\id PRO KIRPRO, PROVERBS, Kiriwina Bible, PNG April 2010 \h BIGIVAKALA \mt1 Bukila // BIGIVAKALA \is1 Kabovitouula \ip Mapilana \bk Bukila Bigivakala\bk* ikouguguli mimilisi vituloki metoya wa bigavisaiki deli guguya ituwoli ituwoli, paila bubunela duwosisia deli tapwaroru uvagila. Bidubadu vituloki makwaisina ililivala paila kala katuwola valu, e isiligaga sainela bitavagi ninamsela yam kwaitala kwaitala. Ikugwa ikatululuwaidasi kidamwa availa magila kabitam, ibodi bikugwa Guyau kala kamaiaba, e oluvi ililivala paila totapwaroru si bubunela bwaina, deli paila ninamsela valu deli goli uvagila duwosisia. \ip Bidubadu uvagila ivitulokaidasi mina Isireli si tovituloki tobubogwa avaka avaka eidokaisi mwada taitala tokwabitam bivagi bibudoki paila la kabosisu. Mimilisi mwada paila si kaisisu ninamsela, mimilisiga mwada uvagila gigimwala, mimilisi paila woula kala kalubaila deli ikopitukwaisi, mimilisi paila titoulesi wala kasi nanamsa. Taga ikaibigasi paila nona manum, peuloki, tonamakava kasi kamaiaba, deli goli bikamiabaisi sesia. \is1 Buki kala katumimisa \io1 Kabitam kala yakaula 1.1—9.18 \io1 Solomoni la bigivakala 10.1—29.27 \io1 Aguri la biga 30.1-39 \io1 Mimilisi katuloluta 31.1-31 \c 1 \s1 Kala bwaina bigivakala \p \v 1 Makwaisina la bigivakala Solomoni, matauna Debida latula, e guyoula Isireli. \x - \xo 1.1 \xt 1 Gwe 4.32\x* \p \v 2 Ka, baisa bukubanaisi mimilisi bigivakala bipilasaimi kidamwa bukuvitusaisi kabitam deli katuloluta bwaina, e bukukwatetasi makwaisina bigivakala kasi katumiki saina mwau. \v 3 Mabigasina bivitulokaimi ammakawala mi kaisisu kala kabitam, deli ammakawala bukububunasi kamokwita deli duwosisia e deli sigilibwaila. \v 4 Mabigasina ibodi bivigaki tobubeikam bikabitamsi, deli bivituloki tubovau bikabitamsi paila avai vavagi avai vavagi. \v 5 E ka, tuvaila mabigasina gagabila bikatumkulovi tokabitam si kabitam, e bivakadi matausina toninitalapula, \v 6 kidamwa bikatetasi bigivakala kala bigikium kainaga kala katumiki, e deli bikatetasi makwaisina vavagi mwau avaka avaka tokabitam isusunupuloiyaisi. \s1 Kasi katuloluta tubovau \p \v 7 Kidamwa magim bukukwabitam, ikugwa bukukwamiabi Guyau.\f a \fq bukukwamiabi Guyau. \ft Gagabila bitagini, “Kamaiaba baisa Guyau baisa goli kabitam mokwitatoula.”\f* Toninagowa gala ikaiki uwosi paila kabitam, deli ipakaisi vituloki. \x - \xo 1.7 \xt Yob 28.28; Sam 111.10; Big 9.10\x* \p \v 8 Latugu,\f b \ft Tovituloki biluki la toligalega makawala.\f* kunakaigali avaka tamam deli inam bilukwaimsi. \v 9 Si vituloki bikatumkulovi m bubunela kala bwaina, makawala butia kaina kuwekuwa bikabwaili kam gigisa. \p \v 10 Latugu, avai tuta mina mitugaga bitamnabaimsi, taga kukouyagila. \v 11 Kidamwa bilukwaimsi kawasi, “Mwa! Kuma, bitanevaisi availa bitakatumataisi. Tamwaisi, tawomakaiyaisi tobubwaila paila wala yousokana! \v 12 Avai tuta bitabanaisi matausina, kaina bibwabwainasi, mitaga avai tuta bitavigimkulovaisi avaka da nanamsasi, matausina tokukwaliga wala. \v 13 Bitabanaisi bidubadu guguwa ituwoli ituwoli, deli bitavakasauwaisi da bwalasi avaka bitalebwaisi. \v 14 Kuma kutoulala oma deilisi e bitavilaisi avaka bitaveilauwaisi.” \p \v 15 Latugu, taga kuvakatu tomota makawala matausina. Kusibem metoya baisa matausina. \v 16 Matausina saina magisi nanakwa bivagaisi kwaitala vavagi gaga. Matausina tuta komwaidona ninasi ititobogwa paila katumata. \v 17 Gala bwaina bitaleiya sikula avai tuta minana mauna bigigisi avaka tauvagi. \v 18 Mitaga tomota makawala matausina ilaleiyasi kasi sikula titoulesi, e wa sikula makwaina bikaligasi. \v 19 Bubunela lebu tuta komwaidona bikatumati tolibulebu. Baisa makawala ikikaloubusi baisa matausina mbwailisi yowai. \s1 Kabitam ikatuwola \p \v 20 Kunakaigalaisi! Kabitam ikatuwola wa keda deli obikubaku. \x - \xo 1.20-21 \xt Big 8.1-3\x* \v 21 Ikaigivakaveka okalapisilela valu\f c \ft Tomota bisigugulasi baisa paila uula magisi kikaiyaku, gigimwala, deli yakala.\f* deli ambaisa tomota si kabosigugula. \fig Ambaisa tomota si kabosigugula|src="HK 00240" size="col" copy=" street scene" ref="1.21" \fig* \p \v 22 Kawala, “Yokomi toninagowa. Ammakawala kala kaduwonaku magimi bukuninagowasi? Ammakawala kala kaduwonaku deli mi mwasawa bukuyosokanaisi kabitam? Ki, gala gagabila sitana bitalapula ninami? \v 23 Kunakaigalaisi avai tuta bakamitilakaimi. Bakatululutaimi, deli bakamituli ulo kabitam baisa yokomi. \v 24 Bogwa ladouwaimi, lawitali kami kaikivi bukumaisi, mitaga gala wala sitana kunakaigalaisi ulo dou. Gala kunakaigalaisi avaka lalukwaimi. \v 25 Bogwa kukoulovaisi komwaidona ulo katuloluta, deli gala magimi bukutagwalasi yeigu bakiduwosisiaimi. \v 26-27 Mapaila kidamwa bukubodasi mwau, yeigu bagigilaimi. Avai tuta kabovitukokola bima, avai tuta bimakaiami makawala utuyagila e bukubodasi mwau makwaina makawala yagila ikatugisisi, e yokomi bukusisuaisi ommayuyu deli oninamwau, e ka, yeigu bayosokanaimi. \v 28 E bukudousi paila kabitam, mitaga yeigu gala batama. Kaina bukunevaigusi ambaisa ambaisa, mitaga gala bukubanaigusi. \v 29 Yokomi kuvigakaisi kabitam makawala gala wala avaka dimlela, deli tuta komwaidona kupakaisi bukukwabikuwolaisi Guyau. \v 30 Bogwa kukoulovaisi komwaidona ulo katuloluta, e gala avai tuta kunakaigalaisi avaka lalivali tutala lakiduwosisiaimi. \v 31 Mapaila bukubodasi avaka mapula mi sula, deli titoulemi mi vavagi bogwa bibulokatuwolaimi. \v 32 Tobubeikam ikaligasi paila ipakaisi kabitam. E toninagowa idoumlabasi paila uula idokaisi kabitam gala avaka dimlela. \v 33 Mitaga availa inakaigalaigu bisisu okabokwala. Matauna bikwala e gala wala avaka uula bikokola.” \c 2 \s1 Kabitam mapula \p \v 1 Latugu, kutakutu avaka lavitulokaim e gala avai tuta bukulumwelavi avaka lalukwaim bukuvagi. \v 2 Kunakaigali avai kabitam e kuvigikoni bitapuloki nanom. \v 3 E ibodi bukuyokakapisi paila ninitalapula deli bukukwayubabai paila katavatu. \v 4 Kunevi paila makwaisina makawala kala nevi siliba kaina avai veiguwa kwekatupwana. \v 5 E kidamwa bukuvagi makawala, bogwa bukubani ammakawala bukukukoli Guyau, e bukupeula kala nikoli Yaubada. \v 6 E Guyau wala matauna kabitam kala tosaiki, e ninitalapula deli nikoli leimaima metoya baisa wala matauna. \v 7 Matauna isisaiki pilasi deli kabokwala baisa tomota tomitukwaibwaila deli tokamokwita. \v 8 Matauna ikoli availa availa matausina iuvagaisi bwaina baisa sesia, deli iyamati availa availa matausina itugwalaisi titoulesi baisa matauna. \p \v 9 Ka, kidamwa bukunakaigalaigu, bogwa bukunikoli avaka ibodi uvagila kala bwaina, deli duwosisia. E bogwa bukunikoli avaka ibodi bukuvagi. \v 10 E yoku bukukwabitam, m nikoli bivigaki m kwabomwasawa. \v 11 M kwatavatu deli m nikoli baisa bikolaimsi \v 12 deli bisilibodaimsi metoya avaka uvagila gaga. E vavagi makwaisina bivalailimsi metoya matausina eiyomatulasi pakula metoya osi bigatona - \v 13 matausina goli bogwa eisilavaisi bubunela mitukwaibwaila kidamwa bisisuaisi odudubila baisa mitugaga, \v 14 matausina ibanaisi si kabomwasawa paila biuvagaisi mitugaga deli iyebwailisi avai vavagi gagawokuva wala, \v 15 tomota matausina gala kabonakusi deli gala wala kasi dubumi. \p \v 16 E yokugwa gagabila bukukolaim baisa avaivila namitugaga, minawena ivigikoni kidamwa bitavili nanom metoya ola katudabuma, \v 17 minawena ilumwelavi wala la biga katotila kwebumaboma, e ivakikili wala la mwala. \v 18 E kidamwaga bukulokaia ola bwala, yoku bogwa bukuliloula okedala kaliga. Kidamwa bukulokaia makadana, e bogwa bukuvakatitaikina baisa wa Tuma. \v 19 Ka, matausina availa availa eilokaiasi minana, gala wala avai tuta bikaimilavausi. E matausina gala avai tuta bikaimilavausi baisa okedala momova. \v 20 Mapaila ibodaim bukusisu olopola mitukwaibwaila e bukuliloula osi deili tomitukwaibwaila. \v 21 Matausina tomitukwaibwaila - matausina tobubwaila - bisisuaisi baisa oda valusi. \v 22 Mitaga Yaubada bibisabu tomitugaga deli bilulu tosulosula metoya ovalu, makawala goli kala sabu mnumonu opwaipwaia. \c 3 \s1 Tubovau kasi katuloluta \p \v 1 Ka, latugu, taga bukulumwelavi avaka lavitulokaim. Tuta komwaidona bukululuwai avaka lalukwaim bukuvagi. \v 2 Paila ulo vituloki bivigaki bikatududuli m momova, e bukuyubwaila bidubadu m guguwa. \v 3 Gala avai tuta bukuninilavi mitakwai deli kimadagi. E kuvigaki makwaisina makawala kam kuwa; kugini makwaisina onanom. \v 4 Kidamwa bukuvagi makawala, e Yaubada deli tomota bimwamwasila ninasi baisa yoku. \p \v 5 Kudubumi Guyau onanom komwaidona. Gala bukukwanuvateta baisa avaka kudoki bogwa kunikoli. \v 6 Komwaidona avaka avaka bukuvagi kululuwai Guyau, e matauna bivitulokaim avai keda makadana duwosisia. \v 7 Gala bukulupaim titoulem e bukudokaim saina tokwabitam. Ibodi wala bukukwabikuwoli Guyau, e deli kuligaiwa mitugaga. \x - \xo 3.7 \xt Rm 12.16\x* \v 8 Kidamwa bukuvagi makawala, bivigaki makawala kaituva bwaina, bituvi kam pwasa deli bikiminum kam gidageda. \v 9 Bukusemakavi baisa Guyau metoya om bagula kabinaila kwaimmatala wala, e baisa bivigaki m taimamila baisa matauna. \v 10 Kidamwa bukuvagi makawala, bukukwalibodi m bwaima, deli bukutaiyauwaisi saina bidugaga waini, e gala gagabila bukutavikotaisi komwaidona. \p \v 11 Latugu, avai tuta Guyau bikiduwosisiaim, kukwatukovi taigam bukunakaigali, deli bukuvigaki kam kwatuloluta. \x - \xo 3.11 \xt Yob 5.17\x*\x - \xo 3.11-12 \xt Ib 12.5-6\x* \v 12 Guyau bikiduwosisii availa availa matausina iyebwaili, makawala taitala tau bikiduwosisii latula matauwena tombwailila. \x - \xo 3.12 \xt YG 3.19\x* \v 13 Availa bitokwabitam deli bitoninitalapula, e matauna goli bimwasawa. \p \v 14 Kabitam bisakaim vavagi bwaina bikalisau siliba kala bwaina e bikatumkulovi avaka bikalisau goula. \v 15 Kabitam kala bwaina walakaiwa, ikalisau veiguwa. Gala avai vavagi ibodi bukuvitopati deli kabitam. \v 16 Kabitam bisakaim m momova bikaduwonaku, e deli goli bikatumkulovi m guguwa deli kam taimamila. \v 17 Kabitam gagabila bivagi m sisu bibwaina deli bikolaim om tuta komwaidona. \v 18 Availa availa matausina bitokwabitamsi bimwasawasi, e kabitam bisaiki matausina momova. \q1 \v 19 E Guyau ola kabitam bogwa ibubuli valu watanawa; \q2 ola ninitalapula isaiki labuma ola kabototu wala. \q1 \v 20 E ola kabitam wala bogwa ivigaki waya bititayelu, \q2 e deli isaiki lowalowa paila bikuni watanawa. \p \v 21 Ka, latugu, kuyosikikiti m kwabitam deli m kwatavatu. Gala avai tuta bukutagwala bukukilavi makwaisina. \v 22 E metoya vavagi makwaisina bisakaimsi m momova - e momova makwaina biyomwasali nanom deli m mwasawa. \v 23 E luvala wala wowom bukuliloula om keda, e gala avai tuta bukusilubeibeu. \v 24 E wa bogi gala wala bukukokola avai tuta bukukenu okabam, bukumasisi bukumisiwoya wala. \v 25 Ka, gala bukuninayuwa paila kabosilagi biyopulosaim, makwaisina makawala utuyagila leimakaia tomitugaga. \v 26 E Guyau bogwa bikolaim. E gala bitagwala bukuwai wa sikula. \p \v 27 Ibodaim avai tuta gagabila bukumitukwaii availa availa matausina magisi pilasi. \v 28 Gala avai tuta bukuluki som bitulotula igau nabwaia kidamwa bogwa eibodaim bukupilasi matauna tuta baisa. \v 29 Gala bukuninamsi bukuvagi avai vavagi kidamwa vavagi makwaina biyogagi som, paila matauna isisu otalim, e idubumaim. \v 30 Gala bukukomininani baisa availa kidamwa gala isim dimlela, paila gala avai tuta ivisilagaim. \v 31 Gala bukupogi tomota togigasisi, kaina bikau nanom bukuvagi makawala matausina eiuvagaisi tuta tuta, \v 32 paila uula Guyau ikagagi matausina iuvagaisi mitugaga, e mitaga isaiki bobonala baisa tomitukwaibwaila. \v 33 Guyau ibuloti si kaukweda matausina tomitugaga, mitaga ikabwaili si kaukweda matausina tomitukwaibwaila. \v 34 Matauna gala iyebwaili matausina ninasi walakaiwa, mitaga imitukwaii matausina availa availa ninasi watanawa. \v 35 Tokabitam bikulaisi kasi taimamila, mitaga toninagowa, mesinaku wala bikatumkulovaisi kasi mmosila. \s1 Kabitam kala bwaina \c 4 \p \v 1 Ka litugwa, kunakaigalaisi avaka tamami eivitulokaimi. Kumanumsi e bitapuloki ninami. \v 2 Avaka avaka lavitulokaimi baisa saina bwaina, mapaila ibodaimi bukululuwaisi makwaisina vavagi komwaidona. \v 3 Igau gwadi yeigu, agumwaleta wala deli veyagwa, \v 4 e tamagu iuvitulokaigu wala. E ilulukwaigu kawala, “Ka, kululuwai avaka lalukwaim, e gala avai tuta bukulumwelavi. Bukuvagi avaka lalukwaim, e bukusisu bwaina. \v 5 Bukuyosi kabitam deli katavatu! Gala bukulumwelavi kaina bukupaiki avaka lalivali. \v 6 Gala bukusilavi kabitam, paila kabitam ibodi bikolaim. Kuyebwaili kabitam, e kabitam wala ibodi biyamataim e bukusisu bwaina. \v 7 Kala siligaga sainela bukuyosi kabitam wala. E kaina goli avaka tuvaila magim, e bukuyosi katavatu wala. \v 8 Bukuyebwaili kabitam, e kabitam wala bivasiganaim bukutodabala. Bukuyobobu kabitam, e kabitam wala bimiakaim kam taimamila. \v 9 E kabitam wala bivigaki kam mmakata.” \p \v 10 Latugu, kunakaigalaigu, e kuligimlili avaka lalukwaim, e m momova bikatududuli. \v 11 Yeigu bogwa lavitulokaim kabitam, deli ammakawala bukusisu bwaina. \v 12 Kidamwa bukuliloula deli m kwabitam, gala wala avai vavagi bitobodi m keda, deli avai tuta bukusakaula gala wala bukusilubeibeu. \v 13 Tuta komwaidona bukululuwai avaka bogwa lokutakutu. Paila m kwabitam baisa m momova - mapaila kuyamati bibwaina. \v 14 Gala bukulokaia ambaisa tosulosula eilokaiasi, deli gala bukubokuli tomitugaga si kedakeda. \v 15 Kuleila metoya mitugaga! E gala bukuvagi makwaina. Bukupaiki e bukusaitaula wala om keda. \v 16 Tomota tomitugaga gala ibodi bimasisisi tatoula wala bivagaisi sula. Matausina bibuliyatasi tatoula wala biyogagaisi avai tomota. \v 17 Paila mitugaga deli yommayuyu ivigakaisi makawala kʹasi deli kasi sopi. \p \v 18 Keda makadana tomitukwaibwaila eilalouyasi makawala kalasia la yuwoula, eiyuwoula, eipelama, e eipokala valu. \v 19 E kavilelaga biga tomitugaga si keda kadadudubilʹo, makawala bogi dudubalela. Matausina ikikapusisi mitaga gala ivitokaisi tolosila avaka eitokailasi e eisilubeibeusi. \p \v 20 Latugu kumanum e kunakaigali avaka lalilivala. E kunakaigali ulo biga. \v 21 E gala avai tuta bukukilavi biga mabigasina. Bukululuwai mabigasina e bukuyamati bisisuaisi onanom. \v 22 E mabigasina goli bisakaisi si momova, deli bivitubwi matausina availa availa itapuloki ninasi. \v 23 Ka, kuyamataim avaka bukuninamsi; paila metoya goli m nanamsa bibubuli m momova. \v 24 E gala avai tuta bukulivala avai vavagi sopa. E gala bikau nanom sopa deli wabu. \v 25 Bukudubakaiwa wala deli m tuvaluwa mokwita, e gala bukusilimwagudu deli kam mmosila. \v 26 Kunanamsa bibwaina paila avaka bukuvagi e ammakawalaga bukuvigaki, kidamwa bisunapula kala duwosisia. \x - \xo 4.26 \xt Ib 12.13\x* \v 27 Kuvapupali mitugaga e bukusaitaula wala om keda. E gala bukutagwala kweyatala bakwaim bisuwelu metoya keda duwosisia. \s1 Katuloluta paila kailasi \c 5 \p \v 1 Ka latugu, kumanum e kunakaigali avaka ulo kabitam deli ulo katavatu. \v 2 E bogwa bukunikoli ammakawala bukububuna bwaina, e deli m biga biyomitalaim yoku toninitalapula. \v 3 E kaina goli tomota ituwoli la kwava bilubalola saina simokainia makawala kitorina kala simokainia deli la vayaula makawala bulami olibe manumla, \v 4 mitaga avai tuta makwaisina biwokuva, e minawena bisilavaim gala wala avaka kala bwaina, mitaga yayana wala deli tiganini. \v 5 E minawena bilauwaim wa Tuma; paila makadana eilalouya baisa okedala wala kaliga. \v 6 Paila minawena gala isisu okedala momova, mitaga iwowau wala, mapaila gala goli inikoli vavagi makwaisina eiuvitoulai. \p \v 7 Litugwa, kunakaigalaigusi, deli gala avai tuta bukulumwelavaisi avaka lalukwaimi. \v 8 Kuleila metoya baisa vivila makawala minana! Deli taga bukula katitaikinela ola kabosusuvi! \v 9 Ka, kidamwa bukula makawala, taivilesi bikulaisi kasi kamaiaba makwaina igau lokukulibogwi, e deli totubovau wala yoku bukukwaliga metoya oyumasi matausina gala tonokapisi. \v 10 E tomitawasi bikauwaisi komwaidona m guguwa; e deli avaka lokutakuni metoya om paisewa, tokwabi bimileiwau. \v 11 E yoku bukukwanutomata okabam bukukwayagigila, e wowom bogwa bibiyagila, \v 12 e yoku bukulivala kawam, “Wa, avaka uula gala avai tuta atakutu? E avaka uula gala avai tuta atagwala taitala ituwoli bikiduwosisiaigu? \v 13 E gala wala anakaigali agu tovituloki si biga. Gala wala amanum baisa matausina. \v 14 E saina nanakwa wala titoulegu abani mmosila omitasi tobobawa.” \p \v 15 E bukusaiki bobonam baisa m kwava titoulem deli bukuyebwaili kalamwaleta wala minana. \v 16 Gugwadi magudisina lokubani metoya vivila ituwoli gala wala avaka bivigakaimsi kam bwaina. \v 17 Ibodi litumwa wala titoulem bitovakavekasi e bipilasaimsi wala, gala bipilasaisi tommakava. \v 18 Mapaila bimwamwasila nanom baisa m kwava, e bukubani mmwasawa baisa minana kam vaigwadi. \v 19 Minawena saina naminabwaita deli nabwegigia makawala diya. Ibodi la yebwaili bivaulaim bivapataim. \v 20 Latugu, avaka paila yoku bukuyebwaili tuwoli vivila? Avaka paila ikau nanom la bubunela som la kwava? \v 21 Guyau igigisi vavagi komwaidona lokuuvagi. E ambaisa ambaisa bukula, matauna imitakavataim. \v 22 La sula tomitugaga ivigaki kala sikula. E mapaila matauna ikola makwaina wotala la sula titoulela. \v 23 Matauna ikaliga paila uula gala iyamati titoulela. E la tubunagowa wala bivakaligi matauna. \s1 Mimilisi katuloluta tuvaila \c 6 \p \v 1 Ki latugu, bogwa kukwatotila mwada bukumapu availa availa kasi wasi ke? \v 2 Ki om biga titoulem bogwa eiwawaim, e kuvisilagaim metoya om biga katotila kadai? \v 3 O ka latugu, yoku bogwa lokusisu oyamala matauna, mitaga baisa makawala bukuvagi paila bukuyuvisaim metoya pakula makwaina. Nani bukulokaia matauna e kuyokakapisi baisa matauna kidamwa bitanekwaim. \v 4 E gala bukumasisi kaina goli bukuvaiwasi. \v 5 Ibodi bukuyuvisaim metoya pakula makwaina makawala mauna eiyoyowasi kaina diya eisisakaulasi metoya towaiga. \s1 Paila tobigumata \p \v 6 Ibodi tobigumata bimitakavataisi ammakawala si kaisisu lata. \v 7 Lata gala isim kasi tokugwa, si guyau, kaina kasi tokwaraiwaga, \v 8 mitaga ikatugugulaisi kʹasi okweluvala kaula e ikatubaiasasi paila tutala molu. \v 9 Ammakawala kala kaduwonaku paila tobigumata bikanudubaduba? Avai tutaga bitokaia? \v 10 Matauna bilivala, kawala, “Igau sita akipu matagu. Bakatukwaibobu e bavaiwasi pikekita.” \x - \xo 6.10-11 \xt Big 24.33-34\x* \v 11 Mitaga saina masisi matauna bigweiluva, e molusaula biyogagi matauna makawala tolibulebu. \p \v 12 Tomota tomitugaga gala dimlesi, bititavinasi wala bisisasopasi. \v 13 Matausina imitikipoisi deli ititageunasi mwada biwabwaimsi, \v 14 tuta komwaidona matausina ninasi doudoga wala, mapaila ininamsaisi sula wala e iyoulavekaisi pakula ambaisa ambaisa. \v 15 Paila baisa makawala, kabommayuyu bisikaila matausina gala yolibiga, e gala ibodi bitakatumovi. \s1 Guyau kwekukolola \p \v 16 Kwailima kwaiyu vavagi Guyau kwekukolola, e gala wala bitagwala bigisi. \q1 \v 17 Gisimnaka, \q2 udomomola, \q1 yamila makweyasina ikipwasasi tobubwaila buyavisi, \q2 \v 18 ninalela mitugaga, \q1 kwai ivananakwa paila bivagi mitugaga, \q2 \v 19 matauna tobigavila, \q1 e matauna tosilapulu biyogagi si kalubaila sala. \s1 Katuloluta paila kailasi \p \v 20 Latugu, kuvagi avaka tamam eilulukwaim deli gala avai tuta bukulumwelavi avaka inam eivitulokaim. \v 21 Tuta komwaidona si biga bukuyamati deli kukwatukikiti mabigasina onanom. \v 22 E veyamwa si vituloki baisa bivakadaim om tuta kwaidadina, bikolaimsi wa bogi, deli bikatululutaimsi wa yam. \v 23 Paila si katuloluta makawala kaitapa isim visigala, e si katuwola baisa yoku ibodi bivakadaim ammakawala bukusisu bwaina. \v 24 Mabigasina ibodi bivaleilimsi metoya vivila gaga, deli si kukova tauwau ituwoli metoya osi katudabuma. \v 25 Taga bikau nanom metoya okasi naminabwaita deli taga bukukouyagila metoya osi tagwala. \v 26 Taitala tau ibodi wala bibuwi kwaitala buwa baisa natana nakalimwala; mitaga paila kailasi bikasau wala la kaisisu. \p \v 27 Ki ibodi bukukwaipapi kova ovitakom e kudoki galaga bigabu kam kwama ke? \v 28 Ki, ibodi bukuloula odabala pwanosi eikapolu e kudoki galaga bigabu kaikem ke? \v 29 Baisa bogwa wala makawala bukusilagi kidamwa bukumisii som la kwava. E availa availa bivagaisi makawala, bogwa bibodasi mmayuyu. \v 30 Tomota gala ikoulovaisi matauna iveilau kaula avai tuta ikamolu; \v 31 mitaga kidamwa avai tuta biyosisi matauna touveilau ibodi wala matauna bimapu sivalima sivayu avaka leikau - e ibodi bisaiki komwaidona la guguwa avaka leiyosi. \v 32 Mitaga matauna tokakailasi gala wala isim nanamsela. E titoulela wala iuvisilagi. \v 33 E gala bitemmalaisi matauna biwaiyasi wala; e kala mmosila wala bikatumati. \v 34 E tau tovavaigila la gibuluwa saina siligaga avai tuta biuliweli gala makawala gibuluwamakava, e avai tuta bikeula lugwala, gala wala inikoli avai tuta bisim. \v 35 E gala ibodi bitagwala bikau avai lula; kaina avai bobwailila paila kiminumla nanola. \c 7 \p \v 1 Latugu, kululuwai avaka lalivali, e gala avai tuta bukulumwelavi avaka lalukwaim bukuvagi. \v 2 Kuvagi avaka lalukwaim e bukusisu bwaina. Kuyamataim bibwaina e bukubokuli ulo vituloki, makawala lokuyamati matam. \v 3 Kuyamati ulo vituloki makawala kam kakalougwa tuta komwaidona; e kugini makwaina onanom. \v 4 Kabitam bukuvigaki lumta, e ninitalapula lubaim tatoum. \v 5 Paila makwaisina bileilimsi metoya tauwau ituwoli si kukova, deli metoya vivila ituwoli osi katudabuma. \s1 Vivila la bubunela gegedu \p \v 6 Kwaitala tuta ogu bwala alavi matagu metoya owinidowa, \v 7 e agisi bidubadu tauwau tubovau tobubeikam. Mitaga avitusi taitala tonagowa oluwalaisi. \v 8 Matauna ililoula wa keda katitaikina okatugulugwelu, ambaisa natana vivila eisisu. Matauna ilokaia katitaikina la bwala minana, \v 9 odubilikoyavi bogwa eidudubila. \v 10 E minana ibodi matauna. Minana ikatubaiasa makawala natana nakalimwala deli ininanamsa avaka nanola bivagi. \v 11 Minana natuvigaki wala deli gala wala inikoli mmosila, e minana tuta komwaidona biuweiyei wala. \v 12 Mimilisi tuta bitobogwa itulotula okatugulugwelu, e mimilisi tuta wa keda, e mimilisi tuta obikubaku. \v 13 Minana ilavi yamala ikaipapi matauna totubovau, iviyuwoli matauna e igisamapusi e ikaibiga, kawala, \v 14 “Mwa! Bogwa lavagi ulo semakavi lagaila deli kesala viliona\f d \ft Kabilavila wala bigabwaisi okabolula e kesala tomota bikamsi.\f* metoya wa lula ogu bwala. \v 15 Mapaila lasunapula laninevaim. Yeigu magigu babanaim, e ka! - mayoku! \v 16 Bogwa layai kanunuva okabagu miyasina yaginigini metoya Itipita. \v 17 Bogwa lakatusoki vavagi simasimina metoya mro, lileikoya deli gau. \v 18 Yo! Kuma! Tam takanavai. Da yobobu bivigaki da mwasawa. \v 19 Ulo mwala gala isisu wa bwala. Bogwa leilʹo ikwaidadina kaduwonaku. \v 20 Bogwa eikau mani bidubadu leilau, deli gala bima olopola kwaiyu wiki.” \p \v 21 Mapaila minana bogwa itavili nanola matauna metoya ola tainona, e matauna ikouyagila wala, paila minana saina nakatudabuma bigatona. \v 22 E saina nanakwa matauna ilokaia minana makawala natana bulumakau bilauwaisi paila bikatumataisi, kaina makawala natana dia ivatunetuna bila wa sikula olumoulela, \v 23 ambaisa kaiyala bibisimati minana. Matauna makawala mauna bila wa sikula. Paila matauna gala inikoli bogwa isisu osilagi. \p \v 24 Baisa tuta litugwa kunakaigalaigusi. Kukwatukovaisi taigami bukunakaigalaisi avaka balivali. \v 25 Taga kutagwalasi natana vivila makawala minana bitavili ninami. Taga kuvakulaisi minana. \v 26 Minana bogwa iyogagi tauwau bidubadu e iyomituli kasi kaliga saina bidugaga gala gagabila bitakalau. \v 27 Kidamwa bukulokaiasi minana ola bwala, baisa bogwa lokuliloulasi okedala Tuma. Paila baisa kaduvapoi kedala bilokaia kaliga. \c 8 \s1 Kala yakaula kabitam \q1 \v 1 Ka, kunakaigalaisi - kabitam idoudou. \q2 Nanamsa duwosisia ikaigivakaveka mwada availa bilagi. \x - \xo 8.1-3 \xt Big 1.20-21\x* \q1 \v 2 Itotu wa koya e osiusiula keda, \q2 e tuvaila okadilalavi. \q1 \v 3 Itotu okadumilagela valu, \q2 e opapala kalapisila\f e \ft Kugisi Big 1.21 kala katumiki.\f* idoudou kawala, \q1 \v 4 “Yokomi tomota komwaidomi, kunakaigalaigusi! \q2 Adoudou baisa komwaidomi mina watanawa. \q1 \v 5 Yokomi toninitaboda ibodi bitalapula ninami. \q2 E yokomi toninagowa ibodi bukunanamsasi duwosisia. \q1 \v 6 Kunakaigalaisi ulo biga saina bwainigaga. \q2 Komwaidona avaka alukwaimi baisa duwosisia goli. \q1 \v 7 Baisa avaka alivala biga mokwita wala. \q2 Toubuwabu si sasopa ivigaki kwekukologu. \q1 \v 8 Komwaidona avaka alivala baisa mokwitatoula, \q2 e gala avai tuta basasopa kaina bakimiliwoli biga. \q1 \v 9 Availaga toninitalapula, matauna bigisimlili vavagi komwaidona, \q2 e availa tokwateta vavagi bidubadu, \q2 matauna bidoki vavagi komwaidona migileu wala. \q1 \v 10 Ibodi bukukwauwaisi ulo vituloki kaimapula siliba. \q2 Ibodi bukukwauwaisi nikoli kaimapula goula. \b \q1 \v 11 “Yeigu goli Kabitam. Yeigu akalisuwoli veiguwa kala bwaina. \q2 Gala avai vavagi ibodi bukuvitopataisi deli yeigu. \q1 \v 12 Yeigu goli Kabitam, isim ulo ninitalapula. \q2 Anikoli vavagi bidubadu, \q2 e tuta tuta aninagi avaka duwosisia. \q1 \v 13 Kidamwa kutemmalaisi Guyau, \q2 e baisa bivigaki mitugaga kwekukolomi wala. \q1 Vavagi makwaisina kwekukologu - \q2 nona walakaiwa deli kaluvalova, \q2 e mitugaga deli biga sopa. \q1 \v 14 Aninamsi avaka bavagi, e oluvi avagi makawala. \q2 Isim ulo ninitalapula, e yeigu goli topeula. \q1 \v 15 Gweguya apilasi kidamwa bigiyoubwailasi, \q2 e tokwaraiwaga apilasi kidamwa bibubulaisi karaiwaga duwosisia. \q1 \v 16 Komwaidona guyousi mina watanawa ikaraiwogaisi si tomota metoya ogu pilasi, \q2 todidabala deli gweguya makawala goli. \q1 \v 17 Ayebwaili availa availa matausina iyebwailigusi. \q2 Availaga ininevaigu, bogwa goli gagabila bibanaigu. \q1 \v 18 Aiyosi guguwa deli kamaiaba, \q2 e tuvaila aiyosi yubwaila e deli sibwabwaila paila balilasi. \q1 \v 19 Baisa avaka basakaimi ikalisuwoli goula kweminabwaita, \q2 e kala bwaina ikalisuwoli siliba migileuwokuva. \q1 \v 20 Yeigu aliloula okedala bubunela bwaina, \q2 e abokuli makadana kedala karaiwaga duwosisia, \q1 \v 21 e matausina iyebwailigusi asaiki guguwa, \q2 deli si bwala avakasau veiguwa. \b \q1 \v 22 “Guyau ibubulibogwaigu oluviga vavagi komwaidona, \q2 e yeigu goli kwaimatala la bubuli omitibogwa. \x - \xo 8.22 \xt YG 3.14\x* \q1 \v 23 Okala vitouula vavagi komwaidona ibubulaigu, \q2 igau tokinabogwa goli, igau gala bikaloubusi valu watanawa. \q1 \v 24 Igau gala isim bolita, yeigu akaloubusibogwa, \q2 tutala gala avai sopi bititayelu ambaisa. \q1 \v 25 Igau gala ikaloubusisi koya kwevakaveka, \q2 tutala gala bisaili koya kwekikekita okabasi, yeigu akaloubusibogwa. \fig mountains (8.25) Koya kwevakaveka|src="HK 00345" size="col" ref="8.25" \fig* \q1 \v 26 E tutala Yaubada gala bibubuli valu watanawa deli bigulela, \q2 e gala goli bibubuli yelitala pwaipwaia, e ka, yeigu akaloubusibogwa. \q1 \v 27 Tutala isaili labuma\f f \ft Idokaisi labuma isisu makawala kaboma odubasi mina watanawa; kugisi Vit 1.6-8; Yob 37.18.\f* okabala, yeigu asibogwa, \q2 avai tuta isaili valu obusibusi pilatala bila pilayuwela. \q1 \v 28 E tutala isaili lowalowa wa labuma, \q2 deli iulaim sopila bolita bigibwabula bimwena, \q1 \v 29 e iluki sopila milaveta bimwaimwena \q2 e gala bikalisau avai kalitutila eisaili, \q1 e yeigu goli asibogwa. \q1 Yeigu asibogwa wala tutala ikusoi tumilela valu watanawa,\f g \ft Idokaisi isaili valu watanawa odabala kokola, e makaisina si kabototu otulubwabwau wala; kugisi Vit 7.11 deli kala taneku kaikobu.\f* \q1 \v 30 e yeigu lasisu otalila makawala topilasi, \q2 e yam yam yeigu labudoboda nanogu kala mwamwasila, \q2 e tuta komwaidona lammwasawa wala omatala. \q1 \v 31 Lammwasawa paila komwaidona valu watanawa, \q2 deli goli iyomwasali nanogu paila komwaidosi mina watanawa. \b \q1 \v 32 “E tubovau, ka, kunakaigalaigusi. \q2 Kuvagaisi avaka lalivali, e bukumwasawasi. \q1 \v 33 Kulagaisi avaka bavitulokaimi, e bukukwabitamsi. \q2 Gala sitana bibodi bukupakaisi kami vituloki. \q1 \v 34 Availa binakaigalaigu, e matauna bogwa bimwasawa. \q2 Matauna yam yam itotu ogu lulu, \q2 e itulotula ogu bwala ola kabosusuvi. \q1 \v 35 Availa bibanaigu, matauwena bogwa bibani momova, \q2 e Guyau bimwamwasila nanola paila matauna. \q1 \v 36 Availa gala bibanaigu, matauna iyomiyuyu titoulela. \q2 Availa idokaigu tokukolola, matauwena goli iyebwaili kaliga.” \c 9 \s1 Kabitam deli tubunagowa \p \v 1 Kabitam bogwa leikaliaii la bwala e kokola kasi bawa kailima kaiyu. \v 2 Minana bogwa eikatumati natana kala bunukwa paila kala paka, e itaguliki kai yekwesila ituwoli ituwoli deli waini, e ikatubiasi kabokamkwam. \v 3 Minana bogwa eiwitali la nawotetila eilosi okubudoga ovalu eidoudousi kawasi, \v 4 “Kumaisi, kusuvisi yokomi tolubulobwaga!” E baisa totubunagowa iluki kawala, \v 5 “Kumaisi kukomasi kʹagu deli kumomwaisi kagu waini makwelana bogwa lataguliki. \v 6 Kusilavaisi mabudona tolubulobwaga, e bukusisuaisi bwaina, E kubokulaisiga kidikedala ninitalapula.” \p \v 7 Ka, kidamwa bukukiduwosisii taitala nanola walakaiwa, mesinaku wala bikagagaim. E kidamwa bukukwamitilaki taitala tomitugaga, mesinaku wala biyomiyuyaim. \v 8 E gala avai tuta bukukiduwosisii taitala nanola walakaiwa, paila igau bivigakaim tokukolola wala yoku. Mitaga kidamwa bukukiduwosisii taitala tokabitam, bogwa wala bitemmalaim. \v 9 E avai biga bukuluki matauna tokabitam, bogwa bikatumkulovi la kabitam. E avaka bukuluki matauna tomitukwaibwaila, bogwa bikatumkulovi la ninitalapula. \p \v 10 Kidamwa bukukwabitam ibodaim wala ikugwa bukukwabikuwoli Guyau. Kidamwaga kunikoli matauna Tobumaboma, e yoku bogwa kuyosi ninitalapula. \x - \xo 9.10 \xt Yob 28.28; Sam 111.10; Big 1.7\x* \v 11 Kabitam bikatumkulovi kam taitu om tuta tomomova. \v 12 Kidamwa yoku isim m kwabitam baisa yoku wala kam bwaina, e kidamwaga bukupaiki, yoku wala kam mmayuyu. \p \v 13 Tubunagowa makawala natana vivila minana nabigidadawa, nalubulobwaga deli gala wala isim kala mmosila. \v 14 Minana bisili wa lulu ola bwala, kaina okubudoga ovalu, \v 15 e bidoudou baisa tomota matausina bililoulalsi gala togia uwosi kawala, \v 16 “Kusuvisi kumaisi yokomi tolubulobwaga!” E baisa toninagowa biluki kawala, \v 17 “Sopi kweuveilau saina simokainigaga. Kaula kweuveilau kala kamkwam saina bwainigaga.” \v 18 Minana la tauwau gala wala inikolaisi paila tomota ikikaligasi avai tuta eilokaiasi minana ola bwala, e availa availa matausina bogwa eisuvisi, baisa tuta bogwa eisisuaisi wa Tuma. \s1 Solomoni la bigivakala \c 10 \p \v 1 Mabigasina Solomoni la bigivakala. \p Tau tokabitam bivigaki tamala la kabomwasawa, mitaga kidamwa gudinagowa, bivigaki inala la kabovalam. \p \v 2 E guguwa makwaisina lokuuwabu gala wala bukubani avaka kala bwaina, mitaga kamokwita wala bikatumovaim. \p \v 3 E Guyau gala bitagwala tomota tobubwaila bikamolusi, mitaga bisilibodi todubakasala metoya avaka magisi bikauwaisi. \p \v 4 M nunumata bivigakaim tonamakava yoku, mitaga om pwaitukula peula bivigakaim todabala yoku. \p \v 5 E matauna tokakudu bitaiyau kala yagogu avai tuta bogwa eiseyau. Baisaga kabommosila kidamwa bitammasisi otutala tayoyuwa. \p \v 6 Tobwaila ibodi bibani kala kabwaila. E matauna tosulosula la biga kala lega kauwaileku wala. \p \v 7 Tobubwaila kasi luluwai bikanuvagasi makawala kulututu, mitaga tosulosula kasi luluwai makateki wala biwokuva. \p \v 8 Tomota isim si nanamsa ikabikuwolaisi katuloluta bwaina. Tomota matausina bililivalasi gala deli si nanamsa, makateki bibodasi kasi gaga. \p \v 9 Tomota tokamokwita bogwa bikwalasi deli biluva uwosi, mitaga matausina tosisasopa ibodi wala bikatupipaisi. \p \v 10 Availa matauna bikiwoli avaka kamokwita bogwa biyomituli pakula, mitaga availa matauna toudumamatila biyomitali avaka sula. \p \v 11 Tobwaila la bigatona bivigaki bigala momova, mitaga todubakasala la biga kauwaileku wala. \p \v 12 Kalawou iiyomituli pakula, mitaga yebwaili ikalisuwoli komwaidona vavagi. \x - \xo 10.12 \xt Ym 5.20; 1 Pt 4.8\x* \p \v 13 Tomota tokabitam bibigatonasi deli si nanamsa, mitaga tomota totubunagowa ibodi wala bibodasi mipuki. \p \v 14 Tokabitam si tumila ninitalapula wala, mitaga avai tuta toninagowa bibigatonasi, sula gala immomwa. \p \v 15 Guguwa ikoli matausina todidabala, mitaga tonamakava ibodasi mwau paila gala isim si guguwa. \p \v 16 Mitukwaibwaila mapula momova wala, mitaga sula ikatumkulovi wala tuvaila sula. \p \v 17 Tomota matausina inakaigalaisi kasi vituloki; matausina wala bimovasi. Mitaga matausina availa iiyakalasi mwada gala isulasi, e matausina bogwa bisilagisi. \p \v 18 E availa matauna ikakubwi la gibuluwa olumoulela, e matauwena tosasopa. E availa matauna mbwailila kasilam, e matauna tonagowa. \p \v 19 Mabigitonela wala, e masulela goli bukusulosula. Kidamwaga yoku isim m kwabitam, e ibodi wala bukumanum. \p \v 20 Tobwaila la biga makawala siliba saina bwainigaga, e matauna tomitugaga la nanamsa gala wala dimlesi. \p \v 21 Tobwaila la biga si kabotakutu bidubadu tomota, mitaga m tubunagowa ibodi wala bukukwatumataim titoulem. \p \v 22 Baisa Guyau wala la kabwaila baisa yoku e leivigakaim bidubadu m guguwa. Mitaga m pwaitukula titoulem gala bikatumkulovi m guguwa. \p \v 23 Baisa nagowa mwada bitayebwaili uvagila sula. Tokabitam ibanaisi si mwasawa metoya kabitam. \p \v 24 Tomitukwaibwaila bikauwaisi avaka wala magisi, mitaga tomitugaga bikauwaisi avaka eikukolaisi sainela. \p \v 25 Utuyagila bikoulusasi, e tomitugaga biyuvisau bilau. Mitaga tokamokwita tuta komwaidona bikwalasi wala. \p \v 26 Gala avai tuta bukukwabutu taitala tonunumata mwada bivagi avai vavagi paila yoku; matauna igau biyogibuluwaim makawala pipi pwayuyula okudum, kaina mseu bibwau matam olumoulela. \p \v 27 Kwabikuwoli Guyau, e m momova bikatududuli. Tomitugaga bikaligasi gala ibodi si tuta paila kaliga. \p \v 28 Tobubwaila si pikwaku kala vigimkovila bibanaisi si mwasawa, mitaga tomitugaga gala wala bibanaisi avaka si savali paila omitasi. \p \v 29 Guyau ikoli tokamokwita, mitaga ikatumituwoli matausina tosulosula. \p \v 30 Matausina tomitukwaibwaila tuta komwaidona bibanaisi si kabokwala, mitaga matausina tomitugaga gala wala bisisuaisi tommomova ovalu. \p \v 31 Matausina tomitukwaibwaila tuta komwaidona bibigatonasi deli si kabitam, mitaga melia makaina kemmatowa bogwa bisilibodi. \p \v 32 Matausina tomitukwaibwaila inikolaisi bigabwaila bililivalasi, mitaga tomitugaga si biga tuta komwaidona biyomiyuyu wala tomota. \c 11 \p \v 1 Guyau ikagagi tomota matausina isisasopasi visaikola. Mitaga imwamwasila nanola paila kaivisaikola mokwita. \p \v 2 Tomota matausina tokaluvalova makateki wala biyomsili. Mitaga ibodi wala bitakabitam paila bitayamataida titouleda. \p \v 3 Kidamwa yoku tobwaila, e kamokwita wala bivakadaim. Tomota matausina gala isim kasi dubumi bikaligasi wala metoya osi sopa titoulesi. \p \v 4 Guguwa bidubadu gala wala bukubani avaka kala bwaina oyamla m kwaliga, mitaga kamokwita ibodi wala bikoli m momova. \p \v 5 Kamokwita iyogigibali tobwaila la kaisisu, mitaga tomitugaga bivakapusii wala titoulela. \p \v 6 E mitukwaibwaila bikoli tokamokwita, mitaga matauna gala isim kala dubumi bogwa biwai okala sikula titoulela metoya ola tabilibili. \p \v 7 Avai tuta tomitugaga bikaliga e la pikwaku deli wala bikaligi bilau. Ninalela mituguguwa bikaloubusi nanota wala. \p \v 8 E tomitukwaibwaila bogwa bikwalasi metoya otutala mwau; mitaga kaimapusi bimakaia tomitugaga. \p \v 9 Yoku bogwa biyogagaim metoya osi bigatona matausina gala inikolaisi Yaubada, mitaga ibodi wala tomitukwaibwaila si kabitam bikolaim. \p \v 10 Valu tomotela bimwamwasila ninasi avai tuta tokamokwita bibanaisi kasi yubwaila, mitaga uliyuwa bitokaia avai tuta tomitugaga bikaligasi. \p \v 11 Valu yagala bikaigalaisi kidamwa avai tuta tomitukwaibwaila bikabwailisi makwaina, mitaga metoya tomitugaga osi biga valu makwaina igau bidadaimi. \p \v 12 Baisa nagowa bitayosokani tomota ituwoli. Kidamwaga yoku isim m nanamsa ibodi wala bukukwapatu. \p \v 13 Gala ibodi bitadubumi availa matauna iyebwaili kasilam paila biyamati avai kiwola, mitaga ibodi wala bukudubumi availa matauna isim kala dubumi. \p \v 14 Kidamwa kwaitala boda gala isim kala toyamata igau bikapusi. Bidubadu katuloluta kala nikoli kabokwala. \p \v 15 Kidamwa bukukwatotila bukumapu taitala tomitawasi kala wasi, yoku bukukwayoyu m guguwa. Mitaga yoku toyubwaila wala kidamwa gala bukukwatotila makawala. \p \v 16 Vivila namitakwai isim kala kamaiaba, mitaga vivila minana gala isim la mitakwai baisa kabommosila. \p Tau tonunumata gala wala ibodi bibani mani, mitaga matauna tokominimani igau bibidubadu la guguwa. \p \v 17 Avai tuta bukuninabwaila baisa bivigaki m kwalubaila, mitaga kidamwa bukudubakasala, baisa kuyomiyuyaim wala titoulem. \p \v 18 E matausina tomitugaga gala mokwita bikulaisi avai vavagi, mitaga kidamwa wala bukuvagi avaka kala duwosisia, e yoku eimati wala bukubani kam mapu. \p \v 19 Availa ininatotila bipaisewa duwosisia, ibodi wala bimova, mitaga availa bikaliyeiya biuvagi sula ibodi wala bikaliga. \p \v 20 Guyau ikoulovi availa matausina ininanamsasi mitugaga wala, mitaga iyebwaili availa matausina iuvagaisi duwosisia. \p \v 21 Ka, mokwita, tomitugaga bogwa bibodasi kasi mipuki, mitaga tomitukwaibwaila bibwainasi. \p \v 22 Natana vivila naminabwaita bitagwalamakava e gala deli la nanamsa, minana makawala kaitala gosa goulawokuva wala okabulula bunukwa. \p \v 23 Avaka tobubwaila binagaisi mesinaku wala bwaina, mitaga avai tuta tomitugaga iyosisi avaka si pikwaku, komwaidosi goli igibuluwasi. \p \v 24 Mimilisi tomota ililasimakavaisi wala si guguwa, mitaga si guguwa ikatumkulovi wala kala bidubadu. Mimilisi topiki, e si guguwa ikatuyumalaisi kala bidubadu. \p \v 25 Bukuvigakaim tolilalasi, e bukuyubwaila. Kupilasi samwa e oluvi bipilasaimsi. \p \v 26 Tomota bibulotaisi availa matauna ikatuyumali la kawailuwa, e itulotula paila biligaiyaisi mapula, mitaga biyakawolaisi matauna availa bigigimwala wala. \p \v 27 Kidamwa m nanamsa bwaina, e bukubani kam taimamila, kidamwaga bukusisavali paila bukuyomituli pakula, e bogwa goli bukubani makawala. \p \v 28 Availa availa matausina ikikanasi metoya osi guguwa, bikapusisi makawala yekwesi bikikapusisi otutala tula, mitaga tomitukwaibwaila biyubwailasi makawala yekwesi bikatulalasi otutala yuviyavi. \p \v 29 E availa matauna biyomituli pikolela la kaukweda, tovana valu binanota wala. \p Toninagowa tuta komwaidona bikaitutulasi wala si kaitutula tokabitam. \p \v 30 Mitukwaibwaila kaiuwala momova, mitaga m gasisi bikau m momova. \p \v 31 E availa availa matausina tobubuwaila, bogwa bibanaisi kasi mapu baisa odabala pwaipwaia. Mapaila yoku ibodi bukunikoli mokwita, tomitugaga deli tosulosula bogwa bibanaisi kasi mipuki goli. \x - \xo 11.31 \xt 1 Pt 4.18\x* \c 12 \p \v 1 Kidamwa availa iyebwaili ninitalapula, e iyebwaili wala bivitulokaisi avai tuta bogwa eisula. Baisa nagowa kidamwa bitakoulovi kada katulolutasi. \p \v 2 Guyau kala mwamwasila wala nanola baisa matausina tobubwaila, mitaga ikamogi matausina availa availa ininamsaisi uvagila mitugaga. \p \v 3 Tomitukwaibwaila tuta komwaidona bitotusi peula, mitaga tomitugaga gala wala bibanaisi kabokwala. \p \v 4 Vivila minana la bubunela bwaina, la mwala bivigaki kala mwamwasila nanola deli la mwasawa; minanaga tuta komwaidona biiyomsili la mwala, e la mwala kala lumkola makawala kweyagola bikamkumku ototuwanela. \p \v 5 Tokamokwita bivagaisi duwosisia baisa yoku; mitaga tomitugaga mesinaku wala magisi biuwabwaimsi. \p \v 6 Si biga tomitugaga bigala katumata goli, mitaga si biga matausina tomitukwaibwaila bikoli matausina availa availa ikakukolaisi. \p \v 7 Tomitugaga ikikaligasi e gala isim dalesi, mitaga tomitukwaibwaila litusia bidalasi. \p \v 8 Kidamwa tokabitam yoku bogwa biyakawolaimsi, mitaga kidamwa tonagowa yoku tomota bivabwaimsi. \p \v 9 Kidamwa bitasisu gala kwaitala koni owowoda, e bitauwotetila paila wala bibodi da kaisisu, baisa saina bwaina, e gala bwaina kidamwa bitatapaisei avaka todabala la kaisisu, paila igau bitakamolu wala. \p \v 10 Matauna tau bwaina iiyamati la mauna, mitaga tomitugaga ivakatutukwaisi wala si mauna. \p \v 11 Matauna tokaibagula maliapwasa wala ola kaukweda, mitaga matauna tobigumata iyomadi la tuta vavagi vigimakava. \p \v 12 Matausina tomitugaga komwaidosi wala inainevisi vavagi gaga magisi bivagaisi, mitaga matausina tomitukwaibwaila itotusi peula. \p \v 13 Matauna tomitugaga ola biga wala ileiya kala sikula titoulela. Mitaga matauna tokamokwita ikatusunupuloi titoulela metoya vavagi mwau. \p \v 14 Mitaga tomota taitala taitala bibani kala mapu metoya avaka bililivali deli avaka biuvagi; e igau bikau avaka bibodi. \p \v 15 Matausina tomota toninagowa, tuta komwaidona idokaisi wala ikikamokwitasi. Matausina tokabitam inakaigalaisi katuloluta. \p \v 16 Avai tuta tonagowa biyogibuluwaisi, e la gibuluwa saina nanakwa bisunupuloi. Tomota isim si nanamsa bitotubulokaisi kasi kalawou. \p \v 17 Kidamwa bukukwamokwita, karaiwaga duwosisia bisunapula, mitaga sopa bisunupuloi karaiwaga doudoga. \p \v 18 Bigigaga kala lumkola makawala kaitala kema bitaida. Mitaga bigabwaila ibodi bikatumova. \p \v 19 Sopa ivigaki tobobula momova, mitaga kamokwita tokatududulela momova. \p \v 20 Matausina availa availa ininamsaisi uvagila mitugaga, bibodasi mmayuyu, mitaga availa availa matausina iuwotetilasi bwaina bibanaisi si mwasawa. \p \v 21 Gala wala avai vavagi gaga bikaloubusi baisa matausina tomitukwaibwaila, e tomitugaga gala wala bibanaisi avai vavagi bwaina mesinaku wala kabomwau. \p \v 22 E Guyau ikoulovi matausina tosisasopa, e mitaga imwamwasila nanola baisa matausina availa availa ivagaisi makawala si biga. \p \v 23 E matausina isim si nanamsa bikikwatusi wala metoya avaka osi nikoli, e mitaga matausina toninagowa bikamitulaisi wala si nagowa. \p \v 24 Kidamwa bukupwaitukula peula bogwa bukutokaraiwaga, mitaga kidamwa bukununumata baisa bivigakaimsi ula wala yoku. \p \v 25 Ninayuwa kaiyomwaula nona, mitaga bigabwaila kaiyomwasalela nona. \p \v 26 Matauna tomitukwaibwaila bivakadi sala okedala mitukwaibwaila, mitaga tomitugaga bivakadi matausina okedala mitugaga. \p \v 27 Kidamwa yoku tonunumata, gala avai tuta bukubani avaka magim, mitaga kidamwa topwaitukula yoku, ibodi wala bukuyubwaila metoya vavagi bwaina. \p \v 28 Mitukwaibwaila baisa kedala momova, mitaga mitugaga baisa kedala kaliga. \c 13 \s1 Mimilisi bigivakala \p \v 1 Gwadi tokwabitam ililagi tamala la katuwola, mitaga tau tokosomapu gala avai tuta bivitoki tolosila la sula titoulela. \p \v 2 Tobubwaila bibanaisi vavagi bwaina metoya osi bigabwaila, mitaga matausina todubakasala saina magisi biuvayesisi. \p \v 3 Kuyamati wodom, e bukukoli m momova, paila availa matauna gala iyamati wodola iyogagi titoulela. \p \v 4 Kaina goli tonunumata magila avaka, mitaga gala avai tuta bibani. Topwaitukula bibani komwaidona avaka magila. \p \v 5 Tokamokwita gala iyebwailisi sopa, mitaga tomitugaga si biga baisa saina kabommosila deli kabokalawou. \p \v 6 Bubunela duwosisia ikoli availa availa matausina tobubwaila. Bubunela doudoga baisa ivakapusii tomitugaga. \p \v 7 Mimilisi tomota ivitokaisi mwada isim si guguwa mitaga inamakavasi wala. Taivilesi ivitokaisi mwada inamakavasi, mitaga matausina iyosisi bidubadu si guguwa. \p \v 8 Matauna bidubadu la guguwa bikoli la momova metoya ola guguwa, mitaga tonamakava gala gagabila bikoli la momova makawala. \p \v 9 Matausina tomitukwaibwaila makawala kaitapa visigala saina lumalama. Mitaga matausina tomitugaga makawala kaitapa kaimitamata. \p \v 10 Kidamwa taboda mwau, ibodi mokwita bitanevi pilasi. Mitaga tokosomapu biyomituli kala pakula wala. \p \v 11 Guguwa makwaisina saina pwapwasa bukuyosi, e saina nanakwa bukukitumou. Mitaga kidamwa bukupwaitukula peula, e bukusaili sitana sitana, bogwa bukubani kala bidubadu sainela. \p \v 12 Avai tuta pikwaku bimama, e nona deli bimama. Mitaga avai tuta bitabani avaka tapikwaku, saina bitamwasawa. \p \v 13 Kidamwa bukukoulovi katuloluta bwaina, baisa lokuninigadi kam pakula. Mitaga kidamwa bukubokuli makwaisina katuloluta, e bukusibwabwaila wala. \p \v 14 Tokabitam si vituloki baisa tumilela m momova. Makwaisina bikolaimsi avai tuta bukusakaula metoya okabosilagi. \p \v 15 Ninitalapula bimai kamaiaba, mitaga availa matausina gala isim kasi dubumi bogwa bilosi okedala kaboyogagi. \p \v 16 Matausina isim si nanamsa tuta komwaidona ikugwa binanamsasi, oluvi bivagaisi avaka. Mitaga toninitaboda iyomitulaisi titoulesi si gweiluva. \p \v 17 Touwata matausina gala kasi dubumi iyomitulaisi pakula, mitaga matausina isim kasi dubumi imaiyaisi vakota. \p \v 18 Availa ikoulovi vituloki igau binamakava deli bimmosila. Availa matauna binakaigali katuloluta, bikamiabi makwaina. \p \v 19 Isa bwaina bitayosisi avaka magidasi. Tomota toninagowa ipakaisi bininavilasi metoya bubunela gaga. \p \v 20 Bukuvakatu deli tokabitam e oluvi yoku bukukwabitam. Mitaga kidamwa bukukwalubaili toninagowa, yoku bukuyogagaim wala. \p \v 21 Kabomwau iibokuli wala matausina tomitugaga ambaisa ambaisa, mitaga tomitukwaibwaila igau bibanaisi kasi mapu metoya vavagi bwaina. \p \v 22 Tobwaila ibodi biyosi la guguwa bidubadu paila tubula kasi bigukeya, mitaga tomitugaga si guguwa bilokaia tobubwaila kasi bigukeya. \p \v 23 Tonamakava magisi bibagulasi ambaisa ulaka paila kʹasi bibidubadu, mitaga tolikwabila iyusaisi si kwabila. \p \v 24 Kidamwa gala bukumipuki latum, baisa gala wala kuyebwaili magudina. Kidamwaga kuyebwaili latum, ibodi bukukiduwosisii magudina. \p \v 25 Tomitukwaibwaila bogwa eibodi kʹasi paila bikamkwamsi, mitaga tomitugaga tuta komwaidona bikikamolusi wala. \c 14 \p \v 1 Metoya osi kabitam vivila ivigaki kabosisu bwaina, mitaga kidamwa binagowasi si kaisisu bidadaimi. \p \v 2 Kidamwa bukukwamokwita e baisa bogwa lokuyomitali m kwamaiaba baisa Guyau; kidamwa bukusasopa, baisa gala wala kukwamiabi Guyau. \p \v 3 Tonagowa la kamnomwana ivigaki bibigidadawa wala, mitaga tokabitam la biga bikoli matauna. \p \v 4 Kidamwa gala availa kam topilasi paila bukubigulaisi m bagula, m bwaima kwaiwokuva wala. Mitaga kidamwa deli kam topilasi, m bwaima bogwa bikasewoki kaula. \p \v 5 Tosola matausina isim kasi dubumi si kamatula tuta komwaidona okamokwita wala, mitaga tosola matausina gala isim kasi dubumi tuta komwaidona bisisasopasi wala. \p \v 6 Tomota matausina tokamnomwana gala avai tuta bikabitamsi, mitaga toninitalapula saina nanakwa bikabitamsi. \p \v 7 Kuleili tomota matausina toninagowa, paila gala wala avai vavagi bwaina bivitulokaimsi. \p \v 8 Avaka paila taitala tokabitam isim la kabitam? Paila uula inikoli avaka ibodi bivagi. Avaka paila taitala totubunagowa isim la nagowa? Paila uula la nanamsa idoki wala bogwa einikoli avaka avaka. \p \v 9 Tomota toninagowa gala wala bikaiki uwosi avai tuta bimitugagasi, mitaga tobubwaila si mitugaga magisi wala tomota biligaiwaisi makwaisina. \p \v 10 M mwasawa baisa m mwasawa wala titoulem; makawala goli m ninamwau baisa m ninamwau wala titoulem. E gala wala availa bikomimisaim. \p \v 11 Matauna tomitugaga la bwala bikodidaimisi, mitaga matauna tomitukwaibwaila la bwala bitovagasi goli. \p \v 12 Keda makadana kuninamsi kudoki keda duwosisia kaina bivakadaim baisa okaliga. \x - \xo 14.12 \xt Big 16.25\x* \p \v 13 Gigila kaina bikatupwani ninamwau, mitaga avai tuta mwasawa biwokuva, ninamwau tuta komwaidona bisisu wala. \p \v 14 Matausina tomota gaga bikauwaisi avaka bibudoki si bubunela. Mitaga tobubwaila bogwa bikauwaisi kasi mapu paila si wotetila. \p \v 15 Tonagowa bidubumi avai vavagi wala, mitaga matausina isim si nanamsa iyamataisi titoulesi. \p \v 16 Tokabitam bileilasi metoya avai pakula bikaloubusi, mitaga matausina totubunagowa gala biniganagasi, saina nanaka wala bivagaisi avaka magisi wala. \p \v 17 Matausina togibuluwomala si vavagi nagowa wala, mitaga matausina tokabitam ninasi manum wala. \p \v 18 Matausina lubulobwaga bibanaisi avaka mapula si nagowa, mitaga matausina tokabitam kasi mapu bibanaisi ninitalapula wala. \p \v 19 Matausina tomitugaga bikavaginasi deli si kayubabai omitasi tomitukwaibwaila paila kasi mitakwai. \p \v 20 Gala taitala biyebwaili migila matauna tonamakava, kaina goli sola otalila, mitaga matauna todabala bidubadu lubaila. \p \v 21 Kidamwa magim bukumwasawa ibodi wala bukumitukwaii tonamakava; kidamwa bukukoulovi taitala, baisa mitugaga. \p \v 22 Kidamwa bukupaisewa paila vavagi bwaina, bogwa bukukuli kam dubumi deli kam taimamila baisa tomota ituwoli. Mitaga kidamwa bukupaisewa paila vavagi gaga bogwa kusula. \p \v 23 Bukuwotetila e bukutakuni kʹam, kidamwaga bukuyobidubadu wala bigatona biyatai m kwaukweda. \p \v 24 Tokabitam kasi mapu bidubadu guguwa, mitaga toninagowa kasi nikoli osi nagowa wala. \p \v 25 Avai tuta tosola bilivala biga mokwita bogwa bikoli tomota si momova, mitaga avai tuta bisasopa bogwa wala eikasali tomota. \p \v 26 Kidamwa bitatemmali Guyau bogwa bitabani nanamsa duwosisia deli kabokwala oda kaukweda. \p \v 27 Ki kudoki bukuvapupali kaliga ke? Ka! Guyau kala taimamila baisa uulela wala momova. \p \v 28 Guyau matauna bidubadu kala tokaibasi la guyau bikobaluluva, kidamwaga gala matauna gala wala avaka. \p \v 29 Kidamwa bukusisu manum, yoku bukukwabitam. Mitaga kidamwa togibuluwomala yoku baisa kuyomitali wala m tubunagowa. \p \v 30 Nona manum ivigaki woula kala bwaina, mitaga kagwegwesi ivigaki woula kala katoula. \p \v 31 Kidamwa bukulamidadaisi tonamakava yokomi kukwaluwouwaisi wala Yaubada, paila matauna ibubuli matausina. Mitaga kidamwa bitamitakwai tonamakava baisa kabotuvitusila da tapwaroru. \p \v 32 Tomitugaga ivakapusiaisi titoulesi metoya osi bubunela gaga, mitaga tobubwaila metoya osi bubunela bwaina ikoli matausina. \p \v 33 Kabitam ikanigaga onanola toninitalapula. Mitaga toninagowa gala wala inikolaisi avaka kabitam. \p \v 34 Mitukwaibwaila ivigaki boda bibudoveka, mitaga mitugaga iyommosila baisa avai boda wala. \p \v 35 Gweguya immwamwasila ninasi baisa si tosikwawa matausina si wotetila bwaina, mitaga immipukwaisi matausina si wotetila gaga. \c 15 \s1 Mimilisi bigivakala \p \v 1 Mapu kaigimanum iyominum gibuluwa, mitaga katilakai iyouloveki gibuluwa. \p \v 2 Avai tuta tokabitam bilivalasi, si bigatona ivigaki kabitam kaitayela nona, mitaga toninagowa bilivalasi bigimakava wala. \p \v 3 Guyau igigisi avaka ikikaloubusisi ambaisa ambaisa. Matauna igigisaidasi, kaina tabubunasi bwaina kaina gaga. \p \v 4 Bigabwaila imai momova, mitaga bigigaga iyogagi wala nona. \p \v 5 Kidamwa gala bukunakaigali tamam la vituloki, baisa nagowa. Mitaga kidamwa bukutagwala bikiduwosisiaim, baisa goli kabitam. \p \v 6 Tomitukwaibwaila si guguwa bidubadu, mitaga tomitugaga ikitumouwaisi si guguwa otutala mwau. \p \v 7 Tokabitam bikagaiyaisi kabitam, mitaga toninagowa gala wala. \p \v 8 Guyau bimwasawa avai tuta bilagi tobubwaila binigadasi, mitaga ipaiki tomitugaga si lula avai tuta bimiakaisi matauna. \p \v 9 Guyau ipaiki tomitugaga si keda, mitaga iyebwaili matausina availa availa ivagaisi avaka duwosisia. \p \v 10 Kidamwa bukuvagi avaka gaga, e mokwitatoula wala bukubani kam mipuki mwau. Kidamwa gala bukutugwalaim bikiduwosisiamsi e yoku bukukwaliga wala. \p \v 11 Tokwaliga wa Tuma gala wala ibodi bisilibodaisi Yaubada la nikoli. E ammakawalaga ibodi taitala tomota bikatupwani la nanamsa metoya baisa Yaubada? \p \v 12 Tomota tokamnomwana gala magisi availa bikiduwosisii matausina, e gala avai tuta magisi tokabitam bikatululutaisi matausina. \p \v 13 Avai tuta tomota bigigilasi baisa ikamituli si mwamwasila, mitaga avai tuta bininamwausi migisi gibu wala. \p \v 14 Tomota toninitalapula magisi bitakutusi avaka, mitaga tomota totubunagowa bogwa wala eibudoki ninasi avaka si nagowa. \p \v 15 Tonamakava si kaisisu tuta komwaidona bisisavivilasi wala, mitaga matausina si kaisisu matuwa tuta komwaidona bimmwasawasi wala. \p \v 16 Ka, kidamwa da guguwa ibodaida wala deli bitatemmali Guyau baisa saina bwaina, e kidamwaga bitayosi saina bidubadu guguwa deli bitabudoboda mwau, baisa saina gaga. \p \v 17 Kidamwa bitakamkwam kawailuwa deli matausina tayebwaili, baisa saina bwaina, e kidamwaga bitakamkwam kalamatabwaila deli matausina mina kukoloda, baisa saina gaga. \p \v 18 Togibuluwomala matausina bivitomamalu kominimani, mitaga nona manum bisunupuloi vakota. \p \v 19 Kidamwa tonunumata yoku, igau bukubudoboda wala mwau ambaisa ambaisa, mitaga kidamwa tokamokwita yoku, gala wala bukuboda mwau. \p \v 20 Gwadi magudina gudikabitam ivigaki tamala la kabomwasawa. Mitaga magudina gudinagowa ikaluwou wala inala. \p \v 21 Matausina totubunagowa imwasawasi paila si nagowa, mitaga tokabitam iuvagaisi avaka kala duwosisia. \p \v 22 Ibodaim bukuyosi komwaidona katuloluta e bogwa bukuyubwaila, mitaga kidamwa gala bukuvagi makawala igau bukukwapusi. \p \v 23 Saina kabomwasawa kwaiveka kidamwa bitakabuboti biga mabigasina paila bibudoki livala tuta matutona. \p \v 24 Tokabitam ililoulasi okedala momova makadana bila walakaiwa, mitaga gala makadana bibusi bila wa Tuma. \p \v 25 Guyau bikodidaimi si valu tokaluvalova, mitaga bikoli kwabuya si guguwa. \p \v 26 Guyau ikoulovi tomitugaga si nanamsa, mitaga imwamwasila nanola baisa tobigabwaila. \p \v 27 Kidamwa yoku bukuubuwabu wala mwada bukuyosi guguwa bidubadu, e igau bukuyomwau m kwaukweda. Kidamwa gala bukukwau avaka katupatula wodom, e m momova bikaduwonaku. \p \v 28 Tomota tobubwaila ikugwa binanamsasi oluviga bivitakaulasi. Mitaga matausina tomitugaga saina nanakwa bikikawotasi wala, mitaga keda makadana iiyomitulaisi pakula. \p \v 29 Guyau inakaigali si nigada matausina tomitukwaibwaila, mitaga matausina availa availa tomitugaga Guyau ikoulovi matausina. \p \v 30 Migimwamwasila biyomwasalaim e bulogala bwaina bivigaki kam lumkola bibwaina. \p \v 31 Kidamwa bukumanum avai tuta bikiduwosisiamsi yoku tokabitam goli. \p \v 32 Kidamwa bukupaiki takutu baisa kuiyomiyuyaim wala titoulem. Kidamwaga bukunakaigali avaka bikiduwosisiamsi, bogwa bukukwabitamveka. \p \v 33 Kabitam kala banena isisu olumoulela Guyau kala taimamila. Ibodi nanom bila watanawa e oluviga bukubani kam taimamila. \c 16 \p \v 1 Kaina goli bitaninamsi avai nanamsa, mitaga Yaubada wala bilivala biga kala vigimkovila. \p \v 2 Kaina goli bukuninamsi vavagi komwaidona bukuvagi duwosisia wala, mitaga Guyau wala biyakali uulela avaka avaka kuuvagi. \p \v 3 E kunigadasi baisa Guyau bikabwaili mi nanamsa, e igau bukupeulasi paila bukuvagaisi vavagi makwaisina. \p \v 4 E Guyau bogwa eibubuli vavagi komwaidona isim wala kala vigimkovila, deli goli tomitugaga si tuta kala vigimkovila katudoum wala. \p \v 5 E Guyau saina mina kukolola komwaidosi matausina availa availa tokaluvalova, e gala avai tuta bitugwali matausina bisibwabwailasi mesinaku wala bimmipuki. \p \v 6 Kidamwa bukuwotetila peula deli m kimadagi, Yaubada biligaiwa m mitugaga. Kwabikuwoli Guyau e gala avai mitugaga bikaloubusi baisa yoku. \p \v 7 Avai tuta bukuyomwasali Guyau, e gagabila wala bukukwalubaili kam tilaula. \p \v 8 Kidamwa bukutakuni avaka pikekita metoya om wotetila duwosisia baisa saina bwaina, mitaga saina gaga kidamwa bukukwau avaka kala kwaiveka metoya om sasopa. \p \v 9 Kaina goli bukuninamsi avai nanamasa, mitaga Yaubada wala bikaraiwogi m keda. \p \v 10 Matauna guyau bililivala e mabigana la karaiwaga kala peula leima metoya baisa Yaubada, komwaidona avaka ininamsi bivitobu duwosisiawokuva wala. \p \v 11 Guyau magila da kaivisaikolasi komwaidona bitakamokwitasi, deli komwaidona avaka avaka tagigimwalasi mapusi bibodi wala. \fig Komwaidona avaka avaka tagigimwalasi|src="HK 00169" size="col" copy=" market " ref="16.11" \fig* \p \v 12 Gweguya gala ibodi bitovilakaisi mitugaga, paila karaiwaga duwosisia ivigaki si kabokaraiwaga ipapeula. \p \v 13 Matauna guyau magila bilagi tokamokwita deli biyebwaili matausina ililivalasi biga mokwita wala. \p \v 14 Matauna tokabitam bivigikoni ammakawala biyomwasali guyau, paila kidamwa guyau bigibuluwa igau taitala kaina bikaliga. \p \v 15 Guyau la yebwaili bimai momova makawala lowalowa bimai kuna otutala katubugibogi. \p \v 16 Baisa bwaina - e saina bwainigaga - kidamwa bitayosi kabitam deli ninitalapula, ikalisauwaisi goula deli siliba kala bwaina. \p \v 17 Matausina availa availa tobubwaila si keda ivapupalaisi mitugaga, e mapaila ibodi wala yokomi bukuyamataimi ambaisa ambaisa bukulalouyasi - e makadana wala bikoli mi momova. \p \v 18 Kaluvalova baisa kedala katudoum, e deli kamnomwana baisa kabokapusi. \p \v 19 Bwainigaga wala bitavabwaida watanawa e bitatonamakava, e gala bwaina bitavigakaida makawala tokamnomwana, e bitakau mimilisi kada vilavila avaka avaka eikoyaisi metoya okabilia. \p \v 20 Ibodi bukumanum bukulagi avaka kam vituloki, e tuta oluvi bukuyubwaila. Bukudubumi Guyau e bogwa wala bukumwasawa. \p \v 21 Tau tokabitam deli tomatuwa isim bulogala paila la ninitalapula. Matauna tobigitomoya e mapaila la biga kaitayela nona. \p \v 22 Kabitam baisa uulela si momova tokabitam, mitaga kidamwa bitavigikoni bitavituloki tomota totubunagowa, baisa kaiyomadela wala tuta. \p \v 23 Tomota tokabitam binanamsasi oluvi bibigatonasi; e avaka bilivalaisi saina wala kaitayela nona. \p \v 24 Bigabwaila ivigaki makawala kitorina - kala kamkona simokainia deli kala bwaina paila woula. \p \v 25 Keda makadana kuninamsi kudoki keda duwosisia, kaina bivakadaim baisa okaliga. \x - \xo 16.25 \xt Big 14.12\x* \p \v 26 Matauna towotetila, lopola wala bikaraiwogi e bivigaki matauna bipaisewa peula, paila magila wala bikomata. \p \v 27 Tomitugaga inainevisi avai keda avai keda kidamwa biyomiyuyaisi ituwoli tomota, e deli goli si biga mitugagawokuva wala. \p \v 28 Tomitugaga mbwailisi wala silapulu. E matausina goli iuvitomwalasi pakula, e ikikapitunaisi kalubaila. \p \v 29 Matausina togigasisi iuwabwaisi wala sesia, e ivakadaisi matausina baisa okabommayuyu. \p \v 30 Kuyamataim paila tomota matausina availa bimitikipoisi deli gigilasi baisa yoku, paila matausina ininamsaisi kwaitala mitugaga wala. \p \v 31 Paila momova kaduwonaku baisa kasi mapu tomitukwaibwaila. Kulukulu sousou baisa kulupaipila momova. \p \v 32 Bwainigaga wala bitapeuloki, e gala bwaina bitavigakaida mwada topeuligaga yakida. Bwainigaga wala bitakaraiwogaida titouleda, e gala bwaina mwada bitavigikoni bitakaraiwogi viloumwaidona valu. \p \v 33 Tomota ikikainagasi mwada bikowobobutasi Yaubada nanola, mitaga Yaubada wala titoulela bimapu komwaidona naga. \c 17 \p \v 1 Bwainigaga wala bitakabubuna unosu oda kaukweda deli ninadaisi manum, e gala bwaina bitasilomla avai kaukweda bitakamkwam deli katukwasai. \p \v 2 Ula matauna tokabitam igau bikaraiwogi kala tokugwa latula matauna gala dimlela, e deli bikau kala bigukeya. \p \v 3 Kova bigibukoli goula deli siliba e tomotaga ninadaisi, Guyau wala biuwakola. \p \v 4 Tomitugaga mbwailisi biligalegasi avaka mitugaga uvagila, e tosisasopa mbwailisi biligalegasi biga sopa. \p \v 5 Kidamwa yoku bukugigili tonamakava, yoku kukwaluwou wala Yaubada, paila matauna ibubuli matausina. E yoku bogwa bukubani kam mipuki kidamwa bukumwasawa baisa availa biboda mwau. \p \v 6 E matausina tommoya imwasawasi paila magudisina tubusia makawala goli gugwadi imwasawasi paila tumisia. \p \v 7 Matausina isim kasi kamaiaba gala isisasopasi, e deli matausina toninagowa gala wala inikolaisi avaka bwaina bilivalaisi. \p \v 8 Mimilisi tomota ininamsaisi mwada katupatula wodila la paisewa makawala meguva. Idubumaisi mwada bivagi avai vavagi wala. \p \v 9 Kidamwa magim tomota biyebwailimsi, ibodi bukuligaiwa si sula avaka eiyogagaimsi. Kidamwa bitatakwatu soda la sula baisa kekodidaimila kalubaila. \p \v 10 E matausina toninitalapula kasi katuloluta sivatala wala, e bogwa bitapuloki ninasi, mitaga matausina toninagowa bikamadi wala lewa ouwosi mitaga gala wala bitapuloki ninasi. \p \v 11 Kaliga bima makawala touwata tovakatutuki baisa tomitugaga matausina toyomitulaisi pakula tuta komwaidona. \p \v 12 Bwainigaga wala kidamwa bitabodi natana beya latula bogwa eikauwaisi; mitaga gala bwaina kidamwa bitabodi mimilisi toninagowa bigwagweiluvasi wala. \p \v 13 Kidamwa soda bivagi bwaina baisa yakida e yakidaga bitamapu mitugaga baisa matauna e mitugaga gala wala avai tuta bisilavi da bwala. \p \v 14 Kominimani bivitouula makawala bwala bivitouula bibusi, ibodi bukusilibodi, taga biyouloveka. \p \v 15 Bitakamogi tobubwaila kaina bitakabwaili tomitugaga - nanamsa makwaisina kwaiyu wala Guyau ivigaki kwekukolola. \p \v 16 Taga tayomadi mani mwada bitamapu la ginigini matauna tonagowa, paila uula matauna gala wala ititapuloki nanola avaka. \p \v 17 Lubedaiasi tuta komwaidona immitukwaiyaidasi, mitaga mokwitatoula tuwadaiasi deli bwadidaiasi tasigolaisi, e ibodi wala bipilasaidasi oda tutasi mwau ke? \p \v 18 Matauna wala gala isim la nanamsa ibodi bikatotila mwada bimapu sola kala wasi. \p \v 19 Matausina iyebwailisi mitugaga iyebwailisi wala biiyoumatulasi pakula. Kidamwa toudakabwaku yoku e baisa kuninigadi wala kam pakula. \p \v 20 Availa availa matausina ininamsaisi e ililivalaisi mitugaga, gala wala binakusisi bibanaisi avai vavagi bwaina - mesinaku wala silagi. \p \v 21 Ninamwau wala bikatumati tau matauna kidamwa latula biuvagi komwaidona vavagi nagowawokuva wala. \p \v 22 Kidamwa tomwamwasila yoku e kam lumkola bivigaki bwainawokuva wala. E kidamwaga bukuninamwau tuta komwaidona, ninamwau wala biuwaili wowom bukukwaliga. \p \v 23 Toyakala gaga ikiwolasi wala ikauwaisi avaka katupatula udosi, mapaila karaiwaga duwosisia gala ivagaisi. \p \v 24 Tau toninitalapula bininamsi bikugwa avaka bivagi deli la kabitam, mitaga matauna tonagowa la vavagi komwaidona bikakulikoli wala biligaim. \p \v 25 Gwadi gudinagowa biyomwau nanola tamala deli biyovilam wala inala. \p \v 26 Baisa gala duwosisia kidamwa bitaluki taitala tobwaila bimpumakava oyakala. Karaiwaga duwosisia bogwa bitakididogi avai tuta bitamipuki tobubwaila. \p \v 27 Matauna tokabitam gala bililivala tuta komwaidona. E matausina ilamamsi isim si katavatu mokwita. \v 28 Mapaila baisa, kaina goli taitala tonagowa ibodi wala bidokaisi matauna tokabitam deli toninitalapula kidamwa bilumgwa gala bibigatona bisisu wala. \c 18 \p \v 1 Matausina tomota gala ikikouyawasi deli sesia, idubumaisi wala titoulesi; e gala magisi binakaigalaisi availa bilivala avaka einikoli kala duwosisia. \p \v 2 Tonagowa gala biniganaga kaina ikikateta avai vavagi kaina gala; mesinaku wala magila biyomitali ammakawala la kabitam. \p \v 3 Mitugaga deli mmosila biuvadulisi wala; avai tuta kam taimamila bogwa bitamwau, e mapaila bukubodi kabokakayuwa goli. \p \v 4 Tomota si biga kala lumkola kaina makawala tilibwabwau woloula, e kala simokainia makawala sopi wa waya bititayelu. \fig Si biga kala simokainia makawala sopi wa waya|src="KH00339" size="col" ref="18.4" \fig* \p \v 5 Baisa gala bwaina bitapii tosula, e bitakouloviga tobwaila oyakala. \p \v 6 Mimilisi toninagowa matutona bivitouulasi vatai, baisa ininigadaisi kasi lewa titoulesi. \p \v 7 Avai tuta tonagowa bilivala, la biga wala iiyogagi titoulela, e metoya wala ola biga titoulela ivigaki kala sikula. \p \v 8 Bitasiuuli soda tadoki kakamwenala saina bwaina - e saina tayebwailisi makawala avai kaula kalamatabwaila bitadumonaisi. \p \v 9 E matauna tonunumata kala gaga makawala taitala tau gaga. \p \v 10 E Guyau matauna makawala kwaitala bwala kwaipeula, tomitukwaibwaila bilokaiasi matauna e bikwalasi. \v 11 Mitaga matausina bidubadu si guguwa idokaisi si guguwa bikoli matausina makawala kwaitala kali kwaipeula ipilibodi valu. \p \v 12 Tomota bitemmalaisi matauna tomanum mitaga matausina tokaluvalova biloyasi makadana kabosilagi. \p \v 13 Ibodi bukunakaigali bibwaina oluvi bukuvitakaula. Kidamwaga gala baisa kuninagowa wala deli kukwaluvalova. \p \v 14 Da pikwakusi paila momova ibodi bikatupewolaidaisi avai tuta bitakatoulasi, mitaga kidamwa bitakitumouwaisi pikwaku, bogwa wala bitakaligasi. \p \v 15 Matausina toninitalapula tuta komwaidona itotu wala taigasi deli ikatubaiasasi paila bitakutusi. \p \v 16 Ki magim bukubodi taitala toveka ke? Ka bukuyogagabila, mesinaku wala bukuuyoki sitana kala bobwailila. \p \v 17 Matauna bilivalabogwa oyakala, komwaidona la biga kala lega duwosisia wala, tatoula wala sola bikatupoi matauna. \p \v 18 Kidamwa taiyu tauwau bikominimanisi oyakala, kowobobuta wala bikiminum pakula makwaina. \p \v 19 Kupilasi tuwam e matauna bikolaim makawala kwaitala kali kwaipeula eipilibodi valu, mitaga kidamwa bukuviyesi matauna, matauna bitabubu baisa yoku. \p \v 20 Uwala m bigatona bivigaki tumilela m kwaisisu. \v 21 E avaka avaka bukubigitoni, mabigasina wala biyamati m momova kaina bivakaligaim; mapaila ibodaim wala bukubani avaka uwala m biga. \p \v 22 Kidamwa bukuvai e bogwa bukusibwabwaila, paila baisa Guyau iyomitali la kabwaila baisa yoku. \p \v 23 Avai tuta tonamakava binigada avaka, ibodi wala bikayubabai, mitaga avai tuta matauna isim la guguwa bimapu, la biga deli wala la katilaka. \p \v 24 Mimilisi si kalubaila isim kala kalitutila, mitaga mimilisi si kalubaila saina peula ikamiabaisi ikalisau tuwasia kasi kamaiaba. \c 19 \p \v 1 Bwainigaga wala bitayosi da guguwa avaka bibodaida, deli goli tokamokwita yakida, e gala bwaina bitaninagowa wala deli bitasisasopa. \p \v 2 Baisa gala bwaina kidamwa bitavigimakavi tulaula gala deli da kabitam. Kidamwa gala bitotau matila e igau bitaboda mwau. \p \v 3 Mimilisi tomota ivisilagaisi titoulesi metoya osi tubunagowa, e oluviga itabinakaisi Guyau. \p \v 4 Tomota matausina bidubadu si guguwa tuta komwaidona ibubanaisi towovau lubesia, mitaga tonamakava gala ibodi biyosikikitaisi matausina bogwa eikalubailisi. \p \v 5 Kidamwa bukusasopa oyakala, bogwa bimipukwaimsi - e gala wala kabosakaula. \p \v 6 Tomota taitala taitala inainevi ammakawala todidabala bikabwailisi matauna, e taitala taitala ikamituli la kalubaila deli matausina ikikabwailasi. \p \v 7 E matauna tonamakava bwadala deli tuwala idokaisi matauna gala avaka dimlela, mauula goli matauna gala isim lubaila. Kaina goli bisavali peula, mitaga gala wala bikalubaili availa. \p \v 8 Ibodi bukusavali kam kwabwaila titoulem e bukutakutu komwaidona avaka bibodaim, e bukululuwai avaka avaka lokutakutu e bogwa bukuyubwaila. \p \v 9 Gala taitala bisasopa oyakala bitamisau kala mipuki, mitaga biboda katudoum wala. \p \v 10 Toninagowa gala ikwani bisisuaisi kabosisu bwaina, deli matausina ula gala ibodi bikaraiwogaisi kasi tosisiai. \p \v 11 Kidamwa yoku isim m nanamsa, e bogwa bukuyosi kam leiya. Kidamwa availa biyogagaim, e kam kwavisi wala kidamwa bukulumwelavi sula makwaina. \p \v 12 E guyau la gibuluwa makawala laiyoni la guvavila, mitaga la kabwaila makawala kuna bikunokuna otutala viloupakala. \p \v 13 Gwadi totubunagowa bivigaki tamala la dadaimi. Vivila naseputupwatula la seputupwatula makawala litukwa bibubusi. \p \v 14 Taitala tau ibodi biyosi bigukeyasi veyala bwala deli mani, mitaga Guyau wala kalamwaleta ibodi bisaiki matauna la kwava namitakwai. \p \v 15 Kidamwa magim bukununumata, kuwa wala kuvavagi, kummasisi, mitaga igau tuta oluvi bukukwamolu. \p \v 16 Kuvagaisi makawala Yaubada la karaiwaga komwaidona, e bukusisuaisi tuta kaduwonaku; mitaga kidamwa bukulumwelavaisi makwaisina, bukukwaligasi. \p \v 17 Tutala bukulalasisi baisa tonamakava, baisa makawala lokusisakaisi Guyau, e Guyau igau bimapwaimi. \p \v 18 Bukuvitulokaisi litumia magudisina bogwa eineikalasi, paila matubona ibodi bitakutaisi mi guguya. Mitaga kidamwa gala, yokomi kukwamwanaisi magudisina e igau bisilagisi titoulesi. \p \v 19 E kidamwa taitala togibuluwomala ibodi wala bikau mokaila la gibuluwa. Kidamwa bogwa kusivatalasi lokuvisunupuloiyaisi matauna metoya okabomwau makwaina, e bogwa bukuuvagaisi makawala tuvaila. \p \v 20 E kidamwa bukunakaigalaisi katuloluta deli magimi bukutakutaisi, e igau tuta oluvi bukukwabitamsi. \p \v 21 Tomota ibodi bininamsaisi vavagi ituwoli ituwoli mwada bivagaisi, mitaga Guyau nanola ibodi wala bivagaisi. \p \v 22 Baisa kabommosila kidamwa bitagugoveka, mitaga bwainigaga wala bitanamakava e gala bwaina bitasisasopa. \p \v 23 Bukukwabikuwolaisi Guyau e mi tuta bikatududuli ovalu watanawa, matauna bivakotaimi deli bikolaimi metoya kabosilagi komwaidona. \p \v 24 Mimilisi tomota saina tonunumata paila gala ibodi bikauwaisi kʹasi titoulesi bikamsi. \p \v 25 Tokaluvalova ibodi wala bimipukwaisi, e igagabila tomota matausina gala ibawa si nikoli ibodi bigisaisi e bitapuloki ninasi. Kidamwaga yoku tokabitam, e avai tuta bikiduwosisiaimsi bogwa bitapuloki nanom. \p \v 26 Matauna ilamidadi tamala deli ibokavili inala matauna saina toyommosila. \p \v 27 Ka latugu, kidamwa bukusim takutu, tuta pikekita wala bukupaiki avaka bogwa lokunikolibogwi. \p \v 28 Baisa gala karaiwaga duwosisia kidamwa tosola bininatotila paila biyomiyuyu avai tomota. Tomitugaga iyebwailisi wala kakamwenala mitugaga. \p \v 29 Matauna tonagowa nanola walakaiwa bogwa wala eimati biwaiyasi matauna. \c 20 \s1 Mimilisi bigivakala \p \v 1 Momom youloveka bivigakaim tokommwata deli tonagowa yoku. Mommata baisa gweiluva. \p \v 2 Kukukoli guyau togibuluwa makawala goli kukukoli laiyoni naguguvavila. Kidamwa bukuyogibuluwi matauna, baisa bivigaki kam kwapoka. \p \v 3 Matausina toninagowa bivitoumwalasi vatai. Mitaga kidamwa tapaiki vatai, baisa bivigaki kada kamaiaba mokwita. \p \v 4 Kidamwa taitala tokwaibagula binunumata e gala bisapu la bagula okweluvala mokwita, e matauna binanota wala. \p \v 5 Tomota si nanamsa makawala utuwotu kwebolita, mitaga toninitalapula igagabila bikatumadi. \p \v 6 Komwaidona tomota ikamnomwanasi paila si ninatotila deli si kimadagi, mitaga kunevikoli availa bukubani la kidakeda makawala. \p \v 7 Gugwadi iyubwailasi kidamwa tumasi tokamokwita deli iuvagi avaka duwosisia. \p \v 8 Matauna guyau isisu okaboyakala tuta komwaidona e bogwa binikoli mitugaga avai tuta bigigisi makwaina. \p \v 9 Ki availa ibodi bilivala mwada nanola mimilakatila wala, deli bogwa eikatumigileu la mitugaga ke? \p \v 10 E Guyau kukolola wala tomota matausina si kaivisaikola kaisisasopa. \p \v 11 Guditala gwadi ibodi wala biyomitali titoulela metoya avaka avaka biuvagi, e yoku bogwa bukuvitusi matauna kaina tokamokwita deli tau bwaina. \p \v 12 E Guyau bogwa leisakaidasi mitadaisi paila bitagigisasi e taigadaisi paila bitaligalegasi. \p \v 13 Kidamwa bukuyomadi m tuta masisi wala bogwa bukutonamakava. E kidamwa bukukwaibagula, kam malia wala. \p \v 14 Togigimwala tuta komwaidona bitakulukulusi wala paila guguwa mipusi mwau, mitaga avai tuta bivatuboulolasi bilosi deli wala si mwasawa paila guguwa magulona eigimolaisi mipusi gagabila. \p \v 15 Kidamwa yoku toninitalapula paila baisa avaka kulilivali, baisa bogwa kuyosi veiguwatoula ikalisau goula kaina avai veiguwa mipusi mwau. \p \v 16 Availa wala totubunagowa bikatotila bimapu taitala tomitawasi kala wasi, ibodi wala bitugwali la guguwa titoulela paila bimipuki wasi makwaina. \p \v 17 Avaka lokutakuni metoya om sasopa igau bukukombwelaki makawala kalamatabwaila, mitaga makateki wala kaina tuta oluvi bikavini kaiyom. \p \v 18 Kukwau katuloluta bwaina e bogwa bukupeula. E gala bukusuvi okabilia kidamwa gala deli m nanamsa. \p \v 19 Matauna tosilapulu gala avai tuta bikatupwani avai bigikium. Kuleila metoya matausina tokebigidadawa. \p \v 20 Kidamwa bukubuloti veyamwa, m momova bibobu makawala kaitala kaitapa bimata odudubila. \p \v 21 Kaina saina pwapwasa bukubani m guguwa, mitaga kala bwaina bukubani pikekita wala. \p \v 22 Gala bukumapu avai sula titoulem, mitaga kudubumi Guyau e matauna igau bikiduwosisii. \p \v 23 Guyau kukolola wala tomota matausina si kaivisaikola kesisasopa. \p \v 24 Matauna Guyau bogwa einagibogwi da kedasi, ki ibodi taitala bikateta ammakawala la momova titoulela la kaisakaula ke? \p \v 25 Ibodi bukunanamsa bibwaina oluvi bukukwatotila avai semakavi bukusaiki Yaubada. Paila kaina tuta oluvi bukukwayoyu m guguwa. \p \v 26 Matauna guyau tokabitam bogwa binikoli availa eivavagi gaga e gala binokapisi matauna mitaga bimipuki wala. \p \v 27 Guyau Yaubada isakaidasi nanamsa deli nona kala mimilakatila. Gala gagabila bitakatupwanaidasi titouledasi. \p \v 28 E guyau matauna biyosi la guyau kidamwa la karaiwaga duwosisia kamokwita deli giyoubwaila. \p \v 29 Si peula tubovau saina kaikomala lula. E bitakamiabaisi tommoya matausina bogwa eikasosousi. \p \v 30 Mimilisi tuta kada lumkolasi saina mmayuyugaga e mauula bitavigivauwaisi da kedakedasi. \c 21 \p \v 1 E Guyau ikaraiwogi ninasi gweguya, makawala eiuvigaki sopi ititayelu wa sakala. \p \v 2 Kaina goli bukuninamsi vavagi komwaidona bukuvagi duwosisia wala, mitaga kululuwai Guyau wala biyakali komwaidona avaka avaka kunagaisi. \p \v 3 Ibodi bukuvagi avaka duwosisia deli bwaina, paila vavagi makwaisina biyomwasali Guyau sainela, bikalisau goli avaka bukulula baisa matauna. \p \v 4 Tomota tomitugaga si nanamsa walakaiwa deli si kaluvalova ikaraiwogi matausina, e baisa saina mitugaga. \p \v 5 Kunanamsa bibwaina avaka ibodi bukuvagi e bukubani vavagi bidubadu, kidamwa bukunanakwa wala, yoku gala avai tuta bukubani avaka bibodaim. \p \v 6 Guguwa bidubadu makwaisina lokuuwabu makateki wala bitamwausi, e guguwa makwaisina bilauwaimsi okabokaliga. \p \v 7 Tomitugaga ikaligasi metoya osi dubakasala titoulesi, e ipakaisi bivagaisi avaka duwosisia. \p \v 8 Tomota tosulosula ilalouyasi keda doudoga, mitaga tobubwaila iuvagaisi avaka kala duwosisia. \p \v 9 Bwainigaga wala bitasimwaleta okaukweda, e gala bwaina bitasividuli vivila minana naseputupwatula. \p \v 10 Tomota tomitugaga lupolela wala mitugaga; paila gala sitana si nokapisi baisa availa. \p \v 11 Avai tuta matauna nanola walakaiwa bibani kala mipuki, bogwa bitakutu vavagi makwaina ilagoli matauna gala isim la nanamsa. Mitaga availa matauna tokabitam bitakutu metoya avaka kala vituloki. \p \v 12 Yaubada matauna kalamwaleta tomitukwaibwaila, e inikoli avaka avaka ikikaloubusi osi kaukweda tomitugaga, e igau bikodidaimi matausina. \p \v 13 Kidamwa gala bukunakaigali tonamakava si nigada paila pilasi, e m nigada titoulem paila pilasi gala wala availa bilagi. \p \v 14 Kidamwa availa bigibuluwaim, kukium wala kusaiki bobwailila avaka kiminumla nanola. \p \v 15 Avai tuta karaiwaga duwosisia bogwa bivagaisi, e tobubwaila bogwa bimwamwasila ninasi, mitaga tomitugaga si pikwaku bogwa biwokuva. \p \v 16 Availa biulilavi nanamsa duwosisia kaliga itutuli wala matauna. \p \v 17 Kidamwa bikau nanom kabosisu bwaina, waini deli kaluvakaveka wala, gala avai tuta bukubani kala bidubadu m guguwa. \p \v 18 E tomitugaga ivigikonaisi mwada biyomiyuyaisi tobubwaila, mitaga kabommayuyu makwaisina ikaimilavausi wala baisa matausina. \p \v 19 Bwainigaga wala bitasimwaleta oviloupakala e gala bwaina kidamwa bitasividuli vivila minana naseputupwatula deli nakavilavila. \p \v 20 Tomota tokabitam si kaisisu saina bidubadu migamaga, mitaga matausina totubunagowa si mani bibanaisi kalayamtala wala biwokuva. \p \v 21 E kidamwa bukumitakwai deli bukukwamokwita, m momova bikaduwonaku; e ituwoli tomota bikamiabaimsi deli bikalubailimsi. \p \v 22 Matauna kumatoula tokatavatu ibodi wala biyouli valu makwaina tomotela topapeula eivabodaisi, e bikodidaimi kalila makwaina ekikanasi mwada si kabokwala. \p \v 23 Kidamwa magim bukusibem metoya okabomwau, ibodi bukuyamata kam livala. \p \v 24 Kuvitulokaigu matauna tokamnomwana e bavitulokaimga tokaluvalova, nanola walakaiwa, deli topiki. \p \v 25 Matauna tobigumata ipupaiki bagula, baisa ikikatumati wala titoulela; \v 26 mesinaku wala ininanamsa avaka magila bibani. Mitaga matauna tokwaibagula bilalasi deli la katalova. \p \v 27 E Guyau mina kukolola wala matausina tomitugaga avai tuta bilulasi baisa matauna, kala siligaga kidamwa bivagaisi metoya osi nanamsa mitugaga. \p \v 28 Matauna tosasopa la katuguguya gala wala bitadubumi, mitaga avai tuta taitala la biga ininamsi e isim uulela baisa bogwa bitadubumi. \p \v 29 Tomota tomitukwaibwaila gala ininayuwasi ikikamokwitasi wala; mitaga tomitugaga bikikatudewasi avaka bilivalaisi. \p \v 30 Kidamwa Guyau bikoulovaidasi e tomota da kabitamsi, da ninitalapulasi, da katavatusi - gala wala avai pilasi bitabani olumoulela makwaisina. \p \v 31 Ibodi bukukwatubiasi m wosa paila kabilia, mitaga Guyau wala bivigakaim bukutomgwaga. \c 22 \s1 Mimilisi bigivakala \p \v 1 Kidamwa bukunaga oluwalaisi kam kwavisi deli guguwa bidubadu, ibodi bukunagi kam kwavisi wala. \p \v 2 Matauna bidubadu la guguwa deli matauna tonamakava makawala wala, paila kasitaiyu wala Guyau la bubuli. \p \v 3 Mina ninitalapula bogwa bigisibogwaisi pakula la viloubusi, e bogwa bivapalaisi, mitaga availa toninitaboda matauna bivawalai pakula e tuta oluvi bitamapu. \p \v 4 Takabikaula baisa Guyau deli nona watanawa e bitabani guguwa bidubadu deli kada kamaiaba, e deli goli da tuta bikaduwonaku. \p \v 5 Kidamwa kuyebwaili m momova, kuyamataim taga bukuwai metoya makaisina sikula tomitugaga eiwawaisi. \p \v 6 Kuvituloki gwadi ammakawala valu kala kaisisu, e biluluwai ola tuta komwaidona. \p \v 7 Matauna bidubadu la guguwa, la towotetila matausina tonamakava. Kidamwa bukuwasi availa la mani, ka yoku tolimani la towotetila. \p \v 8 Kidamwa bukuvali waitunela karaiwaga doudoga, bisusina kabosilagi, e deli m lamadada baisa ituwoli tomota bogwa bikalituli. \p \v 9 Bukukwambwaila e bukukwamtoyawa deli tonamakava. E bikabwailimsi paila m kwambwaila. \p \v 10 Kubokavilaisi matauna tokamnomwana bila, e bogwa biwokuva kominimani, vatai, deli kavitayegila. \p \v 11 Kidamwa kuyebwaili nona migileu, deli tobigabwaila yoku e matauna guyau bogwa bivigakaim lubaila yoku. \p \v 12 Guyau Yaubada biyamati biga kwekamokwita, mitaga si biga tosisasopa bivituloki kala doudoga. \p \v 13 Tobigumata bisisu wala ovalu, paila eilivala kidamwa bisunapula laiyoni bogwa bigadi matauna. \p \v 14 Kailasi baisa kaitala sikula - e availa availa matausina Guyau eigibuluwi iwaisi metoya makaina sikula. \p \v 15 Gugwadi gala kasi guguya biuvagaisi vavagi nagowa wala deli gala ibubodi nona, mitaga avai tuta bitakatuyuvisi ninasi e baisa bivigaki kasi vituloki paila bibubunasi bwaina. \p \v 16 Kidamwa bukusaiki kasi bobwailila matausina bidubadu si guguwa, kaina bukulamidadi tonamakava mwada bibidubadu m guguwa, e yoku igau bukunamakava. \s1 Kwailuwotolu bigala kabitam \p \v 17 Tauwau, kunakaigalaigusi e bavitulokaimi kasi livala tokabitam. Bukutakutaisi makwaisina si vituloki, \v 18 e igau bukumwasawa kidamwa bukululuwaisi deli bukutakutaisi makwaisina oninami. \v 19 Yeigu magigu bukusailisi mi dubumi baisa wala Guyau. E mauula baisa balukwaimi vavagi makwaisina tuta baisa. \v 20 Ka, bogwa lagini kwailuwotolu bigala kabitam paila yokomi. E olumoulela makwaisina isisu ninitalapula deli katuloluta bwaina, \v 21 deli goli bivitulokaimi ammakawala kamokwita kala duwosisia. E avai tuta biwitalaimi paila bukunevisi kamokwita, e bogwa wala bukukwaimilivauwaisi mapu duwosisia. \s1 -1- \p \v 22 Taga bukuwabu matausina tonamakava paila mwada ibodaim bukuvagi makawala; e taga bukuwabu matausina gala kasi topilasi okaboyakala. \v 23 Ka, Guyau bipii matausina, e bikakukoli availa matauna ikakukoli matausina. \s1 -2- \p \v 24 Gala bukukwalubaili matausina togibuluwomala deli togigasisi. \v 25 Kidamwa bukukwalubaili, igau bukutakutu si bubunela e galaga bibodaim bukuvigivau bubunem. \s1 -3- \p \v 26 Taga bukukwatotila mwada bukumapu avai tomota kala wasi. \v 27 Ka, kidamwa gala ibodaim bukumapu, bogwa bikauwaisi kabam makwaina lokukwanukwenu. \s1 -4- \p \v 28 E gala avai tuta bukukobili kaitala kaibogwa tukulumwala makaisina tubumia eisailisi. \s1 -5- \p \v 29 Kuvitulokaigu taitala tau matauna la paisewa bwaina, e matauwena goli bavitulokaim la paisewa saina bwainigaga ibudoki wala bisisu deli gweguya. \c 23 \s1 -6- \p \v 1 Avai tuta bukusili bukukwamsi som taitala todabala, kuvitusi availa matauna. \v 2 Kidamwa togugoveka yoku ibodi bukuninalem titoulem. \v 3 Gala bukugugoveka paila kalamatabwaila eikatubiasi; paila kaina matauna eivigikoni mwada bisinapwaim. \s1 -7- \p \v 4 Ibodi bukukwabitam bibwaina, e taga bikaiki wowom kala savali guguwa bidubadu. \v 5 Kaina m guguwa kala wokuva saina nanakwa sainela, makawala goli isim pinupanela biyowa bila makawala mluveka. \s1 -8- \p \v 6 Gala bukukwamsi kamitaiyu tau matauna tokikila kaina bukugugoveka paila kalamatabwaila eikatubiasi. \v 7 Matauna bilukwaim kawala, “Mwa, kukwam tuvaim,” mitaga gala nanola makawala. Ka, avaka idoki titoulela onanola, baisa goli la bubunela mokwita. \v 8 Igau bukulagobi avaka bogwa lokukoma, e komwaidona m yakaulubwabwasi gala wala dimlela. \s1 -9- \p \v 9 Gala bukuyomadi m bigabwaila baisa matauna tonagowa; paila gala wala bikabwaili m bigatona. \s1 -10- \p \v 10 Gala avai tuta bukukobili kaitala kaibogwa tokulumwala kaina bukuyouli si pwaipwaia matausina wailova. \v 11 Paila Guyau Topeuligaga matauna kasi taboda, e deli bipii matausina e bikagagaimga. \s1 -11- \p \v 12 Kumanum baisa kam tovituloki e bukutakutu komwaidona avaka bukulagi. \s1 -12- \p \v 13 Gala bukuninayuwa paila bukuvituloki latum. Kidamwa bukuvituloki wa lewa galaga bikaliga. \v 14 Mitaga ka, kala siligaga sainela kidamwa vituloki makwaisina kaina bikoli la momova. \s1 -13- \p \v 15 Latugu kidamwa bukukwabitam e yeigu saina bamwasawa. \v 16 E ulo mwasawa bikalisau avai tuta balagaim bukulilivala deli m kwabitam. \s1 -14- \p \v 17 Gala bikau nanom tomota tomitugaga; mitaga kutemmali Guyau e baisa bivigaki uulela m sisu. \v 18 Kidamwa bukuvagi makawala, e tuta oluvi bukuyubwaila. \s1 -15- \p \v 19 Latugu, kunakaigalaigu! Ibodi bukukwabitam e nanom bisakauloki ammakawala m kwaisisu. \v 20 Gala bukuvakatu tomota matausina saina tomomom waini kaina togugoveka. \v 21 Paila tomomom sainela deli togugoveka igau bigweiluvasi. Kidamwa bukuyokulokaim kamkwam wala deli masisi, e tuta pikekita bukusikam yadidadaimi wala. \s1 -16- \p \v 22 Kunakaigali tamam la biga, paila kidamwa gala matauna, yoku gala tomota. Avai tuta inam binumoya, kukwamiabi minana. \p \v 23 Makwaisina kamokwita, kabitam, kamitabubula deli nikoli, ibodi bukudoki veiguwatoula, e saina mwau availa bigimolivau metoya baisa yoku. \fig Ibodi bukumapu kabitam e taga kugimolivau|src="HK 00172" size="col" copy=" merchant" ref="23.23" \fig* \p \v 24 Matauna tomitukwaibwaila ivigaki tamala la mwasawa. Ibodi bikavisi latula kidamwa matauna tokwabitam. \p \v 25 Kuvigaki tamam deli inam bikavisaimsi. Ibodi inam bibani mwasawa makwaina. \s1 -17- \p \v 26 Latugu, kulamam e bukunakaigalaigu, deli ibodi bukuvitusi ulo kidakeda. \v 27 Minasina nakalimwala deli nakakailasi baisa isisu sikulela kaliga. \v 28 Minasina bititobogwasi wala paila yoku makawala tolibulebu, e bivigakaisi bidubadu tauwau biyogagaisi si kaukweda. \s1 -18- \p \v 29-30 Kuvitulokaigu availa tomomom siligaga, availa idoki bivigikoni mimilisi kaiuwovau kaimomom, e igau yeigu balukwaim ammakawala matauna la sisu gewagewa deli kala lumkola gaga deli la ninamwau. Tuta komwaidona iyomituli pakula deli la takulukulu. Matala kwebubweyani deli kala lewa manosina mwada ibodi biyobwi, bogwa eikatubwauwaisi wowola. \v 31 Gala bikau nanom waini, kaina goli kala gigisa saina bweyanigaga, deli bivivivila wa viga e saina manum bisalili wa kailia. \v 32 Mitaga igau biyam kaukwau bukulumkoli makawala natana keiyuna yayanela bogwa eigadaim. \v 33 Matam bibiliuya e gala igagabila bukunanamsa kaina bukulivala duwosisia. \v 34 Igau bukulumkoli makawala okusisu omilaveta, e eiwaiwaim kaisai wa waga, e ibulokatuwolaim. \v 35 E bukulivala kawam, “Kaina goli avaka bogwa leiwaigu! Kaina goli eigimsisaigusi mitaga gala wala aluluwai! Avaka paila gala igagabila bamamata? Ibodi magigu bamom tuvaila.” \c 24 \s1 -19- \p \v 1 Taga bikau nanom tomota tomitugaga, deli taga kuvigikoni mwada bukukwalubaili matausina. \v 2 Paila matausina si nanamsa kwetinidesi wala baisa biyoumatulasi pakula. Matutona bivitakaulasi, taitala bogwa bisilagi. \s1 -20- \p \v 3 Kabitam deli ninitalapula baisa tumilela kaisisu.\f h \fq Kabitam deli ninitalapula baisa tumilela kaisisu. \ft Gagabila bitagini, “Kidamwa takatubiasaisi tumilela bwala ibodi bitananamsasi duwosisia paila kala kaliai, e kidamwa mwada bitavinakwaisi kala kaliai, ibodi tokabitam wala bivagi.”\f* \v 4 Kidamwa da kabitam isisu, e da kaisisu guguwala ikikau nona deli kwemminabwaita. \s1 -21- \p \v 5 Woula kala peula sitana bwaina, mitaga kabitam saina bwainigaga. Mokwita goli, kabitam ividubali peula. \v 6 Ka, kidamwa magimi bukukwabiliasi, ikugwa bukuwonasi. E kidamwa bukubanaisi kami katuloluta bwaina, kaina goli yokomi bukutomgwagasi. \s1 -22- \p \v 7 Matauna totubunagowa gala wala sitana bitapuloki nanola bigala kabitam. E mapaila gala ibodi avaka bilivali avai tuta bisigugulasi paila bilivalasi vavagi kwaivakaveka. \s1 -23- \p \v 8 E kidamwa yoku bukuninanamsa paila mitugaga tuta komwaidona, ka, yoku bidokaimsi wala toyomitulaim pakula. \v 9 E avai keda matauna tonagowa eininamsi baisa mitugaga wala. E tomota tokukolosi wala matauna bivakaluwou sala tuta komwaidona. \s1 -24- \p \v 10 Kidamwa nanom bimama om tuta mwau, baisa bogwa wala biyomamaim mokwita. \s1 -25- \p \v 11 Gala bukuninayuwa paila bukukoli availa matauna makateki wala mwada bikatumatimakavaisi. \v 12 Kaina goli bukulivala kawam, “Gala avaka uula bikaiki wowogu.” Mitaga ka, Yaubada inikoli deli ikaraiwogi komwaidona avaka avaka mwada bukuvagi. Matauna tuta komwaidona igigisaim e inikolaim. E igau bimapwaim avaka bibudoki m wotetila. \s1 -26- \p \v 13 Latugu, kukwam kitorina; paila saina bwaina. E makawala kitorina okasi bwala tubuyusapi kakamwenala simokainia omayem, \v 14 e ibodi bukunikoli mokwita paila kabitam baisa vavagi bwaina paila m baloma. E kabitam makwaina bukuyosi e tuta oluvi bukuyubwaila. \s1 -27- \p \v 15 Gala bukuvigakaim makawala tomitugaga si nanamsa mwada bilebwaisi la guguwa taitala tokamokwita kaina biyoulisi la valu. \v 16 Ilagoli matauna tokamokwita bisivavila kapusi, mitaga tuta komwaidona matauna bitokaiwovau tuvaila; mitaga kabosilagi bogwa bikatumtuwoli tomitugaga. \s1 -28- \p \v 17 Gala bukumwasawa tutala kam tilaula bisilagi, e gala bukugigili avai tuta bisilibeibeu. \v 18 Paila Guyau bogwa binikoli baisa lokuyosokani wala matauna, e gala wala bikabwailim. E oluvi kaina gala bimipuki matauna. \s1 -29- \p \v 19 Taga biyokwaiyaisi wowom matausina tomitugaga, e gala avaka bikau nanom baisa matausina. \v 20 Tomitugaga gala bibani mapula bwaina paila la bubunela. Gala isim la pikwaku paila tuta igau bima. \s1 -30- \p \v 21 Latugu, kukukoli Guyau deli kutemmali gweguya. E gala bikaiki wowom tomota matausina availa availa ikavilivilaisi matausina; \v 22 ka, tomota makawala matausina gala imomwa kasi kaliga. Ki, sitana kululuwai kabosilagi makwaina Yaubada kaina gweguya ibodi bivagaisi? \s1 Tuvaila bigala kabitam \p \v 23 Tokabitam tuvaila ililivalasi paila vavagi makwaisina. Baisa sula kidamwa tovagila yakala bitabilibili oyakala. \v 24 Kidamwa bikabwaili taitala tosula mwada matauna tobwaila, e tomota komwaidona bibulotaisi deli bikoulovaisi matauna. \v 25 Avai tovagisi yakala imipukwaisi matauna tosula, matausina goli bogwa biyubwailasi deli bimwasawasi paila kasi kavisi. \p \v 26 Kidamwa bitakamokwita baisa soda, baisa kabutuvitusila kalubaila mokwita. \p \v 27 Gala bukukwaliai m bwala mwada bukuvakota m kwaukweda titoulem; tatoula wala m bagula bogwa bimatuwa, deli bukukwatulaim wala kidamwa bogwa bibodaim bukutakuni avai vavagi paila m kwaukweda. \p \v 28 Gala bukutabinaki availa kidamwa gala isim uula, kaina bukubigiutu matauna. \v 29 Gala bukulivala kawam, “E lagaila bavagi baisa matauna makawala leivigakaigu! Lagaila wala bamapu yamala tau!” \p \v 30 Aliloula olopola la bagula matauna tobigumata deli totubunagowa makwaisina bigulesi waini. \v 31 E avai mnumonu avai mnumonu ikalupatu wala udosi bagula makwaisina. E deli kali bogwa wala eisiyaila. \v 32 Avai tuta lagisi makawala, e aninamsi paila baisa, e bogwa wala eitapuloki nanogu vavagi baisa. \v 33 Kidamwa magim, kwanumalolisa pikekita bwaina wala. Kwatupwi yamam e kuvaiwasi sitana, \v 34 mitaga ka, tutala bukummasisi, molusaula biwaim makawala taitala tolibulebu biwaim. \c 25 \s1 Tuvaila Solomoni la bigivakala \p \v 1 Mabigasina Solomoni la bigivakala, e matausina la tosikwawa Esekaia guyoula Yuda eiginipeilisi. \p \v 2 Yakamaisi katemmalaisi Yaubada paila avaka matauna eikatupwani, e katemmalaisi gweguya paila avaka si taneku. \p \v 3 Gala avai tuta bitanikoli avaka taitala guyau eininamsi, paila la nanamsa saina ikalisau nona, e kala maloula makawala bila wa labuma kaina makawala tilibwabwau omilaveta, baisa goli la nanamsa. \p \v 4 Bitakatumigileu wala siliba e matauwenaga tokabitam leilai bibubuli avai vavagi kweminabwaita. \v 5 Matausina tokatayuvisa mitugaga ibodi bisibemsi metoya baisa guyau, e tomotaga binikolaisi matauna giyoubwaila deli la karaiwaga duwosisia. \p \v 6 Avai tuta bukutotu omatala guyau, gala bukutowaisesila deli gala bukukwayupalaim mwada yoku taitala todabala. \v 7 Bwainigaga wala bidouwaida bitasili okabosisu kwaiveka, e gala bwaina bilukwaida bitabusi e taitalaga todabala mokwita bisimapu kabada. \p \v 8 Gala biyowa lopom mwada nani wala bukukwamituli oyakala avai vavagi bogwa lokugisi, paila kidamwa taitala yovila tuwoli makateki bibani kala kamokwita, bivigaki yoku lokusula, e ammakawala bukuvigaki? \p \v 9 Ka, kidamwa yoku deli taitala som mi nanamsa gala ibodasi, ibodi wala bukukwaiyakwaisi oluwalaimi e gala bukuyomitalaisi avai kium. \v 10 Paila kidamwa tomota komwaidona binikolaisi yokomi gala wala ibodaimi bukukiwolaisi avai kium oninami, e mmosila wala bikatumataimi. \s1 Mimilisi bigivakala \p \v 11 Kidamwa bitananamsa paila avaka, e nanamsa makwaina bitakamitububuli bwaina, baisa makawala kaitala kaboma eiyoudulaisi wa siliba e isim kala leilai metoya wa goula saina kweminabwaita. \p \v 12 Kidamwa toninitalapula bikatululuti availa e matauna itagwala bilagi, baisa ivigaki katuloluta makwaina kala bwaina ikalisau kakalougwa goulawokuva kaina avai katububula eiyoudulaisi metoya wa goula kweminabwaita. \p \v 13 Kidamwa gala taninayuwa paila taitala touwata, e matauna biyomwasali nona, makawala sopi tula bitamom otutala paisewa mwau. \p \v 14 Availa availa matausina tuta tuta bilivalasi biga katotila bigawokuva wala, matausina makawala lowalowa deli yagila mitaga gala avai tuta bimai kuna. \p \v 15 Peuloki deli bigabwaila ibodi bikodidaimi avai kabosilaboda kwepeuligaga deli ibodi bivisivili tokaraiwaga. \p \v 16 Gala avai tuta bukuyouloveka kala kamkwam kitorina, kidamwa bukuyouloveka igau bukulagoba. \v 17 Gala bukusikilaiwa kaiyaku baisa som, igau bikamigwesaim e bivigakaim tokukolola yoku. \p \v 18 Tabinona sasopa kala lumkola makawala kavitala kema, puluta, kaina kaitala kaiyala isim kala kakata. \p \v 19 Kidamwa bitakakana baisa matauna gala isim kala dubumi otutala mwau, baisa makawala kudu bisamolu bitakabakakava kamkwam, kaina bitavabakwali deli kada pem. \p \v 20 Kidamwa bitausiwosi baisa taitala toninamwau makawala bitavaliku kala karekwa otutala tula, kaina yona bitatuvaki kala pwasa. \p \v 21 Kidamwa kam tilaula bikamolu, kuvakoma matauna. E kidamwa bikadaka, kusaiki matauna bimom. \x - \xo 25.21-22 \xt Rm 12.20\x* \v 22 E makawala wala saina bukuyomsili matauna, e Guyau bimapwaim. \p \v 23 Silapulu bivisunupuloi gibuluwa makawala yavata bikoulusa bima deli kunela. \p \v 24 Bwainigaga wala bitasimwaleta okulumwala e gala bwaina bitasividuli vivila minana naseputupwatula. \p \v 25 E kala vigimkovila, kidamwa talagi bulogala bwaina metoya valu obusibusila, baisa goli makawala sopi tula tamom avai tuta saina pakala kaiyoda. \v 26 Matauna tobwaila bikasali titoulela baisa availa matauna tomitugaga ikatululuwaiyaim wala waya eisilumigaisi kaina silami eilavaisi outuwotu. \p \v 27 Bukuyouloveka kitorina biyogagaim, e makawala goli bitaneinevi kada yakaula tuvaila. \p \v 28 Kidamwa gala bukukwaraiwogi m gibuluwa, yoku makawala kwaitala valu gala isim kalila eitomakava wala eitotu, e saina nanakwa biyoulisi. \c 26 \p \v 1 Gala ikwani bitayakawoli taitala tonagowa makawala goli sinou gala ibodi otutala yuviyavi kaina kuna otutala tayoyuwa. \p \v 2 Kidamwa bukuleili bulubolata makwaisina, gala ibodi biyogagaimsi. Paila makwaisina makawala mauna biyoyowasi wala gala avai tuta bitoulisi. \p \v 3 Ibodaim bukugilumsisi m wosa, ibodaim bukukuligi m ase, deli ibodaim bukugilumsisi taitala tonagowa. \p \v 4 Kidamwa bukumapu kwaitala katupoi kwainagowa, e m nagowa makawala matauna availa eikatupoiyaim katupoi makwaina. \p \v 5 Kidamwa bikatupoiyaimsi kwaitala katupoi kwainagowa, e mapula bukusaiki kwainagowa wala, e availa matauna eikatupoi bogwa bivitoki tolosila la nagowa. \p \v 6 Kidamwa bukuwitali taitala tonagowa bikaitutula, ibodi wala bukubobu kaikem titoulem; paila baisa lokuninigada kam pakula. \p \v 7 Taitala tonagowa bikaibigimakavi wala bigivakala makawala taitala topem gala ibodi biloula okaikela. \p \v 8 Kidamwa bitayakawoli matauna totubunagowa baisa makawala bitasipu dakuna wa peu. \p \v 9 Taitala tonagowa bititakutu kwaitala bigala kabitam kala lega makawala taitala tomommata sopi kaipeula eiuvigikoni ammakawala bitalia kailoluwa oyamala. \p \v 10 Tokugwa matauna bikabutu avai tonagowa bivabudoboda paila bipaisewa matauna mesinaku wala eiyomiyuyu sala komwaidona. \p \v 11 Kidamwa matauna tonagowa bivigivau la tubunagowa tuvaila, baisa makawala natana kaukwa bikamvau kala lagoba titoulela. \p \v 12 Matauna totubunagowa mokwita, ikalisau matauna availa idoki titoulela tokabitam, mitaga gala goli makawala. \p \v 13 Avaka paila matauna tonunumata gala bisunapula metoya ola bwala? Avaka eikukoli? Laiyoni kaina? \p \v 14 Matauna tobigumata bikikanuvivila wala okabala. E makawala goli lulu yoyula bimmotatina wa lulu. \p \v 15 Mimilisi tomota saina nunumata paila gala ibodi bikauwaisi kʹasi titoulesi bikamsi. \p \v 16 E matauna tonunumata la nanamsa idoki saina toninitalapula e gala makawala tailima taiyu tomota matausina ibodi bikamitulaisi uulela avaka avaka oninasi. \p \v 17 Kidamwa bukupiaigala olopola kominimani gala togia wowom, baisa makawala kulilomakava wala wa keda e kuwomakava kaukwa. \p \v 18-19 Availa matauna bivakapusii sola e oluviga bikaibiga mwada baisa ikukovila wala, baisa makawala taitala tonagowa eimmwasau kaitala kaiyala. \p \v 20 Kidamwa gala kai, kova bimata; mapaila kidamwa gala silapulu kominimani bogwa biwokuva. \p \v 21 Pwanosi bivigaki kova bikapolu, e kai bivigaki kova bikakata, e makawala goli toyomitulesi pakula biiyomovasi wala kominimani. \p \v 22 Silapulu saina bwaina kakamwenala! Mapaila saina tayebwailisi kala kamkwam. \p \v 23 Bigipapala ikatupwani avaka lokuninamsi mokwita, makawala kulimoya kala gigisa bwaina, mitaga olumoulela pwaipwaiawokuva wala. \p \v 24 Matauna tokatudewa gaga biyakaulubwabwasi wala, mitaga olumoulela tokukolom wala yoku. \v 25 Kaina goli la biga kala lega bwaina, mitaga gala bukudubumi, paila onanola ikasewa tokukolom wala yoku. \v 26 Kaina bikatuduvidavi mwada iyebwailim, mitaga tomota komwaidona bogwa bigisaisi mitugaga makwaisina eiuvagi. \p \v 27 Tomota matausina ilaleiyasi sikula mwada sesia biwaisi, mitaga iwaisi wala titoulesi. E matausina tovitoumwala kabilia si lewa wala titoulesi bikatumataisi matausina. \p \v 28 Matauna tosasopa magila biyommayuyu availa tokukolola metoya ola sasopa. Bigipapala gala bivisunupulovi avaka bwaina, mesinaku wala kaboyogagi. \c 27 \s1 Mimilisi bigivakala \p \v 1 Gala avai tuta bikaiveka nanom paila nabwaia. Gala wala kunikoli avaka bikaloubusi metoya tuta baisa e bila nabwaia. \x - \xo 27.1 \xt Ym 4.13-16\x* \p \v 2 Ibodi tomota ituwoli biyakawolaimsi, kaina goli matauna tomitawasi. Mitaga gala avai tuta bukuyakawolaim titoulem. \p \v 3 Kaina dakuna deli kanakenuva bitadoki saina mwau. Mitaga bubunela nagowa bimai bidubadu kaboninamwau, e baisa goli bitadoki saina mwaugaga. \p \v 4 Togibuluwa la bubunela saina seputupwatula, e bikodidaimi vavagi bwaina. Mitaga pugipogi kala gaga saina ikalisau gibuluwa. \p \v 5 Kidamwa taitala bogwa eisula e yoku gala kukiduwosisii, e kaina igau bidoki gala wala kuyebwaili matauna. Ibodi goli bukukiduwosisii matauna omilakatila. \p \v 6 Kaina lubaim biyomiyuyaim, mitaga desi wala, matauna nanola mwada bipilasaim. Mitaga kidamwa taitala kam tilaula bikaipapaim - ka, kuyamataim! \p \v 7 Avai tuta bogwa bukukomata, e gala magim kitorina bukukoma, mitaga kidamwa kam molu, kaina goli kaula gaga mitaga kudoki wala kaula bwaina lokukwamkwam. \p \v 8 Kidamwa taitala tau bisilavi la kaukweda matauna makawala mauna bikanilavi kala nigwa e biyoyowa wala. \p \v 9 Avai bulami avai bulami maiinesi simasimina ivigaki nanom kala mwamwasila, mitaga pakula ikatupali nanom kala bwaina. \p \v 10 Gala ibodi bukulumwelavi lubaimwa kaina tamam lubaila. Kidamwa bukuboda mwau, gala bukudou tuwam bima bipilasaim; paila som matauna otalim ibodi bipilasaim peula, e galaga makawala tuwam matauna eisikaduwonaku. \p \v 11 Latugu ibodi bukukwabitam e yeigu bamwasawa; deli banikoli avai mapu balivala baisa availa bikavilivilaigu. \p \v 12 Matausina isim si nanamsa bigisaisi avai mwau bima e bivapupalaisi, mitaga matauna gala dabila bisugigai wala e oluvi bitamapu. \p \v 13 Matauna wala totubunagowa ibodi bikatotila mwada bimapu taitala tomitawasi kala wasi, mapaila ibodi bikauwaisi la guguwa komwaidona e bimipukwaisi wasi. \p \v 14 Kaukwau pikekita bukukwatilakavi kala bigabwaila som mwada kuuviguli, mitaga baisa kala lega kaina kubuloti wala matauna. \p \v 15 Vivila naseputupwatula la seputupwatula makawala litukwa bibubusi oyamla kuna. \v 16 Ki sitana kwaitala tuta kuvigikoni bukubuyoyu yagila bimata, kaina avai tuta kuvigikoni bukukipatu bulami oyamam? E ammakawalaga bukuvigaki minana bimanum kuduwogala? \p \v 17 Tomota bitakutusi metoya baisa tomota wala, makawala tanumnumta bisimati tanumnumta wala. \p \v 18 Kidamwa bukuyamati makaina kam kwaivalu seuseu, e tuta oluvi bukukwam kaiuwala. E makawala goli kidamwa taitala towotetila bipwalovi la guyau, matauna bogwa bibani kala taimamila. \p \v 19 Kidamwa bukukululu wa sopi bukugisi migim wala titoulem, e avaka kuninamsi onanom bukuvagi baisa kuyomitalaim wala titoulem. \p \v 20 Tuma gala avai tuta tokwaliga bivakasauwaisi, e makawala goli tomota da nanamsasi gala avai tuta bitavakasauwaisi. \p \v 21 Kova wala bigibukoli goula deli siliba makawala goli yakidasi biwakolaidasi metoya okada yakaulasi. \p \v 22 E kidamwa yoku bukuwawaiya taitala tonagowa tatoula wala bikaligabwaga, mitaga gala gagabila bukukwatuyuvisi la tubunagowa biwokuva. \p \v 23 E ibodi bukuyamati m sipi deli m bulumakau bibwaina, \v 24 paila guguwa gala bikanuvagasi kaina goli boda komwaidona mabudosina gala ibodi bisivagasisi. \v 25 Ikugwa bukutaiya kasi mnumonu m mauna, e oluvi bukutakeiu mnumonu opapala koya, paila bisusinovausi kasi mnumonu m mauna. \v 26 E metoya unuunusi m sipi ibodi bukubisiki kam kwakapula, e metoya manila minasina m gota lokugimoli, e bukugimloki m kwabila. \v 27 E kesalaga minasina m gota nunusi bipilasaimi deli litumwa e deli goli bipilasi minasina m nawotetila. \c 28 \p \v 1 Tomitugaga gala wala availa bibokavili matausina, mitaga bisisakaulomakavasi wala, mitaga matauna tokamokwita la tuvaluwa makawala laiyoni la tuvaluwa. \p \v 2 Avai tuta budotala boda bimitugagasi, matausina biyosalaisi taitala kasi tokaraiwaga bim; e biyosalaisiga, mitaga boda mabudona bipeulasi deli bisivagasisi kidamwa kasi tokugwa toninitalapula tokatavatu. \p \v 3 Matauna tokaraiwga bilamidadi tonamakava, matauna makawala kuna kunovakaveka bisuluwi bagula. \p \v 4 Kidamwa bukukwaluwou karaiwaga, yoku bogwa lokutoulala osi deili tomitugaga. Mitaga kidamwa bukukwabikuwoli makwaisina, yoku bogwa lokukoulovi tomitugaga. \p \v 5 Tomitugaga gala inikolaisi avaka karaiwaga duwosisia, mitaga matausina itemmalaisi Guyau ikatetasi mokwita. \p \v 6 Bwainigaga wala bitayosi avaka bibodaida deli bitakamokwita, e gala bwaina bitayosi saina bidugaga guguwa deli bitasisasopa. \p \v 7 Kidamwa taitala totubovau bikabikuwoli karaiwaga, matauna goli toninitalapula. Mitaga matauna ikalubaili matausina gala isim dimlesi, baisa iyomsili wala tamala. \p \v 8 Kidamwa bukuuvamwena wala mipusi m guguwa deli bukukwau tomota ituwoli si guguwa mwada bibidubadu m guguwa, yoku m guguwa bikau availa matauna inokapisi tonamakava. \p \v 9 Kidamwa gala bukukwabikuwoli karaiwaga, Yaubada bivigakaim tokukolola yoku e gala wala binakaigali m nigada. \p \v 10 Kidamwa bukusinapu taitala tokamokwita mwada bimitugaga, ka, matoulem wala bukuwai okam sikula titoulem. \p E matauwenaga tobwaila ibodi wala bikau kala mapu bwaina. \p \v 11 Matausina bidubadu si guguwa tuta komwaidona ininamsaisi titoulesi mwada tokabitam, mitaga kidamwa taitala tonamakava wala e tokatavatuga, matauna tokabitam mokwita. \p \v 12 Avai tuta taitala tau bwaina bikaraiwaga, tomota komwaidona bimwasawasi, mitaga avai tuta taitala tau gaga bikaraiwaga, tomota komwaidona bisikulukululusi wala. \p \v 13 Kidamwa bukuvigikoni mwada bukukwatupwani m mitugaga gala wala avai tuta bukusibwabwaila. Mitaga ibodi bukukwamituli m mitugaga deli bukupakaituli wala; e Yaubada bogwa binokapisaim. \p \v 14 Tuta komwaidona bukukwabikuwoli Guyau e bukumwasawa. Mitaga kidamwa bikasai dabam, igau bukuboda mwau. \p \v 15 Matausina tonamakava gala wala ituviluwaisi kasi tokaraiwaga gaga paila matauna kala kokola makawala natana laiyoni biguguvavila kaina makawala natana beya bisubuyalu wala kʹala. \fig Laiyoni biguguvavila|src="LB 00047" size="col" ref="28.15" \fig* \p \v 16 Tokaraiwaga matauna tolubulobwaga paila karaiwogala valu, igau bivagi giyougaga. E matauwenaga kukolola sopa bikaraiwaga tuta kaduwonaku. \p \v 17 Availa matauna bikipwasa yamala buyavi, baisa ikikeli kala laka titoulela. Mapaila taga kusilibodi matauna. \p \v 18 Mapaila bukukwamokwita wala e bukumova. Kidamwaga bukusasopa, saina wala nanakwa bukukwapusi. \p \v 19 Matauna tokwaibagula maliapwasa wala ola kaukweda. Availaga matausina tobigumata biiyatai wala si kaukweda. \p \v 20 Matausina tokamokwita si kaisisu mwasawawokuva wala. Mitaga kidamwa magim nani bikobaluluva m kwaisisu, igau bukuboda mwau. \p \v 21 Pieigala baisa sula. Mitaga taivilesi tovagisi yakala bogwa wala bisulasi kidamwa bikauwaisi avaka pikekita paila katupatula udosi. \p \v 22 Tomota tomituguguwa saina wala magisi bibidubadu si guguwa, mitaga gala inikolaisi avai tuta molusaula bilitaki matausina. \p \v 23 Ibodi bukukiduwosisii som, e igau matauna bikabikuwoli m biga, e bikouloviga matauna toyaukalubwabwasi. \p \v 24 Kidamwa availa bikoumakavi veyala si guguwa e idoki mwada baisa gala sula, mitaga matauna touveilau mokwita. \p \v 25 Mmeikita toyomitulela pakula. Mitaga kam bwaina wala kidamwa bukudubumi Guyau. \p \v 26 Baisa nagowa kidamwa bitabokuli nanoda tilouleda. Mitaga ibodi bitabokuli tokabitam si vituloki e bitakwala. \p \v 27 Ibodi bukulalasi baisa tonamakava e yoku gala avai tuta bukusavivila. Kidamwaga gala bukukitani yamam baisa matausina, e igau tomota komwaidona bikagagaimsi. \p \v 28 Tomota bisikulukululusi wala avai tuta taitala tau gaga bikaraiwaga. Mitaga avai tuta taitala bivabwaisi metoya kabokaraiwaga makwaina, e tomitukwaibwaila bikouvauwaisi si karaiwaga. \c 29 \p \v 1 Kidamwa tuta komwaidona bikiduwosisiamsi e yokuga bikikasai wala dabam, yamtala biyokumagaimsi e gala tuvaila bukusimalaula. \p \v 2 Kuvitulokaigu taitala tokaraiwaga tomitukwaibwaila e yeigu bavitulokaim tomota tommwamwasila. Kuvitulokaigu taitala tokaraiwaga tomitugaga e yeigu bavitulokaim tomota togibu. \p \v 3 Kidamwa bukukwabikuwoli kabitam, e tamam bivigaki la kabomwasawa. \p Baisa nagowa kidamwa bitayomadi mani paila buwasi minasina nakalimwala. \p \v 4 Kidamwa taitala guyau bikikau nanola paila karaiwaga duwosisia, e la boda bogwa bipeulasi, mitaga kidamwa bikikau nanola mani wala, e igau bivakapusii la valu. \p \v 5 Kidamwa bukuyakaulubwabwasi baisa samwa, baisa kulaleiya wala kam sikula titoulem. \p \v 6 Tomitugaga si mitugaga ivigaki kasi sikula titoulesi, mitaga tokamokwita bikikaimwanasi wala. \p \v 7 Matauna tobwaila inikoli avaka avaka bibudoki tonamakava la vavagi, mitaga matausina tomitugaga gala gagabila bitapuloki ninasi vavagi makawala makwaisina. \p \v 8 Valu viloumwaidona bisilimowai metoya tomota matausina gala ikamiabaisi sesia. E matausinaga tokabitam ikiminumwaisi vavagi makwaisina. \p \v 9 Avai tuta taitala toninitalapula bikominimanisi sola taitala tonagowa, e matauna tonagowa mesinaku wala bigigila e bititamapu deli la bigigaga. \p \v 10 Tomota matausina tokatumata kukolosi wala matausina tokamokwita, mitaga tomitukwaibwaila bogwa bikolaisi si momova matausina tokamokwita. \p \v 11 Matausina totubunagowa biiyomitalaisi wala avaka si gibuluwa, mitaga matausina isim si nanamsa saina peuloki e iyosisi wala si gibuluwa. \p \v 12 Kidamwa taitala guyau bikabikuwoli avai biga sopa, baisa bogwa bikoguliki la tosikwawa komwaidona bisisasopasi wala. \p \v 13 Matauna tonamakava deli kala tolamadada vavagi kwaitala ibodasi wala - Guyau isaiki matausina mitasi. \p \v 14 Kidamwa taitala guyau bigiyoubwaila baisa tonamakava, matauna la guyau bikaduwonaku. \p \v 15 Gwadi bigudibwaila, kidamwa bitakatululuti deli bitakatuyuvisi nanola. Kidamwaga avai gwadi biuvagi wala nanola titoulela, baisa bogwa biyomsili inala. \p \v 16 Avai tuta tomitugaga bikaraiwagasi, avai sula avai sula biyoulovekasi. Mitaga tomitukwaibwaila bikatududuli si momova paila bigisaki mitasi kasi kapusi tomitugaga. \p \v 17 Kidamwa bukugugui latum e tuta komwaidona bivigaki m kwabomwasawa. E matauna gala avai tuta biyomsilaim. \p \v 18 Boda mabudona ipakaisi Yaubada la vakeda, mabudona goli gala si kabovakola. Mitaga availa matauna iuvagi makawala Yaubada la karaiwaga bimwasawa! \p \v 19 Gala ibodaim bukukiduwosisii taitala m touwata metoya bigatona wala, paila kaina bogwa binakaigalaim, mitaga gala wala bikabikuwolaim. \p \v 20 Matauna totubunagowa, tonagowa wala, mitaga isim la pikwaku, gala makawala availa matauna bililivala wala gala deli la nanamsa. \p \v 21 Kidamwa bukusisaiki m touwata komwaidona avaka magila metoya ogodila bila bitoveka, e igau tuta oluvi matauna bivayoulim. \p \v 22 Matausina togibuluwomala toyomitulesi pakula deli vatai. \p \v 23 M kwaluvalova wala bivakapusiaim, mitaga kidamwa nanom watanawa bogwa bukubani kam taimamila. \p \v 24 Matauna touveilau kalola matauwena goli eivigaki kala tilaula mokwita. Paila kidamwa bikamokwita oyakala, e bimipukwaisi matauna. E kidamwaga gala, Yaubada bibuloti matauna. \p \v 25 Kidamwa bitaninali tomota igau bitaboda mwau, mitaga kidamwa bitadubumi Guyau, bogwa bitasibwabwaila. \p \v 26 Tomota komwaidona magisi tokaraiwaga matauna toninabwaila, mitaga metoya wala baisa Guyau ibodi bukubani karaiwaga duwosisia. \p \v 27 Tomitukwaibwaila tokukolosi wala tomitugaga, e tomitugaga tokukolosi wala tomitukwaibwaila. \c 30 \s1 Aguri la biga \p \v 1 Mabigasina Aguri la biga mwau matauna Yakei latula. \q1 “Yaubada gala isikailigu, Yaubada gala isikailigu, \q2 mapaila yeigu bogwa lamama. \q1 \v 2 Yeigu makawala natana wala mauna e gala makawala tomota; \q2 deli nanogu gala wala makawala tomota ninasi. \q1 \v 3 Gala avai tuta atakutu avai kabitam deli gala sitana anikoli Yaubada. \q1 \v 4 Tauwau! Availa sitana ikabitam labuma kala nikoli? \q1 Kaina availa sitana ikipatu yagila oyamala? \q1 Kaina ikapoli sopi okarekwa? \q1 Kaina isaili kaligeila valu watanawa komwaidona? \q1 Mwa! Kidamwa kunikoli kulukwaigu, ki, avai tau matauna? E avai tau latula? \p \v 5 “Yaubada iuvagi komwaidona avaka la biga katotila. Matauna makawala vayoula, e matausina availa availa ilokaiasi matauna bogwa bikwalasi. \v 6 Kidamwa bukukwatusai avaka eilivali, matauna bikamitilakaim e bibanaim yoku tosasopa.” \s1 Tuvaila bigivakala \p \v 7 Mwa Yaubada anigadaim magigu bukutagwala bukusakaigu kwaiyu vavagi, e oluviga bakaliga. \v 8 Kwaitala, kuyamataigu taga basasopa, e kwaiyuwela, bukutagwala ulo kaisisu bibodaigu wala. Mapaila kusakaigu kʹagu avaka wala bibodaigu. \v 9 Paila kidamwa ulo kaisisu saina migamaga igau kaina bakaluwouwaim. Mitaga kidamwa bikatukwakavaigu ogu kwaukweda, igau baveilau e bogwa bayomsilaim yoku ulo Yaubada. \p \v 10 Gala avai tuta bukukwavilivili taitala touwata baisa kala tokugwa. Paila igau bibulotaim e bukuboda mmayuyu. \p \v 11 Mimilisi tomota ikavilivilaisi tumisia, deli gala ikabikuwolaisi inisia. \p \v 12 Mimilisi tomota idokaisi matausina tomigileu, mitaga pupagatuwokuva wala. \p \v 13 Mimilisi tomota idokaisi wala bogwa tobubwaila - wa, oninasi idokaisi wala bogwa bwaina! \p \v 14 Mimilisi tomota ititakunasi si kaisisu metoya osi lamadada deli vakatutuki baisa tonamakava deli togumalawa. \p \v 15 Nigadakakata litula nayu, e nayu wala yagasi, “Kusakaigu!” \p Kwaivasi vavagi makwaisina gala avai tuta bikatulokasi, \q1 \v 16 Tuma, \q1 vivila nakaliga, \q1 butumala magila kuna, \q1 e kovasupa. \p \v 17 Availa bikatudeu tamala kaina bivakadoli inala bogwa eivinumoya, ibodi wala mluveka bikomasi matauna, kaina kilakila bitapwesaisi matala. \s1 Mimilisi bigivakala \p \v 18 Isisuaisi kwaivasi vavagi makwaisina saina kweninigonigwa paila bakateta. \q1 \v 19 Natana mluveka iyoyowa ogawata, \q1 natana keiyuna isigisagina odakuna, \q1 kaitala waga inainevi la keda obolita, \q1 deli tau sola vivila ivitouulasi si kalubaila. \p \v 20 La bubunela vivila minana nakomlilipwa baisa makawala. Bila ikailasi, e oluvi bima ikayawisi bim, e bikaibiga kawala, “Mitaga gala wala avai sula avagi!” \p \v 21 Kwaivasi vavagi makwaisina ovalu watanawa gala ikwani valu watanawa bitugwali. \q1 \v 22 taitala ula biguyau, \q1 taitala tonagowa biyosi komwaidona avaka magila bikoma, \q1 \v 23 natana naseputupwatula bivai, \q1 deli natana ula biyouli kabala la giyouvila. \p \v 24 Minasina navasi mauna nakikekita baisa ovalu watanawa, mitaga saina nakabitam. \q1 \v 25 Lata. minasina saina namamama, mitaga idadodigasi kʹasi otutala milamala. \q1 \v 26 Kwakwau. minasina makawala gala napapeula, mitaga iiniyenisi kasi nobwala opapala dakuna. \q1 \v 27 Nipawa. minasina gala isim si guyau, mitaga komwaidosi wala biyoyowasi gulitinidesi. \q1 \v 28 Ulau. ibodaida wala bitayosi minasina oyamada, mitaga gagabila bitabani minasina wa ligisa. \p \v 29 Vavagi kwaivasi makwaisina itututu nona avai tuta bitagisi bililoulasi. \q1 \v 30 laiyoni, saina napeuligaga odubasi mauna komwaidona, e deli gala avai mauna bikukoli; \q1 \v 31 namwala gota, \q2 e minana rekorekwa la kailoula, \q2 deli goli gweguya bivamnakasi omitasi kasi viloumgwa. \p \v 32 Kidamwa lokuninagowa wala kaluvalova deli bukuninamsi mitugaga, desi kukwapatu e bukunanamsa bibwaina! \v 33 Kidamwa bukuvakamenu kunaita, bukubani pwapwa. Kidamwa bukuwaiya som kabulula, biviloubusi buyavi. Kidamwa bukuvitoumwala gibuluwa bogwa bukuboda mwau. \c 31 \s1 Taitala guyau kala katuloluta \p \v 1 Mabigasina guyau Lemueli inala la biga katuloluta baisa matauna, kawala. \v 2 “Yoku latugu tombwailigu, e yoku ulo nigada mapula. Ki avaka balukwaim? \v 3 Gala bukuyomadi m peula komwaidona metoya okanavai deli vivila, e deli m mani paila bukubuwi vivila; minasina eivakapusiaisi gweguya. \v 4 Ka! Lemueli, kunakaigalaigu. Gweguya gala ibodi bimomsi waini kaina bikasigwaba kaiyasi paila avai sopi kaipeula. \v 5 Avai tuta bimomsi, bogwa bilumwelavaisi karaiwaga deli bipakaisi binevaisi avaka bibodi si kaisisu availa availa matausina eibodasi mwau. \v 6 Sopi kaipeula makaina biboda paila availa matausina bogwa bikaligasi, deli paila availa matausina eibodasi mwau. \v 7 Ibodi matausina bimomsi, e bilumwelavaisi si namakava deli si ninamwau. \p \v 8 “Yoku udosi matausina availa availa togum. Kukoli si kaisisu availa availa matausina tomamama. \v 9 Bukulivala paila matausina deli bukugiyoubwaila. E bukukoli si kaisisu tonamakava deli togumalawa.” \s1 Navavaigila la pwaitukula \p \v 10 Saina mwau ammakawala taitala bibani natana napwaitukula bivigaki la kwava. Minana kala bwaina ikalisuwoli veiguwa komwaidona. \p \v 11 La mwala idubumi minana, e gala avai tuta bitonamakava. \p \v 12 Makawala kala kaduwonaku minana la momova, tuta tuta iuvagi bwaina wala baisa la mwala, e gala avai tuta biyomiyuyu matauna. \p \v 13 Minana saina naiyoudila wala tuta tuta ibisibasi karekwa metoya unuunula sipi deli wotunu yakakalaia. \p \v 14 Makawala waga kaigigimwala ivigakaisi, makawala goli minana imai kaula ola bwala metoya ambaisa ola tapwala. \p \v 15 Igau wala bulubuvisiga minana bogwa bimamata paila bisulu kasi kuleya litula deli biluki la ula vivila avaka bivagaisi. \p \v 16 Minana ivakawoli pwaipwaia e bogwa igimoli. Metoya avai mani eiwotitali, minana ivali matamsina waini bigulela. \p \v 17 Minana saina nakaibagula, napeula e deli napwaitukula. \p \v 18 Minana ininikoli avaka kala mwau vavagi komwaidona avaka iiyouduli, e tuta komwaidona biiyoudila wala bilubulotoula. \p \v 19 Minana titoulela wala biiyaula la werikudu e bivituvatu dabela titoulela wala. \p \v 20 Minana saina namitakwai tuta komwaidona eipipilasi tonamakava. \p \v 21 Minana gala wala ininayuwa paila avai tuta numla saina tula la tuta, paila veyala bogwa iyosisi kaikwala. \p \v 22 Minana ibisibasi moi paila kabokanukwenu, e deli isisikam doba kala vau yabubweyani. \p \v 23 E minana la mwala yagala igaveka, e matauna taitala kaidadala valu. \p \v 24 Minana ivituvatu doba deli iwawai wakala, e igigimoli baisa togigimwala. \p \v 25 Minana saina napeula e deli nakamaiaba, e deli gala ikokola paila tuta bima. \p \v 26 Minana ililivala biga manum deli la kabitam. \p \v 27 Minana tuta komwaidona ipupaisewa deli iyamati avaka bibodi la kaukweda. \p \v 28 Litula ikamiabaisi minana, e la mwala ikavisi minana. \p \v 29 E matauna ilivala, kawala, “Bidubadu nunumoya vivila bwaina, mitaga yoku saina kusiligaga kukwalisuwoli komwaidosi!” \p \v 30 Bubunela manum mimilisi tuta bivigaki tiganini, e namitabwaila igau bikala wowola. Mitaga avai numoya idubumi Guyau, ibodi minana bibani kala yakaula. \p \v 31 Ibodi bukuyakawolaisi minana paila komwaidona avaka avaka eiuvagi. Minana iboda bibani kala taimamila metoya baisa tomota komwaidosi.