ingga naránggoeráng, wata ku watán tanggán wa tánggánenggoeráng. \v 49 Wata ku Ánutu yá málámbán nanará me kálu kándáng wahára kungga ku ing miuk, ‘No profet yot aposel suring yáme sándán káin kut tu kámá ráháng kátkámut tángga ku kámá iháng lemlem táineráng.’ \v 50 Wáina wata ku hulátingga Ánutu yá káwak táng tunggap táuk hára átang áwáng rám nahára ámna yá profet ráháng kátkámut táuráng watán márapmá wu rám nátán ámna náráwa sányot átnek. \v 51 Uláp profet ráháng kátkámut táuráng, wawu hulátingga Abel hára átang áwáng Sekaraia ni Táwi yan it káungá hánám bot tingnaknak orek yándi hára utkámut táuráng\f + \fr 11:51 \ft Profet tán rám kálu hulátingga ku Abel utkámut táuk náyá áwángga áwáng Sekaraia wawu pukon da utkámut táuráng. Sekaraia yan pingnga wawu papia 2 Pingnga 24.20-22.\f*. Kulá watán márapmá táwi wawu rám nátán ámna náráwa sányot átnek. \p \v 52 “Lo yan nanará ámna sán du ukuro táwi narineráng, náuta kálu mungnga hutang kung hang nanará álosim tátá watán ki wawu sándá há táng sat kuk. Sáni kung ma háená átkoeráng ngáyá ámna náráwa kámá yá kung hanin ingga tángngárát tu sándá kálu susuwá táng yámánggoeráng.” \p \v 53-54 Kulá Jesu yá wáina yánáng hálingga ku it wa sangga kuk. Wahára átang hulátingga ku Farisi yot lo yan hulá nanará ámna watá Jesu ya pahán káráp táng mángga ingirungngitne me kandák kámá men kangga ku táng me hára tinin ingga sonson ináng suksulik tángga átang áruráng. \c 12 \s1 Háleng rákit tángga átnát ta Jesu yá yánuk \r (Mat 10.19-20,28-33; 12.32) \p \v 1 Rám ore waháranyon ámna náráwa táup hánám rina kámá tausen watá áwáng kik hánám átang kámá yá kámá ya háram yáni ketnán tandaren tángga árát tu Jesu yá disaepelná kálak ing yánuk, “Farisi yan yis wata kándáng hánám háleng rákit tángga átkuineráng. Táwi ya naráng háting memán ing mengngátaráng, enendu pálipuk hánám bu Táwi ya ma naráng háting mángngátaráng. \v 2 Me kámá tum táená wawu hiták háleineráng, hang me kámá kilak átaráng wawu hiták narineráng. \v 3 Iná me rina kilak sándá menggoeráng wawu ámna náráwa kámuk ká hiták narineráng, hang me rina me kotkot kálu káráman hára re it kinan met naránggoeráng wawu it kapme hára átang hahatingga meng tunggap tát ámna náráwa yá narineráng. \p \v 4 “Yanuknukna, no ing sánin, káman niyá káwak sut re utkámut tángga máriná káin rina kámá kámá ma táindák wata ma pitáindaráng. \v 5 No niya pitáng mineráng wa hiták sánin, wawu niyá káwak sut utkámut tátá me sáháng sup pora káin hirarán hahayan háláng watá watyot átak. Wata ku pálipuk hánám ing sánin, wata pitáng mineráng. \v 6 Ámna yá iráp isikikimo 5 wawu supmá háená hánám bá yungngátaráng, enendu Ánutu yá iráp waháranan káman da ma kalot mángngátak.\fig Ánutu yá iráp waháranan káman da ma kalot mángngátak|alt="God does not forget even one bird" src="HK00070B.TIF" size="col" loc="12.6-7" copy="Cook" ref="12.6" \fig* \v 7 Iná sándu iráp isikikimo wa iháng háteráng. Hang yáin sáni rommá wawu salená wáina ingga Ánutu yá há narek, wata ku ma pitáindaráng. \p \v 8 “No ing sánin, káman niyá málám ba Jesu yan tombong hára átat ingga ámna náráwa yánáng kuinek wawu Ámna Nanggená yá wáinanyon Ánutu yan angelo rahán yáni hára wawu nákkán tombong ingga meng tunggap táinek. \v 9 Iná ámna káman dá málám ba Jesu yan tombong hára ma árat ingga ámna náráwa yánáng kuinek wawu no wáinanyon wawu nákkán tombong muná ingga Ánutu yan angelo rahán yáni hára meng tunggap táinet. \v 10 Hang ámna káman dá Ámna Nanggená ya sárum meme táinek wawu Ánutu yá watán kátu wa sáinek, iná káman niyá Iruk Káungá ya sárum meme táinek wawu Ánutu yá watán kátu wa ma sáindák. \p \v 11 “Iná ket sáhángga miti itná káin me kapman dán káin me ámna yáilá yan káin kung rahán yáni hára sáháng me hára tit tu me rina meinemán ingga narángpak ma táindaráng, \v 12 náuta Iruk Káungá watá rina meineráng wawu rám waháranyon sáninek.” \s1 Jesu yá ámna supmá pálak ká kálu kandák táuk ka me tárákngá yánuk \p \v 13 Wáina yánán urum táwi áturáng wata kinan káin ámna káman dá Jesu inuk, “Tiksa, nanna wu há kámutuk, wata ku tatna inátá ku nan dá kámutang kutná kutná yápmáuk ngá wa kátu horengga nák naminek.” \p \v 14 Wáina inán Jesu yá inuk, “Nukna, niyá ku sándán me nanará ya nák neháng tunggap táuk ka ku no ore hára átang sándán kutná kutná wa horeng sáminet?” \v 15 Wáina mengga ku ámna náráwa ing yánuk, “Kándáng háleng rákit tángga átneráng. Kutná kutná wa kápángga kápáng naknarák tánirot. Kutná kutná ka táup hánám enendu kutná kutná watá háláng kamát kung átkuku wa ma táindálák.” \p \v 16 Hang me tárákngá ing mengga yánuk, “Ámna supmá pálak káman dán hái yá páliná táwi hánám wa tingga árán kangga \v 17 málám ing naruk, ‘Rina táinet? Kome kámá sungi wa iháng titiyan kámá ma árak.’ \p \v 18 “Wáina narángga átang gu ing naruk, ‘Wata ku ing táinet, sungi itná isikikimo átaráng wa erek yalingga ku son sungi itná maming tátáwi táinet. Tángga ku sungi me ále kutná kutná na wa iháng wata kinan tinet. \v 19 Wáina tángga ku nayon na ing ininet, “Kák ku kutná kutná ka álosim táup hánám átyameráng watá háláng kamán yara táup hánám wáina átnelák. Kula wu sek narángga átang rámá rámá sungi tátáwi sinangga heronge torong hára átnelák.”’ \p \v 20 “Wáina naruk enendu Ánutu yá inuk, ‘Kák ku ámna hohoná! Kula yáungán nahára ku há kámutnelák. Iná wáina tátá ku kutná kutná táwi tiyawingga satá nakán ingga átak wawu niyá ihinek?’” \p \v 21 Wáina mengga ku Jesu yá ing yánuk, “Káman niyá kutná kutná me supmá táwi hánám iháng urum ting san átminek, enendu Táwi yan kálu ma naráng hátingngátak, wata ku Ánutu rahálá hára ku kutná kutná ná muná hánám, ámna sup mara yá hohiuk wáinanyon hohinek.” \s1 Narángpak ma tátáya Jesu yá miuk \r (Mat 6.25-34) \p \v 22 Wáina yánángga Jesu yá disaepelná ing yánuk, “Wata ku átnát sáni álosim ba ma narángpak táindaráng, me sungi náut náinemán me sut náni káin náut tánggáneinemán ingga ma narángpak táindaráng. \v 23 Átkuku álosim wawu sungi natne háláng námán átnándamán wáina muná, hang káwak sut watá ku kutná kutná sut tánggánene wa táng hátek. \v 24 Iráp otot wata narániráng. Sungi kámá ma hingngátaráng me sungi kámondang titiyan it yáni kámá ma árak, enendu Ánutu yá sing yámángngátak, iná ámna náráwa sándu Ánutu rahálá hára wu kutná táwi hánám iráp wa iháng háteráng. \v 25 Iná sán háranan káman dá rina tángga ku kándáng átnet ingga narángpak tánggim wawa narángpak ngá watá háláng imán átnát ná wa rám kimo sengsáráp tán hásák áronggim me rina? Wawu muná hánám. \v 26 Wata ku sándá isikimo wa mek wáina wa ma tátáyan wawu náuta ku sándá kutná kutná kátu wata narángpak tánggoeráng? \p \v 27 “Sándá álesak yuminá wata narániráng. Yáup kámá ma tángngátaráng, me lap kámá ma iháng tolingngátaráng, enendu, no ing sánin, uláp King Solomon dá lap álolosim hulá hulá hánám iháng sutná tánggánenggiuk wawu álesak watán kolemá watá wu Solomon dá tánggánenggiuk wa táng hátek. \v 28 Ále kánang wa átaráng wawu tembát ámna yá marángga káráp sineráng. Ále kánang hánámá, enendu Ánutu yá iháng tánggáneng yámángngátak, iná sándu pálipuk hánám Ánutu yá hányon sáháng tánggáneng sáminek. Náuta tángga ku naráng hákhátik sáni wawu isikimo? \v 29 Iná sándu sungi náut náinemán me umi náut náinemán ingga narángpak me nanará yáup táup ma táindaráng. \v 30 Káwak ketnán ámna náráwa Ánutu ma naráng máráng watá ku kutná kutná wáina kápáng tunggap tátáya narángpak tángngátaráng. Iná sándu Nan sáni yá ku náuta kesák táeráng wawu há sáhángga narángngátak. \v 31 Wata ku sándá Ánutu yan átkuku wata sulineráng ngáya ku kutná kutná wata kátu hányon sáminek. \p \v 32 “Sándu sipsip tombong isikimo, Nan sáni yá málámbán átkuku wa sásámáya heronge narek, wata ku ma pitáindaráng. \v 33 Kutná kutná sáni wa yánát yuwát tu supmá wa iháng niyá wata kesák táeráng wa yámineráng. Sándá ku sup tumá ma wáik hálengngátak\f + \fr 12:33 \ft Sup tumá ma wáik hálengngátak wata hulá wu ámna káman dá málámbán sup wa Ánutu yan nanará isutang kálu kándáng hára yáup imángga átnek wawu alek kán sup tumá ina átnek.\f* wata nan ihineráng, me alek kán kutná kutná álosim wa kánkámon tángga átkuineráng. Alek káin du kutná kutná yá ma wáik hálengngátaráng, me manek mara yá manek ma ihindáráng me yákárum bá ma iháng wáik táindáráng. \v 34 Kutná kutná sáni kikiná rekáin átak wakáinyon pahán sáni yá wakáin átnek. \s1 Tiyawingga átang hákhálek tátáya mená \r (Mat 24.45-51) \p \v 35-36 “Sándu tiyawingga átang hákhálek tángga átkuineráng. Me tárákngá káman ing sánin, rám káman ket tántán tángga wata sinakngá tát ámna yáilá káman dá wakáin kunggim. Wáina kun yáup nanggená yá átang kup yáni kasingga lap yáni kándáng tawángga yáup tátáya tiyawingga táwi yáni ya háleng mángga átgalát. Kulá táwi yáni watá son áwáng kálu káin károk károk kátinggim waháranyon du sokmuná ingmen árong kálu yaling mánggalát. \v 37 Rám táwi yáni watá áwáng hengga kápán yáup nanggená yá ma ruhená átgalát, wahára wu heronge naráng yámánggim. No pálipuk hánám ing sánin, táwi yáni watá lapmá kándáng tawángga áwáng yáup nanggená wa yángotnáwáng tebol hára tingga málámbá sungi sing yámánggim. \v 38 Yáup nangge niyá ma ruhená tiyawingga átgalát wawu táwi yáni yá álosim naráng yámánggim. Árát táwi yáni yá yáung táitná me it háiháiya tángga átgim kálu áwángga há tiyawingga árát kápánggim wawu heronge tánggim. \v 39 Ing narániráng, it káman da márumá yá manek mara wu rám wahára áwinek ingga há naránggim, wahára wu it márumá watá manek mara wa san áwáng itná káting márák tángga kung kinan ma hanggim. \v 40 Wáina wata ku sándá ku rámá rámá tiyawingga háleng rákit tángga átkuineráng, náuta Ámna Nanggená wu rám wahára áwinek ingga sán dá rám ma narená átneráng rám wahára áwinek.” \p \v 41 Wáina men Pita yá inuk, “Táwi, me tárákngá náwu nándán da re nánánggoelák, me ámna kámuk kán da?” \p \v 42 Wáina inán Táwi yá miuk, “Yáup pinná tátá niyá nanaráná álosim tingga yáupmá kándáng hánám tánggim, wawu yáup márumá yá yáup pinná tátá wa táng yáup nangge pin yáni tátáya tin yáup márumá yá rám tinggim wa re isutang sungi iháng yáup nangge yámánggim. \v 43 Yáup ámna wawu rám táwiná yá áwángga kan kándáng hálenggim, wahára wu heronge tánggim. \v 44 Kulá no pálipuk hánám ing sánin, táwiná yá táng tin kutná kutná ná kámuk ingmen táng yáup ámna wata ketná hára tin watá pin yáni tánggim. \v 45 Iná yáup ámna watá málámbáyon du ing naránggim, ‘Táwina wu sokmuná ma áwindák,’ wáina narángga ku yáup ámna náráwa wa ráhángga árong sungi nangga umi káto nangga ku hohinggim. \v 46 Wáina tánggim wawu táwiná watá rám káman yáup ámna watá ma tiyawená átgim me ma narená átgim wahára áwáng táup hánám utang táng ámna milun yayali táená watyot tinggim. \p \v 47 “Kulá yáup nangge káman dá táwiná yan nanará káin du wáina ingga há naránggim watá kutná kutná ma tiyawinggim me táwiná yan nanará ma isutgim wawu táwiná yá táup hánám wa utgim. \v 48 Iná yáup nangge káman dá táwiná yan nanará wu wáina ingga ma narená ku márapmá susuwáyan kálu wa isutgim wawu táwiná yá isikimo utgim. Káman niyá kutná kutná táup ihinek watá ku topmá táuppon tinek, iná Táwi yá kutná kutná táup hánám iháng káman da ketná hára tiuk hálendu inán kutná kutná táup hánám bon topmá iminek. \s1 Jesu yá áwuk wawu ámna náráwa yá honhoren tátáya \r (Mat 10.34-36) \p \v 49 “No háut wawu káwak káin káráp tángga háut. No káráp watá sokmuná rang háháleya naret. \v 50 Iná umi nukngá káman no kukuháyan átak wawu sut láwit nanará wa, wata pahánna yá márawingga árán átang kungga umi wa pukon kuhe sáliknginek. \v 51 No káwak káin háut wawu sándá ámna náráwa yá pahán káman átnát ta háuk ingga naránggoeráng hám? Wawu muná. No ing sánin, nák ku ámna náráwa yá honhoren táineráng ga háut. \v 52 Rám kula átang áruinek hára wu it káman da kinan 5 bá átang hálendu horengga yará háleinek. Kaláhu yá yará ya káyam táng yámát, yará yá kaláhu ya káyam táng yáminemálák. \v 53 Hang naning urim bá kámkáyam táineráng, maming urim bá kámkáyam táineráng, hang neng nambán dá kámkáyam táineráng.” \s1 Kutná kutná yá tunggafeineráng wata tárákngá ámna yá ma kang rákit táuráng \r (Mat 5.25-26; 16.1-4) \p \v 54 Jesu yá ámna náráwa urum táwi wa yánuk, “Sándá kangngárát káe yá kung haha kálu mukam bá tán du ing mengngátaráng, ‘Ále yá taindek,’ wáina mengngárát tu pálipuk ále yá há tangngátak. \v 55 Iná iruk ká ámuta kálu áwán du ing mengngátaráng ‘Ále yá álo kámá átnándek,’ wáina mengngárát tu pálipuk álo kámá átnándak. \v 56 Sándu ámna kusákngá! Kutná kutná káwak káin me alek káin tunggafenggoeráng gu há kang rákit tánggoeráng. Kulá rina tángga ku rám ore nahára áwángga tárák hulá hulá yá tunggafenggoeráng wawu ma kang rákit tángguráng? \p \v 57 “Sándu rina tángga ku sáni yon kálu kándáng gu resim ingga ma kang rákit tángguráng? \v 58 Iná ko ámna káman yot kámkáyam sim tángga keháng me hára tinán kálu hára kunggatang gu, neháng me hára tiwon ingga sokmuná me táng tolinemálák. Me ma táng tolená kungngárá keháng ámna me nanará wata ketná hára tiwon. Wáina tin watá keháng kalabus pinná táená ketná hára tin son watá keháng kalabus it kinan tiwon. \v 59 No ing kanin, kák ku kalabus it kinan átang árongga sup rina titiya kanená wa erek ting háleinelák.” \c 13 \s1 Ámna káman dá pahán hurik ma táindák wawu muná kuinek \p \v 1 Jesu yá me wa meng hálin du ámna kámá áwáng wahára áturáng watá Jesu ing inuráng, “Ánutu ya towet sing mámá rámá hára Pailat tá tewe ámna yánán Galili nan ámna kámá ráháng kátkámut tát sip yáni yá Ánutu ya towet sisiyan songgo sipmá ketnán yon háuráng.” \v 2 Wáina inát Jesu yá ing yánuk, “Sándá ku rina nareráng, Galili ámna wa ráhuráng watá mukmuro tángngátaráng, watá ku Galili ámna kátu yá mukmuro tángngátaráng wa iháng hátek ngáya ku márapmá watán káin wáina tunggafiuk hám? \v 3 No ing sánin, wawu muná hánám! Iná sán niyá pahán hurik ma táindáráng wawu tárák wáina watá yon sándán káin tunggafeinek. \v 4 Hang ámna 18 it hásák ká it yáilá Jerusalem kinan Siloam hára táwatang yáni ya ketnán hangga iháng usáng kátkámut táuk, wata sándá rina nareráng? Watán mukmuro watá ámna kátu Jerusalem káin áturáng wa iháng hátek me rina? \v 5 No ing sánin, wawu muná hánám! Iná sán niyá pahán hurik ma táindáráng wawu tárák wáina watá yon sándán káin tunggafeinek.” \p \v 6 Wáina yánángga ku me tárákngá káman ing yánuk, “Ámna káman dá wáin hái ore kinan káin káráp fik káman hinggim ba rám kámá ku páliná kámá átak me muná ingga kung áwáng tángga kanggim bu páliná kámá muná re. \v 7 Kulá rám káman du hái márumá watá kung hái pinná tángga átgim wa inánggim, ‘Yara kaláhu wata kinan káráp fik náta páliná kámá káin ingga kang hákhálek táe men sanggoet. Káráp ná hoseng satá háik! Náuta ku satne hánámá átang káwak karo nang hálingga átnek?’ \p \v 8 “Wáina men hái pinná tángga átgim watá inánggim, ‘Ámna hulána, satá yara káman nátyot son árán no hulá wa káwak pingga usáng pálák táinet. \v 9 Wáina táe yara nukngá ya páliná tin hálendu álo kámá! Iná muná hálendu wawu hoseng satne háinek.’” \s1 Jesu yá Sabat hára náráwa káman táng toliuk \p \v 10 Rám káman Sabat hára Jesu wu miti itná káman da kinan ámna náráwa me yánáng tolingga átkiuk. \fig Jesu wu miti itná káman da kinan ámna náráwa me yánáng tolingga átkiuk|alt="Jesus was teaching people in the worship house" src="CN01678B.TIF" size="col" copy="Cook" ref="13.10" \fig* \v 11 Kulá wahára náráwa káman iruk wáik ká táng lem tángga árán yara 18 háliuk watá hányon átuk. Iruk wáik watá táng lem tán turingga re átkiuk, kándáng átnát tán tárák ku muná. \v 12 Jesu málám wáina kangga ku mantán áwán inuk, “Náráwa, no keháng tole ilalákka yá álo háleindek.” \v 13 Wáina inángga ketná kálandang sutná hára tánggan wahára re ilalákngá watá pukon álo hálen áráng kándáng átang Ánutu kutná mengga heronge táng muk. \p \v 14 Jesu yá wáina tán kangga miti itná yan ámna yáilá watá Sabat hára wáina táek ingga kuk táwi tángga ámna náráwa wa yánuk, “Yáup tátáyan rám bu 6 rewe Táwi yá iháng tunggap táuk, wahára áwát tu wáina sáháng tolingguinek, iná Sabat hára wu muná.” \p \v 15 Wáina yánán Táwi yá ámna yáilá wa inuk, “Sándu ámna kusákngá! Sabat hára kumbi sáni káin kung bulmakau me donki sáni páup yáni yaling yámángga yángot kung umi yámát nangngátaráng. \v 16 Iná náráwa náwu Abraham uriwa. Satan dán háláng gá káto táng san yara 18 átuk. Kulá no iruk wáik ká wa káto tángga árená wa Sabat hára yaling mámá wawu muná me rina?” \p \v 17 Jesu yá wáina yánuk hára wu káyammá ingga wawu rep yáni wáin áturáng, iná ámna náráwa táwi watá ku náut álosim tángngátak wata heronge tángga áturáng. \s1 Jesu yá mastet táulá yot yis wahára me tárákngá tingga yánuk \r (Mat 13.31-33; Mak 4.30-32) \p \v 18 Jesu yá ing miuk, “Ánutu yan átkuku wawu náut ina? Náut hára mengga tárák te ku kándáng háleinek? \v 19 Ánutu yan átkuku wawu mastet táulá ina. Mastet táulá wawu isikimo hánám. Ámna káman dá táng kung háiná káin halin árángga kungga maming táwi hálengga árán du iráp pá áwáng ketná palá hára ep tángga átnándaráng.” \p \v 20 Hang son yánuk, “Ánutu yan átkuku wawu náut hára tárák tingga me ku kándáng háleinek? \v 21 Wawu yis ina, náráwa yá yis táng flaua táwi hánám watyot iháng yakyawák tángga árát kungga flaua watá tihangngátak.” \fig Ánutu yá átkuku wawu yis ina|alt="The kingdom of God is like yeast" src="LB00136B.TIF" size="col" loc="13.20-21" copy="KnowlesBass" ref="13.21" \fig* \s1 Kálu mungnga isikimo \r (Mat 7.13-14,21-23) \p \v 22 Jesu yá Jerusalem kuin ingga it tátáwi me it isikikimo kálu hára árená wakáin Táwi yan me pingnga wa yángyánáng gu Jerusalem ba kuk. \v 23 Wa kunggatuk wahára wu ámna káman dá ináng suliuk, “Táwi, Ánutu yá ámna káman káman re wu son ihinek hám?” \p Wáina inán Jesu yá yánuk, \v 24 “Sándu hánghálángngingga hánám bon du kung kálu isikimo hára wa kung háineráng. No ing sánin, táup hánám watá kung hahaya táineráng enendu ma kung háindáráng. \v 25 Rám it márumá yá tárutang kálu káto táinek wahára wu sándu áwáng kep káin átang kálu káin károk károk kángkáting kikilik ing táng mineráng, ‘Táwi, kálu yaling námáng.’ \p “Enendu watá ing sáninek, ‘Nák ma naráng sámát. Sándu rekáinnan?’ \p \v 26 “Wáina sánán du inineráng, ‘Nándu kákkot umi sungi nangga áwánggiumán, hang kák ku nándán it kapme hára me pingnga nánáng tolingga áwánggiulák.’ \p \v 27 “Wáina inineráng, enendu watá ing sáninek, ‘Nák ma naráng sámát. Sándu rekáinnan? Nepmangga há sáni kuniráng! Sándu mukmuro táup hánám tángngátaráng,’ ingga sáninek. \p \v 28 “Kulá hálengga káineráng gu Abraham, Aisak hang Jekop pot profet kámuk hánám bu Ánutu yan it kapme álosim káin wa árát. Iná sáni wu sáháng hirarán kung kep káin átang kutang mátap sáni kirikkárák tángga átneráng. \v 29 Ámna náráwa yá káe yá áráng hehe kálu, me káe yá kung haha kálu, me ánuta kálu, me ámuta kálu áwineráng ngáyá áwáng Ánutu yan átnát káin umi sinak táwi hára wa áwáng kome yáni ihángga átneráng. \v 30 Kulá me ná kándáng narineráng, ámna kámá pukon káin átaráng watá máta káin átneráng, iná máta káin átaráng watá ku pukon káin átneráng.” \s1 Jesu yá Jerusalem ba urákngá naruk \r (Mat 23.37-39) \p \v 31 Rám wahára Farisi kámá yá áwuráng ngáyá ku Jesu inuráng, “Ále ná sangga ku ále kámá káin kuinelák, náuta Herot tá kák kutkámut tátáya mek.” \p \v 32 Wáina ingga inát tu Jesu yá yánuk, “Sándá kungga ku ang páyom wa ing inineráng, nák ku kula me tembát tu iruk wáik yásutang hang ilalák mara kámá iháng tolinet. Iná rám kaláhu átang gu yáupna wa táe sáliknginek. \v 33 Kula me tembát árongga wu há kuinet, náuta profet wawu it kámá káin árán ma utkámut táindaráng, ináku Jerusalem káin árán du wáina utkámut táineráng. \p \v 34 “O Jerusalem, Jerusalem, ko profet ráháng kátkámut tángngátalák, hang Ánutu yá ámna suring yámán kákkán káin áwángngátaráng wawu ráháng kátkámut táin ingga sup iháng yáni ya mangngátalák. Rámá rámá nángánanggeka wa hurák ká nángánangge yáni iháng urum tingngátaráng wáina tin ingga tánggoet, enendu watá ku taktak yámánggoek. \v 35 Kaniráng, it sáni wu wáik hálengga hánámá átnek. No ing sánin, sándu son nák ma nahená átang kungga ing meineráng, ‘Ánutu yá ámna ni málámba kutná hára áwáng átak wa táng álolo táinek.’\f + \fr 13:35 \ft Kap Papia 118.26\f*” \c 14 \s1 Jesu yá Farisi káman dán it káin kung átuk \p \v 1 Rám káman Sabat hára Jesu yá Farisi yan ámna yáilá káman dán it káin kung watyot sungi nangga áturáng. Wa kung átuk hára ámna yá kandák kámá rina tán kanin ingga kangga áturáng. \v 2 Iná rám wahára wu ámna káman du ilalák sut tiháená wata nan pálak watá Jesu kondolá hára átkiuk. \v 3 Kulá Jesu málám Farisi me lo yan hulá nanará wahára áturáng wa ing yánáng suliuk, “Sabat hára wa ilalák mara álo iháng totoliyan me muná?” \v 4 Wáina yánuk, enendu watá mátan ma táená nángnángingga árát tu Jesu málám ámna wa tánggangga táng tolingga ku ámna wa inán háná kuk. \p \v 5 Wáina tángga ku yánáng suliuk, “Sán háranan káman dá kanggim bu nanggená ámnaná me bulmakauná yá Sabat hára hang umi árámmá pená kinan árán da rina tánggim? Rám waháranyon da álo táng satá áráng henggim me muná? Pálipuk hánám wáina wu há tánggim.” \v 6 Wáina yánuk, enendu watá topmá kámá ma inánáyan. \p \v 7 Son hang Jesu málám ámna yá sinak hára sungi nanaya áwuráng wa kápuk ku áwáng kome máta káin re átnát ta táup tát kápángga ku me tárákngá ing yánuk, \v 8 “Rám káman ámna káman dá náráwa tátáyan sinak rámá hára mantáng kamán kungga ku kome máta káin du ma putung átkuindalák. Kome wa kámá ámna káman kák keháng hátingga átak kutná pálak wa mantáng mán áwinek watán há meng san áriwon. \v 9 Wáina árátá kahángga ku ámna sán yayará mantáng sámánggim watá áwáng kanánggim, ‘Kome wa ámna náta sang máng,’ ing kanán kák ku reprepmá táwi narángga kung kome mári pukon káin putung átgim. \v 10 Wáina wata ku rám wáina hára mantáng kamát wawu kung kome mári pukon káin putung átkuinelák. Wáina árátá ku sinak márumá yá áwáng kahángga ku kanánggim, ‘Nukna, áwáng kome álo kámá káin ná álák,’ ing kanán du ámna náráwa káman átgalát watá kahát kutya pálak hálenggim. \v 11 Káman niyá málámba kutná tángga árinek wawu Ánutu yá kutná tángga háinek, iná niyá málámba kutná tángga háinek wawu Ánutu yá kutná tángga árinek.” \p \v 12 Wáina yánángga ku ámna niyá sungi nanaya mantáng mán áwuk wa inuk, “Ko sinak tángga ku nuknukka me tat kulakka me sipya kátu me kaya tangtang árená sup yáni pálak wa ma mantáng yámátá áwindaráng. Wáina táinelák wawu máriya watá son topmá mantáng kamát tu topmán topmán háleinek. \v 13 Ináku sinak tángga ku ukuro mara me sut yáni wáik hálená me háram yáni wáik hálená me rahán yáni kotná, wa mantáng yámángguinelák. \v 14 Wáina tátá ku watá wata topmá ma kamindáráng ga ku kuram bá kákkán káin áwinek. Wata topmá ku Ánutu yá máriya ámna kándáng átang kámuturáng watá tanggán káin átang tárutneráng rám wakáin du kaminek.” \s1 Sinak maming táwi hánám ba me tárákngá yánuk \r (Mat 22.1-10) \p \v 15 Wáina yánán narángga ámna káman tebol hára kámuk átang sungi nangga áturáng watá Jesu inuk, “Ámna náráwa niyá Ánutu yan átnát álosim kinan átang sungi náineráng watá ku heronge narineráng!” \p \v 16 Wáina inán du Jesu yá ing inuk, “Ámna káman dá sinak táwi tátáya narángga ku ámna táup hánám bá áwáng sungi nanaya mantáng yámuk. \v 17 Kulá sinak rámá hánám wahára wu ámna watá yáup nanggená káman suring mán ámna yánáng sáuk ngá watán káin kungga sungi wu há tiyawingga átak ingga yáninán kuk. \p \v 18 “Kung yánángga kuk, enendu ámna watá erek hánám meng pilingga ‘nándu ma kuindámán’ ing mengga kuráng. Káman dá ku inuk, ‘Nák ku káwak kátu káman yuwát, wata ku kungga wa káinet. Wáina wata ku ukuro táwi, nák ku ma áwindát.’ \p \v 19 “Iná nukngá yá ku inuk, ‘Nák ku bulmakau 10 dá yáupna táng namineráng ga yuwát, wata ku kung wa iháng tárák tángga káinet. Wáina wata ku ukuro táwi, nák ku ma áwindát.’ \p \v 20 “Hang káman dá ku inuk, ‘Nák ku náráwa emá tángga átat, wáina hálendu ma áwindát.’ \p \v 21 “Wáina inát narángga ku yáup nangge watá son kuk watá kung táwiná sinak márumá wa wáina meráng ingga inán du kuk narángga yáup nanggená wa inuk, ‘Sokmuná ingmen it nátán kálu isikikimo me maming tátáwi káin kungga ukuro mara me sut yáni wáik hálená me rahán yáni kotná me háram yáni wáik hálená wa yángotang áwáng.’ \p \v 22 “Wáina inán yáup nangge watá kung rina inuk wáina há táng hálingga ku son áwángga inuk, ‘Ámna hulána, melák wáina há táet, enendu it pahálá wu ma tuwarak, kome wu along re átak.’ \p \v 23 “Wáina inán du sinak márumá watá inuk, ‘Kungga it kapme sangga kálu káin wa ni ámna me náráwa kápángga ku há hánám áwániráng ingga yánáng pákpálák hánám tátá áwát nákkán it pahálá yá tuwarik. \v 24 No ing sánin, ámna huphuráp mantáng yámut waháranan káman dá nákkán sungi kátu káman ma hánám náindák.’” \s1 Kándáng háting márák tángga narángga ku Jesu isutneráng \p \v 25 Ámna náráwa táup hánám watá Jesu isutang kungga árát tu málám hurik tángga ing yánuk, \v 26 “Káman niyá nákkán káin áwinek watá naning, maming, málámba áwá nanggená, tatning kulaná, málám ilommá me málámbán átnát ná wata ma taktak mindák, wáina watá nákkán disaepel ma háleindák. \v 27 Hang káman niyá málámbán maripong wa sungga tánggatang nák ma nasutnándák, wáina watá nákkán disaepel ma háleindák. \p \v 28 “Iná ámna káman dá it maming táwi tátáya wu wa táng háliliyan sup pa álo átak me rina ingga kándáng kangga san árán du it wa tánggim. \v 29 Iná wáina ma táená kumam kálak hirarán han tángga kungga kutná kutná kátu ya kesák tángga san átgim wawu kámá niyá áwáng wáina kanggalát watá ku ináng kekkek tángga \v 30 ing menggalát, ‘Ámna náwu it álo táng hálinet ingga táuk, enendu ma táng háliuk.’ \p \v 31 “Iná king káman dá king nukngá yot erawáwáya wu málám kándáng hánám narángga málámbáyon ing menggim, ‘Nákkán tewe ámna wu 10,000 rewe, iná nukngá watán tewe ámna wu 20,000. Wawa álo erawángga táng hátinet me rina?’ ingga menggim. \v 32 Iná málám narán hálángngá muná hálendu wawu king nukngá watá mulangán yon árán pahán káman háháleya me san kunggim. \v 33 Kálu wáinanyon, sán háranan káman dá kutná kutná ná kámuk hánám wa ma sárum yámindák wawu nákkán disaepel ma átnándák. \p \v 34 “Sol wawu álo kámá, iná kikngá watá sálikngin du son rina táng mátne ku kikngá pálak hálenggim? \v 35 Sol wáinaná watá hái káin sungi ma háláng yámán áráng henggalát, me wa táng bulmakau kámulá yot táng hái káin ma tinggalát. Ináku susut káin táng hirarát kunggim. \p “Káman niyá kárámanná pálak hálendu watá me ná narinek.” \c 15 \s1 Sipsip komená kangga márumá yá suling kung káuk ka me tárákngá yánuk \r (Mat 18.10-14) \p \v 1 Kulá ámna takis iháhá yot mukmuro táená watá Jesu yá me men naránin ingga áwáng Jesu rupmá áwálák áturáng. \v 2 Wa kápángga Farisi yot lo yan tiksa watá pahán yáni wáik hálen ing miuráng, “Ámna náwu mukmuro táená wa iháng nuk tángga watyot sungi nanggoeráng.” \p \v 3 Wáina met tu Jesu yá me tárákngá ing yánuk, \v 4 “Sán háranan káman sipsipmá 100 tá átmán máriya kanggim bu káman du komená. Wáina kangga málám 99 wa san ále rákit káman káin árát málám kung káman komená átgim wata suling kung suling kung kang tunggap tánggim.\fig Sipsip káman komená átgim wata suling kung suling kung kang tunggap tánggim|alt="He would search and search and find the lost sheep" src="BK00005B.TIF" size="span" loc="15.3-7" copy="KnowlesBass" ref="15.4" \fig* \v 5 Há kang tunggap tángga ku heronge nangnaráng táng pátángngán sungga tánggatang itná káin kunggim. \v 6 Kulá itná káin kung nuknukngá mantán áwát tu yánánggim, ‘Sipsipna káman komená káut wawu suling kung há kang tunggap táet, wata ku nákkot heronge tánin,’ ingga yánánggim. \v 7 No ing sánin, alek káin wáinanyon heronge táwi tunggafeinek wawu rám mukmuro táená káman dá pahálá hurik táinek wahára. Pálipuk ámna 99 kándáng átang pahán hurik tátáyan tárák ká ma áraráng wata heronge táng yámámá wawu isikimo hánám, enendu mukmuro táená káman dá pahán hurik táinek wata herongená wawu maming táwi hánám. \s1 Sup táulá komená kangga suling kung káuk ka me tárákngá yánuk \p \v 8 “Náráwa káman dá supmá táwi hánám 10 waháranan káman komená kangga ku rina tánggim? Málám kup kasingga tánggatang it kinan sinsin hithirat tángga kahát hánám suling kung suling kung kang tunggap tánggim. \v 9 Há kangga sangga ku nuknukngá mantán áwát tu yánánggim, ‘No supna táulá káman komená káut wawu suling kung há kang tunggap táet, wata ku nákkot heronge tánin,’ ingga yánánggim. \v 10 No ing sánin, wáinanyon rám ámna mukmuro táená káman dá pahálá hurik táinek wahára wu Ánutu yá angeloná yot heronge maming táwi táineráng.” \s1 Jesu yá nangge ámnaná yará ya me tárákngá yánuk \p \v 11 Hang Jesu yá waháranyon sengsáráp tángga ing yánuk, “Ámna káman du nanggená ámnaná yará. \v 12 Kulá nanggená táwi ya kondolá háranan watá ku naning inuk, ‘Nan, nák ku ing naret, ko tatna yot nát kakán hára kutná kutná horengga námámáyan wa horengga nákkán pingnga wa namáng.’ Wáina inán du nan yándi yá kutná kutná wa horengga ting yámuk. \p \v 13 “Rám kimo átang sangga kulaná yá kutná kutná málámbán pingnga ihuk wa yánán erek yung hálit tu supmá wa ihángga átang it táwi káman mulangán káin kuk watá kung ket tárák kandák hára wa supmá wa erek hánám sang háliuk. \v 14 Málám wáina tán supmá watá erek sálikngin átang gu rám ore wakáin sungi kesák táwi watá ále wakáin tunggafen kutná kutná ná ya kesák tángga málám niyá háláng namánggim ingga narángpak tángga átuk. \v 15 Átang kuk ngáyá kung it márumá káman dán káin yáup nangge átnát ta inán ámna watá yáup káman imuk wawu put pin yáni tátáya suring mán put kumbiná káin kuk.\f + \fr 15:15 \ft Juda yan nanará wu put wawu Ánutu rahálá hára wu rongrongngá muná, wata ku put pin yáni tátáya takta narángngátaráng.\f* \v 16 Kung átang kápuk ku put tá sayo kepmá wa nat kápángga málám táup hánám háing mán wáinanyon nanggem ingga naruk, enendu káman dá sungi kimo káman ma imuk. \p \v 17 “Wáina átang málám nanará álosim bá tán du naráng hátiuk, ‘Nanna yan yáup nangge yá enendu sungi yáni táup hánám árán nangga átaráng, iná nák ku nákáin átat wawu sungi ya háing namán kámutnándet. \v 18 Satá son na kuinet watá kung nanna ku ing ininet, “Nan, no Ánutu rahálá hára me kák rahála hára kandák táut. \v 19 Kulá wata ku nák ku ámna álosim muná, wáina wata ku ko nák ka nanggena ingga memeyan tárák muná. Wáina wata ku kula wu satá yáup nanggeka káman hálengga átnet.”’ \v 20 Málám nanará wáina naráng hátingga ku tárutang hangga naning gán káin kuk. \p “Kulá málám mulangán káin emá yon kungga átuk wahára naning gá kangga urákngá táwi hánám narángga hururung kung poláng mángga kang kukumek táuk. \p \v 21 “Wáina tán nanggená yá inuk, ‘Nan, no Ánutu rahálá hára me kák rahála hára kandák táut. Wata ku nák ku ámna álosim muná, wáina wata ku ko nák ka nanggena ing memeyan tárák muná.’ \fig “Nan, no Ánutu rahálá hára me kák rahála hára kandák táut”|alt="Father, I have sinned in God’s eyes and in your eyes" src="CN01761B.TIF" size="col" copy="Cook" ref="15.21" \fig* \p \v 22 “Wáina inán naning gá yáup nanggená yánuk, ‘Sokmuná yon kung lap hásák álosim wa táng áwáng tawáng mángga ring táng áwáng ketná kálongngá káin ting mángga, hang sendol táng áwáng hárammá káin mon mániráng. \v 23 Wáina tángga ku kung bulmakau nanggená tutuwatná wa táng áwáng utang sit sinak tángga heronge tánin. \v 24 Náuta nanggena náwu há kámurená háranan dá kula son áwek. Há yakyawiuk, enendu kula son áwán káemán.’ \p “Kulá wata ingga ku sinak táwi tángga ku heronge tángga átnárát \v 25 nanggená táwi wawu hái káin átuk ngáya rám waháranyon it tangtang áwángga naruk ku kap mantángga heronge tángga árát. \v 26 Málám yáup nangge káman mantáng mán áwán du ináng suliuk, ‘Wawu rina tángga átkoeráng?’ \v 27 Wáina inán watá inuk, ‘Kulakka sutná yá kándáng re árán son áwán wata nanya yá kangga heronge pálak kulakka tángga ku bulmakau nanggená tutuwatná wa utang sek.’ \p \v 28 “Wáina inán nanggená táwi watá wa narángga kuk tángga it kinan ma árángga kun kangga naning gá kep káin hangga pahán láláp mená inuk, \v 29 enendu nanggená yá ing inuk, ‘Kang, yara máro hánám bon du no yáup nangge yá ina kákkán yáup tángga áwut, hang me nanátá milunya kámá ma yaliut. Wata ingga rám káman meme nanggená káman kámá namátá no nuknukna yot heronge kámá ma táumán. \v 30 Iná nanggeka náráwa kálu háranan yot átningga kutná kutná ka raták raták tán sálin son áwek wata ingga ku bulmakau nanggená tutuwatná wa utang sing melák!’ \p \v 31 “Wáina inán naning gá inuk, ‘Nanggena, kák ku rámá rámá nayot átnándalák, wata ku kutná kutná nákkán átak wawu kákkán. \v 32 Ináku kula wu heronge tángga pahán álosim narinemán, náuta kulakka wawu kámurená háranan dá kula son áwek. Há yakyawiuk, enendu son áwán káemán.’” \c 16 \s1 Ámna káman supmá táwi watán yáup ámna ya me tárákngá yánuk \p \v 1 Jesu yá disaepelná ing yánuk, “Ámna káman supmá táwi hánám átmángngátak watán yáup ámna káman átnándak. Kulá ámna kámá yá áwángga ku ámna supmá táwi wa inuráng, ‘Yáup ámna ka wawu kákkán kutná kutná wa iháng yakyawák táng kamánggoek.’ \v 2 Wáina inát tu supmá táwi watá yáup ámnaná wa mantáng mán áwán du inuk, ‘Kák ka me wáina wáina met naret, wata ku kungga nákkán kutná kutná kák ketya hára átak watán hulá rina rina wa kándáng táng tolingga táng áwáng namáng. Kák ku nákkán yáup ámna son ma átnándalák.’ \p \v 3 “Wáina inán du yáup ámna watá málám meme ing táuk, ‘Kulá rina táinet? Táwina yá yáup hára nasutnándek. No káman dán yáup nangge hálengga káwak pipi wata nare hálángna muná hálek, me sup pa kesák tángga kámá yánáng sulingga átkuku wata reprepmá naret. \v 4 Kulá kula wu kálu káman naret, wáina táe ku máriya táwina yá yáup nahára nasurán du ámna watá ku nangotang it yáni káin kut átnemán.’ \p \v 5 “Nanará wa tingga sangga ku málám ámna nini yá táwiná yan káin kutná kutná ihená ya topmá titiyan átuk wa mantáng yámán áwát tu hulátingga áwuk wa inuk, ‘Kák ku táwina yan káin topmá ku rina titiyan átak?’ \p \v 6 “Ing inán watá inuk, ‘Nákkán du olif karo kárang maming tátáwi 100,’ wáina inán yáup ámna watá inuk, ‘Sokmuná ingmen putung átang gu papia wa táng totoli nahára wawu 50 rewe uying.’ \p \v 7 “Wáina inán uyin du son kámá áwuk wa inuk, ‘Iná kák ku topmá rina titiyan átak?’ \p “Wáina inán watá inuk, ‘Nákkán du wit bek maming tátáwi 100,’ ingga ámna watá inán du yáup ámna watá inuk, ‘Papia wa táng totoli nahára wawu 80 bek rewe uying.’ \p \v 8 “Wáina inán uyin átang máriya táwiná watá wáina táek ingga naruk hára wu yáup ámna wáik wata kutná meng tárut táuk, náuta ámna nanaráná pálak hálen du wáina táuk. Káwak nátán ámna wu nanará kándáng tingga ket tárák álosim wa kámá ya táng yámángngátaráng, watá ku ámna yamá hára átaráng wa iháng háteráng. \v 9 No ing sánin, káwak kán kutná kutná álosim wa iháng nuk iháng tunggap táineráng, wata ku rám kálu kutná kutná watá sáliknginek hára wu watá yon sángot kung it álosim kinan tit rámá rámá álosim átang kuineráng. \p \v 10 “Iná káman niyá náut kámá káman isikimo wa kándáng hánám pinná tánggim, wawu náut kámá maming táwi wa wáinanyon kándáng pinná tánggim. Hang káman dá náut kámá káman isikimo wa kálu kandák hára pinná tánggim, wawu wáinanyon náut kámá maming táwi wa kálu kandák hára pinná tánggim. \v 11 Kulá sándá káwak nátán kutná kutná kikiná wa kándáng ma pin yáni tánggalát, wawu niyá sáhángga ku iruk kán kutná kutná wa sang sámán pin yáni tánggalát? \v 12 Hang kámá yan kutná kutná wa kándáng ma pin yáni tánggalát wawu niyá ku kutná kutná sánin hánám sámánggim? \p \v 13 “Yáup nangge káman dá ámna huláná yará ya tárang káin ma átgim. Wáina átgim wawu káman álo kámá kangga ku káman du takta kanggim. Hang káman da ku milun susuwá táng mángga káman da ku milun yayali táng mánggim. Ko rám káman hára re moneng got Ánutu yan yáup nangge ma átgim.” \p \v 14 Wáina men narángga Farisi kámá wahára áturáng wawu sup pa kikiná hánám narángngátaráng wata tángga ku Jesu ya yanyawon táwi táng muráng. \v 15 Wáina tát Jesu yá ing yánuk, “Sáni wu ing naránggoeráng, ‘Ámna wawu kálu kándáng re isutnándaráng ingga náhániráng,’ ingga naránggoeráng, enendu Ánutu yá ku pahán sáni káin wáina ingga há sáhek. Náut kámá ámna yá álosim hánám ingga naránggoeráng wawu Ánutu rahálá hára wu wáik hánám. \s1 Nanará kámá yánáng toliuk \p \v 16 “Lo yot profet tán me wawu átang áwángga Jon dán rám hára sálikngiuk. Kulá wahára átang áwek wakáin du Ánutu yan átkuku watán me pingnga álosim wa met naránggoeráng, wáina hálendu ámna táup táwi yá hahatingga kung wata kinan hanin ingga tánggoeráng. \v 17 Enendu lo wawu ále hánám ingga ma narindaráng. Alek káling káwak wawu muná kuinek, iná Ánutu yan lo wata kátu kimo káman du ma hánám muná kuindák. \p \v 18 “Hang ámna káman dá áwáná isutang náráwa nukngá táinek wawu márámamák há táinek, hang náulá yá áwáná isurán málám re hánámá árán ámna káman niyá wa táinek wawu márámamák há táinek. \s1 Ámna supmá táwi yot tu Lasarus \p \v 19 “Ámna káman supmá táwi hánám árán lap yányáhán sipmá\f + \fr 16:19 \ft Lap kalaná wawu pálipuk ku ‘purple’, enendu Nukna me kálu kala watanan muná, wata ku ‘sipmá’ ingga uyená.\f* álolosim wa ihánggánengga átang rámá rámá sungi kikiná nangga átnát ná yá álosim hánám wahára átkiuk. \v 20 Itná kapme yan kumbi kálu mungnganá hára wu ukuro ámna káman kutná Lasarus wa táng áwáng rámá rámá tingting tát átkiuk. Lasarus wawu sutná kámuk hánám putulá re. \v 21 Wáina átang gu málám supmá pálak watán sungi káhumá tebol tárang káin háená wa há hánám nanggem ingga narángga átnándak. Kulá ang gá áwáng gu putulá wa elowatnándaráng. \p \v 22 “Rám káman du ukuro ámna watá kámurán angelo yá irukngá wa táng kung Abraham bot tit átumálák. Iná ámna supmá táwi wawu hányon kámurán ámna kámá yá táng kung árám pingga usuráng. \v 23 Kulá ámna málám káráp lánggop kinan sut láwit maming táwi hánám hára átang hálengga káuk ku Abraham bá mulangán hánám káin Lasarus yot árán. \v 24 Wáina kangga ku mantáng muk, ‘Nan Abraham, ko urákna narángga Lasarus inátá kung ketná mángok ilungngá táng umi utang táng áwáng elákna káin tin elákna yá láláwik, náuta nák ku káráp lánggop náta kinan láwit maming táwi hánám hára átat.’ \p \v 25 “Wáina inán Abraham bá inuk, ‘Nanggena, naráng, ko káwak sut pálak átulák wahára wu kutná kutná ka álosim wa há ihángga átulák. Iná Lasarus yá ku wáik hánám átuk, wata ku nákáin du watá álosim árán du ko sut láwit hára átalák. \v 26 Hang nukngá ku ing, sán me nán orek náni hára ku kániráp maming táwi hánám Ánutu yá tiuk. Wáina hálendu nákáinnan da wakáin kuku wawu muná, me wakáinnan da nákáin áwáwá wawu muná.’ \p \v 27 “Abraham bá wáina inán du supmá táwi watá miuk, ‘Wáina hálendu ko Lasarus inátá nák nanna yan it káin kungga \v 28 wakáin yakukulana faip pá átaráng wa wáina ingga yáninek ngáya ku waháranan káman dá sut láwit nanaráyan ále káin ná ma áwindak.’ \p \v 29 “Wáina inán du Abraham bá inuk, ‘Moses yan me hang profet tán me wawu há átyámek, wata ku watá wa narineráng.’ \p \v 30 “Wáina inán du supmá táwi watá miuk, ‘Nan Abraham, wáina muná. Kámurená káman dá watán káin kungga yánán du pahán yáni hurik táineráng.’ \p \v 31 “Wáina inán Abraham bá inuk, ‘Moses me profet tán me ma narángngátaráng wawu há kámurená káman dá son tárutang kungga yánánggim enendu wa narángga pahán hurik ku manyon tánggalát.’” \c 17 \s1 Ket tárák wáik watá ku naráng hákhátik wa táng wáik tángngátak \r (Mat 18.6-7,21-22; Mak 9.42) \p \v 1 Jesu yá disaepelná ing yánuk, “Kálu kandák hulá hulá tunggafengga áwinek wa kangga ámna náráwa yá yáni táng kung kandák kálu wa tineráng. Iná niyá narán kálu kandák hulá hulá watá tunggafeinek watá wu márapmá táwi hánám suwinek. \v 2 Sup maming táwi táng kák sala hára putingga sat kung táp kinan hangga há kámutgim enendu kákkán márapmá wawu isikimo. Iná ko tátá nangge kikimo waháranan káman dá kung mukmuro tánggim wawu kákkán márapmá wu maming táwi. \v 3 Wata ku kák ku kándáng gon átnelák. \p “Nukka káman dá mukmuro tán du inátá ku son átkukuná wa táng tolinek. Watá pálipuk ing mengga pahálá hurik tán du ko watán kátu wa sáinelák. \v 4 Káman dá kákkán káin mukmuro tángga sangga áwáng ‘pálipuk kandák táet’ ingga kanáng tunggap tángtáng tán káe káman hára rám 7 hálendu ko watán kátu wa sáinelák.” \p \v 5 Táwi yá me wa yánán aposelná yá inuráng, “Naráng hákhátik náni wa tátá maming táwi háleik!” \p \v 6 Wáina inát Táwi yá yánuk, “Sándá naráng hákhátik sáni isikimo mastet táulá ina watá káráp ná inánggalát, ‘Ko ráhula yot kámuk hutang kung táp kinan hená yá ina álák,’ ingga inát sándán me wa isutang wáina álo tánggim. \p \v 7 “Kulá sán háranan káman dá yáup nanggená káman inán hái káin káwak pingga me sipsip pin yáni tángga átang it káin áwán du ing hám inánggim, ‘Áwáng putung hangga sungi nang’? Wa muná. \v 8 Ináku ing inánggim, ‘Nákkán sungi kálak tiyawingga lapya kándáng tánggánengga pinna tángga árátá no umi sungi na nang hále ku ko umi sungi ka náinelák.’ \v 9 Pahálá káin náuta narángga inánggim wawu yáupmá nangge yá há táng mánggim, wata ku ámna watá yáup nanggená wa heronge mená inánggim hám? Wa muná. \v 10 Wata ku sán du hányon náut rina tátáya Táwi yá miuk wa erek táng hálingga ku meineráng, ‘Nándu hánámá yáup nangge rewe, nándu yáup náni tátáyan wa há táemán.’” \s1 Ámna 10 ilalák lepra pálak wa Jesu yá iháng toliuk \p \v 11 Jesu yá Jerusalem kuin ingga málám ále Samaria yot ále Galili orek yándi kálu wa kuk. \v 12 Málám it káman káin kung hiuk wahára ámna 10 ilalák lepra yáni pálak watá áwáng kangga mulangán káin hetang átang \v 13 hahatingga hánám ing mantáuráng, “Jesu, Ámna Hulá, urák náni narinelák!” \p \v 14 Wáina inát Jesu málám wa kápángga ku ing yánuk, “Pris yan káin kut tu watá sáhineráng.” Wáina yánán pris yan káin kunggaturáng wahára re sut yáni yá rongrongngá háliuk. \p \v 15 Kulá orek yáni hára ámna káman dá káuk ku ilalákngá yá álo hálen kangga ku hahatingga Ánutu kutná mengga heronge tángtáng son áwuk ngáyá \v 16 áwáng Jesu hárammá hulá káin tulá hára imángga turingga hangga kurákmáta táng hang káwak káin tingga heronge mená inuk. Iná ámna málám wawu Samaria nan. \fig Ámna káman dá son áwáng Jesu heronge mená inuk|alt="One man came back and thanked Jesus" src="CN01775B.TIF" size="col" copy="Cook" ref="17.16" \fig* \p \v 17 Wáina tán Jesu yá ámna wa kangga ku miuk, “Ámna 10 dá rongrongeráng, iná ámna 9 du rekáin átaráng? \v 18 Kámuk áwángga Ánutu kutná meng tárut tátáyan du muná hám, enendu ále kámá káinnan nátá re áwek?” \v 19 Wáina mengga ku inuk, “Tárutang kung. Naráng hákhátikka yá tán álo hálelák.” \s1 Ámna Nanggená yá hiták áwáng heinek \r (Mat 24.23-28,36-41) \p \v 20 Rám káman Farisi yá Jesu ing ináng suliuráng, “Rina hára ku Ánutu yan átkuku watá áwinek?” \p Wáina inát tu Jesu yá yánuk, “Ánutu yan átkuku watá áwinek wawu ámna náráwa yá wáina ingga ma káindáráng. \v 21 Hang ámna náráwa yá ‘Wawu nákáin,’ me ‘Wawu áring káin átak ka kaniráng,’ ingga ma meindáráng. Kaniráng, Ánutu yan átkuku wawu sáni ya orek sáni hára há átak.” \p \v 22 Wáina yánángga sangga ku hang disaepelná yánuk, “Máriya rám káman áwinek wahára Ámna Nanggená yá son áwinek wawu kakaya kikiná hánám narineráng, enendu ma káindáráng. \v 23 Kulá ámna yá ku sánineráng, ‘Kungga kaniráng, árongnga káin átak!’ me ‘Kaniráng, nákáin átak!’ ingga sánát tu watán me wa ma isutnándaráng. \v 24 Iná Ámna Nanggená yá áwinek hára wu pikpirik ká pák táng san alek numkálu átang kung numkálu sálikngingngátak wáinanyon táinek. \v 25 Enendu hulátingga málám bá ku sut láwit táwi narinek, hang rám nátán ámna watá ku wata taktak yáminek. \p \v 26 “Noa yan rám hára ámna náráwa yá kálu rina táuráng wáinanyon du Ámna Nanggená yá áwinán táinek hára tunggafeinek. \v 27 Noa yan rám hára wu umi sungi nangga ámna yá náráwa yot ket tántán tángga átnárát tu Noa yá kungga kilang kinan háuk. Kung há han du umi sip pá áwáng ámna náráwa erek hánám ráháng kátkámut táng háliuk. \p \v 28 “Hang Lot tán rám hára wu wáinanyon ámna yá umi sungi nangga kutná kutná yumnak tángga ále hái hingga it tátá tángga átnárát \v 29 Lot tá it Sodom sangga kuk rám waháranyon káráp lánggop pá sup hára rangga árená yá alek kálu ále yá ina hangga ámna náráwa iháng rang kátkámut táng háliuk. \p \v 30 “Iná Ámna Nanggená yá hiták áwáng heinek rám wahára wu wáinanyon tunggafeinek. \v 31 Rám wahára káman dá itná hungnganá ketnán átnek watá hang itná kinan kutná kutná ná ma ihindak, me káman dá hái káin átnek watá kung it káin kutná kutná ná manyon ihindak. \v 32 Lot áwáná hára tárák tunggafiuk wa narineráng. \v 33 Niyá málámbán átnát náya narángpak táinek wawu átkukuná watá muná kuinek. Iná káman dá átnát náya narángpak ma táindák wawu átkukuná watá ma muná kuindák. \v 34 No ing sánin, yáung wahára Ámna Nanggená yá áwinek hára wu yará yá kome káman hára re ruhángga átnemálák wawu Ánutu yá káman sangga káman táinek. \v 35-36 Náráwa yará yá másáng táng totoliya wit táulá husing mánmán tángga átnemálák wawu káman sangga káman táinek.”\f + \fr 17:35-36 \ft Nanará ámna kámá yá ku me kámá tombong 36 nahára ing átak ingga narángngátaráng. Me wawu ing, “Ámna yará yá hái káin átnemálák wawu Ánutu yá káman sangga káman táinek.”\f* \p \v 37 Me wa yánán narángga disaepel yá Jesu ináng suliuráng, “Táwi, ále rekáin du wáina tunggafeinek?” ing inát tu Jesu yá yánuk, “Ále rekáin káwak sut tá kámutang hásingga átnándaráng wakáin du tále katkat tá áwáng urum tángngátaráng.” \c 18 \s1 Náráwa káman dá jas yá háláng imámáya káto háliuk ka me tárákngá yánuk \p \v 1 Kulá Jesu yá rámá rámá sáponga tátáya háláng haha ma táindaráng ingga me tárákngá disaepelná ing yánuk, \v 2 “It káman hára jas káman átkiuk wawu Ánutu ya ma pitáng mánggiuk, me ámna nuknukngá wawu kápán ále hánám ina hálenggiuráng. \v 3 It waháranyon náráwa kawát káman átkiuk watá ku rámá rámá jas watán káin áwáng gu ing inánggiuk, ‘Káyam bá neháng lem tátáya tánggoeráng, wata ku ko me kot hára háláng naminelák.’ \p \v 4 “Wáina inán du hulátingga ku háláng imámáya takta naruk, enendu máriya ku málám átang gu ing naruk, ‘Ánutu ya ma pitáng mángngátat me ámna nuknukna wawu kápe ále hánám ina hálengngátaráng. \v 5 Enendu rámá rámá wu náráwa kawát nátá yámbánek táng namángga áwánggoek. Wáina wata ku me kot hára háláng me ku son nákkán káin áwángga yámbánek ma táng namindak,’ wáina naruk.” \p \v 6 Wáina mengga ku Táwi yá son disaepelná yánuk, “Sándá jas wáik watá me miuk wa narániráng. \v 7 Kulá rina? Ánutu yá ámna náráwa nakán ingga iháng tunggap tán rámá rámá káen yáungán málámbán káin pahán yot inángga átnándaráng wa sokmuná ma háláng yámánggim me? Wa muná. \v 8 No ing sánin, wawu sokmuná ingmen háláng yáminek. Enendu rám Ámna Nanggená yá áwinek wahára ámna náráwa káwak ketnán átaráng wa málámba naráng háting mángga átaráng me muná ingga kápinek.” \s1 Ámna yará yá Ánutu yan káin sáponga táumálák ka me tárákngá yánuk \p \v 9 Ámna kámá yá náni wu kándáng rewe hánám átang átningngátamán ingga narángga kámá wu kápát háená hálengngátaráng wata tángga Jesu yá me tárák hára tingga ing yánuk, \v 10 “Ámna yará yá Táwi yan it káungá hánám káin sáponga tátáya árumálák. Káman du Farisi iná káman du takis iháhá. \v 11 Kulá Farisi watá hetang átang málámba sáponga táuk, ‘Ánutu, no heronge mená meng se kákkán káin koek, náuta nák ku ámna kátu ina muná - manek tángngátaráng, nanará kandák isutnándaráng, márámamák tángngátaráng me enang takis iháhá ná ina muná. \v 12 Nák ku sungi sangga sáponga yáup hára sonda káman da ore hára rám yará átnándat, me kutná kutná ihángngátat wawu hore 10 hálen urum káman kákkán pingnga tingngátat.’ \p \v 13 “Iná takis iháhá watá ku mulangán sim hetang átang alek kálu ma háliuk, ináku pahán márapmá narángga muyipmá kátingga turingga hangga ku miuk, ‘Ánutu, nák ku mukmuro ámna. Ko nákkán kátu sáinelák,’ ingga wáina sáponga táuk. \p \v 14 “Ámna niyá málám tángga árinek wawu Ánutu yá táng hang tinek, iná niyá málám tángga háinek wawu Ánutu yá táng áráng tinek, wáina wata ku no ing sánin, rám takis iháhá watá itná káin kuk wahára wu ámna watá re ku Ánutu rahálá hára ámna kándáng háliuk, iná Farisi wawu muná.” \s1 Nangge kikimo ihángga Jesu yan káin áwuráng \r (Mat 19.13-15; Mak 10.13-16) \p \v 15 Ámna náráwa yá nángánangge yáni isikikimo wa Jesu yá há ihánggápik ingga Jesu yan káin ihángga áwángga árát disaepel yá wa kápángga me táng yámuráng. \v 16 Wáina tát kápángga Jesu yá nangge kikimo wa mantán málámbán káin áwát tu disaepelná yánuk, “Sat nangge kikimo watá nákkán káin áwániráng, ma kung hákhátik táng yámindaráng, náuta Ánutu yan átkuku kinan kung haha wawu ámna náráwa niyan pahán dá nangge kikimo ná ina átnek watán. \fig “Sat nangge kikimo watá nákkán káin áwániráng”|alt="Let the little children come to me" src="cn01772B.tif" size="col" copy="Cook" ref="18.16" \fig* \v 17 No pálipuk ing sánin, ámna káman dá Ánutu yan átkuku wa nangge kikimo yá tángngátaráng wáina ma táindák wawu kung átkuku wata kinan ma háindák.” \s1 Ámna yáila káman kutná kutná ná táup hánám watá Jesu yot me inán kanán táumálák \r (Mat 19.16-30; Mak 10.17-31) \p \v 18 Kulá ámna yáilá káman dá Jesu inuk, “Tiksa álo kámá, rina tángga ku rámá rámá átkuku álosim wa táinet?” \p \v 19 Wáina inán Jesu yá inuk, “Náuta ku nák ku álo kámá ingga nanelák? Ánutu káman re ku álo kámá. \v 20 Meng rákit mená wu há narelák wa: ‘ámna ma utnándalák, márámamák ma táindalák, manek ma táindalák, nangge nukka ya me kusák ma meindalák, hang nanya me mamya ya tárang káin re átnelák.’\f + \fr 18:20 \ft Son Ihuk 20.12-16; Lo 5.16-20\f*” \p \v 21 Wáina inán ámna watá inuk, “Nangge kimo átut hára átang áwáng ná átat hára wu meng rákit mená wawu erek hánám há isutnándat.” \p \v 22 Wáina inán narángga ku Jesu yá inuk, “Kák ku náut kámá káman da re kesák táelák, wawu kungga kutná kutná átyamek wa erek iháng tingga yánátá yuwát sup wa iháng ukuro átaráng wa yámángga ku nák nasutnelák. Wáina tángga ku alek kán átkuku álosim wa táinelák.” \p \v 23 Rám Jesu yá wáina inuk wahára wu ámna watá kutná kutná ná táup táwi wata narángpak tángga pahálá yá márawiuk. \v 24 Wáina tán kangga Jesu yá ámna wa inuk, “Ámna ni kutná kutná ná táup hánám watá kungga Ánutu yan átkuku kinan haha wawu yáupmá háláng hánám. \v 25 Samap hinangngá hára kamel yá huruk kuku watán márapmá wawu maming táwi, enendu ámna kutná kutná ná pálak ká kung Ánutu yan átkuku kinan haha watán márapmá watá wa táng hátek.” \p \v 26 Wáina inán ámna niyá me wa naruráng watá ku Jesu inuráng, “Kulá wáina wata ku niyá hánám bu rámá rámá átkuku álosim wa táinek?” \p \v 27 Wáina inát tu Jesu yá yánuk, “Náut kámá káman ámna nangge yá ma tátáyan wawu Ánutu yá álo tánggim.” \p \v 28 Wáina yánán Pita yá ing inuk, “Naráng, nándu kutná kutná náni erek hánám yápmang hálingga ku kák kasutumán!” \p \v 29 Wáina inán Jesu yá yánuk, “No pálipuk hánám ing sánin, ámna niyá Ánutu yan átkuku wata narángga itná, áwáná, tatning me kulaná, maming naning me nángánangge yápmáinek \v 30 wawu náut rina rina yápmáinek wa táng hátingga Ánutu yá káwak ketnán naháranyon nukngá táuppon iminek. Hang máriya rám kálu ku átkuku álosim wa táinek.” \s1 Jesu yá málámbá kámutang son tárutnek wata mená son yánuk \r (Mat 20.17-19; Mak 10.32-34) \p \v 31 Jesu yá urum táwi wa yápmangga disaepelná 12 wa yángot kung kep sim átang yánuk, “Narániráng, náwu Jerusalem káin árángga kunggatkoemán, iná rina rina Ámna Nanggená hára tunggafefeya profet tá uyiuráng wawu wáina hánám há tunggafeinek. \v 32 Ámna Nanggená wawu táng ámna ále kámá káinnan da ket yáni hára tit ináng kekkek tángga ket tárák wáik elengga alup yáni málámba ketnán uráhineráng. \v 33 Wáina tángga ku honggem bá lahot mángga táng kung utkámut táineráng. Kulá rám kaláhu átang gu son tárutnek.” \p \v 34 Jesu yá me wa yánuk, enendu me wata hulá watá kilak árán disaepelná yá ku hulá wáina ta nánek ingga kámá ma naráng rákit táuráng. \s1 Jesu yá rahálá wáik táng toliuk \r (Mat 20.29-34; Mak 10.46-52) \p \v 35 Kulá rám Jesu yá Jeriko it hára áwáng hein ingga tángga átuk wahára wu ámna rahálá kunángngá káman dá kálu tákto káin putung átang ámna náráwa sup pa mantáng yámángga átkiuk. \v 36 Átang naruk ku táup hánám watá áwáng tát narángga ku yánáng suliuk, “Rina tánggoeráng?” \v 37 Wáina yánán du inuráng, “Jesu Nasaret nan watá áwángga átak.” \p \v 38 Ingga inát tu málám mantáuk, “Jesu, Dewit Nanggená, nákka urákna naráng!” \p \v 39 Wáina mantán narángga ámna watá kálak áwángga áturáng watá me táng mángga ing inuráng, “Yolop álák!” ingga inuráng, enendu málám hahatingga hánám mantángga Jesu inuk, “Dewit Nanggená, nákka urákna naráng!” \p \v 40 Wáina mantán narángga Jesu málám tareng kátingga átang ámna wa engotang rupmá káin áwáwáya yánán engotang áwát tu ámna wa inuk, \v 41 “No rina táng kaminet ta narelák?” \p Ingga inán du watá inuk, “Táwi, rahánna háháleya naret.” \p \v 42 Wáina inán du Jesu yá inuk, “Nák ka naráng háting namelák watá tán du rahála yá álo háleik.”\fig Jesu yá men ámna rahálá kunángngá káman dá álo háliuk|alt="Jesus healed a blind man" src="CN01741B.TIF" size="col" copy="Cook" ref="18.42" \fig* \v 43 Wáina inán rám waháranyon hánám bu rahálá yá hálengga kangkang gu Ánutu kutná mengga meng tárut tángtáng Jesu isutang kuk. Iná ámna náráwa kámuk hánám wa káuráng hára wu wáinanyon Ánutu kutná mengga meng tárut táuráng. \c 19 \s1 Jesu yá Sakias yan it káin kuk \p \v 1 Jesu málám Jeriko it kinan hangga ku kálu isutang it sangga kuin ingga kungga árán, \v 2 ámna káman wahára átkiuk wata kutná wu Sakias. Ámna wawu takis ihángngátaráng wata táwi yáni, hang málám bu supmá wu táwi hánám wáina átmánggiuk. \v 3 Sakias málám Jesu wu ni ingga kakaya naruk, enendu málám wawu ámna hátetná wáina hálendu ámna náráwa watá kik hánám átang ting sungga árát tu Jesu ma káuk. \v 4 Wáina hálendu Jesu wu kálu wa isutang áwinek ingga há narángga sangga watá kálak hururung ingmen kuk ngáyá kung káráp fik káman da ketnán árángga kuk. \p \v 5 Kulá Jesu málám kálu wa isutang káráp hulá hára kung hengga ku háleng san káráp ketnán árán du inuk, “Sakias, sokmuná hánám hang. Nák ku kula kákkán it káin átnet.”\fig “Sakias, sokmuná hánám hang”|src="CN01776B.TIF" size="col" copy="Cook" ref="19.5" \fig* \v 6 Wáina inán málám sokmuná hánám hangga heronge hánám kang mengga itná káin engotang kuk. \p \v 7 Wáina tán kangga ámna náráwa yá kuk narángga Jesu ya ing meng muráng, “Ámna mukmuro mara yan it káin koek.” \p \v 8 Kulá Sakias málám tárutnáráng Táwi ing inuk, “Táwi, kang, no kutná kutná na wa pana huk tángga numkálu wa iháng ukuro mara wa yáminet, hang káman ni ingirungngingga sup rina tená wa táng hátingga iháng mut wawu son wata ketnán nukngá te 4 hálen iminet. Wáina pálipuk hánám táinet.” \p \v 9 Wáina inán Jesu yá inuk, “Rám kula Ánutu yá ámna náráwa it náta kinan nan wa son ihek. Ámna náwu Abraham nanggená yon. \v 10 Ámna Nanggená yá áwuk wawu niyá yakyawená wa sulingga son iháháya áwuk.” \s1 Yáup nangge 10 watán me tárákngá yánuk \p \v 11 Kulá Jesu málám bu Jerusalem tangtang kung hálingga árán du ámna náráwa Jesu yan me narángga áturáng watá Ánutu yan átkuku wawu kula há hiták háleindek ingga narángga áturáng. Wáina narángga árát tu Jesu yá me tárákngá káman ing yánuk, \v 12 “Ámna hulá káman dá málámba ing naruk, ‘Itna sangga ále kámá mulangán káin koe ku king táwi yáni ya árená watá ále káwak na yan king neháng tunggap tán du itna káin son áwángga ámna náráwana pin yáni táinet.’ \v 13 Wáina narángga ku yáup nanggená 10 wa mantán áwát tu supmá kátu horengga káman káman yámángga ku yánuk, ‘Sup ná iháng kung tambáng ma tená ku yáupmá tát táwi tái hálengga kungga árán du no son áwinet.’ \p \v 14 “Kulá ámna hulá watá itná sangga há kun du itná hulá watá ámna kámá suring yámát kungga king táwi yáni wa ing inuráng, ‘Nándu ámna hulá watá nándán king háháleya taktak námek.’ \p \v 15 “Wáina ingga inuráng, enendu king táwi yáni watá ámna hulá wa kut king há imán du son itná káin áwáng átang gu yáup nangge watá áwát sup yámuk wata ketnán rina hánám táng tunggap táuráng ingga kápápáya me san kun áwuráng. \p \v 16 “Áwángga ku ámna hulátingga áwuk watá áwáng inuk, ‘Ámna hulá, nák ku sup táwi namulák watá yáupmá táe sup 10 dá tunggafen wa iháng wata ketnán tiut.’ \p \v 17 “Wáina inán ámna huláná watá inuk, ‘Álo kámá táulák! Kák ku yáup nanggena álosim. Ko isikimo wa kándáng hánám pinná táulák wata ku it táwi 10 wa pin yáni táinelák,’ ingga inuk. \p \v 18 “Kulá son ámna nukngá káman dá áwáng inuk, ‘Ámna hulá, nák ku sup táwi namulák watá yáupmá táe sup 5 bá tunggafen wa iháng wata ketnán tiut.’ \p \v 19 “Wáina inán du ámna huláná watá inuk, ‘Kák ku it táwi 5 wata pin yáni táinelák.’ \p \v 20-21 “Kulá ámna nukngá káman dá áwáng gu inuk, ‘Ámna hulána, kák ku ámna ángárángngá hánám. Náut kámá káman kámá yan hára ihángngátalák, me kámá yá irit hená wata páliná hányon ihángngátalák. Wáina wata ku pitáng kamángga ku supya wawu lap kátu yá támotang se átnándak. Kang, supya namulák wawu ná.’ \p \v 22 “Wáina inán táwiná yá inuk, ‘Kák ku yáup nangge wáik! Kangán me wanyon isutang keháng me hára tinet. Ka há narelák wa, nák ku ámna ángárángngá hánám. Náut kámá káman kámá yan hára ihángngátat, me kámá yá irit hená wata páliná hányon ihángngátat. \v 23 Nák ku ámna wáina ná ingga há naráng namelák, watá ku rina tángga ku nákkán sup ná táng sup itná káin ma tiulák? Wáina tinggim watá ku son áwánggem wahára ku sup kámá wata torong hára tit watyot ihánggem.’ \p \v 24 “Wáina inángga ku kámá wahára áturáng wa yánuk, ‘Sup wa táng ámna niyá sup 10 ihuk wa imániráng.’ \p \v 25 “Wáina yánán watá ing inuráng, ‘Ámna hulá, ámna wawu sup 10 wa há átmek!’ \p \v 26 “Wáina inát tu watá yánuk, ‘No ing sánin, káman niyá táup há ihángga átnek wawu no kutná kutná kámá yot iminet, iná káman niyá náut kámá ma ihángga átnándák wawu no náut isikimo tángga átnek wa imáng hutang ihinet. \v 27 Kulá nák káyamna no watán king háháleya ma naruráng wa iháng áwáng nahára nák rahánna hára ráháng kátkámut tániráng.’” \s1 Jesu yá Jerusalem káin king gá ina kung háuk \r (Mat 21.1-11; Mak 11.1-11; Jon 12.12-19) \p \v 28 Jesu yá me wa yánáng hálingga sangga ku son kálu hulátingga árángga Jerusalem ba kuk. \v 29 Málám bu kung ále yáilá Olif káin átuk, it Betfage yot it Betani tangtang. Wahára átang gu disaepelná yará suring yámángga yánuk, \v 30 “Kungga it áning hára kung hengga waháranyon káinemálák ku donki máto káman wahára puting sat átak wawu ni kámá káman dá wata ketnán putung átang ma kung áwáng táená wa páupmá yaling mángga ku engotang áwinemálák. \v 31 Iná káman dá sáhángga sáninek, ‘Náuta ku donki páupmá yaling mánggoemálák?’ ingga sánán du ing ininemálák, ‘Táwi yá wata narek.’” \p \v 32 Wáina yánán du disaepelná yará yá kungga káumálák ku rina yánuk wáina hánám re há árán. \v 33 Kulá yándi wu donki wa páupmá yaling mángga átnárán du márumá yá áwáng yánáng suliuráng, “Náuta ku donki páupmá wa yaling mánggoemálák?” \p \v 34 Wáina yánáng sulit tu yánumálák, “Táwi yá wata narek.” \p \v 35 Wáina yánángga donki wa engotang Jesu yan káin áwángga lap yándi hákhásák sut yándi háranan wa yalingga iháng donki ketnán tin du Jesu yá áráng wata ketnán putung átuk. \v 36 Kulá Jesu yá donki wata ketnán kungga átuk wahára wu ámna náráwa yá lap yáni hákhásák wa yalingga iháng kálu hára elengga kut tu wata ketnán yángyáreng kuk. \fig Ámna náráwa Jesu kangga Ánutu kutná meng tárut tángga áturáng|src="CN01782B.TIF" size="col" copy="Cook" ref="19.36-38" \fig* \p \v 37 Jesu yá kálu isutang Jerusalem tangtang áwángga ále yáilá Olif kálu háená wahára kungga átuk hára wu ket tárák hulá hulá tán kangngátaráng wata disaepelná urum táwi watá hulátingga heronge táwi tángga hahatingga Ánutu kutná meng tárut tángga kuráng. \p \v 38 Ing mantángga kuráng, \q1 “King nátá Táwi kutná hára áwek wawu Ánutu yá há táng álolo táená watá áwek!”\f + \fr 19:38 \ft Kap Papia 118.26\f* \q2 “Ánutu kutná meng tárut tátne irawa káin árik! Ánutu yá ámna náráwaná yot orek yáni hára pahán káman dá átkoek!” \p \v 39 Wáina mantángga árát urum táwi wata kinan du Farisi kámá yá ku Jesu inuráng, “Tiksa, ko disaepelka wáina ma táindaráng ingga me táng yámáng!” \p \v 40 Wáina inát tu Jesu yá yánuk, “No ing sánin, watá sangga nángnángingga átgalát wawu sup watá álo menman yáni tánggalát.” \p \v 41 Kulá Jesu yá Jerusalem tangtang áwáng hengga ku it yáilá wa kangga kut mángga \v 42 ing miuk, “Jerusalem, káe kula rina tángga ku álosim me heronge átnelák ingga naret, enendu náutá tán wáina átnát tán wawu kilak átak, ko ma kakayan. \v 43 Rám káman tunggafeinek wahára wu káyam bá áwáng keháng áwálák tángga káwak iháng áwáng kumbika hulá áwálák tingga árángga kut hátewin kung hangga ámna náráwa ka ráháng kátkámut táineráng. \v 44 Rám wahára keháng káting mánmán táng sat hatá ka yot nángánanggeka kák kinan átaráng wa sáháng lem hánám táineráng. Hang kákkán sup káman sat nukngá ya ketnán ma átnándák, náuta ko rám Ánutu yá kákkán káin áwuk wa ma kang rákit táulák wata.” \s1 Táwi yan it káungá hánám káin Jesu yá átuk \r (Mat 21.12-17; Mak 11.15-19; Jon 2.13-22) \p \v 45 Kulá Jesu málám Táwi yan it káungá hánám wata kumbiná kinan kung hangga wata kinan ámna sup yáupmá tángga áturáng wa yásutuk. \v 46 Wáina tángga málám ing yánuk, “Ánutu yan me ing uyená yá átak, ‘Táwi yan it wawu sáponga tátáyan it’\f + \fr 19:46 \ft Aisaia 56.7\f*, enendu sándá tát tu ‘manek mara yan ále kilakngá ina’\f + \fr 19:46 \ft Jeremaia 7.11\f* hálenggoek.” \p \v 47 Kulá málám bu rámá rámá Táwi yan it káungá hánám wahára ámna náráwa me pingnga álosim wa yánáng tolingga átkiuk. Iná pris tátáwi yáni me lo yan tiksa me ámna náráwa yan ámna yáilá hulá hulá watá ku kálu rekálu kungga utkámut tánin ingga kálu ya sulinggiuráng.\fig Ámna yáilá yá kálu rekálu kungga Jesu utkámut tánin ingga kálu ya sulinggiuráng|src="CN01788B.TIF" size="span" copy="Cook" ref="19.47" \fig* \v 48 Enendu wata wáina tátáyan kálu kámá ma káuráng, náuta ámna náráwa urum táwi watá watán me wa naránin ingga káto hánám hálengga áturáng wata. \c 20 \s1 Jesu háláng wa niyá kamuk ingga ináng suliuráng \r (Mat 21.23-27; Mak 11.27-33) \p \v 1 Rám káman Jesu málám Táwi yan it káungá hánám kapmená káin wa átang ámna náráwa me yánáng tolingga ku Ánutu yan me pingnga álosim wa yánángga átnárán du pris tátáwi yáni, lo yan tiksa me ámna hulá hulá watá watán káin áwuráng \v 2 ngáyá ku ináng suliuráng, “Kulá nánáng, kák ku háláng wawu rekáinnan táng gu ket tárák tánggoelák? Háláng wawu niyá kamuk?” \p \v 3 Wáina inát tu yánuk, “No me káman hányon sánáng sulindet ta ku topmá nanineráng. \v 4 Jon dá umi kuháng yámánggiuk wawu alek kálu nan me ámna yan káinnan?” \p \v 5 Wáina yánán yáni yon inán kanán tángga ku miuráng, “Nándá ‘Alek kálu nan,’ ingga ininemán wawu náninek, ‘Náuta ku Jon dán me wa pálipuk ingga ma naráng háting kuráng?’ ingga náninek. \v 6 Iná nándá ‘Ámna yan káinnan,’ ingga ininemán wawu ámna náráwa táwi nátá sup mangga náráháng kátkámut táineráng, náuta Jon wawu profet káman ingga há nareráng wata.” \p \v 7 Wáina mengga ku Jesu inuráng, “Wakáinnan ingga nán ma narámán.” \p \v 8 Wáina inát tu Jesu yá yánuk, “Nák ku wáinanyon ma sánindát, háláng wawu niyá namán du ket tárák wa tánggoet ingga.” \s1 Ámna wáik ká wáin hái pinná táuráng ga me tárákngá yánuk \r (Mat 21.33-46; Mak 12.1-11) \p \v 9 Kulá wahára átang gu me tárákngá káman Jesu yá ámna náráwa yánuk, “Ámna káman dá wáin hái káman hingga ku málám hái wa táng ámna kámá yá wahára sup yáupmá tátáya ket yáni hára tingga sangga ku kung it mulangán káin rám hásák átuk.\fig Wáin hái káman|src="LB00103B.TIF" size="span" copy="Cook" ref="20.9-19" \fig* \v 10 Kulá rám wáin dá páliná tená kálu ku málám yáup nangge káman suring mángga ing inuk, ‘Kungga wáin hái pinná tángngátaráng ámna wa yánátá ku wáin páliná kámá kamát ihángga áwáng\f + \fr 20:10 \ft Israel yan kálu ku wáina: Hái kámá iháng kámá ya ket yáni hára tit pin yáni tángngátaráng wawu hái watá páliná tin páliná kátu ku márumá yá ihán páliná kátu ku hái pinná tátá watá ihángngátak.\f*,’ ingga inán kuk, enendu ámna hái pinná tángga áturáng watá utang sonson tángga isurát hánámá ketná páliná muná son kuk. \v 11 Wáina kangga yáup nangge nukngá suring mán son kuk, enendu wa wáinanyon utang sonson tángga táng wáik tát reprepmá narán isurát hánámá ketná páliná muná son kuk. \v 12 Wáina kangga málám yáup nangge nukngá suring mán son kun du rám kaláhu háliuk, enendu wawu wáinanyon táup hánám sip pálak utang sonson tángga táng sat kep káin háuk. \p \v 13 “Wáina tát kangga ku hái márumá watá miuk, ‘Rina táinet? Satá nanggena na kikiná hánám narángga átnándat wa suring me kuinek. Kámá watá kun du watán me álo hám narineráng.’ \p \v 14 “Kulá nanggená yá kung hen kangga ámna hái káin yáup tángga áturáng watá yáni meme táuráng, ‘Ámna wa áwek watá ku máriya naning gán kutná kutná ihinek. Satá wa utkámut tángga ku hái náwu nánin háleinek.’ \v 15 Wáina mengga ku táng mangga sat hái kep káin han du utkámut táuráng. \p “Kulá ámna hái márumá watá ku rina táng yáminek? \v 16 Málám áwinek watá áwáng ámna hái káin yáup tángga átneráng wa erek ingmen ráháng kátkámut tángga ku hái wa táng ámna nukngá ya ket yáni hára tinek.” Jesu yá wáina yánán ámna náráwa yá me wa narángga, “Wáina ma tunggafeindak!” ingga miuráng. \p \v 17 Wáina met Jesu yá kárek hánám kápángga átang miuk, “Me ing uyená wata hulá ku rina? \q1 ‘Ámna it tátá yá sup wáik ingga kangga táng sat kuk, \q2 watá inggálu it hálángngá ya káto hánám átkoek.’\f + \fr 20:17 \ft Kap Papia 118.22\f* \m \v 18 Káman dá sup wata ketnán iháng hang kátinek wawu málámbáyon káting mákmárák tángga kimo kimo háleinek, iná sup watá káman da ketnán háinek wawu káting pákpálák táinek.” \p \v 19 Wáina yánán me tárákngá náwu náni ya mek ingga há narángga ku lo yan tiksa me pris tátáwi yáni watá rina tángga Jesu ket tánin ingga kálu ya suliuráng, enendu ámna náráwa ya pitáng yámuráng. \s1 Takis Sisa imámá me muná? \r (Mat 22.15-22; Mak 12.13-17) \p \v 20 Kulá pris tátáwi yáni me lo yan tiksa watá Jesu wawu kándáng hánám kang tantan tánggiuráng. Wáina tángga ku ámna kámá suring yámát kilak átang watán me wa naránin ingga kusák pilengga átningga ku me kámá rina kandák men narángga ku táng kapman táwi ya ketná hára tit tu watá táng me hára titiya. \v 21 Wáina tángga ku ámna kilak kang tantan táuráng watá inuráng, “Tiksa, nándá kák ku me kándáng rewe mengga ku kálu kándáng wa rewe nánáng tolinggoelák ingga há naremán. Ámna háená me árená wawu tárák káman re yánánggoelák, iná me páliná wahára re ku Ánutu yá tárák rina átnát ta narek wa nálenggoelák. \v 22 Wata ku rina narelák? Takis Sisa álo iminemán me muná?” \p \v 23 Wáina inát tu Jesu yá nangnarungngeráng ingga há narángga ku yánuk, \v 24 “Sup táulá káman namát no káin. Wahára ni utniná me ni kutná yá átak?” \fig “Náut Sisa yan wa Sisa imángga náut Ánutu yan wa Ánutu imineráng”|src="cn01790B.tif" size="span" copy="Cook" ref="20.20-26" \fig* \p \v 25 Wáina yánán du inuráng, “Sisa yan,” ingga inát tu Jesu yá yánuk, “Wáina wawu náut Sisa yan wa Sisa imángga náut Ánutu yan wa Ánutu imineráng.” \p \v 26 Kulá káuráng gu watá me ámna náráwa rahán yáni hára wa miuk wata ingga táng me hára titiyan du káluná muná. Yáni wu hurikngá rina yánuk wa narángga hárámutang gu nángnángingga áturáng. \s1 Tátárut rámá ya Sadyusi yá Jesu ináng suliuráng \r (Mat 22.23-33; Mak 12.18-27) \p \v 27 Kulá ámna urum káman kut yáni wu Sadyusi watá ámna náráwa kámurená wawu ma tárutnándáráng ingga narángngátaráng waháranan kámá yá Jesu ináng sulinin ingga Jesu yan káin áwuráng. Áwáng átang ing ináng suliuráng, \v 28 “Tiksa, Moses yá me ing uyingga ting námuk, ámna káman dá kámutang áwáná nanggená muná sáinek wawu kulaná yá náráwa wa tángga tatning gán da nangge táng tinek. \v 29 Rám káman tatning kukulak 7 dá átkiuráng. Átang tat yáni táwi watá áwáná káman táuk enendu tat yáni watá nanggená muná átang kámutuk. \v 30 Wáina hálendu son kulaná wata hangga hára watá náráwa kawát wa táuk wa wáinanyon kámurán, \v 31 son wata hangga hára watá táuk wa wáinanyon kámutuk. Wáina re táng kung táng kung tatning kukulak 7 wa nangge yáni muná re átang kámut háliuráng, \v 32 hang pukon da ku náráwa kawát yáni watá hányon kámutuk. \v 33 Kulá wáina wawu máriya tátárut kálu ku ni hánám ba áwáná ku wa háleinek, náuta tatning kukulak 7 wata áwá yáni há háliuk wata?” \p \v 34 Wáina inát tu Jesu yá yánuk, “Káwak ketnán du náun áwán hálengga átnándaráng. \v 35 Iná ámna náráwa ni Ánutu yá álo son tárutang átkuku sásáliná muná táineráng ingga narek watá wu alek káin du náun áwán hálengga ma átnándáráng. \v 36 Náuta wawu son ma kámutnándáráng, ináku angelo yá ina átneráng. Ánutu yá kámurená yan ále káinnan há iháng tárut tán du málámba nángánangge hálengga átneráng. \v 37 Hang ámna kámurená wu hányon tárutneráng ingga Moses yá me wa uyingga táng hiták ting námuk. Káráp isikimo hára káráp pá ranggatuk watán pingnga hára wu ing uyiuk, ‘Táwi wawu Abraham, Aisak me Jekop watán Ánutu.’\f + \fr 20:37 \ft Son Ihuk 3.6\f* \v 38 Watá ku ing nánek, Ánutu wawu kámurená yan Ánutu muná, ináku ámna átkuku yáni pálak watán Ánutu. Iná Ánutu rahálá hára wu ámna náráwa kámuk ku ma kámurená há átaráng.” \p \v 39 Wáina yánán narángga lo yan tiksa kámá yá Jesu inuráng, “Tiksa, kákkán me wawu kándáng hánám.” \v 40 Wáina hálendu ámna yá Jesu ináng susuliya hányon pitáuráng. \s1 Ámna náráwa son iháhá wawu ni nanggená? \r (Mat 22.41-46; 23.1-36; Mak 12.35-40) \p \v 41 Kulá Jesu yá ámna náráwa yánáng suliuk, “Rina tángga ku ámna náráwa yá ing menggoeráng, ‘Ámna ni Ánutu yá ámna náráwaná son iháháya miuk wawu Dewit nanggená’? \v 42 Dewit málámbá Kap Papia hára ku ing miuk, \q1 ‘Táwi Ánutu yá Táwina ing inuk, \q2 “Ketna álák kálu putung árátá kungga \q1 \v 43 no káyamya wa ráhángga iháng hang ting se árát \q2 ko wa iháng háting áráng átnelák.”’\f + \fr 20:43 \ft Kap Papia 110.1\f* \m \v 44 Dewit tá ku Táwina ingga miuk, rina tángga ku son du nanggená?” \p \v 45 Wáina yánán ámna náráwa yá kárámatingga árát tu Jesu yá disaepelná yánuk, \v 46 “Lo yan tiksa wa kándáng kánggápáng átneráng. Lap hákhásák tánggánengga sengsulingga átningngátaráng, hang náhángga kut náni meng tárut táng námániráng ingga maket álele wa átningngátaráng, hang umi sinak táená káin me miti itná káin kome máta káin átnin ingga narángngátaráng. \v 47 Hang yáni wu náráwa kawát wa yángyárungngingga it yáni náut wa yáni ya ihángngátaráng, hang náhániráng ingga sáponga wawu hásák hánám wa tángngátaráng. Máriya rám kálu ámna wáinaná wawu márapmá táwi hánám wa ihineráng.” \c 21 \s1 Náráwa kawát tá tahaná Táwi ya ting muk \r (Mak 12.41-44) \p \v 1 Jesu málám hálengga átang kápuk ku ámna náráwa sup yáni pálak watá áwáng taha yáni Táwi yan it káungá hánám watán sup titi komená hára wa tingga árát. \v 2 Málám káuk ku ukuro kawát káman dá áwáng sup isikimo yará wa ihángngáwáng tin, \v 3 wa kangga ku Jesu yá yánuk, “No pálipuk hánám ing sánin, náráwa kawát ukuro watá áwáng gu sup táwi hánám wa kátu iháng hátingga Ánutu yan pingnga tek. \v 4 Ámna náráwa watá ku táwi átyámek háranan kátu re ihángngáwáng teráng, iná náráwa wawu kesák hánám táek enendu kimo átmek wa kámuk hánám tek. Máriya málám háláng mámáyan da ku ma narák.” \s1 Táwi yan it káungá hánám bá wáik háleleya Jesu yá yánuk \r (Mat 24.1-2; Mak 13.1-2) \p \v 5 Disaepel kámá yá ku Táwi yan it káungá hánám wa kangga ku ing miuráng, “Náwu sup álolosim hánám me kutná kutná álosim Ánutu ya ting mená wa iháng gu itná tánggánená.” Wáina met tu Jesu yá yánuk, \v 6 “Nahára náut káeráng wata sánindet, wawu rám káman tunggafeinek wahára wu sup káman dá nukngá ya ketnán ma átnándák, ináku erek hánám káting mákmárák tángga táng hirarát háineráng.”\fig Táwi yan it káungá hánám|src="LB00250B.TIF" size="span" copy="Cook" ref="21.5-6" \fig* \s1 Márapmá táup hánám bá tunggafeineráng ga Jesu yá yánuk \r (Mat 24.3-14; Mak 13.3-13) \p \v 7 Wáina yánán du inuráng, “Tiksa, rám bu rina hára ku watá tunggafeinek? Me tárák ku rina tunggafen kangga ku wáina táindek ingga narinemán?” \p \v 8 Wáina inát tu Jesu yá yánuk, “Kándáng hánám háleng rákit tángga átneráng, sángsárungnginirot ta ku. Náuta ámna máro yá yon du nák kutna hára áwángga ‘nák ku wa’ ingga sánineráng me ‘rám bu hátewek’ ingga sánineráng, enendu sándá watán me wa ma narindaráng. \v 9 Kun erawák ká tunggafen met narineráng, enendu wata ma pitáindaráng. Wáina wawu watá kálak há tunggafeinek, enendu rám wawu sokmuná ma tunggafeindák.” \p \v 10 Wáina yánángga ku yánuk, “It kámá yá it kámá yot erawineráng, me king tombong kámá yá king tombong kámá yot erawineráng. \v 11 Hang itná itná káin kánggáning maming tátáwi yá táineráng me sungi kesák me ilalák káto yá tunggafeineráng, hang alek káin du tárák hulá hulá watá tunggafengga sáháng piták táineráng. \p \v 12 “Iná ále watá ma tunggafená árán du ket sáhángga sáháng lemlem táineráng. Miti itná kinan sáháng me hára tineráng ngáyá ku sáháng hirarát kalabus káin kuineráng, me sáháng kung king me kapman rahán yáni hára tineráng. Wáina táineráng wawu nákkán tombong ingga átneráng wata. \v 13 Sáháng wáina táineráng watá ku sándá me pingnga álosim wa yánánáyan kálu álosim táng tolineráng. \v 14 Enendu sándá narángpak tángga me wa rina meinemán ingga ma narindaráng, \v 15 náuta nayon nanará álosim sámángga me wáina meineráng ingga sánáng tole met káyam bá sándán me wa káting hang titiyan tárák ma háleindák. \v 16 Hang nan mam sáni me tat kulak sáni me sip sáni kátu me nuknuk sáni yá yon sáháng káyam ket yáni hára tit kámá sán háranan ráháng kátkámut táineráng. \v 17 Nák ka tángga ámna kámuk hánám watá sánda taktak yáminek, \v 18 enendu yáin sáni rommá káman dá ma yakyawindák. \v 19 Sáni káto hánám hálengga átneráng watá ku átkuku wa tángga álosim hánám átneráng. \s1 Jerusalem bá wáik háleinek ingga Jesu yá yánuk \r (Mat 24.15-21; Mak 13.14-19) \p \v 20 “Sándá kat tewe ámna yá áwáng Jerusalem pondang átneráng wahára wu it yáilá yá wáik háháleyan rám bu wa ingga narineráng. \v 21 Rám wahára ku ámna náráwa Judia kinan átaráng watá pitángga árángga ále yáilá káin kuineráng, hang ámna náráwa it yáilá kinan átaráng watá sangga kep káin há háineráng. Iná ámna náráwa kep káin átaráng watá ku kung it yáilá kinan ma háindaráng. \v 22 Rám wawu mukmuro táená wata Ánutu yá márapmá yáminek ka ku Ánutu yan papia káin me rina mek watá pálipuk re tunggafeinek. \v 23 Náráwa kawin pálak me nangge kongakngá muk yámángga átneráng wawu ukuro hánám táineráng! Rám wahára wu Ánutu yá pahán káráp tángga márapmá táwi hánám káwak káin ná ámna náráwa yáminek. \v 24 Káyam bá áwáng kámá kápik ká ráháng kátkámut tángga kámá ihángga káwakngá káwakngá káin kalabus it kinan ting sat átnát ta hirarát kuineráng. Iná Jerusalem bu ále kámá káinnan ámna yá áwáng kome tángga átang háram yáni yá tareng pákpálák tángga árát kungga Ánutu yá ále kámá káinnan ámna yá Jerusalem pinná tátáya miuk watá sáliknginek. \s1 Ámna Nanggená wu máriya áwinek \r (Mat 24.29-31; Mak 13.24-27) \p \v 25 “Rám wahára wu tárák hulá hulá yá káe, yap me hitung hára tunggafeinek. Iná káwak káin du táp pá wáik hálengga punggilá maming tátáwi yá hiláksingga átneráng wa narángga ámna yan nanará watá yakyawin narángpak tángga pikpiták táwi hánám táineráng. \v 26 Ámna náráwa táup hánám watá káwak káin rina tunggafeinek wata pikpito narángga narángpak táwi tángga hálet komkolem sin iháng hang kátineráng, náuta alek kán kutná kutná watá yángyáng táineráng wata. \v 27 Rám wahára káineráng gu Ámna Nanggená yá mukam kinan hálángngá táwi watyot yamá pálak áwinek. \v 28 Ále wáina watá tunggafeinek wahára wu káto átang ma pitáindaráng, náuta Ánutu yá son sásáháyan rám wawu enanggon há áwinek.” \s1 Káráp kápángga ku wahára nanará táineráng \r (Mat 24.32-35; Mak 13.28-31) \p \v 29 Kulá Jesu yá me tárákngá ing yánuk, “Kulá káráp fik watyot tu káráp kámuk kápineráng. \v 30 Káráp pá ilángá nukngá tit tu káe yá álosim átnándek ingga narángngátaráng. \v 31 Wáinanyon ále wa kat tunggafen du Ánutu yan átkuku wawu enanggon áwáng hálek ingga narineráng. \p \v 32 “No pálipuk hánám ing sánin, rám nátán ámna náráwa wu há árát tu ále watá tunggafeinek. \v 33 Alek me káwak ku sáliknginek, iná nákkán me náwu ma sálikngindák. \s1 Háleng rákit tángga átneráng \p \v 34 “Kándáng átneráng. Umi nangga hohingga rámá rámá ket tárák wáik wa tángga átning kunirot, me sut tán kutná kutná ya narát páliná háleiwon. Iná wáina watá sáháng hang tingga átnek, wawu Táwi yan rám watá punggip pá ina sokmuná ingmen tunggafengga sáháng wáik táinek. \v 35 Rám wa tunggafeinek wawu ámna náráwa kámuk hánám káwak ketnán átaráng watán káin tunggafeinek. \v 36 Rámá rámá háleng rákit tángga sáponga tángga árát tu Ánutu yá háláng sámán rina rina tunggafefeya tángga átak wa táng hátingga ku Ámna Nanggená wata kondolá hára hetang átneráng.” \p \v 37 Kulá Jesu málám rám ore wahára wu rámá rámá Táwi yan it káungá káin me wa yánáng tolingga sangga ku it tá páyung tinán tánggiuk kálu ku ále yáilá kutná Olif wakáin ruruháya kunggiuk. \v 38 Kulá hilápmá hánám bu ámna náráwa táup hánám watá it káungá káin Jesu yan me nanaráya áwánggiuráng. \c 22 \s1 Judas yá Jesu álo táng ket sáni hára tinet ingga ámna yáilá yánuk \r (Mat 26.1-5,14-16; Mak 14.1-2,10-11; Jon 11.45-53) \p \v 1 Israel yá Másáng Yisná Muná Nana\f + \fr 22:1 \ft Rám wawu Ánutu yá Isip káinnan Israel ámna náráwa yángotang kun kálu hára másáng yisná muná náuráng wata naráng hátingngátaráng.\f* yot Angelo yá Iháng Hátiuk watán rám káungá wata naráng hátingga umi sinak tátá watán rám watá enanggon áwáng hálingga árán du \v 2 pris tátáwi yáni me lo yan tiksa watá kálu rekálu kungga Jesu utkámut tánin ingga suliuráng, enendu rahán táwi hára tángátne kun erawák ká tunggafeiwon ingga ámna náráwa ya hányon pitáuráng. \p \v 3 Kulá rám waháranyon du Satan dá Jesu yan disaepel 12 waháranan káman da pahálán háuk. Ámna wawu Judas, Iskariot ing menggiuráng wa. \v 4 Wáina hálendu Judas málám kuk watá kung pris tátáwi yáni yot tu Táwi yan it káungá hánám pinná tátá wa kápángga Jesu wu wáina tángga ku táng sán ket sáni hára tinet ingga yánángga me hároturáng. \v 5 Wáina yánán ámna urum watá heronge hánám narángga ku sup kaminemán ingga Judas inuráng. \v 6 Kulá wáina inát tu Judas málám ámna urum watyot pahán káman hálendu hangga kuk. Rám káman no káe ámna náráwa táup pá Jesu yot ma átnándáráng, wahára wu táng yáminet ingga narángga átkuk. \s1 Disaepel yá Jesu yot sungi pukon náuráng \r (Mat 26.17-35; Mak 14.12-31; Jon 13.21-30,36-38; 1 Ko 11.23-26) \p \v 7 Kulá rám Másáng Yisná Muná Nana watá áwáng hen du sipsip nanggená utang singga Angelo yá Iháng Hátiuk wata naráng hátingga sinak tátá watán rám háliuk. \v 8 Wáina wata ku Jesu yá Pita káling Jon suring yámángga ing yánuk, “Sándá kungga ku rám táwi watán sungi náni wa tiyawindimálák.” \p \v 9 Wáina yánán du watá inumálák, “Sungi wawu rehára rina tiyawinemát ta narelák?” \p \v 10 Wáina inán du Jesu yá yánuk, “Sándi wu kung it yáilá wata kinan háinemálák wahára wu ámna káman umi kátang tánggatang áwáng kálu hára sáháng tunggap táinek. Wáina tán du ámna wa isutang kungga watá it reta kinan han du wata kinan yon hangga ku \v 11 it márumá wa ing ininemálák, ‘“No disaepelna yot sungi nangga rám Angelo yá Iháng Hátiuk wata naráng hátinemán wawu it pahálá ku rehára?” ingga Tiksa yá wáina mek.’ \v 12 Wáina inán du it pahálá táwi káman torong káin átak wakáin du kutná kutná erek tiyawená wa sálen du sungi wa wahára tiyawinemálák.” \p \v 13 Wáina yánán du yándi wu kungga káumálák ku kutná kutná wu Jesu yá yánuk wáina hánám re tunggafeng yámán du sungi nangga átnát wa tiyawiumálák. \p \v 14 Kulá sungi nanayan rám hálendu Jesu wu aposelná yot tebol hára putung áturáng.\fig Jesu wu aposelná yot tebol hára putung áturáng|src="CN01803B.TIF" size="span" copy="Cook" ref="22.14" \fig* \v 15 Átang gu Jesu yá yánuk, “Nák ku sányot rám Angelo yá Iháng Hátiuk nahára sungi nanaya kikiná hánám narángngátat. Wa nangga sangga máriya ku wáina sut láwit narinet. \v 16 Kulá no ing sánin, nák ku sányot rám táwi nátán sungi son ing ma náená áre kungga Ánutu yan átkuku kinan káin rám nátán hulá hánám wa málámbá tán hiták háleinek.” \p \v 17 Wáina yánángga málám árong wáin kap tángga átang sáponga tángga sangga ku ing miuk, “Wáin kap ná táng sándá erek naniráng. \v 18 No ing sánin, nák ku son wáin ma náená áre kungga Ánutu yan átkuku watá tunggafeinek.” \p \v 19 Wáina yánángga málám másáng káman táng sáponga tángga ulángga yámángga yánuk, “Náwu naya yánumna, sán háláng sásámáya sámindet. Sándá inggon tángga nangga ku nákka naráng hátingguineráng.” \p \v 20 Kulá sungi nang hálingga sangga málám kap wáin pálak wa táng wáinanyon tángga ku ing miuk, “Wáin kap náwu Ánutu yá ámna náráwa yot pahán káman háleineráng wata tárákngá. Pahán káman náwu Ánutu yá uláp ámna náráwa yot pahán káman háliuráng wáina muná. Iná nák sipna yá ku pahán káman wa táng tunggap táinek. Nák sipna yá sunggulingga háinek watá ku sán háláng sáminek. \v 21 Kulá narineráng, káman niyá nák neháng káyam ket yáni hára tinek wawu nákkot nahára tebol hára átamán. \v 22 Ámna Nanggená wawu uláp Ánutu yá kálu isusut ta miuk wa isutang há kuinek. Iná ámna niyá wa táng káyam ket yáni hára tinek wawu ukuro táwi hánám.” \v 23 Wáina yánán disaepelná yá yáni inán kanán táuráng, “Niyá hánám bu kálu wáina táinek?” \p \v 24 Kulá disaepel yáni wu niyá hánám bu orek yáni hára kutná árená hánám átak ingga yáni yon menmen táuráng. \v 25 Wáina tángga árát tu Jesu yá yánuk, “Ále kámá káinnan king ingga átnándaráng watá ku yáni ya narát kut yáni árená hálen yáin yáni hánám átnándaráng. Hang meng toling námániráng ingga ket tárák álosim tángngátaráng. \v 26 Iná sándá ku wáina ma háleindaráng, ináku káman dá kutna árená hálein ingga wawu nangge kimo yá ina átnek. Hang káman kutná árená átnek wawu sándán yáup nangge háleinek. \v 27 Kulá ni wu kutná árená yá átnek, káman tebol hára átnek wa, me káman ni yáup nangge ya átang tiriktárák tángga átnek wa? Káman ni kutná árená átnek wawu tebol hára átnek wa, iná nák wawu orek sáni káin yáup nangge watá ina átkoet. \v 28 Sán du ingirungngi rina rina nákkán káin áwángga átuk wahára wu nákkot ronrosin áturáng. \v 29 Nan dá háláng táwi nák namuk, wáinanyon no háláng táwi wa sán sáminet. \v 30 Wáina sáminet ta ku nákkán átkuku wata kinan nákkán tebol hára átang umi sungi nangga kome álosim hára king gá ina átang Israel yan tombong 12 wa pin yáni tángga átneráng.” \p \v 31 Wáina yánángga ku miuk, “Saimon, Saimon, Satan dá áwáng sán sángsárungnginán miuk, wit páliná yá haniráng ingga wit seng hip tángga hirarát árángngátaráng wáinanyon. \v 32 Wáina hálendu no kákka sáponga há táng kamánggoet, naráng hákhátikka yá ma háindák. Rám ko hurik tángga son áwinelák wahára wu yanuknukka wa iháng káto tángga átnelák.” \p \v 33 Jesu yá wáina inán du Saimon dá inuk, “Táwi, nák ku kákkot kungga kalabus kinan hahaya me kákkot kungga kátkámut ta tiyawingga átat.” \v 34 Wáina inán Jesu yá inuk, “Pita, no ing kanin, kula hurák ká ma mantáená átnek wahára wu rám kaláhu nák ku Jesu ma naráng mát ingga meinelák.” \p \v 35 Wáina inángga ku son kámuk yánuk, “No nakán yáup tátáya suring sámut wahára wu sup tumá me yák me sendol kámá ma ihángga kuráng, wahára kutná kutná ya kámá kesák táuráng me muná?” ingga yánán watá muná ingga inuráng. \p \v 36 Wáina inát tu Jesu yá yánuk, “Kulá nahára ku niyá supmá tumá yá átmán wawu táinek, me yákngá yá átmán wawu hányon táinek. Iná káman ni kápikngá muná hálen wawu lapmá hásák táng tin yuwáng mát tu sup wanyon táng kápikngá káman yuwinek. \v 37 Náuta Ánutu yan papia káin ing uyená, ‘Ámna náráwa yá ámna wáik ingga káuráng.’\f + \fr 22:37 \ft Aisaia 53.12\f* Wáina mená watá nák hára pálipuk tunggafeindek. Ánutu yan papia káin nákka rina uyená watá pálipuk tunggafeindek.” \p \v 38 Wáina yánán disaepel yá Jesu inuráng, “Táwi, kang, kápik yará ná,” ing inát tu Jesu yá yánuk, “Wa rewe álo.” \s1 Jesu yá ále yáilá Olif káin sáponga táuk \r (Mat 26.36-46; Mak 14.32-42) \p \v 39 Jesu málám hangga ále yáilá Olif káin rám nukngá kungngátak wáinanyon kun disaepelná yá isutang kuráng. \v 40 Kung hengga ku disaepelná yánuk, “‘Ingirungngi yá nándán káin tunggafen wahára ma pálingga háindámán,’ ingga wata sáponga tángga átneráng.” \v 41 Wáina yánángga málám yápmangga kung sup káman matne kungga rehára hanggim, ále mulangán ná tárák wáina hára kung tulá hára imángga átang sáponga táuk, \fig Jesu yá sáponga táuk|src="cn01810B.tif" size="span" copy="Cook" ref="22.41-43" \fig* \v 42 “Nan, ka narángga márapmá ná namáng hutang táin ingga wawu álo, enendu ko nákkán pahán ma isutnándalák, ináku kakán pahán isutnelák.” \v 43 Wáina sáponga tángga árán alek káinnan angelo káman dá hang háláng imuk. \v 44 Kulá málám sutná wa narán márapmá hánám hálen du sáponga hánghálángngá tángga árán nunggup káto watá rina kámá ingmen utang sip pá ina sárorok káwak káin hangga átuk. \p \v 45 Kulá sáponga táng hálingga sangga kungga kápuk ku disaepelná wu pahán márap táwi hánám tángga átkuráng hálendu háláng yáni han há yáni ruhángga árát. \v 46 Wáina kápángga Jesu yá yánuk, “Náuta ku ruhángga átkoeráng? Tárutang ‘ingirungngi yá nándán káin tunggafen wahára ma pálingga háindámán,’ ingga sáponga tángga átniráng.” \s1 Káyam bá áwáng Jesu ket táuráng \r (Mat 26.47-56; Mak 14.43-50; Jon 18.2-11) \p \v 47 Jesu yá disaepelná yánángga emá me tángga átnárán du ámna urum táwi watá áwáng hiuráng. Judas Jesu málámbán disaepel 12 waháranan watá máta yárengga yángotang áwáng hengga ku Jesu kang kumein ingga rupmá káin áwuk.\fig Judas yá Jesu kang kumein ingga rupmá káin áwuk|src="cn01812B.tif" size="col" copy="Cook" ref="22.47" \fig* \v 48 Wáina áwán du Jesu yá inuk, “Judas, kák ku Ámna Nanggená táng káyam ket yáni hára titiya ku kang kumindelák hám?” \p \v 49 Kulá Jesu yan disaepel yá wáina tunggafeindek ingga kangga ku inuráng, “Táwi, nándá kápik ká álo ráhinemán ingga narelák me?” \v 50 Wáina inángga ku káman dá kápik táng pris yáin yáni yan yáup nangge wata kárámanná álák kálu sating san háuk. \p \v 51 Wáina tán kangga Jesu yá inuk, “Wáina ma táindalák!” ingga inángga yáup nangge kárámanná wa táng son komenon ting muk. \p \v 52 Wáina tángga ku Jesu málám árong pris tátáwi yáni me Táwi yan it káungá hánám pinná tátáyan yáup ámna me ámna hulá ingga málám ket tátáya áwuráng wa yánuk, “Nák ku tewe ámna tombong káman da máta yáreng yámámá hám, wáina hálendu sándá kápik kot honggem bot ihángga áweráng? \v 53 Rámá rámá nák ku sáni yot Táwi yan it káungá hánám kumbiná kinan átnándat wahára wu ket ma nehángngátaráng. Iná kula wu sándán rám, páyung gán háláng gá tunggafek.” \s1 Pita yá Jesu ma naráng mát ingga miuk \r (Mat 26.57-58,69-75; Mak 14.53-54,66-72; Jon 18.12-18,25-27) \p \v 54 Wáina yánán du káyam áwuráng watá Jesu ket tánggatang pris yáin yáni yan it káin kuráng. Iná Pita wu yásutang kuk, enendu kimo mulangán sim kungga átkiuk. \v 55 Pris yáin yáni yan it kumbiná kinan kapme táitná hánám hára wu ámna kámá yá káráp sit ran du wa elengga árát Pita wu kung wahára kámuk yáni putung átkiuráng. \v 56 Wáina árán káráp yamá yá Pita hára man du yáup náráwa káman wahára áturáng watá kárek hánám kangga átang miuk, “Ámna náwu Jesu yan tombong waháranan.” \p \v 57 Wáina men Pita yá olengga inuk, “Náráwa, ámna wa melák wawu nák ma naráng mát.” \p \v 58 Wáina inángga átang sim bu son ámna káman dá kangga miuk, “Kák ku ámna watán tombong háranan.” \p Ingga inán Pita yá miuk, “Nák muná!” \p \v 59 Wáina inángga kimo átang sangga ku ámna káman dá áwáng kangga miuk, “Pálipuk hánám, ámna náwu watyot átningngátak, náuta ámna náwu Galili nan yon.” \p \v 60 Wáina men Pita yá miuk, “Ko náuta melák wawu nák ma narát.” Wáina inángga árán du waháranyon hurák ká mantáuk. \v 61 Kulá wahára re ku Táwi Jesu yá hurik tángga kárek hánám Pita kan du Pita yá Jesu kangga me ing inuk wa naráng hátiuk: “Kula hurák ká ma mantáená átnek hára rám kaláhu nák Jesu ma naráng mát ingga meinelák.” \v 62 Málám Jesu yan me wa naráng hátingga ku kep káin kung hangga kandák rina táuk wata narángga kutkáyawát táuk. \s1 Jesu ináng kekkek tángtáng uturáng \r (Mat 26.67-68; Mak 14.65) \p \v 63 Kulá ámna Jesu pinná tángga áturáng watá ináng kekkek tángtáng uturáng. \v 64 Yáni wa ku lap táng rahálá pop táng sat árán du ut táng ut táng gu inánggiuráng, “Kulá niyá nutak ingga profet me meng.” \v 65 Wáina inángga ku me keke hulá hulá táwi inuráng. \s1 Jesu yá ámna hulá rahán yáni hára hetang átuk \r (Mat 26.59-66; Mak 14.55-64; Jon 18.19-24) \p \v 66 Hilápmá it tá háing hang átuk wahára wu ámna hulá hulá watá kámuk ingmen káman hálengga urum táuráng. Urum kinan wahára wu lo yan tiksa me pris tátáwi yáni watá árát tu Jesu engotang urum wahára áwuráng. \v 67 Wáina engot áwáng sat árán du Jesu ináng suliuráng, “Kulá nánáng, kák ku ámna náráwa son iháhá wa me?” \fig Jesu yá ámna hulá rahán yáni hára hetang átuk|src="cn01815B.tif" size="span" copy="Cook" ref="22.66-71" \fig* \p Wáina inát tu Jesu yá yánuk, “Iná no sáninet wawu sándá nákkán me wa narát kusák háleinek. \v 68 Iná no sánáng sulinet wawu sándá wata topmá ma nanindáráng. \v 69 Rám kula átang hulátingga ároinek wakáin du Ámna Nanggená wawu Ánutu Hálángngá Pálak wata ketná álák kálu putung átnek.” \p \v 70 Wáina yánán du inuráng, “Wáina wata ku, kák ku Ánutu Nanggená hám?” \p Wáina inát tu Jesu yá yánuk, “Wawu pálipuk hánám meráng.” \p \v 71 Wáina men du ámna hulá hulá watá yáni meme táuráng, “Náuta ku me hulá nukngá met naránin ingga sulinemán? Me wu málámba milunná hánám háranyon há men naremán wa rewe.” \c 23 \s1 Pailat rahálá hára Jesu yá me hára átuk \r (Mat 27.1-2,11-14; Mak 15.1-5; Jon 18.28-38) \p \v 1 Ámna hulá urum táuráng watá kámuk tárutang Jesu engotang Pailat tán káin kuráng ngáyá \v 2 kung táng me hára tinin ingga ing miuráng, “Ámna náwu Israel ámna náráwa yángotang kálu kandák kálu kukuya tángga ing menggoek, ‘Takis Sisa ma imindaráng,’ hang ‘Nák ku king, Ánutu yá ámna náráwaná son iháháya miuk wawu nák,’ ingga menggoek.” \p \v 3 Wáina met tu Pailat tá Jesu inuk, “Kák ka Juda yan king me?” \p Ingga inán du inuk, “Wawu pálipuk wa melák wáina.” \p \v 4 Wáina inán du Pailat tá pris tátáwi yáni me ámna náráwa urum táwi wa yánuk, “No ámna ná táng me hára titiyan káluná kámá ma kat.” \p \v 5 Wáina yánuk, enendu watá áráng hákhátik tángga miuráng, “Watá Judia ále káwak kámuk káin wa ámna náráwa me hulá hulá yánángga pahán yáni seng tárut tán wáik tánin ingga tánggoeráng. Wa hulátiuk wawu Galili ále káin átang áwángga nákáin.” \p \v 6 Wáina inát narángga Pailat tá yánáng suliuk, “Ámna ná wa Galili nan me?” wáina yánáng sulin du ing inuráng, “Wawu pálipuk.” \v 7 Wáina ingga inát tu Pailat tá naruk ku ámna wawu ále káwak Herot tá pinná táená káinnan hálendu suring yámán Herot tán káin engotang kuráng. Rám wahára wu Herot tu Jerusalem káin wanyon átuk. \p \v 8 Herot tá Jesu yá rina rina tán met narángngátak, wata ku rám hásák simbon wa kakaya narángga áwángngátak, enendu ma kangngátak. Wáina hálendu Jesu yá áwáng hiuk hára wu kangga heronge naruk. Watá ket tárák kámá tán kakaya narángga wata hálengngátak. \v 9 Wáina áwáng hen du Herot tá táup hánám ináng suksulik táuk, enendu Jesu yá wata topmá kámá ma inuk. \v 10 Pris tátáwi yáni yot lo yan tiksa wawu wahára kámuk átang hahatingga átang Jesu táng me hára tiuráng. \v 11 Wáina tángga sat tu Herot tá tewe ámnaná yot yáni wa ku ináng kekkek tángga lap álosim tawáng mángga son suring yámán engotang Pailat tán káin kuráng. \v 12 Uláp pu Herot káling Pailat wawu kámkáyam átkiumálák, iná rám wahára re átang gu nuknuk tángga átang ároumálák. \s1 Pailat tá Jesu táng maripong hára kákátiya miuk \r (Mat 27.15-26; Mak 15.6-15; Jon 18.39—19.16) \p \v 13 Pailat tá pris tátáwi yáni kámá yot ámna hulá hulá me ámna náráwa mantán áwát tu yánuk, \v 14 “Sándá ámna ná engotang nákkán káin áwángga ku ing miuráng, ámna náráwa yángotang kálu kandák kálu kukuya tánggoek ingga miuráng, enendu no sáni yot há átang ináng sulingga káet tu me rina meráng wawu watá wáina kámá ma táuk hálek. \v 15 Iná Herot tu wáinanyon kangga ku suring mán nándán káin áwek. Ing narineráng, kandák kámá táuk ka no utkámut tátáya álo ing ma meindát. \v 16-17 Wáina wata ku yáne hánámá lahot mát tu se hangga háná kuinek.”\f + \fr 23:16-17 \ft Nanará ámna kámá yá ku ing narángngátaráng, me kámá tombong nahára hányon átak. Me wawu ing, “Kálu káman ing isutnándaráng, yara kámuk wata kinan rám táwi wahára Pailat tá ing tángngátak, ámna káman kalabus it kinan árená wa san along kungga yáni ya ket yáni káin kungngátak.” Mak 15.6 wahára káineráng.\f* \p \v 18 Wáina yánán du kámuk hánám milun yáni káman hálen ing mantáuráng, “Ámna wa utkámut táinelák, iná Barabas wu satá nándán káin áwik!” \v 19 (Barabas wawu ámna káman kapman tárang káin átnát ta takta narángngátak, wata ku málámbot ámna kátu yá it yáilá kinan káin kun táng hilák tángga ámna káman utkámut tán du wata táng kalabus it kinan tiuráng.) \p \v 20 Kulá Pailat tá son, “Jesu sáe kukuya naret,” ingga yánuk, \v 21 enendu kámuk hánám watá ing mantángga áturáng, “Maripong hára kátiti! Maripong hára kátiti!” \p \v 22 Wáina mantángga árát tu rám kaláhuná hára ku ing yánuk, “Náuta? Ámna nátá márapmá kámá rina táuk? No ámna nátá márapmá kámá táuk wahára kungga utkámut tátá ingga memeyan káluná kámá ma kat. Wáina wata ku hánámá lahot mángga satne hangga háná kuinek.” \p \v 23 Wáina miuk enendu áráng hákhátik tángga ing mantáuráng, “Maripong hára kátiti!” ingga sonson hahatingga mantángga árát watán man watá re Pailat tán me wa hálángngá tángga háuk. \v 24 Wáina tángga árát tu Pailat tá watán milun isutang gu Jesu yá kámutnek ing miuk. \v 25 Wáina mengga ámna huphuráp kun táng hilák tángga ámna utkámut tán táng kalabus it kinan tená wa yaling mán kep káin hahaya inuráng wata met wa yaling mán kep káin háuk. Iná Jesu wu watán milun isutang táng tewe ámna ket yáni hára tiuk. \s1 Jesu táng maripong hára kátiuráng \r (Mat 27.32-44; Mak 15.21-32; Jon 19.17-27) \p \v 26 Kulá tewe ámna yá Jesu engotang kungga átnárát tu ámna káman it yáilá Sairini nan kutná Saimon watá it yáilá Jerusalem kinan kung háin ingga áwángngárán kangga maripong ná tángga kung ingga inángga ku imát sungga tánggatang Jesu sárummá ya isutang kuk. \v 27 Wahára wu ámna náráwa táup hánám watá isutang kuráng wata kinan náráwa kámá yá ukuro narángga kutkáyawát pálak isutang kunggarát tu \v 28 Jesu yá hurik tángga náráwa kut pálak kuráng wa yánuk, “Jerusalem yáuriwa, nákka ma kut namindaráng, ináku sáni ya kutkut sáni kutneráng, me nángánangge sáni ya kut yámineráng. \v 29 Rám káman áwinek wahára ku meineráng, ‘Náráwa nangge ma iháháyan me ma ihená watyot nangge muk ma yámená watá ku heronge táineráng!’ \v 30 Rám wahára ku \q1 ‘ále yáilá yánineráng, “Hulátang nán ketnán haniráng!” \q2 iná ále kandángngá wu yánineráng, “Náháng usáng hang tiniráng!”’\f + \fr 23:30 \ft Hosea 10.8\f* \m \v 31 Kulá ámna yá káráp mirak árená hára wáina tángga ku káráp kumkumená hára wu rina tánggalát?” \p \v 32 Kulá ámna yará kandák táená wawu Jesu yot ráháng kátkámut tátáya ihángga kuráng. \v 33 Jesu wu engotang kungga ále káman kutná Yáin Kuratná wahára kung hengga ku táng maripong hára tingga kátiuráng. Ámna yará kandák táená watyot iháng wáinanyon kátiuráng, káman táng ket álák kálu, káman táng ket kandák kálu. \fig Jesu táng maripong hára tingga kátiuráng|src="CN01841B.TIF" size="span" copy="Cook" ref="23.33" \fig* \v 34 Wáina átang gu Jesu yá miuk, “Nan, ko watán kátu wa sáinelák. Rina táeráng wawu ma naráráng.” Iná tewe ámna yá ku lap Jesu yá sutná tánggánená wa horengga iháháya ting sat árán niyá ku resim ihinek ingga kakarák satu táuráng. \p \v 35 Iná ámna náráwa yá ku hetang átang kápángga árát ámna yáilá yá ku me keke hulá hulá mengga átkiuráng, “Kámá háláng yámánggoek wáinanyon du sat málámbáyon málám háláng iminek. Pálipuk hánám ámna Ánutu yá ámna náráwa son iháháya táng tunggap táuk hálendu málámbáyon málám háláng iminek.” \p \v 36 Iná tewe ámna yá áwuráng ngáyá ku ináng kekkek tángga wáin ingirángngá imuráng. \v 37 Wáina tángga ku inuráng, “Pálipuk kák ku Juda yan king hálendu kayon ka háláng iminelák.” \p \v 38 Kulá ámna kámá yá me káman uyiuráng wa táng Jesu yáilá torong hára káting sat átuk wawu ing: \pc \sc Náwu Juda yan King\sc*. \p \v 39 Ámna kandák táená yará iháng káting sat átumálák waháranan káman dá Jesu ináng kekkek tángga ku ing ináng sengga átkiuk, “Kák ku Ánutu yá ámna náráwaná son iháháya miuk wa hám, wata ku ko kayon ka háláng imángga ku nátyot háláng námáng!” \p \v 40 Wáina inán du nukngá watá me táng mángga ku ing inuk, “Kák ku ámna watá márapmá suwek wáinanyon suwelák, enendu kák ku Ánutu ya ma hám pitáng málák? \v 41 Nát náráháng kátkámut táinderáng wawu kándáng re há hálek, náuta nátá márapmá suwemát wawu kandák táumát wata tárákngá hára álo. Iná ámna náwu kandák kámá ma táuk.” \p \v 42 Wáina mengga ku ing miuk, “Jesu, ko átnát ya káin kung king hálengga átang gu nákka narinelák.” \p \v 43 Wáina inán Jesu yá inuk, “No pálipuk hánám ing kanin, kula wu kák ku nákkot átnát álosim káin átnemát.” \s1 Jesu yá kámutuk \r (Mat 27.45-56; Mak 15.33-41; Jon 19.28-30) \p \v 44-45 Rám bá 12 kilok hálengga árán káe yamá watá sálikngin du ále watá páyung tingga káwak usángga árán kungga 3 kilok háliuk. Iná Táwi yan it káungá hánám kinan lap hásák táwi watá ku táitná háng ráráhángga yará háliuk. \v 46 Kulá wahára ku Jesu yá hahatingga ingmen mantángga ing miuk, “Nan, no irukna táng kák ketya hára tet.” Wáina mengga ku pukon árong sun háuk. \p \v 47 Wáina tán kangga tewe ámna yáin yáni watá Ánutu kutná meng tárut tángga ing miuk, “Pálipuk hánám ámna náwu ámna kándáng.” \v 48 Wáina kangga ámna náráwa rahán da kákápáya áwuráng watá rina tunggafiuk wa kangga pahán yáni yá káto hálen tungturing há yáni kuráng. \v 49 Iná náráwa nini yá Galili kálu Jesu isutang áwuráng watyot kámá ni Jesu naráng meráng watá ku kung mulangán káin átang rina tunggafiuk wa kangga áturáng. \s1 Jesu táng kung tanggán káin tiuráng \r (Mat 27.57-61; Mak 15.42-47; Jon 19.38-42) \p \v 50-51 Kulá ámna káman Judia yan it kutná Arimatea wakáinnan kutná Josep wawu ámna álo kámá kándáng re átkungngátak. Ámna wawu Ánutu yan átkuku wata hálengga átnándak. Iná málám wawu kaunsol. Ámna watá ku kaunsol nuknukngá watá Jesu utkámut tátáya nanará tiuráng wata narán kándáng ma háliuk. \v 52 Ámna watá Pailat tán káin kuk watá kung “Jesu yan káwak sut wa álo tángga kuinet me?” ingga inuk. Wáina inán álo ing men du \v 53 málám wa táng hang lap álosim bá pondang táng kung tanggán sup hinangngá káling tolená káman uláp káwak sut káman táng wahára ma tiuráng wahára táng tiuk.\fig Jesu yan káwak sut wa táng kung sup hinangngá káman táng tiuráng|src="cn01847B.tif" size="col" copy="Cook" ref="23.53" \fig* \v 54 Iná Sabat tu há áwáng hálingga átuk, wata ku rám wawu Sabat ta tiktiyawik tátá rámá\f + \fr 23:54 \ft Juda yan kálu wu Sabat hára yáup ma tátáya mená, wata ku Josep pá sokmuná Jesu yan káwak sut táng kung tanggán káin tin ingga táuk.\f*. \p \v 55 Kulá náráwa Jesu yot Galili kálu áwuráng watá ku Josep isutang kungga sup hinangngá rehára káwak sut wa táng tiuk wa káuráng. \v 56 Yáni wu rina rina wa kangga sangga ku it yáni ya kuráng ngáyá kung oel me kuram mungngan yáni kikiná wa tiyawiuráng. Iná Sabat hára wu meng rákit mená yá rina rina ma tátáya mek wáina wata ku sek naruráng. \c 24 \s1 Jesu yá son tárutuk \r (Mat 28.1-10; Mak 16.1-8; Jon 20.1-10) \p \v 1 Sonda ore nukngá ya hulátitiná hára ku hilápmá hánám náráwa watá yon kuram mungngan yáni kikiná tiyawingga tiuráng wa ihángga tanggán káin kuráng. \v 2 Yáni wu kungga káuráng gu sup táwi sup hinangngá pop táená wawu ni kámá yá kiwolán kung kep káin árán. \v 3 Wáina hálendu kuráng watá re kungga kinan hangga káuráng gu Táwi Jesu yan káwak sut wawu wakáin ma árán. \v 4 Wáina kangga wata narángpak tángga átnárát tu ámna yará sut yándi tánggánená wawu hakokowak hánám bá ku sireretná pálak watá kandáng yáni kálu hetang átumálák. \v 5 Wáina árán kápángga yáni wu pikpito hánám wa narángga tun yáni hára imángga kurák mátap yáni iháng hang káwak káin tit ámna yará watá yánumálák, “Náuta ku sándá ámna átkukuná pálak wata kámurená orek yáni káin ná sulingga átninggoeráng? \v 6 Wawu nahára ma árak, ináku há tárutak! Málámbá sáni yot Galili káin áturáng wahára me ing sánuk wa naráng hátineráng, \v 7 ‘Ámna Nanggená wawu táng kung ámna mukmuro táená wata ket yáni hára tit, watá táng maripong hára kátineráng, enendu rám kaláhu átang gu son tárutnek.’” \v 8 Wáina yánán du me rina Jesu yá yánuk wa naráng hátiuráng. \p \v 9 Kulá náráwa yáni wu tanggán wa sangga kuráng watá kung disaepel 11 watyot nini yá áturáng wa yánuráng. \v 10 Náráwa wawu Maria it Makdala nan wa, Joana, hang Maria Jeims maming watyot tu náráwa kámá watá áwáng gu aposel yánuráng. \v 11 Áwáng pingnga wa yánuráng, enendu watá watán me wawu kusák hánámá iruk me ingga naruráng. \v 12 Iná Pita yá ku tárutang málám hururung ingmen tanggán káin wa kung turingga hangga kápuk ku lap kuliná watá re árát kápángga ku rina ingga narángpak tángtáng hangga háná kuk. \s1 Emeus káluná káin ámna yará yá Jesu káumálák \r (Mak 16.12-13) \p \v 13 Káe waháranyon du disaepel yará yándi wu it kutná Emeus wakáin kundin ingga kumálák, iná it wawu Jerusalem sangga 11 kilomita wáina kungngátaráng. \v 14 Yándi wu kálu wa kungga átkiumálák wawu Jerusalem káin rina tunggafiuk wata mená tángga yándi inán kanán tángga kungga átkiumálák. \v 15 Wáina tángga kungga árán du Jesu málámbá wahára áwán káman yáni kuráng, \v 16 enendu yándi wu náut kámá yá rahán yándi wa ting suwán wawu Jesu ingga ma káumálák. \p \v 17 Wáina áwán kámuk yáni kungga átang gu yánáng suliuk, “Sándu náut mená tángga áwángga átkoemálák?” \p Wáina yánán du yándi wu tareng kátingga kurák mátap yándi yá ukuro hálen átumálák. \v 18 Wáina átang gu káman kutná Kliopas watá inuk, “Jerusalem káin lombu táwi hánám áwáng átaráng. Waháranan du ko káman dá re ku rám nahára rina tunggafengga átak wawu ma hám narálák?” \p \v 19 Wáina inán du Jesu yá yánuk, “Náutá rina tunggafengga átak?” ing men du watá inumálák, “Jesu Nasaret nan wawu profet káman Ánutu rahálá hára me ámna náráwa rahán yáni hára mená menggoek me ket tárák tánggoek wawu hálángngá pálak, nát tu wata menggoemát. \v 20 Pris tátáwi yáni me nándán ámna hulá ingga átaráng watá táng kapman ketná hára tit, watá kámutnek ingga men du táng maripong hára kátit kámutuk. \v 21 Huphuráp pu nándu watá ku Israel ámna náráwa son ihinek ingga naránggiumán. Iná káman du ing, Jesu wa uturáng wawu káe kula árátne ku rám kaláhu hálek. \v 22 Kulá waháranyon du náni háranan náráwa kámá hilápmá hánám tanggán káin kungga sangga áwáng gu náháng hárámut táeráng wawu ing, \v 23 tanggán káin wa káeráng gu Jesu yan káwak sut wawu ma árán. Wakáin du angelo yá re árán kápángngárát tu Jesu wu há tárutnáráng mirak átak ingga yánemálák ka náneráng. \v 24 Wáina narángga náni háranan yará yá tanggán káin kungga káemálák ku pálipuk náráwa yá meráng wáina, iná Jesu málám bu kámá ma kamálák.” \p \v 25 Wáina men du Jesu yá yánuk, “Nanará sándi muná, profet tán me wa há narángngátamálák, enendu naráng hákhátik sándi wu isikimo. \v 26 Ámna náráwa son iháháya háuk wawu márapmá wa suwinek ka ku Ánutu yá kut táwi hánám iminek wáina wa naremálák me muná?” \v 27 Kulá wáina yánángga ku Moses hára átang hulátingga árongga profet kámuk kán káin málámba rina mená miti papia káin átak wa erek yánáng tolingga kuk. \p \v 28 Wa yángyánáng kungga ku it átnát ta kumálák wata tangtang kung hengga ku Jesu yá it wa táng hátingga kuin ingga táuk. \v 29 Wáina tán ámna yará watá ma kuindalák ingga oletná mangga inumálák, “It tá yonyon hálengga páyung tindek, wata ku nátyot átang tembát tu wáina kuinelák,” ingga inán du watyot it kinan háuráng. \p \v 30 Hang tebol hára putung átang másáng táng sáponga tángga ulángga yámuk.\fig Jesu yá másáng táng sáponga tángga ulángga yámuk|src="cn01862B.tif" size="col" copy="Cook" ref="24.30" \fig* \v 31 Wáina tán du naráng hátingga rahán yándi yá ruwarán du wahára re pikpiliuk. \v 32 Wáina kun du yándi meme táumálák, “Pálipuk hánám kálu káin Ánutu yan me wa hulá yot mengga nánáng tolingga áwek hára pahán náti yá táwi hánám tárutak.” \p \v 33 Wáina tángga ku yándi wu tárutang Jerusalem káin son kumálák. Kung disaepel 11 wa kápángga kámá watyot áturáng watyot káman átang gu \v 34 ámna yará wa ing yánuráng, “Wawu pálipuk hánám! Táwi wu há tárutang kungga Saimon dán káin tunggafek.” \v 35 Wáina yánát tu ámna yará watá ku kálu káin tunggafeng yámuk me másáng ulángga yámán kangga naráng hátiumálák wata yánumálák. \s1 Jesu yá disaepelná yan káin tunggafeng yámuk \r (Mat 28.16-20; Mak 16.14-18; Jon 20.19-23) \p \v 36 Wáina yánángga wata mená tángga átnárát tu Jesu málámbá orek yáni hára wa hetang átang yánuk, “Pahán láláp pá sányot átnek.” \p \v 37 Wáina yánuk, enendu disaepel urum áturáng watá kangga hárámutang náwu utni káemán ingga pikpito naruráng. \v 38 Wáina kápángga ku yánuk, “Náuta hárámutang gu nanará sáni káin wa nangnaráng táeráng? \v 39 Ketna me háramna ná kaniráng. Pálipuk náwu na! Nehánggangga narániráng. Utni wu yánum yáni me kurat yáni nák hára átak wáina muná.” \fig Jesu yá ket hárammá káin párángngá wa yáliuk|src="cn01865B.tif" size="span" copy="Cook" ref="24.39-40" \fig* \p \v 40 Jesu málám wáina yánángga ku ket hárammá káin párángngá wa yáliuk. \v 41 Wáina yálen kangga heronge táuráng, enendu wa narát kándáng ma hálen narángpak yáni watá emá re há átuk. Wáina kápángga ku yánuk, “Sán náut kámá kámá nanayan nahára teráng ngá kámá átak me muná?” \v 42 Ingga yánán du yáni wu káut kátu singga tená wa táng imát tu \v 43 rahán yáni hára náuk. \p \v 44 Wa nangga ku yánuk, “Náwu no sáni yot átang rina tunggafeinek ka há sánut wáina. Me rina nákka Moses yan meng rákit me káin, profet tán papia káin me Kap Papia káin uyená wata páliná yá tunggafek.” \p \v 45 Wáina yánángga ku nanará yáni yan káluná wa yalin du Ánutu yan me rina uyená wa naráng hátiuráng. \v 46 Wáina tángga ku ing yánuk, “Náwu ing uyená wa: Ámna náráwa son iháhá wawu márapmá sungga kámutang rám kaláhu átang gu son tárutnek. \v 47 Wata ku pahán hurik tángga watán káin kut tu Táwi yá mukmuro sáni yawonek ingga Jerusalem hára átang hulátingga wata kutná hára mengga meng isurát kungga káwakngá káwakngá kámuk kuinek. \v 48 Iná sándu sáni rahán sáni yá há káeráng, wata ku wa meng isurát kuinek. \v 49 No ku náut Nanna yá sásámáya miuk wa se áwáng sáminek, iná sándu it yáilá hára ná re árát kungga ku alek káinnan háláng watá hang sáháng támotnek.” \s1 Ánutu yá Jesu son tángga alek káin kuk \r (Mak 16.19-20) \p \v 50 Kulá Jesu málám disaepelná yángot kung it Betani tangtang káin átang gu ketná iháng hip tángga átang disaepelná kuram táng yámuk. \v 51 Kuram táng yámángga átnárán waháranyon du Ánutu yá tángga alek káin árángga kuk. \v 52 Jesu yá yápmangga kun du yáni wu ináng sákngingga sangga ku heronge pálak Jerusalem káin son kuráng. \v 53 Kung rámá rámá Táwi yan it káungá hánám wata kapmená hára átang Ánutu kutná meng tárut tángga átkiuráng.