\id RUT RUT, KIRRUT,RUTH, KIRIWINA BIBLE, PNG, March 2010 8/11 \h RUTI \mt1 RUTI // La Buki \is1 Kabovitouula \ip Mapilana \bk Ruti La Buki\bk* bitabani livalela natana vivila yagala Ruti, e mina Isireli idokaisi kukonebu makwaina kabomwasawa otutala mwau. Paila tuta matutona mina Isireli ibudobodasi bidubadu vavagi mwau, e vavagi makwaisina gagabila bitakalawasi mapilana buki yagala \bk Tokwaraiwaga\bk*. Mitaga livalela mapilana Ruti takalau uvagila yebwaili deli veivai otutala ivakota valu. \ip Minana Ruti vilela Mowabi eivaisi sola taitala guma Isireli. Mitaga matauna ikaliga, e Ruti saina ikimadagi baisa yawala, deli ikabikaula baisa si Yaubada mina Isireli. Oluvi Ruti ibani taitala tubovau metoya baisa veyala e ivigaki la mwala tovau, e iuni latula. Oluviga taitala tabula minana itokaia imila guyau odubasi mina Isireli komwaidosi, matauwena goli guyau Debida, e matauna giyoumatala odubasi si gweguya mina Isireli. \ip Kidamwa takalawasi makwaisina kukonebu mapilana \bk Tokwaraiwaga\bk*, tabani ammakawala Yaubada la tomota isilagisi wala avai tuta ipakaisi Yaubada. Mitaga mapilana \bk Ruti\bk* tabani ammakawala Yaubada ikabwaili la tomota tuta matutona natana nagilagala itugwali titoulela baisa si Yaubada mina Isireli e imila nawotetila nakimadagi baisa matauna, e mauula isuvi isivagasi olumoulela Yaubada la tomota mina kimadagi.\fig harvesting (headpiece)|src="LB00098" size="col" ref="1.0" \fig* \is1 Buki kala katumimisa \io1 Minana Naomi ikaimilavau Bedeliem sola Ruti 1.1-22 \io1 Ruti ibodasi sola Bwasa 2.1—3.18 \io1 Bwasa ivaisi kasitaiyu Ruti 4.1-22 \c 1 \s1 Elimeleki deli veyala igalasi ilosi mapilana Mowabi \p \v 1-2 Omitibogwa mapilana Isireli, tutala tokwaraiwaga wala iguguyausi, e molusaula ikaloubusi. E taitala tau yagala Elimeleki odalela Eparati isisu Bedeliem mapilana Yuda. Elimeleki la kwava Naomi, deli litula taiyu, Maloni sola Kilioni. E matausina igalasi ilosi mapilana Mowabi. Baisa isisuaisi \v 3 e Elimeleki ikaliga, e Naomi wala deli kasitaiyu litula isisuaisi. \v 4 E matausina ivaisi vilesi Mowabi, minasina Opa sola Ruti.\f a \ft Minana Opa la mwala Kilioni, e Ruti la mwala Maloni; kugisi Rut 4.10.\f* Osi sisu baisa iboda taitu kweluwotala \v 5 e Maloni sola Kilioni ikaligasi. E Naomi isigumalawa wala. \s1 Naomi deli Ruti ikaimilavausi Bedeliem \p \v 6 Tutala Naomi bogwa ilagi bulogala kidamwa Guyau Yaubada inokapisi la tomota isaiki si tayoyuwa bwaina, e ikatubaiasasi bisilavaisi Mowabi deli yuwola. \v 7 Tuta makwaina itokaiasi mwada bikaimilavausi mapilana Yuda, mitaga wa keda \v 8 Naomi iluki minasina, kawala, “Veve! Kukweiitasi omi valu bukusisuaisi deli inumia. Ibodi Guyau bikabwailimi makawala kuvigakaigusi e makawala goli mi kabwaila baisa tokwaliga. \v 9 E ibodi Guyau bipilasaimi bukuvaivausi e bukusisuaisi omi kaukweda.” \p E Naomi iviyuwoli itali minasina. Mitaga ikapwalaisi si koku ivalamsi, \v 10 e ilukwaisi yuwosi, kawasi, “Gala! Bwaina wala bitawaisi bitalokaiasi veyamwa.” \p \v 11 Naomi ivitakauloki Opa sola Ruti, kawala, “Litugwa, bukukwaimilavausi. Avaka paila magimi bukubokulaigusi? \v 12 Gala wala gagabila, paila yeigu bogwa lavinumoya e gala ibodaigu bavaivau.\f b \ft Paila mina Isireli kasi karaiwaga kaina kasi gulogula kidamwa taitala tovavaigila bikaliga, ibodi bodala bivaiya deli kubuyala tuwala; kugisi Kak 25.5-10.\f* Kukwaimilavausi omi valu. Kainaga gagabila bogi makwaina bavaivau e bauni litugwa tauwau. \v 13 E kidamwa bavagi makawala, ammakawami? Ki, bukutulotulasi igau bitovakavekasi? Kaina baisa bisilibodaimi mwada gala bukuvaisi deli ituwoli tomota? Veve! Litugwa, gala wala. Yokomi kunikolaisi baisa gala wala ipwapwasa, kadai? Guyau bogwa ininilavaigu e laboda mwau, e yeigu saina anokapisaimi.” \p \v 14 Ivilumvausi tuvaila e Opa iviyuwoli yawala italoi e ikeiita bila ola valu. Mitaga Ruti ikaipapi yawala. \v 15 Naomi iluki minana, kawala, “Ka, Ruti, kugisi bodam bogwa eikeiita bilokaia veyala deli goli la yaubada. Kulokaia wala bukukwaimilavausi.” \p \v 16 Mitaga Ruti ivitakaula, kawala, “Gala bukulukwaigu basilavaim. Kutagwala bitala kadataiyu. Ambaisa bukula, yeigu bala, e ambaisa bukusisu yeigu basisu. M tomota baisa ulo tomota e m Yaubada baisa ulo Yaubada. \v 17 Ambaisa bukukwaliga, baisa bakaliga e baisa wala bibakwaigusi. Ibodi Guyau bimipukwaigu saina mwau kidamwa batagwala avai vavagi bitavileiyaida. Kaliga wala bikapitunaida.”\f c \fq Kaliga wala bikapitunaida. \ft Gagabila bitagini “Kaliga goli gala bikapitunaida!”\f*\fig Gala bukulukwaigu basilavaim|src="HK40" size="col" ref="1.16" \fig* \p \v 18 Tutala Naomi igisi Ruti saina ininigagi magila wala kasitaiyu deli bilosi e ikapatu. \p \v 19 Ililoulasi iviloubusisi Bedeliem. E valu imotatina, e nunumoya leimaisi ikaibigasi kawasi, “Wi, minana Naomi!” \p \v 20 E minana ivitakauloki, kawala, “Gala bukudokaigusi Naomi.\f d \fq \it Naomi...Mara.\it*\ft Maigana Naomi kala katumiki “mwamwasila”, e Mara kala katumiki “yayana”.\f* Kudokaigusi Mara, paila Yaubada Topeuligaga ivigaki yayana baisa yeigu. \v 21 Tutala asilavi baisa ala namwaidogu. Baisa tuta Guyau ikaimilivauwaigu baisa nananota yeigu. Avaka uula kudokaigusi Naomi? Paila Guyau Topeuligaga bogwa ikagagaigu deli iyomwauwaigu.” \p \v 22 E bogwa baisa makawala Naomi ikaimilavau metoya Mowabi kasitaiyu yawala Ruti minana vilela Mowabi. E baisa tuta kala vitouula tayoyuwa bali mapilana Bedeliem. \c 2 \s1 Ruti isosewa Bwasa ola rigaba \p \v 1 Naomi la veivai taitala yagala Bwasa. Matauna la guguwa bidubadu, deli isim kala yeiwau. E matauna Bwasa Elimeleki vaiyola. E omitibogwa matauwena Elimeleki baisa Naomi la mwala. \v 2 Kwaitala tuta Ruti iluki Naomi, kawala, “Kutugwalaigu bala origaba asewa\f e \ft Paila makawala wala isim kasi karaiwaga mina Isireli; kugisi Tol 19.9-10 deli Kak 24.19.\f* bali baisa matausina totayoyuwa eililigaimwaisi. Gagabila wala babani availa bitagwala bapaisewa katitaikina.” \p Naomi ivitakaula, kawala, “O latugu, bwaina, bukula.” \x - \xo 2.2 \xt Tol 19.9-10; Kak 24.19\x* \p \v 3 E minana ila ilokaia totayoyuwa, ikukugwasi e kesa minana isosewa. E Ruti ilububoti wala Bwasa la rigaba. \p \v 4 Tuta makwaina Bwasa eiviloubusi metoya Bedeliem ibodi la totayoyuwa. Bwasa ikaibiga, kawala, “Guyau deli yokomi.” \p E ivitakaulokaisi matauna, kawasi, “Guyau bisikailim.” \p \v 5 Bwasa ikatupoi baisa matauna kasi tokugwa, kawala, “Avaivila minana natubovau?” \p \v 6 Tau matauna ivitakauloki, kawala, “Minana nagilagala eigalasi sola Naomi leimaisi metoya Mowabi. \v 7 Inigadaigu kidamwa batagwala bibokuli topaisewa bisewa sitana bali. Igau ikikivisiga ivitouula la paisewa leima tuta baisa, e makateki goli eisili iuvaiwasi okaikonigula.” \p \v 8 E Bwasa iluki minana Ruti, kawala, “E kuma igau sitana bitabigatona. Ka, gala bukusewa bali ambaisa taga makwaina wala rigaba. Bukupaisewa deli minasina vivila. \v 9 Kuvitusi minasina bukugisi ambaisa bitayoyuwasi e bukusikaili. Bogwa laluki matausina ulo towotetila taga bikabikonaimsi. E kidamwa bukukwadaka, kula kumom sopi makwelasina kabogola bogwa eikilaisi.” \p \v 10 Ruti ikavagina opwaipwaia e iluki Bwasa, kawala, “Avaka paila eikaiki wowom paila yeigu kam tomakava? Avaka paila kumitukwaiyaigu yeigu nagilagala?” \p \v 11 Bwasa ivitakaula, kawala, “Bogwa lalagi paila yoku namitakwai nakamaiaba, vavagi komwaidona avaka avaka kuvigaki baisa yawam tuta makwaina m mwala bogwa eikaliga. Bogwa anikoli ammakawala lokusilavi tamam inam deli viloutabum, e lokumaga baisa kusim oluwalaimasi e yakamaisi gala kunikolaimasi. \v 12 Ibodi Guyau bimapu avaka bogwa lokuvigaki. Ibodi bukukwau kam mapu kwaiveka metoya baisa Guyau, Isireli la Yaubada. Paila bogwa lokumakaia matauna Yaubada mwada biyamataim tuta tuta.” \p \v 13 E minana Ruti ivitakaula, kawala, “Tomwaya, m mitakwai toyo m kwapisila bogwa labani e kuyomwasalaigu, kalubikoya yeigu gala m nawotetila. Kidamwaga yeigu m nawotetila bibodi bukunokapisaigu. Mitaga gala ikwanaigu, paila yeigu gala avaka dimlegu, gala m nawotetila yeigu.” \p \v 14 E tutala kamkwam Bwasa iluki Ruti, kawala, “Kuma sitana kukwam kaula e lubwau wa viga bukuvadagu.” Ruti isili deli minasina nauwotetila e Bwasa isaiki minana bali kweminumenu ikam. Ikomata e kesala isaim. \v 15-16 Bogwa ilokaia tuvaila isewa, e Bwasa ikasilam totayoyuwa, “Kutagwalasi bisewa katitaikina sailava maluvasina ikanukwenu, gala avaka bukulivalasi e taga bukusilibodaisi. E metoya osailava sitana bukukidubalaisi bikanam kidamwa minana bisewa.” \p \v 17 E Ruti ikaimilavau isewa bali origaba e ikoyaiki wala. E avai tuta bogwa itutu bali, kala vakaila iboda yuwa peta. \v 18 Ruti ikau bali ikaimali ovalu ivituloki yawala kwaivila kala bawa eisau. Tuvaila isaiki bali kweminumenu avaka eikobogi. \v 19 Naomi ikatupoi minana, kawala, “Ve! Ambaisaga mokusosewa? Availa ola rigaba lokupaisewa? Ibodi Guyau bimitukwaii tau matauna availa nanola itagwala ininabwaila baisa yoku.” \p E Ruti iluki Naomi kawala, “Lapupaisewa ola rigaba taitala tau yagala Bwasa.” \p \v 20 Naomi ikaibiga, kawala, “Iboda Guyau bimitukwaii Bwasa. Tuta komwaidona Guyau ivagi avaka eikatotila baisa tommomova deli tokwaliga.”\f f \ft Naomi eininamsi matausina la mwala deli litula.\f* Naomi isetuwoli la biga, kawala, “Matauna tau veiyodasi e matauwena taitala matausina isim si koni biyamataidasi.” \x - \xo 2.20 \xt Tol 25.25\x* \p \v 21 E Ruti ikaibiga, kawala, “Ka, saina bwainigaga sainela ilukwaigu basosewa bali deli la topaisewa wala, igau avai tuta tayoyuwa bivigimkulovaisi.” \p \v 22 Naomi ikaibiga baisa Ruti, kawala, “Mitaga, latugu. Bibwaina baisa, yoku kupaisewa ola rigaba Bwasa deli minasina vivila. Gala wala bukuluvapela, kaina bivabubotaimsi tuwoli rigaba.” \v 23 Mapaila Ruti ipaisewa deli minasina ikatuyouli bali deli witi igau avai tuta tayoyuwa ivinakwaisi. E Ruti isitotaula wala ovalu sola yawala isisuaisi. \fig Makaisina bali|src="LB00102" size="col" ref="2.23" \fig* \c 3 \s1 Ruti inainevi availa ibodi deli bivaisi \p \v 1 Igau kwaitala tuta Naomi iluki Ruti, kawala, “Ibodi banevi taitala toulem bitom m kwaukweda. \v 2 Kululuwai matauna Bwasa e matauna la nauwotetila deli lokupaisewasi. Matauna veiyodasi. Ka, kulagi. Lagaila ikoyavi matauna bitutu bali. \v 3 E, bukukwakaya kuputuma bulami maiina simasimina, e kusikam kam kwakapula yaminabwaita. E bukula ambaisa okabotutu bali, mitaga taga bukutagwala matauna binikolaim yoku lokusisu baisa igau avai tuta bivenoku kamkwam deli momom. \v 4 Bukuyausa ambaisa bikenu, bimisiwoya\f g \ft Bwasa bisisu baisa paila biyamati wala magugulona.\f* e yoku kula kukouleila kala kanunuva e bukukwenu okala kwakwai. Matauna bogwa bilukwaim avaka bukuvagi.” \p \v 5 Ruti ivitakauloki minana, kawala, “Bogwa bavagi komwaidona avaka kulivali.” \p \v 6 E Ruti ibusi ilokaia ambaisa tumilela kabotutula bali, e ivagi makawala avaka yawala eiluki minana. \v 7 Igau avai tuta Bwasa bogwa eikam deli eimom, nanola imwamwasila e ila ikenu imasisi ambaisa magugulona sailavala bali opapala. E Ruti ivasilam e iuli kanunuva ikenu okala kwakwai Bwasa. \v 8 E olubulotoula Bwasa imamata ikanitavila, e iyowa lopola paila ilumkoli natana vivila okala kwakwai. \v 9 Ikatupoi, kawala, “Ve! Availa yoku?” \p E minana ivitakauloki, “Tomwaya, yeigu Ruti. Paila yoku vaiyogu, e baisa m koni ibodi bukuyamataigu. Ibodi bitavai, ke?” \p \v 10 Bwasa iluki Ruti kawala, “Ve! Ibodi Guyau bimitukwaiyaim. Paila omitibogwa lokuvagi avaka eibodaim e mauula lokupilasi yawam. Mitaga tuta baisa lokukwalisuwoli m bubunela kala duwosisia, paila saina ibodaida bitavai. Kaina gagabila bukula kunainevi tubovau, kaina taitala isim la guguwa kainaga tonamakava. Taga gala wala lokuvagi makawala. \v 11 Ka, Ruti, gala bukuninayuwa. Bogwa bavagi komwaidona avaka kulivali. Paila komwaidosi ovalu bogwa inikolaimsi yoku namitakwai. \v 12 Baisa mokwitala yeigu vaiyom e ibodaida bitavai. Mitaga kwaitala vavagi. Ka, taitala veiyoda isisu ikalisauwaigu e ibodi sainela matauna deli bukuvaisi. \x - \xo 3.12 \xt Rut 2.20\x* \v 13 Mitaga kukwanam wala baisa paila bogi lagaila. Igau kaukwau bitagisi kaina matauna magila deli bukuvaisi kaina gala. Kidamwa magila, bwaina. Kidamwa gala, e yeigu akatotila omatala Yaubada kidamwa bitavai. E, kukwanam igau nabwaia.” \p \v 14 E Ruti ikenu okala kwakwai Bwasa. Mitaga igau gala iyambwabwaila, Ruti imamata itokaia mwada gala availa bigisi, paila Bwasa gala magila availa binikoli minana leima baisa. \v 15 Bwasa iluki minana, kawala, “Kukwau kam kwanunuva kuyavi baisa.” E minana ivagi makawala. Bwasa iyeli bali isaili okala kanunuva Ruti, kala siniveka ibodi makawala vasi peta. E ipilasi isaila ovilavala minana. E Ruti ikeiita ovalu deli bubwaiala. \v 16 Bogwa iviloubusi osi bwala e yawala ikatupoi, kawala, “Latugu, kwatuli?” \p E Ruti ilivala avaka avaka Bwasa bogwa eiluki minana. \v 17 E ikaibiga, kawala, “Ilukwaigu gala ibodi bama baisa yoku yumawokuva yamagu, e mapaila eisakaigu makapona bali.” \p \v 18 Naomi iluki Ruti, kawala, “Ka, kupeuloki wala, igau oluvi avaka bukugisi. Bwasa lagaila gala bivaiwasi, mitaga vavagi makwaisina igau bikiduwosisii.” \c 4 \s1 Bwasa sola Ruti ivaisi \p \v 1 Bwasa ilokaia mapilana ambaisa tomota si kabosigugula opapala kalapisilela valu, e isili baisa. E oluvi matauna vaiyola Elimeleki ililoula ima. E Bwasa idou kawala, “Sogu, kuma kusili baisa.” E matauna ila isili. \v 2 E tuvaila Bwasa idou matausina kaidadala valu kasitailuwotala bimaisi isigugulasi deli. Bogwa isilaisi, \v 3 e Bwasa iluki matauna vaiyola, kawala, “Ka, minana Naomi ikaimilavau metoya Mowabi, e magila bigimoli kwabila makubilana veiyoda Elimeleki la kwabila. \v 4 E yeigu adoki ibodi bukunikoli baisa. Mapaila kidamwa magim, kumapu wala baisa tuta omitasi matausina kaidadala valu. E kidamwa gala magim, kulivala makawala, paila yoku ibodaim bukumapubogwa oluviga yeigu.” \p Matauna tau ikaibiga, kawala, “Bogwa bamapu.” \p \v 5 Bwasa ikaibiga, kawala, “Saina bwaina. Mitaga kidamwa bukumapu kwabila metoya baisa Naomi, deli wala bukumapugugoli minana Ruti nakakau vilela Mowabi, kidamwa kwabila makubilana bisisu kasi bigukeya matausina tokwaliga veyala.”\f h \ft Omitibogwa makubilana Emeleki la pwaipwaia, e eisakaili Maloni. E mina Isireli kasi gulogula kidamwa Ruti bivalulu, tomota bidokaisi magudina bisakaili biyosi kala bigukeya goli.\f* \p \v 6 E matauna vaiyola Elimeleki ivitakauloki, kawala, “Mwa! Kuligaiwa. Bwaina wala yoku kumapu. Yeigu gala ibodi bamapu, paila litugwa gala biyosisi kasi bigukeya kwabila makubilana.” \p \v 7 E omitibogwa wa yam makwaisina kidamwa mina Isireli bimapwaisi kaina bikatumapwaisi avaka, bogwa bivagaisi makawala kasi gulogula. Taitala togimwala bivilili katubukolela kaikela e bisaiki sola. E makawala goli bivigimkulovi vavagi makwaina. Paila baisa kasi gulogula mina Isireli bivitububotaisi kidamwa vavagi makwaina bogwa leivigimkulovaisi wala. \x - \xo 4.7-8 \xt Kak 25.9\x* \p \v 8 E mapaila tutala matauna iluki Bwasa, kawala, “Bukumapu paila titoulem,” e ivilili katubukolela kaikela isaiki Bwasa. \v 9 E Bwasa iluki matausina kaidadala valu deli komwaidosi availa availa itotusi, kawala, “Tauwau. Yokomi komwaidomi ibodaimi bukusolasi kidamwa yam lagaila bogwa lamapu baisa Naomi vavagi komwaidona metoya baisa Elimeleki, deli litula Kilioni sola Maloni. \v 10 Tuvaila minana Ruti vilela Mowabi, Maloni kubuyala, minawena bogwa lavakouli ulo kwava. E kwabila baisa paila tokwaliga litula bitetila bilokaia odalela deli ola valu. Yokomi bukusolasi lagaila ke?” \x - \xo 4.10 \xt Kak 25.5-6\x* \p \v 11 E matausina kaidadala valu deli tomota ikaibigasi, “Bwaina, bakasolasi. Ibodi Guyau bivigaki m kwava makawala minasina Yekobe la kukova, Retieli sola Lea. Paila minasina eiunaisi gugwadi saina bidubadu. Ibodaim bogwa bukubani m guguwa bidubadu baisa odalela Eparati, e bisim kam yeiwau mina Bedeliem omitasi. \x - \xo 4.11 \xt Vit 29.31\x* \v 12 Ibodi Guyau bisakaim litumwa metoya baisa minana natubovau, kidamwa bidalasi makawala litula Peresi,\f i \ft Matauna Bwasa tabula tokinabogwa; kugisi Vit 38.1-30.\f* matauwena Yuda sola Tamara litusi.” \x - \xo 4.12 \xt Vit 38.27-30\x* \s1 Bwasa deli tubula liliusi \p \v 13 E Bwasa ivakouli Ruti ilosi ola bwala, e ivigaki minana la kwava. E Guyau imitukwaii minana e isuma iuni latula tau. \v 14 Minasina nunumoya ilukwaisi Naomi, kawasi, “Tayakawolaisi Guyau, paila lagaila isakaim tabum tau e tuta oluvi biyamataim. Ibodi matauna gwadi yagala bikaligiaki mapilana Isireli. \v 15 Yawam saina iyebwailim. Ka, kidamwa litumwa biboda tailima taiyu e kaina bukubani pilasi, mitaga minana saina isiligaga, kadai! E tuta baisa eisakaim tabum tau, e magudina biyotitauwaim om tuta numoya.” \v 16 Naomi ilupi magudina gwadi e ikipituki vitakola e ilau iyamati. \p \v 17 Minasina sala nunumoya ivabwaisi magudina yagala Obedi. E ilukwaisi tomota komwaidona kawasi, “Naomi bogwa ibani latula tau.” \p E Obedi latula matauna yagala Yese, e Yese latula matauna Debida. \p \v 18-22 Baisa liliusi madilana metoya Peresi e bilokaia baisa Debida. Baisa makawala. Peresi, Esironi, Ram, Aminadaba, Nasoni, Salimoni, Bwasa, Obedi, Yese, e Debida.